Saptabhangi Nayapradip

SR No.: 004070
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Total Pages: 280
Language: Hindi, Gujarati, English
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 84

* सप्तभङ्गीनयप्रदीप: स्वस्येप्सितादर्थांशादन्यार्थं विप्रतिपद्यमानो नयवदाभासमान इत्यर्थः, न तु नयः, यथा-अन्यतीथिकानां नित्यानित्याद्यन्यतरैकान्तप्रदर्शकं वाक्यमिति । (३८) ते च नया विस्तारविवक्षायामनेकधा भवन्ति, नानावस्तुन्यनन्तांशानामेकैकांशविधायिनो ये वक्तुरूपन्यासास्ते सर्वे नयाः, यदुक्तम् -
-+ગુણસૌમ્યા+ભાવાર્થ : જે વળી પોતાના માનેલા અંશથી બીજા અંશનો અપલાપ કરનાર હોય, તે નયને દુર્નય કહેવાય.
આની જ વ્યાખ્યા મહોપાધ્યાયજી મહારાજ જણાવે છે –
વ્યાખ્યાર્થ: સ્વામિપ્રેતાતંશાત્ = પોતાને અભિપ્રેત, અર્થાતુ પોતે ગ્રહણ કરેલો-ઇચ્છેલો એવો જે અર્થનો અંશ, તેનાથી જુદા એવા રૂતરાંશા તાપી = બીજા અંશોનો અપલાપ કરતો, અર્થાત્ બીજા અંશો વિશે વિપ્રતિપત્તિ (વિપરીત માન્યતા) ધરાવતો જે અભિપ્રાયવિશેષ, તે નયામાસ: = માત્ર નય જેવો દેખાઈ રહ્યો છે, હકીકતમાં તે નય નથી. જેમકે – વસ્તુ એકાંતે નિત્ય છે, અથવા એકાંતે અનિત્ય છે, એવું પ્રતિપાદન કરનારા, બોધ કરનારાં અન્ય દર્શનીઓનાં વચનો.
વિશેષાર્થ : નયનું પ્રતિબિંબમાત્ર જેમાં છે તે, અર્થાત્ જે નયસ્વરૂપ નથી, પણ માત્ર નય જેવો દેખાઈ રહ્યો છે, તે નયાભાસ (અર્થાત્ દુર્નય) કહેવાય છે. જેમ તોફાને ચડેલી નદી, સમુદ્ર જેવી કહેવાય છે, પણ હકીકતમાં તે સમુદ્ર નથી, તેમ નયાભાસ અંગે પણ સમજવું.
જેમકે – આકાશાદિ પદાર્થો નિત્ય જ છે, ઘટ-પટાદિ પદાર્થો અનિત્ય જ છે – એમ નિત્ય અને અનિત્યાદિને એકાંતપણે જણાવનારું પરકીર્થિકોનું વચન દુર્નયરૂપ સમજવું. કારણ કે તે વચનો દ્વારા વસ્તુનું જ સ્વરૂપ બતાવાય છે, તેવું સ્વરૂપ હકીકતમાં હોતું જ નથી.
(૩૮) આ પ્રમાણે નય અને નયાભાસનું સ્વરૂપ બતાવીને, હવે ગ્રંથકારશ્રી નયના કેટલા પ્રકારો હોય? તે જણાવે છે –
શૈક નયના પ્રકારો : તે નયના બે પ્રકાર છે: (૧) વ્યાસનય, અને (૨) સમાસનય.
(૧) જે નયો અને તેના ભેદો વિસ્તારથી જણાવાય, તેને વ્યાસનય કહેવાય છે. હવે વિસ્તારથી કહેવાની ઇચ્છામાં તો નયના અનેક પ્રકારો થાય છે, કારણ કે જુદી જુદી વસ્તુઓમાં અનંત અંશો છે અને તે બધામાંથી એકેક અંશોને કહેનારા વક્તાના જે ઉપન્યાસો-વચનો છે, તે બધા નયરૂપ ગણાય છે.