Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
तत्वार्थसत्रे
विकीतितत्त्वम् २५ ऐर्यापथिकी किया यद्यपि - जीव व्यापाररूपा, तथाऽप्यजीवस्य पुद्गलराशेः प्रधान विवक्षयाऽजीवक्रियेयमभिहिता एवमेताः पञ्चविंशतिः क्रियाः ताम्परायिककर्महेतवो भवन्ति उक्तश्च स्थानाङ्गे२ स्थाने १ उद्देश के ६० सूत्रे - 'पंचिदिया पण्णत्ता, चत्तारि कसाया पण्णत्ता, पंच अविरया पण्णत्ता, पंचवीसा किरिया पण्णत्ता ' इति । पञ्चेन्द्रियाणि प्रज्ञप्तानि चत्वारः कषायाः मज्ञप्ताः - पश्चाऽव्रतानि प्रज्ञप्तानि पञ्चविंशतिः क्रियाः प्रज्ञप्ताः, इति । नवतच्चप्रकरणगाथाया मुक्तम्- 'इंदिय१ कसायर अव्वय३ जोगा ९ पंच १ चक्र २ पच३ तिन्नि कसाया किरियाओ पणवीसइमाओ अणुक्रमसो इति । इन्द्रिय कषाया - व्रत - योगाः पञ्चचत्वारः - पञ्च-त्रयः कषायाः क्रियाः पञ्चविंशतिः, इमाः अनुक्रमशः, इति तथाऽऽस्त्रवस्य मिथ्यात्वाऽव्रत २ प्रमाद ३ कषाया४ शुभजिसमें और कषाय का लेश भी न हो, जिसके कारण दो समय की स्थिति वाले कर्म का बन्ध होता है । यद्यपि यह क्रिया जीव का व्यापार ही है तथापि अजीव शरीर या वचन की प्रधानता की विवक्षा होने से अजीव क्रिया कही गई है ।
इस प्रकार इन पच्चीस क्रियाओं में से चौवीस साम्परायिक आय का कारण होती हैं और ऐर्यापथिकी क्रिया ईयपथ-आस्रवका कारण होती है, स्थानांगसूत्र के दूसरे स्थानक के प्रथम उद्देशक के ६० के सूत्र में कहा है - 'पांच इन्द्रिया, चार कषाय, पांच अव्रत और पच्चीस लियाएं कही गई हैं।'
नवतत्त्व प्रकरण में भी कहा है- इन्द्रिय पांच, कषाय चार, अव्रत पांच, योग तीन और क्रियाएं पच्चीस आस्रव का कारण कही गई हैं। तथा (१) मिध्यात्व (२) अवत (३) प्रमाद (४) कषाय (५) अशुभજેમાં પ્રમાદ અને કષાય લેશમાત્ર ન હાય, જેના કારણે એ સમયની સ્થિતિવાળા કમ 'ધાય છે. જો કે તે ક્રિયા જીવના વ્યાપાર જ છે તે પણ અજીવ શરીર અથવા વચનની પ્રધાનતાથી વિવક્ષા થવાથી અજીવક્રિયા કહેવાય છે
આવી રીતે આ પચ્ચીસ ક્રિયાઓમાંથી ચાવીસ સામ્પરાયિક આચરના કારણરૂપ હાય છે અને ઐય્યપથિકી ક્રિયા ઇૌપથ આસ્રવનું કારણ હાય છે. સ્થાનોંગસૂત્રના બીજા સ્થાનકના પ્રથમ ઉદ્દેશકના ૬૦માં સૂત્રમાં કહ્યુ છે પાંચ ઇન્દ્રિઓ, ચાર કષાય, પાંચ અત્રત અને પચ્ચીસ ક્રિયાઓ કહેવામાં આવી છે.
નવતત્વ પ્રકરણમાં પણ કહ્યુ છે ‘ઇન્દ્રએ પાંચ, કષાય ચાર, અત્રત पाय, ચાગ ऋश અને ક્રિયાઓ પચ્ચીસ આસવના કારણ કહેવામાં આવેલ છે. तथा (१) मिथ्यात्व (२) भव्रत (3) प्रभाह (४) उषाय (५) अशुभ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
