Book Title: Hemchandracharya
Author(s): Dhoomketu
Publisher: Gurjar Prakashan Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005247/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ollITI[LI[LI[ TI[T[ITTITUTI || III IIIIIIIIIIIIIIIIII || | ||||IIIIIISIT vA_/ | (' For Private & personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maIMAtainkayA -dhana : upaniSada kathA 2 dhUmaketu | Tzee R. Jilcube ThAyikAthI dhUmakact, For Private & Personal use Only & Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ELISIGIL DIGNISH E 24loy arch kUmaketu vanakeqLI UIAR cIlAke janmazatAbdI graMthAvali magI - HT . padhdhaAix. lokakathAo dhamakaMg FIGSRN / gujaeNra prakAzana For Private & Personarse Only Jain Education Internationa dhiramA. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhUmaketu janmazatAbdI graMthAvali zrI zaMbhulAla jagazIbhAI tathA zrI govindalAla jagazI bhAI smAraka pustakamALA: pustaka-3 zrI hemacaMdrAcArya : lekhaka : dhUmaketu prakAzana ratanapoLa nAkA sAme * gAMdhI mArga . amadAvAda-38001 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHREE HEMACHANDRACHARYA, biography in Gujarati, by Dhoomketu. First published in 1939. Fourth inpression, 1991 [Dhoomketu Birth Centenary Edition]. Published by Gurjar Prakashan, Gandhi Road, Ahmedabad, India. Price Rs. 40-00 zrI hemacaMdrAcArya, jIvanacaritra; lekhakaH dhUmaketu. prathama AvRtti: 1939, bIjI AvRtti. 1946, trIjI AvRtti H 1982, cethuM mudraNaH 1991 [dhUmaketu janmazatAbdI AvRtti] [ sarva hakka lekhakane svAdhIna ] kiMmata rU. 40-00 : prakAzaka : manubhAI goviMdalAla zAha : gUrjara prakAzana ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mAga, amadAvAda-380 001 : mudraka : bhIkhAbhAI esa. paTela H bhagavatI mudraNAlaya 19, ajaya inDa. esTeTa, dUdhezvara roDa, amadAvAda-380 004 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya vaDIlanA aNusvIkArane namra prayatna amArI pratha-prakAzana saMsthA gUrjara graMtharatna kAryAlayanI sthApanA thayAne aradhI sadI karatAM vadhu samaya thaye. amArA pUjya dAdA zrI jagazIbhAI merAra, pUjya bApA (bApujI) zrI zaMbhulAlabhAI, pUjya pitAzrI govidalAlabhAI tathA pUjya kAkA zrI chaganalAlabhAIe pustaka-vikretA tarIke pitAnA vyavasAyanI zarUAta karI hatI. ghera ghera pustake pahoMcatAM karavA mATe e pUjya vaDIlee je mahenata karI hatI ane muzkelIo veThI hatI, enA lIdhe ja amArI saMsthA gujaratAnA zreSTha lekhakenAM saMskAra ane surucinAM piSaka seMkaDe pustakonuM prakAzana karavAne yaza meLavI zakI che. amAruM kuTuMba sukhI thaI zakayuM che te paNa A vaDIlanI apAra jahemata ane prAmANika kAmagIrInA pratApe ja. amArA uparanA emanA upakAranuM smaraNa karIe chIe tyAre amAruM zira AbhAranI DI lAgaNIthI jhUkI jAya che. amArA upakArI e cAre pUjyo. videha thayA che, paNa emanI prAmANika, nikhAlasa ane niSThAbharI kAmagIrI amArA mATe hamezAM mArgadarzaka banI rahe evI che. keTalAka vakhatathI amane ema lAgyA karatuM hatuM, ke je pUjya vaDIlee amArA upara ATalo badho upakAra karyo che, ane gujarAtI sAhitya-jagatamAM eka sanmAnita ane niSThAvAna prakAzaka tarIke kIrti meLavI che, emanA smaraNa nimitte tema ja emanA uparanA amArA upakAranA RNane yatkiMcita adA karavA mATe, amAre kaMIka vinamra prayAsa karavo joIe. kaMIka AvI vicAraNAmAMthI A Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI za bhulAla jagazImAI tathA zrI gAviMdhyAla jagazIbhAI smAraka pustakamALA'tA janma thayA hatA. ane enA pahelA pustaka tarIke prajJAcakSu paramapUjya paMDitava zrI sukhalAlajI saMghavInuM jainadharma ! prANa' nAme pustaka pragaTa karavAmAM AvyuM hatuM. A pustakamALAnA khIjA pustaka tarIke zrI ratilAla dIpaca Mda desAIe lakhela 'zrI bhadrezvara-vasaI mahAtItha' nAme pustaka pragaTa karavAmAM AvyuM hatuM. ane have amArA zirachatra samA pUjya zrI dhUmaketu' sAhebe lakhela gujarAtanA sama saMskAradAtA, kalikAlasarvajJa zrI hemacadrAcArya'nI trIjI AvRtti pragaTa karatAM amane ha thAya che. A pustakamALAmAM saMskArASaka pustakA, kAI paNa jatanA naphAnI apekSA rAkhyA vagara, ane bane teTalI AchI kiMmate ApavAnI amArI umedra che. A umeda ame pUrI karI zakIe evI paramAtmAne prAthanA karIe chIe. --gUrjara graMtharatna kAryAlaya Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanuM nivedana prathamavRtti prasaMge zrI AtmAnaMda janmazatAbdI smAraka samiti taraphathI zrI. phUlacaMdabhAIe premapUrvaka mane A prakArano graMtha lakhavAnuM AmaMtraNa ApyuM tyAre eka taraphathI jema emane premane huM asvIkAra karI -zakyo nahi, tema bIjI taraphathI AvA mahAna jJAnasAgara jevA kalikAlasarvajJa hemacandrAcAryane nyAya ApavAnI mArI zakita keTalI, e vicArathI mUMjhavaNamAM paNa paDI gayo. chevaTe e kAma hAthamAM te lIdhuM, paNa aneka mitronA protsAhana vinA e pUruM thavuM muzkela hatuM. hajI paNa AmAM ghaNI truTio haze ne che, jene tajajJo saMtavya gaNaze. huM jyAre pATaNa game tyAre mahAmuni zrI puNyavijayajIne maLavAne mane prasaMga maLyo. "vidyA vinayana zebhate ' - e sUtrane sadehe jovAthI mANasane je AnaMda thAya te AnaMda mane the. emanI agAdha vidvattA ane addabhuta vinamratAthI bharelA vAtAvaraNamAMthI mane hemacandrAcAryanA jIvana-Alekhana viSe kAMIka navIna ja vastudarzana thayuM. huM emane atyaMta ANuM chuM ke emaNe pitAnA amUlya samayamAMthI thoDI paLa mane ApIne mArA kAryane protsAhana ApyuM che ne nAjuka tabiyata chatAM prastAvanAne zrama uThAvyo che. gujarAtI vidsamAjanA e nirmaLa ratnane huM namratAthI vaMdu chuM. munizrI jinavijayajIne paNa evo ja upakAra mArA upara che. paNa emane vayevRddha ane pUrva vidvAna karatAM huM mArA murakhI priya mitra ja gaNuM chuM, eTale AvA AtmIya saMbaMdha paratve vadhAre kahevuM yogya nathI - avinayanI kakSAmAM AvI javAno bhaya che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI madhusUdana modIe mane vAraMvAra pustake vagerenI madada ApIne mArA kAryane vega na ghaTe tenI saMbhALa lIdhI che. sauthI chele bhAIzrI dhIrajalAla dhanajIbhAI zAhane upakAra mAnavo rahI na ja joIe. emaNe ja A saghaLA kAryane vyavasthA saMbhALI laI mane nizcita banAvI dIdhe hato. zabdasUcI e emanI ja premabharI mahenatanuM pariNAma che. pustaka-prakAzananI chevaTanI vidhi kaMTALAbharelI ane harapaLanuM dhyAna mAganArI hoya che. e vidhimAM zrI. bAlAbhAIe svecchAthI madada ApIne mAruM kArya ghaNuM saraLa. karI ApyuM che. A sau mitronA sahakAra vinA A kAma ATaluM svaccha banI zakata nahi. Ama aneka pUjya ane priya janenI sAhATyathI A kAma pAra paDyuM che. meM mArA maMtavyamAM kyAMya sAMpradAyika aMdhatA na praveze e joyuM che; to saMpradAyamAnasane AghAta na thAya e paNa joyuM che. carcAspada prazno paNa vinayathI cheDayA che, ne maMtavyo rajU karyA che. paNa te chevaTanAM nirNayAtmaka na ja hoI zake; chatAM koI jagAe javAbadArInA jJAna vinA kAMI paNa kaheluM nathI e joI zakAze. AnaMdaghananA eka bhajanane sAMbhaLIne mane thayeluM ke AvA mahAna bhajanikene paNa gujarAta samakSa yathAyogya rIte rajU karavAnuM hajI pagaluM levAyuM nathI te ThIka nathI. siddhasena divAkara, haribhadrasUra, yazovijayajI - evA bhavya vidvAnenI jIvanagAthA - ane emanI jJAnagAthA - gujarAta samakSa mUkavAnuM ane evI rIte aneka jaina vidvAnone paricaya ApavAnuM kAma AvI samitio dhAre to karI zake. A saghaLA mahAna puruSo e saMpradAya mATe gauravarUpa che, paNa rASTranI te e aNumalI prANazakti che - AvI rASTravyApI vibhUtiene emanuM sAcuM sthAna ApavAno prayatna karavAno samaya have AvI gaye kahevAya. dhUmaketu - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI AvRtti prasaMge kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya e gujarAtanI eka advitIya vibhUti che. emanuM jIvanacaritra lakhavAnI mane je taka ApavAmAM AvI, eNe mane sAhityamAM navI ja dizA dekhADI. vikhyAta ane lekapriya thayelI caulukya navalakathAonI janmabhUmikA e abhyAsa mAMthI maLI AvI. ane ene pariNAme "caulAdevI', "rAjasaMnyAsa', karNAvatI', "rAjakanyA, "jayasiMha siddharAja' - e navalakathAo racAtI gaI. gujarAtanA itihAsamAM solaMkI-yuganuM eka viziSTa sthAna che. ane samakAlIna itara prAMtanA itihAsamAM ene lagatA asaMkhya ullekhe paNa maLe che. ApaNe pitAnI zuddha sAMskArika bhUmikA upara racAyelI A aitihAsika navalakathAonI mALA pUrI thayA pachI gujarAtane eka ItihAsagraMtha ApavAnI mahecchA atyAre che; pUrI thaze ke nahi e kevaLa IzvarI kRpA jANe, paraMtu e samaya Avaze to ApaNuM saMskRtine AmUlAgra samajanAra mANasa ja e viSayane adhikArI che- e sUtra najara namakSa rAkhIne ja enuM nirUpaNa thaze. atyAre te e kevaLa kalpanA. khAnapura, amadAvAda, -dhUmaketu 10 ogasTa, 1946 trIjI AvRtti prasaMge amArA pUjya bApunI abhyAsaniSThAnI pratIti karAvatuM, gujarAtanI saMskAritAnA Adya puruSa kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanuM Adhunika navI zailImAM lakhAyeluM A jIvanacaritra trIjI vAra prakAzita thAya che, te prasaMge amane ghaNe AnaMda thAya e svAbhAvika che. A pustakanI A AvRtti sva. zrI zaMbhubhAI tathA sva. zrI goviMdabhAInI smRti nimitte zarU karelI pustakamALAmAM pragaTa thAya che, tethI vizeSa AnaMda thAya che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka zAbdika pheraphAra sivAya A bIjI AvRttinuM ja punamuMdraNa che; Ama chatAM AmAM eka mahatvano pheraphAra e karyo che, ke. agAunI AvRttione aMte ApavAmAM Avela "zabdasUcinI vizeSa upayogitA na lAgavAthI te A AvRttimAMthI kamI karI che, ane tenA badale, jijJAsu vAcakane je te prakaraNamAMthI karavAmAM Avela vividha viSayanA nirUpaNane khyAla Ave, eTalA mATe "viSayadarzana'mAM enI vigatavAra mAhitI ApavAmAM AvI che. bApunI sAhityakRtio pratye ananya zraddhA dharAvI rahelA. amArA murabbI zrI ratibhAI desAIe suMdara navuM saMskaraNa upalabdha karAvI ApyuM, e vAta emanI niSThAnI ghAtaka gaNAya. e mATe huM emane AbhArI chuM. prakAzaka-baMdhuonI sanniSThA vize to. zuM lakhuM? janmASTamI, 2038 -da, gau. dezI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be bola [ prathamavRtti prasaMge] zrI. AtmAnaMda janmazatAbdInA chaThThA puSpa tarIke kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya rajU karatAM amane atyaMta AnaMda thAya che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya gUjarAtanA mahAna jyotidhara tema ja mahAna saMskRtidhara vidvAna hatA, e viSe Aje be mata nathI. paNa durbhAgyanI vAta che, ke temanA jIvana ane kavana viSe gUjarAta ane gujarAta bahAra jaina ane jainetara prajAmAM ghaNA bramo phelAyA che. teone viSe prAcIna graMthonA avagAhana ane saMzodhana dvArA taiyAra thayela prAmANika AdhArabhUta eka jIvanagAthAnI UNapa ghaNuM eka vakhatathI saune sAlatI hatI. A UNapa pUrI karavA mATe, zrI hemasArasvata satra prasaMge, zatAbdI-samitine zeTha cI. na. vidyAvihAranA gRhapati zrI. kulacaMdabhAI dezIe, kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryanA jIvana ane teozrInAM samagra pustakonI AlecanA karatA graMtha taiyAra karAvI samiti taraphathI prakAzana karavA janA mokalelI. zatAbdI prayojaka, jaina samAjane kalyANasAdhaka AcArya zrI vijayavalabhasarijIe te yojanAne saMmati ApI ane samitie dhanya paLe e graMtharatna mATe maMjUrI ApI. zrI. kAntilAla maganalAla bhAvanagarI ane zrI. phUlacaMdabhAIne te prakAzita karavA sUcanA karI. AnaMdanI vAta che, ke gujarAtanA mazahUra sAkSara zrI dhUmaketue te graMtha racI ApavAne saharSa svIkAra karyo. A graMthanuM Amukha vidvaddavarya muni mahArAja zrI puNyavijayajI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAje, pitAnuM svAstha sAruM nahi hovA chatAM, ati zrama laIne, lakhI ApyuM che ane gujarAtanI prajAne, kharekhara, RNI karI che. - zatAbdI-samiti taraphathI zrI hemacandrAcAryanA tamAma sAhityanI AlecanA karato "hemasamIkSA' nAmano graMtha che. zrI madhusUdana modI (ema. e., elaela. bI.) taiyAra karI rahyA che, ane te TUMka samayamAM gUjarAtanA vAcakonI sevAmAM rajU thaze. AzA che, ke A graMtharatnane jaina tema ja jainetara prajA vadhAvI leze. mehanalAla dIpacaMda cekasI maMtrI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || nayantu vItarA: // Amukha sauMdaya samaye sarasvatI-nadIkinAre UbhelI eka mahAna zakti, peAtAnA prakAzathI-tejathI AkhA gujarAtane chAI detI kA ane tamane hemacandrAcAya dekhAze." zrI dhUmaketu bhagavAna zrI hemacaMdrAcAya nuM jIvanacaritra dhAtrI gUjarInA hRdayamAM sauMskAritA, vidyA ane vizuddha dhArmikatAnA prANa pUranAra, vizvanI mahAvibhUtisvarUpa, kalikAlasaIjJa bhagavAna zrI hemacandrAcAnAM prAkRta, saMskRta, gUjarAtI ane hiMdI bhASAmAM svataMtra tema ja anuvAdAtmaka aneka jIvanacaritrA AlekhAI cUkayAM. DaoN. bulara jevA vidvAne, e mahApuruSanA prabhAvathI AkarSAI, emanI jIvanarekhA jana bhASAmAM paNa derI che. Aje e ja mahApratApI puruSanA jIvanacaritramAM rA. rA. bhAI zrI dhUmaketu mahAzaye taiyAra karela eka navIna kRtineA umerA thAya che. C bhAI zrI dhUmaketu eTale gujarAtInA pratibhAvAna, saauMskArI, prauDha lekhaka ane gUjarAtanI prajAnA karakamalamAM eka pachI eka zreSThatama saMskArapUrNa graMthapuSpone upahAra dharanAra mAtA gUjarIne panetA putra. e sama lekhakane hAthe gUjarAtanI saMskAritAnA Adya draSTA ane sarjaka bhagavAna zrI hemacandranuM jIvanacaratra lakhAya e gUjarAtI prazna ane girAnuM aheAbhAgya ja gaNAya. AcArya. zrI hemacandranAM Aja sudhImAM zraddhA ane pAMDityapUrNa saMkhyAbaMdha jIvanacaritro lakhAI cUkayAM chatAM bhAI zrI dhUmaketunI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kRti e mahApuruSa pratye eka judA prakAranI ja zraddhApUrNatA ane kuzalatA rajU kare che. jema zraddhAnI amuka prakAranI bhUmikAthI dUra rahI jIvanacaritra AlekhavAmAM ghaNI vAra bhUle thAya che, ane vAstavika vastusthiti DhaMkAI jAya che, e ja rIte kevaLa zraddhAnI bhUmikAmAM UbhA rahI jIvanacaritro lakhavAmAM ya evA ane eTalA ja goTALAo utpanna thavA sAthe kharI vastune anyAya paNa maLe che. e viSene, viziSTa viveka ApaNane zrI dhUmaketue prastuta chavanacaritra dvArA batAvyA che. jIvanacaritranAM sAdhano bhAI zrI dhUmaketue prAkRta-saMskRta dhayAzraya mahAkAvya, meharAjaparAjaya nATaka, kumArapAlapratibodha, prabhAvaka caritra, prabaMdhaciMtAmaNi Adi prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhitya ane temAM seMdhAyela mahattvanI prAmANika ane kivadaMtIone AdhArabhUta rAkhI prastuta vanacaritra lakhyuM che. bhagavAna zrI hemacandranuM jIvana prastuta chavanacaritramAM upara jaNAvela prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhityane AdhAre bhagavAna zrI hemacandranA jIvanamAM je prakAranI unnata mAnavatA ane Adarza sAdhutA hatAM; je jAtane temanA jIvanamAM sarasvatI, rAjanIti ane dharma e triveNune sumeLa hatA ane e triveNunA jIvaMta gaMbhIra pravAhane je rIte temaNe gUjarAtI prajanA aMtaramAM vahAvyo ane piSyo hate: eka gujarAtI tarIke temanAmAM dezAbhimAna ane prajAbhimAna keTaluM hatuM; duzmana jevAne teo je rIte vinayathI jItI letA hatA; teozrI kevA lekeSaNa ane vairavRttithI rahita hatA; je rIte temaNe pitAnA jamAnAnA rAjAo, prajAo, vidvAne, sAhitya ane dharmone temanI sAdhutAnA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 raMgathI raMgI dIdhAM hatAM; gUjarAta, gUjaragdharA ane gujarAtanI prajAne mahAna banAvavAnI ane jovAnI temanI je prakAranI adbhuta 495nA hatI; kevA ane keTalA sarvadezIya ameAdha pAMDityane prApta karI temaNe gujarAtanI prajAnA karakamalamAM sarvAM'gapUrNa vidhavidha prakAranA vizALa sAhityarAzi apaNu karyo che; temanI pratibhAe aNuhilapura pATaNa ane gUjarAtane sAmAjika, rAjakIya, dhArmika tema ja vidyA-kaLA-vijJAnaviSayaka Adaza keTale unnatinA zikhare paheAMcADayo hatA; gujarAtanI prajAne saMskArapUrNa banAvI jagata samakSa je rIte unnatamastaka ane amara karI che ityAdi pratyeka vastune susaMgata rIte AlekhavAmAM je nipuNatA, rasiyana ane bhAvapU`tA bhAI zrI dhUmaketue ANyAM che, eTalA vipula pramANamAM Aja sudhI lakhAyela AcAya zrI hemacandranAM jIvanacaritra paikI kAImAM ya ApaNe joI zakIzuM nahi. - Aje gujarAtanI prajA durvyasaneAmAMthI UgarI heAya, enAmAM saMskAritA, samanvayadhama, vidyAruci, sahiSNutA ane udAramatadarzitA vagere guN| dekhAtA hAya, tema ja bhAratavarSanA itara pradezeA karatAM gUjarAtanI prajAmAM dhArmika jhanUna vagere deSa ti alpa pramANamAM najare paDatA hAya ane AkhA gujarAtanI prajAne vAcA prakaTI hAya, tA e bhagavAna zrI hemacaMdra ane temanA jIvanamAM tanmaya thayela sadanasamadarzitAne ja AbhArI che. vivAdAspada hakIkatanA ukela prastuta jIvanacaritramAM Aje carcA ane vitaMDAvAdanA viSaya thaI paDela eka khAsa vastu cavAmAM AvI che ane te sAthe tene ukela paNa karavAmAM AvyA che; te eprazna ke--bhagavAna zrI hemacadrAcAya nA saMparka ane sahavAsathI gujarezvara mahArAja zrI kumArapAladeva jainadharmonuyAyI thayA hatA ke nahi ?' e AkhA praznane chaNutI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 veLAe bhAI zro dhUmaketue, e viSayane kaDavAzabharI rIte carca nAra jaina ane jainetara ubhayane mIThA upAla bha ApavA sAthe, AcA zrI hemacaMdra amatAgrahIpaNe kumArapAlane kavA prakAranAM jainatvanAM sAcAM tattva arpaNa karyAM hatAM ane udAtta ane samabhAvane sparzatAM e tattvAne jIvanamAM utArI e gUjarezvare jainatva athavA paramAtapaNAne prApta karI tenA r'gathI AkhA gujarAtanI prajAne kevI ra'gI dIdhI hatI e vastune ghaNI sarasa rIte AlekhI che, ane e rIte AcArya zrI hemacaMdra ane kumArapAla e banne ya guru-ziSyanA saMbadhane ane emanA udAra asAMpradAyika tema ja vizuddha jainatvane zAbhAvyuM che. e ja kAraNa hatuM ke zrI kumArapAle peAtAnA gurunI mAphaka jIvanamAM rAjatva chatAM unnata mAnavatA ane viziSTa sAdhutA prakaTAvI hatI. bhAI zrI dhUmaketu mahAzaye taTastha ane jhINavaTabharI rIte AlekhelA A prakaraNanA e ja rIte svAdhyAya karavAthI e vastu spaSTa rIte samajI zakAze, ke AcArya zrI hemacaMdranA upadeza ane sahavAsane pariNAme zrI kumArapAle peAtAnA jIvanamAM jainadharma, tenAM vizuddha tattva ane tene mAnya sava darzanasamadarzitAne eTalAM pacAvI lIdhAM hatAM ke temanA jIvanamAM evI sAMpradAyika jaDatAne sthAna na hatuM, jethI potAnA rAjadhama ne ke vyavahAradharma ne harakata Ave, athavA kAI sa`pradAyAMtaranI lAgaNI dubhAya ke tene AdhAta paheAMce. jIvanacaratranI paddhati kRtrimatAthI rahita ane aitihAsika tathyane Avedana karatA prastuta jIvanacaritramAM koI paNa prasaMganA vanane! AraMbha ane tenI pUrNAhuti evI ajaba rIte karavAmAM AvyAM che, jethI ene vAMcatAM saukAI mugdha banI jAya. jIvanacaritramAM caritranAyakanA jIvananI ghaTanAonuM sAmAnya varNana lakhI nAkhavuM ke karI devuM e Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dareka mATe zakaya che, paraMtu caritranAyakanA jIvanamAM rahelI ojasvitAne sarvasAmAnya janatAnA hRdayamAM, akRtrima rIte sAkSAtkAra karAvI devo e ghaNuM kaThina kAma che. tema chatAM bhAI zrI dhUmaketue e kAma ati saraLatAthI pAra pADayuM che e, prastuta chavanacaritranA svAdhyAyathI saheje ja samajI zakAze. temaNe bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM dhakelI dareka viziSTa ghaTanAne pUrNa nyAya Apyo che; eTaluM ja nahi, paNa temanA jIvana sAthe saMbaMdha dharAvatI parApUrvathI cAlI AvatI kiMvadanatIo jevI hakIkato sudhAMne, AjanA sarvasAmAnya lekhakonI mAphaka nirarthaka gaNu phagAvI na detAM, tenA mULamAM rahela rahasyane AlekhavAmAM khUba ja gaMbhIratA ane prauDhatA darzAvI che; ane e rIte AjanA lekhakone eka viziSTa mArganuM sUcana paNa karyuM che, e A jIvanacaritranI noMdhavA lAyaka khAsa vizeSatA che. jIvanacaritrano svAdhyAya prastuta chavanacaritrano zuka sAMpradAyika paddhatie svAdhyAya karanAra jaina ke jainetara kadAca caritranAyaka ane lekhaka-mahAzayane anyAya ja karaze. eTale pratyeka vAcake, AvAM jIvanacaritro vAMcatI ane vicAratI vakhate, saMkucita sAMpradAyika bhAvanAne tyAga karI, udAra mana ja rAkhavuM joIe. bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM je kAMI paNa khAsa vizeSatA hoya te te e ja che, ke emaNe lUkhA saMpradAyano Azraya na letA, zramaNa bhagavAna vIra-vadhamAne bahumAnya karela tyAga, tapa ane samabhAva-syAdvAdadhane pitAnA jIvanamAM utArI jaina dharmanAM vAstavika tattvo ane saMskAre gUjarAtI prajAnI vyakti-vyaktinA jIvanamAM vyApaka bane evo mArga lIdhe hato. je bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM unnata bhAvanAne sthAna na hota to jainadharmanA maulika siddhAno samagra prajAnA jIvanamAM je rIte vyApaka banyA che, ane jainadharma ane gUjarAtanI prajA unnatinA zikhare pahoMcI zakyAM e, na banI zakata; tema Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja Aje zrI hemacaMdrAcAryanuM sarvadarzanamAnya vyakti tarIkenuM je ucca sthAna che, te paNa na hota. koI paNa mugamAM vAstavika dharma ane dhArmikatAe vyApaka svarUpa lIdhuM hoya te, te tyAre ja ke jyAre tenA praNetA ane saMcAlakonA jIvanamAM zuddha tyAga, tapa ane samabhAve sthAna meLavyuM heya. eka kALe bhAratavarSanI Arya prajAnA Aya mAnasamAM A udAtta bhAvanAe eTaluM vyApaka sthAna prApta karyuM hatuM ke mAtra eka dezamAM, eka gAmamAM ke eka paDozamAM ja nahi, paraMtu eka ja gharamAM bhinnabhinna dharmo ane saMpradAyo ekasAthe vasI zaktA, paraspara vicAronI Apa-le karI zakatA ane anAbAdhapaNe pitapitAnI paddhatie sau jIvanavikAsa paNa sAdhI zaktA hatA. Aje ApaNe saue ApaNA jIvanamAMthI A vijJAnapUrNa samabhAvane sarvathA beI nAkhyo che. enuM pariNAma e AvyuM che ke ApaNe sahavAsI bhinnabhinna dharme ke saMpradAya sAthe samabhAva-maitrIbhAva sAdhI zaktA nathI; eTaluM ja nahi, paNa pitApitAnA saMpradAya ke samUhamAMya saheja vicArabheda paDatAM mAnavatAno tyAga karI asabhya ane jagalI dazAe pahoMcI jaIe chIe, ane ApaNe je dhama ane dhArmiktAne vikAsa sAdhavA mAgIe chIe ene, dina-pratidina, ApaNA jIvanamAMthI abhAva thato jAya che. bhagavAna zrI hemacaMdra jevA AdarzajIvI puruSanAM pavitra jIvana ApaNuM saune A kSudratAnI gartAmAMthI ugAranAra thAya ema ApaNe sau jarUra icchIe - IcchavuM ja joIe. Aje e samaya AvI lAgyo che, jyAre dharmamAtra vyApaka rIte manuSyane enA jIvanavikAsamAM kaI rIte sahAyaka bane e dareka vijJa manuSya sthitaprajJa banI vicAravuM ja joIe. ane to ja tyAga, tapa ane samabhAvarUpa vAstavika dharma ane dhArmikatA ApaNuM jIvanamAM sthAna laI zakaze. e sivAya pitapotAnA mAnelA saMpradAyanI rIti Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 pramANe bAhya kriyAnA vAdhA game teTalA najare dekhAya, paraMtu sAcI dhArmikatA tA marI ja jaze. AjanI ApaNA saunI jIvanacaryAne vicAra karavAmAM Ave te ApaNane, kadAca sAtrikana kahIe tA paNu, ApaNA meTA bhAganI dhArmikatA teA marI gayelI ja dekhAze. AnuM mukhya kAraNu khIjuM eke ya nathI, paNa ApaNe saue, sAMpradAyikatA ane sAmudAyikatAnA saMkucita ane ati saMkucita kUvAmAM paDIne, ApaNI vijJAnavRtti ane samabhAvanAnA vizALa tattvane jIvanamAMthI bhulAvI dIdhuM che - e che. A prasaMge huM itara saMpradAyeAne lakSI kazuM ya na kahetAM jainadharmAnuyAyIone lakSIne eTaluM sUcana karavuM ati Avazyaka mAnuM chuM, ke bhagavAna zrI hemacaMdrAcAInA nAma upara vArI janAra atyAranA vidvAna jaina zramaNNA ane jaina AcAryA e maharSanA pavitra jIvanamAMthI A eka ja uddAtta guNune peAtAnA jIvanamAM gheADe!-dhaNA ye pacAve teA AjanA jaina saMpradAyamAM kSullaka, niSprANa ane a vagaranI zuSka carcAo pAchaLa je kImatI samaya, sAdhujIvana ane agAdha jJAnazaktinI barabAdI thavA sAthe jaita prajAnA dhArmika jIvana ane tenI aDhaLaka dhArmika saMpattinI khAnAkharAkhI thaI rahI che, e aTakI jaya. te sAthe Aje jaina zramaNA ane zrIsa dhamAM je vairivarAdha, kusaMpa vagere phelAI rahyAM che, te paNa nAbUda thaI jAya ane mRtyuzayyAmAM paDelI sAcI dhArmikatA punar jIvana prApta kare. AjanI vikRta carcA ane virUpa pravRttioe jaina zramaNe! ane jaina prajAne chinnabhinna tema ja anAtha dazAmAM mUkI dIdhI che, e vastu jarA ya upekSA karavA jevI nathI. AjanI chinnabhinna sthiti ane anAyatAne dUra karavA mATe jaina zrIsaMdhanI sama vighna vyaktioe satvara yeAgya pagalAM levAM joIe. temAM sauthI prathama e hevuM joIe, ke Aje kUdake ne bhUsake janma dhAraNa karatA vyaktivAdanA poSaka darekedareka va`mAnapatrane aTakAvavuM joIe athava Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 e va`mAnapatrAnuM dhAraNa nakkI karavuM joIe. AjanA vyaktivAdanA USaka ane asabhya jaina va mAnapatrAe jaina prAnI dhArmi katA ane aikayane je asahya TakAe lagAvyA che, evA vidhamI gaNAtA taraphathI seMkaDA varSomAM paNa bhAgye ja lAgyA haze. Aje jagata parasparamAM aikaya sAdhI AgaLa vadhavA prayatna karI rahyu' che, tyAre jaina dharmaguruo anuM jaina prazna, kSudra carcA pAchaLa samaya ane buddhine veDaphI, kalaha karI rahela che, e taddana anicchanIya ane khedajanaka vastu che. ATaluM prasaMgeApAtta sUcana karyA pachI TUMkamAM ema kahI zakAya, ke samabhAvarahita sAMpradAyiktA e prajAjIvanane unnata karavAne badale patita ane avivekI banAve che; jyAre samabhAvapUrNa sAMpradAyiktA e sva-paranA jIvanane unnata ane vijJAnapUrNa banAve che. A udAta guNane lIdhe ja bhagavAna zrI hemacaMdra tarapha siddharAja jevA apakSapAtI rAjA pakSapAtI banyA hatA; ane deza-videzamAM cira paribhramaNa karI 'vicAracaturmukha ' banela rAnta zrI kumArapAle ziSyavRtti dhAraNa karI hatI. tema ja A ja eka udAtta guNane lIdhe teozrIe jainadharmAnuyAyI, kavicakravatI zrIpAla ane vaidakadharmAnuyAyI sama vidvAna zrI devoAdhi jevA parasparavirAdhI vidyugalanI vacamAM ekatha sAdhI ApyuM hatuM. bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanacaritranA svAdhyAya dvArA AjanA jaina dharmaguruA ane jaina prajA A guNu-lezane jIvanamAM pacAvI ekarUpa ane amara bane. aMtamAM, A Amukha pUrA karatA pahelAM, pratyeka vAcakranuM dhyAna huM eka vastu tarapha dAruM chuM, ke zrI dhUmaketue prastuta jIvanacaritranA lekhanamAM keTalI prAmANikatA, keTalI taTasthatA ane keTaluM anAgrahIpaNuM jALavelAM che, e gujarAtanA sAkSararatna bhAIzrI jhaveracaMda meghANIe janmabhUmi ' dainika patra (tA. 27-10-1940, aMka 118, pAnuM kalama ane kitAba' vibhAgamAM AMdAlane lakhatAM je " < ? 7 ) nA ' Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hakIkata jaNAvI che e uparathI samajI zakAze. bhAIzrI meghANIe jaNAvyuM che ke - "zrI. dhUmaketunA pitAne paMcyAzI varSanI vaye, pUrNa vAnaprasthAvasthAmAM deha paDyo. ene kharakhare jatAM dhUmaketue phakta ATalI ja eka ghaTanA kahI - "hemacaMdranuM pustaka lakhate hato. e pUruM thavA AveluM, ne emAM hemacaMdra pitAnA mRtyunuM bhAvi cha mahinA agAu bhAkhyAnI vAta lakhatAM meM nIce TippaNa kareluM ke moTA puruSone mahimA vadhAravA AvI vAto cAlatI haze. te pachI mArA pitAnI mAMdagInA khabara maLyA, gAMDaLa gaye, khabara paDI ke emaNe pitAnuM mRtyu barAbara paMdara divasa para bhAkhyuM hatuM, davA-upacAranI nA kahI dIdhI hatI, saune maLavA belAvI lIdhA hatA; ne pachI bhAkhela divase emaNe mArA hAthanuM pANI pIdhuM, pIne paDakhuM pheravI gayA, pharI e jAgyA nahi. meM gAMDaLathI pAchA AvIne "hemacaMdra'nAM kaMpojha thaI gayelAM praphemAMthI pelI mArI TippaNa - TIkA kADhI nAkhI. kharakharAnA javAbamAM AthI kazuM ja vadhu zrI dhUmaketu bolyA nathI." A uparathI saune khAtarI thaze, ke jagatanA sanAtana satyane rajU karavAnI je anivArya javAbadArI sAhityasarjakane mAthe rahelI che, enuM saMpUrNa bhAna bhAI zrI. dhUmaketune hAI pitAnI koI paNa mAnyatA pratye teo AgrahI nathI. A sthitimAM rahI lakhAyela prastuta chavanacaritrane vAMcanArAo e ja vastune dhyAnamAM rAkhI eno svAdhyAya kare ane ApaNuM sAhityasarjake, kavio ane graMthalekhake bhAI zrI dhUmaketunI mAphaka sanAtana satyane rajU karanArA bane eTaluM IchI viramuM chuM. -muni puNyavijaya pATaNa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-darzana 0 pahelI, khIjI, trojI AvRttinuM nivedana b 0 be bAla: zrI meAhanalAla dIpacaMda ceAkasI 6 . Amukha : pU. mu. zrI puNyavijayajI 22 1. rAjavIonI cha peDhInI paraparA 3; mahAna gujarAtIe 4; parAkramI tuMganI kyA 5; amara vyaktie 7; hemacaMdrAcAya nI mahattA 7; hemacaMdrAcAryanuM gUjarAta 9; hemacaMdrAcayanAM vatana ane janma 9 nepeAliyana ane jona oNpha Arka sabaMdhI vArtA 10; hemacaMdrAcAryanA kuTuMba ane janmanI vigata 11; devacaMdrasUrinuM mAtA pAhinIne bhaviSya-kathana 12; caMgadevanA janma 13 3. vepArI cAca 14; sAgarakheDu gujarAtIe 14; caMgadeva sAthe mAtAnuM guruvaMdana mATe javuM 15; caMgadeva gurunA Asane besI jAya che 15; siddharAjanuM rAjyArehaNu 15; AcAryAMnuM thana 16; mAtAnI vimAsaNa 16; AcAya vizeSa samajUtI Ape che 17; mAtA caMgadevane samarpita kare che 18 2. 4. devacaMdrasUrinA vihAra ane cAcanuM Agamana 20; vAtane khulAsA 20; te vakhatanuM khabhAta 21; devacaMdrasUri caMgane maMtrI udayanane soMpe che 22; cAcanuM khaMbhAtamAM Agamata, enI vyAkuLatA 23; cAca ane uddayana matrI vacce vAtacIta 24; cAcanuM ciMtana 27; uyana maMtrInuM vizeSa kathana 28; cAyanuM samAdhAna 28; caMganI dIkSA, nAma muni seAmacaMdra 29; sAmacaMdramAMthI AcAya hemacaMdrasUri 29; thoDAka tAttvika vicAra, jAta vize mauna rahevAnuM mahattva 30; seAmacadranI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 vidyAsAdhanA 33; gujarAtanI sarasvatInI garIkhInuM savedana 33; svapnazI seAmadra 34; sAmacaMdranuM jIvanasUtra 34; guru devacandrasUrinI AzA 34; seAmacaMdranI maneAbhAvanA 35; sAmacaMdranI ddivya dRSTinI eka daMtakathA 36; AcArya padane abhiSeka 36; hemacandrAcAryanuM viziSTa vyaktitva 38; devacaMdrasUrinA sa MtASa 39; pAhinIdevInuM Agamana ane hemacadrAcAryanuM mAtAne namana 40; pAhinI gRhasa sAranA tyAga kare che ane pravartinI bane che 41; devacadrasUrinuM mAdana 42; hemacaMdrAcAryuM nA niNaeNya 4ra 5. kha'bhAtamAM hemacaMdrAcAya ane pATaNamAM siddharAja jayasiMha 43; hemacaMdrAcAye kareluM pATaNunuM varNana 44; buddhinA ATha guNA 44; hemacaMdrAcAya nA pATaNamAM Agamana saMbaMdhI vicAraNA 46; siddharAja jayasiMhanI mahattvAkAMkSA ane mahattA 46; hemacaMdrAcAryanI AkAMkSA 49; daivakhAdhane devasUrinA javAba 49; hemacaMdrAcAryanuM pATaNa taraphanuM AkarSaNu 50; devasUrine kumudacaMdra sAthe zAstrArtha, emAM hemacaMdrAcAya nI hAjarI 50; kumudacaMdranI hAra ane emane! gUjarAta-tyAga 51: siddharAjanA hemacaMdrAcArya pratyenA AkaSNunA kAraNanI vicAraNA para; 5ti devabAdha, prajJAcakSu zrIpAla kavi ane vIrAcAnA svabhAvanuM varNana 53; hemacaMdrAcArya taraphanA siddharAjatA AkaSa NunuM khIjuM kAraNa 54; jyAre hemacaMdrAcA siddharAjanI prazaMsA kare che 55; janInA rAjA phreDarikatA eka prasaMga 56; devabheAdhe karelI hemacaMdrAcAyanI prazaMsA 56; devameAdha ane kavi zrIpAla vacce karAvelI maitrIneA hetu 57; siddharAja ane hemacaMdrAcAnI vizeSa mahattA 57; devoAdhanI RNamukti ane enA kAzImAM vAsa 58; hemacadrAcAryanI jJAnasAdhanA ane emanA vivekI vyavahAranI devamedha para thayelI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asara 59; prAcIna lekhanakaLA saMbaMdhI thoDIka mAhitI 59; yogazAstramAMthI maLato emanI siddhine aNasAra 61; siddharAje mALavA upara vijaya meLavI pitAnA purogAmIonuM svapna siddha karyuM 61; pATaNe Ujavela vijayetsava dara; bhejavyAkaraNa 63; siddhahemazabdAnuzAsananI racanA 65; e vyAkaraNane svAgatamahatsava 65; traNaso lahiyA pAse enI nakala karAvI dezodeza mokalavAmAM AvI 65; vaiyAkaraNa kAkala 65; hemacaMdrAcArya zabdakoSa tathA anya graMcenI karelI racanA 66; hemacaMdrAcArya ane gujarAtanI vizeSatA 68; siddharAjanI dharmajijJAsA 70; hemacaMdrAcArya kahelI eka kathA 71; hemacaMdrAcAryane sarvadharma samabhAva 73; AcAryanI lekhasaMgrahanI dRSTi 74; ala idrIsIne paricaya 75; siddharAjanA paricita jainAcAryo 75; gUjarAtanA saMsakAra-ghaDataranAM cAra kAraNa 77; bannenI nAmanAnuM kAraNa 78; AcAryanI somezvaranI yAtrA 79; kumArapALane gAdI 80 6. kumArapALanuM kArya 81; kumArapALa jaina banyA saMbaMdhI vicAraNA 81; cArubhaTa-cAhaDa saMbaMdhI carcA 85; khaMbhAtamAM kumArapALa, hemacaMdrAcArya ane udayana maMtrInuM milana 87; kumArapALane rajhaLapATa ane enI rAjya prApita 89; kumArapALanA rAjyanI sthiratA 91; hemacaMdrAcAryanI mahattA-samayagratA 91; gUjarAtanA saMskAramAM banene phALo 93; ahiMsA, satya ane samabhAva 96; kumArapALanA rAjApaNuM ane rAjarSipaNane samaya 98; AcAyane ratnatrayIne upadeza 99; kumArapALamAM karuNAvRtti jAge che 101; amAri ghoSaNuM 103; kumArapALanA ghaDataranAM kAraNe ane enA dvArA vyasananiSedha 104; kaMTakezvarIne bali devAnI prathAnI baMdhIne prasaMga 106; navA vicArone daDha karavAnA vividha prayatna 107; nisaMtAna vidhavA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArInI kathanI, kumArapALane kAzInagaramAM thayela karuNa anubhavanuM smaraNa ane aputriyAnuM dhana rAjya laI levAnA kAyadAnI baMdhI 108; manuSya kumArapALanI mahAnatA ane ahiMsA-amArinuM sAmrAjya pravartAvavA vRtti 116; dharmathI maLatI mahattA 116; saghaLA dharmane rAjAe satkAra karavo ghaTe 117; rAjAnI prArthanA 118; kumArapALanI dhArmikatAmAMthI maLato bAdha 119; hemacaMdrAcAryanI somanAtha yAtrA ane vizALa dharmabhAvanA, somezvara tIrthane uddhAra 119; jainadharmane uttejana 121; kumArapALa paramahaMta ane parama mAhezvarI levAnI mAnyatAne bhAva 122: rAjanItimAM jaina siddhAMtonuM sthAna 124; hemacaMdrAcAryane garIba zrAvakane tyAM bhikSA levA javAne prasaMga 125; suvarNasiddhinI mAgaNuM ane guru devacaMdrasUrine Thapako 126; garIba zrAvaka aMge rAjAne AcAryanI Takera 127; amArighoSaNane vyApaka artha 127; te vakhatanA keTalAka mahApuruSo 128; paristhitimAM palaTo 128; hemacaMdrAcArya ane rAjakAraNa 129; rAjakAraNamAM ahiMsA ane hiMsAnA sthAnano vicAra 130; daMtakathAonuM aitihAsika mUlya 132; hemacaMdrAcAryanI namratA 133; pratApamalla gAdIne rogya hovA saMbaMdhI vicAra 134; ajayapAlanI sthiti 136; bAlacaMdra ane rAmacaMdranuM valaNa 137; mahAnamananI virakathA 138; hemacaMdrAcAryane mRtyunA samayanI jANa 139; e yugamAM mRtyu vizene khyAla 139; mRtyunI AgAhInI eka ghaTanA 141; A aMge lekhakane jAtaanubhava 143; hemacaMdrAcAryanI aMtima ArAdhanA 144 17. hemacaMdrAcAryanuM vizvasAhityamAM sthAna 146; hemacaMdrAcAryanuM prajAghaDataranuM ane zaurya jAgrata karavAnuM kArya 146; emanI udyogazIlatA 149; emanuM vipula sajana 149; sADAtraNa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 karoDa zlokanI racanA aMge khulAso 151; sarva yuganA mahApuruSa 15ra; emanI nilepa vyavahAranipuNatA ane rAjanItinipuNatA 153; sarvasparza vyaktitvanI chApa 153; be rAjavIonA ghaDavaiyA 154; gUrjarapationA ghaDataramAM nispRha sAdhuone phALe 155; &yAzraya kAvyanuM aitihAsika pUlya 156; hemacaMdrAcAryanI racanAonI apUrvatA aMge. khulAse 157; cAra prakAranI jIvanasiddhi 158; sAtvika ane satvazIla pratibhA tema ja vinodavRtti 160; "kalikAlasarvajJa birudane AdhAra 161; zrI kanaiyAlAla munazIe karelI prazasti 162; kalpita pAtra maMjarInA prasaMga saMbaMdhI khulAse 163; hemacaMdrAcAryane vyaktitvanI jhalaka 164 pariziSTaH gUjarAtanA saMsakAro ane enA nirmAtA 166; AcAryanI vizALatA 167; emanA ziSyo 168; rAmacaMdranI viziSTa sajanazakita ane sAmAjika daSTi 168; rAmacaMdra ane bAlacaMdra pratispadhIe; rAmacaMdranA mRtyumAM bAlacaMdra kAraNarUpa 170; hemacaMdrAcAryanI mukhya kRtio (10 kRtiona Treka paricaya) 171; keTalAka prazno 175; eka hema caMdra abhyAsa-saMzodhanamaMDaLanI jarUra 180 canthasUci (mukhya graMthanI) 182 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] ema kahevAya che ke rAmanA lAkanA anAjabha'DAra misara dezamAM hatA, emanI saMskRtinI bhUmikA grIsamAM hatI ane emanA parAkramanI pRthvI trikhaMDamAM hatI. gujarAta viSe paNa kahI zakAya ke, enI saMskRtinI bhUmikA mALavAmAM hatI ane enI parAkramagAthA kaccha, kAThiyAvADa ne mALavAnI tribhUmimAM hatI. itihAsamAM kAika ja vakhata pAMca-cha parAkramI rAjAo, kAlAnukrame, eka pachI eka Ave che. megalavazamAM bAbara, humAyu, akabara, jahAMgIra, zAhajahAM ane auraMgajheba - ema lagabhaga cha peDhI sudhI vaibhavapraNAlikA sacavAI rahelI mAlUma paDe che. megalAnA A samaya duniyAnA itihAsamAM pazu dhyAna kheMcavA yogya manAceA che. gujarAtanA itihAsanA eve ja lagabhaga cha peDhI sudhInA parAkramazIla samaya mULarAja sAla kIthI, solaMkIva'zanA saMbaMdhamAM, zarU thaIne kumArapALanA mRtyu sudhI cAle che. ane temAM vi. saM. 998zrI vi. saM. 1230 sudhInA Azare aDhIsA-traNaso varSoMne Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcA suvarNa samaya Ave che. mULarAja, cAmuMDa, durlabharAja, bhIma, karNa, siddharAja ane kumArapALa - ema cha-sAta peDhI thaIne seAlakIvaze lagabhaga aDhIso varSa sudhI hiMdanA itihAsamAM peAtAnuM sthAna mekhare rAkhyuM hatuM. te samayanA bhAratamAM sela'kIonI sattA gaNunAyAgya hatI. siMdhurAja, mAlavarAja ane cedirAjane bhImanA parA krama pratye sanmAnadaSTithI jovuM paDyu hatuM, ane sAmanAthanA samudrataraMgAe enI raNabherInA nAda sAMbhaLI gauravathI hu nAda karyAM hatA. seAla'kIee cAvaDAnI rAjalakSmIne apanAvI, pASI, vadhArI ane yazasvI banAvI; emane gujarAta nAnuM lAgyuM ane bhArata atimAThuM lAgyuM, emAM paNa siddharAja jayasiMha ane kumArapALanA lagabhaga eMzI varSanA samaya e mahAna gujarAtIone samaya hatA. te samaye pATaNamAM rahevuM ane paTTaNI kahevarAvavuM, e hiMdanA game te khUNAmAM mAna mukAve tevuM hatuM. siddharAjanA ane kumArapALanA samayanA mahAna guja rAtIenI nAmAvila, Aje paNa harakoi gujarAtInuM abhi mAna jAge evI parAkramazIlatAthI vaNAyelI che. ane e prabhulikA cheka karasughelAnA samaya sudhI vatteoche aMze jaLavAI rahelI che. uDDayana, sAMta, AmrabhaTTa, muMjAla, mInaladevI, pratApamalla, jagadeva, parazurAma, sajjana, dAmeAdara, vAcinIdevI, nAyikAdevI, vAgbhaTTa, bhAvabahuspati - AmAMnA te jamAnAnA rAjadvArI kSetramAM ramI rahelA game te eka mANasanuM nAma Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcAya le! ane tamane enI mahattAthI gujarAta mahAna thatuM lAgaze. te vakhatanA zreSThIo, sAdhue, sainiko ane suMdarIe - saghaLAM ja eka mahAna prajAnAM aMga hoya ema, pAtapAtAnI bhUmikA upara Ave che, tyAre jANe maDAna banIne ja Ave che. alekajhAMDare jyAre mAlakAkAne harAvyA tyAre temAMnA seA rAjAe - prajAnA pratinidhie - ene maLavA AvyA. e vakhate mAlakekanA rAjAee eka ja jAtanAM vastro paridhAna karyAM hatAM, eka ja jAtanA ratha upara tee beThA hatA, eka ja jAtanAM zastrAstra temanA aMga upara zebhatAM hatAM. temaNe alekajhAMDarane kahyuM ke ame koi divasa parAjaya pAmyA nathI; amane koi parAjaya pamADI zakatuM nathI, Aje tame amane jItyA nathI, paNa samaye tamane jitADayA che. prabaMdhaciMtAmaNi 'mAM paracUraNa prabadhAmAM ApelI tuMganI daMtakathA khoTI lAge che; paNa e daMtakathA uparathI vIratvanI bhAvanA lAkamAnasamAM kevA prakAranI hatI tene spaSTa khyAla maLe che. pRthvIrAja cauhANanI pAse A tuMga hatA. vAraMvAra duzmana caDI Ave che e joIne, jyAre eka vakhata duzmana caDI AvyA tyAre teNe, tenA mukAma para jaIne, teneA dhAta karavAnA vicAra karyo ke jethI svAmInI ne nagarajaneAnI herAnagati maTe, te potAnA juvAna putra sAthe rAtre tyAM chUpI rIte gayA. paNa duzmana rAjAnA tabunI krUratI khAImAM kheranA agni banI rahyo hatA. " Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tuMge putrane kahyuM, "tuM mAre putra che, mATe huM A khAImAM sUI jAuM chuM ne tuM mArA upara paga daI duzmananuM kAsaLa kADhI nAkhaje!" putre javAba Ape, "tame mArA pitA che, mATe huM ja paDuM." ema kahI te paDyo. ne putranA agnimAM, paDelA deha upara paga daI tuMga duzmana rAjAne mArI Avyo. AnI sAthe zIkhaguru goviMda ane enA ziSya. lakhI vaNajhArAnI vAta sarakhAvavA jevI che. AvI nirbhayatA. solaMkIonA gujarAtamAM hatI. ane e nirbhayatAne lIdhe ja prajA paNa mahAna hatI. mInaladevIne malAvataLAvane vAMke kinAre rAkha paDyo, emAM jeTalI selakI rANImAtAnI zobhA hatI, teTalI ja zobhA, pitAnuM sthAna choDavA nA pADanAra suMdarInI paNa hatI. solaMkIonA saMskAramugaTamAM bIjanA caMdra jevI banIne A vakakinAra zobhI rahI che. paraMtu selaMkIe je mAtra sainikone ja derI jANatA heta, ane emanA hAthIe mAtra narmadAsnAnathI ja zakyA. hota, te Aje emanI dazA emanA jevA aneka nRpatienI mAphaka dhULamAM ragadoLAI javAnI hatI. ujjayinInA siMhAsana upara aneka nRpatio thayA; lekakaMThamAM te vikrama, muMja ne bheja ja rahyA. dilhInA siMhAsana upara aneka bAdazAhe thayA; janatAe te be-cArane ja jANyA.. zivAjI chatrapati ne bAjIrAva sivAya bIjAM nAma lekajIbhane. