Book Title: Updeshpad Granth Part 01
Author(s): Rajshekharsuri
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022107/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaHsmaraNIya zrI haribhadrasUri mahArAja viracita zrutahemanikaSa zrI municaMdrasUri mahArAja viracita TIkA sahita upadezapada graMtha gujarAtI bhAvAnuvAda bhAga-1 cA [] bhAvAnuvAdakAra pU. A. zrI rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja dharaNendra pavAvatI saMpUjitAya 38 huM zrI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH - zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUrIzvarebhyo namaH OM nama: prAtaHsmaraNIya zrI haribhadrasUri mahArAja viracita zrutamanikaSa zrI municaMdrasUri mahArAja viracita TIkA sahita upadezapada graMthano gujarAtI bhAvAnuvAda . (bhAga-1) ': bhAvAnuvAdakAra : parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTapradyotaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna AcAryadeva zrI rAjazekharasUri mahArAja bRhasthAnuvAdakAra : parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya virazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI sumatizekharavijayajI ? saMpAdaka : pa.pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI : sahayoga : pa.pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI : prakAzaka : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa C/o. hindustAna mila sTorsa, 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421305 | mUlya : rUA. 400 (bhAga - 1+2) | jo vIra saMvatH 2532 | vikrama saMvat H 2062 4 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizuddha jinAjJAno prabhAva pAtharatA upadezapadoyukta "upadezapada graMthanuM sukRta prAtaHsmaraNIya yAkinI mahattAdharmasunu 1444 graMthanA praNetA sugRhita nAmadheya pUjyapAda haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe racelA ane prakAMDa vidvadvareNya sahasAvadhAnI pUjyapAda municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA viracita TIkAsahitano "upadezapada' graMtha bhAvAnuvAdakArakulazRMgAra jinAjJAmarmajJa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA dvArA bhAvAnuvAda pAmelA A graMthanuM nijajJAnanidhi dvArA prakAzana karIne rAjakoTa (sau.) sthita zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha saMgha TrasTa-rAjakoTa vardhamAnanagara saMghe vikramanA ATha-ATha dAyakA sudhI nirbheLa jina siddhAMtanI nirbhikapaNe prarUpaNA karI janArA ane amAro zrI saMgha paNa jeozrInA siddhAMtone varelo che evA vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA bhAvopakAra tathA pUjyapAdazrInA AjIvana aMtevAsI banI "sUrirAma" samudAyanA vartamAna gacchAdhipatipade adhiSThita pU.A.zrI hemabhUSaNa sU. ma. nA zubha AziSathI tathA vardhamAnataponidhi pU. mu. zrI nayabhadra vi. ma. nI preraNAthI mahAna sukRta karyuM che. pUjyapAda zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA jevA mArgasthaprajJAsaMpanna mahApuruSonA racAyelA graMthomAM avagAhana karavuM alpamati sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe kaparUM che, Aja sudhImAM moTA 17 graMthonA viziSTa bhAvAnuvAda karanArA pUjyazrI caturvidha zrI saMgha upara anahada upakAra karI rahyA che. saheja paNa rasakhaMDita na thAya te rIte anvaya goThavIne ane kyAMka graMthakAra paramarthInA aMtaHsthalamAM ramatA bhAvane pragaTa karIne padArthanI garimA vadhAravI e pUjyazrInI viziSTatA che. A saMpUrNa graMtha kadAca koI puNyAtmA adhyayana na karI zake to tenA mATe paNa graMtha vAMcavA AkarSaNa ubhuM kare te rItanA mahattvanA padArthone "saMkSipta sAra rUpe saMgrahita karIne karelo upakAra e paropakAritAnA prakarSane sUcavanAro che. prastuta graMthamAM parizuddha jinAjJAnuM mahattva batAvatAM gAthA 327 mAM jaNAvyuM che ke parizuddha AjJA ane azubha karma e banneno pANI ane agninI jema virodha che. AthI parizuddha AjJA jyAM hoya tyAM azubha karmo na rahe. AthI parizuddha AjJAthI azubha karmono kSaya thAya che ane pariNAme bhAva ArogyanI prApti thAya che. caturvidha zrI saMgha parizuddha AjJAnA bahumAnavALo thaze to graMthakArazrI, TIkAkAra maharSi tathA bhAvAnuvAdakArazrIno bhAvopakAra kharekhara sArthaka thaze. - pUjyazrInA sAhityane caturvidha zrI saMghanA karakamalomAM sthApita karavAnuM sadbhAgya zrI arihaMta ArAdhaka TrasTane prApta thAya che. pUjyazrInI navI navI kRtio aneka bhavyAtmAonA Arthika sahakArathI, aneka zrI saMghonI jJAnanidhi dvArA prakAzita karIne jinazAsanano zrutavAraso vistRta rahe evA prayatnamAM ame rata rahIe evI abhyarthanA. li. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM bhAvAnuvAdakAranuM aMtaHskuraNa che vi.saM. 2016mAM mAruM zArIrika svAstha vadhAre kathaLatAM sAravAra mATe mArA pUjya upakArI gurudevoe mane piMDavADAthI nispRhatAnA sAgara papU. paMnyAsapravara zrI kAMtivijayajI gaNivaranI sAthe UMjhA cAturmAsa mATe mokalyo. e cAturmAsamAM pa.pU. paMnyAsajI mahArAje mane upadezapada graMtha vaMcAvyo. huM pahelAM jAte e graMtha vAMcato, pachI pU. paMnyAsajI ma.nI pAse vAMcato, pachI vaMcAyelI gAthAono bhAvAnuvAda lakhato. (nUtana abhyAsIo mATe vAMcananI A paddhati zreSTha gaNAya.) A rIte meM kathA sivAyanI badhI gAthAono anuvAda taiyAra karyo. A vakhate mane bhaviSyamAM saTIka upadezapadano bhAvAnuvAda karavAnI bhAvanA thaI hatI. e bhAvanA varSo pachI Aje pUrNa thayelI joIne harSa anubhavuM chuM. A prasaMge dila daIne upadezapada graMtha vaMcAvanArA mahAtapasvI pa.pU. paMnyAsajI mahArAja zrI kAMtivijayajI gaNivarane bhAvabharI vaMdanA karuM chuM. | upadezapada graMthamAM mukhyatayA jinAjJAnuM vividha rIte varNana hovA chatAM bIjA aneka gaMbhIra padArtho guMthI levAmAM AvyA che. upadezapadamAM AvelA padArthonA bodha vinA jainazAsanamAM kuzaLa banI zakAya nahi. jainazAsanamAM kuzaLatA samyagdarzananuM bhUSaNa che. AthI jainazAsanamAM kuzaLatA meLavavAne IcchatA dareka sAdhu Adie A graMthanuM khUba ciMtana-manana karavuM joIe. temAM paNa vyAkhyAnakAroe to A graMthane khAsa vAMcavovicAravo joIe, jethI vyAkhyAnamAM zAstra mujaba prarUpaNA karI zakAya. AmAM AvatA padArthone barobara samajIne TUMkamAM tenI noMdha karavI joIe. pachI ghaNA kALa sudhI teno pATha karavApUrvaka ciMtana-manana karavuM joIe. maheMdIne jema jema lasoTavAmAM Ave tema tema tenA raMganI vRddhi thAya che. te ja rIte AvA padArthonA ciMtana-mananathI bodhamAM vRddhi thAya che. A granthanI keTalIka gAthAo cUMTIne kaMThastha karavA jevI che. AmAM AvelA padArthono pATha karavApUrvaka ciMtana-manana karavAnI jemane bhAvanA thAya temane saraLatA rahe e mATe meM A pustakanA prAraMbhamAM saMkSipta sAra lakhyo che. temAM mukhya mukhya viSayonA padArthono saMgraha karyo che. gAthA naMbaro paNa ApyA che. tethI jemane koI sthaLe mULagraMtha-saMskRta TIkA jovAnI jarUra lAge to joI zake. A saMkSipta sAra jovAthI paNa khyAla Avaze ke A graMthamAM keTalA badhA gaMbhIra padArtho rahelA che. upadezapada graMthanA padArtho nyAyavizArada mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje upadeza rahasya nAmanA graMthamAM potAnI AgavI zailIthI guMthyA che. AthI jainazAsanamAM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 kuzaLa banavA upadeza rahasyagraMtha paNa vAMcavo jarUrI che. paNa upadezapada graMtha vAMcyA pachI e graMtha vAMcavAmAM Ave to e graMthane samajavAmAM saraLatA rahe. navyanyAyanI zailIthI lakhAyelo hovAthI e graMtha samajavo kaThIna che. Ama chatAM vidvarya muni (hAla AcArya) zrI jayasuMdaravijayajIe bhAvArthapUrNa anuvAda karyo hovAthI enA AdhAre A graMtha samajavo saraLa banyo che. pustakanuM kada na vadhe e hetuthI A pustakamAM kathAo sivAya badhI gAthAonI saMskRta TIkAnuM mudraNa karavAmAM AvyuM che. upadezapadamAM vistRta kathAo ghaNI che. A kathAono anuvAda karavAmAM mAro samaya ghaNo jAya. AthI meM e kArya munizrI sumatizekharavijayajIne soMpyuM. temaNe e kArya dila daIne pAra pADyuM che. A rIte bannenI mahenatathI A bhAvAnuvAda taiyAra thayo che. A prasaMge mArA traNe pUjya gurudevone natamastake bhAvavAhI vaMdanA karuM chuM. munizrI dharmazekharavijayajIe A graMthanuM saMpAdana kArya karIne mArI ghaNI javAbadArI ochI karI che. munizrI divyazekhara vijayajIe prUpha saMzodhana Adi dvArA AmAM ghaNo sahayoga Apyo che. munizrI hitazekhara vijayajIe anuvAdanI presakopI taiyAra karI che. gaMbhIra rahasyothI pUrNa AvA graMthono anuvAda karavAnuM mArA jevA mATe kaThIna gaNAya. zabdArtha lakhI nAkhavo e alaga vAta che ane rahasyone pakaDIne bhASAmAM utAravA e alaga vAta che. rahasyone pakaDavA ane bhASAmAM utAravA e kaparuM kAma che. AmAM meM mArI zakti mujaba rahasyone pakaDIne bhASAmAM utAravAno prayatna karyo che. huM AmAM keTalo saphaLa banyo chuM eno nirNaya karavAnuM kAma vidvAnonuM che. AmAM vidvAnone kSatio jarUra dekhAze. Ama chatAM mane zraddhA che ke anugrahapUrNa vidvAno AmAM rahelI kSationuM pramArjana karavApUrvaka A bhAvAnuvAdane AvakAraze. A graMthamAM anuvAdamAM mULagraMthakAra-TIkAkAra mahApuruSonA AzayathI viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya te badala trividha-trividhe kSamA yAcuM chuM. vi.saM. 2062, phA.va. 13, 2. cha. ArAdhanA bhavana, navasArI. AcArya rAjazekharasUri Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pa.pU. A. zrI rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja dvArA anuvAdita-likhita-saMpAdita-vicita-racita sAhitya saTIka anuvAda saMpAdita-saMkalita-saMzodhita 55. paropakAra kare bhavapAra paMcAzaka* 29. siddhahemazabdAnuzAsana 56. prabhubhakti muktinI dUti* 2. paMcasUtra (madhyamavRtti) 57. tapa karIe.bhavajala tarIe 3. dharmabiMdu 30. yogazAstra (mULa zloka)* 58. jevI dRSTi tevI sRSTi 4. yogabiMdu 31. jJAnasAra (mULa zloka)* 59. svAdhIna rakSA parAdhIna upekSA 32. zIlopadezamAlA (saMskRta) 5. upadezapada 60. AdhyAtmika vikAsanA 33. zrAddhadinakRtya (saMskRta) pAMca pagathiyA 6. paMcavastuka 34. sirisirivAlakahA (prAkRta) 61. jainadharmanI prAcInatA ane 7. zIlopadezamAlA* 35. senaprazna (anuvAda)* zAsana prabhAvaka 8. zrAddhadinakRtya 36. hIraprazna (anuvAda) saMprati mahArAja* 9. navapada prakaraNa* 37. pariziSTa parva (anuvAda)* 62. zrI zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM 10. yogadRSTi samuccaya 38. traNa karmagraMtha (gujarAtI)* 63. navakArano jApa miTAve saMtApa* 11. gurutattva vinizcaya* 39. zramaNakriyA sUtro 64. zrAvakanA bAra vrato 12. aSTaka prakaraNa 40. coviza jina juhArIe* 65. eka zabda auSadha kare 13. prazamarati prakaraNa | (stavano) eka zabda kare ghAva 14. vItarAgastotra 41. premaguNa gaMgAmAM snAna karIe vivecita 15. zrAvakadharma vidhi prakaraNa 0 ( 8 (pU. premasUrinA guNAnuvAda)*| 3 ) da6. tattvArthAdhigama sUtra 42. sAdhanAsaMgraha 16. upadezamAlA (puSpamAlA) (upayogI vividha saMgraha) racita 17. zrAvakaprazapti (presamAM) 67. pradezabaMdha (saMskRta TIkA)* lekhita mULasUtra-anuvAda lagabhaga-10 hajAra 43. prabhubhakti zloka pramANa 18. dharmabiMdu* 44. mAtA-pitAnI sevA* 45. maitrI sAdhanA* 19. jJAnasAra prApya anya prakAzano 46. pramodapuSpa parimala* Atmaprabodha (anuvAda) 20. aSTaka prakaraNa 21. vItarAga stotra Atmaprabodha (prata) 47. satsaMganI suvAsa* 22. vItarAga stotra 48. sAdhu sevA Ape mukti mevAka/bhavabhAvanA (anuvAda) 23. prazamarati 49. AhArazuddhithI Atmazuddhi pratimA zataka (anuvAda) 50. bhAvanA bhavanAzinI pAMDava caritra (anuvAda) 24. paMcasUtra* 51. jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo*saMskRta zabda rUpAvalI 25. bhavabhAvanA para. citta prasannatAnI jaDIbuTTIo saMskRta dhAtu-kRdaMta-rUpAvalI 26. tattvArthAdhigama sUtra 53. aNagAranA zaNagAra AcAra pradIpa-anuvAda (presamAM) 27. caityavaMdana mahAbhASya sAta sakAra* zrAddhavidhi-anuvAda (presamAM) 28. yatilakSaNa samuccaya 54. mamatA mAre samatA tAre* bhava AlocanA prAptisthAna : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa Clo hindustAna mila sTorsa, 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, muMbaI-AgrA roDa, bhivaMDI-421305. phona : (02522) 232266, 233814 * A nizAnIvALA pustako aprApya che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapadano saMkSipta sAra manuSyabhavamAM dharma ja karavo joIe. atidurlabha manuSyabhavane pAmIne kuzaLa puruSoe sadAya dharmamAM prayatna karavo joIe. (3) manuSyabhava ajJAna ane pramAda e be doSothI durlabha che. 'ajJAna-prasAdanA kAraNe jIva ekendriya AdinI utkRSTa kAyasthitimAM bhame che. mATe manuSyabhava durlabha che. (16) ajJAnapramAdanA kAraNe dharmathI bAhya cittavALA jIvonI ekendriya AdinA bhavomAM lAMbI kAyasthiti thAya che. mATe manuSyabhava pAmIne zruta-cAritra dharmamAM prayatna karavo joIe. (18) vinaya-vidhipUrvaka sUtragrahaNa jinAgama pramANe thatI dharmapravRtti sAcI dharmapravRtti che. mATe pahelAM jinAgamano abhyAsa karavo joIe. (19) jinAgamano abhyAsa vinayapUrvaka ane vidhipUrvaka karavo joIe. (20 thI 27) gurue paNa sUtradAna vidhipUrvaka ane yogya ziSyone karavuM joIe. AThama, caudaza ane vAcanAkALane choDIne sAdhunI pAse AvanArI sAdhvIo akAlacAriNI che. (29) Asannasiddhika jIva potAnA kuTuMbanI ciMtA ane dhArmika pravRtti jinAjJA pramANe ja kare che. AvA jIvane sarva kAryomAM bhagavAna upara (sAcuM) bahumAna che. ethI te jIva jaladI bhagavAnarUpa banI jAya. (35) jinAjJAne choDIne pravRtti karanAra jIva svaparanuM ahita kare che. (36) nipuNabuddhinuM mahattva buddhiyukta jIvo ja AvA tattvane samajI zake che ema 37mI gAthAmAM jaNAvIne 38 thI 160 gAthA sudhI vistArathI cAra prakAranI buddhinuM svarUpa ane daSTAMto jaNAvyAM che. nipuNa buddhi saMbaMdhI dRSTAMto sAMbhaLavAthI bhavya jIvonI phaLanA sAravALI nipuNabuddhi prAyaH vadhe che. (161) nipuNa buddhimAna puruSonI bhaktithI, bahumAnathI, IrSAnA abhAvathI ane prazaMsAthI buddhi vadhe che. (162) kalyANamitranA yogathI buddhimAna puruSo pratye bhakti vagere pragaTe che. zuddha karmapariNAmathI (=puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI) kalyANamitrano yoga thAya che. tevA prakAranA puruSArthathI yukta tathAbhavyAtvathI zuddha karmapariNAmano yoga 1. ajJAna = A satya che, A asatya che evA vivekano abhAva. 2. kAyasthiti = marIne pharI pharI te ja bhavamAM utpanna thavuM. Asannasiddhika = te ja bhavamAM ke najIkanA bhavomAM muktimAM janAra, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 (=puNyAnubaMdhI puNyano baMdha) thAya che. (163) koIpaNa kArya kALa, svabhAva, niyati, pUrvakarma ane puruSArtha A pAMca kAraNothI thAya che. A pAMcamAM koI eka kAraNa mukhya hoya ane bIjAM kAraNo gauNa hoya tevuM bane. paNa pAMce kAraNa avazya hoya. koI kAryamAM karma mukhya hoya, puruSArtha vagere gauNa hoya. koI kAryamAM kALa mukhya hoya, puruSArtha vage2e gauNa hoya. Ama koIpaNa kAryamAM gauNa-mukhya bhAvathI pAMce kAraNo avazya hoya. (164165) buddhizALI jIva potAnI yogyatA vagereno barobara vicAra karIne dharmamAM pravRtti kare. (167-170) dharma jinAjJAmAM che buddhizALI manuSya koIpaNa pravRtti anubaMdhano (=pariNAmano) vicAra karIne kare. ajJAnI jIvo ahiMsA e ja sArabhUta che ema samajIne gurukulavAsa vagere sarva kAryono tyAga karIne kevaLa ahiMsAmAM ja utsAha rAkhe che. paNa ajJAnatAnA kAraNe ahiMsAnuM phaLa meLavI zakatA nathI. buddhizALI puruSa vicAre che ke ahiMsA pALavI hoya to ahiMsAnuM svarUpa samajavuM joIe. ahiMsAnuM svarUpa AgamathI ja samajI zakAya. Agama guru pAsethI maLe che. AthI te guru pAse rahIne zAstrokta vidhipUrvaka Agamano abhyAsa kare che. cAritradharma AjJAmAM che. AthI ja jinavacananuM pAlana karIne AhAra lAvavAmAM anupayoga AdithI doSita AhAra AvI jAya to paNa AhAra zuddha che. jinavacananuM ullaMghana karIne lAvela zuddha AhAra paNa azuddha che. AthI spaSTa samajI zakAya che ke dharma kevaLa ahiMsAmAM nathI, kiMtu jinAjJAmAM che. (181-4) AjJAthI nirapekSa zubha paNa pariNAma avazya azuddha ja che. kAraNa ke tIrthaMkarane viSe bahumAna na hovAthI te pariNAma asad AgraharUpa che. AjJAthI nirapekSa pariNAma ajJAnatAnA kAraNe zubha lAgato hovA chatAM `galamatsya, bhavavimocaka ane viSAntabhojInI jema azubha che. (187-188) 1. galamasya mane sukha maLaze evA bhAvathI mAchaluM pANImAM nAkhelA loDhAnA kAMTAmAM rahelA mAMsanuM bhakSaNa kare che. paNa pariNAme tenuM mRtyu thAya che. - bhavimocaka - du:khathI pIDAI rahelA jIvane mArI nAkhavAmAM dharma che. kAraNa ke ethI teno duHkhathI chUTakAro thAya che. AvI mAnyatA bhavavimocaka matanI che. (mArI nAkhavAthI jIva duHkhathI mukta bane che e bhramaNA che. kAraNa ke bAkI rahelA karmo bhavAMtaramAM bhogavavA paDaze. duHkhanuM kAraNa karmathI sarvathA mukta banavuM e ja duHkhamuktino sAco upAya che.) viSAntabhojI - duHkhathI kaMTALI jheravALuM bhojana karuM jethI duHkhathI mukta banuM ema vicArIne jheramizrita annanuM bhojana karanAra. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 mohanI maMdatA vinA rAga-dveSanI maMdatA na thAya jemAM rAga-dveSa maMda che tevA pariNAma (=aMtaHkaraNanI pariNati) zuddha che. moha prabaLa hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA thatI nathI. mithyAtva mohanIya karmanA udayathI thatuM viparIta jJAna te moha che. A moha baLavAna hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA na thAya. kAraNa maMda thayA vinA kArya maMda na thAya. maMdatA eTale zakti naSTa thaI javI. arthAt rAga-dveSa je zaktithI utpanna thAya che te zakti naSTa thaI jAya (athavA najIkanA kALamAM zakti naSTa thavAnI hoya) te rAga-dveSanI maMdatA che. mithyAtva moha rAga-dveSanI zakti che. AthI mithyAtva jyAM sudhI prabaLa hoya tyAM sudhI rAga-dveSanI zakti naSTa na thAya, ane ethI rAga-dveSa maMda na bane. (189) prazna jo moha prabaLa hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA na thAya to jemane potAnA pakSa(-darzana) upara gADha pakSapAta baMdhAyo che tevA keTalAka mithyAdRSTiomAM paNa moha prabaLa hovA chatAM je ghaNo upazama dekhAya che te kevI rIte thayo ? - uttara - jevI rIte sannipAta vyAdhimAM thayelI svasthatAthI pariNAme du:kha vadhe che tevI rIte AjJAbAhya upazamathI paNa pariNAme duHkha vadhe che. sannipAta eTale vAta, pitta ane kaphano ekI sAthe prakopa thavAthI thayelo roga. A roga zarIramAMthI dUra na thayo hoya-nirmULa na thayo hoya to paNa koIka kALanA prabhAvathI dabAI gayo hoya, tethI zarIramAM vyAdhinI maMdatA jaNAya. paNa pachI pharI pUrva avasthAnI apekSAe vAta-pitta-kaphano adhika prakopa thavAthI te vyAdhi vadhAre prabaLa bane ane ethI mUrchA, pralApa ane aMgabhaMga vagere duHkha adhika thAya. tevI rIte AjJAbAhya rAga-dveSanI maMdatArUpa upazamathI paNa pariNAme duHkha vadhe che. te A pramANe-AjJAbAhya upazamathI tevA prakAranuM devabhavanuM aizvarya ane manuSya janmamAM rAjya vagere sukha thoDA kALa sudhI maLe che. paNa pApAnubaMdhI puNyanA kAraNe e sukha bhogavyA pachI adhika duHkha anubhave che. A viSe kUNika ane brahmadatta vagere dRSTAMtarUpa che. kUNika ane brahmadatta saddharmarUpa bIja vAvavAmAM bhagavAnane paNa ekAMte pratikULa hatA, arthAt khuda bhagavAna paNa temanAmAM saddharmarUpa bIja vAvI zake nahi tevA hatA. temaNe duHkhe karIne nAza karI zakAya (-duHkha bhogavIne ja nAza karI zakAya) tevo pApasamUha bAMdhyo hato. (kUNika pUrvabhavamAM tApasa hato. brahmadatte pUrvabhavamAM cAritra lIdhuM hatuM. A avasthAmAM te baMnene upazama bhAva hato. paNa e upazamabhAva dabAI gayelA sannipAta roga tulya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 hato. AthI te vakhate temaNe pApAnubaMdhI puNya bAMdhyuM. e puNyanA kAraNe te baMne marIne devalokamAM gayA. tyAMthI manuSyabhavamAM AvyA. te bhavamAM pApAnubaMdhI puNyanA udayathI bhayaMkara pApo karIne baMne narakamAM gayA. Ama upazama bhAvathI pariNAme adhika duHkha maLyuM.) viparIta jJAnarUpa moha prabaLa hoya tyAre maMda banelA rAga-dveSa pApAnubaMdhI sAtA vedanIyakarmanA ane mithyAtva mohanIyanA baMdhanuM kAraNa bane che. (ethI jyAre sAtA vedanIyakarma baMdhAya tyAre sAthe sAthe mithyAtva mohanIyakarma paNa baMdhAya.) pachI bhavAMtaramAM te puNyanA vipAkathI sukhanI prApti thAya che tyAre temanA mithyAtva mohanIyano paNa udaya thAya che. ethI ja hitakara ahitakara kAryomAM mUDhatAne pAmelA (-A kArya mArA mATe hitakara che, A kArya mArA mATe ahitakara che evA jJAnathI rahita) te jIvo malina kAryo kare che. pachI pUrve upArjana karela puNyAbhAsa rUpa karma pUrNa thaI jatAM narakAdi duHkharUpa apAra samudramAM DUbI jAya che. (190) dharmakriyA saphaLa kyAre bane ? AnAthI e nizcita thayuM ke jyAM sudhI mithyAtva nAza na pAme athavA to maMda na bane tyAM sudhI dharmakriyAo saphaLa bane nahi. jema deDakAnA cUrNamAMthI pANI-mATI vagere sAmagrI maLatAM deDakAM utpanna thAya che, tema jJAna vinA (=mohanA kSayopazama vinA) kevaLa kriyAthI maMda karAyelA doSo pharI nimitta maLatAM tIvra bane che. AthI jJAna vinA kevaLa kriyAthI maMda karAyelA doSo deDakAnA cUrNa samAna che. (191) je doSo samyak kriyA dvArA (=samyajJAnapUrvaka kriyA dvArA) dUra karAyelA hoya te doSo sAmagrI maLavA chatAM pharI utpanna thatA nathI. AthI ja samyak kriyAthI dUra karAyelA doSo agnithI bALelA deDakAnA cUrNa tulya che. agnithI bALelA deDakAnA cUrNamAMthI nimitta maLavA chatAM deDakA utpanna na thAya. AthI dharmakriyAne saphaLa banAvavA mithyAtvamohano nAza karavo joIe. (192) mAtuSa munimAM samyajJAna hatuM prazna - mASatuSa jevA munine viziSTa jJAna na hatuM, chatAM temanAmAM cAritrarUpa zubha pariNAma saMbhaLAya che. te zubha pariNAma kevI rIte thayo ? uttara - mASatuSa jevA munimAM mithyAtva mohanIyano tIvra kSayopazama hato. AthI mArgAnusArI bhAva hato. mArgAnusArI bhAvanA kAraNe samyak ogha (=sAmAnya) jJAna hatuM. samyak ogha jJAnanA kAraNe temano pariNAma zubha ja hato. (193) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mASatuSa munimAM vizeSa jJAna na hovA chatAM mAtuSa muni eTaluM to avazya jANatA hatA ke, saMsAra bhayaMkara ja che. tenuM auSadha zuddha (cAritra) dharma ja che. zuddhadharma paramArthathI gurukula saMvAsamAM prApta thAya che. (194) prazna - mApatuSa vagere muniomAM A pramANe jJAna hatuM eno nirNaya zAnA AdhAre karI zakAya ? uttara - koI kAraNathI ekalA mUkavAmAM Ave to paNa gurunI AjJAnuM ullaMghana karanArA na hatA. caMdraguptane cANakya upara jeTalo vizvAsa hato tenAthI adhika vizvAsa temane guru upara hato. (15) mASatuSa Adine guru sivAya bIjA viSayamAM mAtra vizeSajJAnano abhAva hato, paNa viparyaya na hato. kAraNa ke temanAmAM niyamA mithyAtva Adino abhAva hato. (197) samyak bodha thavAmAM viparyaya, anadhyavasAya ane saMzaya e traNa doSo bAdhaka che. A traNathI yathArtha bodha thato nathI. A traNamAM viparyaya mahAna doSa che. kAraNa ke viparyayathI Aloka saMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI kAryomAM anartha phaLavALI asat pravRtti thAya che. (198). je mArgAnusArI, zrAddha, prajJApanIya, kriyAtatpara, guNarAgI ane zakya AraMbha saMgata hoya tene (zAstrajJAtAo) sAdhu kahe che. mApatuSa munimAM A badhA guNo hatA. mAtuSa Adi muni cAritrI hatA tenuM lakSaNa zuM ? e viSayamAM ahIM kahyuM ke gurusaMbaMdhI bhramano abhAva e cAritranuM lakSaNa to temanAmAM che ja, kiMtu mArgAnusAritA vagere badhuM ya paNa mApatuSa vagere muninA cAritranuM lakSaNa che. mASatuSa vagere munimAM mArganusAritA vagere guNo hatA tene jaNAvanAra cihna zuM che? evA praznanA javAbamAM gAthAnA uttarArdhamAM kahe che ke - mASatuSa vagere muni gurunA sAnidhyamAM pratilekhanA-pramArjanA vagere sAdhusAmAcArInuM pAlana karavArUpa gurvAjJAnuM saMpAdana karatA hatA. gurunA sAnidhyanI jema gurunA virahamAM paNa gurvAjJAnuM saMpAdana karavuM e ja mApatuSa vagere munimAM mArgAnusAritA vagere guNo hatA enu jJApaka ( jaNAvanAra) liMga che. (200) paraspara be viruddha vastunuM jJAna te saMzaya. jemake A doraDuM che ke sApa ? yathArtha vastunA svarUpathI viruddha hoya tevuM. "A Ama ja che" evuM eka prakAranuM jJAna te viparyaya. jemake doraDAmAM A sarpa che evuM jJAna. nizcayarahita "A kaMIka che" evuM jJAna te anadhyavasAya. jemake aMdhArAmAM "ahIM kAMIka che" evuM jJAna. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 sAdhanAmAM ucita pravRttithI ja saphaLatA maLe mokSa pratye atyaMta daDha anurAgavALA paNa munie AryamahAgiri, Arya suhastinI jema dravya-kSetra-kALa-bhAvano vicAra karIne potAnA mATe je anuSThAna ucita hoya, je anuSThAna karavAnI potAnI zakti hoya te anuSThAna karavuM joIe, jethI temAM saphaLatA maLe. paNa utsAhamAM AvIne zaktithI uparavaTa thaIne anuSThAna na karavuM joIe. kemake temAM saphaLatA na maLe. mahApuruSo jemAM saphaLatA maLe tevA prAraMbhane zreSTha mAne che. (201) potAnI yogyatA pramANe thayelI thoDI paNa suparizuddha pravRtti arihaMtanuM vacana pALavAnA kAraNe paripUrNa ucita pravRttinuM bIja thAya che, arthAt tenAthI bhaviSyamAM avazya paripUrNa ucita pravRtti prApta thAya che. jevI rIte zuklapakSamAM praveza thavAnA kAraNe ekamano caMdra paripUrNa caMdramaMDaLano hetu bane che, tevI rIte sarvazanI AjJAno praveza thavAnA kAraNe (potAnI yogyatA mujabanuM) alpa paNa anuSThAna krame karIne paripUrNa anuSThAnano hetu thAya che. (222) dharma pAmavA dharmabIjonI vAvaNI anivArya che jema bIjanI vAvaNI na karI hoya to sAro varasAda thavA chatAM dhAnya na thAya, tema AtmAmAM dharmabIjanI vAvaNI na karI hoya to sArA kALamAM paNa dharmarUpa dhAnya na thAya. (224) tethI, prastutamAM paramasukhanA abhilASI jIvoe dharmanI prApti karavA mATe AjJAne AdhIna banIne yathAzakti dharmabIjonI vAvaNI karavI joIe. arihaMta ane sAdhu vagere pavitra padArtho upara kuzala citta vagere dharmabIja che. (yogadRSTi samuccaya graMthamAM dharmabIjonuM vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che.) (225) je jIva lokottara dharmanI ArAdhanA karanAro banavAno hoya te jIvamAM prAraMbhamAM mithyAtvamohanI maMdatArUpa upazama thAya che. enA kAraNe te jIva Aloka-paralokanAM phaLanI apekSAthI rahita bane che, tathA jinazAsanamAM kahelA dayA-dAna Adi guNo upara zraddhAvALo bane che. Avo jIva lokottara dharmanI thoDI paNa je ArAdhanA kare te ArAdhanA zuddhadharmanuM bIja bane che. enAthI ene bhaviSyamAM avaMdhya lokottara samyakatva vagere dharmanI prApti thAya che. (231) dharmabIja prAyaH bIjAone kahI zakAya tevuM nathI, paNa zuddhabhAvavALA jIvo tene anubhavathI jANI zake che, arthAt dharmabIjanI vAvaNI thAya tyAre AtmAmAM je viziSTa adhyavasAyo thAya che, ane je AnaMda thAya che, te anubhavagamya che. dharmabIja saMsArano kSaya karanAruM hovAthI ciMtAmaNiratna vagerethI paNa mahAna che. (232) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ra saMsAramAM prAyaH sarva jIvonI dravyaliMga kriyA anaMta thaI che. te dravyakriyAomAM paNa zuddhadharmanA bIjanI vAvaNI thaI nathI. prazna- dravyaliMga kriyAmAM kaSAyo pravartatA nathI, chatAM zuddha dharmabIjanI vAvaNI kema na thaI ? uttara- dravyaliMga kriyAmAM koIka rIte kaSAyonI pravRtti na thavArUpa lezyAnI zuddhi hovA chatAM anaMtabhava bhramaNanI yogyatArUpa sahaja bhAvamala hajI paNa ghaNo hovAthI zuddha dharmabIjanI vAvaNI na thaI. sahaja bhAvamala ghaNo ja kSINa thaI jAya tyAre manuSyo dharmabIjanI vAvaNI karI zake che. sahaja bhAvamavala eTale AtmAmAM rahelI karmasaMbaMdhanI yogyatA. A bhAvamalanA kAraNe saMsAramAM jIvanA pudgala parAvarte thAya che. ethI bhAvamala jeTalo vadhAre teTalA pudgala parAvarte vadhAre thAya. (233) AjJAbahumAna vinA kalyANa na thAya mAtra dharmakriyAthI phaLa nathI maLatuM, kiMtu AjJAbahumAnapUrvakanI dharmakriyAthI phaLa maLe che. AjJAbahumAnapUrvaka thatI dharmakriyAthI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya che. azubha karmano baMdha niranubaMdha thAya, sAnubaMdha na thAya. (238) koIpaNa rIte thayelA bhAvapUrvakanA AjJAbahumAnathI potAnI zakti pramANe pradhAnapaNe mokSamArgane anusaranArI zAsanaprabhAvanA vagere vividha sukriyAmAM utsAhapUrvaka pravRtti avazya thAya che. jo potAnI zakti pramANe kriyA na thAya to samajavuM joIe ke zuddha bhAvAjJAbahumAna thayo nathI. kAraNa ke nizcayanayanA abhiprAyathI je kAraNa potAnA kAryane sAthe te ja vAstavika kAraNa che AthI zaddha bhAvAjJAbahumAnanI vidyamAnatAmAM sukriyA abhipreta che. (239) AjJAbahumAnapUrvakanI sukriyAthI suvarNaghaTatulya viziSTa phaLa thAya che, ane te phaLa anubaMdhavALuM (=uttarottara paraMparA cAle tevuM) ja hoya che. - suvarNaghaTa tulya ema kahevAno tAtparyArtha A pramANe che - jema mATIno ghaDo bhAMge to nakAmo jAya che, paNa sonAno ghaDo bhAMge to nakAmo jato nathI. kemake suvarNano bhAva ( paisA) upaje che, athavA tenAthI ja navo suvarNano ghaDo banAvI zakAya che. tevI rIte bhUtakALamAM baMdhAI gayelAM tevA prakAranAM azubha karmonA udayathI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha aTakI jAya to paNa bhaviSyamAM pharI avazya sukriyA karavA dvArA puNyAnubaMdhI puNyano baMdha zarU thAya che. (240) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 mAtra bAhya dharmakriyAthI mATInA ghaDA samAna niranubaMdha puNyarUpa phala jANavuM. mATIno ghaDo phUTe nahi tyAM sudhI kAmamAM Ave, phUTI gayA pachI kAmamAM na Ave. tema niranubaMdha puNyathI e puNyodaya hoya tyAM sudhI sukha maLe, paNa tenI paraMparA na cAle. (242) buddhimAna puruSe paralokanA hita mATe jinAjJAnusArI dharmakAryomAM rAta-divasa potAnA mAnasika pariNAmane rAga-dveSa-mohathI rahita karavA joIe. rAga-dveSa-moharahita mAnasika pariNAmathI thatI dharmakriyAthI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya. (243) ahIM tIrthakara vagere pratye bahumAna thayA vinA AjJA pratye bahumAna na ja thAya. AthI e nizcita thAya che ke je Asannabhavya jIvane AjJA pratye bahumAna che tene tIrthakara vagere pratye avazya bahumAna che. (agni vinA dhUmADo na ja hoya evo niyama che. e niyamathI e nizcita thAya che ke jyAM dhumADo hoya tyAM agni avazya hoya.) ema tIrthaMkara vagere pratye bahumAna thayA vinA AjJA pratye bahumAna na ja thAya evo niyama che. A niyamathI e nizcita thAya che ke jene AjJA pratye bahumAna che tene tIrthakara vagere pratye avazya bahumAna che. (244) dravyAjJA-bhAvAjJA jemaNe rAga-dveSa-mohanA gADha pariNAmarUpa graMthino bheda karyo nathI tevA jIvo abhinnagraMthI che. abhinnagraMthI jIvone bhAvathI jinAjJA na hoya. keTalAka bAla tapasvIo ane anyadarzanIo saMsArathI atizaya kaMTALelA ane mokSanI tIvra abhilASAvALA jovAmAM Ave che. paNa temaNe graMthino bheda karyo na hovAthI jinAjJAnA yathArtha svarUpane jANatA nathI. jinAjJAnA yathArtha svarUpane nahi jANavAnA kAraNe temane bhAvathI jinAjJA na hoya. (252) graMthisthAne AvelA apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita, sakRbaMdhaka, dUrabhavya, abhavya vagere jIvone jinAjJA dravyathI hoya che, bhAvathI na hoya. bhAvArtha- zAstramAM dravya zabdanA pradhAna dravya ane apradhAna dravya ema be artha che. je padArtha hamaNAM dravyarUpa hoya, paNa bhaviSyamAM bhAvarUpa banavAnI yogyatAvALo hoya te padArtha pradhAnadravya kahevAya. jemake koIka sAdhune tAtkAlika AcAryapada ApavAno prasaMga Avyo. paNa te sAdhumAM hamaNAM AcAryapada pAmavAnI lAyakAta nathI. Ama chatAM bhaviSyamAM A sAdhu AcArya pada pAmavAnI lAyakAtavALo banI jaze evI yogyatA tenAmAM gurune dekhAya che. AvI yogyatA joIne guru tene tAtkAlika AcAryapadanuM pradAna kare che. A AcArya hamaNAM AcAryapadane pAmavAnI lAyakAtavALA na hovAthI dravya AcArya che, bhAva AcArya nathI. Ama chatAM te AcArya bhaviSyamAM bhAva AcArya banaze e apekSAe hamaNAM te pradhAna dravya AcArya che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je padArtha hamaNAM dravyarUpa hoya ane bhaviSyamAM paNa tenAmAM bhAvarUpa banavAnI lAyakAta na hoya te apradhAna dravya kahevAya. jemake aMgAramaka nAmanA AcArya AcAryanA guNothI rahita hovAnA kAraNe te dravya AcArya hatA. temanAmAM bhaviSyamAM paNa bhAva AcArya banavAnI lAyakAta na hatI. AthI zAstramAM aMgAramaka AcAryane apradhAna dravya AcArya kahyA che. graMthideze AvelA ane dravyathI AjJAnuM pAlana karavAmAM tatpara evA abhavya ane sakRbaMdhaka vagere jIvone AzrayIne dravya zabdano apradhAna artha che. kemake te jIvomAM bhAvANAne pAmavAnI yogyatA nathI. apunabaMdhaka vagere jIvone AzrayIne dravyazabdano pradhAna(=yogyatA) artha che. kAraNa ke temanAmAM bhAvANAnuM kAraNa vidyamAna che, arthAt temanAmAM bhAvAjJAne pAmavAnI yogyatA che. (253-256) tadarthAlocana, guNarAga, vismaya ane bhavabhaya A cAra pradhAna dravyAjJAnAM lakSaNo che. A cArano abhAva apradhAna dravyAjJAnAM lakSaNo che. tadarthAlocana- tadarthAlocana eTale AjJAnA arthanI vicAraNA karavI. guNarAga- AjJAnA prarUpaka ane adhyApaka Adi puruSonA guNo upara pakSapAta rAkhavo te guNarAga. vismaya- aho ! anAdi saMsAramAM pUrve kyAreya prApta na thaI hoya tevI jinAjJA koIpaNa rIte mane prApta thaI che evo vismaya. bhavabhaya- bhavabhaya eTale saMsArabhaya, athavA sAmAnyathI AjJAnI virAdhanAno bhaya. (257) aMgAramardaka AcAryane apradhAna dravya AjJA hatI, ane goviMdavAcakane pradhAna dravya AjJA hatI. (258) samyagdaSTine niyamA bhAvAjJA hoya che. A bhAvAjJA prazama vagere kAraNonA sadbhAvathI niyamA mokSane sAdhanArI che. (259) sAdhanAmAM vighna AvI zake che bhAvAjJA hoya tyAre jIva atinipuNa buddhithI hita-ahitane vicAre che. prAyaH dharmazravaNa vagere dharmakartavyamAM samyak pravarte che, ane prAyaH dharmakAryane siddha kare che. prazna- prAyaH dharmakAryamAM samyak pravarte che ema prAyaH kema kahyuM? uttara- bhAvAttA prApta thaye chate sArA mArgamAM pravRtta thayelA jIvane vighna paNa Ave. A vighna jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAranA che. te traNa vino anukrame kaMTaka, vara ane dizAmoha samAna che. jema eka gAmathI bIje gAma jatA musApharane kAMTo vAge ethI AgaLa vadhavAmAM thoDo vilaMba thAya. tAva Ave to adhika Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vilaMba thAya. dizAne bhUlI javArUpa dizAmoha thAya to atizaya adhika vilaMba thAya. tevI rIte prastutamAM mokSamArgamAM pravRtta thayelA koIka jIvane avazya bogavavA paDe tevA karmanA vipAkathI kaMTaka, jvara ane dizAmoha tulya vighna Ave. viba dUra thatAM musAphara AgaLa vadhe che tema prastuta jIva paNa vighna dUra thatAM mokSa tarapha AgaLa vadhe che. (260 thI 262) meghakumAra, dahanazUra ane adyattanA dRSTAMtanA anusAre dharmavinane bhayaMkara pariNAmavALuM jANIne buddhimAna puruSe parizuddha (=jinAjJA mujaba) dharmabIjane vAvavAmAM apramatta banIne prayatna karavo joIe. (322) (dharmabIja aparizuddha hoya to vipna Ave, parizuddha hoya to vighna na Ave. jinAjJA mujaba dharmabIja vAvavAmAM Ave to dharmabIjA parizuddha bane.) parizuddha jinAjJAno prabhAva parizuddha AjJAnA yogathI (=sarva aticArono tyAga karIne dharma ArAdhanAthI) AtmAmAM ja ramaNa karanArA jIvonuM atiraudra paNa karma tevA svabhAvathI ja prAyaH phaLatuM nathI. AmravRkSomAM aMtararahita kusumasamUha Ugyo hoya ane ethI e vRkSonI zAkhAo zobhI rahI hoya, Ama chatAM e puSpo upara vadhAre pramANamAM vijaLI paDe to te vRkSo upara kerIo pAkatI nathI. kAraNa ke vijaLIno phaLanAza karavAno svabhAva che. te ja pramANe parizuddha AjJAno abhyAsa karavAthI jemanuM mana mokSamArgamAM sArI rIte sthira thayeluM che ane jeo atyaMta asAra bhavanA bhramaNathI thAkI gayelA che tevA jIvonuM bhayaMkara pariNAmavALuM ane mithyAtva AdithI upArjana kareluM azubha karma potAnuM phaLa ApavA samartha na thAya. kAraNa ke parizuddha AjJAnI ArAdhanAno bhayaMkara paNa azubha karmonA phaLano nAza karavAno svabhAva che. (323) rogotpattine jaNAvanArAM cinhothI roga Avaze ema jANIne roga thayA pahelAM ja yatna karanArAone rogarUpa phaLano abhAva pratyakSa jovAmAM Ave che. tathA tulyanimittavALA paNa jIvone roganAM kAraNono tyAga karavAthI ane roganAM kAraNono tyAga na karavAthI vizeSatA pratyakSathI siddha che, arthAt rogotpattinAM kAraNo jANavA chatAM je jIvo roga thatAM pahelAM ja roganAM kAraNono tyAga karatA nathI, te jIvone roga thAya che. roganAM kAraNono tyAga karanArAone roga thato nathI. (324) be manuSyone samAna bhojana karyA pachI baMnene ajIrNa thatAM eka mANasa ajIrNanAM kAraNono tyAga (ajIrNa na maTe tyAM sudhI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1e bhojanano tyAga vagere) kare to tene ArogyanI prApti thAya. bIjo mANasa ajIrNanAM kAraNono tyAga na kare (ajIrNa hovA chatAM bhojana kare) to tene roga thAya. (325) te rIte prastutamAM paNa parizuddha AjJAthI udayamAM Ave e pahelAM azubha karmono nAza thAya che. parizuddha AjJA ane azubha karma e beno pANI ane agninI jema virodha che. AthI parizuddha AjJA jyAM hoya tyAM azubha karmo na rahe. AthI parizuddha AjJAthI azubha karmono kSaya thAya che ane ethI bhAva ArogyanI prApti thAya che. (327) parizuddha AjJAno lAbha ja vIrya (=AtmasAmarthya) che. parizuddha AjJAnuM pAlana karavuM e ja sAco puruSArtha che, doDavuM, kUdavuM vagere ke dhana vagere meLavavAnI mahenata sAco puruSArtha nathI. mohanI adhikatAvALA jIvo parizuddha AjJAne sahelAIthI samajI zakatA nathI, mATe parizuddha AjJA durvi=muzkelIthI jANI zakAya tevI che. mohanI maMdatAvALAjIvo ja parizuddha AjJAne samajI zake che ane AjJA pramANe dharma kare che, lokaherIthI gatAnugatikapaNe dharma karatA nathI. parizuddha AjJAno lAbha ja karmanAzano upAya che. parizuddha AjJAnA lAbhathI nAza karAyelAM karmonI pharI utpatti thatI nathI. (328) prazna kareluM zubha ke azubha karma avazya bhogavavuM paDe che e pramANe sarvalokamAM pravAda che. to pachI AjJAyogathI karmano phaLa ApyA vinA nAza kevI rIte thAya ? uttara- karmo sopakrama ane nirupakrama e be prakAranA che. temAM kareluM karma avazya bhogavavuM paDe e niyama nirupakrama karmane AzrayIne che, sopakrama karmane AzrayIne nathI. parizuddha AjJAthI sopakrama karma phaLa ApyA vinA nAza pAme che. sopakrama - tevA prakAranA nimittathI jeno nAza karI zakAya tevuM. nirupakrama - tevA prakAranA nimittathI jeno nAza na karI zakAya tevuM. (340) bhAgya-puruSArthanuM varNana sarvakAryo bhAgya ane puruSArtha e bene AdhIna che, eTale ke e baMne bhegA thAya to ja koIpaNa kArya thAya. ethI ja baMne samAna baLavALA che. karma kASTha samAna che. puruSArtha pratimA samAna che, arthAt kASThamAM pratimA utpanna karavAnI kriyA samAna che. ahIM tAtparyArtha e che ke kASThamAM pratimArUpe banavAnI yogyatA hovA chatAM jo suthAra vagere pratimA ghaDavAnI kriyA na kare to kASThamAMthI pratimA na thAya. AthI jema yogya paNa kASTha svayameva pratimArUpe banI jatuM nathI, kiMtu puruSArthathI ja pratimArUpe bane che, tema bhAgya paNa puruSArthanA sahakArathI potAnA phaLanuM (=kAryanuM) kAraNa bane che. bhAgya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane puruSArtha e baMneno eka-bIjAnI sahAyathI kArya karavAno svabhAva che. A kArya bhAgye karyuM ane A kArya puruSArthe karyuM evA vibhAgathI je vyavahAra jovAmAM Ave che te vyavahAra paNa bhAgya-puruSArthanA AvA svabhAvanA ja kAraNe eka-bIjAnA pradhAna-gauNa bhAvathI thayelo che. jemAM puruSArthanI pradhAnatA hoya ane karma gauNa hoya te kArya puruSArthe karyuM evo vyavahAra jovAmAM Ave che. jemAM karmanI pradhAnatA hoya ane puruSArtha gauNa hoya te kArya bhAgye karyuM evo vyavahAra jovAmAM Ave che. ahIM bhAvArtha A pramANe che - satAvedanIya vagere je karma pUrve utkaTa rasathI bAMdhyuM hoya ane ethI ja alpa puruSArthathI thoDA ja kALamAM phaLa Ape te kArya bhAgye kareluM che, eTale ke tenAthI maLeluM phaLa karmakRta che ema lokamAM kahevAya che. sAtAvedanIya vagere je karma pUrve utkaTa rasathI upArjana na karyuM hoya ane ethI ghaNA puruSArthathI phaLa Ape te kArya puruSArtha kareluM che, eTale ke tenAthI maLeluM phaLa puruSArthakRta che. (341 thI 350) zuddhAzAnusArI dharmAnuSThAnathI dharmAnuSThAnano anubaMdha zuddhAjJAnusArI dharmAnuSThAnano A svabhAva ja che ke kevala svayaM thAya che ema nahi, kiMtu anya evA dharmAnuSThAnano anubaMdha (=paraMparA) kare ke je dharmAnuSThAna anya kArya karavA samartha hoya. jemake zuddhAjJApUrvaka samyagdarzanano svIkAra karavAmAM Ave to te samyakatva anya dezavirati Adi dharmAnuSThAnonI paraMparA sarje che. e dezavirati Adi dharmAnuSThAna uttarottara sugatinA lAbhArUpa anya kArya karavA samartha che, arthAt enAthI uttarottara sugatinI prApti thAya che. A viSe dIpakanuM dRSTAMta che. pavana na Ave tevA sthAnamAM mUkelo dIpaka mAtra prakAza ja kare che ema nahi, kiMtu kAjaLano paNa anubaMdha kare che, ane e kAjaLa taruNIonA netrone nirmala banAve che. prastutamAM dIvAnA sthAne samyagdarzana che. kAraNa ke te prakAza kare che. kAjaLanA sthAne uttarottara pragaTa thato dezavirati vagere dharma che. taruNIonAM netrone nirmala banAvavAnA sthAne uttarottara sugatinI prApti che. dIvAne nirvAta sthAnamAM mUkavAnA sthAne vizuddha AjJAyoga che. kAraNa ke tenAthI kAryanI paraMparA cAle che. (359) (samyagdarzana nirmala hoya to AjJAyoga vizuddha bane. AthI ja ahIM 361 thI 366 gAthA sudhImAM samyagdarzananI nirmalatAnuM mahattva batAvavA jaNAveluM be citrakAronuM dRSTAMta atyaMta bodhaprada che.) abhavya, dUrabhavya, Asanabhavya, vagere jIvo dharmakriyA ekasarakhI kare che. paNa badhA jIvonI dharmakriyA ISTaphaLavALI thatI nathI. karAtA dharmAnuSThAnomAM rahelI nirmalatA citrakarmanI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jema ISTaphaLavALI thAya che, arthAt zuddha bodhilAbharUpa bhUmikA zuddha hoya to dharmakriyA ISTaphaLavALI thAya. jenAthI niSkalaMka kalyANano lAbha thAya te dharmakriyA ISTaphaLavALI kahevAya. (367) zuddhAzAyoga kevA jIvone hoya ? tathAbhavyatvanA saMyogathI graMthibheda thatAM zuddhAjJAyoga thAya che. graMthibheda vinA zuddhAzAyoga thato nathI. jevI rIte madhyamAM pADelA chidrathI rahita ratnamAM sUtaranA taMtuno praveza thaI zakato nathI, tevI rIte abhinna graMthi jIvamAM jainAgamanI sthApanA paramArthathI thaI zakatI nathI. jevI rIte ratnamAM chidra na hoya tyAre tevA koi khAsa puruSo mATe lAkha vagere coMTADavAnA dravyathI dorAne bahArathI ratnamAM coTADI de. A vakhate sUtarano ratnanI aMdara praveza thayo na hovAthI sUtarano ratnanI sAthe thayelo saMbaMdha bAhya saMbaMdha che. A rIte thayelo bAhya saMbaMdha hovA chatAM paramArthathI nathI. kAraNa ke te saMbaMdha ratnanI zobhAno vinAza kare che. tathA aMdara praveza karyA vinA doro ratnamAM sthira rahI zake nahi. te pramANe jIvono dravyathI sUtrasaMbaMdha paNa prAyaH tenA jevo jANavo, arthAt sUtrasaMbaMdha hovA chatAM paramArthathI nathI. ahIM zAstromAM dravyazabdano prayoga pradhAnadravya ane apradhAnadravya e be arthamAM karavAmAM Ave che. je dravyavastu bhaviSyamAM bhAvarUpa bane te pradhAna dravya kahevAya. ane je dravyavastu bhaviSyamAM bhAvarUpa na bane te apradhAnadravya kahevAya. temAM jeo najIkanA kALamAM graMthibheda karavAnA nathI tevA dUrabhavya vagerene apradhAna dravyasUtrayoga hoya che. kAraNa ke te sUtrayoga ekAMte ja sadbodhanI sthApanA (=sadbodhano prAdurbhAva) karanAra na hovAthI tattvavicAraNAmAM jarAya upayogI nathI. apunarbaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatita jIvono sUtrayoga vyavahArathI tAttvika che. (eTale ke pradhAnadravya che). kAraNa ke te sUtrayoga zuddhabodhanA lAbhanuM avaMdhya kAraNa che. (te jIvo bhaviSyamAM avazya zuddhabodhane pAmaze. AthI temano dravyasUtrayoga pradhAnadravya sUtrayoga che). abhinnagraMthi jIvomAM dravyazrutayogathI jIvAdi sarva padArtho viSe thatuM jJAna bALakane akSa ane ratnanA viSayamAM thatA jJAnanI jema mAtra viSayapratibhAsa che (AthI ja) te jJAna ajJAna jANavuM. mAtra viSayapratibhAsa - sparzana, jIbha, nAka, AMkha ane kAna e (pAMca) iMdriyo Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 che. temanA viSayo anukrame sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda che. pratibhAsa eTale bodha. iMdriyonA viSayono bodha te viSayapratibhAsa. viSayomAM rahela guNa-doSanA vicAra vinA kevaLa viSayono bodha te mAtra viSayapratibhAsa. A viSe bALakanuM dRSTAMta che. bALakane thato akSa ane ratnano bodha mAtra viSaya pratibhAsa hoya che. bALaka akSa ane ratnane samAnarUpe jue che. akSanuM vizeSa mUlya nathI, ratna mUlyavAna che, evA bhedanuM tene jJAna hotuM nathI. bALaka te te vastune jue che ethI tene te te vastuno bodha thAya che. paNa A vastu hitakara che ane A vastu ahitakara che evo bodha hoto nathI. AthI te sarpane jue to sarpathI dUra bhAgavAnA badale saMbhava che ke sarpane pakaDavA doDe.) jevI rIte bALakanI bAlyAvasthA dUra thatAM akSa ane ratnamAM rahelA bhedano bodha thAya che te rIte graMthino bheda thatAM turata ja jJAna pragaTe che. vizeSa jJAna na hoya bahu ja alpajJAna hoya to paNa zraddhA vagere bhAvathI e alpa paNa jJAna samyarUpa ja che. (370 thI 374) azubha anubaMdhanI bhayaMkaratA samyajJAna dravyathI asatyavRttithI yukta hoya to paNa niyamA mokSarUpa phalanuM kAraNa bane che. kAraNa ke azubha anubaMdhano viccheda thAya che. azubha anubaMdha bhavarUpa vRkSanuM mULa che. azubha anubaMdhano viccheda thatAM bhavarUpa vRkSano viccheda thaI ja gayo. AthI sAdhuzrAvakanA AcArothI yukta jIvoe niMdA-gaha Adi upAyathI azubhAnubaMdhano nAza karavo joIe. jo azubhAnubaMdhano nAza na karavAmAM Ave to dharmano bhaMga thAya ke aticArathI malina bane. doSano anubaMdha prabaLa hoya to mUlaguNa Adino sarvathA bhaMga thAya ane ethI dharmano nAza thAya. mUlaguNa AdinA bhaMgamAM bAhya kriyAo dvArA dharma karAto hoya to paNa paramArthathI e dharma ja nathI. doSano anubaMdha maMda hoya to dharmano sarvathA nAza na thAya, dharma hoya, paNa aticArothI malina thayelo dharma hoya. apramatta paNa cauda pUrvadharono aMtarakALa anaMta kahyo che. te anaMtakALa azubhAnubaMdha tIvra hoya to ja ghaTe che. prastuta guNono bhaMga thayA pachI pharI te guNo prApta thavAmAM keTaloka kALa je aMtara paDe che temAM avazya bhogavavA lAyaka azubha anubaMdha vinA bIjo koI hetu nathI. ghaNI AzAtanA karanAra jIvone utkRSTathI dezona ardhapudgalaparAvarta jeTalA anaMtakALanuM aMtara hoya ema zAstramAM kahyuM che. prazna- hamaNAM samyagdarzana vagere guNothI patita banelA paNa jIvone pUrve samyagdarzana Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Adi guNonI prApti thai ja hatI. ethI temane zuddhAjJAyoga (arihaMta vacananI niraticAra ArAdhanA) prApta thayo ja hato. tamoe jene azubhAnubaMdhano viccheda karanAra tarIke kalpelo che te zuddhAjJAyogathI paNa temanA azubhAnubaMdhano viccheda kema na thayo ? uttara- jevI rIte triphaLA vagere auSadha sadA, AdarathI, vidhipUrvaka ane yukta levAmAM Ave to ja kaMDu vagere rogano nAza kare che, anyathA rogano nAza na kare. tevI rIte zuddha AjJAyoga paNa (sadA, AdarathI, vidhipUrvaka ane yukta hoya to) azubhAnubaMdha rUpa rogano nAza kare che. zuddhAzAyoga auSadhanA dRSTAMtathI azubhAnubaMdhano viccheda karato hovAthI ja bhagavAne sAdhu-zrAvakane yogya caityavaMdana vagere anuSThAnomAM apramAdane azubhAnubaMdhano viccheda karanAra kahyo che, arthAt apramAdapUrvaka ja AjJAyoga azubhAnubaMdhano viccheda kare che ema kahyuM che. ahIM tAtparya e che ke jema auSadha levA mAtrathI rogano nAza thai jato nathI, kiMtu pUrve kahyuM te pramANe levAthI rogano nAza thAya che. ema kevala AjJAyogathI azubhAnubaMdhano viccheda thato nathI, kiMtu apramAda sahita ja AjJAyoga azubhAnubaMdhano viccheda kare che. ethI ja jo azubhAnubaMdhano viccheda na thayo hoya to samajavuM joie ke zuddhAzAlAbha rUpa apramAda ja nathI, arthAt zuddhAzAyogano lAbha thayo che, paNa apramAda sahita zuddhAzAyogano lAbha thayo nathI ema samajavuM joie. kAraNa ke (nizcayanayanI dRSTie) je kAraNa potAnA kAryane utpanna na kare te kAraNa kAraNabhAvane pAmatuM nathI, arthAt te kAraNa kAraNa ja na kahevAya. AthI azubhAnubaMdhano viccheda na thayo hoya to azubhAnubaMdhano viccheda karanAra tarIke jenuM nirUpaNa karAi rahyuM che te zuddhAzAlAbharUpa apramAda potAnA svarUpane pAmavA samartha banato nathI, arthAt zuddhAzAlAbharUpa apramAdano abhAva che, ema samajavuM joie. pUrvapakSa-- jo ema che to azubhAnubaMdhano viccheda na thavAM chatAM ghaNA zuddhAzAyogavALA varNavAtA jovAmAM Ave che. tethI doSa kema na thAya? ahIM tAtparyArtha A che- zAstramAM evA ghaNA jIvonuM varNana Ave che ke te jIvonA azubhAnubaMdhano viccheda thayo na hato. chatAM temane zuddhAzAyoganI prApti thai hatI. tethI ahIM virodha rUpa doSa kema na Ave ? uttarapakSa--je zuddhAjJAyoga anaMtara5Ne azubhAnubaMdhanA vicchedano hetu na bane te zuddhAzAyoga paNa paraMparAe azubhAnubaMdhanA vicchedano hetu bane tevA zuddhAzAyogano sAdhaka hovAthI iSTa che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 jyAre hajI paNa azubhAnubaMdha atigADha hoya ane AjJAyoga maMda hoya tyAre AjJAyoga azubhAnubaMdhano sarvathA viccheda karavA mATe samartha banato nathI. Ama chatAM te AjJAyoga azubhAnubaMdhano sarvathA viccheda kare tevA tIvra AjJAyoganuM kAraNa bane che. AthI te AjJAyoga paNa suMdara ja che. ahIM tAtparya A pramANe che- jo apramAdasahita AjJAyoga ja azubhAnubaMdhano viccheda kare che to prAthamika pramAdasahita AjJAyogane niSphaLa ja mAnavo rahyo. AvA pUrvapakSanuM samAdhAna karavA mATe ahIM uttara pakSamAM kahyuM ke--prAthamika pramAda sahita AjJAyoga niSphaLa jato nathI. kAraNa ke te AjJAyoga azubhAnubaMdhano sarvathA viccheda kare tevA tIvra AjJAyoganuM kAraNa bane che. pahelAM karmarUpa vyAdhinI cikitsA karavA mATe samyagdarzanAdi guNano svIkAra karavo joie ema mAnIne samyagdarzanAdi guNanuM pAlana karyuM. paNa pachI sAdhudveSa Adi kAraNathI samyagdarzanAdi guNano nAza thayo. ethI durgatipAta rUpa vikAra thayo. durgatimAM te te viDaMbanAne sahana karavA vaDe te vikArano anubhava karyo. pachI janmAMtaramAM pUrvabhave ArAdhelA samyagdarzanAdi guNanI koipaNa rIte prApti thai. AthI pharI samyagdarzanAdi guNano abhyAsa thAya che. A abhyAsa abhilaSita azubhAnubaMdhanA vicchedanuM kAraNa bane che. koipaNa rIte pharI prApta thayela guNanuM pAlana karavuM tene abhyAsa kahevAmAM Ave che. prazna- nAza pAmelA samyagdarzanAdi guNonI pharI prApti thAya e viSe koi pramANabhUta vacana che? uttara- svAominamAve khattayaM sukSma anuDhDhALa| parivaDiyapi du nAyak punovi tanmAvavuDDiAM (pacAMzaka 3/24) e pramANabhUta vacana che. teno artha A che--"kSAyopazamika bhAvamAM dRDha AdarapUrvaka karAyeluM zubha anuSThAna azubhakarmanA udayathI mUkAi jAyachUTI jAya to paNa bhaviSyamAM pharI zubha adhyavasAyanI vRddhine karanAruM bane che." prastutamAM dRSTAMta ane teno upanaya A pramANe che--koi rogI saauSadhanuM sevana kare. je auSadha prastuta vyAdhino nigraha karanAruM hovAthI askhalita sAmarthyavALuM hoya te auSadha sad che. sad auSadhanuM sevana zarU karyA pachI koipaNa pramAdathI auSadha jeTalA pramANamAM levuM joie tenAthI atizaya alpapramANamAM auSadha levAya, apathyanuM sevana thAya ityAdi rIte kriyAno apacAra (=vinAza) thAya. AthI tenA asahyavedanA vagere kaTu phaLano anubhava thAya. AthI rogI pUrNa sAvadhAnI rAkhIne pharI te ja auSadhanuM sevana kare. pharI te ja auSadhanuM sevana vyAdhino nAza kare. te rIte prastutamAM paNa tevA prakAranA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pramAdanA AsevanathI dharmakriyAno vinAza thAya. pachI durgatimAM kaTu vipAkono anubhava kare (=asahya duHkhone sahana kare). pachI janmAMtaramAM pharI dharmakriyAnI prApti thAya. pharI dharmakriyAno abhyAsa azubhAnubaMdhanA vicchedarUpa phaLavALo thAya che. (383 thI 391) jinavacanarUpa auSadhano kALa akasIra paNa auSadha akALe ApavAthI lAbha na thAya, balke nukazAna thAya, ema AyurvedamAM prasiddha che. te rIte prastutamAM jinavacanarUpa auSadha akALe ApavAthI nukazAna thAya. jinavacanarUpa auSadhanA prayoga mATe gADhamithyAtva kALa akALa (=ayogya kALa) che. je kALamAM mithyAtva gADha hoya te kALa gADhamithyAtva kALa che. caramapudgala parAvarta sivAyanA badhA ja pudgala parAvartono kALa gADhamithyAtva kALa che. kAraNa ke tyAM mithyAtva gADha hoya che. AthI acaramAvartakALa jinavacanarUpa auSadhanA prayoga mATe akALa che. acaramAvartakALamAM jIvane jinavacananI koi asara na thAya. acaramAvartakALamAM rahelo jIva game teTalI vAra jinavacana sAMbhaLe to paNa tenA haiyAmAM tenI asara na thAya--jinavacanane na mAne. AthI acaramAvarta kALa AjJAyoga mATe ayogya kALa che. caramAvarta jinavacanarUpa auSadhanA upayogano kALa che. caramAvartamAM paNa jyAre tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjAdhAna, aMkurano udbhava, aMkurAdinuM poSaNa vagere thai rahyuM hoya tyAre kALa thAya, arthAt tyAre yogya kALa che. cAvartamAM Avelo jIva tathAbhavyatvanA paripAkathI apunarbaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatita avasthAne pAme che. A avasthAmAM te jIva dharmabIjanI AtmAmAM vAvaNI kare che. AthI apunarbaMdhaka vagere avasthAno samaya jinavacanarUpa auSadhanA prayoga mATe yogya kALa che. A kathana vyavahAranayathI che. nizcayanayanA mate graMthibheda kALane ja vacana rUpa auSadhanA prayogano kALa jANavo. graMthibheda thaye chate sadA vidhithI vacana rUpa auSadhanuM pAlana thavAnA kAraNe vacanarUpa auSadhathI Arogya thAya. graMthibhedakALa- je kALe apUrvakaraNa-anivRttikaraNathI graMthi bhedANI hoya te graMthibheda kALa che, arthAt je kALe samyagdarzana vidyamAna hoya te graMthibhedakALa che. graMthibhedakALa jinavacana rUpa auSadhane ApavAno yogya kALa che. kAraNa ke samyagdarzana hoya tyAre jIva sarvakALe avasthAne ucita kArya karavA rUpa vidhithI vacanarUpa auSadhanuM pAlana kare che. enA kAraNe vacanarUpa auSadhanA prayogathI saMsAravyAdhinA nAza rUpa ArogyanI prApti thAya che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayanayanA mate apunabaMdhaka vagere jIvomAM vacanaprayogano avasara nathI. tenuM kAraNa e che ke te jIvamAM vacanaprayoga karavAmAM Ave to paNa te vacanaprayoga temane sUkSmabodha karanAro thato nathI. kAraNa ke te kALamAM anAbhoga ( yathArtha bodhane anukUla kSayopazamano abhAva) ghaNo hoya che. bhinnagraMthi vagere jIvo to moha dUra thavAnA kAraNe atinipuNa buddhivALA hoya che, ane ethI te te kAryamAM pravRtti karatA te jIvo te te karmarUpavyAdhino nAza karanArA thAya che. (433) mithyASTinuM sukha paramArthathI sukha nathI prazna- akALa prayogamAM vacanarUpa auSadhanA prayogathI raiveyakAdi sukhanI siddhi kema saMbhaLAya che ? uttara- raiveyaka vagerenA sukhanI prApti prastuta auSadhanA yogathI thanArA sukha tulya jANavI. jevI rIte asAdhya vyAdhimAM vaidyazAstramAM kahyA pramANe saauSadhano prayoga karavAthI te saauSadha potAnA saMbaMdhanA sAmarthyathI kSaNamAtra sukhane laI Ave che, arthAt auSadhanI asara rahe tyAM sudhI sukha Ape che, paNa pachI adhika vyAdhinA prakopa mATe thAya che, tevI rIte prastuta vacanarUpa auSadhano prayoga paNa jemanA bhavyatvano paripAka thayo nathI tevA jIvone raiveyaka vageremAM mAtra bhautika sukhanI prApti karAvIne pachI krame karIne narakAdi durgatimAM praveza rUpa phaLavALo thAya che. (438) kaSTa sAdhya vyAdhinI pIDAthI jenuM zarIra vihala banI rahyuM che te jIvane koIka auSadhathI paNa sukha thAya evuM bane. paNa tevuM sukha tattvathI sukha nathI. e sukha svabhAvathI (=svAbhAvika rIte) thayeluM nathI, kiMtu auSadhathI thayeluM che. (roga dUra thAya ane je sukha thAya te svAbhAvika sukha che.) AvA sukhamAM paNa tenuM aMtara atyaMta bhayaMkara roganA kAraNe sadA pIDAI rahyuM hoya che. AthI tene thayelo sukhalAbha bAhya ja che. jevI rIte zaradaRtunA kALamAM sUryanA atizaya pracaMDa kiraNo moTA sarovarone tapAvI de che. Ama chatAM te sarovaromAM pANI bahArathI ja uSNa hoya che, paNa aMdaramAM to atyaMta zItala hoya che. tevI rIte prastutamAM sakriyAnA yogathI sukhano bAhya saMbaMdha thavA chatAM te jIva gADha mithyAtva rUpa upadravathI yukta hovAthI tene duHkha ja hoya che. (440). mithyASTi jIva avazya asad AgrahavALo hoya che. tethI teno viSayonuM sAdhana evI strI vagere vastuno bhoga paramArthathI bhoga nathI. heya ane upAdeya sarva vastumAM asad AgraharUpa upadravanA kAraNe teno bhoga viSavikArathI vihvala banelA puruSanA jevo che. viSavikArathI jenuM citta vidvala baneluM che evo puruSa mALA, caMdana ane strI Adino Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhoga kare to teno e bhoga paramArthathI abhoga ja che. e pramANe mithyAdRSTi jIvane cakravartI AdinuM pada prApta thavA chatAM viparyAsanA kAraNe koi bhoga na hoya, arthAt sukha sukharUpe vedAtuM nathI. (442) mithyAdRSTine jIvAdi koipaNa vastuno samyagbodha hoto ja nathI. te na hovAnA kAraNe tenA bhogo paNa aMdhapuruSanA bhogatulya che. jeNe mahela, zayyA, Asana ane strI vagerenuM rUpa joyuM nathI tevo aMdha puruSa mahela Adino bhoga kare to paNa paramArthathI tenA e bhogo bhogapaNAne dhAraNa karatA nathI. te pramANe mithyAdRSTinA paNa prastuta mahela AdinA bhogo paramArthathI bhogapaNAne dhAraNa karatA nathI. (443) mithyArdaSTinuM jJAna ajJAna kema che ? satpadArtha ane asatpadArthanI vizeSatA na samajI zakavAthI, bhavano hetu hovAthI, potAnI mati pramANe artha karavAthI, jJAnanA phaLano abhAva hovAthI mithyArdaSTinuM jJAna paNa ajJAna che. bhavano hetu- mithyArdaSTi jIva tattvabhUta arihaMtadeva vagerenI niMdA kare che. atattvabhUta kudeva vagerene kuyuktio lagADIne svIkAre che. Ama mithyASTinuM jJAna prAyaH asatpravRttinuM ane asatpravRttinA anubaMdhanuM kAraNa hovAthI saMsAranuM kAraNa che. prazna- prAyaH asatpravRttinuM kAraNa hovAthI ema 'prAyaH' kema kahyuM ? uttara- yathApravRttikaraNanA chellA bhAge rahelA, jemano graMthibheda najIkanA kALamAM thavAno che tevA, jemano mithyAtvarUpa jvara atyaMta jIrNa banI gayo che tevA, du:khI jIvo pratye dayA, guNavAna jIvo upara dveSano abhAva ane ucita AcaraNa rUpa pravRtti karanArA keTalAka uttama mithyAdRSTi jIvo paNa suMdara pravRtti karanArA hoya che. AthI niyamano (mithyArdaSTinuM jJAna asatpravRttinuM kAraNa che evA niyamano) bhaMga na thAya e mATe ahIM prAyaH ema kahyuM che. viratino abhAva- jJAnanuM phaLa virati ane puNyamAM pravRtti che. mithyArdaSTine paramArthathI pApathI virati na hoya. virati jJAna-svIkAra-yatanA hoya to prApta thAya. mithyArdaSTinuM jJAna viparIta bodhathI dUSita thayeluM hovAthI pahelAM to mithyArdaSTine jJAna ja hotuM nathI. jo jJAna ja na hoya to svIkAra ane yatanA kevI rIte hoya ? mithyAdRSTine paramArthathI puNyapravRtti paNa na hoya. Ama aneka rIte mithyAdRSTinuM jJAna ajJAna che. jevI rIte azuddha tuMbaDAnA pAtramAM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 nAkhelAM dUdha ane sAkara vagere madhura dravyo kharAba thaI jAya tema mithyAdaSTi jIvamAM jJAna paNa mithyAtvanA udayanA kAraNe viparIta bhAvane pAme che. (444 thI 448) abhigrahonuM mahattva potAnA tIvra krodha, tIvra vedodaya vagere doSone ane abhigrahane pALavAnuM sAmarthya jANIne jenAthI potAnA doSo dUra thAya tevA "mAre kSamA rAkhavI, zarIranuM pratikarma na karavuM vagere prakAranA abhigrahone svIkAravA. kAraNa ke mumukSuone eka kSaNavAra paNa abhigrahathI rahita rahevuM e yogya nathI. (450) abhigraho levA mAtra phaLa ApanArA thatA nathI. mATe lIdhelA abhigrahone parizuddha pALavA. abhigraha lIdhA pachI abhigrahano viSaya prApta na thAya to paNa krodha vagere karmanI ghaNI nirjarA thAya. | abhigrahano viSaya prApta na thAya to paNa- koI game teTaluM pratikULa vartana kare to paNa kSamA rAkhavI, = gusso na karavo, Avo abhigraha lIdhA pachI koIpaNa mANasa pratikULa vartana na kare to kSamA karavA yogya manuSyanI prApti na thaI. jenA upara kSamA rAkhavAnI hoya te kSamAnA abhigrahano viSaya kahevAya. pratikULa vartana karanAra upara kSamA rAkhavAnI hoya che. AthI pratikULa vartana karanAra kSamAno viSaya che. (451) abhigrahano viSaya prApta na thAya to paNa ghaNI nirjarA thAya. kAraNa ke abhigrahanA svIkAramAM abhigrahane pUrNa karavAno (pALavAno) pariNAma tUTyo nathI. abhigrahano viSaya prApta thAya to paNa abhigrahane pUrNa karavAnA pariNAmathI ja nirjarA thAya. (4para) sArI rIte pALelA abhigrahathI pUrvakRta pApa kSaya pAme che, ane zubhAnubaMdha thAya che. A viSe yamunarAjAnuM dRSTAMta atyaMta mananIya che. (457) pApanA pratikArano prabhAva prazna- jo A pramANe IrAdApUrvaka utsAhathI daMDa munino bodhilAbhanA mULamAM agni mUkavA samAna ghAta karavA chatAM yamuna rAjAne parizuddha pravrajyAno lAbha thayo ane enAthI sugatinI prApti thaI to pUrve kahelA kSullaka vagereno mAtra sAdhupraaSa vagere alpadoSathI anaMta saMsAra kema thayo? keTalAkone saMkhyAta saMsAra ane keTalAkane asaMkhyAta saMsAra kema thayo ? uttara- kSullaka vagereno alpadoSa prAyazcittarUpa pratikArathI rahita hato. yamunarAjarSino doSa pratikArasahita hato. jeno pratikAra karavAmAM Avyo hoya tevuM ghaNuM paNa viSa mAratuM nathI. tema ahIM jeno prAyazcittarUpa pratIkAra karavAmAM Avyo hoya tevuM ghaNuM paNa pApa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 phaLatuM nathI. (458) jo sArI rIte (=tIvra pazcAttApapUrvaka) karelI niMdA-gartAthI doSane anubaMdhathI rahita karI devAmAM Ave to doSa aniSTa phaLavALo na thAya. (1012) saMklezano tyAga anivArya che matimAna jIve virAdhanArahita zuddha dharmasthAnamAM Adara karavo joIe, saMkSiNa dharmAnuSThAnamAM Adara na ja karavo joIe. saMklezavALA jIvane tapa, zAstra, vinaya ane pUjA vagere dharmAnuSThAno AlaMbana thatA nathI. A viSe kSepaka vagerenAM dRSTAMto che. (484-485) " saMkleza duHkharUpa ane du:khaphalaka che. AthI AjJAnA samyak pAlanathI saMklezano sadAya tyAga karavo joIe. (498) upadeza kone saphaLa bane ? upadeza be prakAranA bhavyajIvone saphaLa che. te A pramANe-(1) je jIvo vivakSita (cothuM vagere) guNasthAnane pAmavAnI pUrNa lAyakAtathI yukta hoya tevA jIvone e guNasthAnane pAmavA mATe A upadeza saphaLa bane che. (2) je jIvo tevA prakAranA kliSTa karmodayathI vivakSita(=cothuM vagere) guNasthAna rUpa mahelanA zikhara uparathI paDavAnI taiyArIvALA hoya tevA jIvone patanathI bacavA mATe A upadeza prAyaH saphala che. prazna- patanathI bacavA mATe A upadeza prAyaH saphala che ema prAyaH kema kahyuM ? uttara- patananuM kAraNa je kliSTa karmodaya te nikAcita ane anikAcita ema be prakAre che. temAM je jIvo nikAcita kliSTa karmodayathI paDI rahyA hoya temane A upadeza saphaLa na bane=patanathI bacAvI na zake. je jIvo anikAcita kliSTa karmodayathI eTale ke sopakrama karmanA udayathI patana pAmavAnI taiyArIvALA hoya temane A upadeza saphaLa bane=patanathI bacAvI zake, mATe ahIM "prAyaH' ema kahyuM che. (499) - cakrabramaNamAM daMDanI jema upadeza sahakArI kAraNa che. cakrabhramaNa cAlu karavuM hoya ke maMda paDelA cakrabhramaNane vegavALuM banAvavuM hoya tyAre daMDa upayogI bane che. paNa cakrabhramaNa cAlu hoya to daMDa jema nirarthaka che tema svaguNasthAnamAM sthira jIvone upadezanA sahAyanI jarUra nathI. (500) dararoja sUtrArtha porisI zA mATe ? prazna- jo svaguNasthAnamAM sthira jIvone upadezanA sahAyanI jarUra nathI to pachI sAdhuone sUtraporisI-artha porisI nitya karavAnuM kema kahyuM ? Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 uttara- guNasthAnamAM sthira rahelA jIvone uttarottara guNanI prApti thAya e mATe sUtrArtha porisInuM vidhAna che. dararoja sUtrArthano abhyAsa karavA dvArA navuM navuM zrutajJAna meLavavAthI kevaLajJAnanI utpatti thAya ema zAstramAM kahyuM che. mATe te jIvo mATe dararoja , sUtrArtha porisInuM vidhAna che. (501-502) guNa-doSanA alpa-bahutano vicAra vratapariNAma vidyamAna hoya tyAre jIva tapazcaryA vagere sarvakAryomAM pravRtti karatAM pahelAM guNa-doSanA alpabadutvano barobara vicAra kare. evo vicAra karyA pachI jemAM guNa vadhAre thAya tevI pravRtti kare ane te te kAryano je parizuddha upAya hoya te upAya karavA pUrvaka kare. A rIte pravRtti karavAthI vartamAnamAM to ghaNI nirjarA thAya ja, kiMtu bhaviSyamAM paNa tenI paraMparA cAle. vrata pariNAma na thayA hoya tevA ghaNA jIvo lokottaramArgamAM pravezelA hovA chatAM guru-lAghavanI (=lAbha-hAninI) vicAraNAthI rahita hoya che ane ethI ja viparyAsa dUra na thayo hovAnA kAraNe te rIte pravarte che ke jethI dimUDha banelA niryAmakanI jema svaparanA akalyANanuM kAraNa bane che. jevI rIte vahANa kaI dizA tarapha jaI rahyuM che evuM jene bhAna nathI evo nAvika potAnuM ane nAvamAM beThelAonuM ahita kare tema lAbhahAninI vicAraNAthI rahita jaina hoya to paNa potAnuM ane potAnI nizrAmAM rahelAonuM ahita kare. (541) sAdhu roganI cikitsA kyAre karAve? karmono kSaya vinA mokSa nathI. AthI karmakSayanA arthI jIve upasargo upasthita thAya to Arta-raudra dhyAna karyA vinA sahana karavA joIe. jo upasargo sahana na thaI zake to sUtrAnusAre (FgurulAghavanA vicArapUrvaka) pratikAra karavAnI pravRtti paNa hitakara che. (542) ArtadhyAna na thAya to rogane sahana karavo joIe. ArtadhyAna thAya ke saMyamayogo sadAya to vidhithI cikitsAno prAraMbha karavo joIe. (543) prazna- sahana thaI zakatuM hovA chatAM mAyAthI sahana na kare evuM na bane ? uttara- jene paramArthathI vratapariNAma thayo che, te jIva zrAvakasaMbaMdhI ke sAdhusaMbaMdhI anuSThAnamAM mAyA karato nathI. samyagbodhavALo hovAthI buddhimAna te jagatamAM anya sarva padArthothI adhika priya evA AtmAno mAyA karIne kyAreya droha karato nathI. (544) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 samiti-gupti IrSA samiti vagere pAMca samiti che. manogupti vagere traNa gupti che. samitio kevaLa pravRttirUpa che. guptio pravRtti ane nivRtti ubhayasvarUpa che. pravRtti eTale kAyA ane vacananI viziSTavRtti. samiti zabdanA arthathI ja samajI zakAya che ke samiti kevaLa pravRttirUpa che. samiti zabdamAM san ane rUti ema be zabdo che. temAM sam eTale ucita adhyavasAyathI. ti eTale pravRtti. ucita adhyavasAya (=upayoga) pUrvaka pravRtti karavI te samiti. Ama samiti zabdanA arthathI ja pravRtti samajI zakAya che. Ama samiti kAyA ane vacananI pravRttirUpa che. rAga-dveSa vagere doSothI kSubdha banatA AtmAnuM rakSaNa kare te gupti. gupti pravRttinivRtti ubhayasvarUpa hovAthI samitimuni niyamA gupta che. guptamuni samita hoya ke na paNa hoya. jemake- kuzaLa vacanane bolato sAdhu gupta paNa che ane samita paNa che. gupta sAdhu mAnasa dhyAna vagere avasthAmAM kAyika ke vAcika pravRtti na hovAthI gupta ja hoya, samita na hoya. upayogapUrvaka mauna sAdhu vacanathI gupta che, paNa samita nathI. kAraNa ke vAcika pravRtti nathI. sAdhune pUrve gupti-samitinA svarUpano bodha hoya, kArya upasthita thAya tyAre prayogakALe upayukta sAdhunI samiti-guptio vyAghAtathI (=dharmakathA vagere anya vyApArathI) rahita hoya, ane anaMtarayogamAM upayukta hoya, eTale ke vivakSita kArya karyA pachI je kArya karavAnuM hoya te kArya paNa samiti-guptinA pAlanapUrvaka hoya, tevA sAdhunI samitiguptio zuddha che. kemake temAM hetu, svarUpa ane anubaMdha e traNenI zuddhi rahelI che. ahIM svarUpanuM jJAna e hetu che. kAryamAM vyAghAtathI rahita pravRtti svarUpa che. anaMtara yoga anubaMdha che. (604 thI 606). pratikULa saMyogomAM paNa bhAva akhaMDa rahe cAritra (nA pariNAma) vidyamAna hoya tyAre zarIranuM sAmarthya na hoya to paNa bhAva maMda ke malina na bane. cAritrIne pratikULa paNa dravya-kSetra-kAla-bhAva aMtaranA zubhabhAvamAM prAyaH viddha karanArA banatA nathI. bAhya kriyAo dravyAdi pramANe thAya. koIka sAdhune mohanIya karmano kSayopazama maMda hoya ethI zubhabhAvamAM vighnano saMbhava hovAthI ahIM "prAya kahyuM che. svAmInI AjJAthI laDavA mATe gayelA subhaTane yuddhamAM bANo vAgavA chatAM laDavAnA bhAvamAM oTa AvatI nathI, tevI rIte jinAjJAthI karmanI sAme yuddha karavA mATe sajja thayelA muninA aMtaranA bhAvamAM pratikULa dravyAdimAM paNa jarAya khAmI AvatI nathI. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 jevI rIte, potAnA dezanI jema paradezamAM paNa saMkaTa prApta thavA chatAM dhIra puruSonuM sattva calita thatuM nathI, tema munio paNa pratikULa dravyAdimAM bhAvamAM khAmI AvavA detA nathI. jema dukALamAM paNa dAnazUra puruSomAM dAnanA bhAva akabaMdha rahe che tema dukALa vageremAM paNa pratyupekSaNA vagere karavAno muniono utsAha bhAMgI jato nathI. ahIM bhAvArtha A pramANe che-bhojanarasano jANakAra tevI ApattimAM nirasabhojana karato hoya to paNa tenuM mana to sadAya kyAre mane svAdiSTa bhojana maLe evI bhAvanAmAM ramatuM hoya che ane kyAreka tevI anukULatA maLI jAya tyAre svAdiSTa bhojanane meLavavAno prayatna paNa kare che, e rIte bhAvasAdhu tevA saMyogomAM pratyupekSaNA Adi na thaI zake ke barobara na thaI zake to paNa tenuM mana to kyAre huM pratyupekSaNAdi kriyAo pUrNapaNe karanAro banuM evI bhAvanAmAM ramatuM hoya che ane avasare e mATe zakya prayatna paNa kare ja che. (665 thI 670) - vartamAnamAM paNa susAdhuo che pUrve sAdhuo kevA hoya evuM je varNana karyuM tenA AdhAre koIne zaMkA thAya ke A pAMcamA ArAnA paDatA kALamAM AvA sAdhuo kyAMthI hoya ? A zaMkAnuM nivAraNa karavA kahe che ke asaggaha AdithI rahita, prajJApanIya, zraddhALu ane kSamAdithI yukta cAritrIo jemAM niraMkuzapaNe anucita AcAro pravartelA che tevA duHSamA kALamAM paNa vidyamAna jANavA. kalaha-upadrava karanArA ane asamAdhine karAve tevA svapakSanA ane parapakSanA lokothI cAre bAjuthI bharacaka hoya tevA duHSamAM kALamAM paNa bhAvasAdhuonuM kALane anurUpa bAhya anuSThAna (paraMparAe) mokSaphaLavALuM jANavuM. te A pramANe-jevI rIte dhanavAna tevA prakAranA devapUjanAdinA samaye kroDa rUpiyA kharcIne jevI pariNAmavizuddhine pAme tevI pariNAmavizuddhi daridra puruSa kAkiNI jeTalA paNa dhananA vyayathI pAme evA laukikanA dAMtanA baLe jinapravacanamAM saraLa prakRtivALA ane vartamAnakALane anurUpa dharmAcaraNa karanArA vartamAnakALanA sAdhuo tIrthaMkaranA kALe thanArA susAdhuonI jema jenAthI (paraMparAe) mokSaphaLa maLe evA cAritranA bhAgI thAya che. (735). jo ke vartamAnakALamAM nabaLuM saMghayaNa AdinA kAraNe doSo sevavA paDe evuM bane. Ama chatAM bimArI vagere puSTa AlaMbanathI thatuM doSonuM sevana paramArthathI asevana ja jANavuM. kAraNa ke "A avasthAmAM bhagavAne A karavAnuM kahyuM che' evA adhyavasAyanA kAraNe bhAva to AjJAmAM ja hoya che. AjJAmAM rahela bhAva zuddha che ane mokSanuM kAraNa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 che. vaLI doSanuM sevana karyA pachI jo sAco pazcAttApa thAya to akArya karavAthI baMdhAyelAM azubha karmono nAza thAya che. A viSe coranuM dRSTAMta mananIya che. jevI rIte bhAvavizeSathI cora paNa acora thayo tema, hamaNAM mokSaprAptine yogya kALa na hovA chatAM, jevI rIte sAcA mArge cAlanArAo ISTa sthaLe pahoMce che tema, duHSamA kALamAM paNa sanmArgamAM pravRtta sAdhuo bhAvavizeSathI kALanA vilaMbathI paNa mokSamAM jarUra jAya che. jevI rIte roganAzanI mRdu paNa kriyAthI lAMbA kALe ArogyanI prApti thAya che tema, jinAjJA mujaba sAdhAraNa paNa mUlaguNa-uttaraguNonA pAlanathI jIvo mokSane pAme che. AthI yathAzakti AjJApAlanamAM tatpara jIvone hamaNAM cAritra na hoya ema mAnavuM e mUDhatA che. kAraNa ke yathAzakti AjJApAlana ja cAritrarUpa che, ane te hamaNAM paNa che. (801 thI 808) gurukulavAsanuM mahattva gurukulavAsa, sUtrArthaporisI, vinaya, vaiyAvacca Adino tyAga karIne zuddhabhikSAvRtti, ghoratapa, malinavastra AdimAM karAto prayatna zabare pIchA mATe zaiva sAdhuone haNIne karelA caraNasparzanA tyAgasamAna che. kAraNa ke guruthI chUTA paDanArAo avasagna vagere sAdhuono paricaya karIne zithila banI jAya, yAvat mithyAtvane paNa pAme. gurukulavAsanA tyAgathI zuddhabhikSA paNa hitakara banatI nathI. jyAre gurvASAmAM rahelAne AdhAkarma vagere doSo paNa zuddha banI jAya che. kAraNa ke gacchamAM doSonuM sevana kAraNika ane yatanApUrvaka thAya. gItArtha yatanAthI doSo seve to temAM prAyazcitta nathI. tathA gurukulavAsamAM bIjA je ghaNA lAbho thAya che e apekSAe azuddhabhikSA vagere doSo tadana alpa gaNAya. dharma tIrthaMkaranI AjJAmAM che. tIrthaMkaroe AcArAMganA pahelA ja sUtramAM gurukulavAsa sAkSAt kahyo che. gurukulavAsane karato sAdhu jJAnanuM bhAjana bane che, darzana ane cAritramAM atizaya sthira thAya che. tethI dhanya sAdhuo mAvajIva gurukulavAsane choDatA nathI. tethI gurukula vAsano tyAga karIne paropadeza vinA jAte ja karAtA zuddha bhikSAvRtti vagere anuSThAno koI lAbha karatA nathI. (673 thI 682). svAdhyAyanuM mahattva ratnanA guNonuM jJAna na hoya tyAre ratnamAM jeTalI zraddhA hoya, tenA karatAM anaMtagaNI zraddhA ratnanA guNonuM jJAna thatAM ratnamAM thAya che. e tIvrazraddhAthI te ratnanuM rakSaNa ane pUjA-stuti vagere atizaya gADha AdarathI vidhipUrvaka thAya. te ja pramANe prastutamAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 (1) svAdhyAyathI anuSThAnanA mahattvano bodha. (2) anuSThAnanA mahattvanA bodhathI anuSThAna pratye tIvra zraddhA. (3) tIvrazraddhAthI anuSThAna pratye pakSapAta ane vidhipUrvaka AdarathI zakti pramANe kriyA. (4) pakSapAta ane zakti pramANe kriyAthI zubhabhAvanI utpatti. (5) zubhabhAvathI karmono sAnubaMdha thayopazama. (6) sAnubaMdha layopazamathI durgatimAM javuM paDe tevA karmabaMdhano abhAva. (7) durgatimAM javuM paDe tevA karmabaMdhanA abhAvathI pratidina vizuddhi. (8) pratidina vizuddhithI sarvakarmono kSaya. (687 thI 691) paradarzananA saMgata vAkyomAM dveSa karavo te mUDhatA che (akaraNa niyama) pUrve kahyuM tema viziSTa karmakSayathI durgatimAM javuM paDe tevA karmo pharI baMdhAtA nathI. A ja viSayane anya darzanIo potAnA zAstramAM "akaraNaniyama" zabdathI kahyo che. A yukta ja che. bhaviSyamAM kyAreya pApamAM pravRtti na thAya tene akaraNa niyama kahevAmAM Ave che. anya darzanamAM paNa je kathana saMgata hoya temAM veSa karavo te mUDhatA che. jainazAstranI sAthe saMgata thAya tevAM vAkyo paradarzanamAM be prakAranA upalabdha thAya che. keTalAMka vAkyo arthathI saMgata hoya. keTalAMka vAkyo zabda ane artha e baMnethI saMgata hoya. AvAM jainazAstranI sAthe saMgativALAM vacano anyadarzane kahelAM che ema mAnIne te vacanomAM dveSa karavo te mUDhatA che, temAM paNa jinamatamAM rahelAonI vizeSathI mUDhatA che. kAraNa ke dvAdazAMgI sarva darzanonuM mULa che. AthI anya darzanomAM je kAMI sAruM upalabdha thAya te dvAdazAMgImAM raheluM che ema jANavuM. AthI anya darzananA akaraNa niyama vagerenI avajJA karavAthI jinanI avajJA thAya. jinanI avajJA karavAthI koI prakAranuM kalyANa na thAya. saMkalpapUrvaka talAM pApa pharI na karavArUpa akaraNa niyama graMthibheda thaye chate hoya che. akaraNa niyamathI jIva jema pote saMkaTamAM paNa pApa kare nahi, tema te te upAyothI bIjAonI pApanivRttinuM paNa prAyaH kAraNa bane che. (692 thI 695) yatanA yatanA dharmanI jananI che, dharmanuM rakSaNa karanArI che, dharmanI vRddhi karanArI che, mokSasukhane pamADanArI che. yatanA karanAra jIvamAM sanmArganI zraddhA hovAthI te samyakatvano ArAdhaka che. jIvAdi tattvono bodha hovAthI jJAnano ArAdhaka che. samyakakriyAnuM pAlana hovAthI cAritranI ArAdhaka che. yatanAnuM lakSaNa-apavAdathI doSa sevavo ja paDe to guru Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 2 lAghavano vicAra karIne jema bane tema ocho doSa sevavo paDe tevI sAvadhAnIthI je pravRtti thAya te yatanA che. AvI pravRttithI parimita doSa sevavA dvArA aparimita doSa sevanarUpa ghaNI asa-vRttinuM nivAraNa thaI jAya, ane samyagdarzanAdinI ArAdhanA aTakI na paDe prazna- amuka prakAranA dravyAdimAM amuka rIte vartavuM joIe, ane amuka prakAranA dravyAdimAM amuka rIte vartavuM joIe ema kevI rIte jANI zakAya ? uttara- ratnazAstrane jANanArA ratna vepArIo ratnamAM rahelI vizeSatAone sArI rIte jANI le che, ane pachI te ja pramANe tenuM mUlya nakkI kare che. te ja rIte sarvajJa vacananA anusAra vyavahAra karatA gItArtho paNa viSama avasthAne pAmelA hoya to paNa sevavA yogya dravyAdinI vizeSatAone jANI zake che ane vartamAna saMyogomAM A pramANe vartana karavAthI samyagdarzananAdinI vRddhi thaze evo nirNaya karI zake che. utsarga mArge cAlI zakAya tevA dravyAdi che mATe utsarga mArge cAlavuM joIe, utsarga mArge cAlI zakAya tevA dravyAdi nathI mATe apavAda mArge cAlavuM jarUrI che. ItyAdi nirNaya karI zake che. mATe ja tIrthakaroe mAsakalpa vihAra vagere je je karavAnuM kahyuM che te te "karavuM ja" evI ekAte AjJA nathI karI, azuddha bhikSA vagere jeno jeno niSedha karyo che te te "na ja karavuM" ema ekAMte niSedha karyo nathI, kiMtu samyagdarzanAdinI ArAdhanAmAM azaTha pariNAmavALA (=saraLa) banavuM evI AjJA karI che. (769 thI 779) utsarga-apavAda jinAjJAnA pAlanamAM dharma che ema pUrve anekavAra kahyuM che. AjJAnuM yathArtha pAlana thAya e mATe buddhizALI puruSe utsarga-apavAdanA yathAsthita svarUpane jANavAmAM sUtrAnusAra nayanipuNa prayatna karavo joIe. sAmAnyathI kahelo vidhi utsarga che. vizeSathI kahelo vidhi apavAda che. saghaLA nayone mAnya hoya tevuM utsarga-apavAdanuM eka ja tAtvika svarUpa A pramANe che - utsargarUpa ke apavAdarUpa je anuSThAnanA AsevanathI doSono nirodha thAya ane pUrvakarmono kSaya thAya te mokSano upAya che. jenAthI roganI zAMti thAya te auSadha Arogyano upAya che. parvata vagere UMcI vastunI apekSAe bhUtala vagere vastu nIcI che, ane bhUtala vagere nIcI vastunI apekSAe parvata vagere vastu UMcI che. te ja rIte utsarganI apekSAe apavAda che ane apavAdanI apekSAe utsarga che. AthI jeTalA utsarga che teTalA ja apavAda che ane jeTalA apavAda che teTalA ja utsarga che. Ama utsarga-apavAdanI saMkhyA samAna che. anukULa dravyAdithI yukta sAdhunuM je ucita anuSThAna Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 te utsarga kahevAya ane anukULa dravyAdithI rahita sAdhunuM je ucita anuSThAna te apavAda kahevAya. AthI je sAdhune dravyAdi anukULa hoya chatAM te sAdhu doSita AhAra-pANInuM sevana kare, je sAdhune dravyAdi pratikULa hoya tethI apavAda vinA cAlI zake tema na hoya to paNa te sAdhu apavAdanuM sevana na kare, to te nathI utsarga ke nathI apavAda, kiMtu bhavAbhinaMdI jIvanI ceSTA che. (781-784) kevI AcAraNA pramANa karavI ? prazna- ahIM vAraMvAra AjJA ja pramANa che ema kahyuM che. zAstramAM AcaraNAne paNa pramANa kahI che. to AmAM virodha nathI ? uttara - virodha nathI. kAraNa ke AcaraNA paNa te ja pramANa che ke je AcaraNA AjJAnI sAthe virodhavALI na hoya. jo AjJAnI sAthe virodhavALuM AcaraNa thAya to arihaMta bhagavAnanA vacanano vinAza karavArUpa tIrthaMkaranI AzAtanA thAya. AcaraNAnuM lakSaNa A pramANe che - koI mahApuruSe mULaguNa - uttaraguNonuM virodhI na hoya tevuM koIka kALe ke koIka kSetramAM je AcaraNa karyuM hoya, temanA jevA ja bIjA gItArthoe tenuM nivAraNa na karyuM hoya, kiMtu teno Adara karyo hoya, te AcaraNA kahevAya che. (812-813) jinavacanathI viruddha vartanArAo pratye dveSa na rAkhavo vartamAnakALanA prabhAvathI jainamatamAM badhAya sAdhuo ane badhAya zrAvako zAstrokta AcAronI pradhAnatAvALA na hoya, babbe moTA bhAge anAbhoga AdinA kAraNe zAstrathI viruddha pravRttivALA hoya, AthI jinAgamonuM adhyayana ane AcAronuM pAlana karavAnA kAraNe jeo AjJAthI zuddha hoya tevA sAdhuo ane zrAvako upara bahumAna karavuM joIe. jinavacanathI viruddha AcaranArAo pratye jarA paNa) dveSa na rAkhavo. temanuM darzana thAya tyAre A vaLI ahIM kyAM Avyo ? A vaLI sAme kyAM maLyo ? ema manamAM thAya, temanI prazaMsArirUpa vAta thatI hoya tyAre e sahana na thAya, ItyAdi rIte temanA upara dveSa na rAkhavo. tevA jIvo mATe bhavasthiti vicAravI. te A pramANe bicArA A jIvonI bhavasthiti AvI che ke jethI karmathI bhAre thayelA hovAthI hajI paNa kalyANanA bhAjana thayA nathI, temane jinadharmane AcaravAno bhAva thato nathI, ema citavavuM. samyagdarzanAdi mokSamArgamAM rahelA sAdhue ane zrAvake temanI sAthe AlApa, saMtApa, vizvAsa, sneha vagere na karavA dvArA temano tyAga karavo. vidhithI tyAga karavo eTale ke Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. te jIvo je gAma, nagara ke vasati AdimAM rahetA hoya tenAthI judA gAma, nagara ane vasati AdimAM rahevuM. jo temano AlApa, saMlApa AdithI saMsarga karavAmAM Ave to koDha ane jvara rogathI haNAyelAnA saMsarganI jema te te doSono saMcAra potAnAmAM thAya, ane ethI A loka ane paralokamAM anarthanI ja prApti thAya. (838-839) sUtravyAkhyAnanAM cAra aMgo zAstranA bhAvo jANavA mATe vyAkhyAnavidhinA padArtha, vAkyartha, mahAvAkSArtha ane aidaMparya e cAra prakAra che. pahelAM padArtha, pachI vAkyArtha, pachI mahAvAkyartha ane pachI aidaMparya kahe. padArtha- eka arthane jaNAve te pada. padano artha te padArtha. vAkyArtha- padArthomAM cAlanA karavI, cAlanA karavI eTale zaMkA uThAvavI, arthAt padArtha samajAI gayA pachI temAM zaMkA uThAvavI (athavA pUrvapakSa karavo) te vAkyartha. mahAvAkyArtha- koI eka viziSTa arthamAM je zaMkA uThAvI hoya athavA pUrvapakSa karyo hoya) tenuM samAdhAna karavuM te mahAvAkyartha. audaMparya- sUtrano bhAvArtha-tAtparyArtha te audaMparya. A pramANe padArtha vagere saMpUrNa bhedo batAvavAmAM Ave to ja zrotAne zAstranA paramArthano bodha thAya. jo padArtha vagere saMpUrNa bhedo batAvavAmAM na Ave to viparIta bodha paNa thAya. (859-860) (865mI gAthAthI 880mI gAthA sudhI te hiMcAt sarvabhUtAna ItyAdi keTalAka sUtronI padArtha vagerenA kramathI vyAkhyA karI che.) zruta-ciMtA-bhAvanAjJAna ahIM jJAnanA zrutajJAna, ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna ema traNa prakAra che. zrutajJAna vagerenuM lakSaNa A pramANe che zrutajJAna- ciMtana-manana vinA mAtra mRtathI sAMbhaLavAthI ke vAMcavAthI) thayeluM kadAgraha rahita vAkyartha jJAna te zrutajJAna. A jJAna koThImAM rahelA bIja samAna che. jema koThImAM paDelA bIjamAM phaLanI zakti rahelI che, jo yogya bhUmi Adi nimitto maLe to temAMthI phaLa-pAka thAya, tema zrutajJAnamAM ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAnarUpa phaLa-pAka thavAnI zakti rahelI che. zrutajJAnamAM hitamAM pravRtti karAvavAnI ane ahitathI nivRtti karAvavAnI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 zakti nathI. koThImAM paDeluM bIja jema upayogamAM AvatuM nathI, tema mAtra zrutajJAnathI (hitamAM pravRtti ane ahitathI nivRttirUpa) lAbha thato nathI. ciMtAjJAna- sAMbhaLyA ke vAMcyA pachI atyaMta sUkSma ane suMdara yuktiothI ciMtAvicAraNA karavAthI thatuM mahAvAkSArthajJAna te ciMtAjJAna. A jJAna jalamAM paDelA telanA biMdu samAna che. jema telabiMdu jalamAM prasarIne vyApI jAya che, tema A jJAna sUtrArthamAM vyApI jAya che, arthAt je viSayanuM ciMtAjJAna thAya che, te viSayano bodha sUkSma bane che. bhAvanAjJAna- mahAvAkyartha thayA pachI e viSayanA tAtparyanuM (=rahasyanuM) jJAna te bhAvanAjJAna. A jJAnanA yoge vidhi Adi viSe atizaya Adara thAya che. A jJAna jAtivaMta azuddha ratnanI kAMti samAna che. jema zreSTharatna azuddha (kSAra AdinA puTapAkathI rahita hovA) chatAM anyaratnothI adhika dedIpyamAna hoya che, tema bhAvanAjJAna azuddharatna samAna bhavyajIva karmarUpa. malathI malina hovA chatAM zeSa (zrutAdi) jJAnothI adhika prakAza pAthare che. A jJAnathI jANeluM ja vAstavika jANeluM che. kriyA paNa A jJAnapUrvaka ja karavAmAM Ave to jaladI mokSa prApti thAya che. (882) sUtravyAkhyAnanAM cha aMgo jema jinazAsanamAM padArtha vagere (cAra)thI zAstravacanano yathArtha bodha karavAmAM Ave che tevI rIte ziSyalokamAM paNa padArtha vagerethI zAstravacanano yathArtha bodha karavAmAM Ave che. lokamAM vyAkhyAno krama A pramANe che-saMhitA, pada, padArtha, padavigraha, cAlanA ane pratyavasthAna ema cha prakAre siddhAMtanuM vyAkhyAna thAya che. (1) saMhitA sarva prathama ekI sAthe saMpUrNa sUtranuM zuddha uccAraNa karavuM. ' (2) pada=pachI eka eka pada chUTuM pADavuM. (3) padArtha pachI eka eka padano artha karavo. padArthanA kAraka, samAsa, taddhita ane nirukta ema cAra prakAra che. temAM pratIti pAvara vagere kAraka padArtha che. saMdhaH patiH thayArI saMpatti vagere samAsa padArtha che. nino sevAti nainaH vagere taddhita padArtha che. prati rati reti prama2: vagere nirukta padArtha che. (4) padavigraha=jyAM jyAM samAsa hoya tyAM tyAM samAsano vigraha karavo. jemake saMghapatiH saMghasya patiH / (5) cAlanA=pachI zaMkA karavI, pUrvapakSa karavo. (6) pratyavasthAna=pachI zaMkAnuM yuktiyukta samAdhAna karavuM. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ahIM padArtha lokottara padArthanI tulya ja che. kAraNa ke padArtha aviziSTa (sAmAnya) arthavALA padonA arthathI jANI zakAya che. cAlanA vAkyartha che. pratyavasthAna mahAvAkSArtha che. ahIM vyAkhyAnanA lakSaNamAM aidaMparya sAkSAt kaheluM na hovAM chatAM sAmarthyathI kaheluM ja jANavuM. kAraNa ke saMhitA vagere vyAkhyAnanAM aMgothI je arthanuM vyAkhyAna karyuM che te arthano viSaya aidaMparya che. arthAt saMhitA vagerethI vyAkhyAna karavAnuM prayojana audaMparyArtha che, aidaMparyArtha mATe ja saMhitAdithI vyAkhyAna karavAmAM Ave che. mATe vyAkhyAnanAM lakSaNamAM aidaMparya na kahyuM hovA chatAM sAmarthyathI kaheluM ja che. (884). dhyAna koNa karI zake ? jeNe sAdhunA sarva AcAronuM zikSaNa meLavI lIdhuM che, dharmadhyAna-zukla dhyAnane yogya sUtrArthano samyagu abhyAsa karI lIdho che, te sAdhune vihita anya anuSThAnane bAdhA na pahoMce tema, pUrve (892-893 gAthAmAM) kaheluM ja dhyAna ucita che. zrAvakone paNa vihita anya anuSThAnane bAdhA na pahoMce tema yogya samaye namaskAra mahAmaMtra vagerenuM dhyAna ucita ja che. (897) dharma bahujananA svIkAramAtrathI upAdeya na bane " buddhimAna manuSya dharmamAM jJAnI gItArthane ja pramANa karavo joIe, agItArthane nahi. gItArtha sivAya anya lokane pramANe karavAthI anartha thAya. anya loka gItArtha jevo AkAra dhAraNa karato hoya to paNa tene pramANa na karavo joIe. kemake vastuono bahArathI paraspara AkAra samAna hovA chatAM vicitra zaktinA kAraNe aMdarathI bheda hoya che. pUrvapakSa- A pramANe to alpa ja lokane pramANa karavAnuM thAya, ethI dharma svIkAranAra loka alpa hoya, alpa lokathI svIkArAyelo hovAnA kAraNe dharma atizaya Adeya na bane. uttarapakSa- jemAM ghaNA loko pravRtti kare tevA dharmane IcchanArA lokoe lokamAM rUDha banelA himapatha, agnipraveza, bhRgupAta vagere dharmano tyAga na karavo joIe. kemake temAM moTI saMkhyAmAM lokonuM AcaraNa dekhAya che. tethI mokSAbhilASI puruSe sarvajJa vacanane anusaranAruM ja anuSThAna pramANa karavuM joIe. dharmamAM svacchaMdacArI ghaNA lokane pramANa karavAnuM zuM kAma che ? kAraNa ke mokSAbhilASI jIvo ghaNA hotA nathI. jevI rIte lokamAM ratnanA arthI ane ratnane vecanArA atizaya alpa hoya che, tema zuddha dharmarUpa ratnanA arthI ane tenA dAtA atizaya alpa jANavA. (908 thI 911) jevI rIte mUDha loko zarIrAdinA nirvAhanAM sAdhana evA vAva, kUvA, taLAva vagerene karavAmAM dharmane kahyuM che tevI rIte ajJAna jaino paNa lokottara mArgamAM praveza karAvAtA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. hovA chatAM moTA bhAge jyAM tyAM ja ghaNA lokothI svIkArAyelA kutIrthamAM gamana vageremAM dharmanI kalpanA kare che. (917) rananA arthI jIvo thoDA hoya che e satya dRSTAMtathI koIka AcArye ghaNA lokothI svIkArAyela dharma pramANa che evI dRSTivALA koI rAjAne alpa vivekIlokothI svIkArAyelA zuddha dharmamAM sthira karyo. (918) AcArya rAjAne nagaramAM praveza karAvIne (degpheravIne) zAka, kASTha, dhana, dhAnyAdinAM ghaNAM sthAno batAvyA, ratnanA vepAranI dukAno bahu thoDI batAvI. pachI kahyuM: mahArAja ! A tamArA nagaramAM zAka ane kASTha vagerenA sthAno ghaNAM che. ratnanA vepAranAM sthAno bahu thoDAM che. te ja pramANe ahIM nagaranA sthAne loka che. lokamAM zuddha dharmane svIkAranArA jIvo bahu alpa hoya che, ane bIjA atizaya ghaNA hoya che. (919) mokSanI laganIvALAne apramAda duSkara nathI prazna- zuddha dharma duSkara che, to zuddhadharmanA upadezathI zuM ? . uttara- jene janma-jarA-maraNAdirUpa saMsArathI udvega thayo che, ane mokSanI laganI lAgI che tevo jIva mokSane sAdhI ApanAra tarIke je nizcita thayuM hoya te badhuM ja zakti pramANe kare, arthAt AvA jIvane zuddhadharma duSkara nathI. te samaje che ke bhavaduHkha anaMta che ane mokSasukha paNa anaMta che. tethI bhavaduHkhano aMta Ave to bhaviSyamAM sadA mATe mokSasukhanI prApti thAya. zuddhadharmathI ja bhavaduHkhano aMta Ave ane mokSasukhanI prApti thAya. [ahIM upadeza rahasya graMthanI 181mI gAthAnI TIkAno bhAva A pramANe che- jene phalanI IcchA utkaTa hoya ane phaLaprAptinA upAyonuM jJAna hoya te manuSya te upAyomAM pravRtti karavAmAM ALasa karato nathI. kAraNa ke ALasa utkaTa IcchAnA abhAvathI thAya che. bhavavairAgyathI mokSanI IcchA utkaTa bane che. (jeTalA aMze vairAgya adhika hoya teTalA aMze mokSanI IcchAmAM utkaTatA vadhe.) AthI mokSanI utkaTa IcchAvALAne mokSanA upAyabhUta anuSThAno duSkara nathI.] A viSe atigaMbhIra arthavALuM tailapAtradhArakanuM ane rAdhAvedhanuM dRSTAMta mananIya che. bhavanirveda, mokSAbhilASa, cAritra, apramAda e krama vinA mokSanI prApti thatI nathI. mATe dIkSAnA prAraMbhathI vadhato apramAdano abhyAsa ja muktino upAya che. (920 thI 943). anuSThAnanA traNa prakAra devapUjA vagere anuSThAnanA satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa, bhAvAbhAsa ema traNa prakAra che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 satatAbhyAsa- A upAdeya che evI buddhithI jeno satata=nitya ja abhyAsa karavAmAM Ave te satatAbhyAsa. lokottara guNonI prApti thAya tevI yogyatA prApta karAvanAra mAtApitAno vinaya vagere pravRtti satatAbhyAsa dharmAnuSThAna che. viSayAbhyAsa- viSayamAM abhyAsa te viSayAbhyAsa. ahIM viSaya zabdathI mokSamArganA svAmI arihaMta vivakSita che. mokSamArganA svAmI arihaMtamAM pUjAdi karavA rUpa je abhyAsa te viSayAbhyAsa dharmAnuSThAna. | bhAvAbhyAsa- bhAvono abhyAsa te bhAvAbhyAsa. bhavathI udvigna banelA jIvano samyagdarzanAdi bhAvono abhyAsa te bhAvAbhyAsa dharmAnuSThAna. bhAvAbhyAsa dUra che, eTale ke vilaMbathI prApta thAya che. (abhyAsa eTale vAraMvAra karavuM.) A traNa anuSThAna yathottara pradhAna che, eTale ke je jenAthI uttara che te tenAthI pradhAna che. satatAbhyAsathI viSayAbhyAsa pradhAna che, viSayAbhyAsathI bhAvAbhyAsa pradhAna che. (949) nizcayanayanA abhiprAyathI satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa e be anuSThAna yukti sahana karI zake tevA nathI, arthAt nizcayanayanI yuktio AgaLa TakI zake tevA nathI. kAraNa ke mAtA-pitAdinA vinaya svarUpa satatAbhyAsamAM sAkSAt samyagdarzanAdinI ArAdhanA nathI. tathA viSayAbhyAsamAM paNa bhavavairAgyAdi bhAvathI rahita darzana-pUjana Adine koIpaNa rIte dharmAnuSThAna na kahevAya. dharmAnuSThAna mokSanA lakSyavALA hovAthI eka ja bhAvAbhAsa anuSThAna upAdeya che. vyavahAranayanA abhiprAyathI te te rIte viSayabhedathI apunabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita vagere jIvomAM satatAbhyAsa vagere anuSThAna ghaTe che. (945 thI 951) tathAbhavyatva koIpaNa kArya svabhAva vagere pAMca kAraNo bhegA maLavAthI thAya che. Ama chatAM mokSanI prAptimAM svabhAva mukhya kAraNa che. je jIvamAM bhavyatva hoya te ja mokSamAM jAya. bhavya badhA jIvomAM bhavyatva che. paNa badhA jIvonuM bhavyatva samAna na hoya, kiMtu vividha prakAranuM hoya. vividha prakAranuM bhavyatva e ja tathAbhavyatva che. dareka jIvanuM bhavyatva bhinna bhinna che. kAraNa ke koI jIva tIrthakara thaIne, koI jIva gaNadhara thaIne to koI jIva sAmAnya kevalI thaIne mokSamAM jAya che. bhinna bhinna kSetramAM ane bhinna bhinna kALamAM jIvo mokSe jAya che. Ama bhavyatvanuM phala vividha prakAranuM jovAmAM Ave che. jo bhavyatva samAna hoya to phaLa paNa samAna maLavuM joIe. phaLa samAna maLatuM nathI, bhinna bhinna maLe che. ethI bhavyatva bhinna bhinna che ema siddha thAya che. dareka jIvanuM bhinna bhinna Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 bhavyatva eTale ja tathAbhavyatva. A tathAbhavyatva karmanirmita nathI, kiMtu jIvanA jJAnopayoga vagerenI jema svabhAvarUpa che. tathAbhavyatva kArya karavA mATe upasthita thAya tyAre te bIjAM kALa vagere kAraNone najIkamAM kare che, eTale ke kAryane anukULa kare che. puruSArtha paNa tathAbhavyatva bhinna hoya to saphaLa bane. kAraNa ke bhinnabhavyatva=tathAbhavyatva vividharUpe puruSArthane kheMcI lAve che. mokSa mATe jIvo je bhinna bhinna puruSArtha kare che tenuM kAraNa paNa te te jIvanuM tathAbhavyatva che. tathAbhavyatvanA paripAka vinA jIva mokSa mATe puruSArtha karI zake ja nahi. ' apunabaMdhaka vagere dharmAdhikArIne yogya che te zAstramAM jaNAvela upadezanI saphaLatA paNa jo upadeza tathAbhavyatvanI apekSAvALo hoya to ja thAya. jenA tathAbhavyatvano paripAka thayo hoya te ja jIva upadezane yogya che. Ama aneka dalIlo dvArA bhavya dareka jIvanuM bhavyatva bhinna bhinna che ema siddha karyuM che. prazna- bhavya jIvone bIjAdhAna (=dharmabIjanI vAvaNI) vagere guNono lAbha tathAbhavyatvanA AkarSaNathI thAya che, arthAt tathAbhavyatva guNone kheMcI lAve che ema ahIM kahyuM che. A kathananA AdhAre to puruSArtha karavAnuM rahetuM nathI. kemake tathAbhavyatvathI ja guNonI prApti ane krame karIne mokSa thaI jAya. uttara- puruSArtha vinA tathAbhavyatva svakArya karavA mATe samartha banatuM nathI. kAraNa ke jainazAsanamAM koIpaNa kArya puruSArtha vagere pAMceya kAraNothI thAya che, koI eka kAraNathI nahi. AthI tathAbhavyatva paNa puruSArtha vagere kAraNasamUha vinA svakArya karavA samartha banatuM nathI. mATe puruSArtha paNa jarUrI che ja. (999 thI 1011) aticArasahita anuSThAnanuM phaLa malina maLe che ane niraticAra anuSThAnanuM phaLa nirmala maLe che, mATe zAzvata sukhanA arthI manuSya devapUjA vagere zuddhayogomAM samyam (=aticAra na lAge tema) prayatna karavo joIe ema 1032mI gAthAmAM kahyA pachI graMthakAre zuddhayogomAM prayatna karavAnA upAyo kalyANamitra vagere che ema kahIne cAra gAthAothI kalyANamitrayoga vagerenuM varNana karyuM che. tyAra bAda graMtharacanAnuM prayojana jaNAvyuM che. chellI gAthAmAM potAnA upakArI sAdhvIjI yAkinI mahattarAne yAda karavA mATe potAne yAkinI mahattarAnA dharmaputra tarIke oLakhAvIne graMthakartA tarIke potAnuM nAma jaNAvIne graMthane pUrNa karyo che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada bhAga-1 nI anukramaNikA ........ 1 ...... viSaya pRSTha viSaya TIkAkAranuM maMgalAcaraNa .. ... 1autpArika buddhi-daSTAMta nAmo. ... graMthakAranuM maMgalAcaraNa........... 2 vaiyikI buddhinuM svarUpa ... ..............94 anubaMdha catuSTaya............... 8 vainAyikI buddhi-daSTAMta nAmo................... .........95 manuSyabhavanI durlabhatA . ....... .................... kArmikI buddhinuM svarUpa............... manuSyabhavanI durlabhatAnAM daza daSTAMto ...13 | kArmikI buddhi-dAMta nAmo .... ...........96 1. brahmadatta cakranA ghare bhojananuM dRSyata.....14/pAriNAmikI buddhinuM svarUpa..... 2. jugAra pAsAnuM dRSTAMta . ... .......40 pAriNAmikI buddhi-daSTAMta nAmo................. 3. sarasava mizrita dhAnyanuM daSTAMta. ...41 | autyAttikI buddhinAM dAMto 4. rAjasabhA ..42 rohakanuM dRSTAMta 5. samudramAM paDI gayelAM ratnonuM dRSTAMta...43|meMDhakanuM dRSTAMta. ... 104 6. caMdrapAna svapna-mUladevanI kathA ...45 kukaDAnuM dRSTAMta .... 105 7. rAdhAvedha-samudradattanI kathA .................53 talanA mApanuM dRSTAMta..... 8. caMdradarzana-kAcabAnI kathA ....pa6 doraDAnuM dRSTAMta.... ..... 106 9. dhuMsarAnA chidramAM khIlI praveza............. | hAthInuM dRSTAMta.... ....... 107 10. paramANu staMbhanuM dRSTAMta ... kUvAnuM dRSTAMta ekendriyAdi vanakhaMDanuM dRSTAMta ... 109 kALacakra ......... khIranuM dRSTAMta.. sUtragrahaNa karavAmAM vinayanI jarUra ... 66| kAkaDInuM gADuM 123 vinayathI vidyAsiddhi-zreNikanI kathA . vRkSanuM daSTAMta......... 124 kumArI kanyA kathA nirjaLa kUvAmAM vIMTInuM dRSTAMta. .... 125 anvaya-vyatirekathI vinayaphaLa... abhayakumAranuM dRSTAMta . 125 sAta prakAranA mithyAtva. 76 navA-junA paTa (kapaDA)nuM dRSTAMta .............. 129 sUtradAnano krama ............ .. 79 saraTa=kAcaMDAnuM dRSTAMta... ........ 130 akAlacAriNI sAdhvI ........... 79 | kAgaDAnI saMkhyAnuM daSTAMta .... sUtradAna-siddhasena AcArya kathA......81 vRddha brAhmaNa-taruNa strInuM dRSTAMta ... 133 naMda-suMdarInI kathA 81 | hAthIne tolavAnuM dRSTAMta.. . Asanna siddhikanuM lakSaNa-ucita pravRtti .87|rANInA apAnavAyunuM daSTAMta... 135 buddhinA cAra bhedo.... ............. .......91 91 lAkhanI guTikAnuM dRSTAMta..... 136 autpArikI buddhinuM lakSaNa 92 taLAvamAM thAMbhalAnuM dRSTAMta ... 108 109 - 71 . 132 134 . 