Saptabhangi Nayapradip

SR No.: 004070
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Total Pages: 280
Language: Hindi, Gujarati, English
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 118

--
* सप्तभङ्गीनयप्रदीप ऽसावशुद्धद्रव्यार्थिको वा, यथा-क्रोधादिकर्मजभाव आत्मा ८ ।उत्पाद-व्ययसापेक्षोऽसाव+ ગુણસૌમ્યા+
.........+ વિવેચન : દ્રવ્યાર્થિકનયનો સાતમો પ્રકાર : (૭) ભેદકલ્પનાનિરપેક્ષ શુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનય.
જીવ-પુદ્ગલ વગેરે કોઈપણ દ્રવ્ય પોતાના ગુણ-પર્યાયોથી ભિન્નભિન્ન છે. એમાંથી ભેદઅંશને ગૌણ કરીને અભેદ અંશને જ જોવો, અભેદ અંશની અર્પણ કરવી, અને જ્ઞાનમત્રો નીવો, રૂપમન્ન દ્રવ્યમ્' આ પ્રમાણે કહેવું એ આ સાતમો ભેદ છે.
અહીં પાંચમા-છટ્ટા-સાતમા પ્રકારને શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનય કહ્યો છે. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે કરવો. (૫) પાંચમા પ્રકારમાં શુદ્ધ એવા દ્રવ્યને વિષય કરનારો નય, તે શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનય. અને (૬-૭) છઠ્ઠા-સાતમા પ્રકારમાં શુદ્ધ એવું દ્રવ્ય નહીં, પણ શુદ્ધ એવો દ્રવ્યાર્થિકનય લેવો.
તેનું તાત્પર્ય -
(૫) સર્વથા કર્મઉપાધિથી રહિત એવા સિદ્ધના જીવો છે. અને આવું શુદ્ધ-કર્મઉપાધિથી રહિત એવું જીવદ્રવ્ય મળતું હોવાથી જ, એવાં દ્રવ્યને વિષય કરનારો નય, શુદ્ધ એવા દ્રવ્યને વિષય કરનારો કહેવાય. (‘શુદ્ધ તદ્રવ્ય તિ શુદ્ધદ્રવ્ય, શુદ્ધદ્રવ્યમથૈ યસ શુદ્ધ વ્યથિ:' આવો સમાસ સમજવો.)
(૬) છઠ્ઠા પ્રકારમાં, ઉત્પાદ-વ્યયશૂન્ય કોઈ દ્રવ્ય ક્યારેય હોતું જ નથી. એટલે ઉત્પાદવ્યયથી રહિત હોય એ શુદ્ધ દ્રવ્ય. એવું બધું કહેવાનો કોઈ મતલબ જ નથી. માટે “શુદ્ધ દ્રવ્ય એમ નહીં, પણ “શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનય” એમ કહેવું જોઈએ.
(૭) આ જ રીતે સાતમા પ્રકારમાં પણ, નિજગુણપર્યાયથી સર્વથા ભેદરહિત જ હોય એવું કોઈ દ્રવ્ય હોતું જ નથી. એટલે એવું રહિત દ્રવ્ય તે શુદ્ધદ્રવ્ય એમ કહી શકાતું જ નથી. તેથી શુદ્ધ એ દ્રવ્યનું વિશેષણ ન બનાવતાં, દ્રવ્યાર્થિકનયનું વિશેષણ બનાવવું જોઈએ.
(એટલે છટ્ટા-સાતમા પ્રકારમાં ‘શુદ્ધશાસૌદ્રવ્યથ%નયતિ શુદ્ધદ્રવ્યથનઃ ' એમ કર્મધારય સમાસ જાણવો.)
૦ જેમ ત્રણ શુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનયનો વ્યુત્પત્તિ અર્થ બતાવ્યો, તેમ આગળ કહેવાતા ત્રણ અશુદ્ધદ્રવ્યાર્થિકનયનો પણ વ્યુત્પત્તિઅર્થ સમજવો.
૦ છ-સાતમ પ્રકારનો તફાવત આ રીતે સમજવો - છઠ્ઠા પ્રકારમાં દ્રવ્ય નિત્યત્વેન વિષય છે, જયારે સાતમા પ્રકારમાં અભિન્નત્વેન. છઠ્ઠા પ્રકારમાં ગુણ-પર્યાય વિષયભૂત બનતા જ નથી. જ્યારે સાતમા પ્રકારમાં બને છે, પણ દ્રવ્યથી અભિન્નરૂપે.
પ્રશ્ન દ્રવ્યાર્થિકનો ચોથો પ્રકાર પરમભાવગ્રાહકદ્રવ્યાર્થિકનય, “જ્ઞાનમયો નીવઃ' એવું કહે છે. અને આ સાતમો ભેદ “જ્ઞાનાન્નો નીવઃ' કહે છે. આ બેમાં તફાવત શું?