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcAya aDI jatAM nathI. selaMkIonA sadharAja jesaMga, mAtA mIzula ane mahAna kumArapALa Aje paNa amara che. A trimUrtimAM lekasaMskArane ghaDanArI maMgalakti hatI, mATe Aje paNa e yAda rahI che. paNa jema zivAjI rAmadAsa vinA, vikrama kavikulaguru kAlidAsa vinA ane bheAja dhanapAla vinA zUnya lAge che, tema siddharAja ane kumArapALa sAdhu hemacaMdrAcArya vinA zUnya lAge che. * je samaye mAlavAnA paDitAe bhImanA darabAranI sarasvatI-parIkSA karI, te ja vakhatathI e anivArya hatuM ke gujarAtanI parAkramalakSmI, saMskAralakSmI vinA jagalI leAkeAnI bahAdurI jevI arthahIna lAge che; eNe peAtAnuM saMskAradhana sAcavavuM rahyuM. siddharAja jayasiMha hemacaMdrAcAryane maLyA na hota, te enI parAkramagAthA Aje vAlmIki vinAnI rAmakathA jevI hAta; ane gujarAtIone patAnI mahattA joIne rAcavAnuM ane mahAna thavAnuM Aje je svapna Ave che, te svapna kadAca na Avata. hemacaMdrAcArya vinA gujarAtI bhASAnA janma kalpI zakAtA nathI, emanA vinA varSo sudhI : * nAgarI pracAriNI patrikA( bhAga 6, aM. 4 )mAM vidva paDita zivadattanA lekha che, temAM A vastusthiti sArI rIte mUkI saMskRta sAhitya aura vikramAditya ke itihAsa me" jo sthAna kAlidAsa kA aura zrIha` ke darabAra meM bANabhaTTa kA hai, prAyaH vahI sthAna IsA kI bArahavI zatAbdI meM caulukaya vazAdbhava suprasiddha guja ranarendrazirAmaNi siddharAja jayasiMha ke itihAsa * hemacandrakA hai.'' 66 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya gujarAtane jAgrata rAkhanArI saMskAritA kalpI zakAtI nathI, ane emanA vinA gujarAtI prajAnAM AjanAM khAsa lakSaNe - samanvaya, viveka, ahiMsA, prema, zuddha sadAcAra ane prAmANika vyavahArapraNAlikA - kalpI zakAtAM nathI. hemacaMdrAcArya mAnava tarIke mahAna hatA; sAdhu tarIke vadhAre mahAna hatA; paNa saMskAradraSTA tarIke te e sauthI vadhAre mahAna hatA. emaNe je saMskAra reDyA, emaNe je bhASA ApI, emaNe lekene je rIte belatA karyA, emaNe je sAhitya ApyuM - e saghaLuM AjanA gujarAtanI nasamAM hajI vahI rahyuM che; ane eTale, e mahAna gujarAtI tarIke ItihAsamAM prasiddhi pAmavA gya puruSa che. - solaMkIone ItihAsa hemacaMdrAcArya vinA laDAIone itihAsa banI jAya; hemacaMdrAcArya vinA gujarAtI bhASAne itihAsa apUrNa ane akiMcana lAge; hemacaMdrAcArya vinA gujarAtanI pAse duniyAnA sAhitya ItihAsamAM mUkavA gya vyaktio bahu ochI che. hemacaMdrAcAryanI kharI mahattA e che ke te samayanA gujarAtanI saghaLI pravRttiomAM emaNe otapreta rahI pitAnA sAdhutvanA raMgathI emane raMgI dIdhI hatI. hemacaMdrAcArya je kevaLa pitAnI sAdhu pravRttimAM rahyA heta, te emaNe gujarAta upara je cirasthAyI asara mUkI te asara kadAca kevaLa saMpradAyamAM ja zamI jAta. Aje te mAtra jenadharmanA anuyAyIoe ja nahi, harakoI mANasa, jene gujarAtanI saMskAritAmAM rasa hoya teNe, A mahAna guja Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya rAtI pAsethI preraNA meLavavAnI rahI. hemacaMdrAcAryanuM gujarAta e eka anokhI pratibhA dharAvanAra gujarAta hatuM. te vakhate gujarAtInuM gaurava judA prakAranuM hatuM. siddharAja jayasiMhane pATaNanI bajAramAM hAthI upara pharate ve, udayanane rAjakhaTapaTanA pAsA phekate jo, sAMtUne gujarAta mATe jIvanaparAkrama karate je, mInaladevIne sthaLe sthaLe dharmabhAvanA vikasAvatI jevI, jaina sAdhuonI atyaMta prazAMta mukhamudrA jevI, vIratvabharapUra sainya jevAM, rasikaDI gujarAtaNe jevI ane thanaganatA taruNa gujarAtIo jevA - e te jamAnAmAM ja rahetA haze temane mATe dhanya paLane samaya have joIe. paNa gujarAtanI e digaMtavyApI kIrtinI mAlavIo mazkarI karatA. bhejanA darabArIo jANatA ke e te gujarAtIe; emane sAhityanI zI khabara paDe? emane tyAM kavi keNa? emane bhASAzuddhinI zI paDI che? mAtA sarasvatInA kaMThanuM AbharaNa te ahIM ja racI zakAya. jyAre bheja nahi hoya, dhArA nahi hoya, ane kAMI nahi hoya, tyAre paNa kAMIka haze; paraMtu e bhImaparAkramI bhIma nahi hoya, pATaNa nahi hoya, e mahattA nahi hoya tyAre kAMI ja nahi hoya ! pachI te jANe ke gujarAtanI bhUminI AkhI mukhamudrA pheravI nAkhavI e IzvarI saMketa hoya tema, eka javAba maLe. dhaMdhukAmAM saMvata 1145nI kArtikI pUrNimAe kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryane janma tha. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] ema kahevAya che ke duniyAmAM be evA mahAna sarjake thaI gayA che ke jemanI pratibhA viSe hajAro pustaka lakhAyAM, ne chatAM hajI lakhAtAM jAya che. eka te aMgreja kavi zekasapiyara, bIje narakesarI nepeliyana, AmAMthI nepoliyananI nIDaratA ne raNacAturI viSe je aneka daMtakathAo che, temAM eka kathA evI paNa che ke, nepoliyana jyAM janmya hatuM te raNakSetra hatuM ane eTalA mATe enA upara raNabhUminA saMskAra tIvratAthI paDyA hatA. enI mAne raNabhUminAM svapna AvatAM, ene AkAzamAM camakatI vIjaLI jevI talavAra dekhAtI, tene avAja enA kAnamAM satata gUMjyA karate. jena epha Arka pitAne kyAMthI paDaghA saMbhaLAya che ene khulAso karI zakI na hatI; ane chatAM e kAlpanika avAjanA sAmarthya eNe je batAvyuM teNe ghaDIbhara ItihAsane kavitAmAM pheravI nAkhe. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya AvI vAtane ardha aitihAsika tarIke svIkAravAmAM Ave che. e kadAca saMpUrNapaNe aitahAsika nahi heya, paNa emAM ItihAsa che e sau svIkAre che. barnArDa zoe paNa saMta jenanA nATakamAM jena epha ArkanA memAM A zabdo mUkyA cheH Voices come to me first; and reasons afterwards. e uparathI eTaluM te cakkasa che ke ghaNI vakhata daMtakathAmAM itihAsa nathI ha; chatAM aitihAsika satya te maLI Ave che - pachI e DuM maLe ke vadhAre maLe e savAla judo che. paNa lokapriya daMtakathAne tame kevaLa taddana upekSaNIya na gaNI zake, hemacaMdrAcAryanA janma viSe "prabhAvaka caritra"mAM nIce pramANe hakIkta maLe che? "dhaMdhUkAmAM eka prauDha, mahimAzALI, dharmajamAM agresara evA zeDa hatA. enuM nAma cAca. enI dharmapatnI pAhinIdevI." A pAhinIdevIne je vRttAMta maLI Ave che, te uparathI lAge che ke enAmAM zraddhA ane prema e be ta keI sAmAnya stromAM na maLI zake eTalA pramANamAM vikAsa pAmelAM hatAM. hemacaMdrAcAryanA pitAnA jIvanamAM zraddhA ane prema dekhAya che, e A mAtAne vAraso che. hemacaMdrAcArye pitAnA jIvanamAM gItAne parama zabda samanvaya" athavA jena tattvajJAnane mahAna zabda "svAduvAda sAdhI batAvyuM, temAM pAhinIe ApelA AnuvaMzika guNenuM pramANa ochuM nahi hoya. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 hemacaMdrAcArya e vakhate tyAM eka sAdhu dhaMdhUkAmAM rahyA hatA. temanuM nAma devacaMdrasUri. eka vakhata pAhinIe gurune vaMdana karatAM kahyuM : "mahArAja! mane eka svapna AvyuM; jANe kaI alaukika teje. yukta ciMtAmaNi meM Apane bheTa dharyo!" jemaNe jIvanaparyaMta vivA, virAga ane vItarAganI upAsanA karI che, jemanI mahecachA pitAnI pachI pitAnA mAge keI ne koI ekAkI sAdhu dIpaka prajavalita rAkhe evI che, jemaNe jIvanamAM kaI vastumAM rAga batAvyuM nathI, evA mahAna devacaMdra, pAhinInuM A vAkya sAMbhaLIne, eka ghaDIbhara enI sAme joI rahyA. emanI sAme jANe rtimaMta zraddhA hoya tevI pAhinI hatI. namaNe lalita deha vaMdanAthI vadhu vinamra lAge che, meM upara saumya teja che; aMtara jANe sabhara pavitratAthI chalakAI rahyuM che. eka ghaDIbhara devacaMdrasUrinI najara samakSa jANe keI bALaka aMtarikSathI AvatuM hoya tevuM lAgyuM; emanA sAdhuhRdayamAM paNa eka ghaDIbhara AnaMdami AvI gaI. emane thaI gayuM ke, "gujarAtanAM AvAM nArIratna pAsethI praNalikA ne pathadarzananA dhuraMdharo kadAca na maLe? kadAca A svapna keI mahAna satyanI AgAhI na hoya ?" te belyA, temanI daSTi dharatI upara hatI, emanA zabdamAM bhaviSyavettAnuM alaukika gAMbhIryuM hatuM, emanI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 hemacaMdrAcArya vANImAM kaSimunionI vANIne anusaratA arthanI nirmaLa tejasvitA hatIH bhadre ! tuM kaI mahAna ciMtAmaNinI sarjana-bhUmikArUpe che; tuM koI mahAna sarvane vidyA, vItarAga ne virAga - e ratnatrayInI upAsanA mATe Apaze." pAhinInI kukhe caMgadevane janma thaye. te divase kArtika pUrNimA hatI. vikrama saMvata 1145 hate. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] thoDA samaya pachInI vAta che. A svapnadazana te mRtimAMthI sarI gayuM che. mAtA pitAnAM bALakone sAthe laIne ADozIpADozIne tyAM jAya che, caityavaMdanA karavA jAya che. zreSThInA kuladharma pramANe cAca te kaI vakhata ghera hoya che, keI vakhata bahAragAma hoya che; enuM saghaLuM dhyAna ene vepAra rekI rahI che. e samaye to hiMdI mahAsAgara e sAhasika gujarAtIo mATe durlabhasarevara jevuM eka sarovara hatuM lAMbI najara nAkhe tyAM sudhI najara pahoMce tevA vizALa, sapATa, khADA-TekarA vinAnA, sIdhA bhAlanA pradeza mAM gAmane pAdara UbhA rahIne kaI vakhana mA ghauMnAM hariyALAM khetare bALakane batAve che. nAnuM bALaka, jANe saundaryadarzana mATe nahi paNa satyadarzana mATe jagyuM hoya tema, tenI tarapha nirdoSa hAsya karIne joI rahe che ane pachI maMdiranI pelI bhavya zikharamALA tarapha AMgaLI cIMdhe che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya mA bALakane pitAnI chAtI sarase cAMpI le che. ene khabara nathI, paNa eka divasa A bALakane hAthe ja e saMsAranI sarva pravRttine rAga cheDI, kevaLa pitAnAmAM ja pitApaNuM zodhanAra mahAna sAdhvI bananAra che. pAMceka varSanA yaMgadevane AMgaLIe vaLagADI pAhinI eka divasa gurunI vaMdanA karavA gaI hatI. eka ghaDI pachI ene e putra ene nahi heya paNa dharmasaMsthAne haze, gujarAtane haze, saune mATe jIvanadharma sarajanAra thaI raheze enI lADaghelI mAtAne khabara nathI. - caMgadevanI hoMziyArI, capaLatA, enI ramatagamata karavAnI rIte - e saghaLI vAte guru pUchaze, te pite e saghaLI vAta kaheze, e ullAsathI enAM pagalAM paNa adhIra banyAM hatAM. te tyAM pahoMcI. darzana karyA. AMgaLIethI chuTTo thaIne caMgadeva kyAre eka upAzrayanA khaMDamAM adRzya thaI gaye te ene dhyAna na rahyuM. paNa jyAM devacaMdrasUrinI vaMdanA karI, mAtA kAMIka vivaLa AturatAthI caMgadevane zodhavA daSTi pherave che, tyAM koI Ajanma gInI chaTAthI gurunA Asana upara besI gayele caMgadeva tenI najare caDyo ! kene khabara che, paNa caMgadevane eka samakAlIna tejasvI rAjaputra, lagabhaga barAbara e ja samaye, rAjasiMhA sana upara besI Ajanma pRthvIpAlanI chaTAthI saune pATaNanagarImAM Azcaryamugdha karI rahyo hate - jANe vidhinI janA hoya ke A banne bALake gujarAtane yazavaja pharakAve! GSI, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya eka caMgadeva - hemacaMdra, bIje jayasiMha siddharAja. eka zAMta. rasathI raMgAyele sAdhu, bIje vIratvathI raMgAyele mahatvAkAMkSI rAjAdhirAja. are!" e eTaluM bolI na bolI tyAM te prazAMta samudranI dhIragaMbhIra garjanA je sUcine avAja tene kAne paDyo : "bha! te divasanuM mahAsvapna tane yAda che ke?" e belyA te eTaluM ja; paNa zabdanI pAchaLa rahele vani spaSTa hatA. Aje jANe guru e svapnane satya karavA mATe kahI rahyA hatA. zraddhA upara vAtsalya vijaya meLavya bhakti premanA prabhAvamAM DagatI lAgI; saMsAra sAdhudharma karatAM vadhAre sehAmaNe lAgyo. eka ghaDIbhara gurunA zabdathI pAhinI vihvaLa thaI gaI. tenI AMkhamAM jarAka AMsu AvI gayAM : he prabhu! mAre ekano eka putra che, nAne che, mAre ekamAtra AdhAra che, lakSamInaMdana che. enA pitA hAjara nathI. enA pitAne, AvatAMta, tarata ene teDIne vyavahAranI muzkelImAtra bhUlI javAnI Teva che!" ane te gadgadUkaMTha thaI gaI. devacaMdrasUrinI kalpanA samakSa emanuM potAnuM bALapaNa, eka ghaDIbhara, AvI gayuM; eka ghaDIbhara mATe e nAnA bALaka banI gayA. paNa bIjI kSaNe te jeNe jIvanabhara darzanapravartakanuM harakSaNe ciMtana karyuM hatuM, tenI samakSa tamo mahAmajI e prasanna-gaMbhIra vANI AvIne UbhI ane emaNe e ja gaMbhIrazAMta vANamAM pAhinIne kahyuMH Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya bhadra! tRNuMkura para rahelA jalabiMdu jevuM jIvana kSaNika che. ke janmele maryo nathI ke tane A meha jAge che? te mahAsvapna tane yAda che? A tAruM bALaka kadAca lakSamInaMdana thaze, yaza meLavaze, samAjamAM zreSTha gaNaze, vakhate rAjyAdhikAramAM sthAna pAmaze, paNa e saghaLAMthI tane saMtoSa thaze? ane, kharI rIte te, enAmAM je che ene saMtoSa thaze? e megI thavA janmelAne tuM AMhIM rAkhIne zuM karaze? jIvanamAM traNa vAnAM naThArAM che : pITha devI, pauruSathI hAravuM ne dila cAravuM. tuM mehathI parAjaya pAmyA vinA, pauruSathI ne dila ceryA vinA daI zake te A bALakane dharmane caraNa mUkI de. gujarAtanI nArIo jevI bahAdurIthI pitAnA vyApArI patione mahAsAgaranI musApharI mATe anujJA Ape che, tevI ja bahAdurIthI saMsArasAgaranI eka mahAna musApharI pAra karavA A zizunI jIvananaukAne tuM dharmadhvaja nIce javA de. gujarAtanI sarasvatI enA vinA apUrNa raheze. AhaMta darzana enA vinA adhUruM lAgaze. jene mATe gujarAtane vizALa pradeza paNa phaLI je che, ene tuM gharaAMgaNe rAkhIne gharakUkaDI banAvI zuM karIza? enI mudrAmAM gujarAtanA vijayane raNake che. enI jillAmAM mAlavAnI sarasvatI che, enA jIvanamAM Ahata darzananI saurabha che. tuM, e sarasvatIputrane, draSTAne, yogIne, kavine - ene tuM zuM karaze, bhadde?" dharmopAsanA e pAhinInA jIvananuM kendrastha baLa # dvayAzraya, 6, 85. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 hemacaMdrAcArya hatuM. e keI AcAraghelI dharmavalI na hatI ke A mahAtyAganuM mUlyAMkana karatAM pAchI haTe. paNa A kathana sAMbhaLIne je meghakumAranI mAtAne thayuM hatuM te zeka ene thaye. paNa teNe aneka zizuone dharmadhvaja nIce jatA ane dharmAdhikArI thatA joyA hatA. lakSmI karatAM ene mana dharma vadhAre satya hato. bALakanA pitAnI gerahAjarI che e vicAre e jarAka vihaLa te thaI; paNa pachI ene sAMbharyuM ke e gerahAjarImAM ja koI IzvarI saMketa nahi heya? bIjI kSaNe eNe, kAMI paNa vadhu vicAra karyA vinA, gurunA caraNamAM pitAne bALaka dharI dIdhe. | gujarAtaNe jevI vyApArI niSThAthI mahAsamudrane meLe pitAnAM saMtAna dharI de, raNacaMDI nArIo jevA viratvathI pitAnA dUdhamala zizune raNakSetrane soMpI de, evI naisargika chaTAthI eNe gurunA caraNamAM bALakanuM mastaka mukAvI, namana karyuM, ane pachI pite, kAMI na thayuM hoya tema, zizune tajI, jananIbhAvane aMtaramAM samAvI, bahAra nIkaLI gaI. e caityamaMdiranAM pagathiyAM UtaratI dhIra, prazAMta ane chatAM vedanApUrNa strI, sAdhvI ane mAtA pAhinInuM citra hajI sudhI keI kavie ke citrakAre deryuM nathI, enI najare e vakhate bhaviSyanA gujarAtamAM dharmavijaya karate, pitAne sarasvatIputra AvI rahyo hate. dhaMdhukAnI e nArIramaNInA deha upara, gulamara upara kulapraphulla rakta pu zobhe tema, pATaNanuM mahAmeluM nArIkuMjara zobhI rahyuM hatuM. enA kaMThamAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcA 19 sonAnI mALA paDI hatI, kAnamAM zirISa puSpanA jevuM karNaphUla jhUlI rahyuM hatu, emAM laTakatAM mauktika laMkAnI suvarNarajathI akita thayAM hatAM. enA nAnA suMdara lAla hATha upara dharmanI pavitratA esI gaI hatI. enA bhAlamAM kukumanA cAMdalA zeAbhI rahyo hatA. enA pagamAM paDelI ghUgharI avAja karavA adhIra thaI rahI hatI. e eka ghaDIbhara pagathiye ceAbhI gaI; jarAka UMcI Doke pAchA pharIne joI lIdhuM. nirdoSa smitamAM keAI Ajanma yAgInI chaTAthI zAbhatu. hAya tevuM cagadevanuM rUpALuM mAM peAtAnA aMtaramAM eNe utArI lIdhuM ane pachI -- eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH, save bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / - evuM kAMIka khelatI khelatI te ghara tarapha cAlI nIkaLI. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] caMgadevane sAthe laIne devacaMdrasUri staMbhatIrtha tarapha vihAra karI gayA. pAhinIe caMgadevanuM je meM aMtaramAM chupAvyuM che, e eTaluM te suMdara che ke, enA aMtarane lezamAtra zamI gaye che. ene putravirahanI pIDA nathI, paNa pitAne putra mahAna thavA janme che, e zraddhAthI enuM hRdaya prasannagaMbhIra banyuM che. e harakSaNe pitAnA pati cAcanI AvavAnI rAha jotI beThI hatI. je gharaAMgaNe praveza karatAM sonerI ghUgharInA raNakAra karate caMgadeva tenI sAme doDate, tyAM Aje eTalI zAMti eNe joI ke ene e zAMtimAM ja koI mahA tephAnanI AgAhI lAgI. te aMdara gaye te pAhinI pitAnA dharmakAryamAM tallIna viraktAvasthAmAM beThI hatI. e khakhaDa pharI vaLe, caMgadeva kyAMya na hatuM. teNe utAvaLe - kAMIka vyagra avAje - pAhinIne pUchayuM: Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya caMga kyAM che?" "guru devacaMdrasUrine caraNe!" vApAta thayuM hoya tema cAca kSebha pAmIne Ubhe rahyoH "gurune caraNe? eTale? te vakhatanuM taMbhatIrtha te AjanA khaMbhAtane hisAbe eka mahAna nagara hatuM. enA samudramAM deza-paradezanAM jahAja vyApAra mATe AvIne nAMgaratAM. ene tyAM irAna ane arabastAnanA vepArIo AvIne rahetA. ujjayinI, indraprastha ane kAzamIra - e badhAnuM baMdara staMbhatIrtha hatuM. ane tyAM mahAsamudranI musApharI kheDanArA vyApArIo hatA. selaMkIe saurASTra ane lATanI bhUmi upara Adhipatya calAvatA te A staMbhatIrthanI samRddhithI ene daMDanAyaka aNahilapura pATaNa mAM mahatvanuM sthAna bhagavate. salakIonI naukAsenA khaMbhAtamAM rahetI. dariyAmAM AvatAM paradezI jahAje zaheramAMnAM bhavya prAsAdanAM uttaga zikharo joIne chakaka thaI jatAM. siMdhu dezathI kekaNa sudhInA kinArA para enA jevuM vizALa, vaibhavizALI ane vyApArapradhAna eke nagara e vakhate na hatuM. * - mahAna siddharAje, e nagarane dezadezanI prajAnA saMgamasthAna jevuM gaNuM e dhArmika matamatAMtaranI bhUmikA na banI jAya eTalA mATe te, vikramanA samayathI cAlate Avele - kSatAt kila trAyata ityudanaH kSatrasya zabdo bhuvaneSu rUDhaH / * khaMbhAtane ItihAsa ane vasaMtarajata mahotsava aMkamAM Avela "gujarAtanuM vahANavaTuM" e nAmanA zrI ratnamaNirAvanA lekhone AdhAre; IlIyaTa Vol. I tathA kathAzraya, 13-7. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya ravIkArI, pite jAte guma veSe khaMbhAtamAM AvI khatIbaalIne dAda apAvI hatI. hajI lekanA kaMThamAM kadAca e vAta ramatI thaI na hoya, paNa gupta veze pharatAM jyAM, "sAthe pIdhAthI matta thayelAnAM sAthe gavAtAM gItamAM pitAnA guNanuM kIrtana sAMbhabate" tyAM te pratye "anAsthA dhAraNa karIne siddharAja pitAnA guNagAna sAMbhaLavA ghaDIbhara paNa te nahiH evI enI bhaviSyanI rIta, ane satya vastu meLavavAnI pATaNanA rAjasiMhAsananI nyAyavRtti, IrAna ane arabastAnanA samudramAM pAtA mauktika jevI svaccha ne tejasvI thavAnI che, e vAta te pATaNane maMtrI samAja siddha karI zakyo hate. eTale enI A guptacaryAnI kathA staMbhatIrthanA nagarajane bhAre AnaMdapUrvaka ekabIjAne kahI rahyA haze, ane kadAca siddharAja siMhanI evI kIrtikathA "khabhAIti" rAgamAM keI saMgItakavi pitAne AMgaNe ghaDI paNa rahyo haze. eve samaye devacaMdrasUrie, je vakhate bALaka caMgadeva sAthe daMDa * TUMkamAM e vAta nIce pramANe che: koI kAraNathI khaMbhAtamAM rahetA musalamAno ane pArasIo vacce jhaghaDo thayo ane temAM musalamAnene nukasAna thayuM. A phariyAda karavA khatIbaalI nAmane mANasa pATaNa gayo. paNa tyAM tenuM keIe sAMbhaLyuM nahi. chevaTe zikAre jatA siddharAjane jaMgalamAM maLIne hakIkata kahI. siddharAje AmAM dharmabhedane bAjue mUkI, gupta veze, khaMbhAta tarapha prayANa karyuM ane satya hakIkata meLavI, bharadarabAramAM tene nyAya Ape. paNa A prasaMga jayaMsihanA uttarakALamAM banyA heI, AMhIM eTale kAlAtakrama lAgaze. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya 23 nAyaka uDDayanamaMtrInI mulAkAta laIne tene bhaviSyanA eka gujarAtI tarIke varNavyA tyAre, pAte amAridhamanA upAsaka hAvA chatAM, maMtrI udayana eka ghaDIbhara vicAramAM paDI gayA. paNa chevaTe maMtrI udayane devacaMdrasUrinuM kathana sAMbhaLIne caMgadevane potAnA AzrayamAM lIdhe. eTalAmAM putravAtsalyathI prerAyele cAca khaMbhAtamAM AvI paheAMcyuM ne potAnA putra devaca'drasUri pAsethI meLavavA udayanamaMtrIne dvAre AvI paheAMcyA. samAdhAnapUrvaka kAma levAnI vRttivALA maMtrIe pAtAnI mahattAne leza paNa garva karyA vinA, dhULathI kharaDAyelA zarIravALA, vyAkuLatAthI kuzadeDuvALA, vittuLa banI gayelA ane annanA tyAga karI kRtanizcaya thayelA cAcane atyaMta mAnapUrvaka pAse besAryAM. cAcanuM aMtara tA -- mANi paNaThThai jai na taNu to desaDA caijja / mA TunaLa-ra-pAvI, TUMsinna tu maminga || - zarIra naSTa na thAya tA, deza cheDavA ceAgya - e ukti pramANe putra na maLe te zarIratyAga karavA, ema nihu tA dezatyAga karI devA, paNa dunanI chAyA nIce teA na ja rahevuM, evA bhAre nizcayathI ugra khanI gayuM hatuM. paNa jeNe kumArA kumArapAlapratibAdha -'kumArapAlapratibAdha' pramANe te| . neminAme pAhinInA bhAIe. devacaMdrasUrine cagadevanI pichAna ApI; ne caMgadeva pote ja yAnapAtra ApIne bhavasAgarathI pAra utAravA' gurune vinaMtI kare che. aitihAsika daSTie e vastumAM atizayAkti lAgavAne saMbhava che. 6 * Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya vasthAmAM chIpaNu+ne Azraya laIne paNa jIvananirvAha calAvI aneka muzkelIo vacce pitAnuM nAva haMkAryuM hatuM, te udayanamaMtrI tenI A manokAmanAthI kAMI ajANyA na hatA. teNe cAcane joIne kahyuM: "A zreNI! A. Aje te staMbhatIrthanA parama bhAgya, ke tamArA jevAne paNa enI samudrakIrtie AkarSA." cAcane A vAkyamAM rahele atizaya viveka vadhAre aviveka lAgyuM. teNe maryAdAnuM ullaMghana karI sakhata zabdomAM udayanane kahyuM : "maMtrIrAja ! divasa te caDate paDate AvyA ja kare che. putravirahathI vyAkuLa evA muja jevA garIbane Ama satkAra Apa ThIka nathI. hajI te mahArAja jayasiMha siddharAjanI nyAyavRttimAM lekazraddhA acalita che." jarA paNa zAMti khayA vinA udayane javAba dIdhe? zreNI! zarIranuM sukha adhamane mATe che, samRddhinuM sukha madhyamane mATe che, mAtra uttama puruSe ja kaI adbhuta padArtha mATe yatna kare che!" cAce kahyuM: "huM tamArI pAse nyAya meLavavA Ave chuM. paMcakulabheguM karI mane nyAya apAve. nahitara * indrasabhAnI barAbarI karanArI mahArAja siddharAjanI sabhAmAM huM nyAya meLavavA jAuM!" udayana beH "zreSThI ! prathama te tame kahe ke huM + prabaMdhaciMtAmaNi. * prabaMdhaciMtAmaNimAM siddharAjanI sabhAnI IndrasabhA sAthe sarakhAmaNI karI che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tamAruM zuM priya karuM? zuM karuM te tame zAMta thaIne A vAtane vicAra kare?" cAcane te pitAnA putra sivAya bIjI koI vAtamAM atyAre rasa na hatuM. ene pote nyAya Apaze ja evuM sAMtvana ApI, udayane annabhejanAdithI satkAra karyo. jyAre cAca kAMIka zAMta thaye tyAre udayana pate, caMgadevane pitAnI AMgaLIe vaLagADI, cAcanI pAse lAvyuM. tenA kheALAmAM tenA saMtAnane mUkI udayane atyaMta gaMbhIratAthI kahyuM : sajjana ! A tamAre putra. tame ene AcArya devacaMdrasUri pAse rahevA deze te e gujarAtane dharmadhvajathI aMkita karI digaMtavyApI kIrti meLavaze. tame vaNika che, vyApArI che, dhanamAM atyaMta zraddhA dharAve che. mAruM eka kahevuM mAnaze ? mArI pAse aDhaLaka samRddhi che, mane enAthI saMtoSa thaye nathI lAge che ke thavAne paNa nathI. jema suvarNapuruSa maLavAthI paNa IcchAnI tRpti thatI nathI, tema game teTale. kALa sAthe rahe te paNa premanA dehane nivArI zakAte nathI. ane chevaTe, eka kALe te, avazya judA paDavAnuM rahe che ja. A ApaNuM zarIra je kAma mATe yogya na hatuM, te kAma mATe A bhAgyazALI bALakanuM zarIra yegya che. zarIrane ucita piSaNa ApI tene sadupaga karavAnI mahAna rAja suvarNapuruSasiddhi: mANasa jevaDI sonAnI mUrtimAMthI joIe teTaluM sonuM kApI levA chatAM e mUrti pAchI pahelAM jevI akhaMDa thaI jAya, tenuM nAma suvarNapuruSasiddhi, prabaMdhaciMtAmaNi (phA. gu. sabhA), pRSTha 227 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya vATamAMthI A zizune tame pAchuM vALaze te temAM keInuM paNa zreya nathI. kevaLa mehathI je leke saspaMthane nihALI zakatA nathI, temanA jevuM A tamAruM vartana che. mahAyAmathI vimukha karAvIne e zizunuM tame zuM kalyANa sAdhI zakaze? huM te ATaluM ja kahuM ? jaya care jayaM ciThe jayamAse jaya sae / jaya bhujato bhAsato pAva kama na badhai / / udayana eTaluM belIne zAMta thaI gayuM ane pitAnA vAkyanI zI asara cAca upara thAya che, enI pratIkSA karavA lAgyA. teNe zaizavamAM daridrAvasthA joI hatI. te sAhasika ne parAkramI ha. jaina dharmamAM ene acala zraddhA hatI. enA manathI vIratvabharelI ahiMsA - sAmAjika, laukika ane vyakti gata utkarSa sAdhavA mATenI - e suMdaramAM suMdara rAjavATa hatI. ane chatAM eNe aneka rAjadvArI kAryonI dhurA vahIne pitAnI jAtane harakeI muzkelI mATe hareka rIte taiyAra karI hatI. te samarabhUmine jJAtA hatA. khadhAraNa eNe kuladharmanI peThe svIkAryuM hatuM. enA putra samaravijetA thavA nirmAyA hatA. chatAM e mAnate ke laukika vyavahAramAM je vANI, karma ane manathI ahiMsaka prayoga kare che, te jIvanane amuka ucca prakAranI bhUmikAthI jIvavAne prayatna kare che. * ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca mahAvrata, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacakAcAya 27 temaNe rAjadvArI puruSanI kunehathI cAcanI mukhamudrA tarapha joyA karyuM. cAca aneka vyAvahArika gaDamathalA vacce paNa kacAreka enA kAna para paDI gayelI vANIne saMbhArI saMbhArIne pAte nizcaya--anizcayanI bhUmikA para AvIne UbhA. udayane e joyuM. te manamAM grUjI rahyo hatA : kula pavitra jananI kRtArthA vasuMdharA bhAgyavatI ca tena / avAkyamA sukhasindhumagne lIna' parabrahmaNi yasya cetaH // cAca khelyA : " lakSmI laine putra vecanAra jevA adhama tame mane mAnA che ?" "arara ! e zuM elyA ? huM tamane evA abhaNa gaNuM ? paNa tame pATaNanA prasiddha puruSonI hArAvalimAM zele evA tamArA A putrane dhaMdhukAnI dhULamAM ragadoLAvA deze? ' cAce je lAkakathAe sAMbhaLelI temAMthI mAlavanarendra bheAja ane tenA mitra dhanapAlanI vAta enA smaraNamAM caDI AvI. pATaNunA mahAna AcArya zAMtisUrinI vAta tene AkarSI rahI. eka nAnakaDA unAyu gAmaneA rahIza - A zizu - pATaNamAM sarasvatIsthAnane mahAna Azraya gaNAyA ane kiva dhanapAla jevAe paNa enI mukta kaMThe prazaMsA karI hatI. aNahilapurapATaNanA parAkramI bhImanI sabhAnA A kavIndra ane vAdvicakrInI khyAti teNe sAMbhaLI hatI. keAne khabara che ke potAnA putra paNa evA ja parAkramI nahi nIkaLe ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. hemacaMdrAcArya eka ghaDIbhara tenuM mana nizcaya-anizcayanAM hiMDela para caDI gayuM. - udayanamaMtrIe kahyuM: "zreSThI ! dezanuM gaurava kevaLa lakSamImAM, kevaLa yuddhavidyAmAM ke kevaLa vyApAramAM nathI. tenA keTalA putre vividha dezamAM ke vividha dizAmAM dhArmika saMskAritA phelAvavA zaktimAna che, e paNa dezanA gauravane viSaya che. tame kyAM nathI sAMbhaLyuM ke abhayadevasUrinA e prasiddha ziSya zAMtisUrie pATaNanA jinadeva zeThanA putrane sarpadaMzathI paNa mukti apAvI hatI? kevaLa laukika zakti mATe tamAre tamArA putrane rAkhavuM hoya, te tame enA pitA che, huM rAjapuruSa chuM; tamane anyAya te ApI zake tema nathI. paNa mane lAge che ke, enI jIvanasamRddhi laI levAmAM tame tamane pitAne ane ene - banene bhAre pAtakamAM pADI rahyA che. pachI te tamArI IcchA." - sarasvatInI zakti karatAM paNa maMtrazaktinuM AkarSaNa cAcane vadhAre gamyuM. tene pitAne putra ke I mahAna sAdhu ne vijetA thavA ja hoya, tevuM lAgyuM. "DAM varSo pachI e dhaMdhUkAmAM Avaze ane AkhuM nagara enAM darzana karavA UmaTaze, e mAtra eka hAtha UMce karaze ne hajAro mANase enA caraNamAM leze, aNahilapurapATaNanA e narapationI samakSa besaze, dezavidezamAM enuM nAma prasiddha thaze, enI maMtrazakti vaDe AkAzamAMthI meghadhArA chUTaze.." cAcanI svapnamAM AgaLa vadhatI ja gaI, ane e dhUnamAM teNe maMtrIne kahyuM: "maMtrIrAja! huM tamane putra saMpuM chuM!" Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya udayane kahyuM : " mane nahi - AcAya devaca`drasUrijIne. ane kharI rIte tA hai sajjana ! teM tArA putrane ratnatrayI jJAna, darzIna ne cAritra - nA vArasA levA gurune caraNe dharIne mahA puNya saMpAdana karyu che." - * e pramANe cagadeva khaMbhAtamAM rahyo ane pachI dIkSAnA mahetsava AnyA. udayananA madhura vacanathI zAMta thaI cAce potAnA putranA dhArmika jIvananA prayANumAM saMmati ApI hatI. ane tyArapachI, jyAre dIkSAprasaMga Avye tyAre, e cagadeva sAmamuha-saumyamukha-sAmacaMdra banyA; kAraNa ke dIkSA lIdhA pachInuM cagadevanuM nAma sAmacaMdra rAkhavAmAM Avyu hatuM. ' kumArapALapratibadha ' pramANe A dIkSAmahatsava nAga pura (nAgAra) mAravADamAM thayA. ane te vakhate kharaca karanAra dhanaH nAme zreNI hatA. * prabhAvakacaritra' pramANe A mahAtsava udayanama'trIe karyA hatA; ane gurumahArAje cagadevane dIkSA ApI tenuM nAma sAmacaMdra pADyu. hatuM. S AvI saghaLI hakIkatA te ApaNane te vakhatanAM atihAsika sAdhanAmAMthI maLI Ave che, paraMtu sAmacaMdra tyArapachI, lagabhaga soLa varSe, hemacandrasUri thaye tyAM sudhInA A se|La vanA AMtiraka jIvananA sAcA itihAsa ApaNI pAse nathI. A zizue taruNa thaIne zI rIte potAnI svapnasRSTi janmAvI, ghaDI ane siddha karI - e kaThina patha viSe keAIe kAMI ullekha karyo nathI; paNa e AMtarika jIvananeA kAMika ukela AcAyanAM peAtAnAM pustakomAMthI maLI Ave che. 29 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya yogazAstramAM eka vAkya che: "iMdriyenI sarvathA apravRtti e kAMI iMdriyavijaya nathI. iMdriyenA viSayamAMthI rAgadveSa cAlyA jAya te pachI IdrinI pravRtti e paNa iMdriyavijaya che. barAbara A vAkyane anusaranAruM ja semacaMdranuM jIvana hevAne saMbhava che. etihAsika daSTine abhAva hevAthI, ApaNe keTalAya bhUtakAlIna mahAna purUSenAM jIvanacaritre viSe saMpUrNa jANakArI meLavI zakatA nathI, A eka dalIla che kharI, paraMtu enI sAmenI bAju paNa ApaNe jevI joIe. kharekhara aitihAsika dRSTinA abhAvanuM e pariNAma che ke AvA mIna vinA koI paNa manuSya kharI rIte mahAna hite nathI, e satyanI jhAMkhI emAMthI maLe che? yaza - "That Last Infirmity' -ne leza paNa mahatva na apAyuM jaIe - * je zAMtinA mahAna samudra taTa je hoya te - e niyamathI te A lokoe potAnA vize mauna sevyuM nahi hoya? pitAnI jAta viSe A mauna sevavAnI mahAnubhAvatA e kharI rIte, AMtarika jIvanavikAsanuM eka prAthamika + All strong interests easily become impersonal, the loves of good job well done. There is a sense of harmony about such an accomplishment; the peace brought by something worthwhile. Such personal gratification arises from aim beyond personality. - Adventures of Ideas, A. N. Whitehead, 'Fame is a cold hard notion.' 2725ml uldid manedazA darzAvatuM vAkya : a niMduM 'vi navi, nahmade, vAraM vi. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya : ane jarUrI aMga che. kadAca saghaLI ja mahattionA zamana pachI paNa eka vRtti bAkI rahe che, eTalI enI prabaLatA joIne ja e jIvanamAM maunane paNu eka mahAna guNa mAnyA che. bhagavAna yuddhe te p" vi ce sahita mAsamAno dhammala hoti anudhammI- ema kahIne alpa bhASaNanA mahimA gAya che. ' AcArAMgasUtra'mAM paNa kahyuM che ke, keTalAka sAdhako thADA ke ghaNA, nAnA ke mATI, sacitta ke acitta parigraha rAkhe che - ema kahIne saghaLA tyAga pachI paNa eka rAga rahe che enA ullekha karyAM che. A rAga te pote mahattA prApta karavAnI Asakti, kIrtinA mAha, yazanA lAbha - e cheDavAnI taiyArI karavI hAya tA prAthamika bhUmikA tarIke jAtavilApana-dhama sevavA rahyo, sAmacandre sALa varSa sudhI zuM karyuM enA vizvAsapAtra itihAsa ApaNI pAse ATale ja che ke seALa varSe eNe maunanA mahAsAgaramAM * mauna viSe cAlsa mAragane ApeleTa eka dAkhalA dharmanA AMtarika pravAhe! keTalA nikaTavatI che e batAvavA mATe upayAgI hAI AMhIM TAMkaLyo cheH mArI eLakhANanI eka kumArikA gharanI du:khI hatI ane tethI sAdhvI thavAnI icchA karI rahI hatI. tene bahu ja kheAlavAnI Teva hatI, ane e TevanuM ane bhAna paNa hatuM. teNe, ethI karIne, mauna-sAdhvImaMDaLamAM dAkhala thavAnI icchA karI, paNa tene nA pADavAmAM AvI. A pramANe uparAuparI teNe traNa vakhata dAkhala thavA prayatna karyAM ne traNe vakhata nA maLI. kAraNa ema ApavAmAM AvyuM ke She had a negative vocation, and a positive vocation was necessary - eTale ke she must desire silence as a means to the glory 3. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 hemaca'drAcA nimajjana karI eka evI advitIya vastu siddha karI, ke je vaDe teNe bhaviSyamAM sAdhu ane asAdhu - saghaLAne sarakhuM AkaSa Nu karavAnI zakti meLavI; ane pote kAlidAsanA zabdomAM kahIe tA, 'kAryakSama' prANu meLaLye, spensara kahe che tema 'The inner relation corresponds with its own efficient cause' -zarIra, mana, prANa, dharma - kAi paNa vacce kayAMya visa'gati na jAge evI siddhi eNe A varSomAM meLavI lIdhI. ' AcArAMgasUtra 'mAM vIraprabhunI tapazcaryAmAM of contemplation and must enter the cloister believing she hed been summoned thither to serve God in this, and in no other way. khIjI rIte kahIe tA sAdhutA e saMsArabhIrutvanA doSane DhAMkanAra tarIke nahi, paNa e peAte guNa tarIke hAvI joIe. --On Singleness of Mind', Charles Morgan, mekaDugala sarasa rIte batAve che ke 'All the true negative qualities such as sloth, meanness' te sudhAravI ghaNI muzkela che, paNa jene e posi. tive undesirable quality' kahe che te sudhArIne vALI zakAya che. AvA vikAsane a Mte The quality of his outward behaviour becomes a quality of his character." (The Conduct of Life) eTale A saMyamadhama, e prakAranA jIvana pratyenI rasavRttimAMthI janmatA athavA poSAtA athavA keLavAtA guNa hAvA joIe. saMsArabhIrutAmAMthI saMyamanA janma saMbhave ja nahi. paMDita sukhalAlajIe (purAtattva va` 1, 2) emanA eka lekhamAM darzAvyuM che tema jayArathI tenI (AtmAnI) pravRtti badalAI svarUpeAnmukha thAya che, tyArathI ja tenI kriyAmAM zubhAzayanuM tattva dAkhala thAya che.' ane tA ja e dhama kriyA kharA artha mAM che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 33 varNave che tema, sAmacaMdra viSe kahI zakAya ke, " te iMdriyAnA dhamathI virakta rahetA ane alpabhASI banI viharatA hatA.' A pramANe sAmacaMdra vyAkaraNa, yAga, kAvya, koSa, nyAya, tattvajJAna, zabdazAstra, itihAsa, purANa ane bIjA aneka viSayAmAM pravINa thavA ' maunanA mahAsAgara 'mAM potAnI nAva calAvI rahyo hatA. te a5bhASI, svapnadarzI, tejasvI ane saMyamI juvAna peAtAnA aMtaramAM te 'zAradAdeza'nI sarasvatIne ne mAlavanRpatinA'sarasvatIka'ThAbharaNu 'ne nihALI rahyo hatA. enI sAthe rAta ne divasa, cAlatAM ne pharatAM, UThatAM ne jAgatAM, nidrAmAM ne svapnamAM siddhasena divAkara, haribhadrasUri, abhayadevasUri, zAMtisUri, vAdIdevasUri ane potAnA samakAlIna sAmaprabhasUrinI pratimAe pharI rahI hatI. enuM ekAMta jIvana aneka mahAna nAnI pratimAAthI sabhara banyuM hatuM. e ghaNI vakhata divase paNa A svapna nihALIne jAgI jatA haze, ane mAtA pAhinInA maMgalamUti, vidvAna gaNAtA sAmacaMdrane hajI paNa potAnA nAnA pAMca varSoMnA caMgadeva hAya tema nihALI rahetI haze. eTale yAgI, sa*yamI ne jitendriya sAmacaMdre mAtAnA premasAgaranI cheALa pAse potAnAM yAMtrika vratAnA khaDakonA bhukkebhukkA thavA dIdhA hAya teA nA nahi; kAraNa ke, eNe te mAtAnA paToLAnA parimalamAMthI peAtAnA jIvanane vadhAre sayamI ane vadhAre sugaMdhI manAvavAnI kalA hastagata karI hatI. e a5bhASI tejasvI juvAna peAtAnI AsapAsa saghaLe sarasvatInI garIkhI anubhavI rahyo hatA. zreSThIo huM. 3 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya Ave-jAya, paNa emAMnA keIne gujarAtanI bhASA samRddhine khyAla nathI. semacaMdranA savane tyArathI ja juduM svarUpa lIdhuM. ene guru pratye anahada mAna hatuM. enI AjJAnuM ullaMghana karavA karatAM e pitAnuM jIvana na hoya e vadhu pasaMda kare. paNa semacaMdrane pATaNamAM vidvAna puruSanI * sabhAmAM sthAna levAnuM hatuM. pote dhArmika puruSa rahevA chatAM ane sAdhutva jALavavA chatAM, eka evI samanvayarekhAnuM sarjana karavA IcchatA hatA, ke navA gujarAtanA "sarasvatIkaMThAbharaNa'mAM kaI paNa ADe na Ave. ene mana dharma mahAna hata, sarasvatI mahAna hatI, gujarAta mahAna hatuM, paNa e . saghaLI mahattA prajAne vArasAmAM maLe e ene mana sauthI mahAna kArya hatuM. kadAca ene mana e ja enuM jIvanakArya hatuM. eTalA mATe eNe te "Let us teach ourselves that honourable stop, not to outsport discretion' (ApaNe jIvanamAM eka evI vivekarekhA derIe ke jethI jIvanamAM viveka - sAcA arthamAM viveka jaLavAI rahe) e ja jIvanasUtra svIkAryuM. eTale varSo jatAM guru devacaMdrasUrie somacaMdramAM * zrI rasikalAla parIkhe lakhyuM che tema hemacaMdra pATaNamAM je sthAna meLavyuM te asAdhAraNa vidvAnonI vacce meLavyuM hatuM. zrIpAle yogya rIte kahyuM che ke jyAM sudhI jayasiMhanI sabhA joI na hoya tyAM sudhI sau kaI pitAne vidvAna mAne. AvA mahAna vidvAne mAM sthAna meLavavAnI semacaMdranI taiyArI e sarasvatInI sevAne nAdara namUne che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya rUpa navIna ja pratibhA nihALI. emane A juvAnamAM mAtra sAdhu ke naiyAyika ke vaiyAkaraNInAM dana na thayAM; e saghaLuM te enAmAM hatuM ja; ane chatAM enA vaDe ee zeAlatAM hoya, ane emane te e peAtAnI kArya hajI vadhu UMDI, hajI vadhu tejasvI bhAvanA darzAvavAnuM sAdhana mAnatA hAya ema lAgatuM. enI pAtAnI IcchA tA, kadAca, sAmacandra dhArmika pravacana vaDe leAkone DolAvanArI zaktinA vadhu utkarSa sAdhe e heze. stambhatIrthanA upAzrayamAM jyAre sAmacaMdra khelate haze tyAre lAke enAM vacanAnI saraLatA, enI udAharaNA ApavAnI zakti, enI bhASAzuddhi, enI gaMbhIra vANI --~ e badhuM sAMbhaLIne chakka thaI jatA haze. matrI udayana tA garvamAM DAlI rahetA haze. ziyAvi chet vAnacam - e prasiddha ukti pramANe devacaMdrasUri enI vANI sAMbhaLI cittanI prasannatA anubhavatA haze. paNu sAmacadrane khabhAta nAnuM lAge che. enA aMtaramAM tA bhAratavarSanA krizviya karavAnI mahecchA che. enA kAnamAM dhanapAla ne zAMtisUrinI vijayagAthA saMbhaLAya che. ane te ' zAradAdeza 'ne pratyakSa nihALavA che. ene ATalAM pustako ane ATalI vivecanAthI peAtAnu ajJAna vadhAre ne vadhAre khulluM thatuM lAge che. sau ene jJAnI mAne che, saghaLA ene vidvAna gaNe che; paNa e peAtAnI jAtane hucha ajJAna gaNe che; ane ema gaNIne mahAna jJAnIonI zaktine sAcA khyAla Ape che. ane pachI tA eka divasa Avye ke jyAre jarjarakAya thayelA devacaMdrasUrie potAnA paTTaziSya jitendriya somacaMdrane Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya AcAryapade sthApavAno nizcaya karyo. A viSe eka daMtakathA che. enA rahasyane jarAka ukelIe te semacaMdra prApta karelI siddhine devacaMdrasUrine je anubhava thaye te viSe kAMIka khyAla Ave. daMtakathA te evI che ke, eka vakhata guruziSya banne vihAra karatA hatA, teTalAmAM kelasAne Dhagale joI devacaMdrasUrie pUchayuM : "A zuM che? " semacaMdra javAba ApeH "hema. have kharI rIte te hema hatuM, paNa prAkRtajanene te kolasA dekhAtA hatA. tyAre gurue paNa jANyuM ke semacaMdrane divya daSTi prApta thaI gaI che. A daMtakathAne AvI rIte ghaTAvI zakAya, ke semacaMdranA jIvanamAM have e paLa AvI gaI hatI, ke jyAre tenI daSTi zAstranA zabdamarmane pitAnA anubhavathI na ja svAMga ApI zake. eTalA mATe enAmAM AcAryapadanI yogyatA AvI gaI hatI. eNe e vastu siddha karI hatI - jene keH "self. less self - "ahaMtA vinAnuM svaccha dazana" kahe che. semacaMdrane vidyA te maLI ja hatI, paraMtu jenA vinA vidyA e mithyA bhAra che, e jIvanadaSTi paNa maLI hatI. ene mana saMsAramAM have kaI vastu AtyaMtika rIte kelasA jevI na hatI. doSa daSTine hate. semacaMdrane hAthe bhAvi gujarAtanI mahattAne pAye khAvAne haze, eTale ja devacaMdrasUrie tene AcAryapade abhiSeka karavAne nizcaya karyo. glaeNDasTane kArDinala maeNniMga viSe kahyuM hatuM tema, semacaMdrane kaI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 37 samakAlIna kahI zakata, ke You are one of the men to whom it is especially given to develop the solution of the great problem - how all our minor distractions are to be either abandoned, absorbed or harmonised, through the might of the great principle of communion in the body of the Great Lord,'x somacaMdre paNa haeNreka prakAranI kSudra icchAne potAnA svabhAvamAM gALI daI temAMthI eka evA prakAranA jIvanarasa meLavyeA hateA ke ceArAzI varSanI vaya sudhI kAma karatAM ene kadI zrama paDaco nahi; sAdhunAM AkarAM trae tene yAMtrika banAvyA nahi. saMsAratyAganI bhAvanAe ene leAkasaMgrahadharma lekhe nahi. yAzrayamAM teNe lakhyuM che tema 'jyAM lakSmI leza paNu duHkha pAmatI nathI ane vaLI zrI sarasvatI sAthe jarA paNa vera dharatI nathI ' evA deza enA manaHsvapnamAM siddha karavAnI enI bhAvanA hatI. jyAre seAmacaMdrane AcAya pade sthira karyAM tyAre je vidhi thaye te vidhimAM 'prabhAvakacaritra' pramANe 'cAre tarapha maMgaladhvani darzAvatAM vAgho vAgyAM. zrI devacaMdrasUrie pote seAmacaMdranA zravaNane agaru, kapUra ane caMdanathI carcita ' x ApaNA saghaLA nAnA nAnA visaMvAdA jemane tajavA joIe, kAM tA vizuddha karavA joIe, kAM te| saMvAdI banAvI devA joIe e visaMvAdAnA phUTa prazna AtmadarzananI chAyAmAM gALI nAkhavAnuM sAmarthya eka tamArAmAM che. - --- * zrI duHkhAyate yatra vANyA vairAyate na ca / rAyitayAra soyaM zrI jUne rezvaraH / sa 7, 106 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 hemacadrAcAya karyA, temane pavitra sUrima`tra saMbhaLAvyA.' ane sAmacaMdramunie - hemaca'drasUri ' nAme khyAti meLavI. te divasa vaizAkha sui trIja - akSayatRtIyA hatI, ane vikramanA saMvat 1166 hatA. madhyAhna samaye AcArya devacaMdrasUrie potAnI kaMthA seAmacaMdrane eDhADI, peAtAnuM " AcArya 'padma tene soMpI dIdhuM, ekavIza varSanI taruNAvasthAmAM hemacaMdre darzAveluM jIvana adbhuta rIte samartha hAvuM joie. e jamAnAmAM jyAM kumudacaMdra ne vAdIdevasUri jevA mahAsamartha naiyAyiko ane zrIpAla jevA kavio hatA, ane rAjasabhAnA sAmAnya sabhAsadA paNu avidvAnane oLakhI kADhavAmAM nipuN hatA, tyAM sthAna meLavavA mATenI hemacaMdranI taiyArI thaI cUkI hatI. AcArya hemacaMdranA mahAtsava UjavAI rahyo hatA. leAkAne A juvAna tapasvI vadhAre AkarSI zakayo hatA. jema koI rAjaputra yAgI ane ane vadhu AkarSIka thaI rahe tema hemacaMdra vadhu AkarSaka banI rahyo hatA. eNe pAte cAgazAstramAM lakhyuM che tema, eNe manaHzuddhi mATe svIkA relA mArga eTaleA suMdara rIte naisargika hatA, ke e mATe lIdhelA vyartha zramanI eka paNa nizAnI enA caherA para na hatI. e mukhamudrA evI zAMta, tejasvI, nilepa ane vadhu te saMsAranA jIvanarasanuM amUlya rahasya pAmanArI lAgatI hatI, ke zubhacaMdra X * jJAnArNava 'mAM kahe che tema, je becAra manuSyA satyAnubhavarUpI AnaMdAmRta vaDe saMsAranA x sa` 5, zlAka 24-29 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tApane maTADI muktilakSmIne varyA che, e be-cAra manuSyamAM hemacaMdranI gaNanA thaI zake tema hatuM. paNa jeNe vAtsalyabhAvane aLage karI pitAnuM zizu dharmapravRttine caraNe dharyuM hatuM, te pAhinIdevI A mahotsava najanajara nihALyA vinA rahI zake ke? eNe jyAre mahotsava nihALyuM tyAre ene pitAnuM jIvana sArthaka thatuM lAgyuM. kadAca jene lAlanapAlana ane lADathI ucherI pitAnI sAthe rAkhI sAda saMsArI banAvI lekamAM zAhadAgara tarIke prasiddha banAvye heta, kadAca dhaMdhUkanA nagarazeTha tarIke jeNe vadhumAM vadhu kIti meLavI hata, te caMgadeva Aje dhoLAM vastramAM ne virakta madazAmAM zebhI rahyo hato. dharmalAbha mATe eNe UMce karele hAtha, jANe gujarAtane chAI jaIne Ubhe heya eTale vizALa lAgatuM hatuM. enuM yauvana mohaka hatuM, zarIra sudara hatuM, mukhamudrA saumya hatI, kAMti advitIya hatI -e aneka juvAna, suMdara, mehaka puruSathI kaI rIte judo tarI Avate hateA. mANasanI bhIDa ADe rahIne pAhinIdevI chAnI chAnI pitAnA zizune nihALI rahI ane enI AMkhamAMthI premanAM AMsu cAlI rahyAM. khaMbhAtanA nagarajane, zreSThIo, rAja, puruSe - are, khuda maMtrI udayana pite - enI pAse nAnA lAgI rahyA. thaDI vAra pachI mahatsavanI pUrNAhuti thavAne vakhata AvyuM. AcArya devacaMdrasUri pitAnuM pada evA yogya hAthamAM soMpI rahyA hatA ke Aje A sarvocca tyAganI zAMti emanA meM upara kaI judI ja avarNanIya ti prakaTAvI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 hemacaMdrAcArya rahI hatI. te vakhate dhIme pagale, sabhAjanonI bhIDa vacce thaIne natamastake eka strIzarIra AvatuM dekhAyuM. AcArye pitAnI sAthvI mAtA pAhinIdevIne jeI! prathama tIrthaMkara trASabhadevane nihALavA jema emanI mAtAnAM prajJAnayana khUlI gayAM hatAM, tema pAhinIdevInAM AMtaranayana Aje somacaMdranAM darzane khUlI gayAM. paNa thazedharAne joIne jema bhagavAna tathAgatane pitAne tyAgadharma tuccha lAgyuM hatuM, ane jenA caraNa pAse UbhA rahetAM tathAgatane, yugayuganA vahI rahelA premasAgaranA A mahAtaraMga pAse, pitAnI premazakti eka nAnakaDI nadInI choLa jevI lAgI hatI, jema zaMkarAcAryanA viraktinA mahAna samudramAM mAtRpremanA saMsmaraNanuM eka nAnuM nAvaDuM harahameza taratuM hatuM, jema vanavAsathI pAchA pharatA lakSmaNane pitAnAM zaurya ne tyAga UrmilAnA vadana para chavAyelI ekAda mUkavANanI kAvyapaMkti pAse nAcIjha lAgyAM hatAM, tema atyAre hemacaMdrAcAryane A mAtAnA caraNa samakSa pitAne jJAna roga - pitAnI upAsanA - kucha visAtamAM na lAgyAM. je nArInA premasAgaranA taTe UbhA rahIne meTA meTA narapuMga natamastake "ame te hajI chIpalAM zodhIe chIe, ame te hajI zaMkhalA vINIe chIe" ema bolavAmAM gaurava le, evA mahAna premanA pratIka jevI A nArI hatI. AcArya hemacaMdra UbhA thaIne doTa mUkI, ane saune dekhatAM enA caraNamAM mastaka mUkI dIdhuM. huM paNa A paMthamAM ja tArI sAthe rahI chuM, meM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya bahu vicAra karyo, have huM A raste nahi tajuM!" ema kahetI pAhinIdevI tyAM UbhI rahI gaI hatI. DI vAra pachI te belI: "mane paNa, AcAryadeva ! sAdhvIpaMthamAM laI le!" hemacaMdra e joI ja rahyo. Aje enI mA ene alaukika lAgI. enA hRdayamAM sarvatra jJAnanI zAMti hatI. Aje ja ene khabara paDI ke jenI pAse jJAna kucha visAtamAM nahi, evA mahApremanI paNa zAMti hoya che. e jANe kahI rahI hatI: "mere duHkhameM bharA vizvasukha, kya na bharuM phira meM hAmI." * hemacaMdre kahyuM : "Ave, mA! Ave. je raste tame mane batAvyuM, e ja rasto Aje huM tamane batAvuM chuM. paNa mA ! tame mane A dharmadhvajane Azraya levarAvya; A kalyANaketu tamAre mATe paNa sukharUpa bane! tamArI kRpAthI huM - meM trividha-duHkha-vinivRtti-hetu bAMdhuM apanA puruSArtha-setu sarvatra uDe kalyANa-ketu."+ hemacaMdrAcArye mAtA pAhinIne sAdhvIvargamAM AcArya. pade sthApyAM ane "pravartinI"--pada apAvyuMH saMghanI samakSa mAtAne AcAryanA siMhAsananI adhikArI banAvI ane pitAnuM putratraNa adA karyuM. * yazodharA : maithilIzaraNa gupta. + maithilIzaraNa gupta. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya hemacaMdrAcAryanI mahatvAkAMkSA te bhAratavarSamAM nAmanA meLavavAnI hatI, ane e hetuthI emaNe khaMbhAta cheDIne prasthAna karavAno vicAra paNa karyo hate. paraMtu guru devacaMdrasUrie temane kahyuM: "sapuruSanI kIrti temanA sthAnamAM ja rahetI nathI. tame je gujarAtane tajI jaze te kadAca tamane vadhAre kIrtilAbha maLaze, paNa tamArI dezabhAvanA sthira karavAnuM emAM nahi bane. bhavAMkurane dagdha karavAnI IcchA rAkhanAra sAdhujane karmamAM Asakti na rAkhatAM karma karavuM e ja enuM mahAna dezATana che. zAradAne zedhavA karatAM zAradAne ahIM janmAvo. "vikramAMkadevacarita'nA kavie gujarAtanI vANIne aspaSTa kahI che, te deSa TALave heya te gujarAtane tamAruM karo." bilDaNanI zAradAdezanI stutie AcAryane eka vakhata dezavidezamAM javA preryA hatA. zAradAdezanA aneka vidvAne paNa gujarAtamAM avAranavAra AvatA. mammaTa-abhinavagupta jyAM sarasvatI meLavI te kAzamIra emane AkarSI rahyuM hatuM, paNa gurunA zabdoe emane pitAnA sthAnanirNayamAM nizcita banAvI dIdhA. hemacaMdrAcArya ghaNuMkharuM gujarAtamAM ja vihAra karatA rahyA, ane pitAnA lAMbA AyuSakALamAM temaNe gujarAtane aneka rIte samRddha banAvyuM. * kSattvi vidhati ne je sarvavAvaruddhAstdbhaassnte kimapi bhajate yad jugupsAspadatvam // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] je vakhate staMbhatIrthamAM hemacaMdrAcAryane vAva nAgarikene, zreSThIone, prajAjanone ne rAjapurUSane AkaSI rahyo hate, je vakhate hemacaMdrAcAryanA meMmAMthI nIkaLatI sarasvatI juduM ja rUpa dharI rahetI, je vakhate hemacaMdrAcArya, dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAMkuraH / karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAMkuraH / / - e haribhadrasUrinI vANIne belIne karmabIjane dagdha karavAnI mAnasI kriyAprakriyAne bheda samajAvI rahyA hatA, te vakhate kAzmIrathI kaMkaNa sudhI, ne aMgadezathI saurASTra sudhI - ema AkhA bhAratavarSamAM jenI kIrti phelAyelI hatI, te siddharAja yasiMha gujarAtane nRpALa hate. "zivane mastake zebhatI caMdrakalA jevA niSkalaMka guNavALA leka" te vakhate pATaNamAM rahetA hatA. * "dvayAzraya"mAM hemacaMdrAcArya A pATaNanuM varNana yAzraya, 1-72 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya kare che tyAre vAvAkyamAM ne zabdezabdamAM, * buddhine ATha guNonuM nityasevana karanAra A sAdhupuruSa paNa utsAha ne jIvanane saMyamI ullAsa batAve che. jema eNe "gazAstramAM kahyuM che : "zubhakarmavALA pAse saMpatti doDatI Ave che" tema paTTaNIe pAse bhAratavarSanI lakSmI AvIne caraNamAM letI hatI. sAdhunI ATha mAtAone * jemaNe jIvanavyavahAramAM nitya sevI hatI te sAdhu hemacaMdrAcArya paNa pATaNane vaibhava varNave che, tyAre lAge che ke enuM aMtara samasta gujarAtanI mahattA dekhIne jANe bharyuMbharyuM thaI gayuM che ke * buddhinA ATha guNa - zuzraSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA / Uho'poho'rthavijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH // ' -gopAladAsa-saMpAdita hemacaMdranuM "yogazAstra" * hemacaMdrAcArye cAritranA mULaguNarUpa ne uttaraguNarUpa ema be bhAga pADyA che. mULaguNamAM pAMca mahAvrata ane uttaraguNamAM pAMca samiti ne traNa gupti gaNI che. pAMca samiti : IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna-nikSepa-samiti ane utsarga samiti; traNa guptiH mane gupti, vAgruti ne kAyagupti. -ogazAstra, saMpAdaka : gopAladAsa paTela + anajjhaliva so'halbhyAM dharmArthAbhyAM yuto janaH / nirIkSyate'tra niSpApaM ceSTayan hitakAmyayA // 2-42 prAk zauryavRttau prAkchAstre prA' zame prAksamAdhiSu / prAk satye prA'ka SaDdarzanyAM prAk SaDayAmito janaH // 1-65 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya pATaNa te vakhate sarasvatI, rAjanIti ane dharma - e traNe ya mahAna pravRttionuM kendra hatuM, ane bhImane bhejarAje mekalelI gAthAne pratyuttara ApavA mATe tapAsa karavI, paDe te jamAne vItI gayuM hatuM. pATaNamAM maMtrIo mahAvicakSaNa ne rAjanItikuzaLa gaNAtA, ane enI dhArmika samanvaya sthApavAnI nIti-rItie saune chakta karyA hatA. eTale kudaratI rIte hemacaMdrAcAryane paNa pitAnI pravRttinuM mukhya kendra pATaNa thAya e svAbhAvika lAgyuM haze. e pATaNa kyAre AvyA te viSe vizvasanIya ulekha bahu yacitosmAyidaM dehi yacitosmAyidaM punaH / / udArAyIzvarAyAhuratreti svaniyoginaH / / 2-78 -e laikemAMnuM varNana tema ja nIcenA kAtha [bhASAMtara zrI maNilAla nabhubhAIta ThacAzrayamAMthI lIdhela che,] e samayanuM citra rajU kare che: atrenA vApharone jeI vAcaspati paNa mAthuM nIcuM namAve; atra rAjAonA cazathI je svAbhAvika rIte zveta nathI te paNa ta thaI gayuM che, atra smRti, kRtizAstra, vyAkaraNa, tiSa, pAzuNya (saMdhi, vigraha, yAna, Asana, dhIbhAva, saMzraya) e sarvane kaMThe jANanAra temaja SazAstranA tarkane jANanAra evo suMdara vANavALe koNa nathI?" * "atra zrAvake, "he ahaMna! tame ja saMsAramAM paDelAnA zivarUpa che, tame ja viSNu che, tame ja brahmA cho" ema stuti karatAM bahu zraddhAthI suMdara vANI vade che." + A dhArmika sahiSNutA gujarAtanI prajAne guNa te che ja, paNa e saMbaMdhamAM mahAna hemacaMdra darzAvelI nIti to anukaraNa karavA, jevI che: mAvo ghama vratasthAnA virodhorAmaH vahu Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 hemacAcAya ochA maLe che. Do. mularanA jaNAvyA pramANe ( prabhAvakacaritra'mAM eka ADakatarA ullekha kumudacaMdra ne devasUrinA zAstrArthaprasaMge hemacandre karelI prazastinA che, e jotAM te zAstrArthaprasaMge hemacadrAcArya hAjara haze ema lAge che. kumArapALacaritra 'mAM prathama meLApanA prasaMganA ullekha che. C pa hemaca`drAcArye vihAra karatA pATaNamAM AvyA tyAre siddharAja jayasiMhanI kIrti digaMtavyApinI hatI. tenuM zaurya asAdhAraNa gaNAtuM. tenI rAjanIti digvijayI hatI. tenI mahattvAkAMkSA sAmrAjya sthApavAnI hatI. te vidvAna hatA ne vidyArasika hatA. enI najara samakSa mAdyavabhUmi ane vikrama rAjA ramI rahyA hatA. ane vikramanA yaza prApta karavAnI icchA hatI. ene gujarAtamAM sarasvatI mANavI hatI. " gUrjaradeza " ema khelatI enI vAcAne pratApa judA hatA. enAthI gujarAtanI laghutA sAMkhI zakAtI na hatI. gujarAtanA subhaTA, sainiko, sAdhue, sarasvatIputrA, suMdarIe, samAjanetAe saghaLA ja mahAna heAya ema jovAnI ane tAlA velI lAgI hatI. " gujarAtamAM A nathI '' e vAkaya ene zaranI peThe vIMdhI nAkhatuM. enI sabhAnA vaibhava mATA meTA paDatA ne narapuMgavAnAM mAna cheDAve evA hatA. enI sabhAmAM javuM e paNa sAdhAraNa paDiMta mATe zakaya na hatuM. e pATaNanAM gaganacuMbI devAlayeA para " kanakanI dhvajArUpa bhujAone UMce uchALIne, pote suMdara sthAna maLavAthI harSoMnvita thaI hoya tema, lakSmI svayaM jANe ke nRtya karatI." * "( * kumArapALapratikhAdha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacAcAya 47 - ' dharmanuM jANe dhAma hoya ne nayanuM sthAna hAya, evuM e aNu hilapura - jene zrI - lakSmI sadA sevatI - te bhUminA svastika jevuM lAgatuM.'x AMhIM rAjA jayasiMha siddharAja svayaM darzIna ane tattvajJAna jevA viSayanI carcAmAM AnaMda laI zakatA ane jIvananA sarve praznone chaNuvAmAM ja jIvana che ema mAnIne talavAra, turaMga ane tattvajJAna; sAhitya, zilpa ane saundarya - saghaLA ja viSayAmAM eka nAnA bALakanI mAphaka rasa laIne bhaLI jatA. eNe dRhiNutanayA - sarasvatI nadIne eka gujarAtI tarIke jeTalA premathI nidvALI hatI, ane enA jalataraMgane joIne e jeTale prasanna thayA hatA, eTalAM ja prema ane prasannatA sarasvatInI ArAdhanAmAM paNu e khatAvI rahyo hatA. ane eka kAlidAsanI jarUra hatI, je peAtAnI kavitA vaDe gujarAtane enA gauravanA vArasA ApI jAya, raghuvaMzanA rAjAonI gAthA vAMcIne jema rASTrIyatva jAgrata thAya che, tema caulukaya kIrtikathana sAMbhaLIne, bhaviSyanA kArya paNu gujarAtI peAtAnI jAtane nAnI na mAne - evI koI amarakRti mATe e jhaMkhI rahyo hatA. e raghuva'zane ane kAlidAsane zeAdhatA hatA, jema eNe * koi divasa traNa naDArA vAnAM - pITha devI, pauruSathI hAravuM ne dila cAravuM - karyAM na hatAM,' tema eNe traNa sArAM vAnAM - tattvacarcA, kalA ane sAhitya - viSe koI divasa upekSA sevI na hatI. *lATanA majITha raMga, pRthvI ne jalanA naisargika guNathI sarvottama gaNAtA, eTale e sarvottama raMganI peThe je vidyA, bhUmi ne < - x cAya * cAzraya, 6, 95 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 hemaca`drAcAya saMskAra - traNe khaLathI naisargika rIte pratibhAzALI sarvottama sAhityakAra hAya, ane e zeAdhI rahyo hatA. ene peAtAnI pAchaLa mahAna zilpa, mahAna sAhitya ane mahAna prajA mUkavAnI mahattvAkAMkSA hatI, koIne leza paNa zaMkA na paDe evA sthaLamAM e vIra vikramanI mAphka aMdhArapacheDI oDhIne pharatA; lAko mAnatA ke ene siddhi varI che. vIra vikramanI peThe enI 'takathAo gharagharane AMgaNe cAlI rahI hatI. sArthavAhe dezivadezamAM enI mahattAnAM guNugAna karatA. dakSiNanA, siMdhanA, mAravADanA, mevADanA, mALavAnA, buMdelakhaMDanA, DhAMkaNunA, saurASTranA aneka rAjavIe enA mahimAne bhaya ane prazaMsAthI joI rahyA hatA. je ukti bhAjarAjA viSe kahevAtI -- asya zrIbhojarAjasya dvayameva sudurlabham / zatrUNAM zRkhalairlAhiM tAmra zAsanapatrakaiH // te pAtAnA viSe pracalita thAya evI enI AkAMkSA hatI. pATaNanI maneAhara nagarI - eka mahAna jalAzayathI ze|bhatI hAya; tenA nagarajana, nAgariko ane nagarasuMdarIe tene kAMThe AvelA udyAnamAM pharatAM hAya ane e rIte pATaNamAM rasikatA, suMdaratA ne zUravIratA e traNenA meghA samanvaya sAdhI zakAtA hAya, evI kalpanA ane AvatI. e dRSTithI e *dula bhasareAvarane jalathI chaaAchala chalakAvI * jue zrI gaurIza kara hIrAcaMdanA seAla kIonA itihAsa ' tathA zrI durgAzaMkara zAstrIkRta 'gujarAtanA madhyakAlIna rAjapUta itihAsa ' vibhAga 1 le. " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya devAne ne tene hajAra maMdirathI zaNagAravAno vicAra karate.. hemacaMdrAcArye je vANumAM vyakta karyuM te ene vyavahAramAM javAnI IcchA hatIH prAk zaurya vRtto prAGkacchAsne prAGk zame prAk samAdhiSu / prAGk satye prAk SaDdarzanyAM prAka SaDaGgathAmito janaH / AvA A taruNa, kapriya, yazasvI, AnaMdI, sarasvatI pUjaka juvAna nRpatinI mahattvAkAMkSA pATaNanI prajAne paNa prajA tarIkenuM navIna gaurava ApI rahI hatI. kaI paTaNInuM apamAna thAya te jANe AkhA pATaNanuM apamAna thatuM hoya tema nagarajane mAnI letA. jeNe jayasiMhanI vikasabhAne paNa "dIna rAme ema kahIne grAmya sabhA gaNI hatI, te mahAvidvAna devadha nAme bhagavadazanI pATaNamAM AvyA, tyAre teNe ApelA dudha lekane bhedaka, parvatazilAne bhede tema, rAjAnI samakSa, devasUrieka karI batAvyuM ane pATaNamAM vaNa mahAvidvAne vase che e siddha karI batAvyuM. hemacaMdrAcAryane pATaNanA vAtAvaraNamAM navIna ja tatva maLyuM. game teTaluM * prabhAvakyaritra 4 hemacaMdrAcAryanA guru to devacaMdrasUri; A devasUri te vAdI devasuri; devacaMdrasUrithI bhinna che. ekadvitricatuHpaMca-SaNmenakamane na kAH / devabodhe mayi Rddha SaNmenakamanenakAH || (cArvAka, bauddha, vaizeSika, sAMkhya, naiyAyika ane prabhAkara -mImAMsaka-evI rIte, dareka eka eka vadhAre pramANa mAnanArA viSe A ullekha che. e chaye pramANuvAdIone icchanAra evo huM devabodha krodhAyamAna thatAM badhAM cUpa thaI jAya che - e ene artha che) 4 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 hemacaMdrAcArya mahAna paNa te vakhatanuM staSNutIrtha pATaNanA hisAbe kaMI na hatuM. pATaNamAM te mahAla, mahAmaMdira, mahApuruSa, mahAjane ane mahApAThazAlAo hatI; ahIMnI sabhAmAM besavuM e kAMI jevAtevAnuM kAma na hatuM, eTale pATaNamAM rahetAnI sAthe hemacaMdrAcArya pATaNathI ane pATaNa hemacaMdrAcAryathI vadhAre mahAna dekhAvA lAgyAM. daramyAna, kadAca varSone cheDe pheraphAra Ama ke tema mUkIe te, saMbhavita che, ke vAdI devasUrinA kumudacaMdra sAthe thayelA zAstrArtha vakhate anubhavelI hemacaMdranI pratibhAe rAjAne AkarSI heya. merUtuMganA kahevA pramANe, jenuM zazava pUruM thavA AvyuM che, tevA hemacaMdrAcArya, devasUrinA sahAyaka tarIke temAM hAjara hatA. deza-videzane chatata jItate kumudacaMdra gujarAta dezamAM AvyuM hatuM. pATaNane nRpALa e vakhate hareka vidvAnane satkArate, tema A te pitAnI mAtAnA pitAne guru eTale ene vizeSa Adara ApIne pATaNamAM zAstrArtha goThavA. e vakhate siddharAjane hemacaMdrAcAryanI pratibhAnI vizeSa khAtarI thaI haze. devasUri te vakhate karNAvatImAM hatA. siddharAje ne pATaNanA saMghe temane pATaNa AvavA vijJa + karI. devasUri AvyA ane mahArANI mInaladevInI hAjarImAM ja zAstrArtha zarU thaye. A zAstrArtha e paNa e jamAnAnI saMskAritAnuM eka lakSaNa kahI zakAya. prAcIna spArTI ane ethensanA varNanamAM, navA AgaMtuka juvAne zI rIte judA judA gurUonA sthAnamAM jaI, upadeza sAMbhaLatA ne abhyAsa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 hemacaMdrAcArya karatA tenuM varNana Ave che. AryasaMskRtine AtmA dharma che, ane sAhitya e paNa enuM eka upAMga che. eTale ApaNe tyAM sAmAjika ke saMskRtine parivartananI dizA dharmamaMdiramAMthI nakkI thatI AvI che. AvA zAstrArtho dvArA leka mArgadarzana pAmatA, ane sAhitya, saMskRti ane dharmamAM gaurava letA zIkhatA. kumudacaMdranI AtmagauravavaMtI vANI "sthite vAhana vAta" - ane devasUrine javAba- jhArca vivAna rahe ! tatra, savAranA ghotaRte ja !' vagere uktio uparathI e raNapaMDitanI mUrti khaDI thAya che. * saMbhavita che ke pitAnA matAgrahanI kheMcatANathI pATaNanA nagarajane ane rAjapuruSe paNa be vibhAgamAM vaheMcAI gayA hoya. mAtA mInaladevI ane tene mAtRbhakta taruNa rAjA - e bannene paNa aMtaramAM eka ke bIjA pakSa pratye sahAnubhUti thaI haze. paNa chevaTe te rAjA e rAjA ja rahe che. devasUrie kahyuM che tema "zAstrArtha, vidyAnA prasAda thI jaya meLavavA mATe che'; tema jaya-parAjayanI dizA vidyAnA prabhAvathI nakkI thAya che, ne rAjA-rANe saune lAge che ke kumudacaMdranI hAra thaI che. te samayanA dheraNa pramANe hArele paDita ane hArele senApati mAnabhaMga thaI deza. nikAla pAmatA. * muni jinavijayajI saMpAdita purAtanaprabaMdhasaMgraha, devAcAryaprabaMdha; prabaMdhaciMtAmaNi, gujarAtI bhASAMtara, zrI durgAzaMkara zAstrI; ane prabhAvaka carita, devasUriprabaMdha. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya A prasaMga pachI hemacaMdrAcAryanuM sthAna vadhAre ne vadhAre pratiSThAbharyuM thatuM gayuM. e kharuM che ke, khulara lakhe che tema, hemacadrane udayana maMtrInI sAhAyya hatI ne tethI eNe siddharAja pAse javAmAM madada karI hoya. paNa vadhAre saMbhavita e che, ke e vicakSaNa rAjapuruSe A pratibhAzALI nara vize rAjAne kAMI kahevAmAM enI sevA karatAM apasevA ja vadhAre joI hoya. vaLI hemaca`drAcAryanI prasiddhi tA pATaNa AvatA pahelAM paNa thaI cUkI hatI, eTale vadhAre saMbhavita te e che ke jayasiMha pote jema sarva vidvAnA tarapha naisargika rIte AkarSAtA, tema hemacaMdrAcArya pratye paNa AkarSAyA hoya. - + A vAtane meruDuMganA ' prabaMdhaciMtAmaNi 'mAMnI A vAtathI anumeAdana maLe che : siddharAje enI kIrti sAMbhaLI javAnI pRcchA karI, nahi ke uddayane enI bhalAmaNa karI : anyA zrIhemacandrasya lokottaraiguNairapahRtahRdayo nRpatirmantriudayanamiti papraccha yadIdRzaM puruSaratnaM samasta vaMzAvataMse vaMze deze ca samasta puNyapravezini niHzeSaguNakare nagare ca kasminsamutpannamiti // A ullekha kumArapAlanA samayanA hAya e barAbara lAgatuM nathI. joke ' prabaMdhaciMtAmaNi 'mAM kumArapAdiprakhadhamAM e hAvAthI goTALA thavAnA saMbhava che. udayana maMtrI ane kumArapAlanA samayamAM tA hemacaMdra dhaNA jANItA hAya, eTale A pRcchA saMbhavita lAgatI nathI. kumArapAlapratibAdha ' pramANe tA vAgbhaTe A vAta karI che. eTale, saMbhavita e che ke ullekha siddharAjane lagatA ja hAya. DaeNA. khulare A prasaMga je rIte mukAyA che te viSe zaMkA batAvI che. ATalA prAthamika paricaya siddharAje staMbhatA mAM ja meLavyA hAya ane pachI pATaNamAM vadhAre paricaya thayeA heAya. eTale meruttu MganA A ullekha A rIte ghaTAvavA vadhAre yAgya lAge che. 6 para . Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya devasUrine rAjAe A vijayanA mahotsava prasaMge je tuSTidAna ApavAnuM karyuM hatuM, temAMthI eka suMdara jinamaMdira baMdhAvavAno nirNaya thaye. paMDita devabodhine e maMdira-mahesava prasaMge devasUrie AmaMtraNa ApeluM. te vakhate eNe eka suMdara kaleka kahyo : ekA rAgiSu rAjate priyatamAdehAI hArI hro| nIrAgeSu jino vimuktalalanAsaMgo na yasmAt paraH / durvArasmaraghasmaroragaviSavyAsaMgamUDhA janaH zeSaH kAmaviDambito na viSayAn bhaktui na meokatu kSamaH / / * hemacaMdrAcArya pratye siddharAjanuM AkarSaNa vadhavAnuM eka vadhAre kAraNa ApaNane maLe che. devabodhinI vidvattA agAdha hatI. tenA pratye rAjAne prIti paNa hatI. zrIpAla kavine te rAjA pitAne mitra'pratipannabaMdhu'- ja gaNata.