136 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 pRSTha viSaya viSaya pRSTha mUtrathI kamaLa AlekhananuM dRSTAMta ... .... 137 |vIra samavasaraNa nA sA sA sA........... .... viSThAne pheMdatA kAgaDAnuM dRSTAMta .... 138 | caMdanabALA-mRgAvatI .. .......................... taruNa strIne bhogavavAnI abhilASA.... 139 |lipinA nAmo-akSara-biMdu-kAnA-mAtrA.... 173 strInuM rUpa laI rahelI vyaMtarI . 140|pada vagere joDavA ... 175 kayA pati upara adhika prema-parIkSA . 141 |'gaNita' dvAra saMbaMdhI cAra darzata ... 177 cAra mitro-maMtrIputro sAcI mAtAne putra kUvAmAM kaI jagyAe zirA che?............ 178 arpaNa karyo. * 142 | azvanI mAMgaNI karAvanAra kumArI. - 179 madhapUDA saMbaMdhI kulaTA strInI kathA............ 145 gharaDAgADAvALa-gadheDA dvArA pANInI zodha. 181 thApaNa oLavanAra purohita-dramaka kathA...146/sItAjI upara ALa caDAvavI ... 182 thApaNa oLavanAre kothaLI sIvI. ...... 148 muphaMDa rAjA ane pAdalipta sUri ... 185 gAyo oLavanAra-gAya-kanyAnI alpa paNa viSanI tAkAta .... nizAnIo ..... ............148 |sthUlabhadra, gaNikA-rathikanI kathA.... thApaNa oLavanAra-sIkkAnI badalI.............. 149|suchAtronI kalAcArya pratye kRtajJatA ... dravyalobhI rAjA yAMtrika pratimA .... 149 nevAnuM pANI-vaiviSa sarpa ... thApaNa oLavanAra bhikSu (bauddha sAdhu)... 150 baLada, ghoDA Adi viSe maMdabhAgya kathA.... 195 bauddha sAdhu-baMdha oraDo-digaMbara veSa. ...151 kArmikI buddhinAM dRSTAMto be mitrane nidhAnanI prApti............. 15ra cora-kheDUta chANAmAM dhana thApI dhananuM rakSaNa . 153 vaNakara ane pIrasanAra. ........ 199 bALakanI be mAtAo-sAcIne putra arpaNa.154|motI parovanAra ..................... . 199 dhAtuvAdIo-rAjAne suvarNasiddhi .... 155 tiranAra-vastra sIvanAra................... zapradhAna puruSo-rAjAnI buddhi............... 156 suthAra-kaMdoI.. je tane game te mane Apaje ... 157 kuMbhAra-citrakAra ... apUrva saMbhaLAvanArane sonAno kacoLo.... 158 pAriNAmikI buddhinAM dRSTAMto vaiyikI buddhinAM dRSTAMto abhayakumAranI kathAmAM lohajaMgha nimitta be ziSyo.............. 160/lekhavAhaka, agni, aziva ane 202thI niMdarAjA ane kalpaka maMtrInuM dRSTAMta ..... 162 analagiri hAthI. . 208 udAyIrAjA-dharmaghoSa AcArya vinayarana sAdhu (koSTha zeTha-vyabhicAriNI patnI... ... 209 -mUrkhanaMda hajAma (rAjA)-kalpaka-maMtrI . 167 |kukaDAnA mastakanuM bhakSaNa-rAjA ......... 210 somaka citrakAranuM dRSTAMta 168 kSullakakumAra-nartakI-suMdara gAyuM-pratibodha. 211 citrakAra-zatAnIka rAjA-mRgAvatI rANI. 173 puSpacUlA sAdhvI-anikAputrAcArya . 213 surapriya yakSa-caMDapradyota rAjA uditodaya rAjA ............. ....... 216 ... 198 ...... 200 - ra01 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 puruSavAda. . 289 284 lh 237 lh l lh viSaya | pRSTha | viSaya naMdiSeNanA ziSyane pratibodha ............. 217 kALavAda ..... .. . 286 susumA-cilAtiputra.. . 218 svabhAvavAda.. 287 zrAvikAe patinA vratanuM rakSaNa karyuM ... 221 niyativAda 288 saMgatarAjA-manadayitA rANI..................... 222 | karmavAda .... 288 kSullaka (kuragaDu) muni, 224] maMtrI ane rAjaputra 226 |parvataka-nArada-vasurAjA cANakya ane caMdragupta.. rohiNI Adi cAra putravadhUo . suMdarI ane naMdavaNika, pradhAnaphaLa vize jyotiSIne pRcchA............ 304 zAla ane mahAzAla. 239 ahiMsAnuM svarUpa, sAra Adi ............... 307 vIra bhagavaMtanI dezanA ..... .... 2 Agama guru pAsethI maLe che. 310 zAla-mahAzAla-gAgalIne kevaLajJAna.. ahiMsAthI paNa AjJAnI pradhAnatA ......... 312 gautamasvAmInuM aSTApada gamana........... cAritra AjJAmAM raheluM che, ............ 312 puMDarIka-kaMDarIka .. .... 2 AdhAkarmI khIra-vRddhAnI kathA .... ............. 313 dhanagiri-vajasvAmI AjJA bAhya ane svecchAe karAtI cAra prakAranA ziSyo kriyA azubha................................................... 316 zreSThiputrIne pratibodha.... ................................ galamasya-bhavavimocaka-viSAntabhojI .......... 316 gaganagAminI vidyA-zAsana prabhAvanA. 256 mohanI prabaLatAmAM rAga-dveSa maMda na paDe. 320 gautamasvAmI caritra deDakAnuM cUrNa ane bhasma... ...... 321 zubhAbrAhmaNI-jamAIonI parIkSA.. devadattA gaNikA, kaSa-cheda-tApa ane tADana.......................... ......... 261 vRddhonuM mahattva-taruNo ane vRddhone pRcchA. 262 mASatuSAdimAM mArgAnusAribhAva............. akALe AmaLA ane tenI parIkSA .... 26 mAtuSa muninI kathA.................. maNi-kUvAnuM pANI lAla .................. gurukulasaMvAsa.................................. caMDakauzika sarpa .. caMdragupta-cANakya.. 331 zrAvakaputra pramAdathI geMDo thayo ................ anadhyavasAya-saMzaya-viparyaya. ............. 334 phUlavAlaka muni .... cAritrI muninuM bIjuM lakSaNa ........... 336 koNika ane ceDArAjAnuM yuddha .............. 269 Arya mahAgiri-Arya suhastisUri .. aMdha sumati brAhmaNanI buddhinI parIkSA.......... 273 rAtribhojana vratabhaMga karanAra .................. 350 buddhinI vRddhinA upAyo. ............. - 281|sAta prakAranI eSaNA kalyANa mitra yoga, kALa, svabhAva, gajAgrapada parvata tIrtha ... 356 niyati, karma, puruSArtha. .......................... 282 avaMtisukamAlanI kathA................ 358 258 bh by by 327 330 263 lb b 267 b 353 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 pRSTha * ....... llh lh l 378 viSaya viSaya eka ja kSetramAM vadhAre samaya rahevuM paDe pradhAna dravya-apradhAna dravya ........................ 403 tyAre karavAnI vidhi. - 365 pridhAna dravyAjJA-apradhAna dravyAjJAnAM lakSaNo 406 dharmabIja vinA dharmano abhAva........................... 366 aMgAramaEkAcAryano vRttAMta 407 dharma bIjo ........ 367/goviMdavAcakanuM udAharaNa. .408 eka cittiyA be mitro 369 [bhAvAjJA samyagdaSTine ja hoya ... ...........410 bIjazuddhi. ............... 372 | kaMTaka-jvara-moha samAna vipna .... 414 sarva jIvoe dravya dharmakriyA anaMtavAra meghakumAranuM kathAnaka.................. ......428 karI che ................. 375 | dahanasuranuM kathAnaka................... ....437 bhAvamala.. 376 | ardhaddatanuM udAharaNa ................ 440 vaiyAvRttvanuM svarUpa .... | rAjaputra ane purohitaputra upasargo kare che. 448 puNyAnubaMdhI puNyanI vizeSatAo. ........... 382 363|parizuddhAjJAyogathI atiraudra paNa karmano AjJA bahumAnathI yathAzakti kriyAmAM nAza tenI daSTAMtapUrvaka siddhi...................456 pravRtti thAya .......... ...... ................... 383 parizuddha AjJAyoganuM mahattva............................462 sukriyAthI suvarNa ghaTa samAna phaLa maLe - 384 | jJAnagarbha maMtrInI kyA ......... 467. mAtra bAhya kriyAthI mRttikAvaTa tulya phaLa maLe386 sopakrama-nipakrama e be prakAranAM karmo... 47ra AjJA bahumAna-bhImakumAra kathA - 391 laukikoe paNa svIkAreluM AjJAnuM prAmANya 396 deva ane puruSArthanuM vividha rIte varNana..... 473 abhinna graMthI jIvo AjJA bAhya. .... 3973nAra puNyasAra ane vikrama sAranuM kathAnaka . 484 apunabaMdhaka Adi jIvone dravya AjJA... 399bharatanuM dRSTAMta . .. 487 yathApravRttikaraNa Adi traNa karo. 400 brahmadatta cakrInuM dRSTAMta................. 488 sakRtabaMdhaka, mArgAbhimukha, mArgapatita, parizuddha AjJAyoga anya anuSThAnano che........... 494 dUrabhavya, abhavya ...............................402 |anubhava kare che .. mUnAthAnAvirahima-421 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada bhAga-2 nI anukramaNikA pRSTha hA ... ....................... ......... .......pa9 *****ss 16 ************ viSaya pRSTha viSaya zuddhAlAyoganuM mAhAtma. graMthI bhedanAranI parimita saMsAra" vimala ane prabhAkara citrakAranI kathA....4 pudgala parAvarta. adhyAtmarahita anuSThAna tuccha malasamAna.....7 mithyASTinI mAnyatA ...... ........ zuddhAjJAyogathI adhyAtmanI prApti ...8 samyagdaSTinI mAnyatA................. graMthibheda vinA zuddhAjJAyogano abhAva.. .9 vaiidyazAstranItithI auSadhano kALa 65 viSaya pratibhAsa jevuM dravyazruta ajJAna che....11 geyakAdinuM sukha paNa pAramArthika nathI........ 66 bhinnagraMthi jIvanuM jJAna asatyavRttithI mithyAdRSTi zA kAraNe sukha pAmato nathI . 69 yukta hovA chatAM samyagU kema che? " mithyASTinuM jJAna ajJAna kema ?..............71 azubha anubaMdha saMsAranuM mULa che, ............ .14mithyAdRSTinuM jJAna saMsAranuM kAraNa che. ...76 azubha anubaMdhanA vicchedamAM AMgirasa mithyAtvarUpI graha mahAanartha kare che.. ... 77 ane gAlavanuM dRSTAMta . kSetra-kALane jANIne abhigraho levA .79 sAdhu-zrAvakoe niMdA-gathI abhigraho levA mAtrathI phaLa na Ape ...79 azubhAnubaMdhano tyAga karavo joIe.. 18 abhigrahano viSaya prApta na thavA chatAM cauda pUrvadharo paNa anaMta saMsArI thayA tenuM ghaNI nirjarA thAya kAraNa azubhAnubaMdha che .20 karmanI nirjarA abhigraha pUrNa karavAnA zuddhAjJAyogathI azubhabhAnubaMdhano uccheda |pariNAmathI thAya..... kema na thayo ? zaMkA-samAdhAna................ .........22 ,jIrNazeThanuM dRSTAMta ......... ....... apramAda azubhAnubaMdhano vicchedaka, ........25 | abhigrahanA cAra prakAra ........ ... alanA pAmelAono pharI AjJAyogathI | | abhigrahanA prabhAvamAM yamuna rAjAnuM dRSTAMta..84 uddhAra thAya ... ............. 29 pratikAra karAyelo doSa phaLato nathI.... ....88 rudrakSullakanuM daSTAMta.................... 32 dravyaviSa-bhAvaviSano pratikAra....................90 devadravyabhakSaNamAM saMkAza zrAvakanuM dRSTAMta - 37bhAvarUpa agnine uttejita karanAra devadravyano upayoga anartha phaLavALo che.......40 AjJArUpa pavana che ....... .... ...........93 devadravyanI vRddhithI, tIrthaMkara pada maLe . ....45 janmAMdha, aMdha, sajjAkSa.... zItalavihArI deva nAmanA sAdhunuM dRSTAMta...49 sajjAkSa samAna samyagdaSTi je kare tenuM varNana 96 auSadha paNa akALe levAthI rogavRddhi - 53| zuddha dIkSAnA manoratha viSe jinavacanarUpa auSadhano akALa ane kALa.54|e baMdhuonuM daSTAMta .......... .......98 apunabaMdhaka-mArgAbhimukha-mArgapatita ...55 saMkliSTa dharmAnuSThAnamAM Adara na karavo.... 101 graMthabheda kALa ..........................................57|kSapakanuM dRSTAMta .......... . 102 .95 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 pRSTha viSaya pRSTha viSaya AgamikanuM daSTAMta ............. ......... 103/rAtribhojana-rAtribhojana vinayarata(ratna)nuM dRSTAMta . ... ...... 104 karatA mANasanI kathA................................ 164 kuMtalArANInuM dRSTAMta - 105 pAMca samitio ane tenuM svarUpa ............... 180 prastuta upadeza kone saphala bane? ...108 traNa guptio ane tenuM svarUpa ... 181 sUtrArtha porisInuM nitya vidhAna zA mATe?. 110 IryAsamiti upara varadatta sAdhunI kathA . 188 maMdabuddhivALA sAdhuo banne porisImAM bhASA samiti upara-saMgata sAdhunI kathA. 190 sUtra bhaNe ............ ............ 110 eSaNAsamiti upara-naMdiSeNa muninI kathA. 191 aNuvratone AzrayIne daSTAMto AdAnabhaMDamattanikSepaNA samiti upara pahelA vrata upara somila muninuM udAharaNa................... 201 zrAvakaputra jinadharmanuM udAharaNa . .113 pAriSThApanikA samiti upara bIjA vrata upara satyavaNikanuM dRSTAMta....... 1181. dharmaruci kSullakanuM udAharaNa ............. 202 trIjA vrata upara zrAvakaputranuM dRSTAMta.... 119/2. dharmaruci aNagAranuM udAharaNa...... ... 203 cothA vrata upara manoguptinuM udAharaNa 220 pahelA sudarzana zeThanuM dAMta 121 vicanaguptinuM udAharaNa ... 220 cothA vrata upara kAyaguptinuM udAharaNa... bIjA sudarzana zeThanuM dRSTAMta . ... 125 zubhabhAvavALA cAritrIne dravyAdi prAyaH pAMcamA vrata upara be naMdavaNikanuM dRSTAMta 135 viddha na kare ... 225 roga-aroga upara brAhmaNazrAvakanuM dRSTAMta. 137 pratikULa dravya saMbaMdhi daSTAMta.. ... .... 227 vratapariNAmanI hAjarImAM ghaNI nirjarA thAya 139 pratikULa kSetra saMbaMdhi dRSTAMta........... 228 ArtadhyAna na thAya to rogane sahana kare pratikULa kALa saMbaMdhi dAMta .... 229 anyathA vidhithI cikitsA karAve.. ... 142 |cAritrIne zubha sAmAcArI atyaMta ajJAna lokonA vacananI avagaNanA karanAra priya hoya che.......... ja dharma karI zake e viSe nirasa bhojana karanArano pakSapAta svAdu zrImatI ane somA zrAvikAnuM dRSTAMta....152 bhojanamAM hoya che... jhuMTaNa vaNikanuM kathAnaka. ... 153 drivyAdinI pratikULatAmAM paNa cAritrIno gobara vaNikanuM kathAnaka ............. 155 pakSapAta svAdhyAya-dhyAna-vinayAdimAM paheluM vrata-sthAvara ane saMpadAnI kathA.... 159 | hoya che............... bIjuM vrata-sodAgara(vahANavaTI)nI kathA. 161 pAMcamAM ArAmAM paNa cAritranI sattA che. 232 trIjuM vrata-talacoranI kathA ................... 162 svAdhyAyAdimAM yathAzakti prayatna cothuM vrata-patimArikAnI kathA ...163 cAritryanI vizuddhi mATe che ............ 234 pAMcamuM vrata-lobhAsakta manuSyanI kathA.... 164|pizAcanI vArtA .. . 222 a. 231 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 viSaya pRSTha viSaya pRSTha kulavadhUmAM saMrakSaNano prasaMga. asadgahanuM phaLa . 235 ratisuMdarI Adi cAreyanA pachInA bhavo..... 288 237|sarvaviratimAM akaraNa niyamanI mahattA ...... 295 gurukulavAsanA tyAgathI ghaNI hAni thAya.... 238 |kSapakazreNimAM badhAMya karmomAM gurunAM lakSaNo. 239 | akaraNaniyama hoya 244 bhAvasAdhuonuM kALane anurUpa bAhya 245 anuSThAna mokSa phaLavALuM jANavuM . zaMkha-kalAvatInuM dRSTAMta. prathamanA traNa bhAMgAthI AhAranuM grahaNa..... 241 akaraNa niyamathI ja vItarAga hiMsAdi morapiccha mATe zaivasAdhuno ghAta karanAra pApa karatA nathI zabara (bhilla)nuM dRSTAMta jinAjJA mahAna guNane utpanna kare che jinAjJA dharmanuM mULa che. gurukulavAsa dharmanuM prathama aMga che........ gurukulavAsa sAdhudharmamAM mukhya upakAraka che.. 246 ekAsaNuM nitya che, upavAsa naimittika che.... 248 |yatanA dharmanI jananI che AhAra vAparavAnAM cha kAraNo 248 |yatanAnuM lakSaNa . guru-lAghavanI vicAraNApUrvaka karelI sAvadya paNa pravRtti guNa karanArI thAya............... 250 |yatanA samyagdarzanAdinI siddhi ka2nA2I che . 331 ajJAta guNavALA ratna karatA jJAtaguNavALA gItArtha yatanAne jANI zake che ratnamAM anaMtaguNI zraddhA hoya . 252 azaTha(=saraLa) banavuM evI jinAjJA svAdhyAyAdithI thatA lAbho 254 bhAvathI rahita bAhyakriyA nirarthaka che nikAcita azubha karmavALAne durgatimAM jenAthI doSono nirodha thAya te mokSano javuM paDe ..... 255 upAya che. dravyAdinI ApattimAM karavAmAM AvatI 333 ....... 337 338 anya tIrthikoe viziSTa karmakSayopazamane 'pApa-akaraNaniyama' kahyo che dvAdazAMgI sarvadarzananuM mULa che arthathI tulya paradarzananA vAkyone na mAnavA e mUDhatA che akaraNa niyamanuM lakSaNa. pApa-akaraNa niyamamAM dRSTAMto ratisuMdarInuM dRSTAMta. buddhisuMdarInuM dRSTAMta RddhisuMdarInuM dRSTAMta guNasuMdarInuM dRSTAMta. 242 sukhanI paraMparA paNa akaraNa niyamane 243 AdhIna utsarga-apavAdanI saMkhyA tulya che 256 utsarga-apavAdanuM lakSaNa 258 puSTa AlaMbana vinA doSonuM sevana cAritrano vinAza kare . 259 puSTa AlaMbanathI thatuM doSonuM sevana 260 52mArthathI asevana jANavuM.. 261 bhogo jhAMjhavAnA jaLa samAna . 264 zuddhabhAva(=pazcAttApa) pApakSayanuM kAraNa272 |coranuM dRSTAMta 275 sAdhAraNa kriyAthI paNa jIvo mokSa sAdhI 281 zake che. 296 297 298 300 303 328 330 339 340 341 347 347 348 349 351 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pRSTha pRSTha ....... ............ ...... viSaya viSaya cAritra pAMcamA ArAnA aMta sudhI raheze. 351 vAcanAvidhi ........... 380 AjJAbAhyane jinasamayamAM paNa cAritra padArtha-vAkyArtha-mahAvAkyArtha-aidaMparyArtha ... 382 na hoya ... 351 padArtha vagerenI siddhi mATe mArgabhraSTa AcaraNAnuM lakSaNa . 354 musApharanuM dRSTAMta .... 384 pAMcamA ArAnA phaLasvarUpa hAthI Adi padArtha..... ... ...... .......... 386 ATha svapnananA phaLAdeza...................... 355 vAkyartha.. 387 hAthInA svapnano phaLAdeza 357 |mahAvAkyartha. 387 vAnara svapnano phaLAdeza... ................ ... 357 aidaMpayArtha.. 388 kSIravRkSa svapnano phaLAdeza ..................... 358 sAdhune dAna karavAno vidhi ane dAnanuM phaLa 396 kAgasvapnano phaLAdeza....... .... 358 zrutajJAna-ciMtAjJAna-bhAvanAjJAnanuM lakSaNa. 404 siMha svapnano phaLAdeza. ... 359 saMhitA-pada-padArtha-padavigraha-calanApadmAkara svapnano phaLAdeza 359 pratyavasthAna.. ........................ 406 bIja svapnano phaLAdeza.................. ............ 360 | jJAnI Icchita kAryane avazya sAdhe ... 409 kaLaza svapnano phaLAdeza............ 360 | jJAnI yogya jIvomAM bIjAdhAna kare ....410 kaliyugane AzrayIne laukika daSTAMto ....... 361 bIjAdhAna upara rAjA-rANInuM dRSTAMta .....413 pAMca pADavo ane kaliyuga ...................... 364 | arihaMtanuM dhyAna................ ..............414 AjJAthI zuddha hoya tevA sAdhuo ane siddhanuM dhyAna.... zrAvako upara bahumAna karavuM bIjAdhAna upara-rAjAnuM bIjuM dRSTAMta ...417 jinavacanathI viruddha vartanArAo upara cArisaMjIvanI cAranuM dRSTAMta ....418 dveSa na karavo. ................... 366 mokSanA abhilASI jIvo ghaNA hotA nathI. 420 vidhipUrvaka temano sadA tyAga karavo . 366 ratnanA lenAra-vecanAra alpa hoya che.... 421 anuvartanAthI rahevuM....... .................... 367 |vaibhavarahita jIvane ratna levAnI IcchA anuvartanAnuM svarUpa ..... ....................... 367|svapnamAM paNa na thAya tema guNarahita jIvane anuvartanA vinA rahevAmAM thatA doSo 368 dharmanI spRhA svapnamAM paNa na thAya........... 421 kuvRSTi-jaLa rAjA ane buddhi maMtrInuM dRSTAMta 373 dhArmika jIvano guNa vaibhava... ...424 parizuddha AjJAyoganA upAyo............... 375 AcArya rAjAne ranavepAranAM sthAno gurunuM svarUpa ane lakSaNa ... ................ 376 batAvIne dharmamAM sthira karyo. ....................4ra6 hetuvAdamAM hetuthI AgamavAdamAM AgamathI mokSanI tIvra spRhAvALAne apramAda prarUpaNA.... 377 duSkara nathI............................ . ...... ..... 427 gurunA AzrayathI maLatuM phaLa ....................... 379 pramAda tyAga upara tailapAtra dhArakanuM dRSTAMta 429 sUtrathI arthamAM adhika prayatna karavo joIe 379 pAtrane anusAra jinopadezanI vividhatA .. 433 .............. 365 lh lh lh lh lh Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 viSaya pRSTha viSaya .... ... apramAdathI kAryanI siddhi..................435 sUrateja rAjAnuM dRSTAMta... rAdhAvedhanuM dRSTAMta 436 zuddha AcAramAM tatpara banavuM banavuM ................. 494 vadhato apramAdano abhyAsa ja muktino puSpapUjAnI mAtra bhAvanAthI paNa upAya che......... ~ 437 durgatanArIne devalokanI prApti kALa paNa kaMIka pratibaMdhaka che..........438 vizuddhayogathI mokSanI prApti........ ... kaliyuganA avataraNa upara brAhmaNa-vaNika- ratnazikhanuM udAharaNa ........................499 rAjAnuM dRSTAMta .............. 440 AkSepaNI AdicAra kathA .. 499 satatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsa441 virAMgada ane sumitranuM udAharaNa ... 501 satatAbhyAsa upara kucaMdra rAjAnuM dRSTAMta...445 ratisenA gaNikA... ....... 504 viSayAbhyAsa upara menA-popaTanuM udAharaNa 450 kuTTaNInI kapaTajALa . 504 cauda ratno tathA navanidhio 4 73 ratisenAne UMTaDI karI ................... 511 bhAvAbhAsa upara naMdasuMdara rAjAnuM udAharaNa.478 pharI mULa svarUpavALI karI ... 512 tathAbhavyatvanI vistArathI carcA..............482 vizuddhayogamAM prayatna karavAnA upAyo....para1 nAno paNa aticAra ghaNA aniSTa phaLavALo 492 TIkAkAranI prazasti.. ....... 528 niMdA-goMthI anubaMdharahita karAyela bhAvAnuvAdakAranI prazasti .... pa29 aticAra aniSTa phaLavALo na thAya ...492/pudgala parAvartanuM svarUpa .... Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharaNendra padmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrIM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacandra-hIrasUrIzvarebhyo namaH aiM namaH prAtaHsmaraNIya zrI haribhadrasUri mahArAja viracita zrutahemanikaSa zrI municaMdrasUri mahArAja viracita TIkAsahita upadezapadagranthano gujarAtI bhAvAnuvAda bhAga-1 yasyopadezapadasaMpadamApadantasaMpAdikAM sapadi saMghaTitazriyaM ca / AsAdya santi bhavinaH kRtinaH prayatnAt taM vIramIritarajastamasaM praNamya // 1 // tattvAmRtodadhInAmAnanditasakalavibudhahRdayAnAm / upadezapadAnAmahamupakrame vivaraNaM kiJcit // 2 // pUrvairyadyapi kalpiteha gahanA vRttiH samastyalpadhIrlokaH kAlabalena tAM sphuTatayA boddhuM yato na kSamaH / tattasyopakRtiM vidhAtumanaghAM svasyApi tattvAnugAM, prItiM saMtanituM svabodhavacano yatno'yamAsthIyate // 3 // TIkAkAranuM maMgalAcaraNa jenI upadezarUpI saMpattine pAmIne bhavyajIvo (sAcA arthamAM) dharmI bane che, 'rajoguNa ane tamoguNane dUra karanArA te zrIvIrane prayatnapUrvaka praNAma karIne, upadeza pada nAmanA graMthanuM alpa vivaraNa zarU karuM chuM. zrIvIranI upadezarUpa saMpatti jaladI ApattinA aMtane pamADe che, athAt Apattino nAza kare che, ane (jJAnAdirUpa) lakSmInI sAthe saMbaMdha karAve che. zrI vIranAM upadezavacano tattvarUpa amRtanA sAgara che ane sarva vidvAnonA hRdayane AnaMda pamADanArAM che. (1-2) 1. AraMbhanI ruci arthAt khUba pravRtti karavAnI ruci, adhIratA, parigraha vadhAravo, viSayonuM sevana vagere rajoguNanAM lakSaNo che. krodha, ajJAnatA vagere tamoguNanAM lakSaNo che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 jo ke pUrvapuruSoe upadezapada graMtha upara kaThinavRtti racelI che. paNa kALabaLathI alpabuddhivALo loka tene spaSTapaNe samajavA mATe samartha nathI. tethI alpabuddhivALA loko upara upakAra karavA mATe ane potAnI paNa tattvasaMbaMdhI pavitra prItine vistAravA mATe potAnA bodhane dden|2|(=xsuqill) (=vRtti syavAnA) prayalane 03 ru chu.(3) graMthakAranuM maMgalacaraNa iha khalvAryamaNDalamadhyopalabdhajanmAno'pi niSpaGkapaGkajapuJjojjvalakulajAtiprabhRtiguNamaNiramaNIyatAbhAjo'pi tathAvidhazAstrAbhyAsavazopajAtajAtyamatimAhAtmyApahastitabRhaspatayo'pi vihitaudAryadAkSiNyapriyaMvadatvAdyanupamakRtyaparaMparAsaMpAditasakalamanasvimAnavamana:pramodasaMpado'pi svabhAvata eva mandamohamadirAmadatayA manAkprAptanirvANapurapathAnukUlaviSayavairAgyA api prANinaH prAyo jinopajJAni sakalakuzalArambhamUlabIjAni ata evAdharIkRtanidhAnakAmadhenupramukhapadArthaprabhAvANi dUrasamutsAritapracurataramohatimiraprasarANyupadezapadAni vinA na samyagdarzanAdiparipUrNamokSamArgAvatArasArA bhavitumarhanti / kathaJcit tatrAvatIrNA apyanAdikAlavilagnavilInavAsanAsaMtAnaviSavegAvezavazena kSobhyamANamanaso na sthairyamavalambitumalaM, yad vakSyati,-"saphalo esuvaeso, guNaThANAraMbhagANa bhavvANa / parivaDamANANa tahA, pAyaM na u taTThiyANaM tu // " ityavadhArya parahitAdhAnanibiDanibaddhabuddhirbhagavAn sugRhItanAmadheyaH zrIharibhadrasUrirupadezapadanAmakaM prakaraNaM cikIrSurAdAveva maGgalAbhidheyaprayojanapratipAdakamidaM gAthAyugmamAha namiUNa mahAbhAgaM, tiloganAhaM jiNaM mahAvIraM / loyAloyamiyaMkaM, siddhaM siddhovadesatthaM // 1 // vocchaM uvaesapae, kaii ahaM taduvadesao suhame / . bhAvatthasArajutte, maMdamaivibohaNaTThAe // 2 // iha cAdyagAthayA sakalAkuzalakalApanirmUlonmUlakatvena samIhitazAstraniSpattiheturAdimaGgalamuktam, dvitIyayA tu prekSAvatpravRttyarthaM sAkSAdevopadezapadalakSaNamabhidheyaM, mandamatizrotRjanAvabodhalakSaNaM ca pryojnm| sAmarthyAccAbhidhAnAbhidheyayorvAcyavAcakabhAvalakSaNaH, abhidheyaprayojanayozca sAdhyasAdhanabhAvasvabhAvaH saMbandha ukta iti samudAyArthaH / saMpratyavayavArthaH pratanyate; tatra 'natvA' praNamya prazastamanovAkkAyavyApAragocarabhAvamAnIyeti yAvat, mahAvIramityuttareNa yogaH / kIdRzamityAha, bhAgo'cintyA zaktiH , tato mahAn prazasyo bhAgo yasya sa tathA, taM 'mahAbhAgam' / mahAbhAgatA cAsya janmamajanakAla eva sahasrAkSazaGkAzaGkasamutkhananAya vAmacaraNAGgaSThakoTivighaTTitAmaragirivazAt, saMkulazailarAzerilAyA visaMsthUlatAsaMpAdanena, zakrakRtaparAkramaprazaMsA'sahiSNoH krIDanavyAjAnItAtmaparibhavasya svaskandhabhagavadAropaNAnantaramevArabdhagaganatalollaGghanakArikAyavRddhaH surasya vajraniSThuramuSTighAtAd bhUmivatkubjatAkaraNena, sakalatrailokyasAhAyyanirapekSatayA pravrajyAnantarameva divyAdhupasargasaMsargAdhisahanAGkIkAreNa, kevalajJAna Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 lAbhakAle cASTamahAprAtihAryasaparyopasthApanena, tadanu AntaratamaHpaTalapATanapaTIyasA samastajanamanohAriNA'vitathakathApathasphItikAriNA jAtijarAmaraNApahAriNA pradhAnArdhamAgadhabhASAvizeSeNa samakAlameva mitrasvarUpanarAmarAdijantusaMzayasaMdohApohasamutpAdanena, svavihArapavanaprasareNa ca paJcaviMzatiyojanapramANacaturdigvibhAgamahImaNDalamadhye sarvAdhivyAdhirajorazerapasAraNena, sakalasurAsurAtizAyizarIrasaundaryAdiguNagrAmavazena ca tribhuvanasyApi pratItaiva / punarapi kIdRzamityAha, lokyate kevalAlokalocanabalena kevalibhidRzyate yaH sa 'lokaH', sa ca dharmAdharmajIvapudgalAstikAyopalakSita AkAzadezaH, taduktam- "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // " iha tu tadekadezo'pyUrvAdipmaikadezagrAmavalloka ityucyate, tatastrayo lokAH samAhRtAstrilokam, trilokasya lokatrayavarttino bhavyajanasya nAthaH aprAptasamyagdarzanAdiguNAdhAnena prAptaguNAnAM ca tattadupAyaprarUpaNena rakSaNato yogakSemakartA yastaM 'trilokanAtham'; 'jina' durantarAgAdyantaravairivArajetAram / kamityAha;durgasurAdhamasaMgamakAdikSudrajantukRtopasargavargasaMsarge'pyavicalitasattvatayA mahAn bRhadvIraH zUro yastaM 'mahAvIram' apazcimatIrthAdhIzvaraM vrddhmaannaamaanmityrthH| punarapi kIdRzamityAhaloka uktalakSaNastadviparItazcAlokaH, lokAlokayoma'gAGka iva kevalAlokapUrvakavacanacandrikAprAgbhAreNa yathAvasthitatatsvarUpaprakAzanAt taM 'lokAlokamRgAGkam' / tathA, 'SiJ bandhane' iti vacanAtsitaM cirakAlabaddhaM karma dhmAtaM nirdagdhaM zukladhyAnAnalAd yena sa niruktAtsiddhaH; "Sidhu gatyAm' iti gato nivRtiM yAto bhuvanAdbhutabhUtavibhUtibhAjanatayA, "SidhU zAstre mAMgalye ca' iti vacanAt samastavastustomazAstA vihitamaGgalaH "Sidhu saMrAddhau' 'rAdha sAdha saMsiddhau' iti vacanAt sAdhitasakalaprayojano vA siddhastaM 'siddham' uktaM ca;- "dhmAtaM sitaM yena purANakarma, yo vA gato nirvRtisaudhmuurdhi| khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, yaH so'stu siddhaH kRtamaGgalo me // 1 // " tathA, siddhaH pramANabalopalabdhAtmatattva upadezasya pravacanasyArthaH jIvAjIvAdirUpo'bhidheyavizeSo yasya sa tathA; athavA siddhaH sakalaklezavinirmukto jIvavizeSaH sa evopadezasyAjJAyA arthaM prayojanaM yasya sa tathA, bhagavadAjJAyA mokSaikaphalatvena paramarSibhiH pratipAditatvAt, atastaM "siddhopdeshaarthm'| atra ca vizeSaNabAhulyamajJAtajJApanaphalamevoktam, na punarvyavacchedArtham, yathA kRSNo bhramaraH zuklA balAkA ityAdIveti / 'vakSye''bhidhAsye kimityAha;'upadezapadAni', iha sakalalokapuruSArtheSu mokSa eva pradhAnaH puruSArtha iti tasyaiva matimatAmupadeSTumarhatvena tadupadezAnAmeva bhAvata upadezatvamAmananti, tata upadezAnAM mokSamArgaviSayANAM zikSAvizeSANAM padAni sthAnAni manuSyajanmadurlabhatvAdIni, yadvA, upadezA eva padAni vacanAni upadezapadAni tAni / 'katicit'-svalpAni sUtrataH, arthatastvaparimANAni, sarvasUtrANAmanantArthAbhidhAyakatvena pAragatagaditAgame pratipAdanAt / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 tathA cArSam:- "savvanaINaM jA huja vAluyA savvuudahi jaM toyaM / etto aNaMtaguNio attho suttassa ekkassa // 1 // " kathaM vakSye ityAha;- tasya mahAbhAgAdiguNabhAjanasya bhagavato mahAvIrasyopadezAstadupadezAstebhyaH 'tadupadezataH', mahAvIrAgamAnusAreNetyarthaH, svAtantryeNa cchadmasthasyopadezadAnAnadhikAritvAt / kIdRzAnItyAha,- 'sUkSmANi' sUkSmArthapratipAdakatvAt kuzAgrabuddhigamyAni, ata eva bhAvArtha aidamparyaM tadeva sAraH padavAkyamahAvAkyArtheSu madhye pradhAnaM tena yuktAni 'bhAvArthasArayuktAni' / bhAvArthazca "eyaM puNa evaM khalu" ityAdinA vakSyate / kimarthamityAha;- mandA jaDA saMzayaviparyayAnadhyavasAyaviplavopetA tattvapratItiM prati matirbuddhiryeSAM te tathA teSAM vibodhanaM saMzayAdibodhadoSApohena paramArthaprakAzanaM tadevArthaH prayojanaM yatra bhaNane tad 'mandamativibodhanArtham', kriyAvizeSaNametat // 1-2 // A saMsAramAM kharekhara ! jIvo AryadezamAM janma pAmelA hovA chatAM, nirmala kamalanA samUha samAna nirmala kula jAti vagere guNarUpa maNionA sauMdaryano anubhava karanArA hovA chatAM, tevA prakAranA zAstrAbhyAsathI thayelA zreSThamati mAhAbhyathI bRhaspatino paNa tiraskAra karanArA hovA chatAM, karelI udAratA-dAkSiNyatA-priyavacana Adi anupama kAryaparaMparAthI zreSTha cittavALA sarva manuSyonI mAnasika harSarUpa saMpattione prApta karanArA hovA chatAM, moharUpa madirAnuM ghena maMda thaI javAthI mokSanagaranA mArgane anukULa hoya tevA viSayavairAgyane kaMIka prApta karanArA hovA chatAM, prAyaH sakalakuzaLa kAryonA prAraMbha mATe mUla bIja samAna, ethI ja nidhAna ane kAmadhenu vagere (sarva) padArthonA prabhAvane halako pADanArAM ane atizaya moharUpa aMdhakAranA phelAvAne dUra karanArAM (aTakAvI denArAM) jinapraNIta upadezapado vinA samyagdarzanAdirUpa paripUrNa mokSamArgamAM praveza karavA dvArA zreSTha thavA mATe yogya banatA nathI, arthAt mokSamArgamAM praveza karavAne yogya banatA nathI. tathAM koI paNa rIte mokSamArgamAM praveza karavA chatAM anAdikALathI vaLagelI ane AtmAnI sAthe vizeSathI ekameka thayelI vAsanA(=mithyAjJAnathI thayelA saMskAra)nI paraMparArUpa viSaveganA jorathI jemanuM mana kSobha pAmI rahyuM che evA jIvo jinapraNIta upadezapado vinA mokSamArgamAM sthiratAnuM AlaMbana levA mATe samartha thatA nathI, arthAt sthira banI zakatA nathI. A graMthamAM ja AgaLa kaheze ke- "cothuM guNasthAna Adi guNasthAnano AraMbha karanArA, arthAt cothuM guNasthAna Adi koI guNasthAnane pAmavA mATe saMpUrNa yogyatAne pAmelA, bhavya jIvone ane tevA prakAranA kliSTa karmodayathI vivakSita guNasthAnathI nIce paDI rahyA che tevA jIvone A upadeza "prAya: saphala che. ahIM Azaya e che ke je jIvo uparanA guNasthAne caDhavAne mATe lAyaka hoya tevA jIvo A upadezathI uparanA guNasthAne caDhe che. ane je jIvo prApta karelA guNasthAnathI paDI rahyA hoya tevA jIvo A upadezathI paDatA bacI jAya che. ethI A be prakAranA jIvo mATe A upadeza saphala che. paNa je bhavyajIvo guNasthAnakamAM sthira hoya temane A upadeza saphala banato nathI." (upadezapada gAthA 499) 1. nikAcita karmonA udayathI paDatA jIvone A upadeza saphaLa banato nathI mATe ahIM prAyaH kahyuM che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 (A gAthAthI TIkAkAra prastutamAM ema kahevA mAge che ke cothuM guNasthAna vagere guNasthAnane pAmavAnI saMpUrNa lAyakAtavALA paNa jIvo jinapraNIta upadezapado vinA cothuM vagere guNasthAnane pAmI zakatA nathI. tathA cothuM vagere guNasthAnaka prApta thayA pachI paNa jinapraNIta upadezapado vinA sthira rahI zakatA nathI. AthI guNasthAnakanI prApti mATe ane temAM sthiratA mATe jinapraNIta upadeza pado bahu ja jarUrI che.) A pramANe nirNaya karIne jemanI buddhi parahita karavAmAM gADha baMdhAyelI che tevA, jemanuM nAma prAta:kALe smaraNa karavA lAyaka che tevA ane upadezapada nAmanA prakaraNane karavAnI (=racavAnI) icchAvALA zrI haribhadrasUri mahArAjA prAraMbhamAM ja maMgala, abhidheya ane prayojanane jaNAvanArI A be gAthAne kahe che gAthArtha- mahAbhAga, trilokanAtha, jina, lokAlokacaMdra, siddha ane siddhopadezArtha evA mahAvIrane namIne temanA upadezathI sUkSma ane bhAvArthasArayukta evA ati alpa upadezapadone maMdamati jIvonA vizeSa bodha mATe kahIza. TIkArtha- mahAbhAga-mahA eTale prazaMsanIya. bhAga eTale aciMtyazakti. mahAbhAga eTale prazaMsanIya aciMtyazaktivALA. zrI vIramAM prazaMsanIya aciMtyazakti hatI. te A pramANe (1) zrI mahAvIra paramAtmAnA janmAbhiSeka vakhate idrane ATalA bALa vIra ATalA badhA jaLabhArane zI rIte sahana karaze ? evI zaMkA thaI. iMdranA A saMzayarUpa khIlAne ukheDavA mATe zrI vIre DAbA paganA aMguThAnA agrabhAgathI meruparvatane sparza karyo. tethI phelAyelA parvatasamUhanI sAthe pRthvIne kaMpAvI dIdhI. (2) saudharma Idra mahAvIranA parAkramanI prazaMsA karI. A prazaMsAne sahana na karanAra eka deva jyAM zrIvIra rAjakumAro sAthe ramI rahyAM hatAM tyAM rAjakumAranuM rUpa dhAraNa karIne temanI sAthe ramavA lAgyo. te ramatamAM evI zarata karI hatI ke je koI jite te hAranAranA khabhA para caDhe. deva jANI joIne hArI gayo. AthI teNe zrIvIrane potAnA khabhA upara caDhAvyA. bhagavAnane khabhA upara besADyA pachI turata te deva AkAzataLane oLaMgI jAya teTalI kAyAne vadhAravAnuM zarU karyuM. AthI zrIvIre tenI pIThamAM vaja jevI muThThIno kaThora ghA karIne tene bhUminI jema kubaDo karI dIdho. (bhUmi UMcI nIcI hoya che. eka sarakhI nathI hotI. AthI ahIM bhUminI jema' ema kahyuM che.) (3) zrIvIre saMpUrNa traNa lokanI sahAyathI nirapekSa banIne dIkSA lIdhI. dIkSA lIdhA pachI tarata ja deva-manuSya vagerenA upasargono je saMbaMdha thayo, arthAt je upasargo AvyA, tene zrIvIre sahana karavAnuM svIkAryuM.' 1. dIkSA lIdhA pachI tarata ja govALiyAe karelA upasargane dUra karIne IMdra zrIvIrane vinaMti karI ke, he prabhu ! Apane bAra varSo sudhI upasargonI paraMparA thavAnI che. tene aTakAvavA mATe huM ApanI pAse rahevA mAguM chuM. zrIvIre kahyuM: he Indra ! arihaMto kyAreya paranI sahAyanI apekSA rAkhatA nathI. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 (4) kevaLajJAnanI prAptinA kALe(=kevaLajJAnanI prApti pachI sadAya) ATha mahAprAtihAryo rUpa pUjAnI prApti thaI. (5) zrI vIprabhunI kevalajJAnanI prApti pachI aMtaranA ajJAna samUhane chedavAmAM catura, sarvalokanA manane haranArI, satyakathAnA mArgane vistAranArI, ane janma-jarAmaraNane dUra karanArI, (sarvabhASAomAM) mukhya ane utkRSTa evI ardhamAgadhI bhASAthI (virodhI hovA chatAM prabhunA sAnnidhyathI) mitra svarUpa banelA rAjA vagere jIvonA saMzayasamUhane samakALe ja ( ekI sAthe) dUra kare che. (6) zrI vIraprabhu potAnA vihAra rUpa pavananA phelAvAthI cAra dizAonA pRthvIpradezamAM 25 yojana sudhI (upara ane nIce sADA bAra-sADA bAra yojana sudhI ema kula savAso yojana sudhI) sarva Adhi-vyAdhi rUpa dhULasamUhane dUra kare che. (7) zrI vIraprabhumAM sarva sura-asurothI caDhiyAtuM zarIrasauMdarya vagere guNasamUha hoya che. A kAraNothI zrI vIraprabhunI prazaMsanIya aciMtyazakti traNabhuvanamAM paNa prasiddha ja che. trilokanAtha- kevaLajJAnarUpa cakSubaLathI kevalIothI je jovAya te loka kahevAya che. te loka dharmAstikAya, adharmAstikAya, jIvAstikAya ane pudgalAstikAyathI oLakhAyela AkAza pradeza che. arthAt A cAra jeTalA AkAzapradezamAM che teTalo AkAzapradeza loka che. kahyuM che ke- "dharmAstikAya Adi(cAra) dravyo je kSetramAM rahe che te dravyonI sAthe te kSetrane loka kahevAya che ane tenAthI viparIta(=anya) kSetra aloka kahevAya che." ahIM to kevI rIte gAmano eka deza gAma kahevAya che, te rIte lokano Urdhva Adi eka deza paNa loka kahevAya che. tethI (Urdhva, adho ane tirya e traNanI apekSAe) traNa loka te triloka kahevAya che. traNa lokanA nAtha te trilokanAtha. ahIM traNa lokanA nAtha eTale traNa lokamAM rahelA bhavyalokanA nAtha. je yoga ane kSemane kare te nAtha. prApta na thayelA samyagdarzanAdinI prApti thavI te yoga. prApta thayelA guNonuM rakSaNa karavuM te kSema. zrI vIraprabhu traNa lokamAM rahelA bhavyajIvonA yoga-kSemane kare che mATe trilokanAtha che. jine- duHkhe karIne jemano nAza karI zakAya tevA rAgAdi AMtarazatruonA samUhane jitanArA zrIvIra jina kahevAya che. lokAlokacaMdra- lokanuM lakSaNa pUrve kahyuM che. tenAthI viparIta (=anya) aloka che. jevI rIte caMdra vastunuM prakAzana kare che, tevI rIte zrIvIraprabhu kevaLajJAnapUrvaka vacanarUpI caMdrajyasnAnA samUhathI lokAlokanA yathAvasthita svarUpanuM prakAzana kare che, mATe lokAlokacaMdra che. 1. 35sthApana=samIpamAM sthApavuM. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 - siddha- siddhazabdamAM si ane ddhi ema be akSaro che. temAM si eTale sita. sita eTale bAMdheluM. dvi eTale bhAta. bAta eTale bALI nAkheluM. AthI siddha zabdano "niruktithI thato artha A pramANe che- lAMbA kALathI bAMdheluM karma zukladhyAnarUpa agni vaDe jenAthI bALI naMkhAyuM che te siddha. athavA je bhuvananI AzcaryakArI vibhUtinuM pAtra hovAnA kAraNe mokSamAM gayela che te siddha. athavA je sarva vastusamUhane kahe te siddha. athavA jeNe maMgala karyuM che te siddha. athavA jeNe sarva kAryone sAdhI lIdhAM che te siddha. kahyuM che ke "jenA vaDe bAMdhelAM pUrvakarmo bALI naMkhAyA che athavA je mokSa mahelanI upara gayo che, athavA je anuzAsana kare che-vastune kahe che, athavA jenAM kAryo pUrNa thaI gayAM che, te jIvane siddha kahyo che. te siddha mAruM maMgala karanAra thAo." siddhopadezArtha- ahIM upadeza eTale pravacana. artha eTale jIvAjIvArirUpa abhidheyavizeSa. siddha eTale jeNe pramANabalathI yathArtha svarUpane jANyuM che te. ahIM tAtparyAthe A che- jeNe pramANabalathI pravacananA jIvAjIvAdarUpa abhidheyavizeSanuM yathArtha svarUpa jANI lIdhuM che te siddhopadezArtha. athavA siddha eTale sarva klezothI tadana mukta jIvavizeSa. upadeza eTale AjJA. artha eTale prayojana. siddha ja jenI AjJAnuM prayojana che te siddhopadezArtha. kAraNa ke paramarSioe bhagavAnanI AjJAne kevaLa mokSaphaLavALI kahI che, arthAt bhagavAnanI AjJAnuM phala kevaLa mokSa ja che, ema paramarSioe kahyuM che. siddha kaho ke mokSa kaho e baMneno artha samAna che.) mahAvIra- vIra eTale zUra. mahAna vIra(=zUra) te mahAvIra. duHkha ApanAra ane surAdhama evA saMgama vagere kSudrajIvothI karAyelA upasarga samUhano saMbaMdha thavA chatAM sattva calita na thavAnA kAraNe bhagavAna mahAvIra kahevAyA. mahAvIra eTale vardhamAna nAmanA aMtima tIrthaMkara. ahIM mahAvIranAM ghaNAM vizeSaNo kahyAM che te jeo mahAvIrane na jANatA hoya temane mahAvIra kevA hatA te jaNAvavA mATe kahyAM che, nahi ke anyano vyavaccheda karavA. jemake kALo bhamaro, sapheda bagalI, ahIM bhamarAnuM kALo" e vizeSaNa kALA sivAyanA bhamarAno vyavaccheda karavA mATe nathI, kiMtu bhamarAnuM svarUpa jaNAvavA mATe che, eTale ke bhamaro kALo hoya che ema jaNAvavA mATe che. te rIte bagalInuM "sapheda' e vizeSaNa bagalI sapheda hoya che ema jaNAvavA mATe che, anya bagalIno vyavaccheda karavA mATe nahi. 1. padane bhAMgIne (=padanA eka eka akSarane judA karIne) je artha karavAmAM Ave tene nirukti artha kahevAmAM Ave che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 (ahIM bhAvArtha A pramANe che- vizeSaNo vyavacchedaka ane svarUpabodhaka ema be prakAranA hoya che. temAM anyano vyavaccheda kare anyane juduM pADe te vyavacchedaka vizeSaNa che. jemake nIlakamala. ahIM kamaLanuM nIla vizeSaNa raktakamala ane zvetakamala vagere kamaLono vyavaccheda kare che. paNa garama agni. ahIM garama vizeSaNa anya agnino vyaccheda karavA nathI, kiMtu agni garama hoya che ema agninuM svarUpa batAvavA mATe che.) namIne mahAvIrane namIne eTale mahAvIrane prazasta mana-vacana-kAyAnA vyApArano viSaya banAvIne. temanA upadezathI- temanA upadezathI eTale mahAbhAga Adi guNonA bhAjana evA mahAvIranA AgamanA anusAre. kemake chabasthane svataMtrapaNe upadeza ApavAno adhikAra nathI. sUkSma- sUkSma eTale sUkSma padArthone jaNAvanAra hovAthI tIkSNa buddhithI jANI zakAya tevAM. bhAvArthasArayukta- bhAvArtha eTale dampardha=nicoDa. sAra eTale pradhAna mukhya. bhAvArtha e ja sAra te bhAvArthasAra. padArtha, vAkyartha, ane mahAvAkyarthamAM pradhAna te bhAvArthasAra. ahIM bhAvArtha A pramANe che- padArtha, vAkyartha, mahAvAkyartha ane aidaMparyArtha e cAra vyAkhyA karavAnAM aMgo che. temAM aidaMparyArtha mukhya che. bhAvArthasAra che eTale ke edaMparyArtha e ja pradhAna=mukhya che. bhAvArthasArathI yukta che eTale pradhAna evA aidaMparyArthathI yukta che. upadezapado pradhAna evA aidaMparyArthathI yukta che. bhAvArtha artha puna parva rAju ItyAdi (16 mI vagere) gAthAothI kaheze. - atialpa- ahIM upadezapado sUtrathI atialpa che paNa arthathI to parimANathI rahita che, arthAt upadezapadonA arthanuM to koI parimANa ja nathI. kAraNa ke sarva sUtro anaMta arthone kahenArAM che, arthAt eka eka sUtranA anaMta artho thAya che ema sarvajJanA AgamamAM kahyuM che. ahIM ArSa(=RSivacana) A pramANe che- "sarvanadIonI jeTalI retI thAya ane sarva samudronuM jeTaluM pANI thAya, tenAthI anaMtaguNA artho eka sUtranA thAya." upadezapadone- ahIM lokamAM rahelA sarva puruSArthomAM mokSa ja pradhAna puruSArtha che. AthI matimAna puruSo mATe mokSa ja upadeza ApavAne yogya che, arthAt matimAna puruSoe mokSano ja upadeza Apavo joIe. AthI matimAna puruSo mokSasaMbaMdhI upadezonuM ja paramArthathI upadezapaNuM mAne che, arthAt mokSa saMbaMdhI upadezone ja paramArthathI upadezarUpe mAne che. tethI upadezo eTale mokSamArga saMbaMdhI zikSAvizeSo. pado eTale sthAno. upadezonAM pado eTale upadezonAM sthAno. A sthAno manuSyajanmanI durlabhatA vagere che, arthAt 1. jenA mATe mana-vacana-kAyAno vyApAra hoya te mana-vacana-kAyAnA vyApArano viSaya kahevAya. prastutamAM mahAvIrane namavA mana-vacana-kAyAno vyApAra che, mATe mana-vacana-kAyAnA vyApArano viSaya mahAvIra che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 prastutamAM mokSamArgano upadeza ApavA mATe manuSyajanmanI durlabhatA vagere bAbatono upadeza ApavAmAM Avyo che. athavA upadezapadono vigraha A pramANe che- upadeza e ja pado te upadezapado. ahIM pado eTale vacano. AthI upadezapado eTale upadezarUpa vacano. maMdamati jIvonA vizeSabodha mATe- maMda eTale jaDa. jaDa eTale tattvano bodha karavAmAM saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAya rUpa upadravathI yukta. maMda che mati jemanI te maMda matijIvo. vizeSa bodha eTale bodhanA saMzaya vagere doSo dUra thAya te rIte paramArthano prakAza. Ano bhAva e che ke maMdamatijIvone saMzaya vagere na rahe te rIte pAramArthika bodha thAya e upadezapadone kahevAmAM prayojana che. anubaMdhacatuSTaya (magala, abhidheya, prayojana ane saMbaMdha e cAranI anubaMdhacatuSTaya saMjJA che. A graMthamAM anubaMdhacatuSTaya A pramANe che-). maMgala sarva azubha samUhane mULathI ukheDI nAkhe che. AthI ahIM pahelI gAthAthI ISTazAstranI siddhinuM kAraNa evuM "AdimaMgala kahyuM che. bIjI gAthAthI vicArapUrvaka pravRtti karanArA puruSonI A zAstramAM pravRtti thAya e mATe upadezapada rUpa abhidheya sAkSAt ja kahyuM che. maMdamati zrotAjanane bodha thAya e prayojana sAkSAt ja hyuM che. tathA sAmarthyathI abhidhAna(=graMtha) ane abhidheya(=viSaya) e beno vAcya-vAcakarUpa saMbaMdha kahyo che, arthAt abhidheya vAcya che(=kahevA yogya che) ane abhidhAna(=prastuta graMtha) vAcaka (kahenAra) che. tathA abhidheya ane prayojana(Ghetu) e beno sAdhya sAdhanarUpa saMbaMdha che, arthAt abhidheya sAdhya che ane prayojana sAdhana che. (1-2). atha padeSUpadezapadeSu sarvapradhAnamupadezapadaM tadabhidhitsurAhalabhrUNa mANusattaM, kahaMci aidullahaM bhavasamudde / / sammaM niuMjiyavvaM, kusalehiM sayAvi dhammammi // 3 // 1. paraspara be viruddha vastunuM jJAna te saMzaya. jemake- A doraDuM che ke sApa ? yathArtha vastunA svarUpathI viruddha hoya tevuM "A Ama ja che." evuM eka prakAranuM jJAna te viparyaya. jemake-doraDAmAM A sarpa che evuM jJAna. nizcaya rahita "A kaMIka che" evuM jJAna te anadhyavasAya. jemake- aMdhArAmAM "ahIM kAMIka che" evuM jJAna. 2. Adi, madhya ane aMtima ema traNa maMgala che. AdimaMgala vighna vinA ISTazAstraracanAnI siddhi thAya e mATe tathA ziSyo vighna vinA zAstrArthanA pArane pAme e mATe che. madhyamaMgala ziSya-praziSyonI paraMparAmAM zAstrArtha sthira thAya e mATe che. aMtimamaMgala ziSya-praziSyonI paraMparAmAM zAstrArthano viccheda na thAya e mATe che. Ama traNa maMgala hovAthI ahIM maMgalanuM "Adi' evu vizeSaNa che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 _ 'labdhvA' samupalabhya 'mAnuSatvaM' manujabhAvalakSaNaM kathaMcit' kenApi prakAreNa tanukaSAyatvAdinAdhyavasAyavizeSeNetyarthaH, yadavAci-"payaIi taNukasAo, dANarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehiMjutto, maNuyAuMbaMdhae jIvo // 1 // " 'atidurlabham' atIva durApaM vakSyamANaireva collakAdibhitaiiH 'bhavasamudre''nekaparajAtyantaranIrabharAkIrNe'narvAkpAre saMsArakUpAre / kimityAha-'samyak svAvasthocitAnuSThAnArambharUpasaMgatabhAvayuktaM yathA bhavati evaM niyoktavyaM' manovAkAyasAmarthyAgopanena vyApAraNIyaM 'kushlaiH'ajnyaanaadidosskushlvnycnklaaklaapklitaiHmtimdbhiHpuNbhirityrthH| sadApi' bAlayuvatvAdi-sarvAvasthAvyAptyAsarvakAlameva, dharme' zrutacAritralakSaNe jinapraNIte, ata eva paThyate- "bAla eva careddharmamanityaM khalu jIvitam / phalAnAmiva pakvAnAM, zazvat patanato bhym||1||ady zvo vA parazvo vA, zroSyate nissptissytH| pripkvpacceva, vapuSopaTa rU" sarva upadezavacanomAM je pradhAna(=mukhya) upadezavacana che, tene kahevAnI IcchAvALA graMthakAra kahe che- gAthArtha- bhavasamudramAM atidurlabha evA manuSyabhavane koIpaNa rIte pAmIne kuzaLa puruSoe manuSyabhavane sadAya dharmamAM samyaka joDavo joIe, arthAt manuSyabhavano sadAya dharmamAM samyaka upayoga karavo joie. TIkArtha- bhavasamudramAM=aneka bIjI jAtionA bhedarUpa pANInA samUhathI bharelA ane jeno kinAro bahu dUra che tevA saMsArasamudramAM. atidurlabha= have pachI ja kahevAze te bhojana vagere dRSTAMtothI atizaya muzkelIthI prApta karI zakAya tevA. koIpaNa rIte- kaSAyonI maMdatA Adi adhyavasAya vizeSathI. kahyuM che ke- "prakRtithI alpa kaSAyavALo, dAnamAM tatpara, zIla-saMyamathI rahita ane madhyamaguNothI yukta jIva manuSyanuM AyuSya bAMdhe che." 1. papu e padamAM pada zabdano vastu artha karavo. upadeza vacanorUpa vastuomAM. zabdaratnamahodadhi koSamAM pada zabdano "vastu' evo artha paNa jaNAvyo che. AthI zabdArtha A pramANe thAya- upadezavacanarUpa vastuomAM je sarvathI pradhAna upadezavacana che. 2. madhyamaguNothI yukta eTale manuSyanuM AyuSya baMdhAya tevA kSamA vagere guNothI yukta. jo adhamaguNo hoya to narakanuM AyuSya baMdhAya. uttamaguNo hoya to mokSanI prApti thAya athavA devagatinuM AyuSya baMdhAya. mATe ahIM madhyamaguNothI yukta ema kahyuM che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 11 kuzalapuruSoe= ajJAnatA vagere doSone kuzaLatAthI chetaranAra kalAsamUhathI yukta matimAna puruSoe. (chetaranArano tAtparyArtha nAza karanAra evo samajavo. kalAsamUha ajJAnatAdi doSono nAza kare che.) sadAya= bAlyAvasthA ane yuvAvasthA Adi sarva avasthAomAM, sarva kALamAM. AthI ja kahevAya che ke, bAlyAvasthAmAM ja dharma karavo joie, kAraNa ke jIvana anitya che. pAkelAM phaLonI jema sadA paDavAno bhaya rahe che. pAkelA phaLanI jema bhaviSyamAM paDanArA zarIrano paNa Aje, kAle ke parama divase paDavAno avAja saMbhaLAze." dharmamAM= zrutadharmamAM ane cAritradharmamAM. samyak joDavo joie= potAnI avasthAne je ucita hoya tevA anuSThAnano prAraMbha karavo joie. potAnI avasthAne ucita je anuSThAnano prAraMbha karyo hoya te anuSThAnane saMgata thAya tevA bhAvathI yukta je rIte thAya te rIte mana-vacana-kAyAnI zaktine chupAvyA vinA manuSyapaNAno upayoga karavo joie. (3) manujatvadurlabhatvamevAha-- aidullahaM ca eyaM, collagapamuhehiM attha samayammi / bhaNiyaM diTTaMtehiM, ahamavi te saMpavikkhAmi // 4 // " 'atidurttama 2' atidurAvameva 'taMt'mAnuSatva 'cosa pramuI:' anantAmeva vyAdhyAyamAMnaizami 'atra' AdaMte'samaye' siddhAnta'maLita'nirUpita vartate 'dhyAnta' udAharaNaiH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha; - 'ahamapi' karttA, na kevalaM pUrvairevoktA hatyAvi( ? kRtyapi zavvArtha:, 'tAn' coOAvidaSTAntAn 'saMpravakSyAmi' mavad bhadrabAhusvAmibhaNitAnusArasAMgatyena pratipAdayiSyAmi / nanu pUrvairevopadezapadAnAmuktatvAt kiM bhavataH piSTapeSaNaprAyeNa tadbhaNanena prayojanamiti ? ucyate- pUrvaistatkAlabhAvinaH prauDhaprajJAn zrotRRn svayameva bhAvArthapratipattisahAnapekSya bhAvArthAviSkaraNAnAdareNa nopadeza (? upadeza ) praNayanamakAri, saMprati tu tucchabuddhiH zrotRloko na svayameva bhAvArthamavaboddhuM kSamata iti tadanugrahadhiyA bhAvArthasArayuktopadezapadapraNayanaM prastutamiti // 4 // manuSyabhavanI durlabhatAne ja kahe che-- gAthArtha jainazAstromAM bhojana vagere dRSTAMtothI manuSyabhavane atizaya durlabha kahyo che. AthI huM paNa te dRSTAMtone kahIza. 1. svAdhyAya karavo, bhaNavuM e zrutadharma che. cAritranI kriyAo cAritradharma che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 TIkArtha- bhojana vagere daza daSTAMto hamaNAM ja kahevAmAM Avaze. huM paNa- kevaLa pUrvapuruSoe ja dRrzato kahyAM che ema nathI, kiMtu huM paNa kahIza. kahIza- bhagavAna bhadrabAhusvAmIe kahelAM dRSTAMtonI sAthe saMgati thAya(=visaMvAda na thAya) te rIte 50za. prazna- pUrvapuruSoe e ja upadeza vacano kahyAM che, tethI piSTapeSaNa samAna upadezavacanone kahevAmAM tamAruM zuM prayojana che ? uttara- pUrvapuruSoe te kALe thanArA prauDhabuddhivALA ane(ethI jo jAte ja bhAvArthane jANavAmAM samartha evA zrotAonI apekSAe bhAvArthane pragaTa karyA vinA upadezanI racanA karI che. hamaNAM to zrotAjana maMdabuddhivALA che ane ethI jo jAte ja bhAvArthane jANavA mATe samartha nathI. AthI tevA zrotAjana upara anugraha karavAnI buddhithI pradhAna evA edaparyathI yuta upahezapahanI 2yn| 42vAno prAraMbha jyo che. (4) collakAdidRSTAntAnevAhacollagapAsagadhaNNe, jUe rayaNe ya sumiNacakke ya / cammajuge paramANU, dasa diTuMtA maNuyalaMbhe // 5 // collakazca pAzakau ca dhAnyAni ceti 'collakapAzakadhAnyAni', 'dhanne' ityekavacananirdezaH prAkRtatvAt, evamanyatrApi 1-2-3, 'dyUtaM' pratItameva 4, 'ratnAni ca' 5, svapazca cakraM ceti 'svapnacakre' 6-7, caH samuccaye, carma ca yugaM ceti 'carmayuge' 8-9, padaikadeze'pi padasamudAyopacArAdiha yugazabdena yugasamile gRhyete, 'paramANavaH' 10 amI dazasaMkhyAH, dRSTaM pramANopalabdhamarthaM manujatvadurlabhatvAdilakSaNamantaM zrotuH pratItipathaM nayantIti dRSTAntAH, 'manujalambhe' mAnuSyaprAptAvityarthaH / dRSTAntabhAvanA caivaM kAryA;- jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhena lapsyata iti pratijJA, akRtadharmatve sati bahvantarAyAntaritatvAditi hetuH, yadyadbahubhirantarAyairantaritaM tat tat punarduHkhena labhyate, brahmadattacakravartimitrasya brAhmaNasyaikadA cakravartigRhe prAptabhojanasya sakalabharatakSetravAstavyarAjAdilokagRhaparyavasAne punazcakravartigRhe collakAparanAmabhojanavat 1 cANakyapAzakapAtavat 2, bharatakSetrasarvadhAnyamadhyaprakSiptasarSapaprasthapunarmIlakavat 3, aSTAdhikastambhazatoSTottarAzrizatASTasamargalazatavAranirantaradyUtajayavat 4, mahAzreSThiputranAnAvaNigdezavikrItaratnasamAhAravat 5, mahArAjyalAbhasvapnadarzanAkAGkSisvapnakArpaTikatAdRzasvapnalAbhavat 6, mantridauhitrarAjasutasurendradattASTacakrAraka parivartAntarita Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 rAdhAvedhavat 7, ekacchidramahaccarmAvanaddhamahAhRdasaMbhUtakacchapagrIvAnupravezopalabdhapunastacchidralAbhavat 8, mahAsamudramadhye vighaTitapUrvAparAntavikSiptayuge samilAsvayaMchidrAnupravezavat 9, anantaparamANusaMghAtaghaTitadevasaMcUrNitavibhaktatatparamANusamAhArajanyastambhavad vA 10, iti dRSTAntAH / anekajAtyantaraprAptilakSaNabahvantarAyAntaritaM ca mAnuSatvaM janmetyupanayaH, tasmAddurApamiti nigamanamiti // 5 // collaka vagere dRSTAMtone kahe che- 13 collaka, pAzaka ane dhAnya traNa dRSTAMto che. dhAnya zabdane ekavacana prAkRtathI thayuM che. cothuM jAgAranuM dRSTAMta prasiddha che. pAMcamuM ratnanuM dRSTAMta che. chaThThuM ane sAtamuM svapra ane cakranuM dRSTAMta che. ' zabda samucyamAM che. carma ane yuga e AThamuM ane navamuM dRSTAMta che. padanA eka dezamAM paNa padasamudAyanA upacArathI ahIM yugazabdathI yuga ane samilA baMne grahaNa karavA. paramANu dazamuM dRSTAMta che. dRSTa eTale pratyakSa ane parokSa pramANathI jaNAyelo artha. anna eTale zrotAnA pratItipatha sudhI lai javuM te. arthAt pratyakSa ane parokSa pramANathI jaNAyela padArthane (jemake manuSyabhava durlabha che evo artha) zrotAnA pratItipatha sudhI lai jAya te dRSTAMta kahevAya che. dRSTAMtanI bhAvanA A pramANe vicAravI sAdhya- jIva manuSyabhava meLavIne pachI pharIthI te ja manuSyabhavane duHkhathI meLave che. hetu- kAraNa ke manuSyabhava prApta thayA pachI jIva dharmanI ArAdhanA na kare to teno maLelo manuSyabhava ghaNAM prakAranA aMtarAyakarmathI AcchAdita bane A hetu che. vyApti- je je ghaNAM aMtarAyakarmathI AcchAdita hoya te te pharI ghaNAM du:khathI prApta karI zakAya che. dRSTAMta- (1) jema brahmadatta cakravartInA mitrane eka vakhata cakravartInA ghare bhojana karavAno prasaMga prApta thayA pachI AkhA bharatakSetranA badhA lokonA ghare kramathI bhojana karIne pachI pharI cakravartInA ghare bhojana karavAno prasaMga durlabha che tema. (2) cANakyanA pAzAnA pAtanI jema. (3) bharatakSetranA sarva dhAnyomAM nAkhelAM prastha sarasavanA dANAne pharI meLavavAnI jema. (4) ekaso ATha thAMbhalAvALA mahelanA ekeka thAMbhalAne ekasoAThavAra niraMtara jitIne abhaMgapaNe ekasoATha thAMbhalAne jugAra ramIne jitI levA te. (5) mahAzreSThInA putroe judA judA dezanA vaNikone veMcelA ratnone pAchA lAvavA samAna. (6) mahArAjyanA lAbhanA svapranA darzana pachI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 upadezapada : bhAga-1 tevA prakAranA svamanI kAMkSA rAkhatA kApeTikane pharI tevA prakAranA svamanA lAbhanI jema. (7) maMtrInA dohitra surendradatta rAjaputranuM ATha ArA upara ulaTasUlaTa pharatI putaLInA rAdhAvedhanI jema. (8) gADha sevALathI AcchAdita mahAsarovaramAM Akasmika paDelA chidramAMthI bahAra kADhelI DokavALA kAcabAnuM AkAzamAM pharI tevA prakAranA avalokananI jema. (9) chellA svayaMbhUramaNa samudramAM pUrva pazcima kAMThe nAkhelI yuga ane samilAnuM ekabIjAne maLIne svayaM parovAI javAnI jema. (10) anaMta paramANuothI nirmANa thayela staMbhane cUrIne devavaDe AkAzamAM pheMkI devAyelA paramANuomAMthI pharI tevA prakAranA thAMbhalAne banAvavAnI jema. A pramANe dasa dRSTAMto che. upanaya- aneka janmAMtaronI prApti svarUpa ghaNAM aMtarAyothI AcchAdita manuSyajanma che, e upanaya che. nigamana- tethI manuSya janma durlabha che ema nakkI thayuM. athaitAneva dRSTAntAn vistarataH krameNa bhAvayannAhacolla tti bhoyaNaM baMbhadattaparivArabhArahajaNammi / sayameva puNo dulahaM, jaha tattha tahettha maNuyattaM // 6 // gAthAbhAvArthaH kathAnakAdavaseyastaccedam / atha saMgrahagAthAkSarArthaH- 'colla' tti bhoyaNamiti, prAguktadRSTAntadvAragAthAyAM yaccollaka iti padamupanyastaM taddezIvazAd bhojanasya vAcakamityarthaH, tacca 'bhojanaM' 'parIvArabhArahajaNammi'tti sUcanAt sUtramiti nyAyAt prathamaMtAvad brahmadattagRhe, tato'ntaHpurAdiparivAravezmasu, tato'pi bhAratavAsilokamandireSu kararUpatayA praguktabrAhmaNasya nirUpitaM rAjJA, tAvadbhojanaparyante ca svayameva' tasyaiva brAhmaNasya napunaH putrapautrAdyapekSayA punaH tithavA durtama'gupaMtagnispatimogAthA'venavAre'tatra'vavarsi, "taththava' prastuta "manuSatvama' kRti dda have A ja dRSTAMtone vistAra pUrvaka kramathI vicAratA graMthakAra kahe che pahelA brahmadarane ghare pachI pura vageremAM rahenArA parivArane ghare ane pachI bhAratavAsI sarva lokonA ghare kramathI bhojanano pharI vAro durlabha che tema manuSya janma durlabha che. A bharatakSetramAM dakSiNArdha bharatanA madhyakhaMDamAM haMmezAM zatruonA bhayathI nahIM kaMpanAruM evuM kAMpIlyapura nAmanuM nagara hatuM. te nagaramAM zIlathI tathA puSkaLa dhanathI jenuM mAhAbhya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 15 ghaNuM vadhyuM che evo loka svapnamAM paNa parastrI tarapha rAgadRSTi karato nathI. dAkSiNyatA guNano kSIrasamudra, priya bolanAra, sthira ane gaMbhIra cittavALo, guNIo pratye jene Adara utpanna thayo che evo ati ghaNo loka te nagaramAM vase che. uttama jAtimAM janmelI, sumanohara, ativizALa tilakathI yukta(athavA sArA saubhAgyavALI) uttama puruSanA saMgane pAmelI, manohara stanone dhAraNa karanArI, sArA AcaraNavALI, suvratathI yukta, saraLasvabhAvI, zIlarUpI sugaMdhane dhAraNa karanArI evI ghaNI strIo nagaranI aMdara che ane uttama camelInA vRkSo che jemAM, sumanohara, ativizALa tilaka vRkSo che jemAM, goLAkArane dhAraNa karanArI, sapATa suMgadhI gaMdhothI maghamaghatI evI udyAnonI zreNIo nagaranA bahAranA bhAgamAM AvelI che. te nagaramAM sajananA gharomAM ujvaLa-sArAvarNavALI ane yauvanavALI, duSkaradratanuM AcaraNa karyuM che jemaNe evI strIo che ane sajajanonA gharomAM bIjI saMpatti rUpI strIo che, arthAt sajajano bIjI ghaNI saMpattivALA che. ane te nagaramAM jinamaMdironI upara pracaMDa pavanathI pharakatI dhajAo zobhe che, jANe ke dharmajananI kIrtio svargamAM na cAlI hoya ! vipula sainyavALo, ikvAku vaMzamAM utpanna thayelAmAM zreSTha aneka AzcaryonuM ghara samAna evo brahma nAmano rAjA te nagaranuM pAlana kare che. atipuSTa, atidIrgha ane kyAMya paNa truTi vinAnI (khAmI vinAnI) guNorUpI doraDIothI baMdhAyelI lakSmI (saMpatti) haMmezA sthira thaI hatI. sAmathI, daMDathI, ane bhedathI tathA avasarocita dAnanA pradAnathI teno yaza ghaNe dUra sudhI vistaryo hato. prabaLa-duzmanonA kroDa sainyane vazamAM levAthI prasiddhi pAmela(vRddhi pAmela) che puruSArtha jeno evA te rAjAne ghaNA sneharUpI ratnanI khANa samAna calaNI nAme strI hatI. te rAjAne svAbhAvika maitrIbhAvathI joDAyelA brahmA jevA cArabuddhithI yukta cAra mitra rAjA hatA. temAno kAzIdezano kaTaka, gajapurano adhipati kaNerudatta, kozala svAmI dIrgha ane caMpAdezano puSpacUla hatA. niSpApa (nItipUrNa) rAjyanI ciMtAmAM dhuraMdhara dhanu nAme mahAmAtya hato tathA tene pitAnA guNo jevA ghaNAM guNothI yukta varadhanu nAme putra hato. te brahma vagere pAMce ya rAjAoe gADha prItinA vazathI virahane nahIM icchatA paraspara A pramANe vicAraNA karI. "pAMceya rAjyomAM vArApharatI darekanA rAjyamAM parivArathI sahita badhA rAjAoe bhegA thaIne ekeka varasa sAthe rahevuM." bahupuNyathI prApta thayela bhogasukhane bhogavatA utkaMThita manavALA evA teono keTaloka kALa jaladIthI pasAra thayo pachI koIka vakhata kyAreka rAtrInA madhyabhAgamAM calaNI atiphAra (uttama) cauda mahAsvapno jue che.-(18) te A pramANe 1. hAthI 2. vRSabha 3. siMha 4. abhiSeka karAtI lakSmI 5. phulanI mALA 6. caMdra 7. 1. "svapnamAM paNa ahIM paNa zabdano artha e che ke jAgRta avasthAmAM to sutarA" parastrI tarapha dRSTi nathI karato ema kahevAno bhAva che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 upadezapada : bhAga-1 sUrya 8. dhvaja 9. pUrNa kaLaza 10. paghasarovara 11. samudra 12. devavimAna. 13. ratono Dhagalo ane 14. nidhUma agni. te ja kSaNe jAgelI mugdhA(svama joIne ati Azcarya pAmelI) culanI brahma rAjAne kahe che ke- he svAmin ! meM Aje cauda mahAsvapro joyA. khuza thayuM che haiyuM jenuM, meghadhArAthI siMcAine pulakti thayela kadaMba puSpa jevo vikasita, kamaLa jevI pahoLI thaI che AMkho jenI evo rAjA kahe che ke he devI ! ApaNA kuLamAM kalpavRkSa, kuLadhvaja tathA kulapradIpasamAna, pRthvImaMDaLarUpI mugaTano maNi, guNaratonI khANa samAna suputra thaze. sAdhika navamAsane aMte vAyu ane dhULanI DamarIo zAMta thaye chate udyotita karAyo che dizAono samUha jenA vaDe, karAyo che camatkAra jenA vaDe evo putra janmyo. varyApanakAdi saMbaMdhI vividha prakAranA kAryo karAvyA. yogya samaye tenuM nAma brahmadatta rAkhavAmAM AvyuM. te zuklapakSanA caMdramaMDaLanI jema vRddhi pAmavA lAgyo. A (brahmadatta) lakSmInA nivAsabhUta zrIvatsa cihnathI aMkita vakSasthaLavALo che. (24) koIka samaye kaTaka vagere rAjAo brahmarAjAnI pAse AvyA tyAre brahmanA mastakamAM sajjanane zoka Ape evo roga thayo. sUtra-arthanA pAraMgata pradhAna vaidyoe auSadhAdithI sArI rIte upacAra karyo chatAM paNa zirovedanA maTatI nathI. "A jagata maraNanA aMtavALu che." ema manamAM nizcaya karyo. kaTakAdine bolAvIne brahmadattane arpaNa karyo ane kahyuM ke mAro A putra sarvakaLAmAM kuzaLa thAya ane saMpUrNa rAjyano bhAra vahana karavA samartha thAya tema tamAre karavuM. pachI kramathI brahmarAjA paralokamAM sIdhAvyA. sarva paNa lokaprasiddha mRtaka kAryo pachI kaTakAdi traNeya rAjAo tyAM rAjyakarmamAM dIrgha rAjAne sthApIne potapotAnA rAjyomAM gayA. rAjyakAryanI ciMtA karatA calaNI ane dIrgha baMnene paNa zIlavanane bALavAmAM dAvAnaLa samAna pracaMDa kAma pradIpta thayo. cittanI caMcaLatAthI kuLanI malInatAno darakAra karyA vinA lokalajjAne mUkIne culanI pApI dIrthamAM Asakta banI. pApati, kuTilagati, viSayAsakti rUpa viSathI pUrNa evo dIrgha calaNIne viSe dIrghapRSTha sApanI jema kudaSTivALo thayo. dhanu amAtya calaNInA A zIlabhaMganA phaLavALuM saMpUrNa caritra jANyuM ane vicAryuM ke A vastu kumArane mATe kuzaLarUpa nathI ane varadhanuputrane kahyuM ke, he putra ! kumAranI mAtA kumAranA hitavALI nathI. tethI tAre prayatnapUrvaka kumAranA zarIranI rakSA karavI. ane yogya samaye tAre mAtAnuM sarva caritra ene jaNAvavuM. jethI karIne A koI paNa chaLathI upadravane na pAme. mAtAnA caritrane jANyA pachI tIvrakopAvezane pAmelo kumAra kALanA kAraNe yauvanAbhimukha thayo. mAtAne A bInA jaNAvavA mATe koyala ane kAgaDA vagere asamAna jAtinA visadaza AcaraNa karavAmAM rata evA jIvone aMtaHpuramAM jaIne tene (visadaza AcaraNane) batAve che ane kopavALuM mukha karIne kahe cheH he mAta ! mArA rAjyamAM anyocita anAcAranuM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 17 sevana karaze teno huM nigraha karIza. te sarva anAcAro nirapekSa manavALA mATe sarvathA nigraha karavA yogya che. te pramANe anekavAra nigraha karatA ane tema bolatA brahmadattane joIne dIrgha calaNIne kahe che ke tAro putra je bole che te pariNAme suMdara nathI. te kahe che A bALabhAvathI bole che, paNa sadbhAvathI nahi. dIrgha kahe che ke he mugdha ! A khoTuM nathI kaheto, kAraNa ke A kumAra yuvAna thayo che, je mArA ane tArA maraNane karaze. tethI koipaNa na jANe evA upAyathI Ane mAravo joIe. tuM mane svAdhIna thaye chate tane bIjA putro thaze. ratinA rAgamAM paravaza thayelI, A loka-paraloka kAryamAM mUDhacittavALI calaNIe A vAta svIkArI. strIonA caritrone dhikkAra thAo, kAraNa ke sarvalakSaNane dharanAra, lAvaNyanA utkarSathI jitAyo che kAmadeva jenA vaDe ane sarva avinayathI rahita evA potAnA putra viSe AvuM (putranuM maraNa) ciMtavanArI thaI. tenA mATe teoe rAjaputrInI sAthe sagAI karI ane vivAhanI sarva sAmagrIne bhegI karI. kumArane rahevA mATe so thAMbhalAvALuM, praveza ane nirgamanA ati gUDha daravAjA che jemAM evuM jatughara' banAvarAvyuM. , rAjyakAryamAM kuzaLa dhanue A bAtamI jANI ane teNe dIrgha rAjAne kahyuM ke A mAro putra varadhanu rAjyanA kArya karavAmAM samartha thayo che tethI mane vanamAM sAdhanA karavA javA rajA Apo jethI huM tyAM jAuM. pachI dIrve kapaTathI kahyuM che amAtya ! ahIM nagaramAM rahIne tuM pradhAna paraloka anuSThAnane kara. A vacanane svIkArIne dhanue nagaranA parisaranI bahAra gaMgAnA kAMThe eka vizALa zreSTha prapA(satrazALA) karAvI. tyAM te parivrAjakone tathA bhikSukone tathA aneka jAtanA musApharone bhadra-gajendranI jema dAna devA mATe pravRtta thayo. potAnA sanmAna dAnane pAmelA potAnA sarva puruSonI pAse lAkSAgRha sudhI pahoMcatI cAragAu suraMga banAvaDAve che. A pramANe suraMganuM kArya pUrNa thayuM tyAre potAnA parivAra sahita te rAjakanyA vivAha mATe jemAM dhajA pharakI rahI che evA kAMpilyapuramAM AvI. lagnavidhi pUrNa thaI ane pachI rAtrie varadhanunI sAthe kumAre lAkSAgRhamAM praveza karyo. rAtrinA be prahara vItyA pachI te lAkSAgRhane saLagAvavAmAM AvyuM. ane te bhavananI AjubAju cAre tarapha bhayaMkara kolAhala thayo. khaLabhaLelA samudra samAna kolAhalane sAMbhaLIne kumAre varadhanune puchyuM: akALe A kayuM daMgala utpanna thayuM che ? varadhanue kahyuM: he kumAra ! tArA anartha mATe vivAhanuM payaMtra (kAvavuM) racAyuM che. A rAjakanyA nathI tenI samAna koI anya kanyA che. pachI kanyA viSe maMdasnehI kumAre puchayuM: hamaNAM zuM karavA yogya che ? pachI varadhanue kahyuM: nIce pagathI lAta mAra. kumAre lAta mArI eTale suraMgano daravAjo maLyo ane te suraMgathI baMne jaNA paNa bahAra nIkaLI gayA. ane gaMgAnA tIre satrazALA pAse pahoMcyA, jyAM pahelA dhanue be jAtivaMta ghoDAne taiyAra rAkhyA hatA. tenA upara ArUDha thayelA te baMne tatkSaNa pacAsa yojana dUra nIkaLI gayA. ati lAMbA 1. jatughara eTale lAkhanuM mahela. je tarata ja saLagI UThe evA vRkSanA rasamAMthI bane che. 2. hAthInA pakSamAM dAna eTale mada. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 upadezapada : bhAga-1 mArganA parizramathI thAkelA baMne ghoDA DhaLI paDyA. pachI te baMne pagathI ja cAlavA lAgyA. eka kuTTa nAmanA gAmamAM pahoMcyAM. kumAre varadhanune Ama kahyuM: mane ati bhUkha paDe che tathA mane ghaNo thAka lAgyo che. kumArane gAmanI bahAra rAkhIne varadhanu gAmamAM gayo, hajAmane laI AvIne kumAranuM muMDana karAvyuM ane bhagavA vastro paherAvyA ane lakSmInA(kAMti-zobhAnA) kulaghara samAna chAtI upara zrIvatsane cAra AMgaLa vastrathI AcchAdana karyuM(=DhAMkayuM). darghirAjA oLakhI jAya to haNI nAkhe evo bhrama utpanna thayo. varadhanue pote paNa veSanuM parivartana karyuM. A pramANe bhayane vahana karatA tathA bhayanA upAyane karatA gAmanI aMdara eka brAhmaNanA ghare pahoMcyA. dAsanA bALake gharamAMthI AvIne kahyuM ke A gharamAM tame bhojana karo. rAja yogya AcArathI tyAM bhojana karyuM. bhojana pachI eka uttama strI kumAranA mastakane akSatathI vadhAve che ane kahe che ke A mArI baMdhumatI kanyAno vara thaze. potAne atyaMta gupta rAkhavAmAM tatpara varadhanue kahyuMH A mUrkha baTuka (brAhmaNa putra)nuM ATaluM badhuM sanmAna kema karAya che ? vikasita nayanavALA gharasvAmIe kahyuM- he svAmin! sAMbhaLo pUrve naimittike kahyuM che ke- je paTTathI AcchAdita zrIvatsavALo mitra sahita ghare Avaze ane bhojana karaze te A bALAno vara thaze paNa bIjo nahIM. pachI kumAra te ja divase pANigrahaNa (lagna) kare che, tatkSaNa ja paraspara baMneno nirbhara sneha thayo. baMdhumatIno rAga pitA Adi vize temaja ciraparicita paNa lokane vize pAtaLo thayo. vidvAno kahe che ke- "bALapaNamAM pitA-mAtAbhAI-mitrajana priya hoya che, yauvanane pAmelI yuvatIone eka pati priya thAya che." kumAre ati lajjAthI savaMgane arpaNa karatI kautukamanavALI baMdhumatInI sAthe rAtri pasAra karI. bIje divase varadhanue kahyuM ke haju dUra javAnuM che. AthI baMdhumatIne satya hakIkata jaNAvI baMne paNa nIkaLI gayA. mArgamAM ghaNA dUra gayA pachI bIjA gAmamAM pahoMcyA. tyAM pANI levA mATe varadhanu jaladI nIkaLyo ane turata pAcho pharIne kahe che ke loko pAsethI meM sAMbhaLyuM che ke brahmadattane pakaDavA dIrgha rAjAe sarva mArgo para jApto goThavyo che tethI nAzIne dUrathI ja mArgano tyAga karIne jaie. cAlatA mahATavImAM pahoMcyA ane kumAra ghaNo tarasyo thayo. (81) varadhanue kumArane vaDa nIce rAkhyo ane pote pANI levA gayo. sUryAsta thayo paNa kyAMya pANI na maLyuM. dIrghanA sainikoe varadhanune joyo. krodhita thayelA sainikoe ghaNo mAra mAryo, koIpaNa rIte kumAranI pAse pahoMcyo. teNe chUpA rahI jhADanI othamAM saMtAyelA kumArane dUra bhAgI javA IzAro karyo. tyAra pachI tIvravegathI bhAgato kumAra duHkhe karI pAra pAmI zakAya, kAyara puruSonA hAMjA gagaDAvI nAkhe evA jaMgalamAM gayo, jyAM siMhonA bhayaMkara avAjathI bharAyelI girinI guphAo che. huM mAnuM chuM ke jayAM navA navA UgatA AMbAnA vRkSanA pAMdaDAnA soya jevA tINa darbhathI utpanna karAyelA bhayane kAraNe ane vRkSonA gADha pAMdaDAothI DhaMkAyelA hovAnA kAraNe sUryanA kiraNo pravezatA nathI. jaMgalamAM siMhoe Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 19 mArelA hAthIonA kuMbhasthaLomAMthI gaLelA motIo zobhe che ane UMcA vRkSanI DALIonA agra bhAgoe tArAnA samUhone alita kya che. jyAM ghaNA bhillonA bhAlAothI vIMdhAyelA cittAonA zarIramAMthI jharatA lohIthI siMcAyelI pRthvI jANe vanadevatAnA paganA aLatAnA rasathI siMcAyela na hoya evI zobhe che. eka bAju bhillo vaDe haNAyelA ane vRkSonI DALIo upara laTakAvelA vyAdhrothI ane bIjI bAju siMho vaDe haNAyelA mRgo ane gajendronA hADakAonA DhagalAothI bihAmaNuM baneluM jaMgala haMmezA musApharone yamanagarInI jema utkRSTa saMtApa kare che. hAthIonA madanA gaMdha samAna gaMdhavALA satavana nAmanA vRkSomAM hAthIo haze evI zaMkAthI niSphaLa chApo mAratA siMho jemAM bhame che evuM jaMgala che. jemAM vRkSanA agrabhAga para rahelA vAnaro satata uSNa-zvAsozvAsanA pavanothI hemaMtaRtune pasAra kare che. AvA prakAranI te aTavI ati vistRta che. bhUkha tarasathI pIDAyelo kumAra te aTavI oLaMgIne trIjA divase tapathI kRza thayela chatAM prasanna manavALA eka tApasane jue che. tenA darzana mAtrathI paNa tene jIvavAnI AzA baMdhAI. pagamAM paDavApUrvaka teNe puchyuM bhagavan! tamAro Azrama kyAM che ? teNe AzramanuM sthAna kahyuM. pachI kulapatinI pAse laI gayo ane kulapatie premapUrvaka puchyuM: he mahAbhAga ! A aTavI ghaNI ApattiothI bharelI che ane sajjana nathI rahita che tethI tAruM ahIM hamaNAM Agamana kevI rIte thayuM ? A prazna sadbhAvapUrvakano che ema jANIne kumAre potAnA gharano sarva paNa vRttAMta kulapatine yathAsthita kahyo. durbhAgya ane snehanI paravazatAthI kulapatie kahyuM ke huM tArA pitA brahmarAjAno nAno bhAI hato. tethI he vatsa A Azrama tAro potAno ja che. tuM bhaya vinA ahIM rahe. viSAdane choDa. saMsAranA caritro AvA prakAranA hoya che. jema pANInA reMTa-yaMtramAM bharAyelI ghaDIo UMdhI vaLI kSaNathI khAlI thAya che tema ahIM bhavacakramAM lakSmInA AvAsa ane lokamAM uttamakuLavALA jIvo kALanA vazathI viparIta thAya che, arthAt daridra ane nIcakuLavALA bane che. (101) strIcaritro vize koie koInI sAthe vismaya ke viSAda na karavo joIe, kAraNa ke caMcaLamanavALI A anAryA strIo potAnA mananI caMcaLatAthI virAgIo vize paNa rAgavALI thAya che ane rAgIo vize nimitta vinA ja paNa virAgane pAme che. kSaNamAM rakta(=lAla) ane aMtamAM aMdhakArane phelAvanArI krUra saMdhyAnI jema kSaNamAM rAgI ane (pariNAme) krUra evI strIonA vazamAM koNa sukha pAme ? tethI viSAdane choDa, kemake dhIra puruSo ja viSama dazAno pAra pAme che. kAyaro UMDA jaLamAM paDelA atAnI jema jaladIthI DUbe che. (105) kulapatinA haiyAno abhiprAya jANyo che jeNe evo kumAra tyAM rahevA lAgyo. vAdaLAothI AkAzataLane vyAkulita karyuM 1. taravAnuM nahIM jANanAra. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 upadezapada : bhAga-1 che jeNe evI varSARtu AvI. jANe navA lIlA vastro dhAraNa karyA hoya tema ghAsathI pRthvI sarvatra UbhI thaI. virahI jananA unmAdanI jema indragopathI pRthvItaLa skurAyamAna thayuM. sumunionA mananI jema sapheda bagalAo vilasita thayA. svajananA saMganI jema lokano tApa zAMta thayo. dhArmika jananI dharmakathA jema ajJAnarUpa aMdhakAranA samUhane dUra kare tema gADha aMdhakAranA samUhane haNatI bhuvanataLane udyotita karatI camakArA mAratI vijaLI zarU thaI. ati gaMbhIra vAdaLanA avAjanA zravaNathI kSobha pAmelI priyAo vizenA anurAganA kAraNe musApharono samUha potAnA sthAna(ghara) tarapha cAlyo. (110) kulapatie te kumArane pUrve nahIM zIkhelI evI sarva dhanurveda vagere kaLAo sArI rIte zIkhavADI. cAre taraphathI sapheda vAdaLanA valayathI yukta che AkAza jemAM, vikasita kamalavanamAM vilAsI thayela haMsanA kalaravathI ramaNIya evI zaradaRtu zarU thaI. kyAreka kaMda-phaLa-pANI levA jatA tApasInI pAchaLa pAchaLa jato kumAra kulapati vaDe vAraNa karAyo hovA chatAM kutUhalathI caMcaLita thayo chato te jaMgalanA parisaramAM ramyavanone joto aMjanagiri jevA UMcA hAthIne jue che. te hAthI kevo che- nizcala ane kramathI vistRta thatI sUMDhavALo che, sapheda dAMtanI aNIthI vanakhaMDane bhAMge che, jharaNAnI mAphaka jharatA madajaLanA pUramAM Asakta thayelA bhamarAonA samUhathI vIMTaLAyela che, sAta aMgathI pratiSThita che, kuMbha sthaLathI jitAyo che nabhasthaLano vistAra jenA vaDe evo hAthI che, arthAt hAthInuM kuMbhasthaLa ghaNuM moTuM che. pralayakALanA vAdaLanA jevA gaMbhIra garjaravothI cAre bAjuthI pUrI dIdho che dizAonA aMtane jeNe evo che. kumArane sanmukha Avato joIne roSathI jANe pratyakSa bhayaMkara yamarAja na hoya ! tevo. zIghagativALo te kumAranI tarapha cAlyo. hAthIne krIDA karAvavAnA kautukathI talanA photarAnA trIjA bhAga jeTalA pAchA nahIM haTatA kumAre uttarIya vastrano daDo banAvIne hAthI tarapha pheMkyo. hAthIe paNa tatkSaNa ja daDAne grahaNa karI sUTathI AkAzamAM uchALyo ane keTalAmAM te araNyano hAthI roSathI AMdhaLo thayo teTalAmAM caturAIthI hAthIne chetarIne kumAre daDAne grahaNa karyo. pachI kSobha pAmyA vinA kumAra hAthIne krIDA karAvavA lAgyo. sUMDhanA agrabhAgane sparzavAthI uttejita thayo che Aveza jeno evA pAchaLa doDatA vanahAthInI AgaLa kumAra eka kSaNa doDyo. pachI jeTalAmAM te hAthIno paga alanA pAmyo teTalAmAM kumAre cAlIne muDhiprahArathI hAthIne pAchaLa bhAgamAM haNyo. pachI raudra(bhayaMkara) hAhAra mUkIne hAthI jeTalAmAM parAvartana kare che (paDakhuM pherave che) teTalAmAM karatalathI sparza karAyo che taLano bhAga (gaMDasthalano bhAga) jenA vaDe evo kumAra be paganA vaccenA bhAgathI hAthIne bIjI bAju vALe che. e pramANe kuMbhAranA cakranI jema bhamAvAyelo 1. cAra paga, pUMchaDuM, sUMDha ane liMga A sAta aMgothI paripUrNa hAthI che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 upadezapada : bhAga-1 hAthI jeTalAmAM ghaNo thAkyo (zrama pAmyo) teTalAmAM badhA vyApArone choDIne kumAra te dezamAM caratA mRgonA samUhane khaMbhita karI de tevA atimadhura kAgaligItathI (sUkSma ane madhura aspaSTa avAjathI) gAvA lAgyo, teTalAmAM hAthI sthira kAna karI sAMbhaLavA lAgyo. avaLe mArge cAlavAmAM bIje kayAMya paNa najara nahIM karato sUMDhane sthira karI, pagane nizcala karI citramAM AlekhAyelanI jema kSaNavAramAM sthira thayo. pachI trAsa pamADavAnuM choDI daIne, dAMtanA agrabhAga para caraNa kamaLa TekavIne kumAra pITha pradeza para daDharIte ArUDha thayo. kumAranuM kautuka pUrNa thayuM. pachI hAthI parathI utarIne dhIme dhIme AgaLa javA lAgyo. avaLe mArge cAlavAmAM tatpara kumAra dizA samUhamAM mUDha thayo, arthAt kaI dizAmAM javuM enuM bhAna na rahyuM. pachI kumAra maMda gatithI paribhramaNa karato te dezanA parvatanA khINamAMthI nIkaLatI eka nadInA kAMThe junA paDI gayelA gharanI dIvAlanA bhAga mAtrathI oLakhAtA eka nagarane jue che. te nagarane jotA kumArane kutUhala thayuM ane cAre tarapha nirIkSaNa karavA lAgyo, teTalAmAM atigUDha vAMsa nikuMjane jue che. tenI bAjumAM eka tIkSNa paga mUkeluM che. pachI kautukathI te vAMsajaMLIne chedavA mATe AdarathI (prayatathI) khagane vahana kare che. jaladIthI te vAMsajALI chedAIne paDI. tenA madhyabhAgamAM punamanA caMdramaMDaLa samAna mukharUpI kamaLane te pramANe (kapAyeluM) joIne meM ghaNuM duSTa AcaraNa karyuM ke niraparAdhI, sajjana samAna evo koI manuSya mArA vaDe haNAyo. mane dhikkAra thAo! mAruM bAhubaLa ane kutUhala AvA prakAranuM anarthakAraka thayuM. pazcAttApane pAmelo, mAre zuM karavA yogya che ema vicAre che teTalAmAM bIjI dizAmAM najara karatAM teNe UrdhvacaraNe laTakatuM, prArabdha karAyuM che dhUmapAna' jenA vaDe evuM ane vidyA sAdhavAmAM pradhAna evuM eka maskata vinAnuM dhaDa joyuM. tene adhikatara duHkha thayuM. hA hA meM Ane vidyA sAdhavAmAM) vighna karyo tethI mAre Ano badalo kevI rIte vALavo ? arthAt huM Ane kevI rIte sahAyaka thAuM? (137) A pramANe jhUratA haiyAvALo jeTalAmAM cAle che teTalAmAM sIdhA soTAmaya zAlavRkSonA samUhathI zobhatuM eka udyAna joyuM. te sarva RtumAM vikasita thanArA vRkSanA puSpanA samUhanI parimalathI mahekatuM hatuM. jemAM ati kalaravathI saMdhAI che dizA jenA vaDe evo bhamarAno samUha zobhe che. tathA pavanathI DolAvAyelI UMcA gADha vRkSanI maMDaLI (samUha) jANe kumAranA navA rUpanA darzanathI vismita rasane anubhavatI mAthAne dhuNAvatI na hoya tema zobhe che. ane te udyAnamAM moTA pAMdaDAvALA kaMkeli vRkSothI cArebAjuthI gherAyelA, dhvajA pharakatA, sAtamALavALA eka mahelane jue che. potAnI bhIMtanA bhAgamAMthI prasaratI kAMtinA samUharUpa 1. yajJakuMDano dhUmADo. 2. pradhAna eTale je kriyAthI je vastu sAdhavA icchato hoya te vastunI avazya siddhi thAya tevI kriyA. arthAt vidyA sAdhavA vidhipUrvakanI kriyA kare che jethI tene avazya phaLa(kArya)nI siddhi thaze. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 22 jaLathI dhovAi che dizAo jenA vaDe, UMcAi guNathI sparzAyela che sUryanA rathanA agrabhAganI dhArA jenA vaDe evA eka mahelane jue che. (arthAt te mahela ghaNI kAMtivALo ane UMco che.) pAse AvelA sarovaranA jaLathI zItala thayela pavanathI atyaMta zAMta thayelA tApanA prasaravALA, maNithI racela ramya taLavALA mahelane jue che. kumAra kramathI mahelanA sAtamA mALe caDhyo ane kamaLanA daLanA jevI AMkhavALI, lAvaNyarUpa jaLanA samudra samAna eka kanyAne jue che. pachI rUpathI AkarSita thayuM che mana jenuM, vikasita thai che AMkho jenI evo kumAra pharI pharI te ja kanyAne joto A pramANe vicAravA lAgyo. vidhie apUrva paramANuo lai amRtanI sAthe mizraNa karIne potAnI zilpakaLA batAvavA AnuM (kanyAnuM) nirmANa karyuM che.(146) kharekhara tenA mukhapara IrSyAne dhAraNa karato caMdra caraNothI curAyo che. jo ema na hota to paganA nakhanA bAnAthI khaMDitapaNAne kevI rIte dhAraNa karata ! tenuM nitaMbabiMba gaMgA nadInA vipula retInA kAMThAne jItI lenAruM che. jANe traNa jagatane jItavAthI thAkelA kAmadevanuM zayana pITha na hoya ! Ano madhyabhAga kAmadevarUpI hAthInI sUMDhanA agrabhAgathI pakaDIne dabAvavAthI pAtaLo karAyelo che. te madhyabhAgamAM rahela romarAjI bAnA rUpe che. paNa kharekhara to te kAmarUpI hAthInA madano lekha che ema huM mAnuM chuM. AnI A nAbhi svabhAvathI gaMbhIra che. enAthI loka mAne che ke jagatano vedha karanArA kAmarasanI vAvaDI che. potAnA zarIra vaDe traNa bhuvana jItyuM che evuM jaNAvavA mATe vidhie karelI traNa rekhAo AnA udara upara traNa vilanA bahAnAthI zobhI rahI che, ema huM mAnuM chuM. kAmadevane ucita krIDAnA staMbhanI pITha samAna je AnI unnata bharAvadAra stanamaMDaLavALI chAtInI zobhA che tene koNa (puNyazALI) meLave ? AnI nakharUpI phUlothI yukta komaLa hatheLIvALI snigdharUpavALI baMne paNa bhujAo kalpavRkSanI latAnI jema zobhe che. AnuM kALIkAMtimayavALanA samUhavALuM mukha caMdrapara atikALA meghanA paTalathI nirmANa thayela zizamaMDaLanI jema zobhe che. AnI dIrgha nayaNarUpa nadImAM kAmadevarUpI pAradhI niraMtara snAna kare che. jo ema na hota to nadInA taTa upara dhanurtatA jevI bhramaro kevI rIte dekhAta ? AnA gauravarNA mukha upara svAbhAvika zoNamaNi jevI prabhAvALA hoTha sapheda kamaLamAM rahelA cAra pAMdaDIvAlA lAla kamaLanI jema zobhe che. nayanarUpI nadInA pravAhane rokavAmAM kuzaLa bhRkuTIrUpI dhanuSyane aMte rahelA AnA karNo kAmadevarUpI pAradhInA jANe pAza hoya tema zobhe che. aho ! AnA deha upara avayavarUpa je je aMgo dekhAya che te te kalpavRkSanI velaDInI jema mananI zAMti karanArA che. (158) kanyAe kumArane joyo eTale abhyutthAna karyuM ane Asana ApyuM. kumAre puchyuM: he suMdarI! tuM koNa che ? ahIM kema vase che ? bhayathI ruMdhAi gayuM che gaLuM jenuM evI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 23 te bolIH he mahAbhAga ! mArI kathA ghaNI lAMbI che. huM svayaM kahevA zaktimAna nathI. tethI tame tamArA potAnA ja vyatikarane kaho ke tame koNa cho ? ane ahIM zA mATe prayANa karavA pravRtta thayA cho ? A pramANe sAMbhaLIne pachI tenI kalakokila jevI komaLa, ati nipuNatAthI kahevAyelI kuzaLavANIthI khuza thayelA manavALA kumAre yathAsthita kahevAnI zarUAta karI. (162) he sutanu ! paMcAla dezanA svAmI brahmarAjAno huM brahmadatta nAme putra chuM. kArya prasaMge A araNyamAM Avyo chuM. tenuM vacana sAMbhaLyA pachI turata ja harSanA azruthI bharAyelI AMkhonA rUTovALI, savage vikasita thayela romAMcakaMcukavALI, saumya vadanavALI kumArI kumAranA caraNakamaLamAM paDI ane pachI tenI pAse rovA lAgI. karuNAnA mahAsAgara sarakhA kumAre tenA mukharUpI kamaLane UMcu karIne hyuM ke karuNa svaravALuM rudana na kara ane AzcaMdananuM je kAraNa hoya te yathAsthita kahe. AMkhanA AMsu lUchIne te kahe che ke he kumAra ! huM tArI calaNIdevInA bhAI puSpacUla rAjAnI putrI chuM. huM tamane ja apAI chuM. traNa divasa pachI thanArA mArA lagna divasanI rAha jotI huM gRhaudyAnanI vAvaDInA kinAre vividha prakAre kriIDA karatI hatI tyAre koI adhama vidyAdhara vaDe haraNa karIne ahIM lavAI chuM. baMdhunA viraharUpa agnithI baLatA manavALI jeTalAmAM ahIM rahuM chuM teTalAmAM aNadhArI hiraNyanI vRSTinI jema tame ekAeka kyAMyathI mArA puNyayoge ahIM AvyA. mArI jIvavAnI AzA pUrNa thaI. pharI kumAre puchyuM. te mAro zatru kyAM che jethI huM tenA baLanI parIkSA karuM, pachI te bolI ke bhaNavA mAtrathI siddha thanArI zaMkarIvidyA teNe mane ApI che ane kahyuM che ke AnuM smaraNa mAtra karavAthI parivAra sahita pragaTa thaI kaheluM kArya karaze ane duzmanathI rakSA karaze. vaLI tArA vaDe smaraNa karAyelI A vidyA mAro vRttAMta kaheze. te vidyAdharAdhama bhuvanamAM nATyamatta nAmathI prasiddha che. mArI adhika puNyAInA kAraNe mArA tejane sahana nahIM karI zakato mane A prAsAdamAM mUkIne bahenane jaNAvavA mATe vidyAne mokalIne pote vidyAsiddhi nimitte gahana vAMsakUTamAM hamaNAM pravezyo che. sAdhelI vidyAvALo te mane paraNaze ane Aje vidyAsiddhino chello divasa che. pachI kumAre kahyuM. Aje te mArA vaDe haNAyo che. harSathI yukta pulakita zarIravALI te bolI ke tamArA vaDe tema karAyuM te sAruM thayuM, sAruM thayuM. kAraNa ke tevA prakAranA duSTAtmAonuM maraNa ja thAya te sAruM che. kumAra te ja kSaNe premanI khANa evI kumArIne gAMdharvavidhithI paraNyo ane tenI sAthe keTalAmAM keTaloka kALa rahyo teTalAmAM bIjI kSaNe amRtanI vRSTi samAna, karNane sukha upajAvato divyamaMDaLamAMthI zabda saMbhaLAyo eTale kumAre tene puchyuM: A zeno avAja che? he Aryaputra ! A tamArA zatru nATyamattanI khaMDA ane vizAkhA nAmanI atirUpALI be baheno che. potAnA bhAInA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 upadezapada : bhAga-1 vivAhanI sAmagrI laIne ahIM AvI che, tethI tame jaladIthI ahIMthI thoDA dUra cAlyA jAo. Ao tamArA upara anurAgI che ke nahIM ema bhAvane jANIne pachI jo tamArA vize anurAga haze to huM lAla dhvajane pharakAvIza anyathA sapheda dhvajane pharakAvIza ema teNIe saMketa karyo. thoDI veLA pachI sapheda dhvajane pharakato joIne te pradezamAMthI nIkaLI kumAra girikaMjamAM gayo ane mahAsarovara pAse pahoMcyo ane te sarovara kevuM che ? (185) sajjananA mananI jema svaccha che, parane priya karanAranI jema svabhAvathI zItala che, AvegavALuM che, saMgraha karavAnI ceSTAvALuM che. ati caMcaLa mojAvALuM che. kAmIjananuM kula che, ghaNA ujvaLa rUpavALuM che, jANe vizALa sthAna che. sphaTika parvatanuM jANe hRdaya che, samudranA jaLanI jema apAra che. gaganAMgaNa jovA mATe upadaparNa (nAnA arIsA) samAna che. jyAM tyAM dekhAtA mAthA parathI kharI paDelA phulothI, AMkhanA kAjaLathI, zarIra paranA kuMkumathI, paga para lAgelA aLatAthI tathA jayAM tyAM najaramAM AvatA kapALa paranA caMdananA tilakonA caMdananA kAraNe bhamarAnA samUhathI vyApta thayeluM sarovara sUcave che ke khecarastrIoe A sarovaramAM snAna kareluM che. te sarovaramAM kumAre IcchAmujaba snAna karyuM ane mArgamAM lAgelA sarva saMtApane dUra karyo. vikasita sapheda kamaLonI pavitra sugaMdhita sugaMdhanA samUhane suMghI praphullita thayo. (190) sarovaramAMthI bahAra nIkaLIne sarovaranA vAyavyakhUNAmAM navA yauvanavALI, unnata stanavALI eka kanyAne joI. tatkAla AropaNa karAyelA dhanuSyanA daMDamAMthI choDAyelA kAmarUpI bANothI zalyavALuM thayuM che zarIra jenuM evo kumAra tenuM varNana karavA lAgyo. aho ! mArI sukRtanI pariNati kevI che ! je mRganA jevI manohara AMkhovALI A kanyA araNyamAM koIpaNa rIte mArI dRSTipathamAM AvI. suMdara snehathI ujvaLa AMkhothI kumArane jotI te cAlI. pachI te pradezamAMthI vIjaLInI jema adazya thaI. pachI teNIe muhUrtamAtra kALathI potAnI dAsIne ahIM kumArane pAse mokalI ane tyAM AvIne dAsIe atikomala ane kiMmatI be vastro kumArane ApyA tathA taMbola, puSpo ane zarIra satkAra yogya anya sAmagrI ApI ane kyuM ke tamArA vaDe tyAre sarovaranI pALa upara je jovAI hatI teNIe tamone A prItidAna mokalyuM che ane mane sUcanA ApI che ke, he sakhI ! je mahAbhAga A vanalatAmAM rahelo che te mArA pitAnA maMtrIne ghare AvIne rahe tema tuM kara. tethI tamo tyAM padhAro. pachI kumAra maMtrInA ghare laI javAyo. (198) dAsIe mastake kararUpI kamaLane joDIne maMtrIne kahyuM ke tamArA svAmInI zrIkAMtA nAmanI putrIe Amane ApanI pAse mokalyA che. tethI gauravapUrvaka satkAra karavo, sacive temaja karyuM. bIje divase kamalavanane vikasavA mATe bhAI samAna sUryodaya thayA pachI maMtrI kumArane vajAyudha rAjAnI pAse laI gayo. rAjAe tene joyo ane abhyathAna karyuM. tene pramukha sthAne Asana Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 upadezapada : bhAga-1 ApyuM ane teno vRttAMta puchayo. teNe paNa potAno vRttAMta yathArtha jaNAvyo. bhojana karyA pachI rAjAe kahyuM ke ame tamAruM bIjuM koI viziSTa svAgata kArya karavA kaMIpaNa zaktimAna nathI tethI hamaNAM zrIkAMtAnuM pANigrahaNa karo.(203). zuddhadivase vivAha karyo. have koivAra kumAre paNa zrIkAMtAne puchyuM ke ekAkI evA paNa mArI sAthe tuM kema paraNAvAI ? sapheda dAMtanI prajAnA puMjathI dhavala karAyA che hoTha jenA vaDe evI zrIkAMtA kahe che ke A mArA pitA ati baLavAna gotriko vaDe trAsa pamADAye chate ativiSama pallinA mArgano Azraya karyo che. tathA nagara ane gAmomAM dararoja jaIne(=dhADa pADIne) A killAmAM praveze che. zrImatI nAmanI premALa rANIthI cAra putro upara janmelI huM pitAne potAnA jIvitathI paNa atipriya thaI. bharayuvAnI prApta karI. pitAe mane kahyuM: he putrI ! paNa rAjAo mArI ativiruddha thayA che. tethI ahIM koI manapasaMda vara dekhAya to tAre mane jANa karavI jethI Ane je yogya haze te huM karIza. anya divase kutUhalathI prerAyelI huM A palli choDI A sarovara pAse AvI jyAM tamoe snAna karyuM. tyAM he salakSaNa ! suMdara bhAgyazALI strIone paNa kAma utpanna karanArA tame jovAyA. tame je pUrve puchyuM teno A paramArtha che. te zrIkAMtAnI sAthe satata viSayasukhane anubhavato kALa pasAra kare che. anya divase te pallinAtha potAnA sainyanI sAthe bIjA dezo jItavAnI icchAthI pallimAMthI nIkaLyo. kumAra paNa tenI sAthe gayo. caDhAI karavAnA gAmanI bahAra kamaLa sarovaranA kAMThA upara ekAeka varadhanune joyo. varadhanue paNa kumArane joyo. pachI baMne paNa prathama varasAdanA pANInI dhArAnA samUhathI siMcAyelA marusthalanA vistAranI jema, pUrNimAnA caMdranI kAMti jene prApta thaI che evA grISmaRtunA kumudanI jema kaMipaNa na kahI zakAya evI dAhanI zAMtine anubhavIne rovA lAgyA. varadhanue kumArane chAno karyo ane sukhe besADayo. pachI puchyuM: he subhaga ! mArI gerahAjarImAM te zuM anubhavyuM te kahe. kumAre paNa potAnuM sarvacaritra jaNAvyuM. varadhanue paNa kahyuM ke- he kumAra ! mAruM je vRtAMta che tene tuM sAMbhaLa. te vakhate huM vaDanA vRkSa nIce tane mUkIne pANI levA mATe gayo. eka moTuM sarovara joyuM eTale kamalanA paDiyAmAM pANI laI tArI tarapha cAlyo teTalAmAM bakhatarakavaca paherelA dIrgharAjAnA puruSoe mane joyo ane mane ghaNo mAryo. mane puchyuM ke- he he varadhanuM ! kahe ke te brahmadatta kyAM che? meM kahyuM. huM jANato nathI. tethI teoe mane ghaNo mAryo. ati tADana karAtA meM kahyuM ke- tene vAgha khAI gayo che. (221) pachI kapaTathI Ama tema bhamatA tArI najaramAM Ave tevA sthAnamAM Avyo ane tuM bhAgI jA ema IzAro 1. dinazuddhi tathA lagnazuddhi pUrvakanA divase vivAha karyo. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 karyo. mukhamAM parivrAjake ApelI vedanA haranArI guTikA nAkhI. eTale huM mUcchita thayo. pachI huM marI gayo chuM ema jANI teoe mAro tyAga karyo. teo gayA pachI lAMbA samaye meM mukhamAMthI guTikA bahAra kADhI, tArI tapAsa karavA lAgyo. tuM svapramAM paNa kyAMya na dekhAyo. eka gAmanI aMdara gayo ane meM parivrAjakane joyo. praNayapUrvaka praNAma karIne komaLavacanothI puchyuM. teNe kahyuM ke tArA pitAno huM vasubhAga nAme parama mitra chuM. vaLI kahyuM ke tAro pitA bhAgIne vanamAM gayo che ane dIrgharAjAe tArI mAtAne cAMDAlanA pADAmAM rAkhI che. mAtAnA du:khathI pAgala thayelo huM kAMDilyapura gayo. ahIM kApAlikano veza karI prapaMcathI koI na jANe tema cAMDAlanA pADAmAM gayo, tyAMthI mAtAne choDAvI pitAnA mitra devazarmA brAhmaNane ghare mUkI. eka gAmamAM tane zodhato huM ahIM Avyo chuM. pachI jeTalAmAM te baMne(varadhanuM ane kumAra) sukha-duHkhanI vAta karavAmAM pravRtta thayA teTalAmAM eka mANasa AvIne kahe che ke are are ! mahAnubhAvo! tamAre kyAMya pharavuM nahIM, kemake dIrgharAjAnA yama jevA niyukta puruSo AvyA che. te baMne paNa koIpaNa rIte te gahanavanamAMthI nIkaLI kyAMka pRthvImaMDaLa para bhamatA kauzAMbIpurImAM pahoMcyA. (232) tyAM bahAra udyAnamAM moTA vibhavavALA, prasiddha nAmavALA zreSThIonA sAgaradatta ane buddhi be putro hatA. baMnenA kUkaDAnuM yuddha thayuM ane eka lAkhanI zarata karavAmAM AvI. yuddhamAM sAgaradattanA pracaMDa kUkaDAe zreSThIputra buddhilanA kUkuDAne haNyo pachI buddhilanA kukaDAe sAgaranA kUkaDAne haNyo. yuddhamAM lAgelo ane bhagna cittavALo sAgaradattano kUkaDo laDavA preraNA karAto hovA chatA buddhilanA kUkaDAnI sAthe laDavA icchato nathI to paNa yuddhamAM utarelo sAgaradattano kUkaDo jitAyo. eTalAmAM varadhanue baMne zreSThIputrone kahyuM: A uttamajAtino kUkaDo paNa Ama kema bhaMgAyo (hAryo) ? tethI tamane gusso na Avato hoya to huM nirIkSaNa karuM. khuza thayela sAgaradane kahyuM. mAre ahIM dravyano koI lo nathI paraMtu amAre ahIM abhimAnanI siddhinuM prayojana che, arthAt mAro kUkaDo zreSTha che evuM je mane abhimAna che te siddha thavuM joie. pachI maMtrIputre buddhilanA kUkaDAne joyo to tenA pagamAM sUkSma lokhaMDanI soio paganA nakhamAM bAMdhelI joI. pachI buddhilane khabara paDI ke mAruM kapaTa pakaDAI gayuM che tethI maMtrIputranI pAse AvIne kahyuM ke tuM mArA A kapaTane khullo pADIza nahIM tane lAkhanI zaratano aDadho bhAga ApIza. varadhanuM kahe che ke mane dhananI koI icchA nathI. te vakhate varadhanUe sAgaradattane IzArAthI sAcI hakIkata jaNAvI dIdhI. sAgaradatte paNa nakhanA agrabhAgamAM lAgelI sUio kheMcI kADhI. pachI pharIthI kUkaDAne laDAvyo buddhilano kUkaDo hAryo. buddhila vaDe zurAtana caDAvAyelo paNa pratipakSa (potAno) kUkaDo hArI gayo. baMne paNa barobarI thayA. arthAt sAgaradatte hArI gayeluM dhana pAchuM meLavyuM. sAgaradatta ghaNo khuza thayo. te baMnene paNa suMdara rathamAM besADIne potAne ghare laI jAya che. ucita satkAra karAyelA tenA snehathI baMdhAyelA te baMne keTalAka divasa sAgaradattanA ghare rahe che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 upadezapada : bhAga-1 have koIka vakhate tyAM eka manuSya Avyo. varadhanune ekAMtamAM laI jaIne A - pramANe kahyuM ke sUInI vyatikaravALI zaratamAM buddhile jene sAkSI na ApavA kabUlAvyuM hatuM te peTe te nimitte tene aDadho lAkha dInAra mokalyA che. A hAra cAlIsa hajAranI kiMmatavALo che ema kahI hArano karaMDiyo ApIne cAlyo gayo. pachI varadhanue temAMthI hAra kADhyo. AmaLA jevA moTA anupama nirmaLa motIothI banelo hAra zaradaRtunA caMdranA kiraNonA samUhanI jema cArebAju dizAonA samUhane ujvaLa kare che. teNe hAra kumArane batAvyo. bArIkAIthI jotA kumAre tenA eka bhAgamAM potAnA nAmavALo eka lekha joyo. teNe varadhanune puchyuM: he mitra ! A lekha kono che ? teNe kahyuM: he kumAra ! A vRttAMtanA paramArthane koNa jANe che ? kemake tamArA jevA nAmavALA A jagatamAM aneka manuSyo che. A pramANe khaMDita thayuM che vacana jenuM evo kumAra pachI mauna rahyo. varadhanue paNa te patrane kholyo ane temAM atitIvra kAmane uzkeranArI (uttejita karanArI) eka lakhAyelI gAthA joI. te A pramANe saMyoga(bhoga)nI abhilASAthI utpanna thayelA prayatnathI loka haiyAthI mArI prArthanA kare che to paNa ratavatI tamane ja atyaMta mANavA icche che. A lekhano bhAvArtha kevI rIte jANavo ema ciMtAmAM DUbelA varadhanu pAse bIjA divase eka parivrAjikA AvI. kumAranA mastakane phula ane akSatathI vadhAve che ane kahe che "he putra lAkho varasa sudhI jIva pachI varadhanune ekAMtamAM laI jaIne kaMIka maMtraNA karIne jaladIthI gaI. pachI kumAre varadhanune puchyuM: ANe zuM kahyuM? maMda maMda hasatA mukhavALo varadhanu kahe che ke A parivrAjikA A patrano uttara pAcho mAge che. paNa meM tene kahyuM ke A lekha rAjaputra brahmadattanA nAmano jaNAya che tethI tuM (parivrAjikA) mane kahe ke A brahmadara koNa che ? teNe kahyuM: he saumya! sAMbhaLa paraMtu tAre A vAta kyAMya pragaTa na karavI. (260) A ja nagaramAM zreSThInI rAvatI putrI che, te bALakALathI ja mArA vize snehavALI che ane hamaNAM traNa jagatane jitavA udyata thayela kAmadevarUpI bhillanA moTA bhAlA samAna yauvana pAmI che. anya divase DAbo hAtha lamaNA upara rAkhI hatAza thayelI kaMIka kaMIka vicAratI meM joI. tenI pAse jaIne meM tene kahyuMH he putri ! ciMtArUpI sAgaranI laharIothI tuM harAtI hoya ema jaNAya che. pachI parijane kahyuM ke ghaNA divasothI A pramANe caMcaLa ane udAsa thaI che, pharI pharI puchAvA chatAM kaMI javAba ApatI nathI. jenI sakhI priyaMgulatikAe kahyuM: he bhagavati ! A lajajA pAme che jethI hamaNAM tamane kaMIpaNa kahevA zaktimAna thatI nathI. tethI huM tamane paramArtha kahuM chuM. pUrve eka divase potAnA bhAI buddhilanI sAthe caMdrAvatAra vanamAM gaI hatI. ATalAmAM kUkaDAnuM yuddha zarU thayuM tyAre tyAM kyAMyathI apUrva Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 upadezapada : bhAga-1 rUpavALA kumArane Avelo joyo. tyArathI ja AnA zarIranI kAMti kSINa thaI ane viSAdamukhI thaI. tenA viSAdane sAMbhaLIne meM jANyuM ke caMdranA udayathI samudramAM bharatInA mojAM uchaLe che tema AnA manamAM kAmadeva ullasita thayo che. meM tene madhura vANIthI puchyuM: he vatsa! sadbhuta svarUpavALA potAnA sadbhAvane kahe. arthAt tArA hRdayamAM je bhAvo che tene yathArtharUpe jaNAva. he bhagavatI ! tuM mArI mAtA che tArI pAse mAre na kahevAya evuM kaMIpaNa chUpAvavA yogya nathI. tethI ekAgra cittathI sAMbhaLa. A priyagulatAe jANyuM che ke paMcAlarAjAno putra brahmadara che ane gauravapUrvaka mane oLakhAvyo che. tyArathI svapramAM paNa mArI lAgaNIo zAMta thatI nathI. tethI jo A mAro pati nahIM thAya to mAre maraNanuM ja zaraNa che. pachI pharI meM tene kahyuM ke he vatsa ! tuM dhIrI thA, huM tevo udyama karIza jethI tAruM ciMtita saphaLa thAya. te svastha zarIravALI thaI eTale tenA hRdayane AzvAsana thAya te mATe meM kahyuM ke nagaranI aMdara meM kAle kumArane joyo hato. A vacanane sAMbhaLIne pulakti hRdayavALI kahe che- he bhagavati ! tArI kRpAthI mAruM sarva suMdara thaze. paNa tenA vizvAsa mATe zuM karavuM ? buddhilanA vyapadezathI A hArane tathA tenA cheDe bAMdhelA lekhane arpaNa kara. A pramANe (bAnAthI) ratavatInA vacanathI lekhasahita hArane karaMDiyAmAM mUkIne puruSane hAthamAM ApIne meM tamArI pAse mokalAvyo che ema parivrajikAe lekhano vyatikara kahyo ane hamaNAM teno pratyuttara Apo. tethI te kumAra! meM tArI vatI tene javAba Apyo che. te A pramANe che jeNe gaurava upArjana karyuM che evA varadhanuthI yukta zrI brahmarAjAno putra caMdra jema cAMdanI sAthe rame tema ratnAvatInI sAthe ramavA cAhe che. (280) varadhanue kumArane A vRttAMta kahyo tyAre sAMbhaLIne nahIM jovA chatAM paNa ratavatInI upara rAgavALo thayo. kamaLanA pAMdaDAnI zayyAmAM sUtelo caMdanarasathI siMcAyelo chatAM paNa brahmadata baLe che. tIvra viraharUpI agnithI AliMgita karAyelo te sukha pAmato nathI. anya divase nagaranA bahAranA pradezamAMthI varadhanuM AvIne kumArane kahe che ke tAre ahIM rahevuM ucita nathI, kAraNa ke kozalapati dIrgha tane pakaDavAne mATe ahIM puruSone mokalyA che ane A nagaranA svAmIe ApaNane pakaDavA jApto goThavyo che. lokamAM A vAda (vAta) sarvatra saMbhaLAya che. pachI A vyaktikarane jANIne sAgaradatte potAnA bhUmighara(=bhoMyarA)mAM baMnene paNa chUpAvyA. rAtri zarU thaI, kAjaLa ane kokilanA samUha jevA kRSNavarNavALA aMdhakArathI dizAo purAI. kumAre zreSThIputrane kahyuM ke tuM evuM kara jethI amo ahIMthI jaladIthI bhAgI zakIe. A sAMbhaLIne te benI sahita zreSThIputra sAgaradatta thoDo bhUmibhAga AgaLa gayo teTalAmAM koipaNa rIte sAgaradattane samajAvIne rokIne baMne paNa javAnI zarUAta karI. te Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 29 ja nagarInI bahAra yakSanA maMdira pAse vividha prakAranA zastrothI bharelA zreSTha ratha upara beThelI, gheghura vRkSanI nIce AvIne ubhelI taruNa strIe te bene joIne AdarathI abhyathAna karIne kahyuM: tame ahIM ATalA moDA kema AvyA ? te sAMbhaLIne teoe kahyuM: he bhadra ! ema koNa chIe ? te paNa kahe che ke tame nizcayathI brahmadatta ane varadhanuM cho. te kevI rIte jANyuM ? te sAMbhaLIne yuvatIe kahyuM: (292) A ja nagaramAM dhanapravara nAmanA zreSThI che, dhanasaMcayA nAmanI tenI strInI kukSimAM huM ATha putro upara putrI thaI chuM. yauvanano bhara prApta karyo chatAM koipaNa vara pasaMda na paDyo. tethI yakSanI ArAdhanA karI ane mArI bhaktinA prabhAvathI yakSe pratyakSa thaIne kahyuM: he vatsa! tAro pati brahmadatta cakravartI thaze. ratavatIe puchyuM: mAre tene kevI rIte oLakhavo ? yakSe kahyuM: buddhila ane sAgaradattanA kUkaDAnuM yuddha thayuM hatuM tyAre te je brahmadatta nAmanA kumArane joyo hato te tArA manamAM ramaNa karaze. tathA kUkaDAnA yuddhakALa pachI varadhanu sahita je kaMI tamane vItyuM che te yakSe mane kahyuM tathA hAranuM mokalavuM vagere kArya meM karyuM hatuM. e pramANe vRttAMta sAMbhaLIne kumAre vicAryuM. A mArI rakSAmAM AdaravALI che, jo ema na hota to zastro sahita ratha mArI pAse kevI rIte laI Avata ? A vicArIne tenA viSe ati rAgavALo thayo ane ratha upara ArUDha thayA pachI tene khAtarI thaI ke A ratavatI che. eTale puchyuM: have kaI tarapha javuM che? ratnAvatIe kahyuM: magadhapuramAM mArA pitAnA nAnAbhAI dhane zreSThIpadane prApta karyuM che. tamArA ane mArA vRttAMtane jANIne parama harSamAM varte che, je AdarathI ApaNuM parama Atithya karaze. tethI te tarapha prayANa karavuM. tyAra pachI tamane je game te karajo. pachI kumAra te nagara tarapha javA pravaryo. varadhanue sArathipaNuM karyuM, pachI kramathI jato kosaMbI dezamAMthI nIkaLIne aneka durgone oLaMgIne jyAM vRkSanI DALIoe sUryanA kiraNone rokI dIdhA che evI parvatathI durgama aTavAmAM AvyA. temAM kaMTaka ane sukaMTaka nAmanA be coronA adhipatio vase che. uttama ratha ane zaNagArela zarIravALA strIratnane tathA alpa parivAravALA kumArane joIne, sanAtanI sAthe baMdhAyelA kavaca paherIne dhanuSyanI dorI kheMcIne bhillo navAghanI dhArA samAna bANono varasAda varasAvA lAgyA. dhIratAnuM eka ghara, jarApaNa kSobha nahIM pAmato kumAra paNa siMha haraNono parAbhava kare tema tatpaNa bhillono parAbhava karyo. paDatA che chatro ane dhvajAo jenI, vividha prakAranA zastronA ghAtathI cakranI jema ghumatA che zarIro jenA, niSphaLa thayo che yuddhano AraMbha jeono evA bhillo daze dizAmAM nAcavA lAgyA. pachI te ja rathavara upara arUDha thayelo kumAra jeTalAmAM AgaLa cAle che teTalAmAM varadhanue kahyuM ke tuM hamaNAM ghaNA parizramane pAmyo che tethI A rathamAM eka muhUrta sudhI nidrA sukhane meLava. pachI kumAra ati snehALa ratavatInI sAthe sUto. (311) 1. saMnAha- sainikano lokhaMDI pozAka. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 eTalAmAM parvatamAMthI nIkaLatI eka nadI pAse ratha pahoMcyo tyAre rathamAM joDelA ghoDA thAkyA, koIka rIte kumAranI UMgha UDI gaI. ALasa maraDIne kumAra cAre dizAmAM najara kare che teTalAmAM kyAMya varadhanune na joyo. eTale AjubAjumAM pANI levA gayo haze ema kalpanA karI. pachI kumAre navA vAdaLanI garjanA jevo gaMbhIra avAja karyo, pratyutara na maLyo. pachI koIka rIte atighaNI lohInI dhArAthI kharaDAyelI rathanI dhurAne joIne saMbhramita thayo. varadhanu haNAyo che ema khoTI kalpanA karI saMdhAI che sarvAMgamAM cetanA jenI evo kumAra rathamAM paDyo. ratavatI vaDe zItalajala ane pavanathI cetanavaMto karAyo tyAre bhAnamAM Avelo kumAra "hA hA bhAI" ema bolato rovA lAgyo. ratavatIe mAMDamAMDa rudanane zAMta karyuM. pachI kumAre ratavatIne kahyuM: he suMdari ! zuM varadhanu jIve che ke marI gayo che ? tenI kaMipaNa ceNa spaSTa dekhAtI nathI. tethI te sutanu ! tenI zodha mATe mAre pAchuM javuM ucita che. ratavatIe kahyuM: A jaMgala ghaNA jaMgalI prANIothI bhareluM che. he prANanAtha! mAMsapezI samAna sarva sAmAnya evI mane tame zA mATe choDavA iccho cho ? tathA vasati najIkamAM ja varte che, kAraNa ke lokonI avara javarathI ghAsa ane kAMTA vagere A pradezamAM kacaDAyelA dekhAya che. tethI nagaramAM pahoMcIne pachI tamAre ucita hoya te karajo. pachI ' kumAra magadhapuranI tarapha javA lAgyo ane te dezanA sImADAnA eka gAmamAM pahoMcyo. tyAM gAmanA bhAvika mukhIe tenuM rUpa joine manathI vicAryuM ke A koIka mahAtmA bhAgyanA vazathI ekalo thayo che. bahu gauravapUrvaka potAne ghare laI jaI, sukhAsana para besADIne puchyuM: he mahAbhAga! udvigna kema che ? AMkhanA AMsu lUchIne kahe che ke mAro nAno bhAI coronI sAthe laDAI karavA gayo che, AthI tenuM zuM thayuM haze tenI tapAsa mATe mAre javAnuM che. pachI grAmamukhIe kahyuM ke tuM ahIM kheda na kara. jo te gahana vanamAM haze to huM tene pAcho laI AvIza. kAraNa ke A aTavI mAre vaza che. pachI potAnA mANaso tapAsa karavA mokalyA. sarvatra tapAsa karIne pAchA AvIne teoe jaNAvyuM ke ame jaMgalamAM koIne paNa joyo nahIM. phakta koIka subhaTanA zarIrane vIMdhIne pRthvI upara paDeluM yamarAjanI jillA samAna A bANa maLyuM che. tenA vacana sAMbhaLIne utpanna thayo che tIvra kheda jene evo kumAra lAMbo samaya zoka karIne mahAkaSTathI bAkIno divasa pUro kare che teTalAmAM rAtri zarU thaI tyAre ratavatInI sAthe sUto. rAtrino eka pahora vItyo tyAre coronI dhADa paDI. jema pracaMDa pavanathI AkAzamAM vAdaLa veravikhera thaI jAya tema kumAre atyaMta kheMcIne dhanuSyamAMthI choDelA bANonA prahArathI coro nAzI gayA. gAma lokonI sAthe gAma mukhIe 1. jaMgalamAM paDelI mAMsapezIne khAvA sarva pazupakSIo doDe che tema mAMsapezI samAna mAro parAbhava karavA sarve udyata che. A jaMgalamAM mAruM rakSaNa thavuM ghaNuM kaparuM che tethI jaladI nagaramAM jaIe. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 harSapUrvaka kumArane ghaNA abhinaMdana ApyA. kayo puruSa jayarUpI lakSmInuM maMdira evA tArA jevo thAya ? prabhAta thayuM eTale kumAra gAma svAmInI rajA laIne tenA putranI sAthe rAjagRha tarapha cAlyo. tyAM mArgamAM nagaranI bahAra eka parivrAjakanA ghare tenA putranI sAthe ratavatIne mUkIne nagaranA aMdaranA bhAgamAM pravezyo. ati ghaNA seMkaDo thAMbhalA para UbhuM raheluM, nahIM bhuMsAyelA citrovALuM, UMcA zikhara para zobhatI dhvajamALAvALuM evuM eka sapheda ghara joyuM. temAM potAnA rUpathI devIone jItI lenArI evI be uttama suMdarIone joI. kumArane joI teo bolI ke svabhAvathI paropakArI evA tamAre anurakta bhaktajanane choDIne paribhramaNa karavuM ucita che ? kumAre kahyuM ke meM jeno tyAga karyo tevo koNa che te mane kaho. amArA upara kRpA karIne Asana para birAjamAna thAo. A pramANenI vinaMtithI kumAra Asana upara beTho ane AdarathI bhojana vagerethI satkAra karyo. sanmAna pachI teoe vAtanI zarUAta karI ke- (340) A ja jaMbUdIpanA bharatakSetramAM jemAM ghaNAM jharaNAmAMthI pANIno samUha jharI rahyo che evo vaitADhya nAmano parvata che. je potAnA vistAra guNathI pUrva lavaNa samudrathI mAMDI pazcima lavaNa samudra sudhI pRthvIne mApavA mATe mApadaMDanI lIlAne dhAraNa kare che, UMcAithI sUryanA mArganI alanA kare che. vividha prakAranA maNionA samUhanI prabhAthI aMdhakAranA samUhano nAza kare che. jyAM sUrya ke caMdranuM koI mahattva(utkarSapaNuM) rahetuM nathI. taLiyAmAM vahetI gaMgA ane siMdhunadInA pravAhathI parisarano pradeza zobhe che. sthAne sthAne mahauSadhino samUha jovAmAM Ave che. jyAM kriIDArasika vidyAdharo sarvatra bhogo bhogavI rahyA che. jayAM hajAro Azcaryo dekhAya che. jenuM maNiothI camakatuM moTI zilAvALuM zikhara evuM zobhe che ke jANe paraspara athaDAyelA vAdaLAonA samUhamAMthI utpanna thayelo vidyutano udyota na hoya ! ane jayAM caMdra rAtre zikhara para rahelI mukha-zaNagAramAM mazagula banelI vidyAdhara strIo mATe maNinA darpaNanI lIlAne vahana kare che, arthAt darpaNanuM kArya kare che. tathA vaitADhya parvata upara caMdanavanomAM sarponA samUho hovA chatAM vidyAdhara yugalo nirbhaya manathI kriIDA kare che, kemake sarponuM DaMza devAnuM sAmarthya mahA auSadhionI gaMdhathI saMdhAI gayuM che. jemAM prakhyAta (uttama) gAma ane nagaro AvelA che evI vaitADhyanI dakSiNa zreNimAM zivamaMdira nAmanA nagaramAM jvalanazikhI nAmano rAjA che, jenA caraNa rUpI kamaLo potAnA mAhAbhyathI namAvAyelA samasta sAmaMtonA mastakonA maNinA ghaNA kiraNonA samUharUpa pANIthI nitya siMcAyela che, arthAt te rAjA ghaNo parAkramI che. tene caMdranI jyonA priyAnI saubhAgya saMpadAnuM nidhAna evI vidyutazikhA nAmanI priyA che, ame tenI be putrIo chIe. nATyamatta amAro moTo bhAI che. have koI vakhate agnizikha mitranI sAthe pitA vArtAlApa karatA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 upadezapada : bhAga-1 rahe che teTalAmAM AkAzamAM aSTApada parvata upara jinabiMbone vAMdavA ghaNI ddhivALA devo ane asuronA samUhane jatA joIne vadhelI che zraddhA jenI evo rAjA (pitA) mitro ane amArI sAthe ja tyAM javA pravRtta thayo ane kramathI te parvata upara pahoMcyo. prabaLa gaMdhavALA, suMdara DIMTAvALA, bhamarAo jenI AsapAsa ghUmI rahyA che evA maMdAra pArijAta vagere kalpavRkSonA phulonA samUhothI bhagavaMtonI sArI rIte pUjA karIne, kapUra-agaru-sugaMdhI dhUpathI dhUpIne, stavanA karIne caityagRhamAMthI nIkaLyA. nIkaLatA pratyakSa prazamanA pUMja samAna prana thayo che mada jeono evA azokavRkSanI nIce beThelA be cAraNa munine joyA ane bhaktithI praNAma karIne badhA beThA. pachI teomAnA eka zramaNasiMhe pANInA samUhathI bharelA vAdaLanA jevI gaMbhIra vANIthI te sura, asura ane khecarone dharmakathA kahevAnI zarUAta karI. (360) te A pramANe- keLanA pAMdaDA samAna komaLa A zarIra aneka rogonuM ghara che. kharekhara viSayasukho vijaLInA lIsoTA jevA jovAmAtrathI bhaMgura che. jagatamAM jIvonuM jIvita zaradaRtumAM thayelA ghaNA vAdaLa jevuM caMcaLa che. strIono sneha kipAka phaLanI jema vipAkathI dArUNa che. lakSmI pracaMDa pavanathI halAvAyela ghAsanA agra bhAga upara rahelA pANInA biMdu samAna caMcaLa che. loka nimitta vinA ja pratikSaNa du:khane jue che (anubhave che). sarvapuruSArthonuM kAraNa evo manuSyabhava atidurlabha che. haMmezA mRtyu cArebAjuthI jIvanI najIka pharyA kare che. saMsArano tyAga karavAnI bhAvanAvALA vivekI puruSoe jinakathita parizuddha dharma savaMdarathI sevavo joie. A pramANe munIzvaranI vANI sAMbhaLIne vizuddhabodha prApta thaye chate jema AvyA hatA tema (sura, asura Adi) pAchA gayA. amArA pitAnA mitra agnizikhe avasara meLavIne puchyuM: he bhagavan! A bALAono bhartA koNa thaze ? munie kahyuM ke A bALAonA bhAIno vadha karaze te A bALAono pati thaze, ema sAMbhaLI rAjA zyAma mukhavALo thayo. (368) A avasare ame hyuM: he tAta! ahIM ja munivaDe A saMsAra AvA prakArano che te kahevAyuM che tethI dAruNa pariNAmavALA viSayothI saryu, pitAe A sarva hakIkata svIkArI. bhAIne ativallabha hovAne kAraNe potAnA zarIranA sukhane choDIne bhAInA bhojanAdinI ciMtA (sAra-saMbhALa) karatI ame keTalAmAM tenI pAse rahI teTalAmAM koIka divase grAmaAkara-saMkula svarUpa pRthvI upara bhamatA amArA bhAIe tamArA mAmAnI putrI puSpavatIne athavA bIjI koI kanyAne joI. ane tenA rUpamAM Asakta thayelo tenuM haraNa karIne ahIM Avyo. tenI dRSTine sahana nahIM karato vidyA sAdhavA vAMsa phUTamAM gayo. tyArapachI zuM thayuM 1. dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra puruSArtha che. manuSyabhava vinA A cAreya puruSArtho siddha na thaI zake mATe manuSyabhava atidurlabha che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 upadezapada : bhAga-1 che te tame jANo ja che. te samaye tamArI pAsethI AvIne puSpavatIe madhura sAma vacanothI amane A pramANe kyuM ke tamAro nATyamatta bhAi kautukathI talavAra calAvatA AnA (brahmadatta) vaDe maraNa pamADAyo che tethI tame paMcAlasvAmInA putrane pati tarIke svIkAro. pachI zokamAM DUbelI, bahero karAyo che aTavIno aMdarano bhAga jeo vaDe evI ame jeTalAmAM te vakhate rovA lAgI teTalAmAM puSpavatIe atinipuNa vacanothI bodha karI tathA teNe (puSpavatIe) nAcamattanA vacanathI e vAta jANI che ke Aono brahmadatta pati thaze tathA kahyuM ke ahIMyA tamAre koi vikalpa (zaMkA) na ka2vo, muni vacanane yAda karo ane brahmadattane pati tarIke svIkAro. tenA vacana sAMbhaLIne ame anurAgavALI thaI ane tenI vAta mAnya karI. pachI utAvaLane vaza thayelI puSpavatIe sapheda dhvajA calAvI. saMketa karAyelI lAla dhvajAne badale sapheda dhvajA calAvAye chate tamoe anyatra prayANa karyuM. bhUmimaMDalamAM tapAsa karavA bhamatI ame tamane kyAMya na joyA. kheda pAmI ane ahIM pAchI AvI. jayAre ame Aje sukhanA nidhAna evA Apane joyA tyAre amAre aciMtanIya, avitardhita jAtya suvarNanI vRSTi thaI. he prArthita mATe kalpadruma samAna ! he mahAbhAga ! tame amAre samIhita (icchita) puSpavatInA vyaktikarane Acaro (pAlana karo). pachI utAvaLamAM paravaza banelo kumA2 teone paraNIne udyAnamAM teonI sAthe rAtri rahyo, savAra thai tyAre kahyuM ke jayAM sudhI mane rAjyanI prApti thaze tyAM sudhI vinIta thaIne tamAre puSpavatInI pAse rahevuM. teoe kahyuM: ame tema karIzuM ema kahIne teo cAlI gaI tyAre brahmadatta prAsAdane jue che to kaMIpaNa mahela vagere dekhAtuM nathI. pachI brahmadatte vicAryuM ke kharekhara A vidyAdharIoe mAyA karI che nahIMtara A indrajALa samAna ghaTanA kevI rIte bane ? (387) A camatkAra thayo ema mAnIne ratavatIne zodhavA Azrama tarapha cAlyo paNa ratavatIne na joi. tenI khabara huM kone pUchuM ema vicArI dizAo joi, paNa koie ratavatIne joi hoya tevo dekhAyo nahIM. tenuM ja smaraNa karato rahyo. kSaNamAtra pachI eka bhadraka prakRtti prauDhapuruSa Avyo ane tene puchyuM: are! are! mahAbhAga ! kAle ke Aje A aTavImAM bhamatI AvA vezavALI koi bALAne joi ? teNe puchyuM: he putraka! zuM tuM teno pati che? hA, ema kumAre kahyuM. pachI te puruSa kahe cheH he bhadraka ! bapora pachI meM tene raDatI joi hatI ane puchyuM hatuM ke tuM koNa che ? ahIM kevI rIte AvI ? A zokanuM zuM kAraNa che ? kyAM javuM che ? tyAre ratavatI gadgadavANIthI kaMIka bolI te u52thI meM tene oLakhI ane kahyuM: he putrI ! tuM mArI bhatrIjI thAya che. pachI tenA ja kAkAne sarva jaNAvyuM ane kAkAne ghare AdarapUrvaka lai javAi. kAkAe tArI tapAsa karI paNa tuM kyAMya dekhAyo nahIM, tethI tuM hamaNAM ahIM maLyo te ghaNuM sAruM thayuM ema kahIne te sArthavAhanA ghare lai gayo Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 upadezapada : bhAga-1 ane ratnAvatInI sAthe vivAha karyo. tenA saMgano abhilASI brahmadatta jeTalAmAM divaso pasAra kare che teTalAmAM varadhanuno maraNa divasa Avyo tyAre jamaNavAra rAkhyuM. brAhmaNo vagere bhojana kare che tyAre brAhmaNanA vezane dhAraNa karanAro varadhanu bhojana mATe kyAMkathI Avyo ane kahyuM: are ! are ! bhojako ! (bhojana karanArA) tame bhojana karAvanArAone kaho ke sarva brAhmaNomAM mugaTanA rata samAna, cAra vedano pAragAmI evo eka brAhmaNa dUra dezathI Avyo che, jene koIka rIte bhojana karAvyuM haze to te bhojana maraNa pAmIne bhavAMtaramAM gayelA tamArA mAtApitAne paNa pahoMcaze, arthAt tamo mane bhojana karAvazo to te bhojana tamArA maraNa pAmelA ane bhavAMtaramAM gayelA mAtApitAne pahoMcaze. bhojanakArya mATe niyukta karAyelA puruSoe te vAta kumArane jaNAvI. jeTalAmAM kumAra bahAra nIkaLyo teTalAmAM varadhanune jue che. sarvAMgamAM apUrva sAMtarane anubhavatA kumAre varadhanune AliMgana karyuM ane varadhanu gharamAM pravezyo. kumAre snAna bhojana karI lIdhelA varadhanune puchyuM: he mitra ! tAro ATalo kALa kyAM rahetA pasAra thayo ? pachI varadhanu kahe che ke te gahanavanamAM te rAtrie tame sukhapUrvaka sUtA hatA tyAre gADha jhADImAM chupAyelA eka core pAchaLathI AvIne mArA zarIramAM bANa mAryuM. tenA ghAtanI vedanAthI mUcchita thayelo huM pRthvI upara paDyo. bhAna thayuM tyAre tamane ghaNuM duHkha thaze ema mAnato te ja vanamAM potAnI avasthAne chUpAvIne rahyo. ratha cAlyA gayA pachI te jaMgalanI madhyamAM dhIme dhIme pAchalA page cAlato te gAmamAM pahoMcyo jyAM tamo rAtre rokAyA hatA. grAmamukhIe tamAro vyatikara mane kahyo hato ane vicitraauSadhIothI mArA vraNa(ghA)ne rUjhAvyo. tyAMthI sthAne sthAne tamane zodhato ahIM Avyo ane bhojananA nimittathI meM tamane ahIM joyA. svastha thayelA cittavALA virahane kSaNa paNa sahana nahIM karatA keTalAmAM rahe che teTalAmAM koIka vakhata paraspara Avo vArtAlApa thayo. (410) puruSArtha vagaranA ApaNe AvI rIte kyAM sudhI kALa pasAra karavo? ahIMthI nIkaLavAnA koIka nirdoSa upAyane karIe teTalAmAM kAmadevathI tADana karAto che sarva loka jemAM, caMdanavRkSanA sugaMdhathI vAsita thayela malayAcalanA pavanathI zubha evo caitra mAsa zarU thayo. temAM dhana samRddhithI parAbhava karAyA che kuberanI nagarInA vilAso jemAM evI vividha prakAranI krIDAomAM nagaranA loko pravRtta thayA tyAre ghaNAM kutUhalavALA te kumAro nagaranA udyAnamAM gayA. tyAM teoe gItonI sUrAvalIthI jharatuM che mada jaLa jenuM, bhUmi upara paTakI paDAyo che mahAvata jenA vaDe, cArebAju niraMkuza bhamatA, keLanA staMbhanI jema lokonI krIDAne mathana karI nAkhatA hAthIne joyo. kolAhala thaye chate te hAthIe bhayathI vyAkula thayelI kaNasvare raDatI eka kula bAlikAne pakaDI ane te kumAre gajendranA bhayaMkara sUMDhamAM pakaDAyelI (phasAyelI), kamalinI jevI komaLa, taraphaDatI che Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 upadezapada : bhAga-1 bAhurUpI be padmanAla jenI, vikherAyA che kezapAza jenA, bhayanA saMbhAtathI prasArAI che sarva dizAmAM AMkha jenA vaDe, potAnI rakSAne zodhatI, smaraNa karAyuM che maraNAMta kArya jenA vaDe evI te bALAne joI. he mAta ! huM hAthIrUpI rAkSasa vaDe pakaDAI chuM. jaladIthI tenAthI mAruM rakSaNa kara. meM vicAryuM kaMI ane vidhie karyuM kaMI. pachI karuNArasathI bhIMjAyelA hRdayavALA kumAre AgaLa doDIne dhIratApUrvaka hAthIne moTethI hAka mArIne kahyuM: re duSTa ! hAthIomAM adhama ! kujAta! he niSphara ! bhayabhIta yuvatIne pakaDIne tene potAnI paNa sthULakAyAnI lajjA kema na thaI ?. he nivRNa ! atidurbaLa, zaraNavihIna, niraparAdhI abaLAone mAravAthI tuM yathArtha mAtaMga nAmane dhAraNa kare che. tIraskArapUrvaka dhIrakumAra vaDe karAyela zabdanA paDaghAo vaDe bharAyuM che AkAza jenA vaDe evI kumAranI hAMkane sAMbhaLIne hAthI kumAra sanmukha jue che. kumAranA vacanothI krodhe bharAyela, gussAthI lAla thayela be AMkhone kAraNe bhayAnaka lAgato hAthI te bALAne choDIne kumAra sanmukha doDe che. UMcA(stabdha) karAyA che be kAna jenA vaDe, gaMbhIra 'citkArathI bharAyuM che AkAzanuM polANa jenA vaDe, laMbAvAI che sUMDha jenA vaDe evo hAthI kumAranI pAchaLa doDyo. kumAra paNa kaMIka Doka vALIne hAthInI sanmukha jAya che ane hAthInAM sUMDhanA cheDA sudhI potAno hAtha laMbAvIne hAthIne lalacAve che. kramathI utpanna thayela kumAranI adhika gativALA pagalAnA kAraNe prasarelo che kopano ghaNo vega jene evo te hAthI A A hamaNAM pakaDAyo evI matithI doDe che. viparIta bhramaNanA vazathI kumAra vaDe paNa hAthI tevI rIte zramita karAyo jethI kSaNathI te unmatta hAthI citramAM AlekhAyelA jevo stabdha thayo. hAthamAM prApta karAyuM che tIkSNa aMkuza jenA vaDe, nIlakamaLa jevI AMkhovALI strIothI jovAto kumAra hAthInI kaMdharA (gaMDasthaLa) upara ArUDha thayo tathA madhura vacanothI hAthIne bodha ryo jethI teno roSa zAMta thayo ane AlAna khaMbhamAM bAMdhyo. kumArano jayArava uchaLyo. aho ! parAkramano bhaMDAra A kumAra duHkhI jIvonuM rakSaNa karavAmAM kevo tatpara che ! eTalAmAM koIka kAraNathI te nagarano svAmI aridamana rAjA tyAM Avyo. vismita manavALo koIkane pUche che ke A kyA rAjAno putra che? pachI kumAranA vRttAMtane jANanAra sacIve sarva hakIkata kahI. nidhinA lAbhathI samadhika apUrva AnaMdane pAmelo rAjA kumArane potAnA ghare lai jAya che ane snAnAdi karAve che. bhojanane aMte rAjAe te kumArane ATha kanyA ApI ane suprazasta divase teono vivAha karAyo. (435). keTalAka divaso A pramANe yathAsukhe rahetA teonI pAse eka strI AvIne kumArane A pramANe kahe che- he kumAra ! A ja nagaramAM vaizramaNa nAmano sArthavAha putra che, tenI zrImatI nAmanI putrI che, bALapaNathI meM tenuM pAlana karyuM che. he subhaga ! jyAre te hAthInA bhayathI 1. mAtaMga zabdanA hAthI, kuMjara, cAMDAla, bhaMgI, apaca vagere ghaNAM artho thAya che. temAM ahIM kumAra hAthIne kahe che ke tuM AvI abaLAne pakaDIne kharekhara kuMjara nathI paNa cAMDAla che. 2. suvara eTale sutkAra arthAt citkAra, hAthInA avAjane citkAra kahe che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 upadezapada : bhAga-1 pUrve jenuM rakSaNa karyuM che te tArA gRhiNIpaNAne icche che. tyAre ja tuM teno prANadAyaka hato, teNIe tane sAbhilASa dRSTithI lAMbo samaya joyo hato tethI tenA mananuM priya kara. hAthIno bhaya dUra thayA pachI svajana tene mahAmuzkelIthI ghare laI gayo ane ghare paNa te snAna vagere zarIrazuzruSA karavA icchatI nathI. mukhanA vacana vyApArane choDIne phakta sIvAyelA mukhanI jema (mauna dharIne) rahe che. he putrI! tuM akALe AvA duHkhane kema pAmI ? (441) Ama puchyuM tyAre te kahe che ke mAre tamane sarva hakIkata kahevI joIe. jo ke mane kahetA lajjA thAya che to paNa huM kahuM chuM. tyAre potAnA prANadAnathI rAkSasa jevA hAthathI mane jeNe bacAvI tenI sAthe jo mAruM pANigrahaNa nahIM thAya to mane maraNa e ja zaraNa che. pachI A sarva hakIkata sAMbhaLIne parijane tenA mAtApitAne sarva hakIkata jaNAvI. teoe(=mAtA-pitAe) paNa mane ahIM tamArI pAse mokalI che tethI A bALAno tame svIkAra karo. A yogya kALe prApta thaI che eTale varadhanuM vaDe te paNa mAnya karAI. tathA amAtye paNa naMdA nAmanI jyA ApI ane vivAha maMgaLa thayo ane baMnenA sukhathI divaso pasAra thAya che. sarvakalaMkathI rahita evI cArebAju prasiddhi thaI kepaMcAla rAjAno putra sarvatra jayane meLavato himavaMta pradezanA jaMgalanA gajendranI jema niraMkuza bhame che. dhanukuLanA naMdana varadhanunI sAthe mArgamAM jatA evo te vANArasI gayo. have koIkavAra kumArane bahAra rAkhIne kaTaka nAmanA paMcAla rAjAnA mitranI pAse varadhanu gayo. sUryodaya thAya ane kamaLavana vikase tema tene jovAthI kaTaka rAjA harSamAM paravaza thayo, arthAt ati harSa pAmyo. ane teNe kumAranA khabara puchaDyA. teNe paNa je rIte ahIM Avyo te rIte kahyuM. potAnA sainya ane vAhana sahita te bahAra nIkaLI sanmukha gayo. kaTake brahmarAjAnI samAna brahmadaranuM sanmAna karyuM ane jayakuMjara hAthI para besADI, sapheda cAmarathI vIMjhAto chato, pUrNimAnA caMdra samAna sapheda chatra jenA mastake dhAraNa karAyeluM che, pagale pagale bhATa cAraNothI gavAtuM che caritra jenuM evA kumArane nagaramAM laI jaI potAnA mahelamAM rAkhyo ane tene potAnI kaTakavatI putrI samarpita karI. vividha prakAranA zreSTha hAthI, ghoDA, rathAdi sAmagrInA pradAnapUrvaka prazasta divase teno vivAha karyo. tenI sAthe viSayasukhane bhogavato jeTalAmAM rahe che teTalAmAM dUta vaDe bolAvAyela puSpacUla rAjA, dhanumaMtrI ane kaNerudatta AvI pahoMcyA tathA siMharAjA, bhavadatta, rAjA azokacaMdra vagere ghaNA rAjAo bhegA thayA. pachI teoe caturaMga vipula sainyathI yukta varadhanunI senApati pade nimaNuMka karI ane dIrvane ukheDavA kAMpIlyapura mokalyo. eTalAmAM satata prayANa karavA lAgyo teTalAmAM dIrgha rAjAe kaTakAdi rAjAonI pAse dUta mokalyo ane kahevaDAvyuM ke, tamoe brahmadattane sahAya karI AgaLa karyo che, tethI pralayakALanA pavanathI AMdolita karAyela samudranA pANInI jema vipula baLavALo dIrdha caDhAI karaze tyAre kharekhara tamAruM kalyANa nahIM thAya, tethI tamo pAchA pharo, arthAt sahAya karavAnuM baMdha karo. mArA A aparAdhane kSamA karavo, sapuruSo vinayamAM tatpara manuSya para nirmatsara hoya che. karAyelA bhayaMkara bhUkuTinA bhaMgathI pracaMDa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 37 udbhaTa bhRkuTinA bhaMgathI pragaTa karAyo che atibhayaMkara krodha jeo vaDe evA kaTaka vagere rAjAoe dUtanI nirbhasnA karI eTale dUta svayaM paMcAla dezamAM pAcho Avyo. te vakhate kAMpIlyapura nagaranI AsapAsanA sarovaronuM pANI choDI devAyuM hatuM. nagaramAM ghaNuM dhAnya bharavAmAM AvyuM hatuM. nagaramAM ghAsa ane lAkaDAno ghaNo saMgraha karavAmAM Avyo hato. sattvahIna loka nagaramAMthI cAlyo gayo hato. kAyamI vAvaDI, kUvA, nadI, durga, prAkArane niSpaka karI devAyA hatA. sajjAga puruSone killAnA rakSaNa mATe goThavavAmAM AvyA hatA. nagaramAM lokonI avarajavarane ruMdhI devAmAM AvI hatI. nagaranI sIma u52 azvasenA satata bhamI rahI hatI. killA upara vicitra prakAranA yaMtronI goThavaNI karavAmAM AvI hatI. zatru sainyanI asAdhyatA jANI dIrgharAjAe nagarane rodhasAdhya arthAt AkramaNano sAmano karI zake tevuM banAvyuM hatuM. (467) A bAju rAjAonA samUhathI anusarAtA brahmadatte bhayathI vyAkuLa banelA kAMpIlyapurane cAre bAjuthI ghero ghAlyo. paraspara utpanna thayela duHsaha matsara rUpI jheranA vegathI pIDAyelA evA taLeTInA bhAga para rahelA dIrgharAjAnA ane killA upara rahelA brahmadattanA sainikonuM ghora yuddha thayuM. jozathI vagADAyelA mukhyo vAjiMtronA avAjathI porasa caDAvAyelA kAyara sainikono bANa ane paththaranA varasAdathI atighora saMhAra thayo. yaMtramAM bharelA ghaNA tapelA telanA phuvArAthI sainyonA vyUho nAza pAmyA. DhAlanI gatithI paraspara rakSakonA killAnA mULo ruMdhAyA hatA. krodhane vaza banI sainiko dAMta kacakacAvIne kaThora vANI bolatA hatA. saLagatA ghAsanA pULA pheMkIne IMdhaNa ane zUravIra zatruone saLagAvavAmAM AvatA hatA. tIkSNa kuhADAnA prahArathI zerIonA vikaTa daravAjA bhAMgavAmAM AvatA hatA. vikherAyelA hAthIonA samUhane joI loko huriyo macAvatA hatA. kutUhalane karAvanArA, kSayane karAvanArA, ati dArUNa roSane utpanna karanArA AvA bhayaMkara yuddho dIrgha ane brahmadattanA sainikonI vacce da22oja thayA. dIrghanA sainyo hatAza thayA tyAre potAnA jIvitano bIjo upAya nahIM jANato vipula sainyanI sAthe AgaLa thaIne dIrgha nagaranA daravAjAne ughADIne jaladIthI nagaramAMthI bahAra nIkaLyo. pachI te baMne sainyonuM moTuM yuddha thayuM. sthAne sthAne tIkSNa bhAlAo paDyA. mArgamAM dhULanI DamarIo uchaLI. prauDha dhanurdharoe dhanuSyonuM maMDala karyuM. bherInA bhaMkA2nA avAjathI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 upadezapada : bhAga-1 bhuvanodara bharAyuM. bhAlA, zailya, talavAra, bANothI bhayabhIta thayelA sainiko bhujA kAyara thayA. zastronA saMghaTTAthI vIjaLInI choLo uchaLI. subhaTo prANanI darakAra rAkhyA vinA sanmukha thayA. baMdhAyelI DokavALA vetAlonI jema sainiko nAcavA lAgyA. zAkinIo lohI pIvA lAgI. zAnA mArathI chatra ane dhvajo chedAvA lAgyA. marelA sainikonA lohInI nadIo vahelA lAgI. ghaNA zUravIra bhaTonA kabaMdho (dhaDa) pragaTapaNe cAlavA lAgyA. lAkhonI saMkhyAmAM sainikonA mastako dekhAvA lAgyA. yamanagaranA lokone parama utsava thayo. A rIte bane paNa sainyonuM bhISaNa yuddha thayuM. (480) pachI muhUrtamAtrathI potAnA sainyanA bhaMgane joine dhIThAithI dIrdha brahmadattanI sanmukha doDyo. vAvala, bhAlA ane zailyo vagerethI devo ane manuSyone Azcaryakare evI zrI brahmadara ane dIrthanI laDAI thaI. navA sUryamaMDaLa samAna, atitINa ugradhAravALuM, atighora, zatrusainyane nAza karanAruM, eka hajAra yakSethI adhiSThita evuM cakra paMcAlAdhipanA putranA hAthamAM AvyuM. pachI tatkSaNa pheMkAyelA cakrathI dIrghanuM mastaka chedayuM. gaMdharva, siddha khecara ane manuSyoe kusumavRSTi karI ane kahyuM ke hamaNAM A bAramo cakrI utpanna thayo che. kAMpItyapuranI bahAra caudaratanA adhipatino bAra varasa sudhI atimahAna cakravartI mahotsava pravaryo. (486). have koIkavAra dezo bhamavAmAM jovAyelo eka brAhmaNa bhogo bhogavatA te navanidhinA svAmI pAse Avyo. teNe brahmadattane aneka sthAnomAM vividha prakAranI sahAya karI hatI je atibhaktivALo ane parama praNayanuM sthAna hato. bAra varasa sudhI abhiSeka mahotsava cAlato hato tyAre dvAra praveza nahIM maLavAthI cakrIne maLI zakyo nahIM. bAra varasane aMte dvArapALanI ghaNI sevA karI khuza karI tenI maherabAnIthI cakrIne maLyo. bIjA AcAryo kahe che ke bAra varasa sudhI cakravartIne maLI zakato nathI tyAre te moTA vAMsamAM jIrNa joDAone parovIne rAjAnI bahAra nIkaLavAnA samaye potAnI joDAnI dhvajAne hAthamAM laine je bIjA dhvajavAhako hatA tene ugravegathI doDIne maLyo. tyAre rAjAe tene joyo. A dhvajA kevI che ? ema vicAryuM ane tene puchyuM. brAhmaNe kahyuM ke A tamArI sevAkALanuM mApa che. he deva ! tamArI sevA karI tyArathI meM ATalA kALa sudhImAM ATalA joDA ghasI nAkhyA chatAM koIpaNa rIte tamAruM darzana na thayuM. sukRtajJatAthI pUrvanA upakArone manamAM yAda karatA brahmadare saMtuSTa haiyAthI kahyuM he bhadra ! eka varadAna mAga. huM mArI patIne pUchIne pachI tene je priya haze te mAgIza ema kahI potAnA ghare gayo ane strIne puchyuM. strIo ghaNuM karIne ati nipuNa buddhivALI hoya che tethI teNIe vicAryuM ke bahuvibhavavALo A paravaza Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 thaze. tethI ekeka ghare dararoja ekavAra bhojana ane eka dInAra dakSiNA mAga, ATaluM paNa pUratuM che. A pramANe tenA vaDe zikhAvAyelo te brAhmaNa rAjAnI pAse teTaluM ja mAge che. rAjA pUche che ke teM ATaluM atituccha kema mAgyuM ? huM khuza thayA pachI tAre sapheda cAmaro vIMjhatA bhabhakAvALuM rAjya mAgavuM joItuM hatuM ne ? brAhmaNa kahe che ke brAhmaNakuLamAM utpanna thayelA evA amAre rAjyanuM zuM kAma che ? pachI rAjAe sau prathama potAnA ghare dInAra sahita bhojana ApyuM. pachI kramathI aMtaHpura vagere lokoe ApyuM. batrIsa hajAra rAjAonA ghaNA hajAro kuTuMbo te nagaramAM vase che, tenA ghare vAro pUro nathI karI zakato to pachI jemAM inkroDa gAmo che ane ekeka gAmamAM hajAro gharo che evA saMpUrNa bharatakSetramAM te varAkaDo kayAre vAro pUro karI zakaze ? te vakhate manuSyonuM AyuSya eka hajAra varSanuM gaNAya che. ATalo kALa jIvanAro eka nagarane paNa kevI rIte pUro kare ? A pramANe pharIthI cakravartInA ghare bhojana karavAno vAro durlabha che tema saMsAra-aTavImAM jIvone pharI manuSyabhava durlabha che tema jANo. (505) manuSyabhavanI sAthe A cakravartInA dRSTAMtanuM jeTalA aMze sarakhApaNuM dekhAya che tene ahIM pUrvAcAryo batAve che. te A pramANe che jema sadhAyuM che sakala bharata kSetra jenA vaDe evo brahmadatta cakravartI thayo tema sarva jIvalokamAM sArI rIte ullasita thayuM che dharmacakravartitvanuM sAmrAjya jemanuM evA tIrthakara thAya che. jevI rIte A brAhmaNe mahA aTavImAM ghaNuM bhramaNa karyuM tema A jIva pUrve manuSya, narakAdi paryAyavALA apAra saMsAramAM anekavAra bhamyo che. jevI rIte cakravartInuM darzana karAvanAra dvArapALa che tema A manuSyabhava mithyAtva mohAdi ghAtikarmane toDI AtmasvarUpanuM bhAna karAvanAra che. jevI rIte A brAhmaNa anya strImAM Asakta bane ema nahIM icchatI brAhmaNane bhojanamAtramAM saMtuSTa karyo tema jene ekAMtika ane AtyaMtika evA muktivadhUnA sukha prati utsAha pragaTyo che tathA rAjya samAna saMyamalAbha paNa jene upasthita thayo che evA A jIvane karmaprakRtirUpa strI bhojanamAtranA sukha saMpanna vaiSayika sukhamAM Asakata kare che. ane te brAhmaNane cakravartInA ghara vagere sarva bharata kSetranA gharomAM bhojanano vAro AvI gayA pachI pharI cakravartInA ghare bhojanano vAro Avavo asaMbhava che tema je jIve samyagdharmanI ArAdhanA na karI hoya tene samyagdarzanAdi muktinA bIjanA lAbhanA phaLa svarUpa manuSya janmanI prAptino asaMbhava che. 1. saMsAranuM sukha anekAMtika ane anAtyaMtika hoya che. anekAMtika eTale koikane maLe ane koikane na maLe te anekAMtika sukha che anAtyaMtika eTale koI jIvane saMsAranuM sukha maLyA pachI AgaLa jatA nAza pAmI jAya che tethI anAtyaMtika che. jyAre mukti vadhUnuM sukha ekAMtika che eTale mokSamAM gayA hoya te badhAne maLe ane AtyaMtika che eTale mokSanuM sukha koipaNa nimittathI haNAtuM nathI, zAzvatakALa rahe che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 upadezapada : bhAga-1 have saMgraha gAthAnA zabdArthane kahe che- colla eTale bhojana. pUrve kahevAyela daSNatanI dvArA gAthAmAM je collaka e pramANe pada kahevAyuM che te pada dezI zabda hovAthI teno artha bhojana thAya che. arthAt collaka zabda bhojanano vAcaka che. ane te bhojana prathama brahmadattanA ghare levAnuM che. parivAra mArA mi tti sUtra dizAnuM sUcana kare che e nyAye ahIM parivAra zabdathI brahmadattanA aMtaHpurAdi parivAranA gharo levA, arthAt teonA gharamAM ekeka divase bhojanano vAro gaNavo, pachI cakravartIe bharatakSetramAM vasatA lokonA gharomAM bhojana karavAnA pUrva kahevAyela brAhmaNane kararUpe vArA nakkI karI ApelA che te sarvavArA pUrA thayA pachI te ja brAhmaNane cakravartInA ghare pharI vAro Avavo durlabha che tema pharI manuSyabhava prApta thavo dularbha che. ahIM mAtra brAhmaNanA ja vArA gaNavAnA paNa tenA putra-pautra AdinA vArA nahIM gaNavAnA. atha dvitIyadRSTAntasaMgrahagAthAjogiyapAsicchiyapAMDaramaNadINArapattijUyammi / jaha ceva jao dulaho, dhIrassa taheva maNuyattaM // 7 // gaja thAkSAvijI' thavapro niSpakSa vattAvitI nA pANAjI' akSau-tAbhyAmIpsitapAtena 'ramaNaM krIDanaM prArabdhaM, tathA dInArapAtrIpaNaH kRtazcANakyaniyuktapuruSeNa, dyUte tAdRze yathA caiva jayo durlabho''nyasya puruSasya 'dhIrasya' buddhimato mAnavasya tathaiva manujatvaM' durlabhaM pratibhAsata iti // 7 // have bIjA dRSTAMtanI saMgrahagAthA kahe che jema yaMtra prayogathI niyaMtrita athavA devatAe Apela be pAsA icchA mujaba DhaLe (paDe) che jemAM evA eka dInAranI zaratavALI jUgAranI ramatamAM ghIrapuruSanI jIta thavI durlabha che tema pharI manuSyabhava prApta thavo durlabha che. (saM. gA. 7) prathama pATalIputra nagaramAM naMdarAjAne mULasahita ukheDI nAkhavA sudhInI cANakyanI utpatti (hakIkata) kahevI. paraMtu graMthakAra svayaM ja AgaLa upara vistArathI kaheze tethI ahIM vistArathI varNana karyuM nathI. caMdragupta rAjya para sthApita karAye chate cANakya vicAre che ke naMdanI samRddha (rAjyano uddhAra karanArI) lakSmI maLI nahIM tethI tenA virahamAM rAjya kevI rIte calAvAze? lakSmInuM upArjana karavA mATe huM kevA prakArano upAya karuM ? pachI teNe yaMtravALA pAsAnI racanA karI. bIjA keTalAka kahe che ke devatA adhiSThita pAsA meLavyA. pachI eka sudakSa 1. sUranA sUtramiti - sUtra mAtra mArganuM sUcana kare che paNa mArga kevo che, mArgamAM zuM zuM Ave che vagere varNana karatuM nathI tema ahIM parivAra mArAma'e sUtra bharatakSetramAM parivAronuM sUcana kare che paNa bharatakSetramAM keTalA nagara che, keTalA gAma che, keTalA parivAro che vagere varNana karatuM nathI. te arthapattithI jANI levA joIe. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 41 manuSyane kahyuM ke A be pAsA che ane A dInArathI bharelo thALa che tene laine tuM traNa rastA, cAra rastA vagere upara evI ghoSaNA kara ke je mane cUtamAM jItaze te A dAnArano thALa meLavaze. have koIpaNa rIte huM jItuM to teNe mane eka dInAra ApavI ane e pramANe te satata niraMkuza jUgAra ramavA lAgyo. te koithI jItI zakAto nathI paNa te bIjA badhAne jItI le che. atidakSa paNa koI manuSya vaDe tene jItI levo jema durlabha che tema manuSya bhavamAMthI bhraSTa thayela AtmAne pharI manuSya bhava maLavo durlabha che. gAthAno zabdArtha- sauLijI eTale yaMtra prayogathI niyaMtrita athavA devatAthI adhiSThita be pAsA. ane te icchA mujaba DhaLatA (paDatA) hovAthI tenAthI ramata ramavI zarU karI. tathA temAM eka dInAranI zarata rAkhavAmAM AvI. cANakyanA niyukta puruSa vaDe tevA prakArano jUgAra AraMbhAyo jethI tenI ja jIta thAya che, bIjA dhIra buddhimAna puruSanI jIta thavI durlabha che tema manuSyabhavanI prApti thavI durlabha jaNAya che.(7) atha tRtIyadRSTAntasaMgrahagAthAdhaNNe tti bharahadhaNNe, siddhatthagapatthakheva therIe / avagiMcaNamelaNao, emeva Thio maNuyalAbho // 8 // athAkSarArthaH / dhanne'tti dvAraparAmarzaH, 'bharahadhanne'tti bharatakSetradhAnyeSu madhye kenApi devena dAnavena vA kutUhalinA 'siddhArthAnAM' sarSapANAM prasthasya' setikAcatuSTayAtmakasya kSepaH kRtH| tataH sthavirayAtyantavRddhayA striyA kartRbhUtayA 'avagiMcaNa'tti avavecanenAzeSadhAnyebhyaH pRthakkaraNena yad 'mIlanaM' prastutasarSapalAbho manuSyaprAptiriti // 8 // have trIjA khritanI saMgrahagAthAne kahe che gAthArtha thai eTale bharata kSetramAM thatA sarva dhAnyamAM eka prasthaka pramANa sarasavanA dANA nAkhI barAbara bheLavI daI eka vRddhAne temAMthI vINavAnuM kahevAmAM Ave to temAMthI dANA vINavuM jeTaluM duSkara che teTaluM pharI manuSyabhavane prApta karavuM duSkara che. (8) lpanAthI koI eka deve bharatakSetramAM thatA sarvadhA ne kutUhalathI bhegA ryA. temAM eka prasthaka (pAlI) pramANa sarasavanA dANA nAkhavAmAM Ave, pachI barAbara mizraNa karavAmAM Ave, pachI eka durbaLa, daridrathI dUmita, kaMIka rogathI pIDAyela zarIravALI, supaDAvALI DozIne sUpaDAthI sovIne dhAnyane alaga pADavAnuM kahevAmAM Ave to pachI te DozI sarasavano prasthaka mULa je sthitimAM hato te sthitimAM pharI meLavavA zarUAta kare to zuM te vRddhA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upadezapada : bhAga-1 pharI sarasavanA prasthakane meLavI zake ? arthAt dhAnyanA DhagalamAMthI sarasavanA dANA chUTA pADIne pharI prasthaka bharI zake ? A pramANe aneka yoniomAM paribhramaNa karatA jIvane manuSyabhavanI prApti thayA pachI mohathI malina thayelA manuSyone niSphaLa karelo manuSyabhava pharI maLavo ati durlabha che. akSarArtha- ne e dvAra parAmarza che. ma ne tti koika kutUhalI deve ke dAnave bharatakSetramAM pAkatA dhAnyomAM eka prasthaka (cAra setikA) pramANa sarasavanA dANA nAkhyA. pachI kArya karavA baMdhAyelI (nokarANI) atyaMta vRddha strIne zeSa dhAnyamAMthI sarasavanA dANAne chUTA pADavAnuM kArya soMpavAmAM Ave to pharI sarasavano lAbha thavo durlabha che tema bhraSTa thayela manuSyabhavano pharI lAbha thavo durlabha che. (8) atha caturthadRSTAntasaMgrahagAthAjUyammi theranivasuyarajasahaTThasayayaMsidAeNa / etto jayAu ahio, muhAi neo mnnuylaabho||9|| kathAkSAH "nRpattitAraparama- "virakRpa'nAma 'suto' nA rAjyAkAkSI saMpannastato'sau pitrA proktaH, yathA- 'sahaThThasayayaMsidAeNa' iti iyaM sabhA tvayA tadA jitA bhavati yadyaSTazataM vArAn ekaikAzrirekena dAyena jIyate, tatazca rAjyaM labdhumarhasi nAnyathA 'ito' saMbhAvanIyAt 'jayAu' tti sabhAjayAt 'adhikaH' samadhiko durlabhatayA 'muhAe'tti mudhikayA zuddhadharmArAdhanatayA mahAmUlyaviraheNetyarthaH 'neyo' jJAtavyo manuSatAma' rUti para II have cothA dAMtanI saMgrahagAthA kahevAya che gAthArtha- sthavira rAjAnA putrane rAjyanA lAbha mATe ekaso ATha-ATha khUNAvALA ekaso ATha thAMbhalAvALI sabhAne abhaMga dAvathI jUgAramAM jItavI jema durlabha che tema gumAvela manuSyabhavane pharI meLavavo durlabha che. (9) A bharatakSetramAM dhana-dhAnyathI samRddha vasaMtapura nAmanuM nagara che. tyAM ghaNA prarAkramathI yukta jitazatru nAmano rAjA che ane potAnA rUpathI jItI lIdhI che devIone jeNe evI dhAriNI nAmanI tenI strI che. te baMne rAjyabhArane vahana karavA samartha puraMdara nAme putra thayo. ati nirmaLa vizALa kuLamAM janmelo, cAra prakAranI buddhithI yukta, haMmezA rAjAnA kAryamAM sajja evo satya nAmano amAtya hato. te rAjAne eka sabhA hatI jene ekaso ATha thAMbhalA hatA, ane atimanohara rUpavALI hatI ane duzmananA cittano kSobha karavA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 43 samartha hatI. te sabhAnA ekeka thAMbhalAmAM ekaso ATha khUNA hatA. sarve khUNAo maLIne agIyAra hajAra chaso cosaTha hatA (11664). A pramANe rAjyanuM pAlana karatA rAjAno ghaNo kALa pasAra thayA pachI teno duSTamanavALo putra vicAre che ke koIpaNa upAyathI meLaveluM rAjya sAruM che evo janavAda varte che. tethI potAnA sthavira pitAne mArIne huM rAjyane grahaNa karuM. amAtyae tenA bhAvane jANyo ane rAjAne jaNAvyuM. rAjAe putrane bolAvIne hyuM ke tuM kramanI rAha jo, arthAt ApaNA vaMzamAM krama pramANe rAjyanI prApti thAya che. have jo tane rAjya meLavavAnI bahu utAvaLa hoya to ekeka dAvathI niraMtara ekaso ATha vAra jItIne eka thAMbhalo jitAya che evA ekaso ATha thAMbhalA abhaMga dAvathI jItI le to huM tane rAjya ApuM. jevI rIte lAMbA kALathI paNa 108 khUNAvALA 108 thAMbhalA akhaMDapaNe jItavA durlabha che tema saMsAranA gahana bhogavilAsamAM Asakta jIvone pharI manuSyabhava maLavo durlabha che ema tame jANo. - gAthAno akSarArtha- gUtti e dvAraparAmarza che. kahevAyela nAmavALA sthavira rAjAno putra rAjyano AkAMkSI thayo tyAre pitAe kahyuM. A sabhA tArA vaDe jitAyelI tyAre kahevAze jyAre tuM ekeka thAMbhalAne 108 vakhata akhaMDa dAvathI jItI le. pachI tuM rAjyane meLavavA yogya banaze bIjI rIte nahIM. AthI kadAca A (sabhA jItavI) paNa saMbhava bane paNa zuddha dharmanI ArAdhanA karyA vinA gumAvI dIdhela manuSyabhava pharI prApta karavo vadhAre durlabha che ema jANavuM. atha paJcamadRSTAntasaMgrahagAthArayaNe tti bhinnapoyassa tesiM nAso smuddmjjhmmi| aNNesaNammi bhaNiyaM, tallAhasamaM khu maNuyattaM // 10 // akSarArthaH / 'rayaNe 'tti dvAraparAmarzaH, 'bhinnapotasya' samudradattavaNija iti zeSaH. 'teSAM' ratnAnAM ratnadvIpopAttAnAM nAzaH 'samudramadhye''bhUt, tatastena vaNijA anveSaNe' ratnAnAM prArabdhe yAdRzo ratnalAbho, 'bhaNitaM' pUrvamunibhiH 'tallAbhasamaM "khuH' evArthaH, tatastallAbhatulyameva 'manujatvaM' prastutamiti // have pAMcamA dRSTAMtanI saMgrahagAthA kahevAya che gAthArtha- jenuM vahANa bhAMgI gayuM che evA vANikanA samudranI aMdara paDI gayelA ratone samudramAMthI pharI zodhavA (meLavavA) durlabha che tema gumAvelo manuSyabhava meLavavo durlabha che. (10) 1. niraMtara eTale paccIsa vakhata lagalagATa jItI jAya paNa chavvIsamI vakhata hArI jAya to AgaLanI badhI jIto niSphaLa thayelI jANavI. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 upadezapada : bhAga-1 rato ane karIyANAnI vastuothI prasiddha thaI che kIrti jenI evI tAmralipti nagarImAM nathI niyamana karAyuM citta jenuM (arthAt jeNe parigraha parimANavrata lIdhuM nathI) evo samudradatta nAmano vaNika hato. te kyAreka vividha prakAranI vastuothI vahANane bharI ratadvIpamAM gayo ane ratono saMyoga karyo, arthAt ghaNAM rato bhegA karyA. manoratha pUrNa thavAthI te pAcho vaLyo. eTalAmAM samudranI madhyamAM tAmralipi najIka Ave che teTalAmAM puNyanA kSayathI tenuM vahANa bhAgya ane atigahana sAgaramAM cAre dizAmAM tenA sarvapaNa rato verAyA ane te samudradatta pATiyAne prApta karI koIpaNa rIte kAMThe pahoMcyo. khArA jaLathI bhInuM thayuM che sarva zarIra jenuM evo te kaluSita cittavALo thayo. svastha thayA pachI ratonI tapAsa karAvI. jema tene samudramAMthI ratnono samUha pharI pAcho maLavo durlabha che tema ahIM bhraSTa thayela manuSyabhava pharI pAcho maLavo durlabha che. gAthAno akSarArtha- rayo tti e dvAra parAmarza che. jenuM vahANa bhAMgI gayuM che evo te samudradatta vaNika che. ahIM mULa gAthAmAM tenuM nAma nathI ApyuM. teNe ratadvIpanI aMdara je rato upArjana karyA teno nAza samudramAM thayo. pachI te vaNika samudranA taLiyAmAM ratonI tapAsa karAve che chatAM ratano maLatA nathI tema manuSyajanma gumAvI dIdhA pachI manuSyabhava maLato nathI ema pUrvanA munioe kaheluM che. Avazyaka cUrNimAM A ratanuM dRSTAMta bIjI rIte ApeluM che. te A pramANe, nItithI zobhatA vizALa janasamudAyathI samAkarNa evuM sukozala nAmanuM nagara hatuM. temAM dhanadatta nAmano vaNika adbhuta saMpattino mAlika hato. tenI priya patI dhanazrIne ATha putro thayA ane tenI pAse ghaNI ratarAzi saMpatti temaja agaNita gharavakharI hatI. te nagaramAM vasaMtotsava zarU thayo tyAre jenI pAse jeTalA kroDa dhana hoya te teTalI dhajAo pharakAve che. paNa te vaNika ratonuM mUlya kroDamAM paNa AMkI zakavA samartha nathI. tethI dhvajAo pharakAvato nathI. kALathI te vRddha thayo tyAre koIka vakhate kAryanA vazathI bahAra dUra dezAMtara gayo eTale taruNa buddhivALA putroe dhvajAnA kutUhalane manamAM karIne rato veMcavAnuM zarU kyuM ane ghaNI dhanakoTio upArjana karI. teoe pratyeka mahotsavamAM pavanathI pharakatI kaNa kaNa avAja karatI ghugharIonA samUhathI yukta potAnA mahela para seMkaDo paMcavarNI dhvajAo pharakAvI. A pramANe pravRtti cAlI rahI che tyAre teono pitA pAcho Avyo. teNe puchyuM ke rato amUlya hatA tene kema veMcyA ? AvuM aNaghaTatuM kema AcaryuM ? te cAlI gayelA vaNikone mUlya pAchuM ApI te rato mArA ghare jaladI pAchA Ave tema karo, arthAt tame dhana pAchuM ApI mArA rato laI Avo. te AThe putro vaNikone zodhavA pArasakUla vagere Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 dezAMtaromAM kramathI gayA. athAga prayatnathI teoe tapAsa karI paNa teo cAlI gayA hovAthI kyAMya paNa bheTo na thayo. jema teone pharI ratnonI prApti thavI durlabha che tema manuSyabhavathI bhraSTa thayelAone manuSyabhavanI prApti thavI durlabha che. atha SaSThadRSTAntasaMgrahagAthA sumiNammi caMdagilaNe, maMDagarajjAI doNha vINaNao / nA'NutAva sumiNe, tallAhasamaM khu maNuyattaM // 11 // 45 atha gAthAkSarArthaH - svapne iti dvAraparAmarzaH, 'candragrasane' svapne iva candrapAnalakSaNe sati 'majurAjye' 3rUpe saMpanna 'yo:' rezimULahevoH, ta kRtyArlR'viinnnno' tti svapnaphalavyaJjanAt kArpaTikaphalasvapnapAThakakRtAt tato dezikena 'jJAte' vyaJjanaprastutasvapne rAjyaphale'vabuddhe 'nutApaH ' pazcAttApaH kRtaH, 'suviNe' iti, tataH punarapi prastutasvapnalAbhAya svapne zayane prakrAnte sati 'tallAbhasamaM' prastutasvapnalAbhasadRzaM, ghuvadhAro, 'manunabhaM' prastutamiti rAo 5 have chaTThA dRSTAMtanI saMgrahagAthA kahevAya che-- 6 caMdranuM pAna karavA svarUpa svapra baMnene sarakhuM AvyuM hovA chatAM eke pragaTa karyuM tethI tene pUDalo maLyo. bIjAe pragaTa na karyuM tethI tene rAjya maLyuM. A hakIkata jANI pahelAne pazcAttApa thayo. pharI rAjya maLe tevA svapranI jhaMkhanA karI. to zuM tene pharI tevuM svapra prApta thAya ? tema tevA svapranI jema pharI paNa manuSyabhava durlabha che. (11) mUladevanI kathA avaMtIdezamAM atinirmaLa vaibhavanA vazathI je svargapurIne jItavA samudyata thai che te ujjainI nAmanI zreSTha nagarI che. ugra parAkramanA vazathI jitAyA che sarvadizAmaMDalo jenA vaDe evo kalAnipuNa jitazatru rAjA tenuM pAlana kare che. samasta dezomAM jeno vyApAra cAla che evo parvata jevo sthira, dAnavIra, bhogI, mahAbhAgyazALI acala nAmano sArthavAha te nagarImAM vase che. tathA te nagaramAM lAvaNyano samudra, kamaLa jevI AMkhovALI, AvelA lokAnA manamAM vasanArI arthAt AvanAranA bhAvane jANanArI ane anusaranArI dhanathI samRddha evI devadattA nAmanI gaNikA vase che. tathA cora, vyasanI, kautukI, catura, vidvAna ane dhArmikajanomAM prathama prazaMsAne pAmelo, rAjakuLamAM utpanna thayelo, rAjalakSaNothI pUrNa, zreSTha, kIrtine pAmelo evo mULadeva nAmano dhUrta che. snehanA sAravALA, nirdoSa viSayasukhane bhogavatA, devadattA gaNikAne khuza karatA tenA divaso pasAra thAya che. (7) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 upadezapada : bhAga-1 have koIka vakhata vasaMtotsava samaye acala sArthavAhe mULadevanI sAthe zibikAmAM ArUDha thayelI udyAnamAM krIDA nimitte jatI devadattAne joI. tatkSaNa tenA upara gADha rAgI thayelo sArthavAha vicAre che ke A dhanyapuruSone yogya che. tethI kayA upAyathI A mArA manorathone pUrNa karanArI thAya ? tenA aneka dAnAdi prakAre upacAra karavA lAgyo, arthAt gaNikA potA para rAgavALI thAya te mATe aneka vastuonuM dAna karavA lAgyo. gaNikAo upacAra mAtrathI vaza thanArI hoya che, tethI je te upAyathI vezyAne potAnI rAgI karI. vezyAe ghaNA snehane batAvanAra acalanuM bahumAna karyuM. arthAt acalanA bhoganI prArthanA svIkArI. saMdhyA samaye udbhaTa zRMgAra karI acala zreSTha citrovALI bhIMtathI yukta, nirmaLa maNiothI jaDelI bhUmivALA, caMdaravAthI sahita, dIpatA ratonA dIpakonI prabhAthI nAza karAyo che aMdhakArano samUha jemAM evA vAsabhavanamAM Avyo. teNIe AsanAdinA pradAnathI satkAra karyo. acalanI sAthe ghaNAM bhogo bhogavatI te A pramANe kALa pasAra kare che, paraMtu te mUladevane viSe haMmezA ja atyaMta snehavALI che. akkAnA bhayathI A mUladevane potAnA gharamAM lAvatI nathI, cittamAM kaMIka khinnatA pAme che. mAtAe tenA A bhAvane jANyo ane kahyuM: he putrI! tane je game che teno tuM prathama praveza karAva (lAva) Ama kema jhUre che ? samaye teNIe mULadevane praveza karAvyo ane akkAe mUladevane kahyuM: te A pramANe- "strI apAtramAM rame che, viSNu (varasAda) parvata upara varase che, lakSmI nIcano Azraya kare che, prAyaH prAjJa nirdhana hoya che." devadattA kahe che ke huM dhanamAM lubdha nathI paNa guNamAM lubdha chuM. sarva ja guNo ahIM mUladevamAM ja rahelA che. mAtAe kahyuM ke- acala aneka guNasamUhathI yukta che tethI tane arpaNa karAyo che. te kahe che ke to tenI parIkSA karo. pachI teNIe dAsIne zikhAmaNa ApI ke acalanI pAse jaIne kahe ke tArI vallabhAne zeraDI khAvAnI ghaNI IcchA thaI che. tenI A mAgaNIthI saubhAgyavaMtomAM potAne agresara mAnato acala zeraDInA aneka gADAone mokale che. mAtAe kahyuM ke acalanI udAratAne tuM jo eka vakhata kahevAthI jeNe ATalo moTo vyaya karyo. viSAda sahita te kahe che ke zuM huM hAthINI chuM ? jethI samAryA vinAnA mUlasahita ATalA zeraDInA sAThAo mokalyA che. to pachI mUladevane kahevaDAva te zuM mokale che te ApaNe joIe. dAsIne mokalI bhUladevane jaNAvyuM. te vakhate te dhUtazALAmAM hato. pachI teNe dazakoDI laI temAMthI be koDInA be zeraDInA sAThA lIdhA, be koDInA be navA koDiyA lIdhA. bAkInI koDIthI cAturthAta lIdhI. tINa chUrIthI cholIne gaMDerI banAvI ane saLIomAM parovI. cAturjata chAMTIne be koDiyAmAM mUkI dAsIne ApI tene mokalAvI. devadattAe mAtAne batAvIne kahyuM ke baMnenI buddhinuM aMtara jo. mUladeve vagara mahenate khAI 1. cAturthAta eTale dAlacInI, tamAlapatra, ilAicI ane nAgakezaranuM mizraNa. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 upadezapada : bhAga-1 zakAya tevI gaMDerI banAvIne mokalI che. acale moTo vyaya karyo paNa mane upayogI thAya evI rIte sudhArIne na mokalAvI. A ekAMtathI mUladevanA guNo jue che ema kheda pAmelI mAtA vicAravA lAgI ke, evo kayo upAya karuM jethI A mUladeva acalathI parAbhava pAme ane mArA ghare pharI Avato baMdha thAya. (30) have koIka vakhata teNIe acala sArthavAhane kahevaDAvyuM ke tamAre kapaTathI anya grAma prayANa karI saMdhyA samaye ahIM AvavuM. teNe te rIte gamana karyuM. eTale khuza thayelI devadattAe mUladevane ghare bolAvyo ane keTalAmAM tenI sAthe krIDA kare che teTalAmAM acala sArthavAha vidyutanI jhaDapanI jema jaladIthI tyAM Avyo ane gRhanI aMdara pravezyo ane mUladeva zayA nIce chupAI gayo ema acale jANyuM. gaNikAne kahyuM ke A ja zayyA para mAre snAna karavuM che. te kahe che ke phogaTa A zapyA kema kharAba karo cho ? acale kahyuM ke mArI ja zapyA bagaDe che paNa tAru kAMI bagaDatuM nathI. abhaMgana udvartanAdithI snAnavidhi zarU karAyo. pANInA kaLaza reDavA samaye mUladeva vicAravA lAgyo ke are ! are ! vyasanonA vazathI tAre potAne A pramANe saMkaTo AvyA. hyuM che ke "saMpattione prApta karIne koNa garvita nathI thayo? kayA viSayInI (viSayone bhogavanAranI) Apattio nAza pAmI ? A jagatamAM strIothI konuM mana maraDAyuM nathI ? rAjAone koNa priya hoya? koNa kALa(yamarAja)no koLiyo nathI thayo ? evo koNa yAcaka che je mAnane pAmyo hoya ? athavA durjanonI jALamAM phasAyelo kayo puruSa kuzaLatAthI bahAra nIkaLyo che ?" jAranI jema pANIthI bhiMjAyelo mUladeva jeTalAmAM zayyA nIcethI nIkaLe che teTalAmAM acale sajjaDa mUThIthI mAthAnA vALa pakaDIne kahyuM ke hamaNAM huM tane zuM karuM ? arthAt zuM zikSA karuM ? mUladeva kahe che ke potAnA duzcaritranA vazathI huM tArA hAthe pakaDAyo chuM. tethI tane je game te kara. tenI vacana caturAIne sAMbhaLIne Azcaryacakita thayelo acala kahe che ke kharekhara bhAgyanI pariNatithI sajjano paNa AvI Apattine pAme che. saMpUrNa aMdhakArano nAza karanAra, jagatamAM cUDAmaNipadane pAmelo sUrya paNa rAhuthI kaSTane pAme che. he bhadra ! kayAreka kaSTamAM paDelA mane paNa sahAya karaje ema kahI satkAra karIne acale mUladevane rajA ApI. pUrve kyAreya prApta nahIM thayela parAbhavanA kalaMkathI lajjita ane vilakho thayelo mULadeva bennAtaTa nagara tarapha javA lAgyo. bhAthAmAtrathI paNa rahita mahAaTarInA 1. avanavA eTale + gawAre cAle nahIM te sthira (sajajaDa-daDha) ane vara mama ti pravara: eTale mUThI, arthAt sajjaDa mUThIthI. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 upadezapada : bhAga-1 mukha pAse pahoMcyo tyAre vANImAtrathI sahAya kare tevA lobharUpI sarpathI sAyela, jAtithI Dhakka, bhagna (hatAza), bhAthAthI yukta, nAmathI saddhaDa evA eka musApharane mArgamAM jato jue che. AnA bhAthAnI sahAyathI huM hamaNAM cAlu, A mane nirAza nahIM kare, arthAt mane khAvAnuM Apaze. te baMne paraspara vAto karatA cAlyA. divasanA trIjA pahore grAma ane mArga vagaranI aTavImAM koIka pANIvALA pradezamAM pahoMcyA ane vizrAma karavA beThA. bhAthAmAMthI sastune bahAra kADhI patrapuTikAmAM pANI sAthe masaLIne ekalAe ja khAdhuM. mUladeva najIkamAM hovA chatA niSphara manavALA saddhaDhe vacana mAtrathI paNa bhojananuM nimaMtraNa na ApyuM. kRpaNanA AcaraNone dhikkAra thAo ! kharekhara A bhUlI gayo che tethI teNe nimaMtraNa nathI ApyuM. AvatI kAle nimaMtraNa Apaze ema mAnIne mUladeva tenI ja sAthe cAlyo. A pramANe bIje divase paNa teNe jarA paNa nimaMtraNa na ApyuM. - trIjo divasa thayo tyAre baMne paNa aTavIne oLaMgI gayA ane vasatinI najIka AvyA. bhojananI AzA ApI hovAthI A mAro ghaNo upakArI che ema vicArIne mUladeve kahyuM: he bhadra ! potAnA kAryamAM pravRtta thA, mane yAda karaje. mane jyAre rAjya maLe tyAre mArI pAse Avaje huM tane gAma ApIza. (22) divasanA bIjA pahore gAmamAM Avyo, akliSTa manavALo, hAthamAM pAMdaDAno puTa (paDiyo) laIne gAmamAM bhikSA mATe gayo. paDiyo bharAya teTalA phakta aDadanA ja bAkaLA maLyA. atyaMta utsukatA rahita dhIme dhIme taLAvane kAMThe cAlyo. ATalAmAM praphullita netra ane manavALA mUladeve mAsakSamaNanA tapathI vizeSa zoSAyuM che zarIra jenuM evA pAraNA mATe udyAnabAjuthI gAma tarapha AvatA eka munine joyA. aho ! mArA puNyanI zreNI kevI che ! nirbhAgI ciMtAmaNi paNa meLave che, nirbhAgI kyAreka lpavRkSa paNa meLave che. nirbhAgIo vaDe A munidAna prApta karatuM nathI. arthAt nirbhAgIo supAtra dAna ApI zakatA nathI. ahIM je kSaNe je ApavA mATe meLavAya che te ati kiMmatI che. mane hamaNAM dAna ApavA aDadanA bAkaLA ja maLyA che bIjuM kaMI maLyuM nathI. ati ghaNA romAMcathI yukta, harSanA AMsuthI bhinAI che be AMkho jenI evo mULadeva kahe che ke he bhagavan! mArA upara karuNA karIne A bAkaLAne grahaNa karo. mathI nAkhyuM che abhimAnane jeNe evA munie paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI zuddha ane paryApta jANIne pAtramAM grahaNa karyA. mULadeva kahe che ke kharekhara dhanya puruSonA bAkaLA paNa sAdhunA pAraNA mATe thAya che. jeTalAmAM ati khuza thayo teTalAmAM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 AkAzamAM munibhakta devatAe varadAna mAga ema kahyuM tyAre mULadeva devI pAse devadattA gaNikA, eka hajAra hAthI ane rAjya mAge che ane bAkI vadhelA bAkaLAthI bhojana karyuM. amRtamaya bhojanathI te ghaNI tRptine pAmyo. (63) 49 sAMjanA samaye bennAtaTa nagare AvIne dharmazALAmAM sUto. prabhAta samaye ati sapheda prabhAthI ujvalita karAi che dizAnI zobhA jenA vaDe evA pUrNimAnA caMdramaMDalanuM pAna karato potAne jue che. bIjo musAphara paNa tevA ja caMdramaMDaLane jue che. te baMne sAthe jAgyA, kolAhala thayo jANIne atimaMda bhAgyavALo musAphara musApharonI pAse svaprane kahI ane svapranA phaLane pUche che teTalAmAM eka musAphare kahyuM ke tane ghI goLathI saMrpUNa puDalAno lAbha thaze. bIjA divase DhAMkavAmAM AvatA arthAt chAparuM lagADAtA koi ghare Avyo ane gharanA svAmIe musApharane joyo ane ghI goLathI yukta puDalo Apyo, arthAt musAphare puDalo meLavyo. atinipuNamativALA mULadeve vicAryuM ke svapra ATalA mAtra phaLavALuM nathI, A loko svapraphaLanA ajANa che. have sUryodaya thayo tyAre mULadeva prabhAtanA kAryo karIne, phulonI aMjali bharIne svaprapAThaka pAse Avyo. tenA caraNo pUjIne, pradakSiNA karIne mAthuM namAvI aMjali joDI svapramAM thayela caMdrapAnanuM nivedana karyuM. pachI svaprapAThaka te svaprane rAjyaphaLavALuM jANI prathama potAnI lAvaNyarUpa amRtathI bharelI kanyAne paraNAvIne kahyuM ke A tAruM svapra sAtadivasanI aMdara tane rAjya apAvaze. ema ja thAo ema mastake aMjali joDI svIkAryuM. kramathI bennAtaTa nagaramAM Avyo. pachI vicAryuM ke huM atyaMta nirdhana chuM tethI nagaramAM kevI rIte pharuM ? pachI rAtre eka dhanavAnanA ghare khAtara pADyuM. ArakSakoe pakaDyo, bAMdhIne nyAyAlayamAM laI gayA. corane vadhano daMDa che ema nItizAstrane yAda karato amAtya tene vadhanI sajjA kare che. jeTalAmAM vadhabhUmie lai javAya che teTalAmAM mUladeva vicAre che ke zuM pUrve bhAkheluM sarva khoTuM thaze ? pachI nagaramAM tenA ja udayamAM AvelA nikAcita puNyanA vazathI, prabaLa zULanI vedanAthI pIDita zarIravALo rAjA aputrIo mare che. hAthI, ghoDo, chatra, ane be cAmara temaja kaLaza ema pAMca divyo karAya che. pachI devatAo jaladIthI paMca divyomAM avatare che. rAjyane mATe rAjyane yogya na22ta cAra rastA vagere 1. zrAvaka bhojana rAMdhe tyAre cha kAya jIvanI hiMsA thatI hovAthI tenuM bhojana viSa bhojana kahevAya che paraMtu A ja bhojanane supAtramAM ApIne bhojana kare to tenuM bhojana amRta bhojana banI jAya che. kemake bhojana banAvatA je pApa baMdhAyuM che te supAtra dAnanA prabhAvathI nAza pAme che. ahIM mULadeva bhojana mAgIne lAvelo che eTale anumodanAno doSa rahelo che paraMtu supAtramAM ApIne anumodanAnA pApane nAza karI amRta bhojana karyuM. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 nagaranA sarva sthAnomAM divyo vaDe zodhAya che tyAre hAthIe gadheDA para ArUDha thayelA, sUpaDAnA chatravALA, koDiyAnI mALA paherelA, lAlageru copaDelA, mezanA lIMpaNathI lIMpAyela che zarIra jenuM evA, sAme AvatA mUladeva corane joyo. hAthIe citkAra ane ghoDAe moTo hesArava karyo. hAthI kaLazane lai abhisiMcana karI potAnA skaMdha upara besADe che. hAthI upara beThelA mULadeva upara turata chatra dharAyuM ane cAmara DhaLyA. baMdI vRMdoe sarva nabhAMgaNanA mArgane bharI denAruM vAjiMtra vagADyuM ane ati mahAna jayanAda karyo. nagaranA cokamAM motI ane maNiothI maMDita rAjasabhAmAM pahoMcyo, sAmatavarge siMhAsana para beThelA mULadevane namaskAra karyA. potAnA pratApathI vairI rAjAono parAbhava karIne mahArAjA thayo. sajjanonA manane raMjita karI te icchA mujaba rAjyasukhane bhogave che. lokamAM pravAda thayo ke ANe svapramAM caMdramaMDaLanuM pAna karyuM che tenA prabhAvathI AvA prakAranuM rAjya meLavyuM che ane te musAphare A hakIkatane sAMbhaLI ane vicAryuM ke mane AvA prakAranuM rAjya kema na maLyuM ? loke kahyuM ke ayogyanI pAse svapna prakaTa karavAnA doSathI naranAthapaNuM na maLyuM. AthI huM AvuM ja svapra pharIvAra meLavuM ane te svapra koi nipuNane kahIza jethI AvI rAjyanI saMsiddhi prApta thAya. pracura dahIM-chAzavALuM bhojana karIne sunAro te icchAmujaba svane mAgato ghaNo kALa kleza pAmyo. paNa tevuM svapra pharI na AvyuM. jevI rIte tene pharI AvA prakAranuM svapra durlabha che tema manuSyone apArasaMsAramAM bhraSTa thayela manuSyabhava pharI maLavo durlabha che. have prastAvathI prApta thayelo kathAnakano bAkIno thoDo bhAga che te kahevAya che. (92) koi vakhata te rAjA vicAre ke mane mada jharatA zreSTha hajAra hAthIovALuM rAjya maLyuM. eka ahIM devadattA nathI tethI nyUna (khAmI) lAge che. kAraNa ke kahyuM che ke snehALa niSkAraNa tyAga karato nathI. RRSi seMkaDo saMkaTomAM paNa muMjhAto nathI, vaibhavI garvita thato nathI, sajjana saraLa svabhAvI hoya che, subhaga caMdra jevo saumya hoya che. AvA manuSyanA saMgamAM svarga che ke parvatanA zikhara upara svarga che ? 50 dAna ane mAna svIkArAyA che jenA vaDe, karAyo che namaskAra jene, ghaNA prakAre karAi che prArthanA jene evA ujjainInA svAmIe mULadevane devadattA samarpita karI. saddhaDabhaTTe sAMbhaLyuM ke mULadeve rAjya meLavyuM che eTale te jaladIthI bennAtaTa nagare Avyo. rAjAne maLyo. mULadeve tene uttama gAma sAthe rajA ApIne kahyuM ke mArA dRSTipathamAM tAre na AvavuM tema vartavuM. (96) have koika vakhata ujjainIthI dhanopArjana mATe ghaNAM lokonI sAthe acala dezAMtara gayo. tyAM upArjana karAyela ghaNA vibhavathI gADAo bharIne acala bhAgyanA vazathI bennAtaTa nagare Avyo. tyAM majIThAdi karIyANAmAM ghaNI kiMmatI vastuo chUpAvIne karacorI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 upadezapada : bhAga-1 karavA prayatna karyo. kara adhikArIoe tenI yukti pakaDI pADI rAjAnI samakSa hAjara karyo. pachI saMbhramathI cakita AMkhothI rAjAe acalane joyo. are A ati addabhUta che, sArthavAha ahIM kevI rIte ? he mahAyaza ! huM koNa chuM tuM oLakhe che ? acala kahe che- he deva ! zaradaRtunA caMdranI kAMti jevI nirmaLa kIrtithI bharAyuM che bhuvana jenA vaDe evA Apane koNa na oLakhe ? potAnA vRttAMtane kahI rAjAe teno duSkara satkAra karyo. tene khuza karI ucita samaye rajA ApI. acala ujjainamAM Avyo, bhAIone maLyo ane mUladeve je satkAra karyo te kahyo. (103) have benAtaTa nagaramAM eka cora cAlAkIthI dararoja dhanavAnone ghare khAtara pADe che. rakSaNa karanAra loka dakSa ane sajAga hovA chatAM tene joI (pakaDI) zakato nathI. rakSaNa karanAra loke rAjAne nivedana karyuM: he deva ! te cora jovAto (pakaDAto) nathI. kharekhara teNe adazyakaraNa vidyA siddha karI haze athavA te corI karanAra deva ke khecara hovo joie. nahIMtara koIpaNa vaDe kyAMya paNa kevI rIte na dekhAya ? pachI nIlavastrane paherIne, pracaMDa talavAra ane daMDane hAthamAM laIne mUladeva svayaM ja rAtrinA prathama pahore nIkaLIne devaLaparaba-sabhA-zUnyagRha-udyAnAdi sthAnomAM ghaNA upAyothI zodhavA lAgyo. have eka paraba upara gADha aMdhakAranA samUhanA vazathI saMdhAyo che dRSTino pracAra jemAM evI rAtrInA madhyabhAganA samaye sabhAloka sUI gayA pachI kapaTathI mUladeva paNa tyAM sUvA pravRtta thayo. pachI tyAM maMDika nAmano cora Avyo. teNe dhImethI mUladevane uThAvyo ane kahyuM: he bhadra! tuM koNa che ? mUladeve kahyuM: huM anAtha musAphara chuM. core kahyuM: tuM mArI pAchaLa Ave jethI tane vAMchita arthanI siddhi thAya. hA huM AvuM chuM ema kahI rAjA tenI pAchaLa gayo. koika dhanikanA ghare khAtara pADyuM, tyAM ati ghaNo gharasAra hAtha lAgyo ane rAjAnI khAMdha upara caDAvyo. ane mULadevane jIrNa udyAnanI aMdara devaLanA maThanI aMdaranI bhUmimAM laI gayo ane tyAM mULadeve rUpathI ratanI khANa samAna tenI bahenane joi. maMDike tene (baheno) kahyuM ke kUvAnI najIka AnA paganuM pakSAlana kara. kUvA kAMThe tene Ubho rAkhIne keTalAmAM tenI bahena pagane aDe che teTalAmAM sparzanA anumAnathI A rAjAnA paga che ema jANI tenA upara premavALI thaI. te mULadevane satya hakIkata jaNAve che jethI mULadeva jaladIthI tyAMthI nIkaLI gayo. paNa jo A ThekANe bIjo koI hota to tene paga dhovAnA bAnAthI dayAvagaranI te atyaMta UMDA taLiyAvALA kUvAmAM nAkhata. mULadeve jANyuM ke pAchaLa utAvaLe page cora AvI rahyo che. pachI bhaya pAmelo nagaranA cAra raste zivanA maMdiramAM bharAI gayo. core roSanA AvezanA bhramathI khagathI zivaliMgane kApyuM. potAne kRtArtha mAnato cora pUMThathI jaladI pAcho vaLyo. hAthInA skaMdha upara beThelo rAjA bIje divase nagaramAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 para bhame che. pachI rAjAe kapaTa karI vastrathI zarIrane DhAMkI cAra rastA upara godaDI vagerenuM sevana karatA corane joyo. te ja kSaNe tene oLakhI bhavanamAM lai gayo. rAtrImAM je banyuM te pragaTa karyuM ane baMnenA mana maLyA. ati buddhimAna mULadeve corane rAjapada 52 sthApyo ane kyuM tArI bahena mane Apa. core gauravapUrvaka bahenane tenI sAthe paraNAvI. A pramANe tenI sAthe viSayasukhamAM Asakta mULadevano kALa pasAra thAya che. rAjAe coranA gharanI sAra vastu jANI te te upAyathI vizvAsamAM lai tene khAlIkhama karyo. pUrvanA aparAdhone yAda karIne kaMI chaLane kADhIne zULI upara caDhAvIne maraNa pamADayo. ahIM vizeSa upanaya A pramANe batAvAya che. rAjAnA sthAne dhammapuruSa che, coranA sthAne zarIra che, jema te vividha upAyothI coranuM dhana harI lai mULadeve upayoga karyo tema A dehanI zaktino upayoga zubha pravRttimAM karavo joie. jevI rIte mULadeve corane dhanarahita jANI pUrvanA aparAdhanA doSathI zULI upara laTakAvIne mRtyu pamADyo tevI rIte buddhimAne kSINa zaktivALA dehane paNa zULI samAna anazanavidhithI aMtamAM choDavo joie. gAthA akSarArtha- 'svapne kRti' e dvAraparAmarza che. caMdrane gaLI javAnI jema caMdranA pAnasvarUpa svapramAM musApharane pUDalAnI prApti thai ane mUladevane rAjyanI prApti thai. ahIM pravRttirUpa kArya sarakhuM thayuM, chatAM phaLamAM bheda kema thayo ? svaprane kahevAnI vidhimAM bheda hovAthI phaLamAM bheda thayo. ekane vidhimAM bedarakArI che bIjAne bahumAna che. svapnaphaLane kahenArA bhinna bhinna che. ekane kArpaTike kaheluM svapranuM phaLa maLyuM che, bIjAne svaprapAThake kaheluM svapranuM phaLa prApta thayuM che. pachI musAphare mULadevanuM prastuta svapranuM rAjyaphaLa jANyA pachI pazcAttApa karyo. pachI pharIpaNa prastuta svapra mATe zayanamAM sUto chatAM svapralAbha na thayo tema gumAvelA manuSyabhavathI pharI manuSyabhavano lAbha thavo durlabha che. atha saptamadRSTAntasaMgrahagAthA - caNavi kaNNaharaNa, aphiDiyamacchigahacakkanAlAhiM / annattha NaTThatacchedaNovamo maNuyalamoti // 12 // atha gAthAkSarArthaH- cakreNApyupalakSite 'kanyAharaNe' nirvRtisaMjJarAjakanyakAdRSTAnte rAdhAvedhe prakrAnte satItyarthaH, 'asphiTitena' lakSyAdanyatrAvyAkSiptena 'akSNA' dRSTyA 'graho''vadhAraNaM cakrASTakoparivyavasthitarAdhAsaMjJayantraputrikAvAmAkSilakSaNasya lakSyasyeti 1. khAlIkhama karavuM= gharanI sarvasAmagrI paDAvI levI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 upadezapada : bhAga-1 gamyate, 'cakkanAlAhiM 'ti cakranAlasya cakrAdhArastambhasyAdhaH sthitena surendradattena kRtaH, tadanu sajjitazareNa tatkSaNameva rAdhA viddheti sAmarthyAd gamyate / anyeSAM tu dvAviMzate: zrImAliprabhRtInAmazikSitahastatvenAlabdharAdhAvedhacchidrANAM 'annattha naTTha'tti anyatra lakSyAd bahistAnnaSTAH zarAH / tataH prastute kimAyAtamityAha - ' tacchedanopamo ' rAdhAvedhAkSicchedopamAno durApa ityarthaH, 'manujalambho' mAnuSyaprAptiH, itizabdo gAthAptimAtyarthaH // 6 // have sAtamA dRSTAMtanI saMgraha gAthA kahevAya che-- gAthArtha- rAdhAvedhanA dRSTAMtathI cakranAla nIce mukha rAkhI putaLInI AMkhane viMdhI kanyAne paraNavuM jema duSkara che tema bhraSTa karelA manuSyabhavane pharI prApta karavo durlabha che. (12) samudradattanI kathA svargapurImAM jema devone indra pUjya che tema suMdara, zreSTha indrapura nagaramAM sajjanone pUjya indradatta nAme rAjA hato. potAnI bAvIza devIone kAmadeva jevA suMdararUpane dharanArA zrImAlI vagere bAvIza putro hatA. koi eka prasaMge rAjAe vividha ramatothI krIDA karatI, rati jevI pradhAnanI putrIne joi. pachI A konI putrI che ? ema parijanane puchyuM. parivAre kyuM: he deva ! A maMtrIputrI che. tenA upara Asakti thavAthI vividha upAyothI maMtrI pAse mAgaNI karI paraNyo. paraNyA pachI tarata ja tene aMtaHpuramAM rAkhI. bIjI bIjI zreSTha strIonA saMganI AsaktithI rAjA tene bhUlI gayo. lAMbA samaya pachI tene jharUkhAmAM rahelI joine puchyuM ke caMdranI samAna prasaratI che kAMtino samUha jeno, lakSmInI jema suMdara A kmalAkSi yuvatI koNa che ? kaMcukIe kahyuM: he deva ! A maMtrInI putrI che jene paraNIne tame pUrvakAle aMtaHpuramAM mUkI che. A pramANe kahyuM tyAre rAjAe tenI pAse rAtrivAso karyo, tyAre te RtusnAtA hatI eTale te ja vakhate tene garbha rahyo. (9) have pUrve amAtye tene kahI rAkheluM ke he putrI ! jyAre tane garbha rahe te vakhate rAjA je bole tuM mane kaheje. teNe paNa sarva svIkAra karyo ane pitAne sarva vRttAMta jaNAvyo. pitAe paNa vRttAMtane bhUrjapatra para lakhAvyo. apramata amAtya prati divasa rAjAne vizvAsa thAya te mATe vRttAMtane yAda rAkhe che. tene putra thayo. surendradatta nAma rAkhyuM. ane te divase nagaramAM cAra dAsIputro janmyA. temanA nAma agnika, parvataka, bahulI ane sAgara rAkhyA. amAtya surendradattane bhaNavA mATe lekhAcAryanI pAse lai gayo. te bALakonI sAthe kalAkalApane bhaNe che. te zrImAlI vagere rAjaputro kazuM paNa bhaNatA nathI. thoDuM paNa kalAcArye mAryuM hoya to potapotAnI mAtAone rAva kare che ane rotA rotA kahe che ke AvuM AvuM upAdhyAye amane kahyuM. pachI gusse thayelI rANIo upAdhyAyane kahe che--he phUTapaMDita ! amArA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 54 putrone niHzaMka kema mAre che ? putraratnonI prApti jema tema thatI nathI, zuM A paNa tuM nathI jANato? jo putrone thoDuM paNa mAratA anukaMpA nathI rAkhato to tArI atyaMta mUDha ane niSphala bhaNAvavAnI paddhatithI saryuM. A pramANe kaThora vacanathI Thapako apAyela gurue upekSA karI. tethI rAjaputro atyaMta mUrkha rahyA. rAjA paNa A vyatikarane nahIM jANato manamAM vicAre che ke mArA A putro atyaMta kaLAkuzaLa che. paraMtu ahIM sAthe bhaNatA bALakothI thatAM vighnone avagaNIne paNa te surendradatta kalAkalApane bhaNyo. (21) have mathurA nagarImAM parvataka nAmano rAjA potAnI putrIne pUche che- he putrI ! tane je vara game tenI sAthe paraNAvuM. teNe kahyuM: he tAta ! indradattanA putro kaLAkuzaLa, zUravIra, dhIra ane surUpa che ema saMbhaLAya che. jo tamArI anujJA hoya to huM svayaM tyAM jai rAdhAdivedhanI vidhithI teomAnAM ekanI parIkSA karIne tyAM paraNuM. rAjAe tenI vAta svIkArI te vakhate pracura rAjaRddhithI yukta te indrapura nagaramAM javA pravRtta thai. tene AvatI sAMbhaLIne khuza thayelA indrarAjAe, vicitra prakAranI dhvajAothI pharakatI potAnI nagarI karAvI. have te AvI tyAre tene rahevA suMdara AvAsa Apyo, bhojanadAna vagere pUrvaka moTo ucita satkAra karyo. teNIe rAjAne jaNAvyuM ke tamAro je putra rAdhAvedha karaze te mane paraNaze. AthI ja huM ahIM AvI chuM. rAjAe kahyuM: he sutanu ! ATalAthI tuM kheda na pAma kAraNa ke mArA sarvepaNa putro ekeka pradhAna guNavALA che. pachI ucita pradezamAM eka DAbI ane bIjI jamaNI pharatI che cakranI zreNI jemAM, suzobhita jaDAvAi che putaLIo jemAM evo eka moTo staMbha sthApita karAvyo. akhADo racavAmAM Avyo, maMco ane caMdaravA baMdhAyA. harSathI pulakita aMgavALo rAjA tenI upara beTho. nagaraloka upasthita thayo. rAjAe potAnA putrone bolAvyA. te paNa rAjaputrI varamALA laine AvI. (32) have sarvathI moTA putrane rAjAe A pramANe kahyuM: he vatsa ! rAdhAvedha karI mArA manavAMchitane saphaLa ka2. uttamakuLomAM potAnA kuLanI unnatine kara. anavadya rAjyane meLava. jaya patAkAne meLava, zatruone vipriya kara. e pramANe kuzaLatAthI jaladI rAdhAvedha ja karIne rAjyalakSmInI jema nivRtti rAjaputrI paraNa ane A pramANe sAMbhaLIne te rAjaputra saMkSobha pAmyo, nirnaSTa zobhAvALo thayo, arthAt nisteja thayo. pasIno chUTyo, atizUnyacittavALo thayo, moDhuM ane AMkha dIna banyA, vastro DhIlA thayA, zarIra khinna thayuM. zobhA namI (jhAMkhI paDI), lajjita thayo, abhimAna ghavAyuM, nIce jovAnuM thayuM, porasa chUTyuM, thAMbhalAnI jema sthira thayo, yaMtranI jema jakaDAyo. pharIthI rAjAe kahyuM: he putra ! kalAmAM je pAvaradhA nathI te saMkSobha kare che (pAme che). nirmaLa kaLAnA bhaMDAra evA tamArA jevAne te kSobha kyAMthI hoya ? A pramANe preraNA karAyelA, kAryanA ajANa, dhiThThAinuM avalaMbana karIne teNe koika rIte dhrujatA hAthe dhanuSyane lIdhuM, sarva zarIranA baLathI dhanuSyanuM koipaNa rIte AropaNa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 papa karI jyAM tyAM paDo ema saMkalpa karI zrImAlIe bANa caDAvyuM. thAMbhalAnI sAthe athaDAine te bANa bhAMgyu pachI loke ghaNo ghoMghATa karyo ane khaDakhaDATa hasavA lAgyo. (42) A pramANe kaLAthI rahita rAjAnA badhA putroe paNa bANo tAkyA (caDAvyA) paNa kAryasiddhi na thaI. lajjAthI mIMcAyelI AMkhovALo, vajAzanithI haNAyelAnI jema viSAda mukhavALo, vimanaska rAjA zoka karavA lAgyo. amAtye kahyuM: he deva ! tema viSAdane choDo tamAro bIjo paNa putra che to tenI paNa hamaNAM parIkSA karo. rAjAe kahyuM ke mAre te vaLI bIjo kayo putra che ? pachI maMtrIe lekha arpaNa karyo. tene vAMcIne rAjAe kahyuM ke to te paNa bANa caDhAve. ghaNuM bhaNelA A pApI putroe ukALyuM evuM te paNa ukALaze. AvA putrone dhikkAra thAo. paNa jo tAro Agraha che to tenI paNa kuzaLatAne jANazuM ema rAjAe kahyuM. tyAre maMtrI upAdhyAya sahita surendradattaputrane tyAM lAvyo. have vicitra zastronA parizramathI jenA zarIra para ujharaDA paDyA che evA putrane khoLAmAM besADIne khuza thayelA rAjAe kahyuM: he putra ! tuM mArA vaMchitane pUra ane rAdhAvedha karIne nivRtti rAjaputrIne paraNa ane rAjyane meLava. te vakhate rAjAne ane potAnA gurune namIne, AlIDha Asanane karIne, dhanuSya daMDane laIne nirmaLa telathI bharelA kuMDamAM saMkrAta thayela cakranA samUhanA chidrane joto, bIjA Agnika vagere kumArothI hIlanA karAto, tathA viddha karAto, guru ane bAjumAM rahelA puruSo vaDe jovAto, khullI talavAra kADhIne jo cukIza to haNazuM e pramANe vAraMvAra be puruSothI dhamakI apAto hovA chatAM paNa lakSyanI sanmukha sthira karAI che AMkha jenA vaDe, mahAmunIndranI jema ekAgramanavALA dhIra surendradatte cakranA vivarane tAkIne jaladIthI bANathI rAdhAne vIMdhI. hRdayamAM vIMdhAyelI nivRtie tenA kaMThamAM varamALA paherAvI. rAjA AnaMdita thayo. jaya jaya zabda UchaLyo. vivAha mahotsava karyo ane rAjAe tene rAjya ApyuM. jema surendradatte cakranuM chidra tAkyuM bAkInA kumAroe nahIM tema, A apAra saMsAra aTavImAM paribhramaNa karato koIka puNyanA bhArathI bharelo pharI manuSyabhavane meLave che.(58) gAthAkSarArtha- cakrathI upalakSita nivRtti nAmanI rAjakanyAnA daSTAMtamAM rAdhAvedhano prastAva che. cakrAdhAra staMbhanI nIce rahelA surendradatte ATha cakranI upara rahelI rAdhAnAmanI putaLInI DAbI AMkhane ekAgra dRSTithI grahaNa karI sajja karela bANathI te ja kSaNe vIMdhI. bAkInA zrImAlI vagere bAvIza rAjaputroe dhanurvidyA grahaNa na karI hovAthI rAdhAvedhanA chidrane na joI zakavAthI choDelA bANo lakSyanI bahAra lAgavAthI phogaTa thayA. tethI prastuta dRSTAMta kahevAno bhAva zuM che ? tene kahe che- rAdhAvedhanI AMkha cheDavA samAna manuSyabhavanI prApti durlabha che ema kahevAno bhAva che. (12) 1. AlIDha Asana- zaurya sUcavatuM eka jAtanuM Asana, jamaNo ghUMTaNa AgaLa ane DAbo paga pAchaLa rahe ema ubhaDaka page besI bANa pheMkatI vakhate karavAmAM AvatuM eka jAtanuM Asana vizeSa. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 upadezapada : bhAga-1 athaassttmdRssttaantsNgrhgaathaacmmaavnnddhdhmjjhchiddddduligiivcNdpaasnnyaa| aNNattha buDaNagavesaNovamo maNuyalaMbho u // 13 // atibahalatvanibiDatvabhAvAbhyAM carmeva carma sevAlasaMcayastenAvanaddhaH sarvathAcchAdito yo hRdastasya madhye yat kathaMcit tucchapramANaM chidraM saMjAtaM tena vinirgatayA dule: kacchapasya 'grIvayA' galadezena 'candrasya' nabhomadhyabhAgabhAjo mRgAGkasya 'pAsaNaya'tti locanAbhyAM kadAcidvilokanamabhUt / tatastena svakuTumbapratibandhaviDambitena grIvAmavakRSya annattha buDDaNa'tti anyatra tatsthAnaparihArAt sthAnAntare buDanena nimajjanena kathaMcit kuTumbasya mIlane kRte 'gavesaNovamutti yA gaveSaNA prAgupalabdharandhrasya tadupamastattulyo durlabhatayA "manuSyanAmo'manuSyamaurti tuH pUrapArtha zarU I have AThamA dRSTAMtanI saMgrahagAthAne kahe che gAthArtha-zevALathI chavAyelA sarovaranA madhyamAM paDela chidramAMthI Doka bahAra kADhIne joyelA caMdranA svarUpane kahevA saMbaMdhI (svajano) pAse gayelA kAcabAne saMbaMdhIo sahita pharI te ja chidra meLavavuM durlabha che tema gumAvelA manuSyabhavanI pharI prApti thavI durlabha jANavI. (13) kAcabAnI kathA koIka eka gahanavanamAM aneka jaLacaronA samUhathI vyApta, ati UMDu, aneka hajAra yojanA vistAravALuM sarovara hatuM. teno uparano bhAga ati ghaNA gADha zevALanA tharathI chavAyelo hato. jANe sarvatra bheMsanA cAmaDAthI na maDheluM hoya evuM lAgatuM hatuM. kyAreka kALanA vazathI capaLa DokavALo kAcabo paribhramaNa karato sapATI upara Avyo ane Dokane bahAra kADhI ane te samaye tyAM zevALanA tharamAM, (paDamAM) chidra paDyuM ane teNe vAdaLa vinAnA AkAzanA madhyabhAgamAM jyotiSacakra maMDaLamAM rahelo, kSIra samudranA mojAM samAna jyonAthI taraboLa karAI che daze dizAo jenA vaDe evA zaradaRtunA pUrNimAnA caMdrane joyo. pachI AnaMdapUrNa AMkhavALo kAcabo vicAre che ke A zuM? zuM A koI svarga che ? athavA koI ati adbhuta vastu che? huM ekalo jouM to zuM lAbha ? svajana lokane paNa batAvuM ema vicArI sajjanone zodhavA (bolAvavA) nimitte DUbakI mArI. svajanone lAvIne jeTalAmAM te pradezane zodhe che tyAre pavananA vazathI purAI gayelA te chidrane joI zakato nathI. zaradaRtunI pUrNimA prApta thaye chate paNa AkAzamAM vAdaLanA upadrava vinAno caMdra jovo jema durlabha che tema saMsArarUpI mahAsarovaramAM DUbelA sarva puNyahIna jIvone pharI paNa manuSyajanma maLavo atidurlabha che. (10) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 57. gAthAkSarArtha- atighaNI ane atigADha evI zevALanA tharathI sarvathA DhaMkAyela sarovaranI madhyamAM koIka rIte pAtaLuM kANuM thayuM. koIkavAra evA kANAmAMthI kAcabAe Doka bahAra kADhIne be AMkhathI AkAzanA madhyabhAgamAM rahelA caMdrane joyo. pachI potAnA kuTuMbanA rAgathI vyAkuLa kAcabAe Dokane pAchI kheMcI DUbakI mArI te sthAnathI anyatra rahelA svajanone maLyo, svajanone bolAvI pharI te chidra zodhavA lAgyo to zuM te chidra pharI maLe ? te chidranI prApti samAna pharI manuSyabhavanI prApti durlabha che. tu zabda pAdapUraNa mATe che. (13) atha navamadRSTAntasaMgrahagAthAudahi juge puvvaavrsmilaachiddddppvesdittuNtaa| aNuvAyaM maNuyattamiha dullahaM bhavasamuddammi // 14 // atha gAthAkSarArthaH- 'udahi 'tti udadhau 'juge'tti yugaM yUpaM puvva'tti pUrvasmin kSiptaM, 'avara'tti aparasmin jaladhAveva samilA pratItarUpA kSiptA kAbhyAMcit kautukikAbhyAM devAbhyAM, tatastasyAH samilAyAH 'chiDDappavesadiTuMtA' iti, tatra yugacchidre yaH pravezaH sa eva dRSTAntastasmAt 'anupAyaM' tanukaSAyatvAdimanuSyajanmahetulAbhavikalaM 'manujatvamiha durlabhaM bhavasamudre' bhavabhAjAmiti // 14 // have navamA dAMtanI saMgrahagAthAne kahe che gAthArtha-be kautukI devoe svayaMbhUramaNa samudranA pUrva kinAre dhUMsarIne ane pazcima kinAre sAmelane nAkhI pavanathI hAlakaDolaka thaI baMne bhegI thaI ane koIpaNa upAya vinA ekabIjAmAM parovAI jAya e jema durlabha che tema bhavasamudramAM bhamatA jIvane upAya vinA manuSyabhavanI prApti thavI durlabha che. (14) jema ati adbhuta caritranA kutUhalathI dhUsarImAMthI sAmelane chUTI pADIne pachI pharI paNa jaladI ja dhUMsarInA chidramAM sAmela kevI rIte purAya che evA kautukane manamAM karIne eka deva hAthamAM dhUsarIne laine ane bIjo deva sAmela laIne, meru parvatanI zikhara upara gayA. eka dhUMsarI ane bIjo sAmela laI doDyA ane svayaMbhUramaNa samudranA pUrva pazcima kinAre sAmasAmI dhUMsarI ane sAmela pheMkI pachI teo jovA lAgyA. apAra sAgaranA jaLamAM paDelA te sAmela ane dhUMsarIno ati pracaMDa kuMkAtA pavanathI prerAyelA bhamatA ghaNo kALa thayo chatAM saMyoga na thayo. saMyoga thavA chatAM sAmelano chidramAM praveza na thayo. jema chidramAM sAmelano praveza atidurlabha che tema mohathI mUDha banelA manuSyone pharI manuSyabhava maLavo durlabha che. (6) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 gAthAkSarArtha- koi be kautukI devo vaDe samudramAM pUrva kAMThe dhUMsarI nAkhavAmAM AvI ane pazcima kinAre sAmela nAkhavAmAM AvI. te dhUMsarInA chidramAM upAya vinA sAmelano praveza durlabha che tevI rIte jenA kaSAyo pAtaLA na thayA hoya evA bhavasamudramAM bhamatA jIvone manuSyabhava prApta thavo durlabha che. (14) atha dazamadRSTAntasaMgrahagAthA - 58 paramANu khaMbhapIsaNasuranaliyAmerukhevadiTTaMtA / tagghaDaNevA'NucayA, maNuyattaM bhavasamuddammi // 15 // atha gAthAkSarArtha:- 'paramANu tti paramANava iti dvAraparAmarzaH / 'khaMbhapIsaNa 'tti stambhasya kASThAdimayasya 'peSaNaM' cUrNanaM kenacit kautukinA sureNa kRtam / tatazca 'naliyAmerukhevadiTTaMtA' iti tasya piSTastambhasya nalikAyAM pravezitasya merau meruzirasi kSepo dazasu dikSu yad vikiraNaM devena kRtaM tadeva dRSTAntastasmAd durlabhaM manujatvamiti gamyate / kimuktaM bhavatItyAha - ' tagghaDaNevANucaya tti - tasya piSTastambhasya ghaTanA iva nirvarttanAvat aNucayAt tasmAdeva nalikAprakSiptapiNDAt sakAzAd 'manujatvaM bhavasamudre' durlabhamiti / have dazamA dRSTAMtanI saMgrahagAthAne kahe che- gAthArtha-koi eka deve thAMbhalAne cUrIne paramANu karI naLImAM bharI meruparvata u52 phuMka mArI uDALyA. pharI e paramANuo bhegA thai pUrvanI jema thAMbhalArUpe bane e jema durlabha che tema gumAvelo manuSyabhava pharI prApta thavo durlabha che. (15) ahIM koika deve thAMbhalAne aneka TUkaDA karI tyAM sudhI cUryo jyAM sudhI tenA be bhAga na thai zake. pachI moTI naLImAM bharI hAthathI meru parvata upara lai jai phuMka mArI pracaMDa pavanathI ane mahAprayatathI avibhAgIpaNAne pAmelA paramANuo dazedizAmAM vikherAyA. te aNuo bhegA thaine pharI thAMbhalo kyAre bane che te huM jouM ema deva pratIkSA karavA lAgyo. A pramANe rAha jotAM tenA aneka hajAra varSo pasAra thayA paNa teno anyUna (pUrNa) yoga na thayo ane pharI tevo staMbha na thayo tema A bhraSTa thayela manuSyabhava jANavo. gAthAkSarArtha paramANu e dvAraparAmarza che. haMmapItaLa kASTAdimaya thAMbhalAnuM cUrNa koika kautukI deva vaDe karAyuM. pachI naniyAmeNevavikuMtA te pIselA cUrNane naLImAM bharIne meru 1. avibhAgIpaNuM- ekanA be bhAga na thaI zake tevA sUkSmabhAvane pAmelA paramANuo. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 59 parvatanA zikhara upara lai jai deve daze dizAmAM phuMkIne veryuM. A dRSTAMta che, tenAthI paNa manuSyabhava durlabha che. AnAthI zuM kahevAnuM thAya che ? taghaDovALuya eTale te vikharAyelA paramANuo bhegA thai pharI thAMbhalarUpe rUpAMtara pAme te jema durlabha che tema gumAvelo manuSyabhava pharI maLavo durlabha che. tathA annaththuvariyo iLa- kaMika adbhUta navuM karIe evA kutUhalathI A 52mANuM dRSTAMta paNa Avazyaka cUrNimAM bIjA prakAre kahelo jaNAya che. te A pramANe--. ahIM aneka seMkaDo thAMbhalAthI koi eka sabhA racAyelI che. kALathI agninI bhayaMkara javALAothI saLagI gai. zuM evo koi indra, caMdra ke cakravartI che je te ja aNuothI pUrvanI jema atidurghaTa sabhAne banAvI zake ? jema te ja aNuothI pharI te sabhA ghaDavI duSkara che tema jIvono niSphaLa thayela manuSyabhava jANavo. dRSTAMtarUpe rajU karelA daze paNa dRSTAMto kadAca pharIthI thAya e zakya che paNa dASyaMtika bhAvane pAmela manuSyabhava prApta thavo he saumya ! zakya nathI. Ama durlabha manuSyabhavane pAmIne je jIva paralokanuM hita karato nathI te mRtyukALe zoka kare che. pANImAM paDelA hAthInI jema, galamAM phasAyelA mAchalAnI jema, jALamAM phasAyela haraNanI jema tathA jhaMjhAvAtamAM sapaDAyela pakSInI jema te zoka kare che. mRtyu ane jarAnA sAmarthyanI cothI nidrAmAM dhakelAyelo (mRtyunA mukhamAM dhakolAyelo) evo potAne jANato jue che. karmonA samUhathI prerAyelo jIva aneka seMkaDo janma maraNanA pherA karIne duHkhathI manuSyabhavane meLave che. duHkhe karIne meLavI zakAya tevA vidyutalatA jevA caMcaLa manuSyabhavane meLavIne je pramAda kare che te kAyara che paNa satpuruSa nathI. atha yaduktaM--bhAvArthasArayuktAnyupadezapadAni vakSye iti, tatprastutamanujatvadurlabhatvamadhikRtyAgamasiddhopapattyA darzayannAha eyaM puNa evaM khalu, aNNANapamAyadosao neyaM / jaM dIhA kAyaThiI, bhaNiyA egiMdiyAINaM // 16 // 'tAt'manuSatva, punaHzo vizeSArtha:| tatazcAyamartha:--prA sAmAnyena manunatvadurlbhtvmuktN, sAmprataM tadevopapattibhiH sAdhyata iti / ' evaM khalu 'tti evameva durlabhameva, kuta ityAha- 'ajJAnapramAdadoSataH ' ajJAnadoSAt sadasadvivecanavirahAparAdhAt pramAdadoSAcca viSayAsevanAdirUpAjjJeyamavagantavyam / etadAviSTo hi jIva ekendriyAdijAtiSu dUraM manujatvavilakSaNAsu araghaTTaghaTIyantrakrameNa punaHpunarAvarttate / etadapi kathaM siddhamityAha - yatkAraNAd 'dIrghA' drAghIyasI 'kAyasthitiH ' punaH punaH Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 upadezapada : bhAga-1 mRtvA tatraiva kAye utpAdalakSaNA 'bhaNitA' pratipAditA siddhAnte 'ekendriyAdInAM' ekendriyadvIndriyAdilakSaNAnAM jIvAnAmiti // 16 // bIjI gAthAmAM "pradhAna evA audaMparyArthathI yukta upadezavacanone kahIza" ema kahyuM che. tethI have prastuta manuSyabhavanI durlabhatAne Agamasiddha yuktithI batAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- A manuSyabhava ajJAnadoSa ane pramAdadoSathI durlabha ja jANavo. kAraNa ke ekendriya AdinI kAyasthiti lAMbI kahI che. TIkArthaprazna- gAthAmAM punaH zabdano prayoga zA mATe karavAmAM Avyo che ? uttara-gAthAmAM punaH zabdano prayoga vizeSa artha batAvavA mATe karavAmAM Avyo che. vizeSa artha A pramANe che- pahelAM sAmAnyathI manuSyabhavanI durlabhatA kahI che. have tene ja yuktiothI siddha karavAmAM Ave che. ajJAnadoSathI- sadasano je viveka, te vivekanA abhAvarUpa aparAdhathI, arthAt saasano viveka na karavo (A satya che A asatya che evo viveka na karavo) te ajJAnadoSa che. pramAdadoSathI- viSayonuM sevana karavuM vagere pramAda doSathI. ajJAna ane pramAdadoSathI gherAyela jIva manuSyabhavathI judI ekendriya vagere jAtiomAM araghaTTa yaMtramAM rahelI nAnI ghaDIonA kramathI vAraMvAra bhame che. prazna- jIva.ekendriya vagere jAtiomAM vAraMvAra bhame che e bAbata kevI rIte siddha thAya? uttara- kAraNake zAstramAM ekendriya-tIndriya vagere jIvonI kAyasthiti lAMbI kahI che. kAyasthiti eTale marIne pharI pharI te ja kAyAmAM utpanna thavuM. (16) tAnevaikendriyabhedAn pRthivIkAyikAdIn paJcaiva pratItya darzayannAhaassaMkhosappiNisappiNIu egiMdiyANa u cauNhaM / tA ceva u aNaMtA, vaNassaIe u boddhavvA // 17 // 1. majjaM viSaya-kaSAyA niddA vikahA ya paMcamI bhnniyaa| ee paMca pamAyA jIvaM pADaMti saMsAre // 1 // madya (=mAdaka AhAra), viSaya (=rUpa, rasa, gaMdha, sparza, zabda e pAMca), kaSAya (=krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra), nidrA, vikathA (strIkathA, bhaktakathA. dezakathA, rAjakathA e cAra) A pAMca pramAda jIvane saMsAramAM pADe che. 2. araghaTTa kUvAmAMthI pANI kADhavAnuM yaMtra che. e yaMtra kUvAnI aMdara jAya tyAre temAM rahelI nAnI ghaDIo pANIthI bharAya che. pachI yaMtra upara Ave tyAre e ghaDIo pANIthI khAlI thAya che. pharI pANIthI bharAya che ane khAlI thAya che. A krama cAlyA kare che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapara : bhAga-1 61 'assaMkhosappiNisappiNIu tti prAkRtatvAdavibhaktiko nirdezastenAsaMkhyAtA utsarpiNyavasarpiNyaH / tatrotsarpayati prathamasamayAdArabhya nirantaraM vRddhiM nayati taistaiH paryAyairbhAvAnityutsarpiNI / tathA ca paJcakalpabhASyaM - " samae samae'NaMtA, parivaDuMtA u vaNNamAIyA / davvANaM pajjAyA'horattaM tattiyA ceva // 1 // " tadviparItA tvavasarpiNI / turevakArArtho bhinnakramastato'saMkhyAtA evaikendriyANAM, turapyarthe bhinnakramaH, 'caturNAmapi ' pRthivyaptejovAyukAyikAnAM kAyasthitirboddhavyeti saMbandhaH / ' tA ceva u' tA eva cotsarpiNyavasarpiNyo'nantAH vanaspatau tu 'vanaspatikAye punarboddhavyA' kaaysthitirutkRsstteti|kimuktN bhavati ? pRthivyaptejovAyukAyikeSu jIvo mRtvA punaH punarutpadyamAna ekaikakAye asaMkhyAtA utsarpiNyavasarpiNIryAvadAste, vanaspatikAyikeSu tu prANiSUtpadyamAnastA evotsarpiNyavasarpiNIranantA gamayatyutkRSTataH, jaghanyatastvantarmuhUrtta - meveti / athotsarpiNyavasarpiNyoH kiM pramANam ? uccate - dvAdazArakAlacakramutsarpiNyavasarpiNyau / tatsvarUpaM yathA - dasa koDAkoDIo sAgarovamAo huMti punnAo / ussappiNIpamANaM taM cevosappiNIe vi // 1 // chacceva kAlasamayA havaMti osappiNIe bharahammi / tAsaM nAmavihattiM ahakkamaM kittaissAmi // 2 // susamasusamA ya susamA taiyA puNa susamadussamA hoi / dusamasusamA cautthI dUsama aidUsamA chaTThI // 3 // ee ceva vibhAgA havaMti ussappiNIi cha cceva / paDilomA parivADI navari vibhAgesu nAyavvA // 4 // susamasusamAi kAlo cattAri havaMti koDikoDIo tiNNi susamAikAlo dunni bhave susamadusamAe // 5 / / ekkA koDAkoDI bAyAlIsAi jA sahassehiM / vAsANa hoi UNA dUsamasusamAi so kAlo // 6 // aha dUsamAe kAlo vAsasahassAiM ekkavIsaM tu / tAvaio ceva bhave kAlo aidUsamAe vi // 7 // ityAdi / evaM dvAmyAmutsarpiNyavasarpiNIbhyAM kAlacakraM dvAdazAraM viMzatisAgaropamakoTAkoTipramANam / tatra ca yathottaraM kAlAnubhAvasvarUpaM granthAntarAdavaseyam / vikalendriyANAM paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca kAyasthitiranayA gAthayA jJeyA, yathA - " vAsasahassAsaMkhA, vigalANa ThiI u hoi boddhvvaa| sattaTTha bhavA u bhave, paNiMditirimaNuya ukkosA // 1 // " // 17 // iti / ekendriyanA te ja pRthvIkAya vagere pAMca ja bhedone AzrayIne kAyasthitine batAvatA graMthakAra kahe che-- gAthArtha- cAra ekendriyonI kAyasthiti asaMkhyAtI ja utsarpiNI-avasarpiNI che. vanaspatinI to kAyasthiti anaMtI utsarpiNI-avasarpiNI jANavI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 TIkArtha- prathamasamayathI AraMbhIne niraMtara te te paryAyothI padArthone vadhAre=utkRSTa kare te utsarpiNI. A viSe paMcakalpa bhASyamAM kahyuM che ke, "dravyomAM samaye samaye varNa vagere paryAyo anaMta vadhe che. ahorAtramAM paNa teTalA ja vadhe che. AnAthI viparItakALa avasarpiNI che. ekendriyanI kAyasthiti pRthvIkAya, akAya, teukAya ane vAyukAya e cAra ekendriyanI utkRSTa kAyasthiti asaMkhyAtI utsarpiNI-avasarpiNI jANavI. ahIM bhAvArtha A che- pRthvIkAya-aplAya-teukAya-vAyukAyamAM marIne pharI pharI utpanna thato jIva eka eka kAyamAM asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI sudhI rahe che. vanaspatikAya jIvomAM utpanna thato jIva anaMta utsarpiNI-avasarpiNI kALa pasAra kare che. A utkRSTa kAyasthiti samajIvI. jaghanya kAyasthiti to aMtarmuhUrta ja che. kALacakra prazna- utsarpiNI-avasarpiNInuM pramANa zuM che ? uttara- bAra ArA pramANa eka kAlacakranI eka utsarpiNI ane eka avasarpiNI thAya. (1) bharatakSetramAM avasarpiNImAM kALanA cha ja vibhAgo che. temanAM nAmo anukrame kahIza. (2) suSama-suSamA, suSamA, suSama-duSamA, duSama-suSamA, duSamA, duSama-duSamA ema kramazaH cha nAmo che. (3) A ja cha vibhAgo viparIta kramathI utsarpiNImAM jANavA. (4) suSama-suSamA Azano kALa cAra koDAkoDa sAragopama che. suSamAno kALa traNa koDAkoDi sAgaropama che. suSama-duSamAno kALa be koDAkoDa sAgaropama che. (5) duSama-suSamAno kALa 42 hajAra varSa jUnA eka koDAkoDa sAgaropama che. (6) duHSamAno kALa 21 hajAra varSa che. duHSamaduHSamAno kALa paNa teTalo ja (21 hajarA varSa) che. (7) A pramANe eka utsarpiNI ane eka avasarpiNI e be maLIne eka kALacakra thAya che. tenA bAra ArA thAya che ane kALa vIsa kaDAkoDi sAgaropama pramANa thAya che. A kALacakramAM uttarottara thanArA kALanA prabhAvanuM svarUpa anyagraMthamAMthI jANI levuM." 1. samaye samaye vadhatA paryAyo karatAM ahorAtramAM vadhatA paryAyo anaMtagaNa samajavA. 2. sAdhAraNa vanaspatikAyanI apekSAe A samajavuM. pratyeka vanaspatikAyanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI jANavI. 3. nAvitti - padano zabdArtha "nAma vibhAgane' evo thAya. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 63 vikalendriya-paMcendriyanI kAyasthiti vikalendriya, paMcendriya tiryaMca ane manuSyonI kAyasthiti A gAthAthI jANavI. te A pramANe-- vikasendriyonI utkRSTa kAyasthiti saMkhyAtA hajAra varSa jANavI. garbhaja paMcendriya tiryaMca ane manuSyonI utkRSTa kAyasthiti 7 ke 8 bhava thAya. (AThamA bhave jo yugalika manuSyarUpe utpanna thAya to manuSyanI kAyasthiti ATha bhava thAya. anyathA sAtabhava thAya.) e ja pramANe tiryaMca paMcendriya viSe paNa jANavuM. jaghanya kAyasthiti manuSyanI ke sarvaprakAranA tiryaMconI aMtarmuhUrta che.) (17) bhavatu nAmaikendriyAdInAM dIrghA kAyasthitistathApi kiMnimittA'sAviti vaktavyamityAzaGkayAhaesA ya asaidosAsevaNao dhammabajjhacittANaM / tA dhamme jaiyavvaM, sammaM sai dhIrapurisehiM // 18 // 'eSA ca'iyaM punarpradhIyasI sthitiH 'asakRd' naikavArAn anekeSu bhaveSvityarthaH, 'doSAsevanataH' doSANAM rAhumaNDalavat zazadharakaranikaravAtasparddhisvabhAvasya jIvasya mAlinyAdhAyakatayA dUSakANAM nibiDavedodayAjJAnabhayamohAdInAM yadAsevanaM manovAkAyaiH kRtakAritAnumatisahAyairAcaraNaM tasmAt / keSAmityAha-'dharmabAhyacittAnAM zrutadharmAccAritradharmAcca sarvathA bAhyacittAnAM svapnAyamAnAvasthAyAmapi ttraanvtiirnnmaansaanaamityrthH| yata evaM, 'tA' iti tasmAddharme uktalakSaNe eva ekAntenaivaikendriyAdijAtipravezanivAraNakAriNi bhavodbhavabhUriduHkhajvalanavidhyApanavAriNi 'yatitavyaM' sarvapramAdasthAnaparihAreNodyamaH kAryaH 'samyag' mArgAnusAriNyA pravRttyA svasAmarthyAlocanasAraM "sA' sarvAvasthANu thIrapuru' vuddhimaddhiHpurama: I 28 ekendriyonI kAyasthiti lAMbI bhale ho, paNa lAMbI kAyasthiti zAnA kAraNe che te kahevuM joIe, evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha- dharmathI bAhyacittavALA jIvonI anekavAra doSonA sevanathI lAMbI kAyasthiti thAya che. tethI dhIrapuruSoe sadA dharmamAM samyak prayatna karavo joie. TIkArtha- dharmathI bAhya cittavALA- zratadharma ane cAritradharmathI sarvathA bahAra cittavALA, arthAt svapramAM paNa jemanuM citta dharmamAM gayuM nathI tevA. anekavAra- aneka bhavomAM. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 upadezapada : bhAga-1 - doSonA sevanathI- jevI rIte rAhumaMDala caMdrane dUSita banAve tevI rIte, caMdrakiraNonA sArabhUta samUhanI spardhA karavAnA svabhAvavALA(=caMdra jevA atizaya nirmala) jIvamAM malinatAne utpanna karavAnA kAraNe jIvane dUSita banAve te doSo. prabaLa vedodaya, ajJAnatA, bhaya ane moha vagere doSo che. mana-vacana-kAyAthI karavuM-karAvavuM-anumodavuM ema (navarIte) doSone AcaravAthI lAMbI kAyasthiti thAya che. dhIra puruSoe- buddhimAna puruSoe. sadA- sarva avasthAomAM. dharmamAM-niyamA ekendriya vagere jAtimAM pravezane rokanArA ane saMsAramAM utpanna thatA ghaNA duHkharUpa agnine bujhAvavA mATe pANI samAna dharmamAM. dharmanuM svarUpa pUrve (trIjI gAthAmAM) kahyuM che. samyaka potAnI zaktino vicAra karIne (mokSa)mArgane anusaranArI pravRtti karavA vaDe. prayatna karavo joIe- sarva pramAdasthAnono tyAga karIne udyama karavo joie. bhAvArtha- dharmabAghacittavALA jIvonI anekavAra prabaLavedodaya, ajJAnatA vagere doSonA sevanathI dIrghakAyasthiti thAya che. mATe buddhimAna puruSoe pramAdano tyAga karIne sarva avasthAomAM potAnI zaktino vicAra karIne mokSamArgane anusArI pravRtti karavA vaDe zrutacAritra dharmamAM udyama karavo joIe. (18) samyag dharme yatitavyamityuktamatha samyagbhAvameva bhAvayannAhasammattaM puNa itthaM, suttANusAreNa jA pavittI u / suttagahaNammi tamhA, pavattiyavvaM ihaM paDhamaM // 19 // 'samyaktvam'avitatharUpatA 'punaratra' dharmaprayatne kA ityAha-'sUtrAnusAreNa yA pravRttiH', tuzabdo'vadhAraNArtho bhinnakramazceti, tataH sUtrAnusAreNaiva sarvajJAgamAnusaraNenaiva yA caityavandanAdirUpA pravRttizceSTA samyaktvam / evaM sati yad vidheyaM tadAha-sUtrasya paramapuruSArthAnukUlabhAvakalApasUcakasyA'sArasaMsAracArakAvAsanirvAsanakAlaghaNTAkalpasyA''vazyakapraviSTAdibhedabhAjaH zrutasya 'grahaNe' naSTadRSTestallAbhatuSTidRSTAntenAGgIkaraNe 'tasmAt' kAraNat 'pravartitavyam', 'iha' yatne vidheyatayA upadiSTe, 'prthmm'aadau| yataH "paDhamaM nANaM tao dayA, evaM cii savvasaMjae / annANI kiM vedI, vivI nAdI cheyapAvi ?" so nAI chA, toDyA nApha pAvagaM / ubhayapi jANaI soccA, jaM cheyaM taM samAyare // 2 // " // 19 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 upadezapada : bhAga-1 - dharmamAM samyagU prayata karavo joIe ema kahyuM, AthI have samyagU bhAvane (=samyaga kone kahevAya tene) vicAratA graMthakAra kahe che gAthArtha- ahIM sUtrAnusAre ja je pravRtti thAya te samyabhAva (=samyakapaNuM) che. tethI ahIM pahelAM sUtragrahaNa karavAmAM pravRtti karavI joIe. TIkArtha- ahIM- dharmaprayatamAM. sUtrAnusAre- sarvajJanA Agamane anusaravA vaDe. pravRtti- caityavaMdana Adi kriyA. samyabhAva- satyapaNuM. ahIM - dharmamAM prayatna karavo joIe evo je upadeza Apyo temAM. sUtragrahaNa karavAmAM- mokSapuruSArthane anukUla bhAvasamUhane jaNAvanAra, asAra saMsArarUpa kArAvAsamAMthI bahAra kADhavAno saMketa ApanAra kAlaghaMTA samAna, tathA Avazyaka ane aMgapraviSTa vagere bhejavALA zrutane koInI cakSu nAza pAmI hoya ane pharI teno lAbha thatAM je prasannatA thAya e dAMtathI (arthAt atizaya prasannatAthI) grahaNa karavAmAM pravartavuM joIe. kAraNa ke "prathama jJAna ane pachI dayA (saMyama) e rIte sarva kAryomAM saMyamI rahI zake. ajJAnI zuM karaze? athavA hitane ane ahitane zuM jANaze ?" sAMbhaLIne hitane jANe ane sAMbhaLIne ahitane jANe, hita-ahita ubhayane paNa sAMbhaLIne jANe, temAM je hitakara hoya tene Acare." (daza vai.a.4.gA. 10-11) bhAvArtha- sarvajJanA AgamanA anusAre thatI dharmapravRtti sAcI dharmapravRtti che. (AthI sarvajJanA Agamane-sarvajJanI AjJAne samajavI joIe.) e mATe pahelAM sUtra grahaNa karavAmAM= Agamano abhyAsa karavAmAM pravRtti karavI joie. (19) tacca sUtragrahaNaM vinayAdiguNavataiva ziSyeNa kriyamANamabhIpsitaphalaM syAnnAnyatheti samayasiddhadRSTAntena spaSTayannAha devIdohala egatthaMbhappAsAya abhayavaNagamaNaM / - rukkhuvaladdhahivAsaNa vaMtaratose supAsAo // 20 // atha saMgrahagAthAkSarArthaH- 'devIdohala'tti devyAzcellanAbhidhAnAyAH kazcit samaye dohadaH samapAdi / 'egatthaMbhappAsAyaM' tti ekastambhaprAsAdakrIDanAbhilASarUpaH / tato Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 upadezapada : bhAga-1 rAjAdiSTasya 'abhaya'tti abhayakumArasya 'vanagamanaM' mahATavIpravezaH samajAyata / tatra ca 'rukkhuvaladdhahivAsaNa'tti viziSTavRkSopalabdhiradhivAsanA ca vRkSasyaiva / tato 'vaMtaratose' tti tadadhiSThAyakavyantareNa toSe samutpanne sati 'suprAsAdo' vyadhIyata // 20 // vinayAdi guNothI yukta ziSya vaDe karAtuM sUtragrahaNa IcchitaphaLane ApanAruM thAya che, anyathA nahIM, ema zAstramAM prasiddha dRSTAMtathI spaSTatA karatA graMthakAra kahe che callaNA rANIne eka thAMbhalAvALA mahelano dohalo thayo, te mATe abhayakumAra vanamAM gayo. yogyavRkSanI adhivAsanA (pUjA) karI. adhiSThAyaka vyaMtaradevane prasanna karyo. deve tene mahela banAvI Apyo. (20) vinayathI vidyAnI siddhimAM zreNika rAjAnuM dRSTAMta A kathAnaka sAta saMgrahagAthAthI kahevAyela che. rAjagRha nAmanA nagaramAM zreNika nAme rAjA hato. jenA samyaktanI dRDhatAthI khuza thayelA zakendra ghaNI prazaMsA karI hatI. sarva aMtaHpuramAM zreSTha cellaNA rANI hatI. cArabuddhithI yukta abhaya nAmano putra maMtrI hato. koI eka prasaMge cellaNAne dohalo thayo ane rAjAne kahyuM. mArA mATe eka thAMbhalAvALo mahela karAvo. duHkha pUrvaka sAdhI zakAya evA strInA AgrahathI duHkhI thayelA rAjAe tenuM vacana svIkAryuM ane abhayakumArane Adeza karyo. te suthArane laine thAMbhalA mATe mahATavI gayo ane teoe ati vizALa zAkhAvALo susnigdha eka vRkSa joyo. A vRkSa devathI adhiSThita hovo joIe ema mAnI upavAsa karIne abhayakumAre vividha prakAranA kusuma ane dhUpathI te vRkSane adhivAsita (pUjA) karyo. pachI tenI buddhi upara khuza thayelA vRkSavAsI deve rAtre sUtelA abhayakumArane kahyuM: he mahAnubhAva! tuM A vRkSane kApa nahIM, tuM potAne ghare jA. sarvaRtuonA vRkSonA phaLa-phulathI manohara evA udyAnathI yukta eka thAMbhalAvALA mahelane huM karI ApIza. A pramANe deva vaDe vAraNa karAyelo abhayakumAra suthAranI sAthe potAne ghare gayo. deve paNa udyAnathI yukta mahelane banAvI Apyo. te mahelamAM devInA sAthe vicitra prakAranI kriIDAone karatA, ratisAgaramAM DUbelA rAjAnA divaso pasAra thAya che. (10) pachI te nagaramAM vasatA cAMDAlanI strIne garbhanA vazathI AmraphaLa khAvAno dohalo thayo. dohalo pUrNa nahIM thaye chate pratidina sarvAgathI kSINa thatI strIne joIne cAMDAle puchyuM: he priye ! kSINa thavAnuM ahIM zuM kAraNa che ? mane paripakva AmraphaLanA bhakSaNano dohalo thayo che ema strIe jaNAvyuM. cAMDAle kahyuM ke atyAre kerIno akALa che, arthAt kerI pAkavAnI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 A Rtu nathI. jo ke ema che to paNa te sutanu ! kyAMyathI paNa huM karI lAvI ApIza, tuM dhIraja rAkha. cAMDAle sAMbhaLyuM ke sarvaRtunA phaLane ApanArA vRkSono bagIco rAjAno che. te bagIcAnI bahAra rahI nirIkSaNa karatA cAMDAle pAkelA phaLavALA AmravRkSane joyo pachI rAtri paDI eTale avanAminI vidyAthI vRkSane namAvIne AMbAnA phaLo toDyA, pharI paNa unnAminI suvidhAthI vRkSane visarjIne (pUrvanI jema karIne) khuza thayelA cAMDAle priyAne kerIo ApI. pratipUrNa dohalAvALI te garbhane vahana karavA lAgI. (17) have bIjA bIjA zreSTha vRkSonuM nirIkSaNa karatA rAjAe pUrva divase joyela phaLonA jhUmakhAMthI ochA thayelA jhUmakhAvALA AmravRkSane joine kahyuM re rakSako ! A vRkSonA phaLone koNe toDyA, che? teoe kyuMhe deva ! kharekhara ahIM koI parapuruSa Avyo nathI. nIkaLatA ke pravezatA koInA paNa pagalA pRthvItaLa upara paDelA dekhAtA nathI. tethI he deva ! A Azcarya che. jenuM AvA prakAranuM amAnuSa' sAmarthya che tene zuM karI zakAya ? Ano koI upAya nathI e pramANe ciMtavatA rAjAe abhayane kahyuM: he putra ! AvA prakAranI cAlAkI karanArA corane jaladIthI pakaDI lAva. jema te phaLo corI gayo tema koIka vakhata strIne paNa upADI jaze. pRthvItaLa upara mastaka namAvIne abhaye kahyuM ke ApanA mahAprasAdathI A kArya siddha thaze. traNa-cAra raste corane pakaDavA ghaNo prayatna karyo. keTalAka divaso pasAra thayA chatAM cora na pakaDAyo tyAre abhaya ciMtAthI ghaNo vyAkula thayo. nagaranI bahAra zarU thayelA mahendra mahotsavamAM naTe nATaka goThavyuM. nagarano manuSyagaNa tyAM bhego thayo. abhaye paNa tyAM jaIne lokonA bhAva jANavA mATe kahyuM: are loko ! jeTalIvAra naTa nATaka zarU na kare teTalI vAra mAruM eka kathAnaka sAMbhaLo. teoe kahyuM: he nAtha! te kathAnaka kaho. pachI abhaye kahevuM zarU karyuM. (26) vasaMtapura nagaramAM jIrNazreSThIne eka putrI hatI. dAridrayathI parAbhava pAmelA pitAe tene na paraNAvI. te vRddhakumArI thaI. patinI arthI kAmadevane pUje che. udyAnamAMthI corIne phulone bhegAM karatI mALI vaDe pakaDAI. mALIe kaMika vikArI (bhogonI) vAta karI. teNe kahyuM ke zuM tAre mArA jevI baheno ke putrIo nathI, jethI mane kumArIne AvuM bole che? teNe (mALIe) kahyuM ke paraNelI pativaDe nahIM bhogavAyelI tuM jo mArI pAse Avaze to tane choDuM nahIMtara nahIM. A pramANe tenI vAta svIkArIne te ghare gaI. kyAreka khuza thayela kAmadeve uttama vara tarIke vRddhakumArIne maMtrIputra Apyo. suprazasta hastameLApane yogya lagnaveLAe te paraNyo. eTalIvAramAM sUryanuM biMba astagiri para gayuM, arthAt sUryAsta thayo. kAjaLa ane bhamarA jevI kAMtivALI aMdhakAranI zreNI daze dizAmAM vilAsa pAmI. haNAI che kumudavananI jaDatA jenA vaDe evuM caMdramaMDaLa udaya pAmyuM. (34). 1. amAnuSa- manuSya sivAya koI deva ke vidyAdhara ke vidyAsiddhanuM A sAmarthya che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 upadezapada : bhAga-1 - have vicitra maNimaya AbhUSaNothI zobhatuM che manohara sarva aMga jenuM evI te vAsabhavanamAM gaI ane patine A pramANe vinaMti karI. he priyatama ! lagna thayA pachI prathama veLAe mAre mALI pAse javuM evuM meM mALIne vacana ApyuM che. tethI tamo rajA Apo to huM tyAM jAu. A satyapratijJAvALI che ema mAnatA patie rajA ApI. zreSTha AbhUSaNo paherIne mALI pAse jatI te nagaranI bahAra coro vaDe jovAI. pachI A te mahAnidhi che ema bolatA coro vaDe te pakaDAI. paraMtu teNe potAno sadbhAva kahyo. coroe kahyuM: he sutanuM ! tuM jA paNa jaladI pAchI vaLaje jethI yathApAchI pharelI tane lUMTIne ame jaIzuM. e pramANe karIza ema bolIne te ardhAmArge gaI tyAre cakaLavakaLa thatI AMkhethI uchaLato tejapujano kSepa che jeno, raNajhaNa thatA che lAMbA dAMto jenA, jaDabA prasArI bhayaMkara pahoLuM karyuM che mukha jeNe, atyaMta bhayAnaka zarIravALo, suduSyasya, lAMbA samayanI bhUkha pachI tuM prApta thaI che, Ava Ava' ema bolato rAkSasa Ubho thayo. teNe paNa strIne hAthamAM pakaDI, strIe potAno sadbhAva kahyo eTale rAkSase tene choDI dIdhI. udyAnamAM jaI sukhethI sUtelA mALIne jagADyo ane kahyuM: he sutanu ! te huM ahIM AvI chuM. (43) AvA prakAranI rAtrimAM AbhUSaNa sahita tuM ahIM kevI rIte AvI ? A pramANe puchAyelI teNe sarva satya hakIkta kahI. aho ! tuM satyapratijJAvALI mahAsatI che. ema bhAvanA bhAvatA mALIe tenA pagamAM paDIne pachI choDI dIdhI. rAkSasa pAse AvIne mALIno vRttAMta kahyo. aho! A koI mahAprabhAvI che jethI teNe (mALIe) choDI dIdhI. A pramANe bhAvanA bhAvatA rAkSase paNa tenA pagamAM paDIne choDI dIdhI. cora pAse jaIne pUrvano vRttAMta kahyo. ghaNA mAhAbhyanA darzanathI utpanna thayela pakSapAtathI namaskAra karIne core paNa alaMkAra sahita potAnA ghare mokalI ApI. (48). - have AbharaNathI sahita, akSata dehavALI ane akhaMDita zIlavALI patinI pAse AvI ane sarva satya hakIkata kahI. parituSTa manavALA patinI sAthe samasta rAtri paNa sUti. prabhAta thayuM tyAre maMtrIputre A pramANe vicAryuM. sUIne pachI jAgelA puruSo potAnA Azaya mujaba vartanAra, surupa, sukhaduHkhamAM samAna, rahasyane prakaTa nahIM karanAra evA mitra ane strIne jue che te dhanya che, arthAt guNavAna mitra ane strIvALA puruSo bhAgyazALI che. A pramANe bhAvanA bhAvatA patie tene samagra gharanI svAminI karI athavA niSkapaTa premathI baMdhAyelA hRdayavALA AtmA viSe zuM samarpaNa nathI karAtuM? e pramANe te strInA tyAgathI pati corarAkSasa ane mALI A cAramAMthI koNe duSkara karyuM te mane kaho ema abhaye sabhAne puchyuM IrSALuoe kahyuM che svAmin ! patie duSkara karyuM, kemake jeNe rAtrie priyAne parapuruSanI 1. yathApAchI pharelI- je rIte AbhUSaNa paherIne gaI te rIte AbhUSaNane paherIne pAchI AvelI. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 upadezapada : bhAga-1 pAse mokalI. sudhALuoe kahyuMrAkSase suduSkara ja karyuM, kemake lAMbA samayathI bhukhyo thayo hovA chatAM paNa bhakSyanuM paNa bhojana na karyuM. have strIlepaToe kahyuM he deva ! eka mALI duSkarakArI che kAraNa ke rAtrie svayaM AvelI kumArIno tyAga karyo. cAMDAle kahyuM: pUrve je kahevAyuM tene bAju rAkho paNa coroe duSkara karyuM, kemake te vakhate teoe nirjana sthAnamAM paNa suNasahita choDI dIdhI. A pramANe ko chate abhaye nizcaya karyo ke mAtaMga cora che. pakaDAvIne tene puchyuM: te udyAnane kevI rIte nukazAna karyuM ? teNe kahyuM: meM potAnA vidyAbaLathI nukazAna karyuM. abhaye A samagra paNa vRttAMta zreNikane kahyo. rAjAe paNa kahyuM: jo te cAMDAla mane koIpaNa rIte vidyA Ape to tene choDavo nahIMtara tenA prANa haravA. cAMDAle paNa rAjAne vidyA ApavAnuM svIkAryuM. (60) siMhAsana upara beThelo rAjA vidyA bhaNavA lAgyo. pharIthI prayatapUrvaka utkIrtana (vAraMvAra pATha) karAyelI paNa vidyA rAjAne caDatI nathI tyAre gusse bharAyelo te tarjanA kare che ke are ! tuM mane vidyA barAbara kema nathI Apato. abhaye kahyuM: he deva ! Ano thoDo paNa vAMka nathI. vinayapUrvaka grahaNa karelI vidyAo caDe che ane phaLadAyaka thAya che, tethI cAMDAlane A siMhAsana upara besADIne svayaM bhUmi upara besIne vinayapUrvaka vidyA grahaNa karo jethI hamaNAM paNa grahaNa thaze. rAjAe temaja karyuM ane vidyA jaladIthI saMkrAMta thaI. atyaMta snehInI jema satkArIne cAMDAlane rajA ApI. AvI rIte jo Alaukika tuccha kAryane sAdhavAnI vidyA paNa hIna evA gurunI pAse bhAvapUrvaka temaja atyaMta vinayapUrvaka grahaNa karI zakAya che, to samasta manovAMchita arthadAna mATe samartha jinabhaNita vidyA ApanAra viSe vicakSaNa vinayathI vimukha kevI rIte thAya ? saMgraha gAthAno akSarArtha- cellaNA nAmanI devIne koIka vakhate eka staMbhavALA prAsAdamAM kriIDA karavAnI abhilASArUpa dohalo thayo, pachI te mATe suthAranI sAthe mahATavImAM abhayakumAranuM gamana thayuM. tyAM staMbhane yogya viziSTa prakArano vRkSa dekhAyo, tyAre abhaye vRkSanI adhivAsanA karI. pachI vRkSanA adhiSThAyaka vyaMtaradeve khuza thaye chate suprAsAda banAvI Apyo. (20) uusamavAe aMbaga, akAladohalaga pANapattIe / vijAharaNaM raNNA, diDhe kovo'bhayANattI // 21 // tasyacaprasAdasyacatasRSvapidikSvArAmeSaNNAM'RtUnAM'vasantagrISmaprAvRTzaraddhemantaziziralakSaNAnAM samavAyo'mIlanaMnityamevAbhavadvyantarAnubhAvAdeva / evaMcaprayAtikAle kadAcit aMbaga'ttiAmraphaleSu akAle'Amraphalotpattyanavasare dohadakaHpANapalyAH' 'caNDAlakalatrasya samudabhUt / tato vidyayA AharaNa' mAdAnamakriyata cUtaphalAnAM cnnddaalentbaaraame|tdnu'raajnyaa' zreNikena dRSTe phalavikalaikazAkhecUtazAkhinivilokite sati kopaH kRtaH |ath'abhysyaajnyptiH'corgvessnngocraa AjJA vitIrNA // 21 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 upadezapada : bhAga-1 ane te prAsadanI cAreya paNa dizAomAM AvelA udyAnamAM vasaMta, grISma, varSA, zarada, hemaMta ane zizira ema chae Rtuno samavAya vyaMtaradevanA prabhAvathI thayo arthAta te udyAnamAM ekI sAthe chae RtunA phaLo-phulo thAya che. ane A pramANe kALa pasAra thaye chate kyAreka cAMDAlanI patIne akALe kerI khAvAno dohalo thayo. pachI cAMDAle te udyAnamAMthI vidyAbaLa kerIone toDI. pachI zreNika rAjAe eka AmravRkSanuM avalokana karyuM tyAre eka DALI karI vinAnI joI kopa (gusso) karyo. have abhayane cora zodhI lAvavArUpa maa|| 32bhAvI..(21) coranirUvaNa iMdamaha loganiyarammi appaNA Thiao / corassa kae naTTiya, vaDakumAri parikahiMsu // 22 // tataH 'coranirUpaNe' prakrAnte sati 'indramahe' samAyAte 'lokanikare' janasamUhamadhye 'AtmanA' svayaM sthitaka' Urdhvasthita eva 'corasya kRte' coropalambhanimittaM 'naTTiya' tti nATyena naTane prastute sati 'vaDDakumAri'tti bRhatkumArikAkhyAyikAM 'paryakathayad' niveditavAnabhayakumAraH // 22 // ane pachI abhayakumAra cora pakaDavA pravRtta thayo tyAre lokomAM Indramahotsava zarU thayo. corane pakaDavA svayaM nATaka bhajavavAnA sthAne ubho rahyo. abhayakumAre tyAM kumArIkAnI moTI FthA vAno mAramA yo. (22) kathamityAhakAi kumArI paidevayatthamArAmakusumagahamokkho / navapariNIyabbhuvagama, paikahaNa visajjaNA gmnnN||23|| kAcit kumArI strI 'paidevayatthaM' iti patyuH kRte devatApUjAnimittaM ArAmakusuma' tti ArAme mAlAkArasya saMbandhini kusumAnyavacinvAnA 'gahamokkho' tti mAlAkAreNa kadAcid gRhItA, tato mokSo mocanaM kRtaM tasyA eva / 'navapariNIyabbhuvagama'tti navapariNItayA tvayA prathamata eva matsamIpe samAgantavyamityabhyupagame kRte sati bRhatkumAryA, 'paikahaNavisajaNAgamaNaM'tti tataH kAlena tayA pariNItayA patyuryathAvasthitavastukathanamakAri / tenApi visarjanaM vyadhAyi tasyAH / tadanu gamanaM mAlAkArasamIpe tayA prArabdham // 23 // vI. zata. ? tene cha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 kumArI kanyA koIka kumArI pati meLavavA devanI pUjA nimitte mALInA udyAnamAM phulo vINavA lAgI. kyAreka mALIe tene pakaDI ane zarata karI choDI. paraNyA pachI prathama tAre mArI pAse AvavuM evI kabUlAta karAvI rajA ApI. pachI kALe karIne paraNI tyAre vRddhakumArIe patine yathAsthita hakIkata kahI. teNe paNa tene tema karavA rajA ApI. pachI te mALIpAse javA pravRtta. 25. (23) teNagarakkhasadasaNa, kahaNa muyaNameva mAlagAreNa / akkhayapaccAgaya dukkarammi pucchAI niyabhAvo // 24 // mArge ca gacchantyAstasyAH 'stenAnAM' caurANAM 'rAkSasasya ca darzanaM' saMjAtam / 'kahaNa'tti tayApi teSAM tasya ca yathAvadvastutattvakathanaM kRtam / tato 'muyaNaM' iti caurai rAkSasena ca tasyA mocanamadhiSThitim / eva mAlagAreNa' tti mAlAkAreNApi nivedite prAcyavRttAnte muktA ityarthaH / tata 'akSatA' mAlAkAreNApratiskhalitA sphaTikopalojvalazIlA rAkSasenAbhakSitA caurairaviluptA ca satI pratyAgatA' patyuH pArzve |ttH 'dukkarammi pucchAi niyabhAvo'tti kena teSAM madhye duSkaramAcaritamiti pRcchAyAMkRtAyAmabhayakumAraNa, sarvaiH sAmAjikajanairnijabhAvaH svAbhiprAyaH prakAzitaH // 24 // ane mArge jatAM tene coro ane rAkSasanuM darzana thayuM. teNe paNa teone yathAtathya hakIkata kahI. pachI coro ane rAkSase tene choDI dIdhI. pUrvano satya vRttAMta jaNAvyuM chate mALIe tene choDI dIdhI. mALIe paNa sphaTika jevI ujvaLa zIlavALI rahevA dIdhI. rAkSase paNa bhakSaNa na karI. coroe paNa na lUMTI. vighna vinA patinI pAse pAchI AvI. teomAMthI koNe duSkara kArya karyuM ema abhayakumAre puchyuM tyAre sarva nagaranA puruSoe potAnA mabhiprAyane vyati pro. (24) IsAlugAiNANaM, coraggaha puccha vija kahaNAo / daMDo taddANAsaNabhUmI pANassa'pariNAmo // 25 // 'IrSyAlukAdInAM' ISyAlukabhakSakacaurANAM jJAnaM saMpannamabhayakumAramahAmantriNaH / tataH 'corasya grahaH' / 'puccha' tti pRSTazcAsAvabhayakumAreNa yathA bhoH ! tvayA kathaM bahiravasthitenaiva gRhItAnyAmraphalAni ? tadanu 'vija' tti vidyAprasAdata iti niveditaM pANena / atha 'kahaNAo' abhayakumAreNa zreNikAgrataH punaH kathanA asya vRttAntasya vihitA / tataH 'daNDaH' caNDAlasya 'tadANa' tti tasyA eva vidyAyA dAnalakSaNaH Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 upadezapada : bhAga-1 kRtaH / pratipannaM ca tattena / prArabdhaM ca zreNikAya vidyApradAnam / 'AsaNabhUmI pANassa' tti AsanaM bhUmau 'pANasya' dattaM, AtmanA tu siMhAsane niSaNNaH / tatazca 'apariNAmaH' samyagapariNamanaM vidyAyAH zreNikasya // 25 // A praznanA uttarathI abhayakumAra mahAmaMtrIne irSALu, bhakSaka ane coranuM jJAna thayuM. tyArapachI corane pakaDyo ane abhayakumAre pUchavuM. are ! te udyAnanI bahAra rahIne kevI rIte kerIo toDI ? cAMDAle kahyuM: vidyAnA baLathI. pachI abhayakumAre zreNikarAjAnI pAse A hakIkata jaNAvI. pachI zreNike vidyA zikhavADavA rUpa daMDa karyo. cAMDAle te svIkAryuM ane zreNikane vidyA ApavA zarUAta karI. cAMDAlane besavAnI bhUmi upara Asana patharAvyuM. pote siMhAsana upara beTho tethI zreNikane vidyA na AvaDI. (25) raNNo kovo NeyaM, vitahaM abhayaviNau tti pANassa / AsaNa bhUmI rAyA, pariNAmo evamaNNattha // 26 // tataH 'rAjJa kopaH' prodbhUtaH, yathA-na tvaM karoSi mama samyag vidyApradAnam / tataH prAha pANa:-nedaM vitathaM vidhIyate mayA vidyAdAnam / tadanu bhaNitavAnabhayakumAraH 'aviNau' tti avinaya ityevamAtmanA tu siMhAsanAdhyAsanalakSaNastvayA rAjan ! kriyate ityapariNAmo vidyAyAH / tatazca 'pANassa AsaNa' tti siMhAsanaM vitIrNam, 'bhUmI rAyA' iti rAjA svayaM vasundharAyAmupaviSTaH / tadanantaraM yathAvat pariNAmo vidyAyAH saMpanna iti / evamanyatrApi vidyAgrahaNe vinayaH kArya iti / yataH paThyate"viNaeNa suyamahIyaM, kahavi pamAyA visumariyaM saMtaM / tamuvaTThAi parabhave, kevalaNANaM ca Avahai // 1 // vijjAvi hoi baliyA, gahiyA puriseNa viNayamaMteNa / sukulapasUyA navAniyaSya parva paruM pattA para " radda . pachI rAjAne kopa caDyo. jemake- tuM mane vidyA barAbara Apato nathI. pachI cAMDAle kahyuM: huM vidhipUrvaka ja vidyA ApuM chuM. pachI abhayakumAre kahyuM. he rAjan ! tame siMhAsana upara besIne vidyA grahaNa karo cho tethI avinaya thAya che ane avinayathI vidyA caDatI nathI. pachI cAMDAlane siMhAsana upara besADyo ane pote bhUmi upara beTho. tyAra pachI yathArUpathI vidyAno pariNAma thayo. A pramANe bIje paNa vidyA grahaNamAM vinaya karavo. kAraNa ke kahevAya che ke- vinayathI bhaNeluM zrata koIka rIte pramAdathI bhulAI jAya to paNa parabhavamAM upasthita thAya che ane kevaLajJAnane meLavI Ape che. -(1) uttamakuLamAM utpanna thayelI kulabAlikAe uttama patine prApta karyo tema, vinIta puruSe grahaNa karelI vidyA paNa baLavAna bane che. (26). Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 amumevArthamanvayavyatirekAbhyAM bhAvayannAhavihiNA guruviNaeNaM, evaM ciya suttapariNaI hoi / iharA u suttagahaNaM, vivajayaphalaM muNeyavvaM // 27 // "vidhinA' maNDalIpramArjananiSadyApradAnakRtikarmakAyotsargakaraNAdinA siddhAntaprasiddhena, tathA guroH sUtrArthobhayapradAtuH sUrervinayo'bhyutthAnAsanapradAnapAdaparidhAvanavizrAmaNAkaraNocitAnapAnauSadhAdisaMpAdanalakSaNazcittAnuvRttirUpazca gRhyate, atastena 'guruvinayena', 'evaM ciya'tti evameva zreNikamahArAjanyAyenaiva sUtrapariNati'rgRhyamANAgamagranthAnAmAtmanA sahaikIbhAvo 'bhavati' saMpadyate / na hi samyagupAyaH prayuktaH svasAdhyamasAdhyaivoparamaM pratipadyate 'itarathA' tvanyathA punaravidhinA guroravinayena cetyarthaH sUtragrahaNaM prastutameva 'viparyayaphalaM' viparItasAdhyasAdhakaM 'muNitavyaM' vijJeyam / sUtragrahaNaphalaM hi yathAvasthitotsargApavAdazuddhaheyopAdeyapadArthasArthaparijJAnaM tadanusAreNa caraNakaraNapravRttizca / avidhinA guruvinayaviraheNa ca dUSitasya punaH prANinaH sUtragrahaNapravRttAvapyetad dvitayamapi viparItaM prajAyata iti // 27 // A ja arthane vidhithI grahaNa karavAthI zuM phaLa maLe ema anvayathI ane avidhithI grahaNa karavAthI zuM phaLa maLe ema vyatirekathI vicAratA graMthakAra kahe che gAthArtha- e ja pramANe vidhithI ane guruvinayathI grahaNa kareluM sUtra pariNata thAya che, anyathA kareluM sUtragrahaNa viparIta phaLavALuM jANavuM. TIkArtha- e ja pramANe- zreNika mahArAjAnA dagaMtathI ja. vidhithI- mAMDalInuM (=vAcanAsthAnanuM) pramArjana karavuM, gurunuM Asana pAtharavuM, vaMdana karavuM, kAyotsarga karavo vagere zAstramAM prasiddha vidhithI. (vagere zabdathI (1) mAMDalInA AkAre besavuM. (2) gurunA AvatAM pahelA vAcanA sthaLe AvI javuM. 1. kAyotsarga karavAno vidhi A pramANe che- so DagalAmAM vasati joI prathama sthApanAjI khullA karavA, pachI khamAsamaNa daI IriyAvahiyA karavA, pachI khamAsamaNa ApI IcchA. saMdi. bhagavad vasati paduM? Icche. pachI khamA. bhagavad suddhA vasahI. pachI khamA. IcchA saMdi. bhagavad anuyoga ADhavAvaNIya muhapatti paDilehuM? Icche. kahI muhapatti paDilehavI. pachI be vAMdaNAM ApavAM. pachI khamA. IcchA. saMdi. bhagavad anuyoga ADhavuM? Icche kahI IcchA. saMdi. bhagavad anuyoga ADhavAvaNIya kAussagna karuM ? icche kahI anuyoga ADhavAvaNIya karemi kAussagga annattha. kahI eka navakArano kAussagna karI pAryA vagara pragaTa eka navakAra gaNavo. pachI be vAMdaNAM ApIne besaNe saMdisAhu? besaNe ThAuM? nA be Adeza mAMgIne khama. ApI avidhi AzAtanA micchA mi dukkaDa devuM. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 upadezapada : bhAga-1 (3) sthApanAcArya padharAvavA. (4) gurunA mATe zleSmanI kuMDI, kherIyuM vagere mUkavuM. (5) so DagalAmAM hADakAM vagerenI azuddhi nathI ne te jovuM. (6) dIkSAparyAya pramANe besavuM. (7) besavAnI ucita mudrAmAM besavuM. (8) prasannatA AdithI bharelI mukhamudrA sadA gurunI sanmukha rAkhavI vagere vidhi samajavo.) guruvinayathI- ahIM guru eTale sUtra, artha ane taMdubhayane ApanArA AcArya. (guru Ave tyAre) UbhA thavuM. temane besavA mATe) Asana ApavuM, (caMDila bhUmi vagere sthaLethI Ave tyAre ) paga barobara dhovA. (zarIra dabAvavuM vagere) vizrAmaNA karavI, ucita AhAra-pANI ane auSadha vagere lAvI ApavuM. temanA cittane anusaravuM, A guru vinaya che. ukta vidhithI ane AvA vinayathI sUtrane grahaNa karavuM joIe. sutra pariNata thAya che- grahaNa karAtA grantho AtmAnI sAthe ekIbhAvane pAme che. AtmAnI sAthe otaprota thaI jAya che. kAraNa ke prayojelo samyagU upAya potAnAM sAdhyane sAdhyA vinA ja aTakI jato nathI, arthAt potAnA sAdhyane avazya sAdhe che. anyathA- avidhithI ane gurunA avinayathI. viparIta phalavALuM jANavuM- viparIta sAdhyane sAdhanAruM jANavuM. yathAvasthita utsargaapavAdathI zuddha evuM heyopAdeya padArtha-samUhanuM jJAna ane tenA anusAre caraNa-karaNamAM pravRtti e be sUtragrahaNanuM phala che. avidhithI ane guruvinayanA abhAvathI dUSita thayelo jIva sUtragrahaNamAM pravRtti kare to paNa tenA e baMne viparIta thAya che, arthAt uktaprakAranuM jJAna thatuM nathI ane uktajJAnanA anusAre caraNa-karaNamAM pravRtti thatI nathI. (27) viparyayaphalameva dRSTAntadvAreNa bhAvayati - samaNIyaMpi jarudaye, dosaphalaM ceva haMta siddhamiNaM / evaM ciya suttaM pi hu, micchattajarodae NeyaM // 28 // zamayatyupazamayati zamanIyaM parpaTakAdi tadapi, kiMpunaranyattatprakopahetughRtAdi, 'jvarodaye' pittAdiprakopajanye jvarodbhave / kimityAha-'doSaphalaM ceva' sannipAtAdimahArogavikArahetureva, 'haMta' tti sannihitabhavyasabhyAmantraNam, siddhaM pratyakSAdipramANapratiSThitaM 'idaM pUrvoktaM vastu / itthaM dRSTAntamupadarya dAntikayojanAmAha-'evaM ciya'tti evameva 'suttaMpi hu'tti sUtramapyuktalakSaNaM mithyAtvajvarodaye / mithyAtvaM nAma sarvajJaprajJapteSu jIvAjIvAdibhAveSu nityAnityAdivicitraparyAyaparamparAparigateSu viparItatayA shrddhaanm| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gpaheza56 : (bhAga-1 75 tacca saptadhA, aikaantiksaaNshyikvainyikpuurvvyudgraahvipriitrucinisrgmuuddhdRssttibhedaat| yathoktam-"padArthAnAM jinoktAnAM, tadazraddhAnalakSaNam / aikAntikAdibhedena, saptabhedamudAhRtam ||1||kssnniko'kssnniko jIvaH, sarvathA saguNo'guNaH / ityAdi bhASamANasya, tadaikAntikamucyate // 2 // sarvajJena virAgeNa, jIvAjIvAdi bhASitam / tathyaM naveti saMkalpe, dRSTiH sAMzayikI matA ||3||aagmaa liGgino devA, dhAH sarve sadA smaaH| ityeSA kathyate buddhiH, puMso vainayikI jinaiH ||4||puurnnH kuhetudRSTAntairna tattvaM prtipdyte| maNDalazcarmakArasya, bhojyaM carmalavairiva // 5 // atathyaM manyate tathyaM, vipriitrucirjnH| doSAturamanAstiktaM jvarIva madhuraM rasam // 6 // dIno nisargamithyAtvastattvAtattvaM na budhyte| sundarAsundaraM rUpaM, jAtyandha iva sarvathA // 7 // devo rAgI yatiH saGgI, dharmaH praanninishumbhnH| mUDhadRSTiriti brUte, yuktAyuktAvivecakaH // 8 // " tadeva durnivAravaidhuryAdhAyakatayA jvaro rogavizeSastasyodaya udbhavastatra kSetray / ayamatra bhAvaH- yathA jvarodaye zamanIyamapyauSadhaM prayujyamAnaM na guNAya, kintu mahate doSAya saMpadyate / evaM sUtramapi saMsAravyAdhibAdhAnirodhakArakatayA paramauSadhasamamapi durvinItaprakRteravidhipradhAnasya ca jIvasya mahati mithyAtvajvarodaye yojanIyam / anyatrApyuktam-"saptaprakAramithyAtvamohiteneti jntunaa| sarvaM viSAkuleneva viparItaM vilokyate // 1 // " tathA-aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam / doSAyAbhinavodINe, zamanIyamiva jvare // 2 // paThannapi vaco jainaM, mithyAtvaM na vimuJcati / kudRSTiH pannago dugdhaM, pibanniva mahAviSam // 3 // " // 28 // viparIta phalane ja dRSTAMtathI vicAre che gAthArtha- tAva Ave tyAre ( tAva navo hoya tyAre) tAvane zamAvanAruM paNa auSadha doSarUpa phalavALuM ja thAya. A siddha che. e ja pramANe sUtra paNa mithyAtvarUpa jvara vidyamAna hoya tyAre doSarUpa phalavALuM jANavuM. TIkArtha- pitta vagerenA prakopathI thayelo tAva jyAre navo hoya tyAre tAvane zamAve tevuM paNa pIta-pApaDo vagere auSadha sannipAta vagere mahArogarUpa vikAranuM ja kAraNa bane che. jo zamAvanAruM paNa auSadha doSaphalavALuM bane to pachI tAvanA prakopanuM kAraNa evuM ghI vagere auSadha doSaphalavALuM bane emAM to zuM kahevuM ? A siddha che- navA tAvamAM zamAvanAruM paNa auSadha doSarUpaphalavALuM bane e vigata pratyakSa vagere pramANathI siddha thayelI che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 upadezapada : bhAga-1 mithyAtva sarvaze kahelA nitya-anitya vagere vividha paryAyonI paraMparAthI vyApta jIva-ajIva Adi padArthomAM viparIta paNe zraddhA karavI te mithyAtva. mithyAtva aikAMtika, sAMzayika, vaiyika, pUrvavyarDsAha, viparItaruci, nisarga ane mUDhadaSTi ema sAta prakAre che. kahyuM che ke- "jinokta padArthonuM zraddhAna na karavA rUpa mithyAtva aikAntika Adi bhedothI sAta prakAranuM kahyuM che. (1) AtmA ekAMte nitya che, ekAMte anitya che, AtmA ekAMte guNI che, ekAMte nirguNa che ItyAdi bolanAranuM mithyAtva aikAntika kahevAya che. (2) vItarAga sarvajJa vaDe kahevAyela jIva-ajIva Adi satya che ke nahi? evA saMkalpamAM (=mAnasika vicAramAM) sAMzayikI dRSTi mAnI che. (3) badhAM zAstro, sAdhuo ane devo sadA samAna che, puruSanI AvI buddhine jino vaiyikI buddhi kahe che. (4) cAmaDAnA TukaDAothI dharAyelo kUtaro bhojanane svIkArato nathI tema kuhetuo ane kudRSTAMtothI saMpUrNa jIva tattvane svIkArato nathI. (A pUrvavyahvAha mithyAtva che.)(5) doSothI pIDita manavALo viparItaruci loka asatyane satya mAne che, tAvavALo mANasa madhura rasane kaDavo mAne tema. (6) jevI rIte janmathI aMdha puruSa suMdara-kharAba rUpane na jANI zake, tema dIna evo nisarga mithyAtvI jIva tattva-atattvane jANato nathI. (7) yukta-ayuktano viveka na karanAra mUDhadRSTi jIva rAgIne deva, dhanAdino saMga karanArane sAdhu, jIvone vadha karanArane ( jemAM jIvono vadha thato hoya tevA mithyAdharmane) dharma kahe che." (8) A mithyAtva duHkhe karIne rokI zakAya tevI viThThalatAne karanAra hovAthI tene prastutamAM varanI upamA ApI che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- jevI rIte jvara navo hoya tyAre zamana karanAruM paNa auSadha levAmAM Ave to lAbha mATe na thAya, kiMtu moTA doSa mATe thAya. e pramANe sUtra paNa saMsArarUpa vyAdhinI pIDAne rokanAra hovAthI parama auSadha samAna hovA chatAM durvinIta ane avidhinI pradhAnatAvALA jIvane mahAna mithyAtvarUpa jvara vidyamAna hoya tyAre lAbha mATe na thAya, kiMtu moTA doSa mATe thAya. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke- "A pramANe sAta prakAranA mithyAtvathI mohita jIva viSathI vyAkula thayelA puruSanI jema badhuM viparIta jue che." (1) jevI rIte navA AvelA tAvamAM ApeluM tAvane maTADanAruM auSadha doSa mATe thAya, tevI rIte jenI mati zAMta nathI thaI tevA (=mithyAdRSTi) jIvane zAstranA satya padArthone kahevA e tenA doSa mATe thAya. (2) jevI rIte dUdha pIto sApa mahAviSano tyAga karato nathI, tevI rIte jinavacanane bhaNato paNa kudRSTi mithyAtvane choDato nathI. (3) (28). Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 upadezapada : bhAga-1 itthaM ziSyaviSayamupadezamabhidhAya sAmprataM tameva gurugocaramAhaguruNAvi suttadANaM, vihiNA joggANa ceva kAyavvaM / suttANusArao khalu, siddhAyariyA ihAharaNaM // 29 // gRNAti zAstrArthamiti vyutpattyA prAptayathArthAbhidhAnaH svaparatantravedI parAzayavedakaH parahitanirato yativizeSo guruH, tenApi, na kevalaM ziSyeNa, vidhinA vinayena ca sUtraM grahItavyamityapizabdArthaH, 'sUtradAnaM 'zrutaratnavitaraNaM 'vidhinA' 'suttattho khala paDhamo' ityAdinA Avazyakaniyukti nirUpitena krameNa, 'joggANa ceva' tti yogyAnAmeva vinayAvanAmAdi-guNabhAjanatvenocitAnAmeva karttavyaM, na punarayogyAnAmapi / yathoktam"viNaoNaehiM paMjaliuDehiM chaMdamaNuvattamANehiM / ArAhio gurujaNo, surya bahuvihaM lahuMdei // 1 // " tathA, "uvahiyajogahavvo, dese kAle pareNa viNaeNa |cittnnnnuuannukuulo, sIso sammaMsuyaM lahai ||2||"kthmityaah-'suutraanusaartH' sUtrasya vyavahArabhASyasyAnusAro'nurttanaM tasmAt / 'khaluravadhAraNe / tataH sUtrAnusArAdeva tadatikrameNa sUtradAne tadveSitvameva kRtaM syAt / yathoktam-"tatkArI syAt sa niyamAt, tadveSI ceti yo jaDaH / AgamArthe tamullaGghaya, tata eva pravarttate // 1 // AgamAtsarva evAyaM, vyavahAro vyavasthitaH / tatrApi hAThiko yastu, hantAjJAnAM sa zekharaH // 2 // " sUtrAnusArazcAyam"tivarisapariyAgassa u, AcArapakappanAma ajjhayaNaM / cauvarisassa u sammaM, sUyagaDaM nAma aMgaM ti // 1 // dasakappavvavahArA, sNvcchrpnngdikkhiyssev| ThANaM samavAo cciya, do aMge atttthvaasss||2|| dasavAsassa vivAho, ekkArasavAsayassa u ime u / khulliyavimANamAI, ajjhayaNA paMca nAyavvA // 3 // bArasavAsassa tahA, aruNuvavAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA, uTThANasuyAiyA cauro // 4 // cohasavAsassa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / pannarasavAsagassa ya, diTThIvisabhAvaNaM taha ya // 5 // solasavAsAIsuyaeguttaravaDDiesu jahasaMkhaM |caarnnbhaavnnmhsuvinnbhaavnnaa teyaganisaggA // 6 // egUNavAsagassa u, diTThIvAo duvAlasamamaMgaM / saMpunnavIsavariso, aNuvAI savvasuttassa ||7||"iti / zramaNIstu pratItyA'kAlacAritvAdiparihAralakSaNaH suutraanusaarH| akAlacAritvalakSaNaM cedam-"aTThamIpakkhie mottuM, vAyaNAkAlameva u / sesakAlamaiMtIo, nAyavvA'kAlacArIoM ||1||"siddhaacaaryaaH siddhAbhidhAnasUraya iha' sUtrAnusArataH sUtradAne, Ahriyate AkSipyate pratItipathe'vatAryate dArTAntiko'rtho yena tadAharaNaM dRSTAntaH // 29 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 upadezapada : bhAga-1 A pramANe ziSya saMbaMdhI upadeza kahIne have guru saMbaMdhI te ja upadezane kahe che gAthArtha- gurue paNa yogya jIvone ja vidhithI ane sUtrAnusAra ja sUtradAna karavuM joie. A viSe siddhAcAryanuM dRSTAMta che. TIkArtha- guru- zAstranA arthane kahe te guru. evI vyutpattithI jemaNe "guru" evuM nAma yathArtha prApta karyuM che tevA, sva-para zAstranA jJAtA, anyanA Azayane jANavAnI zaktivALA ane parahitamAM tatpara evA sAdhu vizeSa guru che. yogya jIvone ja- vinayathI namavuM ItyAdi guNonA bhAjana hovAnA kAraNe jeo yogya hoya temane ja sUtradAna karavuM, nahi ke ayogyane paNa kahyuM che ke "vinayathI namelA, pRcchA vagerenA avasare aMjali karanArA ane gurunA abhiprAyane (=IcchAne) anusaranArA ziSyothI ArAdhAyelA gurujana aneka prakAranA zratane jaladI Ape che." (Ava. ni. gA. 138) te te dezamAM ane te te kALamAM AhAra-vastra-pAtra-auSadha vagere je dravyo gurune prAyogya hoya te dravyo gurune atizaya vinayathI arpaNa karanAra, gurunA cittane jANanAra ane gurune anukUla vartana karanAra ziSya zrutane sArI rIte meLave che. (vizeSA. gA. 137) vidhithI- Avazyaka niyuktimAM jaNAvela kramathI. te A pramANe- (1) pahelIvAra sUtrano mAtra artha ja kahevo, jethI prAthamika kakSAnA ziSyone atisaMmoha na thAya. (2) bIjI vAra sUtrasparzika niryuktithI mizra artha kahevo. (3) trIjI vAra badhuM ja kahevuM, arthAt prAsaMgika-anuprAsaMgika badhuM kahevuM. (Ava. ni. gA. 24) sUtrAnusAra ja- vyavahAra bhASyamAM kahelA krama pramANe ja. A kramanuM ullaMghana karavAthI sUtro pratye dveSa karelo thAya. kahyuM che ke- "je jaDa puruSa karavAne icchelA Agamavihita caityavaMdanAdi anuSThAnomAM AgamathI ja pravRtti kare che, paNa Agamane ullaMghIne pravRtti kare che. eTale ke AgamamAM batAvelI vidhithI nirapekSapaNe pravRtti kare che, te puruSa Agamokta anuSThAna karanAro che ane avazya svecchAthI karAtA anuSThAnano dveSI paNa che. Avo puruSa Agamokta anuSThAna karato hovA chatAM karAtA anuSThAnano bhakta nathI. kiMtu SI ja che. kAraNa ke dveSa vinA AgamanuM ullaMghana na thAya." (yogabiMdu gA. 240) "yogamArgamAM upayogI saghaLo ya vyavahAra AgamathI ja prasiddha banelo che. kAraNa ke vyavahAranuM phaLa atIndriya che. atIndriya phaLavALA anuSThAnamAM zAstra ja vizvAsanuM kAraNa che. tethI Agamane AdhIna vyavahAramAM paNa je jIdI che, eTale ke potAnI mati pramANe 1. chando-gurvabhiprAyaH taM sUtroktazraddhAnasamarthanakaraNakAraNAdinA'nuvartayadbhiH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 : 79 ja kare che, te ajJAnIomAM ziromaNi che. kAraNa ke te upAya vinA ja pravRtta thayo che." ( je pravRtti AgamathI nirapekSa banIne potAnI lpanAthI karavAmAM Ave te pravRtti haThathI karI gaNAya. e rIte haThathI pravRtti karanAra idI gaNAya. Avo judI yogamAM upAya vinA ja pravRtta thayo che. kemake yogamAM pravRttino upAya hetu Agama che, ane te AgamathI nirapekSa che. Ama judI yogamAM upAya vinA ja pravRtta thayo hovAthI ajJAnIomAM ziromaNi che.) (yogabiMdu gA. 239). vyavahArabhASyamAM kahelo krama A pramANe che- "traNa varasanA dIkSAparyAyavALAne AcAra prakalpa adhyayana, cAra varasanA dIkSA paryAyavALAne sUyagaDAMga sUtra, pAMca varasanA dikSAparyAyavALAne dazAkalpavyavahAra sUtra, ATha varasanA dIkSAparyAyavALAne ThANAMgasUtra tathA samavAyAMga sUtra, daza varasanA dIkSAparyAyavALAne vivAhapannati-bhagavatI sUtra, agiyAra varasanA dIkSA paryAyavALAne khuphiyAviyANa Adi pAMca adhyayano, bAra varasanA dIkSAparyAyavALAne aruNIpapAta Adi pAMca adhyayano, tera varasanA dIkSAparyAyavALAne uDhANazruta Adi cAra adhyayano, cauda varasanA dIkSAparyAyavALAne AsIvisabhAvaNA, paMdara varasanA dIkSA paryAyavALAne dikTivisabhAvaNA, soLa varasanA dIkSAparyAyavALAne cAraNabhAvaNA, sattara varasanA dIkSA paryAyavALAne mahAsumiNabhAvaNA, aDhAra varasanA dIkSAparyAyavALAne teagginisagga, ogaNIsa varasanA dIkSAparyAyavALAne bAramuM aMga daSTivAda ane saMpUrNa vIsa varasanA dIkSAparyAyavALAne sarva AgamanI vAcanA ApavAnuM zrI jinezvara bhagavaMtoe kaheluM che." (vyavahAra bhA. u. 10 sUtra 20 vagere. mudritaprata pR. 107) sAdhvIone AzrayIne "akAlacAra' Adino tyAga vagere sUtronusAra che. akAlacAranuM lakSaNa A che - "AThama, pAkSika (caudaza) ane vAcanA kAlane choDIne sAdhunI pAse AvanArI sAdhvIo akAlacAriNI (=avasara vinA AvanArI) jANavI." siddhAcArya- sUtrAnusAra sUtra ApavAmAM siddha nAmanA AcAryanuM dRSTAMta che. gAthAmAM AvelA "AharaNa' zabdano artha A pramANe che- jenA vaDe dAntika ( dRSTAMta saMbaMdhI) artha pratItinA mArgamAM utArAya, arthAt jenAthI prastuta viSaya buddhimAM besADI zakAya te AharaNa. AharaNa eTale dRSTAMta. "gurue paNa" e sthaLe rahelA paNa zabdano artha A pramANe che- mAtra ziSya ja vidhithI ane viyanathI sUtrane grahaNa karavuM joIe ema nahi, kiMtu gurue paNa yogya jIvone ja vidhithI ane sUtrAnusAra ja sUtradAna karavuM joie. (29) tadevAhacaMpA dhaNa suMdari tAmalitti vasuNaMda saDDha saMbaMdho / saMdari NaMde pII, samae paratIramAgamaNe // 30 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 jANavivattI phalagaM, tIre udagatthi sIha vANarae / siriuraraNNo suMdarigaharAge niccha kahadharaNA // 31 // cittaviNoe vANaraNaTTammI jAisaraNasaMvaraNaM / devaparicchA niyarUvakahaNa raNNo u saMbohI // 32 // sAvatthI siddhagurUviuvvadikkhA pariccha sAmaie / AlAvagA Nimitte, adANa kovetarA deve // 33 // logapasaMsA savvaNNusAsaNaM erisaM sudiTuM ti / bohIbIyArAhaNa, evaM savvattha viNNeyaM // 34 // atrAkSarArthaH-'caMpA dhaNa suMdari 'tti caMpAnagaryAM dhano nAma zreSThI abhUt, tasya sundarI tanayA / tAmalitti vasunaMda tti tAmraliptyAM pUrvapArAvAratIravarttinyAM puri vasuzreSThI, tasya canando nandanaH smutpnnH| saGghasaMbaMdho 'tti tau dvAvapi zreSThinau zrAddhau shraavkaaviti|sNbndhH svApatyavaivAhyalakSaNaH kRtastAbhyAm / tataH 'suMdarinaMde pII' iti nandasundaryoH parasparaM prItiH prakarSavatI saMpannA / samaye'kvApi prastAve'paratIraM' jaladhiparakUlaMnandaH sasundarIko yayau / tadanvAgamane pratyAvarttane paratIrAt ||30||'yaansy' pravahaNasya vipatti'vinAzaH saMpannastataH phalakaM' kASThazakalamAsAdya 'tIre' ekasminneva velAkUle dve apyuttiirnne| tata udakArthI parikrAmyannandaH siMhena hataH san vAnaraH saMjAtaH / itazca, zrIpurarAjena sundaryA 'graho' grahaNaM kRtam / 'rAga'zcAbhiSvaGgastasyAmeva tasya jAtaH / 'nicchakahadharaNA' iti prArthitA ca sA tena savikAraM, paraM tayA na icchA abhilASarUpA darzitA, tadanu tasyAstAbhistAbhiH kathAbhirvinodahetubhirdharaNaMkAlayApanaM prArabdhaM bhUbhujA ||31||'cittvinnoe' iti cittavinodamAtre ca tasya saMpanne anyadA'vAnaranaTTammi'tti vAnareNa nandajIvena nRtye prArabdhe sati jAtisaraNa' jaatismrnnmaasaaditm| tadanusaMvaraNamanazanaM vihitaM ten| 'deva'tti devastadanantaramabhUdvAnarajIvaH / parIkSA kRtA tena sundarIzIlasya |tto'th nijarUpamAdarzitam / kahaNa'tti kathanaM ca samagrasyApi prAcyavRttAntasya |'rnnnno usaMbohi'tti rAjJaH punaH saMbodhiH samyagbodhaH prAdurbhUtaH // 32 // tataH zrAvastyAM nagaryAM siddhagurU' iti siddhAbhidhAnasUrINAM 'viuvvadikkhA' iti vaikriyarUpeNa vihitadIkSAM sundarI vidhAya 'pariccha' tti parIkSA sAmAie AlAvaganimitte' iti sAmAyikAlApakanimittaM vihitA devena / adANa'tti sAmAyikAlApakasyApradAne kRte sati guruNA, koveyarA' iti kopetarau Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 upadezapada : bhAga-1 'deve' iti devena vihitau bahirvRttyA kopaH aMtarvRttyA ca saMtoSaH kRta ityarthaH // 33 // tato jJAtavRttAntena lokena prazaMsA kRtA, yathA, sarvajJazAsanamIdRzaM sudRSTaM nipuNaprajJApakanirUpitamityanenollekhena / tato 'bohibIyArAhaNa' tti bodhiH pAragatagaditadharmaprAptiH keSAMcijjIvAnAM samabhUt, anyeSAM ca bIjasya samyagdarzanAdiguNakalApakalpapAdapamUlakalpasya devagurudharmagocarakuzalamano-vAkkAyapravRttilakSaNasyArAdhanaM sevanaM smpdyt| 'evaM prastutasUtrapradAnavat 'sarvatra' pravrajyAdAnAdau sUtrAnusArAdeva matimatAM ca varttanaM (? pravartinaM) viti rUA. te ja (dAMtane) batAve che- | (caMpA nagarI, dhana zreSThI, suMdarI, tAmralipti nagarI, vasu zreSThI, naMdaputra, zrAvaka saMbaMdha, suMdarInaMda prIti, samaye dariyApAra gamana, vahANanuM tuTavuM, phalaka prApti, kAMThe pahoMcavuM, pANI mATe javuM, siMhe naMdane phADI khAdho, vAnara thayo, zrIpura rAjA suMdarIne laI gayo. rAga vikArI prArthanA, suMdarIe abhilASA na batAvI, te te vinoda kathAthI rAkhI, naMdano jIva vAnara vividha vinoda mATe Avyo, vAnaranuM mRtyu, jAtismaraNa, anazana, deva, pachI vAnaranuM rUpa lIdhuM, vRttAMtanuM kathana, rAjAne bodha, zrAvastI nagarImAM siddhAcArya vaikriya kopa, aMdarathI saMtoSa, vRttAMta jANavAthI lokanI prazaMsA, bodhi bIja, ArAdhanA Ama sarvatra jANavuM) sUtra dAnamAM siddhasena AcAryanuM dRSTAMta Aja jaMbUdvIpanA bharatakSetramAM indrapurInI jema sajjana puruSonA haiyAne haranArI, satata pravartatA che parama mahotsavo jemAM, zrI vAsupUjya jinezvaranA vacanarUpI caMdrathI bodha karAyA che bhavyajIvorUpI kumudanA vano jemAM, lakSmIthI zobhita jANe sAkSAt cakravartInI jayapatAkA na hoya evI eka caMpA nAme nagarI hatI. parAbhava karAyo che kuberano dhanasamUha jenA vaDe evo, tyAMno rahevAsI, viziSTa guNothI yukta evo dhanazreSThI temAM vase che. ane tene tApralikhi nivAsI vasunAmanA vaNikanI sAthe svAbhAvika maitrI thaI. jinadharmanA pAlanamAM tatpara, suzramaNonA caraNonA bhakta evA teonA divaso pasAra thAya che tyAre koIka prasaMge avicchinna prItine IcchatA dhanazreSThIe vasunA putra naMdane potAnI suMdarI nAme putrI ApI ane zubhamuhUrta vivAha karyo. moTI riddhi ApIne bhuvanane Azcaryacakita karyuM. (7) have suMdarInI sAthe pUrva upArjita puNyarUpI vRkSane ucita evA viSaya sukhanA phaLane anubhavatA naMdanA divaso pasAra thAya che. atyaMta nirmaLa buddhi hovA chatAM paNa jinadharmane sArI rIte jANelo hovA chatAM eka avasare tene AvA svarUpavALI ciMtA thaI. vyavasAyanA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 upadezapada : bhAga-1 vibhavathI vikala puruSa bAyelo che ema lokamAM niMdAyo che ane pUrvalakSmIthI paNa jaladIthI mukAya che tethI pUrva puruSanI paraMparAthI Avela vahANavaTAnA vyApArane huM karIza. pUrvopArjana dhananA upabhogathI mArI uttamatA kevI ? je potAnI be bhUjAthI upArjita karela dhanathI pratidina yAcakonA vAMchitane pUrato nathI te paNa zuM jagatamAM jIve che ? vidyA-vikrama guNathI prazaMsanIya vRttithI je jIvane dhAraNa kare che tenuM ja jIvita vaMdanIya che. vidyA ane parAkrama guNa vinAnA bIjA jIvitathI zuM? jagatamAM kayA puruSo pANInA parapoTAnI jema anekavAra janmatA ane maratA nathI ? vAstavika guNothI rahita teonA janma maraNathI zuM ? sApuruSonA kIrtananA avasare dAnAdi guNanA samUhathI jeonuM nAma prathama ja paMktimAM lakhAtuM (bolAtuM) nathI te kevI rIte prazaMsA karAya ? A pramANe vicArIne teNe samudranA kAMThe paratImAM durlabha karIyANAothI bhareluM vahANa jaladIthI taiyAra karAvyuM ane gamanamAM utkaMThita naMdanane joine atyaMta virahanA bhayathI atyaMta zokathI duHkhI suMdarIe A pramANe kahyuM: he Aryaputra ! huM paNa tamArI sAthe avazya AvIza. snehAdhIna cittane vaza karavA huM zaktimAna nathI. A pramANe kahyA pachI tenA daDhatara snehabhAvanI vyagratAthI DhIluM thayuM che mana jenuM evA naMde tenI vAta svIkArI. pachI prayANano vakhata thayo tyAre te baMne paNa viziSTa prakAranA vahANamAM ArUDha thayA ane kSemakuzaLa pUrvaka samudrane pele pAra pahoMcyA ane karIyANuM veMcyuM ane ghaNuM suvarNa kamAyA ane tyAMthI bIjuM karIyANuM kharIdIne AvatA samudranI aMdara pUrve karAyela karmanI pariNatinA vazathI atyaMta prabaLa pavanathI hAlaka Dolaka thatI nAva kSaNathI seMkaDo TUkaDA thaI. (22) pachI jaladIthI koIka tevA prakAranI bhavitavyatAthI pATiyAnA TUkaDA maLyA ane baMne eka ja kinArA upara pahoMcyA. aNaghaTatAnuM nirmANa ane sunirmitanA vinAzamAM pravRtta thayela vidhinA yogathI lAMbA samayanA viraha pachI teonuM paraspara darzana thayuM. pachI harSa ane viSAdanA vazathI uchaLatA daDhazokathI bharAyo che saMpUrNa gaLAno mArga jeno, arthAt gadheDUmo bharAyo che jeno evI dIna suMdarI naMdanA gaLAmAM vaLagIne rovA lAgI. satata AMsunI dhAravALI suMdarI jANe samudranA saMgathI lAgelA pANInA TIpAno samUha choDatI na hoya! te vakhate koIpaNa rIte dhIraja dharIne naMde kahyuM: he sutanu ! atyaMta kRSNamukhI evI tuM A pramANe zoka kema kare che ? he mRgAkSI ! jagatamAM evo koNa janmyo che jene AvA prakAranA duHkho na AvyA hoya ? athavA janmamaraNo na thayA hoya ? he kamaLamukhI! tuM jo gaganAMgaNamAM eka cUDAmaNi evA sUryanA paNa udaya ane asta pratidina ja pravarte che. athavA zuM teM jinezvaranA zAstramAM nathI sAMbhaLyuM ke sukRtano kSaya thaye chate surendro paNa duHstha avasthAne pAme che. te sutanuM ! karmavazavartI jIvono ATalo paNa paritApa zuM hisAbamAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 83 che ? zarIranI chAyAnI jema duHkhanI daMdolI (dhArA) jIvonI sAthe ja bhame che, arthAt chAyA jema zarIrane choDatI nathI tema duHkhanI dhArA jIvane choDatI nathI. Ama AvA prakAranA vacanothI suMdarIne AzvAsana ApIne tarasa ane bhUkhathI pIDAyelo naMda tenI sAthe ja vasati (nagara) tarapha cAlyo. pachI suMdarIe kahyuMH he priyatama ! huM zramathI thAkI chuM. atyaMta tRSAthI pIDAI chuM. huM eka paNa pagaluM cAlavA samartha nathI. naMde kahyuM sutanuM ! tuM eka kSaNa ahIM vizrAma kara jethI tArA mATe kyAMyathI paNa pANI laI AvuM. suMdarIe rajA ApI eTale naMda tene tyAM mUkIne najIkanA jaMgalanA pradezamAM pANInI tapAsa karavA jaladIthI gayo. tIvra sudhAtura, ati capaLa labakArA mAratI jIbhavALo, bhayaMkara moDhuM phADyuM che jeNe evA yamarAja jevA siMhe tene joyo. pachI ati bhayabhIta thayelo naMda anazanAdi kartavyane bhulyo. ArtadhyAnane pAmelo te azaraNa marAyo. samyakatva ane zrutaguNa cAlI gayA che jenA evo te naMda bALamaraNathI te ja vanamAM vAnararUpe utpanna thayo. (38) ane A bAju rAha jotI suMdarIno divasa pUrNa thayo chatAM paNa naMda jeTalAmAM Avato nathI teTalAmAM ciMtAtura thaI. nakkI tenuM maraNa thayuM haze ema jANI dhasa karatI pRthvItala upara paDI ane mUrchAthI AMkha mIMcAI. mRtakanI jema eka kSaNa rahIne vananA phUlonI sugaMdhavALA pavanathI kaMIka cetanAvaMtI thayelI, dIna gADha pokAra karatI rovA lAgI. he Aryaputra! he jinezvaranA pagarUpI kamaLanA pUjanamAM Asakta ! he saddharmanA mahAnidhi! tame kyAM gayA cho mane javAba Apo. he pApI bhAgya ! tuM dhana-svajana-gharanA nAzathI paNa tuSTa nathI thayo ? jethI he anArya ! Aryaputrane paNa hamaNAM maraNa pamADyo. he tAta! he putrI vatsala ! hA hA he jananI ! he niSkapaTa snehI ! duHkharUpI samudramAM paDelI potAnI putrInI kema upekSA karo cho ? A pramANe lAMbo samaya vilApa karIne, gADha parizramathI thAkelI hAtha upara mastaka mUkIne sutIkSNa duHkhane anubhavatI rahe che teTalAmAM ghoDA khelavavA mATe tyAM Avela zrIpuranagaranA priyaMkara nAmanA rAjAe koIpaNa rIte tene joI ane A pramANe vicAryuM. zuM A koI devI zrApathI bhraSTa thayelI che ? athavA to kAmadevathI rahita rati che ? athavA zuM vanadevatA che ? athavA zuM vidyAdharanI strI che? vismaya pAmelA rAjAe puchyuM: he sutanu ! tuM koNa che ? tuM ahIM kema vase che ? ane kyAMthI AvI che ? A pramANe saMtApane kema pAmI cho ? (48) pachI dIrgha-uSNa nisAsA mUkatI gadgadavANIthI, zokathI mIMcAyelI AMkhovALI suMdarIe kahyuM he mahAsattva ! saMkaTonI paraMparA racavAmAM eka mAtra catura vidhinA kAryane vaza thayelI evI mArI duHkhanA samUhanA kAraNabhUta A pRcchA(khabara)thI saryuM. uttamakuLamAM utpanna thavAne kAraNe Apattine pAmelI chatAM paNa A potAnA vitakane (kathAne) kaheze nahIM ema vicArIne Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 upadezapada : bhAga-1 rAjAe madhura vANIthI prArthanA karIne koipaNa rIte potAnA ghare laI gayo ane gADha AgrahathI bhojanAdi vidhi karAvI ane rAjA tene sarva manavaMchita vastu pUrI pADe che. ane haMmezA paNa anurAgathI sajajana puruSone chAje tevA bhAvapUrvakanA karAtA sanmAna-dAna-vArtAlApothI saMkathAthI A khuza thaI che ema mAnato rAjA madhuravANIthI ekAMtamAM suMdarIne kahe che- he caMdramukhi ! zarIra ane mananA sukhane haranArA pUrvakAlanA banelA vRttAMtane bhUlIne mArI sAthe icchA mujaba viSaya sukhane bhogava. he sutanu ! pratidina zokathI haNAyelI, sukumAra tArI kAyArUpI velaDI dIpakanI jvALAthI baLelI mAlatInI mALAnI jema murajhAya che. he sutanu ! jema rAhuthI haNAyela punamanA caMdranuM kiraNa lokanA mananA AnaMdane puSTa kare che tema zokarUpI rAhunA samUhathI pIDAyeluM yauvana paNa saubhAgyanI puSTi kare che. uttama puruSo atyaMta suMdara chatAM paNa, manohara chatAM paNa, bhuvanamAM durlabha chatAM paNa khovAyelI ke naSTa thayelI vastuno zoka karatA nathI, tethI bahu kahevAthI zuM ? mArI prArthanAne tuM saphaLa kara. samaju puruSo vartamAnakALane ucita pravRttine yogya kare che. kAnane atyaMta kaDavuM, ane pUrve nahIM sAMbhaLeluM evuM vacana sAMbhaLIne vratabhaMganA bhayathI pIDita thayelI, gADha duHkhathI vyAkulita thayelI suMdarIe kahyuM: he narapuMgava! jagaprasiddha sukulamAM utpanna thayelA, nyAyamArganA dezaka evA tamArA jevA uttamapuruSone atyaMta anucita, ubhayalokane nAza karavAmAM catura evuM A parastrI ramaNa traNabhuvanamAM apajazano paTaha vagaDAvaze. rAjAe kahyuM: he kamaLamukhi ! lAMbA samaye puNyanA vaibhavathI A ratanidhi mane prApta thayo che to tene anusaratA (grahaNa karatA-upabhoga karatA) mane zo doSa lAge? pachI rAjAno daDha Agraha jANIne teNe hyuM: he naravara ! jo ema che to lAMbAkALano grahaNa karelo mAro abhigraha pUrNa thAya tyAM sudhI keTaloka kALa pratIkSA karo. pachI tamArI icchA mujaba huM karIza. A pramANe sAMbhaLIne tuSTa thayelo rAjA tenA cittanA vinodane mATe nATakakhela-Adine batAvato kALa pasAra kare che. (66) have pUrve kahevAyela naMdano jIva vAnaranA bhavamAM vartato hato te vAMdarAnA khelane yogya jANIne vAMdarAonA khela karAvanArAoe pakaDyo, ane naTapatie tene vAnarakrIDA zIkhavI, ane dareka nagaramAM khelo (vAnaranA nAca) batAvIne te puruSo tene laIne te (zrIpura) nagaramAM koIpaNa rIte AvyA. dareka ghare khelAvIne teo rAjamaMdire gayA ane tyAM te vAnara sarva prayatnathI nRtya karavA lAgyo. have nRtya karatA teNe koIka rIte rAjAnI pAse beThelI suMdarIne joI. lAMbA samayanA snehabhAvathI vikasita thaI che AMkho jenI evA vAnare "mArA vaDe A kyAMka jovAI che ema vicAratA pharI joI. jAtismaraNa jJAna thayuM. sarvapaNa pUrva vRttAMtane jANyo. pachI parama nirvedane vahana karatA teNe vicAryuM. hA hA ! anarthanA bhaMDAra evA saMsAravAsane dhikkAra thAo. kemake tevA prakAranA nirmaLa vivekathI yukta hovA chatAM paNa, dharmano Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 85 rAgI chatAM paNa, pratisamaya zAstramAM batAvAyela kAryone karanAro chatAM paNa tevA prakAranA bALamaraNanA vazathI huM AvA prakAranI viSamadazAne pAmyo. tiryaMcanA bhavamAM rahelo evo huM hamaNAM zuM karuM ? athavA AvI vicAraNAthI zuM ? jIvitavyathI saryuM. hamaNAM avasarane anurUpa dharmakAyane AdaruM. A pramANe te paribhAvanA-vicAraNA kare che tyAre A thAkyo che ema jANIne te puruSo potAnA sthAnamAM lai gayA. pachI teNe anazanane svIkAryuM ane paMcaparameSThi maMtranuM anusmaraNa karato zuddhabhAvathI marIne divya maharthika deva thayo. tatkSaNa ja avadhijJAnanA upayogathI zrIpuramAM avicalita zIlarUpI aMlakArathI zobhatI suMdarIne joi. tenA nirmaLa zIlaguNathI khuza thayelA deve potAnuM rUpa tene batAvyuM ane pUrvabhava saMbaMdhI vyatikara rAjAne kahyo. rAjAe vicAryuM ke pazuo paNa A pramANe jinadharmanA prabhAvathI devo thAya to zuM amArA jevA puruSo dharma, artha ane kAma sAdhavA samartha chatAM maryAdA vinAnA banI sajjana lokane niMdanIya viSayasukhamAM gADha Asakta banI durgatimAM jAya ? tethI A dharmakAryano avasara che. gADha vairAgyavALA cittathI teNe devane kahyuM ke mAre zuM karavuM joie? eka ja mAtra jinopadiSTa dharma ka2vA jevo che. zraddhA thavAthI mahAsattvazALI rAjAe jinadharmano svIkAra karyo. pachI deve suMdarIne puchyuM: he suMdarI ! tuM kevA prakAranuM karIza ? arthAt tuM zuM karavA mAge che ? sarva aMdhakArano nAza karanAra sUryodaya thaye chate dIpakanuM zuM prayojana che ? tame ja mAre pramANa cho. A pramANe deve tenA nizcita cittane jANyuM. (84) te kALe zrAvastI nagarImAM munipradhAna siddhAcArya vicare che. temanA AcAranI parIkSA mATe kapaTadIkSA ApIne ekalI suMdarIne tenI pAse tevA akALe lai gayo. suMdarIe bhAlatala upara hAtha joDIne, vaMdana karIne AcArya bhagavaMtanI pAse sAmAyika sUtranA AlApaka uccAravA nimitte Adeza mAgyo. he bhagavan ! roganA vazathI mane sAmAyika sUtranuM vismaraNa thayuM che. kRpA karIne eka kSaNa mane AlApaka sUtra uccArAvo. gurue upayoga daine vicAryuM: atyAre ucita samaya nathI. A ekalI che tathA akALe moTI avidhi thAya tethI sAmAyika sUtrano AlApo Ane kevI rIte uccarAvuM ? AcArye suMdarIne nA pADI kahyuM: he Arye ! A tane ucita nathI. gusso karIne suMdarI ekAeka adRzya thai. AcAryane vidhinA khapI, upayogavALA ane nipuNa jANIne deva tenA viSe atizaya bhaktivALo thai saMtoSa pAmyo. pachI potAnA rUpane batAvIne vinayathI vAMdIne pRthvItala para mastaka mUkIne potAnA pUrva janmano sarva vRttAMta kahyo. gurune suMdarI arpaNa karI. gurue paNa tevA prakAranI pravartinIne ApI. pachI te sAdhusAmAcArInuM pAlana karI svargamAM gai. gurue avidhithI sUtranuM dAna na karyuM evo vyatikara lokoe jANyo. aho ! jinamatanI sAmAcArI kevI nirmaLa che ! keTalAkoe bodhi bIjane prApta karyuM. keTalAkoe samyaktvano svIkAra karyo, ane bIjA keTalAka Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 "upadezapada : bhAga-1 dezavirati ane sarvaviratinA ArAdhako thayA, A pramANe bIjA vidhitatpara zratadhare paNa atyaMta anugraha buddhithI haMmezA svaparane dharmamAM pravartAvavA joie. (90) gAthApharArtha- caMpAnagarImAM dhana nAme zreSThI thayo tene suMdarI nAme putrI hatI. samudranA pUrva kAMThe tApralipti nagarImAM vasu nAme zreSThI hato, tene naMda nAme putra thayo. te baMne zreSThIo zrAvako hatA. potAnA saMtAnanA vivAha svarUpa teono saMbaMdha thayo. naMda ane suMdarIne paraspara gADha prIti thaI. koIka prasaMge ekavAra naMda suMdarI sAthe samudrane pahelepAra gayo. tyAra pachI tyAMthI pAchA pharatI vakhate vahANa bhAMgI vinAza pAmyuM tyAre eka pATiyAne meLavIne samudranA eka kAMThA upara baMne pahoMcyA pachI pANInI zodhamAM jatA naMdane siMhe phADI khAdho. naMda te ja jaMgalamAM vAnara thayo. ane A bAju zrIpurano rAjA suMdarIne laI gayo. rAjAne tenA upara rAga thayo. vikArapUrvaka tenI pAse bhoganI prArthanA karI. paraMtu teNe jarA paNa IcchA na darzAvI. tyAra pachI tene te te kathAothI vinodane karAvatA kALa pasAra karyo. koikavAra rAjAnA cittanA vinoda mATe naMdanA jIva vAnara vaDe nRtya prAraMbhAyuM tyAre te vAnara jAtismaraNa jJAna pAmyo, pachI anazana karI deva thayo. suMdarInA zIlanI parIkSA karI potAnuM svarUpa pragaTa karyuM ane pUrvano samagra vRttAMta kahyo. rAjAne paNa samyabodha pragaTa thayo. tyAra pachI zrAvastI nagarImAM siddhAcAryanI pAse dIkSAnA vezamAM suMdarIne (sAdhvIvezamAM) vikrvane sAmAyikanA AlApaka nimitte parIkSA karI. gurue sAmAyikano AlAvo na uccArAvyo tyAre deve suMdarIne kopavALI karI. bahArathI kopa paNa aMtarathI saMtoSI karI. pachI loke A vRttAMta jANyo tyAre prazaMsA karI, jemake aho ! A sarvajJazAsana kevuM sudaSTa che ! arthAt nipuNa puruSoe nirUpaNa kareluM che. tenAthI bodhibIjanI ArAdhanA arthAt tIrthakaroe batAvela dharmanI prApti keTalAka jIvone thaI. ane bIjAone bIjanI ArAdhanAnI prApti thaI. bIja eTale samyagdarzanAdi guNanA samUharUpa kalpavRkSanA mULa samAna devagurudharma saMbaMdhI kuzala mana-vacana-kAyAnI pravRttirUpa ArAdhanA. A pramANe prastuta sUtranA pradAnanI jema buddhimAne sarvatra pravrajyA dAnAdimAM sUtrAnusAra ja vartavuM ema jANavuM. (34) atha sUtrAnusArapravRttimadhikRtyAhaAsannasiddhiyANaM, liMgaM suttANusArao ceva / uciyattaNe pavittI, savvattha jiNammi bahumANA // 35 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 87 'AsannA' tadbhavAdibhAvitvena samIpopasthAyinI 'siddhi 'muktiryeSAM te tathA teSAM bhavyavizeSANAM 'liGgaM' cihnaM vyaJjakamityarthaH / dhUma iva girikuharAdivarttino vahneH / kAsAvityAha--'sUtrAnusArA 'devAgamArthAnuvRttereva 'ucitatvena' tattaddravyakSetrakAlabhAvAnurUpeNa yA 'pravRtti: ' svakuTumbacintanarUpA dravyastavabhAvastavarUpA ca / ku etadevamityAha - 'sarvatra' kRtye itthaM pravRttau dhArmikasya 'jine' bhagavati sarvatraucityAt pratipAdayitari 'bahumAnAd' gauravAt / sa hi sUtrAnusAreNa pravarttamAno " bhagavatedamidamitthamitthaM coktam" iti nityaM manasA'nusmaran bhagavantameva bahu manyate / saMjAtabhagavadbahumAnazca pumAnavilambitameva bhagavadbhAvabhAk saMpadyate / yathoktam - akkhayabhAve milio, bhAvo tabbhAvasAhago niyamA / na hu taMbaM rasaviddhaM puNovi taMbattaNamuvei // 1 // " iti sarvatraucityapravRttirAsanna siddherjIvasya liGgamuktamiti // 35 // have sUtrAnusAra pravRttine AzrayIne kahe che-- gAthArtha- sUtrAnusAra ja ucita rIte karelI pravRtti Asatra siddhika jIvonuM cihna che. kemake sarva kAryamAM jinaviSe bahumAna bhAva che. TIkArtha- sUtrAnusAra ja= AgamArthanA anusAra ja. ucita rIte- te te dravya, kSetra, kALa ane bhAvane anurUpa. pravRtti- potAnA kuMTuMbanI ciMtArUpa ane dravyastava-bhAvastavarUpa pravRtti. dravyastava (-jinapUjA) hoya, athavA bhAvastava (-saMyama) hoya ke pachI potAnA kuTuMbanI (pAlana poSaNa Adi aMge) ciMtA-vicAraNA karavAnI hoya, e badhuMja sUtrAnusAra ja ucita rIte eTale ke te te dravya-kSetra-kAla-bhAvane anurUpa karavuM joie. Asannasiddhika-- te ja bhava vagere najIkanA bhavomAM mukti thavAnA kAraNe jemanI mukti najIkamAM rahelI che tevA bhavyavizeSo Asannasiddhika kahevAya che. cihna- cihna eTale jaNAvanAra. jevI rIte dhUmADo parvatamAM ane guphA vageremAM rahelA agnine jaNAve che tevI rIte sUtrAnusAra ja ucita rIte karelI pravRtti Asatrasiddhika jIvone jaNAve che, eTale ke sUtrAnusAra ja ucita rIte pravRtti karanArA jIvo najIkanA kALamAM muktimAM jaze ema nizcita thAya che. sarvakAryamAM jina viSe bahumAna bhAva che- sarvakAryamAM A pramANe pravRtti karanArA dhArmika puruSano ''sarvatra ucita pravRtti karavI joie'" evuM jaNAvanArA bhagavAna upara gauravabhAva vyakta thAya che. sUtrAnusAra pravRtti karato te puruSa ''bhagavAne A A pramANe kahyuM che, A A pramANe kahyuM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upadezapada : bhAga-1 che" ema sadA manathI bhagavAnane yAda karato chato bhagavAnane ja adhika mAne che. jene bhagavAna upara bahumAna bhAva thayo che te puruSa vilaMba vinAja bhagavadbhAvane bhajanAro thAya che, arthAt bhagavAna bane che. kahyuM che ke- "akSaya bhAvamAM (-paramAtma bhAvamAM) maLelo bhAva niyamo akSayabhAvane (paramAtma bhAvane) sAdhe che. jene suvarNa rasa (jenAthI tAMbuM ja suvarNarUpa banI jAya tevo suvarNarasa) caLavavAmAM Avyo che evuM tAmra pharI tAmrapaNAne pAmatuM nathI." A pramANe sarvakAryamAM ucita pravRttine Asannasiddhi jIvanuM cihna kahyuM che. (35) etadviparyaye doSamAhaAyaparapariccAo, ANAkoveNa iharahA NiyamA / evaM viciMtiyavvaM, sammaM aiNiuNabuddhIe // 36 // 'AtmaparaparityAgaH' AtmanaH svasya pareSAM cAnugRhItumiSTAnAM dehinAM parityAgaH durgatigartAntargatAnAM projjhanaM kRtaM bhavati 'AjJAkopena' bhagavadvacanavitathAsevanarUpeNa, 'itarathA' sUtrAnusArapravRttirUpaprakAraparihAreNa pravRttau satyAM 'niyamAt' avazyaMbhAvena / yathoktam-"ihaloyammi akittI, paraloe duggaI dhuvA tesiM |aannN viNA jiNANaM, je vavahAraM vavaharaMti // 1 // " yata evaM' tata evamuktaprakAreNa vicintayitavyaM' vimarzanIyaM 'samyag' yathAvad 'atinipuNabuddhayA kuzAgrAdapi tIkSNatarayA prajJayA, anipuNabuddhibhirvicintitasyApyarthasya vyabhicArasaMbhavAt // 36 // AnAthI viparIta doSane kahe che- gAthArtha- anyathA AjJAkopathI niyamA svaparano tyAga thAya. tethI ukta rIte ati nipuNa buddhithI samyak vicAravuM. TIkArtha- anyathA- sUtrAnusAra pravRttino tyAga karIne pravRtti karavAthI. AjJAkopathI- jinavacanathI viruddha AsevanathI. niyamA- avazya. svaparano tyAga thAya- potAno ane anugraha karavA mATe ISTa bIjA jIvo ke jeo durgatirUpa khADAmAM paDelA che temano tyAga karelo thAya. kahyuM che ke- "jinezvaronI AjJAne mUkIne jeo dharmakriyA kare che teo A lokamAM apakIrti pAme che ane paralokamAM niyamo temanI durgati thAya che." 1. anugraha karavA mATe iSTa jIvo hamaNAM manuSyagatimAM hovAthI durgatirUpa khADAmAM paDelA nathI. paNa bhaviSyamAM avazya paDe. AthI mAvina mUvalupavAra: bhaviSyamAM je thavAnuM hoya temAM bhUtakALano upacAra thaI zake e nyAyathI ahIM "durgati rU5 khADAmAM paDelA" samajavA. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upadezapada : bhAga-1 atinipuNa buddhithI-kuzanAmanA tRNanA agrabhAgathI paNa adhika tIkSNa buddhithI yathArtha vicAravuM. anipuNa buddhivALA puruSothI vicArAyelA paNa arthamAM vyabhicAra saMbhave che, arthAt anipuNa buddhivALA puruSothI vicArAyelo artha satya na paNa hoya. (AthI ahIM atinipuNa suddhithI ama yuM che.) (36) ata evAhabuddhijuyA khalu evaM, tattaM bujhaMti, Na uNa savvevi / tA tIi bheyaNAe, vocchaM tavvuDDhiheutti // 37 // 'buddhiyutA' atinipuNohApoharUpaprajJAsamanvitAH / khaluravadhAraNe / tato buddhiyutA eva evamuktarUpeNa tattvaM sUtrAnusAreNa pravRttirAsannasiddhikajIvAnAM lakSaNamityevaMrUpaM budhyante / vyavacchedyamAha- na punaH sarve'pi buddhivikalA apIti bhAvaH bahubuddhibodhyasyArthasya sAmAnyabuddhibhiH kRtaprayatnazatairapi boddhumapAryamANatvAt / taduktam"mahatAM na buddhivibhavaH, kRtaprayatnairapItarairlabhyaH / yatnazatairapi tADaya, yadi sUcI bhavati pArAcI // 1 // " yata evaM tattasmAttasyA buddhe 'rbhedajJAtAni' bhedAnotpattikyAdIn, jJAtAni ca rohakAdidRSTAntAn 'vakSye' bhaNiSyAmi / kimarthamityAha-'tavvuDDiheutti tavRddhihetorbuddhiprakarSanimittam / itirvAkyaparisamAptyarthaH / buddhiprakarSayogyA hi puruSA buddherbhedAMstajjJAtAni ca dhImatpuruSAbhyaNe samyak samAkarNayanto nizcayena tathAvidhabuddhidhananidhAnabhUtAH saMpadyante / yadavAci-"vimalaspaSTAtmAnaH, sAMgatyAt paraguNAnupAdadate / upanihitapadmarAgaH, sphaTiko'ruNimAnamAtanute // 1 // " // 37 // AdhI 4 4 cha gAthArtha- buddhiyukta ja jIvo uktarIte tattvane samaje che, paNa badhAya nahi, arthAt buddhirahita jIvo tattvane samajI zakatA nathI. tethI buddhinI vRddhi thAya e hetuthI buddhinA bhedone ane daSTAMtone kahIza. Artha-buddhiyuta- matizaya tI i-apoDa35 buddhithI yuti. (s bheTa iivitarka karavo. apoha eTale nizcaya karavo.) tattvane- sUtrAnusAra pravRtti Asannasiddhika jIvonuM cihna che evA tattvane. buddhirahita jIvo tattvane samajI zakatA nathI. kAraNake ghaNI buddhithI samajI zakAya tevA arthane sAmAnya buddhivALA puruSo seMkaDo prayata karavA chatAM samajavA mATe samartha banatA nathI. kahyuM che ke "mahApuruSono buddhivaibhava nAnA puruSothI prayato karavA chatAM meLavI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 upadezapada : bhAga-1 zakAto nathI. jo koza soya thAya to seMkaDo prayatothI tADana kara, arthAt seMkaDo vAra kozane tADana karavAmAM Ave-ThokavAmAM Ave to paNa koza soyarUpa na bane." tethI buddhinI vRddhi thAya e mATe buddhinA autpAtikI vagere bhedone ane rohaka vagere dRSTAMtone kahIza. buddhinI vRddhine yogya puruSo buddhinA bhedone ane tenAM dRSTAMtone buddhimAna puruSo pAse samyaka sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM niyamA tevA prakAranI buddhirUpa dhananA nidhAnarUpa bane che. kahyuM che ke- "nirmala ane nirdaSma jIvo saMgatithI paranA guNone le che. jenI pAse pagharAgamaNi rahelo che tevo sphaTika lAlAsane dhAraNa kare che." (37) yathoddezaM nirdeza iti nyAyAd buddhibhedAnAhauppattiya veNaiyA, kammaya taha pAriNAmiyA ceva / buddhI cauvvihA khalu, niddiTThA samayakeUhiM // 38 // utpattiH prayojanaM kAraNaM yasyAH sA autpattikI / Aha-kSayopazamaH, prayojanamasyAH, satyam, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa iti na vivkssyte| na cAnyacchAstrakarmAdikamapekSyata utpattiM vihAya / yadatra 'utpattigI 'tti nirdeSTavye 'utpattiya' iti nirdezaH sa prAkRtatvAt / evamanyatrApyanyathAnirdeze heturvAcyaH (1) 'veNaiyA' iti vinayo guruzuzrUSA, sa ca kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI (2) 'kammaya' tti iha karmazabdena zilpamapi gRhyate / tatra anAcAryakaM karma, sAcAryakaM . zilpama, kAdAcitkaM vA karma, zilpaM nityavyApAraH / tataH karmaNo jAtA karmajA / (3) tathAzabdaH samuccaye 'pAriNAmiyA' iti pari samantAd namanaM pariNAmaH, sudIrghakAlaM pUrvAparArthAvalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH, sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA pAriNAmikI (4) caivazabdastathAzabdavat, budhyate'nayeti 'buddhirmatiH sA caturvidhaiva, khaluzabdasya nirdhAraNArthatvAt / 'nirdiSToktA 'samayaketubhiH' siddhAntaprAsAdacihna-bhUtaistIrthakaragaNadharAdibhirityarthaH // 38 // je pramANe udeza karyo hoya te pramANe nirdeza karavo joIe e nyAyathI buddhinA bhedone kahe che 1. koza eTale jamIna khodavAnuM loDhAnuM baneluM lAMbu sAdhana. 2. vastuno vicAra karatAM pahelAM tene mAtra nAmathI je krame jaNAvyuM hoya te udeza ane te ja kramathI te vastuonuM vizeSathI varNana karavuM te nirdeza. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 upadezapada : bhAga-1 zAstrane jANanArAo vaDe aupapAtikI, vaineyikI, kArmikI tathA pAriNAmikI ja ema cAra prakAre buddhi kahevAI che. (38) (1) autpAtikI- utpatti kAraNa che jemAM te autpAtikI. prazna- koipaNa buddhi jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI utpanna thAya che tethI ahIM kAraNa kSayopazama che ema kahevuM joIe. uttara- tamArI vAta sAcI che. paNa te aMtaraMga kAraNa che ane te sarva buddhiomAM sAdhAraNa che eTale e vivakSA ahIM karI nathI. utpatti sivAya anya koI zAstra-karmAdi nimitta nathI banatuM. ahIM utpatti e bAhyakAraNa che. ahIM mULa zlokamAM utpattinI batAvavuM joituM hatuM tene badale "utpattiya' batAvyuM che te prAkRtane kAraNe che. A pramANe bIje anyathA batAvyuM hoya tyAM paNa A ja kAraNa jANavuM (2) vaineyikI- vinaya eTale gurunI sevA jemAM kAraNa che te vaineyikI. (3) kArmikI- ahIM karmazabdathI zilpa paNa grahaNa karAya che. temAM AcAryanA upadeza vinA thAya te karma ane AcAryanA upadezapUrvaka thAya te zilpa kahevAya che athavA kayAreka karAya te karma ane haMmezAM karAya te zilpa. tethI kArya karatA karatA utpanna thaI hoya te karmanA kahevAya che. (4) pAriNAmikI- tathA zabda samuccaya arthamAM che. pariNAma eTale cArebAjuthI pariNamavuM te. sudIrghakALathI pUrvApara arthanA avalokanAdithI janya evo Atmadharma arthAt AtmAno bodha. AtmAno bodha jemAM pradhAna kAraNa che te pAriNAmikI. zabdano artha tathA zabdanI jema jANavo. jenAthI bodha thAya te buddhi athavA mati. ane khalu zabda nizcaya arthamAM che. siddhAMtarUpI prAsAdanA dhvaja samAna evA tIrthaMkaragaNadharAdie buddhinA cAra ja prakAra kahyA che. (38) autpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAhapuvvamadiTThamasuyamaveiyatakkhaNavisuddhagahiyatthA / avvAhayaphalajogI, buddhI utpattiyA nAma // 39 // 'puvvaM' ityAdi, pUrvaM buddhyutpAdAt prAg 'adRSTaH' svayamanavalokitaH, 'masuya' iti makArasyAlAkSaNikatvAdazruto'nyato'pi nAkarNitaH, 'maveiya'tti atrApi makAraH prAgvat, tato'vedito manasA'pyanAlocitaH, tasminneva kSaNe vizuddho yathAvasthito gRhIto'va Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 6paheza56 : (bhAga-1 dhArito'rtho'bhipretaH padArtho yayA sA tathA'dRSTAzrutAveditatatkSaNavizuddhagRhItArthA / 'avvAhayaphalajogI' iti ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM prayojanaM, avyAhataM ca tat phalaM ca avyAhataphalaM, yogo'syA astIti yoginI, avyAhataphalena yoginI; yogiNIti pAThe prApte yogIti nirdezaH praakRttvaat| anye tu 'avvAhayaphalajogA' iti paThanti, avyAhataH phalena yogo yasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH, 'autpattikI nAma' autpattikyabhidhAnA boddhavyA // 39 // autyAttikanA lakSaNane batAvatA kahe chepUrve nahIM joyelA, nahIM sAMbhaLelA ane nahIM jANelA padArthanuM tatkaNa ja nirmaLajJAna zavanArI, avyAhata35no yoga zavanArI buddhi utpatti upAya che. puvvaM ityAdi meTo buddhi thavAnI pUrva pArthane svayaM noyo Doya, masuyaM bhai m||2 vyA 29nA niyamayI thayo nathI. arthAt prakAranI gaNatarI karavAnI nathI. bIjA pAsethI paNa jeno artha na sAMbhaLyo Doya, maveiyaM sahI m pUrvanI bha. u. bhanathI 55 85nA na 2 Doya chata te 4 kSaNe padArthano yathAvasthita bodha jenAthI thAya te adRSTa-azruta-avedita tatsaNa vizuddha gRhItAryA. 'avvAhayaphalajogI' bheTale. ma. menti cha arthAt mA do bhane 529o aviruddha cha athavA bIjA phaLothI na haNAya te avyAhata kahevAya. phaLa eTale prayojana. avyAhata evuM phaLa te avyAhataphaLa. yoga jene hoya te yoginI kahevAya. avyAhata phaLathI yoginI arthAt avazya phaLano yoga karAve tevI. ahIM prAkRtanA kAraNe yoginI zabdano yogI zabda thayo cha. 400o cha - avyAhata thI yogano cha te avvAhayaphalajogA buddhi. autpatikI eTale autpatikI nAmanI buddhi samajavI. (39) sAmpratametajjJAtAnyAhabharahasilapaNiyarukkhe, khaDDagapaDasaraDakAyauccAre / gayaghayaNagolakhaMbhe, khuDDagamaggitthipaiputte // 40 // dvAragAthA / asyAM saptadazodAharaNAni, tadyathA-'bharatasila tti bharatazilA (1) 'paNiya'tti paNitaM (2), vRkSaH (3), 'khaDDaga'tti mudrAratnaM (4), 'paDasaraDakAyauccAre' iti paTaH (5), saraDaH (6), kAkaH (7), uccAraH (8), 'gayaghayaNagolakhaMbhe' iti gajaH (9), 'ghayaNa'tti bhANDaH (10), golaH (11) stambhaH (12) khaDDagamaggitthipaiputte' iti kSullakaH (13), mArgaH (14), strI (15), dvau patI (16), putraH (17), iti etAni saptadaza padAni / tatra jJAtasUcAmAtraphalAnyeveti na sUkSmekSikA kAryA // 40 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 93 have tenA udAharaNo kahe che- bharatazilA, paNita, vRkSa, khaDjha, paTa, saraDa, kAga, uccAra, gaja, bhAMDa, gola, staMbha, kSullaka, mArga, strI, pati, putra. (40) A dvAragAthA che. AmAM sattara udAharaNo kahyA che tenA nAma A pramANe che (1) bharatazilA (2) paNita (3) vRkSa (4) mudrAratna (5) paTa (6) saraDa (7) kAga (8) uccAra(TyuDila) (9) hAthI (10) bhAMDa (11) gola (12) staMbha (13) zullaka (14) mArga (15) strI (16) be pati (17) putra. A sattara pado che. te mAtra udAharaNane jaNAvanAra che paNa vistAra nathI. tatrAdyajJAtasaMgrahagAthAbharahasila miMDha kukkuDa, tila vAluga hatthi agaDa vaNasaMDe / / pAyasaaiyA patte, khADahilA paMca piyaro ya // 41 // 'bharaha sila' ityAdi, bharato naTastavRttAntagatA zilA bharatazilA 1, 'meNDho' meSa: 2, "jahe' tApUrva: 3, "titva' tti tinnAH 4, "vAnu' tti vAstukAyA: saMbandhinI varatrA 5, hastI 6, 'agaDa' tti avaTaM kUpaH 7, vanakhaNDaH 8, pAyasaM 9, 'aiyA' iti ajikAyA chagalikAyAH purISagolikA 10, 'patte' iti pippalapatraM 11, 'khADahila' tti khillahaDikA 12, paJca pitarazca tava rAjan paJca janakAH 13 // iyaM ca saMgrahagAthA svayameva sUtrakRtA vyAkhyAsyata iti na vistAryate // 41 // temAM prathamanI udAharaNonI saMgrahagAthA marada mitra tyAH bharata nAmano naTa che. tenA vRttAMtane pAmelI zilA te (1) bharatazilA. (2) gheTo (3) kukaDo (4) tala (5) retInuM doraDuM (6) hAthI (7) kUvo (8) vanakhaMDa (9) pAyasa(khIra) (10) bakarInI lIMDI goLa kema ? (11) gIroLI (12) he rAjan ! tArA pAMca pitA che. A saMgraha gAthA che. sUtrakAra svayaM ja vyAkhyAna karaze tethI ahIM vistAra karyo nathI. tathA- mahusitthamuddiyaMke, NANae bhikkhuceDaganihANe / sikkhA ya atthasatthe, icchA ya mahaM sayasahasse // 42 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 upadezapada : bhAga-1 'mahusittha' tti madhusikthakaM madanaM 1, mudrikA 2, aGkazca 3, jJAnakaM (? nANakaM) vyavahArAharUpakalakSaNaM 4, bhikkhuceDaganihANe' iti bhikSuH 5, ceTakanidhAnaM 6, zikSA ca 7, arthaH 8, zastraM 9, 'icchA ya mahaM' tti icchA ca mama 10, zatasahasraM 11, etAnyapi svayameva sUtrakRtA vyAkhyAsyante / evaM cAdyasaMgrahagAthAsaMbandhIni saptadaza etAni caikAdaza mIlitAni aSTAviMzatirmUlajJAtAni autpattikyAM buddhAviti // 1 // 42 // tathA madhusi.itha, bhudriI, 2i.s, zAna(Guj) bhikSu, ye25 nidhAna, zikSA, artha, zastra, bhArI 47, sA. (42) (1) madhuzi'tha meTo bhI, (2) mudrita (vI) (3) is (4) nAthI vyavahAra yo te 3piyo (5) mizu (6) hAsana nidhAna. (7) zikSA (8) artha (8) zakha. (10) mArI IcchA ane (11) lAkha. sUtrakAra svayaM ja A udAharaNonuM paNa vyAkhyAna karaze. A pramANe pahelI saMgrahagAthAnA ane A gAthAnA agIyAra baMne maLIne autpattikI buddhinA muTA madhyAvI GELPo thayA. (42) atha vainayikIsvarUpamAhabharanittharaNasamatthA, tivaggasuttatthagahiyapeyAlA / ubhaologaphalavaI, viNayasamutthA havai buddhI // 43 // ihAtigurukAryaMdurnirvahatvAdbharaivabharastasyanistaraNepAraprApaNesamarthAbharanistaraNasamarthA, trayo vargAstrivargA lokarUDherdharmArthakAmAstadarjanaparopAyapratipAdanameva sUtraM, tadanvAkhyAnaM tadarthaH, peyAlo vicAraHsAra ityeko'rthaH, tatastrivargasUtrArthayorgRhItaM peyAlaM yayAsAtrivargasUtrArthagRhItapeyAlA, 'ubhaologaphalavai'ttiubhayalokaphalavatIaihikAmuSmikaphalaprAptipraguNA, vinayasamutthA' vinayodbhavA vainayikI ityarthaH, bhavati buddhiH // 43 // have vainAyikI buddhinA svarUpane kahe che gAthArtha vinaya karatA utpanna thayelI buddhi moTA kAryane pAra pADavA samartha hoya che, traNa varganA sUtra ane artha grahaNa karavAmAM catura, ubhaya lokamAM phaLavALI hoya che. (43) ati moTuM kArya du:khe karI vahana karI zakAtuM hovAthI bhara kahevAya che ane tene pAra pADavA samartha che te bharanistAraNa samarthA, lokarUDhithI dharma, artha ane kAma e traNa puruSArtha trivarga kahevAya che. tenA upArjana karavAnA upAyane jaNAvanAra, sUtranA arthanA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 sArane grahaNa karanArI, tethI traNavarganA sUtra ane arthano sAra grahaNa karAyo che jenA vaDe evI buddhine trivargasUtrArthagRhItapayAlA, ane A loka ane paralokanA phaLa prApti karAvavAmAM catura evI vinayathI utpanna thatI buddhi vaineyikI kahevAya che. (43) arthatajjJAtAniNimitte atthasatthe ya, lehe gaNie ya kUva Ase ya / gaddabhalakkhaNagaMThI, agae gaNiyA ya rahie ya // 44 // sIAsADI dIhaM, ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassa / nivvodae ya goNe, ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo // 45 // nimittaM 1, arthazAstraM ca 2, 'lehe' iti lekhanaM 3, gaNitaM ca 4, kUpaH 5, azvazca 6, gardabhaH 7, lakSaNaM 8, granthiH 9, agadaH 10, gaNikA ca rathikazceti 11 // 44 // zItasATI dIrgha ca tRNaM, apasavyakaM ca krauJcasya ityekameva 12, nIvrodakaM ca 13, gauH ghoTakaH patanaM ca vRkSAdityekameva 14 / evaM vainayikyAM sarvAgreNa caturdaza jJAtAni / etAnyapi svayameva zAstrakRtA vyAkhyAsyanta iti neha prayatnaH // 2 // 45 // have AnA udAharaNone batAve chenimitt, arthazAstra, besana bhane 8td, po, bhaya, Ima, Cal, iltha, bhauSa5, 51 mane 2thi (44) zItalATI ane dIrgha tRNa, kaucano jamaNo bhAga, nevAnuM pANI, gAya, ghoDAnuM patana vRkSA. (45) A pramANe vaiyikI buddhinA badhA maLIne cauda udAharaNo che. zAstrakAra svayaM ja AnuM vyAkhyAna karaze tethI ahIM teno prayatna karavAmAM Avato nathI. atha karmajAyAH svarUpamAhauvaogadivasArA, kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukkAraphalavaI, kammasamutthA havai buddhI // 46 // upayojanamupayogo vivakSitakarmaNi manaso'bhinivezaH, sArastasyaiva karmaNaH paramArthaH, upayogena dRSTaH sAro yayA sA upayogadRSTasArA abhinivezopalabdhakarma Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 upadezapada : bhAga-1 sAmarthyetyarthaH, karmaNi prasaGgo'bhyAsaH, parigholanaM vicAraH, AbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNA iti yAvat / sAdhukRtaM suSThu kRtamiti vidvadbhyaH prazaMsA sAdhukArastena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA / 'karmasamutthA' karmajA bhavati buddhiH // 46 // have karmanA buddhinA svarUpane kahe che karmathI utpanna thayelI buddhi upayoganA sAravALI, karmanA abhyAsathI vistRta ane sAdhukAranA phaLavALI che. (46) vivakSita karmamAM manano abhiniveza te upayoga ane te ja karmano paramArtha te sAra, upayogathI jovAyo che sAra jenA vaDe evI te buddhi upayogadaSTasArA, arthAt upayoga dvArA prApta karAyela karmanuM sAmarthya, karmamAM prasaMga eTale karmamAM abhyAsa, parivolana eTale vicAra e bethI vizALa eTale karmaprasaMgaparigholanavizAlA, arthAt karmamAM abhyAsa ane vicArathI vistRta thayelI, sAruM karyuM ema vidvAnothI karAvAtI prazaMsA te sAdhukAra ane tenA phaLavALI, sAdhukArathI athavA zeSa paNa phaLa jene che te tathA karmathI utpanna thatI karmajA buddhi hoya che. arthatajjJAtAniheraNNie karisae, koliyaDove ya muttighayapavae / tuNNAyavaDDaI pUie ya ghaDacittakAre ya // 47 // ravi:' sauvaviH 2, "varSavara' vRSIvataH 2, rotriya'tti vahonistatuMvaayH 3, 'Dove ya' tti darvIkarazca pariveSaka ityarthaH 4, 'mutti'tti mauktikaprotA 5, 'ghaya'tti ghRtaprakSepakaH 6, plavakaH 7, 'tunnAya'tti tunavAyaH tunnaM truTitaM vayati sIvyati yaH sa tathA 8, varddhakiH 9, 'puie ya' iti pUtikaH kAndavikaH 10, 'ghaDacittagAre ya'tti ghaTakAraH kumbhakAraH 11, citrakArazcitrakarmavidhAtA 12 / evaM dvAdaza dRSTAntAH karmajAyAM matau / etAnapi svayaM sUtrakRdbhaNiSyatIti neha kRto vistaraH // 3 // 47 // have AnA dAMto suvarNakAra, kheDUta, ta--vAya (vaNakara) Doyo, mauktikane pUranAra, ghI prakSepaka, plavaka, taMtuvAya, suthAra, pUtika, ghaTakAra ane citrakAra. (47) (1) suvarNakAra (2) kheDUta (3) vaNakara (4) dALa pIrasavAno Doyo (5) motIne parovanAra (6) ghIno prakSepa (7) plavaka (8) tUTeluM sAMdhe te taMtuvAya, (9) suthAra (10) pUtika (11) ghaTakAra eTale kuMbhAra ane (12) citrakAra. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 A pramANe bAra dRSTAMto karmanA buddhimAM kahevAyA che. sUtrakAra svayaM paNa Ane vistArathI kaheze tethI ahIM kahevAtA nathI. (47) atha pAriNAmikIsvarUpamAhaaNumANaheudiTuMtasAhiyA vayavivakkapariNAmA / hiyanissesaphalavaI, buddhI pariNAmiyA NAma // 48 // anumAnahetudRSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhayatItyanumAnahetudRSTAntasAdhikA, iha liGgijJAnamanumAnaM svArthamityarthaH / tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH / athavA jJApakamanumAnaM, kArako hetuH, sAdhyavyAptipradarzanaviSayo dRSTAntaH / anumAnagrahaNAdevAsya gatatvAd vyarthamupAdAnamiti cet, na, anumAnasya tattvato'nyathAnupapannatvalakSaNakarUpatvAnna gatArthatvaM dRSTAntasya / kAlakRto dehAvasthAvizeSo vaya ityucyate, tatastena vipakvaH puSTimAnItaH pariNAmo'vasthAvizeSo yasyAH sA vayovipakvapariNAmA / tathA "hiyanissesaphalavaI' iti hitamabhyudayastatkAraNaM vA puNyaM, niHzreyaso mokSastannibandhanaM vA samyagdarzanAdi, tatastAbhyAM phalavatI buddhiH pAriNAmikI nAma // 48 // je buddhi anumAna hetu ane dAMtothI sAdhya padArthane sAdhe che te anumAna-hetu-dRSTAMta sAdhikA buddhi kahevAya che. ahIM liMganuM jJAna te anumAna che, arthAt svArtha anumAna. anumAnane jaNAvanAra vacana (hetu) te parArtha che. athavA jJApaka che te anumAna che ane kAraka che te hetu che. sAdhya-sAdhananI vyAptino viSaya (padArtha) te dagaMta che. prazna- anumAnane grahaNa karavAthI (kahevAthI) dRSyatanuM grahaNa thaI gayuM (kahevAI gayuM) mATe dRSTAMtane alaga kahevuM vyartha che. - uttara- nA, tamArI vAta barAbara nathI. dRgaMta nirarthaka nathI kAraNa ke paramArthathI anumAna anyathAnupayanatva lakSaNa-ekarUpa che, arthAt hetu ane sAdhyanA avinAbhAva saMbaMdhane anumAna kahevAya che. avinAbhAva eTale eka hoya to bIjo avazya hoya ane bIjAnA abhAvamAM prathamano avazya abhAva hoya. jema ke dhUma hoya to avazya agni hoya ane agnino abhAva hoya to dhUmano paNa avazya abhAva hoya. dhUma-agnino avinAbhAva saMbaMdha che. kAlathI karAyelI zarIranI avasthAvizeSane vaya kahevAya che. ane vayathI paripakva karAyo che pariNAma (avasthA vizeSa) jeno evI paripakva pariNAma. tathA hita eTale abhyadaya athavA tenuM kAraNa puNya, niHzreyasa eTale mokSa athavA tenA kAraNo samyagdarzanAdi tethI abhudaya ane Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 upadezapada : bhAga-1 samyagdazanAdi phaLavALI hoya te pAriNAmikI buddhi kahevAya che. (48) have pAriNAmikI buddhinA svarUpane kahe che- anumAna', hetu ane dRSTAMtathI padArthane sAdhanArI, vayathI puSTa thayela pariNAmavALI, puNya ane mokSane ApanArI buddhi pAriNAmikI kahevAya che. (48) 1. anumAna- eka jJAna uparathI thatu bIjuM jJAna, nyAyanuM eka pramANa, amuka hakIkata uparathI amuka bAbata Ama ja haze ema karAto nizcaya, anumitinuM sAdhana. anumAnanA traNa prakAra che. (1) pUrvavat ke kevAlAnvayi jemAM kAraNa vaDe kAryanuM jJAna thAya. jema ke vAdaLuM dekhIne vRSTi thaze evuM anumAna. (2) zeSavat ke vyatirekI jemAM kAryane pratyakSa dekhIne kAraNanuM anumAna karavAmAM Ave. jemake nadImAM pUra dekhIne uparavAsamAM varasAda varasyo haze evuM anumAna. (3) sAmAnyatodRSTa ke anvayavyatirekI jemAM haMmezA banatA sAmAnya vyApArane dekhIne vizeSa vyApAranuM anumAna karavAmAM Ave. jemake koi vastune bIjI jagyAe joi tene tyAM lAvavAmAM AvelI haze evuM anumAna. vaLI anumAna be prakAranuM che, svArtha ane parArtha. potAnA mATe ja kareluM anumAna te svArtha anumAna ane pote anumAna karyA pachI bIjAne samajAvavA amuka rIte vAkyo racI anumAna karI batAvIe te parArtha anumAna. parArtha anumAnanuM sAmAnya dRSTAMta pramANazAstrIo A pramANe Ape che. A parvata agnivALo che kAraNa ke te dhUmADAvALo che. (pratijJA) ahIM pakSa parvata che. sAdhya agni che ane hetu (kAraNa) dhUma che. vyApti- je je dhUmADAvALuM hoya che te te agnivALuM hoya che. jemake rasoDuM. ahIM rasoDuM dRSTAMta che. A parvata agnithI phelAyela dhUmADAvALo che (upanaya) tethI A parvata agnivALo che. (nigamana) ahIM parvatapara agni na joyo hovA chatAM dhUmanA jJAnathI agninA jJAnanuM anumAna thAya che. hetu- sAdhya vize jJAna utpanna karanAra vacana. jemake parvata agnivALo che e pratijJA vAkayanA jJAnathI hetu (kAraNa ke liMga) jANavAthI AkAMkSA thai e AkAMkSAnI nivRtti karanAra jJAnane utpanna karanAra dhUmADAvALo che tethI' AvuM pAMcamI vibhaktivALuM vAkya che. ane te be prakArano che. (1) utpAdaka hetu- jemake mATIthI ghaDo thAya che, emAM mATI ghaDAno utpAdaka hetu che. (2) zApaka hetu- jemake parvata agnivALo che dhUmADAthI, emAM dhUmADo agnine jaNAvanAro hovAthI jJApaka hetu che. dRSTAMta- vAdI ane prativAdI baMnenA sAdhya ane sAdhana ubhaya prakAraka nizcaya hoya te nizcayano viSaya padArtha. jemake vAdI ane prativAdI baMnene mahAnasa agnivALuM ane dhUmavALuM che. ethI vihnarUpa sAdhya prakAraka ane dhUma rUpa sAdhana prakA2kano nizcaya hoya che tathA hRda viSe vahnirUpa sAdhyAbhAva prakAraka tathA dhUmarUpa sAdhanAbhAva prakAraka nizcaya hoya che. temAM prathama nizcayano viSaya mahAnasa che tathA bIjA nizcayano viSaya hRda mATe te prasiddha anumAnamAM mahAnasa ane hRda dRSTAMta kahevAya che. te dRSTAMta sAdharma dRSTAMta ane vaidharma dRSTAMta kahevAya che athavA anvaya dRSTAMta, vyatirekI dRSTAMta kahevAya che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 upadezapada : bhAga-1 arthatajjJAtAni gAthAtrayeNAhaabhae seTrikumAre, devI udiodae havae rAyA / sAhU ya NaMdiseNe, dhaNadatte sAvaga amacce // 49 // khamae amaccaputte, cANakke ceva thUlabhadde ya / nAsikkasuMdarINaMda vaira pariNAmiyA buddhI // 50 // 'abhae' iti abhayakumAraH 1, "siTThi'tti kASThazreSThI 2, 'kumAre' iti kSullakakumAraH 3, devI puSpavatyabhidhAnA 4, uditodayo bhavati rAjA 5, sAdhuzca nandiSeNaH zreNikaputraH 6, dhanadattaH suMsumApitA 7, zrAvakaH 8, amAtyaH 9 ||4||shmkH 10, amAtyaputraH 11, cANakyazcaiva 12, sthUlabhadrazca 13, 'nAsikkasuMdarInaMda' tti nAsikyanAmni nagare suMdarInando vaNik 14, vaira' iti vairasvAmI 15, pAriNAmikI buddhirityanena vAkyenAtra pAriNAmikIbuddhiyuktA brAhmaNI devadattA ca gaNikA gRhyate 16 // 50 // have tenA udAharaNone traNa gAthAthI kahe che samaya, zreSThI, kumAra, vI, hitoya 2%1, nahi sAdhu, panahatta, zrI bhane amAtya, zamaka, amAtya putra, cANakya, sthUlabhadra, nAsikya suMdarI putra, vajasvAmI pAriNAmikInA udAharaNo cha. (48-50) (1) samayamA2 (2) 506 zreSThI (3) zu bhA2 (4) puSpavatI hevI (5) hitoya 2 . (5) zreliputra nhi| sAdhu (7) suMsubhApita panahatta (8) zra4 () amAtya (10) zama (11) amAtya putra (12) mane yAya bhane (13) sthUlabhadra (14) nasidhya nAmanI nagarImAM suMdarIno putra vaNika (15) Arya vajasvAmI (16) ane pariNAmikI buddhi e vAkyathI ahIM pAriNAmikI buddhithI yukta brAhmaNI ane devadattA gaNikA grahaNa karAya che. calaNAhaNa AmaMDe, maNI ya sappe ya khagga thUbhiMde / pariNAmiyabuddhIe, emAI hoMtudAharaNA // 51 // caraNAhananaM 17, 'AmaMDa' iti kRtrimAmalakaM 18, maNizca 19, sarpazca 20, 'khagga' tti khaDgaH 21, stUpendraH 22 / pAriNAmikyAM buddhau 'emAiya' tti evamAdIni bhavantyudAharaNAni / evaM ca pAriNAmikyAM buddhau sUtropAttAni dvAviMzatirjAtAni / etAnyapi svayameva sUtrakRtA bhaNiSyanta iti nehAzrito vistaraH // 51 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 upadezapada : bhAga-1 pagathI hanana, kutrima AmaLuM, maNi, sarpa, khaga, stUpendra vagere pAriNAmika buddhinA udAharaNo che.(21) (17) 5thI. una 42 (18) trima mAmaj (18) bhane maNi (20) sarpa (21) - khagna (22) stUpendra vagere A pariNAmikI buddhinA udAharaNo che A pramANe sUtramAM pAriNAmikI buddhinA bAvIza udAharaNo kahyA che ane svayaM ja sUtrakAra AgaLa vistArathI kaheze tethI ahIM kahyA nathI. (51) sAmpratamuddiSTajJAtAnAM svarUpaM bibhaNiSurAdAveva bharahasiletijJAtasaMgrahagAthAM bharahasilameMDhakukkuDetyAdikAmaSTAviMzatigAthAbhirvyAcaSTe hamaNAM batAvelA dRSTAMtonA svarUpane kahevAnI icchAvALA graMthakAra AdimAM bharatazilA udAharaNanI saMgrahagAthAne arthAt bharatazilA, gheTo, kukaDo vagerene aThyAvIza gAthAthI kahe che. ujjeNisilAgAme, choyara rohaNNamAuvasaNammi / pitikovetaragohe, chAyAkahaNeNamabbhudao' // 52 // pitisamamujjeNIgamaNiggama pamhuTThaNadiNiyattaNayA / . sai diTThanayarilihaNaM, rAyaNiseho Niyagharammi // 53 // pucchA sAhu nimittaM, maMtiparicchA silAi maMDavae / AdaNNesuM piti jagamaNa khaNaNegathaMbho u // 54 // kahaNe cAlaNa saMbaddhabhAsago taMsi aNNahA NeyaM / mANusamettassuciyaM, tayapucchaNa puccha roheNaM // 5 // atha pUrvoktasaMgrahagAthAcatuSTayasyAkSarArtha: ujjayinyAH samIpe zilAgrAme 'choyararoha' tti chokaro mRtasvamAtRkaH rohakanAmA bharatasutaH samabhUt / tasya ca anyamAtrA vyasane'samyagupacArarUpe kriyamANe sati pituH kopa itarazca saMtoSo'nyamAtRgocara eva tena saMpAditaH / kathamityAha-gohasya parapuruSasya prathamaM, pazcAtsvadehacchAyAyA gohatvena parikalpitAyAH kathanena piturnivedanena tato'bhyudayaH samyagupacArarUpo'nyamAtrA saMpAdito'sya // 52 // pitrA samamujjayinIgamo rohakasya kadAcidabhUt / tadanu dRSTojayinIvRttAntasya nirgamaH pitraiva saha / tataH 'pamhaTu' tti vismRtasya kasyacidarthasya nimittaM 'NainiyattaNayA' iti nadIpulinAt pitrA nivarttanaM 1. iyaM prAg-48 tame patre AgatA, tathApi punarapyatrollikhitAdarzapustakeSu prAyaH sarvatraivaM dRzyate atotrApi tathevanyasteti / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 upadezapada : bhAga-1 kRtam / tatra ca sakRddRSTanagarIlekhanaM rohakeNa tadanu taddezAgatasya rAjJo niSedho nijagRhe AlikhitarAjakulamadhye pravizataH sataH kRtaH // 53 // tato rAjJA pRcchA kRtA / atrAntare 'sAdhu nimittaM' zobhanazakunarUpaM saMjAtam / tadanu 'maMtiparicchA' iti mantripadanimittaM tasya prArabdhA, yathA-zilAyA maNDapaH kAryaH / tataH 'AdaNNesu'tti AkuleSu grAmavRddheSu satsu 'pii jagamaNa' tti rohakapiturbhojanArthamutsUre gRhagamanaM saMpannam / tato rohakabuddhyA khanane saMpAdite ekamahAmUlastambhaH zilAmaNDapaH saMpAditaH / tuH pAdapUraNArthaH // 54 // tato rAjJastadgrAmavAsinA kenacit kathane kRte sati 'cAlaNa' tti cAlanA vihitA pArthivena yathA'saMbaddhabhASakastvamasi / tenApyuktam anyathA nedam / tato bhUbhujA kAkvA pratyapAdi 'mANusamettassuciyaM' ti mAnuSamAtrasyocitaM kimevaMvidhArthakaraNam ! / tataH 'tadapucchaNa puccha roheNaM' ti tasya prathamanivedakasya puruSasyApRcchanena tamapRcchyamAnaM kRtvetyarthaH, anyasya kasyacinmadhyasthasya pRcchA kRtA / tenApyAveditaM yathA rohakeNAyamAzcaryabhUto maNDapaH kArita iti // 55 // 1 // have pUrvokta cAra saMgraha gAthAno akSarArtha- ujjainI nagarInI najIka zilAgrAmamAM potAnI mAtA maraNa pAmelI che evo rohaka nAmano bharatano putra hato. ane sAvakImAtA duHkhamAM sArI rIte rohakanI saMbhALa nathI karatI tyAre tenA pitAne kopa karAvyo ane pachI rohake sAvakI mAtA saMbaMdhI pitAne saMtoSa thAya tema karyuM. te kevI rIte tene kahe che- prathama parapuruSanuM nivedana karI ane pachI potAnI parikalpita zarIranI chAMyAthI pitAne parapuruSanuM nivedana karI sAvakI mAtA pAse sArI rIte sAra saMbhALarUpa kArya karAvyuM. kyAreka rohakanuM pitAnI sAthe ujjainI javAnuM thayuM. tyAra pachI ujainInA vRttAMtane jANI pitAnI sAthe pAcho pharyo. pachI pitA bhulAI gayelI koIka vastu pAchI levA mATe rohakane nadI kAMThe mUkI nagarImAM gayo. ane tyAM nadI kAMThe) ekavAra joyelI nagarInuM Alekhana karyuM. pachI te sthAne AvelA rAjAne AlekhAyelI nagarInA rAjakuLanI madhyabhAgamAM potAnA gharamAM praveza karatA rokyo. pachI rAjAe pRcchA karI. ATalIvAramAM sAruM nimitta thayuM, arthAt zubha zakuna thayuM. pachI maMtrInA pada nimitte tenI parIkSA karI, jemake zilAno maMDapa karavo. grAmanA vRddho muMjhAyA tyAre rohakanA pitA bhojana karavA ghare moDA AvyA. pachI rohakanI buddhithI khodIne eka moTA staMbhavALo zilAmaMDapa taiyAra karAyo. tu zabda pAdapUraNa mATe che. te gAmanA rahenArAe rAjAne A vAta jaNAvI tyAre tenI cokasAI karavA rAjAe tapAsa karAvI ke A satya che ke nahIM. teNe paNa kahyuM: A anyathA nathI, arthAt yathArtha che. zuM AvA prakAranuM kArya mANasa mAtrathI karavuM zakya che? ema rAjAe prazna karyo. rAjAne prathamavAra jaNAvanAra mANasane puchyA vinA bIjA koIka madhyastha puruSane puchyuM. teNe paNa jaNAvyuM ke rohake A AzcaryabhUta maMDapa karAvyo che. (para-55) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 upadezapada : bhAga-1 autpAttika buddhi upara rohakanuM dRSTAMta mAlavadezanA AbhUSaNarUpa, atighaNAM moTA dhananA DhagalAvALI, vistIrNa devabhavanavALI evI ujjainI nAme nagarI che. temAM zatrupakSano vikSobha karanAra, haMmezA guNavAna, atidRDha pratijJAvALo, nyAyaguNathI yukta evo jitazatru nAme rAjA hato. dharma, artha ane kAma puruSArthamAM yathArtha suMdara ArAdhana karavAmAM zreSTha evo te bhuvanamAM Azcarya karanAra niravadya evA potAnA rAjyane bhogave che. kutUhalathI saMcalita manavALA evA teNe vidvandvanayogya nATaka-nRtyakathAnaka-gItAdi kAryomAM zreSTha kuzaLatAne prApta karI. (4) have ujjainInI najIkamAM zilAthI yukta zilAgrAma nAmanuM guNaniSpanna gAma che ane temAM bharata nAmano naTa rahe che. teNe nATaka vidyAmAM prazaMsA meLavI che ane te gAmano svAmI che ane teno gAmanI zobhArUpa rohaka nAmano putra che. have kyAreka koIka vakhate rohakanI mAtA maraNa pAmI tyAre bharata gharakArya ka2vA mATe tenI bIjI mAtAne lAve che. arthAt bIjI strIne paraNe che. rohaka bALaka che ane tenI sAvakI mAtA hilanA karavAmAM pravRtta thAya che, arthAt duHkha Ape che. utpattika buddhivALA rohake tene kahyuMH he mAta ! jo tuM mArI sAthe sAruM vartana nahIM kare to ThIka nahIM thAya, tathA huM evuM karIza jethI tuM mArA pagamAM paDaze: A pramANe kALa pasAra thAya che tyAre koika vakhata caMdranA prakAzathI ujjvaLa rAtrie rohaka pitAnI sAthe eka zayyAmAM sUto. pachI madhyarAtrIe UThIne pAse rahI potAnI chAyAne joi parapuruSano saMkalpa karI moTo avAja karI pitAne uThALyo ane H he tAta ! tame juo ekAeka Ubho thayelo koI parapuruSa jAya che. jeTalAmAM bharata potAnI nidrA UDALIne AMkhothI jue che teTalAmAM tene joto nathI. ane pUchyuM: he vatsa ! te parapuruSa kyAM che ? teNe kahyuM ke A bAjuthI jaladI jaladI jato meM joyo. he pitA ! tame khoTuM na mAnazo. strI naSTazIlavALI jANIne tenA pratye zithila AdaravALo thayo. bharata tenA pratye sadbhAvapUrvakanI vAtacItathI rahita thayo. pazcAttApane pAmelI te kahe che- he vatsa! tuM AvuM na kara. te kahe che ke tuM mArI sAthe barAbara nathI vartatI. te kahe che ke have huM sArI rIte vartIza. tethI tuM evuM ka2 jethI tAro pitA mArI sAthe AdaravALo thAya. rohake A svIkAryuM, te paNa sArI rIte vartavA lAgI. pachI kyAreka tevA prakAranI rAtrinI aMda2 sUIne UThelo rohaka pitAne kahe che ke he pitA ! A, A, te puruSa che. pitAe puchyuM: kayAM che ? potAnI ja chAyA batAvIne rohaka kahe che ke he pitA ! Ane juo. bharata vilakho thai pUche che ke pUrve teM kahela parapuruSa paNa zuM AvA prakArano hato ? hA, ema rohake kahyuM. teNe kahyuM: aho ! bALakonA vacano kevA hoya che ? A pramANe vicArIne bharata strI upara ghaNo rAgI thayo pachI mAtA bhojanamAM viSa ApI deze evA bhayathI rohaka haMmezA paNa pitAnI sAthe jame che. (21) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 103 have rohaka kyAreka pitAnI sAthe ujajainI nagarImAM gayo ane traNa mArga, cAra mArga vagere cokavALI te nagarIne joi. divasanA aMte potAnA gAma tarapha pAchA pharyA. pitA ziprA nadInA retInA kAMThe putrane mUkIne bhulAI gayelI vastune levA mATe pharI nagarImAM gayo. pachI ati nipuNa buddhimAna rohake te retInA kAMThA upara traNa-cAra rastAnA cokathI yukta mahelo sahita nagarI AlekhI. have jitazatru rAjA nagarInI bahAra gayo hato te pAcho pharyo. dhULanA bhayathI azva upara ArUDha thayelo te ekalo te pradeza pAse Avyo. eTalAmAM jhaDapathI Ave che teTalAmAM rohake kahyuM: tame ahIMthI na jAo. zuM AgaLa UMco rAjamahela nathI jotA ? rAjamahela ahIM kyAMthI ema rAjAe jeTalAmAM kahyuM teTalAmAM ghaNA sArA guNavALo zakuna thayo. pachI rAjA vicAramAM garakAva thayo. pachI rohake rAjakula sahita vistArathI nagarInuM varNana karyuM. rAjAe kahyuM ke tAro nivAsa kyAM che? arthAt tuM kyAM rahe che ? bharatano putra evo huM A ja zilAgrAmamAM vasuM chuM. prayojanathI pitAnI sAthe ahIM Avyo chuM, hamaNAM pAchAM zilAgrAma jAuM chuM. rAjAne eka nyUna pAMcazo maMtrIo che, arthAt cArazo navvANuM maMtrIo che. teomAM je ziromaNi banI zake tevA eka maMtrInI zodhamAM che. (30) pachI kSaNamAtrathI kArya patAvIne bharata AvI gayo. tenI sAthe rohaka potAnA gAmamAM gayo. rAjAe rohakanI buddhinI parIkSA levAnuM zarU karyuM. pachI teno gAma Adeza karAyo ke gAmanI bahAra je vizAla zilA che tenAthI suzobhita pracaMDa thAMbhalAnA samUhavALo maMDapa banAvo. gAmaloka vyAkULa thayo. saMtApa pAmelI mAtA mane jheravALuM bhojana na Ape tethI bhojanaveLA thaI chatAM pitA vinA rohaka bhojana karato nathI. have prasanna mukhavALo te moDA AvelA pitAne kahe che mane ghaNIvArathI bhukha-tarasa lAgI che. he putra ! tuM sukhI che, rAjAe atidArUNa AjJA mokalI che tethI tenAthI (AjJAthI) vyAkula thayelA mANasone ATaluM moDuM thayuM. AjJA sAMbhaLyA pachI tenA bhedane (rahasyane) jANanAra rohake kahyuM: pahelA IcchApUrvaka bhojana karo pachI teno ukela karI ApIza. bhojana karyA pachI rohake gAmane kahyuM: TekArUpe thAMbhalA rAkhIne zilAnI nIceno bAkIno bhAga khodo. e pramANe karAye chate teono maMDapa tatpaNa taiyAra thayo. rAjAne khabara ApI. AvuM konA vaDe karAyuM ? ema rAjAe puchyuM. bharatanA putra rohakanA buddhiprabhAvathI khodavAthI thAMbhalAnA TekAthI maMDapa taiyAra thayo. bAjumAM rahelA bIjAne pUchIne rAjAe vAtanI khAtarI karI. A pramANe rohakanI utpattinI buddhi kahI. e pramANe meMDhaka vagere bIjA paNa udAharaNonI kathA pUrNa thAya tyAM sudhI utpattinI buddhinI yojanA karavI. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 upadezapada : bhAga-1 atha meMditti dvAram-. tatto meDhugapesaNamaNNUNAhiyamahaddhamAseNa / javasavigasaNNihANA, saMpADaNa mo u eyassa // 56 // tatastadanantaraM 'meNDhakapreSaNaM' meNDhakasya meSasya preSaNaM kRtaM rAjJA grAme / uktAzca grAmavRddhA yathAmuM mama meSamanyUnAdhikaM ca dhArayedhvam, athArddhamAsena samarpayedhvamiti / tatastai rohakAdiSTai 'yavasavRkasannidhAnAd' yavasasya yavaharitakalakSaNasya vRkasya cATavyajIvavizeSasya samIpasthAnAt 'saMpADaNa' tti sNpaadnm| 'mo u' tti pAdapUraNArthaH, etasyAdezasya kRtam / meNDho hi yavasaM caran yAvad balaM labhate, satataM vRkadarzanotpannabhayAttAvadasau muJcatIti anyUnAdhikabalatA saMjAtA'syeti // 56 // 2 // have meMDho e pramANe dvAra kahevAya che pachI meMDho mokalIne paMdara divasamAM vadhaghaTa vajana vinAno karo evo Adeza pharamAvyo. javanA bhojanathI ane varUnA darzanathI te pramANe sAdhI (karI) ApyuM. (56) autpattika buddhi upara meMkanuM udAharaNa tyAra pachI rAjAe te gAmamAM eka gheTAne mokalAvyo ane kahevaDAvyuM ke tamAre A gheTAnuM vajana vadhe paNa nahIM ane ghaTe paNa nahIM te rIte paMdaradivasa pAlana karIne pachI pAcho mokalavo. teoe rohakanI buddhithI javanA lIlA ghAsathI ane varUnA sAnidhyathI te mujaba karI rAjAnI AjJAnuM pAlana karyuM. meMDho javanA lIlA ghAsane carIne jeTalo puSTi pAme che teTalo satata varUnA darzanathI utpanna thayelA bhayathI kRzatAne pAme che tethI tenA vajanamAM samatolapaNuM jaLavAI rahe che. (56) atha kukkuDetti dvAramjujjhAveyavvo kukkuDotti paDikukkuDaM viNA ANA / AdarigasapaDibiMbappaogasaMpAdaNA NavaraM // 17 // yodhayitavyo yaddhaM kAraNIyo'yaM mama kukkuTastAmracUDaH, itizabdo bhinnakrama uttaratra yojyate, pratikukkuTaM dvitIyakkukuTaM vinAntareNa ityeSA AjJA rAjJA prahitA / tata Adarzake darpaNe yannijameva pratibimbaM pratikukkuTatayA saMbhAvitaM tena tasya prayogo vyApAraH tena saMpAdanA ghaTanA AjJAyAH kRtA rohakeNa, navaraM kevalaM nAnyaprayogeNetyarthaH / sa hi mugdhatayA nijapratibimbameva pratikukkuTatayA saMbhAvayan saMpannatIvramatsaratayA saMjAtotsAho yudhyati, na ca kathaJcid bhajyata iti // 57 // 3 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 105 have kukaDAnA dvArane kahe che kukaDAne duzmana kukaDA vinA laDAI karAvavI ema rAjAnI AjJA thaI ane te arIsA (darpaNa)mAM pratibiMba batAvavA pUrvaka pAlana karavAmAM AvI. (57) autpArika buddhi upara kukaDAnuM udAharaNa mArA kukaDAne tamAre bIjA zatru kukaDA vinA laDAvavo ema rAjAnI AjJA thaI. iti zabda bhinnakramamAM che ane teno prayoga AjJA zabda pachI jANavo. pachI te kukaDo arIsAmAM potAnA ja pratibiMbane zatru kukaDAnI kalpanA karI laDavA lAgyo. A rIte rohaka vaDe rAjAnI AjJAnuM pAlana karAyuM paraMtu bIjo koI prayoga na karyo. te kukaDo potAnI ajJAnatAthI potAnA ja pratibiMbane zatru kukaDo mAnIne tIvra matsarathI gussAvALo thayelo laDe che paraMtu kaMipaNa bhaMgAtuM nathI. (57) tillasamamANagahaNaM, tilANa tatto ya esa aadeso|| AdarisagamANeNaM, gahaNA saMpADaNamimassa // 58 // tailasamena mAnena grahaNaM tilAnAma, idamaktaM bhavati-yena mAnena madIyAnetAMstilAna kazcid gRhNAti tenaiva tailamapyasya dAtavyam, AtmavaJcanA ca rakSaNIyA, tatazca pUrvoktAdezAnantaraM punareSa AdezaH preSito mahIpAlena / rohakabuddhyA ca AdarzakamAnena darpaNalakSaNena pramANena grahaNAttilAnAm, upalakSaNatvAttailapradAnAcca saMpAdanamasyAdezasya kRtaM graamvRddhaiH| Adarzakena hi tileSu gRhyamANeSu dIyamAne ca taile grAmeyakANAM na kadAcidAtmavaJcanA saMpadyate, yadi paraM tilasvAmino rAjJaH // 58 // 4 // pachI je mApathI tala levAmAM Ave te mApathI mApIne tela ApavuM evo rAjAe Adeza karyo tyAre arIsAnA mApathI tala ke telanI levaDa devaDa karIne A AdezanuM pAlana karyuM. (58). autpArika buddhi upara talanA mApanuM udAharaNa talanA mApathI telanuM grahaNa karavuM. kahevAno bhAva e che ke je mApathI koIka mArA talane le te ja mApathI tene tela paNa ApavuM, Ama karIne paNa AtmavaMcanA na karavI, arthAt Apa le karatI vakhate koine nukazAna na thAya te rIte karavuM. pUrvanA Adeza pachI rAjAe Avo Adeza mokalyo ane rohakanI buddhithI arIsAnA mApathI talanuM grahaNa karyuM. A upalakSaNa che. AthI AnAthI telanuM pradAna karyuM ema paNa samajavuM. A rIte rAjAnA Adezane gAmanA vRddhoe pUro 1. zabdanA traNa prakAranA artho thAya che. (1) vArtha (2) lakSyArtha ane (3) vyaMgyArtha. (1)vAcyArtha-bolelA zabdano cokhkho (mULa=mukhya) artha athavA zabdanI abhidhAzaktithI nIkaLato mULa artha. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 upadezapada : bhAga-1 karyo. arIsAnA mApathI grahaNa karAtA ke apAtA tala ke telathI gAmanA lokone kyAreya paNa AtmavaMcanA nathI tema ja talanA svAmI rAjAne paNa AtmavaMcanA thatI nathI. vAlugavarahANattI, adiTThapuvvoti deha paDichaMdaM / kiM esa hoi katthai, bhaNaha, imaM jANai devo // 59 // tato vAlukAvarahasya sikatAmayavaratrAlakSaNasya AjJaptirAjJA, dattA rAjJA, yathAvAlukAvarahakaH kUpasalilasamuddharaNArthamiha preSaNIyaH, rohakavyutpAditaizca tairbhaNitam, yathA, adRSTapUrvo'yamasmAkamIzo varahakaH ityasmAtkAraNAt 'datta' samarpayata deva ! yUyaM praticchandaM vAlukAvarahakapratibimbakam / evamukto rAjA pratibhaNati yathA-kimeSa praticchando bhavati kutrApi iti bhaNata yUyameva graamyaaH| tato rohakazikSitaireva tairuktam, yathedaM vAlukAvarahakaH kutrApi bhavati navetyevaMrUpaM vastu jAnAti devaH // 59 // 5 // gAthArtha- rAjAe retInA doraDAnI AjJA karI. A doraDuM jovAyuM nathI mATe teno namUno Apo te mujaba banAvI zakAya. zuM Ano namUno kyAMya hoya ? ema kaho. tethI deva paNa jANe che namUno na hoya to doraDo paNa na hoya. (59) auArika buddhi upara doraDAnuM udAharaNa pachI rAjAe retInuM doraDuM banAvavAnI AjJA karI. jemake- kUvAmAMthI pANI siMcavA mATe retInuM doraDuM ahIM mokalAvo. rohakanI utpattikabuddhithI gAmalokoe rAjAne jaNAvyuM ke amoe Avo doraDo kyAreya joyo nathI, A kAraNathI he deva ! tamo eno namUno mokalAvo jethI te (2) lakSyArtha- upalakSaNa artha- vAcyArtha rahe uparAMta bIjA arthanuM jANavApaNuM. jemake- kAgaDAthI dahIMnuM rakSaNa karavuM. ahIM vAcyArtha kAgaDo pakSI che ane lakSyArtha kAgaDA sivAyanA bIjA prANIo che. jevAke- bilADI, kUtaro ane bIjA pakSIo. kahevAno bhAva e che ke kAgaDAthI temaja bilADI, kUtarAdithI dahIMnuM rakSaNa karavuM. (3) vyaMgyArtha- vAcyArtha ane lakSyArtha uparAMta e be arthathI bhinna koI camatkArI arthanuM bhAna karAvanArI zabdanI vRtti. jemake tIre poSa: eTale kAMThA upara gozALA che. ema kahevAthI zrotAne sahelAIthI kAMThA upara rahelI gozALAno bodha thaI zake tema hatuM tema chatAM kyAM poSaH eTale gaMgA upara gozALA che ema kahevAno hetu gaMgAtIra viSe zItaLatA, pAvanatA Adino bodha karAvavA mATe che. ema zItaLatA pAvanatAdikanI pratIti gaMgA padanI lakSaNA vRttithI thaI zakatI nathI tema zaktivRttithI thai zakatI nathI. tema vaktAnuM tAtparya gozALAnuM sthAna batAvavAmAM che mATe traNethI bhinna je zItaLatA pAvanatAdikanuM bhAna A arthathI thAya che mATe e yaMgyArtha che. tema prastutamAM tala upalakSaNa che, arthAt tala zabdano vAcyArtha tala thAya che ane upalakSaNArtha tela paNa thAya che. AtmavaMcanA- arIsAnI sapATI upara jeTalA mApathI jeTalI kiMmatanuM tela TakI zake che. eTalA mApathI teTalI kiMmatanA tala paNa rahI zake che. pavAlAdimAM jeTalA mApathI jeTalI kiMmatanA tala rahI zake che teTalA mApathI teTalI kiMmatanuM tela nathI rahI zakatuM. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 107 mujaba banAvIne mokalI ApIe. A pramANe pratyuttara sAMbhaLIne rAjA kahe che- zuM Ano kyAMya paNa namUno hoI zake ? he grAmaloko ! tame ja kaho. pachI rohaka vaDe bhaNAvAyelA gAmavAsIoe kahyuM ke retIno doraDo namUnArUpe kyAMya che ke nahIM te deva jANe che. (59) appAuhatthiappaNa, pautti aNiveyaNaM ca maraNassa / AhArAdinirohA, pauttikahaNeNa paDibhedo // 60 // tataH 'appAuhatthiappaNa' tti alpAyuSaH pAraprAptaprAyaprANasya hastino gajasyArpaNaM DhaukanaM teSAM rAjJA kRtaM, idaM coktaM-yathA, 'prayukti'rvArtA pratidinamasya deyA, 'anivedanaM' cAkathanameva maraNasya, eSa mRtaH sanna kathanIya ityarthaH / tatheti prtipnnmetttaiH| anyadA ca mRto hastI / vyAkulIbhUtazca grAmaH / rohakAdezena 'AhArAdinirodhAd' AhArAdinirodhamAzrityetyarthaH, prayuktikathanena 'pratibhedaH' pratyuttaraM grAmeNa kRtamyathA deva ! yuSmadIyo hastI, no jAnImaH kiM tatkAraNamadya nottiSThati, na niSIdati, na samarpitamapi caraNaM carati, jalaM ca na pibati, nocchsiti, na niHzvasiti, nAkSibhyAM nirIkSate, naca pucchAdi cAlayatIti / tato bhUmIbhujoktam-kimasau mRtaH ! tairuktamevaMvidhavyatikare yadbhavati taddeva eva jAnAti, kiM vayaM grAmINA vidyaH ! // 60 // 6 // gAthArtha-maraNanI aNI upara rahelA hAthIne mokalAvyo ane kahyuM ke maraNa sivAyanA sarva samAcAra ApavA, evI AjJA rAjAe karI. tame mokalAvela hAthI AhArAdi karato nathI evA vacanothI javAba Apyo. (60) autpArika buddhi upara hAthInuM udAharaNa rAjAe zAligrAmamAM maraNanI aNI para rahelA hAthIne mokalAvI kahevaDAvyuM ke A hAthInA samAcAra dararoja mokalAvavA paNa A marI gayo che evA samAcAra na mokalavA. grAmalokoe A AjJAno svIkAra karyo ane kyAreka hAthI maryo. gAmaloka vyAkuLa thayo. rohakanA kahevAthI hAthI AhArAdi karato nathI evI yuktipUrvakanA kathanathI gAmalokoe pratyuttara mokalyo. jema ke- he deva! ame jANatA nathI kayA kAraNathI tamAro hAthI Aje UThato nathI, besato nathI, nIrelo cAro. carato nathI ane pANI pIto nathI, zvAsa leto nathI, niHzvAsa mUkato nathI, be AMkhothI joto nathI ane pUMchaDuM halAvato nathI vagere. pachI rAjAe kahyuM: zuM A marI gayo che ? teoe kahyuM: AvA vyatikaramAM hAthInI je sthiti hoya tene deva ja jANe. ahIM ame gAmaDiyAo zuM jANIe ? (60) ANeha sagaM agaDaM, udagaM miTuMtimIi ANAe / AraNNagotti pesaha-kUviyamAkaraNamittIe // 61 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 tata Anayata sva 'avaTaM' paM atra ta: 'nA' nAM tapasaMgandhi 'miTTa' madhuramityasmAddhetoH / atra hi nagaryAmatisaMbhArajanavAsavazena 'kSAlAdirasasaMkramAdvirasAni kUpajalAnIti kRtvA grAmAvaTAnayanamAdiSTaM bhavatAmiti / asyAmAjJAyAM patitAyAM satyAM tairgrAmeyakaiH AraNyako'syodbhavo'jJa ityartha ityasmAddhetoH preSayata etadAkarSikAM kUpikAM nagarIsaMbandhinIM sudakSAmekAM, tena tadanumArgalagno'sAvasmadIyakUpaH purIM samabhyetIti anena prakAreNa nivarttanamasyA AjJAyAH / yathA na rAjA kUpikAM preSayituM paTustathA te'pi svakamavaTamityanaparAdhataiva teSAmiti bhAvaH // 61 // 7 // 108 gAthArtha-tamAro mIThA pANIno kUvo ahIM lai Avo evI rAjAnI AjJA thai. amAro ajJAnI kUvo mArgano ajANa che eTale rasto batAvavA tamArA kUvAne ahIM mokalI Apo. (61) autpAttika buddhi upara kUvAnuM udAharaNa rAjAe zilAgrAmavAsIone Adeza karyo ke tamArA gAmanA kUvAne ahIM lai Avo kAraNa ke tenuM pANI mIThuM che. A nagarImAM ati gIca vastInA vasavATathI ane gaTaranuM pANI jamInamAM utaravAthI kUvAnA pANI virasa thayA che tethI tamone tamArA grAmano kUvo ahIM lAvavA Adeza karyo che. AvI AjJA thai tyAre grAmavAsIoe jaNAvyuM ke amAro gAmaDAno kUvo ajJAnI che tethI tene mArga batAvavAmAM catura evI nagaranI eka vAvaDIne ahIM mokalAvo. te vAvaDInI pAchaLa pAchaLa cAlato amArA gAmano kUvo nagarImAM Avaze. A prakAre rAjAnI A AjJAnuM pAlana karAyuM. jema rAjA vAvaDIne mokalI zakavA zaktimAna na thayo tema kUvo nahIM mokalavA chatAM, teo niraparAdha thayA. (61) gAmAvaravaNasaMDaM, puvvaM kuNahatti mIyaya imaM tu / tatto'vareNa ThevaNaM teNa niveseNa gAmassa // 62 // tataH grAmAdaparasyAM dizi yo vanaSaNDastaM pUrvaM pUrvadigbhAgavarttinaM grAmAt kuruta / ityevaMrUpAyAmasyAM ca nRpAjJAyAM punaH idaM tvidameva vakSyamANalakSaNamuttaraM taiH kRtam, yathA, tato vanaSaNDAdapareNa pazcimAyAM dizi sthApanaM kRtaM tena nivezenaivAkAreNetyartho grAmasya / evaM hi kRte pUrveNa vanaSaNDo grAmAt, apareNa grAmazca vanaSaNDAt saMpannaH // 62 // 8 // gAthArtha-gAmanI pazcima dizAmAM vanakhaMDa che tene pUrva dizAmAM karo evI mArI AjJA che. pachI gAmanA vasavATane vanakhaMDanA pazcima dizAmAM karI AjJAnuM pAlana karyuM. (62) 6. hra 'kSetrAvi' / 2. ja'mAjJAAM sAM' Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 109 tyAttika buddhi upara vanakhaMDanuM udAharaNa pachI gAmanI pazcima dizAmAM je vanakhaMDa che tene gAmanI pUrva dizAmAM karo AvA prakAranI rAjAnI AjJA thaI tyAre A have kahevAtA prakAravALA uttarathI teoe rAjAnI AjJAnuM pAlana karyuM. jema ke- pachI teoe vanakhaMDanI pazcima dizAmAM gAmano vasavATa karyo eTale vanakhaMDa nivezathI pUrvamAM thayo ane vanakhaMDathI pazcima dizAmAM gAma thayuM. (62) aggiM sUraMca viNA, cAulakhIrehiM pAyasaM kuNaha / Adese saMpADaNamukkuruDumhAi eyassa // 63 // 'agniM' vaizvAnaraM 'sUra' cAdityaM 'vinA' antareNa 'cAulakhIrehiM' tti cAulakSIraiH cAulaistaNDulaiH kSIreNa ca payasA 'pAyasaM' paramAnaM kuruta / asmin Adeze rAjAjJArUpe Apatite sati saMpAdanaM kRtam / kathamityAha-'utkuruTikoSmaNA' utkuruTikA nAma bahukAlasaMmilitagomayAdikacavarapuJjastasyoSmA uSNasparzalakSaNastena 'etasya' aadeshsy| rohakAdiSTaistairnibiDaM mRNmayabhAjanaM madhyanikSiptasamucitatanduladugdhaM vidhAyAgAdhe utkuruTikAkSetre nikSiptam / tataH katipayapraharaparyante supakvaM pAyasaM saMjAtaM rAjJazca niveditamiti // 63 // 9 // gAthArtha-agni ane sUrya vinA cokhA ane dUdhanuM pAyasa karo. A AjJAnuM pAlana 6521nI bhIthI rAyuM. (63) mautyati buddhi 652 pIranuM GS25 . agni ane sUryanA kiraNonI sahAya vinA cokhA ane dUdhathI khIra rAMdho AvA prakAranI rAjAnI AjJA thaI tyAre A rIte pAlana karyuM. kevI rIte tene kahe che- ukaraDAnI garamIthI. ukaraDo eTale ghaNA kALathI ekaThA karAyelA chANAdi kacarAno Dhagalo ane tenI garamIthI A AdezanuM pAlana karAyuM. rohaka vaDe Adeza karAyelA grAmavAsIoe nibiDa (sakhata) mATInA vAsaNamAM cokhA ane dUdhanuM mizraNa karI ukaraDAmAM khADo karI aMdara mukyo. keTalAka pahora pachI sArI rIte pAkIne khIra taiyAra thaI tyAre rAjAne nivedana karyuM. emAi rohagAo, imaM ti nAUNa ANave raayaa| . Agacchau so sigdhaM, parivajjato ime thAne // 64 // 'evamAdi' zilAmaNDapasaMpAdanaprabhRti rohakAtsakAzAdidaM pUrvoktaM kAryaM saMpannamityevaM jJAtvA AjJApayati Adizati rAjA jitazatruH / kathamityAha-Agacchatu mama samIpe sa rohakaH 'zIghra 'mavilambameva, paraM parivarjayan pariharanimAni sthAnAni etAnarthAnityarthaH // 64 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 upadezapada : bhAga-1 gAthArtha- A pramANe rohakanI buddhithI A kAryo thayA che ema jANI A sthAnone (have pachI kahevAze te) choDIne te rohaka ahIM jaladI Ave ema rAjA AjJA kahevaDAve che. (64) gAthAzabdArtha A pramANe zilAdi vagere kAryo rohakanI buddhithI siddha thayA che ema jANIne jitazatru rAjA A pramANe AjJA pharamAve che. kaI AjJA che tene jaNAve che- te rohaka A sthAnono tyAga karato mArI pAse jaladIthI Ave. (64). tAnyevAhapakkhadugaM diNarAI, chAuNhe chattaNha pahummagge / jANacalaNe ya taha NhANamailago aNNahAgaccha // 65 // 'pakSadvikaM' suklakRSNapakSadvayalakSaNaM, dinarAtrI pratItarUpe, 'chAyoSNau' chAyAmAtapAbhAvarUpAmuSNaM ca caNDakarakiraNalakSaNaM, 'chatranabhasI' chatramAtapavAraNaM nabhazca zuddhamAkAzaM, tathA panthA mArga unmArgazcotpathaH, mArgamunmArgaM ca parihatyetyarthaH, yAnacalane ca 'yAnaM' ganyAdi calanazabdena caraNaceSTA parigRhyate tataste parihatyetyarthaH, tathAzabdaH samuccaye, 'snAnamalinakaH' snAne satyapi malinako malinadehaH snAto malAvilakalevarazca snnityrthH| anyathA pakSadvayAdiparihAravatA prakAreNAgacchatu matsamIpamiti // 65 // te sthAnone ja kahe che thArtha- bane pakSa, hivasa rAtri, chAyo ? 10, 7 mAza, bhAga 6bhAga, vAhana ke pAdacaraNa tathA snAna karela chatAM malina AvA sthAnono tyAga karIne Ave. (65). rohaka zukla ke kRSNa pakSamAM na AvavuM, tathA divasa ke rAtre na AvavuM, chAyA ke taDakAmAM na AvavuM, chatra ke khullA AkAzamAM na AvavuM, mArga ke unmArgathI na AvavuM, page cAlatA ke vAhanamAM besI na AvavuM. tathA zabda samuccayamAM che ane te snAna karela chatAM malina dehavALo thaIne Ave ema samuccaya kare che. A sivAya anya prakAre mArI pAse na Ave. (65) tato'sau rohaka evamAjJApito narapatinA tadAdezasaMpAdanArthamAgantuM prArabdhaH, yathAamavassAsaMdhIe, saMjhAe cakkamajjhabhUmIe / eDakvagAiNaMgohaliM ca kAUNa saMpatto // 66 // iha candramAsasya dvau pakSau, tatrAdyaH kRSNo dvitIyazca zuklaH / tatra ca kRSNapakSo'mAvAsyAparyantaH, zuklazca paurNamAsIpariniSThitaH / evaM cAmAvAsyA pakSasaMdhitayA vyavahviyate / paurNamAsI ca mAsasaMdhitayA tato'mAvAsyaiva saMdhiramAvAsyAsaMdhiratanapakSAtyantasannidhAnalakSaNastasmin saMprApta iti yogaH / evaM ca kila tena Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 upadezapada : bhAga-1 pakSadvayaM parihRtaM bhavati / saMdhyAyAmAdityAstamayalakSaNAyAm, anena dinarAtriparihAraH / cakramadhyabhUmyA cakrayorgantrIsaMbandhinorgacchatoryA madhyabhUmiH prasiddharUpA tayA etenApathamArgaparivarjanam / so hi na panthA nApyutpathaH / tathA 'eDakvagAiNaMgohaliM ca kAUNa tti eDakAdinA eDakkena AdizabdAddinAvasAnasaMbhUtAtapena cAlanikAchatreNa copalakSitaH san / anena yAnacalanayozchAyoSNayoH chatranabhasozca parihAro vihitaH / aMgohalimaGgAvakSAlanam, caH samuccaye, kRtvA vidhAya sarvAGgaprakSAlane hi snAnamiti lokarUDhiH, ziraHprakSAlanaparihAreNa cAGgAvakSAlanam / tato'GgAvakSAlanamAtre kRte na snAto nApi malinakaH saMprApto rAjabhavanadvAre // 66 // pachI rAjAvaDe A pramANe AjJA karAyelo rohakatenA AdezanuM pAlana karavApUrvaka gharethI nIkaLyo.jemake gAthArtha-rohaka amAsanI saMdhie, saMdhyA vakhate, cakranI madhyabhUmithI, gheTAdithI ane aMghoLI karIne gayo (66) caMdramAsanA be pakSo che. 1. kRSNapakSa 2. zuklapakSa. ane temAM amAsa sudhI kRSNa pakSa kahevAya che ane punama sudhI zukla pakSa kahevAya che. A pramANe amAvasyA pUrNa thavAno kALa pakSasaMdhi tarIke vyavahAra karAya che, arthAt prasiddha che. ane pUrNimAno kALa mAsasaMdhi tarIke prasiddha che. tethI amAvasyAnI saMdhie gayo. amAvasyAnI saMdhi pachInA zukla pakSanI atyaMta najIka hovAthI vyavahArathI baMne pakSamAM gaNatarI thatI nathI ane Ama karIne teNe baMne pakSono tyAga karyo. saMdhyA eTale jyAre sUryAsta thato hoya te vakhata. AnAthI divasa ane rAtrI baMneno tyAga thAya che, kAraNa ke saMdhyAnI gaNatarI divasa ke rAtri baMnemAM nathI thatI. gADAnA be paiDAnI vaccenI bhUmithI gayo. kAraNa ke A bhUminI gaNatarI mArga ke unmArga baMnemAMthI ekamAM paNa thatI nathI. pachI gheTA upara besIne (paga calAvato calAvato) gayo. (gheTAnI gaNatarI vAhanamAM nathI thatI. ane page cAlela nathI.) Adi zabdathI divasanA aMte cAlaNInA chatrathI gayo. AnAthI vAhana ane cAlavAnuM, chAyA ane tApa, chatra ane AkAzano tyAga thayo. ane aMgopAMga dhoIne gayo. lokamAM sarva aMganuM prakSAlana ja snAna kahevAya che. tyAre rohaka mAtra (aMghoLI karIne) aMgopAMga dhoine gayo. aMgopAMga dhovAthI snAna paNa karela nathI ane malina paNa nathI. A rIte rAjAnI AjJAnuM pAlana karI rAjabhavana dvAre gayo. (66) rAjabhavanadvAraprAptena ca tena "kathaM riktahasto rAjAnaM drakSyAmi yata itthaM nItividvacanam"riktahasto na pazyeta rAjAnaM daivataM gurum" iti / na ca naTAnAmasmAkamanyat puSpaphalAdi rAjopanayanayogyaM maGgalabhUtaM kiJcidastIti vicinty1. aMghoLI= mastaka sivAyanA aMgonuM pakSAlana karavuM. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 upadezapada : bhAga-1 puDhavIdarisaNaviulaMjalIi ghettuM nridvNdnnyaa| AsaNadANAvasare, caDupADho maNaharasareNa // 17 // _ 'puDhavIdarisaNa' tti pRthivyAH kumAramRttikAlakSaNAyA darzanaM pazyataH sato rAjJaH prayojanaM vipulAJjalisthitAyAH tena kRtm| 'ghettuM nariMdavaMdaNayA' iti tato gRhItvA kareNa narendreNa vandanA praNAmaH kRto mRtikAyAH / tadanantaraM ca praNAmAdikAyAmucitapratipattau vihitAyAM satyAM rohakasya 'AsanadAnasya' viSTaravitaraNasya avasare' prastAve rohakeNa 'caTupAThaH' priyavAkyoccAraNaM 'manohareNa svareNa' madhuragambhIradhvaninA kRtamiti // 67 // rAjabhavana dvAre pahoMcyo tyAre vicAryuM: "khAlI hAthe rAjAne kevI rIte maLuM? kAraNa ke nItivAnonuM A vacana che- khAlI hAthe rAjA, deva ke gurune na maLavuM. amArA jevA naTonI pAse rAjAne bheTa ApavA yogya bIjI puSka phaLAdi maMgaLabhUta koipaNa vastu nathI ema vicArIne- gAthArtha-rohakanI aMjalimAM rahelI mATInuM darzana, aMjalimAMthI grahaNa, rAjAnI vaMdanA, moTA svarathI Asana pradAna avasare rohake stuti karI. (67) rohakanI vipula aMjalimAM rahelI kuMvArI mATIne pavitra mATIne) rAjA jyAre joto hoya che tyAre rohake rAjAnuM darzana karyuM. pachI rAjAe mATIne laIne mATIne praNAma karyA. praNAma vagere kAyAnI ucita pratipatti karyA pachI rohakanA AsanadAnanA prasaMge rohake madhura gaMbhIra avAjathI Gthyaa25|| athu. (67) caTupAThameva darzayatigaMdhavvamuravasaddo, mA suvvau tuha narida ! bhavaNammi / caMkammaMtavilAsiNikhalaMtapayaNeuraraveNa // 68 // 'gandharvasya' gItasya 'muravasya' ca mRdaGgasya 'zabdo' dhvanirmA'zrUyatAM' samAkarNyatAM kenApi kRtAvadhAnenApi 'tava' bhavataH he narendra ! 'bhavane' prAsAde evamuccarite rAjA yAvat kiMcit savitarkamanAH saMjAtastAvadanena jhagityeva labdharAjAbhiprAyeNa paThitam,'caGkramatInAM kuTilagatyA bhRzaM saMcarantInAM vilAsinInAM skhalanto' visaMsthulabhAvabhAjo ye 'padAH' pAdAsteSu yAni nUpurANi teSAM yo ravaH ziMjitalakSaNastena caMkramadvilAsinIskhalatpadanUpuraraveNa / vyAjastutinAmako'yamalaGkAraH // 68 // yapAine 4 tAve cha gAthArtha-he rAjan ! tArA bhavanamAM koIe paNa gaMdharva gIta ane vAjiMtrono avAja na sAMbhaLavo joIe to pachI caMkramaNa karatI strIonA alAyamAna thatA paganA jhAMjharanA bhavAnI | vAta 42vI ? (68) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6paheza56 : (bhAga-1 113 " he rAjan ! tArA bhavanamAM thatA gaMdharva gIta ane mRdaMga vAjiMtrono avAja kAna saravA karIne koIe na sAMbhaLavo joIe. Ama kahyuM tyAre rAjA jeTalAmAM savirtaka manavALo thayo teTalAmAM rohake jaladIthI rAjAnA abhiprAyane jANI kahyuM: kuTilagatithI ghaNo saMcAra karatI strIonA alita thatA caraNonAjhAMjharanA jhaMkArabharyA avAjanI zuM vAta karavI!vyAjastuti nAmano A alaMkAra che. (68) sakkAraMtiyasovaNaviuddhanivakaMbipucchajaggAmi / kiM ciMtisi aiyAliDivaTTayaM sA kuto jalaNA // 69 // evaM ca rohakeNa paThite tuSTamanA naranAthaH 'sakkAraMtiyasovaNa'tti satkAraM vastrapuSpabhojanAdipradAnarUpaM tasya cakAra / rAtrivRttAntopalambhanimittamantike svasyaiva samIpe svapnaM nidrAlAbharUpamanujJAtavAn / tato'sau mArgakhedaparizrAntatayA prathamayAminyAmeva nirbharanidrAbhAk saMpannaH / viuddhanivakaMbi'tti prathamayAminIyAmAnte ca taduttaradAnakRtakautukena vibuddhena kRtanidrAmokSeNa nRpeNAviddhayamAno'sau kaMbikayA lIlAyaSTirUpayA spRSTaH, tadanu 'puccha' tti jAgaritazca san pRSTaH "kiM svapisi tvamiti" sa ca kila nidrAparAdhabhIrutayA prAha-"jAgarmi, ko himama tava pAdAntikasthasya deva ! zayanAvakAzaH !" rAjA-yadi jAgarSi tarhi kRtAlApasyApi mama jhagiti kimiti nottaraM dattaM tvayeti ! rohakaH-deva ! cintayA vyAkulIkRtatvAt / rAjA-kiM cintayasi! rohakaH'aiyAliMDiyavaTTayaM' tti ajikAnAM chagalikAnAM yA liNDikAH purISagolirUpAstAsAM vRttatAM vartulabhAvaM cintayAmi / rAjA-sA vRttatA kuto nimittAditi nivedayatu bhvaanev| rohakaH-deva, jvalanAt udaravaizvAnarAt / sa hi tAsAmudare jvalaMstathAvidhavAtasahAya upajIvitamAhAraM khaNDazo vidhAya tAvattatraivodaramadhye lolayati yAvat supakvAH savRttAzca purISagolikAH saMpannA iti // 69 // 10 // gAthArtha-rAjA teno satkAra kare che, pAse suvADe che, rAjA jAge che tyAre dAMDAthI rohakane UThADe che. pachI rAjAe puchyuMH suto che ke jAge che ? jAguM chuM, zuM vicAre che ? bakarInI viMDI goja mahoya che mema viyA chu. mAnine // 29o go DIya cha. (68) A pramANe rohake kahyuM eTale rAjA khuza thayo ane vastra-paSpa-bhojana ApIne teno satkAra karyo. rAtrie vRttAMta jANavA mATe potAnI pAse sUvAnI rajA ApI. pachI A (rohaka) 1. e nAmano eka zabdAlaMkAra che. dekhItI stuti mAraphate niMdA karavI athavA dekhItI niMdA mAraphata stuti karavI te. jemAM niMdA dvArA stuti athavA stuti dvArA niMdA hoya tevo alaMkAra. vyAjastutimAM kAMto bahArathI stutinA zabdo vAparyA hoya ane aMdarathI niMdAno artha nIkaLato hoya athavA enAthI UlaTuM bahArathI niMdA dekhAtI hoya ane aMdarathI stutino artha nIkaLato hoya. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 upadezapada : bhAga-1 mArgamAM thAkI gayo hato eTale rAtrinA prathama pahoramAM ja ghasaghasATa UMghI gayo. pahelA pahorane aMte, rohakanA uttarathI utpanna thayuM che kautuka jene evA jAgelA rAjAe nahIM jAgatA rohakane dAMDo lagADIne uThAvyo. rohaka UThyo eTale rAjAe puchyuM zuM tuM suto che? ane teNe nidrAnA aparAdhanA bhayathI kahyuM. huM jANuM chuM. he deva ! tamArI pAse sUtelA evA mAre UMghavAno avakAza kyAMthI hoya? rAjA- jo tuM jAge che to jAgatA evA mane javAba kema nathI Apato? rohaka- he deva ! ciMtAthI vyAkuLa thayo hovAthI javAba na Apyo. rAjA- zuM vicAre che? rohaka- bakarInI lIMDIo goLa zAthI hoya che ? ema vicAruM chuM. rAjA- te goLa kyA nimittathI hoya che eno javAba tuM ja Apa. rohaka- he deva!peTanI garamIthI. tevA prakAranI pavananI sahAyathI peTamAM baLato agni peTamAM rahelA AhArane cUro karI tyAM sudhI masaLe che jyAM sudhI supakva goLa lIMDIo banI jAya. (69) evaM puNovi pucchA, AsotthapattapucchANa kiM dIhaM ! / kiM tattamittha doNNivi, pAyaM tullANi u havaMti // 70 // prathamapraharaparyavasAne iva dvitIyayAmAnte punarapi kambikAsparzadvAreNa pratibodhya taM, rAjJA pRcchA kRtA, yathA-kiM cintayasIti ! rohakaH-'AsotthapattapucchANa kiM dIhaM' iti azvatthaH piSpalastatpatrasya tatpucchasya ca kiM dIrghamiti / rAjA-kiM tattvamati kathayatu bhavAneva / rohakaH-dve api 'prAyo' bAhulyena tulye eva bhavataH / prAyograhaNaM kasyacit kadAcit kiMcidatulyabhAve'pi na virodha iti khyApanArtham / iyaM ca gAthA prathamArddha paJcamAtrasaptamAMzA eva "bahulA vicitrA" iti vacanAnna duSyati, bahuleti paMcamAtragaNayuktA iti // 70 // 11 // gAthArtha-A pramANe pharI paNa puchyuM ke pIpaLAnA pAna ane aNImAM lAbuM koNa? rAjA kahe che AmAM tattva zuM che? baMne paNa prAyaH samAna hoya che. (70) prathama pahoranA aMtanI jema pharIthI bIjA pahorane aMte soTI aDALIne tene jagADIne rAjAe puchayuMH zuM vicAre che? rohake kahyuM: pIpaLAnA pAna ane pUMcha e bemAM lAMbu koNa che? ema vicAruM chuM. rAjA- AmAM tattva (satya) zuM che? tuM ja kahe. rohaka- ghaNuM karIne baMne samAna hoya che. koIka pAMdaDAne kyAreka kaMIka asamAna paNa hoya che te jaNAvatA ahIM prAyaH grahaNa karyuM che tethI koI virodha nathI. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gpaheza56 : 01-1 115 A gAthAmAM pUrvArdhamAM sAtamo gaNa pAMca mAtrAno che. te bahulA jAtino hovAthI doSa nathI. bahulA chaMda pAMca mAtrAnA gaNavALo hoya che. evaM puNovi pucchA, khaaddhilaakinnhsukkerhaann| kA bahugA kA tullA ?, pucchasarIrANamanne u // 71 // evaM punarapi tRtIyapraharAnte pRcchA pUrvavat |rohkH-'khaaddhilaayaaH' khillahaDiketi lokaprasiddhanAmakasya bhujaparisarpajIvavizeSasya zarIre kRSNarekhANAM zuklarekhANAM ca madhye kA adhikA baDhyaH / rAjA-'kA' iti kAstatra bahukA ityabhidhehi tvameva / rohakaH-tulyAH samAnasaMkhyAH kRSNAH zuklAzca rekhAH / atraiva matAntaramAha'pucchasarIrANamanne u' iti, anye punarAcAryaH pucchazarIrayoH khADahilAyA eva saMbandhinoH kataraddIrghamiti cintitaM rohakeNa / rAjJA pRSTena ca tenaiva dve api same iti pratipAditamityAhuH // 71 // 12 // gAthArtha-A pramANe rAjAe pharI pUchyuM: khIsakolIne kALA paTTA vadhAre hoya che ke sapheda paTTA? baMne samAna hoya che emarohake kahyuM. bIjA AcAryo zarIra ane puMchaDI samAna che ke kema?ema puchyuM.(71) A pramANe pharI paNa trIjA pahorane aMte rAjAe pUrvanI jema puchyuM: tuM zuM vicArI rahyo che? khIsakolInA zarIra upara kALA paTTA ane sapheda paTTA e bemAM konI saMkhyA vadhAre hoya che? rAjAeno javAba tuM ja Apa. rohaka- kALA ane sapheda paTTA baMnenI saMkhyA samAna hoya che. ahIM matAMtara A pramANe che- anya AcAryo jaNAve che ke khIsakolInuM zarIra ane pUMchaDI e bemAMthI moTuM koNa che? ema roke vicAryuM. rAjA vaDe puchAyelA rohake kahyuM ke- baMne samAna che. (71) carimAi kai piyA te, ke paNa ke rAyadhaNayacaMDAlA / sohagaviccuga jaNaNI, pucchA evaMti kahaNA ya // 72 // 'carimAi' ityAdi, caramAyAM yAminyAM pazcimapraharaparyantabhAgarUpAyAM pUrvarAtribahujAgaraNAllabdhAtisvAdunidrorohakaH kambikAsparzanAtirekavazena pratibodhitaH sannavadat, yathA-'kai piyA te' iti, kati kiyanta pitaro janakAstava he rAjan ! varttanta iti cintyaami| rAjA-ke iti kati me janakA iti nivedayitumarhasi tvameva / rohakaH'paNa'tti paJca |raajaa-ke iti, kiNruupaaH|rohkH-raajdhndcnnddaalaa: 'sohagaviccuga' tti, zodhako vastraprakSAlako vRzcikazceti / tato rAjJA saMdehApatracetasA jananIpRcchA kRtA yathA kimevaM me paJca pitaraH ? tayApi evamiti yathA rohakaH prAha, kathanA ca tathaiva nivedanaM kRtaM punaH // 72 // 13 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 upadezapada : bhAga-1 gAthArtha-cothA pahorane aMte tArA pitA keTalA che evI vicAraNA, rAjA-dhanada-caMDAla-dhobI ane vIMchI ema pAMca pitA che, mAtAne pUchyuM ane e pramANe che ema teno javAba che. (72) cothA pahorane aMte pUrvarAtrimAM ghaNuM jAgaraNa thayuM hovAthI bharanidrAmAM paDelA rohakane soTI aDALIne uThALIne puchyuM: he rohaka ! tuM zuM vicAre che? rohake kahyuM he rAjan ! tamAre keTalA pitA che ema vicAruM . rAjAe kahyuMmAre keTalA pitA che te tuM ja kahe. rohake kahyuM he rAjanuM! tAre pAMca pitA che. rAjAe puchyuM te pAMca koNa che? rohake kahyuM. rAjA, dhanada, cAMDAla, dhobI ane vIMchI ema tamAre pAMca pitA che. pachI saMdeha pAmelA rAjAe mAtAne puchyuM ke mAre A pramANe pAMca pitA che? mAtAe paNa kahyuM ke rohaka je pramANe kahe che te pramANe ja che. (72). tAneva sahetukAn sA darzayatirAyA raibIeNaM, dhaNao uuNhAyapujaphAseNaM / caMDAlarayagadaMsaNa, viccugamarahassabhakkhaNayA // 73 // 'rAyA' ityAdi, rAjA tAvadratibIjena suratakAle bIjanikSeparUpeNa 1, dhanadaHkuberaH 'uuNhAyapujjaphAseNaM' tti RtusnAtayA caturthadivase tasya pUjAyAM kRtAyAM manoharatadAkArAkSiptacittayA yaH sparzastasyaiva sarvAGgamAliGganaM tena 2, 'caMDAlarayagadaMsaNa' tti caNDAlarajakayoHRtusnAtAyAeva tathAvidhapraghaTTakavazAdarzanamavalokanaMmanAksaMyogAbhilASazca me saMpanna iti tAvapi pitarau 3-4, 'viccugamarahassabhakkhaNayA' iti, atra makAro'lAkSaNikaH, tatovRzcikorahasyabhakSaNenarahaekAntastatrabhavaMrahasyaMtacca tadbhakSaNaM ca tena janakaH saMpannaH / mama hi putra ! tvayyudaragate vRzcikabhakSaNadohadaH samajani / saMpAditazcAsaurahasikaNikAmayasyatasyabhakSaNenetyasAvapimanAgjanakatvamApannaH // 73 // te sahetuka pAMca pitAne jaNAve che gAthArtha-ratibIjanA dAnathI rAjA, RtusnAna vakhate pUjAnA sparzathI dhanada, darzanathI caMDAla ane dhobI, ekAMtamAM bhramaNa karavAthI vIMchI ema pAMca pitA thayA. (73) krIDA karatI vakhate vIryanA dAnathI rAjA pitA thayo. RtusnAtA thayA pachI cothA divase kuberanI pUjA karatI vakhate, kuberanA manohararUpathI AkarSita thayelI kuberane sarvAMgathI AliMgana karavAthI kubera bIjo pitA thayo. RtusnAnanA samayamAM tevA prakArano saMghaTTo thavAthI caMDAla ane dhobInA darzanathI mAre kaMIka saMyogano abhilASa thayo tethI te baMne trIjA ane cothA pitA thayA, pachI tuM udaramAM Ave chate mane vIMchI bhakSaNano dohalo thayo ane loTano vIMchI banAvIne ekAMtamAM bhakSaNa karIne A dohalo pUrNa karAyo tethI vIMchI pAMcamo pitA thayo. (73) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 upadezapada : bhAga-1 kAraNapucchA rajaM, NAeNaM dANarosadaMDehiM / kaMbicchivaNA ya tahA, rAyAdINaM sutositti // 74 // evaM janakasaMkhyAsaMvAde saMpannavismayena rAjJA kAraNagocarA pRcchA kRtA, yathA kena kAraNena tvayA'yamartho'tyantanipuNadhiyAmapi buddheregocaro jJAta iti ? / rohakaHrAjyaM pratItarUpameva nyAyena nItyA sAmAdiprayogarUpayA yat paripAlayasi, tathA dAnaroSadaNDairdAnena kRpaNAdijanasvavibhavavitaraNarUpeNa kuberadhanatyAgAnukAriNA, roSeNa kvacidavinayavartini jane caNDAlacANDikyakalpenAsahiSNutAlakSaNena, daNDena pUrvarAjanirUpitanItipathapramAthino janasya sarvasvApahArarUpeNa vastrazodhakavidhIyamAnavastrakSAlanatulyena 'kambicchivaNA ya'tti kambikAcchopanAcca kambikayA lIlAyaSTayA punaH punarmama vighaTTanAcca, tathAzabda uktasamuccaye, rAjAdInAM suto'si tvaM he rAjaniti, nayenaivaMvidhaprAjyarAjyaparipAlanAjjJAyase yathA rAjaputrastvam, na hi arAjajAtA evaMvidhAnavadharAjyabhAradhurAdharaNadhaureyA bhavitumarhanti / evaM dAnena dhanadajAtaH, roSeNa caNDAlaputraH, daNDena vastrazodhakaprasUtaH, kambikAghAtena ca vRzcikApatyam, kAraNasvarUpAnukAritvAt sarvakAryANAm // 74 // gAthArtha-pAMca pitAnA jJAnanuM kAraNa pUchyuM, nyAyathI rAjya pAlana, dAna, roSa ane daMDa temaja soTIno sparza e pAMca vastuthI rAjaputra cho ema rohake nakkI karyuM. (74). A pramANe pitAnI saMkhyAnA saMvAdamAM vismaya pAmelA rAjAe kAraNa saMbaMdhI pRcchA karI. jemake- atyaMta nipuNa buddhivALAnA buddhino viSaya na banI zake evA viSayane teM kayA kAraNathI jANyuM. rohake hyuM: zAma-dAma-daMDa ane bhedathI tuM rAjyanuM sArI rIte pAlana kare che tethI tuM rAjaputra che ema meM jANyuM. kRpaNAdi janane potAnA vibhavanuM vitaraNa karavAthI kubaranA dhanadAnane anusaranAro che tethI tuM dAnI che, kyAMka koika loka avinayamAM pravRtta thayo hoya tyAre caMDAlanI jema ugra krodhI thaI rAjyanuM pAlana kare che, jema dhobI bhInA vastramAMthI pANI nIcovI le che tema tuM pUrva rAjAoe sthApelI nItimArgano bhaMga karanAra lokonuM sarvasva haraNa karavA pUrvaka nIcovI laI rAjyanuM pAlana kare che ane soTIthI mane vAraMvAra UThADavAthI he rAjana! tuM rAjA vagereno putra che. te A pramANe- moTA rAjyanuM nyAyathI pAlana karato hovAthI tuM rAjaputra che ema jaNAya che. je rAjaputra na hoya te AvA prakAre nirdoSa rAjyanI dhurAnA bhArane vahana na karI zake. A pramANe dAnathI dhanadaputra che, roSathI caMDAlaputra che, daMDathI dhobIno putra che, soTInA tADanathI tuM vIMchIno putra che, sarvakAryo kAraNane anusaranArA hoya che, arthAt jevuM kAraNa hoya tevuM kArya thAya. (74) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 upadezapada : bhAga-1 sAhupariggaha saMdhaNa, kovo aNNeNa'sajjha pesaNayA / dhammovAyaNasAhaNa, vuggaha Nivakiyagakovo u // 5 // tatastadIyabuddhikauzalAvarjitena nRpatinA sAhupariggaha'tti sAdhuH zobhano'yamiti matvA parigrahaH svIkAraH kRtastasya / tasmiMzca samaye kenacidanantarabhUmivAsinA bhUpAlena saha kuto'pi nimittAdvairaM lagnamAsInRpasya / tatra ca 'saMdhaNa' tti saMdhAnaM kartumabhilaSitaM rAjJA / na cAsau tat pratipadyata iti taM prati 'kovo' tti kopaH samajani jitazatroH / tataH 'aNNeNasajhapesaNayA' iti, anyena rohakavyatiriktenAsAvasAdhyaH sAdhayitumazakya iti kRtvA rohakasya tatra preSaNaM kRtaM bhUbhujA / prAptazca tatra rohakaH / pRSTazca sa pratyarthI nRpaH / samaye ca 'dhammovAyaNasAhaNa' tti yadAsau taistairupAyairucyamAno'pi avizvAsAnna saMdhAnamanumanyate tadA dharma evopAyanaM DhaukanIyaM tena sAdhanaM svavazIbhAvakaraNaM rohakeNa tasya kRtam / ayamatra bhAvaH-idamuktaM rohakeNa taM prati, yadi sa madIyo nRpo bhavadbhiH saha saMdhAya pazcAt kiMcid vyabhicarati tadA tena yastIrthagamanadevabhavanasaMpAdanadvijAdipradAnavApItaDAgAdikhananAdinA vidhAnenopArjito dharmaH sa sarvo mayA bhavate dattaH, tadrahitazcAsAvihalokaparalokayona kiJcit kalyANamavApsyatIti karotu bhavAMstena saha saMdhAnam / na hyevaMvidhAM pratijJAM kazcid bhanakti / evaM vizvAsite tasmin 'vuggaha' tti vyudgraho'vaskando dhATirityarthaH chalena tatra gatvA rAjJA saMpAditaH / svahastagRhItazcAsau kRto dviSan |aaniitshcojjyinyaam / tatra ca cintitaM tena, kathamanena rAjJA AtmIyadharmasya matpradAnena vyaya kRtaH / iti tasya mithyAvikalpApanodAya 'nivakiyagakovo'tti nRpeNa jitazatruNA rohakaM prati kRtakaH kRtrimaH punaH kopaH kRtaH // 75 // gAthArtha-rohaka suMdara che ema mAnI svIkAra karyo, rAjAno bIjA rAjA pratye kopa, anyavaDe saMdhi karAvavI azakya hovAthI rohakane mokalavuM, dharmarUpI bhaTaNAthI vaza karavuM, ane jitazatru rAjAno rohaka upara kRtrima kopa. (75). pachI rohakanI buddhinA kauzalathI AkarSAyelA rAjAe "A suMdara (hitakArI) che" ema mAnI svIkAra karyo ane te vakhate jitazatru rAjAne koIka sImADAnA rAjAnI sAthe koipaNa nimittathI vaira thayuM ane vaira zamAvavA rAjAe saMdhi karavA icchA karI. zatrurAjA saMdhi svIkArato nathI. jitazatrune tenA upara gusso thayo. rohaka sivAya anya bIjo koI A saMdhi karAvavA samartha na hovAthI rAjAe saMdhi karavA rohakane mokalyo. rohaka tyAM gayo ane zatrurAjAne puchyuM ane ucita samaye te te upAyothI samajAvavAmAM Avato hovA chatAM saMdhine mAnya karato nathI tyAre dharmarUpI bhaTaNuM dharIne tene vaza karyo. kahevAno bhAva e che ke-rohake A pramANe kahyuM: Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 upadezapada : bhAga-1 jo mAro rAjA tArI sAthe saMdhi karIne pachI jo phoka kare to teNe tIrthayAtramAM, devabhavana nirmANamAM, brAhmaNAdinA dAnamAM, vAva, kUvA, taLAvAdi khodAvavAmAM je dharma upArjana karyo hoya te sarva dharma meM tane Apyo che. dharmahIna evo te A loka ane paralokamAM kaMIpaNa kalyANane nahIM meLave. tethI huM tenI sAthe saMdhi kara. koIpaNa AvI pratijJAne bhAMgato nathI. A pramANe te vizvAsu thayo tyAre jitazatru rAjAe tyAM jaIne chaLathI chApo mAryo ane potAne hAtha karyo ane zatrune ujjainamAM laI Avyo ane tyAM zatru rAjAe vicAryuM ke A rAjAe mane dharma ApIne potAnA dharmano kema nAza karyo ? pachI zatrurAjAnI bhramaNA bhAMgavA mATe jitazatru rAjAe rohaka upara kRtrima gusso karyo. (75) dhammo me hAravio, kAUNannataNao tao dinnnno| kaha hoi majjha eso, jaha tuha taNao u tasseva // 76 // tato rohakeNAbhyadhAyi-kimarthamasmAniraparAdhAnapi pratItya devena iyAn kopaH kRta iti / tatroktaM pRthivIpatinA 'dhammo me hAravio kAUNa' tti dharmo mama hi yastvayA hArita kRtvA / tato rohakeNAnyasatko maharSeH kasyacit saMbandhI tako dharmo datto rAjJe / ayamabhiprAyaH-deva! yadi mayA datto dharmastvadIyo'nyatra prayAti, tadA'nena maharSiNA AbAlakAlAd yadanuSThito dharmaH sa mayA tubhyaM vitIrNa iti nAsti mayi kopasyAvakAzaH prabhoH / rAjA-kathaM bhavati mama eSa dharmo maharSisatko yato mayA na kRto nApi kArita iti ! rohakaH- yathA tava tanakastvatsaMbandhI punardharmaH tasyaiva vipakSabhUpaterabhUnmayA vitIrNaH sanniti // 76 // gAthArtha-meM mAro dharmanAza karyo, bIjAno dharmameM tamane Apyo, teno dharma mAro kevI rIte thAya? jema tAro dharma tenI mAlikIno thayo tema bIjAno dharma tArI mAlikIno thavAmAM zuM doSa che?(76) pachI rohake rAjAne kahyuM: niraparAdhI evA amArA upara deve ATalo badho kopa kema karyo? pachI tyAM rAjAe kahyuMH teM mArA dharmano nAza karyo tethI meM tArI upara gusso karyo. pachI rohake bIjA koI maharSino dharma rAjAne Apyo. kahevAno bhAva e che ke-he deva! jo mArA kahevAthI tamAro dharma bIjAno thaI jato hoya to A maharSie bALapaNathI je dharma ArAdhyo hoya te huM tamane ApuM chuM, tethI tamAre mArA upara kopa karavAno avakAza nathI. rAjAe kahyuM A maharSino dharma mAro kevI rIte thAya? kAraNa ke te dharma meM karyo ke karAvyo nathI. rohake kahyuM: mArA kahevAthI jema tamAro dharma zatrurAjAne thayo tema mArA kahevAthI maharSino dharma paNa tamAro thAya. (76) jIvaNadANe pesaNa-tadaNNavuggahagahANa tesiM tu / aputtaggahagoggahanimittatitthaM tao dhADI // 77 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 upadezapada : bhAga-1 tataH suprasannamAnasena jitazatruNA rohakAya 'jIvanadAne' paripUrNanirvAhasthAnavitaraNe kRte sati 'pesaNa' tti preSaNaM kRtaM rohakasyaiva / kimarthamityAha,-'tayannavuggahagahANa' tti vyudgrahe vivAde kuto'pi hetorutpanne sati graho lokaprasiddha eva ujjayinIviSayamadhyavarttino dvipadacatuSpadAderarthasya yeSAM te vyudgrahagrahAH parvatavanAdi vyavasthitapallivAsino lokAstasmAnnRpAdanye ca tadanye te ca vyudgrahagrahAzca tadanyavyudgrahagrahAsteSAM saMgrahanimittamiti gamyate, yadA ca te sukhena saMgrahItuM na zakyante tadA teSAM tu saMgrahanimittaM punaraputragrahagograhanimittatIrthaM prajJaptamiti gamyate, yathA-"aputrasya gRhItasya zatrubhirgavAM ca yanmocanaM tanmahattIrthamiti pUrvamunayo vyAharanti" iti prajJapte ujjayinIrAjabalena rohakaprayuktena balaghAtinA pallisaMbandhinISu goSu gRhItAsu tanmocanAya pallIbhilleSu nirgateSu zUnyAsu pallISu tato dhATI nipAtitA / bahirnirgatAzca te gRhItA iti // 77 // gAthArtha-jIvanadAna, bIjAonI sAthe vivAda thaye chate pakaDavA mokalavuM, aputranA grahamAM tathA gAyanA grahamAM puNyakarma thAya che ema samajAvI dhADa pADavI. (77) pachI suprasanna manavALA jitazatrurAjAe rohakane jIvanadAna ApyuM, arthAt paripUrNa AjIvikA ane sthAnanuM vitaraNa karyuM. pachI rohakane mokalyo. zA mATe mokalyo? kahevAya che. koIka kAraNathI virodha utpanna thayo tyAre parvata ane vanAdimAM vasanArA bhillo ujjaina dezamAMthI manuSyo ane janAvaro Adi tathA dhanane haraNa karI javA lAgyA tethI rAjAno teonI sAthe vigraha thayo. teone pakaDavA rohakane mokalyo. rohaka paNa jyAre teone sahelAithI pakaDI zakato nathI tyAre yukti karI. aputragraha ane gograha nimitte tIrtha pravartAvyuM jemake -"zatruo vaDe pakaDAyela aputrIyA puruSo ane gAyone choDAvavAthI moTuM puNya thAya che ema pUrva munio pharamAve che." A pramANe yukti racI roke ujajainI rAjAnA balaghAti sainya mAraphata palliomAMthI gAyonuM haraNa karAvyuM. tene choDAvavA pallimAMthI bhilo bahAra AvyA tyAre palli zUnya thai. sainyo pallimAM ghUsI dhADa pADI ane bahAra gayelA bhillone pallimAM praveza karatI vakhate pakaDyA. (77) tataH vIsAsANaNa pucchA, siTuM hiyaeNamappamatto u / taha dhammigo sapuNNo, abhago paracittanANI ya // 78 // 'vizvAsAnayane' sarveSAM sAmantamahAmAtyAdInAmAtmaviSaye vizvAse samutpAdite sati rohakeNa, pRcchA rAjJA teSAM kRtA, yathA-kIdRzo rohako bhavatAM citte varttata iti ! / taizca ziSTaM hRdayena bhAvasAramityarthaH, yathA deva ! ekAntenaiva devakAryeSvapramattastvapramatta Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 upadezapada : bhAga-1 eva / tathAzabdaH samuccayo dhArmikaH svapakSaparapakSayorapyanupadravakaraH / 'sapuNyaH' punnyvaan| 'abhayo' nirbhayo niHzaGkha vipakSamadhye pravezAt / 'paracittajJAnI' ca anyAnadhyavaseyaparAbhiprAyaparijJAnavAMzca // 78 // gAthArtha-pachI vizvAsa lAvavA mATe pRcchA, teoe kahyuM: rohaka haiyAthI apramatta che tathA pArmi, sapuSya, samaya, 52yitta pAra cha. (78) pachI rohake sarva sAmaMtone potAnA viSe vizvAsa karAvyo tyAre rAjAe teone (sAmaMtone) puchyuM. jemake-tamArA cittamAM rohaka kevo lAge che? arthAt rohaka viSe tamAre kevo abhiprAya varte che? teoe kahyuM: te hRdayathI ApanA viSe bahumAnavALo che. jemake-he deva! devanA (tamArA) kAryomAM ekAMte apramatta che. tathA zabda samuccayamAM che, arthAt A sivAya paNa te svapakSa ane parapakSane paritApa karanAro na hovAthI dhArmika che, puNyazALI che, zatrunA madhyamAM praveza karanAro hovAthI nirbhaya che. potAnA abhiprAyane bIjA na jANI zake ane pote bIjAnA cittane jANanAro hovAthI paracitta pArakhu che. (78) tuTTho rAyA savvesimuvari maMtINa ThAvio eso / paripAliyaM ca vihiNA, taM buddhiguNeNa eeNaM // 79 // evaM tasya vicitrazcitrIyitavidvajjanamAnasaizcaritaistuSTa AkSiptacetA rAjA jitazatruH saMpannaH / tatastena sarveSAmekonapaJcazatapramANAnAmupari agresaratayA zirasi nAyakatvenetyarthaH mantriNAmamAtyAnAM sthApitaH pratiSThitaH eSa rohakaH / paripAlitaM ca niSThAM nItaM punarvidhinA svAvasthaucityarUpeNa manmantrinAyakatvaM buddhiguNena autpattikInAmakamatisAmarthyena karaNabhUtena etena rohakeNa, sarvaguNeSu buddhiguNAtizAyitvAt / yataH paThyate-"zriyaH prasUte vipado ruNaddhi yazAMsi dugdhe malinaM pramArTi / saMskArazaucena paraM punIte zuddhA hi buddhiH kulakAmadhenuH // 1 // udanvacchannA bhUH sa ca nidhirapAM yojanazataM, sadA pAnthaH pUSA gaganaparimANaM kalayati / iti prAyo bhAvAH sphuradavadhimudrAmukulitAH, satAM prajJonmeSaH punarasamasImA vijayate // 2 // " iti // 79 // 1 // gAthArtha-rAjA khuza thayo, sarvamaMtrIono uparI banAvyo ane rohake buddhiguNa vaDe vidhithI bhaMtrIpahanuM pAsana . (78) A pramANe vidvAna lokonA manane Azcarya karanAra rohakanA caritrothI rAjA khuza thayo ane AkarSita thayo. pachI teNe cAraso navvANuM maMtrIono nAyaka banAvyo. rohake potAnI autpArika buddhithI svAvasthAne ucita rUpathI maMtrIpadanA nAyakapaNAnuM niSThAthI pAlana karyuM. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 22 upadezapada : bhAga-1 sarva guNomAM buddhiguNa caDiyAto che. kahyuM che ke- jJAnaguNa kalyANone janma Ape che, vipattione roke che, yazone doDe che, maLane sApha kare che, saMskAranA zaucathI bIjAne pavitra kare che, kharekhara zuddhabuddhi kuLamATe kAmadhenu che. (1) pRthvI samudrathI DhaMkAyelI che, arthAt samudra sudhI pRthvI vistarelI che ane te samudra so yojana pramANa che. haMmezA sUryathI calAyelo mArga AkAzanuM parimANa batAve che. e pramANe prAyaH bhAvo skurAyamAna thatA maryAdAnI mahorathI baMdhAyelA che, arthAt sarva padArtho maryAdAvALA che paraMtu sajjanono prajJA prakAza asAdhAraNa sImAne jIte che, arthAt jJAnanI maryAdA nathI. (79) vyAkhyAtaM saprapaJcaM bharahasiletti dvAram / atha paNiyatti dvArampaNie bahUyalomasi, bhakkhaNajaya dAraNipphiDagamoe / cakkhaNa khaddhA vikkaya, bhuyaMga dAre aNippheDo // 80 // 'paNie' iti dvAraparAmarzaH / kazcid grAmeyakaH svabhAvata eva mugdhabuddhiH kacinnagare dhUrtalokabahule 'bahUyalomasi'tti bahukAH zakaTabharapramANA'lomasikAH' karkaTikAH samAdAya vikrayArthaM gatavAn / tAsu ca vipaNipathAvatAritAsu kenaciddhartena sa uktaH, yathA-'bhakkhaNajaya' tti yadi kazcidetAH sarvA bhakSayati tadA tvaM kiM tena jIyase ? tena cAsaMbhAvyo'yamartha iti manasi matvA'saMbhavanIyameva paNitakaM nibaddhaM, yathA 'dAraNipphiDagamoe' iti yo nagaradvAreNa modako na nirgacchati taM tasya prayacchAmi / tatastena tallomasikAzakaTamAruhya 'cakkhaNa'tti dantanirbhedamAtreNa 'khaddha'tti sarvAsAmapi tAsAM bhakSaNaM kRtam / 'vikkaya' tti vikretumArabdhazcAsau tAH, na ca loko gRhNAti 'bhakSitAH kenApyetAH' iti pravadan san / tato dhUrtena lokapravAdasahAyena jito graameykH| tadanu taM modakaM yAcitumArabdhaH / grAmayekaca azakyadAno'yaM modaka iti kRtvA tasya rUpakaM prayacchati, sa necchati, evaM dve trINi yAvacchatamapi necchatyasau / cintitaM ca grAmeyakeNa naitasmAddharttAnmama kathaMcinmuktirasti iti nipuNabuddhiparicchedyo'yaM vyavahAraH, 'caturabuddhayazca prAyo dyUtakArA eva bhavantI' ti tAnevAvalagAmi / tathaiva ca kRtaM tena / pRSTazcAsau taiH, yathA-bhadraka ! kimarthamasmAnnirantaramAsevase tvaM ? / bhaNitaM ca tena, yathA-mamaivaMvidhaM vyasanamAyAtamiti / tato 'bhuyaMga dAre ani pheDo' iti bhujaGgai takArairasAvevaM zikSito yathA pUtikApaNe muSTipramANamekaM modakaM gRhItvA tadbhUrtasahAyaH zeSanagaralokasahAyazca pratolIdvAre gatvA indrakIlasthAne taM vimucya pratipAdaya yathA nirgaccha bho modaka ! iti / vihitaM ca tenaivaM, paraM dvAre modakasya aNippheDo niSkAzanAbhAvaH saMpannaH / pratijitazcAsau tena / evaM ca dyUtakArANAmautpattikI buddhiriti // 80 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 bharatazilA e dvArane vistArathI vyAkhyAna karyuM. have paNita (zarata) dvArane kahe che- gAthArtha--ghaNI kAkaDIthI bhareluM gADuM, bhakSaNathI jIta, daravAjAmAM na nIkaLe tevA lADunI zarata, badhI kAkaDIone cAkhavuM, pachI veMcavuM, dyUtakAro vaDe batAvAyA mujaba lADunuM daravAjAmAMthI na nIkaLavuM, pharIthI jIta. (80) 123 kAkaDInuM gADuM paNita (zarata) e pramANe dvAra parAmarza che. koika gAmaDiyo svabhAvathI ja mugdhabuddhivALo ghaNAM dhUrtothI paripUrNa evA koika nagaramAM kAkaDInuM gADuM bharIne veMcavA mATe gayo. maMDImAM tene veMcavA mATe gADuM choDyuM tyAre koi dhUrte tene hyuMH jemake- jo koika A badhI kAkaDInuM bhakSaNa kare to zuM tenA vaDe tuM jitAya ? arthAt to tuM tene zuM Ape ? A thavuM asaMbhava che ema manamAM vicArIne teNe asaMbhAvanIya ja zarata lagAvI ke nagaranA daravAjAmAMthI na nIkaLe evo lADu huM tane ApIza. pachI te dhUrta kAkaDInA gADA upara caDhIne badhI kAkaDImAM dAMta besADI eMThI karI. pachI pelo gAmaDiyo tene vecavA lAgyo. koike Ane khAdhI che ema bolato loka eka paNa kAkaDI leto nathI, tyAre dhUrve lokavAyakAnI madadathI gAmaDiyAne jItI lIdho. tyAra pachI tenI pAse lADunI mAMgaNI karI ane ATalo moTo lADu Apavo azakya che ema samajI tene rUpiyA Ape che, te leto nathI, tethI gAmaDiyo be, traNa yAvat so rUpiyA Ape che chatAM pelo leto nathI. pachI gAmaDiyAe vicAryuM ke A dhUrtathI mAro koipaNa rIte chUTakAro nahIM thAya eTale nipuNa buddhithI A vyavahAra ukelavo paDaze. prAyaH jugArIo ja caturabuddhivALA hoya che tethI huM teonI sevA karuM ane teNe temaja karyuM. dhUtakAroe tene puchyuM: he bhadraka ! tuM amArI satata sevA kema kare che ? teNe hyuMH mane AvA prakAranuM kaSTa AvyuM che. jAgArIoe tene A pramANe zIkhavyuM ke mIThAinI dukAnamAMthI eka muThThI jevaDo lADu laine te dhUrtane tathA zeSa nagara lokane laine zerInA dvAre jaine indrakhIlAnI jagyAe tene (lADune) mUkIne tAre e pramANe bolavuM: he lADu! tuM A daravAjAmAMthI nIkaLa ane teNe e pramANe ja karyuM. paraMtu lADu svayaM cAlIne daravAjAmAMthI na nIkaLyo. A rIte teNe dhUrtane pharIthI jItyo. A pramANe dyUtakArone autpAttikI buddhi hatI. (80) atha rukkhe iti dvAram - rukkhe phalapaDibaMdho, vANaraehiM tu leTThaphalakhevo / aNe abhakkhaNijjA, ime phalA paMthavahaNAo // 81 // 'ruvale' kRti dvAraparAmarza pattAnAM vRdghamALAnAM'prativanyaH'prativratanA mya ityAha -- 'vAnarakebhyastu' kapibhya eva / idamuktaM bhavati - kvacit pathi phalaprAgbhAranamrazAkhAsaMbhAraH kazcidAmrAdirmahAdrumaH samasti / tatsamIpena ca nirantaraM tattatprayojanAkSiptaH pathikaloko gacchannAgacchaMzca pakvAnyavalokya tatphalAni bubhukSAkSAmakukSitayA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 upadezapada : bhAga-1 gRhiitumaarbhte| paraM tacchAkhAsamArUDhAticapalakapikulena pratiskhalito na tAni gRhItuM shknoti| leTThaphalakhevo'tti-anyadA cakenacinnipuNabuddhinA pathikena leSTukSepaH kRto markaTAbhimukhaM, tadanukopAvegavyAkulIkRtamAnasaistaistatpratighAtAya tAni phalAni kssiptaani| evaM ca paripUrNamanorathaH samajani pathikaH / iti tasyautpattikI buddhiriti / atraiva matAntaramAha-anye AcAryA vRkSadvAramitthaM vyAkhyAnti-yathA kaizcitpathikaiH kvApi pradeze kenApyanupajIvitaphalAn vRkSAnAlokya cintitam, yathA-abhakSaNIyAni imAni phalAni varttante, kutaH? 'paMthavahANAo' iti pAnthavahanAt pathilokasyAnena mArgeNa gmnaadaagmnaacc|ydihyetaani phalAni bhakSayituMyogyAnyabhaviSyaMstadA kenApyavazyamabhakSayiSyanta, na ca kenApi bhakSitAni tannUnamabhakSyANi / iti pathikAnAmautpattikI buddhiriti // 81 // have vRkSa dvArane kahe che gAthAno zabdArtha- phaLothI lacI paDato AMbo, vAMdarAono aTakAva, DhephAnuM pheMkavuM. bIjA AcAryo kahe cheH musApharonI avarajavara chatAM lacI paDatA phaLo dekhAya che tethI abhakSya hovA joIe. (81) vRkSa' e pramANe dvAra parAmartha che. vRkSa para lAgelA phaLone toDatA musApharone vAMdarAoe letA aTakAvyA. kahevAno bhAva e che ke mArgamAM phaLonA samUhathI lacI paDatI DALIonA samUhavALuM eka moTuM kerInuM jhADa hatuM. te te prayojananA vazathI tenI najIkamAMthI jato ane Avato musAphara loka bhUkhathI paDakhA bhegA thaI javAthI arthAt ghaNI bhukha lAgavAthI AMbAnA pAkelA phaLone joIne toDavA lAge che, paraMtu te vRkSanI DALIo upara rahelA ati capaLa vAMdarAonA ToLAo te phaLo toDavA nathI detA. koIka vakhata koI catUra musAphare vAMdarAone DhephAno ghA karyo. kopanA AvezathI vyAkuLa thayelA cittavALA vAMdarAoe teno badalo levA mATe kerIo toDIne sAmA ghA ryA ane A rIte kerIo maLI javAthI musApharano manoratha pUrNa thayo. A pramANe te musApharane autpattika buddhi hatI. have A dRSTAMtane matAMtarathI kahe che- bIjA AcAryo A vRkSadvArane bIjI rIte kahe che. jemake- koIka musApharoe koIka pradezamAM koIe paNa na khAdhA hoya evA phaLothI lacI paDatA vRkSone joIne vicAryuM ke A phaLo abhakSya hovA joIe, kemake musApharonI ahIM avara javara hovA chatAM phaLo salAmata che. jo A phaLo bhakSya hota to koIe paNa rahevA na dIdhA hota paNa koie toDyA nathI tethI nakkI A abhakSya hovA joIe. ema musApharone autpattika buddhi hatI. (81) Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 25 upadezapada : bhAga-1 atha khaDDagatti dvAramkhaDDagamaMtiparicchA, seNiyagama sumiNa seTThi NaMda bhae / muddA kUvataDaggaha, chANuga jaNaNIpavesaNayA // 82 // atha saMgrahagAthAkSarArtha:-'khaDDaga' tti dvAraparAmarzaH / 'maMtiparicchA' iti mantriNaH parIkSAyAM prakrAntAyAMabhayo dRSTAntaH / kathamayaMjAta ityAha-'seNiyagama'tti zreNikasya kumArAvasthAyAM pitrAvajJAtasya binnAtaTe gamo gamanamabhUt |'suminnsettttinNdbhe' iti tatra caikena zreSThinA nizi svapno dRSTo yathA ratnAkaro madgRhamAgataH / tatastena nandAbhidhAnA duhitA tasmai dattA |tsyaaNcaasaavbhykumaarN putramajIjanat / prastAveca zreNikaH svarAjyaM gataH |abhykumaaro'pi samaye svajananIM bahirvyavasthApya rAjagRhaM pravizan san 'muddAkUva' tti mudrAM khaDDukamaGgalIyakamityarthaH kUpe patitaM dadarza, lokaM ca papraccha / sa cAvocatyastaTasthita idamAdatte tasmai rAjA mahAntaM prasAdamAdhatte iti / tato'bhayakumAreNa chANuga' tti chagaNako gomayastadupari prakSiptaH, udakaM ca pravezitam / tataH kathAnakoktakrameNa gRhItaM tat / rAjJA ca dRSTaH / tadanu'jaNaNIpavesaNayA' iti jananyA abhayakumArasavitryAH pravezanaM nagare kRtaM rAjJA iti // 82 // have nirjaLa kUvo' e dvAra kahevAya che gAthArtha- sUko kUvo, maMtrInI parIkSA, zreNikanuM javuM, zeThane svama AvavuM, naMdAne paraNAvavI, abhayano janma, mudrAne kUvAmAM nAkhavI, kAMThe rahI hAthathI grahaNa karavI, chANano prayoga ane mAtAno nagara praveza. (8) sUkA kUvAmAM vIMTI kADhavA vize abhayakumAranuM dRSTAMta - A bharatakSetramAM parvatanA ramya parisarathI vIMTaLAyela pradezavALuM rAjagRha nAmanuM nagara hatuM. temAM prasenajita nAmano rAjA rAjya karato hato. tene rAjanA sarva lakSaNothI yukta zreNika nAmano putra hato, je sarve putromAM uttama ane svabhAvathI guNavAna hato. AvI lokavAyakA che ke puNya hovA chatAM paNa rAjya parAkrama sAdhya che, tethI huM putronI parIkSA karuM ema vicArIne rAjAe badhA putrone kahyuM ke tamAre badhAe bhegA maLIne bhojana karavuM. ema karavAthI prIti karelI thAya che, arthAt bhAIonI paraspara prIti thAya che. mahArAjA je kahe che te karavuM joie ema mastake hAtha joDIne putroe vAta svIkArI ane ucita samaye bhojana karavA beThA eTale khIrathI bharelI thALIo pIrasavAmAM AvI. jeTalAmAM teoe khAvAnuM zarU karyuM che teTalAmAM zikArI kUtarAo choDavAmAM AvyA. vAghanA paga jevA bhayaMkara pagavALA kUtarAo jeTalAmAM thALIo pAse AvyA teTalAmAM zreNika sivAya badhA kumAro bhayathI nAzI gayA. paNa zreNikakumAre Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 126 teonI thALIo laine kUtarAonI sanmukha mUkI ane teo thALIone cATavA lAgyA. dhIra cittavALA zreNike potAnI thALImAM khIra khAdhI. rAjAe A vyatikarane joyo ane zreNika upara khuza thayo. kharekhara A kumAra sunipuNa buddhivALo che, je AvA saMkaTamAM paNa potAnA kAryane na cukyo ane kUtarAone paNa saMtoSyA. (10) A pramANe bIjA rAjAo Ane kSobha pamADaze to paNa dAnanA pradAnathI A rAjyano tyAga nahIM kare. paraMtu hamaNA A gauravane yogya nathI kAraNa ke ISyALu banelA A kumAro tene mArI nAkhaze. A pramANe vicArIne zreNikane tiraskAra bharI dRSTithI joyo. tethI mAre ahIM rahevuM ucita nathI ema vicArIne kumAra dezAMtara tarapha cAlyo. benA nadInA kAMThe vaseluM hovAthI zreSTha nagarajanothI yukta evA benAtaTa nAmanA nagaramAM pahoMcyo. potAnA parimita cAkaronI sAthe prasaMgathI nagaranI aMdara gayo ane nagaramAM pravezyA pachI eka kSINavaibhavI zreSThInI dukAne pahoMcyo. zeThe besavA Asana ApyuM. dukAnamAM Asana upara beTho. rAtrie zeThe svapnamAM joyuM hatuM ke mAre ghare ratnAkara Avyo. svapna manohara hatuM. kharekhara A tenuM phaLa che ema jANI zreSThI manamAM saMtuSTa thayo. te divase tenA puNyathI nagarane saMkSobha kare tevo arthAt jemAM bhAre bhIDa jAme tevA mahotsava pravarto. pachI ghaNA loko kuMkuma-caMdana-dhUpAdi kharIdavA mATe tenI dukAne AvyA. zeTha azaTha nItithI ghaNuM dhana kamAyo. pachI bhojanaveLAe ghare javAnI icchAvALA zeThe puchyuM: tuM Aje ahIM kono paroNo thaiza? zreNike kahyuM: huM hamaNAM tamAro paroNo thaiza. zeTha ghare lai gayA ane sarvatra ucita satkAra karyo. pachI tenA vacanakauzalya, subhagatva, vinaya ane saujanya guNothI AkarSAyelA manavALA zreSThIe potAnI naMdA putrI ApI. lokane pramoda utpanna kare tevA moTA mahotsavathI te benA lagna karyA. tatkALa ucita siddha thayuM che sarva kArya jenuM, jamAi upara ati vAtsalyanA kAraNe zvasura janavaDe apAyuM che sanmAna jene atyaMta anurAgI evo zreNika svapnamAM paNa vipriyane nahIM ciMtavatI ethI ja vinayamAM tatpara, mRdu-madhurabhASI evI naMdAnI sAthe bAkInI badhI ciMtAo choDIne bhoga bhogavavA lAgyo. (24) have koi vakhata sukhethI sUtelI naMdA svapnamAM harahAsa ghAsanA' phula jevA sapheda, cAra dAMtavALA, UMcI karelI sUMDhavALA evA eka madaniyAne (hAthInA baccAne) potAnA mukhamAM praveza karato joi jAgI. tatkSaNa ja patine nivedana karyuM ane teNe kahyuMH he yite ! ucita samaye tane pUrNalakSaNavALo putra thaze. svapuNyano zeSa bAkI che evo eka deva devalokamAMthI cyavIne suprazasta divase zubhalagnamAM tenAM garbhamAM avataryo. atiprauDha puNyanA udayathI prApta karAya tevo garbha rahyo. A pramANe jeTalAmAM kALa pasAra thAya che teTalAmAM azakta thayelA prasenajite 1. harahAsa nAmanA ghAsanA phUlo atyaMta sapheda hoya che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 upadezapada : bhAga-1 zreNikanI tapAsa karAvI. zreNika hAlamAM benAtaTa nagaramAM sukhapUrvaka rahe che ema jANyuM pachI tene lAvavA mATe tatkSaNa dUtone mokalyA. dUto tenI pAse pahoMcyA ane rAjA saMbaMdhI vyatika jaNAvyo. zreNikakumAra tatkSaNa pitA pAse javA utsuka thayo. (31) have zreNike zreSThInI rajA mAgI ke huM prayojana vazathI potAnA pitAnA ghare jAuM chuM. tethI khuza thai mane rajA Apo. teNe naMdAne kahyuM: he bAlike ! ame sapheda mahelavALA rAjagRhI nagarInA rAjA chIe, jo kArya utpanna thAya to tyAM AvavuM. zreNika pitAnI pAse pahoMcyo ane rAjya meLavyuM. sarva paNa parijana AjJA sAdhya thayo. naMdAne trIje mahine garbhanA anubhAvavALo atinirmaLa dohalo thayo ane teNe zreSThIne kahyo. he tAta ! hAthInA skaMdha upara ArUDha thayelI ane mAthe chatra dhareluM hoya evI huM nagaranI aMdara ane bahAra pharatI, moTA svarathI karAtI amAri ghoSaNAne sAMbhaLuM to mane ghaNo saMtoSa thAya, nahIMtara mAre jIvitano tyAga che. atyaMta tuSTa thayelo zreSThI ratnano thALa bharIne rAjAne maLyo ane rAjAe paNa rajA ApI ke icchAmujaba kArya kara. zreSTha hAthInA skaMdha upara beThelI, sapheda chatrathI DhaMkAyela che AkAza tala jenI upara, amAri ghoSaNAne sAMbhaLatI naMdA nagarImAM pharI. dohalo paripUrNa thavAthI haMmezA paNa prasannacittavALI teNIe sAdhika navamAse AMkhane ati AnaMda ApanAra devakumAra jevA putrane janma Apyo. zreSThIe paNa te kALayogya janma mahotsava karyo. mAtAne abhayano dohalo thayo hovAthI pavitra divase putranuM nAma 'abhaya' pADavAmAM AvyuM. zukla pakSanA caMdramaMDaLanI jema te vadhavA lAgyo ane ATha varasano thayo tyAre ghaNI suMdara buddhinI riddhithI yukta thayo. prasaMganA vazathI abhaya pUche che-- he mAta ! mArA pitA kyAM rahe che ? teNe kahyuMH rAjagRhI nagarIno zreNika nAmano rAjA tAro pitA che. pachI teNe mAtAne kahyuM: he mAta ! ahIM rahevuM yogya nathI. suprazasta sArthanI sAthe pitAnI pAse javA prayANa karyuM. tyAM pahoMcI rAjagRhI nagarInI bahAra chAvaNI nAkhI mAtAne rAkhI ane abhaya pote nagaranI aMdara gayo. te vakhate rAjA aticIvaTathI atiadbhUta svarUpavALA buddhithI yukta evA maMtrIne zodhe che. tevo maMtrI meLavavA mATe potAnI AMgaLInI vIMTIne jemAM saro sukAi javAne kAraNe taLiyuM koruM dhAka hatuM, arthAt kUvo pANI vinAno hato tevA UMDA kUvAmAM nAkhI ane sarvalokane kahyuM ke kUvAne kAMThe rahIne hAthathI je Ane grahaNa karaze tene huM yathA-icchita vRtti pradAna karIza, arthAt tene icchAmujaba pagAra ApIza. vividha upAyanA prayogamAM mazagula loka lAbha levA pravRtta thayo paraMtu tevo koI upAya maLato nathI jethI te mudrikA grahaNa thai zake. te pradezamAM abhayakumAra Avyo ane puchyuMH A zuM che ? loke rAjAe kahela sarvavRttAMtane jaNAvyo. tatkSaNa abhayane teno grahaNano upAya sujhayo ane bhInA chANano piMDo tenI upara ekAeka nAkhyo. mudrikA temAM coMTI gai. saLagatA ghAsano pULo tenA upara nAkhyo. tenI garamIthI chANano piMDa sukAyo. kUvAnA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 upadezapada : bhAga-1 kAMThA pAse rahela bIjA kUvAnA nIkanA pANIthI AgaLanA kUvAne bharyo. pachI kUvAmAM sukAI gayelo chANano piMDa pANInI sapATI upara Avyo. kAMThA upara beThelA abhaye tene grahaNa karyo ane temAM coMTelI vIMTIne lIdhI. te kAryanI khabara rAkhanArA puruSo tene rAjAnI pAse laI gayAM. pagamAM paDelA tene rAjAe puchyuMhe vatsa ! tuM koNa che ? te kahe che ke huM tamAro putra chuM. rAjA pUche che ke kevI rIte ? athavA ahIM kyAMthI ? ema puchAyelA abhaye benAtaTa nagarano pUrvano sarvavRttAMta kahyo. harSAzruthI pUrNa netravALo pulakita aMgavALo, chAtIsaraso cAMpIne rAjA khoLAmAM laI tene pharI pharI bheTe che. pachI puchyuM: tArI mAtA kyAM che? te kahe che- he deva ! te nagaranI bahAra che. pachI rAjA parivAra sahita tenA praveza nimitte gayo. A vyatikara jANyA pachI naMdAe zarIranI zuzruSA karI. abhaye vAratA kahyuM: he mAta ! A zarIra zuzruSA ucita nathI. sukulamAM utpanna thayelI strIo patinA virahamAM AvA ati udbhaTa zaNagArane karatI nathI paraMtu suprazasta ja veza dhAraNa kare che. pachI tatkSaNa ja putranuM vacana mAnI pUrve je veza paherelo hato te ja paheryo. rAjAe mAtA sahita abhayane jemAM zreSTha mahotsava pravaryo che evA ane vicitra pharakatI dhvajAthI zobhatA nagaramAM praveza karAvyo. zreSTha kRpAne meLavanAra abhaya sarva maMtrIomAM ziromaNi thayo. A pramANe utpattika buddhinA guNathI abhaya sukhI thayo. have saMgraha gAthAkSarArtha- "gha' e pramANe dvAra parAmarza che. maMtrIonI parIkSAnA prasaMgamAM abhayanuM dRSTAMta che. A dRSTAMta kevI rIte banyuM tene kahe che- pitAthI tiraskAra karAyelo zreNika kumArAvasthAmAM ghara choDIne benAtaTa nagare gayo. tyAM eka zeThe rAtre svapna joyuM ke ratnAkara mAre ghare Avyo che. pachI zeThe tene potAnI naMdA putrI ApI ane te nagarImAM teNIe abhayakumAra putrane janma Apyo ane prasaMge zreNika potAnA rAjyamAM gayo. samaye abhayakumAra paNa potAnI mAtAne nagaranI bahAra mUkIne rAjagRhamAM pravezyo tyAre sUkA kUvAmAM vIMTI paDelI joI ane lokane puchyuM. loke kahyuM ke je kAMThe rahI A vIMTIne hAthathI grahaNa karaze tene rAjA moTo prasAda karaze. pachI abhayakumAre tenI upara chANano piMDa pheMkI, sukAvI, pANI bharyuM. pachI kathAnakamAM kahyA mujaba vIMTIne grahaNa karI ane rAjA tene maLyo. tyAra pachI rAjAe abhayakumAranI mAtAno nagara praveza karyo. (82) paDa juNNAdaMgohali, vaccaya vavahAra sIsaolihaNA / aNNe jAyAkattaNa, tadaNNasaMdasaNA NANaM // 83 // 'paTa' iti dvAraparAmarzaH / junnAdaMgohali'tti, kila kaucit dvau puruSau, tayorekasya jIrNaH paTo'nyasya cAdizabdAditaraH prAvaraNarUpatayA vartate / tau ca kvacinnadyAdisthAne samakAlamevAGgAvakSAlaM kartumArabdhau / tadevaM muktau paTau / vaccaya' tti tayorjIrNa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 129 paTasvAminA lobhena viparyayo vyatyAsazcakre nUtanapaTamAdAya prasthita ityarthaH / dvitIyazca taM nijaM paTaM yaacitumaarbdhH|avlptshcaanen| saMpannazca tayorAjabhavanadvAre kAraNikapuruSasamIpe vyavahAraH / (graM. 2000) kAraNikaizca kimatra tattvamityajAnadbhiH 'sIsaolihaNA' iti zIrSayostanmastakayoH kaGkatakena avalekhanA pararomalAbhArthaM kRtaa|lbdhaani ca romaanni| tatastadanumAnena yo yasya sa tasya vitIrNa iti kAraNikAnAmautpattikI buddhiriti |atraiv matAntaramAha -anye AcAryA bruvate, 'jAyAkattaNa'tti tau puruSau kAraNikaiH pRSTau yathA kenaitau bhavatoH paTau karttitau ? prAhatuH-nija-nijajAyAbhyAm / tato dvayorapi jAye karttanaM kArite / tatastadanyasaMdarzanAd vyatyayena sUtrakartanopalambhAjjJAnaM nizcayaH kAraNikAnAM saMpanno, vitIrNazca yo yasya sa tasyeti // 83 // gAthArtha- vastra, jIrNa ane navuM. laI cAlI javuM. vyavahAra, mAthuM oLavuM, bIjA AcAryo kahe che strIonuM kAMtavuM, vastrathI viparIta kaMtAI, jJAna, cUkAdo. (83) da e pramANe dvAraparAmarza che. be puruSo hatA, temAnA ekanI pAse junuM vastra hatuM jyAre bIjAnI pAse "ca" zabdathI navuM vastra hatuM. te vastro oDhavAnA hatA. te be puruSo koIka nadIkAMThe samakALe ja aMga prakSAlana karavA lAgyA. baMnee vastro utAryA. te bemAMthI jenuM vastra junuM hatuM te lobhathI bIjAnuM navuM vastra laIne cAlato thayo. eTale bIjo potAnuM navuM vastra mAMgavA lAgyo. pahelAe apalApa karyo. baMneno jhagaDo rAjabhavanadvAramAM nyAyAdhIza pAse gayo. ahIM sAcuM zuM che ema nahIM jANatA nyAyAdhIzoe bIjA vALanA lAbha mATe kAMsakAthI baMnenA vALa oLyA. ane vALa sarakhAvyA pachI vALanA anumAnathI je vastra jenuM hatuM te vastra tene ApyuM. Ama nyAyAdhIzone autpattinI buddhi hatI. ahIM ja matAMtarane kahe cheH bIjA AcAryo kahe che ke nyAyAdhIzoe baMnene pUchyuM ke A tamArA vastro koNe kAMtelA che ? te bee kahyuM: potApotAnI strIoe kAMtelA che. pachI baMne strIo pAse vastro kaMtAvavAmAM AvyA tyAre vastronA asadaza kAMtaNathI nirNaya karI jenuM je vastra hatuM te tene ApyuM. 1. ahIM kAraNikonuM anumAna e hoI zake ke jenuM junuM vastra hatuM tenA mAthAmAM vastranA tAMtaNA bharAI gayelA hoya ane mAthuM oLatA kAMsakAmAM AvI gayA hoya. jyAre navA vastravALAnA mAthAmAM tevA prakAranA tAMtaNAno saMbhava na hovAthI tenuM mAthuM oLatA tAMtaNA na maLyA hoya. 2. je vastra jenuM na hatuM tenI strIe je vastra kAMtyuM te potAnI pAse rahela vastrathI visadaza jaNAyuM. jenuM vastra hatuM tenI strIe tenA jevuM ja bIjuM vastra kAMtyuM. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 atha saraDetti dvAraM saraDahigaraNe sannAvosiradara vAhi daMsaNAvagamo / aNNe tavvaNNiga cellaNANa pucchAi purisAdI // 84 // pahezapaE : bhAga-1 'iha kila kazcidvaNik kvacid bahurandhrAyAM bhuvi purISamutstraSTumArabdhaH / tatra ca daivasaMyogAt 'saraDahigaraNe' iti dvayoH saraTayoradhikaraNaM yuddhamabhUt / tatra caikaH 'sannAvosiradari' tti saMjJAM vyutsRjato vaNijaH pucchenApAnarandhramAcchoTya tadadhobhAgavarttinyAM daryAM praviSTaH / anyastu tadadRSTa eva palAyyAnyatra gataH / evaM ca tasyAtyantamugdhamateH zaGkA samutpannA - yadayamekaH saraTo nopalabhyate tannUnaM mamApAnarandhreNodaraM praviSTaH ityevaM zaGkAvazena 'vAhi' tti vyAdhistasyAbhUdudare / niveditaM ca tena tathAvidhavaidyAya yathA mamAyaM vRttAntaH saMpannaH / vaidyenApi sa pratipAditaH - 'yadi mama dInArazataM vitarasi tadA tvAmahaM nIrujaM karomi iti / abhyupagataM caitattena / tato vaidyena lAkSArasaviliptamekaM saraTaM vidhAya ghaTamadhye ca prakSipya virecakauSadhaprayogeNa purISotsargamasau kAritastatra / tataH 'daMsaNAvagaNo' iti purISavegAhatasaraTasya ghaTAnnirgatasya darzane'pagamo vinAzaH saMpanno vyAdheriti / atraiva matAntaramAha / anye AcAryA evaM bruvanti - 'tavvaNNigacellaNANa pucchAe' iti tRtIyavaNikaH zAkyabhikSuH kSullakazca laghuzvetAmbaravratI, tayoH parasparaM pRcchAyAM pravRttAyAM satyAM kSullakena puruSAdi iti kimayaM puruSaH uta strItyuttaraM dattam / ayamatra bhAvaH - kvacit pradeze kenApi zAkyabhikSuNA saraTo nAnAvikAraiH zirazcAlayannupalabdhaH / tadanu kathaMcit tatpradeze samAgataH kSullakaH / tena sopahAsamevaM pRSTaH-"bho bhoH kSullaka ! sarvajJaputrakastvaM, tatkathaya kiM nimittameSa saraTaH ziro dhUnayatyevaM ?' 'tadanu tatkSaNautpattikI buddhisahAyaH kSullakastasyaivamuttaraM dattavAn, yathA"bho bhoH zAkyavratinnAkarNaya - ayaM saraTo bhavantamAlokya cintAkrAntamAnasaH sannUrdhvamadhazca nibhAlayati, kiM bhavAn bhikSurupari kUrcadarzanAt, uta bhikSukI lambazATakadarzanAditi // 84 // have 'sarara' me dvArAne he che gAthArtha- be kAcaMDAnuM yuddha, sthaMDila javuM, jovuM, vyAdhi, ghaDAmAMthI nIkaLatA kAcaMDAne jovuM bIjA AcAryo kahe che ke bauddhasAdhu ane kSullakanI pRcchA puruSa-strInuM jovuM uttara. (84) ahIM koika vaNika kyAMka ghaNA daravALI bhUmi upara sthaMDila karavA gayo ane tyAM bhAgyayoge be kAcaMDAnuM yuddha thayuM. temAMno eka kAcaMDo saMjJA (jhADA) ne karatA vaNikanA gudAne Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 131 mArI nIce daramAM cAlI gayo paNa bIjo kAcaMDo tenA dekhAtA ja bIje cAlyo gayo ane A pramANe te atyaMta mUDhamatine vahema paDyo ke eka kAcaMDo dekhAto nathI tethI nakkI gudAmAM thaIne mArA peTamAM ghusI gayo che. AvI kuzaMkAthI tene peTamAM vyAdhi thayo, tevA prakAranA vaidyane batAvyuM ane kahyuM ke mAre AvuM thayuM che. jo tuM mane so dInAra Ape to huM tane sAro karuM. teNe A svIkAryuM pachI vaidya lAkSArasathI raMgelA eka kAcaMDAne ghaDAmAM nAkhIne virecaka auSadyanA prayogathI tene jhADA karAvyA. ghaDAmAM vegathI paDatA jhADAnA kAraNe bhayabhIta thayelo kAcaMDo ghaDAmAMthI jaladI bahAra nIkaLato joyo eTale zaMkAnuM samAdhAna thayuM ane roga nAza pAmyo. ahIM ja matAMtarane kahe che. bIjA AcAryo A pramANe kahe che tRtIya varNika eTale bauddha bhikSu ane kSullaka eTale nAnI umarano zvetAMbara sAdhu te baMneno paraspara vArtAlApa thayo tyAre kSullaka sAdhue A puruSa che ke strI ema uttara Apyo. ahIM kahevAno bhAva e che ke koIka pradezamAM koIka bauddhasAdhue vividha hAvabhAva(vikAro)thI mAthuM dhUNAvatA kAcaMDAne joyo. tyAra pachI tarata te pradezamAM eka sullaka sAdhu Avyo. kSullakanI mazkarI karatA bauddha sAdhue puchyuM: he he kSullaka ! tuM sarvajJaputra che tethI kahe ke A kAcaMDo kyA kAraNe A pramANe mAthuM dhuNAve che. tyAra pachI te ja kSaNe jene autpattinI buddhinI sahAya che, arthAt jene autpattika buddhi utpanna thaI che te kSullake tene A pramANe javAba Apyo ke, he he zAkyavatI ! sAMbhaLa. A kAcaMDo tane joIne ciMtAthI AkrAMta manavALo thayo che. upara dADhImUcha joIne zuM A bhikSu puruSa che ema zaMkA kare che ane nIce laTakato sALo joIne A bhikSukI che ema zaMkA kare che. (84) kAge saMkhe vaMciya, viNNAyaDa saTTi uunnpvaasaaii| aNNe ghariNiparicchA, NihiphuTTe rAyaNuNNAo // 45 // . 'kAka' iti dvAraparAmarzaH, 'saMkhe vaMciya'tti saMkhyApramANaM evameva prAcyakajJAte iva raktapaTena kSullakaH pRSTaH, yathA-'binAyaDasaTThitti'binnAtaTe nagarekiyantaH kAkAvartante? tataH kSullakenoktam -aho bhikSo? SaSTiH kAkasahasrANi atra nagare vartante / bhikSuHnanu yadyUnA adhikA vA kAkA bhaviSyanti tadA kA vArteti ? kSullakaH-'UNapavAsAI' iti UnA upalakSaNatvAd abhyadhikA vA yadi bhavato gaNayataH kAkAH saMpadyante tadA proSitAdayaHproSitAdezAntaraMgatAH, AdizabdAdanyatovAdezAntarAtprAghurNakAHAgatAH, idamuktaMbhavati yadi UnAH saMjAyante tadA'nyatra gatA iti jJeyam, athAbhyadhikAstarhi prAghurNakAH samAyAtA iti / tadanu niruttarI babhUva zAkyaziSyaH / atraiva matAntaramAha - anye AcAryA bruvate, yathA-kenacidvaNijA tathAvidhAdbhutapuNyaprAgbhArodayena kvApi vivikte pradeze nidhidRSTo gRhiitshc| tadanu ghariNiparicchANihi' tti-gRhiNyA bhAryAyAH Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 upadezapada : bhAga-1 parIkSA tena nidhirakSaNArthaM kRtA, kimiyaM rahasyaM dhArayituM zaknoti na veti buddhyA / idamatraidaMparyam-tena nijajAyaivaM pratipAditA, yathA-mama purISotsargaM kurvANasya zvetavAyaso'pAnarandhaM praviSTa iti / tayA tu strItvacApalyopetayA nijasakhyAH khyApito'yaM vRttAntaH / tayApyanyasyAH / evaM yAvat paramparayA rAjJApi jJAtaiSA vArtA / 'tataH phuTTe rAyaNunnAo'itisphuTite prakaTaM gate'smin vyatikare pArthivenasamAhUya pRSTo'sau, yathAvaNik ! kimidaM satyam, yataH zrUyate, tvadadhiSThAnaM pANDurAGgo dhvAkSaH prAvikSaditi ? tato niveditaM tena, yathA- deva, mayA nidhiH prAptastato mahilAparIkSaNArthamidamasaMbhAvyaM mayA tasyAH purataH pratipAditaM, madIyamidaM rahasyaM dhArayiSyati tadA nidhilAbhamasyA nivedayiSyAmi iti matvAneneti / evaM ca sadbhAve nivedite rAjJA tasya nidhiH punaranujJAta rUti 85 gAthArtha- A pramANe kAgaDAnI saMkhyAnA pramANanI pRcchA, benAtaTa nagara, sAITha hajAra, ochA ke vadhu hoya to pravAse gayA che ane paroNA Avela che ema jANavuM. bIjA AcAryo kahe che- gharavALInI parIkSA, nidhinuM pragaTa, rAjAnI anujJA. (85) hA' e pramANe dvAra parAmarza che. pUrvanA udAharaNanI jema ahIM paNa saMkhyAnuM pramANa udAharaNa che. raktapaTa (bauddha) sAdhue kSullakane puchyuM: he kSullaka ! benAtaTa nagaramAM keTalA kAgaDA rahe che? zullake H he bhikSu! A nagaramAM sAITha hajAra kAgaDAo vase che. bhikSu- jo ochA ke vadhAre thaze to zuM karIza? zullaka- jo AnAthI nyUna thaze to samajI levuM ke teTalA kAgaDA paradeza gayA che. Una zabda upalakSaNa che tenAthI adhika paNa samajI levuM. eTale ke vadhAre thaze to samajavuM ke teTalA kAgaDA bahArathI mahemAna AvelA che. kahevAno bhAva e che ke jo gaNatarI ochI thAya to teTalA bahAra gayA che ane vadhAre thAya to teTalA kAgaDA bahArathI mahemAna AvelA che. tyAra pachI bauddhabhikSu cUpa thaI gayo. ahIM ja matAMtarane kahe che- anya AcAryo kahe che ke koI vANiyAe tevA prakAranA adbhuta puNyapiMDanA udayathI koI eka nirjana pradezamAM nidhi joyo ane tene laI lIdho. tyAra pachI tenA rakSaNa mATe A vAtane chAnI rAkhI zake che ke nahIM ema jANavA mATe gharavALInI parIkSA karI. ahIM kahevAno bhAva e che ke- teNe potAnI strIne A pramANe jaNAvyuM- huM jyAre spaMDila karato hato tyAre gudAnA dvAramAM eka sapheda kAgaDo pravezI gayo. pachI strIsvabhAvanI caMcaLatAne kAraNe teNIe potAnI bahenapaNIne A vAta karI. teNe paNa bIjIne vAta karI. A pramANe paraMparAthI A vAta chaLa coka prasiddha thaI. jyAre A vAta rAjAnA kAne pahoMcI tyAre rAjAe tene bolAvI puchyuM- he vaNika ! je A saMbhaLAya che te zuM sAcuM che? zuM tArA gudAmAM sapheda raMgano kAgaDo ghUsI gayo che? Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 pachI teNe rAjAne jaNAvyuMH he deva ! mane nidhinI prApti thai che tethI meM strInI parIkSA karavA mATe A asaMbhAvya hakIkata tene kahI. jo mArI strI A guptavAtane dhArI rAkhaze to tene nidhinA prAptinI vAta kahIza ema mAnIne meM tene asaMbhAvya vAta karI che. A pramANe sAcI hakIkata kahevAthI rAjAe maLelo nidhi tenI pAse rahevA dIdho. (85) uccAra vuDDataruNI, tadaNNalaggatti nAyamAhAre / patteyapuccha sakkuli, saNNAvosiraNa NANaM tu // 86 // 133 'uccAra' iti dvAraparAmarza: / 'vuDDhataruNI' iti kasyacid vRddhabrAhmaNasya taruNI jAyA samajani / anyadA cAsau tathAvidhaprayojanavazAttayA saha grAmaM gantuM pravRttaH / sA cAbhinavatAruNyonmattamAnasA tasminnanurAgaM svapne'pyakurvANA 'tadannalaggatti' tasmAnnijabhartturanyasmiMstaruNe dhUrtte lagnA'nurAgaM gatA svaM bharttAraM parimucya tena saha prasthitA ityarthaH / iti vAkyaparisamAptau / 'nAya' tti tato nyAyo vyavahAra : kvApi grAme tayorbrAhmaNadhUrttayorabhUt / ' AhAre patteya puccha' tti tataH kAraNikaiH pratyekaM trINyapi tAnyatItadivasAhArAbhyavahAraM pRSTAni / ' sakkuli' tti tato brAhmaNena tadbhAryayA ca satkulikAlakSaNa eka evAhAraH kathitaH, 'tadanu sannAvosiraNa NANaM tu' iti virecakapradAne kRte teSAM dvitayasyaikAkArasaMjJAvyutsargopalambhAjjJAnaM punarajAyata kAraNikAnAM yadutAsyaiva brAhmaLaskeyaM mAryAM, nAsya dhUrtayeti 86 // gAthArtha- uccAra, vRddha ane tenI taruNa strI, bIjAne viSe Asakta, nyAyAlaya, AhAra, pratyeka pRcchA, talapApaDIno AhAra, julAba ane jJAna thayuM. (86) uccA2 e pramANe dvAra parAmarza che. koi eka vRddha brAhmaNane taruNa patI maLI. koIka vakhata A vRddha tevA prakAranA prayojana vazathI tenI (strInI) sAthe gAma javA pravRtta thayo. abhinava yauvananI unmattatAthI te strI vRddha vize svapnamAM paNa anurAga karatI nathI. pachI te potAnA patine choDIne anya taruNa dhUrtamAM Asakta thai ane potAnA patine choDI tenI sAthe gai. iti zabda vAkyanI parisamAptimAM che. pachI koi eka gAmamAM te brAhmaNa ane dhUrtano vyavahAra thayo. nyAyadhIzoe AgalA divase karelA bhojana saMbaMdhI darekane pUchaparacha karI. brAhmaNa ane tenI strIe kahyuM ke ame gai kAle talapApaDInuM bhojana karyuM che. tyAra pachI teone julAba ApavAmAM Avyo. te bene eka sarakhI viSTA thavAthI nyAyadhIzoe nakkI karyuM ke A brAhmaNanI strI che paNa dhUrtanI nahIM. (86) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 upadezapada : bhAga-1 atha gaja iti dvAramgayatulaNA maMtiparikkhaNattha nAvAi udagarehAo / pAhANabharaNatulaNA, evaM saMkhApariNNANaM // 87 // gajasya kuJjarasya tulanA prArabdhA mantriparIkSaNArtham / ayamabhiprAya:-kApi nagare mantripadaprAyogyavizadabuddhyupetapuruSopalakSaNArthaM rAjJA paTahapradAnapurassaramevamudghoSaNA kAritA, yathA-yo madIyamataGgajaM tulayati tasyAhaM zatasahasraM dInArANAM prycchaamiiti| 'nAvAe udagarehAo' iti / tataH kenApi nipuNadhiSaNena 'nAvi' droNyAMgajaM prakSipyAgAdhe udake nItAsau nauryAvaccAsau gajabhArAkrAntA satI buDitA tAvati bhAge rekhA dattA / tato gajamuttArya 'pAhANabharaNa' tti pASANAnAM bhRtAsau tAvadyAvattAM rekhAM yAvajjalamadhye nimagnA / tataste pASANAstulitAH / evaM saMkhyAyA gajagocarabhArapalAdipramANalakSaNAyAH parijJAnamabhUttasya yAvatI saMkhyA pASANapratibaddhabhArAdInAM tAvatyeva gajasyApIti jJAtaM teneti bhAvaH / tataH parituSTamAnasena dharAdhirAjena mantripadamasmai vitIrNamiti // 47 // ve ||4vaar 34ya cha- . gAthArtha- maMtrInI parIkSA mATe hAthInuM tolavuM, nAvaDImAM pANInI rekhA, paththara bharIne tolavuM A pramANe hAthInuM vajana jANavuM. (87) maMtrInI parIkSA mATe hAthIne tolavAnuM kahevAmAM AvyuM. kahevAno bhAva e che ke- koIka nagaramAM maMtrI padane yogya vizada buddhithI yukta puruSanI prApti mATe rAjAe paTapradAna pUrvaka udyoSaNA karAvI. je mArA hAthIne tolI Apaze tene huM eka lAkha dInAra ApIza. pachI koIka nipuNa buddhizALIe hAthIne nAvaDImAM caDhAvIne agAdha pANImAM laI gayo. hAthInA bhArathI nAvaDI pANImAM jyAM sudhI DUbI tyAM lITI dorI. pachI hAthIne utArIne nAvaDImAM teTalA paththaro bharyA jayAM sudhI nAvaDI pUrvanI rekhA sudhI pANImAM DUbI. pachI paththarone tolyA. A pramANe hAthInuM vajana bhAra-pala-pramANathI nizcita thayuM. jeTalA bhAra-pala-pramANa paththaronuM vajana thayuM teTaluM ja hAthInuM thayuM pachI khuza thayelA rAjAe Ane maMtrIpada ApyuM. (87) ghayaNo'NAmayadevI, rAyAha.Na eva gaMdhapAricchA / NAte hasaNA pucchaNa, kaha rose dhADuvAha ThitI // 48 // 'ghayaNa' iti dvAraparAmarzaH / aNAmayadevI rAyAha'tti ko'pi rAjA sarvarAhasikaprayojanavettuH svakIyabhANDasyAgrata idaM prAha-yaduta mama devI paTTarAjJI anAmayA nIrogakAyalatikA kadAcit sarogatAsUcakaM vAtakarmAdi kutsitaM karma na vidhatta iti, ghayaNa: Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 135 'na evaM' tti deva ! naivAyamarthaH saMbhavati yanmAnuSeSu vAtAdi na saMbhavatIti / tato rAjJoktam, - kathaM tvaM vetsi ? ghayaNaH, -' gaMdhaparicchA' iti mahArAja ! yadA devI tava gandhAnupalakSaNatvAt puSpAdi ca surabhidravyamarpayati tadA parIkSaNIyA samyag vAtakarma vidhatte naveti ? kRtaM caivameva dharAdhipena| tato jJAte revyAH zatve 'hasaLA' kRti rAjJA hasanaM tam |'pucchana'tti tathApyakANDa eva hasantamAlokya taM pRSTo'sau yathA kimarthaM deva ! hasitaM tvayA prastAva eveti?'kaha' tti tato yathAvRttaM niveditaM devyA naranAthena atha 'rose dhADuvAha' tti bhANDaM prati roSe jAte devyA ghATito nirddhATito ghayaNaH / tato mahatIM vaMzayaSTiM nibaddhaprabhUtopAnadbharAmAdAya devI praNAmArthamupasthito'sau / pRSTazca tayA, yathA - kiMre etA upAnahastvayA vaMze nibaddhAH? tenApyuktaM tAvakIM kIrtiM nikhilAM mahIvalaye khyApayitvA etA gharSaNIyA iti / tato lajjitayA devyA sthitistasya kRtA vidhRto'sAvityarthaH // 88 // = * gAthArtha ghayaNa (bhAMDa) rAjAnuM kahevuM ke devI anAmaya che ema nathI, gaMdhanI parIkSA, bheda, hasavuM, pRcchA, kathana, zeSa, bahAra kADhavo, pharI rAkhavo. (88) gAthArtha-- 'ghayaNa' e pramANe dvAra parAmarza che. koika rAjAe sarva rahasya prayojanane jANanAra potAnA bhAMDa (vidUSaka)nI AgaLa A pramANe H mArI paTTarANI devI nirogIkAyanI latikA kyAreya paNa rogane sUcavanAra vAchUTa vagere halakA karma karatI nathI. bhAMDe kahyuM: manuSyomAM vAtAdi doSo nathI saMbhavatA e tamArI vAta saMbhavatI nathI. pachI rAjAe kahyuMH tuM kevI rIte jANe che ? bhAMDa- huM gaMdhanI parIkSAthI jANuM chuM. he mahArAja ! jyAre tamArI devI gaMdhone upalakSaNathI puSpa vagere sugaMdhI dravyo tamane Ape che tyAre vAtakarma kare che ke nahIM te tamAre sArI rIte parIkSA karavI. rAjAe e pramANe karyuM. devInI murkhAi jaNAI tyAre rAjAne devI upara hasavuM AvyuM. akALe ja hasatA rAjAne joine devIe puchyuM: koi nimitta vinA tamane kema hasavuM AvyuM ? rAjAe devIne yathAhakIkata jaNAvI. pachI devIe bhAMDa upara gusso karyo ane tene damadATI ApI chUTo karyo. moTA vAMsamAM laTakAvelA ghaNA joDAnA samUhane laine devIne praNAma karavA Avyo. devIe kahyuMH ATalA badhA joDA vAMsamAM kema bAMdhyA che ? teNe kahyuMH tamArI saMpUrNa kIrti jagatamAM prasiddha ka2vA mATe mAre ATalA joDA ghasavA paDaze. lajjA pAmelI devIe tene pharI pAcho kAma upara rAkhI lIdho. (88) golaga jaDamayaNakke, pavesaNaM dUragamaNadukkhammi / tattasalAgAkhoho, sIyala gADhatti kaDDhaNayA // 89 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 upadezapada : bhAga-1 'golaga' tti dvAraparAmarzaH / 'jaumayanakke pavesaNaM' iti jatumayasya lAkSAmayasya golakasya nakke nAsikAyAM krIDataH kasyacicchizoH pravezanamabhUt / 'dUragamaNadukkhammi' tti dUraM gate ca golake tasya gADhaM duHkhamutpannam / tasmin sati tatpitrA vArtA kathitA kalAdAya / tenApi 'tattasalAgAkhoho' tti taptayA'yaHzalAkayA kSobho bhedaH kRto golakasya nAsikAmadhyagatasyaiva / tadanu 'sIyala' tti pAnIyaM kSiptvA zItalA kRtA zalAkA / tatazca 'gADhati kaDDaNayA' iti jalAvasiktA satI gADhA lagnA sA zalAkA golake iti kRtvA AkarSaNaM kRtaM zalAkAyA / tadAkarSaNe ca golako'pyAkRSTaH / tadanu sukhitaH samajani dArakaH // 89 // gAthArtha- lAkhano goLo, nAkamAM praveza, aMdara cAlyuM javuM, pIDA, tapelI saLI aMdara navI , 631 42vI, // thoTI 4vI, yavI. (88) 'golaka' meM prabhArI dvAra parAmarza cha. 55 2matA pAuna nabhayapanI goNI pezI gaI. UMDI pezavAthI nAkamAM pIDA utpanna thaI tyAre tenA pitAe sonArane vAta karI. teNe paNa tapelI lokhaMDanI saLI nAkamAM nAkhI lAkhanA goLAmAM bharAvI. pachI pANI chAMTIne saLIne ThaMDI karI. pANIthI bhiMjAyelI saLI lAkhanI goLImAM sajjaDa coMTI gaI. pachI saLIne kheMcI tenI sAthe lAkhanI goLI kheMcAIne bahAra AvI. pachI bALaka sukhI thayo. (89) khaMbhe talAgamajjhe, tabbaMdhaNa tIrasaMThieNeva / khoMTaga dIhA rajjU, bhamADaNe baMdhaNapasiddhI // 10 // 'staMbha' iti dvAraparAmarzaH / kenacid rAjJA kvacinnagare sAtizayabuddhimantrilAbhArthaM rAjabhavanadvAre patramavalambitam, yathA-'taDAgamadhye' iti nagaraparisaravarttino'sya taDAgasya madhye ya stambho varttate, 'tabbaMdhaNa' tti tasya stambhasya bandhana niyantraNaM yena kenacit subuddhibalena tIrasthitenaiva taDAgajalamadhye'navagADhenaiva kriyate dInArazatasahasramahaM tasmai prayacchAmi / evaM ca sarvatra pravAde pravRtte kenacinmatimatA 'khuMTaya' tti taDAgataTabhuvi khuNTakaH sthANureko nikhAtaH, tatra ca dIrghA taDAgAyAmavyApinI rajjuH pratItarUpA bddhaa| tatastasyA bhramATanena bhramaNena pravRttyA'Tane sati bandhanaprasiddhiH stambhagocarA sNpnnaa|lbdhN ca tena yad rAjJA pratipannamAsIt tathA mantripadamapIti // 10 // gAthArtha- taLAvamAM thAMbhalo, kAMThe rahIne ja bAMdhavuM, kAMThA upara khIlo khoDI lAMbA ho2.4thI nAre 32j bhane thAmadAne vI2g siddha thayu. (co) _ 'staMbha' meM prabhA dvAra 52marza che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 upadezapada : bhAga-1 koIka eka nagaramAM koIka rAjAe atizaya buddhimAna maMtrInI prApti mATe rAjabhavana dvAra upara eka patra lagADyo. jemake- nagaranA chevADe AvelA taLAvanI aMdara eka thAMbhalo che. kAMThA upara rahIne ja koIka buddhizALI taLAvamAM paDyA vinA te thAMbhalAne doraDAthI bAMdhaze tene huM eka lAkha dInAra ApIza. A pramANe sarvatra vAta phelAI tyAre koIka buddhimAne taLAvane kAMThe khIlo khoDyo ane temAM taLAvanA parigha jevaDo doraDAno eka cheDo bAMdhyo. doraDAnA bIjA cheDAne laI kAMThe kAMThe goLAkAra bhamatA thAMbhalAmAM AMTI paDI ane thAMbhalo baMdhAyo. rAjA vaDe je zarata mukAI hatI te mujaba eka lAkha dInAra tene maLyA ane maMtrIpada paNa maLyuM. (90) khuDDaga pArivvAI, jo jaM kuNaitti kAigApaumaM / aNNe u kAgaviTThA, pucchAe viNhumaggaNayA // 11 // 'khuDDaga' iti dvAraparAmarzaH / 'pArivvAI jo jaM kuNaitti' kAcit sadarpaprakRtiH parivrAjikA prasiddharUpA, yo yatkiMcit kurute jJAnavijJAnAdi tat sarvamahaM karomItyevaM pratijJApradhAnapaTahakaM nagare dApitavatI / kSullakena kenacid bhikSArthe nagaramadhye praviSTena zruto'yaM vRttAntaH / cintitaM ca tena na sundarAvadhIraNA'syAH' / spRSTazca paTahakaH |gtshc rAjakulam / dRSTA ca tatra sA rAjasabhopaviSTA / tayA ca taM laghuvayasaM kSullakamavalokya bhaNitam,-kutastvAM gilAmi ? nUnaM tvaM mama bhakSaNanimittameva daivena preSito'si / tena cAnurUpottaradAnakuzalena jhagityeva svamehanaM darzitam / evaM ca prathamata eva jitA sA / tathA, 'kAiyA paumaM' ti kAyikayA pratItarUpayA zanaiH zanaistadadvArarUpaM bhuvi padmaM vilikhitam, bhaNitA ca-'dhRSTe! saMprati sarvasabhyapuruSapratyakSaM svapratijJAM nirvAhaya yadi satyavAdinI tvamasi / na ca sA tallikhituM zaknoti, atyantalajanIyatvAt saamgrybhaavaacceti| matAntaramAha;-anye punarAcAryA bruvate-'kAgaviTThApucchAe' iti kAkaH kazcit kvacit pradeze viSThAM vikiran kenacid bhAgavatena dRSTaH / tatkAladRSTigocarApannazca kSullakastena pRSTaH yathA-bho laghuzvetAmbara ! kimidaM kAko viSThAM 'vikSipannitastato nibhAlayatI' ti vada, sarvajJaputrako yatastvam / asyAM ca pRcchAyAM bhaNitaM kSullakena, yathA-'viNhumaggaNayA' iti eSa hi kAkaH "jale viSNuH sthale viSNurviSNuH prvtmstke|jvaalaamaalaakule viSNuH sarva viSNumayaM jgt"||1||iti zrutasmRtizAstraH saMpannakautuhalazca kimatra viSNurvidyate na veti saMzayApanodAya taM mArgayitumArabdhaH // 11 // gAthArtha- sullaka, parivrAjikA je jene karaze tene huM karIza, mUtrathI kamaLanuM Alekhana, bIjA AcAryo kahe che kAganI viSTA, pRcchA, viSNunI tapAsa. (91) 'khuDDu' meM prabhA dvAra parAmarza cha. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 koika eka abhimAnI parivrAjikAe je koi je kaMipaNa jJAna vijJAna Adi ka2ze tene huM karIza ema nagaramAM pratijJApradhAna evo paTaha vagaDAvyo. bhikSA mATe nagaramAM pravezelA koi kSullake A vRttAMta sAMbhaLyo. teNe vicAryuM ke AnI upekSA karavI sArI nathI ane paTahane sparzo ane rAjakuLamAM gayo. rAjasabhAmAM tene beThelI joi. nAnI vayavALA kSullakane joine bolIH huM tane kyAMthI (kai bAjuthI) gaLI jAuM ? kharekhara tuM devavaDe mArA bhakSaNa nimitte mokalAyo che. anurUpa uttara devAmAM kuzaLa kSullake jaladIthI ja potAnuM mehana (liMga) batAvyuM eTale prathamathI ja te jitAi gai. tathA mUtradhArA vaDe teNe dhIme dhIme bhUmi upara strIyoni svarUpa kamaLa AlekhyuM ane kahyuMH jo kharekhara tuM satyavAdinI ho to he dhRSTa! hamaNAM sarva sabhyapuruSonI samakSa potAnI pratijJAnuM pAlana kara. ati lajjanIya kArya hovAthI ane tevA prakAranI sAmagrIno abhAva hovAthI te tene AlekhavA zaktimAna na thaI. 138 ahIM matAMtarane kahe che. paNa anya AcAryo A pramANe kahe che--koi eka pradezamAM koika bhAgavate (IzvaravAdIe) viSThAne pheMdatA kAgaDAne joyo ane tatkALa dRSTipathamAM Avela kSullaka sAdhune puchyuM: he laghuzvetAMbara sAdhu! jo tuM sarvajJaputra ho to javAba Apa kempa A kAgaDo viSThAne ahIM tahIM pheMdato zuM zodhe che? A prazna thayo tyAre kSullake kahyuM: 'jalamAM viSNu che, sthaLamAM viSNu che, parvatanA zikhara upara viSNu che, A AkhuM jagata viSNumaya che." e pramANe jeNe smRti zAstra sAMbhaLyuM che ane kutUhala thayuM che evo A kAgaDo ahIM viSNu che ke nahIM evI zaMkAnuM samAdhAna karavA viSThAmAM viSNune zodhI rahyo che. (91) ,, maggammi mUlakaMDari, ajjhavavAe kuDaMgi pasavatthaM / jAyaNa pesaNa ramaNe, Agama hAse paDaggahaNaM // 92 // mArge iti dvAraparAmarzaH / 'mUlakaMDari' tti mUladevakaNDarIkadhUta kadAcitkuto'pi nimittAt pathi vrajataH / tatra caikaH puruSastaruNaramaNIsahAyo gantryArUDhaH sanmukhamAgacchannavalokitaH |'ajjuvvaae' iti adhyupapannazca kaNDarIkastasyAM yoSiti / niveditazca svAbhiprAyo mUladevAya / tena coktam, -mA viSIda, ghaTayAmyenAM te / tataH 'kuDaMgipasavatthaM jAyaNa' tti mUladevena kaNDarIka ekasyAM kuDayAM vRkSagahanarUpAyAM nivezitaH / svayaM ca mArgastha evAsitumArabdhaH / yAvadasau puruSaH sabhAryaH tatpradezamAgataH, bhaNitazca mUladevena - yathaiSA mama bhAryA'tra vaMzakuDaGgayAM prasavitumArabdhA''ste, ekAkinI cAsau, tatastasyAH prasavArthaM svabhAryAM muhUrttamekaM preSayetyevaM yAcanaM kRtaM tasyAH / 'pesaNa' tti preSaNaM ca kRtaM tena tasyAH / tataH 'ramaNe' iti " aMbaM vA niMbaM vA, AsannaguNeNa Aruhai vallI / evaM itthIovi hu, jaM AsannaM tamicchaMti // 1 // " iti nyAyamanuvarttamAnAyAstasyAH Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 139 kaNDarIkena saha krIDane ramaNe saMpanne sati, 'Agama hAse paDaggahaNaM' iti mUladevAntikamAgatya sahAsamukhI 'priya ! tava putro jAtaH' iti ca vadantI mUladevamastakAt paTagrahaNaM kRtavatI sA / paThitaM ca tayA nijabhartAraM prati;-"khaDi gaDDaDI baila tuhuM beTA jAyA tAha / raNNivi huMti milAvaDA mitta sahAyA jAMha" // 12 // gAthArtha- mArgamAM, mUladeva ane kaMDarIka, bhogano adhyavasAya, vAMsanI jhADI, prasava, yAcanA, preSaNa, ramaNa, pAchuM AvavuM, hAsya ane paTanuM grahaNa. (92). na' e pramANe dvAra parAmarza che. kyAreka koipaNa nimittathI mArgamAM mUladeva ane kaMDarIka jAya che temAMthI eke taruNa strInI sAthe gADAmAM beThelA eka puruSane sAmo Avato joyo. kaMDarIkane te strIne bhogavavAno adhyavasAya thayo. potAno abhiprAya mULadevane jaNAvyo. mUladeve tene kahyuM: tuM kheda na kara, huM tAro saMgama karI ApIza. pachI mUladeve kaMDarIkane gADha jhADImAM besADyo ane svayaM mArgamAM Ubho rahyo. teTalAmAM patnI sahita te puruSa tyAM AvI pahoMcyo ane mUladeve gADAvALAne kahyuM: A vAMsajhADImAM mArI strInI prasUti thaI rahI che ane te ekalI che. tethI prasUti mATe potAnI strIne eka muhUrta mokala ema tenI mAgaNI karI. teNe tene mokalI. "AMbAnuM vRkSa hoya ke lIMbaDAnuM hoya eno vicAra karyA vinA je najIkamAM hoya tenA upara velaDI caDhe che tema strIo paNa je najIkamAM hoya tene icche che e nyAyane anusaratI teNe kaMDarIkanI sAthe krIDA karI. pachI mUladevanI pAse AvIne hAsyamukhavALI evI teNI he priya! tAre putra thayo che ema bolatI mUladevanA mastaka parathI vastrane grahaNa karyuM ane potAnA patine kahyuM: khADo (jhADI) gADI, baLada ane tame UbhA rahyA to putrano janma thayo. jene mitranI sahAya hoya tene jaMgalamAM paNa meLApa thAya che. (92) itthI vaMtari saccitthitulla tIyAdikahaNa vavahAre / hatthAvisae ThAvaNa, gaha dIhAgarisaNe NANaM // 13 // strItidvAraparAmarzaH / vaMtarisaccisthitalla'tti kazcidhuvA gaLyAmArUDhaH sabhAryo'dhvani vrajati / bhAryA ca prastAve jalanimittamuttIrNA zakaTAt / tata ekA vyantarI tasya yUno rUpe lubdhA satI satyatastrItulyarUpamAdhAya gantryAmArUDhA |prsthitshcaasau tayA saha / tadanu satyA bhAryA pazcAdavasthitA vilapati-priyatama! kimiti mAmekAkinI kAntAre parityajya pracalito'si ? 