________________
* सप्तभङ्गीनयप्रदीप 'स्यादस्त्येव स्यान्नास्त्येव स्यादवक्तव्यमेव' इति क्रमात् सदंशाऽसदंशप्राधान्यकल्पनया युगपद्विधिनिषेधानिर्वचनीयख्यापनाकल्पनाविभजनया च सप्तमो भङ्गः ॥
(१०) अथार्थतः प्रथमभङ्गं प्रचिकटयिषुराह-स्यादस्त्येवेति-विधिप्राधान्यविवक्षायामयं भङ्गः । 'स्याद्' इत्यनेकान्तद्योतकमव्ययम्, 'स्याद्' इत्यनेन कथञ्चित्
... ...+ગુણસૌમ્યા સૂથાર્થ ઃ ઘટ-પટાદિ સમસ્ત વસ્તુઓ (સવંશ =) સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ છે જ, પરદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ નથી જ અને યુગપતુ બંનેની અપેક્ષાએ અવક્તવ્ય જ છે – આમ પહેલા ક્રમવાર વિધિ-નિષેધની કલ્પનાને મુખ્ય કરવા દ્વારા અને પછી એકી સાથે વિધિનિષેધની કલ્પનાને જણાવવા દ્વારા સાતમો ભાંગો થાય છે.
(૧૦) આ પ્રમાણે સંક્ષેપથી સપ્તભંગીનું સ્વરૂપ સૂત્ર દ્વારા બતાવ્યું. હવે તેનું વિસ્તારથી અર્થઘટન કરવા, પૂજય મહોપાધ્યાયજી મહારાજ સપ્તભંગીનાં એકેક ચરણનું વિવરણ કરે છે -
સપ્તભંગીનું વિસ્તૃત નિરૂપણ
* સરભંગીનું પહેલું ચરણ * (૧) ચાદ્દવ સર્વમ્... સર્વમ્ = ઘટ, પટાદિ દરેક વસ્તુઓ ચાત્ = અપેક્ષાએ મસ્તિ પ્રવ = છે જ. આ પહેલો ભાગો છે.
તેમાં મૂકેલો “સા' શબ્દ અવ્યય છે અને તે અનેકાન્તને (= સ્યાદ્વાદને) જણાવે છે. અર્થાત્ યાત્ એટલે “કથંચિત” અને કથંચિત્ એટલે કોઇક અપેક્ષાએ. (તેથી અર્થ થયો - ઘટાદિ વસ્તુઓ કોઈક અપેક્ષાએ છે જ.)
તો હવે કઇ અપેક્ષાએ છે? તે જણાવે છે –
ઘટાદિ દરેક વસ્તુઓ (૧) પોતાનું દ્રવ્ય, (૨) પોતાનું ક્ષેત્ર, (૩) પોતાનો કાળ, અને (૪) પોતાનો ભાવ – એ ચારની અપેક્ષાએ છે જ. અને તેઓ (૧) બીજું દ્રવ્ય, (૨) બીજું ક્ષેત્ર, (૩) બીજો કાળ, અને (૪) બીજો ભાવ - એ ચારની અપેક્ષાએ નથી જ.
ૌ વસ્તુનું અતિ-નાસિ સ્વરૂપ ક વિવેચન : ઘટાદિ વસ્તુઓ પોતાના દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ છે અને બીજાના દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ નથી, તો પહેલા પોતાના દ્રવ્યાદિ કયા? અને બીજાના દ્રવ્યાદિ કયા? તે વિસ્તારથી વિચારી લઇએ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