+ zrIpAla kavie rudramahAlaya ane durlabhasarovarasahastraliMga sarovara - para prazastio lakhI hatI. = * dehAdhe dharI rAjatA priyatamA rAgI mahAzaMkara, nitye vA lalanA tajI banI gayA nIrAgI jinezvara; bIjA te nahi rAgasarpa viSane vyAsaMga mUDha taje, hAMsIpAtra banI rahe madananA, nA e taje ke bhaje. + juo "kumArapAlapratibodha', aMtima prazasti - __ zrIsiddhAdhipatiH 'kavIndra' iti ca 'bhrAte 'ti ca vyAharat / = e prazastimAMthI zrIpAla kavi viSe kAMIka khyAla Ave. enAmAM siddharAja je IcachI rahyo hato, te kadAca nahi hoya. ke vakhate e zakti hoya te paNa kavi prajJAcakSu hovAthI eka rIte zArIrika apaMga avasthAmAM gaNAya. "kumArapAlapratibodha"nI aMtima prazastimAM to Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya paraMtu devabaMdhanI agAdha vidvattA chatAM ene svabhAva mAnI ne taraMgI hate, te prajJAcakSu zrIpAlane svabhAva saumya hoI tenI vidvattA, jene bIjA varganI kahI zakAya, te prakAranI hatI. enI je racanAo ApaNI pAse che, temAMthI paNa zabdanI suMdaratA ja vadhu jhare che. devasUri ke vIrAcArya jevA prakhara vidvAne vidvAne te hatA ja; paraMtu, sAthe sAthe, teo virakata puruSa paNa hatA. koIka vinadI gaNAya tevA kahevAtA apamAna mATe paNa vIrAcArye siddharAjane rAjadarabAra tajI dIdhA hatA. e jAtanI emanI naisargika viraktivALI vRtti hoI teo siddharAjanA A yamAM rahI, sAhityaracanAo karAvavAno ane Azaya siddha karavA prakRtithI ja asamartha hatA. athavA kahe ke, kAmane yaM Dhovottara 3 matiH sAtyaviratiH | zAMsiddhAvataH arvI" rUti nuM prati ti 2 vyAdaratu che " -ema kahyuM che. paraMtu zrIpAla kavinuM kharuM mUlyAMkana enI vizeSa kRtiono paricaya vinA zakya nathI. atyAre upalabdha be ja (1) vIza tIrthakaronI 29 mAM karelI stuti ane (2) vaDanagara-~AkAra-prazasti (vaDanagarane killo vi. saM. 1208 mAM kumArapAle baMdhAvyo hato) e uparathI kharo khyAla meLavavo muzkela che. bAkI, ene mATe vaparAyelA zabdo to A che : zrIdurlabhasarorAjastathA rudramahAlaye / anirvAyarasaiH kAvyaiH prazastIrakarodasau // + vIrAcAryane siddharAje ema kaheluM ke paMDitajananI mahattA rAjyAzrayane lIdhe che. e uparathI vIrAcArye pATaNa tajI dIdhAne ulalekha "prabhAvakacaritra'mAM che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 55 paza na karavA jeTalA samartha hatA. eTale kudaratI rIte ja siddharAjanuM mana devacaMdrasUrinA paTTaziSya ne AcArya hemacaMdra prati AkarSAyuM hatuM. buhUlara eka prasaMga "prabhAvacaritra"mAMthI ApIne enA upara TIkA karatAM kahe che, ke hiMdustAnane sAhityarasika rAjavI vidvAna kavine pitAne tyAM nitya AvavA AmaMtraNa kare e svAbhAvika che, paNa e mATe zeDe paNa paricaya agAu have Avazyaka che. "prabhAvacaritra" ane jinamaMDanakRta kumArapAlaprabaMdha" - e bannemAM Apele prasaMga e che, ke eka vakhata siddharAja hAthI upara besIne mukhya rastA upara thaIne jatuM hatuM. eTalAmAM sainike ne nagarajanonI bhIDane lIdhe eka dukAna upara UbhelA hemacaMdrAcAryane rAjAe joyA. rAjAe hAthI tyAM Ubhe rAkhyA, ane AcAryane kaMIka kathana karavA vijJapti karI. te vakhate hemacaMdrAcArye kahele leka eTale sudara hatuM ke rAjAe emane pitAne tyAM sabhAmAM haMmezAM AvavAnI vinaMtI karI. A leka hemacaMdrAcAryanI atyaMta suMdara samanvaya vRtti paNa prakaTa kare che. emAM e kahe che ke, "he rAjanuM siddharAja ! tArA hAthIne to niraMkuza AgaLa vadhavA de; diggajo praje te bhale dhrujatA; e ciMtA karavAnI tAre nA heya; kAraNa ke te pRthvIne bhAra dhAraNa kare che." 4 zloka A pramANe che- kAraya prasaraM siddha ! hastirAjamazaGikatam / trasyantu diggajAH kiM tairbhU stvayaivoddhRtA yataH / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 hemacaMdrAcArya jarmanInA keDarika viSe eka vAta che, ke eka vakhata ene rastAmAM Avate joI, eka paMDitajane khasIne mArga Ape. paMDitane mitra, je kAMIka chidrAnveSI haze, teNe Takera karI : "zuM mArA bhAI, tame paNa rAjAnI zehamAM taNAyA ke ?" paMDite kahyuM: "tame bhUle che. enA mAthA upara dezane bhAra che." ane pachI teNe cAlyA jatA rAjAnI pAchaLa joI rAkhatA tenA mitrane kahyuM: "joyuM?" pheDarika cAlyo jate hato, eTalAmAM kaI majUra mAthe bhAra upADIne maLe, eTale rAjAe khasIne tene tarata mArga Ape hate, te batAvIne teNe kahyuM : "joyuM?" je mANasa je sthAna upara che, te sthAnanuM mAhAsya samajIne tenA vyaktidharmane pichAnave joIe. bhAratavyApI kIrtinA svAmI tarIke siddharAje, te jamAnAnA rAjadharma pramANe, amuka dizAmAM mahatvAkAMkSI thaye ja chUTake che, e dhvani hemacaMdrAcAryanA A lekamAM che. ethI vadhu te enI prakRtimAM lekasaMgraha ane dharmasaMgraha e banene samanvaya sAdhavAnuM je mahAna sAmarthya hatuM te emAM dekhAI Ave che. kadAca e sAmarthyane lIdhe ja paMDita devadhe hemacaMdrAcAryanI mahattA pichAnI haze. hemacaMdrAce te paMDita devabedha vinA bIje samartha jJAna nathI ema mata Ape ja hate. devabodhe enA viSe kahelI pelI prasiddha ukti hemacaMdrAcAryanA vayanA pramANamAM teNe pATaNamAM meLavelI kItine ullekha kare che. ane, e bhUlavuM na joIe ke, zrIpAla jevAne sAmAnya gaNuM kADhanAra A gauravapriya abhimAnI paMDita ApelI e aMjali che. A rahI e aMjali - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya pAtu vo hemagopAlaH kambala daNDamudvahan / SaDdarzanapazugrAma cArayan jainagocare // hemacadrAcArya. A mane vidvAne vacce taTasthavRtti rAkhI emane maitrI karAvI ApI. kadAca e jeTaluM enI sAdhuvRttinuM phaLa haze, tenA karatAM paNa vadhAre, AvA e vidvAnA tejodveSathI pATaNanI sabhAnuM vAtAvaraNa bagADe ane e rIte sarasvatIpriya namra rAjavIne sarasvatI vimukha manAvavAmAM kAraNurUpa thAya - e lAkasaMgrahanI STi paNa enA A kA'mAM pradhAnapade hovI joIe; kAraNa ke, hemacaMdrA cAnA pAchaLanA jIvanaprasa`gee e siddha karyuM che ke, enA jevA ' duzmanAne vinayathI jItanAra' sAdhu te vakhate jo koI na hatA. -------- devabAdha ane zrIpALamAM siddharAje je AzA rAkhI hatI, te phaLI lAgatI nathI. ekanA svabhAvanI ugratA ane aniyamitatA ane bIjAnI sAdhAraNa pratibhA; eTale ja siddharAjane jyAre hemaca'dranI mulAkAta thaI tyAre, te jamAnAnA e mahAna puruSA -- eka yuganirmAtA ane bIjo sa`skAranirmAtA, eka samavayI ane bIjo mArivajayI, eka sarasvatIpremI ane bIjo sarasvatIdharmI, eka mahAvaibhavazALI ane bIjo mahAvirakta, eka mahattvAkAMkSI ane bIjo leAka saMgrahI, eka ugra ane kAMika vyagra, banne jitendriya ane zAMta evA e yuganA be mahAna puruSa| manyA, ane A hAthInI vAta sAcI hAya--ane e ' prabhAvakacaritra'mAM hAvAthI ene khoTI mAnavAnuM khIjuM majabUta kAraNu nathI -- : -- * te, jema 57 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 hemacaMdrAcArya aneka akasmAtamAMthI jaganirmANa karanArA baLe utpanna thayAnuM banyuM che tema, A eka akasmAtamAMthI gujarAtanuM saMskAra nirmANa utpanna thayuM ema kahI zakAya. siddharAja jayasihe ene pUrvaparicaya te te pahelAM meLavyuM hoya e paNa saMbhavita che. ema lAge che, ke ghaNu vidvAnone maLe che evA be vRttinA vArasAmAMthI devabaMdha mukta na hatA. ane, vizvA mitrane pele menakAvALe paurANika prasaMga kahI Ape che te pramANe, "baMdhavimecana' karavA mATenA AMtaravRttinA vigrahane lIdhe pitAnI pratibhAnuM saMpUrNa teja enAthI khIlavI zakAyuM nahi. "Human bondage" - pitAnuM pite bAMdheluM baMdhana" - e karUNa jIvananATakamAMthI pitAnI jAtane sAMgopAMga pAra lAvanAra hemacaMdrAcAryane hAthe gujarAtanA bhAvi saMskArane pAye nakhAvAne haze, eTale devabedha pitAnA ja baMdhanamAM pote magna evI paristhitie vahele. meDe pahoMce lAge che; ane zrIpAla kavinA vacanathI, udAra nRpatie ene madada karIne devAmAMthI mukta karavA, eka lAkhanI madada ApI. e madada laI, devAmAMthI mukta thaI, devabedhe zeSa jIvana kAzImAM vitAvyuM. prabhAvacaritra'mAM zrI hemacaMdrAcAryanI kArya karavAnI rItanuM DuMka varNana che, te uparathI lAge che ke devabedha jyAre pATaNamAM hatuM, tyAre eka vakhata hemacaMdrAcAryane maLavA gayA hatA. te vakhate AcArya pitAnA kAmamAM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya talIna hatA. vAruNabhakta chatAM A mahAvidvAnane Avela joI AcAryo tene yacita satkAra karyo. e vakhate AcArya keI abhinava graMthanI yejanA karI rahyA hatA ? * paTTikA ane paTa para teo pade lakhI rahyA hatA, zabdavyutpatti mATe aneka pramANenI zodha cAlI rahI hatI, purANakavionAM chatanI vivekapUrNa cUMTaNI thaI rahI hatI - jaNe sAkSAt sarasvatavana hoya eTalI vinamratAthI, zAMtithI ane udyogaparAyaNatAthI kAma cAlI rahyuM hatuM. e joIne devabodhine eka ghaDIbhara te pite pitAnI zakti kema veDaphI rahyo che ene pazcAttApa thaye haze. hemacaMdrAcAryanI A sAtvika pravRttio devabedha upara bahu ja UMDI chApa pADI lAge che. e pitAno mAnI ane te dveSI svabhAva temanI hAjarImAM gaLI gaye lAge che. legano le-a-kuna viSe vicAra nara zrI puNyavijayajI mahArAjano A saMbaMdhe Avelo lekha atyaMta mAhitIpUrNa hoI temAMthI te jamAnAnI lekhanakalA viSe vizeSa mAhitI maLe che. juo, "purAtatva', varSa 1, aMka trIje; ane "jaina citrakalpadrumamAM Avelo emane lekha. tADapatra, kAgaLa, bhAjapatra, kalama, zAhI Adi viSe e lekhamAMthI saMpUrNa vizvAsalAyaka ne rasika mAhitI maLe che. je jamAnAmAM vidyAne sonArUpAthI paNa vadhAre mUlyavAna gaNatA, te jamAnAne khyAla emAMthI Ave che. jJAnapaMcamIne sAce uddeza, zrI puNyavijayajIe darzAvyo che te pramANe, dareka vyaktimAM jJAnabhakta preravAne che. jJAnapaMcamI pustakarakSAne je uddezathI jI hatI, te uddeza A jamAnAe navesarathI samajIne te pramANe eno prayoga karavo joIe. jenA cAryoe jJAnapaMcamI dvArA ghaNuM mUlyavAna sAhitya sAcavI rAkhyuM hatuM. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 hemaca`drAcAya darzAvIe, te jema e vikhyAta zilpakRtimAM patharAyele viSAda joIne ApaNane eTalI ja mahattAthI viSAda sahana karavAnI abhilASA jAge che, kAraNa ke kalAnA e vijaya che, ke e tamArAmAM mahattA prere ne tamArI mahattAne jAgrata kare, tema hemacaMdrAcAryanI A sAki sarasvatIsevAe devabedhanA aMtaramAM rahelI kharI mahattA prakaTAvI lAge che. e vakhate e melyA : ' vAtu tro hemopAjI: ' vagere. A prasaMgane nimitta banAvI hemaca'drAcArya' kavi zrIpAlane melAvyA ane te e vidvAnAne maMtrInA AnaMda apAvyA. hemacaMdrAcAryanI A pramANe sarasvatInI ArAdhanA tA cAlu haze ja, paraMtu tyAra pachI eka prasaMga evA banyA ke e ArAdhanAe vadhAre vyApaka svarUpa lIdhuM. hemacaMdranA jIvananA ghaNA prasaMge vyavasthita rUpe maLI zakatA nathI, e ApaNu durbhAgya che. AvA satata parizramazIla vidvAne zI rIte abhyAsa karyAM, konI konI pAse karyAM, enA abhyAsanI rIta kevI hatI, enA lakhANanI prathA kevI hatI, e kayAre lakhatA, emaNe zI rIte ATalAM mahAna pustakonI racanA karI -- e saghaLAnI saMpUrNa mAhitI maLI zakI hota te hemacaMdrAcAryanuM jIvana jevuM lAge che enA karatAM vadhAre unnata ane prabhAvazALI lAgata. paNa ApaNe 8 yeAgazAstra ' nI enI zailI uparathI eka vastu pAmI zakIe chIe, ke enAmAM ' Abhyatara tapa ' nI bhAvanA ati tIvrapaNe - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya mukhya kAraNa ke pachI siddharAje 3 varSomAM, jAgrata hovI joIe. * "yogazAstramAMthI ja bIjI vastu e jANavAnI maLe che ke enI aneka kRtionI peThe emAM puSkaLa pramANamAM bAhya sAdhanane upaga karyo che, chatAM pitAne anubhava paNa emAM vyakta thAya che. ane e ja enA jIvananuM rahasya. UcA prakArane mana, vANI ane karma uparane saMyama, e ja enA jIvananI ATalI badhI siddhinuM mukhya kAraNa che. thoDAM varSo pachI siddharAje hemacaMdrAcAryane vyAkaraNagraMtha lakhavA vinaMtI karI. paNa, e ceDAM varSomAM, AcArya te kevaLa vidyA pratyenI abhirucithI prerAIne "Every attempt at betterment, every attempt at ablement', prayatnathI vadhAre ne vadhAre samartha thaIne, pitAnuM sarasvatI stavana karI rahyA hatA. e vakhate mAlavAne jItIne gujarAtanA rAjA siddharAje ghaNuM varSothI pATaNa ane avaMti vacce cAlyA AvatA kalahane tAtkAlika aMta ANya hate. e jIta vadhAre mUlyavAna te eTalA mATe hatI ke jayaparAjayanI aneka muzkelIbharelI kuzaMkAo vacce thaIne, pATaNanA taruNa rAjAe, "siddharAja' e nAma siddha karate hoya tema, bAra varSa sudhI e eka ja kArya mAM saghaLuM prajAkIya sAmarthya reDIne, vijayane zakya banAvyuM hatuM. cAmuMDa, * girihevi ANiu pANiu pijjaI, taruhevi nivaDiu phalu bhakkhijaI / girihu~ va taruva paDia uacchai, visayahiM tahavi virAu na gacchaI // -kumArapAlacarita, aSTama sarga, 19 + "The will to believe "--W. James Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya durlabharAja, bhIma ane karNa - enA saghaLA ja parAkramI pitRoe A vijayotsava ILyo hate, paNa e meLavavAnuM sadbhAgya te siddharAjane ja maLyuM. pATaNanI prajA siddharAjane nihALavA ghelI banI hatI. aNahilapure te divase samudranuM svarUpa lIdhuM hatuM. gujarAta rAtadivasa eka karIne pitAnAM rAsa ne nRtya taiyAra karI rahI hatI. nagarajane rAjAne jevA khaDe page taiyAra thaI gayA hatA. Aje emanA rAjAe bhAratavarSamAM siddha karyuM hatuM, ke pATaNa pATalIputra thavAnI yogyatA dharAve che. AkhuM aNahilapura pATaNa taraMge caDelA samudrane dekhAva dhArI rahyuM hatuM. pATaNanA lokee ghera ghera maMgaLacihune bAMdhyAM hatAM. vidvAno pitapatAnI prazastio lakhavAmAM spardhA karI rahyA hatA. te vakhate kudaratI rIte jaina samAja taraphathI vidvAna hemacaMdrAcAryajInI A kArya mATe varaNa thaI hatI, ane hemacaMdrAcAryanI vANImAM gujarAtanI bhavyatAne TaMkAra hataH AjanA viyetsave rAjAnA aMtaramAM prerela AnaMdane kharekhara paDa hate. prabhAvaka caritramAM e leke ApyA cheH bhUmi kAmagavi ! svagomayarasairAsiJca ratnAkarAH ! muktAsvastikamAtanudhvamuDupa ! tvaM pUrNakumbho bhava ! + anyadA siddharAjo'pi jitvA mAlavamaMDalam / samAjagAma tasmai cAziSaM darzanino daduH / / tatra zrIhemacandro'pi sUribhUrikalAnidhiH / uvAca kAvyamavyagramatizravyanidarzanam // prabhAvaritra, rara, zlo0 70-71 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya dhRtvA kalpatarArdalAni saralaidi gvAraNAstoraNAnyAdhatta svakarairvijitya jagatIM nanveti siddhaadhipH|| pRthvInI samRddhi, samudranI samRddhi, saMskAranI samRddhi ane kalyANajIvananI zakyatA -e saghaLuM prajAnA parAkramI vijayamAMthI udbhave che; hArelI prajA A saghaLuM gumAve che. Aje siddharAja viya karIne AvyuM che, mATe he kAmadhenu! tuM tArA gerasathI pRthvIne sIMcI de! he ranakare! tame tamArA mauktikethI svastika pUrI de ! he caMdra! pUrNakuMbha banI jA! ane he diggajo ! tame paNa kalpalatAnAM tAraNe banAve; kAraNa ke siddharAja pRthvIne jItIne ghera Ave che! hemacaMdrAcAryanI A kalapanAmaya gauravAnvita vANIe rAjAne uttejita karyo lAge che. tyAra pachI jyAre avaMtine pustakabhaMDAra rAjAnA jovAmAM AvyuM, tyAre emAM bhejarAjAnuM "bhajavyAkaraNa" joIne teNe paMDitane prazna karyo : e zuM che?" AcAryo javAba vALeH "mAlavanRpati bhejanuM kareluM vyAkaraNa che!" vyAkaraNa" ane "bhejarAjA" e be zabdoe siddharAjane gujarAtanI saMskAralakSamInuM bhAna ApyuM. "prabhAvakacaritra'mAM ApyuM che tema, AcAye" bhejarAjanI vidvattAnuM paNa varNana karyuM ane eNe racelA graMthanI paNa prazasti karI. siddharAjane lAgyuM ke pote mAlavA jItye khare, paNa e sarasvatIdhAmanI saMskAritA je prajAmAM na Ave, je ahIMnA vidvAne svataMtra sAhityasarjana na kare, te A Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya karyuM. rAjA vijya e te kSaNika sAmarthya che. teNe jyAre jANyuM ke gujarAtamAM paNa A vyAkaraNa bhaNAvAya che, tyAre te teNe 'vidvAn ko'pi katha nAsti deze vizve'pi gUjare' kahIne saunI sAme joyuM. zuM gujarAtamAM kaI vidvAna nathI? * te raMga vidgA nava vyovana - hemacaMdrAcAryanA sAmarthanI sane khAtarI hatI, saue hemacaMdrAcArya sAme joyuM. siddharAje kahyuM : yazo mama tava khyAtiH puNya ca muninAyaka ! vizvalokopakArAya kuru vyAkaraNa nvm|| A pramANe siddharAjanI vijJaptithI hemacaMdrAcArye vyAkaraNa taiyAra karavAnuM mAthe lIdhuM. A vyAkaraNa taiyAra karavAmAM temaNe pracalita ghaNuM vyAkaraNanuM adhyayana karyuM lAge che. siddharAje deza-videzathI aneka vyAkaraNe maMgAvyAM; khAsa karIne bhAratabhUmi kAzmIramAMthI rAjapune miklI vyAkaraNe maMgAvyAM. zrI rasikalAla parIkhanuM avalokana gya lAge che, ke daMtakathA pramANe hemacaMdrAcAryane kAzmIra javAnI IcchA thaI, tenuM kharuM kAraNa A hevuM joIe. tema ja vyAkaraNa-vizArada thayA vinA paMDita mAnya na thavAya e te samayanI praNAlikA pramANe hemacaMdrAcAryanI kalpanAmAM sarasvatIdhAma kAzmIre hamezAM eka adazya sthAna rAkhyuM lAge che. * atizayoktine doSa vahorIne paNa kahI zakAya ke siddharAja jayasiMhe karela prazna hajI paNa ema ne ema Ubhe che? zuM gujarAtamAM koI vidvAna nathI? Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 65 A pramANe siddharAjanI vijJaptithI hemaca'drAcArya' je eka advitIya graMtha racyA, te 'siddhahema-vyAkaraNa' -'siddha hemacaMdra zabdAnuzAsana". jyAre rAjasabhAmAM paDitAnI samakSa enuM vAcana thayuM, tyAre sapaDitA mugdha banI gayA. zrIpAla kavie devamedhane sabhaLAvyuM hatuM te vAkaya yAda karIe tA, grAmya janA pahere tevuM kApaDa utAvaLe taiyAra karavA karatAM, he pati! bhale varSoM lAge, paNa rAjaramI dUra na kare tevuM vaSa taiyAra kara - e anyAkti pramANe hemacaMdra jene paDatA dUra na karI zake, ne jenA vinA calAvI na zake, evuM pustaka mahAmahenate taiyAra karyu hatuM. enI taiyArI tA ghaNA vakhata agAuthI thatI rahI hatI. eTale have je pustaka thayuM te aneka rIte sapUrNa` hatu`. pustaka vidvamAnya ne saMpUrNa che e jANIne siddharAje sarasvatIne ApavuM ghaTe evA yeAgya mAnathI, peAtAnA paTTahastI para ene padharAvI, enI gheASaNA karAvI. traNase lahiyAone esArI enI nakala karAvI, ane aMga, aMga, nepAla, karNATaka, kAMkaNu, saurASTra, kAzmIra, irAna, laMkA-ema saghaLe ThekANe tenI nakalA mAkalI ApavAmAM AvI. ane pATaNamAM vaiyAkaraNI kAkala - kakkalane pAThazALAmAM adhyApaka manAvI, pahelI vakhata, gujarAtanA putrone gujarAtI vidvAnanuM lakheluM vyAkaraNa bhaNAvavAmAM Avyu. jayasiMhu siddharAje - * * A kakkala nAmanAM dhaNAM rUpAMtarA jIdghare TAMkamAM che: kala, kAla, kakala, karka, kalka, kara 5 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya prAtsAhana khAtara abhyAsamAM uttIrNa thanArane kakaNAdi ApavAnI prathA cAlu karI. vyAkaraNanI racanA pachI AcArya hemaca`drAcArya nuM rAjasabhAmAM koinAthI IjuM nahiM evuM sthAna niIta thaI gayuM. siddharAja jayasiMha vidvAneAnA mitra hatA, ane zrIpAla kavine peAtAnA adhu jevA gaNatA e prasiddha che. e jotAM e mahAna nRpattine hemacaMdrAcAya pratye vadhAre ne vadhAre AkarSINu thatuM gayuM. 'siddhahema' vyAkaraNa pachI hemacaMdrAcArya. bIjA paNa pustaka manAvyAM, ke jethI gujarAtanI prIti vadhI; ethI vadhu te eNe leAkeAne vANI ApI ane khelavAnI zaivI ApI. * abhidhAnaci'tAmaNi ' ane TraeNzInAmamALA', jene zabdakeza kahI zakAya, te temaNe taiyAra karyAM. Do. johnasane jyAre zabdakoza taiyAra karyAM ( kAlo nAma kAyastha kulakalyANazekharaH / A prasage eka vAta yAda Ave che: ghaNA vidvAne mAne che ke mAtRbhASA dvArA abhyAsa ane prajAkIya nIti, e bannene paraspara saMbaMdha che. je prazna mAtRbhASA dvArA abhyAsa karavAne badalo paradezI bhASA dvArA abhyAsa kare che, tenuM naitika adhaHpatana vadhAre sahelAIthI thAya che; kAraNa ke kaI paNa saMskAra temanA aMtaramAM sthAyI svarUpa levA jeTaleA samartha banatA nathI. A jotAM gujarAtIoe Adhunika samayamAM paNa vIra narmadanA jamAnA sudhI peAtAnuM vyAkaraNa dakSiNI gRhasthAe taiyAra kareluM calAvyuM. e enI prA-asmitAnuM bhAre apamAna che, ane enA mAThA phaLarUpe, ema kahI zakAya che, ke gujarAtamAM vidyA mATe zrama levAnI anabhyAsI vRtti AvI gaI. khIjA aneka kAraNeAmAM A paNa eka kAraNa hAya. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tyAre iMglaMDanI prajAe ene bahumAna ApyuM hatuM, ane Aje paNu paNa enuM nAma lekakaMThamAM ramI rahyuM che. kavi narmade eka hAthe gujarAtI zabdakeza taiyAra karyo, tyAre enA e mahAbhArata kAmathI gujarAtI prajA mugdha banI gaI hatI. varSo pahelAM eka mahAna gujarAtIe, kevaLa prajAne jAgrata karavA mATe, pitAnA jIvananAM uttamamAM uttama varSo ApIne nAmamALA, anekArtha saMgraha, alaMkAracUDAmaNi ne chaMdanuzAsana jevA eka karatAM eka vadhAre suMdara pustaka ApyAM, ane e rIte gujarAtI bhASAne, gujarAtI saMskArane, guja. rAtI prajAne potApaNuM rahe evI eka abhedya sAMkaLa gUMthI ApI hemacaMdra taiyAra karelAM e pustakoe ApelI bhASAthI Aje gujarAta samRddha banyuM che ne pitAnI jAtane jALavI zakyuM che. hemacaMdrAcAryamAM sAMpradAyika dhArmika vRtti karatAM paNa lokasaMgrahAthe kAMIka karI javAnI vRtti eTalI baLavAna hatI, ke jema kAlidAse "raghuvaMzInI racanA dvArA raghukuLane hamezAM rAjanaitika viSayamAM AdarzarUpa banAvyuM tema, hemacaMdrAcArya paNa mahAna siddharAjano vinaMtIthI ane pote vyAkaraNanA niyamanAM udAharaNa ApavA mATe, caulukyonI kIrtigAthA jevuM, eka mahAkAvya taiyAra karyuM, ane te suprasiddha "kyAzraya". "abhidhAnaciMtAmaNi dvArA temaNe eka ja arthanA aneka zabdo ApyA, "anekArtha saMgraha" dvArA ka zabdanA aneka artha ApyA, "alaMkAracUDAmaNi" ne "kAvyAnuzAsana" dvArA kAvyacarcA karI, to * dvayAzraya" eNe vyAkaraNanAM udAharaNa mATe ApyuM. paNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya e udAharaNe mATe e kAvyaracanA karI e jeTaluM sAcuM che, enA karatAM vadhAre sAcuM te e che, ke duniyAnI mahattAne kSaNika mAnavA chatAM, e sAdhunA hRdayamAM UMDe UMDe pATaNa, gujarAta, gujarAtI ane gurjara deza, guja rAtanI sarasvatI - ane hAlane zabda vAparIe te guja. rAtanI asmitA" * - thanaganATa karI rahyAM haze. jeTalA gauravathI koI paNa jarmane prephesara pitAnA balinanuM varNana kare, lagabhaga eTalA ja gauravathI hemacaMdrAcArye pATaNa nagarInuM varNana ApyuM che. "dvayAzrayane game te sthaLe ughADe ane temAM mahAna hemacaMdrAyAyanI mUti dekhAze - jANe ke vaiyAkaraNa, yegIndra, tatvajJAnI, A saMsAranI bhUmikAne anekAntavAdanI daSTie joI zakAya e siddha karatA hoya tema, "dvayAzraya"mAM TheraThera gujarAtanI ramaNIo, ddhAo, pATaNanA nAgarike, XgopavadhUo, mahApaMDite,. jIvananA vividha prasaMge, dhArmika sahiSNutA dekhADatAM varNane, X strIonA madhura saMvAda, utsa, prajAnA * A zabdaprayoga zrI kanaiyAlAla munazIe pAtaMjala yogadarzanamAMthI upADIne calaNa banAvyuM che. bAkI, ene khare artha to ahaMtA che. ene pahelo upayoga kadAca zrI balavaMtarAya ThAkore karyo lAge che. * sarga 1-72, 78, 83, 88, 107, 131; sarca 2-25, 26, 32, 33, 105; sarga 3-6, 8, 10, 24; sarga 6-95; sarga 7-106; ane bIjA aneka zloke A vastusthitinI khAtarI karAve tevA che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya AnaMde, enI vilAsavRttio, enI ullAsapravRttio, dariyAkAMThAnI sAhasika pravRttio ane dhArmika, naitika ane zauryabharelA prasaMge ApIne prajAne mahAna thavAnI jANe hamezAM dIkSA ApI rahyA hoya tema lAge che sAdhAraNa rIte hemacaMdrAcAryanI A kRti dvArA te vakhatanA gujarAta viSe ghaNuM jANavAnuM maLe che. enuM e aitihAsika mUlya to che ja, paNa vizeSamAM e kRti dvArA hemacaMdrAcArya sAdhu A saMsArane paNa pitAnA sAdhutvathI raMgI zake che, e emAMthI dekhAI Ave che. ane enuM kAraNa e che ke mANasa je kaI pravRtti kevaLa niSkarma hadayathI kare, te pravRttimAM e evAM bIja mUke che ke je bIjamAM game te samaye ane game te dezamAM vikAsa pAmavAnI zakti hoya che; eTaluM ja nahi, AvI pravRttimAtrane tame kalAdaSTie juo to, "gre'nI pelI kavitAnI mAphaka, ema kahI zake ke e baMsIdhara baMsI bajAve che, baMsI bajAve che, baMsI bajAve che, ane enuM mAdhurya jharaNuM ekadhAruM akhaMDa vahyA kare che; e khUTatuM nathI, kAraNa ke e khUTI zake nahi. mahenaje-DArone khodANakAmamAMthI keTalIka nAnI nAnI mATInI phUlaDAo nIkaLI che. te vakhatanI koI abhilASAbharelI navavadhUe, premathI ne sakhI sAthe vinoda karatAM karatAM AnaMdathI, pitAnA nAkanI vALI, baMgaDI, kAnanAM phUla emAM bahu ja saMbhALapUrvaka mUkIne ene pRthvImAtAne caraNe mUkyAM che, ene khabara nahi hoya, paNa ene e sAdo sAro prema Aje jenAranA aMtaramAM eTalI nAnI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha0 hemacaMdrAcArya kiyAnuM mahAna pariNAma samajAvavA mATe pUratuM che. hemacaMdrAcArye "prayAzrayamAM * evI aneka kAku-uktio mUkI che ke je nAjuka, suMdara, ghararakhu, premabharelI gujarAtaNa ApaNI samakSa rajU kare che. ane jyAre A gIndrane e viSaya paratve ATalI zAMta rIte vAta karatA joIe chIe, tyAre te lAge che ke, "paramavirodhI zRMgAra ane zAMtane A bhAvika saMkara x jema amarunI asAdhAraNa saMskArI pratibhA darzAve che, tema hemacaMdrAcAryane A zRMgAra ane zAMta, vIra ane vineda, dharma ane prema, - e enAmAM haMmezAM najare paDatAM kone paramavidhI keMdra samanvaya ne anekAntavAda enI asAdhAraNa pratibhA darzAve che. eTale ja jyAre siddharAja jayasiMha, caulukyonA vaMzamAM UtarelI kavi kAlidAse radhuo mATe varNavelI - vArdhakya munivRttInAM conAne tanutyajJAn jevI duniyA sAthenI samAdhAnavRttimAM rAcI rahyuM hatuM ane jyAre pote A jIvana kayAMthI AvyuM, kyAM jAya che, aMte zuM rahe che - e tatvajJAnInI mane dazAmAM hatA tyAre, merUtuMge darzAvyA pramANe, eka vakhata teNe badhA paMDitone bhegA karI, Izvara ane dharma vize prazna karyo : satya zuM che, e zI rIte maLe? e praznano uttara ApanAra dareka pitA potAnA saMpradAyanI pratiSThA sthApavAmAM tapara dekhAya. emane mana satya mATe saMpradAya nahi, paNa saMpradAya mATe satya hatuM. e uparathI siddharAje hemacaMdrA ja dvayAzraya : 2-2526, zrI kezava harSada dhruvanA zayada. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 hemacadrAcA cAIne e viSe pUchyuM. AcAye eka paurANika vArtA kahI e vastunuM suMdara rIte darzana karAvyuM. e AkhyA yikA A pramANe cheH eka vakhata koI srIe peAtAnA patine bIjI strInA mAhupAzamAMthI vaza karavA mATe, kArya tAMtrikanI madadathI, tene baLada banAvI dIdhe. pAchaLathI e vastuno pazcAttApa thayA, paNa tenA kAMi upAya hAtha lAgyuM nahi; tenA vAraNanI tene khabara na hatI, sarve leke tenI niMdA karavA lAgyA. eka divasa e apeAre peAtAnA khaLadadhaNIne cArA carAvatI vRkSanI chAyAmAM beThI hatI, eTalAmAM tyAMthI ziva-pAtI nIkaLyAM. pelI strIne rAtI oIne pArvatI. e za'karane tenuM kAraNa pUchyuM, zaMkare khanI hatI te hakIkata kahI. pAItIne dayA AvI ne temaNe zaMkarane e strIne pati pAche! hatA tevedya karI ApavA vinaMtI karI. te jhADanI chAyAmAM ja baLane pAchuM puruSapaNuM maLe tevuM auSadha che,' ema kahIne za'kara atardhAna thaI gayA. pelI C * jue ' praba dhaciMtAmaNi ', pRSTha 150; sadanamAnyatAprabaMdha, sauMpAdaka : durgAzaMkara zAstrI. 'kumArapAlaprabaMdha'mAM zaMkha nAme zeDa, yoAmatI emanI patnI, ne zeThe khIjha strI paraNyA ema kahyuM che. rasikalAla parIkha 'kAvyAnuzAsana'nI prastAvanAmAM kahe che tema, hemacaMdra A sarva dharma pratye samabhAva darzAvavAthI leza paNa chuM jainatva darzAvatA nathI. kharI rIte anekAntavAdane mATe saddanasaMgraha - e hemacaMdrAcAye karele UhApa!hu ja darzAve che ke hemacaMdrAcAya jaina ane jaina e sAMpradAyika rekhA karatAM vizALa dhArmika dRSTi dharAvatA hatA. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 hemaca'drAcAya mAIe te sAMbhaLyuM, pazu auSadha kayuM che enI ene khabara na hatI. eNe e chAyA pharatI rekhA dorI temAM je ghAsa hatuM te khaLadane khavarAvavA mAMDayuM. jyAre, ema karatAM karatAM, peluM auSadha baLadanA khAvAmAM Avyu' tyAre te pAche puruSapaNAne pAmyA. mANasane paNa peAtAne kayA auSadhanI agatya che, tenI khakhara nathI hotI, eTale, satyane mA gUDha hAvAthI, je mANasa sa darzana pratye sanmAna rAkhe, tene satya meLavavAnI vadhAre taka maLavAne sAMbhava che. eka tA siddharAja svabhAvathI sarvadharmasamanvayamAM mAnanAra hatA; temAM hemacaMdrAcA'nA A upadeze ene vadhAre samabhAvI manAvye. hemacadrAcAya siddharAjanA samayamAM karelA graMthAmAM 'dvAzraya' paNa hAvAneA saMbhava che, paNu, Do. mudlara kahe che tema, lagabhaga cauda sarga sudhI, siddharAjanA samayamAM e graMthanI racanA thaI lAge che; jyAre kumArapAlanA rAjakAlanA varNanathI zarU karIne bAkInI racanA pAchaLathI thai haze. hemaca'drAcArya' eka aitihAsika graMtha peAtAnI vRddhAvasthAmAM kI tapAsya evA ullekha che, te kadAca dvayAzraya'ne aMge huze. DaoN. khullRra * hemaca'dranI siddharAja uparanI lAgavaganA ullekha kare che, ane eNe peAtAnA jainadharmane madada karavAnI taka javA nahi dvIdhI hAya, vagere vagere vArtA kare che. tema ja bIjA vidvAnA paNa e viSayamAM * Life of Hemachandra, Singhi Jain Series, Vol. Il, Pages 23-25 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 73 hemacaMdrAcAryanI rAjadvArI kunehane ullekha kare che tyAre, teo siddharAjane ane hemacaMdrAcAryane bannene anyAya kare che. zrI rasikalAla parIkhe darzAvyuM che* tema, hemacaMdrAcAye rAjadvArI kunehathI nahi, prakRtithI ja sarvadharmasamabhAva siddha karyo hoya e saMbhavita che. emaNe tyAM evA bIjA be vidvAne jJAnadeva ane semezvaranA dAkhalA paNa ApyA che, ke jemaNe "harihara banne eka ja rUpanI peThe "zivajina bannene eka ja rUpa lekhI, emAM bheda nahi gaNazo!" kahIne pitAnI vizALa matamatAMtarakSamatA darzAvI che. hemacaMdrAcArya viSe te evA aneka dAkhalA che ke je emanI sarvadharmasamanvayanI bhAvanAne prakaTa kare che. A emanI bhAvanA siddharAja siMhanA rAjakALamAM ja prakaTI, ane pachI kumArapALanA samayamAM vilIna thaI ema paNa nathI. tema ja siddharAja jayasiMhanI je pratimA ApaNane ItihAsamAMthI maLe che, te jotAM enA je dharma viSe vizALa buddhi rAjA te jamAnAmAM bIjo na hate. e uparAMta e eTale vicakSaNa, tejasvI, vinodI, vidyApriya ane caMcaLavRttine mahattvAkAMkSI purUSa hatuM ke kaI paNa eka AcAryanI asara nIce e rahI zake e vAta ja asaMbhavita hatI, eNe to hemacaMdrAcAryamAM teja joyuM, pitAnuM svapna eNe A mANasanI mukhamudrAmAM vAMcyuM, enI vANamAM madhuratAbharelI tejasvitA joI, ane e enA tarapha sahaja x Bichideliza, Introduction CCLXXXI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 hemacaMdrAcArya rIte AkarSIye. je mANasa paMDita devabodha pAse jamIna upara sAdhAraNa mANasanI mAphaka besI jato ema kahevAyuM che, te mANasa upara khAsa asara karavA mATe hemacaMdrA cAryane keI rAjahetu manamAM rAkhavo paDyo hato, ema kahevuM e te e banne mahApuruSane anyAya karavA jevuM che. kharI rIte te, hemacaMdrAcArya ane siddharAja vizvAsu mitro jevA banI rahyA hatA. hemacaMdrAcArye dhAraNa karela sarvadarzanasaMgraha e enA lekasaMgrahanuM eka aMga hate.. je leke hemacaMdrAcAryanI be spaSTa tarI AvatI pratimA one joI zakatA nathI, te ja ema mAne che ke hemacaMdrAcAye darzAvele brAhmaNadharma pratye Adara vagere rAjadvArI hetusara levAyeluM eka pagaluM hatuM, kAraNa ke kumArapAlanA samayamAM temaNe dhArmika vRttinI prabaLatA darzAvI hatI. paNa, kharI vAta e che, ke sAdhu hemacaMdrAcArya mAM be hemacaMdrAcArya cheH eka lokasaMgrahI, prajApriya, karmayegI sAhityakAra, bIje vitarAgI, virakta, ekAkI, niSkAmI dharmapraNetA. kumArapALa gAdI upara AvyuM tyAre hemacaMdrAcAryanI ummara lagabhaga pacAsa uparanI hatI. kudaratI rIte emanI sAhityapravRtti pUrI thaI hatI ane have emanI dhArmika pravRtti zarU thaI hatI. ane eTalA mATe temaNe tyAra pachI raceluM ghaNuMkharuM sAhitya dhArmika che. semaprabhasUrie lakhyuM che te pramANe, siddharAjanA samayamAM te tenA vidvAna mitra tarIke ghaNuM pratiSThAbhareluM sthAna bhogavatA hatA e viSe zaMkA nathI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 75. siddharAja pitAnA jIvananAM chellAM varSomAM jainamatAva laMbI thayo hoya ema zrI. rasikalAla parIkhe ulekha karyo che, ane tenA samarthanamAM ja ala idrIsInuM kathana karyuM che. siddharAjanAM chellAM varSonI puSaNa ane te mATenA prayatna itihAsasuprasiddha che. game te rIte pitAne putra nahi ja thAya e vAtathI enA manamAM viSAda thayAnI vAta paNa jAtI che. kudaratI rIte caulukyavaMzI saghaLA rAjAonI peThe enI vRttio paNa kAMIka saMnyAsI svarUpa dhAryuM hoya e saMbhavita che. paNa eka paradezI musApharanI calatI TIkA upara AdhAra rAkhI rAjAnI vRttine jheka mApI kADhave e barAbara nathI. ane eTale e, pitAnI sAhajika vRtti pramANe, sarva dharmane mAna ApavAnI prathA bahu yatnapUrvaka jALa vata haze. janadharma pratye ene dveSa te na ja hate; kAraNa ke hemacaMdrAcArya sivAya bIjA paNa ghaNA AcAryo enA prasaM. gamAM AvyAne ullekha che : vIrAcArya, mAladhArI hemacaMdra, samudraSa vagere. tethI teNe ghaNA agya niyama rada karyA * A abU abdullAha muhamada ala IdrIsI)ne janma I. sa. agiyAramI sadInA aMtanI AsapAsa morakko dezanA TA (cueta) nagaramAM thayo hato. te IdrasI nAmanA puruSano vaMzaja hAvAthI ela isI kahevAte. te sisilInA bAdazAha rAjara bIjane darabArI hato. paNa, zrI gaurIzaMkara ojhAnA mata pramANe, te hiMdu stAnamAM AvyuM lAgatuM nathI. hiMdustAnanAM bhinna bhina nagare. saMbaMdhI je kAMI teNe lakhyuM che, te anya lekhakonAM tathA musApharonAM varNana sAMbhaLIne lakheluM pratIta thAya che. juo "solaMkI, rAja jayasiMha siddharAja' e zrI gaurIzaMkara hIrAcaMda jhAno lekha... Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rs= hemaca'kAcAya lAge che. vaLI enuM maMtromaMDaLa jainadharmamatAnuyAyI hatuM chatAM, ApaNe joIe chIe ke, rAjakAraNa ne dharmakAraNa siddharAjanA mate alipta rahyAM che. siddharAja eTaleA AgrahI svabhAvanA hatA ke ene amuka dharma pratye kArTa vALI zake e paNa echuM saMbhavita hatuM. kharI rIte teA, caulukacomAM siddharAja kaI paNa dharmanA na hatA, kAraNa ke e sadharmanA hatA. mULarAja, kaNu ane bhIma - emanI dharmanIti spaSTa rekhAvALI hatI, kumArapALanI dharmanIti spaSTa rekhA vALI hatI; mAtra sadharmasamanvayI ane tethI kArya paNa saMpradAyathI para, e vicakSaNa rAjA rahyo hatA. e rIte ene mahAna akabarane purogAmI gaNI zakAya. ane chatAM AvA vicakSaNa, vizALabuddhi ane vidvAna rAjAe hemacaMdrAcAya ne peAtAnA guru jeTaluM hamezAM mAna ApyuM che, yAda rAkhavuM joie. hemacaMdrAcAyanI vANIne e mahAna vijaya che, emanI gaura saumya kAMtinA e mahAna vijaya che, emanI sadanasa'grahazaktinA e mahAna vijaya che. * e paNa e uparathI siddharAja jainamatAvala'khI thayeA hAya evI kalpanA karavI asthAne che. ane tethI zrI rasikalAla parIkhanI e vAta anaitihAsika lAge che. ** pue nizAya--paka, suvAre vidya-padyeLa vagate e trIjA lekathI zarU karI tAva na methya mu da yAva na viSayAna tarAto vumArapAharita - dhrUcAzraya, 8, 3-10, - e dasamA zleAka sudhI sAmAnya dharmanI suMdara rUparekhA ApI che temAMthI. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca*drAcAya 77 e jamAnAne, ekabIjA vaDe mahAna evA A e mahAna puruSAe ghaDayo ema kahIe te cAle. gujarAtane bhASAsaMskAra ApavAnuM emaNe zarU karyu. gujarAtane vidyA pratye abhiruci dharAvatuM emaNe karyuM. ethI vadhu, gujarAtane samanvayadhamI emaNe banAvyu. vadhAremAM vadhAre sahiSNutA ane bIjA pratye vadhAremAM vadhAre udAra matadana e je Aja paNu gujarAtanA svabhAva che, temAM hemacadrAcAya, jainadharmanA syAdvAda ane gujarAtanA bhUpati siddharAja ane kumArapAla, e catuSTaya kAraNarUpa che. hemaca'drAcArya' prAkRta 'dvAzraya'mAM, * sarvasAmAnyadharma viSe je vacane TAMkAM che, te mUlyavAna hArTa, dharma viSenuM emanuM maMtavya rajU kare che ane hemacadrAcAya tathA siddharAja jayasiMhanI dhArmika vizra'bhakathAnA kAMIka khyAla Ape che 'kuzAgrabuddhivALA kauTilyarahita sAdhumAge jaIne paramapadane meLave che. 66 A mAruM ane A pArakuM ema tajI zatru-mitramAM samabhAva rAkhI, saghaLAne premathI nihALI, priya ane mita khelIne, meAkSamAgane zodhe che. (6 jenuM zuddha krodhAdikahita hRdaya hoya, tethI jeNe iMdriyavijaya karyo hoya, tevA 'yamI pharIthI * ' kumArapALacarita ', sa` AThame, leka 2-8 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya saMsAramAM Avato nathI." * A pramANe hemacaMdrAcArye pATaNamAM pitAnI pratiSThA jamAvI. pitAnA dhArmika ane saMyamI AcaraNathI, vinaya bharelI, nirdoSa ne "duzmanonA hAthamAMthI talavAra nIce nakhAvI de" evI zAMta, saumya vANIthI ane anupama sAhityasevAthI e jamAnAmAM gujarAtamAM siddharAja jayasiMha ane hemacaMdrAcArya e bane nAme aneka jIbhanI Toce ramavA lAgyAM. vinodI rAjAe jevA utsAhathI prajAnA hRdayamAM pitAnuM nAma "sadharA jesaMga ramatuM karyuM hatuM, * hemacaMdrAcArya mAM ghaNA lokottara zaktino ullekha prabaMdhakAra vAraMvAra Ape che, ane eTalA ja AgrahathI purAtattvajJo e vastune daMtakathA mAnavA prerAya che. koI paNa jAtanA camatkAramAM zraddhA rAkhavI Avazyaka che e leza paNa uddeza rAkhyA vinA, purAtattvajJone kahI zakAya ke prabaMdhe vAMcatAM mAnasavijJAna ane AdhyAtmika zakti paranI UMDI zraddhA - e banne vastuonI upekSA karavI yogya nathI. hemacaMdrAcAryamAM je jatiSanI zakti dhAravAmAM AvI che ane tenAmAM vastusthiti jANI levAnI je AdhyAtmika zaktine ullekha karavAmAM Avyo che te viSe ATaluM kahI zakAya ke evI vastuo azakya hevAnI azraddhA ja rAkhavAnI jarUra nathI. dipha ane kAla upara vaijJAnika jamAnAe dhaNuM varcasva meLavyuM che, chatAM AtmA viSenuM enuM ajJAna hatuM eTaluM ja rahyuM che; kAraNa ke- For thou hast driven the Foe without, See to the Foe within - e mujaba mANase bAhya duzmanone te ja jItyA gaNAya, je eNe AMtara zatruone jItyA hAya; ane jeNe e siddha karyuM hoya tene mATe al - These revelations form its significance to men and women, whatever be its duration--it shows what Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tevA ja koI paNa dharmanA devI nahi evA hemacaMdrAcAryo deza-videzanA paMDitamAM pitAnuM nAma ramatuM karyuM hatuM. pATaNamAM lakSmI hatI ane sarasvatI na hatI e jamAne cAlyA gaye hato. pATaNane pitAnAM pAThazALA, mahAla, vidyAbhavane, sarasvatIvihAro, pitAnuM mahAna sarovara, pitAnI mahAna nadI, pitAne mahAna rAjA, pitAne mAna AcArya, pitAnI mahAna senA, pitAnI mahAna zakti, ane pitAne mahAna saMyama - saghaLI vastu hatI. e jamAnAmAM e vaibhavabharyA bhavanamAM je kaMI viSAdathI gherAyele mANasa hoya te te siddharAja jayasiMha hatuM. enI saghaLI tatvacarcA, rUci, saghaLI ghArmika bhAvanAo - emAMthI keI vastu enA aMtaramAM patharAyelA gUDha zekane nivArI zakI nahi. saMbhavita che ke AcArya enA mananA samAdhAna mATe semezvara the highest watermark of his spiritual capacity is. - AvI samAdhi jevI cittanI avasthAmAMthI eka ja satya tAravI zakAya ke mANasanI zaktinuM mApa kADhavuM e eka prakAranuM ajJAna che; kharI rIte e aprameya che. viliyama jeImsa barAbara kahe che, ke The saintly character is the character for which spiritual emotions are the habitual centres of personal energy. | Dr. W. R. Inge kahe che tema, AvA pavitra puruSo je vAta kare che temAM ekavAkyatA e che ke e sau amuka prakAranA nizcaya upara Ave che, te dalIla ke anumAnathI nahi, paNa jANe ke koI AMtara anubhavanA pariNAme AvatA hoya tema jaNAya che - IzvarI zakti sAthe mAnavazaktinA saMsarganuM ja jANe ke e pariNAma hAya, - Varieties of Religious Experience, William James Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya pATaNa sudhI enI sAthe jAtrA karI heya. mahAna hemacaMdrA cAye, A eka atyaMta vyAkula evA rAjA pratyenA premathI ane pitAnI sarvadharmasamanvathI vRttithI, rAjAne leza paNa zaMkA ke vyAkuLatA manamAM na rahe mATe yatra tatra samaye yathA tathA, yo'si seo'syabhidhayA yayA tayA / vItadoSakaluSaH sa ced bhavAna, eka eva bhagavan namo'stu te // 1 // bhavabIjAMkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // 2 // - A leke kumArapALa sAthe hemacaMdrAcArya jAtrA karavA gayA tyAre kahevAyA ema paNa mAnyatA che. kharI vastusthiti e lAge che, ke hemacaMdrAcArye mahAdeva mATe karelI A stuti sarvasAmAnya prasaMgee e belatA haze. eTale siddharAja vakhate paNa e bolyA hoya, ne kumArapALa sAthe jatAM paNa e ja ke bolyA hoya e vadhu ghaTita lAge che. paraMtu siddharAjane putra na thaye te na ja thaye. enA chellAM varSo ethI ghaNuM viSAdamaya ne vyAkuLa banI gayAM hatAM. e vyAkuLatAmAM eNe, bhAna bhUlIne, pitAnA pachI kumArapALa gAdI upara na Ave e mATe ghaNA prayatno paNa kadAca karyA haze. paNa e prayatna chatAM kumArapALane gAdI maLI ane siddharAja jayasiMhanA maraNa pachI te I. sa. 1999mAM gAdI upara Avyo. A samayathI hemacaMdrAcAryajInA jIvanano trIjo khaMDa zarU thAya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcAryane jIvanakALa gujarAtanA sauthI samartha evA be mahAna nRpationA samayane AvarIne paDele che. eka rIte gujarAtanI mahattA siddharAje siddha karI; kumAra pALe te sAcavI, piSI, vadhArI ane vadhArAmAM gujarAtanA jIvana para cirasthAyI asara mUkanAra jainadarzanane uttejana ApI enI saMskAritAne amuka prakAranuM valaNa ApyuM. ahIM "jena-darzana e zabda khAsa arthamAM vAparyo che. hareka dharmane enAM be svarUpa hoya che. eka ene deha, bIje AtmA eka AcAra, bIje vicAra. e bane vacce na chUTI zake e saMbaMdha hoya che, chatAM sAMpradAyika zraddhA dharAvanAra sAmAnya jane enA AcaraNane ghaNuM mahatva ApI enA vicArane nahi jevuM mahatva Ape che. kumArapALa jainadharmamatAvalaMbI thaye hatuM ema siddha karavAmAM Ave che. e janadharmamatAvalaMbI thaye na hatuM ema Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 hemaca`drAcAya * pazu eTalA ja jorathI siddha karavAmAM Ave che. A ane mata e sAMpradAyika matAgraha dharAvanArA abhiprAya che. kharI rIte, je arthamAM hemaca'drAcArye jainadazane peAtAnA jIvananI jarUriyAta samajyA hatA, te ja atha mAM kumArapALa jainadarzanane potAnA jIvananI dhArmika jarUriyAta samajyuM hatA. A vastu ekAda sthUla udAharaNathI samajAvIe. mIrAMne citoDanA ekaliMgajI mahAdeva karatAM dvArakAnA kanaiyAnI vadhAre mAhinI hatI. zA mATe? emAM zuM rahasya hatuM ? tulasIdAse kahyuM, ke kRSNunI niha paNa raghuvIranI chabI jouM te namana karuM. ema zA mATe? kAraNa ke dharmAM e AMtiraka jIvananI jarUriyAta che.x kumArapALane saghaLAM dana karatAM *jue munizrI danavijayajI ane zAstrI harizaMkaranA lekha.. x ApaNI pAse kumArapALanA A dhArmika anubhavAnI rAjanIzI nathI, paNa jo e hAya teA emAMthI ApaNune enA AMtarajIvananA vikAsanA krama maLI Ave. kumArapALanA jIvananI kharI mahattA A dhArmika anubhavAmAM rahI che. bALakanA jIvanamAM eka vakhata evA heAya che ke jene tame Narcissistic Period kahI zake, jyAre bALaka pAte sarva pravRttinuM peAtAne ja kendra mAne che. mAnavajIvananA dhArmika vikAsamAM paNa evI pagathI heAya che. eka samaya evA Ave che ke jayAre saghaLA dharmonuM rahasya ene eka dharmomAM dekhAya che. kharI rIte teA, sadhaLA dharmAM eka dhama mAMthI ja janme che ane eka dhama dvArA ja prakaTe che. A eka dharmo e manuSyanA peAtAnA AMtarika anubhava. pachI e avasthA Ave che ke peAtAnA dharmomAM rahela parama satya, saundarya ne AnaMda e joI zake. kumArapAla je dharmAMmAM parama satya, saundaryuM ne Ana Mda joI zakayo, te enA dharmo, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 hemacaMdrAcArya jaina darzanane svAduvAda vadhAre asarakAraka lAge. e arthamAM e jaina hatA; paNa e uparathI aMdha sAMpradAyika tattvane eNe rAjanItimAM paNa pravezAvyuM hatuM, ane, ghaNuM vakhata daMtakathAemAM varNavavAmAM Ave che evI, kevaLa vevalAvevalo jevI dhArmika ghelachA eNe batAvI hatI ema siddha karavAne prayatna karavAmAM Ave, te e vAta kumArapALanI ja mahattAne mATe hAnikAraka che. kharI rIte, caulukyavaMzanA saghaLA rAjAenI peThe, eNe paNa uttaravayamAM dhArmika prazno para vadhAre lakSa ApyuM hatuM. hemacaMdrAcAryanI asarane lIdhe ene jenA tatvadarzanamAM rahelI saumya bhAvanAo vadhAre priya thaI lAge che. chatAM bhUlavuM na joIe ke hemacaMdrAcArya, je A viSaya upara sauthI vadhAre nikaTavartI bolanAra gaNAya, teNe paNa 'dvayAzraya"mAM kumArapAlanuM rAjavarNana karatAM kyAMya enI rAjanItine ekadhama batAvI nathI. jainadarzananAM je mukhya aMga che-ahiMsA, brahmacarya, aparigraha vagere- temano mahimA eNe gAye che, ane kumArapAle e raste svIkArI jaina dazananI mahattA svIkArI che, paNa kevaLa mamada gAMDAne bhe tevI "cUkavihAra* vagerenI vAte viSe e "dvayAzraya"mAM kyAMya ullekha nathI; chatAM AcArya rAjaSie karelA mAMsatyAga, madirAyAga, parastrItyAga, pazudhane tyAga ane amArie daSTie ene jaina tattvajJAnamAM rAcanAre kahI zakAya. jenadharma ke jaina saMpradAya je bahirUAcAramAM rAce che, e ene khare prANa nathI; eno kharo prANa enA tattvajJAnamAM che. jhaH "mUkAvihAra nI vAta jinamaMDanagaNinA "kumArapAlaprabaMdha'mAM che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya gheSaNane ullekha karI, karuNAdhamanI kumArapAlane samajAyelI mahattAnI vAta vAraMvAra karI che. hemacaMdrAcArye je karuNAdhama kumArapAlane kahyo, te sAMpradAyika AcArathI prerAyele nahi, paNa tAtvika darzanathI prerAyele karuNAdhama hatuM. ane * juo sarga-16 : 2; 18 : 5; 19 : 4; 20 : 14; 20 : 19; 20 : 11; 20 : 21; 20 : 27; 20 : 36. cheka chevaTane 20 : 36 leka kumAracaitya ane kumArapAlezvara banene ulalekha karI rAjarSi kumArapAlane vadhAre mahAna banAve che. kumArapAla paNa A saMbaMdhe bhojarAjanI peThe "padarzanaprabaMdha" karI rahyo hoya to nA na kahevAya. chogyaH saunato gharma rtA punarAta | vaidiko vyavahartavyo dhyAtavyaH paramaH zivaH / / je vakhate kaTakezvarIne pazudhane utsava Ave che, te vakhate "kumArapAlakArita-amAriprabandha mAM darzAvyA pramANe, hemacaMdrAcArya yuktithI saghaLAM pazuone maMdiramAM rAtre rakhAve che. temane savAre surakSita joI te dalIla kare che ke devIne je mAMsa khapatuM hota to te pazune mArata. A pramANe tAH punarAetaH kahIne teNe vaidika dharmane vyavahAra paNa jALavyo ane karuNadharmanI zreSThatA paNa sthApI. eNe paNa jIvanamAM to padarzana-samuccaya sAdhyo hato ema kahevuM ayogya nathI. kumArapAlanuM kharuM biruda paramamAhezvara, paramahaMta kumArapAla - ema che. enA jevo jainadharmadarzanane samajanAra - ATalA vaibhava ne apAra saMpatti chatAM - bIje kaI thayo nathI; enA jevo paramamAhezvara kumAgata dharmane anuyAyI paNa bIje kaI nathI. dharmAtmA "rAjarSi kumArapAla e be kharAM vizeSaNane tajI, potapitAnA saMpradAyamAM "e hata" - mAtra "e hato" ema sAbita karavAthI koNa jANe ke vizeSa lAbha maLavAne heAya - ItihAsane, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya tethI "kAvihAra" jevI vAhiyAta vAte vaDe te e rAjarSi tema ja enA AcArya banenI sAmAnya buddhine paNa anyAya karavAmAM Ave che. A daSTie ApaNane kumArapAlanuM jIvana ghaNuM - tejasvI ane karuNApUrNa lAge che. karNa rAjAno bhAI kSemarAja, tene devaprasAda, tene tribhuvanapAla, tenA traNa putre te mahIpAla, kItipAla ane kumArapAla. saMbhavita che ke siddharAjanA manamAM hajI bhImanI "upapatnI bakulAdevInA * vaMzaja pratye kAMIka ochI lAgaNI heya. kumArapALanI mA kAzamIrAdevI paNa halakA kuLanI hatI. vaLI, "prabhAvakaritra'mAM darzAvyuM che tema, arNorAja kumArapALanI viruddha hatA. ane tenI pAse siddharAjane putra "cArabhaTahevAnuM Ave che. A cArabhaTa, vakhate kaI upapatnIne putra haze.* Alige kumArapALane siddharAjanA aThThANuM guNa ne be doSa varNavyA hatA, temAM raNasubhaTatA samAjazAstrane ke dharmazAstrane - e samajyA vinA deraDAlaDAI cAle che e ghaNAspada ne mithyA che. siddharAje khaMbhAtamAM nyAya mATe muslimone badale apAvya, e uparathI mithyA ka95nA karanArA karatAM A aitihAsika AdhAre laI laDanArAnI madazA vadhAre dayApAtra gaNAvI joIe. * enuM bIjuM nAma "caulAdevI" paNa ApyuM che; jinamaMDanagaNi bakulAdevI" Ape che. juo "prabaMdhaciMtAmaNi', pRSTha 193. juo "prabhAvakyaritra', hemacaMdrasUri-prabaMdha. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e hemaca'drAcAya vagere 98 guNa zrIlaMpaTatAthI tirahita hatA tema kahyuM. hatuM. eTale saMbhavita che, ke A cArubhaTa+ siddharAjanI koI upapatnInA putra hoya; ne kadAca anArAja sAthenA yuddhanuM e kAraNa hAya. + A cArubhaTa te ja ' prabaMdhaciMtAmaNi 'mAM darzAvela cADa ke vAhaDa che. vaLI te udayananA putra che ne siddharAje tene putra mAnela hatA vagere vAta che. ' caturvi'zatiprabaMdha mAM rAjazekharasUri tene mALavAnA rAjaputra kahe che. matalaba ke A ullekhA spaSTa nathI. tA pachI ema kema na heAya ke A cArubhaTa te siddharAjanI kAI upapatnInA putra haiAya; ne rAja upara dAvA karatA hAya ? ene siddharAjanA putra teA lagabhaga badhA kahe che, eTale A anumAna cheka azakaya nathI lAgatuM. aNNarAja sAthenA yuddhamAM AMtarika phATaphUTa hatI, e vastusthitine paNa A rIte ja vadhAre Teko maLe. ' cAya ' pramANe A cArubhaTa hastIzALAnA uparI hatA. zrI. durgAzaMkara zAstrI lakhe che ke, bhATA siddharAjane sAta putro heAvAnI vAtA kare che, ne chatAM nAma Ape che. e rIte cArubhaTa sAtame| ha|I zake. ajamera sAthe kumArapALane laDAI thaI temAM AMtarika vigrahanA ullekha spaSTa che. cArubhaTe rAja upara dAvA karyAM te keAIe mAnya na rAkhyA, mATe te aIrAjane maLI gayA. ema ' prabaMdhaciMtAmaNi 'kAra kahe che. eTale aitihAsika dRSTie A vastu vadhAre prakAza mArge tevI che. jinamaMDanagaNinA kahevA pramANe, taphUlanA kalhaNu ne khInna ghaNA kumArapAlathI virakta hatA e vastu sUcaka che. eTale A prazna spaSTa nathI. * prabhAvakacaritra 'mAM tathA ' nAmaTa: zrImasiddharA'sya putrar: / ' (' hemacaMdrasUri-prabaMdha ', 122 ) ema spaSTa che. ' mehaparAjaya' (5-36)mAM enuM nAma. tyAgabhaTa ApyuM che. dhanyasyAmaTa: vumAratiH immadakSite zrI, madhusUdana meAdI pramANe saM. yAna=prA. cAJa eTale saM. thama= Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya kumArapAlanI vaMzazuddhinI zaMkA uparAMta siddharAjane svabhAva jotAM te pitAnA jevA pratApI puruSane asahiSNu haze. kumArapAlanuM teja te vakhate paNa chAnuM nahi rahyuM hoya. eTale kumArapAlane jIvananAM prathama varSo - lagabhaga pacAsa varSa sudhInI vaya - dezAMtaramAM gALavAM paDelAM. "prabhAvacaritra" pramANe, hemacaMdrAcAryanA saMbaMdhamAM te vakhate ja te A jaNAya che. eka vakhata e sAdhuveSe pATaNamAM Avele, paNa jegIMdara vezamAM hovA chatAM carapuruSee ene oLakhI kADhyo; ane te bhAgIne hemacaMdrAcAryanA upAzraye gaye. * AcArya kevaLa karuNatAthI prerAIne tene tADapatramAM chupAvI dIdhe, ane pachI rAtre, keI na dekhe tema, bahAra kADhI dezAMtaramAM javAnI salAha ApI. staMbhatIrthamAM udayana maMtrIe kumArapAlane je javAba Apyo hate - je rAjAne abhISTa na prA. ane te uparathI vA. A bAbatamAM zrI. rAmalAla modInI (phA. gU. 3. 3mAM) carcA AvI che, te pramANe sAmezvarane cAhaDa kahyo che. # guru ajunadeve khuzarune Azraya Ape e vAtanI jyAre bAdazAha jahAMgIrane khabara paDI tyAre teNe gurune bolAvI sakhta Thapake ApyA hatA ane teno paNa daMDa karyo hato. daMDa te gurunA ziSya bharI devA taiyAra hatA, paNa gurue ema kahI daMDa devAnI nA pADI, ke ame khuzarune rAjadrohI tarIke nahi, kevaLa mAnava tarIke, dharmasthAnamAM harakeI duHkhapIDitane Azraya Apavo joIe ema dhArIne Azraya Apyo hato. amAre hetu rAjadvArI hato ja nahi. eTale A daMDa bharI na zakAya. temaNe keda svIkArI ane kedanA trAsathI pIDAIne pitAno deha jalane arpaNa karI dIdho. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya - sAthe hAya tenI sAthe amAruM kAMI prayojana nathI -- tenI AcAya nI A mAnavatA ' sarvasattvasAdhAraNIka karuNA' sarakhAvavA jevI che; eTalu' ja nahi, A Azraya ApatI vakhate ke pachIthI paNa kumArapAla rAjA thaze e rAjadvArI hetuthI e Azraya ApyuM ja na hatA. kadAca jyAtiSanI asAdhAraNa zakti darzAvavA mATe ja hemaca`drAcAnA mAMmAM je zabdo mUkavAmAM Ave che te kharI rIte te| AzvAsananA zabdo ja hAI zake. tethI jyAtiSa upara leAkazraddhA bese ke nahi e savAla judo che, paNu AcAya nI mahAnubhAvatAne te ghaNeA ja anyAya thAya che. maDAna puruSo, je kharI rIte jIvanamAM mahAna hoya che ja, temane jyAre citravicitra vArtAothI mahAna banAvavAnA prayatna karavAmAM Ave che tyAre temanI sAcI mahattA pratye tA leSTi aMdha ja rahe che. jyAre udayana jevA pratApI rAjapuruSo paNa 'rAjapuruSAtane na jue eTalAmAM tuM satvara dUra bhAgI jA' ema kahIne chaTakI jatA hatA tyAre hemaca'drAcArya', kamaLa karuNatAthI prerAine, ene babbe vakhata Azraya ApyA, salAha ApI ane vadhumAM prAtsADana paNa ApyuM. A vastu hemacaMdrAcAya nI kunehabuddhine nahi paNa tenA aMtaramAM jainadananI 'paramakaruNA' vasI rahI hatI tene batAve che. kumArapAla bhaviSyamAM rAjA thaze ja jyAtiSazAstrane AdhAre dhAro ke AcAya ne evI khAtarI x mohaparAjayam / 88 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya hoya ane emaNe kumArapAlane Azraya ApyuM hoya, te te AzrayanuM ane AcAryanuM bannenuM mUlyAMkana pharI jAya che. eTale ja, jotiSazAstra viSenA hemacaMdrAcAryanA jJAnane leza paNa anyAya ApyA vinA ema kahevuM joIe ke daMtakathAe AcArya mAM rahela sarvamAnavasamabhAvane anyAya Akhe che ne sAMpradAyika aMdhazraddhAe e anyAyane vadhu tIvra banAvyuM che. * kumArapAla A pramANe rAjA thatAM pahelAM ghaNI ghaNI viTaMbanAomAMthI pasAra thaye hatuM. teNe AkhuM bhAratavarSa pitAnA paga nIce khUdI kADhayuM hatuM. paNa, ema jaNAya che, ke e saghaLe vakhata guru hemacaMdrAcAryanI sahAnubhUti enA tarapha hatI. enI guptAvasthAmAM paNa e betraNa vakhata AcAryane maLI gayuM haze. eTale ke jyAre jyAre, kAMIka jANuM levAnI IcchAthI, gujarAtamAM AvatuM haze tyAre tyAre enuM vizvAsasthaLa AcAryanA sAMnidhyamAM rahetuM haze. AthI . bulara je ema lakhe che ke hemacaMdrA* "prabhAvaka caritra" pramANe "he rAjaputra! tuM zAMta thA. AjathI sAtame varSa tuM rAja thaIza." "prabaMdhaciMtAmaNi pramANe udayananA pUchavAthI hemacaMdrAcArye kahyuM ema che. "kumArapAla-prabaMdha" pramANe aMbAdevIne pUchIne hemacaMdrAcArye kahyuM, ke "tribhuvanapAlane kumArapAla, mahIpAla, kItipAla traNa putro che; temAMne kumArapAle tamArI pachI jagaprasiddha thaze ane te saMprati rAjAnI peThe, pRthvI upara zrI jaina dharmane pracAra karaze. vaLI he guNAdhAra kumAra ! tamane vikrama saMvata 1199 nA mArgazIrSa vada 4ne ravivArane divase puSya nakSatramAM trIje pahere rAjya maLaze" ema kahyuM che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya cArya sAthe kumArapALane pAchaLathI vega thaze te barAbara nathI, kAraNa ke "prabhAvakacaritra pramANe ja jyAre siddharAjanuM maraNa thayuM tyAre paNa pitAne rAja maLaze ke nahi. tenI zaMkA chatAM kumArapAla nagaramAM AvIne hemacaMdrAcArya pAse jAya che. rAjamaMtrIonA hAthamAM ja rAjAnI pasaMdagI. karavAnuM hatuM ane khAsa karIne te pitAnA banevI kRSNadevanI madadathI tene rAja maLe che. chatAM pradhAne e saghaLA rAjakumArane nimaMtraNa ApyuM hatuM, ane, saddagata pratApI sayAjIrAva viSe banyuM tema, kumArapAla potAnA banne bhAIo karatAM vadhAre tejasvI hovAthI rAjaprApti karI zake che. eka bIjuM kAraNa paNa lAge cheH kumArapAla bahu vidvAna hoya. tema lAgatuM nathI, * paNa te sA* ddho haze ane e rIte kadAca e sainyamAM lekapriya haze. siddharAjanI jhINavaTabharelI zekheLa vyartha thaI tene kAraNamAM paNa kumArapAlanI sainika ane sAthenI maitrI nimittarUpa hoI zake. vaLI subha TatA e kumArapAlano guNa hatA, ema "prabaMdhaciMtAmaNi"mAM ApyuM che. tema ja maMtrIoe jyAre kumArapAlane pUchyuM ke tame zI rIte rAja karaze, tyAre teNe talavAra batAvIne, AnAthI" ema kahyuM. e vastu paNa enI raNasubhaTatA. tarIkenI kIrtinuM samarthana kare che. A rIte kumArapAlane rAja maLyuM tyArapachI, saMbhavita che ke, vigrahanI paraMparAmAM * juo "purAtanaprabaMdhasaMgraha', pRSTha 89. 4 juo "dvayAzrayamAM kareluM saMpAdalakSa sAthenA yuddhanuM varNana, sarga 18, 86-86 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya paDI javAthI ane AMtarika vigrahane vaza karavAnI jarUri yAtathI, te hemacaMdrAcArya sAthe joIe teTaluM bhaLI zakyo nahi hoya. paNa e uparathI hemacaMdrAcArya ane kumArapAla bannene paricaya moDe sadhAya ema kahevuM barAbara nathI. kumArapAla pitAnI gAdI upara sthira thaye; ajamera, mALavA vagerenA rAjAone teNe harAvyA ne vaza karyA AMtarika vigraha TaLI gayA; enI avagaNanA karanAruM maMDaLa ochuM thaI gayuM ane eNe rAjapadamAM sthira thaI pote zAMta jIvana, gALavAno nizcaya karyo. A samaya hemacaMdrAcArya mATe ghaNe anukULa ho; kumArapAla svabhAvathI vinamra hate. vaLI teNe dezadezAMtare rakhaDIne ghaNe anubhava meLavyuM hatuM. merUtuMge tene ApeluM vicAracaturmukha"nuM biruda barAbara che. hemacaMdrAcArya karatAM leza paNa ochI zaktivALA mANase A samaye gujarAtamAM AMtarika vigrahane pAye nakhAvyuM hota. hemacaMdrAcAryanI kharI mahattA te e che ke rAjAnI pitA pratye eTalI bhakti hovA chatAM eNe* sAMpradAyika aMdhazraddhAmAM ene kharI rIte A pustakanI kakSAno e prazna nathI, paNa jyAre eka taraphathI paramAhata ane bIjI tarathI parama mAhezvara, ema be parasparavirodhI vizeSa upara vidvAne UhApoha karI rahyA che (juo kezava harSada dhruva, "priyadarzana"nI prastAvanA; prAcIna jaina lekhasaMgraha, phArbasa tramAsika, eprila-jUna 1993; zrI. harizaMkara zAstrIne lekha, tema ja zrI durgAzaMkara zAstrIne gujarAtane madhyakAlIna rajapUta ItihAsa ane bIjA ghaNu carcAspada prazno ), tyAre Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya deryo nathI. paNa je rAjarSinA sAmAnya dharma che te ane jaina AcAranA ne na vicAranA je mukhya ratna che, kahevuM phalita thAya che, ke paramahaMta thavAthI, muni jinavijayajI kahe che tema, parama mAhezvara vagere vizeSaNonA tyAganI jarUra nathI; lagabhaga e ja rIte kahI zakAya ke paramArhata thavA kumArapAlane - koI paNa mANasane potAnA dharmanA sAmAnya niyame tajavAnI jarUra ja UbhI thatI nathI. mALA paherI hoya evA samrATa akabaranAM citro che. dArAne upaniSada vAMcato kahevAmAM AvyA che. e emanI A dharma pratyenI vizeSa abhiruci darzAve che. paNa tethI potAne kuladharmatyAga phalita thato nathI. prabhAvaka caritra'mAM kahyuM che ke, kumArapAle pote jinabiMbane pitAnA mahelamAM padharAvavAnI taiyArI karI tyAre, bhAvinA jANanAra AcAryo tene niSedha karyo. prAsAdaH sphATikastatra tadyogyaH pRthivIbhRtA / prArebhe pratiSidvazca prabhubhi vivedibhiH // rAjaprAsAdamadhye ca nahi devagRhaM bhavet / itthamAjJAmanullaMdhya nyavarttata tato nRpaH // (prabhAvaka caritra, hemacaMdrasUriprabaMdha, 818, 819) rAjabhavanamAM devagRha na thAya' - AMhIM "bhAvinA jANanAra AcArya e zabda dhyAnamAM rAkhavA jevA che. te vakhate koI paNa rAjakula pitAne paraMparAgata dharma tyajIne rAjapuruSonI sahAya maLaze evI khAtarI rAkhI zake nahi. kumArapAle to potAnA parAkramathI ja AMtarika vigraho zamAvyA hatA. eTale rAjanItine jANanAra hemacaMdrAcArye ene jainadharmanuM saghaLuM ja tattvadarzana karAvyA chatAM, koI paNa divasa, bha thAya eTalI tvarAthI ke pradarzana thAya evA hetuthI, rAjane AgrahI jainadharmI banavA salAha nahi ApI hoya. ane chatAM kumArapAla paramahaMta che; kAraNa ke jainadarzananA saghaLA ja Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya te pratye eNe kumArapAlane jAgrata karyo. kumArapAlanI jAgRtie gujarAta upara je cirasthAyI saMskAra mUkyA, temAM A dhArmika siddhAMto eNe pitAnA jIvanamAM utAryA hatA. paNa eka vAta bhUlavI na joIe ke e enI uttaravayamAM jainamatAvalaMbI thayo hato mATe "paramArvata" vizeSaNa enA pahelAMnA lekhomAM maLatuM nathI e dalIla kumArapAlanuM jIvanacaritra samajavA mATe barAbara nathI.. kumArapAlanI prathamAvasthAmAM ene yuddho kheDavAM paDyAM hatAM. A ghaNuMkharAM muddo svarakSaNa mATe hatAM. amArighoSaNanA dharmathI A vastu viruddha che, mATe kumArapAlanA jIvanamAM saMgati batAvavA, je e uttarAvasthAmAM jainadharmamatAvalaMbI thaye heAya ema kahevAmAM AvatuM heya to, e vAtathI kumArapAlane anyAya thAya che. kumArapAla zarU AtathI ja jainadharma pratye abhiruci dharAvanAra ne enA darzanamAM zraddhAvALe che. enAM muddha e, AcArya hemacaMdra ene staMbhatIrthamAM chupAvatAM kahela asatyanI peThe, jarUrI ane dayAdharmathI prerita asatya. jevAM - jarUrI ne svarakSaNaprerita yuddho che. atyAre jema lAMDanA yuddhane gAMdhIjIe ahiMsaka yuddha kahyuM, kumArapAlanAM traNetraNa yuddha lagabhaga evAM che. zrI ejhiA abhinaMdana graMtha - bhAratIya anuzIlana graMtha - mAM Avela munizrI himAMzuvijayajIne lekha A saMbaMdhamAM ghaNo spaSTa che: "jainadharma kI ahiMsA ke na samajhanevAle mAnate hai ki jainadharma kAyara banAtA hai. unakA yaha anumAna sarvathA mUThA hai. jainadharma meM gRha ke lie to itanI hi ahiMsA hai ki begunAhagArAM ke na mAre. IsI kAraNa zreNika, kaNika, candragupta, saMprati, kumArapAla Adi jaina rAjAone vIratApUrvaka bhUmi kA rakSaNa kiyA hai. nirannA -tUnAM einAM saMvataranet e yuddho ahiMsaka hatAM; ane je jamAnAne pitAnA mahAna nagaranI rakSA karavI hoya, pitAnuM gaurava sAcavavuM hoya, pitAne dharma paNa sAcavavo hoya, tene vevalA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya bane puruSane ghaNe meTo phALo che. prathama te kumArapAlane "vAvarSe pa suddha' ("kumArapAlacarita', AThama sarga, 38) vaDA karIne "cUkAvihAra " ane "mUSakavihAra' jevI vAto karavI pisAya paNa nahi. kumArapAla e arAjanItijJa na hato; tema ja AcArya hemacaMdrAcAryanI dhAmika nItimAM paNa evA keI doSa na hatA ke jethI AMtarika vigraha phATavAnI zakyatA utpanna thAya ke gujarAta nabaLuM paDe evuM kaI pagaluM - kevaLa pradarzana khAtara paNa - rAjA pAse levarAvIne e gujarAtane chinnabhinna thavA de. hemacaMdrAcAryanA ziSyamAM e zakti na hatI; ne temaNe khullI rIte dharma ane rAjanItinI rekhA tajI; ane enuM pariNAma tarata AvyuM. eTale hemacaMdrAcAryanA pitAnA ja zabdo (kacAzraya: sarga 20) e bAbatamAM spaSTa che ke, rAjAne karuNAdharma eTalA vistRta svarUpe prakaTaco ke gAmaDAMnAM gAmaDAM karuNAdharmamAM AvI gayAM. "ThayAzraya"mAM eNe batAvyuM che te pramANe eNe prakaTAvela amAri dharma vijayI nIvaDayo, ne teNe jema kumAracaitya tema kumArapAlezvara maMdira paNa baMdhAvyAM. eTale hemacaMdrAcArye kumArapAla upara je sthAyI asara karI te mAtra pUjAvaMdanAdi bAhya AcAranI nahi, paNa aMtaHkaraNaprerita dayAdharmanI hatI. kumArapAlane rAjanItimAM parivartana karanAra tarIke mAna ApI zakAya. eNe dorelI sAmAjika kalyANanI rekhAo to Aje paNa saune upayogI che. "parastrI vimukhapravRtti"e A rAjA kharekharA arthamAM jaina hato; kAraNa ke "amAri ghoSaNA'nuM rahasya e kaLI zakyo hato. ane e ja khare zaiva paNa hatA, kAraNa ke yuddhakSetranI raNahAka "jaya somanAtha!" tajavAnI leza paNa nabaLAI eNe batAvI na hatI. enA jevA sAmAjika sudhAraka, kalyANapravRttivALA, saMyamI ne sahiSNu nRpatio gujarAtanI gAdI upara bahu ochA thayA che. triSaSThizalAkA'mAM mahAvIracaritra lakhatAM, hemacaMdrAcAryo je varNana Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya e sUtrathI AtmazuddhinI jhaMkhanA thaI lAge che. kumArapAlanI vinaMti uparathI hemacaMdrAcArye yegazAstra racyuM, e A karyuM che te ghaNuMkharuM bhaviSyakAlanuM che, e vastu dhyAna rAkhavA jevI che. e vastu ema darzAve che, ke A varNana amuka aMze kavitvapUrNa che. vaLI e paNa bhUlavuM na joIe ke, hemacaMdrAcArye potAnA samayanI ghaNI kathAo - je je jaina graMthomAM maLI te badhI -no mahAvIracaritramAM upayoga karyo che. ane e rIte jyAM-tyAM prasaMga laIne keTalIkane baMdhabesatI banAvI suMdara rIte yAjI che. udayananI kathA laIe te tamAM emaNe je pejanA karI che te spaSTa dekhAI Ave che. eTale e daSTie mahAvIracaritranAM atyaMta suMdara AlaMkArika varNana zabdazaH arthamAM levAnAM nathI, paNa temAMthI vani pakaDavAno che. "abhidhAnaciMtAmaNine zloka AnuM sauthI sAruM udAharaNa banI zake kumArapAlazcaulukyo rAjarSiH paramArhataH / mRtasvabhoktA dharmAtmA mAri-vyasanavArakaH // AmAM kumArapAlane ATha vizeSaNe lagADayAM che, ane emAMnuM eka vizeSaNa "paramAhaMta paNa che. jevI rIte e rAjarSi hatA, dharmAtmA hato, tevI rIte e paramahaMta hato. samakAlIna somaprabhasUrinuM "kumArapAlapratibodha", e AdhyAtmika vikAsa eNe zI rIte sAthe tenI suMdaramAM suMdara sopAnaparaMparA batAve che. pITarsane dakkana kaeNlejamAM vyAkhyAna karatAM kahyuM hatuM ke "mehaparAjaya " e Pilgrim's Progress jevuM che, "AdhyAtmika vikAsa mATe jarUrI che. e ja zabda "kumArapAla-pratibaMdha' viSe paNa kahI zakAya - ahiMsA jugAra-paradArAvyasana-madyapAna-cerI-dhanatRSNA tyAga ATalI vastu ahiMsAnA vyApaka svarUpamAM AvI jAya che. ane e jeNe prApta karI tene devapUjAne adhikAra. pachI e devapUjAnuM nityajIvanamAM rUpAMtara te dAnadharma. ane evI rIte nityajIvanamAM je mAnasika Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya vastusthitinuM khAsa sUcaka che. A Atmanirmaya mATe sAdhana beH ahiMsA ane satya ("kumArapAlacarita' AThame sarga, leka 28). ___ * ta bolliai ju saccu para, imu dhammakkharu jANi eho paramatthA, ehu sivu, eha suharathaNaha khANi / ' " kriyAone rUpAMtara pamADI zake tene ja bAra vratano adhikAra ane e rIte ja sarva kaSAyane nAza. prAkRta "yAzraya', sarga ADamAmAM Apela mRtadevInA upadeza sAthe A sopAnaparaMparA sarakhAvavAmAM Avaze to, hemacaMdrAcArye "paramahaMta" zabda keTalA suMdara vanyAtmaka rUpakamAM vAparyo che te jaNAI Avaze. ene mana kumArapAla paramAhaMta hato enA karatAM vadhAre sabaLatAthI kumArapAla viSe bIjuM kaI bolI zake nahi. eNe A "paramAta" zabda kAI bIjA zabdanA virodharUpe nahi, paNa kumArapAlanI dhArmika manodazA batAvavA vAparyo che. AjanuM mAnasa e vastune e rIte nahi samajI zake. zrutadevInA upadezamAM rajU thayela kauTilya abhAva-samabhAva-abhedabhAva-zatrudamanaIdriyasaMyama ane pachI rati mahi-12ma-manto vaDhinnA, rajuna nIvavI ema spaSTa vikAsabhUmikA ApI che. eTale paramahaMta zabda hemacaMdrAcAye kumArapAlane dhArmika vikAsa batAvA mATe khAsa niyope che, ema paNa A uparathI anumAna thAya che. emaNe ene je rIte saMbodhana. karyuM che (thAzraya, sarga 20), te paNa A vastunuM sUcaka che. eTale kumArapAla paramahaMta hato e spaSTa che; tema ja eNe kuladharma to hoya evuM hemacaMdrAcAryanA kathanamAMthI nIkaLatuM nathI. eTale saMpradAya -matamatAMtaragAha te kAkadanta parIkSAnyAya jevo lAge che. kevaLa sAcuM belIe, dharmAkSara e jANa; e paramAtmA, eha ziva, e sukharatnanI khANu. 1. AThame sarga, 37 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 97 amhe nindau kovi jaNu, amhaI vaNNau kovi / amhe nindahu~ kavi navi, namhaI vaNNahu kavi / / ' niMde bhale keI, kare prazaMsA, na niMdIe ne karIe ne zaMsA. saccaI vayaNaiM jo bruvai uvasamu vubhaI pahANu / passadi sattu bi mittu jimvaM, so gRhai nivvANu // 2 je satya bele, zama nitya pAme, ane . . . . . . je zatru tathA mitra samAna mAne te mekSane Atma viSe ja pAme. kumArapAla gAdI upara beTho tyAre te lagabhaga 50 varSanI prauDha vayane hatuM. tyAra pachI teNe lagabhaga paMdara varSa rAjaya sthira karavAmAM ne videzI duzmanane haThAvavAmAM kAvyAM lAge che. enI uttaravayamAM, e caulukyonA vaMzaparaMparAgata lehInA guNa pramANe, virakta dharmAnurAgI banyuM hoya te saMbhavita che. mULarAja solaMkIe uttarAvasthAmAM saMnyasta svIkAryuM hatuM. cAmuMDa rAja chatra cheDI saMnyAsI thaye hate. bhImadevane paNa rAja upara AvavAnI IcchA na hatI. kSemarAja 1. A satya viSe "kumArapAlaprabaMdha mAM kahyuM che te pramANe karUNAsAgarasUrie "AMhIM kumArapALa nathI" ema rakSaNa karavAnA mahApuNya pAse jUThuM bolavAnuM a5 pApa tulAmAM mUkI joyuM. A ja vAta hemacaMdrAcArya jevA mahAna vidvAna ahiMsAne paNa lAgu pADe che te bhUlavuM na joIe. 2. juo, prAkRta dvayAzraya, saga 8,44 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya te nivRtti jIvanamAM ja rAcce hate. siddharAje enAM chellAM varSomAM zAMta ane dazA batAvI hatI. "vArtha munivRttInAM conAne tanucanAmU' e kAlidAsane raghuvaMzI Adaza caula kyone paNa mAnya hate. kumArapAlanA jIvananAM chellAM varSo vItarAganI prazaMsAmAM ne virakta dazAne vikAsa sAdhavAmAM gayAM che. eka daSTie pahelAM paMdara varSane kumArapAla e chellAM paMdara varSanA kumArapAlathI jude che. pahelAM paMdara varSano kumArapAla rAjA hate chellAM paMdara varSane rAjarSi eka pachI eka meha tajate Ave che. mAMsatyAga, maghatyAga, jugAratyAga, zikAratyAga, dhanalebhatyAga ane chevaTe te sarvatyAgInA jevI enI sthiti banI jAya che. akabaranAM sarva sagA saMbaMdhI marI paravAryA pachI ekalavA bAdazAha" e kavi nhAnAlAlanuM suMdara padya sAMbharI Ave che. chellAM varSone kumArapAla ekAkI che; niHsaMga virakta ane dharmAthI che. ane chatAM guru hemacaMdrAcArye enI pAse gujarAtanA jIvana para cirasthAyI asara karanArAM sAmAjika kAryo karAvyAM che. ane e mATe kumArapAlanuM mAnasa taiyAra hatuM. jyAre te dezadezAMtara rakhaDate tyAre aneka sAdhu-saMtanA samAgamamAM AvyAnuM tene mATe saMbhavita hatuM. "kumArapAla-prabaMdha' pramANe, ja eka vakhata ene sAdhuomAMthI oLakhI kADhavAmAM AvyuM hatuM. A sthitimAM ene ega pratye ne nivRttimArga pratye abhirUci thaI hoya e svAbhAvika che. paNuM jenA mAthA upara lagabhaga hindustAnanA ardhA bhAga jevaDA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcAya vizALa sAmrAjyanA yAgakSema vahevAnA hAya, te evA nivRttimArge ekadama na laI zake. eTalA mATe nityajIvanamAM vikAsa sAdhatuM, ane anubhavathI jIvanamAM saMyamanuM mUlya samajAvatuM eka pustaka hemacaMdrAcArye kumArapAla mATe ja racyuM hatuM -- ane te yegazAstra, A zAstranA abhyAsa karIne kumArapAle - mana, vANI ane karma 'thI Atmazuddhi meLavI hatI. enA manamAM, hareka jijJAsune jAgavA joie te prazna jAgyA hatA 'jIvananuM sArthakaca zAmAM ? siddharAjane satyadharma kayA e jijJAsA thaI hatI. ane kayuM darzIna satya patha batAve e saMbadhe hemacadrAcArya' kahelI vArtA AgaLa AvI gaI che. saMbhavita che, ke lagabhaga e ja rIte AcAryane kumArapAle prazna karyAM hAya : ' jIvananI siddhi zAmAM che? ' ane, prAkRta ' phreMcAya 'ne AdhAre nAMdhIe te, hemacaMdrAcAye je ' sarasvatIupadeza ' [ sarga AThame ] apAnyA che te jJAna, darzIna ane cAritra -- e ratnatrayIneA te upadeza rAjAne ApyA haze. jJAna eTale zraddhA - amuka vastu A pramANe hAvI ja joIe evI AtmapratIti. darzana eTale e zraddhA je vaDe zakaya bane che te vaiyaktika dharmAnubhava; ane e bannenA khaLathI ghaDAtuM jIvanabaLa te cAritra, A ratnatrayI ( rayaNuttau ) vinA, ane siddhasena divAkaranA zabdomAM kahIe tA, e ratnatrayIne ' mana, vANI, karma 'thI apanAvyA vinA, koI paNa mANasa potAne koI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 hemacadrAcAya paNa dharmanA anuyAyI kahI zake nahi. kAI paNa dharmanA anuyAyI kahevarAvavuM e eka vastu che, paNa e dharmanA anuyAyI banavuM e judI ja vastu che. kumArapAla jainadharmane anuyAyI ... aneka jainadharmIe karatAM vadhAre vizALa arthamAM ne vadhAre sAcA arthamAM -- banyA lAge che. eTale AcAye ene je upadeza ApyA temAM mukhya A~ liGgu atantrau~ jai no kRvA lahai kuvAlU nivvudi nRvA / kumArapAlacarita-yAzraya, 8-82 sAmaprabhAcArya ThIka kahyuM che, ke sattvAnukampA na mahIbhujAM syAdityeSa klRpto vitathaH pravAdaH / jinendra dharma pratipadya yena zlAdhyaH sa keSAM na kumArapAlaH // * leAkavAyakA hAya che ke rAjAone prANI pratye dayA hotI nathI. e leAkavAyakA yAdharma svIkArIne kumArapAle khATI pADI che.' A vastu kharAkhara samajavA mATe eka prasaMganI kathA kahevI Avazyaka che H bhagavAna buddhane jJAnaprApti mATe amuka da"nA thayAM hatAM. A jagyAe ' jJAna ' ane 'dana" e anne zabda tAttvika arthamAM levAnA nathI, paNa cittanI amuka avasthA ghaDAI jAya tyAre koI paNa vastunuM dana, saMskArane prerIne jJAna janmAvavA samartha bane che e arthamAM levAnA che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 10 * A AkhI kriyA cAritrabaLa sajAve che; kAraNa ke te vakhate mana, vANuM ane karma" traNe ekarUpa bane che. mANasanuM cAritrabaLa e nitya vikAsa pAmatuM eka jAtanuM sAmarthya che, ke je sAmarthya meLavavA teNe ghaNe prayatna karela hoya che. yoga viSe kumArapAlanI zraddhA, enAthI Avate jIvanamAM saMyama, ethI ghaDAtI zaktio, ane e saghaLAMnA pariNAma rUpe ene thayeluM darzana - e kumArapAlanA cAritrane vikAsakama goThavAe te, ApaNe hemacaMdrAcArya guru ane kumArapAla ziSya, e bannene saMbaMdha vadhAre sArI rIte samajI zakIe. A pramANe jyAre kumArapAlane hRdayanirmaLatA maLI haze, tyAre eka akasmAte ene jIvana viSe vadhAre -vyApaka vicAra karavA preryo haze. te prasaMga A - siddharAjane ane aneka Arya rAjAone pagale rahIne kumArapAla pite guptapaNe nagaracaryA karatA. evI nagaracaryA daramiyAna eka vakhata eNe joyuM ke keTalAka mANaso pazu ene vadhasthAna pratye kheMcI jatA hatA. kumArapAlanuM hRdaya * ahIM mekaDugalanA zabdo yAda rAkhavA jevA che: "Character then, is not the whole personality in its moral. aspect but it is the growing, modifiable, and in the end, the self-regulating part, which, in turn, can profoundly modify the influence upon conduct of all the other factors. And it is character, which, we chiefly need to understand, in order that we nay truly interpret personality and wisely control it, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 hemacadrAcAya " dayAthI dravI gayuM. ene lAgyuM, ke ehe! A rAjadharma kaI jAtanA ke jemAM pazuene rakSaNa ApI zakAya evI. kAI vyavasthA ja na maLe ? mane dhikkAra che, ke huM te kevaLa durvivekI zAsana karanArA chuM. * huM mAtra mArA zarIra mATe kara lauM chuM, ne prajAnA rakSaNa mATe nahi, A lA A mUgAM prANIne peTa mATe haNe che, emAM mArA doSa kharA ke nahi ? ' rAjA kumArapAlane te divase potAnI sAcI sthitinuM bhAna thayuM. vRddha, apaMga janane nihALIne jema bhagavAna tathAgatane jIvana ane mRtyu viSe ciMtana karavAnI preraNA jAgI hatI, tema A kSe kumArapAlamAM evI ja preraNA jAgI. je kheAlI zakatAM nathI, phariyAda karI zakatAM nathI, kevaLa mAnavane AdhAre rahe che, evAM pazuone mAMsAhAra mATe mAravAne manuSyane adhikAra keTale ? jIve te tamAmane jIvavAnA hakka, e praznane enuM hRdayamaMthana zarU thayuM. eNe AcAryane A viSe pUchyuM. hemacaMdrAcArye ' sagaho kehi kari jIvadayA (svarga' syArthe tva' jIvadayAM kuru ) * ( kumArapAlarita 8 : 70) 'ahiM'sA e eka ja * prAptinA - mekSaprAptinA mArga che.' hemacaMdrAcArye rAjAne ahiMsAnA siddhAMta atAvyA te eka UMcA prakAranI manA bhUminA sarjananI taiyArI mATe batAvyA. temaNe e siddhAMta * sa 20, 14 kahyuM : ( svarga na nyAyagandhosi na dharmagandhaH, karIgandhasya purISaSagandhiH / kRte zarIrasya kara dhigeSa, gRhNAmi bhUmerna tu rakSaNAya // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 103 mAnavajIvananI evI sAmAnya bhUmikA tarIke darzAvyuM ke yogazAstramAM zraddhAvALA dayALu rAjAne emAM jIvananuM suMdara ane sAcuM darzana lAgyuM.* hajAre pazuone nirarthaka thate vadhu pite aTakAvI zake e vastu ene atyaMta AkarSaka lAgI ane teNe pitAnA rAjyamAM sarvatra amArighoSaNA karAvI : "je janme tene jIvavAne hakaka" - ema kavi nhAnAlAlanA zabdomAM kahI zakAya. A premadharma kumArapAlanA * kumArapAlanuM A suMdara ahiMsAdarzanavALuM mAnasa samajavA mATe nIce Apela eka noMdha ghaNI upayogI che. satya ne ahiMsAne emAM saundaryadaSTithI jovAno prayatna che. "I felt like a murderer. For the first time in my life I have killed, not a human-beir:g, it is true, but a bird. It was a black bird that lived in my garden for years; he was proatically tame." A pakSIne pote acAnaka zI rIte mAre che e vAta karIne lakhe che: "At once I felt cold and guilty. I glanced round to see if anyone was watching. Then I went and picked him up. His body was still quivering... Perhaps his instincts told him he was in, for half an hour's easy feeding. Instead of that he died. My mind was tortured with the thought that perhaps he was collecting food for his family, As soon as I was in the house I threw the gun down and wept like a child. The thought of that little back garden murder has been on mind ever since." kumArapAlanuM mAnasa kaI paNa jIvanI hiMsAnA vicAramAtrathI dhrujavA mAMDayuM, emAM enI ahiMsAdharmanI kharI zreSThatA hatI. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 hemacadrAcAya jIvanamAM hemacaMdrAcArye vaNyA ane tenA piraNAmai kumArapAle amAri gheSaNA karI. kumArapAlanI A amAriASaNAne jainadana sAthe ghaNA tAttvika saMba`dha che; kumArapAlanI jainadana pratyenI abhirucine e sakhaLa purAvA che. paNu, DaoN. mulara e uparathI tAravavA mathe che tema, hemacaMdrAcArya' jANe ghaNI ghaNI saMbhALapUrvaka ne sAvadhAnatAthI kumArapAlane A sthiti e lAvavA mATe taiyArI karI hAya, ane jANe ke A eka kArya kumArapAlane paramArha ta banAvavAnuM -- nI pAchaLa eNe ghaNA kunehabharelA parizrama lIdhA hAya, ane pote e mATe ahu sAvadhAnatAthI rAjAne dharma choDAvavA pravRtta thayA hoya, evuM evuM mAnavAne kAMI kAraNa nathI. paheluM teA, kumAra. pAla evI avasthAmAM hatA ke sAdhAraNa rIte enuM jIvana nivRttimArga tarapha vaLyuM hatuM. khIjuM, uDDayana, AmrabhaTTa, vAgbhaTa vagere maMtrIe, je enA pakSakAra rahyA hatA, te jaina hatA. trIju, hemacaMdrAcAryanA peAtAnA upakAra enA upara AchA na hatA. cAkSu', amArigheSaNA e enA yeAgAbhyAsI svabhAvane anukULa tattva hatuM. pAMcamuM, e pote eTalAM duHkha veThIne rAjA thayA hatA ke khIjAnuM duHkha samajavuM ene mATe saheja hatuM. eTale, mehaparAjaya'nATakamAM ' darzAvyuM che tema, * kRpAsuMdarIne kumArapAla sAthe hemaca'drAcAye paraNAvI'. e rUpakanA tattvArtha A, ke kumArapAle gujarAtanI prajAne madirA, madya, mAMsa, cArI ane asatyanA tyAgarUpa saghaLAM ja prajAkIya taMdurastI mATenAM kalyANukAraka pagalAM eka pachI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya 105 eka laIne mehamukta karI. ane mAtra kumArapAle ja nahi, paraMtu enA jevI zaktivALA koI paNa rAjAe e pagalAM laIne ja potAne rAjA mAnyA hota. kumArapAlanA jIvanane A suMdara bhAga ene rAjarSi kumArapAla banAve che. potAnA kulAcAranA avinayI tyAga karyAM vinA thai ' paramAta' thaI zake che. ane zuM jaina ke zuM zava - gujarAtanI AjanI prajAnAM lakSaNA ghaDavAmAM tenA ane hemacadrAcAryanA ghaNA meATA phALe che, e sau koIe niHzaMka rIte svIkAravuM ja joIe. na nadyo madyavAhinyo na ca mAMsamayA nagAH / na ca nArImayaM vizva kathaM nIlapaTaH sukhI // ---------- -- evI sthitimAM gujarAta koI divasa na AvyuM, eneA ghaNA yaza kumArapAlane che. paNa kumArapAlanI A amArighASaNAe je pratyAghAta upajAvyA lAge che, te dhyAna kheMce tevA che. kadAca ' rAjA jainamAgI thaI gayA ' evI prAkRtajanAnI avivekI vANInAM mULa A pratyAghAtamAM rahyAM che, ne e leAkakathAe uparathI ane gurupara'parAthI sAMbhaLanArA jinamaMDanagaNuie, lagabhaga so varSa pachI racelA ' kumArapAlaprabaMdha' jevAM pustakAmAM e pratyAghAtI varNanA vadhAre atizayAktithI ApyAM haze. chatAM e pratyAghAtI dekhAvA, eka pakSe, kumArapAlanI nizcala zraddhA, jaina darzana pratyenI asIma bhakti ane bIje pakSe hemaca`drAcAryanI rAjanItipaTutA sAthe dhArmika maneAvRtti prakaTa kare che, 'kumArapAla Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya kAritAmAri-prama"dhamAM * kahe che tema, rAjAnI A amAri ------ tema ghASaNA sAme ---- hareka navIna kalyANakArI vastu sAme thAya che pratyAghAta thayA lAge che, ane te jamAnAnI vicAra saraNI pramANe kaTezvarI devIne pazuvadhanA bali nahi devAya tA rAja ane prajA para mahAna Aphta Ave evI vAta lAkAmAM phelAvIne kumArapAlanA nizcayane pheravavAnA prayatna thayA lAge che, kulAcAranA Akrama alaMghanIya che. kumArapAla emAMthI rastA zeAdhavA AcArya pAse gayA. hemacaMdrAcArya, jeNe pramANuzAstra racIne potAnI nyAyazakti darzAvI. hatI, temane A vicArasaraNIne doSa pakaDavA e sahelI vAta hatI. temaNe tathAgatanA niyamane anusarIne rAjAne kahyuM : " rAjana ! lekaToLAMne ekadama bhaya na pamADavA. tame khuda maMdiranI devI pAse AkhI rAta vadhaprANI dharAvI rAkho." gAThavaNa pramANe kumArapAle " saune pAtapAtAnA dharmahakka ApavAmAM Avaze " ema kahIne saune zAMta pADayA. 106 -- pachI rAtamAM je prANIe devI pAse vadhu mATe ApavAnAM hatAM, te saghaLAne devInA maMdiramAM laI jaI pUravAmAM AvyAM, ne tyAM kharAkhara baMdobasta rAkhavAmAM AvyA. savAre jyAre lAkonI najara samakSa daravAjA ughADavAmAM AvyA tyAre badhAM prANI sAjA tAjA carI rahyAM hatAM. rAjAe * jue, muni jinavijayajI-saMpAdita ' purAtanapraba dha--saMgraha', pRSTha 41, 42. vAmarAzi-prabaMdha, kumArapAla-prAdhamAM Avela deva mAdhi saMnyAsInuM vRttAMta. e saghaLAM paNa A pratyAghAta kevA rUpanA hatA enAM dyotaka che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya 207 ' * gaMbhIra vANIthI kahyuM: "jo devIne A prANIonuM mAMsa vahAlu hAta, te evI mahAna zakti e lIdhA vinA raheta nahi. mANasane mAMsa game che, mATe devadevIne game che, e vAta mithyA che. devIoe A svIkAyu" nathI; AkhI rAta devInA sAMnidhyamAM meM vadhapazuone rAkhyAM, paNa teNe emAMnA ekane paNa svIkAra karyo nathI. mATe mArI je ghASaNA che, te nizcala che. devIne bahumUlyavAna annanaivedya dharAve.' 6 ' A pramANe kumArapAle leAkasa'skRti mATe je niyamonI pravRtti calAvI tethI ghaNA UhApADa thayA haze e saMbhavita che. cUkAvihAra ' vagere atizayektibharelAM lakhANA uparathI sAra e levAnA che ke prajAkIya guNAnu ekadama parivartana zakaya banyuM lAgatuM nathI. ane ene mATe eNe sAhitya, nATaka, dharmopadeza, ma'kriza, yAtrA vagere aneka prakAranI pravRttie dvArA A navA vicArane dRDhIbhUta karavA prayatna karyo jaNAya che. paraMtu kumArapAla pote A saghaLI vastuonA pracAramAM leza paNu aMdhadhArmikatA batAvatA hAya ke potAnA hAya ke potAnA kulaparaMparAgata dharmAMne vidyuta-vege tane, rAjapuruSone ke AptajanAne ekadama kSeAbha ApavA jeTale avivekI nRpAla banyA hoya, evuM mAnavAne kAraNu nathI. enI dhanIti e enI rAjanIti sAthe vaNAi gayelI vastu banI rahI hatI. eka bIjA udAharaNathI e vastu vadhAre spaSTa thaze : eka vakhata evuM banyuM ke, madhyarAtre jyAre AkhuM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 hemacaMdrAcArya pATaNa nagara zAMta banI gayuM hatuM, jyAre sarasvatI nadIne pravAha paNa thaMbhI gayuM hatuM, dvArapALa paNa ardhanidrAmAM paDI gayA hatA, tyAre AkAzane vIMdhIne Avate, hRdayane vidArI nAkhe teve, karuNa svara rAjA kumArapAlanA kAne AvyuM. lekanI kiMvadaMtImAM eNe sAMbhaLyuM hatuM ke siddharAja ekale, aradhI rAtre smazAnamAM jaIne jogaNInAM harSa rudanane bheda jANI AvyuM hatuM. lekenI kalpanAe siddharAja siMhane mahAparAkramI kalpI, jogaNI sAthe yuddha karate paNa kahyA hatA. kumArapAlane vicAra AvyuM, ke ATalI rAte AvuM karuNarudana karanAra duHkhI A nagaramAM keNu haze? ane te huM rAjA paNa zAne ke je mArA nagaramAM mANaso rudana kare ? jANe koI zokathI AkuLavyAkula thaIne A pRthvIne tajIne javAnI IcchA karatuM hoya, jANe pitAnAM Aptajanone ne dezane tajIne javAnI veLA AvI hoya tethI kaI zAkabhAre hRdaya chinnabhinna karatuM hoya, jANe annanA trAsathI keI Artisvare raDatuM hoya evI evI aneka prakAranI, dayA upajAve tevI vAraMvAra raDatI strInI rUdanAvali sAMbhaLIne, aMgarakSakone UMghatA ja rahevA daIne, rAjA kumArapAla ekale ja pitAnA prAsAdamAMthI nIce Utaryo. teNe halakA mUlanuM vastra dhAraNa karyuM, ne rAtrinA jevA aMdhArapacheDAmAM zarIrane lapeTI dIdhuM. koI paNa zastradhArIne ke aMgarakSakane ke dvArapALane keIne paNa khabara Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya 10 na paDe tema rAjA ekalA rudananI svaradizA sAdhIne cAlI nIkaLye. koIne khabara paNa na paDe ke A ja mANasa lAkhAnI senAne raNakSetramAM dorI zake che, ane A ja mANasa nirmaLa nyAyane cAhe che eTalI badhI kaMgAla avasthAmAM rAjA cAlyA jatA hatA. ane ALakhavA e nitya pAse rahenArA aMgarakSakonI AMkhane paNa bhAre paDe tevuM hatuM. enA manamAM gaDabhAMga cAlI rahI che, ke lokonI dInatA, pAmaratA, adhamatA e saghaLuM rAnA hAsya maLamU e pramANe mAre lIdhe kharuM ke nahi? enuM aMtaHkaraNa atyAre evI ucca manebhUmikAmAM viharI rahyuM hatuM ke prajAjananA koIne du:khI dekhIne e dravI jatA, koIne haNAtA joIne e peAte haNAtA hAya teTalI vedanA bhAgavata, koIne kSudhAthI pIDAyelA joIne rAjabhavanamAM senAnI thALImAM AvatuM enuM anna mATInuM khanI jatuM. enAthI koInuM leza paNa duHkha sahana thaI zakatuM nahi. jema bhaktipradhAna mIrAM viSe kahevAya che, ke e potAnI bhaktimAM eTalI lIna thaI gaI hatI ke ene saghaLe kRSNa kRSNa kRSNa ja dekhAtuM, tema ja A rAjA viSe kahI zakAya ke ene saghaLe dayA--yA--dayA-prema-prema ja dekhAtuM. evI rIte e svaranI dizA bAMdhIne cAlye jatA hatA, tyAM zabdane pAse ne pAse AvatA sAMbhaLIne e vadhAre sAvaceta thaI gayA. jue che te eka vRkSa nIce, jenA hAthamAM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 hemacaMdrAcArya sonAnAM valaya zobhI rahyA che tevI, ane chatAM koI kaMgAla dIna hoya tema jematema beThelI eka strI teNe joI. rAjAe tenI pAse jaI ati namrabhAve kahyuM: "he premapUNe! keNe tAruM apamAna karIne tene Ama rakhaDatI karI mUkI che? atyAre AvI rIte besavuM e kAMI yegya che? putrI! tane koI zaTha puruSe chaLI te nathI nAM? koI Thaga ane dAMbhika puruSe tane videzamAMthI lAvI ahIM tajI dIdhI che ke zuM? kaI dubuddhi kevaLa vilAsanI dRSTithI tane bhraSTa karavA te ahIM nathI lAvyuM ke ?" jenI vANuM jIvanamAM nitya sevelA dayAbhAvane lIdhe atyaMta mRdu, madhura ne sAmAmAM vizvAsa prere tevI thaI gaI che, evA A rAjAnI vANI sAMbhaLIne jANe pitAnI samakSa kaI tathAgata AvIne UbhA hoya eTaluM AzvAsana pAmIne pelI nArI tenA caraNayugala pAse namI paDIne belIH "hatuM tyAre badhuM ja hatuM, ane eTalA vipula pramANamAM hatuM ke kaI Thaga, keI zaTha, ke kaI durjana mArI sAme UMcI AMkha kare te pahelAM te te mUDha sevakanA daLathI vIMTAIne pitAnA kAmane pazcAttApa karate hoya! hatuM tyAre saghaLuM hatuM; Aje kAMI-kAMI ja nathI!" rAjA karuNA cite tenI pAse saryo. teNe vadhAre mRdutAthI kahyuM: "dIkarI ! tArI vAta ati saMbhaLAvI jA !" evuM che ke jeNe samudrane pitAnI phaLInuM cemAsAnuM khAbeciyuM hoya tema ramADayo hato, jeNe laMkAnAM motI lAvIne mArAM karNaphUla banAvyAM hatAM, jeNe dezadezAMtara Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 112 kheDavA e pitAne dharma gaNyuM hatuM, te mahAsAhasika mAro pati hate. paraMtu jyAM rAjA lebhI hoya, tyAM zreSThI je kAme te rAjA mATe ja kAme che, evuM vicArI, teNe pitAnI janmabhUmi tajI A nagaramAM AvIne vAsa karyo ane jitendriya rAjAnA rAjamAM rahIne te pitAne vaibhava vadhAravA lAgyA. gujarAtIe vepAra kheDe, sAhasa kare, samudrane pAra kare, varSo virahamAM gALe, ne AvIne strIne mahArANunI piThe suvarNa, hIrA, mANeka, motIthI zaNagAre, ne sahastraliMgasarovaramAM jalanaukAmAM, cAMdanI rAte, Indrane paNa bhikhArI gaNe - gujarAtIonI A vaibhavazALI prakRti mArA patimAM paNa hatI. teNe mane kaI rAjarANInI jema lADa laDAvyA rANune na maLe evA vilAsa karAvyA ane pAradArA saMsargathI dUra rahetA A nagarajanemAM paNa pitAnI pratiSThA jamAvI. eNe dAna karyuM - rAjAone paNa pitAnI laghutAnuM bhAna karAve eTalI udAratAthI, eNe vaibhava jamA - IMdranuM abhimAna TaLI jAya evI vipulatAthI, eNe samudra kheDayo- kuzaLa nAvike paNa meM phADI vakAsI rahe eTalI kunehathI. e mAre pati hate. huM sukhI hatI. devayugalane IrSA upajAve te amAre eka putra hate. "ene kyAre moTo karuM, kyAre e moTA lekamAM phare, kyAre enI kIrtithI nagarajane mugdha bane - evI evI aneka kalpanAo karatI huM, ene moTo karI rahI. e meTa Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 hemacaMdrAcArya tha, vidvAna tha, para ane pitAne anurUpa evI yauvanavALI kulavadhu pAme. jyAre A pramANe vidvAna putra, rUpaguNayauvanapUrNa kulavadhU, sAhasika pati, vaibhavazALI bhavane, anurakta sevaka, prItivALa nagarajane ane nagarane jitendriya rAjA - AvI saghaLI rIte advitIya evI paristhitimAM huM mahAlatI hatI, tyAre mArA putra jitahetane vIsa varSane mUkIne ekAeka enA pitAe svargaprayANa karyuM ane huM anAtha banI gaI ! vidvAne paNa zokane tarI zakatA nathI, e vacanane satya karate jitaheta paNa tenI pAchaLa, bhAre AghAta pAmIne, cAlI nIkaLe! aneka jane jenAM hatAM ne che ne chatAM jANe keI nathI, evA saMsAramAM huM zUnya ane ekalI banI gaI! patine ane putrane - bannene gumAvyA pachI huM kayA prema vaDe have zarIra dhAraNa karuM? mane zarIrane leza paNa moha nathI; UlaTI evI IcchA che ke aputranuM dhana rAjA laI jAya che, e che laI jatuM. zekanAM AMsuthI kharaDAyeluM e dhana mAre upaganuM paNa nathI. have tuM je ho te tAre raste jA, mane mAre raste javA de." * ATaluM belI vRkSanI DALe phAse bAMdhe hate tyAM phase khAvA te cAlI. kumArapALe jhaDapathI phese teDI nAkhe. tenuM aMtaHkaraNa atyaMta khinna thaI gayuM. "A vidhavA nArInA jIvanane kAMIka AdhAra artha upara che. enAM AMsuthI * dayAzraya 20 : 77-88 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 113 kharaDAyelA dramma lenAra mane dhikkAra che" -te aMtaramAM ja bolI UThaDyo ane ane teNe pelI bAIne kahyuM: "bAI ! tAre zeka dUra kara. jIvana sAthe mRtyu joDAyeluM ja che, tArA jIvananA nirvAharUpa tAruM ghana rAjA nahi le!" pelI strIe zunya rIte hasIne kahyuM: "are bhAI ! tuM te pATaNamAM rahe che ke kyAM rahe che? nirvazanuM dhana rAjadara bAre jAya che e rAjaniyama che. e TALavAvALe tuM ke? tane eTalI paNa khabara nathI ke AvuM rUdhiranA AMsuthI kharaDAyeluM vitta te rAjabhaMDAramAM ja zobhe! mAre have e dhanane karavuM che paNa zuM?" pite jyAre rakhaDapaTTImAM hatuM tyAre kAzInagaramAM je zeThe ene Agale divase satkAra karyo hato, te ja zeThanuM bIje divase akasmAt maraNa thatAM, te nirvaza hovAthI tenI samRddhi rAjapuruSee kabaje karI hatI -e karuNa dazya kumArapAlanI smRtimAM atyAre tarI AvyuM. teNe atyaMta mRdu vacanathI pelI strIne kahyuM: "dIkarI! tArI pAse zI samRddhi che te tane kaI rAjapuruSa nahi pUche, athavA te koI rAjapuruSa tAruM dhana nahi le. tuM mArI putrI che ema samajIne huM - kumArapAla - tane A kahuM chuM. tane kaI adhikArI A saMbaMdhe kAMI paNa harakata nahi kare. tArI pAse zI samRddhi che ema paNa tane kaI pUchaze nahi." * "kumArapAlaprabaMdha' he. 8 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 hemacaMdrAcArya jeNe amAripaTanI ghoSaNA karIne mUMgAM ne nirdoSa prANuone nirarthaka vadha aTakAvyuM hatuM, te mahAdayALu kumArapAlane pitAnI sAme Ubhela joIne pelI strInA Azcaryane pAra rahyo nahi. teNe lajajAthI namIne rAjAne praNAma karyA. rAtrinA aMdhakAra jevI e chAnI vAta mAtra rAtrinA aMdhakAramAM ja na rahI. paNa thoDA divasa pachI jyAre e ja vAta guru hemacaMdrAcArya pAse AvI, tyAre teNe rAjAne kahyuM : tirodhIyata darbhAdhairyathA divyaM tadauSadham / tathA'muSmin yuge satyo dharmo dharmAntarairnRpa! // para samagradharmANAM sevanAt kasyacit kvAcat / jAyate zuddhadharmAptidarbhacchannauSadhAptivat / / x ane samagra dharma-darzananA mULa tattvane samanvaya sAdhavAmAM Ave te satya ane ahiMsA - e be jIvana AdhAranAM mukhya ta ja maLI Ave che. 4 AgaLa hemacaMdrAcArya siddharAjane sarvadharmadarzananI vAta kahI tenI sAthe ja Ane meLa che. ene bhAvArtha A pramANe che: jema darbhAdi sAthe maLavAthI divyauSadhi chAnI rahe che, temAM aneka dharmomAM bheLaseLa thaI gayele satyadharma paNa gupta rahyo che. aneka auSadhionuM sevana karatAM jema sAcI auSadhi maLI rahe, tema aneka dharmonA paricayathI satyadharmanI mAtrA paNa maLI rahe. mATe kharI jijJAsA jAgI hoya ne te pramANe prayatna karAya to jijJAsAnA aMza pramANe - darbhamAMthI auSadhi maLI tema - dharmomAMthI dharma maLe. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 115 A pramANe nirviza janAranuM dhana * rAjabhAga tarIke na ja levAnI enI AjJA eNe jAte dareka maMtrIne bolAvIne saMbhaLAvI dIdhI. saMbhavita che, ke ethI rAjane thanArI hAnine khyAla paNa koIka maMtrIe ApyuM haze. kumArapALe teno javAba vALe, ke "mArI AvakamAM be lAkha eAchA thAya ke be kaTi ochA thAya, paNa putra vinA marI janAra keInuM dhana huM levAnuM nathI, e mAro nizcaya huM tamane jaNAvI dauM chuM!" ane A pazuprathA jevI prathAne kumArapAle tyAga karyo, e enI sukumAra vRttinuM suMdaramAM suMdara udAharaNa gaNI zakAya. mahApratApI kumArapAlanuM mRdu vacana te rAtre pelI anAtha strInA hRdayanuM sAMtvana karanAruM hatuM, paNa enI AjJA tejasvI ne AjJAbhaMga sahuna na karanArI hatI. eTale koI paNa amAtye rAjAnI AjJAne virodha na karyo ne hemacaMdrAcArye- * A prathAne ullekha kAlidAsanA zAkuMtalamAM maLe che, tema ja Do. badalara kahe che tema A prathAne sauthI ghaNe bhAra gujarAtamAM to vyApArapradhAna vaizya kema upara ja paDato hoI, "yAzraya 'mAM hemacaMdrAcArye pite lakhyuM che te pramANe lAkhonuM nukasAna sahana karIne paNa A rItano nAza karavA tarapha rAjane nizcaya vaLela che. teNe darekedareka maMtrIne belAvIne pote jAte A prathAnA nAzanI sUcanA ApI dIdhI lAge che. somezvare "kIrtikaumudI'mAM karelI kumArapALanI prazasti 2 : 43, 44 tema ja dvayAzraya 20, 85 yogya che : dvandva hInAH santu lazAmadAye dvAbhyAM dvAbhyAM koTayo vAthanimnA / grAma vittaM na tvasUnoH parAsoretadvandva nidizAmo bhavadbhyaH // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya na yanmukta pUrva raghunahUSanAbhAgabharataprabhRtyurvInAthaiH kRtayugakRtotpattibhirapi / vimucan saMtoSAttadapi rudatIvittamadhunA kumArakSmApAla ! tvamasi mahatAM mastakamaNiH // * - ema rAjAnI yathArtha prazaMsA karI. paraMtu nRpALa kumArapAla karatAM paNa manuSya kumArapAla. vadhAre mahAna hatA. keTalAka manuSyanA jIvanamAM tame vikAsanI spaSTa saraNI jaI zake che. emila luSiganA zabdomAM kahIe te : "The world is a foreign country : heaven is our true home" - evI manodazA seva kumArapAla, hemacaMdrAcAryanA sadupadeza ane satsaMgane lIdhe, pitAnI caulukyahImAM rahelI vAnaprasthanI bhAvanAne lIdhe, ane pitAnA svabhAvamAM rahelI savRttine lIdhe eka evI sthitimAM AvyuM hatuM ke duniyAmAM saune mATe premanuM ane ahiMsAnuM sAmrAjya sthApavAnI ene vadhAre ne vadhAre jarUriyAta lAgI. e enA jIvanavikAsanuM kudaratI phaLa hatuM A pramANe amAri ghoSaNa ane aputriyAdhananA tyAgathI hajI enA AtmAne pUre saMtoSa na thaye. ene eka bIjI vastu hajI sAlI rahI hatI. dharma e je mAnavamAtrane sauthI vadhAremAM vadhAre svataMtra ane vyaktigata prazna heya, te Ama zA mATe ke eka dharma karatAM bIje dhama caDe? vaLI ema paNa zA mATe ke manuSya pitAnI dhArmika svataMtratA mATe rAjadhama upara avalaMbana rAkhe? dharma e manuSyanuM sauthI moTAmAM * prabhAvakacaritam Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 117 moTuM ane evuM mahAna sAmarthya hovuM joIe ke enI chAyAmAM Ubhe rahete mANasa pitAne meTAmAM moTA camarabadhInA karatAM paNa mahAna mAne. game teTalI bhautika mahattA dhArmika zraddhA pAse akiMcana banI rahevI joIe. e daSTie ene lAgyuM ke jainadharma - gheDAne dharma che mATe ne rAjadharma nathI mATe - je geralAbhe bhagave che, te anyAyI che. e rAjadharma na bane te paNa hajAre mANase e dharmamAMthI AzvAsana meLave che, mATe e pitAnA svataMtra vAtAvaraNamAM vikAsa pAme joIe. ane eTalA mATe, dhArmika IrSAethI para rahIne, rAjAe saghaLA dharmano sarakhe satkAra karavuM joIe. rAjAe trIjuM pagaluM lIdhuM enuM aMtaHkaraNa eTaluM mRdu banI gayuM hatuM ke e -bane te pakava phaLane paNa "tuM paDI jA" ema na kahI zake. e pote atyaMta-atyaMta vinamra avasthAmAM rahIne, dara prabhAte the samaya dhyAnamagna rahIne, evuM kAMIka karavA mAgatA hatA, ke jemAMthI ene vizvaprema vadhAre ne vadhAre daDha bane. e, bane te, jIvajaMtu, prANI ke vanaspatine paNa kaTu vAkyathI dUbhavavA IcchatuM na hatuM. kumArapAlanA jIvanavikAsanuM A samayanuM citra ApaNI pAse nathI. paNa je e hoya te te AvuM kAMIka hoI zake, jemAM rAjA eTalI ti vinamratAthI vizvanA padArtha mAtrane joI rahyo hoya ke pitAnI najaramAM paNa jarAka vadhAre paDate rAgadveSa batAvI kaI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 hemacaMdrAcArya padArthanA aMtaHkaraNane phaleza paNa leza na Ape, e ja jANe ke, enI zAzvata prArthanA hoya! "koIne na dUbhavuM keInuM aMtara mArA pratye IrSALu na he; keIne mArA taraphathI leza paNa kuleza na he mArI vANuM jeTalI satya che enA karatAM vadhAre nirmaLa he, nirmaLa che enA karatAM vadhu premabharapUra ho ane enuM satya enA prema vaDe vadhAre suMdara bane" - kumArapAlanI, jANe ke, A nityanI dhyAnamudrA hatI. dinapratidina, pitAnA jIvanavikAsanI daSTie, te evI rIte vartana karI rahyo hate, ke jANe rAjA, mAnava ne sAdhu - e traNe vastusthiti pitAnAmAM vikasAvIne te "dhyAtA, dhyeya ane dhyAna" e traNanA abheda je eka prakArane abheda utpanna karI rahyo hate; enA rAjadharma, enA mAnavadharma ane enA sAdhudhama - e traNe dharmanI vacce ekasaMgatA janmI cUkI hatI. anyAyI kara tajatAM pite kAMI taje che ema tene lAgyuM na hatuM; pite kAMI tajavA jevuM ja taje che e ja bhAvanA daDha rahI hatI. A pramANe pitAnAM traNe kartAnI ektA sAdhI tyAre kumArapAlane lAgyuM ke pitAne kharI rIte, parama mAhezvara thavA mATe paramahaMtapada tajavAnI jarUra nathI, ane paramAta banavA mATe paramamAhezvara maTI javAnI jarUra nathI. eNe hemacaMdrAcAryanI bhAvanAthI prerita thaIne kumArapAlavihAranuM bhavya caitya baMdhAvyuM ane dharma e mAnavanI AMtarika Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 119 nirmaLatAne paDagho mAtra che, ema batAvavA kumArapAlezvaranuM maMdira paNa baMdhAvyuM. A pramANe parama mAhezvara paramahaMta kumArapAla gujarAtanA be vibhinna dharmIone jANe pitAnA udAharaNathI kahete hoya, ke jyAM sudhI tame kaI paNa eka dharmane anusaravA mATe bIjA dharmane laghu banAve che, tyAM sudhI tame kaI paNa dharmamAM nathI. je jainamatAvalaMbI zaMkarane laghu banAve, ke je zAMkarapathI vItarAgane nAnuM svarUpa Ape e banne jaNA pitAne vadhAre ne vadhAre kUpamaMDUka banAve che, emane dharma emanA patana mATe sArAmAM sAruM sAdhana banI zake tema che eTaluM ja emAMthI phalita thAya che. ane eka eve prasaMga banyuM ke jyAre hemacaMdrAcAryanI ne kumArapAlanI mahattA vadhAre zebhI UThI keTalAkanA mAnavA pramANe A prasaMga banyuM na hatuM ne emAM ApelA kaleka siddharAjanI somanAthanI yAtrA prasaMge belAyelA che. DaeN. buhulara ema anumAna kare che, ke A leke AdhArabhUta gaNAya ke nahi te zaMkAspada che. paNa siddharAja jayasiMha ane kumArapAla bannenA vakhatamAM hemacaMdrAcArya somanAtha na gayA hoya evuM mAnavAne kAraNa nathI. temaNe dvayAzraya"mAM (20 : 94-96) kumArapAlanI e maMdiranA uddhAranI IcchA darzAvI che, e jotAM, saMbhavita che, ke kumArapAlanI sAthe gayelA hemacaMdrAcArye zaMkarane A rIte namana karIne pitAnI vizALa dharmabhAvanA darzAvI hoya. samakAlIna Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacAcAya kumArapAlapratidha' zatrujaya, giranAra vagerenI jAtrAne ullekha kare che. eTale A vastusthiti eTalI badhI azakaya lAgatI nathI ke te na mAnI zakAya. sa'bhivata e che ke ane prasage hemaca'drAcArya emanA A priya AAke ja AlyA hoya. vItarAgaste tra'mAM emaNe darzAvelI bhAvanA sAthe e vadhAre anukULa ne khaMdhabesatI vAta che. tyAM kahyuM che tema 20 < " mahArAgo mahAdveSo mahAmohastathaiva ca / kaSAyazca hato yena mahAdevaH sa ucyate // sAthe ' praba'dhaciMtAmaNi 'pramANe hemaca`drAcArya kumArapAle somanAthanA maMdiranA punaruddhAra karyo tyAre A zloko khelAyA hatA. ' prabhAvakaritra'*pramANe siddharAja jayasiMha sAthenI yAtrAmAM A bleka elAyelA che. hemaca'drA * prabhAvakacaritra' hemaca*drasUripraba"dha, 347 -- * yatra tatra samaye yathA tathA yo'si so'syabhidhayA yayA tayA / vItadoSa kaluSaH sa cedbhavAneka eva bhagavannamo'stu te // bhAGkurajananA rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai // bhAvArtha : game te samaye ne game te rIte ane game tevA nAma vaDe je vItarAga eka ja che, te tuM he| tA he bhagavan ! tane mArA namaskAra. bhavamAM bhaTakAvanArA je rAgAdi doSa, te jenA kSINa thaI gayA che, te pachI brahmA heA, viSNu heA, mahAdeva hA, ke jita hA, paNa -- [te game te nAme, game te he--] te je huM tene mArA namaskAra. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 121 009) 2. vaLI jA kumArapAle ra cArya pite "DhathAzraya"mAM (20: 9097) je hakIkta Ape che, te uparathI kumArapAle somezvarane uddhAra karyo lAge che. vaLI "kumArapAlapratibaMdha pramANe rAjA dara somavAre zivamaMdire jate, ne comAsAmAM jaina ke zivamaMdira sivAya kyAMya na jato. bhAratavarSanA koI paNa Arya nRpatinI mAphaka dhamane vyakti svAtaMtryane mahAna prazna gaNI, kaI paNa dharma - pachI ene pALanAranI saMkhyA game teTalI meTI ke nAnI che, paraMtu kaI paNa dharma - je sAmAnya AcAravicArane dhvasa na karate hoya tene pUjya gaNavAnI pitAnI prathA teNe cAlu rAkhI hatI. ane te pramANe semezvarane uddhAra karavAnI teNe AjJA karI hatI. A saMbaMdhamAM siddharAja jayasiMhe khaMbhAtanA taddana nAnI saMkhyAnA mANasane dhArmika nyAya ApyAne je ullekha che te dhyAnamAM levA joga che. eTale kumArapAle jainadharma pratyenI abhirucithI karyuM hoya te jeTaluM saMbhavita che, teTaluM ja e saMbhavita che, ke eka nRpati tarIke, pitAnI nAnI dhArmika kemane paNa duHkha na ApavAnI vRttithI dhArmika svataMtratA nimitte paNa jainanAM citya, yAtrAo, ratsa, vajAropaNa vagerene uttejana ApyuM hoya. e uttejana ApavAmAM jema enI aMdhazraddhA kAraNarUpa na hatI, tema ja kevaLa hoMziyArIbharelI kuneha paNa kAraNarUpa na hatI. e cittanI evI parama dayALu avasthA prApta karI cUkyo hate, ke jemAM keIne anyAya Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 hemacaMdrAcArya Apa - kaI prANInuM dila paNa dUbhavavuM - e ene mATe azakya banI gayuM hatuM* kumArapAla rAjaSine A mAnasika ItihAsa ApaNI pAse nathI e kharuM, paNa "kumArapAlapratibodha'mAM enI dinacaryA ApI che e uparathI ApaNe joI zakIe chIe ke rAjAmAM eka evI vRtti jAgI hatI ke je vRtti, jaina darzanazAstra pramANe, "paramahaMta' pada prApta karanAramAM ja saMbhavita che. eTale, e Arya saMskRtine anurUpa rAjarSi hatuM, paramAhata hatA, ke parama mAhezvara hatuM, e praznane gauNa rAkhIe, te ATaluM phalita thAya ke ene potAne dharma jaina" lAgyo hate; e darzananA zAstramAM e pitAnI dhArmika jarUriyAtanI sAMtvanA joI zakatuM hatuM. ane chatAM, rAjanItinI dRSTie paNa, e jainadharma grahaNa kare - eTale ke pitAnA kuladharmane tyAga karIne e grahaNa kare -e azakya hatuM.jha hemacaMdrAcArya pite ""tuM mAro bhakta che tethI * pariziSTaparvamAM hemacaMdrAcArya nRpa saMpratinuM varNana Ape che te, ane "trizaSTizalAkAmAM kumArapAlanuM varNana kare che, te bannenA. sAmya parathI kumArapAlanA cittadharmane khyAla spaSTa thAya che: sa sarvadA jIvadayAtaraGgitamanAH sudhIH / avadAnarato dAna dInebhyo'bhyadhika dadau // 11-64 hiMsAniSedhake tasmin dUre'stu mRgayAdikam / -mahAvIracaritra, sarga 12, zleka dada * "kumArapAla pratibodha mAM Apele kumArapAlanI dinacaryAne ahevAla A viSe eka noMdha le che te sUcaka che: "avivekI, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 123 girimAM vasavAnuM tajIne huM tArA puramAM vasavA IcchuM chuM" ema zrI zaMbhue svapnamAM kahyAthI kumArapAlezvara nAme devAlaya teNe baMdhAvyuM (dvayAzraya 20 : 101) ema ullekha kare che, tyAre enA karatAM vadhAre yogyatAvALe purA bIje koI paNa te jamAnAne gaNI na zakAya. ane ethI karIne kumArapAla, eka tasumAtra paNa jainadharma pratye ochI abhiruci dharAvatuM hatuM ema sAbita thatuM nathI; UlaTuM ema nizcita thAya che ke kumArapAlanuM mAnasa ghaNI rIte jainadharmanA siddhAMtamAM avalaMbana zodhanAruM hatuM. ane e rIte enI e dharma pratyenI abhirucimAM zaMkAnuM kAraNa bahu ochuM che. mAtra eNe kaI paNa divasa AMtaravigraha Ave evuM pagaluM bharavAnI utAvaLI rIta grahaNa karI hoya e saMbhavita lAgatuM nathI. bhUlavuM na joIe ke kumArapAlanI pasaMdagI sAmaMtamaMDaLe karI hatI. e sAmaMtamaMDaLa dharma pratye pitAnuM cekasa valaNa dharAvanAruM hatuM. rAjA pitAne kuladharma cheDe ema e sAmaMtamaMDaLa na ja Icche e svAbhAvika hatuM. jena maMtrIo ghaNI zaktivALA hatA, chatAM sAmaMtamaMDaLanI khaTapaTane lIdhe ja, arNorAja sAthe ghaNo lAMbe vigraha kumArapAlane zarUAtamAM kare paDele. eTale AvI pari. sthiti chatAM kumArapAla evuM pagaluM bhare, ke jethI AMtaravigrahanAM bIja ropAya e saMbhavita nathI. vaLI juvAna jaina janone Azcarya pamADanAra evAM hastI, AkhalA, mala pramukhanA yuddha, pitAnI IcchA na hovA chatAM, "rAjasthiti samajIne kaI vAra te nihALato." Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya munio -ne kumArapAla pachInA juvAna umedavAre - emaNe kumArapAlanA mRtyu pachI turata ja je pagaluM bharyuM ane tenuM je pariNAma AvyuM e paNa ema batAvavA mATe pUratuM gaNAvuM joIe, ke kumArapAlanA ja rAjakALamAM be pakSe ghaNu prabaLa lAgavaga sAthe taiyAra thaI cUkyA hatA, ane kumArapAla tathA hemacaMdrAcAryanI ghaNuM vizALa dharmabhAvanAne lIdhe ja e baMne pakSe niSkriya rahyA hatA ane kAMI ja karI zakyA na hatA. paraMtu kumArapAlanI kharI mahattA te eNe gujarAtanA jIvana upara je cirasthAyI saMskAra mUkyA che temAM rahI che. kumArapAle A pramANe jainadharmanA ghaNuM agatyanA dhArmika siddhAMtane rAjanItimAM vaNI laIne e siddhAMtane mAtra zabdamAM ja nahi, paraMtu kAryamAM paNa ApyA hatA. jaina paraMparA, zAMkaradarzananI mAphaka, sthUla jagatane asatya mAnyA chatAM, ne anirvacanIya parama satyane chellA vizeSa tarIke svIkAryA chatAM, vAstavikatAne eTale tyAga karatI nathI ke chevaTe saghaLe mAyA ja zeSa rahe. eTale je vakhate hemacaMdrAcArya yogazAsa, vItarAgastotra, mahAvIracaritra vagere pitAnA nityanA lakhANakAryamAM rata hatA, ne jaina dharmanA siddhAMta pramANe ahiMsAdi pravRtti paNa calAvI rahyA hatA, te vakhate paNa temanA manamAM eka vAta slarI * haze, emane lAgyuM haze ke ahiMsAnI bhUmikA, e paNuM -je kevaLa mAnasika vilAsa banI jAya, kevaLa carcAne ne Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 1255 vAdavivAdanA viSaya banI jAya, te enI leAkakalyANakara bhAvanA nAza pAme. ahiMsA e vyaktinuM parama sAmarthya tyAre ja thaI zake, ke jyAre enAmAM e prApta karavA mATe sarvatyAganI taiyArI hoya; ane e sAmarthya meLavavA mATe tyAganI mahettA jIvanamAM UtarelI hAvI joie. eka divasa guru bhikSAthe pharatA pharatA eka garIba zrAvakane tyAM AvI caDayA. garIba mANasa tA potAnI garIbI pramANe ja gurunA satkAra karI zake, eTale teNe te pramANe te karyAM. guru hemaca'drAcArye" te svIkAryAM, paNa te divase emane lAgyuM ke jo ahiMsAdharma mAnavatAbhareluM rUpa laIne vadhAre vyApaka ne arthavAhI na bane, te e paNa sAMpradAyika AcAramAtra thaI jAya ane dharmanA prANa tarIkenuM gaurava nAmazeSa banI jAya. " niyama pramANe jyAre kumArapAla rAjA pAse te dharmacarcA karavA lAgyA, tyAre paNa temanA aMtaramAM te pelI vAta ja khaTakI rahI hatI pelA garIma zrAvakanuM zuM? ane evA hujArA dIneAnuM zuM ? ane A rAjavaibhavanuM zuM ? e vadhAre ne vadhAre aMtaSTi thatA gayA. pazu A vAtanA meLa emanA hRdayamAM beThe nahi. eka vakhata pAte, mahattvAkAMkSAthI prerAi, kumArapAlane vikramarAjAnI tulanAmAM zobhe evuM sthAna apAvavA, guru devaca'drasUri pAsethI, suvarNasiddhimatranI prApti karavA icchI hatI. * tyAre devacaMdrasUrie kumArapAlaprabaMdha : 21 ' * 6 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 hemaca'drAcAya - ene evI laukika mahattvAkAMkSAmAM na rAcatAM, jIvanasiddhi prApta karavAnA upadeza karyAM hatA, ane rAjAne paNa A mArga batAvavA e ayeAgya che ema kahyuM hatuM. Aje emane e sAMbharI AvyuM. mANasanI karuNAvRttinI pahelI ane sauthI vadhAre jarUrI parIkSA e che ke eNe potAnA jIvanane svaya'prerita yamaniyamADhithI vaza karI, mIjAne mATe jIvavAnI zI taiyArI batAvI che. e dRSTie, jyAM hajArA manuSya asahya dInAvasthAmAM bhAvI jaIne dharma pratyenI zraddhAne, sadguNa pratyenI abhirucine, naitika niyamonA saundaryane jANavA jeTalA paNa utsAha na rAkhI zake, tyAM sAmAnya saMskArabhUmikA - amArighASaNA - hareka vyakti peAtAnA premathI bIjAnA aMtaramAM rahelA premane jAgRta kare evI saMskArI nIti - zI rIte zakaya banI zake? hemacaMdrAcAya te hamezAM leAkAnugrahamAM atyaMta zraddhAvAna rahetA. emaNe te kevaLa gujarAtamAM AkhuM jIvana vitAvyuM emAM paNu gujarAtane sAhitya-saMskAra ApavAne emane hetu hatA. peAte maDAsamartha vidvAna chatAM vidyAne kevaLa vAdavivAdanI bhUmikA anAvavAmAM emane zraddhA na hatI. 'kumArapAlapratibodha 'mAM emaNe rAjAne je je kathA kahI che, te mAtra suMdara kathAnI rajUAta tarIke nahi, paNa e kathA rAjAnA jIvanavikAsanI bhUmikA taiyAra karanAra ane e STi paNa rAkhavAmAM AvI hatI; tyAM ApelAM sAmaprabhasUrinAM vacanAthI e jaNAya che. eTale Aje jyAre guru hemaca'drAcAryane kAMIka mauna ane gaMbhIra joyA tyAre kumArapAle tenuM kAraNuM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 127 HH ------------------------------ pUchyu. hemaca'drAcArye kahyuM : " ApaNe jagatane anRNI karavAnuM duHsAhasa karavA nIkaLyA tyAre guru devacaMdrasUrie je vacana kahyuM hatuM te Aje mane sAMbhare che. amArizveSaNAne ati vizALa arthamAM sthApavAmAM Ave, te je jIvanasiddhi maLe tenI pAse suvarNasiddhizA hisAbamAM che? Aje meM je pATaNamAM joyuM te joIne mane zaMkA thAya che, ke jo amAri ghASaNAnA samyak artha lokone samajAyeA hAya te jAranI gheza upara jIvana gujAratAM dIna, daridra ne duHkhI mANasA ne temanI pAse ja kevaLa AcArapUratA ahiM sAdharma pALI peAtAnA ja vilAsamAM matta evA paurajanA -- evAM e dRzya ekI vakhate ne ekasAthe zI rIte jovA maLe?" kumArapAlane amArigheSaNAmAM rahelA ati vizALa ane vyApaka arthanI khabara paDI. teNe peAtAnA matrIone khelAvI kahyuM : "meM pahelAM tamane eka vakhata kahyuM hatuM te yAda che? huM teA mahelamAM beTho chuM ne deva tA khati ma'dviramAM paDacA che, e paristhiti mATe jema mAre prAyazcitta karavuM paDyu* hatuM tema ja A sthitinuM samajI le." ne tarata ja eNe pAte 'aparimitaparigraDutyAga ane icchAparimANu ' svIkArI, rAjakASanI madada vaDe sAmAnya daridratAne dUra karavA prayatna karyAM. 