'tIyAikahaNa' tti tenApi nizcayArthe dve api svagRhavRttAntamatItamAdizabdAdvarttamAnaM ca pRSTe, tadanu yathAvaddvAbhyAmapi kathanaM kRtaM samagrasyApi tasya |vyvhaare iti tadanukAraNikAgrataH prArabdhe vyavahAre kAraNikairnipuNautpattikIbuddhiyuktaH 'hatthAvisae Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 upadezapada : bhAga-1 ThAvaNa' tti hastasyAviSaye'gocare sthApanaM kRtaM kasyacit paTAdervastunaH 'gaha' tti yA etaddUrasthitaiva gRhISyati sA etadbhAryeti vadadbhiH / 'dIhA garisaNe' iti tadanu vyantaryA vaikriyalabdhyA dIrgha hastaM kRtvA AkarSaNaM kRtaM tasya vstunH| tasmiMzca sati jJAnaM saMzayApanodaH saMpannaH kAraNikAnAM yaduteyaM vyantarIti / tadanu nirghATitA sA tairiti // 13 // gAthArtha- strI, satyastrInI samAna vyaMtarI, atItAdinuM kathana, vyavahAra, hAtha na pahoMce tyAM vastunuM mUkavuM, grahaNa, lAMbethI levAmAM jJAna. (93) strI' e pramANe dvAraparAmarza che. koIka yuvAna gADAmAM besIne patnI sAthe mArgamAM jAya che ane prasaMge strI pANI levA mATe gADAmAMthI nIce UtarI. pachI eka vyaMtarI te yuvAnanA rUpamAM lubdha thaI tyAre te satya strInI samAna rUpa laIne gADAmAM besI gaI. tene potAnI strI mAnI yuvAna laIne AgaLa cAlyo. tyAra pachI pAchaLa rahelI satya strI vilApa kare che-he priyatama! tame mane ekalI jaMgalamAM mUkIne kema cAlyA cho? teNe paNa khAtrI karavA baMne paNa patnIone potAnA gharano atItano ane Adi zabdathI vartamAnano viSaya pUkyo. pachI baMnee paNa te samagra paNa atItanuM kathana paNa yathAvat karyuM. pachI teNe nyAyadhIza AgaLa vyavahAra (pharIyAda) karyo. nipuNa autpattika buddhithI yukta nyAyAdhIzoe hAthathI na pahoMcI zakAya teTalI UMcI paTAdi vastu rAkhI. je ATale dUra rAkhelI vastune hAthathI grahaNa karaze te AnI strI che ema bole chate tarata ja vyaMtarIe vaikriya labdhithI hAthane laMbAvI vastunuM grahaNa karyuM. tema kare chate saMzayane dUra karanAruM jJAna nyAyAdhIzone thayuM ke A vyaMtarI che. pachI teoe tene kADhI mUkI. (3) atha patiriti dvArampatidugatullA Na pariccha, pesaNA varapiyassa aaio| iharAsaMbhava bhujo, samagagilANe asaMghayaNI // 14 // kvacinnagare kuto'pi praghaTTakAt kasyAzcit striyA dvau patI saMpannau / bhrAtarau ca tau parasparam / loke mahAn pravAda udghATito yathA -aho mahadAzcaryaM yadekasyA dvau patI, tathApi 'paidugatullatti' patidvaye'pi tulyA samAnapratibaddhA ekA strI / eSa ca vRttAnto jane vistaran rAjAnaM yAvad gataH / tulyopacArasArA ca kila sA tayorvarttate neti amAtyenoktam -na naivAyaM vRttAntaH saMbhavati yaduta samAnamAnasikAnurAgA dvayorapIti / tata provAra mahIpati -thatijJA ? tripAThum-"parIccha'rUtiva, tathA parIkSArthametAmAjJAM dehi, yathA-adya tvadIyabhartRbhyAM nagarAt pUrvAparadigbhAgavarttino Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 upadezapada : bhAga-1 grAmayorgantavyamAgantavyaM cAdyaiva |tto vitIrNA ceyamAjJA rAjJA |tyaapi pesaNA varapiyassa' ttiyaH priyaH patistasyAparasyAM diziyo varttate grAmastatra preSaNaM kRtaM, saamrthyaaditrsyetrtr| tataH proktamamAtyena-'Aimmo' iti-deva, yo'parasyAM dizi prahitaH sa tasyAH samadhikaM priyaH yataH tasyagacchata AgacchatazcAdityaH pazcAdbhavati, itarasya tUbhayathApilalATaphalakopatApakArIti / rAjA-'iharAsaMbhava'tti itarathApyanAbhogato'pyevaM preSaNasaMbhavo ghttte| ataH kathaM nizcinumo yadutAyameva preyAniti ? tato'mAtyena bhUyaH punaH parIkSArthaM grAme gatayoreva tayoH 'samagagilANe' iti samakamekakAlameva glAnatvaM sarogatvaM niveditamtau tadIyau dvAvapi patI grAmagatau glAnIbhUtau ityekakAlameva tasyA jJApitamiti bhAvaH, tasmiMzca jJApite tayA proktaM yo'parasyAM dizigato madbhartA'sau asaMghayaNI'ti-asaMhananI adRDhazarIrasaMsthAnabala iti tatpratijAgaraNArthaM gacchAmi tAvat / gatA ca tatra / jJAtaM ca sunizcitamamAtyAdibhiryadutAyameva priyo vizeSata iti // 14 // gAthArtha- have pati' e pramANe dvAra kahevAya che. be pati viSe tulya prema, parIkSA, preSaNa, priyapatine, pazcimamAM anAbhogathI saMbhava, pharIthI eka sAthe bimAra, asaMghayaNInI prathama sevA. (94) koI eka nagaramAM koIpaNa kAraNathI koIka strIne be pati thayA ane te baMne bhAI che. lokamAM moTI carcA cAlI. aho! eka strIne be pati e moTuM Azcarya che to paNa eka strI baMne pati viSe samAna premavALI che. ane lokamAM A vAta phelAtI rAjAnI pAse pahoMcI ke te baMne patine viSe samAna bhAvavALI (premavALI) che. amAtye kahyuM ke A na bane. eka strI baMne pati viSe samAna rAgavALI hoya e vAta na ghaTI zake. pachI rAjAe kahyuM kevI rIte jANI zakAya? maMtrIe kahyuM: he deva! tenI parIkSA karavA Apa AjJA pharamAvo. jemake-Aje tArA baMne patioe nagarathI pUrva ane pazcimamAM rahelA gAmamAM jaIne Aje ja nagaramAM pAchA AvI javuM. rAjAe A pramANe AjJA karI. teNe paNa priya patine pazcima dizAnA gAmamAM mokalyo ane ochA priya patine pUrva dizAnA gAmamAM mokalyo te sAmarthyathI jANavuM. pachI amAtye kahyuM: he deva! je pazcima dizAmAM mokalAyo hato te tene adhika priya che, kAraNa ke tene jatA ane AvatA baMne vakhate sUrya pUMThano thAya che ane itarane eTale ke alpapriya patine baMne vakhate sUrya lalATa rUpI phalakane upatApa karanAro thAya che. rAjAe kahyuM: anAbhogathI paNa A pramANe mokalavuM saMbhave che mATe A ja tene priya che eno nizcaya kevI rIte karAya? pachI pharIthI teonI parIkSA karavA mATe amAtye gAmamAM gayelA te baMnenuM eka samaye ja bimArapaNuM jaNAvyuM. jemake - tArA be pati gAmamAM gayelA eka ja samaye baMne sAthe bimAra paDyA che ema Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 pahezapa: : bhAga-1 jaNAvye chate teNe kyuM ke pazcima dizAmAM mAro pati gayo che te nabaLA bAMdhAno che tethI tenI sevA karavA huM hamaNAM jAuM ane tyAM gai. AnA uparathI amAtya vageree nizcitathI jANyuM ke A pati Ane vadhAre priya che. (94) putte savattimAyA, DiMbhaga paimaraNa majjha esattho / kiriyAbhAve bhAgA, do putto bei No mAyA // 95 // atha gAthAkSarArtha:- putta iti dvAraparAmarzaH / iha kazcit pracuradravyasahAyo vaNik bhAryAyugalasamanvito rASTrAntaramAgamat / tatra caikasyAstatpatnyAH putraH samajani / evaM ca 'savattimAyADiMbhaga' tti tasya Dimbhakasya bAlasya tayormadhyAdekA mAtA savitrI anyA ca sapatnI saMpannA / 'paimaraNa' tti daivaduryogAcca laghAveva tasmin putrake yazaH zeSatAM yayau sa vaNik / Dimbhakazca na jAnAti kA mama jananI tadanyA vA / tadanu nibiDamAyAsahAyA prAha sapatnI, - mamaiSo'rthaH patyuH saMbandhI AbhAvyaH, yato mayA jAto'yaM putra iti / jAtazca tayordvayorapi vyavahAraH prabhUtaM kAlaM yAvat, na ca chidyate'sau / tataH 'kiriyAbhAve' iti kriyAvyavahArastasyA abhAve tayoH saMpanne sati nipuNabuddhinA prAguktakathAnakoddiSTena mantriputreNa proktam: - ' bhAgA do putto' iti eSa nau putro dvibhAgIkriyatAM karapatrakeNa tadarddhamarddha putrArthayorbhavatyordAsyAmItyAnItaM ca karapatram, yAvat putrakodaropari dattaM tAvat - 'bei no mAyA' iti - yA satyA mAtA sA'bravIti' sasnehamAnasA satI pratipAdayati yathA no naivAmAtya ! tvayaitat karttavyaM, gRhNAtveSA matputramarthaM ca, ahaM tu asya jIvato mukhAravindadarzanenaiva kRtArthA bhaviSyAmIti / tato jJAtaM mantrinandanena yaduteyameva mAtA, dattazca saputro'rtha etasyai / nirghATitA cAparA iti // 95 // gAthArtha- putra dvAra, sAvaDI bhAtA, putrano 4nma, patinuM bharA, khA dhana bhAruM che, nizcayano khalAva, je lAga, bhAtAnuM nA pAuvu. ( stha) be A bharatakSetramAM koika nagaramAM zubha AzayavALA, kalAnA samUhane jANanArA evA rAjAmaMtrI-zreSThI ane sArthavAhanA cAra putro hatA. paraspara dRDha snehavALA janamanojJa yauvanapaNAne pAmyA, kSaNamAtra paNa virahane sahana karatA nathI, virahanI ciMtA (vyathA) ne ja vahe che-dhAraNa kare che. koika vakhata eka manavALA thai ekabIjAne kahe che ke jeNe dezAMtaramAM jai potAnA AtmAnI kasoTI karI nathI te manuSya zuM lokamAM gaNanAne pAme che? arthAt lokamAM pratiSThita bane? kAryamAM ArUDha thayelA (kArya karavA pravRtta thayelA) evA mAre sAmarthyano saMyoga kevo che, arthAt mArAmAM keTaluM sAmarthya che? A pramANe potAnA sAmarthyanI parIkSA mATe prabhAta samaye potAnA zarIra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 143 mAtranI sahAya che jene (arthAt ekAkI) evA sarve eka dezAMtara cAlyA. loko vaDe nathI jaNAyA kula ane zIla jene evA te cAreya bapore eka nagaramAM pahoMcyA ane koIka ati zreSTha devabhavananA sthAnamAM (maMdiramAM) UtaryA. (6). Aje ApaNA bhojananI zuM vyavasthA thaze ema bolatA teone sArthavAha putra kahe che ke are! Aje huM tamane bhojananI vyavasthA karI ApIza. traNeyane paNa te sthAnamAM mUkIne nagaranI aMdara ekalo gayo ane purANa (vRddha) vaNikanI dukAne beTho. te divase koIka devano mahotsava pravaryo ane dhUpa-vilepana sugaMdhI vastu Adino vyApAra thavA lAgyo. jyAre te vaNika paDIkA bAMdhavAmAM pahoMcI vaLato nathI tyAre sArthavAha putra tene sahAya karavA lAgyo. bhojanaveLA thaI eTale vaNike kahyuM ke tuM amAro paroNo thA. teNe javAba Apyo ke mAre bIjA traNa mitro bahAra che to huM ekalo kevI rIte tamAro mahemAna thAuM? pachI vaNika kahe che ke teone paNa bolAvI lAva, mAre to sarva samAna che. ati gauravapUrvaka AdarathI teone bhojana karAvyuM ane bhojana saMbaMdhI tene pAMca rUpiyA kharca thayuM. (13) bIje divase bhojana karAvavAnI pratijJA karIne saubhAgyajanamAM ziromaNi samAna zreSThIputra nIkaLyo ane gaNikAnA pADAmAM AvelA zreSTha devakulamAM gayo ane tyAM beTho. te vakhate nATya mahotsava cAlato hato. eka gaNikAnI putrI navayauvanathI udbhaTa thayelI koIpaNa puruSane IcchatI nathI. potAnA saubhAgyathI unmatta zreSThIputra nATya mahotsavamAM ramyo. tene joI teNI sarAga manavALI thaI ane tene vikArapUrvaka joyo. ati snigdha-mugdha dRSTivALI pharI pharI paNa kaTAkSanA papUrvaka jovA lAgI. gaNikA A vRttAMtane jANI AnaMdita manavALI thaI. pachI zreSThIputrane bolAvIne potAnA ghare laI gaI ane putrIne praNAma karAve che. pachI gaNikAe akRpaNa bhAvathI sahita arthAt udAra bhAvathI bhojana taMbola vastrAdithI cAreno paNa satkAra karyo. jemAM so rUpiyAno kharca thayo (19) trIjA divase buddhipradhAna amAtyaputra rAjAnA ghare gayo. jyAM lAMbA samayathI ghaNA vivAdo cAlI rahyA hatA ane temAM be strIo eka putrane laIne AvI hatI. teoe amAtyane kahyuM che svAmin ! amArI vinaMti sAMbhaLo. dUra dezAMtaramAM patinuM maraNa thavAthI ame ahIM AvI chIe. A amAruM dravya (dhana vagere) che ane A putra che. tethI jeno A putra che dravya paNa tenuM thaze e pramANe nirNaya thaze ema samajI tamArI pAse nyAya levA AvelI amAro ghaNo kALa pasAra thayo. tethI putra ane dhana ApIne kahyuM ke Aje amArA vivAdano aMta Ave tema karo. pachI amAtye kahyuM: aho ! A vivAda apUrva che, sukhapUrvaka te vivAda kevI rIte ukelAya? A pramANe amAtyae hyuM tyAre amAtyaputre kahyuM ke jo tamArI anujJA hoya to A vivAdano huM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 ukela batAvuM. amAtyanI anujJA thavAthI teNe baMne paNa strIone kahyuM ke tamo ahIM dhana ane putrane rAkho, teoe tema kare chate karavata lai AvyA ane dhananA be bhAga karyA. putranA be bhAga karavA mATe nAbhi upara karavata mukavAmAM AvI. kAraNa ke bIjI koi rIte A vivAda maTe tema na hato. putranI sAcI mAtA niSkutrima snehathI oLaMgAi gayelI, arthAt snehathI bhAvavibhora banelI kahe che ke putra ane dhana vimAtAne Apo paraMtu koIpaNa rIte putranuM maraNa na thAo. amAtyaputre jANyuM ke putra ane dhana AnuM che paNa pelInuM nathI. pelIne kADhI mUkI ane dhana ane putra sAcI mAtAne ApyA. A bAju amAtya amAtyaputrane potAnA ghare lai gayo ane teNe kRtajJapaNAthI tene ekahajAra sonAmahora ApyA. 144 cothA divase rAjaputra nagaranI aMdara nIkaLyo ane jo rAjya saMpatti meLavavAnuM mAruM puNya hoya to te sArI rIte udaya pAmo. have tenA puNyodayathI tatkSaNe te nagarano rAjA kAraNa vinA ja maraNane zaraNa thayo. ane te aputrIyo hato tethI rAjyane yogya puruSanI tapAsa zarU thai. naimittikanA kahevAthI rAjaputra tenA rAjya upara sthApana karAyo. pachI cAreya mitro bhegA thayA ane harSa pAmelA paraspara kahe che ke amAruM sAmarthya keTaluM mAtra che ? pachI kahe che ke puruSanI hoziyArI pAMcanA mUlyavALI che. sauMdarya sonA mUlyavALuM che. buddhi hajAranA mUlyavALI che ane puNya lAkhanA mUlyavALuM che. sArthavAha putra hoziyArIthI ane zreSThIputra rUpathI amAtyaputra buddhithI ane rAjaputra puNyathI jIve che. amAtya putranI je buddhi che te ahIM prastuta che te autpattika jANavI. bAkI sarva prasaMgathI kahyuM che. gAthAno akSarArtha-- putra e pramANe dvAra parAmarza che. ahIM koika pracura dravyanI sahAya che jene evo vaNika be patnIo sAthe bIjA dezamAM gayo. tyAM eka patnIne putra janmyo. A pramANe te bALakanI bemAMthI eka sagI mAtA thai ane bIjI zokya mAtA thai. durbhAgyanA yogathI putra nAno hovA chatAM te vaNika maraNa pAmyo. putra jANato nathI ke mArI mAtA koNa che ane sAvakI mAtA koNa che ? pachI nibiDa mAyAnI sahAya che jene evI zokya kahe che ke pati saMbaMdhI A dhana mAruM AbhAvya (mAlikInuM) che, kAraNa ke mane putra thayo che, ane te baMneno vivAda (jhaghaDo) thayo. A vivAda ghaNA kALa sudhI maTato nathI tyAre pUrve kahevAyela kathAnakamAM batAvAyela nipuNamati maMtrIe : A putranA karavatathI be bhAga karI aDadho-aDadha putra ane dhana baMnene vaheMcI daiza ane karavata lai Avyo. jeTalAmAM putranA peTa para karavata mUkI teTalAmAM je sAcI mAtA hatI te snehathI karuNa hRdayavALI thaI bole che- he amAtya ! tAre Ama na karavuM. mAro putra ane dhana baMne A bhale lai jAya paNa huM to jIvatA evA putranA mukharUpI kamaLanA darzanathI kRtArtha thaiza. pachI maMtrIputre jANyuM ke A AnI sAcI mAtA che. putra sahita dhana tene arpaNa karyuM ane pelIne dezapAra karI. (95) Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapara : bhAga-1 mahusitthakarubbhAmiya, rayajAlIdiTThakiNaNa patikahaNA / gamaNaadaMsaNa taha ThANapAsaNA duTThasIlati // 96 // 145 'madhusittha' iti dvAraparAmarzaH / 'karubbhAmiya' tti kenApi rAjJA sarvasminnijadeze madanakaraH pAtitaH, yaduta -- sarveNApi lokena mamaitAvad madanamAnIya dAtavyamiti / itazca kvApi grAme kasyacit kolikasya udbhrAmikA kulaTA varttate jAyA / 'rayajAlI diTTha' tti anyadA ca tayA kenacidupapatinA saha 'rataM' nidhuvanamAsevamAnayA 'jAlyA: ' pIlukakuDayA madhye bhrAmaraM dRSTam / tataH 'kiNaNapaikahaNA' iti rAjadeyamadanaM krINataH sataH patyuH kathanaM kRtaM tayA yathA mA krINIhi tvametat, yato mayA tatra sthAne bhrAmaramAlokitamAste svayameva, atastadeva gRhANa, kimanena niSprayojanena draviNavyayena kRtena prayojanamiti / 'gamaNe daMsaNa' tti tadanu tena sabhAryeNa kuDaGgayAM gamanaM kRtaM madanopalambhAya yadA cAdarzanaM nipuNaM nibhAlayato'pi anavalokanaM madanasya saMpannaM tasya tadA bhaNitA tena sA, yathA-hale ! na dRzyate tat / tataH 'tahaThANapAsaNA' iti tathAsthAnaM cauryanidhuvanakAlabhAvI AkArastayA dhRtaH, dRSTaM ca tad bhrAmaram, gRhItaM ca 'duTThasIla' tti tadanu jJAtaM kolikena yaduta duSTazIlA vinaSTazIlA ityasmAt sthAnakaraNalakSaNAddhetoriti // 96 // gAthArtha - bhadhayuDo, rAbhano 42, khAsaData, gADI, bhevuM, jarIhavaM, patine hevuM bhavuM, nahIM jovuM, tevA prakAranuM sthAna karavuM, jovuM, duSTazIlA che evo nirNaya. (96) 'madhusittha' me prabhA dvAra parAmarza che. ooI rAbhakhe potAnA bhASA dezamAM bhIezano 42 nAkhyo. sarva paNa loke mane ATaluM mINa lAvIne ApavuM. A bAju koika gAmamAM koi koLInI (athavA vaNakaranI) vyabhicArINI kulaTA strI hatI. jeNe koika vAra jArapuruSanI sAthe krIDA karatI jhADInI madhyamAM madhapuDAne joyo. pachI teNe rAjakara mATe mINane kharIdatA patine kahyuM ke tame mINa na kharIdo kAraNa ke te sthAnamAM meM madhapuDAne svayaM ja joyo che. AthI ja tene grahaNa karo. A niSprayojana dravyanA vyayathI zuM ? pachI te patnInI sAthe te jhADImAM mINa levA gayo. bArIkAithI jovA chatAM tene madhapuDo na dekhAyo tyAre strIne hyuM: are ! madhapuDo dekhAto nathI. pachI jAranI sAthe pUrve krIDA karatI vakhate je Asana karyuM hatuM tevuM Asana karyuM tyAre teNe madhapuDo joyo. tyArapachI tevA prakAranA AsananA lakSaNathI A duSTazIlavALI che ema kolike bhae. (es) muddiya puroha NAsAvalAva gaha maMti raNNa paripucchA / siTTe jUe muddA, gaha lAbha paricchaya ppiNaNA // 97 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezyada bhAga-1 mudriketi dvAropakSepaH khehI puruSa purohita ityarthI kalpanagRhe / viminnagare kenacid dramakeNa dezAntaraM yiyAsunA, sItAso nikSeo nijadravyasya kRtaH / pratyAyatazca pAdAsau pAlane ke bAda subha avalAlagata ApalA saDato-na kidizatA mama samarpitameo vidhi tasya svakIyaM hatyAAlabhASA mahocyAtilatvaM jAnakArI bhI siNitaca purohita kehi purohita kA samarpita mAsIditi vinaya zrImantraNa kSamatApAThI 'vAlakAH mukhehitenaH ajAthAivitRsaMbhALI muSitaH kRpAstaM pratisaMpannA zrI niveditAcAyAvRttAste pArthicAka / tatA ma pucchIitivispRSTa: purohitaH / zaito'yamena sapratyaye divasAMmuhUrtamanA samartha sAkSilIkaprabhRti nRpeNAni pRSTaH sa isa zi kathite tena sarvasminnapivRttAnta iti andAjI purohitena saha dyUtArapArakara tricAmarAma kApyupAyana muddA purohitasya mAmAGkI mudrarita gRhIta yUpI bhujA tadanu viyutpAditasyaikasvAtmapuruSasya hasA svasta tat vikA kyA purohitamatva unibhAnena purohita prathito'hamiti nivedana dramakasaMbandhinaM dInAranakulakaM yAcasva / gatazcAsau taMtra ? lAbha tilabdhaca nakulakaH / nikSitaM zAnkulakImadhye AkAritazcadrakaH bhaNitaM gRhANAmI madhyAt svakIyaM nakulakam / gRhItazca tena svakIya evaM paricchiyapiNaNA" iti evamatyitti kI buddhibalena parIkSyANAM Thauka kRtaM rAjJA tatrakulasya jihvA ca cchikhANurohitaigeff|$? all ye pore flops F i bi Buddi ddi Jess) gAthAtha mudrikA, purohita, nyAsa, apalApa, gAMDapaNa maMtrI, rAjAnI pRcchA, te ja kahevuM, ra mudrAnuM grahaNa, parIkSA karIne arpaNa (97) F Fb to e o to S FREE PS & 19912 13 19 An mudrikApramANe chAlAle make purohitane tyAM potAnI thApaNa mUkI ane jyAre pAcho AvIne thApaNane mANe che tyAre purohite AlApa karyo ke mArI pAse AvA prakAranI koipaNa ApaNa mukI nathI pachI potAnuM drAM nahIM meLavI zakanAra tmika gAMDo thayo. koika vakhate teNe sajamArga paMja maMtrIne joyo ane purohitanI bhrAntithI' kahyuM: he purohita ! meM pUrve je hajAra sonAmahora thApaNarUpe ApyA hatA te bhane khApa. maMtrIo viyAryuH parejara roDa se khunA manase ke taya se upara 1. purohitanI brAntithI bheTale maMtrI pI TUK Re 15 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadvezapaE : bhAga-1 147 maMtrInI kRpA thai. teNe A vRttAMta rAjAne jaNAvyo. rAjAe purohitanI pRcchA karI tyAre rAjAnI AgaLa paNa purohite chupAvyuM. rAjAe dramakane thApaNa mukyAno divasa, muhUrta, sthApanA, samaya ane sAkSIloka vagere sarva hakIkata ekAMtamAM pUchI khAtarI karI. teNe paNa sarvavRttAMta yathAtathya kahyo tyAre koika vakhata rAjAe purohitanI sAthe jUgAra ramavuM zarU karyuM. temAM rAjAe cAlAkIthI ja koi paNa upAyathI purohitanA nAmavALI mudrAne lai lIdhI. tyAra pachI pahelA ja saMketa karelA potAnA mANasanA hAthamAM mUkI ane ekAMtamAM kahyuMH purohitanA ghare jai vIMTInI nIzAnIthI purohite mane tamAre ghare sUcanApUrvaka (sUcanA ApI) mokalyo che ema kahevuM ane dramaka saMbaMdhI dInAranA dAbaDAnI mAMgaNI karavI. pachI mANasa tyAM gayo ane dAbaDo lai Avyo. bIjA dAbaDAonI sAthe dramakano dAbaDo mUkI dramakane bolAvyo ane hyuMH AmAMthI je tAro potAno dAbaDo hoya tene tuM le. teNe potAno ja dAbaDo lIdho. A pramANe autpattika buddhinA baLathI rAjAe tene dAbaDo arpaNa karyo ane purohitanI jIbha chedI. (97) aMkevaMciya pallaTayammi taha sIvaNA visaMvayaNaM / aNNe bhuyaMgachohiya, aMkiyagoceDigAmuyaNaM // 98 // 'aMkevaMciya' tti, aMke iti dvAraparAmarzaH / evameva prAcyajJAtavat kenApi kasyacidvezmani kharakadInArasahastrabhRto nakulako nikSiptaH / mudrA ca svakIyA dattA / 'pallaTTayammi' tti tenApi kUTarUpakabharaNena parivarttane kRte, 'taha sIvaNA' iti tathaiva sIvanaM kRtaM nakulasya / Agatena svAminA yAcito 'sau nakulako labdhazca / yAvannibhAlayati tAvat kUTakAH sarve dInArA iti / kAraNikapratyakSaM ca vyavahAraH pravRttaH / taizca labdhadInArasaMkhyaistathaiva satyadInArANAM sa nakulo bhRtaH truTitazca / tadanu 'visaMvayanaM' iti satyadInArANAM dravyAdhikatvena puSTarUpatvAt tatra amAnalakSaNaM saMpannaM tato dApito'sau kharakadInArAn daNDitazceti / anye AcAryA bruvate, yathA- - kenacit puruSeNa nijamitragokule svakIyA gAvazcaraNArthaM prakSiptAH / mitreNa ca lubdhena svakIyAstAzca gAvaH svanAmAGkAH kRtAH / yAcitazca prastAve tenAsau, yathA - samarpaya madIyA gAH / tenApi pratyuktam, yathA - gRhANa yAsAM nAstyaGkastAH / jJAtaM ca tena, yathA - vaJcito'smIti / tata: 'bhuyaMgachohiya'tti bhujaGgA dyUtakArAH chobhitena paribhUtena satA buddherlAbhArthamavalagitAH, dattA ca tairautpattikIbuddhisArairbuddhiH, yathA - tasya putrIH kenApyupAyena svagRhamAnI - yAtmaputrikAbhiH saha'aMkiya' tti aGkitAH kuru / kRtaM ca tathaiva tena / yAcitazca mitrepI svApatra) pratibhaNitaM ca tena, yAH kAzcidapAtitAGkAH sutAstA gRhANa / tato dvAmyAmui vaJcitikaJcitAbhyAM 'goceDiyAmuyaNaM' ti gavAM ceTikAnAM ca mocanaM kRtam // 96 P Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 upadezapada : bhAga-1 gAthArtha- mudrAmAM ThagAI, parivartana, tathA sIvavuM, visaMvAda, bIjA AcAryo, dhUtakArothI zobhita, aMkita gAya ane putrIo, choDavuM. (98) ' e pramANe dvAra parAmarza che. A pramANe pUrvanA udAharaNanI jema koIke koIkanA ghare sAcA hajAra dInArathI bharelI kothaLI rAkhI ane potAnI mudrA lagAvI. teNe paNa khoTA dInAra bharIne badalI karI. te ja pramANe kothaLIne sIvI. mAlike AvIne kothaLInI mAgaNI karI ane pAchI meLavI. jeTalAmAM jue che to badhA dInAro khoTA che. adhikArIo samakSa phariyAda karI. te kothaLImAM jeTalA dInAra hatA teTalA ja sAcA dInArothI kothaLI bharI tyAre sAcA dInAronuM vajana ane kada vadhAre hovAthI kothaLImAM samAyA nahIM ane kothaLI tUTI. pachI adhikArIoe sAcA sonAmahoranA mAlikano nirNaya karI tene sAcA dInAro pAchA apAvyA ane pelAne daMDa karyo. bIjA AcAryo A pramANe kahe che. jema ke- koI eka puruSe potAnA mitranA gokuLamAM gAyo caravA mATe rAkhI. lobhI mitre potAnI ane te gAyone potAnA gAyanI nizAnI karI. prasaMge teNe pAchI mAgI. jemake mArI gAyo mane pAchI Apa. teNe paNa kahyuM ke AmAnI nizAnI vagaranI gAyone tuM grahaNa kara. tene khabara paDI ke huM ThagAyo chuM. pachI te kSobha pAme chate buddhinI (yuktinI) prApti mATe dhUtakAronI sevA karI. autpattikI buddhine dharanArA teoe yukti ApI jemake- koipaNa upAyathI tenI putrIone potAne ghare laI AvI potAnI putrIonI sAthe nizAnI karavI. teNe temaja karyuM. mitre potAnI putrIo pAchI mAgI. teNe javAba Apyo ke nizAnI vinAnI putrIone tuM laI jA. baMne paNa arasaparasa ThagAyelAoe gAyo ane putrIonuM arpaNa karyuM. (98) NANevaMciya pallaTTa NAsakAleNa navara viNNANaM / anne nariMdadevaya, uTThANaM TaMkao jhatti // 19 // 'nANevaMciya'tti, jJAnake iti dvAropakSepaH / evameva prAgjJAte iva kila kenacit kasyacinnikSepakaH samarpitaH / tena ca 'palaTTa' tti nakulakamadhyagatAnAM paNAnAM parivartaH kRtaH / pratyAgatena tena yAcito'sau / labdhazca nakulakaH / yAvadudghATayati tAvanavAnikSiptapaNAn pazyati / vivadamAnau ca tau kAraNikAnupasthitau / labdhavRttAntaizca taiH saMpannotpattikIbuddhibhiH 'nAsakAleNa navara viNNANaM' ti nyAsakAlena nikSepasaMvatsararUpeNa navaraM kevalaM paNAnAM jJAnaM kRtaM yathAnye ime paNA alpadravyatvAt, nikSepakAle ca TaGkakasAmye'pi anye Asan bahudravyatvAt / tasmAtprAcyapaNApalApakArI eSa iti nigRhItaH / atraiva matAntaram / anye bruvate-'naridadevaya' tti narendreNa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 kenacid dravyalobhinA kvApi parvataviSamapradeze mArgataTavarttini yantraprayogeNa vicitrAbharaNabhUSitA devatApratimA kAritA / tataH sArthavAhAdilokastena pradezena gacchan kautukena taddarzanArthaM devakulagarbhagRhe pravizati yadA cAsau tadvAri pAdanikSepaM karoti tadA 'uTThANaM TaMkao jhatti' iti - utthAnaM saMmukhaM calanaM TaGkAttato viSamaparvatapradezAjjhagityeva tasya devatA karoti / evaM ca chalena pratimAcaurastvamiti kRtvA gRhyate'sau pracchannaniyuktarAjapuruSairAcchidyate ca sarvamapi dhanaM tataH sakAzAt / evamautpattikIbuddhyupAyena rAjA dravyasaMgrahaM kRtavAniti // 99 // 149 gAthArtha-- parivartana, nyAsakALathI jJAna, bIjA AcAryo rAjAe devatAnI pratimA karI, TaMkathI yaMtrathI devatAnuM utthAna. (99) 'jJAna' e pramANe dvAra parAmarza che. A pramANe pUrvanA udAharaNanI jema koike koikane tyAM kothaLI thApaNa mUkI. teNe kothaLImAM rahelA sAcA sikkAnI adalAbadalI karI. pAchA AvIne teNe kothaLI mAgI ane pAchI meLavI. jeTalAmAM kothaLI kholIne joI to potAnA sAcA sikkAnA badale badalI thayelA bIjA khoTA sikkAne jue che. vivAda karatA te be kAraNiko pAse gayA. vRttAMtane jANyA pachI autpattika buddhithI yukta thApaNa mukatI vakhatanA sikkAnA saMvatsara kALathI sikkAnA bhedanuM jJAna meLavyuM. A sikkA badalI karAyelA che. kAraNa ke alpadravyavALA che. nikSepakALe TaMka baMnemAM paNa samAna hovA chatAM pUrvanA sikkAo vadhAre dravyavALA (vajanavALA) hatA. tethI A junA sikkAno apalApakArI che ema jANI nigraha karyo. anya AcAryo kahe che-- koika dravyalobhI rAjAe kyAMka viSama parvata pradezamAM mArganA kinArAnI najIka yaMtraprayogathI vicitra AbharaNathI bhUSita devatAnI pratimA karAvI. pachI sArthavAha vagere loka te pradezamAM jatA kautukathI tenA darzana mATe devakulanA gabhArAmAM praveze che. jyAre A (sArthavAha vagere) tenA daravAjA upara paga mUke che tyAre viSama parvata pradezathI pratimA UbhI thai tenI sanmukha cAle che tyAre 'tuM pratimAno cora che' ema Aropa mUkIne gupta nimaNuMka karAyelA rAjapuruSo tenI pAsethI badhuM dhana chInavI le che. A pramANe autpattikI buddhithI rAjAe dravyano saMgraha karyo. (99) bhikkhummivi evaM ciya, bhuyaMga tavvesa NAsa jAyaNayA / aNNe'vAuDavasahI, kharicIvaraDAha uDDAho // 100 // 1. samAna chApanA sikkA : jemake I. sa. 1970 nI sAlamAM chapAyelA rUpiyAnA sikkAnuM je vajana che tenA karatA I. sa. 2003 mAM chapAyelA sikkAnuM vajana ochuM che. baMnemAM chApa samAna che chatAM vajanamAM taphAvata che tema A dRSTAMtamAM jANavuM. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadvezapa: : bhAga-1 'bhikkhummivi evaMciya'tti bhikSAviti dvAraparAmarzaH / evameva prAcyajJAtavat kenApi * bhikSuNA kasyacitpuruSasya saMbandhino nyAsasyApahnavaH kRta ityarthaH / tatastena vaJcitapuruSeNa 'bhuyaMga' iti bhujaGgAnAM dyUtakAriNAM niveditaM yathA'yaM raktapaTo madIyaM nikSepakamapalapya sthita iti / tatastaistasyopari kRpAM kurvANairAdyabuddhisahAyaiH 'tavvesanAsa' tti tasya bhikSorveSaM kRtvA raktapaTairbhUtvetyarthaH, tasyaiva bhikSoH samIpe gamanaM kRtam / bhaNitazcAsau yathA, - vayaM tIrthavandanArthaM gamiSyAma ityenamasmadIyaM suvarNaM nikSepakaM gRhANa / pratyAgatAnAmasmAkamarpayestvamiti / evaM ca tena yAvadarpayitumArabdhA na cArpayanti tAvattena vaJcitapuruSeNa tatsaMketitenaivAvAntare samAgatya 'jAyaNayA' iti yAcanaM kRtaM svakIyanikSepakasya, yathA-- madIyaM prAggRhItaM nikSepakaM tAvadarpaya bho bho bhikSo ! / tatastena yadyahametasya nyAsaM na DhaukayiSyAmi tadA ete na samarpayiSyanti mama svakIyanikSepakAn vaJcakaM mAM manyamAnAH, iti tatkSaNAdeva samarpitaH / dyUtakArabhikSubhirapi miSAntaraM kRtvA nArpitA nikSepakA iti / atraiva matAntaram, anye bruvate - yathA kazcicchAkyabhikSuH kvacit saMniveze saMdhyAkAle mArgazrAntaH san 'avAuDavasahI' iti avyApRtAnAM digambarANAM vasatau maTharUpAyAM rAtrivAsAyopasthitaH / tatra ca prAgeva bhikSudarzanaM prati saMpannamatsaraistadupAsakaiH sakapATaM sadIpaM cApavarakamekaM pravezitaH 'kharicIvaradAha uDDAho' iti, tato muhUrttAntare zayanIyasthasya tasya kharI dvyakSarikA pravezitA, dvAraM ca sthagitam / tataH paribhAvitaM ca tena 'nUnamete mAmuDDAhayitumicchanti / tato " bhAvAnurUpaphalabhAja: sarve jIvA' ityeteSveva patatvavasAya iti vimRzya prajvalatpradIpazikhAnalena dagdhAni sarvANyapi cIvarANi, avalambitaM ca nAgnyam, daivAcca prAptA'pavarakamadhya eva picchikA / prabhAte ca digambaraveSadhArI gRhItvA dakSiNakareNa kharikAM yAvannirgantumArabdhastAvanmIlitastaiH sarvo'pi tatsaMnivezalokaH / bhaNitaM ca tenoddhurakandhareNoccasvareNa ca bhUtvA - ' yAdRzo'haM tAdRzAH sarve'pyete' iti bhikSorautpattikI buddhiriti // 100 // 150 gAthArtha - bhikSune viSe paae| AA 4 udhAharaNa che. dhUtaara teno veza, nyAsa bhUvI, yAyanA, anya khAyAryo uhe che- higaMjarono maha, hAsIno praveza, vastranuM jANavu, uDDAra (100) 'bhikSu' e pramANe dvAra parAmarza che. A pramANe pUrvanA udAharaNanI jema koika bhikSue koika prakAranI thApaNane haraNa karI. ThagAyelA puruSe jUgArIone jaNAvyuM ke A raktapaTe (bauddha sAdhue) mArI thApaNane apalApa karI che. pachI teo tenA upara kRpA karatA autpattikI buddhinI sahAyathI te bhikSuno veza dhAraNa karI tenI pAse gayA ane kahyuMH ame tIrthane vaMdana karavA jaie chIe eTale amArI suvarNanI ATalI thApaNa tame rAkho. amo pAchA AvIe tyAre tAre amane pAchI ApavI. eTalAmAM jyAre teoe thApaNa ApavA zarUAta karI teTalAmAM pUrve ThagAyela Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 51 pApA ane saMketa karAyela puruSa tyAM Avyo ane gopelI paNa mAoNa karI, jemAM+gI are bhikSu ! mArI pUrva ApelI thApaNa pAchI pAmI tabakke huM nathI pAyo pAchI nahIM ApuM to mane ThagAro jANIne adhoko premI lIMgo 1 eNe turata teNe pelAne thApaNa pAchI ApI. dyUtakAra zizune zrI koikavIne pa ApI. ahIM bIjA AcAryo matAMtarane kahe che.jemake ]>bbIE FU YE Jsmy saMdhyAsamaye mArgathI thAkelo koika bauddha bhikSu koI jJAnavezamAM nakharonI avadha nahIM vaparAtA maThamAM rAtri pasAra karavA gayo. aMge opUrve badhunA darzanathI thayelA tenA upAsakoe dIvA ane daravAjAvALA komI utAro zaka pachI te sUto eTale te oraDAmAM dAsIne pUrI daravAjo baMdha karyo pachI bauddha bhikSue vicAryuM ke kharekhara A loko mAro uDDAha karavA icche che. keke sarve jIvo bhAvane annurUpa bhogavanArA hoya che.'' eTale Aono nizcaya emanA upara ja paDo, arthAta potAnI bhAvanAnuM phaLa teone ja maLo ema vicArIne baLatA dIvAnI zikhAnI agnithI badhA paNa kapaDAne bALyA ane nagnapaNAno Azraya lIdho arthAt nagna thayo ane bhAgya laga oraDAnI aMdarathI ja pIMchI maLI ane savAre digaMbara veza laI jamaNA hAthathI dAsone pakaDIne jeTalA jeTalAmAM nIkaLavAna zarUAta karI teTalAmAM te saMnivezanA digaMbaroe sarva paNa lokane tyAM bhaLI karyo ane aMdarathI bahAra nIkaLatA te sAdhue UMco khabho caDAvIne moTethI kahyuM: che." e pramANe bauddha sAdhune autpAttikI buddhi thai. (100) Fl B B bhAvArtha- digaMbaro dAsI mokalI bauddha sAdhunI halakAI digaMbararUpa dhAraNa karI digaMbaronI ja halakAI karI. ceDaganihANalAbhe, bhaddadiNaMgAragahaNa'puNNAtti / iyareNa leppavANaraNimaMtaNA ceDapuNNatti // 101 // RKNEE Jjc ] FIPF] "jevI, huM chuM tevA A badhI paNa sje j8+(c) J Follc ! fb :ize karavAyApaNa bauddha sAdhue !!bj_j5_3 Grwr mr mr 3 * 6 .( 9) Fo ceDaga iti dvAraparAmarzaH / kila kvacit kaucid dvau vayasyau parasparaM praNayaparAyaNA I objb . vasataH / tayozca kadAcit kvacit zUnyagRhAdau hiraNyapUrNanidhAnalAbhaH samajani Je Je JjJ93 F 'bhaddadiNaMgAragahaNapunna' tti paribhAvitaM ca tadgrahaNocitaM bhadraM dina tAbhyAm labdhaM ca js] Esbh bfe taddinAd dvitIyadine / gatau ca tau svagRham / tata ekenAzuddhAbhisaMdhinA tadrAsavevAGgapura bhRtvA grahaNamupAdAnaM kRtaM draviNasya / prabhAte ca yAvadAgatau tAvataH parayuto'jarAta kimidamitthamakasmAdevAnyathA saMvRttamiti yAvat parasparaM jalAvada kSatiM nidhigrAhakeNa, - 'aho apuNyamAvayoriti rAtrimAtrAntare evaM cibhiraGgAta pratiSpana iti / tato jJAtamitareNa nUnamasya mAyAvinaH karmedam / tattaH leNyavAnaranimaMtraNA ceDapUNNa P] SJFJF je DS Ep3] BE P tti lepyaM tasyaiva vaJcakamitrasya pratibimbaM mRnmayaM nijagRhamadhye tena kAritama, na 3] p]]9 $P3 ka ca Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 upadezapada : bhAga-1 nityamasau bhaktaM muJcati / dvau ca vAnarau tanmastakopari bhaktaM grAhayati / tadabhyAsau ca tau saMjAtau |anydaa ca tathAvidhotsavapravRttau nimantraNA bhojananimittaM vaJcakavayasyaceDakayoH kRtA |gopitau ca tau tena |n samarpayati ca pituH / uttaraMca kurute-'kiM mandabhAgyA vayaM kurmaH, yena pazyata eva me tvatsutau vAnarau jAtau' |ashrdddhaanshc tadgRhamAgataH upavezito lepyasthAne agrata eva prasAritatatpratibimbena tena / muktau ca vAnarau kilakilArAvaM kurvANArUDhau tacchirasi / bhaNitazca sa tena, yathA'puNyairnidhiH parAvRttaH, tathaitAvapi tvatputrAviti / jJAtaM ca tena 'zaThaM prati zaThaM (zAThyaM ) kuryAt' iti vacanamanuSThitametena / tadanu datto nidhibhAgaH / pratisamarpitAvitareNApi putrAviti // 101 // gAthArtha- dAsa, nidhAnano lAbha, bhadra divasa nakkI karyo. aMgArAnuM grahaNa, apuNyavAna, bIjAne lepyanuM banAvavuM, vAnaranuM nimaMtraNadAsanuM puNya. ceTaka' e pramANe dvAraparAmarza che. kyAMka koIka premaparAyaNa be mitro vasatA hatA. te bene kyAreka koIka zUnyArAdimAM hiraNyathI pUrNa nidhAnano lAbha thayo. te baMnee koI sArA divase tene grahaNa karavAnuM nakkI karyuM. tyArapachIno bIjo divasa sAro Avato hato eTale baMne ghare gayA. pachI bemAMthI eka bada IrAdAthI te ja rAtre nidhAnanI jagyAe kolasAne mUkIne nidhAna harI gayo. ane prabhAte jeTalAmAM baMne levA Ave che, teTalAmAM kolasAne joyA. ahIM ekAeka anyathA zuM thayuM ? jeTalAmAM paraspara A pramANe bole che teTalAmAM nidhine taphaDAvanAre kahyuM: aho ! ApaNA beno kevo pApano udaya che ! ahIMyA ja eka rAtrimAM nidhi aMgArA rUpe pariNAma pAmyo. pachI bIjAe jANyuM ke kharekhara A mAyAvInuM parAkrama che. pachI teNe potAnA gharamAM vaMcakamitranI pratikRti banAvarAvI ane tenA mastaka upara haMmezA bhojana mUke che. be vAMdarAo tenA mastaka uparathI dararoja bhojana grahaNa kare che (khAya che). te be vAMdarA tevA prakAranA bhojananA abhyAsI thayA. ane koIka vakhate parva divase tevA prakArano utsava pravRtta thaye chate vaMcakamitranA be bALakone bhojananuM nimaMtraNa karyuM. teNe te be bALakone chupAvI dIdhA ane tenA pitAne na soMpyA ane bAnuM kADhe che keame maMdabhAgI zuM karIe, kemake mArA dekhatA ja tArA be putro vAMdarA thayA che. zraddhA nahIM karato te tenA ghare gayo. agAuthI ja tenA pratibiMbane dUra karIne tenA sthAne tene besADyo ane be vAnarone choDyA ane kilakilArava karatA tenA mAthA upara caDyA. mitre kahyuM: pAponA udayathI jema nidhi badalI jAya tema tArA A be putro paNa vAMdarA thayA. pachI teNe jANyuM ke "jevAnI sAthe tevA thavuM e vacanano ANe amala karyo che. tyAra pachI teNe nidhino bhAga Apyo. pelAe tenA baMne putro pAchA ApyA. (101) 1. sAro divasa eTale kArya karavA mATe vihita karelA tithi, vAra, nakSatra, yoga ane karaNa jemAM prApta thatA hoya tevo zubha divasa, arthAt dinazuddhipUrvakano divasa. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 upadezapada : bhAga-1 sikkhA ya dArapADhe, bhulaah'vrttmaarsNvaae| gomayapiMDaNadIe, Thititti tatto avakkamaNaM // 102 // zikSA ceti dvAraparAmarzaH / zikSA cAtra dhanurvedaviSayo'bhyAsaH / tatra caikaH kulaputrako dhanurvedAbhyAsakuzalaH pRthvItalanibhAlanakautuhalena paribhrAmyan kvacinnagare kasyacidIzvarasya gRhamavatIrNaH / gRhasvAminA ca sapraNayaM paripUjya 'dArapADhe' iti svakIyadArakapAThe niyuktH| tasya ca tAn pAThyato bahurlAbhaH saMpannaH / tataH 'avarattamArasaMvAe' iti / aparaktena dArakapitrA tadIyArthalAbhacchedanArthaM mAro maraNaM saMkalpitaM yathA kenApyupAyenAmuM nirgamanakAle mArayitvA'rtho grahISyata iti / na labhate cAsau gRhAnnirgantum / saMpAditazcAsau tena nijasvajanAnAM vRttAntaH, yathA-nUnamayaM mAM mArayitumabhivAJchatIti / tadanu ca 'gomayapiMDa naIe Thiitti' tti gomayapiMDeSu sarvo'pi nijo'rthaH saMcAritastena / zoSitAzca te piNDAH, bhaNitazca svajanalokaH, yathA'haM nadyAM gomayapiNDakAn madhyasaMgopitArthAn prakSepsyAmi, bhavadabhizca te taranto grAhyA iti / tato'sAvasmAkaM kule sthitirnItirItireSA ityuktvA tithiSu parvadivaseSu ca tairdArakaiH samaM tAn nadyAM nikSipati / nirvAhitazcAnenopAyena sarvo'pyarthaH 'tatto avakkamaNaM' tti tata evaM kRte'pakramaNaM tataH sthAnAllabdhAvasareNa tena gamanaM kRtamiti // 102 // gAthArtha- zikSA dvAra parAmarza. putrano pATha, ghaNo dravyalAbha, dveSabhAvanI utpatti, mAravA taiyAra, saMvAha (254no pAse thI eyuM), chAno piMDa, nahI sthiti pachI yasya 4. (102) zikSA' e pramANe dvAra parAmarza che. zikSA eTale ahIM dhanurvidyAno abhyAsa jANavo. dhanurvidyAmAM kuzaLa eka kulaputra, pRthvItaLane jovAnA kutUhalathI paribhramaNa karato koIka nagaramAM koIka zrImaMtanA ghare Utaryo. gRhasvAmIe tene premapUrvaka satkArIne potAnA bALakane bhaNAvavA rokyo. teone bhaNAvatA evA tene ghaNo lAbha thayo, arthAt ghaNuM dhana kamAyo. IrSALu putranA pitAe tenA dhanane paDAvI levA tene mArI nAkhavAnI vicAraNA karI. jema ke- AnA ghare javAnA samaye koipaNa upAyathI huM ane mArIne dhana laiza ane gharamAMthI nIkaLavA samartha na thAya tevuM karIza. teNe evo vRttAMta potAnA svajano pAsethI jANyo. ke "A mane mAravAne icche che." tyAra pachI teNe potAnuM sarva dhana chANAnI aMdara thApI dIdhuM ane chANAne sukAvIne svajana lokane kahyuM jemAM aMdara dhana thApI dIdhuM che evA chANAne huM nadImAM nAkhIza ane taratA taratA tamArI pAse Ave tyAre tamAre tene lai levA. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 upadezapada : bhAga-1 pachI teNe izvara (zrImaMta) ne kahyuM amArA kuLamAM AvA prakArano rivAja che ema kahIne tithinA divasomAM ane parvanA divasomAM te chokarAonI sAthe chANAne nadImAM nAkhe che ane A upAyathI teNe sarva dhananuM rakSaNa karyuM. Ama karI avasara meLavIne te sthAnamAMthI nIkaLI thAlyo gayo. (102) atthe bAladumAyA, vavahAre deviputtakAlotti / aNNe u dhAuvAiyajogo siddhIi nivaNANaM // 103 // artha iti dvAraparAmarzaH / bAladumAyA' iti kasyacidvAlasya dvau mAtarAvabhUtAM |pitaa ca mRtaH / 'vavahAre' iti saMpannazca dvayorapi jananyorvivAdaH na cAnyaH ko'pi tatra sAkSI samasti, dUradezAntarAdAgatatvAttayoH tato rAjadvAre upasthite te / deviputtakAlo' tti / tatra ca paTTamahAdevI garbhavatI, zrutazca tayaiSa vRttAntaH, upAyAntaraM cApazyantyA pratipAdite yathA mamaiSa garbhe yaH putra utpatsyate, so'zokapAdapasyAdha upaviSTo vyavahAraM bhavatyoH chetsyatIti / tAvantaM ca kAlaM yAvad bhavatIbhyAM saMtuSTamAnasAbhyAM ucitAnapAnavastrAdibhogaparAbhyAM ca sthAtavyam / tuSTA ca sapatnI yathA labdhastAvadiyAn kAlaH, pazcAtkiM bhaviSyatIti ko jAnIta iti / jJAtaM ca yathAvasthitaM devyA, tadIyaharSAvalokanAt / nirghATitA cAsau / samarpitazca svajananyA eva putro'rthazceti / anye tvAcAryA evaM bruvate, yathA-'dhAuvAiyajogo siddhIi nivaNANaM' iti / kaizcid dhAtuvAdikaiH kvacit parvatanikuJje sarvaH suvarNasiddhisaMyogo vihitaH na ca suvarNasiddhiH saMpadyate viSannAzcAsate te yAvat, tAvadatrAntare prAgeva zailAsannaM nivezitakaTakasannivezAd rAtrau jvalantaM jvalanamavalokya kautukena rAjA tatraikAkI gataH, pRSTAzca te kimidamArabdhaM bhavadbhiH? kathitaMca saprapaJcaM taiH / jJAtaM cautpattikIbuddhiyuktena rAjJA-'sattvasAdhyo'yaM vyavahAraH-na ca tadeteSu samastIti, tat svakIyaM zirazchittvA kSipAmyatra jvalane' tathaiva kartumArabdho yAvattAvadAkRSTAsiH stambhito dakSiNabhujastadadhiSThAyikayA devatayA raajporussaakssiptcittyaa| jAtaM suvarNamiti // 103 // gAthArtha- artha, bALakanI be mAtA, vyavahAra, devIne garbha, putrano janmakALa. bIjA AcAryo dhAtuvAdIono yoga, rAjAne siddhinuM jJAna. (103). artha' e pramANe dvAraparAmarza che. koika bALakane be mAtA hatI ane pitA maraNa pAmyo. baMne mAtAno vivAda thayo ane bIjo koI temAM sAkSI nathI kAraNa ke te baMne dUra dezAMtarathI AvelI hatI. te baMne rAjakAre gaI. rAjAnI garbhavatI paTTarANIe A vRttAMtane sAMbhaLyo bIjA upAyane nahIM jotI jaNAvyuM ke mArA garbhamAM je putra che teno janma thaze tyAre Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 upadezapada : bhAga-1 azokavRkSanI nIce besIne tamArA beno nyAya karaze ane teTalA kALa sudhI tamAre baMnee ucita anna, pANI, vastrAdinA bhogapUrvaka saMtuSTa manathI rahevuM. zokya patnI khuza thaI ke ApaNo ATalo kALa sukhethI jaze pachI zuM thaze te koNa jANe che? tenA harSane joine devIe yathAsthita hakIkata jANI. ane tenI tarjanA karIne svamAtAne dhana ane putra arpaNa karyo. bIjA AcAryo A pramANe kahe che. jemake keTalAka dhAtuvAdIoe suvarNanI siddhi karavA mATe sarva sAmagrI bhegI karI, chatAM suvarNasiddhi na thavAthI jeTalAmAM medavALA thaIne rahe che teTalAmAM pahelAM ja parvatanI najIkamAM vasAvAyelI sainyanI chAvaNImAMthI rAjA kautukathI baLatA agnine joIne tyAM ekalo gayo ane puchyuMH tamo A zuM karo cho ? teoe vistArathI vAta karI. autpattika buddhivALA rAjAe jANyuM ke "A vyavahAra (kArya) sattvathI sAdhya che." tevuM sattva A lokomAM nathI tethI potAnuM mAthuM kApI A agnimAM homI dauM. te ja pramANe jeTalAmAM karavA taiyAra thayo teTalAmAM rAjAnA puruSArthathI AkarSAyuM che citta jenuM evI adhiSThAyaka devIe talavAra kheMcelI jamaNI bhujAne thaMbhAvI dIdhI ane survaNanI siddhi thaI. (103) sattholagga paricchA, adANa gama thevadANagahaNaMti / aNNe u pakkhavAyA, causatthavisesaviNNANaM // 104 // zastra iti dvAraparAmarzaH / kila kasyacidrAjJaH zastrapradhAnA avalagakA avalagitumArabdhAH, parIkSArthaM ca adANa' tti rAjA teSAM na kiMciddadAti / tataH 'gama'tti anyatra gantumArabdhaM taiH / tataH 'thevadANagahaNaMti' stokadAnena parimitajIvikAvitaraNarUpeNa grahaNaM svIkaraNaM kRtaM keSAMcit / anye tu svapauruSAnurUpAM vRttimalabhamAnA anyatra gtaaH|jnyaatN cautpattikIbuddhisAreNa rAjJA-'nUnamete mahAparAkramAH' iti |anye tvAcAryA idamitthamabhidadhati;-pakSavAdAt pratijJApUrvakapakSavAdakaraNAccaturNA zAstrANAM vaidyakadharmArthakAmagocarANAM AtreyakApilabRhaspatipAJcAlanAmakaRSivizeSapraNItAnAM vizeSeNa parijJAnamavabodha autpattikIbuddhyA kRtam |kil kvacit pATaliputrAdau nagare kasyacidrAjJaH kvacitsamaye vaidyakAdizAstrahastAzcatvAraH pravAdina upsthitaaH| babhaNuzca yathaitacchAstrAvabodhAnurUpAM pratipattimasmAkaM kartumarhati mahArAjaH / paribhAvitaM ca tena yathA na jJAyate kaH kIdRzaM zAstramavabudhyata iti / tatparIkSArthaM pratijJopanyAsapUrvakaM parasparaM vAdaM kaaryitumaarbdhaaH| jJAtaM ca tatra prajJAprakarSAprakarSoM / kRtA ca tadanurUpA prtipttiriti| atra ca satthetti nirdezasya prAkRtazailIvazena zastrazAstrayoravirodhAditthaM vyAkhyAnadvayaM na duSTamiti // 104 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 upadezapada : bhAga-1 gAthArtha- zastra, sevA, parIkSA, adAna, cAlyA javuM, thoDuMka vitaraNa, grahaNa, nirbhaya. bIjA AcAryo pakSavAdIo-cAra prakAranA zAstronuM vizeSa vijJAna. (104) "zastra' e pramANe dvAraparAmarza che. zastrapradhAna puruSo (yoddhAo) koIka rAjAnI sevA karavA lAgyA. rAjA teone kaMipaNa vRtti Apato nathI eTale teo bIje javA taiyAra thayA. pachI temAMnA keTalAke parimita AjIvikAnuM dAna svIkAryuM ane bIjA potAnA parAkrama anurUpa AjIvikAne nahIM meLavatA bIje cAlyA gayA. autpattinI buddhi anusAra rAjAe jANyuM ke kharekhara A (parAkrama anurUpa AjIvikA nahIM meLavatA bIje cAlyA gayA te) mahAparAkramIo che. bIjA AcAryo ane A rIte kahe che- rAjAe autpattika buddhi vaDe Atreya, kapila, bRhaspati ane pAMcAla nAmanA RSioe racela anukrame vaidyaka-dharma-artha ane kAmanA cAra zAstrane parijJAnane jANyuM. te A pramANe - koIka pATaliputra Adi nagaramAM koIka samaye vaidyakAdi zAstro che hAthamAM jeone evA cAra pravAdIo koIka rAjAnI pAse AvyA ane kahyuM: he mahArAja ! A zAstranA avabodha anusAra amAro satkAra karavo ucita che, arthAt mahArAja amArA zAstrajJAnane jANIne yogyatA anusAra amAro satkAra kare. rAjAe vicAryuM ke koNa keTalA zAstrone jANe che te jaNAtuM nathI. tethI te jANavA mATe pratijJAnA upanyAsa pUrvaka parasparano vAda karAvavAnuM zarU karyuM ane temAM (vAdamAM) prajJAno prakarSa ane apakarSa jANyo ane tenA anusAre ucita sanmAna karyuM. ahIM asthi zabda prAkRta bhASAno hovAthI tenA (1) zastra ane (2)zAstra ema be artha thatA hovAthI baMne prakAranuM vyAkhyAna doSavALuM nathI. (104) icchAi mahaM raMDA, pairiNa tammittasAhuvavahAre / maMtiparicchA dobhAga tayaNu appassa gAhaNayA // 105 // 'icchAi mahaM'tti dvAraparAmarzaH |kil kacinnagare kasyacitkalapatrasya patnI bhartamaraNe 'raMDe' tti vaidhavyamanuprAptA / sA ca 'pairiNa' tti patyurbhartuH saMbandhi yavRttiprayuktaM dhanaM lokasya ca deyatvena RNatayA saMpannaM tadgrAhayitumArabdhA / na cAsau kiMcillabhate, sarvapuruSApekSatvAtsarvalabhyAnAm / bhaNitaM ca tayA tasya patyurmitraM yathodgrAhayAdhamalokAd me vittam / bhaNitaM ca tena-'ko'tra me bhAgaH ?' tayA ca saralasvabhAvamavalambya nigaditam-'udgrAhaya tAvat pazcAdyatte rocate tanme dadyAstvam iti / udgrAhitaM ca tena tatsarvam / bhAgavelAyAM ca 'asAhu' tti asAdhau vaJcake tucchabhAgadAnAttasmin saMpane vyavahAro rAjadvAri pravRttaH / labdhavRttAntena ca 'maMtiparicchA' iti mantriNA 1. zastra pradhAna puruSa- zastro che. mukhya AjIvikAnuM sAdhana jeonuM evA puruSo, arthAt yoddhAo. athavA zAstro chemukhya AjIvikAnuM sAdhana jeonuM evA puruSo arthAt jJAnIo. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 157 parIkSArthaM pRcchA kRtA-'kIdRzaM tvaM bhAgamicchasi ?' sa prAha mahAntam / tato dravyasya dvau bhAgau kRtau alpo mahAMzca / tadanvalpasya bhAgasya 'gAhaNayatti' alpaM bhAgaM grAhita ityarthaH / kilAnayA prAgevedamuktamAste yaste rocate sa bhAgo me dAtavyaH, rocate ca te mahAnityayamevAsyA dAtumucita iti, pratipannanirvAhitvAcchiSTAnAm / yataH paThyate"alasAyaMteNavi sajaNeNa je akkharA samullaviyA / te pattharaTaMkukkIriyavva na hu # huti ' 205 gAthArtha- IcchAdi mahAna e dvAra. vidhavA strI, patinuM levAnuM RNa tenA mitrane kahevuM. luccAIpUrvakano vyavahAra, maMtrInI parIkSA be bhAga ApavuM. te pachI alpabhAga mitrane grahaNa karAvavuM. (105). chA marda e pramANe dvAraparAmarza che. koIka nagaramAM koIka kulaputranI strI vaidhavyane pAmI, arthAt kulaputra maraNa pAmyo. tenA patie lokone udhAra mAla Apyo hato ane tenA peTe lokone karaja cUkavavAnuM bAkI hatuM. strIe patinI ugharANI vasula karavA mahenata karI paNa lokoe dAda na ApI, kAraNa ke vasulAta puruSane AdhIna che. teNe potAnA patinA mitrane vAta karI ke karajadAro pAsethI dhananI ugharANI karAvI Apa. teNe kahyuM: AmAM mAro keTalo bhAga ? teNIe saraLa banIne kahyuM: tuM ugharANI vasula kara pachI temAMthI je tane game te mane Apaje. teNe sarva ugharANI vasUla karI ane bhAga pADatI vakhate alpabhAga ApIne ThagAI karI. rAjakAre vyavahAra thayo. vyatikara jANI maMtrIe parIkSA karavA mitrane puchyuM tuM kevA bhAgane icche che? teNe kahyuM moTAbhAgane icchuM chuM. pachI dravyano eka nAno ane eka moTo bhAga karyo. pachI tene alpa bhAga apAvyo, kemake ANe (mitra strIe) pUrve ja kahyuM hatuM ke je tane game te mane ApavuM. tane moTo bhAga game che tethI tAre ene moTo bhAga Apavo joIe. kAraNa ke sajjano svIkArelA vacananuM pAlana kare che. kahevAya che ke- sajjana vaDe ALasamAM (pramAdamAM) paNa bolAyelA vacano paththaramAM kotarelA akSaronI jema kyAreya paNa anyathA thatA nathI."(105). sayasAhassI dhutto, apuvvakhorammi logaDaMbhaNayA / tujjha piyA majjhevaM, tadaNNadhutteNa chalaNatti // 106 // sayasahasatti dvAre zatasahastrI lakSapramANadhanavAn kazciddhataH samAsIt / tena ca 'auvvakhorammi logaDaMbhaNayA' iti "yaH kazcidapUrvaM kiMcana mAM zrAvayati tasyAhaM khorakaM lakSadravyamUlyaM kaccolakamidaM dadAmi" evaM ca lokaM DambhayitumArabdhaH, yato 1. jema zilAmAM kotarAyelA akSaro varasAdAdimAM bhuMsAtA nathI tema sajjana pramAdamAM bolelA vacanano bhaMga karato nathI arthAt vacanonuM koipaNa bhoge pAlana kare che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 upadezapada : bhAga-1 yaH kazcidabhinavakAvyAdi zrAvayati tatrApi sa "pUrvametanme" iti mithyottaraM kRtvA taM vilakSIkaroti / pravartitazcAtmani pravAdo yathA'haM sarvazrutapAraga iti / zrutazcaiSa vRttAntastatrasthenaikena siddhaputreNa / tatkAlotpannabRddhinA ca tena tadagrato bhUtvA paThitaM, yathA-"tujjha piyA maha piuNo dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijau aha na suyaM khorayaM dehi " / evamanena prakAreNa tadanyadhUrteNa siddhaputrarUpeNa cchalanA buddhiparibhavarUpA tasya kRteti // 106 // sanAtacautpattiIvRddhijJAtA gAthArtha- lakSapati dhUrta, apUrva kacoLAnuM pradAna, lokane ThagavuM, tAro pitA mArA pitAno karajadAra che ema avadhU chetaryo. (106) koI eka lakSapati dhUrta hato ane te "je koI mane kaMIka apUrva saMbhaLAvaze tene huM lAkha mUlyavALo kacoLo ApIza" ema pracAra karIne lokamAM baDAI hAkavA lAgyo. have je koI tene navA kAvyAdi saMbhaLAve che tyAre meM A sAMbhaLyuM che ema mithyA uttara ApIne vilakhA kare che. potA viSe pravAda pravaryo ke sarvazrutapAraga chuM, arthAt potAnI jAtane sarva zrutano pAragAmI mAnavA lAgyo. tyAM rahenArA eka siddhaputre A vRttAMta jANyo. tatkALa utpanna thaI che buddhi jene evA teNe tenI AgaLa jaIne kahyuM: tAro pitA mArA pitAno pUrA eka lAkhano karajadAra che. jo teM sAMbhaLyuM che to mane ApI de ane nathI sAMbhaLyuM to kacoLo Apa. Ama A prakAre bujA, pUrvasevA siddhaputre tenI buddhinA paribhAva svarUpa chalanA karI. (106) JvAsvastika buddhi viSenA udAharaNo pUrA thayA. SI F. Dues 6 diic , . zrata vaMtAna. prakAra thAo FF J $J$J j s & Ji. fthAthiIeir suJe Pr". veNaiyAi nirmita siddhasuyA hatyipaya visasoti vyAdi pure, therI janAvavA svikArayIjhaVE fFE. vainayikyA buddhau nimitta iti dvAraparImazaH siddhasuyattikasyAcI saddhaputrasya pAzcA sutauzImapuktA yAmadhyasamAvihAgAvanihaziSyAvinyapI vANitazAstra zikSikA, simakSA cAstRNakAMThAnImako praviSTaukIdaSTAmiNvasAdhyA nilivakara Es : DyJWBwas bf E by "mi>> ffpfs | By $pfg 150 thoLo eTale viDhikAje a nuMsAdhanA - BISThaje j n...... .. . . . . . . : : 0 1 : 2. pravAda eTale lokamAM cAlelI vAta athavaIjataniJ Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liuncti Sen ICISI E upadezapada : bhAga-1 159 visesotti'-hastipadAni, AdiSTazcaikena vizeSo, yathA-hastinyA evaitAni / kathaM jJAyate iti cet ? kAyikotsargavizeSAt |saa ca kANA, ekapAdyena tRnnaanaaNkhaadnaaditi| tathA 'gumviNidAhiNaputta'tti tatra ca kAyikotsargavizeSAdeva ekA strI puruSazca vilagna iti jJAyate / pIvaragarbhA ca sA, bhUmau hastastambhanenotthAnAt |daarkshc bhaviSyati tasyAH yena dakSipado.guruko niviDanivezAllakSyate dakSiNakukSyAzrite ca garbhe kila puruSo bhavatItitathAkAraktAdizikA mArgataTavartini vRkSe yato lagnA dRzyate, tato'pi jJAyate putrotpanimArgavRkSalagnA hi raktadazikA mArgagamanapravRttagarbhavatstrIsaMbandhinI nimittazAstreSu putrotpattisUcikA paJcata Itina tathA'therI tajjAyaNANAI' iti tAveva siddhaputrAna jalamApAya sthitAvAsAta, ta jalabhRtahastaghaTayA sapannanAmAttakasutatvajJAnayA ciraprISitapriyaputrayoM tadAgamana xo l oo RS. Pasyo PTFEB Jhpjajjoy.. kadA meM putraH svagRhamAyAsyatAti?' tasmiMzca kSaNa pacchAMvyagrAyAstasyA hastAta saMghraTa Jish.BASESSES JARJEJARIDJEEs is K hesjjpg DsRESS bhUmau patitvA bhagnaH / bhaNita caikena-tajjAeNaya tajjAyaM tannibhe ya.tannibhaM' 1951 jeje ki Fuso pijs ho pi3 SiSJCJA YAS$3 ISIS'] 8 PSG$ 32 FC ityAdizokamuccArya yathAmatuste. putraH / kathAmanyathA'yaM sahA eva padabhaGgo jAyeta ? iti / dvitIyena tu pratipAditaM, yathA-paccha vRddhe sAMpratameva svagRhamArAtatiApati ne saura patraH |gtaa casA |hssttptraac taSTAcatAsa vastrayagalaka rUpa JSJJYAFJASHRS JIUDFJy JEJISSERJJSKSEThish satkArito'sau dvitIyaH siddhasUnustayA itarazcAdezavisaMvAdAdvilakSIbhUto gurumupasthito, nigadati yathA, 'ki ta mamaitaratulA sabhaktikasyApi nimittazAstrasadAvaM kathayasi?' iti / pRSThau ya. to tena / kathitaM ca tAbhyAM sarvaM yathAvRttam / ruNAca maNi-kathaM nuyA, tasyAmarAmAdriSTamasa pAha) ghaDhavipattuidarzanAt / / dvitIyena coktam jajAyesa yA tajjAyaM' ityAdizlokamujArya ekAgharo bhUmereva sakAzAdutpanno'bhUmyA svacAmilita evaMmASutromAtureca sakAzAdutpatro mAturekha miliva itimiNInaM mavetiH bhatizcAsauTa guMzANA dhiAbhinnu! sAhasaMparAdhyAmikrimA bhavina evaM prajJAjAyaM yonizeSArdiSThamapina: miminazvastravahasyamayabudhvAse kiMma zruseM tvayA sUkamidam yathA vittati mukhara prA. vidyA yathaiva sA jaDe, tu khalu tAjJAna zakti karItyapahanti vA bhavati punarbhUyAna bheda phailIprati sadyA, prabhavati maNibimbagrAhI zudhirma mRdAdayaH iti / T ime ICCHA. chcecic S o ng Di Sie ispalioffis fessic cathaSA samyak zAstra pariNAmata tasya vanAyakA bAddhAratarasya tu tadAbhAsati // 17 // 55 fer-15 ISTAF TE Tufst 5:132. fs pobles Serie itpro Sjcjma JF-S03 : jaz seh? ige { kAza MEJO Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 upadezapada : bhAga-1 have vainayikI buddhinA udAharaNo kahevAya che. gAthArtha vainayikI Adi nimitta, siddhaputra, hAthInA paga, vizeSa, gurvINI, jamaNe putra, sthavirA teno putra ane jJAnAdi. (107) vainayikI buddhimAM 'nimitta' e dvAra parAmarza che. koi eka siddhaputranI pAse be putro hatA. 'putro ane ziSyo samAna adhikArI che' e vacanathI be ziSyo hatA ema teno kahevAno bhAva che. baMne nimittazAstra bhaNyA. koika vakhata ghAsa-lAkaDAdi levA aTavImAM gayA. teoe tyAM (jaMgalamAM) hAthInA pagalAM joyA. eke tenA bhedanuM varNana karyuM. jemake- A pagalAM hAthaNInA ja che. A pagalAM hAthaNInA ja che ema tuM kevI rIte jANe che ? mUtranI tyAgapaddhati vizeSathI te jaNAya che. ane eka bAjunA ghAsane khAvAthI te eka AMkhe kANI che. tathA tyAM mUtranI dhArA vizeSathI ja jaNAya che te ekalI che ane strI-puruSa tenA upara beThelA che. je strI che te paripUrNa garbhavatI che, kemake bhUmi upara hAthanA TekAthI ubhI thai che. teno jamaNo paga bhAre paDelo che tenAthI jaNAya che ke tene putra thaze. jamaNI bAjunI kukSimAM rahelo puruSa hoya che. tathA mArganA kAMThe rahelA vRkSamAM lAla dazIo lAgelI dekhAya che te sUcave che ke Ane putra thaze, kAraNa ke mArgamAM javA pravRtta thayelI garbhavatI strI saMbaMdhI mArganA vRkSomAM bharAI gayelI lAladazIo nimittazAstromAM putranA janmane sUcavanArI kahevAi che. tathA te ja be siddhaputro nadInA kAMThe jeTalAmAM pANI pIne UbhA rahyA, teTalAmAM pANIthI bharelo ghaDo che jenA hAthamAM, A naimittikanA putro che evA svarUpanuM jene jJAna thayuM che, lAMbA samayathI paradeza gayo che priya putra jeno evI eka sthavirAe te baMnene putranA Agamana viSe puchyuM: "mAro putra ghare kyAre Avaze ? te kSaNe pUchavAmAM vyagna hovAthI sthavirAnA hAthamAMthI ghaDo chaTakIne bhUmi para paDIne phuTI gayo. eke kahyuM: mATImAMthI utpanna thayelo mATImAM vilina thayo ane paMcamahAbhUtamAMthI utpanna thayelo jIva paMcamahAbhUtamAM vilIna thayo.' ityAdi zlokane kahI kahyuM ke-- tAro putra marI gayo. nahIMtara kevI rIte A ghaDo ekAeka bhAMgI jAya? bIjAe kahyuM: he vRddhe ! tuM ghare jA. hamaNAM ja tAro putra ghera AvI gayo che. te ghare gai. putrane joi manamAM harSa pAmelI vRddhA be vastra ane rUpIyAne laine gaurava pUrvaka bIjA siddhaputrano satkAra karyo ane prathamano phaLakathanamAM khoTo paDavAthI vilakho thayelo gurunI pAse AvIne kahe che- jema ke "huM bhaktivALo hovA chatAM paNa pahelA ziSyanI jema mane nimittazAstrano sadbhAva kema kahetA nathI? gurue baMnene puchyuM. baMnee sarva yathArthavRttAMta jaNAvyo.'" gurue kahyuMH teM tene maraNa thayuM che ema kema kahyuM ? teNe kahyuMH ghaTanA bhAMgI javAnA jJAnathI. bIjAe kahyuM: 'tapnAyeLa ya tAyaM taniSe ya Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 161 tannibhaM 'tyAne modI hyu: ghaDo mATImAthI 4 utpanna thayo bhane mATImA bhaNI gayo meM pramANe mAtAthI putra thayo ane mAtAne maLyo evo meM nirNaya karyo. gurue pahelAne kahyuM huM ahIM aparAdhI nathI, paraMtu tArI ja buddhinI jaDatA aparAdhI che. kemake vizeSathI batAyelA paNa nimitta zAstranA rahasyane tuM samajato nathI. zuM tArA vaDe A suvAkya saMbhaLAyuM nathI ke- guru prAjJane jevI vidyA Ape che tevI ja jaDane Ape che. paNa kharekhara baMnenI jJAnanI zaktine vadhAratA ke ghaTADatA nathI ane phaLa maLavAmAM ghaNo moTo bheda paNa thAya che. te A pramANe- nirmaLa maNi pratibiMbane grahaNa kare che paNa mATI vagere nahIM, arthAt maNimAM pratibiMba jhIlAya che mATInI vastumAM pratibiMba jhIlAtuM nathI. ane ahIM jene zAstra samyak pariName che tene vaineyikI buddhi che bhane jIne teno mAmAsa mAtra cha. (107) ettheva atthasatthe, kappagagaMDAichedabhedaNayA / jakkhapauttI kiccappaoya ahavA sarAvammi // 108 // atha gAthAkSarArthaH-'atraiva' vainayikyAM buddhau 'arthazAstre''rthopArjanopAyapratipAdake sAmopapradAnabhedadaNDalakSaNe nItisUcake bRhaspatipraNIte zAstre pUrvameva dvAratayopanyaste, 'kappagatti' kalpako mantrI jJAtamiti gamyate kenetyAha-'gaMDAicheyabheyaNayA' iti gaNDAdicchedabhedanena gaNDAdInAmikSuyaSTikalAparUpANAmAdizabdAdadhibhANDasya ca yathAkramamuparyadhastAcca cchedena bhedanena ca pratipakSaprahitapradhAnapuruSasya matimohasaMpAdakenopanyasteneti yakSaprayuktiH surapriyayakSavArtA uktalakSaNA jJAtam / kathamityAha'kiccappaoya ahavA sarAvammi' tti-kRtyAyA nAgarikalokakSayalakSaNAyAH prayoga upazamanopAyavyApArarUpa: 'athavA' yadivA, ka satItyAha-'zarAve' mallake upalakSaNatvAt kalazakurcikAvarNikAdau ca pratyagre citrakaradArakeNa yo mallakAdau nUtane vihite sati yakSopazamanopAya upalabdhaH sa cAtra jJAtamiti bhAvaH / atra cArthazAstratvabhAvanaivamparo hyavazIbhUtaH sAmAdibhinItibhedaiH samyakprayuktairgrahItavyaH, yathA-adhISva putraka! prAtardAsyAmi tava modakAn / tAn vAnyasmai pradAsyAmi karNAvutpATayAmi te // 1 // iti| sAma ca citrakaradArakaprayukto vinaya iti // 108 // gAthArtha- ahIM ja arthazAstra, kalpaka, gaMDerInuM chedana bhedana, yakSanI pravRtti, kRtyaprayoga mathavA yAmai. (108) 1. ka 'adhISva bho putraka!' Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 upadezapada : bhAga-1 vaiyikI buddhi viSe kalpaka maMtrInuM dRSTAMta zreNika rAjA ane koNika maraNa pAmyA pachI koNikanA putra udAyIe pATaliputra nagara vasAvyuM. jema sUrya karavanA vanane saMtApIne murajhAvI de tema pracaMDa pratApathI sarva dizA maMDalone tapAvIne udAyI duzmanarUpI kairava vanakhaMDone murajhAvA lAgyo. paripUrNa thayo che bhaMDAra jeno, gajAdi caturaMga sAdhana(sainya)thI sanAtha, sAmAdi nItithI nipuNa evo udAyI rAjA nItithI rAjyanuM pAlana kare che. tathA tevA prakAranA gurunA caraNarUpI kamaLanI sevAthI prApta karyuM che samyakatva jeNe, prazamAdi guNarUpI maNio mATe jANe pratyakSa rohaNAcala na hoya evA udAyI rAjAe te nagaranI bahAra manohara AkAravALA himagirinA zikhara jevuM UMcu zrI vIra jinezvaranuM bhavana karAvyuM. manoramya aThThAI Adi mahotsavonA nitya AraMbhathI, sAdhunA caraNanA pUjanathI, dIna anAtha Adine dAna ApIne, samyagU aNuvratanA pAlanathI tathA pauSadhAdi kRtyothI teNe jinezvara praNIta dharmanI parama unnati karI. AthI ja karmabaMdhamAM tIrthakara nAmakarma trilokanA mAhabhyanuM aMga che. te kAraNathI sthAnAMga sUtramAM tenA bAMdhanAranI saMkhyA A pramANe kahI che. jemake- zreNika, supArzva, poTTila, draDhAyu, zaMkha, zataka, udAyI, sulasA zrAvikA ane revatI A nava jaNAe vIranA tIrthamAM tIrthaMkara nAmakarma bAMdhyuM che. udAyIrAjAe sarva khaMDiyA rAjAone ugra AjJA pharamAvI. ugra AjJAnuM pAlana karatA teo haMmezA kheda pAmyA. koIka aparAdhathI eka rAjA parivAra sahita potAnA dezamAMthI hadapAra karAyo. te rAjA ujainI pahoMcyo ane tyAMnA rAjAnI sevA karavA lAgyo ane koIka vakhata nitya AjJAdithI trAselA ujjainInA rAjAe tene kahyuM ke ahIM evo koI nathI je amArA mAthA upara vaLagelA A udAyI rAjArUpa aMkuzane dUra kare. pachI te sevakarAjAnA putre moTA khAra dviSa) thI kahyuM ke jo tame mane pIThabaLa puruM pADo to huM A kArya karI ApuM. tenI anumati meLavIne te kaMkalohanI chUrI laI cAlyo ane kramathI pATaliputra pahoMcyo. pachI rAjAnA bAhya ane atyaMtara parSadAnA sevakavarganI ucita sevAvRtti karI to paNa vicArela avasara (kArya) siddha na thayo. paNa te udAyI rAjA AThama ane caudazanA divase sarva rAjya kAryo choDIne upayogapUrvaka pauSadha kare che. (16) atyaMta kSINa jaMghAbaLavALA, bIjA sthAnamAM vihAra karavA asamartha evA zrI dharmaghoSa nAmanA AcArya tyAM vase che. sAdhuonI pAse pauSadha karavAmAM rAjAne ghaNA apAyo (vidgo) che eTale AcArya jAte ja pauSadhAdi levAnA divasoe rAjabhavanamAM jAya che. rAjAe potAnA parivArane sUcanA karI ke divase ke rAtre AvatA jatA sAdhuone tamAre rukAvaTa na karavI. te badairAdAvALA rAjaputre A vyatikarane sArI rIte jANyo ke ahIM sAdhuono anivArita prasara che. pachI te sevAvRttine choDIne atidaDha zrAvakapaNAnA vinayano upacAra karIne arthAt suzrAvaka jema guruno uttama vinaya kare tevo vinaya karIne teNe gurunA cittane AkarSIne dIkSA lIdhI. bhAvasAdhunI jema te vinayamAM rata thayo eTale tenuM nAma vinayarata ema prasiddha thayuM. chaLa 1. kaMkaloha-eka prakAranuM majabUta ane tIkSNa lokhaMDa. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 163 ciMtanamAM magna evA teno kALa pasAra thAya che ane sUri paNa gItArtha, sthiravratI, prasiddha jAti, kuLa ane zIlavALA thoDA sAdhuone potAnI sahAyamAM sAthe rAkhI rAjabhavanamAM Ave che. te haMmezA ja rAjabhavanamAM javA tatpara che evo potAne (potAnA bhAvane) AdarathI batAve che paraMtu A nava dIkSita thayelo che ema vicArIne sUri tene rAjabhavanamAM laI jatA nathI. anya divase muniyo glAna-prANUkanA kAryamAM atyaMta vyAkuLa thayA ane vinayarata javA taiyAra thayo. gurue paNa A ghaNA divasothI dIkSita banelo ucita che ema mAnI potAnI sahAyamAM sAthe lIdho. saMdhyA samaye rAjakuLanI aMdaranI pauSadhazALAmAM pahoMcyA. karmarUpI rogathI pIDAyelA rAjAe auSadhanI jema pauSadha lIdho. rAjAe tatkALa ucita vaMdanAdi vyavahAra karyo. dhyAna, svAdhyAya Adi kRtyo karIne kSINadehavALA sUri ane rAjA sUI gayA pachI te pApI UThyo ane rajoharaNAdi upadhimAM pUrve gupta charI rAkhelI hatI tene kADhI. rAjAnA gaLA upara pheravI ane bhayabhIta thayelo bhAgyo. lohIthI kharaDAyelI te chUrI bIjI bAjuthI nIkaLe che. chUrInI tINadhArathI rAjAnuM gaLuM kSaNathI kapAI gayuM. puSTa zarIra hovAne kAraNe rAjAnA lohInI vikaTa choLothI sUri lohIthI bhIMjAI gayA ane ekAeka nidrAno kSaya thayo, arthAt jAgI gayA. te sarva aNaghaTatuM joIne sUrie vicAryuM ke kharekhara te kuzIlanuM ja A kArya che nahIMtara te - ahIM kema na dekhAya ? kalyANanA samUhanuM eka mULa evI karavA dhArelI (prastuta) jinamatanI prabhAvanA kyAM ane dUra na karI zakAya tevuM jaina zAsananuM mAlinya kyAM? kahyuM che ke durjaya mana vaDe harSapUrvaka kAryano AraMbha anyathA vicArAya che ane vidhinA vazathI anyathA pariName che. tethI ahIM zuM karavuM ucita che ? kharekhara duHkhethI dUra karI zakAya evuM A dharmakalaMka mArA prANatyAga sAthe dUra thaze. tatkAla ucita kAryo dhIracittathI karIne temaNe kaMkalohanI chUrI potAnA kaMTha upara calAvI. jeTalAmAM savAre zavyApAlakaloka pauSadhazALAne jue che teTalAmAM rAjA ane sUri baMnene maraNa pAmelA joyA. pachI A amAro pramAda che ema zavyApAlaka varga kSobha pAmyo ane keTalAmAM muMgo thaI rahe che teTalAmAM te nagaramAM ekA-eka A kuziSyanuM kRtya che evo janapravAda thayo. kharekhara A abhavya che ane kapaTathI vrata lIdhuM che. te baMne (rAjA ane sUri) devalokamAM gayA. (39) ane A bAju mUrkhanaMda nAmano nApita (hajAma) hajAmanI dukAne gayo. prayojana vaza bahAra AvIne te upAdhyAyane jaNAve che ke rAtrinA virAma samaye meM Aje svapna joyuM. jemakeAMtaraDAothI A nagara cAre bAjuthI gherAyuM che. A svapnanuM phaLa kaho. svapna phaLa jANanAro te tene ghara laI jAya che ane snAna karelA tene potAnI putrI parama vinayathI ApI. UgatA sUryanI jema te ekAeka dIpavA lAgyo. zibikAmAM ArUDha thayelo jeTalAmAM nagaramAM phare che teTalAmAM aMtaHpurInI zayyApAlikAoe rAjAne marelo joyo. teoe ekAeka pokAra karyo. rAjyanI ciMtA karanAra purohita loka ghoDAne adhivAsa karI nagaramAM laI Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 upadezapada : bhAga-1 gayA. teNe (ghoDAe) skurAyamAna thatI che vizALa zarIranI kAMti jenI evA mUrkha hajAmane joyo. ghoDAe udayamAM Avela pUrvanA puNyavALA hajAmane pITha upara besADyo, be cAmaro. vIMjhAyA, DhaMkAyuM che AkAza jenA vaDe evuM mahAchatra dharAyuM. sarve vAjiMtro vAgyA, rAjAnA abhiSekanA sArabhUta bhadranArAo guMjyA, arthAt jayajayArava thayo. rAjyanI ciMtA karanAra loka vaDe te udAyI rAjAnA khAlI paDelA suMdara pada para sthApana karAyo. tenI mUrkhatAnA bhAvathI badhA sainiko ane daMDabhojika (sAmaMto) vinayane karatA nathI. have te vicAre che, "huM kono rAjA' ? have koIkavakhata sabhAmAM beThelo naMda UThIne bahAra nIkaLyo, pharI paNa aMdara Avyo to paNa koIe tenuM kaMipaNa abhyathAna na karyuM. kopano vikAra karIne teNe kahyuM: are koTavALo ! tame A lokone haNo. A vacanane sAMbhaLIne pelA rAjAo paraspara khaDakhaDATa hasyA. pachI tIvra roSanA AvezamAM AvelA teNe sabhAmaMDapanA daravAje dvArapALanA putaLAne joI kahyuM: jo A loko vinaya nathI karatA to zuM tamAre paNa vinayanI parihANI thaI che? putaLAo ekAeka UbhA thayA. hAthamAM rahelI tIkSNa talavAranA jhATakAthI keTalAkane mArI nAkhyA. keTalAka sainiko, khaMDiyA rAjA ane bIjA nAzI gayA, bIjA bhayathI trAsI UThyA. pachI mastaka upara joDAyA che potAnA kara rUpI kamaLo jeo vaDe, bhUpITha upara mukAyA che mastako jeo vaDe evA te sarve rAjAne khamAvIne vinItavinayapaNAne pAmyA. tene koI amAtya kumAra nathI. sarva pradhAnamaMDaLa tevA prakArano che, arthAt vRddha jevo che, rAjA upayogapUrvaka yuvAna pradhAnanI zodha kare che, chatAM tene tevo koIpaNa pradhAna maLyo nahIM. (56) e pramANe ja sthiti varte che tyAre nagaranI bahAra kapila nAmano brAhmaNa vase che. je brAhmaNajanane ucita kAryone kare che. have keTalAka sAdhuo sAMjanA samaye tyAM AvyA. hamaNAM kumuhUrta jo nagaramAM praveza karIzuM to duHkha utpanna thaze ema jANIne nagaranI bahAra tenA havanagharamAM rahyA. te paMDitAInA abhimAnavALo arthAt potAne paMDita mAnato kapila prazno pUchavA lAgyo. pUchelA praznonA uttaro ApIne sAdhuoe tene jainazAsana pratye vinizcita ane ati nipuNa karyo. jinavacana ja zreSTha che ema mAnato te zrAvaka thayo. e pramANe kALa pasAra thaye chate have kyAreka comAsAmAM bIjA sAdhuo cAturmAsa mATe rahyA. dAruNa rUpavALI revatI vANavyaMtarIe te kapilanA putrane janamavA mAtrathI ja pakaDyo, arthAt vaMtarI bALakanA zarIramAM pravezI. tenI mAtA tene bhAvanAlpa' karatA sAdhuonI nIce (pAsa) bhAvita kare che. kyAreka kalpanA prabhAvathI te sAjo thayo ane vyaMtarI nAzI gaI. tyAra pachI tenA sarve putro sthira thayA tethI mAtA pitAe suprazasta divase, svajanono satkAra karIne tenuM nAma 1. bhAvanAkalpa- anityAdi bAra prakAranI bhAvanA ane maitrI Adi cAra bhAvanAnA ciMtana svarUpa dharmadhyAna. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 165 kalpaka rAkhyuM. te zuklapakSanA caMdranI jema zarIrathI vadhavA lAgyo. mAtApitA kALadharma pAmyA pahelA teNe brAhmaNalokane yogya caudeya paNa vidyAo vilaMba rahita bhaNI lIdhI. ane te A pramANe checha aMga, cAra veda, mImAMsA, nyAya vistara, purANa ane dharmazAstra e cauda sthAno che. zikSA, kalpa, vyAkaraNa, nirukta tathA jyotiSa e cha aMgo che ema jJAnIo kahe che. te sarvabrAhmaNonI upara ziromaNi thayo. ati zAMta thayelo (saMtoSI) rAjAthI apAtA paNa dAnane leto nathI. bharayauvanane pAmyo chatAM paNa vidyAguNI evo kalpaka parama saubhAgya, surUpathI pUrNa paNa evI koIpaNa kanyAne paraNavA Icchato nathI. te aneka seMkaDo chAtronI sahita haMmezA nagaramAM phare che. (68) have tenA Agamana-nirgamananA mArgamAM eka brAhmaNa rahe che tenI putrI jalUsaka nAmanA vyAdhithI pIDAyelI zarIravALI ghaNI skUla thaI gayelI hovAthI atirUpavatI hovA chatAM tene koIpaNa puruSa paraNato nathI. A pramANe vayathI ghaNI moTI thaI. tene Rtu samaya thayo che tema tenA pitAe jANyuM. te vicAravA lAgyo ke je kuMvArI kanyA RtunA lohInA pravAhane vahAve che tene zAstramAM brahmahatyAvALI kahI che. A kalpaka baTuka satya pratijJAvALo che tethI koIpaNa upAyathI Ane ApuM nahIMtara eno vivAha nahIM thAya. teNe potAnA gharanA daravAje khADo khodyo. temAM Ane rAkhI pachI moTA zabdathI bUma pADI ke khADAmAM paDI gaI che. are are ! A mArI kapilA putrI che je tane bahAra kADhaze tene meM ApI che. bUma sAMbhaLIne karuNALu kalpake temAMthI (khADAmAMthI) tene bahAra kADhI. pachI teNe kahyuM: he putra ! tuM satyapratijJAvALo che. pachI apayazanA bhIru evA kalpake teno svIkAra karyo. auSadho ApIne tene nIrogI karI. rAjAe sAMbhaLyuM ke A nagaramAM kalpaka paMDita ziromaNi che. eTale tene bolAvIne rAjAe kahyuM ke tuM rAjyanI ciMtA karanAro thA, arthAt tuM rAjyano kArabhAra saMbhALa. he kalpaka ! brahmAnI buddhinI hAMsI karAI che jenA vaDe evo tuM asAmAnya buddhino bhaMDAra che. tathA A sarva rAjya tArA vazamAM che, jethI te bhadra ! amane mAtra khAvA-paheravA sivAya anya koI kArya nathI. kalpaka rAjAne kahyuM: A pApane huM kevI rIte svIkAruM ? arthAt A pApamAM kema paDuM? rAjA vicAre che ke A niraparAdhI vaza nahIM thAya. tenI zerImAM je dhobI vase che tene rAjAe puchyuM zuM tuM kalpakanA vastro dhove che ke nahIM ? athavA bIjo koI dhove che ? teNe kahyuM: huM ja dhovuM chuM. A vakhate jo tane vastro dhovA Ape to tuM tene pAchA na Apato ema rAjAe jaNAvyuM. (81), have indra mahotsava Avyo tyAre strIe lpakane A pramANe kahyuM he priyatama ! tame mArA vastro sArI rIte raMgAvI Apo. ati saMtuSTa manavALo te jeTalAmAM icchato nathI teTalAmAM pharI pharI paNa kahe che. te vastrone dhobInA ghera laI gayo. te kahe che ke tArA A vastrone huM mUlya vinA paNa raMgI ApIza. utsavanA divase teNe kapaDAM mAgyA. AjakAla huM ApuM chuM. Ama bolato bolato (bAnA kADhato) te kALa pasAra kare che. teTalAmAM bIjuM varasa AvI gayuM. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 upadezapada : bhAga-1 e pramANe trIjuM varasa AvI gayuM. pachI te AgrahathI mAge che chatAM te Apato nathI, tyAre krodhathI lAlacoLa thayela che sarva zarIra jenuM evo kalpaka tene kahe che ke jo huM mArA lohIthI A vastrone na raMgu to bhayaMkara jvALAothI baLatI evI bhaThThImAM huM nizcayathI praveza karIza. pachI potAne ghare gayo ane tIkSNa chUrI laIne dhobInA ghare Avyo. te vakhate dhobIe dhobaNane kahyuM ke vastra laI Ava ane Apa, eTalAmAM te tema kare che teTalAmAM kalpake dhobInuM peTa cIrIne te vastro raMgyA. tenI strIvageree kalpakane kahyuM ke te A niraparAdhIne kema haNyo ? rAjAe tene vastra ApavAnI nA pADI hatI tethI teNe vastro ApyA na hatA. kalpaka vicAryuM ke kharekhara A rAjAnuM kAvataruM che paNa Ano doSa nathI. hA ! mane dhikkAra thAo. meM AvuM ekAeka aNachAjatuM kema karyuM? tyAre amAtya pada apAtuM hatuM paNa meM na svIkAryuM tethI A phaLa maLyuM. jo meM dIkSA lIdhI hota to huM AvA saMkaTane na pAmata, tethI jeTalAmAM koTavALo mane baLAtkAre na laI jAya. teTalAmAM rAjAnI pAse svayaM jAuM.ema vicArIne rAjakuLe gayo ane vinayapUrvaka rAjAne maLyo ane kahyuM ke mAre zuM karavuM te kaho. rAjA kahe che pUrve je kahyuM hatuM teno svIkAra kara. pachI rAjyanA maMtrIpade nimaNuMka karAyo. tatkSaNa ja pokAra karatA dhobIo rAjakule AvyA. rAjAnI sAthe kalpakane snehathI vAto karato joIne dazedizAmAM nAzI gayA. pachI kalpaka ghaNI strIone paraNyo ane ghaNAM putra ratno thayA. (96) koIka vakhata putranA lagna prasaMge aMtaHpura sahita rAjAne bhojana mATe AmaMtraNa ApyuM. lpakane ghare vividha prakAranA AbhUSaNo ane zastro taiyAra karAI rahyA che tyAre pUrvanA krodhita thayelA amAtye A chidra meLavyuM. prasaMga meLavIne teNe rAjAne vinaMti karI ke he deva ! A lpaka sAro nathI kAraNa ke tamane padabhraSTa karI rAjya upara putrane sthApavA icche che. A Ama ja che. emAM koI pharaka nathI. nahIMtara laDAIne yogya hathiyAro kevI rIte banAve ? rAjAo prAyaH dhoriyA (nIka)nA pANI samAna hoya che, jethI dhUrto jyAM laI jAya tyAM ja vaLe che. potAnA puruSane mokalI khAtarI karI. atikrodhI thayelA rAjAe parivAra sahita kalpakane ati gaMbhIra (UMDA) kUvAmAM nAkhyo. kUvAmAM rahelA badhAne eka setikA kodrava bhAtanI ane eka kAvaDa pANInI apAya che pachI te potAnA kuTuMbane kahe che ke mArA kuLano pralaya Avyo che. je sattva dharIne kuLano uddhAra kare ane vairano badalo laI zake te A bhojana jame bIjo nahIM. kuTuMbIoe kahyuM ke tamArA sivAya bIjAnI AvI zakti nathI tethI tame ja A bhojana karo ane bAkInA badhA anazana karI devalokamAM gayA. te bhojanane jamIne kalpaka prANa dhAraNa kare che. (16) sImADAnA rAjAomAM A vAta phelAI ke putra ane patnIo sahita kalpaka maraNa pAmyo che pachI sAhasI thayelA teo jaladIthI pATalIputrane cAre bAjuthI moTI senAthI ghero ghAle che ane bhIMsAyelo naMda ekAeka nirAnaMda thayo. bIjA koI upAyane nahIM jotA jelanA adhikArIne pUche che ke zuM kalpakanA parivAramAMthI atizreSTha buddhithI yukta koI putra, strI ke dAsI te kUvAmAM che?kemake Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 167 lokamAM teno parivAra buddhizALI saMbhaLAya che. jelanA rakSaka puruSoe kahyuMH he deva ! temAM koi che ja je bhojanane grahaNa kare che. temAM mAMcIne aMdara nAkhI tenA upara besADIne kRza za2I2I kalpaka bahAra kaDhAyo. vividha prakAranA auSadhothI sazakta zarIravALo karAyo. killAnI upara caDhAvI, ujjvaLa veSa paherAvIne suMdara AkRtivALA kalpakane rAjAone batAvAyo. te rAjAo kSaNathI bhayabhIta thayA to paNa naMdane kSINa sAmagrIvALA jANIne sArI rIte adhika upadravo karavA lAgyA. pachI naMde teone lekha mokalyo ke tamArAmAMthI sarvane mAnya evA koine mokalo jethI tenI sAthe ucita saMdhi ane bIjuM paNa karIe. kalpaka nAvaDImAM besI gaMgA mahAnadInI madhyamAM rahyo tyAre teoe puruSa mokalyo. nadImAM baMne thoDA aMtarathI maLyA. pachI kalpaka maMtrI hAthanI saMjJAthI tene ghaNuM kahe che. jemake-- nIce upara zeraDIno bhAro chedAye chate ane nIce upara kANuM karAyela dahIMno ghaDo ekAeka bhUmi para paDe chate zuM thAya te tuM he bhadra ! kahe. vyAmohane utpanna karanArA vacanane bolIne kalpaka jaladI pradakSiNA karIne pAcho pharIne jaladI Avyo. pelo paNa kalpakanA vacanono 5ramArtha nahIM samajAvAthI ati vilakho thayelo, lajjAvALo puchAyelo pAcho gayo. rAjAoe maMtraNAnI hakIkata pUchI to paNa te kaMipaNa kahevA samartha thato nathI ane kahe che ke baTuka bahu bole che. teoe jANyuM ke A klpaka vaDe vaza karAyo che je amArA hitamAM nathI nahIMtara atikuzala kalpakane bahu pralApa karanAra kema kahe. cittamAM bhrama thavAthI te daze dizAmAM nAzI gayA. kalpake rAjAne kahyuM ke AonI pAchaLa paDo. naMde teonA hAthI ghoDA grahaNa karyA ane chAvaNImAM raheluM ghaNuM dhana grahaNa karyuM. rAjAe kalpakane pUrvanA pada upara sthApana karyo. potAnI buddhithI sarva paNa rAjyakAryane vaza karyuM ane pUrvanA virodhI maMtrIne atyaMta rodhamAM nAkhyo. atitIkSNa paNa baLato dAvAgni' mULanuM rakSaNa kare che, arthAt mULane bALato nathI. jyAre mRdu ane zItala pANIno pravAha mULa sahita vRkSanA samUhane ukheDe che (nAza kare che). AthI vicAraNA karatA teNe kevaLa sAmathI ja rAjyalakSmIne nahIM sahana karatA zatruone mULathI ukheDI nAkhyA. jema agnimAMthI pasAra thayeluM suvarNa ghaNA tejane dhAraNa kare che tema kaSTamAMthI pAra utarelo te ati tejavALo thayo. ati ugra vairAgyathI teNe jina caityonI pUjAdi karavAthI jinezvaranA dharmanI parama unnati karI. pavitra zIlavALI kulabAlikAone paraNIne potAnA vaMzanI vRddhi karI ane baMdhuvargane parama saMtoSa pamADyo. jaNAyo che saMpUrNa arthazAstra jenA vaDe evA tene A vainayikI buddhi hatI. jinapravacananI uttama ArAdhanA karI, kALe te svargamAM gayo. (120) athavA somaka nAmano citrakArano putra AnA viSe udAharaNa che. jema somakane A (vainayikI) buddhi thai tene huM ahIM kahIza. 1. dAvAgni- mULa e vRkSanuM hradaya che. mULa salAmata hoya to vRkSa pharI thavAnuM che. mULa nAza pAmatA vRkSa avazya nAza pAme che. ahIM dAvAgni vRkSanA hRdaya samAna mULane bALI zakato nathI. mULa jamInamAM aMdara utarela che tethI dAvAnaLano viSaya banato nathI tethI dAvAnaLa zAMta thayA pachI pANI Adi sAmagrI maLatA pharI vRkSa thai jAya che. himAdithI ThaMDuM thayeluM pANI jamInamAM utarI mULano nAza kare che. tethI vRkSa nAza pAme che. tema dAvAgni samAna daMDAdi nIti mULane nAza karI zakatI nathI jayAre himAdi zItala pANInI jema sAmAdi nIti mULamAMthI zatrurUpI vRkSano nAza kare che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 upadezapada : bhAga-1 vainayikI buddhi viSe somaka citrakAranuM dRSTAMta sAketa nAmanuM nagara che, tenA IzAna khUNAmAM sarva artha sAdhavAmAM samartha, ati ramaNIya sUrapriya yakSanuM maMdira che. tyAM Avela paTamAM nitya ramya mahotsava pravarte che. pavananA baLathI pharakatA sapheda dhvaja paTanA ADaMbarathI te maMdira manohara lAgatuM hatuM. jene dvArapALanuM sAnidhya che evo te yakSa vividha prakAranA citrakarmothI dara varSe citarAya che ane teno mahAmahotsava karAya che. paraMtu citaravA mAtrathI te ja citrakArane haNe che, arthAt je citrakAra tenuM citra dore che te citrakArane yakSa mArI nAkhe che. jo citaravAmAM na Ave to apAra (bhayaMkara) mArine vika che. prANanA bhayathI citrakAro pobArA bhaNI gayA ane rAjAe vicAryuM ke jo Ane citaravAmAM nahIM Ave to amAro paNa vadha karaze. bhAgI jatA sarve citrakArone rokyA ane mArgamAM palAyana thayelA sarva citrakArone pakaDIne bhegA karyA ane badhAnA nAmo kAgaLamAM lakhyA, arthAt badhAnA nAmanI ciThThio lakhI ane eka ghaDAmAM nAkhI sIla karyuM, arthAt mudrA lagAvI. je varase jenuM nAma nIkaLe che te varase yakSane citare. e pramANe ghaNo kALa jeTalAmAM pasAra thayo tyAre kyAreka zreSTha kauzAMbI nagarImAMthI eka citrakArano putra pitAnA gharethI bhAgI sAketapuramAM citrakArane ghare Avyo. te sthavirAe tene potAnA putranI jema rAkhyo. potAnA kAryamAM rata teonA divaso maitrIpUrvaka pasAra thAya che. (11) have koIpaNa rIte te varase virAnA putrano vAro Avyo. te ativiSAdamukhI pharI pharI rovA lAgI. teNe kahyuM: he mAta ! tuM raDa nahIM. huM kharekhara ahIM A prasaMgane saMbhALI laIza. zuM tuM mAro putra nathI ? mArA putranA maraNamAM je duHkha che te tArA maraNamAM paNa che. A pramANe bolatI paNa sthavirAne teNe tenA madhura vacanothI zAMta karI. tethI he mAta ! tuM zokane choDIne nirAkula rahe. teNe upAya jANyo ke vinayathI devo prasanna thAya che tethI ahIM mAre uttama vinaya sahita vartavuM joIe. pachI teNe chaThTha bhaktano tapa karyo. brahmacaryAdi vrata tathA vinaya karyo ane varNa, pIMchI, koDiyo vagere sarva navA karyA. snAna karI dazIvALA vastra paherI, ATha paDavALI muhapattithI mukhabaMdha karIne navA kaLazothI pakSAla karIne tenI premapUrvaka stavanA kare che. pachI pagamAM paDIne kahe che ke ahIM mAro je aparAdha thayo hoya te kSamA karo. pachI khuza thayelo yakSa kahe che ke tane je game te eka varadAna mAga. te kahe che ke lokamArine na kara. A ja mAruM varadAna che, arthAt A ja varadAna huM mAMgu chuM. yakSa kahyuM: jema tuM mArA vaDe haNAyo nathI tema bIjAne paNa huM nahIM haNuM. huM tArA upara ghaNo khuza thayo chuM tethI bIjuM varadAna mAga. dvipadAdinA eka dezane koIka rIte joine tenA samagra paNa rUpane joyA mujaba huM AlekhI zakuM. A pramANe teNe varadAna mAMgyuM tyAre yakSe kahyuM ke ema thAo, huM samyak svIkAruM chuM. pachI te rAjA taraphathI satkAra ane sAdhuvAdane (prazaMsAne) pAmyo. (22). Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 upadezapada : bhAga-1 pachI te kauzAMbI nagarImAM gayo jyAM zatAnIka nAme rAjA che. te koika vakhata siMhAsana upara beThelo dUtane pUche che ke evuM zuM che ke je bIjA rAjAone che te mArA rAjyamAM nathI? teNe kahyuM he deva ! tArA rAjyamAM eka citrasabhA ja nathI. duHsAdhya paNa kAryo devone manathI siddha thAya che ane rAjAone vacanathI siddha thAya che. tatkaNa te nagarImAM rahetA sarve citrakArone bolAvyA. pachI te sabhAno vibhAga karIne sarva upakaraNothI sahita citrakAro sabhAne citaravA lAgyA. je bAju aMtaHpura che te bAjunI dizAno vibhAga labdha varadAna citrakArano Avyo. have koI vakhata gavAkSamAM rahelA teNe mRgAvatInA pagano aMguTho joyo. te uttama devI rAjAnI haMmezA paNa atiparama premapAtra che. pachI citrakAraputre joyA mujaba tenuM saMpUrNa citra doryuM. AMkhanI khilavaTa karavAnA avasare ati upayogavALo hovA chatAM hAthamAMthI kAjaLanuM eka biMdu nIce sAthaLa upara paDyuM ane bhUMsI nAkhyuM. pharIthI paNa tema ja thayuM. A pramANe jeTalAmAM traNavAra AvuM thayuM tyAre manathI vicAryuM ke A A pramANe ja hovuM joie tethI ema ja rahevA devuM zreya che. citrasabhA taiyAra thaI. rAjA vinaMti karAyo ke he deva ! citrane juo. suprasanna cittavALo rAjA jovA lAgyo. bArIkAIthI nirIkSaNa karatA teNe mRgAvatInuM citra ane biMdu joyuM. kharekhara ANe mArI patnIne bhraSTa karI che. manamAM gusso karIne citrakAra putranA vadhanI AjJA karI. citrakAronI TUkaDI bhegI thaI kahyuM ke A devatAI varadAnavALo che. mAravA yogya nathI. rAjA kahe che ahIM varadAna maLyAnI zuM khAtrI che? kubbA dAsInA mukhamAtra jovAthI kujA dAsIne dorI vizvAsa karAvyo to paNa mAro krodha avaMdhya che ke AnA saMDAsAne dUra karo. ane dezapAra karAyelo te sAMketapuramAM gayo. te ja surapriya yakSanI sevA karI. prathama upavAsane aMte yakSe kahyuM ke tuM DAbA hAthathI dorI zakaze. A pramANe pharI paNa jeNe yakSa pAsethI varadAna meLavyuM che evo te zatAnIka rAjA upara ati duHsaha dveSane kare che ane kaSTamAM nAkhavAnA upAyo vicAre che. eka phalakamAM mRgAvatInuM atizaya suMdara citra AlekhyuM ane ujjainInA caMDapradyota rAjAne batAvyuM. rAjAe zreSTha rUpa joyuM ane puchyuM: A konuM rUpa che? mRgAvatInA rUpane jANIne tatkSaNa ja teNe kauzAMbI rAjAnI pAse ati dArUNa dUta mokalyo. A je tArI mRgAvatI strI che tene tuM mane jaladIthI arpaNa karI nahIMtara AvatA evA mAro saMgrAmamitra thA, arthAt yuddha karavA sajja rahe. (41) - pachI bhRkuTinA bhaMgathI bhayaMkara karAyuM che lalATa paTTa jenA vaDe evA zatAnIke ghaNo tIraskAra karIne dUtane hAMkI kADhyo. dUtanA vacanathI krodhe bharAyuM che. mana jenuM evo te avaMtinAtha sarva sainyane laI kauzAMbI nagarI tarapha cAlyo. yamadaMDAkAra jevA tene jhaDapabhera 1. saMDAsA eTale aMguThA ane AMgaDInA TeravAne aDALatA je racanA thAya che. rAjAe aMguThAne kapAvI. naMkhAvyo jethI saMDAso na thaI zake. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 upadezapada : bhAga-1 Avato sAMbhaLIne alpa sainyavALo te rAjA atisAranA rogathI maraNa pAmyo. kharekhara A udayana nAmano mAro atibALa putra paNa nAza pAmaze ema sthiracittathI mRgAvatI vicArIne caMDapradyotanI pAse jaladIthI dUtane mokalI saMdezo kahevaDAvyo ke A kumAra bALaka che mAruM tamAre ghare AvavA pachI sAmaMta rAjAo Ano parAbhava karaze ane najIkamAM rahelo bIjo koI A bALakane herAna na kare mATe prastuta kAryane hamaNAM avasara nathI tethI vilaMbane sahana karo. te kahe che ke huM ciMtA karanAro hovA chatAM koNa tema karavA samartha thAya ? mRgAvatIe kahyuM ke sApa osIke rahelo che ane gArUDI so yojana dUra rahelo hoya to avasare zuM karI zake? A pramANe kahevaDAvyuM chatAM daDha rAgane pAmelo zAMta thato nathI, arthAt kAmano Aveza aTakato nathI tyAre mRgAvatIe kahevaDAvyuM ke to pachI kauzAMbIpurIne susajja karAvo. teNe svIkAryuM. kevI rIte karAvuM? ujajainInI ITo majabuta hoya che tethI te ITothI A nagarIne pharato vizALa majabuta killo karAvo. manopriya janathI vinaMti karAto kAmathI pIDAyelo puruSa moTuM kArya hoya to paNa zuM zuM nathI Apato ! ane zuM zuM nathI karato ! tyAre te rAjAnA parivAra sahita cauda vazavartI rAjAo kauzAMbI ane ujjainI nagarInI vacce moTA AMtarAnA mArgamAM rakhAyA. puruSa paraMparAthI teo vaDe ITo lavAI ane kauzAMbI nagarIne pharato himAlayanA AkAra jevo killo baMdhAyo. pachI mRgAvatIe kahyuM ke- dhAnyAdithI rahita evI A nagarIthI zuM ? zraddhApUrNa rAjAe te nagarIne dhana dhAnyathI bharI. "zukrAcArya je zAstrane bhaNyA, bRhaspati je zAstrane bhaNyA te sarva zAstra svabhAvathI ja strInI buddhimAM pratiSThita che." A vacanane anusaratI teNe pUrvoktine vizeSarUpe sArthaka karI batAvI. rodhathI asAdhya evI te zreSTha nagarI sajja (taiyAra) karAI. teNe ciMtavyuM ke te gAma-nagarAdi dhanya che jemAM sarva jagatanA jIvonuM vAtsalya karanAra carama tIrthaMkara vIrajinezvara vicare che. jyAM paracakra-duSkALa-akAla maraNa vagerene atyaMta dUra karatA, lokonA manane AnaMda karatA evA svAmI jo hamaNAM mArA puNyathI ahIM padhAre to tyAga karAyo che rAga jenA vaDe evI huM tenA caraNa-kamaLamAM dIkSAne lauM. tenA manobhAvane jANIne, paropakAramAM eka mAtra rativALA, mahAbhAga evA mahAvIra paramAtmA dUra dezAMtaramAMthI AvIne IzAna khUNAmAM caMdrAvatAra udyAnamAM samovasaryA. vairano upazama thayo, cAreya nikAyanA devo AvyA. teoe sarvajIvonuM jANe zaraNa na hoya evuM eka yojana pramANa pRthvInuM AbhUSaNa rUpa samovasaraNa kSaNathI ja banAvyuM. UMcI karAyela patAkA ane dhvajAonA samUhathI mathita karAyA che sUryanA kiraNo jenA vaDe evA traNa maNi, suvarNa ane rUpyamaya gaDha banAvAyA. seMkaDo zAkhAothI DhaMkAyuM che pRthvItaLa jenA vaDe, moTA pAMdaDAothI gherAyelo che AkAzano vistAra jenA vaDe, be prakAranI chAyAne karanAro evo zreSTha azoka vRkSa racAyo. zaradaRtunA caMdranI 1. be prakAranI chAyA- be prakAranI chAyA eTale dravya chAyA ane bhAva chAyA. sUryanA tApathI rakSaNa kare te dravya chAyA ane viSaya ane kaSAyanA saMtApathI jIvanuM rakSaNa kare te bhAva chAyA. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 171 kAMti jevo rUpavAna, atyaMta parAbhava karAI che motInI ujvaLatA jenA vaDe evo pracaMDa veliya ratnano pracaMDa daMDa ane traNa chatro karAyA. ati jhagajhagAyamAna ratnanA kiraNonA samUhathI zobhita, haraNa karAyo che aMdhakArano samUha jenA vaDe ane himagirinA zikhara jevuM UMcuM siMhAsana karAyuM. zvetasuMdara cAmarothI vIMjhAtuM che zarIra jenuM evA vIra jinezvara tenI upara beThA. vagADAyelI duMdubhinA gaMbhIra nAdathI dizAono aMta purAyo. mRgAvatI vagere nagarano loka ane pradyota rAjA tyAM bhegA thayA. tIrthaMkaranI pUjA vagere satkAra karAyo. prabhue amRtavarSA samAna vANIthI dharmakathA zarU karI. dharma kahevAto hato tyAre arthAt dezanA cAlatI hatI tyAre eka bhIla jevo mANasa Avyo. (70) loka pravAdanA vazathI arthAt lokamAM cAlatI vAtathI kharekhara ahIM A koI sarvajJa che ema A nizcayane dharato manamAM bhagavAnane puchavA lAgyo. te vakhate jagatanA jIvonA baMdhu evA bhagavAne kahyuM: he saumya ! tuM vANIthI pUcha (moTethI bolIne pUcho kAraNa ke ghaNAM jIvo bodhine pAmaze. A pramANe prabhue kahyuM tyAre lajjita manathI pUchyuM: he bhagavan! jA sA sA sA ? arthAt je te hatI te te che ? hA, ema. prabhu bolyA tyAre gautamasvAmIe pUchyuM: je te hatI te te che ? enAthI ANe zuM pUchyuM? pachI bhagavAna AnI AraMbhathI mAMDI aMtasudhI hakIkata pragaTapaNe kahe che. (74) jemake- A bharatakSetramAM uttama nagaromAM agresara evI caMpA nAmanI nagarI che. temAM eka strI lolupa sonI rahe che. te je rUpaguNamAM manohara hoya evI kanyAne pAMcaso suvarNa ApIne gauravapUrvaka paraNe che. A pramANe te pAMcaso kanyAone paraNyo. te dareka strInA tilaka sahita cauda alaMkAro karAve che. je divase jenI sAthe bhoga bhogavavAne icche che te divase tene sarva aMlakAra paheravA Ape che, bIjA divasomAM nahIM. te atyaMta IrSyALu che tethI kyAreya ghara choDato nathI. bIjA koIne gharamAM AvavA deto nathI, mitrane paNa nahIM. anya divase atyaMta Agrahane vaza thaye chate mitranA ghare vartatA prasaMgamAM gayo. strIoe vicAryuM ke ghaNAM kALapachI patinI gerahAjarImAM aMkuza vinAno arthAt jemAM IcchA mujaba vartI zakAya tevo A prasaMga ApaNane prApta thayo che tethI snAna-zaNagAra ane alaMkArane paherIzuM. badhI strIoe sarva kArya te ja pramANe karyuM. hAthamAM arIso laIne teo jeTalAmAM sAthe ja jue che teTalAmAM ekAeka sonI Avyo. ati krodhathI lAla thaI che AMkho jenI evo te strIone anya svarUpavALI joIne hAthathI pakaDIne eTalAmAM ekane pITe che teTalAmAM tenA prANa gayA. bIjIoe vicAryuM ke gusse thayelo amane paNa mAraze tethI AnA upara arIsAno Dhagalo karIe. pachI pati upara cAraso navvANuM arIsA pheMkyA eTale te paNa maryo. tatkSaNa ja teo khedane pAmI aho ! kevuM aNaghaTatuM thayuM ! Ao patine mAranArIo che ema lokamAM apayaza phelAze tethI hamaNA paNa maravAno avasara che ane te ja karIe, e pramANe sarve eka vicAravALI thaI. daravAjAne baMdha karI gharamAM agni saLagAvI potAnA jIvitano tyAga Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 upadezapada : bhAga-1 karyo. sAnukaMpa bhAva, pazcAtApa ane akAma nirjarAthI sarvane A parvatamAM manuSyabhava maLyo. paNa te sonI ArtadhyAnane kAraNe tiryaMca thayo ane je prathama strI haNAI hatI te eka bhavane AMtare brAhmaNa kuLamAM bALaka thaI ane jyAre tene pAMcamuM varasa jaI rahyuM che tyAre te sonIno jIva tiryaMca bhavane choDIne te kuLamAM atIva rUpavatI putrI rUpe thayo. bALapaNamAM paNa tene ati utkRSTa veda udaya pAmyo. zarIre dAha thayo ane haMmezA raDe che, pairya arthAt zAMti pAmatI nathI tethI te bALaka tenA peTa upara khaMjavALatA yonidvArane sparza karyo tyAre te rotI baMdha thaI. mArA vaDe lAMbA samayathI zAMta karavAno Avo upAya zodhAyo che ema jANyuM (mAnyuM). te divasa ane rAta lajjA choDIne paNa te pramANe karavA lAgyo. pitAe jANyuM eTale mArIne gharamAMthI kADhI mukyo. ati utkRSTa vedanA udayathI, yuvAna avasthA pAmyA pahelA teNI zIlathI bhraSTa thai. ane te bALaka jaladIthI duSTazIlapaNAne pAmyo. je corapallimAM eka cora ocho hato temAM bhaLI jaI pAMcasonI saMkhyA pUrI karI. teo haMmezA paraspara premathI baMdhAyelA rahe che. paNa te pati vinAnI brAhmaNaputrI ekalI rakhaDatI eka gAmamAM gaI. coro te gAmane lUMTavA lAgyA. ane A navayauvanA che ema jANI kaMIka vyakta karAI che potAnI bhoga rUcI jenA vaDe evI te kramathI badhA vaDe bhogavAI. A pramANe kALane pasAra kare che. teone ciMtA thaI ke A ekalI varAkaDI amArI kAmakrIDA mardanane kevI rIte sahana karaze ? tethI bIjI strI lAvIe. kyAreka bIjI strI lavAI ane tene joIne A brAhmaNaputrI matsara vazAt tenA chidro zodhavA lAgI. baMne paNa ghaDA hAthamAM laI pANI bharavA kUvA upara gaI. pahelIe bIjIne kahyuM: hale ! kUvAmAM jo kaMipaNa dekhAya che? te jovA lAgI eTale dhakko mArIne tene temAM ja (kUvAmAM ja) nAkhI dIdhI. ghare AvIne kahe che ke potAnI strInI tapAsa karo. teoe jANyuM ke ANe pelIne mArI che emAM koI zaMkA nathI. pachI brAhmaNaputrane A haiyAmAM khaTakyuM (lAgI AvyuM). A pApathI haNAyelI mArI bahena che bIjI koI nathI. sarvajJa, ane sarvadarzI bhagavAna mahAvIra kauzAMbI nagarImAM AvelA che ema saMbhaLAya che tethI huM tyAM jAuM. AvIne A vacanathI pUche che- sA sA sA sA je te hatI te te che, arthAt je mArI bahena hatI te amArI strI che. prabhue kahyuM hatuM, je tArI bahena hatI te ja tamArI strI thaI che. A pramANe prabhue dezanA ApI tyAre parSadA tIvra saMvegane pAmI. kharekhara saMsAramAM thanAro mohavikAra jIvane kevo paDe che ! manathI anAkula (svastha) thaI teNe (brAhmaNaputre) bhagavAnanI pAse dIkSA lIdhI. buddhi che dhana jenuM evA bIjA paNa ghaNA bhavyajIvo bodha pAmyA ane devI mRgAvatI paNa vaMdIne A pramANe bolI ke avaMti rAjAne pUchIne pachI huM tamArI pAse dIkSA laiza. jeTalAmAM te moTI sabhAnI vacce pradyotane pUche che teTalAmAM tatkSaNa pAtaLA paDelA rAgavALo te lajjALuM thayo. tene rokavA samartha thato nathI. tenA vaDe rajA apAyelI te kumAra rU5 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 upadezapada : bhAga-1 thApaNanuM sthApana karIne, arthAt kumArane caMDapradyota rAjAne bhaLAvIne dIkSA lIdhI. pradyota rAjAnI aMgAravatI vagere ATha paNa rANIoe mRgAvatInI sAthe te ja vakhate dIkSA lIdhI. te brAhmaNa putre coronI pallimAM jaIne pAMcaso corone pratibodha karyo. jagatagurue mRgAvatI AryAne caMdanabALA AryAne soMpI. ane tene sAdhu sAmAcArInI pariNati thaI. (113) have koIka vakhata vihAramAM sUryacaMdra potAnA (mULa) vimAnamAM ja beThelA bhuvananAthane vaMdana karavA mATe AvyA. baporapachInA samaye samagra sAdhvIo paNa AvI. pAchA pharavAnA samayane jANIne bAkInI AryAo vasatimAM (upAzrayamAM) AvI. AryA mRgAvatI paNa udyotathI ThagAyelI chatI caMdra-sUryanuM darzana hatuM tyAM sudhI tyAM ja rahI. have caMdra-sUrya ativegathI dUra dezAMtaramAM gayA eTale ghora aMdhAruM thayuM. tethI te kaMIka vilakhI thaI. eTalAmAM upAzrayamAM pravezI teTalAmAM sAdhvIoe Avazyaka kriyA karI lIdhI hatI. guruNIe kahyuM: nirmaLakuLamAM janmelI, jagatanA ziromaNi jinezvara vaDe apAyelI che dIkSA jene evI he Arya ! AvI rIte rAtre vihAra kema karyo ? pachI mRgAvatI pravartinInA pagamAM paDI khamAvavA lAgI, mArA aparAdhanI kSamA karo, pharI nahIM karuM. A mahAnubhAvA pravartinI sakala lokane namanIya che. mArA pramAdathI meM kema Ane asaMtoSI karI? A pramANe saMvegamAM tatpara potAnA duzcaritrane vAraMvAra jeTalAmAM niMde che teTalAmAM jagatamAM zreSTha evuM kevaLajJAna utpanna thayuM. nidrAnA vasathI caMdanA AryAno hAtha zavyAnI bahAra gayo ane sApa te dizAmAM AvavA lAgyo. jeTalAmAM mRgAvatIe hAtha upADIne zA upara rAkhyo teTalAmAM caMdanA jAgI gaI. mAro hAtha zA mATe upADyo? mRgAvatI kahe che ke he bhagavati ! ahIMthI nAga gayo eTale. caMdanA- kevI rIte jANyuM. mRgAvatI- jJAnAtizayathI. caMdanA- te jJAna pratipAti che ke apratipAti ? te kahe che- he bhagavati ! te jJAna apratipAti che. bhAvapUrvaka micchA mi dukkaDa karavAmAM tatpara caMdanAe vicAryuM ke meM nidrAmamAdathI utpanna thayuM che kevaLajJAna jene evI AnI AzAtanA karI. A pramANe eka kSaNa pracaMDa vairAgyane pAmI. pachI tene lokAloka prakAzaka jJAnAtizaya utpanna thayo, arthAt kevaLajJAna thayuM. karmamaLano nAza karI kALakrame te baMne anaMta, nirmaLa evA siddhi gati nAmanA parama sthAnamAM gaI. A prAyaH prasaMga anusAra kahyuM. ahIM vainAyikI buddhinA sAravALA somakasAtheno prasaMga (prayojana) che paNa bIjAnI sAthe nahIM. (128) gAthA akSarArtha- ahIM ja vainAyikI buddhinA viSayamAM dhana upArjananA upAyane jaNAvanAra evA arthazAstramAM sAma-dAma-daMDa svarUpa nIti sUcaka bRhaspati praNIta pUrve ja tArarUpe upanyasta karAyela zAstramAM kalpaka maMtrI udAharaNa che. 1. somaka-ahIM vainAyikI buddhi vize somaka citrakArano prasaMga che. mRgAvatIno prasaMga tenA saMbaMdhavALo che eTale ahIM kahyo che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 upadezapada : bhAga-1 prazna- lpakamAM vaiyikI buddhi hatI ema zenAthI jaNAya che? uttara-zeraDI ane dahIMnA dRSTAMtathI jaNAya che. jemake- zeraDInA sAThAonA bhArAone ane Adi zabdathI dahIMnA mATalAne yathAkrama uparathI ane nIcethI tathA chedathI ane bhedathI duzmana vaDe mokalAyelA pradhAnano mati moha karIne kArya sAdhyuM te vaiyikI buddhinuM dRSTAMta che. yakSaprayukti eTale ke surapriya yakSanI vArtA e kahevAyela svarUpavALuM (vainAyikI buddhinuM) udAharaNa che. kevI rIte ? jemAM nagaranA lokono kSaya thato hato tevA kRtyamAM kSayano upazama karavA rUpa vyApAra vainAyikI buddhinuM udAharaNa che. athavA koDiyuM upalakSaNathI kaLaza, pIMchI, raMga vagere citrakAra putre navA laI tenI AgaLa rAkhI yakSanA upazamano upAya karyo te vainAyikI buddhinuM udAharaNa che. ahIM arthazAstranI bhAvanA A pramANe che. nahIM vaza thayelo zatru samyagU yojelA sAmAdi nIti bhedothI vaza karavo. jemake- he putraka! tuM bhaNa, savAre tane lADu ApIza athavA tuM nahIM bhaNe to bIjAne ApI daIza, chatAM paNa tuM nahIM bhaNe to tArA be kAna kheMcIza. citrakAra putre 42do vinaya che te sAma. pra2no cha. (108) lehe livIvihANaM, vaTTakkheDDeNamakkharAlihaNaM / piTThimmi lihiyavAyaNa-makkharaviMdAicuyaNANaM // 109 // lekha iti dvAropakSepaH / tatra 'lipividhAnaM lipibhedo jnyaatm| taccASTAdazadhA - "haMsalivI bhUyalivI, jakkhI taha rakkhasI ya boddhavvA / uDDI javaNi phuDukkI, kIDI daviDI ya siMdhaviyA ||1||maalvinnii naDi nAgari, lADalivI pArasI ya boddhvvaa| taha animittA NeyA, cANakkI mUladevI ya // 2 // taddezaprasiddhAzcaitAH / tatra kila kenacidrAjJA kasyacidupAdhyAyasya nijaputrA lipizikSaNArthe samarpitAH, te ca durlalitatayA AtmAnaM niyantraya na zikSitumutsahante, api krIDantyeva / tato rAjopAlambhabhIruNA upAdhyAyena 'vaTTakkheDeNamakkharAlihaNaMti' vRttAnAM khaTikAmayagolakAnAM khelanaM krIDanaM taiH saha kRtam / tena cAkSarapAtAnurUpatadgolakapratibimbadvAreNAkSarANAmakArAdInAmAlekhanaM kAritAste, te hi yadA zikSyamANA api na zikSAmAdriyante tata upAdhyAyena tatkrIDanakamevAnuvartamAnena tathA golakapAtaM zikSitaM yathA bhUmAvakSarANi samutpannAnIti / yadvA "piTThimmi' tti bhUrjapRSThAdau likhitAnAmakSarANAM yadvAcanaM tad vainayikI buddhiH / tathAkSarabindvAdicyutajJAnaM akSarasya varNarUpasya bindoH prasiddhasyaivAdizabdAnmAtrAyAH 1. he putraka ! tuM bhaNa, (ahIM sudhI sAma nIti) savAre tane lADu ApIza (dAmanIti) nahIM bhaNe to bIjAne ApIza (bheda nIti) ane chatAM nahIM bhaNe to tArA be kAna kheMcI laIza. (daMDa nIti) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 upadezapada : bhAga-1 padAdezca cyutasya patrAdAvalikhitasya yajjJAnaM tadapi vainayikI / tatrAkSarasya cyutaM yathA"gomAyorbadaraiH pakvairyaH prado vidhIyate / sa tasya svargalAbhe'pi manye na syAt vaDhavAvanA " vinuzrutaM yathA-"sodhyApa vokanaM navya banaH zanivalitaH | dikartAvI date vo banne mAmAzrataH ? ''ti 2012 gAthArtha- lekha, lipinuM vidhAna, lakhoTIthI ramavuM, akSaranuM Alekhana, bhUpITha upara lakhavuM, likhitanuM vAMcana, kAnA-mAtrAthI hInanuM vAcana. (109) lekha' e pramANe dvAra parAmarza che. vaiyikI buddhi vize lipi bhedanuM udAharaNa che. te lipi aDhAra prakAre che. 1. haMsalipi 2. bhUtalipi 3. yakSa 4. rAkSasa 5. UDiyA 6. yavanI 7. phuDarI 8. kIra 9. drAviDI 10. siMdhI 11. mAlavI 12. naTI 13. nAgarI 14. lATalipi-gujarAtI. 