________________
* सरल-सुगम-विवेचनसमन्वितः ।
૧૫૭ “પ્રકાશન-રથયારોશ" [T. ૨. રૂ. ૨૩ ] સૂayત્મનેપલમ્
(११४) एतदाभासं प्रकटयन्ति-"तद्भेदेन तस्य तमेव समर्थयमानस्तदाभासः" રૂતિ – [પ્રમ૦ પ૦િ ૭ સૂત્ર—રૂ૪]
कालादिभेदविभिन्नस्य शब्दस्यार्थस्यापि भिन्नत्वमभिमन्यमानः शब्दाभास इत्यर्थः। उदाहरणम्-"बभूव भवति भविष्यति सुमेरित्यादयो भिन्नकालाः शब्दा भिन्नमेवार्थमभि
-+ ગુણસૌમ્યા 0 યુદ્ધ માટે તૈયાર થયેલા રાજા દ્વારા કહેવાતો સૈધવમાનવ' એવો શબ્દપ્રયોગ, “ઘોડાને લાવ’ એવા અર્થને જણાવે છે.
૦ જયારે જમવા બેઠેલા રાજા દ્વારા કહેવાતો “સૈધવનય' એવો શબ્દપ્રયોગ, “મીઠું લાવ” એવા અર્થને જણાવે છે. | ઇત્યાદિ અનેક ઉદાહરણો સમજવાં. ટૂંકમાં એક જ શબ્દનો કારકાદિભેદે અર્થભેદને માનનારો જે અભિપ્રાયવિશેષ, તે શબ્દનય સમજવો. (૧૧૪) આ પ્રમાણે શબ્દનયનું સ્વરૂપ બતાવીને હવે તેના આભાસનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
જ શબદનચાભાસનું વરૂપ ક સૂત્રઃ તàન તી તમેવ સમર્થયમાનતામા:
સૂત્રાર્થ કાળાદિના ભેદ વડે શબ્દના અર્થભેદને જ માનનારો જે અભિપ્રાય, તે શબ્દનયાભાસ.... (પ્રમાણનય - ૭-૩૪)
વિવેચન : કાળ, કારક, લિંગ, સંખ્યા, પુરુષ વગેરેના ભેદથી તે તે શબ્દના અર્થોને પણ એકાંતે જુદો જ માનનારો જે અભિપ્રાયવિશેષ, તે શબ્દનયાભાસરૂપ સમજવો.
આશય એ કે, જે કાલાદિના ભેદથી થતા અર્થભેદને જ સ્વીકારે અને એનાર્થતાનો (= તે તે શબ્દોની એક-અર્થવિષયકતાનો) સર્વથા અપલાપ કરે, તે અભિપ્રાય એકાંતવાદરૂપ થવાથી અને અન્યવિવક્ષાનો અપલાપ કરનાર બનવાથી, શબ્દનયને બદલે શબ્દનયાભાસ બને છે.
આ જ વાતને ઉદાહરણ સાથે સમજાવે છે –
સૂત્રઃ વમૂવ મવતિ ભવિષ્યતિ સુરત્યાય મિત્રવના: બા મિશ્નમેવાર્થમિતિ, भिन्नशब्दत्वात्, तादृक्सिद्धान्यशब्दवदित्यादिः ॥
સૂત્રાર્થઃ સુમેરુ હતો, છે અને થશે -આભિન્ન-ભિન્નકાળવાચી ત્રણે શબ્દો ભિન્ન-ભિન્ન અર્થના જ વાચક છે, કારણ કે તેઓ ભિન્ન-ભિન્નકાળવાચી શબ્દ છે. જેમકે તેવા પ્રકારના અર્થભેદવાળા પ્રસિદ્ધ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