66 A pramANe rAjaSi kumArapAla ane guru hemaca'drAcAnA sAttvika saMbadhe gujarAtane vivekI jIvana zikhavADyuM ane enI cirasthAyI asara gujarAtanA jIvana upara thaI che ema kahevAmAM atizayAkti nathI. keTalAka pradha Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 hemacaMdrAcArya kAroe jaina ane brAhmaNa tema ja jaina de ane brAhmaNa deve vacce je jhaghaDA batAvyA che te kadAca pAchaLanA samayane paripAka che ke jyAre hemacaMdrAcArya, kumArapAla, siddharAja, AdmabhaTTa, udayana, vADmaTa, devacaMdrasUri- evA mahAna puruSe gujarAtamAMthI khUTI paDyA hatA ane emanI jagyA lenArAomAM emanuM vitta rahyuM na hatuM! hemacaMdrAcArya kumArapAla sAthe zivamaMdire jAya ane kumArapAla hemacaMdrAcArya sAthe jinamaMdire jAya e vastusthiti, kharI rIte, prajAmAM dharma pratyenI zraddhA hovA chatAM saMpradAyavAdanuM viSa na hatuM, ema batAvanArI che. paNa pAchaLathI e paristhiti TakI zakI nahi. ane kadAca gujarAtanA Arthika, sAmAjika ane sAMskArika hAsanuM A paNa eka kAraNa che, ke ene nAne paNa atizaya vivekI, buddhimAna, tejasvI ane pratApI e varga - brAhmaNa ane vANiyAne - emaNe bIjA vargo sAthe je sahAnubhUtibharyo prema rAkhavuM joIe te rAkhe nahi. amArinA siddhAMtamAM rahelI suMdara bhAvanA - premathI prema prakaTAva - e vyavahAramAM utAratAM je jIvanakalA sAdhya karavI joIe te jIvanakalA gujarAtIoe gumAvI ane gujarAtanuM patana thayuM. ahiMsAne lIdhe hiMdanuM patana thayuM ema samrATa azoka ane harSa pachInA sAmrAjyabhaMgane lIdhe keTalAka itihAsakAre mAnavA prerAyA che. e prazna lAMbI carcA mAgI le che. gujarAta pUratuM kahI zakAya ke ahiMsAdhamI jaina maMtrIoe gujarAtane mahAna banAvyuM hatuM, kAraNa ke, teo ahiMsAne marma barAbara Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 129 samajatA hatA e daSTie te ahiMsAne marma nahi samajavAthI gujarAtanuM patana thayuM ema kahI zakAya. have ApaNe eka bIjA prazna upara AvIe chIe ? hemacaMdrAcArya gujarAtanA saMskArasvAmI ja rahyA ke emaNe mutsaddI" banI rAjakAraNamAM agra bhAga lIdho hate? A eka vAta ekkasa che, ke rAjadvArI puruSe game teTalI pitAnI aMtima zubha uddezavALI nItine bacAva kare paNa rAjakAraNa e eka prakAranI melI ramata che ane emAM pitAnI vizuddhi jALavavA IcchanAra harakeI mahAna vyaktine, eka ke bIje kAraNe, kAMIka ramata ramavI ja paDe che. e sAcuM che ke hiMdI saMskRtinA mahAna zabda "samanvaya" dvArA hindustAnamAM evA tatvajJAnIo thayA che ke jemaNe rAjakAraNane vizuddha banAvI, emanA pitAnA vyaktitvathI ene chAI dIdhuM che. "paMcadazIne kartA vidyAraNyasvAmI vijayanagara mahAmaMtrI hatA e prasiddha vAta che. paraMtu eTaluM chatAM atyaMta pratibhAzALI vyakti vinA bIjA mATe rAjakAraNanI zetaraMja sAthe jIvanasiddhine meLa meLavavuM azakya nahi te muzkela to che ja. ane hemacaMdrAcArya A siddha karI zakyA hatA e eka ja muddo emanI pratibhAne darzAvavA mATe basa che, ane chatAM e mutsaddI - je arthamAM e zabda vaparAya che e arthamAM - na hatA. eka ja udAharaNa A vastusthiti samajavA mATe basa che. AgaLa darzAvyA che te kaMTakezvarIne prasiddha prasaMga ATalI rIte te aitihAsika Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 hemacadrAcAya lAge che, ke kumArapAle karavA dhArelA pheraphAramAM -- khAsa karIne enI ahiMsAvratanI AjJAmAM -- sAmaMtAnA ghaNA mATo bhAga enI sAme haze, ane hAvA ja joIe, kAraNa ke jyAM dezane cAre taraphanAM hi'sAtmaka khaLA sAme mAtha bhIDavAnI hoya che, tyAM A ahiMsAnA vyApaka ane vizALa artha ja levAnI jarUra rahe che. prama dhakArIe upajAvI kADhelA e prasaMgeA - gajhanInA sulatAnanA ane karNanA paNa aAkanA manamAM rahelI zakAonA samAdhAna mATenA prayatna che. e prasaMgeA pramANe te gajhanInA sulatAna hemaca'drAcAya nI yAgavidyAthI, peAtAnA sainyamAM sUtA hatA tyAMthI, pATaNamAM palaMga sahita hAjara thayA, ke je AjanA ekase paMcAvana mAila dUra gALA phe nArI tApanA jamAnAmAM paNa azakaya lAge che. jyAre kaNanI vAta paNa eTalI ja anaitihAsika che. paNa e prasaMgA lAkanA mananuM spaSTa valaNa ane emAM rahelI vicArahInatA batAve che. prajAe zUravIra hAvuM ke rahevuM e vastusthitine hiM'sAnI sAthe ekarUpa gaNavAmAM Ave che, jema atyAre paNa keTalAka mAne che, ke mAMsAhAra vinA hiM'du prajA niLa banI gaI che. paNa mAMsAhAra karanArI game teTanrI khahAdura prajA pazu, je peAtAnA AMtiraka phlezane samAvI zakatI nathI tA, kArya divasa utkarSa sAdhI zakatI nathI, e tA yUrapanA sviTjhalaiMDa ke eljiyama ane eziyAnA balUcistAna ke aphaghAnistAna bannene tulanAtmaka daSTie jonAra jANI zake tema che. ' kumArapAlaprabaMdha 'pramANe A mahe Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 131 tsavamAM pazuhiMsA baMdha thavAthI nakula vagere keTalAka sAmaMtae, paraspara netrasaMzA karI, hAsya karyuM hatuM. A netrasaMjJAne marma e hato ke have duzmana caDhI Avaze tyAre rAjAnI zI vale thaze! e marma samajIne kumArapAle tarata ja, temanA dekhatAM ja, eka bANe sAta kaDhAIe bhedI saune jhAMkhA karI nAkhyA hatA. emAMthI ja spaSTa artha karI batAvya, ke AvuM thavA mATe nirdoSa prANIone vadha e kaI jarUriyAtanI vastu nathI, eTaluM ja nahi, e vadhamAMthI ja bIjA aneka anartho paNa Ave che. A kaMTakezvarIdevIe kumArapAlane trizULa mAryuM e daMtakathA che. paNa e daMtakathAmAMthI ATale svara te jarUra nIkaLe ke lekamAnasa pramANe rAja upara je kAMI Apatti Ave, te A devInA bhega sAthe joDI devAnI saunI taiyArI hatI. udayana maMtrIne. kumArapAlanI mAMdagI(kuSTAdi duSTa roga)nuM kAraNa ke ahiMsAdharma sAthe joDI deze enI manamAM gaDabhAMga thaI. ane teNe te salAha paNa ApI ke "tUmaDuM tUTayA pachI tAra kAma lAgatA nathI, mATe AtmarakSA sAru devIone pazu ApavAM." A vastusthitine jene ApaNe oriental - ApaNI ja pitAnI - kahI zakIe evI cAturIthI hemacaMdrAcArye ukela karyo e vAta AgaLa AvI gaI che. prastuta viSaya paratve to A lekha eTalA mATe pharIne karyo che, ke hemacaMdrA "caturvizatiprabaMdha'mAM kaMTakezvarI gusse thaI e vAta uttarArdharUpe che. eTale bannemAMthI sAra kADhI ApavAne ahIM prayatna karyo che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 hemacaMdrAcArya cAryanI AvI je buddhimattA - kharI rIte sAmAnI vicArasaramAM kyAM deSa che te tarata pakaDI levAnI zakti - ene tame je mutsaddIpaNuM kahetA ho te e mutsaddI hatA; bAkI emanA jevI vyavahAru taiyAyika zakti te jamAnAmAM ghaNA ceDA mANasamAM hatI. AvI rIte paristhitine anukULa thavA chatAM temAM aNIzuddha cAritrabaLa batAvavuM e, mekaDugalanA zabdo vAparIe te, the stability and power of adaptation. which true character alone can give e vastusthiti darzAve che. A prasaMga ane AvA bIjA aneka prasaMge, je mukhyatve daMtakathAo hovA chatAM temAMthI aitihAsika mUlya tAravI kADhI zakAya tevuM che, e batAve che ke hemacaMdrAcArye emanA jamAnAmAM eka evuM viziSTa sthAna prApta karyuM hatuM ke jyAre jyAre koI paNa muzkelIne prasaMga Ave tyAre tyAre saunI AMkha temanA tarapha pharatI. AjanA rAjadvArI puruSane e mutsaddIgIrI, lAge; paNa kharI rIte e cAritranuM sAmarthya che. kumArapAla. prabaMdhamAM kahyuM che ke zatruMjayanI yAtrAmAM jyAre hemacaMdrAcArya darzana samaye, dhanapAle karelI "SamapaMcAzivA" bolatA hatA tyAre, kumArapAle vinaMtI karI, ke "tame kalikAlasarvajJa thaI tamArI potAnI karelI stuti kema bolatA nathI?" hemacaMdrAcArye ja kahyuM: "kAraNa ke emanA jevI * A kathanane bIjo eka Teko maLe che: "utkRSTa mahAkavi to siddhasena, utkRSTa mahAtAkika to matsyavAdI, utkRSTa saMgrahakAra to umAsvAtI, ane utkRSTa vyAkhyAtA to jinabhadra kSamAzramaNa; bIjA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 -hemacaMdrAcArya sadbhaktigarbhita stuti amArAthI thAya tema nathI. AvI vinamratA e spaSTa rIte batAve che, ke pitAnI pAse ghaNA vipula pramANamAM hatI te vidyAno paNa garva na karI zakavAnI sAdhutA emaNe prApta karI hatI. saune pitAnA pratye AkarSaNa karavAnuM naisargika baLa A vinamratAne lIdhe ja temanAmAM hoya, ane e ja emanI mutsaddIgIrI hAya. eTale ja ApaNe jyAre hemacaMdrAcArya, AdmabhaTTa ane rAjA kumArapAlane, bhaviSyamAM keNa rAjA thAya tenI carcA karatA joIe chIe, tyAre kudaratI rIte ja A sAdhue sthApelA vizvAsathI vismaya pAmIe chIe, ane hemacaMdrAcArya, kumArapAla, AmrabhaTTa vagerenI maMtraNane rAjadvArI viSamAM bhAga levAnI mahatvAkAMkSA tarIke gaNavA prerAIe chIe. paNa bhUlavuM na joIe ke, hemacaMdrAcAryuM jeTalI kRtio ApI che, te jotAM emanI eka paLa paNa temanAthI UtaratA che," zabdAnuzAsananI bRhat TIkAmAM Ama jaNAvI, sAthe sAthe potAnI laghutA batAvI che. A pramANe je je mahAna vizArade hatA, temanuM mukta kaMThe temaNe smaraNa karyuM che. juo, jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa, vi. 3, pRSTha 319; saMpAdaka: zrI mohanalAla dalIcaMda desAI. evI ja rIte emanI atyaMta suMdara kRti "viMzikA'mAM paNa "va sinatuto mahA azikSitArA nava vaiSA || azikSitanA AlApa jevI mArI A stutio kayAM ane siddhasenanI arthagaMbhIra stutio kayAM? - ema kahyuM che. hemacandrAcAryanI A vinamratA mAtra aupacArika nathI eTaluM jANanArane emanA jIvanasAmarthyane ane zA mATe e saune AkarSI zakyA tene khyAla Avaze. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 hemacaMdrAcArya nirarthaka javA dIdhAnuM emane piSAya tema lAgatuM nathI. rAjakhaTapaTamAM bhAga lenAre te aneka prapaMcAmAM bhAga le paDe, je hemacaMdrAcAryanA svabhAvathI viruddha hatuM. kumArapAla ane temanI vaccenA saMvAdo batAve che ke te jamAnAmAM jema bIjA rAjAo ane vidvAne - khAsa karIne rAjA ane kavi -ekabIjAnI pAdapUti karavI, zRMgArabharita kAvya kahevAM, strInA ulekhathI kAvyacAturya batAvavuM vageremAM ghaNe samaya gALatA, tema samaya gALavA e taiyAra na hatA. kumArapAlanI vinaMtIthI hemacaMdrAcArye te emane mATe gazAstra, vItarAgatetra, triSaSTizalAkA-mahAvIracaritra, racyAM hatAM. eTale je laukika paricaya ne rAjakAraNanI zakyatA pilI maitrImAM che tevI zakyatA AvI kevaLa sAdhumaitrImAM nathI. A maMtraNa vakhate AdmabhaTTa, kumArapAla ne hemacaMdrAcArya - e traNenuM dhyAna rAjanItimAM ne sAmAjanItimAM dAkhala thayelA navA dhArmika vicAro paratve heya e svabhAvika che. paNa e mutsaddIgIrI na hoya; e to je vicAro dAkhala thayA che, te vinAza na pAme enI sAtvika ciMtA paNa hoya. eTale temaNe saue ajayapAlane badale pratA5malalane gAdI maLavI joIe e nizcaya karyo hato. pratApamala zatrujayayAtrAmAM sAthe hatA e kharuM; paNa saMbhavita che, ke tenAmAM rAjA thavAnA vadhAre lAyaka guNe paNa hoya, kAraNa ke ajayapAle traNa varSamAM je rIte pAchaLathI rAja calAvyuM te jotAM pratApamala enA karatAM ghaNuM vadhAre lAyaka haze ja. eTale enI pasaMdagI. WWW Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 hemacaMdrAcArya karavAmAM AvI emAM A lAyakAta paNa kAraNarUpa heya. bIjuM paNa eka kAraNa che. kumArapAlanI be bahene hatI, temAMnI nAmaladevI athavA premaladevI kRSNadeva sAthe paraNAvelI; enI madadathI ja kumArapAlane gAdI maLelI. ane rAjyanA rakSaNa mATe thaIne avivekI kRSNadevane nAza ene karAva paDe. e vAtanA prAyazcitarUpe paNa, saMbhavita che ke, te * pratApamalane vadhAre cAhato hoya. jenadharmanA zAsana * "prabaMdhakeza'mAM A pratApamalane kumArapAlane dauhitra gaNavAmAM Avela che. e ene bhANeja haze e vadhAre satya lAge che. kumArapAlane kaI saMtAna hovAne ulalekha karyo nathI. enI eka bahena devaLadevI arNorAjane tyAM na rahetAM sAdhavI thaI hatI, e jotAM pratApamala premaladevIno putra hoI zake. jo kumArapAlane keAI saMtAna ja na hatuM - putra ke putrI - e hakIkata hoya te, Ane putrIne putra kahevAmAM kAMIka garabaDa thaI lAge che. Do. bulare "pratApamAlA' nAma ApyuM che, paNa te bIjA prabaMdhamAM - khAsa karIne jUnA prabaMdha jevA, ke "prabaMdhaciMtAmaNi', "prabhAvakacaritra'- mAM nathI, eTale A vastu spaSTa nathI. prabaMdhaciMtAmaNi" (phA. gu. sabhAnI AvRtti) pRSTha 167mAM kRSNadeva ene banevI hatuM ema kahyuM che, jyAre purAtanaprabaMdhasaMgraha" (siMghI jaina graMthamALA, graMthAka 2, pRSTha 39) pramANe pratApamalla banevInuM nAma che (tatra mAnItiH pratApamA). "kumArapAladevatIrthayAtrAprabaMdha" (ejana, pRSTha 43)mAM rAjendradauhitra pratApamala ane nRpaputrI lIlU - e be nAma yAtrikAmAM dekhAya che. "prabhAvakacaritra" A viSe kAMI ullekha karyo nathI; jyAre "kumArapAlapratibodha mAM paNa e viSe kAMI nathI. eTale jene vadhAre pramANabhUta gaNI zakAya tevA hemacandrAcArya, "prabhAvakacaritra" "kumArapAlapratibodha mAM A viSe koI spaSTatA nathI. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 hemacaMdrAcArya mATe thaIne hemacaMdrAcArye pratA5mala mATe rAjAne kahyuM, e vastu te svayaM asatya eTalA mATe ja che, ke AdmabhaTTa pite paNa jaina matane AgrahI chatAM "ApaNu vaMzane sAra" e mata pradazita karI ajayapAlanI tarapheNa kare che ane te paNa guru, rAjA ane pite vAtacIta karatA hatA tyAM. eTale pratApamalane rAjya ApavAmAM, pratApamalanA pitAnA vivekI svabhAva, kapriyatA, kRSNadevanI sabaLatAne yAda rAkhIe te, sAmatamAM thatI enI mAnabharelI gaNanA, ane pitAnI nibhaMgI bahena pratye rAjAne thayelI dayAvRtti - A saghaLAM ja kAraNe sAthe, pratApamalanI jainadharma pratyenI abhiruci eka kAraNarUpa hoI zake. vaLI semezvare paNa "kItikaumudI" (saga 2: leka para-54)mAM ajyapAlanuM varNana karatAM "nityamuhuvato nAra" (je haMmezAM strIone paraNata) ema jaNAvyuM che. siddharAja maraNa pAme tyAre sAmaMtoe aDhAra divasa - lagabhaga eka mAsa sudhI - e nAme rAja calAvyuM hatuM, ne mahIpAla, kIrtipAla ane cAhaDa urphe cArudattane hakka svIkAravA nA pADI hatI. e uparathI jaNAya che ke, sAmaMtamaMDaLa baLavAna te hatuM ja. ane ajayapAlamAM sIdhA vArasa sivAya bIjA guNo nathI e joIne ja kadAca pratApamala phAve ema dhArIne saue tenA nAma viSe vicAra karyo hoya e saMbhavita che. eTale A eka prasaMga uparathI hemacaMdrAcArye rAjakhaTapaTamAM bhAga lIdhe hate ema pratipAdana karavuM te barAbara nathI. ane bIjA evA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 137 ke prasaMga nathI, ke je uparathI temanAmAM rAjakhaTapaTanI zakti hatI - eTale ke evI vAtamAM paDavAne emane rasa hate - ema sAbita thaI zake. eTale A maukhika mitratAbharelI vAta thaI lAge che. paNa juvAna ziSyamaMDaLa hemacaMdrAcAryanI aliptatA jALavI zakyuM nathI. temaNe jaina zAsananI zakti vadhAravAnA mehamAM, ke pachI arasaparasanI ISathI prerAIne, ke guru karatAM savAyA thavAnI spardhAmAM, ke pachI ajayapAlathI saune nukasAna che ema mAnIne, utsAhabhera pakSe levAnuM zarU karyuM lAge che. vRddha hemacaMdrAcAryane kadAca A pakSApakSInI khabara na paNa heya. game tema, vidvAna rAmacaMdra ane bAlacaMdra, maMtrI pada ane AdmabhaTTa saue A vAtamAM je rasa batAvyuM, temAM chelA bene mATe te e rAjadharma hite, paNa sAdhu ane vidvAna evA be munivaroe temAM bhAga laIne temanI manavRttinI zithilatA ja darzAvI che. A viSe eka ghaTanA yAda Ave che. lavaNaprasAda ane rANuM varadhavale jyAre tejapAlane pUchyuM hatuM, ke makkAnI jAtrA mATe gujarAtamAM AvelA yavanarAjAnA gurune pakaDIe te kema?" tyAre tejapAle javAba dIdhe, ke "dharma saMbaMdhamAM kapaTapragathI rAjAone je lAbha maLaze, te pitAnI mAtAnA zarIrane vecI meLavela paisA jevuM che." * bAlacandra ane rAmacandramAM tejapAlanI A dharma ane rAjakAraNane * "prabaMdhaciMtAmaNi" (mu. phA. gu. sabhAnI AvRtti) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 hemaca`drAcAya hatI, tethI je viSaya ka * jANe ke peAtAnA kAryaM hatuM tenuM emane bheLaseLa na karavAnI naitika hiMmata na peAtAnA na hatA temAM e paDI gayA dharma vecatA hoya evuM hInasattva te dhyAna rahyuM nahi. peAtAnI sarva sAMsArika ne sAMskArika kriyA pUrI karI bhavaJIjaaMkurane nAza karavAnI tallInatA sevanArA hemacaMdrAcA`thI A vAta ajJAta rahI; ane enAM phaLa emane tAtkAlika maLyAM. hemacaMdrAcAya nu` mRtyu e jIvananA mahotsava tulya hatuM. keTalAka - bahu ja virala manuSya - mATe mRtyu e jIvananA * parama mahAtsava hAya tema Ave che. mahAnamana nAme eka vIranI kathA che, ke teNe duzmaneAnA daLane AkhA gAmanA nAza na karavA ane sa'hAra aTakAvavA kahyuM. duzmanee javAba ApyA ke tuM pANImAM DUbakI mArI rAkhe eTalI vAra ame saunA sa'hAra aTakAvIe, ne eTalA samayamAM je khacyA te bacyA. mahAnamana, janasamAjanA kalyANArthe, jaLamAM evA DUbe che ke pA bahAra nIkaLatA ja nathI ! zastro vAparavAne adhIra thayelA duzmanA jyAre ene bahAra nIkaLatA zvetA nathI, tyAre Azcarya cakita thAya che. pANImAM jALa nAkhIne ne tArAone utarAvIne mahAnamananI tapAsa cAle che. " jaLamAM paDacA pachI zvAsaruM dhanathI kadAca mana nabaLuM paDI jAya ne upara AvavavAnI vRtti thaI jAya, e jANe pAte pahelethI jANatA hoya tema, mahAnamana jaLanI aMdara khaDakane barAbara maDAgAMThathI vaLagIne cAMTelA maLI AvyeA ! Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 139 ne tene bahAra lAvyA tyAre paNa ekAda mULiyA sAthe enA bane hAtha te sakhata rIte vaLagI ja rahyA hatA ! hajArene saMhAra bacAvavA teNe Atmavisarjana karyuM hatuM! * hemacaMdrAcArya jevA vinadI, AnaMdI, ullAsamaya, saMyamamUti tapasvI jIvanane ane pRthvIne chellI vaMdanA kare emAM paNa kAMIka adbhuta hevuM joIe. prabaMdhakAre e kahyuM che ke pitAnA mRtyunA nita samayanI emane khabara hatI. e jamAnAmAM jyAM mRtyu viSene prajAne khyAla ja kAMIka judo hato, tyAM A vastune kAlpanika gaNatAM thaMbhI javuM paDe che. A viSe kAMIka kahIe te pahelAM mRtyune e jamAnAne khyAla samajI le ghaTe che. varadhavale pitAnI rANI jyataladevIne tenA banne bhAIo sAMgaNa ane cAmuMDane manAvavA ne yuddhamAM na UtaravAnuM samajAvavA pitRgRhe mokalyAM hatAM. jayataladevIe pitA zobhanadevane banne bhAIone vAravA mATe vAraMvAra kahyuM, ne gAjI rahele raNasaMgrAma aTakAvavAnI vinaMtI karI. zobhanadeve kaTAkSa karyoH "viradhavalanA jIvanane tane bhaya lAge che ne - vidhavA thavAne?" jayataladevIe vIratAthI javAba vALe: "nA, nA, e bhaya te zuM lAge? paNa bApanA kuLane nAza thaI jaze e bIkathI vAraMvAra kahI rahI chuM. azva upara jyAre e * A viSe zrI jhaveracaMda meghANIe eka suMdara vArtA lakhI che.. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 hemacaMdrAcArya navIra caDaze, tyAre pachI enI sAme UbhuM rahenAra zUravIra hajI te kaI ja nathI!" ane bIjI ja kSaNe e pAchI raNasaMgrAma tarapha cAlI nIkaLI. e jamAno e hate. e jamAnAnA ullAsamAM, vinodamAM, zRMgAramAM, vyavahAramAM, kAvyamAM, sabhAomAM je apUrvatA ane parAkrama mAlUma paDe che, te ja emanA sAdhusaMsAramAM, saMyamamAM ne yaugika kriyAomAM paNa mAlUma paDaze. eTale, jyAre ema kahevAmAM Ave che, ke pitAnA mRtyune samaya hemacaMdrAcAryane jJAta hatuM, tyAre e vAta kahevAmAM kaI e asAdhAraNa devo nathI ke jene nakAryo vinA na ja cAle, ke jene daMtakathA ke gapATaka gaNyA sivAya bIjI koI rIte enI cAvI ja na bese. eka rIte te, AjanuM vijJAna have aneka mAnasika kriyAone, dhIme ne dhIme, vadhAre mahatva ApatuM jAya che. eTale, AjanI 'daSTie jotAM paNa, AvI sAdhAraNa bAbata kahevAya ke hemacaMdrAcAryane pitAnA maraNane samaya jJAta hatuM, ke tarata ja e vastune daMtakathA kahI nAkhavAmAM koI atihAsika satyanI sevA thAya che ema mAnavuM barAbara nathI. vastutaH hemacaMdrA cAryanuM samasta jIvana eTaluM saMyamI hatuM, ke corAzI varSanI vRddha vaye paNa pite juvAnanA jeTalA ja udyogazIla hatA. bIjuM, "gazAstramAM emaNe jAtaanubhavanuM ghaNuM kahyuM che e jotAM, emane veganI kriyAprakriyAmAM rasa hatuM, ane Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 142 emaNe emAMthI sattva meLavelu ema lAge che. * eTale ( * mAnasika kriyAonuM jIvanamAM mahattva che e samajavA mATe paNa, jyAM zakaya heAya tyAM, saMpUrNa sahAnubhUtithI AvA praznane ApaNe jovA ghaTe che, TikheTamAM varSo gALIne AvelA alekjhAMDara DeviDa nIla peAtAnA pustakamAM eka dAkhalA Ape cheH TimeTanA DuMgarI pradezamAM dUra dUranA ekAMtamAM rahetA guru-ziSyA maLe te pahelAM varSAM tapazcaryAmAM pasAra thaI jAya che. paNa temanI vacce maunavANInA saMdezA cAlu hAya che. mane evA eka atianubhava thayA tethI huM e ANuM chuM. Telepathy e kevaLa navA zabda tA nathI, paNa TimbeTanA leAkeA ene vijJAna mAne che. ame TabeTamAM musApharI karI rahyA hatA, tyAM eka sAdhu maLyA. te peAtAnA gurune Du MgaramALamAM maLavA mATe jatA hatA. amArI sAthe e cAlyA. mArA vicAra paNa enA ekAMtavAsI gurune maLavAne hatA. paNu ziSyane e vAta rucatI na hatI. me... ene samajAvyA ke mAre mAtra tArA gurunAM darzana ja karavAM che. te bhAgI na jAya mATe ame ene kedI jevA rAkhyA, eTalA mATe ke e kAI paNa prakArane saMdezA gurune meAkalI na de. paNa jyAre ame gurunA Du MgarapradezamAM AvI paheAMcyA tyAre mArA Azcarya ne! pAra na rahyo. pAMca-cha mANase! amArI tarapha AvI paheAMcyA. tesaNe kahyuM : "gurune tame maLavA mAgA che! enI temane khabara che. paNa guru hamaNAM upAsanAmAM heAvAthI kAIne maLatA nathI." dekhItI rIte mArI sAthenA gurunA ziSya, jene havAI saMdezA kahI zakAya tevA saMdezA mekalAvyA hatA, kAraNa ke khIjI kAI rIte gurune mArA AvavAnI jANa thAya tema hatuM ja niha.' (--With Mystics and Magicians in Tibet') e ja pustakamAM AveluM A eka vAkaya paNa yAda rAkhavA jevuM che : ' Does one become visionary or rather is not that one has been blind until then ? ' Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 hemaca'drAcAya peAtAnA maraNusamaya e agAuthI jANI zakayA hAya e vAtane kevaLa 'takathArUpe hasI kADhavAnI jarUra nathI. kadAca je zakti manuSyamAM hAvAneA sa Mbhava che, tene lagatI ja e vAta hAI zake. AthI karIne dareka daMtakathAne ke atizacaiAktine aitihAsika pramANa mAnavAnI koI bhUla na kare; athavA evI bhUla pratye upekSA sevavAnI vRttine uttejana paNa ApavuM na ghaTe. paNa daMtakathAomAM itihAsanuM bIja chupAyeluM hoya che te, prayatnathI, sabhALathI ne vAra'vAranA e banAvanA judA judA ullekhA parathI tAravI zakAya eTaluM ja kahevAnA uddeza che. vaLI mAnavazaktinI anaMta zakayatA pratye paNa lakSa dvAravAnA hetu che. jyAre hemaca`drAcAya nA kAladharma najIka Avye tyAre temanuM vaya ceArAzI vatu hatuM. vIsa varSoMnI vayathI emaNe, ekadhArI rIte, cAsa va sudhI sarasvatInI upAsanA karI hatI. devacaMdrasUrie temane suvarNa siddhi viSe kahyuM tyArathI te emanuM aMtaHkaraNa, sa'bhavita che, ke kevaLa aMtarmukha pravRttimAM ja AnaMda laI rahyu. hAya. emaNe jIvananI eka paNa paLa bya gumAvI na hatI; jIvananI paLepaLamAMthI akhUTa AnaMda meLavyeA hateA. have bhavabIjaa'kuranA vinAzanI upAsanAmAM je kAI azuddhi rahI hoya te cALI kADhavAnuM kAma A jarita dehathI thAya tema nahotuM; zarIrane khadalavAnI jarUriyAta hatI. Atmavisarjana e have dharma hatA. zarIrane vaLagI rahevAnI vRtti e meha hatA. vaheMle ke meADe zarIra paDavAnuM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 143 hatuM. jyAM sudhI enAthI kAma apAtuM hatuM, tyAM sudhI te ene TakAvI rAkhavuM e dhArmika kriyA hatI. kadAca jIvanamAM meLavelI saghaLI siddhine saravALe mAnava pitAnA mRtyunI rItamAM batAvI zake che. eTale jyAre guru hemacaMdrAcAryane lAgyuM ke have pitAnA kAlanimaNane samaya AvI pahoMce che, tyAre temaNe saMghane, ziSyane ne rAjAne - saune AmaMtrI temanI chellI rajA laI levAno nizcaya karyo ane e pramANe te saune bolAvyA. * A lakhyuM tyAre to mAneluM ke A vAkya kadAca aupacArika ja haze, paNa hamaNuM mArA pitAnA jIvanamAM thayelA eka anubhavathI A vAkyane vistAra karavAnuM zakya bane che. hamaNAM ja mArA pitAnI mRtyuzamyA pAse UbhA rahevAne prasaMga Avyo; lagabhaga eka aThavADiyA agAuthI pitAne deha paDI jaze e viSe emaNe sUcanA ApelI hatI. paraMtu e to kadAca zArIrika vyAdhithI mANasa anumAna kare che evuM kevaLa anumAna ja heAya. paNa jyAre lagabhaga 72 kalAka agAu vAtacIta thaIne temaNe spaSTa rIte vakhata ApI dIdhe, ane e ja pramANe deha paDyo, tyAre e mAtra anumAna nahi paNa satyanI game te rIte emane thayelI pratIti ja hatI, e vizvAsa daDhatara thayo. ethI vadhAre Azcaryajanaka bInA to e hatI, ke pote jemanA jIvanamAM nitya kAMI ne kAMI rasa reDakyo hato evA bheLA rabArI, bharavADa, kaNabI vagere mRtyu pachI zoka karavA ghera AvyA, tyAre temAMnA dareke, judI judI rIte ane ekabIjAthI taddana ajJAta rIte vAta karI, temAMthI paNa e ja vani nIkaLyo ke bhAdaravA vada agiyAraze thayelA mRtyunI AgAhI emaNe zrAvaNa vada agiyAraze saune ApI dIdhI hatI ! ane e pramANe vyAvahArika kAryo karyA hatAM. e vakhate emano deha taMdurasta hato. eTale Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 hemacaMdrAcArya rAjAne vyagra ane ciMtAtura jaIne pite bolyA : he rAjana ! tamAre zeka nakAme che. tame pite paNa have ahIM thaDe vakhata ja che !" - pachI saunI sAthe vinamratAthI kSamAyAcanA karI, cogIndranI jema, hemacaMdrAcArya anazanavrata dhAraNa karI pitAnA aMtaHkaraNane na zabdo na rUpa na raso nA'pi gandho na vA sparza je 7 vaLe na na pUrvAparatvaM na yasyAsti saMjJA sa ekaH parAtmA tine vinendra * - e siddhasena divAkaranI vANImAM lIna karatA gayA. ane dhIme dhIme- kSamayAmi sarvAn sattvAn sarve kSAmyantu te mayi / maitryastu teSu sarveSu, tvadekazaraNasya me // huM sarve jIvene samajuM (samaje te ja mANasa kSamA karI zake), sa" mane samaje, ApanA ja eka zaraNamAM rahelA evA mArI sarva jI pratye premabhAvanA che!" e vItarAganI stuti vaDe pitAnI premazakti vadhAratA gayA. mRtyune samaya hemacaMdrAcArye kahI Apyo ke emanA jANavAmAM hatA ke emaNe mRtyusamaya agAu saunI rajA laI lIdhI, evI vAtane zaMkAnI dRSTithI ke prabaMdhakAranI rasazailInA strotarUpe gaNavAnI jarUra nathI. e vastu zakya che - samajavAmAM muzkela haze. * jene zabda nathI, rUpa nathI, rasa nathI, gaMdha nathI, paNa nathI, liMga nathI; jene nathI, pUrva - ke nathI aparatva, tema jene saMjJA nathI evA eka paramAtmA jinendra mArI gati che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 hemacaMdrAcArya chevaTe eka paLa evI AvI, jyAre emane saghaLuM vizva pitAnAmAM ne pate vizvamAM che ema spaSTa pratIti thavA lAgI he Atmana ! tuM ja deva che. tuM ja traNa bhuvananA pradezane udyota karanAra dIpaka che. te ja brahmajyati che. sarvane cetanA bakSanAra AyuSya paNa tuM ja che. tuM ja kartA ne bhaktA che. te ja jagatamAM gamana kare che. sthANurUpe paNa tuM ja che. have potAnuM svarUpa jANyA pachI bahirapaNuM kyAM rahyuM?" * | gujarAtane mahAna tapasvI, saMskAranetA, saMyamI sAdhu, mahAvidvAna ane gujarAtanA be mahAna nRpationA jIvanakAlanI samartha vibhUti, dhIme dhIme, pitAnA svarUpanusaMdhAnamAM tallIna banI gaI ! saMvata 1229mAM hemacaMdrAcArya paramadhAmamAM gayA! temane saMskAra ApatI vakhate apUrNa rAjA kumArapAle, temanI pavitra bhasmanuM tilaka karI, gurunA adazya AtmAne vaMdanA karI ane pote rAjakhaTapaTathI kaMTALela chatAM rAjadhurAnuM vahana karavA pATaNamAM pAcho pharyo. * Atman ! devastvameva tribhuvanabhavanodyotadIpastvameva brahmajyotistvamevAkhilaviSayasamujjIvanAyustvameva ! kartA bhoktA tvameva vrajasi jagati ca sthANurUpastvameva svasmin jJAtvA svarUpa kimu tadiha bahirbhAvamAviSkarASi // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] gujarAtanI pAse evA vidvAne bahu thaDA che ke jemanuM vizvasAhityamAM sthAna hoya. hemacaMdrAcArya evA vidvAnamAM che, ane tethI emanA vyaktitva vaDe gujarAta vizvavyApaka banI rahela che. zrI kanaiyAlAla munazIe, yogya rIte, emane mahAna tirdhara kahyA che. gujarAtanI bhASA, gujarAtanA saMskAra, gujarAtanI praNAlikA, gujarAtane vyavahAra-viveka, gujarAtanuM sAhitya, gujarAtanuM gujarAtIpaNuM ane gujarAtanI aprAMtIya bhAvanAvRtti - e saghaLAM upara hemacaMdrAcArye mUkelA vArasAnI sajajaDa chApa che ema kahevAmAM leza paNa atizayokti nathI. hajAre ne lAkhe gujarAtIone pitAnuM bhASAbhimAna na hatuM ke pitAnI bhASAzuddhine khyAla na hate. hemacaMdra AvyA ane tene bhASAbhimAna maLyuM. lAkhe gujarAtIo svaccha mauktika jevA vANabaMdhane dhIme dhIme bhUlI jatA hatA, parAkramI pUrvajonI kathA visarAI jatI hatI; dhIme dhIme parAkrama e akasamAta hoI zake ne aparAkrama e jIvana hoI zake, evI bhAvanAno udaya emAMthI thavAne hate. hemacaMdrAcArya AvyA ane nile pa daSTithI, zUravIranI, zRMgAranI, strIonA premanI, premIonI, parAkramanI, sainikanI ane suMdarI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 143 enI gAthAone, mAtA gurjarInA kaMThamAM mALA Ape tema, "dezInAmamALA" ne "abhidhAnaciMtAmaNi'mAM gUMthIne emaNe mALA AropI. e gAthAo Aje paNa mAyakAMgalA gujarAtIne parAkramI thavAnI preraNA Ape eTaluM sAmarthya dharAve che: putte jA kavANu guNa, kavaNu guNa mueNa jA bappIkI bhUMhaDI, capijajaI avareNa. ane sAdhu chatAM jemaNe saMsArI janenA ullAsamAM rahelI zauryavRtti nihALavA hamezAM utsukatA batAvI che, ane saMyama e anupama premamAM ja zakya vastu che ema jANune jemaNe premane paNa jIvanamAM enuM gya sthAna ApavA niraMtara AturatA darzAvI che, te hemacaMdrAcArya ja AvAM udAharaNa ApI, prajAnI nasanasamAM ramatI zuddha premanI, saundaryanI, ullAsanI ane viratAnI gAthAone saMgrahI zake? * chellA sAmalA dhaNa caMpAvaNI NAI suvaNareha, kasavaI diNI.. Dhole (nAyaka) te zAmaLe che, dhaNa (priyA-nAyikA) caMpAvaNI che - jANe ke suvarNanI rekhA kasoTI para lagAvI hoya tema. A paMktio vAMcatAM te jANe gujarAtIone jIvanaraMga ja pharI jAya che. caMpAvaNa gujarAtaNa ane dariyAnAM majA sAthe khelanAre, lAkhanAM metI lAvI e nArIne zaNa juo, mohanadAsa dalIcaMda desAIkRta "jaina gUrjara kavio' bhAga 1 lo. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 hemaca'drAcAya gAranArA, madhyayuganA mahAbaLavAna sAhasika gujarAtI ApaNI samakSa khaDAM thAya che. meDherAnI zilpasuMdarIe jema AjanI gujarAtaNAne aMgabha`ganuM lAlitya zIkhavavA hajI UbhI che, lagabhaga tevA ja bIjA sayamI zilpakAra sAdhu hemacaMdrAcArye . vINelI A mauktika-paktie guja rAtane enA vArasAnuM bhAna ApavA hajI UbhI che " dhavalu visUrai sAmiahA, gurUA bharU pikTjhevi; huuM kiM na juttauM duhuM disiddhi, khaMDaU deNu karevi. dhavala baLada -- uttama jAtinA baLada - potAnA muDadAla sAthIdArane joine viSAda kare che. are ! AnI sAthe huM kAM AbyA, ke mArI sAthe A kayAM Avye,' eve nirmAlya viSAda ene thatA nathI; ene te viSAda ema thAya che, ke 'banne bAju e TukaDA karIne mane ja kAM na jUtye ?" bhAra ane javAbadArI upADI levAnI uttama jAtinA ziSyanI tema ja taruNunI ~~~ AmAM mane dazA darzAvI che, ane e viSAda kevaLa vIrane zeAle tevA che. bhallA huA ju mAriA, bahiNi mahArA kantu; lajjejjaMtu vayaMsiahu, jai bhaggA gharU enjI. C he mahena ! bhaluM thayuM je mArA katha marAyA. jo e bhAgIne ghera Avata tA bahenapaNIothI huM lajjA pAmata. jai bhaggA pArakkaDA, teA sahi mannu pieNu; ahu bhaggA amhahu taNA, te teM mAriaDe, jo pArakA bhAgyA hAya te kharekhara, mArA piyuthI e parAkrama thayuM hoya, ane amArA bhAgyA hAya tA te ( mArA piyu ) mRtyu pAmela hAya tethI. --- Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemAcAya 149 jevI rIte rudramALanA tAraNane zilpIoe asakhya ramya mUrtiethI ane zaNagArAthI bharI dIdhuM che; avanIndranAtha TAgAra potAnA eka citramAM darzAve che tema, kRSNanA AgamanathI vidurane eTale utsAha AvyA che, ke premamAM ne premamAM emane dhyAna rahetuM nathI, paNa emaNe te dharanA khUNekhUNA -- are, tasue tasu jagyAzaNugArIdIdhI che, tevI ja rIte sAdhu hemaca`drAcArye gujarAtIonA kaThamAMthI je je maLyu te saghaLuM laIne tenI mALA gUthI premabhaktithI mAtAnI pAse dharI dIdhI che. e bhakti, zrama, ullAsa - AvuM trividha dana eka ja puruSamAM jovuM ane e saghaLA upara, pAtAnA yAgInA jevA saMbaMdha rAkhI, nara-nArInAM jobanarita vRMdmane cItaravA chatAM alipta rahevuM, e te kevaLa jeNe jIvanakalA sAdhya karI heAya tene mATe ja zakaya hatuM. ane e dRSTie hemaca'drAcAya ne jIvanakalAvIra' kahevAmAM ' e zabda yathArtha rIte vAparyAM gaNI zakAya. emanA jeTalI vidvattA hAvI e kadAca zakaya haze, paNa emanA jeTalA udyoga hAvA e bahu virala vastu che. emanA racelA zlokonI atizayaktivALI sakhyA bAda karIe te paNa, munizrI puNyavijayajI kahe che tema e echAmAM echI aDhIthI traNa lAkha leAkeAnI thavA jAya che. *munizrI puNyavijayajI kharAbara kahe che, che : ke e mahApuruSa kaye samaye, kai vastune, kevI rIte nyAya ApatA haze, emanuM munizrI puNyavijayajIe kareluM e saMkhyAnirmANu nIce * pramANe che :~ Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 hemacaMdrAcAya jIvana keTaluM niyamita haze, ane jIvananI paLepaLane teo keTalI mahattvanI lekhatA haze! khare ja, vizvanI mahAna vibhUtimAM zrI hemacaMdranuM sthAna koi aneruM ja che ane e emanI kAryadakSatAne AbhArI che.' siddhahema-laghuvRtti 6000 zlAka siddhahema-bRhavrutti 180. . ,, siddhahema-bRhanyAsa84000,, siddhahema-prAkRtavRtti 2200,, liMgAnuzAsana 3684 uNAddigaNa vivaraNa - 3250 dhAtupArAyaNu vivaraNa 5600 abhidhAna icaMtAmaNi10000,, abhidhAnacitAmaNi pariziSTa-pa 99 yeAgazAstra vItarAgastAtra ,, ,, vedAMkuza (pariziSTa) 24,, trizazilAkApuruSacaritra mahAkAvya 10 pa anekAtha kASa nidha TukApa dezInAmamALA I 3500 kAvyAnuzAsana 6800 99 3000 cha dAnuzAsana saMskRta cAzraya 2828 prAkRta dvAzraya 1500 pramANamImAMsA 2500 1828 zlAkaH 396 39 (apUrNa) 1000 99 19 32000 3500 12950 188 32 anyayeAgavyavacchedadvAtriMzikA (kAvya) ayeAgacavacchedadAtrizikA (kAvya) mahAdevastAtra 32 44 temanI pratibhA, temanuM samadarzIpaNuM, temanuM sadiggAnI pAMDitya ane temanA bahuzrutapaNAnA paricaya ApaNane AthI maLI rahe che. ( munizrI puNyavijayakRta patrikA : ' bhagavAna zrI hemacaMdrAcArya ' ) zrI meAhanalAla dalIcaMda desAI emanA ' jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa '(pR. 30)mAM nAMdhe che, ke ema kahevAya che, ke temaNe 6 99 99 - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca'drAcArya' At potAnA jIvananI paLepaLanA AvA vyavasthita, sayamI ane kalyANakArI upayoga karavA, e UMcAmAM UMcA prakAranI vaijJAnika vyavasthAzakti vinA zakaca lAgatuM nathI, mahAna sADAtraNa karADa leAkapramANu graMtha racyA che,' leAkapramANa, munizrI jinavijayajI noMdhe che tema, batrIsa akSaranuM gaNIe ne sADAtraNa karADa leAkeAnI racanA hemacadrAcAye vIsa varSathI ceArAzI varSa sudhInA ceAsaTha varSanA gALAmAM karI ema gaNIe, teA 64x765= 23360 divasa thayA, jenA kalAka lagabhaga cha lAkha thAya. cha lAkha kalAkamAM sADA traNa karoDa zleAka lakhavA mATe, mANase dara mineiTe eka leAka lakhavA joIe. A vAta tA, cAvIse kalAka, rAtadivasa gaNyA vinA, kAma karavAnI karI che. eTale je sAdhAraNa rIte kAmanA ATha kalAka gaNIe tA dara miniTe traNa zlAkanI sarerAza Ave ! AvI rIte je vAta svayaMbhU ja atizayeAktivALI che, tene nAMdhIne kharI rIte, vidyAnAe azraddheya banAvavAnA prayatna na karavA joIe. teA ja mULa vyaktine vadhAre nyAya maLe. munizrI puNyavijayajInI noMdha e STie dhaNI tulanAtmaka ane zraddheya hAI, temaNe nAMdhyuM che te pramANe, keTalAMka pustakA anupalabdha heAvAthI, temanI noMdha karatAM leAkapramANa vadhu hoya e saMbhava che. ---- hemacaMdrAcAryanA aneka vidvAna ziSyAe emane kAmamAM madada karI haze e vAta saMbhavita che. paNa e madada mULa zleAkeA lakhavA karatAM vyutpatti, zabdamULa jevAM, zabdo saMgrahavA vagere prakAranI ja hAI zake, kAraNa ke evA spaSTa ullekha * devaLeAdha hemacaMdrane maLavA gayA tyAranA agAu TAMkela che. eTale je saMkhyA kahevAmAM Ave che, te saMkhyAmAM hemacaMdrAcAye zlokA ApyA hAya e saMbhavita lAgatuM nathI. munizrI puNyavijayajInI noMdha e rIte vadhAre vivebharI ne vizvAsapAtra che. - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya vidyutavijJAnazeAdhaka eDisana viSe kahevAya che, ke ene IMglaeNnDanA rAjAnI sAthe maLavA mATe pAMca miniTane paNa avakAza na hatA. vyartha eka paNa vicArane jIvanamAM sthAna na hAya tA ja ATalA udyoga zakya che. kArloIla kahe che te arAkhara che: Genius is the capacity to take inexhaustible pains. hemacaMdrAcArye gujarAtamAM paga mUkayo, pATaNamAM AvyA ane aNahilapuramAM mALavAnI rAjalakSmI sAthe sarasvatI paNu AvI. vyAkaraNa, keza, tattvajJAna, nyAya, caiAga, rasa, alaMkAra, itihAsa, purANa, dhArmika AkhyAnA ema aneka kRtiethI emaNe mAtA gurjarIne, jema koi mahAna prAsAdane zilpI zaNagAre tema, AbharaNurita karI dIdhI. 