________________
૧૧૪
શ્રાદ્ધવિધિ પ્રકરણ
૮-૯-૧૦-ભંભા, હોરંભા, ભેરી એ ત્રણ વાજિંત્ર એક જ સરખા હોય છે, ઢોલના આકારે હોય છે. ૧૧. ઝલ્લરી તે ચર્મથી વેષ્ટિત વિસ્તીર્ણ વંશવાળી ગોળ આકારે હોય છે. ૧૨. દુંદુભિ-તે ઢોલને આકારે સાંકડે મુખે હોય છે એ દેવવાજિંત્ર છે. ૧૩. મુરજ તે મોટો મર્દલ.
૧૪. મૃદંગ તે લઘુ મૃદંગ. ૧૫. નંદિ મર્દલ તે એક તરફ સાંકડું મુખ અને બીજી તરફ પહોળું મુખ હોય છે. એને લોકોમાં મૃદંગ કહે છે. ૧૬. આલીંગ તે માટે મૃદંગ સમાન છે. ૧૭. કુતુંબ તે ચર્મવેખિત થડ નામનું વાજિંત્ર છે. ૧૯. મર્દલ તે બન્ને તરફ સરખું હોય છે. ૨૦. વિપંચી તે ત્રણ તંતુવાળી વીણા સમજવી. ૨૧. વલ્લકી તે સામાન્ય વીણા. - ૨૪. પરિવાદિની તે સાત તંતુવાળી વીણા. ૨૮. મહતીત સો તંતુવાળી વીણા, કુસુમ્બ તુંબ વીણા-તંબુરો તુંબ યુક્ત વીણા ૩૬. મુકુંદ તે મુરજ વિશેષ છે, કે પ્રાયઃ અતિલીન થવાય તે પ્રમાણે વગાડાય છે. ૩૭. હુડુક્કા એવા નામનું વાજિંત્ર વિશેષ છે.
૪૦. ડિડિમ તે અવસરને જણાવનાર પણવ જેવો છે. ૪૨. કડંબા, કરટિકા, ૪૩. દર્દક, એ પ્રસિદ્ધ છે. ૪૪. નાના દર્દકને દર્દરિકા કહેવાય છે. ૪૭. તળ એ હાથથી વગાડવાનું એક જાતિનું તાલ છે. ૫૪. વાલી એ મુખથી વગાડવાનું તુણવિશેષ વાજિંત્ર છે. પ૭. બંધુક એ પણ તુણને મળતું વાજિંત્ર મુખથી રૂંકી વગાડવાનું છે. બાકીના ભેદો લોકથી જાણી લેવા.
વધારે નામ ગણાવેલાં છતાં પણ ઓગણપચાસ વાજિંત્રોમાં સર્વનો સમાવેશ થઈ જાય છે. જેમ વેણુ, વિણા, વાલી, પરલી, બંધુકા એ બધાનો શંખમાં સમાવેશ થાય છે. શંખ, શંખિકા, શૃંગી, ખરમુખી, પેયા, પર૫રીકા એ બધા ફંકવાથી વાગે છે. પટહ પણ એ દાંડીથી વગાડવામાં આવે છે. ભંભા, હોરંભા એ બને અફાતાં (ઘાવ કરતાં) વાગે છે. ભેરી, ઝલ્લરી, દુંદુભી તાડના કરતાં વાગે છે. મુરજ, મૃદંગ, નાંદી, મૃદંગ એ આલાપ કરતાં આંગળીઓથી વાગે છે. આલીંગ, કસ્તુમ્બ, ગોમુખી, મઈલ એ જોરથી તાડતાં આંગળીથી વાગે છે. વિપંચી, વીણા અને વલ્લકી મૂર્ચ્છના કરતાં વાગે છે. ભ્રામરી પભ્રામરી, પરિવાદિની એ ત્રણ હલાવતાં વાગે છે.
બબ્બીસા, સુઘોષા, નંદિઘોષા, તારના ફેરવવાથી વાગે છે. મહતી, કચ્છપી, ચિત્રવીણા એ તારને કૂટતાં વાગે છે. આમોટ, ઝંજા, નકુલ, એ વાજિંત્ર તારને મરડતાં વાગે છે. તુણ, તુંબવીણા એ સ્પર્શ કરતાં વાગે છે. મુકુંદ, હુડુક્કા, ચિચ્ચિકી એ મૂર્ખના કરતાં વાગે છે. કરટી, ડિડિમ, કિત, કબ વગાડતાં વાગે છે. દર્દર, દર્દરી, કુતુંબર, કરશિકા એ ઘણું તાડન કરતાં વાગે છે. તળતાળ, કાંસોતાળ એ વગાડતાં વાગે છે. રીગિસીકા, લત્તિકા, મકરિકાં, શિશુમારિકા એ ઘસવાથી વાગે છે. વંશ, વેણુ, વાલી, પિરીલી, બંધુક એ ફૂંકતાં વાગે છે. આ સર્વ વાજિંત્ર દેવકુમાર અને દેવકુમારીઓ એકી સાથે વગાડે છે અને ગાય છે.
બત્રીસબદ્ધ નાટકનાં નામ. અષ્ટ માંગલિક પ્રવિભક્તિચિત્ર (સ્વસ્તિકને આકારે નાચવું, એમજ શ્રીવચ્છ, નંદાવર્ત, સરાવસંપુટ, ભદ્રાસન, કળશ, મત્સ અને દર્પણ, એઓના આકારે નાટક કરવું. એને અષ્ટ માંગલિક પ્રવિભક્તિચિત્ર