151 ------ hemaca'drAcArye meLavelI A siddhine jyAre samagrapaNe khyAla karIe chIe tyAre e, mAtra potAnA jamAnAnA 4 nahi paNa, harakoI jamAnAnA mahApuruSa hatA ema lAge che. keTalAka manuSya. mahAna hoya che; paNa te potAnA jamAnA pUratA ja. jamAneA badalAya ke tarata emanuM mUlyAMkana karI jAya. paraMtu jemaNe jamAnAnI sAthe sAthe ja potAnI jAta viSe paNa sa`zeAdhana karIne emAMthI ja pachI jamAnAne ghaDavAnA prayatna karelA heAya che, evA manuSyA nitya preraNA dAyI rahI zake che. hemacaMdrAcArya nuM jIvana Avu nitya preraNAdAyI che. hemaca'drAcAya nA saMbadhamAM udyogazIlatA uparAMta AjI mahattvanI vastu e che, ke emaNe je kA` lIdhuM te Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 153 dareka kAryane nyAya ApyuM hatuM. kArya karavAnI temanI A vRttine lIdhe ja emaNe jIvananA mahatvanA prasaMgene, emanAM sAcAM mUlyAMkane mUkIne, mUlavyA che. emanI vyavahAra nipuNatA ke rAjanItinipuNatA e A vRttine paripAka che. ethI ja rAjanItinipuNa chatAM e eka nilepa sAdhu rahI zakyA hatA, ane nirlepa sAdhu chatAM vyavahAradakSa purUSa gaNAyA hatA. vyavahAradakSa chatAM e vidvAna maTayA na hatA, ane vidvAna rahyA chatAM e pithIpaMDita thayA na hatA. samagra prajAnA utkarSamAM te AvI vRttivALe manuSya ja mahatvane bhAga bhajavI zake e atihAsika jIvanacaritramAMthI siddha karI zakAya tevI bAbata che. hemacaMdrAcArye pitAnA jamAnAmAM je kAMI astitvamAM hatuM - rAjA, rAjasattA, lekavyavahAra, lekaprathA, vikasabhA, vidyAdhAma, maMdira, maTha, nATayagRha, nRtya, utsa, yAtrAo vagere je kAMI astitvamAM hatuM - te saghaLuM pitAnA vyaktitvathI chAI dIdhuM hatuM. te saghaLAMne emaNe apanAvyAM, kalpanAthI vaibhavabharita karyA, pitAnI jIvanazuddhithI ujALyAM, ane pharIne lekasamUDamAM ramatAM mUkI dIdhAM. "amAruM nagara AvuM ja hoya, amAro rAjA A ja heya, amArA sAmaMte AvA ja hoya, amAre vaNika Ave ja hoya" ema, zrI kanaiyAlAla munazIne zabda vAparIe te, guja. rAtIomAM "asmitA' ANuM. gujarAta paNa kAMIka che; kAMIka zuM, gujarAta eka ane advitIya che evI ahaMvRtti nahi, paNa samajaNapUrvakanI udAtta vRtti gujarAtIone ApanAra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 hemacaMdrAcArya pahelA mahAna gujarAtI tarIke hemacaMdrAcArya haMmezAM. yAda raheze. gujarAtane suvarNayuga te selaMkIyuga. e suvarNa yugamAM jaDAyelAM be mahAmUlyavAna ratna te siddharAja jayasiMha ane kumArapAla. e banne nene, hIrAnI jema pahela pADIne, atyaMta tejasvI ane mUlyavAna banAvanAra hatA. eka akiMcana, sAtvika sAdhu, ane te hemacaMdrAcArya. A samagra sajana Arya-saMskRtimAM dhabakI rahelA prANanuM pratIka banI rahe evuM che, eTaluM ja nahi, kaI paNa jamAnAe - khAsa karIne hiMdanA keI paNa jamAnAe- navuM kavaca dhAraNa karavuM haze tyAre A tripuTInI amara kalA emane mArgadarzana ApI zakazeH parAkrama, puruSArtha ane pavitratA. siddharAja jayasiMha e parAkramanI - ratsAhanI mUti che, puruSArthanI mUrti kumArapAla che, ane e bannene pavitratAnI akhaMDa maryAdA darzAvanAra hemacaMdrAcAryuM che. jyAM A tripuTI yegya rIte banI haze, tyAM vijaya ane siddhi haze. hiMdanA ItihAsanI e viziSTatA dhyAnamAM rAkhavAmAM Ave, ke jyAre paNa enI prajAmAM prANa prakaTe che, tyAre eka maMgalamUti e pravRtti sAthe joDAyelI hoya che. e viziSTatA dvArA ApaNI saMskRtine anurUpa ane AkhA vizvane mArgadarzaka evI krAMti zI rIte thAya enI paNa kAMIka rUparekhA AMkI zakAya. ApaNe aitihAsika vyaktione AvI rIte abhyAsa karavAnI paNa jarUriyAta Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 155. UbhI thaI che. A dRSTie paNa hemacaMdrAcArya nuM bahumUlya jAze. kA - hemacaMdrAcArya'nA jIvananuM kharuM mUlyAMkana karavA mATe te emanA kavananA mahAsAgaramAM STi karavI paDe tevu che. AvA sAdhue jAta-vilApanane eTalu' mahattva ApatA ke peAtAnA viSe kAMI paNa na kahevAnA dhama e emane mana zAstrAjJA hatI. paraMtu pAtA viSe evI rIte kAMI na kahevAthI ja emaNe ghaNuM kahI nAkhelu' hAya che. emaNe kIti, kanaka ane kAma-prerita koI kAma karyuM nathI. emaNe lecchAthI keAI kAnA AraMbha karyAM nathI; gItAmAM kahela bhaktanA jevI e avasthA che. ane karmalanA tyAga e cAritranu niyAmaka khaLa che. jema citA: kavAsInA matathaH - e emanA jIvananuM madhyavartI sAmarthya rahyuM che. vanarAja cAvaDAthI gujarAtanA je utkarSI zarU thayelA te mUlarAja, bhImadeva, siddharAja ane kumArapAlanA jamAnAmAM Toce paheAMce che. vanarAjane ane tenI pachInA pATaNanA dareka rAjAne ... doranAra eka akicana niHspRha sAdhu itihAsamAM, ghaNuMkharuM, dekhAya che. kumArapAla pachIthI sAlakIyuganI kIti jhAMkhI paDe che, ane hiMdanA sarvabhakSI vinipAtamAM gujarAta paNa AvI jAya che. hemaca'drAcAya gujarAtamAMthI vidAya le che ane enI sAthe ja gujarAtanI sa`skArAnnati jANe samApti pAme che. paraMtu hemaca'drAcArye potAnI kalpanAthI sarajelu' eka mahAna gujarAta hamezane mATe ' dvAzraya 'mAM sacavAyelu Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 hemacaMdrAcArya che. "lyAzraya"nuM etihAsika mUlya . durgAzaMkara zAstrI ghaNuM ochuM AMke che, emAM ApelI keTalIka hakIkata ardhasatya hoya ema emane lAge che ane e banavAjoga che. paraMtu e ardha satya hoya te paNa enuM mUlya ochuM nathI; eTalA mATe, ke je kAma ItihAsa karata - prajAne utkarSa sAdhavAnuM - te kAma e kare che. keTalAka mAne che, ke aitihAsika satya e nakkara hakIkatothI bharapUra vastuo ja hovI joIe. kharI rIte, te atihAsika satya e ItihAsakAranI pitAnI pratibhA ane e yuga ane vyaktiene samajavAnI enI daSTi, emAMthI utpanna thatI kAlpanika vastuo che. kalpanA vinAne itihAsa, e eka lekhaka suMdara rIte kahe che tema, prANa vinAnA deha je che. ApaNe ka9panAthI vadhu paDatA sAvaceta rahevAnI vRttivALA thatA jaIe chIe, paNa kharI rIte, je kavana ne jIvana -vacce saMbaMdha nathI, evA kavanathI ja DaravAnuM hoya che. hemacaMdrAcArya pATaNane varNavatAM " zauryavRttI' ema kahe eTalAmAM ja ApaNe, "kavinI kalpanA, kavinI kalpanA - ItihAsa nahi, ItihAsa nahi ema dhrujI UThIe e vastu te ApaNuM pitAnuM ka95nAdAridra darzAve che. hemacaMdrAcAryanuM pATaNanuM e darzana, e e jamAnA mATe atizayoktibharyuM lAge evI aitihAsika mAhitIo ApaNI pAse hoya te paNa, pATaNanagarI viSenuM hemacaMdrAcAryanuM e eka svapna che, e mane rama svapna che. ane e satya thavAnI zakyatAo prajAjIvanamAM paDelI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 1pa7 che, mATe evA kAvyaprakArathI dhrujavAnI jarUra nathI. 'Beware of a poetry of effect, that does not issue from your naked achievement !' paNa "dvayAzraya" pUratI hemacaMdrAcAryanI kharI mahattA te e gaNavI joIe, ke e. kAvyamAM emaNe je joyuM che eTaluM ja ApyuM nathI; e reality - jaDavAdanA pUjArI nathI. prajAjIvanamAM rahelA caiitanyane kuliMga, e paNa emanA kAvyane viSaya che. HOT HI2 Reality is a beast; reality is a murderer. e AvA svapnadraSTA hevAthI ja pitAnI pachInA yugamAM paNa jIvI zakyA che. keTalAkanI eka bIjI dalIla che, ke hemacaMdrAcArye pitAnuM kahevAya evuM ghaNuM ochuM ApyuM che. pratibhAsaMpanna eTale jene orginality - apUrvatA varI hoya e ja, e saMkucita artha laIe te A dalIlamAM keTaluMka satya. lAge. paNa hemacaMdrAcArya mukhyatve sAdhu - ane nahi ke sAhityakAra - hatA; emane pradhAna dharma sAdhune hate; sAhityasevA emane gauNa dhama hatuM. sAdhunI dRSTie lekasaMgraha e emane mATe mahatvanI vastu hatI, kavinI kIti e emane mATe utarAM jevI hatI. eTale emaNe pitAnA sAhityakSetranI e rIte ja pasaMdagI karI che. emaNe je saghaLuM nAza pAmavAnuM hatuM te saMgrahI lIdhuM, lekakaMThamAM hatuM te pustakamAM mUkayuM. pustakamAM hatuM te vyavasthita karyuM, veraNa cheraNa hatuM te eka ThekANe ANyuM, na hatuM te navuM sarakyuM, jUnuM hatuM te navuM karyuM. e saghaLAmAM lekasaMgraha emane mATe mArI hatI. sAdhunI 37 ha; e e Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 hemacadrAcAya - e eka ja STi soMsaravI kAma karI rahI hatI. emane koI kavi na gaNe; kAMI phikara nahi. e apU lekhaka nathI; kAMi vAMdhA nahi. emaNe pAtAnuM kahevAya evuM thADu` ApyuM che te azaktithI nahi, dRlTipherathI; ane emane mATe vadhAre mahattvanuM bIjuM kAma rAha jotuM hatuM mATe. emanI pAse kadAca A eka keyaDe rajU thayA haze : kAvyA karu, kavi banuM, kI`ine vadhu` ke leAkasa`graha mATe saghaLI evI zaktienA paNa bhAga ApuM ? ' hemaca'drAcA'nI jIvanasiddhinA cAra prakAra cheH e vidvAna sAhityakAra che, sa`skAranirmAtA sAdhu che, samayadharmI rAjanItijJa che, ane sauthI vizeSa e AdhyAtmika pathanA mahAna musAphara che. jIvananI e cAre siddhinI AsapAsa emanI jIvanagAthA vaNAyelI chaeN, emanI kavanarIti paNa lagabhaga A siddhinA patha pramANe ja vahI che, emanI kRtione paNa A cAra vibhAgamAM vaheMcI zakAya tema che. emanA jIvananuM mUlyAMkana paNuM sAhityakAra, sAdhu, saciva ane saMyamI tarIke thai zake, emanI satAmukhI prati bhAnuM ja e phaLa che, ke emaNe je sAhitya ApyuM e cira'jIva tattvA dhAraNa karanAruM, emaNe ApelA saMskAra gujarAtanI prajAne TakAvanArA, emanI rAjanIti rASTrane mAtra mahAna nahi, paNa pavitra rIte mahAna thavAnI preraNA denArI, emanA sayamadha hureka yugane dha sahiSNutA darzAvanAra, emanI AdhyAtmika vRtti mAnavazaktine ajeya banI rahevAne gurumaMtra ApanArI. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 15 gujarAtanI AjanI saMskRtimAM hemacaMdrAcArye ekalAe Apele A phALe je-te nathI. bIjI paNa eka vastu, A pratibhA viSenI carcA karatAM, najara samakSa rahevI ghaTeH mAtra saundaryadarzana e ja pratibhAnuM ekamAtra kAma nathI. paNa praNAlikA evI thaI gaI che ke saundaryadarzana e ja jANe ke pratibhAzALIpaNuM mATe ekane eka mApadaMDa hoya. ane pratibhA eTale kAvyatva, nATakaracanA vagere. paNa saundarya. darzana uparAMta mAnavane bIjI paNa be baLavAna zakti maLelI hoya che, emAMnI eka zakti zuddha jJAnane zodhanArI che ane bIjI, jene naitika zuddhi kahIe, e mATe AgrahI hoya che. emAMthI koI paNa eka zaktivALe, bIjI zakti ochI dharAvatuM hoya e saMbhavita che, paNa ethI bIjI zaktionuM mUlya ochuM AMkavuM e barAbara nathI. * * The aesthetic faculty is only one of the three great disinterested instincts, which deliver the mind from the tyrannies of sense and selfishness. The other two are the pure love of knowledge, which animates the man of sceience, the scholar, and the philosopher; and the ideal of moral goodness and purity which in its highest form, determines the character of the saint...but there is always some risk that those who have specialized in the quest of the Good or the Beautiful or the True, may be tempted to undervalue the Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 hemacaMdrAcArya e daSTie jotAM hemacaMdrAcAryanI pratibhA e ghaNuM sAtvika ne satvazAlI pratibhA che. emaNe satyam ane zivane jIvana dhyeya banAvyAM che; muMm emane mATe gauNa hatuM.. | hemacaMdrAcAryanA je vido ApaNI pAse nedhAyelA contribution made by the two others. Science must. recognize that it cannot convert to a higher life, alone; Religion and Art are necessary allies. (W. K. Inge: 'More lay Thoughts of a Dean ). 4 evA eka-be vineda A rahyA : kapada maMtrIe eka vakhata AcAryane praNAma karyA. AcArya maMtrInA hAthanI mUThI vaLelI joI pUchayuM : "hAthamAM zuM che?" haraDaI," kapardIe javAba Apyo. "ha" ane "raDaI" ema be bhAga, hoya tema AcArye kahyuM: "da 24=zuM "ha" hajI paNa raDe che?" kapardIe vinoda samajIne uttara vALyo: "nA, nA, prabhu! have te zuM raDe?" "ha" chelo vyaMjana che, mATe e potAnA nasIbane raDato. hatuM. paNa have e hemacaMdrAcAryanA nAmamAM AvavAthI dhanya thaI raDato nathI - e bhAvArtha che. vireAdhIne paNa krodha ThArI nAkhanAro hemacaMdrAcAryane eka bIje vinAda vadhAre noMdhapAtra che. eka vakhata keI dveSI jane, sAmAnya viveka bhUlI, hemacaMdrAcAryane niMdAmaka glaeNka kahyo. prabaMdhaciMtAmaNimAM "vAmarAziprabaMdha' nAme e prasaMga prasiddha thayA che. kalAkanA traNa caraNamAM hemacaMdrAcAryanI niMdA karI cothA caraNamAM "soDaa hemarasevaka: vistRpillaNi samAjajIti - evo A. hemaDa nAmano sevaDa (jaina gorajI) Ave che' ema samApti karI. keI paNa mANasane krodhathI prajavalita karI mUke evI A niMdA sAMbhaLI AcAryanA pAtaLA nAnA suMdara oThamAM jarAka mita AvyuM. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya che, temAMthI paNa emanA cAritra viSe prakAza maLe che. emanuM AvuM hAjarajavAbIpaNuM e kevaLa pratyutpana matinuM pariNAma nathI, paNa svabhAvamAM AvelI apAra zAMtinuM pariNAma che. A apAra zAMti - prasanna svabhAva - e hemacaMdrAcAryanuM sauthI samartha ane amegha zastra che. vANImAM - ane vicAramAM paNa - sthApelI ahiMsAnuM e sahaja pariNAma che. bhagavAna hemacaMdrAcAryanuM * kalikAlasarvajJa biruda, munizrI puNyavijyajI rIte kahe che tema, temanA advitIya guNene AbhArI che. mAnavanA itihAsamAM AvI vibhUtio keIka vakhata ja Ave che ane Ave che tyAre e samayane pheravI nAkhe che, navAM mUlyAMkane sthApe che, navuM pratispadhI hamaNAM pitAnA prahAre rAtopIne thaI jaze evI prAkRtajanasvabhAvasulabha icchA rAkhanAra vAmarAzi bheThe paDI gaye. AcArya kiMcita hasIne kahyuM : "utAvaLamAM tame vyAkaraNanI eka bhUla karI beThA cho, paMDitajI! vizeSaNa paheluM mUkavuM joIe e niyama paNa yAda nathI ke zuM? hera sevara ema nahi paNa sevA hemaDa" ema joIe ! zAMta mukhamudrA ane evuM ja zAMta mana, kAraNa ke te vinA, ATalA niMdAtmaka vacanane aMte, vyAkaraNanI bhUla zodhI kADhanArI sthiratA saMbhave nahi. e bane dazyo ATalA nAnA vidamAMthI paNa vAMcanAra jaI zake tema che. * A kalikAlasarvajJa artha e ke mANasane sukha ke dukha tyAre ja asara kare che, jyAre enA pUrvAparanA saMbaMdhane ene khyAla heto nathI; e khyAla Ave to sukha ke duHkha kAMI ja na rahe. mArA upara paDanArA duHkha viSe huM jANuM to e duHkha, he. 11 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 hemacaMdrAcArya jIvana race che, navI zakti janmAve che ane navI daSTi Ape che. hemacaMdrAcArye lokajIvanamAM A saghaLuM ApeluM che. eTalA mATe emane AcArya kahevA, mahayAkaraNa gaNuvA, mahAkavi mAnavA, mahAsamartha paMDita samajavA, mahAmuni mAnavA - e saghaLAM karatAM eka ja mahAna vizeSaNa "kalikAlasarvajJa"thI emane oLakhavA e vadhAre gya che. zrI kanaiyAlAla munazIe emanI pratibhAne mAna duHkha nathI rahetuM; kAraNa ke e pariNAma amuka kAraNane svAbhAvika vipAka banI rahe che. ane je kAI evA kAraNane kartA thAya, te evA pariNAmano avasthaMbhAvI bhoktA paNa bane. atyAranuM atyaMta sthUla udAharaNa laIe to, eskavIthe, sane 1918nI saMdhimAM, AjanI bhayaMkara laDAInAM bIja joyAM hatAM te. e rIte kalikAlasarva sukha-dukhanI pAMkhane jIvanamAM upayogI ane anivArya gaNe che. Joy & woe are woven fine, A clothing for the soul divine; Under every grief and pine, Runs a joy with silken twine. It is right, it should be so, Man was made, for joy & woe; And when this we rightly know, Safely through the world we go. -Blake AtmAnuM aNamola vastra AnaMda ane zokanA tANAvANamAMthI vaNAya che. hareka zoka ane vedanAnA aMtaramAM eka AnaMdarekhA supta paDelI che. mANasa AnaMda ane zokano vAraso meLave, emAM ja enuM zreya che. A je samaje che te jagatane tare. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 163 ( ApatAM cagya rIte kahyuM che ke e khAlasAdhue siddharAja jayasiMhanA jvalaMta yuganAM AMdolanA jhIlyAM; kumArapAlanA mitra ne prerakanI padavI prApta karI; gujarAtanA sAhityane navayuga sthApyA. emaNe je sAhitya-praNAlio sthApI, je aitihAsika dRSTi keLavI, ekatAnuM bhAna sarajAvI je gujarAtI asmitAnA pAcA nAkhyA tenA para Aje agAdha AzAnA adhikArI evA eka ane avicAya gujarAtanu madira racAyuM che.' * . *zrI kanaicAlAla munazIe majarInI kAlpanika mUrti pAse hemacaMdrAcArya ne asvastha thatA batAvyA che; e vastusthitithI keTalAkanA sAMpradAyika mAnasane dhakko paNa lAgyA haze. kalAkAra tarIke zrI. munazIe lIdhelI e chUTamAM sAceAnei A pramANe che : mANusa mahAna janmatA nathI, mahAna thAya che. tilaka mahArAjane gaNita upara agAdha prema hatA. deze e premane bhAga mAgyA. ane emaNe potAnA kalpanAnA AnaMda jatA karyAM. juvAna hemacaMdrAcArya kalpanA-pradezamAM rAcanAra suMdara kavi paNa koI vakhata haze. triSTizalAkA'mAM emaNe varNavelI ' kalpanAnI suMdarIe ' emane kAvyarasa tarapha AkatI haze. ane emanA nityAta saMyama emane atyaMta udyoga vaDe siddha thAya evA zAstrIya jIvana tarapha dAratA haze. e prayatna vaDe hemacaMdrAcAya mahAna thAya che - e siddha karavuM hAya tA emanA jIvanamAM eka ma'jarI AvI ja joIe. evI rIte kalAkArane ti samajyA vinA hareka saMpradAya peAtAnI adhabhaktine dharyAM kare tA, pariNAme, e saMpradAyanA sAhitya pratyenI abhyAsavRtti nAza pAme. hemacaMdrAcAya ne majarIe AkaryAM emAM maMjarI mahAna hatI; kAraNu ke e kAlpanika hatI. ane kalpanA, heAya enA karatAM ghaNuM vadhAre sAmarthya darzAvI zake che; paNa hemacaMdrAcAya teA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 hemacaMdrAcArya eka ghaDIbhara kalpanA karIe, te hemacaMdrAcAryanI gaura, kAMcanavarNa, UMcI, paDachaMda, pAtaLI kAyA ApaNI najare caDe che. prAkRta "dvayAzraya"mAM varNana karela pATaNanI emanI kalpanAmUrti eTalI vaibhavazALI, suMdara ne mane rama che, ke jANe e vaibhava, ane manerama kAMti, ane e pratApa ne prabhAva emanI vANImAM emane pitAne ja deha varNavatA hoya ! tapelA suvarNa jevI kAMti, * caherA upara AvI rahelI premabhAvanAnI mRdutA, zramasAdhanA ane saMyamathI banAveluM dujeyapauruSa zarIra, vicAranI spaSTa saraNIthI nAkanI mane hara dAMDImAM AvelI gAraDanA jevI ramaNIyatA, bhavya AkarSaka pratibhAsaMpanna dekhAva, zarIrazuddhi, vicArazuddhi, mAnasazuddhi - e traNe prakAranI zuddhithI netramAM beTheluM akAraNa naisargika manahara AchuM mita, yegInA jevI nispRha manedazA, ane chatAM mAtra sAdI vinedavANIthI paNa lekanA dilane jItanArI madhura prasanna bhAratI - hemacaMdrAcAryanI kalpanA kare ane emano deha pATaNanA khaMDeremAMthI khaDe thAya che. vadhAre mahAna hatA; kAraNa ke kalpanAnI evI aneka maMjarIone tajavAnuM emanAmAM sAmarthya hatuM. paNa pralebhana taryuM hatuM, mATe pralobhana AvyuM ja na hatuM e dalIla te anatihAsika ane tattvadarzananI paNa viruddha che. * somaprabhakRta "kumArapAlapratibaMdha', gAthA 20-21 * siddharAjane emanA dekhAve AkarSyA hatA, e vastu dhyAnamAM rAkhavI joIe. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemaca`drAcAya - pATaNanAM mahAlaya, mahAsarovaro, mahAmatrIo, mahAna strIo, mahAjanA ane mahAna rAjAo sAthe jyAre A mahAna puruSa UbhA rahetA haze, tyAre enA UMcA, kadAvara, paDachaMda, sIdhA, sazakta, saMyamI zarIrathI, jANe pATaNane nihALatA koI mahAna ajeya AtmA UbhA hAya, jANe ke saune kahI rahyo hAya, ke jyAre A maMdire niha hAya, mahAlayA nahi hoya-- koI nahi hoya -- tyAre ~ tyAre paNa tame phikara karatA nahi, tamArI vatI huM - tamArA AtmA - AMhIM ja hAiza; tame kevA mahAna hatA e gujarAtIone kahIza, gujarAtIo kevA mahAna thaI zake e hIza, e mahattAnuM gAna gAvA meM vIratA, sAmarthya, saMskAra ane saMyama'nuM gAna gAtI kRtie cAre dizAomAM vahetI mUkI che. gujarAtIe enA zabdo sAMbhaLaze, emAM rAcaze, ene apanAvaze, ane potAne ghaDaze. tame gujarAtamAM pharI jIvaze.' ( sUryodaya samaye, sarasvatI nadInA kinAre UbhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzathI - tejathI AkhA gujarAtane chAI detI kalpA, ane tamane hemaca'drAcArya dekhAze. 165 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa klRpta vyAkaraNa nava viracita chado navaM dvayAzrayA'laMkArau prathitau navau prakaTitaM zrIyogazAstraM navam / tarkaH saMjanito navo jinavarAdInAM caritra navaM baddhaM yena na kena kena vidhinA mohaH kRto dUrataH // "navuM vyAkaraNa, navuM chaMdazAstra, dvayAzraya mahAkAvya, alaMkArazAstra, yogazAstra, pramANuzAstra, jinacaritra - A saghaLuM jemaNe racyuM, te hemacaMdrAcArye lekane moha kaI kaI rIte dUra nathI karyo?" semaprabhasUrie uparanA lekamAM hemacaMdrAcAryanI A rIte sAhityasamIkSA karI che. pitAnA samayanuM sAhityanuM eka paNa aMga AcAye vaNakheDayuM rAkhyuM nathI. evI agAdha vidvattA chatAM emanAmAM je vinamratA hatI ane sarva janane priya thaI zakavAnI alaukika cAritrazuddhi hatI, ene lIdhe hemacaMdrAcArya samagra janavatI saMskAranA nirmAtA thaI zakyA hatA. gujarAtanA AjanA saMskAre, vinamratA, Atithya-satkAra, ahiMsA, viveka, vacanapAlana, vyavahArazuddhi, vyApArasAhasa, dayALuvRtti, aprAMtIyatA - AkhA hiMdane mukAbale gujarAtanuM A je gujarAtIpaNuM - e gujarAtIpaNuM caulukya vaMzanA rAjAonA vakhatamAM nirmANa thayuM che. ane e saMskAranirmANamAM hemacaMdrAcAryanI vibhUtine Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 hemacaMdrAcArya ghaNe moTo phALo che. "mo ro phUdattaH' e somaprabhanA vAkyamAM leza paNa atizayokti nahi lAge. hemacaMdrAcAryo, e pramANe, gujarAtanA saMskAranuM nirmANa karyuM, emAM emanI vizALa - sAMpradAyika aMdhazraddhAthI para -evI daSTi kAraNarUpa che. emaNe gujarAta mATe janmAveluM e abhimAna (sArA arthamAM) bIjA paNa ghaNuM jaina munioe pitApitAnI kRtiomAM darzAvyuM che. munizrI puNyavijayajIe emane rogya rIte "svAduvAdavijJAnamUti' kahyA che. A syAdvAda e ja hemacaMdrAcAryanuM niyAmaka baLa che. lekasaMskAranuM zAMta kAma jIvanabhara karyA karavAnI mahattA paNa e vAdanuM ja pariNAma che. * vitarAgastutimAMnA "vuM vA vardhamAna zaniTa jerA vA zivaM vA' hemacaMdrAcArya nA A vacanamAM paNa e ja daSTinI vizALatA dekhAI 4 utsAlatAla karatAlikAbhiH sRjanti gItiriha zAligopyaH / priyA samAna viSayAnivani taiH sthitAnAdi mUttarAgAma che devavimalagaNikRta "hIrasaubhAgyam mAM Avela guja2 nArIo viSene A ullekha dhyAnamAM rAkhavA gyA che. khetaranuM rakSaNa karatI strIe rAsaDA le che, paNa e rAsaDAmAM aneka dezomAM vijaya meLavanAra gujarAtIonI yazagAthA vaNelI che. sAhitya ane prajAjIvana ekabIjAne keTalAM upakAraka che enuM A suMdara udAharaNa che. * "kumArapAlaprabaMdha'mAM devatAe hemacaMdrane vinaMtI karI ke tame gujarAta mUkIne bIje jaze nahi. AmAM satya game te hoya, paNa gujarAtanI saMskAritAne ghaDavAne AcAryane daDha saMkaH5 emAMthI dekhAI Ave che. A daSTie gujarAtane mATe ja jIvana arpaNa svAna mahAna saMkalpa sevanAra e pahelA mahAna gujarAtI gaNAya. ' ' Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 hemaca'drAcAya Ave che. ' kAvyAnuzAsana 'nA maMgalAcaraNamAM kahelI ' ak trima', 'svAdu' ane ' paramArtha' kahenArI vANInI upAsanA e emanuM jIvanadhyeya hatuM. lAkasaMskAranuM kAma potAnI pachI paNa cAlyA kare evI icchA hemaca'drAcAryanI hAya, tA e icchA pAra pADanAruM eka ziSyavRMda paNa joie. - je sauMskAra gujarAtanA jIvanamAM reDayA e saskAra ciraMjIva rahe, evI emanI naisargika rIte IcchA hAya. e icchAne pAra utAranAruM eka ziSyama`DaLa paNa emanI AsapAsa hatuM. chatAM hemaca'drAcAryamAM ziSyA karavAnI ke vadhAravAnI ochAmAM ochI AkAMkSA haze, e vastusthiti tA emanA udyogazIla svabhAvamAMthI ja phalita thAya che. paDita becaradAse lakhyuM che tema, temaNe ziSyA vadhAravAnI IcchA ke pravRtti karI heAya evA koI ullekha maLatA nathI, paNa temanI agAdha vidvattAthI ArSAI - ' thiyAmmonidhi manyamantraziHi zrIhemacandro guruH ' ema kahI hemacaMdrAcAryanuM zaraNu zodhanAranI sakhyA ghaNI meTI haze ema kalpI zakAya che. temAMnA keTalAka tA pAchaLathI prasiddhi paNa pAmyA che. zrI, bhAgIlAla sAMDesarAe A viSe -hemacandrAcAryanuM ziSyamaMDaLa ' evI eka patrikA bahAra pADI che. mukhyatve e patrikAnA upayAga karIne A ziSyama'DaLanI dhyAnamAM levA joga vyaktie viSe nIcenI hakIkta tAravI cheH rAmacandra, guNacandra ane mAlacandra e traNanAM nAma AcAya. sabaMdhI itihAsamAM prasiddha che. e uparAMta mahendrasUri, vamAnagaNi, devacandra, udayacandra ane yazazcandra emanAM nAma ---- Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 169 paNa judI judI kRtiomAM jovAmAM Ave che. A ziSyamaMDaLamAM sauthI prasiddha te rAmacandra che. emanAmAM kavinI pratibhA ane sAdhunuM teja che. kumArapAlane thayele zeka rAmacaMdra zamAvyuM hatuM. rAmacandramAM nATaka lakhavAnI - ane te paNa suMdara nATaka lakhavAnI - zakti che. je kAma hemacaMdrAcAryuM karyuM - pitAnA jamAnAnA upalabdha sAhityamAMthI dehana karavAnuM - te kAma rAmacaMdra paNa cAlu rAkhyuM. emanuM "nATayadarpaNa" e daSTie ghaNuM mahatvanuM gaNAya. zrI sAMDesarA, emanI prazaMsA karatAM, egya rIte kahe che ke pUrvakAlIna paraMparAomAM jakaDAyelA yugamAM vyavahAru satya para ghaDAyelAM vidhAnane pAMDityanA kSetramAM chUTAM mUkavAnuM sAhasa karavuM e kaMI sAmAnya vAta nahotI." rAmacaMdra rasane sukhAtmaka ane duHkhAtmaka evA be prakAramAM vibhakta karela che. rAmacaMdranI A kRtinI mauliktA jeTalI prazaMsanIya che, teTalI ja agatyanI emAM sacavAyelI aitihAsika mAhitIo paNa che. rAmacaMdranuM eka biruda "prabandhazataka' che. e uparathI anumAna karavAnuM mana thAya che ke temaNe se prabaMdhe lakhyA haze. zrI. lAlacaMdra gAMdhIne e mata che. vadhAre saMbhavita te zrI sAMDesarAe dhela munizrI jinavijayajIne mata lAge cheH "prabandhazata" nAme keI svataMtra pustaka ja hoya. rAmacaMdranI bIjI viziSTatA e che, ke emaNe dhArmika karatAM sAmAjika sAhitya vadhu pramANamAM ApyuM che. A nATaka bhajavavA mATe lakhAtAM haze, ane e daSTie jotAM, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 hemacaMdrAcArya te vakhatane samAja samajavA sAru ItihAsanA vidyArthI mATe te rAmacandrane abhyAsa atyaMta Avazyaka bane che. hemacaMdrAcAryanI sarvatomukhI pratibhA ke emanA jevuM ane dvitIya sthAna te emanA A ziSyanuM na ja hoya, paNa hemacaMdrAcAryanA saghaLA ziSyamAM emanI zakti mATe mAna thayA vinA rahetuM nathI. keTaleka aMze bhavabhUti jevuM svataMtra mAnasa dharAvanAra A "kavikaTAramala"nI eka suMdara ukti te Aje paNa prazaMsA mAgI le cheH mA sma bhUva parAyattaH trilokasyApi nAyakaH rAmacandra ane bAlacaMdra e banne pratispadhIo heya ema jaNAya che. ane rAmacaMdranuM ajayapAlane hAthe maraNa thayuM emAM paNa bAlacandra kAraNarUpa lAge che. rAmacandra ane guNacandra e bannenI zaktio ekabIjAnI pUraka hatI. rAmacandra laukika ne sAmAjika vastuenA ghaDavaiyA hatA; guNacandra svabhAvathI ja gaMbhIra ane vidvAna hatA.. mahendrasUrie, hemacaMdrAcArye ApelA cAra kezane saMbhALyA che ane emanA upara TIkAo lakhI che. devacaMdranuM "candralekhAvijayaprakaraNa" nAmanuM nATaka eka aitihAsika paristhitine ullekha kare che ane vadhAre abhyAsa mAge che. kumArapAlane rAja maLyA pachInA turatanA eka hemacaMdrAcArye lagabhaga sATha varSa sudhI rAjanItijJatA darzAvIne siddharAja ane kumArapAla banene jamAne jALavI lIdho hatuM. paNa e viSayamAM paDatAM emanA ziSyanuM mAtra traNa varSamAM ja patana thayuM hatuM ! Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacadrAcAya 71. vigrahane AmAM keTaleka aMze upacega thayA che. eTale rAmacandranI keTalIka kRtie ane A ziSyeAmAM jemaNe te vakhatanA samAja viSe lakhyuM hoya tevAnI kRti jovAthI solaMkI-yuganA itihAsa paratve hajI keTaleAka navA prakAza maLavAne saMbhava khare. hemacaMdrAcAryanI A ziSyamaMDaLIe gurunA zabdadehane jALavavAnA prazaMsApAtra yatna karyAM hatA. ajayapAlanA karatAM kAMika vadhAre sahiSNu evA rAjA kumArapAla pachI gAdIe Avye hota ane rAmacaMdra-bAlacaMdra karatAM kAMIka vadhAre vyavahAru evA rAjanItijJa paDatA ene maLyA hAta, te hemacaMdrAcArye zarU karelI gujarAtanI sRSkriya vadhAre sthAyI ne vadhAre suMdara rUpa pakaData. hemacaMdrAcAryanA chellA ziSya khAlacandra viSe eTaluM kahI zakAya, ke rAmacaMdranA akAla mRtyumAM e kAraNarUpa hatA. emanuM pAchaluM jIvana emanA AgalA jIvananA naisargika paripAka hAya tema te mALavA tarapha cAlyA jAya che ne pachI tyAMthI pAchA pharatA nathI. hemacaMdrAcAya nI mukhya kRtio hemacaMdrAcAryanI mukhya kRtione ati saMkSepamAM paricaya ApIe te paNa te ghaNA mahattvanA thaI paDe tema che, paNa evA saMkSipta paricaya mATe paNa ghaNuMA vadhAre vistAra joIe. zrI madhusUdana mAdrIe evA eka paricaya taiyAra karyAM paNa che. eTale AMhIM te, kevaLa mAhitI mATe mukhya kRtionA nAmanirdeza ApavAnuM yogya gaNAya. jemanuM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 hemacaMdrAcArya katRtva zaMkAspada gaNI zakAya evI kRtione choDI daIe te paNa emaNe ApelI kRtio aneka viSayone carcanArI - ane aneka viSaya upara prakAza ApanArI - che. siddhahemacandrazabdAnuzAsana - siddharAja jayasiMhanI vijJaptithI lakhAyeluM A vyAkaraNa gujarAtI bhASAnA abhyAsa mATe atyaMta upayogI gaNAya che. hemacaMdrAcAryanI A mahAna kRti che. enI AkhI racanA e pite saMpradAyathI keTalA para hatA te batAvanArI che. emAM mUkelAM udAharaNa sarvasAmAnya jIvanamAMthI lIdhelAM che. gujarAtanuM pradhAna vyAkaraNa" e paMDita becaradAse je zabda A vyAka-raNanuM sAcuM mUlyAMkana karAve che. paMDita becaradAse yogya rIte kahyuM che, ke "prAcIna bhASAonA abhyAsane mATe koI paNa dezanA vidyArthIne gujarAtanA A pradhAna vyAkaraNa tarapha ja AvavuM paDe tema che. gujarAtanuM A gaurava kAMI sAdhAraNa na kahevAya." abhidhAnaciMtAmaNinAmamAlA-amarakezanI peThe AmAM zabdono mahAsAgara Ave che. ekale hAthe Ave zabdasaMgraha karo e vastu Aja paNa ApaNuM mAna mukAvavAne basa che. anekArthasaMgraha-abhidhAnaciMtAmaNi'mAM eka arthanA aneka zabdo ApyA che, te AmAM eka zabdanA aneka artho ApyA che. hemacaMdrane kezanI bAbatamAM pramANabhUta tarIke sArA TIkAkAree paNa TAMkelA che. dazInAmamAlA-lekakaMThamAM ne vyavahAramAM ramatA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 173. aneka zabdane AcArye emAM saMgharI lIdhA che. emAMnA keTalAka zabda etihAsika daSTie ghaNuM upayogI che. AcArya saMgrahelA zabdomAM drAviDa, arabI ane phArasI zabdo havAnA ulekhe paNa vaiyAkaraNae ApyA che. A traNa zabdakeze uparAMta eka e zabdakeza "nighaMTazeSa" - vaidyakIya zabdane saMgraha - Ape che. kAvyAnuyAsana - alaMkAra mATe A graMtha che. ane e ja pramANe che tenuzAsana e chaMdazAstra viSene graMtha che. zrI rasikalAla parIkhe saMpAdita karIne kAvyAnuzAsana bahAra pADela che. dvayAzraya - vaza sargamAM raceluM A mahAkAvya solakI vaMzanI kIrtigAthA jevuM che. enI racanA "raghuvaMzIne maLatI che. ane emAM, kIrtigAthA sAthe vyAkaraNane paNa gUMthela hevAthI racanAmAM rasanI zithilatA AvI gaI che. mUlarAja selaMkIthI zarU karI kumArapAla sudhIne samaya emAM Apela che. enuM atihAsika mUlya paNa dhyAnamAM levA jevuM che. kumArapAlacatiH prAkRtidvayAzraya" - kumArapAlanA nityajIvanane paricaya ApatuM, ATha sargamAM raceluM mahAkAvya te prAkRtidvayAzraya-kumArapAlacarita. emAM kumArapAlanA nityajIvanane ane dhArmika vikAsakramane ItihAsa Apele che. aitihAsika daSTie e paNa mUlyavAna gaNAya. "siddhahema'nA chelalA adhyAyanAM - prAkRta vyAkaraNanAM - udAharaNa ApI vyAkaraNanI dRSTie paNa ene upayegI banAvela che. cogazAstra - A pustakanuM kharuM mUlyAMkana e che ke Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 hemacaMdrAcAya emAM hemacaMdrAcAye. pAtAnA svAnubhavathI manane samajavAnA ane bIjAne mATe e samajavAnI kriyA-prakriyAnA ullekha karyAM che. mana e paNa eka abhyAsanA viSaya che, enuM vijJAna che, enA abhyAsanA niyame che - e samajI zakAya evI sAdI zailImAM ApeluM che. kumArapAla mATe khAsa lakhelA A pustakanI e viziSTatA che, ke emAM sAmAnya vyavahAru nane nityajIvanamAM upayAgI thaI zake e rIte ceAganA siddhAMtAnuM vivaraNa che. enuM gujarAtI rUpAMtara rA. geApAladAsa jIvAbhAie bahAra pADeluM che. triSTizalAkApuruSacaritra - hemacaMdrAcAryanuM saraLa kavitva ane emanI kalpanA AMhIM jevAM khIlyAM che, evAM bIjA koi graMthamAM khIlyAM nathI. emanA mRdu, saraLa kavitvanA pratinidhi samAna A graMtha che. A graMthamAM tIrthaMkara, vAsudeva, prativAsudeva vagere maLI tresaTha mahApuruSonAM jIvanacaritro che. aneka AkhyAnAnA e mahAsAgara che. bhaviSyakathananI peThe emAM kumArapAla viSe keTalIka hakIkata ApelI che. e hakIktamAMthI te vakhatanI keTalI atihAsika paristhitinA khyAla paNa AvI zake tema che. kavi bANu ane kAlidAsa rAjyAzrita kavi hatA. hemacaMdrAcArya rAjyAzrita na hatA, paNa rAjamAM mAna pAmatA. e uparathI khANabhaTTa ane kAlidAsanI sAthe emanI tulanA karavAnuM saheja mana thaI Ave. paNa AvI tulanA karavAthI, eka teA, jemanA viSe kAMI kahevAnuM hoya tenA viSe saMpUrNa rIte kAMI kahI zakAtuM nathI; ane khIju, evI tulanAmAM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya 175 paDavAthI dareka vyaktinuM je viziSTa tatva hoya te anyAya pAme che. bANa ane kAlidAsa je arthamAM kavi hatA, te arthamAM hemacaMdrAcArya kavi na hatA. e jJAnanA nidhi hatA ane e jJAnasAgaranA evaDA te mahAna musAphara hatA ke kaI kavipradeza - kevaLa kavitAne vaibhava - emane AkarSI zakatA nahi; chatAM emanuM kavitva paNa utkRSTa prakAranuM che. emanI pitAnI racelI aneka kRtionA paricayathI paNa e vastunI khAtarI thaze. keTalAka prazno hemacaMdrAcAryanA samagra abhyAsa vinA javAba ApI na zakAya evA keTalAka prazno emanA jIvanamAMthI upasthita thAya che. pahelA prazna e che ke siddharAja jayasiMhanA samayamAM emanuM sthAna zuM hatuM? siddharAjane kumArapAla pratye dveSa hatuM ne AcArya kumArapAla pratye pakSapAta batAve hate, te e rAjanItimAMthI kaI paNa prakAranI muzkelI bhagavyA vinA e zI rIte bahAra AvyA ke emaNe rAjanItimAM bhAga ja lIdhe na hato? hemacaMdrAcArya viSe vizeSa mAhitI emanA kaI ziSyanA ullekhomAMthI prApta thaI zake tema che ke nahi? emanI pitAnI kRtiomAMthI vizeSa jAtamAhitI maLI zake tevuM che? kumArapAlane rAjagAdI apAvavAmAM emaNe sakriya bhAga lIdhela khare ke nahi? ema sakriya bhAga lIdhe heya te siddharAja jayasiMhanI chellI IcchA - kumArapAlane gAdI na maLe - ane ene pari. NAme thayelI thoDA divasanI pATaNanI aMdhAdhUdhImAM AcArya Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya kyAM hatA? siddharAjanI gAdIne vArasa siddharAjane pratipanna putra cAhaDa keNa? A cAhaDa rAjagAdIne khare vArasadAra hatuM ke nahi? je cAhaDa rAjagAdIne vArasa na hatA * A pustakamAM (pR. 85-87mAM) cAhaDa viSe keTalIka carcA karelI che. cAheDa ke cArudatta ke tyAgabhaTa siddharAja jayasiMhanA saMbaMdhamAM Avela koI sAcI vyakti che. ene udayana maMtrInA putra cAhaDa sAthe koI saMbaMdha lAgato nathI. zrI rAmalAla modI ene semezvara cauhANa mAne che, e vAta AgaLa ApI che. zrI durgAzaMkara zAstrInA mata pramANe e vastu mAnavA yogya lAgatI nathI (juo emane lekha pha.gu. nai, varSa 3, aMka 3), kema ke emaNe ApeluM kAraNa sabaLa jaNAtuM nathI. eka-be bIjI vadhAre vastu A artha para lakSamAM levA jevI lAge che. "hatyadhirohaNendra" - ene artha karatAM te vakhatanI sanyaracanA lakSamAM levI joIe. mAlavarAjanuM mukhya baLa enA hAthInA sainyamAM gaNAtuM, eTale caturaMga senyamAM hastisainya vadhAre agatya dharAvatuM. e sainyane uparI cAhata siddharAjane pratipanna putra che e vastu vadhAre dhyAna kheMce tevI. che. cAhaDa potAne pratipanna putra gaNAvavAnI himmata kare che, e vastusthitinI paNa upekSA na karI zakAya. kumArapAla gAdI upara Ave che, emAM kumArapAlane parabArI gAdI upara na besADatAM. bIjAnA hakka viSenI carcA thatI jaNAya che. temaja mAMgaroLanI seDhaDI vAvanA zilAlekhamAM "vama diti" A zabda kumAra pAla viSe vaparAyA che, eTale kumArapAle gAdhI khUMcavI lIdhI temAM maMtrIoe mauna rahIne saMmati darzAvI heya ne sAmatAe, kRSNadevanA kahevAthI, kumArapAlane pakSa lIdhe hoya ema banavA pAmyuM hoya, chatAM gaNanAyegya varga enI viruddhamAM hato e paNa kharuM. je cAhaDa sAmAnya vyakti hoya to AvA virodha saMbhavato nathI, Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A caritra-graMtha : enI viziSTatA AcArya zrI hemacaMdranAM Aja sudhImAM zraddhA ane pAMDityapUrNa saMkhyAbaMdha jIvanacaritrA lakhAI cUkyAM che, chatAM bhAI zrI dhUmaketunI A kRti e mahApuruSa pratye eka judA prakAranI ja zraddhApUrNatA ane kuzalatA rajU kare che. kRtrimatAthI rahita ane aitihAsika tathyane Avedana karatA prastuta jIvanacaritramAM koI paNa prasaMgano varNanano AraMbha ane tenI pUrNAhuti evI ajaba rIte karavAmAM AvyAM che, jethI ene vAMcatAM sahu koI mugdha banI jAya, jIvanacaritramAM caritranAyakanA jIvananI ghaTanAonuM sAmAnya vaNa na lakhI nAkhavuM ke karI devu' e dareka mATe zakya che, paraMtu caritranAyakanA jIvanamAM rahelI ejasvitAne sarvasAmAnya janatAnA hRdayamAM akRtrima rIte sAkSAtkAra karI devo e ghaNuM kaThina kAma che. tema chatAM bhAI zrI dhUmaketue e kAma ati saraLatAthI pAra pADayuM che ke, prastuta jIvanacaritranA svAdhyAyathI saheje ja samajI zakAze. temaNe bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM ghaTelI dareka viziSTa ghaTanAne pUrNa nyAya Apyo che, eTalu ja nahi paNa emanA jIvana sAthe saMbaMdha dharAvatI, parApUrvathI cAlI AvatI kivadanatI jevI hakIkato sudhdhAMne, AjanA sarva sAmAnya lekhakonI mAphaka, niraka gaNI phagAvI na detAM tenA mULamAM rahelA rahasyane AlekhavAmAM khUba ja gaMbhIratA ane prauDhatA darzAvI che. -pUjya puNyavijayajI mahArAja (A pustakanA 'AmukhamAMthI) AvaraNa - dIpaka prinTarI - amadAvAda-380001.