15. pArasI-phArasI 16. animitta 17. cANakya lipi 18. mUladevalipi. A lipio te te dezamAM prasiddha che. tene viSe koIka rAjAe koIka upAdhyAyane lipi zikhavA mATe potAnA putro soMpyA ane teo duSTa ceNavALA hovAthI manane ekAgra karI bhaNavA IcchatA nathI paNa ramato ja rame che. pachI A putro nahIM bhaNe to rAjA Thapako Apaze evA bhayathI upAdhyAya teonI sAthe lakhoTI ramavA lAgyA ane te upAdhyAya teone sakArAdi akSarapAta anurUpa te goLAnA rUpaka(pratibiMba)thI akSaranuM Alekhana karAvavA lAgyA. teo jyAre zikhavADavA chatAM zikhatA nathI tyAre upAdhyAya lakhoTI ramavA vaDe karIne lakhoTIno pAta (goThavavuM) ja evI rIte zikhAvyo jethI bhUmi upara akSaronI AkRti racAI. athavA bhUpRSTha upara lakhAyelA akSaronuM vAMcana te vaiyikI buddhi che. tathA akSara, anusvAra, kAnA, mAtrA ke pada vagere nyUna lakhAyA hoya tevA patrane saMpUrNapaNe anusvAra ane kAnA, mAtrA AdipUrvaka vAMcavuM te jJAna paNa vainAyikI buddhinuM che. temAM apUrNa akSaravALA zabdanuM udAharaNa A pramANe che- pAkelA borothI ziyALane je pra(mo)da (harSa) thAya che tevo pramoda tene svarga maLI jAya to paNa na thAya ema huM mAnuM che. ahIM pramodamAM mo chUTI gayo hato tene pUrNa karIne vAMcavuM te vainAyikI buddhi che. biMdunI khAmIvALA akSaranuM udAharaNa- ThaMDIthI pIDAyelo hoya, mArgamAM rahelo hoya, hima paDato hoya tyAre evo koNa musAphara che je navA garama kabalane na Icche ? (ahIM kaMbala zabdamAM ka upara anusvAra chUTI gayo che.) 1. nakArAdi akSarapAta- upAdhyAya rAjaputro pAse evI rIte lakhoTIo goThavAve che jethI nakArAdi akSaro bane. 2. upAdhyAya pote ja bhUmi upara lakhoTI goThavI akSaro banAvI rAjaputro pAse vaMcAve che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 upadezapada : bhAga-1 gaNie ya aMkaNAso, aNNe u suvaNNajAyaNaM daMDe / AyavyayaciMtA taha, aNNe u hiyAyariyasaMkhA // 110 // gaNite ceti dvAramarAmarzaH / iha ca catvAryudAharaNAni, tadyathA-aGkanAzaH (1), suvarNayAcanaM(2), AyavyayacintA (3), hRtA bhautAcAryAzceti (4). tatrAGkanAzaH saMpannaH punarlabdhaH sajJAtam -dyUtakArANAM dyUtaM ramamANAnAM tallekhyakaM ca kurvatAM yadA kuto'pi duSprayogAt kasyacidaGkasya nAzo bhavati tadA prastutabuddhivazena teSAM punrpysaavunmiiltiiti| anye tu bruvate-'suvarNayAcanaM' cAmIkaraprArthanaM 'daNDe' rAjasaMbandhini sarvanagarasAdhAraNe patite sati jJAtam -kila kacinnagare kenacinnaranAthena daNDaH pAtitaH, kAraNikaizca cintitaM, mA loka udvijatAmiti vyutpattyAsau graahyH| tato bhaNitA nAgarikAstaiH parimitakAlavyavadhAnena suvarNaM dviguNatriguNAdilAbhamutprekSamANairyathA-"daNDamUlyapramANaM bhavatAM vibhajya suvarNaM rAjJo dAtumucitaM, svalpakAlAdeva tacca tattulyarUpameva dravyaM yathA haste bhavatAM caTiSyate tathA vidhAsyate, na kazcidasaMtoSo vidheyH"|dttNc tattaiH kAlAntare ca maharSIbhUtaM vikrIya kAraNikaistadviguNAdilAbho rAjabhANDAgAre nikSiptaH, mUladhanaMca teSAmeva samarpitamiti / anye tvityanuvartate-rAjyacintakAnAM kuTumbacintakAnAM ca prastutabuddhipradhAnAnAM puruSANAMrAjyeSu kuTumbeSuca Ayasya-pUrvadhanalAbhalakSaNasya vyayasya calabdhadhanaviniyogarUpasya yA cintA sA jJAtam / tatheti jnyaataantrsmuccyaarthH|mtimnto hi tAmrAlukAvadAyavyayayoH pravarttante; tathAhi-tAmrAlukA ghRtajalAdimutkalena mukhena gRhNAti, vyayaM cAtisaMkIrNamukhena nAlakena kroti| yato bahuLayakAlo'lpazcAyakAlaH, itItthameva vyavaharatAM sAMgatyamutpadyate iti / anye tu hRtabhautAcAryasaMkhyA prastutabuddhiviSayatayA vartate iti vyAkhyAnti,yathA-kenacitkRpAlunA kecidbhautAcAryAH kAJcidgambhIrajalAM saritamuttaranto jalapUreNa hriyamANAH smuttaaritaaH| teSAM ca prAgeva samavadhAritadazAdipramANaM svasaMkhyAnAM samakAlameva jaDatvenAtmAnaM vimucya parigaNayitumArabdhAnAM yadA prAkkRtasaMkhyA na pUryate tadA saviSAdamukhAste vilapitumArabdhAH yathA-eko'smAsu nadIpUreNa hRta iti / bhaNitAzca te saMprati samIpavarttinA kenacit, yathA-bho bhavatAmAtmA vismRto yadevaM gaNanamArabdhamiti // 110 // gAthArtha- gaNitamAM aMkanAza, bIjA daMDamAM suvarNa yAcana, Aya-vyaya ciMtA tathA anya hatA mAyArthI saMdhyA. (110) ti' meM prabhArI dvAra 52|mrsh cha. ma ya2. GELS24o cha. te bhA prabhA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 upadezapada : bhAga-1 1. aMkanAza 2. suvarNa yAcana 3. Ayavyaya ciMtA ane 4. tA bhautAcArya. temAM aMkanAza thaye chate aMkanI pharI prAptinuM udAharaNa- jyAre jugArIo jugAra rame che tyAre AkaMDAnI noMdhaNI karanArAone koIpaNa duSpayogathI koIka AMkaDo lakhavAno rahI jAya tyAre prastuta buddhithI te AMkaDone zodhI kADhe che. te gaNita saMbaMdhI vainayikI buddhi jANavI. bIjA AcAryo kahe che ke nagaramAM rAjasaMbaMdhI suvarNa bheguM karavA saMbaMdhI daMDa (kara) naMkhAyo temAM A udAharaNa che koI eka nagaramAM koika rAjAe prajA upara kara nAkhyo. pradhAnoe vicAryuM ke prajA kheda na pAme tema A vyutpattithI kara meLavavo. pachI parimita kALanA AMtarAthI be-traNa gaNA lAbhanI dhAraNA karatA kAraNikoe (kara UgharAvanArAoe) nAgarikone kahyuM: "tamAre daMDanI rakama daMDanA mUlya pramANa sonA rUpe rAjAne ApavI ucita che te alpakALathI ja teTalI daMDanI rakama tamArA hAthamAM pAchI AvI jaze tema ame karazuM mATe tamAre kheda na karavo ane teoe sonuM ApyuM. kAlAMtare sonuM moMghu thayuM. kAraNikoe veMcI be-traNa gaNo napho karyo ane rAjabhaMDAramAM jamA karAvyo ane mULa dhana teone pAchuM ApyuM. bIjA AcAryo A pramANe kahe che- rAjyaciMtA karanAra ane kuTuMba ciMtA karanAra evA vainayikI buddhine dharanArA zreSTha puruSo rAjyamAM ane kuTuMbamAM dhananI kevI rIte apUrva Avaka thAya temaja meLavela dhanano kevI rIte sadvyaya thAya enI je ciMtA kare te vaiyikI buddhinuM udAharaNa che. tathA zabda bIjA dRSTAMtanA samuccaya mATe che. matimato kharekhara tAMbAnI kITalInI jema Aya ane vyayamAM pravarte che. te A pramANe tAMbAnI kITalI ghI-pANI Adine moTA DhAMkaNathI grahaNa kare che ane vyaya ati sAMkaDA mukhavALA nALacAthI thAya che, tethI vyaya kALa ghaNo vadhAre che ane Aya kALa ghaNo alpa che. AnI jema vyavahAra karanArAone AnI kITalInI) upamA ghaTe che. bIjA AcAryo haraNa karAyela bhautAcAryanI saMkhyA vaiyikI buddhino viSaya che ema vyAkhyAna kare che. jemake koIka kRpALue koika gaMbhIra (UMDA) pANIvALI nadIne utaratA taNAI 1. jemake koI cAra jugArIo ramIthI jugAra rame che. temAM eka jugArI 25 poITathI jItyo. bIjo jugArI 5 poMITa hAryo, trIjo jugArI 9 poMITa hAryo ane cotho jugArI keTalA poMITa hAryo te lakhavAnuM bhulAI gayuM. pAchaLathI khabara paDatA pa+9 no saravALo 14 thAya te 25 mAMthI bAda karatA 11 vadhe che mATe cotho jugArI 11 poMITa hAryo che ema nakkI thAya che. 2. vyutpatti- vadhArAnI je upaja thAya temAMthI mAre grahaNa karavuM jethI loko upara bojo na paDe. 3. kITalImAM bharavAnuM mukha ghaNuM moTuM hoya che. temAMthI bIjImAM ThAlavavAnuM mukha (nALacuM) ghaNuM sAMkaLuM hovAthI parimita ThalavAya che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 upadezapada : bhAga-1 jatA keTalAka bhautAcAryone bahAra kADhyA ane pUrve ja teonI svasaMkhyA daza hatI pachI gaNatarInA samaye ja jaDatAnA kAraNe potAne choDI gaNatarI karI tyAre pUrvanI saMkhyA thatI nathI. tyAre vilakhA mukhavALA vilApa karavA lAgyAM. jemake- amArAmAno eka nadIpUramAM taNAI gayo. pAse rahelA koIke tene kahyuM: are ! tamo je gaNatarI karo cho temAM potAnI gaNatarI 2ta nathI ThethI mAma thAya che. (110) kave sirAhaNANaM, talle tattha vi tiricchamAhaNaNaM / aNNe NihANasaMpattuvAyamo biMti eyaM tu // 111 // kUpa iti dvAraparAmarzaH / zirAyA jalodgamapravAharUpAyA jJAnamavagamaH, kathamityAha-bhUmimadhyagatatathAvidhakUpakArAdiSTakhAtapramANarUpArAdhane'pi khAtakAnAM yadA jalaM na pravarttate tadA tulye khAtapramANasadRze bhAge tatrApi tasminneva kUpe tiryagvAmadakSiNAdirUpe AhananaM pANiprahArAdinA tADanaM kRtam / ayamatra bhAvaH-vacit kaizcid grAmeyakAdibhiratIvasvAdujalArthibhirananyopAyaM jalamavabudhyamAnaiH kazcit kUpakArastathAvidhAJjanavazena bhUmigatAni jalAnyavalokamAnaH pRSTaH 'kimasyAM bhuvi jalamasti navA ?' iti / uktaM ca tena -'nizcitamasti' / tarhi kiyatpramANe khAte sati tadabhivyaktimAyAsyatIti ? sa prAha-puruSadazAdau / prArabdhazca taiH kUpaH khnitum| saMpAditaM coktapramANaM khAtam, tathApi jalAnAmanAgamane niveditamasya kiM jalaM nodgacchatIti ? tenApi svAJjanAvandhyarUpatAmavagamya bhaNitam -'khAtapramANasaMmitaM vAmaM dakSiNaM vA kUpabhAgaM pAAdinA prahataM kuruta' / vihitaM ca tathaiva taiH / udaghaTitaM ca vipulaM jalamiti / anye bruvate ityuttareNa yogaH / evamevAJjanavazena bhUmigatAni nidhAnAni kazcit pazyan kenApi pRSTaH-'kimasmadIyaM nidhAnamatrAsti na vA ?' iti| asti cet kiyantyAM bhuvi ? / tatastenApi kUpe bhUvivararUpe prAgvat khAnite 'nihANasaMpattuvAyamo' iti nidhAnasaMpatterupAyo heturvAmasya dakSiNasya vA pArzvasya AghAtarUpastadAdiSTenaiva pravartitaH / labdhaM ca nidhAnamiti etattvidaM punaH // 111 // gAthArtha- kUvo, zirAdinuM jJAna, tulya temAM paNa tIrachuM haNavuM, bIjA AcAryo nidhAna saMpattino 6||y bhane prati. (111) kuvo' e pramANe dvAra parAmarza che. zirA eTale kUvAmAM pANIne AvavAno mArga ane tenuM jJAna te zirAnuM jJAna, arthAt kUvAmAM kaI jagyAe sara rahelI che. bhUminI aMdara tevA prakAranA kUvA gALanArAo vaDe Adeza karAyela (batAvAyela) UMDAI pramANa khodavAmAM AvyuM chatAM pANI na Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 179 nIkaLyuM tyAre teTalI ja UMDAi upara te ja kUvAmAM tIra chuM, DAbuM ke jamaNe penInA prahArathI tADana karAvyuM tyAre pANI nIkaLyuM. kahevAno bhAva e che ke kyAMka pANI meLavavAnA bIjA upAyane nahIM jANatA, atIva svAdiSTa jaLanA arthI evA gAmaDiyAoe tevA prakAranA aMjananA prabhAvathI bhUmimAM rahelA pANIne jANatA kUpakArane puchyuM: zuM A bhUmimAM pANI che ke nahIM ? teNe kahyuM: nakkIthI che. to kUvo keTalo UMDo khodyA pachI pANI nIkaLaze ? teNe kahyuM: daza mAthoDe pANI nIkaLaze. teoe kUvo khodavo zarU karyo. daza mAthoDA sudhI khodyo to paNa pANI na nIkaLyuM eTale kUpakArane puchyuM ke pANI kema na nIkaLyuM?teNe paNa potAnuM aMjanazAna avasthasvarUpavALuM che ema jANIne kahyuM ke taLiyAnI DAbI ke jamaNI bAjunI kUvAnI kinArIne lAta mAro. teoe ema ja karyuM. puSkaLa pANI nIkaLyuM. pAchaLanA ardhA zlokathI bIjA AcAryo matAMtara kahe che. A pramANe aMjana prayogathI bhUmimAM rahelA nidhAnone joto koIka koIka vaDe puchAyoH zuM mArI bhUmimAM nidhAna daTAyeluM che ke nahIM? jo che to kaI bhUmimAM keTalI UMDAie che? pachI teNe paNa pUrvanI jema bhUmimAM khADo khodyo. tenA Adeza mujaba nidhAna saMpatti meLavavAno upAya DAbe, jamaNe ke paDakhe penInA prahArathI karyo ane nidhAnanI prApti thai. (111) Ase rakkhiyadhUyA, dhammovalarukkhadhIrajAyaNayA / aNNe kumAragahaNe, lakkhaNajuyagahaNamAhaMsu // 12 // atha gAthAkSarArthaH-azva iti dvAraparAmarzaH / 'rakkhiyaM' tti-rakSako'zvarakSAvAn tAraveza: 'dhUya' utta-hitA vAzvapava tarina ra tena thamovata' tti-patnaH kutapamadhyakSiptapASANakhaNDarUpairvRkSAnmuktaiH dhIra' tti-dhIrayoratrastayosturaGgayorvetanadAnakAle 'jAyaNayA' iti yAcanaM kRtam / zeSastu prapaJca ukta eva / 'kumAragahaNa' iti kumAraiH zAmbAdibhiH sthUlAzvagrahaNe sati viSNunA yallakSaNayutasyAzvasya durbalasyApi grahaNaM kRtam, tadAhudRSTAntatayeti // 112 // gAthArtha- azva, teno rakSaka, putrI, dharmamAM paththarA, vRkSathI nIce pheMkavA ane azvinI yAcanA, bIjA AcAryo-kumArInuM grahaNa - lakSaNa yukta azvonuM grahaNa karavA kareluM. (112) A bharatakSetramAM samudrakAMThe lokonI anukULatAnI puSTi karanAra evuM pArasakUla che. temAM vizALa vaibhavathI yukta eka azvAdhipati rahe che. have koIka vakhate teNe ghoDA sAcavavA eka rakSaka rAkhyo. ati nipuNa vinaya karIne teNe azvapatine khuza karyo. tenI ati svarUpavAna putrI tenA vize rAgI thaI. te kahe che ke jyAre mAro pitA tane pagAra Ape tyAre tuM ati nipuNa 1. mAthoDuM- puruSanA paganA taLiyAthI mAMDIne mAthA sudhI jeTalI UMDAI thAya te eka mAthoDuM kahevAya. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 upadezapada : bhAga-1 parIkSA karIne ghoDAne mAgaje. teNIe upAya batAvyo ke vizrAMti letA ghoDAomAM je ghoDo avAja vagerethI saMtrAsa na pAme te ghoDo mAgaje. teNe paNa tenuM vacana mAnyuM ane harSita thayelA teNe pagAra ApavAnA samaye pUrve parIkSA karelA be ghoDAne mAgyA. pachI azvAdhipati premapUrvaka kahe che ke A azvomAM A ghoDA zreSTha che tethI jo tuM Ane mAge che to sarvene kema mAgato nathI? te kahe che ke mAre badhA ghoDAnuM kAma nathI. te vakhate azvAdhipatie vicAryuM ke A bALaka lakSaNano bhaMDAra che. nahIMtara ATalA ghoDAomAM AnA uparaja dRSTi kema vasI ? tethI potAnI putrI ApIne gharajamAI karavo ema vicArI potAnI strIne vAta karI paNa te icchatI nathI. azvAdhipati kahe che te mugdha ! A lakSaNayukta che, mArA gharanI samRddhi vadhAranAro thaze. ahIM udAharaNa sAMbhaLa. jemake koIka eka bALaka che. mAmAe tenI sAthe potAnI putrI paraNAvI. paraMtu gharamAM kaMipaNa kAma karato nathI. te jaMgalamAM gayo ane khAlI hAthe pAcho pharyo. tenI strI ghaNo gusso kare che ke tuM kema kaMI kArya karato nathI? teNe cha mahine lakSaNavALuM lAkaDuM meLavyuM jemAMthI teNe vidhithI eka lAkha mUlyavALo kuDava ghaDiyo banAvyo. eka dhAnyanA vepArIne vaheMcyo. yathAicchita mUlya meLavyuM. te kuDavanA prabhAvathI dhAnyanA vepArIne ghare aneka putro thayA. A pramANe lakSaNa yukta vastu gharamAM Ave chate kuTuMba vadhe che. pachI teNe lakSaNavaMtanI sAthe potAnI putrI paraNAvI. (15) athavA dvArikA nagarImAM kRSNano rAjyAbhiSeka karAyo tyAre kyAreka azvanA vepArIo pAsethI kRSNa ane tenA putro ghoDA kharIdavA lAgyA. temAM kumAroe A ghoDAo baLavAna che ema mAnIne tagaDA ghoDA kharIdyA. kRSNa eka salakSaNavALo chatAM atidurbaLa ghoDo kharIdyo. pachI kRSNa para hasatA kumAro kahe che ke Avo ghoDo kema kharIdyo? kRSNa uttara Apyo ke A ghoDo kArya sAdhavA samartha che, pelA (tamArA ghoDA) nahIM. AnAthI bIjA ghaNAM uttama ghoDA prApta thaze. azvapati ane kRSNanI vainAyikI buddhinuM A vilasita che. jethI te gharajamAI thayo ane ghoDo potAnI pAse rahyo. gAthApharArtha-azva e pramANe dvAraparAmarza che. "vi' eTale ghoDAnI rakSA karanAra bALaka, "yUyA' eTale azvapatinI putrI. putrI vaDe preraNA karAyelA teNe cAmaDAnA ghADavAmAM paththarA bharIne jhADa uparathI nIce pheMkyA chatAM dhIra ghoDA kSobha na pAmyA. ane vetana ApavAnA 1. kuDava- cAra AMgaLa lAMbu, cAra AMgaLa pahoLuM, cAra AMgaLa UMDuM anAja ke pravAhI mApavAnuM lAkaDAnuM sAdhana je prasthanA cothA bhAga pramANa che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 181 samaye te ja ghoDAnI yAcanA karI. bAkInuM kathAmAM vistAra prapaMcarUpe kahyuM che. bIjA AcAryo kahe che ke- zAMba vagere kumAroe baLavAna azvone kharIda kye chate kRSNa lakSaNathI yukta durbaLa paNa ghoDAne kharIdyo. tene vainayikI buddhinA daSTAMtarUpe che. (112) gaddabhataruNo rAyA, tappiya vuDDhANa'daMsaNaM kaDage / piibhattaNayaNa vasaNe, tisAi kharamuyaNasirasalilaM // 113 // gardabha iti dvAraparAmarzaH / iha taruNaH kazcidrAjA 'tappiya'tti-te taruNAH priyA yasya sa tatpriyaH / anyadA cAsau vijayayAtrAyAM pracalitaH / bhaNitazca tena sarvo'pi lokaH, yathA-'vuDDhANa'daMsaNaM kaDage' iti madIyakaTake yathA vRddhAnAmadarzanaM bhavati tathA bhavadbhiHkarttavyaM-vRddhaH ko'pinAnetavyo madIyakaTake iti bhAvaH / tatheti pratipannaM cataiH |gtshc saparivAro'sau vijayayAtrAyAm, 'piibhattaNayaNa'tti-pitRbhaktena caikena kaTakavAsinA nareNa piturguptasya nayanaM kRtaM 'kaTake vasaNe tisAi' iti, anyadA ca tathAvidhavijalakAntArAntargatasya sainyasya dinapraharadvayasamaye tRSaH saMbandhini vyasane Apatite sati rAjA tAMstaruNAn prapaccha, yathA-AkarSayata bhoH kenApyupAyena sajalAM bhuvamavagamya jalamiti / te ca taruNatvenApariNatabuddhayo na jAnanti tdupaaym| tato vRddhagaveSaNA kRtaa| nopalabdhazca kenApi ko'pi / tataH paTahapravAdanapurassaraM samudghoSaNA kAritA, yathA-Agatya ko'pi vRddhaH kathayatUpAyam / tatastenAnItajanakena chuptaH / AnItazca tatra pitA / tenApi kathitaM, yathA-'kharamuyaNa' tti kharAn muJcatATavImadhye, yatra ca te utsiyanaM kurvanti tatra 'sira'tti sirAH pratItarUpA eva saMbhavanti / kRtaM ca tathaiva / tadanu salilamupalabdhamiti / anye tu vyAkhyAnti-te gardabhAstAvadutsiyanaM kurvanto gatA yAvannIraparipUrNa saraH saMprAptamiti // 113 // gAthArtha- gadheDo, taruNarAjA, varuNa priya, vRddhonuM adarzana, sainya, pitRbhakta putra pitAne as oryo, tarasa, gadheDAne choDapo, uel- si2bhagavI. (113) gardabha' e pramANe dvAra parAmarza che. ahIM taruNo che priya jene evo koIka taruNa priya rAjA koIka vakhata vijaya yAtrAe gayo ane teNe sarva lokane kahyuM ke mArA sainyamAM kyAMya paNa vRddhonA darzana na thavA joIe, arthAt tamAre mArA sainyamAM koIpaNa vRddha na Ave tevuM Ayojana karavuM. teoe temaja svIkAryuM. rAjA parivAra sahita vijaya yAtrAe gayo. eka pitRbhakta kaTakavAsI manuSya gupta rIte pitAne vijaya yAtrAmAM laI Avyo. koIka vakhata tevA prakAranA nirjaLa jaMgalamAM sainyane be pahora sudhI tRSAnuM saMkaTa UbhuM thayuM, tyAre rAjAe te te taruNone kahyuM: Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 upadezapada : bhAga-1 are taruNo! koIpaNa upAyathI pANIvALI bhUmine jANIne pANI laI Avo. yuvAnInA kAraNe apariNata mativALA yuvAnoe pANInA upAyone na jANyA. pachI vRddhane zodhavA lAgyA. koIpaNa vaDe koipaNa vRddha na lavAyo, arthAt koIpaNa taruNa vRddhane lAvI zakyo nahIM. pachI tyAM paTaha vagaDAvI samudghoSaNA karAvI. jemake- koIpaNa vRddha ahIM AvIne pANInA upAyane batAve. pachI pitRbhakta taruNa sAthe lAvelA chUpAvelA pitAne laI Avyo. vRddha pitAe kahyuM ke aTavImAM gadheDAne choDo ane je bhUmi upara suMghavA lAge tyAM sirA saMbhave che. ane teoe temaja karyuM. tyAra pachI pANI maLyuM. bIjA AcAryo kahe che ke- te gadheDAo suMghatA suMghatA jyAM sudhI gayA tyAM pANIthI paripUrNa sarovara maLyuM. (113) lakkhaNarAme devIharaNe sogammi Alihe calaNA / uvari Na diTThajogo, atthittAsAsaNe ceva // 114 // atha gAthAkSarArthaH-lakSadarzanAGkanayoriti vacanAt lakSayataH pazyato rAmasya sItAlikhitacalanapratibimbaM yat sapalyA prayojanaM kRtaM tallakSaNamityucyate / tatra ca rAme iti rAmadevaH, tasya ca devI sItA haraNe tasyA rAvaNenApaharaNe kRte pratyAgamane ca lokApavAdabhayena rAmeNAvajJAyAM kRtAyAM zoke ca saMpanne kadAcit sapatnIprayuktA sItA, 'Alihe' iti-AlikhitavatI caraNau rAvaNasaMbandhinau upari pAdapradezAdUrdhvaM na dRSTo mayA'sAvityayogo lekhanasya sItayA kRtaH / tataH sapalyA labdhacchidrayA asthittAsAsaNe veva' utta-marthatAthI arthava zAsanA vAtA, rA sapuSya, parva patijoradrshnnyaayen kRtA / atra ca arthitAzAsane vyAkhyAte'pi atthittAsAsaNe iti yaH pAThaH sa prAkRtalakSaNavazAt, taccedaM-"nIyA loyamabhUyA, ya ANiyA dovi biNdudubbhaavaa| atthaM vahati taM ciya, jo esiM puvanihiTTho // 1 // " 114 // gAthArtha- lakSmaNa-rAma, devInuM haraNa, zoka, patranuM Alekhana, uparano bhAga joyo nathI, arthitva ane zAsana. (114) vaineyikI buddhithI sItAjI upara ALa caDAvavI. ayodhyA nagarImAM raghuvaMzanaMdana dazaratha rAjA hato. jeNe potAnA ati adbhuta AcaraNathI sUra ane khecaronA prabhune AkarSita karyA hatA. kauzalyA, sumitrA tathA trIjI kaikayI ema traNa aMtaHpuramAM sArabhUta, suMdara patnIo hatI. traNeya rANIone kramathI uttama putro thayA. kauzalyAne zrIrAma, sumitrane lakSmaNa ane kaikayIne bharata navanipuNa putro thayA. koIka vakhata kekeyI upara khuza thayela dazaratha rAjAe varadAna ApyuM. teNe paNa huM samaye mAgIza ema kahyuM. uMmara thaye chate Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 183 dazarathe potAnA sthAna upara rAmane sthApavA nakkI karyuM. te vakhate kaikeyIe varadAna mAgyuM ke mAro putra bharata rAjA karAya. rAjA vilakho thayo. vinayapriya rAme A hakIkata jANI. pagamAM paDavA pUrvaka rAma pitAne vinave che ke he tAta ! tame satyapratijJAvALA thAo. lakSmaNanI sAthe huM vanamAM jaiza. putra vatsala rAjA manamAM bIjA upAyane nahIM jANato, putranA viyogamAM rAjyane zUnya mAnato anujJA Ape che. sItA sahita baMne paNa kumAro sakala nagarImAM ati moTA zokane utpanna karatA dakSiNa dizAmAM cAlyA ane mahArASTra maMDaLamAM gahana vanamAM pahoMcyA. araNyamAM jema siMha rahe tema teo himagiri araNyamAM sthira rahyA. phaLa-phula-kaMdanA bhojanamAM rata, nirjharaNAnA pANI pItA, pitAno vinaya karavAthI potAnuM jIvana saphaLa mAnatA, haMmezA te te prakAre cittamAM paropakArano Adara karatA, sItA vaDe karAI rahI che sAra saMbhALa jeonI, saMtuSTa cittavALA evA teonA divaso pasAra thAya che. pUrve paNa sItA upara jene gADha anurAga thayela evA laMkAdhipe jANyuM ke rAma janakarAjAnI putrI sAthe vanamAM vase che. chaLakArI rAvaNe sItAne meLavavAno upAya Adaryo. koIka samaye rAvaNe ja teone ati vyAkula karIne puSpaka vimAnamAM besIne sItAnuM haraNa karI laMkApurImAM laI gayo. potAnA sthAnamAM pAchA pharelA rAme kyAMya paNa sItAne na joI. sarvasvathI jANe ThagAyA na hoya tema zoka ane parAbhavane pAmyA. hanumAna dUtavaDe prApta karAyo che sarva vRttAMta jeno evo rAvaNa sugrIvanI sahAyathI bhAI sahita laMkA nagarImAM jaIne rAma vaDe haNAyo. talanA photarA jeTaluM paNa zIla jenA vaDe khaMDita nathI karAyuM evI sItAne cauda varasa pachI pAchI meLavI upArjana karAyela che prauDha yaza jenA vaDe evA rAma ayodhyAmAM pAchA AvyA. bharate niravadya paNe rAjyanuM pAlana karyuM. rAmanI anujJAthI lakSmaNano rAjya upara abhiSeka thayo. zubha manavALA rAjyanA sukhane anubhavatA evA teonA jeTalAmAM divaso pasAra thAya che teTalAmAM khoTI ane baLavAna prajAe sItAne zIla skUlanAno moTo apavAda Apyo. te A pramANe - rAvaNa parastrImAM lolupI ane sarve kAryomAM paNa viruddha AcaranAro hovAthI, tenA ghare rahelI sItAnuM zIla akhaMDita kevI rIte rahe ? potAnI strInA pavitra zIlane jANavA chatAM paNa rAma janApavAdathI kaMIka avajJA batAve che tyAre sItA ghaNA zokane pAmI. koIka vakhata aMtaHpuranI aMdara rahelI matsarane dhAraNa karatI kSata upara kSAra paDo ema vicAratI zokyoe kahyuM : he hale ! te rAvaNa rAjAe rUpathI traNa lokane jItI lIdhuM hatuM. ahIM jana-apavAda varte che tethI tuM AlekhI batAva ke te kevo hato, sarvaloka nIcanA nIca Azayane ane moTAnA mahAnubhAva (udAra Azaya)ne potAnA anumAnanI kalpanAthI sarvathA jANI zakato nathI. kahevAno bhAva e che ke zokyanA manamAM rahelA duSTa Azayane potAnA anumAnathI sItAjI na jANI zakyA. duSTanA duSTa Azayane nahIM jANI zakavAthI saraLa jIvo ThagAya che ane moTAonA udAra Azayane nahIM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 upadezapada : bhAga-1 jANavAthI bhoLA loko lAbhathI vaMcita rahe che. kharekhara ajJAna e mahAkaSTakArI che. A mArgane anusaratI sItAe tenA pagonuM pratirUpa AlekhyuM ane kahyuM AnI upara meM joyuM nathI tethI rAvaNano kevo AkAra (rUpa) che te huM jANatI nathI. te pratirUpane chUpAvIne zokyoe rAmane dekhADIne kahyuM: juo to kharA ! haju paNa sItA rAvaNa pratyenA rAgane choDI zakatI nathI. sItA uparanA rAmanA vipriya (aNagamAne) utpanna karatI tenI kharekhara vaiyikI buddhi che ane teNIe te upAyathI rAmanI pAse sItAnA doSanI khAtarI karAvI ApI. A hakIkata rAmAyaNanI saMkathA graMthamAM ati vistArathI kahI che tethI tenA arthIe tyAMthI upayogapUrvaka jANavI. gAthAkSarArtha- lakSanuM darzana ane lakSanuM Alekhana e vacanathI rAmanI dekhatA sItAe Alekhela caraNa (paga)nA rUpathI zodhe potAnuM prayojana siddha karyuM te lakSaNa kahevAya che. rAvaNe haraNa karyA pachI rAmanI patnI sItAnuM pAchuM Agamana thayuM tyAre lokApavAdanA bhayathI rAme sItAno tIraskAra kare chate ane zoka prApta thaye chate zokyathI preraNA karAyelI sItAe rAvaNanA be paga AlekhyA. pagathI uparano pradeza mArA vaDe jovAyo nathI ema kahI sItAe tenuM Alekhana na karyuM. pachI zokya chidra meLavIne sItA rAvaNanI arthI che ema vAta phelAvI. A kArya pAdanA lekhanA darzananA nyAyathI karyuM. ahIM marthatA sAthe e pramANe vyAkhyAna karyuM che. paNa mULamAM sthittA sAra e pramANe je pATha che te prAkRtanA lakSaNathI che, ane te lakSaNa A pramANe che- sadbhUta biMduno lopa ke asadbhUta biMduno umero e baMne paNa biMdunA durbhAvo pUrve nirdeza karAyelA arthane ja kahe che temAM koI pheraphAra nathI. (114) gaMTThI muruMDa gUDhaM, suttaM samadaMDa mayaNavaTTo ya / pAlitta mayaNagAlaNa, laTThItara lAvusivvaNayA // 115 // granthiriti dvAram / sa cAtra gUDhAnasUtrapiNDalakSaNo grAhyaH, tatra pADaliputre nagare maruNDo nAma rAjA, tasya kuto'pi sthAnAt kaizcijjJAninamAtmAnaM manyamAnairmuruNDarAjapariSatparIkSArthaM gUDhaM' iti gUDhAgraM sUtram, 'samadaMDa' tti samaH samavRtto mUle upari ca daNDakaH, 'madanavRtta'zca madanalepopaliptavRttasamudgakazca preSita iti / darzitAni ca tAni tathAvidhakovidAnAm / tataH pAdaliptAcAryasya tatra paryAyAt kRtavihArasya darzitAni rAjakulAgatasya tataH 'pAlitta' tti pAdaliptAcAryeNa 'mayaNagAlaNa' tti madanagAlanA gUDhasUtre uSNodakena kRtA / tataH sUtrAgramunmIlitam / laTThItara'tti yaSTernadIjale pravahati tAraNaM kRtaM tatra yo bhAgo gurutara eva bahu buDati sa mUlamiti jJAtam / madanavRttagolakazcAtyuSNe jale nikSipya madanagAlanena vyaktIbhUtadvAradezaH samudghATitaH svayaM ca 'lAvusivvaNayA' iti acchidraM mahApramANakamekamalAbu gRhItvA sUkSmAM ca rAjirekhAmutpAdya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 upadezapada : bhAga-1 madhye ratnanikSepaH kRtaH tato jainazAstraprasiddhacorasevanyA syUtA bhaNitAzca te, yathA'etadalAbu avidArayadbhiH ratnagrahaH kaaryH'| na zakitazca taiH so'rthaH saMpAdayituM prastutabuddhivikalairiti // 115 // gAthArtha- gAMTha, musaMDa rAjA, gUDha sUtra, samadaMDa, mINano dAbaDo pAdaliptAcArya, mINanuM gALavuM, yaSTi ane dAbaDo, tuMbaDIne sIvavuM. (115) graMthi' e pramANe dvAra parAmarza che. ane te gAMTha gUDha cheDAvALA dorAnA piMDa svarUpa jANavI (grahaNa karavI). pATaliputra nAmanA nagaramAM muDa nAmano rAjA hato. koIpaNa sthAnamAMthI potAne paMDita mAnatA evA keTalAka puruSo muruDa rAjAnI sabhAnI parIkSA karavA mATe (1) gUDha cheDAvALA sUtranA daDAne (2) uparathI nIce sarvatra samAna goLAIvALA daMDane ane (3) mINanA lepathI lepAyelA evA dAbaDAne laIne AvyA ane tevA prakAranA catura puruSone batAvyA. catura puruSo teno bheda ukelI zakyA nahIM. pachI paripATithI (kramathI) vihAra karatA tyAM rAjakulamAM padhArelA pAdaliptAcAryane batAvyA (1) pachI pAdaliptAcArye gUDha sUtra upara garama pANI naMkhAvIne mINa ogaLAvI naMkhAvyuM. pachI sUtarano cheDo maLI gayo. (2) ane daMDane vahetA nadInA pANImAM tarAvyo je bhAga vajanadAra hato te vadhAre DUbe che eTale te mULa che ema nakkI karyuM. ane (3) maNathI lepAyela dAbaDAne garama pANImAM nAkhyo. mINa pIgaLI gayuM. DhAMkaNanI taraDa joI ane DhAMkaNane kholyuM. ane pachI pote chidravinAnA eka moTA tuMbaDAne laI, sUkSma rAjirekhA karIne temAM ratno nAkhyA. pachI jainazAstra prasiddha cora' silAithI tuMbaDAne sIvI dIdhuM ane teone kahyuM ke A tuMbaDAne toDyA vagara ratno laI levA. teo vainalikI buddhithI rahita hovAthI te kArya na karI zakyA. (115) agae visakara javametta veja sayaveha hathivIMsA / maMtipaDivakkhaagae, diTTe pacchA pauttI u // 116 // agada iti dvAraparAmarzaH / kazcidrAjA nijapuroparodhakAri parabalaM svadezAntaH prApta zrutvAnyopAyena tannigrahamanIkSamANastadAgamamArgajalAni viSeNa bhAvayitumicchuH sarvatra nagare, 'visakara' tti viSakaraM pAtitavAn yathA-paJcapalakAdipramANaM sarveNApi mama bhANDAgAre viSamupaDhokanIyam / javamitta'tti yavamAnaM 'vija'tti kazcidvaidyau vissmaanItavAnApatiza rAnA-"viM tvameva mahAjJAmI saMvRtta ?'ti saMvAda'tucchaasyaapysy deva ! 'sayaveha' tti zatavedhaH AtmanaH sakAzAt, upalakSaNatvAt sahastrAdiguNavastvantarasya ca vedhaH AtmanA pariNamayituM zaktiH smsti'|| tato Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 upadezapada : bhAga-1 'hatthivImaMsa' tti-hastini kSINAyuSi pucchaikavAlotpATanaM kRtvA tasminniyojanena vimarzaH kRta / lagnaM ca tadviSaM krameNa hastinamabhibhavitum / mantriNA coktam'pratipakSo'gada' etasya nivarttakamauSadhaM kiM kiMcidasti na vA ?' iti / asti cet prayukSva / prayuktaM ca / tato yAvadviSeNAbhibhUyate tAvat pazcAtprayuktenauSadhena prgunniikriyte| evaM dRSTe viSasAmarthya pazcAnmantriNA prayuktistu prayogaH punApAraNalakSaNaH kRtaH / atra ca vainayikI buddhiryanmantriNA dRSTasAmarthyaM viSaM vyApAritamiti // 116 // gAthArtha- agada, viSakara, yavamAtra, vaidya, zatavedha, hAthI upara prayoga, maMtrIe pratipakSa agada joye chate prayoga karyo. (16) agada e pramANe dvAra parAmarza che. potAnA nagarane ghero ghAlavA duzmana sainya svadezamAM AvyuM che ema sAMbhaLIne teno nigraha karavA bIjo koI upAya nahIM jotA tenA AvavAnA mArgamAnA jaLAzayo viSathI bhAvita karavAnI IcchAvALA koIka rAjAe AkhA nagaramAM viSa kara nAkhyo. jemake- badhAe paNa mArA bhAMDAgAramAM pAMca pala pramANa viSa ApavuM. koIka vaidya javanA dANA jeTaluM viSa laI Avyo. rAjA gusse thayo. meM mArI AjJAno bhaMga kema karyo ? te kahe che ke he deva ! te ghaNuM alpa hovA chatAM potAthI so gaNuM asarakAraka che. A upalakSaNa che. bIjI vastu AnAthI hajArAdigaNI vadhAre hoya te paNa potA rUpe pariNamAvAnI zaktinI asaravALuM che. maravAnI aNI upara rahelA hAthInA pUMchaDAnA eka vALane kheMcIne e vALa upara viSa laI hAthImAM saMkramaNa karIne parIkSA karI. teTaluM jhera kramathI hAthIno parAbhava karavA lAgyuM ane maMtrIe puchyuM: A jherane utAranAruM bIjuM koI pratipakSa auSadha che ke nahIM ? jo che to teno prayoga kara. ane vaidhe prayoga karyo. jeTalA jherathI hAthI parAbhava karAyo teTalA pramANavALA pratipakSa auSadhathI sAjo karAyo. A pramANe viSanuM sAmarthya jANyA pachI maMtrIe jherano prayoga karyo. viSanuM sAmarthya jANyA pachI viSano prayoga karyo te maMtrInI vainAyikI buddhi che. gaNiyA rahie ekaM, sukosa saDDhitti thUlabhaddaguNe / rahieNa aMbaluMbI, siddhatthagarAsidukkarayA // 117 // atha gAthAkSarArtha:-gaNikA tathA rathika uktarUpaH, ekaM jJAtaM na punaDhe / 'sukosasaDDhi' tti-prAgeva yA kozAnAmatayoktA, zrAddhA jinazAsanAtirUDhAtizayazraddhAnA iti asmAddhetoH sthUlabhadraguNAnnirantaraM prazaMsantIM tAM dRSTvA rathikena tadAkSepArthaM AmralumbI prAguktaprakAreNa chinnA / tayA ca 'siddhatthagarAsitti siddhArthakarAzisthitasUcyagreSu nATyamAdarzitam, bhaNitaM ca zikSitasya kA duSkarateti // 117 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 187 gAthArtha- gaNikA ane rathika eka udAharaNa, sukozA zrAvikA, sthUlabhadranA guNo, rathikanuM AMbAnI lUMbanuM grahaNa, sarasava para nRtya, duSkaratA. (117) A bharatakSetramAM navamA naMdanA samaye kalpakanA vaMzamAM seMkaDoputronA guNo ekamAM hovAnA kAraNe suprasiddha banelA zakapAla maMtrI hatA. tenI uttamapatnIne vize zrutamAM zreSTha evA be putro thayA. prathama zrI sthUlabhadra ane bIjo zrIyaka. jakSA, jaladinA, bhUtA tathA bhUtadinA ane seNA, veNA ane reNA ema sAta putrIo thaI. teo kramathI eka-be-traNAdi vArathI sAMbhaLeluM yAda rAkhavA samartha hatI. zakapAla ekAMtathI ja jinavacanamAM rakta cittavALo hato. tyAM sarva brAhmaNakuLamAM ketu samAna vararuci nAmano brAhmaNa hato. te haMmezA naMdane ekaso ATha zloko saMbhaLAve che tyAre rAjA zakahAlanA mukhane jue che. A mithyAtvI che ema jANato zakaDAla jeTalAmAM prazaMsA nathI karato teTalAmAM rAjA tenA upara prasanna thato nathI. pachI vararuci zakapAlanI patnInI ghaNI sevA karavA lAgyo. tenI vAta svIkArIne teNIe svAmI zakapAlane kahyuM ke tame vararucinA kAvyonI kema prazaMsA karatA nathI ? zakaDAla paNa kahe che ke A mithyAtvI che mATe. strInA ati Agrahane vaza thayelo maMtrI te kArya karavA kabUla thayo. arthAt sabhAmAM vararucinA kAvyanI prazaMsA karavA saMmata thayo. (9) anya divase vararucie rAjA pAse potAnuM navuM kAvya gAyuM. pAse rahelA amAtye kahyuM: aho ! te sAruM gAyuM. rAjAe tene ekaso ATha suvarNa apAvyA. tenI ATalI vRtti dararojanI ja thaI. arthakSayane joine amAtye kahyuM: he deva ! Ane ATaluM dhana kema Apo cho ? rAjAe kahyuM te tenI prazaMsA karI che mATe. amAtye kahyuM ke pUrvanuM kAvya bhulyA vinA bole che mATe meM AnI prazaMsA karI hatI. pachI rAjAe puchyuM ke Ama kema ? A je zloka bole che tene mArI putrIo paNa bole che. ucita samaye te rAjA pAse saMbhaLAvavA mATe Avyo. paDadAnI aMdara maMtrInI sAta putrIo rAkhavAmAM AvI. pahelI vakhata bolAtA zlokane jakSAe yAda rAkhI lIdhuM. pachI te rAjAnI pAse pUrNapaNe bole chate bIjIe be vAra sAMbhaLavAthI yAda rAkhI lIdhuM. te bole chate trIjIe traNa vAra sAMbhaLavAthI yAda rAkhI lIdhuM ane bolI gaI. ema ekeka vArAnI vRddhithI bAkInI badhI putrIone e zloka upasthita thayo ane rAjAnI samakSa bolI batAvyo. pachI gusse thayelA rAjAe vararucine daravAjA para paNa AvavAnI nA pADI. pachI te gaMgA nadImAM yaMtranA prayogathI sonA mahoro mUkIne stuti bolIne le che ane kahe che ke stutithI khuza thayelI gaMgAdevI mane dInAra Ape che. kALAMtare rAjAe varasacinI prasiddhine sAMbhaLIne amAtyane vAta karI. teNe kahyuM ke jo mArI samakSa A gaMgAdevI Ape to kharo kahevAya. tethI he deva ! ApaNe savAre gaMgAnadI upara jaIzuM. rAjAe vAta svIkArI. (20) Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upadezapada : bhAga-1 have maMtrIe vikAle potAnA vizvAsu mANasane Adeza karyo ke gaMgA nadImAM chupAine tAre rahevuM. vararuci pANImAM kaMI paNa mUke te laIne tAre he bhadra ! mArI pAse lAvavuM. mANasa jaIne varacie pANImAM mUkelI dramanI poTalI laI Avyo. savAre naMda maMtrInI sAthe gayo. gaMgAnA pANImAM rahIne stuti karatA vararucine joyo. stuti pachI teNe hAtha ane pagathI lAMbA samaya sudhI paNa yaMtrane calAvyuM. eTalAmAM yaMtramAMthI kaMI nIkaLatuM nathI teTalAmAM vararuci atyaMta lajjAne pAmyo. zakaDAle rAjAne dramanI poTalI batAvI ane rAjAe tenI hAMsI karI. pachI te maMtrInI upara gusse thayo ane tenA chidro zodhavA lAgyo. (25) ane koika vakhata zrIyakanA vivAha karavAnI icchAvALo zakaDAla rAjAne bheTa ApavA yogya vividha zastro guptapaNe karAve che ane A hakIkata maMtrInI dAsIe vararucine jaNAvI. pachI jene chidra maLI gayuM che evA vararucie chokarAone lADu ApIne traNa ke cAra rastAnA cokanA sthAno upara A pramANe bolyuM- 3 no 3 ravivArUnaM sADAtu rephasaMkurAra mAvidhu siriya velapha | zakaDAla je kArya kare che tene A loka jANato nathI. naMda rAjAne marAvIne zrIyakane rAjaya upara sthApaze. rAjAe A vacanane sAMbhaLI cara puruSo mAraphata maMtrInA gharanI tapAsa karAvI. ghaDAvAtA ghaNAM zastrone joine carapuruSoe rAjAne jaNAvyuM. rAjA krodhe bharAyo ane sevA mATe AvelA, pagamAM paDelA maMtrInI parAmukha thayo. rAjA gusse thayo che ema jANI zakapAla ghare jaIne zrIyakane kahe che ke, he putra ! jo huM nahIM maruM to rAjA badhAne mAraze. tethI he vatsa ! jyAre huM rAjAnA pagamAM paDuM tyAre tuM mane mAraje. A sAMbhaLI zrIyake kAna ADA hAtha karyA. zakapAle kahyuM ke pUrve huM tAlapuTa viSanuM bhakSaNa karIza. rAjAnA pagamAM paDatI vakhate tuM niHzaMka mAraje. sarva vinAzanI AzaMkAthI zrIyake svIkAryuM. te ja pramANe pagamAM paDatA zakAlanuM mAthuM kApe che. hA hA aho ! A akArya che ema bolato naMdarAjA Ubho thayo. zrIyake kahyuM: he deva! vyAkulatAthI saryuM. je tamane pratikULa thAya tevA pitAnuM mAre koI kAma nathI. pachI rAjAe kahyuM: tuM maMtrI padano svIkAra kara. teNe kahyuM ke sthUlabhadra mAro moTo bhAI che, je bAra varasa thayA kozanA ghare rahe che. rAjAe tene bolAvI kahyuM ke tuM maMtrIpadane bhaja. (svIkAra kara.) teNe kahyuM vicArIne kahIza. te vakhate rAjAe vicAravA mokalyo. bAjunA azoka vanamAM te ciMtavavA lAgyo. para kAryamAM pravRtta thayelAone bhogo kevA ane sukha zuM? bhogothI avazya narakamAM javAnuM che tethI bhogothI saryuM. Ama vicArIne vairAgya pAmelo, saMsArathI virakta cittavALo svayaM paMcamuSTi loca karI muniveSa dhAraNa karI, rAjAnI pAse jaIne kahe che ke he rAjan ! meM A vicAryuM che. rAjA vaDe prazaMsA karAyelo gharamAMthI nIkaLelo te mahAtmA gaNikAne ghare jaze eTale rAjAe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 189 jatA evA tenA upara dRSTi rAkhI. mRta kalevaranA durgadhavALA mArga parathI tene jatA joIne rAjAe jANyuM ke A avazya kAmabhogathI nirveda pAmyo che. zrIyakane maMtrI pade sthApyo. sthUlabhadra saMbhUtivijaya muni pAse dIkSA laI vividha prakAranA ati ugra tapa kare che. (45) pachI saMbhUtivijayagurunI sAthe vihAra karatA kyAreka saddharmamAM eka manavALo A (sthUlabhadra) pATalIputra nagaramAM Avyo. cAturmAsa AvyuM tyAre tIvra bhavabhayathI udvigna thayelA traNeya munio paNa kramathI A duHkhe pALI zakAya evA abhigraho le che. eka siMhaguphAmAM, bIjo dAruNa viSavALA sApanI vasatimAM (arthAt sApanA dara pAse) ane trIjo kUvAnA thALA upara cAturmAsI tapa karIne rahe che. tapakarma karyA vinA huM kozAne ghare rahIza ema anujJA mAganAra te bhagavAna sthUlabhadranuM sattva jeNe jANyuM che evA gurue tene kozAnA maMdire cAturmAsa karavAnI anujJA ApI. sthUlabhadra kozAnA ghare pahoMcyo. A pariSahothI bhAMgI gayA che (parAbhava thayA che) tethI khuza thayelI kozA UThIne kahe che ke tame je kahezo te huM karIza. udyAnanI aMdara pUrva upabhokta ratimaMdiramAM AvAsa Apa. kozAe AvAsa Apyo ane sarvapaNa bharapUra rasothI bhojana ApyuM. snAnathI zarIrane svaccha karI, sarva alaMkArathI bhUSita thayelI kozA rAtre dIvo laIne AvI. potAne kRtArtha mAnatI teNe cApalUsI karI (khuzAmata karI). to paNa tene rAgI karavA (calAyamAna karavA) zaktimAna na thaI. pachI upazAMta thayo che moha jeno, sAMbhaLelo che dharma jeNe evI te zrAvikA thaI. rAjAnA abhiyoga sivAyanA koI puruSanI sAthe mAre ramaNa na karavuM e pramANe vikAra vinAnI te abrahmanI virati svIkAre che. (54) cAturmAsamAM upazAMta karAyA che siMha ane sarpa jeo vaDe evA be munio tathA kUvAnA thALe kareluM che cAturmAsa jeNe evA trIjA muni ema traNeya munio guru pAse AvyA. duSkarakArIone kaMika abhyatthAna karAyuM ane tamAruM svAgata che ema guru jeTalAmAM bole che teTalAmAM gaNikA ghare dararoja manojJa AhAranuM bhojana karatA, suMdara zarIravALA ane samAdhi guNathI saMpanna sthUlabhadra paNa AvyA. atiduSkara-duSkarakAraka bolavApUrvaka praNaya sahita abhutthAna karIne gurue tAruM svAgata che ema kahyuM tyAre teo matsarane pAmyA. traNeya paNa kahe che ke he sAdhuo ! juo sUri Ane kevuM kahe che ? A amAtyano putra atapasvI paNa AvI rIte prazaMsA karAyo. bIjuM cAturmAsa AvyuM tyAre jeNe manamAM gussAne bharI rAkhyo che evA te siMhaguphAvAsI sAdhue sUrine kahyuM ke huM upakozAne ghare jAuM, je kozA vezyAnI nAnI bahena che tene bodha pamADuM. zuM ahIM koI sthUlabhadrathI Utarato che? upayoga mUkIne gurue jANyuM ke A pAra nahIM pAme, arthAt kArya siddha nahIM karI zake. pratiSedha karAyo chatAM paNa gayo ane 1. thALuM- kUvAnA mukha upara pANI ThAlavavAne mATe bAMdhelI chobaMdha kinArAvALI jagyA. athavA kUvA vagerenA mukha upara DhaLatuM caNeluM bAMdhakAma ke cokaDI jemAM kUvAmAMthI kADheluM pANI ThalavAya che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 upadezapada : bhAga-1 vasati mAgI rahyo. comAsuM zarU thayuM. zRMgAra karelI ke zRMgAra vinAnI ja ati svarUpavAna zarIravALI te bhadrika dharma sAMbhaLe che. atidaDha bhAvathI rahita, skurAyamAna thayuM che kAmanuM bANa jene evo te tene jotA agninI pAse rahelA mINanA goLAnI jema pIgaLyo (calAyamAna thayo). ati utpanna thai che kAmAsakti jene evo te lajjA choDI bhogane mAgavA lAgyo. nipuNamati kozAe kahyuM ke amane tuM zuM ApIza ? te kahe che ke huM nigraMtha chuM tethI mArI pAse kAMI dhana nathI to paNa te bhadra ! tuM zuM icche che te kahe. kozA- huM eka lAkhane icchuM chuM. munie te svIkAryuM. nepAla dezano rAjA apUrva (navA) sAdhune lAkha mUlyavALuM kaMbalarata Ape che, sAdhue tyAM jaI kaMbalarata meLavyuM. moTA vAMsanI aMdara chUpAvIne chidrane sthagita karyuM jethI koIpaNa tene na jANI zake. nagna prAyaH jeTalAmAM ekalo vizrAma karyA vinA Ave che teTalAmAM koIka pradezamAM pakSI bole che ke ahIM A lAkha Ave che. A pakSInA avAjano vikAra corapatine kahevAyo. eTalAmAM najara kare che teTalAmAM ekalA ja zramaNane Avato jue che. pakSInA avAjane avagaNIne jeTalAmAM pallipati rahe che teTalAmAM pakSI pharI paNa bole che ke tArI pAse je najIkamAM AvI gayo che tenA hAthamAM eka lAkha che. jene kautuka utpanna thayuM che evA caurAdhipe jaIne puchyuM ke jo ahIM koI rahasya hoya to tuM bhaya rahita kahe. vAMsanI aMdara kaMbalaratna che ema kahyuM. pachI caurapati vaDe mukAyelo gaNikAnI pAse AvIne ratnakaMbala samarpaNa kare che teTalAmAM teNe tenI dekhatA tatpaNa gharanI khALamAM nAkhI dIdhuM. pachI te kahe che ke teM A kaMbalaratna malIna kema karyuM ? he mahAtman ! tame mUrkha cho. je A ratnakaMbalano zoka karo cho, mAruM smaraNa karI AnAthI paNa uttama ratna samAna potAnA AtmAno zoka karatA nathI. kozA vaDe preraNA karAyelo A bhogathI ati vimukha thayelo pAcho pharyo. icchAmo aNasarTei "huM hitazikSAne icchuM chuM" ema kahI gurunI pAse gayo. sthUlabhadramuni atiduSkara-duSkara kAraka che. jeNe ciraparicita azrAvikAne samyak zrAvikA karI. jayAre te nirdoSa vratadhArI upakozAnI mAgaNI karI ema gurue Thapako Apyo. teNe cittazuddhi karanAra prAyazcittano svIkAra karyo. (78) kyAreka khuza thayelA naMda rAjAe potAnA rathikane kozA vezyA ApI. paNa te haMmezA sthUlabhadramuninI prazaMsA kare che. jemake- mArAthI talanA photarAnA trIjA bhAga jeTalo paNa kSobha na pAmyo. jitAyo che kAmano prasara jenA vaDe evo sthUlabhadra sivAya bIjA koNa che ke je tevA prakAranA strI pariSahane jItI zake ? A lokamAM Azcarya karanArA ghaNA loko che paraMtu sthUlabhadra samAna thayA nathI ane kyAreya thaze paNa nahIM. e pramANe sthUlabhadranA guNa gauravathI AkarSita thayuM che mana jenuM evI kozA tenI (rathikanI) sthUlabhadranI jema sevA karatI nathI. koIka vakhata potAnuM saubhAgya dekhADavA tathA potAnA vijJAnanuM kauzalya batAvavA rathika kozAne azokavananA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 191 AvAsamAM laI gayo. AMbAnI lUma upara dhanuSya caDhAvyuM, bANa lUmamAM coMTyuM, bANanA cheDA upara bIju bANa ema bANa lagAvatA potAnA hAtha pAse bANano cheDo Avyo tyAM sudhI lagAvyA. pachI ardhacaMdra bANa pheMkIne lUma toDI. kozA kahe che tevA zikSitane ahIM zuM duSkara che ? athavA mArI nRtyavidhine tuM jo. pachI sarasavanA DhagalA upara rAkhelI soyanA agrabhAga upara nRtya karyuM che jeNe evI hasamukhI kahe che ke aho ! guNIone viSe kone matsara hoya ? tene ja (sthUlabhadrane) manamAM dhAraNa karatI A subhASitane kahe cheH zikSitone AMbAnI luMba toDavI kAMI duSkara nathI, zikSitone nRtya karavuM te paNa duSkara nathI, vezyAnA maMdiramAM comAsuM rahIne paNa jeNe kAmadevane jityo te muninI mahAnubhAvatA duSkara che. teNIe teno pUrvano sarva ja vRttAMta jaNAvyo. tenA cAritrathI AkarSAyelA rathikane parama zrAvaka banAvAyo. (88) te samaye bAra varasano dukALa paDyo. sarva sAdhu samudAya samudranA kAMThe gayo. dukALa puro thayA pachI pharIthI sAdhu samudAya pATaliputramAM Avyo. saMghe zrutajJAna saMbaMdhI ciMtA karI ke kone keTaluM jJAna che. udeza ke adhyayanAdi jenI pAse je zruta hatuM te sarva bheguM karIne tyAM je agIyAra aMga rAkhyA (sAcavyA) temAM dRSTivAda saMbaMdhI parikarma, sUtrAdi, pUrvagata, cUlikA ane anuyoga ema pAMca nathI eTale nepAla vartI dezamAM bhadrabAhu guru vicare che ane dRSTivAdane dhAraNa kare ema saMghe vicAryuM. saMghe temanI pAse sAdhu saMghATakane mokalyo ane kahevaDAvyuM ke tamo dRSTivAdanI vAcanA Apo, ahIM arthI sAdhuo che. saMgha kArya jaNAvyA pachI temaNe kahyuM ke hamaNAM meM mahAprANa dhyAna sAdhavA zarU karyuM che, kemake pUrve duSkALa hato. A dhyAna pUrNa thayA vinA huM vAcanA nahIM ApuM, kAraNa ke dhyAnamAM te vAcanA ApavI zakya nathI. AvIne saMghATake saMghane jaNAvyuM. pachI saMghe pharIthI temanI pAse saMghATaka mokalyo ane kahevaDAvyuM ke saMghanI je AjJA na mAne tene zuM daMDa thAya? tene udghATana prAyazcitta thAya, arthAt tene saMghanI bahAra karavo joIe. to tamane ja e prAyazcitta prApta thayuM che. mane saMgha bahAra na mUko ane je sumedhAvI sAdhuo che tene ahIM mokalo. jayAM sudhI dhyAna cAlaze tyAM sudhI divasanA sAta vAcanAo ApIza. eka bhikSAthI pAchA Ave tyAre. bIjI madhyA, trIjI saMjJA tyAga vakhate, cothI divasanA kALa veLAe ane traNa vAcanAo zayana vakhate, arthAt rAtre. pachI sthUlabhadra vagere pAMcaso meghAvIo temanI pAse pahoMcyA ane praznottarImAM vAMcanA le che. eka vAra, be vAra ke traNa vAra sudhImAM teo dhAraNa karavA (yAda rAkhavA) samartha thatA nathI tyAre eka sthUlabhadra sivAya badhAe vAcanA levAnuM choDI dIdhuM. dhyAna thoDuM bAkI rahyuM tyAre gurue puchyuM ke tuM kheda nathI pAmato ne? te kahe che ke he bhagavan! mane koI kheda nathI. gurue kahyuM to tuM thoDo kALa rAha jo huM Akho divasa vAcanA ApIza. te AcArya 1. sAdhu saMghATaka= be sAdhu. 2. sumedhAvI eTale tIvra smaraNa zaktivALo. bhaNatA tarata yAda rAkhI zake ane bhaNeluM jaladI bhUle nahIM te medhAvI kahevAya, arthAt jene jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama tIvra thayo hoya tevo. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 upadezapada : bhAga-1 bhagavaMtane pUche che ke he bhagavan! atyAra sudhI mArA vaDe keTaluM bhaNAyuM ? sarasava jeTalA aThyAsI sUtro bhaNyo che, meru parvata jeTaluM bhaNavAnuM bAkI che. atyAra sudhImAM jeTalo kALa bhaNyo tenA karatA have kaMIka nyUna kALathI sukhathI sarva paNa dRSTivAdane bhaNI zakIza ane kramathI be vastu nyUna dazapUrvo sthUlabhadra bhaNyA tyAre guru vihAra karatA pATaliputra AvyA ane tyAM bahAra udyAnamAM rahyA. (107) jaNAdi sAte ya paNa sthUlabhadranI baheno guru ane jyeSThAryane vaMdana nimitte AvI. gurune vaMdana karI te jyeSThArya kayAM che? ema puchAyelA guru kahe che ke A devakulikAmAM prahRSTa parAvartana karato rahe che. teone AvatI joine Rddhi batAvavA nimitte teNe siMhanuM rUpa lIdhuM. siMhane joIne bhaya pAmelI sAdhvIo guru pAse AvIne kahe che ke he bhagavaMta ! bhAIne siMha khAI gayo che. gurue kahyuM ke te sthUlabhadra che siMha nathI ane pharI AvIne vaMdana karI UbhI rahI. pachI sukhazAtA pUchI ane kahyuM ke amoe zrIyakane dIkSA apAvI. parva divase upavAsa karAvavAthI te marIne devalokamAM gayo. zrIyakanA maraNathI bhayabhIta thayelI baheno vaDe tapathI zAsana devI bolAvAI devI jakSAne mahAvideha laI gaI ane tIrthakarane prAyazcitta puchyuM. temanI pAsethI eka bhAvanA ane bIju vimukta adhyayana lAvI. A pramANe vaMdana karIne gaI. bIjA divase navA sUtrano udezo levA sthUlabhadra guru pAse AvyA. eTalAmAM sUri ApatA nathI teTalAmAM puchyuM: he bhagavan! ahIM zuM kAraNa che? guru- tuM ayogya che. eTale sthUlabhadra jANyuM ke meM gaIkAle pramAda karyo che tethI mane zruta nathI ApatA. sthUlabhadra- huM pharIthI pramAda nahIM karuM. guru kahe che jo ke tuM nahIM kare to paNa bIjA pramAda karaze. pachI bIjAne nahIM bhaNAvavAnI zarate muzkelIthI koika rIte pachInA cArapUrvo bhaNAvavAnuM svIkAryuM. tyAra pachI dazamAM pUrvanI be vastu ane bAkInA cArapUrvo vyavaccheda pAmyA. bAkInuM sarva zrata mAnya rakhAyuM. ahIM gaNikA ane rathikane vainayikI buddhi che. eTaluM prastuta che bAkInuM prAsaMgika che. gAthAno akSarArtha- gaNikA ane rathika baMnenuM eka ja dAMta che paNa be nahIM. suvAsa saDhi pUrve je kozA nAma kahyuM che te ja sukozA che. jinazAsanamAM ati zraddhALu hovAthI sthULabhadranA guNonI niraMtara prazaMsA karatI tene joIne rathike tene AkarSita karavA mATe AMbAnI laMba chedI ane teNe (kozAe) sarasavanA DhagalA upara rAkhelI soya para nRtya karI batAvyuM ane kahyuM ke zikSitane zuM duSkara che? (117) sItA sADI kajaM, dIhaM taNa gaccha kuNcpivaannii| lehAyariyapaNAmaNa, avahammi tahA susissANaM // 118 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 upadezapadaH bhAga-1 ___sIyA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassatti dvAre-kenacit kalAcAryeNa kvacinnagare kasyacinnaranAyakasya putrA atidAnasanmAnagRhItena lekhyAdikAH kalA grAhitAH, saMjAtazca kAlenAtibhUyAn dravyasaMyogaH, lubdhazca rAjA icchati taM vyaparopayituM tatra / jJAtaM ca putraiH / "janitA copanetA ca yastu vidyAM prayacchati / annadAtA bhayatrAtA paJcaite pitaraH smRtAH // 1 // " iti nItimadvAkyaM kRtajJatayA'nusmaradbhiH paribhAvitaM ca taiH (graM. 3000) yathA kenApyupAyena akSatamevAmumataH sthaanaaniHsaaryaamH| tato yadA jemitumAgato'sau tadA snAnazATikAM yAcamAnastairuktaH zuSkAyAmapi zATikAyAM yathA zItA zizirA zATI, kimuktaM bhavati-zItakAryaM te iti / tathA dIrgha tRNaM dvArAbhimukhaM dattvA sUcayanti, yathA-gaccha dIrgha mArga pratipadyasveti tathA kauJcasya maGgalArthaM snAtasya pradakSiNatayottAryamANasya prAk tadAnIM 'paivANi' tti pratIparUpatayottAraNaM kRtam, pratikUlaM saMprati te rAjakulamiti / lekhyAcAryapraNAma kalAcAryasya zATyAdInAM samarpaNAM kurvatAM avadhe avyApAdane-adyApi rAjJA vadhe'kriyamANe ityarthaH / tathA zItA zATI ityAdinA prakAreNa suziSyANAM kRtajJatayA sundarAntevAsibhAvaM prAptAnAM vainayikI buddhiH sampannA / nissRtazcAsAvanupahata eva // 118 // gAthArtha- ThaMDI sADI, kArya, dIrgha tRNa, cAlyA jAo, krauMcanuM DAbe utAravuM, lakhAcAryane praNAma, akSata cAlyA javuM, tathA suziSyonI vainAyikI buddhi. (118). sItA sADI, ane dIrgha tRNa, avasavya ane kuMca e pramANe dvAra che. koIka kalAcA koIka nagaramAM ati-dAna-mAna sanmAna meLavIne rAjAnA putrone lekhyAdika kaLAo bhaNAvI ane kALathI te atidhanavALo thayo. lobhI rAjA tene tyAM mArI nAkhavA icche che. putroe A hakIkata jANI. "mAtA, janoI ApanAra guru, vidyAguru, annadAtA ane bhayatrAtA A pAMca pitA kahevAya che." e pramANe nIti vAkyane kRtajJapaNAthI yAda karatA teoe vicAryuM ke koipaNa upAyathI A kalAguru A sthAnathI akSata (hemakhema) nIkaLI jAya tevuM karIe. tethI jyAre A jamavA AvyA tyAre "snAna potaLI mAgatA temane sukAyelI hovA chatAM paNa A pAtaLI zizirA' jevI ThaMDI che' ema teoe kahyuM. kahevAno bhAva e che ke tamAruM kArya ThaMDu (dhImuM) che tathA lAMbu ghAsa daravAjAnI sanmukha ApIne jaNAve che ke tame jAo ane dIrghamArgano svIkAra karo. snAna karI lIdhA pachI maMgalane mATe pUrve krauMcane jamaNI bAjuthI 1. zizirA- reNukA nAmanI eka vanaspatinI vela che. te guNathI ghaNI ThaMDI che, game tevo garamIno tAva hoya tene utArI de che mATe tene zizirA kahe che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 upadezapada : bhAga-1 utArAto hato paNa have DAbI bAjuthI utAryo AnAthI e sUcavyuM ke hamaNAM tamArA upara rAjakuLa pratikULa che tethI haju paNa rAjA vadha kare te pUrve nIkaLI jAo. A pramANe kalAcAryane sADI AdinuM samarpaNa karatA, kRtajJatAthI suMdara ziSyabhAvane pAmelA rAjaputrone vainAyikI buddhi prApta thaI ane kalAcArya akSatapaNe nIkaLI gayA. (118) Nivvoda posiyajAra, khurakae rattitisiyadagamaraNe / ujjhaya nAviyapucchA, NAetayagoNasuladdho // 119 // 'Nivvode' iti, nIvrodake jJAtatayopanyaste-'posiyajArakhurakae' iti kayAcit proSitabhartRkayA jAro viTo gRhe pravezitaH, tasya ca kSurakarma nakhAdyuddharaNAdi kRtaM / kRte ca rattitisiyadagamaraNe' iti rAtrau tRSitassannudakaM sannihitAnyajalAbhAve nIvrasalilaM pAyitastatkSaNAdeva maraNaM tasya sampannam / nizcite ca tatra ujjhanaM bahirdaivakulikAyAstyAgaH kRtaH / dRSTazca lokena gaveSitazca kathamasau mRta ? iti, sadbhAvaM cAlabhamAnena tatra kenacit sapratibhenoktaM-navamevAsya kSurakarma nApitavihitaM ca dRzyate, tato lokenAhUya nApitAnAM pRcchA kRtA-kenAsya kSurakarma vihitam ? iti, kathitaM caikena yathA-mayAmukasya gehe iti / jJAte ca pRSTA sA-kiM tvayA mArita ? iti, sA cAha tRSito mayA nIvrodakameva kevalaM paayitH| tato lokasya nIvasthitatvagviSagonasopalabdhiH prastutabuddhiprabhAvAt saMpannA // 119 // gAthArtha- nevAnuM pANI, prositapati strI, jAra, surakarma, rAtre tRSA, nevAnuM pANI, maraNa, tyAga, hajAmane pRcchA, jJAna, vagUgoNasa sApanI prApti. (119). udAharaNarUpe mUkeluM nIdrodaka kahevAya che. kyAreka jeno pati paradeza gayo che evI strIe gharamAM jArane laI AvIne tenuM nakhAdi kApavA svarUpa surakarma karAvyuM ane tema karyA pachI rAtre tarasyo thayo tyAre najIkamAM pANI nahIM hovAthI nevAnuM pANI pAyuM. tatkSaNa ja tenuM maraNa thayuM ane khAtrI thayA pachI devakulikAnI bahAra teno tyAga karyo, lokoe tene joyo ane tapAsa karI ke A kevI rIte maryo ? maraNanuM kAraNa nahIM maLavAthI tyAM koIka buddhizALIe kahyuM ke hajAme AnuM surakarma hamaNAM ja karyuM lAge che. pachI lokoe hajAmone bolAvI pRcchA karI ke AnuM surakarma koNe karyuM che? temAMnA eke kahyuM ke meM amukane ghare surakarma karyuM hatuM. ane lokoe A hakIkata jANyA pachI strIne pUchyuM ke zuM te Ane mAryo che ? te kahe che ke tarasyA thayelA Ane meM nevAnuM phakta pANI pIvaDAvyuM hatuM. pachI lokoe naLiyA upara rahelA tyaviSa sApane joyo. lokone sApanI upalabdhi (jANa) vainAyikI buddhinA prabhAvathI thaI. (119) 1. vaizviSa- jenI cAmaDImAM jhera che evo sApa. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 15 goNe NettuddharaNaM, ghoDagajIhAi paDaNamo uvari / maMdamaI vavahAre, riutti maMtissa aNukaMpA // 120 // 'goNe' tti goNo ghoDagapaDaNaM ca rakkhAo iti dvAraparAmarzaH / tatra kvacid grAme kenacinmandabhAgyena nirvAhopAyAntaramanyadalabhamAnena mitrAd yAcitairbalIvalaM vAhayitumArabdham / vikAle ca tenAnIyaite gAvo mitrasya saMbandhini govATake prakSiptAH / tacca mitraM tadA jemitumArabdham / lajjayA cAsau nopasarpitaH dRSTAzca tena te vATake kSipyamANAH / akRtataptayazca nirgatAste / tato hRtAzcauraH, gRhItazca mandabhAgyo mitreNa yathA-samarpaya me balIvaoNn / asamarpayamANazca rAjakule netumArabdho yAvattAvat pratipathena turaGgamArUDha ekaH puruSaH samAgacchati / sa ca kathaMcitturageNa bhUmau pAtitaH / __palAyamAnazca turaga Ahata Ahateti tadukte tena mandabhAgyena kazAdinA tADitaH kvacinmarmaNi / mRtazca tatkSaNAdeva, gRhItazca turaGgasvAminA'pyasau / saMpannazca gacchatAmeva vikAlaH / uSitAzca nagarabahireva / tatra ca kecinnaTA AvasitAH santi, suptAzca te srve'pi| cintitaM ca tena rAtrau mama nAsti jIvato mokSa iti varaM AtmA udbaddhaH / iti paribhAvya daNDikhaNDena vaTavRkSazAkhAyAM AtmA ullambitaH / sA ca daNDirbalA jhaTityeva truttitaa| patitena ca tena naTamahattarako mAritaH / tairapyasau gRhItaH nItikaraNe / kathitaM ca yathAvRttaM taiH|pRsstto'saavmaatyen |prtipnnshc sarvam / tato mantriNA niSpratibho'yamiti mahatImanukampAM taM prati kurvatA prastutabuddhiprabhAvAnnyAyo dRSTaH; yathA-'nettuddharaNa' iti, balIvaIviSaye netroddharaNaMlocanotpATaH karttavyaH / ayamabhiprAya:-balIvardasvAmI mandabhAgyazca bhaNitau mantriNA, yathA-dvAvapi bhavantAvaparAdhinau |tt ekasya balIvardAn vATake prakSipyamANAn dRSTavato netrotpATanama, dvitIyasya ca vAcA balIvanasamarpitavato balIvardapradAnaM daNDa iti| ghoDagajIhAi' iti-anena ghoTako dAtavyaH / ghoTakasvAminazca ghoTakamAhatAhateti bhaNitavato jihvAyA chedo daNDaH / 'paDaNamo uvari' tti naTamahattarakazca tathA kazcit daNDikhaNDenAtmAnamuddhya patanamasyopari karotu |evN mandabhAgyo vyavahAre pravRtte Rjuriti kRtvA mantriNo'nukampA saMpannA, na punarasau daNDita iti // 120 // ||smaaptaani vainayikIbuddhijJAtAni // outhArtha- mo , netranuM AyapuM, ghoDAnu bha29l, its 52thI 5:puM, maMhamati, vyaqsl2, 4, bhaMtrInI anupA. (120) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 upadezapada : bhAga-1 baLada, ghoDAparathI patana, vRkSa e pramANe dvAra parAmarza che. koIka gAmamAM koIka maMdabhAgyazALI nirvAhano bIjo koI upAya na maLatA mitro pAsethI baLado mAgI haLa calAvavA lAgyo ane vikAle (sAMje) baLadone ghare lAvI mitranA vADAmAM choDyA (mukayA). te vakhate mitra bhojana karato hato. ane lajjAthI te jamatA mitranI pAse na Avyo. mAlike paNa tene vADAmAM mUkatA joyA. sArasaMbhALa nahIM karAyelA baLado vADAmAMthI nIkaLI gayA. pachI coro baLadonuM haraNa karI gayA. maMdabhAgya mitrane pakaDIne kahyuM ke mArA baLado pAchA Apa ane maMdabhAgya baLado pAchA Apato nathI tyAre tene jeTalAmAM rAjakuLamAM lai javA lAgyo teTalAmAM sAmethI eka ghoDesavAra puruSa Ave che ane koIka kAraNathI ghoDAe tene nIce pADyo ane bhAgI jatA ghoDAne haNo haNo ema bUmo pADI tyAre maMdabhAgye tene cAbukathI koIka marma sthAnamAM mAryo ane tatkSaNa ja te ghoDo maryo ane azvasvAmIe maMdabhAgyane pakaDyo ane jatA teone vikAla thayo. nagaranI bahAra ja rahyA. tyAM keTalAka naTo rahelA hatA. te badhA sUI gayA. maMdabhAgye vicAryuM ke mAro ahIM jIvatA chUTakAro nahIM thAya tethI gaLe phAMso khAvo sAro che. ema vicArIne daMDikhaMDethI vaDanA jhADanI zAkhAmAM potAne laTakAvyo ane te dorI nabaLI hovAthI jaladIthI ja tUTI ane naTanA mukhya mANasa upara paDyo ane te maryo. naToe paNa nyAya mATe maMdabhAgyane pakaDyo. amAtye jyAre puchyuM tyAre badhAe yathArtha batAvyuM, arthAt satya hakIkata jaNAvI. pradhAne maMdabhAgyane sarva hakIkata pUchI. maMdabhAgye sarva bhUlo svIkArI. pachI A maMdabhAgya pratibhA vinAno che eTale tenA upara moTI anukaMpA karatA vaiyikI buddhinA prabhAvathI nyAya Apyo. te A rIte- baLadanA viSayamAM AMkho kheMcI levI. kahevAno bhAva e che ke maMtrIe baLadanA mAlika ane maMdabhAgyane pharamAvyuM ke tame baMne paNa aparAdhI cho. temAM vADAmAM lavAtA baLadane jonAranI AMkha kheMcI levI ane bIjAne vANIthI baLado na soMpyA mATe teNe bIjA baLado ApavA. ane maMdabhAgye ghoDAnA svAmIne ghoDo Apavo. ghoDAnA mAlike ghoDAne mAro mAro ema kahyuM tethI tenI jIbha chedavI e daMDa che ane naTamukhIe koIka doraDInA TukaDAthI potAne laTakAvI maMdabhAgyanA upara paDavuM. A pramANe vyavahAra pravaryo tyAre maMdabhAgya saraLa che ema mAnIne tene anukaMpA karI paNa tene daMDa na karyo. kahevAnuM e che ke maMdabhAgyane daMDa na karyo paNa upara mujaba zikSA thaI. (120) (vainAyikI buddhinA udAharaNo samApta thayA) namaH kRtavevatA che zruta devatAne namaskAra thAo. 1. daMDikhaMDa eTale dorAthI sIvela vastra athavA thIgaDAM mAreluM vastra. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 upadezapada : bhAga-1 atha karmajAbuddhijJAtAnikammayabuddhIevi hu, heraNNiyamAtiyA tadabbhAsA / pagarisamuti tIse, tatto Neyammi lahu siddhI // 121 // karmabuddhAvapi jJAtAnyucyante / tatra ca-'heraniyamAiyA' iti, hairaNyikAdayaH sauvarNikaprabhRtayaH kAravaH kimityAha-tadabhyAsAt suvarNaghaTanAdikarmaNAM punaHpunaranuzIlanAt prakarSamatizayamupayAnti pratipadyante / tasyAH prastutabuddhestataH prakarSAjjJeye suvarNAdau laghu jhaTityeva siddhiH suvarNaghaTanAdigocarA teSAM saMpadyata iti // 121 // have karmajA buddhinA udAharaNo kahevAya che. gAthArtha- karmabuddhine vize paNa suvarNakArAdinA udAharaNo che. kAryanA abhyAsathI nipuNatA prApta thAya che. karmabuddhithI suvarNAdi zeya padArthomAM jaladI siddhi thAya che. (121) karmabuddhimAM paNa udAharaNo kahevAya che, ane temAM suvarNakAra vagere kArIgaronA udAharaNo che. sonuM ghaDavA AdinA kAryanA vAraMvAranA abhyAsathI temAM kuzaLatA prApta thAya che. tethI karmajA buddhithI suvarNane ghaDavA Adi viSayavALI siddhi jaladIthI prApta thAya che. (121) etadeva bhAvayitumAhaheraNNio hiraNNaM, abbhAsAo NisiMpi jANei / emeva karisagovi hu, bIyakkhevAti parisuddhaM // 122 // hairaNyikaH hiraNyapaNyapradhAno vaNig 'hiraNyaM' dInArAdirUpakarUpaM 'abhyAsAt' punaHpunaranuzIlanAnnizyapi rAtrAvapi jAnAti, yathedaM suvarNaM palAdipramANaM ca vartate / 'emeva' tti evameva 'karisagovi hu' tti karSako'pi kRSIvalalokaH bIjakSepAdi bIjakSepaM mudgAdibIjavapanarUpam, AdizabdAt kSetraguNAn, tulyAntaratayA ca bIjanipAtamUrdhvamukhamadhomukhaM pArthA jAnAti, kIdRzamityAha-parizuddhamavisaMvAdi, abhyAsAdeva / atra cedamudAharaNam-kvacinnagare kenacid mlecchAcAriNA malimlucena kasyacid draviNapatervezmani rAtrau kSAtramaSTapatrapadmAkAraM pAtitam / niSkRSTazcArthasAraH / prabhAte ca svakarmaNA vismayamAgataH / sa ca zucizarIraH kRtaziSTalokocitanepathyazca taddezamAgato janavAdaM zrotumArabdhaH-'aho kuzalatA dhRSTatA ca caurasya, ya itthaM prANasaMkaTasthAnapraviSTo'pi vyutpattimAn varttate / prahRSTazcAsAvatIva / samAgatazcAtrAntarAle karSakaH skandhAropitakarSaNocitakuzIyUpAdisAmagrIkastaddarzanArtham / dRSTvA coktamanena, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 upadezapada : bhAga-1 'kiM zikSitasya duSkaram ?' iti, zrutaM taskareNa / ruSTazca manasA / lagno gRhItazastrastadanu mArgeNa / gataH kSetram / gRhIto'sau kezeSu / bhaNitazca yathA tvAM mArayAmi / pRSTazca tena nimittm| niveditaM cAnenAtmakRtapadmAkArakSAtrAvajJArUpam / tataH kRSIvalena-'muJca kSaNaM, darzayAmi te kautukam' ityuktvA paTaM prastArya svavacanaM satyaM kartukAmena bIjAnAM muSTi tA bhaNitazcaura:-'parAGmukhAnyadhomukhAni UrdhvamukhAni pArzvatomukhAni ekAdyaGgalAntarANi vA etAni bIjAni kSipAmIti vadecchAnurUpam / kSiptAni ca tadicchAnurUpeNa / ' tuSTazca caura iti // 122 // Ane ja bhAvanA karatA kahe che- gAthArtha- sonI abhyAsathI sonAne rAtre paNa jANI le che, e ja pramANe kheDUta paNa bIjanA kSepAdine sArI rIte jANe che. (122) jhaverAtano vyApArI vAraMvAranA abhyAsathI dInArAdi rUpiyAnA svarUpane rAtre paNa jANe che. jemake A suvarNa ATalA palAdi pramANavALuM che. e ja pramANe kheDUta paNa maga vagere bIjanI vAvaNInA svarUpane Adi zabdathI kSetranA guNone ane urdhvamukha, adhomukha bIjanA nipAtane tulya aMtarathI jANe che. kevI rIte jANe che ? abhyAsathI ja sacoTa jANe che. ane ahIM A udAharaNa che koIka nagaramAM koIka plecchAcArI core koIka dhanavAnanA ghare rAtre ATha-pAMdaDAvALA kamaLAkAre bAkoruM karI khAtara pADyuM. arthasAra kheMcI lIdho ane prabhAte svakarmathI vismaya pAmyo. snAnathI zarIra svaccha karI, ziSyalokane ucita evA vezane paherI, janavAdane sAMbhaLavA te pradezamAM Avyo. aho ! coranI kevI kuzaLatA ane dhRSTatA ! je ahIM prANonA saMkaTa sthAnamAM pravezelo paNa A pramANe kalAkAra dekhAya che. ane A (cAra) ati khuza thayo. eTalIvAramAM koza, yupAdi khetInI sAmagrIne khabhA upara laIne jato kheDUta corIne jovA mATe Avyo. joine eNe kahyuM ke zikSitane zuM duSkara che ? A vAta core sAMbhaLI ane manamAM gusse bharAyo. zastrone laI mArgamAM kheDUtanI pAchaLa gayo. khetare pahoMcyo ane kheDUtanA vALa kheMcI kahyuM ke huM tane mArIza. kheDUte puchyuM ke zA mATe (kyA kAraNathI) ? core paNa kahyuM ke padmAkAra bAkoruM karI meM corI karI tenI te avajJA karI te kAraNathI tane mArIza. pachI kheDUte kahyuM: eka kSaNa mUka, huM tane kautuka batAvuM, ema kahIne kapaDuM pAtharIne potAnA vacanane sArthaka karavAnI icchAvALA kheDUte bIjanI mUThI bharIne corane kahyuM: A bIjone huM paramukha, adhomukha, Urdhvamukha, ane bAjumukha athavA ekAdi AMgaLanA aMtare aMtare nAkhI zakuM chuM tethI te potAnI icchA mujaba kahe huM tema karI ApuM. coranI icchA anurUpa bIjo nAkhI batAvyA ane cora khuza thayo. (122) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 199 emeva koligovi hu, puMjA mANAi avigalaM muNai / Doe parivesaMto, tullaM abbhAsao dei // 123 // 'emeva' tti, koliko'pi 'puJjAt' sUtrapiNDarUpAd dRSTAddhastagRhItAdvA 'mAnAdi' mAnaM tantupramANam, AdizabdAttanniSpAdyapaTapramANaM ca avikalamavyabhicAri 'muNati' jaaniite| tathA 'Doe' iti, dA pariveSayan nipuNasUpakAraH tulyaM mahatyAmapi paGktau samaM abhyAsato dadAti na punInamadhikaM vA // 123 // gAthArtha- A ja pramANe kolika (vaNakara) paNa puMjathI pramANAdine sacoTa jANe che. salyAsathI yAthI pIrasato tulya (sara) Apa cha (123) A ja pramANe vaNakara sUtranA DhagalAne jovAthI ke grahaNa karavAthI tenAthI aDadhuM mAna ane Adi zabdathI vaNAI gayelA paTanA pramANane avikalapaNe jANe che. tathA DoyAthI pIrasato nipuNa rasoyo moTI paNa paMgatamAM abhyAsathI samAna pIrase che paNa hinAdhika pIrasato nathI. (123) mottiyaukkheveNaM, abbhAsA kolavAlapotaNayA / ghaDasagaDArUDhassavi, etto cciya kUvage dhArA // 124 // ' mottietyAdi, mauttikotkSepeNa muktAphalasyorvotpATanena abhyAsAt punaH punaH protanAnuzIlanarUpAt 'kolavAlapotaNayA' iti, kolavAle zUkarakandharAkezarUpe protanA pravezanam / mauktikaprotakA hi siddhatakriyA adhastAdUrdhvamukhaM kroDakezaM dhRtvA UrdhvamukhaM tathA mauktikaM kSipanti yathA nUnaM tatra pravezaM labhata iti / tathA ghRtazakaTArUDhasyApi nipuNavaNijaH, 'ettocciya'tti, ata evAbhyAsAdeva kutape dhArA ghRtapravAharUpA upariSTAd muktavato'pi nipatati // 124 // gAthArtha- motIne UMce uchALI parovavAnA abhyAsathI bhUMDanA vALamAM motInuM parovavuM tathA ghInA ghaDAnA gADAmAM beThelAe ghaDAmAMthI nIce kUpakamAM ghInI dhArA karI. (124). motIne uMce uchALI parovavAnA vAraMvAranA abhyAsathI DukkaranI Doka upara rahelA vALamAM motI parovI zake che. jene kriyA siddha thaI gaI che evA motI parovanArA nIcethI upara vALane karIne motIne te rIte uchALe che jethI motI sIdhuM vALamAM avazya parovAya jAya che. tathA ghInA gADA upara rahelA nipuNa vaNiko abhyAsathI ja uparathI mukelI ghInI dhArA nIce sIdhI kutapamAM 45 cha 59 // . maNI paDatI nathI. (124) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 upadezapada : bhAga-1 pavae taraMDacAgA, sammaM taraNaM nahammi vA eyaM / tuNNAe puNa tuNNaNa, maNAyasaMdhi duyaM ceva // 125 // plavakastArakastarakANDatyAgAnadIsarovarAdijaleSu samyak svayamabruDanneva taraNaM plavanaM nabhasi vA AkAze tattaraNamabhyAsAt karoti / tunnAe' iti, tunnAvAyastuTitavastrAdisaMdhAnakArI punaH 'tuNaNNa' tti tuNNaNaM vastrasaMdhAnaM ajJAtasaMdhi parairanupalakSitavibhAgaM drutaM caiva zIghramevAbhyAsAt karoti, yathA bhagavataH skandhavastrasya; tathAhibhagavAn mahAvIraH sAMvatsarikadAnapUrvaM pratipannavratastatkAlameva zakrAropitaskandhapradezadevadUSyaH kuNDagrAmAd bahirdeze viharan dAnakAlAsannihitagRhasthaparyAyamitrabrAhmaNenAgatya prArthanayoparuddhaH san tasmai devadUSyArddhaM dadau / sAdhikavarSAnte ca suvarNavAlukAnadItaTaprarUDhavRkSakaNTakAkSepAd bhUmau papAta dvitIyamarddham, gRhItaM ca tattenaiva pRSThalagnena brAhmaNena / samarpitaM ca khaNDadvitayamapi tunavAyasya / tenApi tathA tadajJAtasaMdhi yojitaM yathA labdhaprAcyalakSapramANamUlyaM saMjAtamiti // 125 // gAthArtha- plavakanuM tAMDanA tyAgathI samyaka taravuM athavA AkAzamAM UDavuM, tunnavAya evI rIte be bhAgane sAMdhI Ape che jemAM jarA paNa sAMdho na dekhAya. (15) plavaka eTale taranAra. hoDakAno tyAga karI nadI sarovara Adi pANImAM svayaM nahIM DUbato samyaka tare che. athavA AkAzamAM taravAnA abhyAsathI AkAzamAM paNa karI zake che. taMtuvAya eTale tUTelA vastrane sAMdhanAra. evI rIte vastrane sAMdhI Ape che ke teno sAMdho kyAM che ema bIjAone khabara na paDe. A zIdhra abhyAsathI sAdhe che. jemake- bhagavAnanA skaMdha uparathI paDI gayelA devadUSya vastrane sAMdhanAra. te A pramANe bhagavAna mahAvIra sAMvatsarika dAna ApIne dIkSA grahaNa karI. tatkAla ja indra vaDe jenA skaMdha upara AropaNa karAyela che devadUSya evA bhagavAna kuMDagrAmathI bahAra dezamAM vihAra karatA hatA tyAre dAna samaye hAjara nahIM rahelA gRhasthapaNAnA mitra brAhmaNa vaDe AvIne prArthanA karAye chate bhagavAne tene adhuM devadUSya ApyuM. sAdhika varSa pachI suvarNavAlukA nadInA kAMThe ugelA vRkSanA kAMTAmAM bharAIne kheMcAvAthI bhUmi upara paDelA bIjA ardhA bhAgane bhagavAnanI pAchaLa pharatA te ja brAhmaNe laI lIdhuM ane teNe bIjo aDadho bhAga paNa darajIne Apyo. teNe paNa tevI rIte gUDha sAMdho karyo. jethI pUrvenuM lakSa pramANa mUlya prApta thayuM. (125) vaDDhairahAidArugapamANaNANamaha vehadakkhattaM / emeva pUiyammivi, mAsAidale muNeyavvaM // 126 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 upadezapada : bhAga-1 ___ 'varddhake' rathakArasya 'rathAdidArukapramANajJAnaM' rathAdeH rathazibikAyAnayugyAderghaTayitumArabdhasya dArukANAM kASThAnAM dalabhUtAnAM yat pramANaM tasyApi jJAnaM saMpadyata ev| athaveti pakSAntare iha rathAdau nirmApaNIye yadakSatvaM nirmANazIghratvamabhyAsAdbhavati 'emeva 'tti, evameva prAguktahairaNyakAdivat pUtike 'tti, kAndavike mASAdidale mASamudgagodhUmacUrNAdau paktumiSTabhojanayogye pramANajJAnaM dakSatvaM vA muNitavyaM prastutabuddhiprabhAvAditi // 126 // gAthArtha rathAdi lAkaDAnA pramANanuM jJAna kArmikI buddhithI vadhe che athavA nipuNapaNuM, e pramANe kaMdoinuM bhASAdi pramANanuM jJAna kArmikI buddhithI vadhe che tema jANavuM. (126) ratha-zibikA-yAna-yugya (dhosaruM) Adi ghaDavA zarU karela rathikane lAkaDAnuM je pramANa che tenuM paNa jJAna thAya che. athavA zabda pakSAMtarane sUcave che. rathAdinA nirmANamAM je kuzaLatA che. te pahelA kahevAyela suvarNakArAdinI jema abhyAsathI prApta thAya che. pUtikA eTale kaMdoI, ISTa bhojana yogya evA aDada, maga, ghauM, caNAdimAM pakAvavA mATe kaMdoInuM je pramANajJAna athavA nipuNapaNuM che te karmanA buddhinA mAhabhyathI che ema jANavuM. (126) ghaDakArapuDhavimANaM, taha sukkuttAraNaM ca sayarAhaM / cittakare evaM ciya, vaNNAto viddhalihaNaM ca // 127 // 'ghaTakAraH' kumbhakAraH 'pRthvImAnaM' ghaTAdidalabhUtamRtpiNDapramANaM jAnAti yathA iyatA mRtpiNDena iyaM ghaTAdiniSpattiH nipatsyate / tatheti smuccye| 'sukkuttAraNaM 'tti 'zuSkasya' manAk zoSamupAgatasya bhANDasya ghaTAderuttAraNaM cakrAddavarakeNa pRthakkaraNamityetat sayarAhaM 'tti zIghraM karoti'cittakare evaM ciya' tticitrakaro'pyevameva, varNAd' varNakAdraktapItAdeH sakAzAt pramANaM lekhanIyacitrasya buddhyate / viddhasya jIvata iva gajaturaGgamAderjIvasya lekhanaM karoti, prakrAntabuddhimAhAtmyAt / caH samuccaye // 127 // // samAptAni karmajAyA matenA'tAni // gAthArtha- kuMbhAra mATInuM pramANa tathA sukAI gayelA ghaDAne jaladIthI utAravuM jANe che. A pramANe citrakAra ATalA raMgamAMthI ATalA citro thaze tema jANe che. (127) karmanA buddhinA prabhAvathI jANe jIvatA hAthI, ghoDA Adi jIvanuM Alekhana kare che. "ca" zabda samuccayamAM che. arthAt AnA jevA bIjA dagaMtono ahIMyA samAveza karI zakAya. (127) Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 upadezapada : bhAga-1 | kuMbhAra ghaTAdi daLabhUta mATInA piMDanuM pramANa jANe che. jemake ATalA mATInA piMDamAMthI ATalA ghaDA thaze. tathA zabda samuccayamAM che. kaMIka sukAyelA ghaTAdi bhAMDa cakra uparathI doraDA vaDe utArIne jhaDapathI nIce rAkhe che, e pramANe citrakAra paNa lAlapILA varNathI keTaluM citrakAma thaze te pramANe jANe che. (karmanA buddhinA udAharaNo pUrNa thayA) namaH zrutadevatA che zruta devatAne namaskAra thAo. atha pAriNAmikIjJAtAni bhaNyantepariNAmiyA ya abhae, lohaggAsivaNalAgirivaresu / pajjeyA jiyavajaNajAyaNayA moio appA // 128 // atha gAthAkSarArthaH-pAriNAmikyAM buddhau abhayo dRSTAntaH / kathamityAha'lohaggAsivaNalAgirivaresu' tti, lohajaGghalekhavAhakaagniazivAnalagirivRttAntaviSayeSu caturSu satsu / pajoyA' iti pradyotAccaNDapradyotanRpateH sakAzAt / 'jiyavajaNa jAyaNayA' iti, jIvitavarjanena vahnipravezAbhyupagamAt, prANatyAgarUpeNa kRtvA yA yAcA prArthanA tayA mocita AtmA abhayakumAreNeti // 128 // have pAriNAmikI buddhinA udAharaNo kahevAya che gAthArtha- lohabaMdha, agni, aziva ane analagirinA prasaMgomAM abhayane pAriNAmikI buddhi che. pradyota pAsethI jIvita vinAnI yAcanAthI potAne choDAvyo. (128) rAjagRha nAmanuM nagara hatuM. tyAM zatru rAjAonA madanuM mardana karanAra, kSAyika samyagRSTi jagaprasiddha evo zreNika rAjA hato. cAra prakAranI buddhithI zreSTha, pUrve paNa jenA nirmaLa guNono samUha vistArathI kahevAyela che, lokanA madhyamAM bhamato che yaza jeno evo abhaya nAmano teno maMtrI che. have ujjainI nagarIno svAmI, ghaNA pracaMDa sainyathI yukta, pradyatana rAjA sAmo AvIne zreNika rAjAne ghero ghAle che. cittamAM bhayane dhAraNa karatA rAjAne abhaya maMtrIe kahyuM ke laDAyakanI tame zaMkA na karazo, huM tenuM nivAraNa karIza. tene Avato sAMbhaLIne abhaya tenA sAmaMta rAjAone jANato sainyanI nivAsa bhUminI pRthvImAM teo na kADhI zake tevI lokhaMDanI koThIomAM dInAro bharI daTAve che. pachI teo AvyA ane svasthAnamAM saMniveza karIne rahyA. zreNika rAjAne pradyotana sAthe moTuM yuddha thayuM. keTalAka divaso pachI abhaya rahasyane jANIne pradyotanI buddhinA bheda mATe pradyota rAjAne lekha mokalAve che ane jaNAve che ke tArA sarva Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 203 sAmaMta rAjAone zreNike phoDI nAkhyA che. jaladIthI paNa bhegA maLIne tane bAMdhIne zreNikane suparata karaze tethI jo manamAM zaMkA hoya to amuka khaMDiyA rAjAnA amuka bhAgamAM bhUmi khodAvIne khAtarI kara. teNe abhaye batAvelI bhUmine khodAvI tyAre dInAra bharelA kaLazo joyA ane te tyAMthI jaladIthI nAzI gayo. pAchaLa lAgelA zreNika rAjAe tenA sainyane lUMTI lIdhuM. ujjainI nagarI pahoMcIne sarvarAjAo kahe che ke he rAjan ! ame zreNikanuM kahyuM karanArA nathI, A abhayanuM caritra che ema jANo. nizcaya thayo che jene evo te kyAreka sabhAmAM jaIne kahe che ke tevo koI paNa mArI sabhAmAM che ? je abhayane mArI pAse laI Ave. bIjI sahAya apAya to huM lAvI ApuM ema gaNikAe svIkAryuM. madhyamavayanI sAta gaNikAo tene sahAya mATe apAI. ane bIjA sahAya karanAra ghaNAM sthaviro tathA ghaNuM bhAthuM apAyuM. (14) pUrva sAdhu pAse kapaTI zrAvikApaNuM svIkArIne bIjA gAmo ane nagaromAM jyAM sAdhuo tathA zrAvako che tyAM A pharavA lAgI. sArI rIte vikhyAta thayA pachI kramathI rAjagRha nagaramAM pahoMcI. bahAra udyAnamAM rahelI teo te nagaranA caityone vAMdavA nIkaLI ane kramathI abhayanA gRhacaityane vaMdana karavA AvI. tyAM praveza vidhimAM nisIhipUrvaka caityagharamAM pravezI. AbhUSaNa rahita tene joIne abhaye abhutthAna karyuM. saMtuSTa haiyAvALA abhaye kahyuM : nisIhi bolanAranuM ahIM svAgata thAo. gRhacaityo batAvyA ane vaMdana karyuM. pachI abhayane namaskAra karIne kramathI Asana upara beThI. vinayathI namelI zarIravALI tIrthakara bhagavaMtonI janmAdi bhUmiomAM AvelI jinapratimAone parama bhAvathI vaMdana kare che. ane puchAyelI kahe che ke ame avaMtIdezamAM amuka vaNikanI strIo chIe. tenA maraNathI virAga pAmelI ame dIkSA levAnI bhAvanAvALI cetyone vAMdavA nIkaLI chIe. kAraNa ke dIkSA lIdhA pachI svAdhyAyAdinA kAryano vyApa hovAthI caityo vAMdI na zakAya. teone namaskAra karIne abhaye ghaNA bhAvathI kahyuM ke Aje mArA atithi thAo. pachI teo kahe che ke Aje ame upavAsa karyo che. pachI lAMbo samaya sudhI rahIne malapati vAto karI potAne sthAne gaI. teonA guNothI AkarSAyelo abhaya bIje divase ekalo ghoDA upara besIne teonA ghare gayo ane kahyuM ke tamo mArA ghare Avo ane pAraNuM karo. teoe kahyuM: to tame ja ahIM pAraNuM karo. abhaya vicAre che ke jo AlokonI vinaMtine mAna nahIM ApuM to Ao mAre ghare nizcayathI jamavA nahIM Ave tethI abhaye tyAM jamavA svIkAryuM ane saMmoha karanArI vastuo sAthe mizraNa karela magha pIvaDAvyuM. pachI ghenamAM paDelA abhayane azvarathamAM besADIne jaladIthI palAyana karyo. pUrve bIjA paNa ratho mArgamAM rAkhelA hatA. paraMparAthI A ujjainI 1. malapati- moha pamADe tevI cAlavAnuM ke vAtovALuM athavA bhArekhamapaNe AnaMdabhera dhIredhIre DolatI chaTAdAra cAle cAlatI ke bolatI hoya tevI. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 upadezapada : bhAga-1 lai javAyo ane tenA vaDe (gaNikA vaDe) svAmI praNAma karAyA. arthAt gaNikAnA kahevAthI abhayakumAre svAmIne praNAma karyA. pachI abhaye rAjAne kahyuM: jenA vaDe A jagata nacAvAyuM che temAM A tAruM pAMDitya kevuM ? dharmanA chaLathI atighaNI mAyAvI strIo vaDe huM ThagAyo chuM. kAraNa ke vidvAno kahe che- "abhyAsa na hovA chatAM amAnuSI strIomAM (pakSI vagere tiryaMca strIomAM) paNa paTutva dekhAya che to je zikSita strIo che tenI zuM vAta karavI ? kharekhara koyala AkAzamAM UDatA pahelA potAnA saMtAnone kAgaDIo pAse poSAve che." A pramANe abhaye kahyuM tyAre rAjAe te te vacanothI abhayane bAMdhyo jethI te potAnA rAjyamAM javA mATe rajA nahIM apAyelo eka pagaluM paNa bharavA samartha na thayo. tyAre pUrve lAvelI tenI strI tene soMpI. te strInI utpatti A pramANe che. (32) zreNika rAjAne eka vidyAdhara mitra hato tenI sAthe maitrInI sthiratAne icchato zreNika potAnI senA nAmanI bahena tene Ape che ane ghaNo Agraha kare che ke tamArI pUrvanI bIjI strIo karatA Ane mukhya karavI. svapnamAM paNa AnuM vipriya na karavuM. Ane viSe haMmezA sneha rAkhavo. te paNa saubhAgyaguNathI tene ghaNI manapriya thaI ane pUrvanI aMtaHpuranI vidyAdharIonA kopano viSaya thaI. A bhUcarastrIe kema amAruM mAna hayuM ? ema vicArI chaLa meLavIne viSAdinA prayogathI tene mArI nAkhI. tene eka bAla putrI che. maraNanA bhayathI pitA tene zreNika rAjAnI pAse mUkI gayo ane te ghaNo zoka pAmyo. bharayovanane pAmelI te paNa abhayane apAI. abhayanI bIjI priyAo paNa matsarane dhAraNa karatI tenA chidrane jue che. teo vaDe sevA karAyelI, ghaNI siddha thaI che kSudra vidyAo jeone evI cAMDalaNIo kahe che ke amAruM zuM kArya che ? teoe kahyuM: A vidyAdharanI putrI amArI ghaNI laghutA kare che. tethI tene evI rIte duHkha Apo jethI amArI laghutA na kare. cAMDAlaNIoe teone kahyuM. ame tene virUpa karazuM jethI Ano pati jaladIthI virAgI thAya. Ama vicArIne nagaramAM atighora mArI vidurthI. loka maravA lAgyo. abhaye mAtaMgIone kahyuM: jaladIthI mArinA kAraNane zodho. teoe svIkAryuM. devIe tenA vAsagharamAM manuSyonA hADapiMjarAdi vidurvIne nAkhyA ane tenuM mukha lohIthI kharaDAyeluM karyuM ane rAjAne nivedana karyuM he deva ! tamArA gharamAM ja mArinI tapAsa karo. eTalAmAM tapAsa karI to potAnI strIne rAkSasInA rUpamAM joI. pharIthI paNa mAtaMgIo Adeza karAI ke vidhithI rAtrie eno evI rIte vAta karo ke koIpaNa nagaranA lokane koipaNa rIte khabara na paDe. paNa te nirdoSa che ema manamAM vicAratI cAMDAlaNIo kaMIka dayA utpanna thavAthI te dezanA sImADe laI gaI. DarAvIne choDI mukI. dInamukhI, raDatI, bhAgatI vikaTa aTavImAM pravezelI tyAMnA tApasalokathI jovAI. puchyuM: he bhadre ! tuM kyAMthI Ave che ? teNe paNa potAnuM saMpUrNa caritra kahyuM. zreNikanA vaMzamAM utpanna thayelI che tethI A amArI bhANejI Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 205 che ema jANI keTalAka divasa potAnI pAse rAkhI. pachI uttama sArthanI sAthe ujjainImAM laIjaI zivAdevIne soMpI. A pramANe prakSINa thaI che saMpUrNa doSanI zaMkAo jenI, saMsAramAM sArabhUta evI tenI sAthe abhaya viSaya sukha bhogave che. (51). pradyota rAjAne cAra priya ratno che.(1) zivA devI (2) agnibhIru ratha (3) analagiri hAthI ane (4) lohajaMgha nAmano lekhAcArya. te lohajaMgha vikAla samaye ujjainImAMthI nIkaLelo eka divasamAM paccIza yojana dUra bharuca jAya che. tyAMnA rahevAsI rAjAo vicAre che ke pavana jevA vegavALA ane mArI nAkhIe to ApaNe AnAthI sukhI thaIe. bIjo hoya to gaNatarInA divasothI ahIM Ave jyAre A to tatkALa Ave che. pachI tene bhAthuM devA lAgyA. te mArgamAM bhAthAne icchato nathI ane te vakhate tene te bhAthuM ApavAmAM AvyuM. temAM paNa kudravya mizrita lADu karIne bhAtAnI thelI bharI ApI. mArgamAM keTalAka yojana jaIne jeTalAmAM jamavA zarUAta karI teTalAmAM pakSI tene vAre che. tyAMthI UThIne atidUra jaIne khAvA bese che. tyAM paNa vAraNa karAyo. Ama trIjI vAra paNa tene khAtA rokyo. pachI teNe vicAryuM ke ahIM koI kAraNa hovuM joIe. pradyotanI pAse jaIne potAnA kAryanuM nivedana karyuM. rAjAe abhaya vicakSaNa che ema jANIne bolAvIne tene bhojananA pratibaMdhanuM kAraNa puchyuM ke tuM AnuM rahasya kahe. teNe te bhAthAnI thelI sUdhI ane kahyuM ke AmAM kudravyanA mizraNathI dRSTiviSa sarpa utpanna thayo che. ughADavA mAtrathI A sarpa nizcitathI aMdara che ema khAtarI thaI. to have zuM karavuM? abhaya- jaMgalamAM parAmukha banI choDI devo. jaMgalamAM choDayo ane tenA dRSTino viSaya banelA sarvavano baLI gayA. ane aMtarmuhUrta mAtrathI sApa marI gayo. pradyota khuza thayo. ane kahyuM- kArAgRhanA baMdhanane choDIne varadAna mAga. abhaye kahyuM ke mArA A varadAnane tame ja thApaNa rUpe rAkho. (64) - anyadA madathI vyAkula AlAna staMbhane bhAMgIne bhAgelA analagirine koIpaNa pakaDavA samartha nathI thato tyAre abhayane puchyuM. abhaye javAba Apyo ke vatsadezano udayana nAmano rAjA gAMdharva gItane gAnAro che te ahIM levAya to kAryasiddha thAya. pradyota-te ahIM kevI rIte lavAya ? pradyotaputrI vAsavadattA kalAkuzaLa che, tatkAle gAMdharva vidyAmAM udayanathI bIjo koI zreSTha nathI tethI abhaya kahe che ke Ane (vAsavadattAne) zikhavavA mATe ahIM lavAya. te paNa kayA upAyathI grahaNa karAya? ema puchAyelo abhaya kahe che ke udayana jayAM paNa hAthIne jue che tyAM tene vaza karI baMdhasthAnamAM nAkhe che. udayana e jANato nathI ke pradyote paNa yaMtramaya hAthI banAvIne choDyo che ane dezanA sImADA para carAvAya che. udayane vanacara loko pAsethI vRttAMtane jANyo. vatsAdhipa sainya sAthe tyAM gayo. tenI pAchaLa paDato udayana svayaM sainyathI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 upadezapada : bhAga-1 vikhUTo paDyo. kalarAvathI pUrAyo che dizAno aMta jenA vaDe evo udayana jeTalAmAM gAvA lAgyo teTalAmAM lepamayanI jema hAthI atyaMta sthira thayo jeTalAmAM udayana tenI pAse gayo teTalAmAM pUrve aMdara chUpAyelA manuSyo vaDe pakaDAyo ane ujjainI laI javAyo. (72) pradyote tene kahyuM: mAre eka putrI che, te kANI che. tuM tene gIta zikhavADa. tuM tene joIza nahIM nahIMtara lajjAne pAmIza. putrIne paNa kahyuM ke A adhyApaka che. te koDha rogathI khavAya gayelA zarIravALo che. he putrI ! kRtajJa thaIne tenA viSe AdaravALI na thaje. te paDadAnI aMdara rahIne tene zIkhave che. gAyakanA saMgItathI jema vananA haraNiyA atyaMta AkarSAya che tema tenA zabdothI te AkarSAya che. paraMtu A koDhiyo che eTale amaMgala thaze mATe jotI nathI. atyaMta kautukane pAmelI mAre Ane kevI rIte jovo ema mUDha thayelI jyAre svara saMgrahane sArI rIte grahaNa karatI nathI tyAre udayane gussAthI kahyuM: he kANI ! tuM garabaDa goTA kema vALe che ? te paNa gussAthI kahe che ke te koDhiyA ! tuM pote kevo che ema nathI jANato ? kharekhara jevI rIte huM koDhiyo chuM tevI rIte A kANI che, arthAt jema huM koDhiyo nathI tema A kANI nathI. e pramANe paribhAvanA karIne paDadAne phADIne jeTalAmAM jue che teTalAmAM niSkalaMka caMdra jevI sarvAgathI suMdara tene jue che. kAmadeva jevA manohara rUpavALo te paNa tenA vaDe rAgathI jovAyo. arasaparasa gADhAsakta te benuM milana niraMkuza thayuM. paraMtu te hakIkata dhAtrI kaMcanamAlA dAsI ja jANe che paNa bIjo koI nahIM. (81). - have koIka vakhata analagiri hAthI atigADha made bharAyo tyAre AlAna staMbhamAMthI bhAgyo. rAjAe abhayane puchyuM. ahIM zuM karavuM ? abhaya kahe che- gAyaka udayana rAjA Ano upAya che. rAjAe udayanane hAthI vaza karavA kahyuM. udayana kahe che ke kanyAnI (vAsavadattAnI) sAthe huM bhadrAvatI hAthaNI upara besIne gIta gAiza. vacce paDado rAkhIne tema karAyuM ane A analagiri vaza karAyo. abhaye bIjuM varadAna meLavyuM ane tenI pAse ja thApaNa mukyuM. (84). udayane hAthaNI upara cAra mUtra dhaTikAo bAMdhI rAkhI hatI pachI vAsavadattA sAthe potAnA nagara tarapha javA palAyana thayo. pIcho pakaDavA jeTalAmAM analagiri hAthI sajja karAyo teTalAmAM hAthaNI paccIza yojana cAlI gaI. sajja thayela analagiri pAchaLa paDyo. jeTalAmAM najIkamAM pahoMcyo eTale mUtranI eka ghaTikA nIce pADI. analagiri hAthaNInA mUtrane suMghavA lAgyo teTalAmAM hAthaNI bIjA paccIza yojana nIkaLI gaI. A ja pramANe traNa ghaTikA pheMkI tyAM sudhImAM te kauzAMbI nagarImAM pahoMcI gayo ane te vAsavadattA tenI agramahiSI thaI ane pitAe tene jIvitadAna paNa ApyuM. (89) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 207 A pramANe keTaloka kALa gayo tyAre avaMtimAM asurAgni utpanna thayo. te agni dhULapaththara-ITAdithI paNa saLage che ja. A pramANe nagarImAM dArUNa dAha thayo tyAre rAjA vicAre che ke aho ! hamaNAM kevuM aNaghaTatuM ahIM upasthita thayuM. puchAyelo abhaya kahe che ke anubhavI puruSoe A pramANe kahyuM che ke jevA sAthe tevA thavuM. ahIM jheranuM mAraNa jhera che. tema agnino upAya agni jANavo. ThaMDIno upAya uSNatA che. vijAtIya agni pragaTAvyo. tenA prayogathI pUrvano agni zAMta thayo. A pramANe trIjA varadAna meLavyuM temaja thApaNa mukyuM. (93) have koIka vakhata ujjainI nagarImAM bhayaMkara aziva utpanna thayo. rAjAe abhayane puchyuM. abhaye kahyuMH aMtaHpuranI sabhAmAM zRMgAra sajIne rAja-alaMkAro paherIne devIo tArI pAse Ave tyAre je devI potAnI dRSTithI jIte te mane tamAre jaladIthI kahevuM. temaja karavAmAM AvyuM. zivAdevIne choDIne bAkInI badhI adhomukhI rahI. rAjAe nivedana karyuM ke tArI mAtAtulya zivAdevIthI huM jitAyo chuM. ane mukhamAM eka ADhaka pramANa bali evA kUrane laIne tenA mukhamAM nAkhavuM. tema ja karavAmAM AvyuM. azivano upazama thayo. cothuM varadAna meLavyuM. pachI abhaya vicAre che ke paragharamAM kyAM sudhI rahevuM ? pUrve meLavelA varadAno rAjA pAse mAge che. analagiri hAthI upara tame mahAvata thaye chate, devInA khoLAmAM beThelo huM lAkaDAthI bharelA agnibhIru ratha sAthe agnimAM pravezuM evI mArI icchA che to potAnA vacananuM pAlana karo. A potAnA sthAne javA icche che ema jANIne atimahAna satkAra karIne tene rajA ApI. pachI abhaya kahe che ke huM ahIM dharmanA chaLathI tamArA vaDe lavAyo chuM paNa huM Aditya rUpI dIpakane karIne arthAt dhoLe divase, barADA pADatA, nagaranA lokonI samakSa bAMdhIne tamane na laI jAuM to abhaya nAmane dhAraNa karanAro huM agnimAM praveza karIza ema pratijJA karIne rAjagRha nagaramAM keTalAka divaso rahyo. (105) pachI potA samAna rUpavALI arthAt vaNikanA vezavALI be gaNikAnI putrIone laine urjanI pahoMcyo ane vaNikanA vezane dhAraNa karIne apUrva kariyANAno nipuNa vyApAra zarU karyo. badalo levAnA nizcayavALo abhaya rAjamArga para rahelA chellA mahelane bhADethI le che. anya divase gavAkSamAM rahelA pradyote savizeSa veza paridhAnavALI gaNikA putrIone joI vizALa dhavala AMkhothI lAMbA samaya sudhI ekI Tase joI. gaNikAputrIoe tenA cittane AkarSavAmAM maMtra samAna aMjalibaddha praNAma karyo. tenA tarapha Asakta thayelo rAjA potAnA bhavanamAM gayo. padArAnI lolatAthI dUtIne mokalI. gusse thayelI teoe hAMka mArI dUtIne " bahAra kADhI tene kahyuM ke rAjA AvA vartanavALo na hoya. gusse thayelI bIje divase paNa A pramANe ja kahe che. trIje divase dUtIne kahyuM ke sAtame divase devakulamAM amArI jAtrA che tyAM ekAMta maLaze paNa ahIM bhAI haMmezA rakSaNa kare che. (112). Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 upadezapada : bhAga-1 pradyota jevA AkAravALo pradyotaka nAmano eka mANasa unmatta (brAmita) karAyo. abhaya kahe che ke bhAgyanA vazathI mAro putra Avo gAMDo thayo che. huM tenI sArasaMbhALa rAkhuM chuM. pakaDI pakaDIne rAkhavA chatAM bhAge che ane raDato chatAM pharI pharI AvA vacana bolato pakaDIne pAcho lavAya che. "are are ! amuko! UTho huM pradyotarAjA A abhaya vaNika vaDe haraNa karAvuM ." A pramANe lokane vizvAsamAM lIdhA pachI sAtame divase gaNikAe sUcanA ApI pradyota pAse dUtI mokalI ke madhyAhra rAjA ahIM ekalo Ave. kAmAtura, pariNAmane nahIM vicAranAro evo rAjA gRhanA gavAkSanI divAlathI gayo ane pUrve aMdara goThavelA manuSyo vaDe daDha pakaDIne palaMganI sAthe baMdhAyo pachI divasa hote chate nagaranA madhyabhAgathI abhaya nIkaLyo ane kahe che ke vAyunA vegathI vyAkulita, asaMbaMdha bakavAsa karanAro A vaidyazALAe laI javAya che. pachI azvarathothI jaladI rAjagRha nagarImAM laI javAyo. zreNika rAjAe jANyuM eTale hAthamAM talavAra ugAmIne jeTalAmAM doDyo teTalAmAM abhaye vAryo. to have zuM karavuM? pachI abhaya kahe che ke A mahAprabhAvI rAjA che, ghaNA rAjAone mAnanIya che, moTA AdarathI satkArIne potAnI nagarImAM pAcho mokalo. tema karavAthI paraspara gADha prema thayo. abhayanI pariNAmI buddhi AvA prakAranI che. (12) gAthAkSarArtha-pAriNAmikI buddhi viSe abhayanuM dAMta che. kevI rIte ? lohajaMgha lekhavAhaka, agni, aziva ane analagiri hAthI A cArano prasaMge upasthita thayo tyAre caMDapradyota rAjA pAse agnimAM praveza karI prANa tyAga karavArUpa prArthanA karI. te prArthanAthI abhayakumAre potAne choDAvyo. (128) seTrI pavAsa bhajjA, dhijjAiyasaMgakukkuDagasAhU / sIsaM dAragaceDIhara rAyA samaNamAjoNI // 129 // atha gAthAkSarArthaH- zreSThIti dvAraparAmarzaH / tasya ca zreSThino vyavahArahetoH 'pavAso' tti pravAso dezAntaragamanalakSaNo jAtaH / pazcAcca bhajAdhijjAiyasaMga' tti bhAryA vajrA nAmikA dhigjAtIyasaGgena vinaSTA / 'kukkuDagasAhUsIsaM' tti kukkuTasya sambandhi zIrSa kadAcid gRhAgatena sAdhunA rAjyaphalabhakSaNaM vinirdiSTam / uktavRttAntena ca 'dAragaceDIhara' tti dArakasya ceTyA nagarAntare haraNaM kRtam / sa ca tatra rAjA jAtaH / 'samaNamAjoNI' iti zreSThI ca zramaNaH san tatraiva nagare yayau / brAhmaNaizca preritayA dvayakSarayA avarNavAde utthApite tenoktaM yadi matto'nyena ayaM garbhaH samutpAditastadA mA yonyA nirgacchatviti 226 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 209 gAthArtha- zreSThI, videza pravAsa, bhAyaM brAhmaNa sAthe vyabhicAramAM paDI, ghare AvelA sAdhue kUkaDAnA mastakanuM bhakSaNa rAjyaphaLavALuM kahyuM. dAsI bALakane laI gaI. rAjA thayo. zreSThI sAdhu thayo. mArA sivAyano putra hoya to e yonithI bahAra na nIkaLo. (129). A bharatakSetramAM vasaMtapura nAmanA nagaramAM lokamAM pratiSThita koSTha nAmano zreSThI hato. vajA nAmanI tenI strI hatI. tathA devazarmA nAme brAhmaNa putra gRhamaMdiranI pUjA karanAro hato. atIva hRdayavallabha, lakSaNathI sanAtha, atIva bAla priyaMkara nAme putra hato. kyAreka dhana upArjana karavA mATe ghaNA dravya laIne te zreSThI zubha divase dezAMtara cAlyo. teNe patnIne kahyuM ke gharamAM madanazalAkA dAsI, popaTa ane kUkaDo A traNeya putratulyanuM tAre rakSaNa karavuM. (4) have zreSThIe prayANa karyuM eTale vajA kula-zIla-maryAdA oLaMgIne brAhmaNaputranA saMgavALI thaI. jayAre devazarmA nitya rAtrIe tenI pAse ghare Ave che tyAre madanazalAkA bole che ke koNa tAtathI bhaya nathI pAmato ? popaTa paNa vAre che ke je bIjIno (kulaTA vajAno) pati che te ApaNo paNa tAta che. avasarane jANanAro popaTa potAnuM rakSaNa kare che. prakRtithI krodhI svabhAvavALI madanazalAkA ghaNuM bolabola kare che. dAsI potAnA mukhadoSanA kAraNe arthAt bahu bolabola karatI hovAnA kAraNe pApI evI vajA vaDe gharamAMthI hAMkI kaDhAI. (8) koIka divase be sAdhuo tene ghare bhikSA mATe AvyA. jIvanA lakSaNane jANanAro AmAno eka sAdhu kUkaDAne joIne, pachI sarva dizAone joIne bIjA sAdhune AzrayIne kahe che ke je A kUkaDAnuM mAthuM khAse te nakkIthI rAjA banaze. gharanI aMdara rahelA brAhmaNaputre A sAMbhaLyuM ane vajAne kahe che ke kUkaDAne mAra jethI huM bhojana karuM. te kahe che ke A kUkaDo putra samAna che tethI huM nahIM mAruM paNa bIjo laI AvIza. te bIjo icchato nathI. tIvra Agraha karyo tyAre mAryo ane jeTalAmAM raMdhAya che teTalAmAM rAjyanI kAMkSAvALo brAhmaNa snAna karavA gayo eTalAmAM vajAno putra je lekhazALAmAM gayo hato te ghare Avyo. bhukhyo thayelo rahe che. tyAre hajI mAMsa raMdhAyuM nathI. thALInA mukhamAMthI kUkaDAnuM mAthuM kADhIne (putrane) ApyuM. have bhAjane laine keTalAmAM brAhmaNaputra khAvA bese che teTalAmAM thALImAM kUkaDAnuM mAthuM kyAMya joto nathI. vajAne kahe che ke kUkaDAnuM mAthuM kyAM? vajAe kahyuM te to putrane ApyuM. gusse bharAyelo te kahe che ke ATalA mATe to te varAchakaDo kUkaDo marAyo che. paraMtu have jo A putranuM mastaka khAuM to hamaNAM huM kRtArtha thAuM. Agraha karyo tyAre te vajA A paNa karavA taiyAra thai, arthAt putrane mAravA taiyAra thaI. dAsIe A sAMbhaLyuM ane putrane lekhazALAmAMthI te laIne bhAgI gaI. bIjA nagaramAM pahoMcI jyAM aputrIo rAjA maraNa pAmyo. avivAsita azvathI parIkSA karAyelo te rAjA thayo. atitIvra pratApI te rAjAe dAsIne paNa mAtAnA sthAne sthApI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 upadezapada : bhAga-1 - kAlAMtarathI zreSThI pAcho pharyo. eTalAmAM gharane jue che teTalAmAM kUkaDA-madanazalAkA dAsI ane putra vinAnuM saDeluM, paDeluM joyuM. gaLacI pakaDIne vajAne puchyuM: jeTalAmAM grahathI grahaNa karAyelInI jema eka zabda bolatI nathI teTalAmAM pAMjarAthI mukAyelA popaTe gharano sarva vRttAMta kahyo. vairAgyane pAmelo tyAre bhogone ciMtave che. A strIne mATe mAre AvA prakAranA seMkaDo klezo prApta thayA. A strIe AvuM karyuM. viSa samAna viSayothI saryuM. sAvadya kAryanA tyAgathI sAdhya dIkSA lIdhI. paryAya (bhAgyanA) vazathI brAhmaNa sahita vajA te ja nagaramAM gaI ane sAdhu paNa vihAra karatA te ja nagaramAM AvyA jyAM putra rAjA thayo che. vajAe A vRttAMtane jANI chupAvelA survaNathI yukta bhikSA ApI ane moTo kolAhala karyo ke mArA gharamAM ANe corI karI che. rAjapuruSo sAdhune pakaDIne rAjAnI pAse laI gayA. dhAtrIe oLakhI rAjAne nivedana karyuM ke A tAro pitA che. teone (= brAhmaNa ane vajAne) dezapAra karyA ane pitAne bhogonI prArthanA karI. nimaMtraNa karAyelA chatAM sAdhu bhogane icchatA nathI. pitAsAdhue rAjAne zrAvaka karyo. jaina zAsananI prabhAvanA thaI anya zAsanonI apabhrAjanA thaI. te nagaramAM comAsuM karyuM. comAsuM pUrNa thayA pachI vihAra karatA muninI pAchaLa rAjA jeTalAmAM jAya che teTalAmAM ghaNAM matsaravALA brAhmaNoe eka garbhavatI dAsIne bolAvIne caDAvI (brAmita karI) ke parivrAjikAno veza paherI rAjamArgamAM bAtha bharI kahevuM ke mArI zI gati thaze? AthI tamo kaMIka Apo." teNIe te pramANe karyuM. muni upayogathI te jANe che. dhImu dhIka A pravacana mAlinyane hamaNAM kevI rIte dUra karuM? pachI sura, khecara ane manuSyanA mAhabhyane jeNe parAbhava karyo che evA satyavacanI muni kahe che ke jo A garbha mAro hoya to yonithI nIkaLe ane mAro na hoya to peTa bhedIne nIkaLe. A pramANe bolyA eTale te dAsIno garbha peTa phATIne paDyo. unmatta ane maratAnA sadbhAvo prakaTa thAya che. brAhmaNoe A kAvatru karAvyuM che ema dAsIe rAjAne kahyuM ane jaladIthI marI. zaradaRtunA caMdranA kiraNanA samUha samAna pravacananI ujvaLatA thaI. te pravacanane dhanya che jyAM AvA prakAranA sAdhuo che. A pramANe A pAriNAmika buddhi che ke jenA kAraNe zAsananI prabhAvanA thaI. athavA pAriNAmikI buddhithI pote cAritranI paribhAvanA karIne dIkSA lIdhI. gAthApharArtha- "zreSThI' e pramANe dvAra parAmarza che. te zreSThIne vyApAranA kAraNe dezAMtara javA svarUpa pravAsa thayo ane pAchaLathI vajAnAmanI strI brAhmaNajAtinA saMgathI zIlabhraSTa thaI. kyAreka ghare AvelA sAdhue kUkaDAnA mAthAnuM bhakSaNa rAjyaphaLavALuM kyuM. A vRttAMtane anusAre dAsI bALakane bIjA nagaramAM laI gaI ane te tyAM rAjA thayo. zreSThI sAdhu thayA pachI te ja nagaramAM Avyo. brAhmaNothI preraNA karAyelI dAsI vaDe avarNavAda utpanna karAye chate kahyuM ke jo mArAthI anyano A garbha hoya to yonimArgathI na nIkaLo arthAt yonI sivAyanA mArgathI nIkaLo. (129) Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 211 kumare puMDaribhA itthirAga paimaraNaNAsapavvajjA / khuDDagalakkhaNa dikkhA, bhaMge gama gIya caubohI // 130 // atha gAthAkSarArthaH -'kumare' ityanena kumAra iti dvAraparAmarzaH / sAketanAmni nagare 'puMDari'tti puNDarIko nAma rAjA abhUt / bhA' iti bhrAtA ca laghuH kaNDarIkaH |anydaa ca puNDarIkasya itthirAgi'tti striyAM kaNDarIkajAyAyAM rAgo'bhiSvaGgaH sampannaH |tsyaashc nirUpitavRttAntena 'paimaraNanAsapavvajA' iti patyuH maraNe svayaM ca nAze vihite pravrajyA samabhUt / 'khuDDaga' tti prAgeva ApannasattvabhAvatvAcca tasyAH kSudrakaH zizuH putrarUpaH samudapAdi / lakkhaNa' tti rAjalakSaNavAn 'dikkhA' iti samaye ca dIkSA jAtA / tasya yauvanakAle ca 'bhaMge' pariSahAbhibhave 'gama' tti pitRvyasakAze gamanaM sampannam / tatra ca 'gIya' tti gItikAzravaNAt 'caubohI' tti kSullakasya catuNNAM cAnyeSAM bodhiH sanmArgalAbhaH samajanIti // 130 // gAthArtha- puMDarIka ane kaMDarIka be kumAra bhAio, strI, tenA patinuM maraNa, sAthe sAthe nAzI dIkSA levI, kSullaka putrano janma, dIkSA, prekSaNaka jovuM, bhaMga, gama gIta ane cAreyane bodhI. (130) zreSTha sAketapura nagaramAM puMDarIka nAmano rAjA hato tene kaMDarIka nAmano nAno bhAI hato ane tene yazobhadrA nAme strI hatI. atyaMta suMdara rUpavALI gharaAMgaNe caMkramaNa karatI puMDarIka vaDe rAgathI jovAI. pachI teNe dUtIne mokalI. lajA pAmatI yazobhadrAe teno pratiSedha karyo. rAjAno atyaMta Agraha hote chate tene kahevaDAvyuM ke zuM tuM nAnAbhAIthI paNa lajjA pAmato nathI ? jethI AvA ullApo kare che. tyAra pachI rAjAe chUpI rIte kaMDarIkane marAvI nAkhyo. pharIthI paNa rAjAe yazobhadrA pAse prArthanA karI. te vakhate zIlakhaMDananA bhayathI potAnA AbharaNo laI gharamAMthI nIkaLI gaI. ekalI paNa sArthanI sAthe cAlI. pitAno bhAva svIkArelA (arthAt pitA samAna AcaraNa karanAra) vira vaNikanI sAthe zrAvasti nagarI gaI. jinasena sUrinI mukhya ziSyA kIrtimatI sAdhvIne vaMdana karavA gaI ane sarva vRttAMta kahyo. pratibodha pAmI garbha hovA chatAM paNa dIkSA lIdhI. jo huM kaIza ke huM garbhavatI chuM to mane dIkSA nahIM Ape e bhayathI mahattarAne paNa na jaNAvyuM. kALakramathI garbha vadhe chate mahattarAe ekAMtamAM puchyuM. teNe sAcuM kAraNa jaNAvyuM. pachI tene gupta ja rAkhavAmAM AvI. tene prasUti thaI. te putra zrAvakakuLamAM moTo thayo eTale sUrinI pAse tene dIkSA apAvI ane kSullakakumAra tenuM nAma rakhAyuM. yatijana yogya tene sarva sAmAcArI zikhavADavAmAM AvI. (11) Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 upadezapada : bhAga-1 - have yovanane pAmelo, saMyamanuM pAlana karavA nahIM icchato, pariNAmathI paDelo mAtAne dIkSA choDavA pUche che. mAtAe tene ghaNA upAyothI rokyo chatAM paNa rokAto nathI, tyAre mAtAe hyuM: he putra ! mArI khAtara tuM bAra varasa dIkSA pALa. hA huM dIkSA pALIza ema teNe svIkAryuM. bAra varSa purA thayA eTale te dIkSA choDavA taiyAra thayo. pharI mAtAe kahyuM ke mArI guNIne pUcha. puchAyelI guNIe paNa tene bAra varasa sudhI saMyamamAM rokI rAkhyo. A pramANe AcArye paNa bAra varSa sudhI ane upAdhyAye paNa teTalo ja kALa dhArI rAkhyo. ema tenA aDatAlIza varSa pasAra thayA to paNa saMyamamAM sthira nahIM thato mAtA vaDe upekSA karAyo. patinAmAMkti mudrA ane ratakaMbala je pahelA rAkhI mukyA hatA te ApIne kahyuM: he putra ! tuM jyAM tyAM bhaTakIza nahIM paraMtu puMDarIka rAjA tArA moTA bApA che. A pitAnA nAmanI mudrA tene batAvaje tethI te mudrAne oLakhIne te avazya rAjya arpaNa karaze. A pramANe mAtAnI zikhAmaNa svIkArIne kSullakakumAra nIkaLI gayo. kAlakramathI sAketapuramAM rAjAne ghare Avyo. paNa te veLA AzcaryabhUta nATaka cAlI rahyuM che. AvatI kAle huM rAjAne maLIza ema vicArIne tyAMja beThelo ekAgra thaI nATaka jovA lAgyo. nATakamAM paNa sarva paNa rAtri nRtya karIne thAkI gayelI, prabhAta samaye kaMIka nidrAne letI (= jhokA khAtI) evI nartakIne vividha hAvabhAva karavAnA prayogathI suMdara jAmelo raMgabhaMganA bhayathI mAtAe gIta gAvAnA bAnAthI ekAeka A pramANe bodha karyo. "he zyAma suMdarI ! teM sAruM gAyuM. sAruM vagADyuM. sAruM nAcyuM, lAMbI rAtrI pharajapUrvaka pUrNa karI tethI have svapramAM paNa pramAda karIza nahIM. A vAkyo sAMbhaLIne kSullake tene kaMbalaratna arpaNa karyuM tathA rAjaputre kuMDalaratna, zrIkAMtA sArthavAhIe hAra, jayasaMdha amAtya karyuM ane mahAvate ratnAkuza arpaNa karyo. A badhA ekeka lAkhanA mUlyavALA hatA. (26) have bhAva jANavA mATe rAjAe prathama ja kSullakane puchavuM te zA mATe kaMbalaratna arpaNa karyuM? pachI teNe mULathI ja sarvavRttAMta kahyo. huM rAjya mATe Avelo chuM tyAM sudhI sarva kahyuM. A gItane sAMbhaLIne huM bodha pAmI viSayAsaktithI rahita thayo chuM. huM pravrajyAmAM sthira cittavALo thayo chuM, AthI A (nartikI) mArI guruNI che eTale kaMbala ratna arpaNa karyuM. rAjA tene oLakhIne kahe che ke he vatsa ! A rAjyane tuM grahaNa kara. kSullake kahyuM: AyuSya thoDuM hoya tyAre hamaNAM lAMbA samayanA saMyamane niSphaLa karavAthI zuM ? pachI rAjAe potAnA putro vagerene puchyuM ke tamAre dAnanuM zuM kAraNa che ? te kaho. rAjaputre kahyuM ke he tAta ! huM tamane mArIne A rAjyane grahaNa karavA icchato hato ane A gIta sAMbhaLIne rAjyAsaktithI huM pAcho pharyo chuM. tathA sArthavAhIe paNa kahyuM ke mAro pati paradeza gayo tene bAra varasa thayA che. huM bIjA patine karuM ema vicAruM chuM. patinI AzAmAM huM zuM kAma kheda pAmuM? pachI amAtye kahyuM ke huM bIjA rAjAonI sAthe ghATa ghaDuM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 213 ke nahIM? ema pUrve vicArato hato. mahAvate paNa kahyuM ke huM paNa sImADAnA rAjAo vaDe kahevAyo ke paTTahastIne laI Ava ke mArI nAkha A pramANe ghaNuM kahevAyo. saMzayarUpI hiMDoLA upara caMcaLa cittavRttithI lAMbo samaya rahyo. have teonA abhiprAyane jANIne puMDarIka rAjAe badhAne anujJA ApI ke aho ! tamane je ThIka lAge te karo. A pramANe akRtyo karIne ApaNe keTalo lAMbo kALa jIvazuM ? ema bolIne utpanna thayo che vairAgya jeone evA cAreya paNa tatkSaNa ja kSullaka kumAranI pAse dIkSA lIdhI ane sakala jagata pUjya te kSullaka mahAtmA sarvanI sAthe vihAra kare che. kSullakane AvI buddhi thaI te pAriNAmikI jANavI. rAjaputra, maMtrI, mahAvata, zrIkAMtAne paNa je buddhi thaI te paNa pAriNAmikI jANavI. (40) gAthApharArtha- "kumAra" e pramANe dvAra parAmarza che. sAketa nAmanA nagaramAM puMDarIka nAmano rAjA hato. mA eTale nAno bhAI kaMDarIka. kyAreka puMDarIkane nAnA bhAI kaMDarIkanI strI upara Asakti thaI. patinuM maraNa thaye chate ane potAno nAza najIka hote chate A be vRttAMtane joIne teNIe dIkSA lIdhI. dIkSA pUrve ja garbhavatI hovAthI tene rAjalakSaNavALA putrano janma thayo ane samaye tenI dIkSA thaI. yauvanakALamAM pariSahathI parAbhava thayo tyAre kAkA pAse gamana thayuM. tyAM gItikA (= gIta) sAMbhaLavAthI kSullakane ane bIjA cArane bodhinI prApti thaI. (130) devIyapuSphacUlAjuvalaga rAgammi narayasurasumiNe / pucchA aNNiyabohI, kevala bhattammi sijhaNayA // 131 // atha gAthAkSarArthaH -'devI'ca iti dvaarpraamrshH| sA ca puSpavatyabhidhAnA / tatra ca 'puSphacUlA juvalaga' tti puSpavatI devI yugalakaM puSpacUlaH puSpacUlA ca iti abhidhAnaM apatyayugalaM prasUtA / tayozca parasparasaMjAtavivAhayoH puSpacUlAbhartRviSaye 'rAgammi' tti dRSTe rAge sati mAtrA devIbhUtayA 'narayasurasumiNe' iti narakAH suravimAnAni ca tatpratibodhanArthaM svapne pradarzitAni / 'pucchA aNNiyabohI' iti tataH pRcchA teSAM anikAputrAcAryAnte kRtA / bodhizca labdhaH / pravajitAyAzca tasyAH 'kevala 'tti 'kevljnyaanmutpnnm| bhattammi'tti kevalabalena ca bhakte AnIyamAne labdhasvarUpeNaM sUriNA taniSedhe kRte 'sijhaNayA' iti gaGgAmuttarataH sUreH siddhiH sampanneti // 131 // gAthArtha- puSpacUlA devI yugala, rAga, naraka ane devanuM svapna, pRcchA, arNikAcArya, bodhi, kevaLajJAna, bhojanamAM, siddha thavuM. (131) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 upadezapada : bhAga-1 puSpacUlAnI kathA zrI puSpadatta nAmanA nagaramAM pracaMDa zatrupakSane daLI nAkhavAmAM samartha evo puSpaketu nAme mahArAjA hato. tene puSpavatI rANI hatI. tene eka puSpacUla putra ane puSpacUlA putrI yugala paNe janmyA. te baMne paraspara gADha premavALA joine rAjAe teono viyoga na thAo ema vicArI paraspara ja lagna karyA te prasaMgathI ja puSpavatI nirveda pAmI dIkSA laI devalokamAM gaI. have te devatA sukhe sutelI puSpacUlAne bodha pamADavA mATe bhayaMkara duHkhathI saMtapta evA naraka ane nArakane paNa batAve che. have te bhISaNa rUpa joIne jaladI jAgelI pUSpacUlA rAjAne narakano vRttAMta kahe che. puSpacUla rAjA paNa devInA khAtrI mATe sarva pAkhaMDIone pUche che ke are ! narako kevA prakAranA che ? tathA teone kevuM duHkha che? te tame kaho. potapotAnA matanA anurUpathI teoe narakanA vRttAMtane jaNAvyo. paraMtu devIe tene na svIkAryo. pachI rAjAe tyAM rahelA sthavira, bahuzruta, arNikAputra AcAryane bolAvIne puchyuM ane temaNe yathAsthita narakanuM svarUpa batAvyuM. pachI bhaktithI nirbhara puSpacUlA devIe kahyuM: he bhagavan! tame paNa svapnamAM A joyuM che? gurue kahyuM- he bhadre ! jinezvaranA zAstra rUpI dIvAnA sAmarthyathI tevI koI vastu nathI je na jaNAya to pachI narakavRttAMta keTalA mAtra che? bIje vakhate rAtrinA aMte mAtAe svapnamAM vismaya karanArI vibhUtithI zobhato devono samUhavALo svarga batAvyo. pUrvanI jema ja pharI paNa rAjAe sUrine puchyuM tyAre sUrie paNa tenA svarUpane jaNAvyuM. harSita thayelI devI pagamAM paDIne bhaktithI pUchavA lAgI ke narakanuM duHkha kevI rIte maLe ? athavA sura-sukha saMpatti kevI rIte maLe? gurue kahyuM ke he bhadre ! viSaya prasakti pramukha pApothI naraka duHkha maLe ane tenA tyAgathI svargasukha maLe. te vakhate pratibodha pAmelI te viSa jevA viSayavyAsaMga (Asakti)ne choDIne pravrajyA levA mATe rAjAnI rajA mAMge che. virahathI pIDAyelA rAjAe dIkSA pachI tamAre anyatra kyAMya paNa vihAra na karavo e zarate koIka rIte anujJA ApI. dIkSA laIne vicitra tapakarmathI nirmathita karAyA che pApo jenA vaDe evI te sAdhvI duSkALamAM dUradezamAM mokalela che potAno sarva ziSya parivAra jemaNe, jaMghAbaLathI kSINa, ekalA rahelA sUrine rAjabhavanamAMthI azana-pAna lAvIne arpaNa kare che. A pramANe kALa pasAra thaye chate atyaMta zuddha pariNAmI puSpacUlA sAdhvIe ghotikarmone haNIne kevaLajJAna prApta karyuM. amuNita kevalI pUrve svIkArelA vinayane choDatA nathI, arthAt potAne kevaLajJAna thayuM che ema bIjAne khabara na paDe tyAM sudhI kevaLIo pUrvanI jemaja sAdhusAmAcArInuM pAlana kare che. A pramANe te pUrvanA kramathI gurune azanAdi lAvI Ape che. 1. amuNita kevaLI- Amane kevaLajJAna thayuM che evI vAta lokane khabara nathI paDI tevA kevaLI. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 215 eka prasage zaradIthI gherAyelA sUrine manovAMchita bhojananI icchA thai tyAre ucita samaye tenA vaDe te icchA pUrI karAI tyAre vismita manavALA sUri kahe che ke te A bhojana vizeno mAro mAnasika saMkalpa te kevI rIte jANyo. jethI tuM ucita kALe ati durlabha bhojanane lAvI. teNe kahyuM: jJAnathI. sUri- kyA jJAnathI ? puSpacUlA- apratipAti jJAnathI. dhik dhik anArya evA meM A kevalInI kema AzAtanA karI ? e pramANe sUri zoka karavA lAgyA. he munivara ! zoka na karo. kAraNa ke nahIM oLakhAyelA kevalI paNa pUrva vyavahArano lopa karatA nathI. A pramANe tenA vaDe vAraNa karAyA. lAMbA samayathI zramaNyane ArAdhato zuM huM mokSane nahIM pAmuM? A pramANe zaMkA karatA sUrine pharIthI kahyuM he munIza ! mokSa mATe tame kema zaMkA karo cho ? kemake tame paNa gaMgA nadI utaratA karmakSaya karazo. A pramANe sAMbhaLIne sUri nAvaDImAM besIne sAme kAMThe pahoMcavAnA abhilASathI gaMgAnadI oLaMgavA pravRtta thayA. paraMtu te sUri nAvamAM je je bAju bese che te te bhAga karmadoSathI agAdha gaMgAjaLamAM DUbe che. sarvanAzanI zaMkA karIne khalAsIoe nAvaDImAMthI arNikAputrAcAryane pANImAM nAkhyA. have parama prazamarasamAM pariNata, suprasanna cittavRttivALA, sarva sAmarthyathI saMdhAyA chesaMpUrNa Azrava dvAro jenA vaDe, dravyathI ane bhAvathI parama nisaMgatAne pAmelA, suvizuddha thatA daDha zukla dhyAnathI nirmathita karAyA che karmo jenA vaDe, jaLanA saMthArAmAM rahelA hovA chatAM atyaMta saMdhAyA che sarva yogo jenA vaDe evA sUrine nirvANa lAbhanI sAthe manavAMchita artha siddhi thaI. A pramANe svapramAM naraka ane svarga batAvatI devabhavane pAmelI devIne pAriNAmikI buddhi hatI. gAthAkSarArtha- devI' e pramANe dvAraparAmarza che. ane tenuM nAma puSpavatI che. puSpavatI devIe puSpacUla ane puSpacUlA yugalane janma Apyo ane te baMnenA paraspara lagna thaye chate, puSpacUlAno pati upara rAga joye chate deva thayelI mAtAe tene pratibodha karavA naraka ane devalokanA sukho svapnamAM batAvyA. pachI teoe arNikAputra AcAryane svapnanI hakIkata pUchI ane bodhi prApta karI. dIkSA lIdhA pachI tene kevaLajJAna thayuM. kevaLInuM svarUpa jANIne sUrie kevaLajJAnanA baLathI lavAtA bhojanano niSedha karAye chate gaMgA nadI utaratA sUrine paNa siddhi prApta thaI. (131) udiodaya sirikatA, parivAiya aNNarAya uvarohe / jaNamaNukaMpA deve, sAharaNaM NiyaganayarIe // 132 // 2. sA, san dhAtu 2 jo gaNa vighartha bI. pu. eka va. yA nuM prAkRta rUpa che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 upadezapada : bhAga-1 atha gAthAkSarArtha:-uditodayo nAma rAjA / zrIkAntA tadbhAryA / 'parivAiya' tti tayA ca parivrAjikA svadharmamAcakSANA khalIkRtA / tayA ca 'aNNarAya' tti anyasya dharmarucinAno rAjJo'nurAgagocaraM sA AnItA / tena ca sabalavAhanena uparodhe purimatAlanagarasya kRte 'jaNamaNukaMpa' tti uditodayasya janaM prati anukampA saMvRtA / tato deve vaizramaNasaMjJe viSayabhUte praNidhAnaM kRtam / tena ca tadIpsitamabhilaSatA dharmaruceH 'sAharaNaM' tti saMharaNaM upasaMhAraH kRto nijakanagaryAmiti // 132 // gAthArtha- uditodaya, zrIkAMtA, parivrAjikA, anya rAjA, uparodha (ghero) loka anukaMpA, deva, potAnI nagarImAM sAharaNa (mUkavuM). zrI RSabhasvAmInA kevaLajJAnarUpI lakSmInA lAbhathI uchaLyuM che mAhabhya jenuM. sakala nagaromAM devanagara evA zrI purimatAla nAmanA nagaramAM haMmezA rAjyalakSmIno ugelo che udaya jene, vItarAga devanA caraNarUpI kamaLanA praNayamAM tatpara evo uditodaya nAmano rAjA hato. sArI rIte upazAMta karAyelI che mithyAtva mohanIyanI kuTilatA jenA vaDe evI tenI zrIkAMtA nAmanI rANI che. kyAreka tenA aMtaHpuramAM parivArikA potAno nAstikavAda dharma vistArathI kahevA lAgI. jinapravacanamAM pAragata ane kuzaLa zrIkAMtAe tene hetuo sahita vAdamAM jItI lIdhI. tatkSaNa ja vilakhI thaI ane dAsIo vaDe hasAI ane te pradezamAMthI bahAra kaDhAI. pachI gADha pradveSane pAmelI vANArasI nagarImAM gaI ane zrIkAMtA devInuM citramaya pratibiMba karI, te nagaranA svAmI dharmaci rAjAne batAvyuM ane te tenI upara Asakta thayo. uditodaya rAjAnI pAse devI mATe dUta mokale che. uditodaya rAjAe apamAna karI tene bahAra kADhyo. apamAna ane mAnane manamAM leto parama adharmarucinA sAravALo dharmaruci purimatAla nagarIne ghero ghAle che. te vakhate niHsaMcAra thayo, arthAt kyAMya gamanAgamana thaI zakatuM nathI. anukaMpAzIla manavALo uditodaya rAjA vicAre che ke A moTA sainyanA kaccaraghANathI saryuM, arthAt jemAM ghaNAM jIvonuM maraNa thAya tevuM hiMsaka yuddha nathI karavuM ane brahmacarya vrata dhAraNa karI upavAsa karyo. pUrve ArAdhana karAyela vaizramaNa nAmanA deve samartha, sarva sainyathI yukta dharmaruci rAjAne upADIne vANArasI nagarImAM mUkI dIdho. uditodayanI A pAriNAmikI buddhi jANavI. bIjAne pIDA karyA vinA potAnA AtmAnuM rakSaNa karyuM. (12) gAthApharArtha- uditodaya nAmano rAjA che, zrIkAMtA tenI patI che. teNe svadharma kahetI parivrAjikAne harAvI ane parivrAjikAe dharmaruci nAmanA bIjA rAjAne AnA upara Asakta 1. surata sura zabdane vyAkaraNanA niyama 8-2-159 thI mAtra pratyaya lAgIne surata zabda banyo che. arthAt devavALuM-devanagara. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 217 karyo. te rAjAe sainya sahita purimatAla nagarane ghero ghAlyo tyAre uditodayane loka upara anukaMpA thaI. pachI teNe vaizramaNa nAmanA devanuM praNidhAna karyuM. te deve tenI icchA mujaba dharmaruci rAjAnuM saMharaNa karI potAnI nagarImAM mukyo. (132) sAhU ya NaMdiseNe, ohANAbhimuha rAyagihavIre / tassaMteurapAsaNasaMvegA niccalaM caraNaM // 133 // atha gAthAkSarArthaH -sAdhuzca jJAtam / kasya ityAha-'naMdiseNa' tti nandiSeNasya sUreH tasmin 'ohANAbhimuha' tti abhidhAvanAbhimukhe pravrajyAparityAgasaMmukhe sati 'rAyagihavIre' iti rAjagRhe vIro gtH| tatra ca tasya ziSyasya 'aMteurapAsaNasaMvegA' iti guroH antaHpuradarzanena saMvegAd uktalakSaNAd nizcalaM caraNaM saMjAtamiti // 133 // gAthArtha- naMdiNanA ziSya dIkSA choDavA taiyAra, rAjagRhamAM vIranuM padhAravuM, aMtaHpura jovuM, saMvega, nizcala cAritra. (133) naMdiSaNanA ziSya muninI kathA zreNika rAjAne sakala pRthvIvalayane AnaMda pamADanAra, caMdra samAna nirmaLa yazavALo naMdiSeNa nAme putra hato. vItarAga pAsethI prApta thayo che. zuddha dharma jene evA teNe svarganI zobhAno tiraskAra karanAra nagarane ane atyaMta ramaNIya aMtaHpurane tRNanI jema choDIne dIkSA lIdhI. atizaya zrata rUpI maNi mATe rohaNAcala parvata samAna, zrutazIlane dharanAro te kSamAdi guNono dharanAro thayo. tene atinirmaLa jAti kulavALo, vinayAdiguNajJa kAmarAgane jItanAra ghaNo muni parivAra thayo. (4) have kyAreka karmanA vicitra pariNAmathI nimitta vinA ja, kAmathI vicalita karAyuM che citta jenuM evo teno eka ziSya potAnA sadbhAvane kahe che, arthAt potAnA manamAM jevA vicAro che te jaNAve che. maMdiSeNe paNa vicAryuM ke bhagavAna mahAvIra jo rAjagRha padhAre to sAruM thAya. kAraNa ke mArA vaDe tyAga karAyelI devIonA atizayone joine bIjo paNa sthira thAya. bhagavAna tyAM gayA. suMdara hAthIskaMdha para beThelo, jenA upara zveta chatra dharAyuM che, jenI baMne bAju zveta suMdara cAmaro vIMjhAtA che, sainyathI sahita, aMtaHpurathI sahita zreNika rAjA nIkaLyo tathA kumAravarga ane zrInaMdiSaNanuM aMtaHpura jinezvaranA vaMdana mATe nIkaLyuM. samavasaraNamAM bhagavaMtane vAMdIne svasthAnamAM bese chate te ziSya guru naMdiSeNathI mukAyelI zvetavastradhArI, atizaya zuddha zIladhArI, zarIranA sarva aMgothI DhaMkAyelI, AbhUSaNono tyAga karanArI, sarva aMtaHpuranI lakSmIne haranArI, pAsarovaramAM rahela haMsIonI jema zobhatI devIone jue che. te vicAre che Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 upadezapada : bhAga-1 ke aho ! mArA guru dhanya che jemaNe AvA viSayasukho maLavA chatAM tyAga karyo ane adhanya, durbaLa manavALA evA mAre viSayasukho nahIM hovA chatAM tyAga duSkara thayo. A pramANe bhAvanAnA vazathI tatkSaNa tIvra prazamane pAmyA. AlocanAnuM pratikramaNa karatA merunI jema sthira thayA. zrI naMdiSeNa gurune rAjagRha nagaramAM ziSyone laI javA saMbaMdhI je mati thaI te ane ziSyane paNa teone jovAthI je mati thaI te pAriNAmikI buddhi jANavI. (15) gAthAkSarArtha- sAdhunuM udAharaNa che. kyA sAdhunuM? naMdiSeNa muninA ziSyanuM udAharaNa che. te ziSyane dIkSAtyAganI mati thaI tyAre viraprabhu rAjagRha nagaramAM gayA. tyAM gurunA aMtaHpuranA darzanathI thayelA saMvegathI cAritra nirmaLa thayuM. (133) dhaNayatta suMsumitthI, cilAirAgammi dhADigahaNaM tu / NayaNe laggaNa mAraNa vasaNe tabbhakkhaNA caraNaM // 134 // atha gAthAkSarArthaH-'dhanadatta' iti dvAraparAmarzaH / tatra ca dhanadattazreSThinaH suMsumAbhidhAnA strI iti kanyArUpA / tasyAH 'cilAi'tti cilAtIputreNa rAge tadagocare jAte sati / dhADigahaNaM tu'tti dhATyA pratItarUpayA grahaNamAdAnaM kRtam / tuzabdaH puurnnaarthH| nayane svapalliprApaNe tena tasyAH prArabdhe sati 'laggaNa' tti zreSThinA saputreNa pRSThato laganaM kRtam / netumapArayatA ca tena 'mAraNa'tti mAraNaM kRtaM tasyAH / tato vyasane bubhukSAlakSaNe sampanne tadbhakSaNAt suMsumAbhakSaNAllabdhajIvitAnAM teSAM caraNaM kAlena cAritraM sampannamiti rUA . gAthArtha- dhanadatta susuma putrI, cilAtiputra, rAgamAM dhADathI haraNa, laI javuM, pAchaLa paDavuM, mAravuM, kaSTamAM tenuM bhakSaNa, cAritra. (134) cilAtiputranuM kathAnaka bhUmipratiSThita nagaramAM jinazAsananI hilanA karavAmAM rata, potAne paMDita mAnato yajJadeva nAmano brAhmaNa hato. ahIM je jenAthI jitAya te teno ziSya thAya evI pratijJAvALA vAdamAM parama buddhimAna sAdhu vaDe te jitAyo ane ziSya karAyo, arthAt dIkSA ApI. dIkSAno tyAga karatA evA tene devatAe niSedha karyo AthI te sAdhudharmamAM sunizcala thayo to paNa jAtimadathI kaMIka dugaMchA bhAvane dhAraNa karatA teNe potAnA sarva svajana vargane pratibodha karyo. paraMtu tenI strI pUrve vistarela gADha premanA anubaMdhanA doSathI tene pravajyA tyAga karAvavA icche che. paNa nizcalacittavALo saddharmamAM tatpara evo te divaso pasAra kare che. have koika vakhate teNe yajJadeva upara kAmaNa karyuM. tenA doSathI marIne te devalokamAM deva thayo. tenA maraNathI saMtapta thayelI teNIe paNa dIkSA lIdhI. AlocanA karyA vinA marIne Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 219 devalokamAM deva thai. have yajJadevano jIva cyavIne rAjagRha nagaramAM dhanadatta zreSThInA ghare durgachA doSathI cilAti nAmanI dAsInI kukSImAM putrarUpe utpanna thayo. tenA pitAe ukta gotrAnusAra tenuM nAma cilAtiputra pADyuM. bIjI paNa (tenI pUrvabhavanI patI) tyAMthI cyavIne te ja dhananI strInA pAMca putronI upara susumA nAme putrI thaI. cilAtiputra tenI saMbhALa rAkhavA rakhAyo. A atyaMta jhaghaDAkhora ane durvinita che ema jANI sArthavAhe tene gharamAMthI kADhI mukyo, bhamato te palimAM gayo. teNe gADha vinaya karIne palipatinI sevA karI. (13) have palipati maraNa pAme chate badhA coroe bhegA thaIne A yogya che ema jANI tene palipati karyo ane te mahAbaLavAna atinidhRNa gAma pura-nagaranA sArthone haNe che. eka prasaMge teNe corone A pramANe kahyuM ke rAjagRha nagaramAM dhana nAmano sArthavAha che. tene susumA nAmanI putrI che. te mArI ane dhana tamAruM, tethI tamo Avo tyAM jaie. "amo AvazuM' ema coroe svIkAryuM. rAtrinA teo rAjagRha gayA ane avasvApInI nidrA ApIne gharamAM pravezyA. coroe tenuM ghara luMTyuM. pallipatie suMsumAne lIdhI. te vakhate putro sahita dhanadatta jaMladIthI ghara choDIne kArya prasaMge bIje gayo hato. icchita kAryane karI palipati svasthAna AvavA pAcho pharyo. have sUryodaya thaye chate pAMceya paNa putrothI yukta, dRDha rIte baMdhAyuM che kavaca jenA vaDe, rAjAnA ghaNA sainikothI yukta dhanadatta putrInA snehathI te mArgathI pAchaLa paDyo ane dhanadatte rAjasubhaTone kahyuM ke mArI putrIne pAchI lAvo, dravya tamane ApyuM. Ama kahyuM eTale subhaTo doDyA. teone AvatA joIne coro dhana mUkIne bhAgyA. te dhanane laine subhaTo ghare pAchA AvyA. putro sahita ekalo dhanadatta javA lAgyo, jaladIthI cilAtiputranI najIka pahoMcI gayo. A koInI na thAo ema susumAnuM mastaka (kApI) laI te zIgha palAyana thayo. dubhAtA manavALo sArthavAha pAcho vaLyo. pachI sudhAthI pIDAyelo putronI sAthe maravA taiyAra thayo ane vicAre che ke hamaNAM prANa tyAga karavAthI koI lAbha nahIM thAya. tethI koI upAyathI sarva bhakSya bhojanathI rahita A aTavImAM prANo TakAvavA joIe. pachI teNe putrone kahyuM ke huM prAyaH kRtakRtya thayo chuM, mATe tame mane mArI bhojana karI prANa TakAvI rAkho. A kaSTathI jIvato manuSya kalyANa pAme che. be kAna ADA hAtha mUkIne putroe kahyuM ke tame amArA guru cho, tame amArA deva cho to tame ja AvuM akArya karavAnuM kema kaho cho ? moTA putre kahyuM ke mane mArI tame prANa TakAvo. te paNa icchatA nathI tyAre moTAnA kramathI badhAja putro potAnA prANa arpaNa karavA taiyAra thayA. eTalAmAM kaMipaNa karavA zaktimAna thatA nathI teTalAmAM kAryakuzaLa pitAe kahyuM ke A putrI svayaM ja maraNa pAmelI che tethI AnuM mAMsa khAIne prANa dhAraNa karo. badhAe anumati ApI eTale araNInA kASThathI agni pragaTAvyo ane temAM mAMsa pakAvI khAdhuM pachI potAnA nagaramAM gayA. sugurunI pAse bodhi prApta karIne sugatine pAmyA. prANasaMkaTa upasthita thaye chate dhanadatta pAriNAmika buddhinI siddhithI te duHkhathI pAra pAmyo ane cAritrane pAmyo. (33) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 have aTavImAM bhamatA cilAtiputre kAusaggamAM rahelA eka mahAsattvazALI sAdhune joyA ane kahyuM ke aho mahAmuni ! mane saMkSepathI dharma kahe nahIMtara tAruM paNa mAthuM talavArathI phaLanI jema kApIza. nirbhaya paNa muni tene upakAra thaze ema jANIne kahyuM ke upazama-viveka-saMvara A traNa pada dharmano sAra che (sarvasva che). A traNapadane grahaNa karI ekAMtamAM sArI rIte vicAravA lAgyo. sarva krodhAdinA tyAgamAM upazama thAya che ema upazama zabdano artha che. krodhIne upazama kyAMthI hoya ? tethI mArA vaDe krodhAdi tyAga karAyA. kharekhara viveka paNa dhana svajananA parityAgamAM thAya che. tethI have mAre talavArathI zuM ane mastakathI paNa zuM ? indriya ane mananA rodhathI nizcayathI saMvara thAya che. tethI huM tene paNa karIza ema vicArato paNa talavAra ane mastakane mUkIne nAkanA agrabhAga para dRSTi mUkIne mana-vacana ane kAryAnA vyApArane ruMdhyo. pharI pharI ja A traNa paNa padonI paribhAvanA karato meruparvatanI jema sunizcala kAussaggamAM rahyo. (41) 220 have lohInA gaMdhamAM lubdha thayelI, kuliza jevA tIkSNa agra pracaMDa mukhavALI evI kIDIothI cAre bAjuthI jaladIthI bhakSaNa karAvA lAgyo. ane pagathI mAMDIne mastaka sudhI saMpUrNa paNa za2I2 kIDIo vaDe bhakSaNa karAine cAlaNI samAna karAyuM to paNa dhyAnathI kaMpita na thayo. pracaMDa mukhavALI kIDIo vaDe te muninuM zarIra khavAye chate te chidro samasta pAponA nIkaLavAnA dIrgha dvAro na hoya tema zobhe che. aDhI divasa sudhI dhImAna samyag anazana ArAdhIne sucAritra che dhana jenuM evo te sahasrAra nAmanA devalokamAM gayo. gAthAkSarArtha- dhanadatta' e pramANe dvAra parAmarza che. temAM dhanadatta zreSThIne suMsumA nAmanI kanyA hatI. teno cilAtiputranI sAthe rAga thaye chate dhADa pADI grahaNa karI. tu zabda pAdapUraNamAM che. te tene potAnI pallimAM lai javA lAgyo tyAre putro sahita zreSThIe teno pIcho karyo. lai javuM azakya thayuM tyAre tene mArI. pachI kSudhApIDA thai tyAre suMsumAnA bhakSaNathI prANa dhAraNa karanArA teone kALathI cAritranI prApti thai. (134) sAvaya vayaMsi rAge, saMkA Nevattha ciNha saMvege / parisuddhe takkahaNaM, viyaDaNamahaMsaNa pariNNA // 135 // 1. Adi anta prahane madhyapraddaLastrAvaruM mAvitvAr e nyAya che. koipaNa vastunA zarUAtanA bhAgano ane aMtanA bhAgano ullekha karyo hoya to teno madhyabhAga avazya grahaNa karavo. jemake rAtrinA cothA ane prathama pahoramAM svAdhyAya karavo joie. AthI phalita e thAya che ke rAtrinA chellA pahorathI rAtrInA prathama pahora sudhImAM divasanA cAra pahora che temAM paNa svAdhyAya karavo joie. tema prastumAM mana ane kAyAnA vyapArane ruMdhAvAnuM kahevAthI madhyanA vacananA vyApArane ruMdhavAnuM che te A nyAyathI samajI levuM. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 221 ___ atha gAthAkSarArthaH-zrAvaka iti dvAraparAmarzaH / tasya ca 'vayaMsi rAge' iti vayasyAyAM bhAryAsatkAyAM rAgaH saMpannaH / tadanurAgodrekadurbaladehaM taM dRSTvA zaMkA saMjAtA bhAyA patiramaNagocarA / pazcAcca tayA 'Nevattha' tti vayasyAnepathyaM gRhItvA tasya saMtoSaH saMpAditaH / tadanu 'ciNha' tti cihnasAre aho duSkRtaM kRtaM evaMlakSaNe saMvege parizuddhe satyarUpe jAte sati tatkathanA yathAvasthitakathanA bhAryayA kRtA tasya, yathA ahamevAsau na anyA kAcit / tathApi bhAvadoSAt parakalatrAsevako'haM saMjAta iti vikaTanaM gurusamIpe kathanaM kRtamasyAparAdhasya / guruNA api bhaNito'sau yathA adarzanaM sAmprataM tasyAstvayA karttavyam / 'pariNNA' iti paradArapratyAkhyAnaM ca asau punarapi varita kRti rUDA gAthArtha- zrAvaka, patInI sakhI upara rAga, zaMkA, nepathya, cihna, saMvega, parizuddha, tenuM kathana, prAyazcitta, adarzana ane pratijJA. (135) koI eka nagaramAM parabhAryAramaNa viramaNavrata svIkArelA, kArAvAsanI jema gharavAsathI bhaya pAmelA evA koIka zrAvakane zreSTha AbhUSaNo ane uttama zaragArathI bhUSita patnInI sakhI cakSano viSaya thaI. viSanA veganI jema rAga thayo. jaladIthI cikitsA nahIM thavAthI tenuM zarIra kSaNathI upavAsathI kSINa thayAnI jema nisteja thayuM. bhAryAe tene puchyuM: A tamArI akALe durbaLatA kema thaI ? ati Agraha kare chate teNe satya hakIkata jaNAvI. patIe kahyuM: A kArya atisaraLa che, tame kheda kema karo cho ? jema tamArI manasiddhi thAya tema huM saMdhyA samaye karIza. sakhIno veza ane AbhUSaNo laIne paherIne aMdhArAmAM zayAgharamAM rahI ane te pravezyo tathA vAMchA pUrNa thaI tyAre tene pazcAttApanI buddhi thaI. luptazIlavALA mane dhikkAra thAo. ratikAle karAyelI ceSTAnA smaraNa karAvavA pUrvaka strIe kahyuM. te vakhate huM ja hatI, te na hatI, to paNa te ghaNo durmanavALo thayo. ati kliSTa adhyavasAyathI paNa A mAro vrata bhaMga thayo. AcArarata bahuzruta sugurunI pAse AlocanA lIdhI tyAre gurue A pramANe zikhAmaNa ApI ke uttama puruSe duSTa darzana dUrathI ja choDavuM joIe. jema teNI vaDe pApa prahAronA vighAto aTakAvAyA. tema tevA prakAranA kuprayoganA vazathI pharIthI te prakAre ja pApo jAgRta thAya che. doSanuM je kAraNa che te kAraNane jovAthI doSa uchaLe che. teNe pharI paNa paradArAnI virati karI ane strI vaDe pAriNAmikI buddhinA yogathI marI azubhagatimAM jato aTakAvAyo ane sugatimAM sthApana karAyo. (12) gAthAkSarArtha- "zrAvaka' e pramANe dvAra parAmarza che. tene strInI sakhI upara rAga thayo. tenA anurAganA atizayapaNAthI durbala dehavALo joIne patnIne patinA ramaNa saMbaMdhI zaMkA thaI. pachI teNe sakhIno veza laIne saMtoSa pamADyo. tyAra pachI aho ! A duSkRta thayuM evo Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 upadezapada : bhAga-1 parizuddha saMvega thaye chate strIe tene yathAvasthita vAta jaNAvI ke te huM ja hatI paNa sakhI na hatI. to paNa huM bhAvathI parastrI sevanAro thayo. ema aparAdhanuM prAyazcitta guru pAse lIdhuM. gurue paNa kahyuM ke tAre tenuM mukha paNa na jovuM ane pharIthI Ane paradArAnuM paccakmANa karAvyuM. (135). tahayAmacce rAyA, devIvasaNammi saggapaDiyaraNA / dhutte dANaM pesaNa, jalaNe muharammi ya vibhAsA // 136 // atha gAthAkSarArthaH-tathA ca iti tathaiva yathA pUrvajJAtAni pAriNAmikyAM buddhau tathA idamapi iti bhAvaH / amacce' iti amAtyo mantrI tena ca yadA rAjA devIvyasane maraNalakSaNe jAte sati na zarIrasthitiM karoti, tadA 'saggapaDiyaraNa' tti svargasthitAyA devyA vyAjataH pratijAgaraNA zrRGgArapreSaNena prArabdhA / atrAntare kasmiMzcid dhUrte mantriNo'nApRcchayaiva tathA upasthite sati dAnaM pUrvavat kaTisUtrakAdipradAnaM kRtam / 'pesaNaM' tti preSaNaM prasthApanaM 'jvalane' vaizvAnare prakSepeNa prakrAntaM tasya / 'mukhare' vAcAle anyasmin akasmAdevopasthite vibhASA vividhArthabhASaNarUpA karttavyA, yathA-prathamadhUrte jvalanapravezena vinAzayitumArabdhe'nyo mukharo viplAvakatayA bahuM devIsaMdezaM dAtuM aarbdhH| uktaM ca dhUrtena, nAhametAvat samartho'vadhArayituM kathayituM vA saMdezajAlama, ato'yameva preSyatAm / prArabdhazcAsau tathaiva prahetuM, bhaNitazca tena svajanavargoM yathA nijatuNDaM rakSaNIyam, arakSitanijatuNDasya mama etat phalaM sampannamiti // 136 // gAthArtha tathA amAtya, rAjA, devInuM mRtyu, svargamAM sevA, dhUrta, dAna, meSaNa agnimAM praveza ane vAcALatAmAM vikalpa. (136) supratiSThita nagaramAM zrIsaMgata nAmano moTo rAjA hato tene potAnA jANe prANanuM sarvasva na hoya tevI manadayitA nAmanI rANI che. tenI sAthe pAMca prakAranA, sArabhUta, vizvAsanA kAraNabhUta viSayo bhogavatA rAjAno ati dIrdhakALa pasAra thayo. have koIka vakhata vaidyothI asAdhya rogathI pIDAtI zarIravALI devI yamanA ghare pahoMcI, arthAt maraNa pAmI. paravaza thayelo te rAjA zarIranI maryAdAnuM jeTalAmAM pAlana nathI karato teTalAmAM maMtrIoe kahyuM- he rAjan ! tame A jagata saMsthiti jANo. jema pAkelA dhAnyone kheDUta lakhe che tema A kRttAMto janmelA jIvone haNe che ane mRtyuthI koInuM rakSaNa thaI zakatuM nathI. A pramANe kahevAyelo rAjA paNa kahe che ke jyAM sudhI devI zarIra sthiti karatI 1. zarIranI maryAdA- eTale zarIranI pUrvavat pravRttirUpa maryAdA, arthAt zarIra saMbhALanI sarva kriyA karavI che. jevI ke snAna karavuM. AbhUSaNo paheravA vagere. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 223 nathI tyAM sudhI mAre paNa zarIra sthiti na karavI. phUTa kalpanAo karIne maMtrIoe eka manuSyane sAdhyo ke tAre rAjasabhAmAM rAjAne kahevuM ke he deva ! devIe mane svargamAMthI ahIM mokalyo che ane kahevaDAvyuM che ke deva kuzala vArtAne grahaNa kare, arthAt huM ahIM devalokamAM kuzaLa chuM ane tAre mArI pAse khabara laIne AvavuM. pachI rAjAe puchyuMH devI kuzaLa che ne ? maMtrImaMDaLe kahyuM: he deva ! tema ja che, arthAt kuzaLa che. devIne mATe zarIra zRMgAra AnA mAraphata mokalo jethI devI zarIra sthiti kare. pachI tenA mukhathI rAjAe devIvRttAMta meLavyuM chate, kaTisUtrAdi arpaNa karyA pachI te sAdhita puruSa bahAra nIkaLe tyAre maMtrIo temAMthI bhAga paDAve che Ama pratidina cAlyuM. (12) have koika divase maMtrInI pola jANIne eka dhUrta rAjAne devInA kuzala samAcAra Ape che. ane te ja rIte zRMgArane meLave che. maMtrIonI bAjI bagaDI ane teoe vicAraNA karI. temAMnA eke kahyuM ke tame dhIraja rAkho, huM A kAryamAM A prayata karIza. teNe sarva saMpAdana karyuM, arthAt dhUrtano parAbhava karavA sarva pUrva taiyArI karI ane rAjA pAse jaIne kahe che ke he deva ! A (pUrva) devI pAse kevI rIte jaze? rAjA- pUrva divasomAM kevI rIte gayA hatA. maMtrI- he deva ! jevI rIte devI gaI hatI te rIte. rAjAe kahyuM: Ane paNa te ja rIte mokalo. A pramANe rAjAe kahyuM eTale dhUrta cAra khAMdha upara dhAraNa karAyo, arthAt tene ThAThaDImAM bAMdhyo. eka mazkaro upahAsa karavAnI buddhithI rAjAnI samakSa ja tene (dhUrtane) kahevA lAgyo ke tuM devIne A pramANe kaheje ke rAjA tane maLavA ati utkaMTha thayo che. pUrve paNa vicAryuM ke ahIM sarva (prANa) bacAvI levAno prasaMga prApta thayo che tethI mazkarAne kahyuM. mane tArA jevuM vijJAna nathI jethI AvA prakAranA arthane jANato hovA chatAM paNa vacananA pratyuttarane ApI zakato nathI. mATe huM kahuM chuM ke he pradhAno ! tamAre A vAcALane mokalavo. pradhAnoe tema karyuM, arthAt vAcALane ThAThaDImAM bAMdhyo. ugra hAhAravathI te pradezane ruMdhato vAcALa potAnA baMdhu vargane kahe che ke, potAnA moDhAne saMbhALajo mukhanI vAcALatAnA kAraNe huM AvA kaSTane pAmyo. maMtrIoe damadATI ApIne karuNAthI tene (vAcALane) choDyo ane bIjA mRtakane bALyuM. te maMtrIne AvI pAriNAmikI buddhi thaI jethI dhUrta ane vAcALa baMne jaNa pATha bhaNAvAyA. gAthApharArtha- ane tyAM eTale pAriNAmikI buddhimAM pUrve je udAharaNo apAyA che temAM A udAharaNane jANavuM. devI maraNa pAme chate rAjA jyAre zarIra sthiti karato nathI tyAre maMtrIe svargamAM rahelI devInA bAnAthI zRMgAra mokalIne sevA zarU karI. ATalAmAM koIka dhUrta maMtrIne puchyA vinA ja rAjAnI pAse Avyo tyAre rAjAe tene pUrvavat kaTisUtra vagere zRMgAranuM dAna karyuM. pachI maMtrIe tene agnimAM praveza karavA mokalyo tyAre akasmAt upasthita thayela vAcALa vibhASA karI. jemake- prathama dhUrta jyAre agnimAM praveza karAvavA laI javAto hato tyAre anya vAcALa arAjakatAthI devIne ApavAno moTo saMdezo kahevA (davA) lAgyo. ane Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 upadezapada : bhAga-1 dhU kahyuM ke ATalA badhA saMdezAne huM yAda rAkhavA samartha nathI tethI A ja (vAcALa ja) tyAM mokalAya. te ja rIte dhUrtane badale vAcALane mokalavA zarU karAyuM ane vAcALe potAnA svajana vargane kahyuM ke tamAre moTuM saMbhALavuM moTuM nahIM saMbhALavAthI mane ATaluM phaLa prApta thayuM.(136) khamae maMDukithaMbhe, virAhiyAhi Nisi rAyasuyamaraNe / sIse rUvaga rehA, pucche suya dikkhacaukkhamagA // 137 // atha gAthAkSarArthaH-'kSamaka' iti dvAraparAmarzaH / tasya maMDukki'tti laghvI dardurikA pAdatale lagnA, mRtAca |sndhyaavshykkaale saMpreritaH san kSullakena stambhepratItarUpe Apatya mRtaH / 'virAhiyAhi' tti virAdhitazrAmaNyAnAmahInAM kule jaatH| 'nisi' tti sa ca rAtrisaMcArI jAtaH |anydaac rAjasutamaraNe jAte sati rAjJA bhaNitaM zIrSe sarpasambandhini samarpite sati rUpakaM dInAralakSaNaM dadAmi / tataH sarpAkheTakena rAtrisaMcaraNakRtA rekhA upalabhya auSadhibalena bilAd AkraSTaM Arabdho'sau |ten dRSTiviSeNa dayAlunA satA pucche niSkAzite chidyamAne ca mRto'sau / suya'tti tasyaiva rAjJaH suto jAtaH / dIkSA ca krameNa labdhA / caukkhamaga'tti caturNAM kSamakANAM vaktavyatA bhaNanIyA // iti // 137 // gAthArtha- kSamA, deDakI, thAMbhalo, virAtizrAmANya, sarpa, rAtre rAjaputranuM maraNa, kApelA mastakanA badalAmAM rUpIyAnuM arpaNa, lIsoTAnuM darzana, pUMchaDI. te ja rAjAno putra, dIkSA, cAra pakonuM kathana. (137). kullaka (kuragaDu) muninI kathA caMdranI kAMti jevA nirmaLa tapa lakSmIthI zobhatA koIka vizALa gacchamAM, mahInAnA aMte bhojana karanArA eka kSapaka muni hatA. have koIka vakhate pAraNAnA divase te kSullaka sAdhunI sAthe uccAdi gharomAM gocarI pharavA lAgyo. tIvrasudhAne kAraNe maMda thayelA AMkhonA tejamAM pagapradezamAM AvelI deDakIne na joi. tenA paga nIce dabAIne marI gaI ane kSullake te joI. vasatimAM jaIne pake gurunI pAse IriyAvatinuM pratikramaNa karyuM. bhikSAcaryAnI samyam AlocanA karI. AlocelA bhaktanuM bhojana karyA pachI saMdhyA samaye Avazyaka vakhate tenI virAdhanAnI AlocanAno prasaMga Avyo tyAre kSullaka pragaTa bolIne deDakAnI virAdhanA yAda karAvI ke he kSapaka ! tame deDakInA aparAdhanI kema AlocanA karatA nathI ? kSapaka tenA vacanathI roSe bharAyo. krodhAdhIna banelo muni jeTalAmAM tene mAravA ubho thAya che teTalAmAM thAMbhalA sAthe mAthuM bhaTakAyuM ane maraNa pAmyo. jeo roSathI zrAmaNyane malina karI sarpabhAvane pAme che tevA sarponAM kuLamAM viSama dRSTiviSa sarpa thayo. teo jAtismaraNa guNathI jANe che ke ame paraspara roSa karavAthI AvA thayA chIe ane ame koI jIvane na mArIe evI bhAvanAthI rAtrie phare che paNa divase pharatA nathI tathA prAsuka (acitta) AhArane kare che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 225 have koIka sApe te nagaranA rAjaputrane DaMza mAryo. rAjaputra prANothI mukayo arthAt marI gayo. pachI krodhe bharAyelo rAjA kahe che ke, je sApane mAraze tene huM eka dInAra ApIza. sarpane pakaDanAra eka puruSe te sApanA lIsoTA joIne daramAM viSamaya auSadhio mUkIne durdhara ghaNA vAyuthI (darane) dhamavA lAgyo. duSkara kAruNyanuM pAlana karanAro te sApa bilamAM rahevA asamartha thayo. daSTino viSaya banelo A mare nahIM evI dayAthI pUMchaDIthI jema jema bahAra nIkaLe che tema tema te pUMchaDI kApe che. kSapaka te rAjAnI pAse sApane laI gayo. ghaNo sArI rIte saMdhAyo che krodharUpI viSa jenA vaDe evo te sApa te ja rAjAnI pradhAna rANI viSe putra paNe utpanna thayo. pachI nAgadevatAe rAjAne pratibodha karyo ke tuM sApo na mAre to tane putra thaze. kAlakramathI tene putra thayo ane mahAmahotsava karAyo ane nAgadevatAe Apela che tethI tenuM nAma nAgadatta rakhAyuM. bALapaNa vItI gayA pachI sAdhune joI jAtismaraNa jJAna thayuM. utpanna thayo che vairAgya jene evA teNe dIkSA lIdhI ane atizaya kSamI (kSamAvAna) thayo. te pUrvanA tiryaMca bhavanA prabhAvathI haMmezA ati sudhALu rahe che. sarva munionI samakSa mAre maraNa Ave to paNa krodha na karavo A pramANe ugra abhigrahane le che. ati tIvra sudhAthI pIDAyelA zarIravALo te prabhAta samaye dosaNa bhojana mATe phare che. je gurunI pAse teNe dIkSA lIdhI che te gurunI pAse sArI rIte paripUrNa zarIrabaLavALA bIjA sAdhuo rahe che. eka-be-traNa ane cAra mAsanA upavAsa karanArA kramathI bIjA cAra sAdhuo hatA. zAsana hitanI rAgI eka devatA madhyarAtrie kramathI beThelA cArane ullaMghIne kSullakamuni pAse AvI harSita haiyAthI vaMdana kare che ane zarIranI sAtA pUche che. te sthAnamAMthI nIkaLatI devIno hAthe pakaDIne gussAne adhIna banelA eka sAdhue kahyuM ke are kaTapUtanI ! A pUjanIya kSamaka sAdhuone choDIne AvA prakAranA trikAlabhojI A kSullakane kema vaMde che ? te kahe che ke huM bhAva sAdhune vAMdu chuM, A kSako dravya sAdhuo che. A bheda AvatI kAle savAre pragaTa thaze. te kSullaka sAdhu prabhAta samaye dosaNa bhojana mATe zrAvakonA gharamAM pharIne vasatimAM Avelo dariyAviyaM pratikramIne ane bhakta-pAna AlocIne jeTalAmAM kSamaka sAdhuone nimaMtraNa kare che teTalAmAM loka vaDe jenuM nAma kuragaDuM paDAyuM che evA kSullaka sAdhunA bhakSya bhojanathI bharelA pAtramAM kSamA nahIM rAkhI zakatA eka sAdhue gaLapho theMkyo ane e pramANe bIjA sAdhuo thuMkyA. mithyA duSkRta karavAmAM tatpara te kahe che ke potAnA peTa bharavA mATe nirbAkula evA mArI A nirlajja ceSTAne dhikkAra thAo jeNe A sAdhuone zlekhanI kuMDI na ApI tethI A lokonA zleSmathI mAro AtmA kRtArtha thAo. zlekhane bhojanamAM bheLavIne keTalAmAM te bhojana kare che teTalAmAM te cAre sAdhu tIvra nirvedane pAmyA ane te kSullaka tathA te sAdhuo kevaLajJAnane pAmyA. kSullaka munine ane cAra kSamaka munione paNa pAriNAmikI buddhinuM A phaLa maLyuM ke krodhanA nigrahathI ane nirvedathI kevaLajJAna prApta thAya che. 1. dosINa bhojana eTale AgaLanA divasomAM taiyAra thayeluM paNa pachInA divasomAM abhakSya ane aprAsuka (= sacitta) na bane tevuM bhojana. jemake khAkharA, miSTAna, pharasANa vagere. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 upadezapada : bhAga-1 gAthApharArtha- "kSamaka e pramANe dvAraparAmarza che. te kSepakanA pagamAM nAnI deDakI AvI ane marI. saMdhyAnA Avazyaka vakhate kSullaka sAdhuthI preraNA karAyelo chatAM thAMbhalA sAthe athaDAI maraNa pAmyo. jeoe zramaNya virAdhyuM che tevA sApanA kuLamAM janmyo. ane te rAtre bhojana mATe pharanAro thayo. ane koI vakhata rAjaputranuM maraNa thayuM tyAre rAjAe kahyuM ke sApanuM mAthuM je mane arpaNa karaze tene eka dInAra ApIza. pachI sApane pakaDanAre rAtrimAM saMcaraNa karAyelA sApanA lIsoTA joyA. pageruM zodhIne auSadhinA baLathI daramAMthI sApane bahAra kADhavA lAgyo. te dayALu dRSTiviSa sApe pUMchaDI bahAra kADhe chate ane kapAye chate te maraNa pAmyo ane te ja rAjAno putra thayo ane kramathI dIkSA lIdhI. cAreya paNa kSamakonI ahIM vaktavyatA kahevI. (137) tahA ya amaccaputte, kumAra Nemitti siva alIgatti / khuDDetare paricchA, gilANadANe maNApauNo // 138 // atha gAthAkSarArthaH-tathA ca amAtyaputra iti amAtyaputrazca jJAtam / kathamityAha'kumAri' tti kumAreNa rAjyAIrAjaputreNa saha dezAntaraM pratipannaH / tayozca tatra vicarato: 'Nemitti' tti naimittika ekaH zivArutAdivijJAtA militaH, rAtrau ca kvacid devakule zayitAnAM teSAM 'siva' tti zivAraTitamabhUt / tasya ca naimittikena phale nirUpite saMvAdite ca punarapi zivAraTite jAte naimittikenoktam-'alIka'tti / alIkeyam / mantrIputreNa 'khuDeyara' tti kSudraH kRpaNaH itaro vA akSudra eSa rAjaputra iti priikssaakrtumaarbdhaa| tato mantriputro mAyayA glAno vRttaH / dANe' tti rAjaputreNa ca tat peyAmUlyArthaM pAyaMkazatasya dAnaM kRtam / tatastadAryaceSTitena AkSiptamanasA mantrinandanena 'maNApauNo' iti manAk praguNo'haM jAta iti bhaNitvA saha eva gamanaM kRtamiti // 138 // gAthArtha- tathA amAtya putra, kumAra, naimittika, ziva (ziyALa) alIka, kSullaka ke udAra tenI parIkSA, glAna, dAna, manathI praguNa. (138) maMtrI ane rAjaputra kharekhara koI eka maMtrIputra kApaDiyAno veza lenAra rAjaputra sAthe ghaNAM Azcarya bharyA dezAMtaromAM bhame che. koIka vakhate ziyALanA avAja uparathI sadbhAvane jANanAra eka naimitika manuSyano bheTo thayo. rAtrimAM teonI sAthe devakulikAmAM sUtA teTalAmAM ati moTA avAjathI eka ziyAlaNI rovA lAgI. kumAre naimittikane puchyuM. upayoga mUkIne naimittike kahyuM ke A nadI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 2 27 kAMThe pANInA pUrathI eka mRtaka lavAyuM. mRtakanA keDa para so sonAmahora bAMdhelI che. te kumAra ! viSAda vinAno tuM Ane grahaNa kara. mRtaka mudrita (peTImAM peka) hovAthI mAre levuM zakya nathI ema A (ziyAlaNa) kahe che. kumArane kautuka thayuM. teone chetarIne ekalo gayo to tyAM te rIte ja hatuM. so sonAmahora laIne pAcho pharyo. pharIthI te ziyAlaNI raDe che. pharI naimittika puchAyo. pharI kahyuM ke A ema ja raDe che. A ziyAlaNI emane ema zA mATe raDe ? naimittika kahe che ke A ziyANI ema kahe che ke A so sonAmahora tArI ane mRtaka mAruM baMnene paNa kRtArthatA thaI. A vyatikarane jANIne maMtrIputre manamAM vicAryuM ke huM parIkSA karuM ke A kumAre sattvathI ke kRpaNatAthI Ane grahaNa karI che. jo teNe kRpaNatAthI lIdhI haze to Ane nizcayathI rAjya maLavAnuM nathI. A pramANe kalpanA karIne prabhAta samaye teNe kahyuM: he kumAra ! tuM dezAMtara jA. mane kAMTA bhoMkAvA jevI atizaya vedanAne karanAruM phUla upaDyuM che. A sthAnathI bIje huM javA samartha nathI. kumAre kahyuM ke tane choDIne mAre videzamAM ekalA javuM sarvathA ja ucita nathI. maMtrIputra- ekalA javAmAM zuM vAMdho che ? kumAra- eka sthAne rahetA evA mane koI ekalo na jANe mATe hamaNAM tane choDIne mAre prastuta gamana karavuM ati duSkara che. pachI gAmamAM pravezIne kulaputranA ghare tene sAravAra karavA rAkhyo ane teNe sAravAranuM mUlya so sonAmahoro tene cukavyuM. te maMtrIputrane khAtarI thaI ke ANe prarAkramathI sonAmahoro lIdhI che paNa kRpaNatAthI nathI lIdhI. tyAra pachI te ja kSaNe maMtrIputre kahyuM ke mAruM zUla zAMta thayuM che. huM tArI sAthe ja AvIza. pachI baMne paNa dezAMtara gayA. kramathI kumAra rAjya pAmyo ane maMtrIputra bhogone pAmyo. A maMtrIputranI pAriNAmikI buddhi jANavI teNe parIkSA karIne rAjaputranuM anuvartana karyuM ane kAlathI vizALa bhogone meLavyA. cANakke vaNagamaNaM moriyacaMda taha theri rohaNayA / uvayAratthaggahaNaM, dhaNasaMvaraNaM ca vinneyaM // 139 // atha gAthAkSarArthaH-cANakya iti dvAraparAmarzaH / tasya ca prathamataH kRtanandavarasya vanagamanaM suvarNAdyutpAdanArthamabhUt / tato rAjapAtramanveSamANasya 'moriyacaMda' tti mauryavaMzodbhavazcandraguptanAmA zizuhastagato babhUva / tato'pi AhiNDamAnena thera' tti sthavirAvacanAllabdhopadezena 'rohaNae' tti rohaNAkhye nage gatvA suvarNamutpAdya parvatakasAhAyyAt pATaliputre sAdhite candragupte ca rAjye upaviSTe sati upacAreNa prAguktena 1. pAyaM pAtaMja = pAta: gAma : jenA upara mudrA AlekhavAmAM AvI che te, arthAt sikko, dInAra ke sonAmahora. 2. kRtArthatA- pUrve baMnenI akRtArthatA hatI kemake mRtaka mudrita hovAthI ziyANIne maLI zake tema na hatuM. jyAre rAjaputrane khabara na hatI ke A mRtakanA keDe so sonAmahora che. eTale ziyANIe tevo avAja karIne sva-paranI kRtArthatA sAdhI, arthAt pote mRtakane meLavyuM ane rAjaputre sonAmahora meLavI. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 upadezapada : bhAga-1 arthagrahaNaM kRtam / nAgarakebhyaH sakAzAt 'dhaNa' tti kozavRddhilakSaNaM dhanaM vihitm| paryante ca saMvaraNaM iMginImaraNalakSaNaM vihitaM pAriNAmikIbuddhibaleneti vijJeyam // 139 // gAthArtha- cANakya, vanamAM gamana, caMdraguptanI prApti, tathA sthavirAthI bodha, rohaNaparvata, rAjyane mATe dhananuM grahaNa loka pAse dhananuM grahaNa ane aMte saMvaraNa paccakhANa te pAriNAmika buddhinuM phaLa mAnavuM. (139) cANakya ane caMdraguptanI kathA pAmara janane mATe asuMdara evA caNaka nAmanA gAmamAM caNI nAmano brAhmaNa raheto hato je zrAvaka hato. saMpUrNa puruSalakSaNone jANanAra sUri koIka rIte vihAra vAsathI tenA ghare rahyA. tyAM tene (zrAvakane) ugra dADhavALo putra janmyo. ucita samaye tene gurunA caraNamAM ALoTAvyo ane AcAryuM anobhogathI kahyuM ke A rAjA thaze. tene sAMbhaLIne A durgatimAM na jAo ema karuNA lAvI svayaM ja tenA dAMto ghasI nAkhyA ane sUrine jaNAvyuM. jenAthI jene je rIte thavAnuM hoya che tene tenAthI te rIte sarva ahIM prApta thAya che e pramANe cittamAM paribhAvanA karIne sUrie kahyuM ke to paNa apragaTarUpe A rAjA thaze. caNIno putra hovAthI tenuM nAma cANakya sarvatra prasiddha thayuM. suprazasta lakSaNone dharanAro te kramathI vRddhi pAmavA lAgyo. bALapaNa pUrNa thayA pachI te vidyAsthAno bhaNyo. bhavathI nirveda pAmelA teNe zrAvakapaNuM svIkAryuM. brAhmaNa kuLamAM utpanna thayelI eka anurUpa, atibhadraka kanyAne paraNyo. niSphara sAvadha kAryane choDavAmAM ughukta ghaNo saMtuSTa thaI rahe che. (9) have koI vakhata ati ghaNA kALa pachI tenI snehALa patI utsavanA kAraNe mAtAne ghare gaI. samRddha kuLomAM paraNelI tenI bIjI baheno uttama alaMkAro paherIne tyAM AvI hatI. parikSINa vaibhavavALAne potAnI patnI paNa choDI de che, kemake potAnI sarvakaLAothI asaMpUrNa caMdrano saMga zuM rAtri kare? A pramANenA vacanane anusaratA te sarva parijane-Ano pati nirdhana che tethI tiraskAra karIne dUra karI. bAkInI baheno puSpa-taMbola-vastra-zRMgArathI bhabhakAvALI ghara devatAnI jema ghaNI hAvabhAvane pAmatI bhame che. tene adhRti thaI ke eka mAtApitA hovA chatAM paNa huM kevI anAdara pAmI ? eka vaibhavane choDIne koIne koI paNa vahAlo nathI. A pramANe haiyAmAM mRtyune dhAraNa karatI, arthAt jIvavA karatA maravuM sAruM ema vicAratI cANakyanA ghare AvIne raDe che. cANakya ghaNA AgrahathI puchyuM tyAre tene sarvavRttAMta kahyo. strIno parAbhava asahya che eTale tatkSaNa ja dhana meLavavAnA vicAravALo thayo. te vakhate pATalIputramAM naMdarAjA brAhmaNone dakSiNA Ape che. te tyAM dakSiNA levA gayo tyAre kArtika mAsanI chellI tithie arthAt kA. su. 15 nA divase pUrvenA 1. zAstrIya pramANe kArataka suda-15. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 229 naMdarAjAonA sarva Asano kramathI patharAyelA hatA te veLAe cAlatI tevA prakAranI lagnazuddhine jANIne cANakya prathama Asana upara ekAeka beTho, pachI naMdanI sAthe AvelA siddhaputre kahyuM. A brAhmaNa tamArI sarva vaMza paraMparAne oLaMgIne beTho che. tyAre dAsIe kahyuM ke he bhagavan! bIjA Asana upara beso. "hA, besuM chuM' ema kahIne teNe bIjA Asana upara potAnI kuMDikA mUkI, trIjA para dAMDo, cothA upara gaNoriyA, pAMcamA upara brahmasUtra. A pramANe Asano rokI rAkhato brAhmaNa dhITho che ema jANI kADhI mUkAyo. dezAMtara javArUpa A prathama ja pagaluM che. (22) tethI have koIka vakhata zaMkA vinAno cANakya ghaNAM lokonI samakSa A pramANe bole che. "koza(bhaMDAra)thI ane cAkarothI baMdhAyuM che mULa jenuM, putrothI ane strIothI vadhelI che zAkhAo jenI evA naMdavaMzarUpa mahAvRkSane vAyunI jema ugravegavALo huM ukheDIne parivartana karIza. huM avyakta rAjA thavAno chuM ema pUrve sAMbhaLyuM hatuM tethI potAnA nagaramAMthI rAjapadane yogya puruSane zodhe che. pRthvImaMDala upara bhamato, parivrAjaka vezane dhAraNa karato cANakya pachI moraposaka gAmamAM pahoMcyo. ane naMdaputranA te gAmamAM gAmanA adhipanI putrIne caMdrapAnano dohalo thayo ane te dohalo koIpaNa rIte pUrNa karI zakAto nathI. dohalo nahIM purAye chate tenuM mukharUpI kamaLa karamAyuM, zarIra atyaMta kRza thayuM ane jIvitazeSa rahyuM che tevI thaI. bhikSAne mAgato teo vaDe puchAyelo cANakya kahe che ke jo A garbha mane arpaNa karaze to huM caMdranA biMbanuM pAna karAvuM. teoe svIkAra karyo. pUrNimAno divasa Avyo. moTo paTamaMDapa karAvyo tenA madhya bhAgamAM chidra karyuM. madhya rAtri zarU thaI tyAre je je rasavALA dravyo che te te meLavIne (bhegA karIne) khIra bharelA thALane taiyAra karyo pachI tatkaNa sUIne uThelI putrIne bolAvIne kahyuM ke he putrI ! caMdrane jo ane pAna kara. eTalAmAM pIvA udyata thaI teTalAmAM chUpAIne rahelA puruSe jaladIthI te chIdrane DhAMkyuM. ane dohalo pUrNa karAyo. kramathI putrano janma thayo. caMdranA pAnathI AnuM nAma caMdragupta karAyuM. rAjyAnusArI AcaraNanA lakSaNothI pratidivasa moTo thAya che. dhanano arthI cANakya saMpUrNa pRthvImaMDala upara bhame che. tethI tevA prakAranA parvatAdi sthAnomAM pyAdi vividha dhAtuo, auSadhio ane ratno vagere sArI rIte zodhe che. (34) koIka divase bIjA bALakonA atyaMta anugrahAdimAM tatpara te caMdragupta bALaka bIjA bALakonI sAthe rAjanItithI rame che. A avasare cANakya tyAM Avyo ane tene ramato jue che. amane paNa tuM kaMIka Apa ema mAgaNI karAyelo te kahe che ke A gAyo tame grahaNa karo. cANakya- mane koI mAraze to? caMdragupta- A pRthvI vIraloka bhogyA che paNa kramathI AvelI nahIM. cANakya jANyuM ke AnuM vacanavijJAna umara pramANe che. A kono putra che ema pUche che. teoe kahyuM ke A parivrAjakano putra che. cANakya jaNAvyuM ke te parivrAjaka huM ja chuM. ApaNe jaIe. huM tane rAjA banAvIza ema baMne 1. gaNotiyA- rudrAkSanuM baneluM hAthanuM AbhUSaNa athavA akSamAlA. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 upadezapada : bhAga-1 palAyana thayA. abaddhamULa evo loka bhego thayo ane kusumapura upara caDhAI karI. vizALa sainyathI naMde tene bhagADI mukyo. naMda tenI pAchaLa paDyo ane samayasUcaka cANakya pAsarovaramAM jaIne caMdraguptanA mastaka upara kamaLapatra DhAMkyuM jethI koIpaNa vaDe prayata karavA chatAM na jANI zakAya. jeTalAmAM jAjarU (saMDAsa) karIne svayaM sarovaranA kAMThe prakSAlana kare che teTalAmAM te eka vaDe puchAyo che ke are! cANakya kyAM gayo? svarUpane nahIM jANatA teNe kahyuM ke te to kyArano ya bhAgI gayo. bIjA AcAryo kahe che ke svayaM dhobI thayo ane vastrone dhovA lAgyo. zreSTha azvapara beThelA ghoDesavAre pAchaLathI ApaDIne tene puchyuM. samayasUcakatA vAparIne cANakya kahyuM ke caMdragupta ghaNA samaya thayA sarovaramAM paDelo rahyo che ane cANakya palAyana thaI gayo che. teNe paNa tenA hAthamAM ghoDo soMpyo ane bhUmi upara talavAra mUkI jeTalAmAM pANImAM utaravA mATe sajja thAya che ane keTalAmAM kaMcukane utAre che teTalAmAM cANaye tene talavArathI marma pradezamAM haNyo. eTalAmAM te maraNa pAmyo teTalAmAM caMdraguptane ghoDA upara besADI baMne paNa palAyana thayA. mArgamAM keTalAka AgaLa gayA tyAre cANakya caMdraguptane puchyuM ke je samaye meM tane vairIpuruSane batAvyo hato tyAre mArA vize tene kevo abhiprAya thayo hato? caMdragupta javAba Ape che ke meM tyAre A pramANe vicAryuM hatuM ke je je rItathI kalyANa thAya te badhIja rIto Arya ja jANe che. AnAthI cANakya jANyuM ke ANe mArA upara vizvAsa mUkelo che. caMdragupta sudhAthI pIDita thayo tyAre cANakya tene bahAra mUkIne tenA mATe bhojana levA koIka gAmanI aMdara gayo ane bhaya pAme che ke naMdarAjAno koI mANasa mane oLakhI na jAya. te ja vakhate cANakaye bhojana karIne bahAra nIkaLatA eka brAhmaNane joyo. pachI tenA peTane cIrIne kharAba nahIM thayelA dahinUrane kADhIne caMdraguptane jamADyo. pachI bIjA gAmamAM pahoMcyA. rAtre bhikSA mATe pharatA cANakya eka DozIne ghare gayo. tyAM eka moTA thALamAM putra bhAMDuo mATe vilaipikA (khIra) pIrasavAmAM AvI hatI. eka caMcaLa putra bhAMDue vilaMpikAnI aMdara hAtha nAkhyo ane dAjhayo. eTalAmAM chokaro raDe che teTalAmAM DozI bolI ke tuM cANakya jevo che. cANakya vaDe puchAyelI DozI kahe che ke prathama chevADenA gAmo jItavA joIe pachI aMdaranA. cANakya upAya meLavyo ke chevADenA gAmo na sadhAya to madhyanuM kusumapurA na jItI zakAya. pachI te himavaMta parvatanA zikhara upara gayo tyAM parvataka rAjA che. cANakya tenI sAthe daDha maitrI karI. ucita samaye kahe che ke pATalIputramAM naMdane ApaNe vaza karIe ane sarakhe sarakhuM rAjya vaheMcI laIzuM. tyAMthI jaladIthI nIkaLyA ane niyama mujaba pura ane gAmomAM rahetA eka sthAne ghaNo puruSArtha karavA chatAM eka nagara jItatuM nathI. te parivAjika liMgI (cANakya) temAM praveza karIne vastuo jue che. teTalAmAM umAdarUpathI indrakumArIone jue che. teonA prabhAvathI te nagara koipaNa rIte jItAtuM nathI. mAyAthI 1. abaddhamULa loka- kAryanA pariNAmano vicAra karyA vinA AMdhaLukiyA karIne sAhasa karanAra loka. 2. ApaDIne eTale pAchaLathI AvIne AgaLavALAne pakaDI pADavuM. 3. bhAMDu eTale eka mA-bApanA chokarA-chokarIo, arthAt bhAI-baheno. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 231 teNe (umAdarUpe rahelI) pratimAo dUra karAvI ane te nagara jaladIthI jitAyuM. pATaliputrane ghero ghAlyo ane khuMkhAra laDAI thaI. te A pramANe yuddhamAM kyAMka tilyo (bhAlA) pheMkAya che, kyAMka paNa ghaNA lokasamUhane nAza karanArA yaMtra samUho mukAya che. kyAMka nagaranA lokoe banAvelA viSama daDha nagaranA daravAjAo tIkSNa kuhADAnA prahArathI sArI rIte tADana karAyelA tUTe che. zaktivALA lokonA hAthamAMthI mukAyelI yamarAjanA jillA sarakhI zaktio jaladIthI loka upara paDe che ane yamanA ghare laI jAya che. kyAMka meruparvatanA zikhara jevA UMcA gharonA zikharo vijaLInI jhaDapathI haNAyelAnI jema pRthvI upara paDe che. kyAMka kAnasudhI kheMcAyelA dhanuSyanA daMDamAMthI mukAyelI bANazreNio bane paNa sainyonA prANapralayane kare che. judAjudA AkArane dhAraNa karanArI ghaMTIo kIllA upara paDe che tathA seMkaDo suraMga khodAya che. zailyuzastra paDe che. A pramANe keTalAka divaso gayA pachI naMdanuM sainya bhaMgAye chate naMda moTA dharmadvArane mAgavA lAgyo. A lokoe kahyuM ke eka rathamAM jeTaluM laI javA zaktimAna ho teTaluM laI jA. pachI te be patI ane eka kanyA ane kaMIka dhana laIne nagaranA daravAje pahoMcyo teTalAmAM kanyAe caMdragupta-upara vilAsabharI dRSTi pheMkI. pitA vaDe anujJA karAyelI keTalAmAM te caMdraguptanA ratha upara caDI teTalAmAM kSaNathI tenA rathanA nava ArA bhAMgyA ane caMdragupta jhaMkhavAyo. tridaMDIe kahyuM ke tuM Ano niSedha na kara kAraNa ke skurAyamAna sattvavALA navayuga (pATaparaMparA) sudhI rAjya karaze. nagaranI aMdara pravezyA pachI rAjyane be bhAgamAM vaheMcyuM. viSabhAvita zarIravALI naMdanI eka putrI parvataka rAjAnA cakSuno viSaya banI. parvatakane tenI icchA thaI ane te tene arpaNa karAI. lagnavidhi zarU thaI. agni pragaTAvyo. parvatakano jyAre hastameLApa zarU thayo tyAre tenA zarIramAM rahelA ugra vizvanuM saMkramaNa parvatakanA zarIramAM thayuM. parvataka kahe che ke he mitra ! huM maryo. caMdragupta tenI sAravAra karavA mATe AdaravALo thayo teTalAmAM tridaMDIe bhayaMkara bhrakuTi caDAvI. tatkSaNa ja te pAcho pharyo ane parvataka paNa turata ja maraNa pAmyo. sukhothI bharapura baMne paNa rAjyo tenA thayA. naMdaparivAranA puruSo caMdragupta pAsethI vRtti (AjIvikAsAliyANuM) nahIM meLavatA te ja nagaramAM ghaNI corIo karavA lAgyA. cANakya cora pakaDavAmAM kuzaLa puruSanI zodha kare che. (81). have nagaranI bahAra bhamatA cANakya eka mahInAthI ghara caNI rahelA eka naladAma nAmanA kolikane joyo. te vakhate kIDIo vaDe kolikano putra sAyo. te kIDIo upara krodhe bharAyo ane mULane zodhIne teonA bilane kozathI khodIne kSaNathI agnithI bALyuM. AnA sivAya bIjo koI mArA ciMtita kAryane sAdhavA samartha nathI A pramANe vicArIne tridaMDIe rAjAnI pAse bolAvyo. kusumapuranuM ArakSaka pada tene ApyuM. kolike teone vizvAsamAM laI, viSanuM bhojana ApI, kuTuMba sahita naMdanA parivArone haNyA. nagarane nizcorya karyuM. 1. dharmakAra- icchita vastu ApanAra sthAna athavA rakSaNa sthAna. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 upadezapada : bhAga-1 bhikSukapaNAmAM je gAmamAM bhikSA na maLI hatI te gAmamAM potAnI ugra AjJA pravartAvavA icchato cANakya AvA prakArano Adeza pharamAve che ke AMbAnA jhADathI vAMsane vADI karavI ane gAmaDiyAoe vicAryuM ke A kevI rIte ghaTe ? A rAjAdeza viparIta kema na hoya ? tethI vAMsane chedIne AMbAnA vRkSonI pharate vADa karI. viparIta AjJAne karavAno doSa kADhI, daravAjAne baMdha karI, bAlavRddho sahita te gAmane bALI nAkhyo. caturabuddhi pApI cANakya bhaMDAranI vRddhi nimitta yogika pAsAothI jugAra ramyo te pUrve kahevAya gayuM che. te upAya juno thaye chate cANakya bhaMDAranI vRddhi mATe bIjA upAyane vicAre che. pachI nagaranA dhanavAna puruSone bhojana ane magha(dArU) Ape che. teo unmatta thaye chate UThIne satata nAcavA lAgyA. nAca mATe kramathI sArI rIte prArthanA karAyelo cANakya Ubho thaIne A kramathI gIta gAvA lAgyo. mArI pAse be bhagavA vastra, eka survaNamaya kuMDikA ane tridaMDa che ane rAjA mAre vaza vartI che, ahIM paNa mArA nAmathI hola(vAMjitra)ne vagADo. (93) ane bIjo A sahana nahIM karato, vANijyathI ghaNuM dhana meLavyuM che evo vaNika te ja pramANe nAcyo ane A pramANe gAvA lAgyo. "eka hajAra yojana cAlanAra unmatta madaniyAnA jeTalA pagalA thAya te ekeka pagale eka lAkha mukatA temAM jeTalI saMpatti thAya teTalI saMpati mArI pAse che mATe mArA nAme hola vagADo." (95) pachI pharI paNa bIjo atitIvrairSAthI bharAyelo, nAcatA, gAto AvA prakAranA mananA sadbhAvane vyakta kare che. eka ADhaka pramANa vAvelA talamAMthI seMkaDo ADhaka pramANa niSpanna thayela dareka tala upara ekeka lAkha thAya teTaluM dhana mArI pAse che. tethI ahIM mArA nAmanuM holaka vagADo. (97) pachI vijaya nAmano bIjo puruSa che te A lokonI uddaghoSaNAne sahana nahIM karato, nRtyagIta karato gAyonA dhanavALo A pramANe bole che. navA varasAdamAM pUrNa bharAyelI parvatamAMthI nIkaLatI, zIdhra vegavALI nadInI AgaLa eka divasanA valoNAnA mAkhaNathI huM pALa bAMdhI zakuM eTaluM godhana mArI pAse che, mATe ahIM paNa mArA nAmanuM holaka vagADo. (99) jAtya azvonA saMgrahathI UMcA hAkoTA karato bIjo puruSa nRtya ane gIta gAIne AvA prakAranuM saMbhASaNa kare che. eka divasamAM janmelA jAti azvonA vacherAonA vALathI huM AkAzane DhAMkI dauM eTaluM mArI pAse azvadhana che, mATe ahIM mArA nAmanuM holaka vagADo (101) 1. ADhaka eka prakAranuM mApa che. 4 prastha(pAlI) = kuDava, 4 kuDava= 1 ADhaka , 4 ADhaka = 1 droNa. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 233 dhAnyathI paripUrNa koSThAgAra che jene evo mAnarUpI parvata upara ArUDha thayelo, nRtya ane gItamAM sArI rIte pravRtta thayelo evo bIjo puruSa AvA prakAranuM bole che. mArI pAse zAliprasUcikA ane gardhabhikA be rato che. tene jema jema kApIe tema tema uge che, ahIM paNa mArA nAmanuM holaka vagADo. (103) bIjo saMtoSI hato AthI ja ghaNA sukhane pAmelo, maMda gatithI karAyA che nRtya ane gIto jenA vaDe evo te AvA prakAranA subhASitane kahe che. mArI mati zukla che. haMmezA svastha (prasanna) chuM. patI anukULa che. pravAse javuM paDatuM nathI, traNa vagarano chuM ane eka hajAranI mUDI che tethI mArA nAmanuM holaka vAgADo. (105). A pramANe teonI prauDha saMpatti jANIne, yathAyogya mAgIne bhaMDAranI vRddhi karI. hole, gole, vasUle e zabdo nIca vyaktionA saMbodhana arthamAM paNa vaparAya che paNa ahIM vAjiMtra arthamAM vaparAyA che ema jANavuM. A rIte cANakyanI sAthe ciMtA karato caMdragupta rAjyanuM pAlana kare che tyAre koIka vakhata ati dArUNa duSkALa paDyo. saMbhUtivijaya nAmanA guru vRddhavAsathI tyAM sthira rahyA ane potAnA ziSyone samudrakAMThA paranA nagaromAM mokalyA. navA padavI apAyelA AcAryone jayAre maMtro taMtro kahevAtA hatA tyAre najIkamAM rahelA be kSullaka sAdhuoe sarva maMtra-taMtra jANI lIdhA. mArgamAM thoDeka sudhI jaIne gurunA virahamAM utkaMThAthI pAchA pharyA. bAkIno sAdhu samUha nirdiSTa sthAne pahoMcyo. svayaM ja guru zrAvakonA gharomAM bhikSA mATe phare che ane prAsuka ane eSaNIya bhikSA parimita pramANamAM le che. prathama teone ApIne je vadhe che te pote bhojana kare che. apUratA bhojanathI ane vRddhAvasthAnA kAraNe atikRza zarIravALA thayA. tene joIne kSullaka sAdhuo vicAre che ke ApaNe ahIM AvyA te sAruM na karyuM. kAraNa ke ApaNe gurumahArAjanA bhojanamAM ghaNo aMtarAya karyo. mATe bhojanano bIjo upAya zodhIe. teoe adazya thavAnuM aMjana copaDayuM ane gurune kahyA vinA caMdraguptanA bhojana samaye aMjana AMjIne pravezyA tyAre koie na joyA. jyAM sudhI tRptine pAmyA tyAM sudhI rAjAnI sAthe bhojana karavA lAgyA. A pramANe pratidivasa ja teo bhojana kare chate, bhUkha na lAgatI hovAthI zarIrathI kRza thayelo, puchAyelo rAjA kahe che ke, he Arya ! mArA bhANAmAMthI koI AhAra laI jAya che tene jANI zakato nathI, mane thoDuMka ja khAvAnuM maLe che. cANakyanA manamAM vicAraNA thaI ke A kALa bahu sAro nathI tethI koIka adazya thai AnA thALamAM bhojana jaladIthI kare che. pachI bhojanazALAnA AMgaNAmAM iMTano bhUko pAtharyo. bIjA divase teNe pravezatA kSullakonA pagalAM joyA. baMnenI paganI paMktio joI paNa teone na joyA. pachI daravAjo baMdha karIne guMgaDAvanAro dhUmADo karyo. lokanI AMkho AMsuthI bhinI thaI. tatkSaNa aMjanayoga nAza thavAthI te baMne kSullako Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 upadezapada : bhAga-1 dekhAyA. cANakya lajjAvALo thayo. sAdhuo vasatimAM gayA. huM AothI vaTalAvAyo ema rAjA dugaMchA karavA lAgyo. udbhaTa bhRkuTinI bhayaMkara bhAlathI cANakya kahyuM ke Aje ja tuM sukRtArtha thayo che ane vizuddha kuLamAM utpanna thayo che kAraNa ke bALakALathI jemaNe vratonuM pAlana karyuM che evAonI sAthe Aje tAre bhojana thayuM. guru pAse jaIne jeTalAmAM cANakya ziSyone Thapako Apyo teTalAmAM guru bolyA ke tuM zAsana pAlaka hote chate bhukhathI pIDAyelA A kSullako nirmA banI AvuM AcaranArA thayA te sarva tAro ja aparAdha che paNa bIjAno nahIM. cANakya pagamAM paDyo, mArA eka aparAdhane kSamA karo. havethI mAMDIne huM pravacananI sarva paNa ciMtA karIza. pachI cANakyanA manamAM A camakAro thayo ke ghaNA lokothI viruddha thayelA rAjAne A pramANe koI jhera na ApI de tethI caMdragupta guptapaNe viSathI bhAvita karAvA lAgyo jethI zudrovaDe prayoga karAyelo jheranA prabhAva vinAno thAya. haMmezA pAse rahIne tene bhojana karAve che. koIka kAraNe te tyAM na pahoMcyo hoya to garbhavatI devInI pAse jame che. have paramArthane nahIM jANanArA rAjAe paNa atipremanI paravazatAthI potAnA thALamAMthI eka koLiyo rANIne Apyo. te rANI jeTalAmAM viSavALA koLiyAne jame che teTalAmAM jaladIthI mUchita thaI. cANakyane A khabara apAI ane te utAvaLe pagale pahoMcyo. A avagaNanA karavA yogya nathI. udaramAM je garbha che tene bacAvavo joIe ema manamAM jANe che. tatkALa kAryamAM dakSa evo te svayaM zastrane laIne peTanI nasane kApIne ghaNo pakva garbha potAnA hAthothI grahaNa kare che ane junA ghIthI pUrNa bharelA vAsaNamAM (athavA to ghIthI pUrNa rUnI madhyamAM) mUke che. kramathI jeNe poSaNa meLavyuM che evA te bALakanuM nAma biMdusAra thAo. kAraNa ke te garbhamAM rahelo hato tyAre viSanuM biMdu tenA mastaka upara sthira thayuM hatuM. teTalA bhAgamAM mAthAmAM vALa na ugyA. kALathI caMdragupta maraNa pAmyo tyAre tene rAjA karyo. pUrva utthApita karAyelo naMdarAjAno subaMdhu nAmano maMtrI Avyo ane tenA cANakyanA) chidra zodhIne rAjAne A pramANe kahyuM: he deva ! jo ke tamo mane kRpAthI praphullita AMkhathI jotA nathI to paNa amAre tamAruM hita thAya ema kahevuM joie. cANakya maMtrIe tArI mAtAnuM peTa cIrIne maraNa pamADI che tethI AnAthI bIjo koNa vairI hoya ? A pramANe sAMbhaLIne gusse thayelA rAjAe potAnI dhAva mAtAne puchyuM. teNe paNa tema ja kahyuM paNa mULathI kAraNa na jaNAvyuM. kAryaprasaMge cANakya Avyo. bhAlatala para racAI che bhUkuTi jenA vaDe evo rAjA paNa tene joIne parAkSukha thayo. ahoho ! huM maryo, nahIMtara kevI rIte A rAjA mAro parAbhava kare ! A pramANe vicArIne cANakya ghare gayo. putra-praputra-svajana vargane gharano sAra ApIne cANakya sUkSmabuddhithI vibhAvanA kare che ke mArA padanI saMpattinI vAMchAthI, arthAt maMtrIpada meLavavAnI vAMchAthI koIka cADiyAe A rAjAne kopitR karyo che Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 235 ema huM mAnuM chuM. huM tevuM karuM jethI duHkhathI parAbhava pAmelo te cira kALa jIve. pachI zreSThasugaMdhi-suMdara dravyonA mizraNathI sugaMdhi dravya taiyAra karI eka bhUrjapatramAM A pramANe lakhI dAbaDAmAM mukyuM. "je A sugaMdhi dravyane sUMghIne indriyonA anukULa viSayonuM sevana karaze te yamanA ghare jaze ane je zreSTha vastro, AbhUSaNa, vilepano tathA zayA, divyamALAo, snAna, zRMgAra vagereno upabhoga karaze te paNa jaladIthI maraze." A pramANe vAsanA (sugaMdhanA) svarUpane jaNAvanAra bhUrjapatrane sugaMdhanI aMdara dAbaDAmAM mUkIne dAbaDAne maMjUSAnI (peTInI) aMdara mukyo. te paNa maMjUSAne uttama oraDAmAM khIlAthI sajjaDa jaDIne mUkI ane AgaDiyAne tALuM lagAvIne te oraDAnA daravAjA sajjaDa baMdha karyA. svajana lokane khamAvIne jinadharmamAM joDIne rAjAnA gokuLanA sthAne cANakya iginImaraNa svIkAryuM. (151) paramArtha jANIne dhAtrIe have rAjAne jaNAvyuM ke pitAthI paNa atyadhika (uttama) cANakyano kema parAbhava karyo ? rAjAe kahyuM ke A mAtAno vinAzaka che mATe. pachI dhAvamAtAe kahyuM ke jo e vakhate mAtAno vinAza na karata to tuM paNa na hota, kAraNa ke tuM garbhamAM hote chate tArI mAtAe patinA viSa bhAvita annanA koLiyAne khAdhuM ane vizvanI asarathI maraNa pAmI. tenA (mAtAnA) maraNane joIne mahAnubhAva cANakya chUrIthI peTa cIrIne tane bahAra kADhyo tathA tuM nIkaLe chate paNa je mastaka para maSivarNa viSabiMdu lAgyuM tenA kAraNe he rAjan ! tAruM nAma biMdusAra karAyuM. A pramANe sAMbhaLIne rAjA parama saMtApane pAme chate sarva vibhUtithI cANakyanI pAse gayo ane saMgarahita, karISanI aMdara rahelo arthAt cAre bAju chANAo che ane vacce pote rahelo che evA te mahAtmAne joyo. sarvAdarathI rAjAe praNAma karIne tene ghaNIvAra khamAvyo ane kahyuM ke nagaramAM pAcho Ava ane rAjyane saMbhALa. pachI teNe kahyuM ke meM anazanano svIkAra karyo che ane sarvasaMgane choDyo che. subaMdhunA durvilasitane jANavA chatAM ane pazUnyanA kaDavA vipAkane jANavA chatAM cANakya rAjAne na kahyuM. (16) have bhAlatala upara be hAtha joDIne subaMdhue rAjAne kahyuM ke he deva ! mane rajA Apo jethI huM AnI bhakti karuM. pachI anujJA apAyela yuddhabuddhi subaMdhue dhUpane saLagAvIne teno aMgAro chANAmAM nAkhyo ane rAjAnI sAthe loka svasthAna gaye chate, zuddha legyAmAM vartato cANakya chANAnA agnithI gherAyo. saLagatI jvALAmAM baLato, cittamAM anukaMpAne dharato, jenuM mana dharmadhyAnathI calita nathI thayuM evo cANakya vicAre che ke jeo anuttara mokSane pAmyA te satparuSone dhanya che. kAraNa ke teo bIjA jIvonA duHkhanuM kAraNa banatA nathI. dhikkAra che ke ghaNA prakAre jIvone pIDIne, AraMbhamAM Asakta manavALA amArA jevA pApIo jIvalokamAM jIve che. jinezvaranA vacanane jANavA chatAM paNa moha mahAzalyathI zalpita thayelA manavALA evuM mAruM cAritra kevuM A loka ane paraloka viruddha kArya karanAruM thayuM ! meM je koI jIvone A loka ke paralokamAM duHkho Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 236 ApyA hoya te jIvo hamaNAM mane kSamA karo. huM paNa te sarve jIvone khamAvuM chuM. rAjyanuM pAlana karatA pApanA vazathI meM je koi pApo AcaryA hoya teno huM trividha tyAga karuM chuM. jema jema chANAnA agnithI te dhanyanuM zarIra baLe che tema tema tenA krUra karmo nAza pAme che. aMtamAM paNa zreSTha zubhabhAvanAmAM rahelo, zreSTha parameSThi maMtranA smaraNamAM tatpara, samAdhithI jenuM mana calAyamAna nathI thayuM evo te mRtyune pAmyo ane devalokamAM kAMtimAna zarIravALo mahardika deva thayo. (172) paNa te subaMdhu maMtrI cANakyanA maraNathI AnaMdita thaye chate ane avasare prArthanA karAyela rAjA vaDe apAyelA cANakyanA ghare gayo. bhIDIne nibiDa sajjaDa baMdha karAyela che daravAjA jenA evA gaMdhavALA oraDAne jue che. AmAM sarva arthasAra maLaze ema mAnI kapATane toDIne maMjUSAne bahAra kADhI. jeTalAmAM sugaMdhi dravyone sUMghyA teTalAmAM bhUrjalekhane joyo ane tenA arthane sArI rIte jANyo pachI tenI khAtarI karavA mATe eka puruSane sUMghADyo ane pachI viSayo bhogAvyA ane te tatkSaNa maraNa pAmyo. A pramANe sarvapaNa viziSTa vastuomAM khAtarI karI. hA ! teNe mane paNa mAryo Ama parama duHkhathI saMtapta jIvavAno arthI te varAkaDo sumuninI jema rahevA lAgyo. cANakyane A pAriNAmika buddhi thai hatI jene kAraNe te anazana sudhInA te te manavaMchita arthane pAmyo. (178) gAthAkSarArtha-- 'cANakya' e pramANe dvAraparAmarza che. prathamathI ja naMdanI sAthe vaira baMdhAyuM. suvarNAdinA utpAdanane mATe tenuM vanamAM javAnuM thayuM. pachI rAjane yogyapAtranI zodha karatA mauryavaMzamAM utpanna thayelo caMdragupta nAmano bALaka hAtha lAgyo. pachI paNa bhaNatA teNe sthavirAnA vacanathI bodha pAmIne rohaNa nAmanA parvata para jaine suvarNa siddhi karIne parvatakanI sahAyathI pATaliputrane sAdhIne, caMdraguptane rAjya upara besADIne pUrve kahyA mujaba nagaranA loko pAsethI bhaMDAranI vRddhi mATe dhana meLavyuM ane aMta samaye pAriNAmika buddhinA baLathI iMginImaraNathI anazana karyuM. (139) emeva thUlabhadde, ukkaDarAgo sukosa pacchAo / vakkhevato Na bhogA, caraNaM piya ubhayalogahiyaM // 140 // evameva prakRtabuddhau sthUlabhadraH prAgeva kathitavistaravRttAnto jJAtaM vijJeyam / sa ca utkaTarAgaH 'sukesa' tti sukozAyAM vezyAyAmabhUt / pazcAt sa nandarAjAmantritaH san paribhAvitavAn, yathA mantripadAGgIkAre vyAkSepato rAjakAryavyAkulatayA na bhogA bhaviSyanti / bhogArthaM ca rAjyAdhikAracintA kriyate / tataH 'caraNaMpi ya' caraNameva cAritrameva ubhayalokahitaM varttate iti tadeva tena kRtamiti // 140 // 1 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 upadezapada : bhAga-1 gAthArthaA pramANe ja sukozAne viSe utkRSTa rAgavALA sthUlabhadra, pachI vyApathI bhogono tyAga, ubhayaloka hitakArI cAritranuM paNa grahaNa. (140) A pramANe ja eTale ke prastuta pariNAmika buddhi vize jeno vRttAMta AgaLa ja vistArathI kahevAya gayo che evA sthalabhadranA dAMtane jANavuM. te sukozA vezyA upara utkRSTa rAgavALA thayA. pachI naMdarAjA vaDe AmaMtrita karAye chate vicAryuM. jemake maMtrIpada svIkAravAmAM rAjakAryanA vyAkulatAthI bhogo maLaze nahIM ane bhogo mATe rAjyAdhikAranI ciMtA karAya che tethI cAritra ja ubhayalokamAM hita karanAra che. teNe tene ja grahaNa karyuM. (140) . NAsekka suMdarINaMda bhAirisi bhANabhakkha niggamaNaM / maMdara vANari vijjA, acchara dhammammi paDivattI // 141 // atha gAthAkSarArtha:-'nAsikka suMdarINaMda' iti dvAraparAmarzaH / tasya ca 'bhAirisi' tti bhrAtA RSiH abhUt / sa ca tatsambodhanArthaM 'bhANabhakkha' tti bhAjanaM bhikSAbhRtaM bhojanakAle tasya haste samarpitavAn / tato dvayorapi nagarAd nirgamanaM samapadyata / tato'sau RSiNA 'mandara'tti maMdara meheM netumArabdhaH / darzitAzca krameNa 'vAnaritti vAnarI, 'vijA iti vidyAdharI, 'acchara' tti apsarA divyastrI / tadanantaraM dharme zrutacAritralakSaNe pratipattiH tasya saMvRtteti // 141 // gAthArtha- nAsikya, suMdarInaMda, bhAiRSi, bhAjana, bhikSA, nirgamana, meru parvata, vAMdarI, vidyAdharI, apsarA, dharmano svIkAra. (141) - dakSiNa dizAnA tilakabhUta, vibhavathI samRddha, lokone mATe vilAsanuM sthAna, corAI (nAza karAI) che sarva sthAnonI suMdaratA jenA vaDe evuM nAsikyapura nAmanuM nagara che. jeNe ghaNA dravyane meLavyuM che, suMdara tAruNyavALo nagaranA lokone bahumAnanuM sthAna evo naMda nAmano vaNika tyAM raheto hato. sarvAgathI suMdara zarIravALI, potAnA lAvaNyathI parAbhava karAyo che. bIjo loka jenA vaDe, praNayamAM tatpara evI suMdarI nAmanI tenI patnI hatI. lokonA manane AnaMda ApanArA bIjA paNa naMdo te nagaramAM hatA paraMtu te naMda suMdarInI sAthe jANe baMdhAyelo na hoya tema eka kSaNa paNa tenA vinA dhRtine pAmato nathI. lokoe tenuM suMdarInaMda e pramANe upanAma karyuM. A pramANe tenA divaso viSaya sevanamAM pasAra thAya che ane teno (naMdano) bhAI jeNe pUrve dIkSA lIdhI che te paradezamAM sAMbhaLe che ke mAro bhAI potAnI patnI suMdarIne vize ati anurAgI che tethI mAre tenI upekSA na karavI joIe. potAnA gurunI anujJA meLavIne te tenA atithirUpe Avyo ane utaravAnuM sthAna meLavyuM. bhikSAkALe ghare Avyo ane ghaNAM prakAranI bhojana Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 upadezapada : bhAga-1 sAmagrIthI pratilAbhita karAyA. munie paNa tenA hAthamAM pAsuM ApyuM. sarva paNa parijanoe munine mastaka namAvIne vaMdana karI ghare pAcho javA lAgyo. suMdarInaMde vicAryuM ke jyAM sudhI bhAI muni mane rajA na Ape tyAM sudhI huM svayaM ja sAthe jAuM. A pramANe bhAI evA munivaDe udyAnanI aMdaranI bhUmi sudhI laI javAyo. | sAdhunA pAtrAne hAthamAM UMcakI jatA naMdane joine nagaranA lokoe mazkarImAM kahyuM ke aho ! A suMdarInaMde dIkSA lIdhI che ane sAdhue vairAgyane utpanna karanArI dezanA lAMbA samaya sudhI ApI. suMdarImAM tIvra rAgane dhAraNa karato naMda mokSamArgano svIkAra karato nathI teTalAmAM muniomAM zreSTha vaikriyalabdhivALA pUjya te muni vicAre che ke bIjA koIpaNa upAyathI A pratibodha karI zakAya tema nathI tethI adhiktara lobha sthAnane batAvuM. ane kahyuM ke huM tane potAnA kiraNonA samUhathI karAyelo che raMgaberaMgI AkAzanA cheDA sudhIno bhAga jenA vaDe evo meruparvata batAvuM. suMdarInA virahano kAyara te svIkArato nathI. pharI paNa munie hyuM ke eka muhUrtathI ja ApaNe ahIM pAchA AvI jaizuM mATe tuM mArI sAthe tyAM Ava. pachI te meruparvata para javA taiyAra thayo. ane muni eka vAnara yugalane vikurve che. paNa bIjA AcAryo kahe che ke badhe ja bhaya utpanna kare che. munie naMdane puchyuM ke are ! suMdarI ane vAMdarI e bemAM koNa vadhAre suMdara che ? naMda kahe che ke A ghaNuM aNaghaTatuM lAge che, arthAt baMnenI sarakhAmaNI thaI zake tema nathI. kyAM meru ane kyAM sarasava. konI sAthe sarakhAmaNI thAya? arthAt na thAya. naMde Avo javAba Apyo tyAre munie vidyAdhara yugalane vikurtIne batAvyuM. A viSe abhiprAya puchAyelo naMda kahe che ke jAti vizeSathI prAyaH tulya ja jaNAya che. pachI kSaNathI eka devayugala dRSTi pathamAM AvyuM ane sAdhu vaDe puchAyelo naMda kahe che ke he bhagavan! vAMdarI A ekeyamAM paNa samAna nathI. munie kahyuM ke thoDAka paNa dharmathI A devI prApta karAya che pachI tene dharma upara zraddhA thaI. A pramANe suMdarIne viSe jenuM mamatva ogaLI gayuM che evA naMde pachI dIkSA lIdhI. zramaNyano rAgI thayo. mokSamArgamAM pravRtta thayo. bhagnapariNAmI na thayo. muninI A pAriNAmikI buddhi hatI jenAthI tevA prakArano rAgI bhAI paNa mokSamArga prApta karAvAyo ane niravagha guNavALI dIkSA prApta karAvAI. 1. suMdarI ane vidyAdharI baMnenI manuSya jAtithI samAna hovAthI baMne rUpamAM samAna dekhAya che. 2. A kathAno bhAva e che ke munie potAnA bhAI naMdane pratibodha karavA (1) vAnara yugala (2) vidyAdhara yugala ane (3) deva yugala vikrvane batAvyuM. pachI A badhAmAM suMdara koNa che evo abhiprAya naMdane pukyo. naMde kahyuM ke AmAM deva yugala sauthI zreSTha che. pachI munie kahyuM ke A deva bhavanI prApti saddharma eTale ke saMyamanI ArAdhanAthI thAya che mATe saMyamanI ArAdhanA karavAmAM prayatnazIla bana. pachI naMdane dharma upara zraddhA thaI ane suMdarI vizeno rAga ogaLI gayo ane dIkSAno svIkAra karyo. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 239 gAthApharArtha- "nAsikya suMdarInaMda' e pramANe dvAraparAmarza che. ane teno(naMdano) bhAI sAdhu hato ane teNe tenA pratibodha mATe bhojana kALe bhikSAthI bhareluM bhAjana tenA hAthamAM pakaDAvyuM pachI baMnenuM paNa nagaramAMthI nirgamana thayuM. pachI RSivaDe A (naMda) meru parvata upara laI javA prayata karAyo ane kramathI vAMdarI, vidyAdharI ane apsarA(devI) batAvAI. tyAra pachI tene zrata rUpa ane cAritrarUpa dharmano svIkAra thayo. (141). vairammi saMghamANaNa, vAse uvaoga sespuriyaae| kusumapurammi viuvvaNa, rakkhiyasAmimmi pesaNayaM // 142 // atha gAthAkSarArthaH-vajranAmake RSau pAriNAmikI buddhiH / kathamityAha'saMghamANaNa' tti yat saMghamAnanaM mAtrA saha vivAde rAjasabhAyAM saMghapakSakakSIkaraNam / ____ 'vAse uvaoga' tti varSAkAle upalakSaNatvAd uSNakAle ca jRmbhakainimantraNe kRte yad upayogo dravyAdigocaro vihitaH / tathA 'sesa puriyAe' iti zeSA-sahasrapatrapadmasya puSpakumbhasya ca purikAyAM nagaryAM samAnayanarUpA / tathA 'kusumapurammi viuvvaNa' tti kusumapure pATaliputre vikurvaNA prathamamasundararUpasya pazcAt sahasrapatrapadmAsanasthasvarUpasya ca atyantAtizAyinaH / 'rakkhiyasAmimmi pesaNayA' iti rakSitasvAmina AryarakSitasya yamakastatra bhanasya yatpreSaNaM kRtamiti // 142 // gAthArtha- vajasvAmI, saMghanuM bahumAna, vAsa, purImAM upayoga, kusumapuramAM vikuvarNA, rakSitasvAmIne mokalavuM. (142) lokamAM Azcarya karanAra devono samUha jemAM vase che evAM saudharma devalokamAM suprazasta cAritramAM rAgI, devono adhirAjA evo zakrendra che. pUrvAdi dizAomAM karAyA che AvAso jeo vaDe evA soma, yama, varuNa ane kubera kramathI cAra tenA lokapALo che. vaizramaNa(kubera)ne parIkSakabhUta ane potAnA samAna vaibhavavALo, samarpita karAyo che (saMpUrNa) manano praNaya jenA vaDe evo eka deva hato. A bAju siddhArtha rAjAnA putra, jJAtakuLarUpI AkAzamAM pUnamanA caMdra samAna jeno ghaNo yaza vistaryo che evA bhagavAna zrI vardhamAna svAmI jinezvara himAlayanI uttare pRcaMpA nagarImAM padhAryA. suro tathA asuroe udyAnanA izAnakhUNAnI sapATabhUmibhAga upara, duHkhothI tama jIvone zaraNabhUta, jaya rUpI lakSmInuM vizrAmadhAma evuM samovasaraNa racyuM. pRSTacaMpAmAM rAjakAryamAM dhuraMdhara, zrImAn prasannacaMdra rAjAno prathamaputra evo zAla nAmano rAjA hato. teno mahAzAla nAmano bhAI yuvarAja pade hato ane teone yazomatI nAmanI bahena hatI ane piThara 1. guNa-avaguNanI parIkSA karanAra, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 upadezapada : bhAga-1 nAme bahenano pati hato. te beno guNonA samUhathI yukta gAMgalI nAme putra hato. traNeya paNa rAjaya karatA kAMpIlyapuramAM rahe che. udyAnapAlakanA vacanathI bhagavAnanuM Agamana jAye chate UMcA chatrathI DhaMkAyuM che AkAza jenA vaDe, nagaralokane saMkSobha karatA moTA sainyathI ullasita, jyAM samakALe vagADAyela moTA vAjiMtronA avAjathI bharAyuM che dizA cakra, gajaskaMdha upara ArUDha thayelo, ati samullacaMta utsAhathI aMkurita thaI che kAyA jenI evo zAla rAjA bhagavAnane vAMdavA mATe potAnA nagaramAMthI nIkaLyo. bhagavaMtanI najIkanI bhUmi bhAgamAM Avyo tyAre traNa chatro joyA ane nIce utarI pAdacArI thaI pAMca abhigamanuM pAlana kare che. pAMca abhigama A pramANe che. (1) sacitta puSpAdi dravyono tyAga kare che tathA acittano saMgraha kare che. tathA (2) khaga, be cAmara, mukuTa ane upAnaha tathA chatrano paNa tyAga kare che, (3) eka sATaka uttarAsaMga kare che. (4) lalATe aMjali joDe che. pachI (5) mananI ekAgratA karIne samovasaraNamAM pravezyo ane traNa pradakSiNA karIne A pramANe stuti karavA lAgyo. (16) dIrgha-dedIpyamAna-kAMtimAna-cakSudaLathI yukta, pracura-zreSTha suMdara-sugaMdhathI yukta evA che jinezvara ! tAruM mukharUpI kamaLa tribhuvananI lakSmInuM tilaka che. bhavi jIvonA kalyANa karanArA che be netro jenA evA he jagataprabhu ! tame mane (bhavobhava) maLo. 1. he jagaguru ! sUIne uThelo, karmamaLathI sahita evo loka zaradaRtunA pUnamanA caMdramaMDaLa samAna, saumyaguNathI prakaTa karAyo che traNa bhuvananA lokono harSa jenA vaDe evA ane caMdranA daLanI samAna bhAlatalayukta tArA mukhakamaLane kevI rIte joI zake ? 2. he traNa bhuvanarUpa mastakanA AbhUSaNa ! he svAmi ! jeNe pApamaLa pakhALela che evo loka saraLa AMgaLInA daLanA komaLa nakhonI kesarAthI uttama, be jaMghArUpI kamaLanA muNAla(dAMDA)thI pramodita karAyA che munirUpI bhamarAo jenA vaDe evA tArA nirmaLa caraNa rUpI kamaLanuM zaraNuM svIkAre che. 3. cakra-aMkuza-masya-svastika-chatra-dhvajathI aMkita, namatA devonA mastakamAM rahelA muguTa ane puSpamALAothI aMkita evA tArA be caraNonuM smaraNa parabhavathI bhayabhIta thayuM che mana jenuM evA duHkhanA samUharUpa kAdavamAM paDatA A lokanuM rakSaNa kare. 4. janma-jarA-maraNarUpa pANIvALA naraka-tiryaMca-manuSya ane devagatinA dArUNa duHkhovALA saMsArasAgaramAM bhamIne zaraNahIna, dIna, dayApAtra banelA evA lokane he svAmi ! tArA caraNarUpI pravahaNa (naukA) pAra utAre. 5. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 241 zaradaR&tunA caMdranA kiraNa jevA ujvaLa yazanA samUhathI bharAyelo evA he prabhu ! tuM jaya pAma. nirmaLajJAna (kevaLajJAna)rUpa pradIpathI prakAzita karAyuM che paramapada (mokSa) jenA vaDe evA he prabhu ! tuM jaya pAma. sArI rIte jitAyo che ati durjaya kAmadevanA bANano prasara jenA vaDe evA he tribhuvana ziromaNi ! he jagatapravara ! tuM jaya pAma. 6. vikaTa kapATa samAna che vakSa sthaLa jenuM, kamaLa samAna che hAtha jenA, saraLa argalA jevI che bhujAo jenI, zaMkha jevI Doka (kaMTha pradeza) che jenI, potAnA sauMdaryathI AnaMdita karAyA che sarva vicakSaNa puruSo jenA vaDe, evA lakSaNathI sahita tArA zarIranI he svAmin ! ame arcA(pUjA) karIe. 7. zreSTha karUNArUpI jaLanA sAgara, caraNamAM namelA che munio jenA, vijuMbhita karAyo che navA vAdaLanA avAja jevo gaMbhIra divya dhvani jenA vaDe evA he prabhu! he jinezvara ! mArA upara evI kRpA varasAva jethI upazAMta kaSAyovALA, paripAlana karAyelAM vratavALA, tArI sevAmAM rata thayelA evA mArA divaso pasAra thAya. 8. dArUNa krodharUpI dAvAnaLane ThAravA mATe pANI samAna, lAkho lakSaNothI upalakSita zarIravALA, parvata jevA dhIra, vIra evA he siddhArtha rAjAnA putra ! e pramANe mArI tamane stuti che. 9. A pramANe stuti karIne bhUmitala upara mukAyuM che mastaka jenA vaDe evo zAla rAjA namIne ane vaMdIne jinezvaranI izAnakhUNAmAM beTho. prabhue amRtameghanI dhArA samAna yojana gAmInI vANIthI dezanA ApavAnI zarUAta karI. jemake- bhayaMkara saLagatI agninI javALAothI vIMTaLAyelA gharamAM puruSa vasI zakato nathI tema buddhimAna duHkhanA samUhathI bharelA A saMsAramAM rahI zakato nathI. tathA kAkAlIya saMyoganA nyAyathI hamaNAM saddharma rUpI mahAnidhAnanI saMpattithI yukta durlabha manuSyabhava maLyo che. jema koI lubdha kAkiNIne mATe koTine hAre che tema viSayanI lAlasAvALo, viveka vinAno koika manuSya A janmane hAre che. tathA sarva karavA lAyaka kArya sAdhavAmAM samartha evA A prApta thayela avasaranuM ullaMghana karI maLelA dharmanuM phoka karavuM tamArA jevA mATe ucita nathI. sarve paNa saMyogo vidyutadaMDanA bhabhakA(ADaMbara) samAna asthira 1. kAkatAlIyanyAya- kAgaDAnuM besavuM ane tADanA phaLanuM paDavuM ema be kriyAo acAnaka sAthe bane tethI eka kriyAne bIjI kriyAnuM kAraNa kahI zakAya nahIM. te vakhate kAraNanA nAzamAM kAryanI utpatti thAya evo niyama nathI. paraMtu kArya kAraNa bhAva hoya to kAraNanA nAzamAM avazya kAryanI utpatti thAya che. tema prastutamAM saddharmarUpa mahAnidhAnanI prAptipUrvakanI manuSyabhavanI prApti kArya kAraNa bhAve na hoya to ekanA nAzamAM bIjAnI prApti thAya evo niyama nathI. mATe baMne kAryakAraNa bhAvavALI bane tevo prayatna avazya karavo joIe. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 upadezapada : bhAga-1 che ane pavanathI AMdolita karAyela dhvaja paTanI jema viDabanAvALA che tathA nAzanA aMtavALA che. te manuSyo ! kuzavAsanA pAMdaDA upara rahelA pANInA TIpA karatA paNa caMcaLa jIvitane jANo. sadharmanI kriyArUpI agnithI A bhavataru baLAya che. je rIte A dharmanI prApti thAya te rIte sarvAdarathI udyama karo, jethI A lokamAM sukhano lAbha thAya che ane paralokamAM sarva sukharUpI ratnanI khANa evuM tAttvika sukhanuM sthAna (mokSa) maLe. (25) A pramANe dharma sAMbhaLIne bhAlatala upara mukAyo che kararUpI kamaLa jenA vaDe evo zAlarAjA praNAma karIne bhagavAnane kahe che ke huM rAjya para mahAzAlane sthApuM chuM, pachI tamArI pAse dIkSA laiza. potAnA bhavanamAM jaIne mahAzAlane Adeza karyo ke tuM rAjya saMbhALa, huM dIkSA lauM chuM. pachI mahAzAla kahe che ke jema tame rAjyane asAra mAnIne tyAga karo cho tema huM paNa rAjyane choDavA icchuM . vairAgyane pAmelA baMne paNa kAMpIlyathI gAgaline bolAvIne rAjya soMpe che. ane te paNa ati vAtsalyamaya mAmAonI be hajAra mANasothI vahana karI zakAya evI zibikAo karAve che. ujjavaLa veza paridhAna karIne suracaMdanathI lepAyeluM che sarva aMga jeonuM te zibikAmAM siMhAsana para ArUDha thayelA dIkSA vakhate nagaramAMthI nIkaLe che tyAre udayAcala parvatanA zikhara upara ArUDha thayelA sAkSAt sUrya-caMdranI jema zobhe che. potAnA zarIranI kAMtinA samUhathI purAyA che sarva dizAnA valayo, atigADha vAgADAyelA zreSTha vAjiMtronA avAjathI jyAre AkAza bharAyuM che tyAre bhagavAnanA caraNane namaskAra karIne, traNa pradakSiNA pUrvaka vidhithI dIkSA lIdhI. te yazomatI paNa uttama zrAvikA thaI. zAla ane mahAzAla agIyAra aMgo bhaNyA. (34) have koIka vakhata jagataguru rAjagRhamAM vihAra karIne pachI caMpA nagarI tarapha javA lAgyA tyAre teo vaDe bhagavAna vinaMti karAyA ke ame ApanI anujJAthI pRSTacaMpA javAnI bhAvanA rAkhIe chIe. teonA saMsArIomAM koI dIkSA le ke na le to paNa samyakatvane prApta karaze. ema svAmI jANe che ane niyamathI teone bodhinI prApti thaze eTale bhagavAna vaDe gautama sahAya apAyA. bhagavAna caMpAmAM gayA ane gautamasvAmI paNa pRSTacaMpAmAM gayA ane jinapraNIta dharmanI dezanA karI. teoe dharmane sAMbhaLyo. saMvegathI bhAvita traNeya paNa gAgalinA putrane rAjya upara sthApIne zubha manavALA thaI dIkSA lIdhI. ane gautama svAmI teone laIne keTalAmAM mArgamAM Ave che teTalAmAM zAla ane mahAzAlane evo harSano utkarSa thayo ke amo saMsArathI uddhArAyA. A zuddha bhAvathI teone kevaLa jJAna utpanna thayuM. gAgali vagere traNane AvA prakAranuM dharmaciMtana thayuM. jemake-A lokoe dIkSA 1. vijJasaMtoya = vitta eTale vRtta= maraNa, nAza, saMto-madhya, aMdara ane yA eTale janmanAra, athAt nAzanI aMdara utpanna thanAra eTale ke nAzanA aMtavALA. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 243 lIdhI tyAre prathama amane rAjya ApyuM pachI Ao vaDe dIkSAmAM sthApana karAyA AthI Ao sivAya bIjo amAro koI upakArI nathI. A pramANe zuddha dhyAnanA vazathI karmo chelluM sthAna prApta kare chate, arthAt ghAtikarmo nAza thaye chate ramyasvarUpI kevaLajJAna utpanna thayuM. utpanna thayuM che pUrNa jJAna (kevaLajJAna) jeone evA teo gurunA mArgane anusaratA krame karI bhagavAna pAse pahoMcyA. traNa pradakSiNA karIne tIrthane abhivAdIne kevalI parSadAmAM javA lAgyA ane bhagavAna gautama paNa jeTalAmAM jinane traNa pradakSiNA ApIne pagamAM paDIne ubhA thAya che ane jeTalAmAM teone kahe che ke ahIMthI kyAM cAlyA? A svAmInA caraNane praNAma karo. teTalAmAM jagataprabhue kahyuMH he gautama ! tuM A kevalIonI AzAtanA na kara. saMtuSTa cittavALA teNe teone khamAvyA. pachI atisaMvegane pAmelA gautama vicAre che ke atiduSkara tapane tapato chatAM paNa huM je kAraNathI kevaLajJAnane meLavato nathI tethI mane zuM A bhavamAM siddhi nahIM thAya ? ane svAmI pAse gayo. svAmIe paNa pahelA manuSya-sura ane asura sahita parSadAmAM kahyuM hatuM ke je vinayamAM tatpara potAnA sAmarthyathI aSTApada upara caDe che ane caityone vAMde che te A ja bhavamAM siddha thAya che emAM koI zaMkA nathI. te vacana zravaNanA harSathI purAyuM che citta jenuM evA devo paraspara A pramANe ja bole che ane A vAta sarvatra phelAI. nAza karAI che ApadA jenA vaDe evA aSTApada upara jo koIka rIte mAruM gamana thAya to sAruM thAya ema jeTalAmAM sugajagAmI bhagavAna gautama svAmI vicAre che teTalAmAM tenA mananA saMtoSa mATe ane tApasanA pratibodhane mATe bhagavAne kahyuM he gautama ! tuM aSTApada upara suprazasta jinabiMbone vaMdana kara. te vakhate vinayathI namyuM che sarva aMga jenuM evo te hRSTa tuSTa munisiMha jinane namIne aSTApadanI taLeTImAM pahoMcyo. (54) have A bAju jinezvaranI A vAta sAMbhaLIne kauDinya, bIjo ditra ane trIjo savAla evA traNa tApasa prabhu pAMcazo-pAMcazo parivArathI yukta aSTApada caDavA cAlyA. pahelo kauDinya tApasaprabhu cotha bhaktane aMte acitta kaMdamULanuM bhojana kare che. bIjo dina tApasaprabhu chaThTha tapane aMte kharI paDela zuSka pAMdaDAonuM bhojana kare che. trIjo sevAla tApasaprabhu aThThamatapane aMte svayaM ja sukAyelI sevALanuM bhojana kare che. teo prathamAdi traNa mekhalAo upara kramathI caDyA tyAre puSTa zarIrI bhagavAna gautama svAmIne joyA. AvA zarIravALo A parvata upara kevI rIte caDI zakaze? jaMghAcAraNa labdhivALA A bhagavAna lutAtaMtunI nizrA karIne upara caDe che. teonA dekhatA A gautamasvAmI kSaNathI upara caDyA. 1. jaMghAcAraNa labdhi- latA taMtu athavA sUryanA kiraNonI madada vaDe baMne jaMghAe AkAzamArge cAle te jaMghA cAraNa kahevAya. A labdhi yathAvidhi atizayapUrvaka niraMtara vikRSTa aTTamanI tapasyA karatA utpanna thAya che. A labdhiyukta muni eka pagale ahIMthI teramAM rUcaka dvIpe jaIne tyAM caityone vAMdI, tyAMthI pAchA pharatA bIjA pagale naMdIzvara dvIpe AvIne tyAMnA caityone vaMdanA karI tyAMthI trIje pagale jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA Ave. Urdhva dizAmAM ahIMthI eka pagale pAMDukavanamAM jaI tyAnAM caityone vAMdI tyAMthI pAchA pharatA bIjA pagale naMdanavana AvI tyAnAM caityone vaMdana karI jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA phare. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 upadezapada : bhAga-1 jeTalAmAM tApasI A jAya A jAya ema ekI Tase jue che teTalAmAM sUryanA biMbanI jema cakSunA adazya viSayane pAmyA. manamAM Azcaryane pAmelA traNeya paNa temanI prazaMsA karavA lAgyA ane tenA darzananI ghaNI utkaMThatAthI rahe che ane vicAre che ke A nIce Ave tyAre ApaNe AnA ziSya banazuM. (62) paNa svAmI te parvatanA zikhara upara pahoMcyA ane bhuvanamAM adbhuta saMpattinA bhAjana samAna evA te jinabhavanane jue che jene bharatakSetranA rAjA bharata cakravartIe prathama karAvyuM hatuM. te maMdira kevuM che? tene kahe che- te maMdira utsadhAMgula mApathI eka yojana lAMbu, traNa gAu UMcuM ane be gAu pahoLuM che. tenI dhvajA AkAzanA agra bhAgane lAgelI che. jemAM pAMca prakAranA ratnonA samUhamAMthI nIkaLatA kiraNothI vizALa IndradhanuSa racAyuM che. aMdhakAranA samUhane pravezavAno avasara sadaMtara rUMdhAI gayo che evA cAra daravAjAvALuM che. dvArapALano bhUmibhAga yaMtramaya lohapuruSathI goThavAyela che. naMdanavananA phulonI samAna utpanna thatI sugaMdhathI vyApta che. potapotAnA parimANa ane parivArathI yukta, ratnamaya pIThikA upara RSabhAdi covIza tIrthakaronI pratimAo sthapAyelI che. puSya-paTala cAmara-dhUpa kaDacchI-morapIMchI vagere seMkaDo upakaraNothI sahita, harSita haiyAvALA khecaro AdithI jeno madhyabhAga zobhe che. AvatA ane jatA khecaro ane devonA nitya pravartatA, ullasita thatA nRtyakAryathI (pravRttithI) suMdara che. bhAratanA badhA navvANuM bhAIonA stUpothI zobhe che. tathA jinapratimAonI paryApAsanAmAM tatpara bharatanI pratimAthI zobhe che. cAre taraphathI kotaraNI karela moTA thAMbhalAonA samUhathI zobhe che. suprasanna, beThelA moTI siMhonI AkRtiothI yukta che. (nava kulaka) harSathI vikasita thaI che be AMkho jenI evA gautama svAmI maNipIThane pradakSiNA karIne ekAgramanavALA jinapratimAone vAMde che, stuti kare che. te A pramANe- je riSTa ratnanI aMjana samAna zarIravALA che. je popaTanI jevI kAyAnI prabhAvALA che. je savAranA sUrya jevI lAla suMdara kAMtivALA che. je kaMcananA DhagalA jevI kAMtivALA che. je macakuMda jevI ujvaLa kAMtivALA che. jemaNe karmarajane dUra karI che evA sarva covIza jinezvaro tailokya pUjanIya bhAvazatrunA samUhane mathanArA thAo. caityavaMdana pachI gautamasvAmI te ja caityanA aMte izAna khUNAmAM pRthvI upara zilApaTTa che tyAM azokavRkSanI nIce saMdhyA samaye vAsa mATe pahoMcyA. zakendrano dikyAla caityavaMdana mATe te zilAzikhara upara Avyo. pratimAone vaMdana karIne svAmIne vAMde che ane dharma sAMbhaLe che. (76) te A pramANe- Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 245 paMDitalokavaDe sArI rIte jaNAvela sukhonI janmabhUmi svarUpa ramya zuddhAzuddha (dezavirati) dharma haMmezA ArAdhavo joie. svarga ane mokSanI kakSAnA pakSane hRyamAM dhAraNa karIne sAkSAt pramAdane choDIne vAraMvAra kArya sAdhavuM joie. A pramANe dharmakathAnA avasare aneka prakAranA muninA guNone varNave che. jemake sAdhuo aMtaprAMta bhikSA bhojI hoya che. vaizramaNa vicAre che ke A AvA prakAranA sAdhunA guNo varNave che paNa svayaM ja zarIranI AvI suMdaratA dharAve che je bIjA devo ke dAnavone nathI. tenA abhiprAyane jANIne gautama svAmI puNDarIka nAmanA adhyayananI prarUpaNA kare che. jemake- puMDarIka adhyayana kamalapatra jevA ujvaLa guNavALA mahAvideha kSetramAM puSkalAvatI vijayamAM potAnI samRddhithI svargapurIne jItI lIdhI che evI puMDarIkagiri nagarImAM ujjavaLa kIrtivALo puMDarIka rAjA hato ane teno nAno bhAI kaMDarIka hato. ghaNA bhavavairAgyane dharatA moTAbhAI vaDe potAnuM rAjya apAye chate rAjyane nahIM svIkAratA kaMDarIke dIkSA lIdhI. khagadhArA samAna tINavratane pALatA, aMta-prAMta bhojananA vazathI tene roga utpanna thayo. kyAreka rogathI zarIra kRza thayuM tyAre gurunI sAthe vihAra karatA te nagarImAM AvyA. rAjA sAmo gayo ane ghaNAM bahumAnathI parivAranI sahita vaMdana karyuM. tevI avasthAvALA munine joine gurune kahyuM ke A cikitsA vinA lAMbAkALe paNa sAjA (svastha) nahIM thAya ane tevI cikitsA udyAnamAM paNa rahelA sAdhuonI nahIM karI zakAya, tethI ucita sAdhunI sAthe kaMDarIkamunine rAjabhavanamAM mokalo jethI yathApravRta prasiddha vaidyo ane auSadhothI cikitsA karAya. gurue svIkAryuM. cAra prakAre roga cikitsA zarU karAI ane sAdhu roga vinAnA karAyA. (7) cikitsAnuM catuSpAdata (cAra aMga) A pramANe jANavuM 1. vaidya 2. auSadha dravyo 3. sevA karanAra ane 4. rogI. A cikitsAnA cAra aMga che. cikitsAnuM A pratyeka aMga cAra prakAranuM che. 1. vaidya- vaidya dakSa hovo joie, vyAdhinA cikitsAnA zAstrano jJAtA hovo joie, kArya karavAnI sUjhavALo hovo joIe, pavitra arthAt amAyAvI hovo joIe. 2. auSadha- auSadha bahu kalpa hovuM joIe, arthAt ghaNI asaravALuM, ghaNAM guNavALuM, saMpanna arthAt prApta hovuM joie ane yogya eTale upayogI hovuM joIe. 3. sevaka-sevaka anurakta, pavitra (amAyAvI) dakSa ane buddhimAna hovo joie. 1. yathApravRtta- vidhipUrvaka karAyela. 2. prasiddha- pUrve je auSadhonI roga pratikAraka zakti puravAra thaI che tevA. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 upadezapada : bhAga-1 4. rogI- rogI samRddha, vaidyanuM kahyuM karanAro, jJApaka (samajAvI zakAya tevo) ane sattvazAlI hovo joIe. rAjabhogya bhojana karavAthI sukhazIlyA thayelA kaMDarIkamuni zramaNadharmamAM bhagna pariNAmI thayA. bIjA sAdhuo vihAra karI gayA pachI paNa A vihAra karavA icchatA nathI. rAjAe sAdhuvargamAM thatI vAta sAMbhaLI ke A ahIM raheto zithila thayo che. AnI vicAraNA karIne puMDarIka rAjAe kahyuM tuM dhanya che, duSkarakArI che, je rAjyalakSmI maLe chate tyAga karanAro thayo tathA tame have jaladI vihAra karavAnA cho, amane tamAro viyoga thaze. rAjAnA cittane jANIne salajjita cittavALA kaMDarIkamuni vihArane mATe nIkaLyA chatAM paNa bhagna-pariNAmI sudhApipAsA Adi parigrahone sahana karI zakatA nathI. keTalAka divaso pachI te ja nagaramAM rAjagRhanA udyAnamAM pAchA AvyA. aMba dhAtrIe joyA ane rAjAne kahyuM. rAjA jANe che ke A dIkSA choDI akArya karavA udyata thayo che. koIpaNa rIte A saMyamamAM sthira thAya e hetuthI rAjA svayaM ja vibhUtithI tenI pAse Avyo. traNa pradakSiNA karIne vAMde che tathA prazaMsA kare che ke- tuM dhanya che, kRtalakSaNa che je tuM dIkSAne pAmyo che. narakanA dvAra samAna rAjyane huM turata choDavA samartha nathI. utsAhita karAyelo paNa jyAre A pramANe kALuM moTuM kare che tyAre rAjA vaDe kahevAyo ke zuM rAjyanuM prayojana che ? te mauna rahyo. pachI tene rAjya bhaLAvIne daDha beDIothI chUTA karAyela kedInI jema puMDarIka rAjA kalyANonA kalpavRkSa samAna tenA liMgane= cAritrane grahaNa kare che. gurunA darzana thayA pachI mAre bhojana karavuM Avo abhigraha laIne vihAra karyo. trIjA divase guru pAse pahoMcyo. te ja divase dIkSA lIdhI. anucitta bhojananA kAraNe rAtrimAM asAdhya-visUcikA jvara utpanna thayo ane kALadharma pAmyo. atyaMta vizuddha manavALo sarvArthasiddha vimAnamAM teMtrIza sAgaropamanA AyuSyavALo deva thayo. smazAnamAM aDadhA baLelA lAkaDA samAna, bilakula jenA Adeza vacana paLAtA nathI evA ane sApanI jema tiraskAra karAtA kaMDarIke rAjya svIkAryuM. (10) have tIvra sudhAthI parAbhava thayelo kaMDarIka rasoIyAne Adeza Ape che ke ahIM jeTalI bhojananI sAmagrI (vastuo) hoya teTalI badhI mArI pAse lAvo. bhojanakALe sarva bhojananI sAmagrIo upasthita karAye chate nATaka jovA Avela lokanA dRSTAMtathI jamavA lAgyo. jema nATaka jovA bhegA thayelA durbaLone baLavAno dhakkA mArIne dUra kare che tema pUrve bhojana karelA asAra AhArane dhakko mArIne sArabhUta AhAra sthAna pAme che. te ja rAtrie ati Icchita AhAranuM jenA vaDe bhojana karAyuM che evo, potAnA parivArathI tiraskAra karAyelo, eka hajAra varSa cAritranuM pAlana karavA chatAM paNa raudra dhyAnamAM paravaza banelo marIne sAtamI naraka pRthvInA apratiSThAna narakAvAsamAM nAraka thayo. zuddha zramaNabhAvanuM kAraNa baLavAnapaNuM ke nirbaLapaNuM nathI Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 247 kemake baLavAna paNa puMDarIka sAdhu devalokamAM gayo. cAmaDA ane hADakA bAkI rahyA che jenA zarIramAM evo kaMDarIka muni kaTuka ane nibiDa tapanA vazathI, gADha raudradhyAnavALo marIne nAraka thayo. sAdhupaNAnuM mukhya kAraNa ahIM azubha dhyAnano nigraha che. kSINa zarIrI paNa munine zubha dhyAnano viraha durgatimAM laI janAro che. tene sAMbhaLIne tuSTamanavALA vaizramaNe jANyuM ke A mArA adhyavasAyane jANe che. aho ! AmanuM jJAna kevuM uttama che ! bhagavaMtane vaMdana karIne gayo. tyAM vaizramaNa samAna tirthaka jaibhaka deva hato. A deva jJAtA dharmakathAmAM kahevAyela pAMcazo graMtha parimANavALuM puMDarIkaadhyayana nAmanuM zruta jene gautama svAmIe kahyuM tenuM avadhAraNa kare che ane zuddha samyakatva pAme che. vIra jinezvaranA nirvANa pachI kaMIka nyUna pAMcaso varSa pasAra thaye chate devalokamAMthI tiryam chuMbhaka devano jIva cavyo. (116) have A bAju avaMtidezamAM tuMbavana sannivezamAM potAnA zarIranI kAMtithI jitAyuM che devanuM rUpa jenA vaDe evo dhanagiri nAmano vaNikaputra hato. te jinezvaranA dharmane sAMbhaLIne bALapaNAmAM zrAvaka thayo. chedAI che viSaya tRSNA jenI evo te dIkSA levA vaMche che. bharayauvana vayano thayo tyAre mAtApitA tenA mATe je je kanyAone pasaMda kare che te te kanyAone paraNavA niSedha kare che ane kahe che ke huM dIkSA levAnI bhAvanAvALo chuM. te nagaramAM dhanapAla nAme vaNika che. tenI putrI kahe che ke tame mane dhanagirine Apo jethI huM tene vazamAM lAvIza. potAnI dRDhatAthI jitAyo che merU parvata jenA vaDe, jAti smaraNa jJAnavALA siMhagiri gurunI pAse dhanagirinA bhAI samite dIkSA lIdhI. dhanagirie kahyuM che bhadra! huM kaMIpaNa khoTuM kaheto nathI. huM paNa siMhagirinI pAse jaladIthI A pramANe dIkSA laIza tane je game te kara. mAtApitAnA dabANathI ati moTA dhanavyayathI teNe dhanapAlanI putrI (sunaMdA) sAthe lagna karyA. te mahAnubhAvo ! juo viSayasaMgamAM ghaNA virakta thayelA, anurakta thayelAnI jema dabANane vaza thayelA kArya karanArA thAya che, arthAt viSayone bhogavanArA thAya che. tatkaNa jeno vivAha thayo che evo dhanagiri AnaMdane pAmelI sunaMdAne kahe che ke he bhadra ! mane dIkSAnI rajA Apa. pUrve paNa mArA kahelA vacanane yAda kara. sunaMdA tenA viSe gADha premavALI thaI paNa dhanagiri tenA viSe ghaNo virakta thayo. rAgI-virAgI te benA ghaNAM vArtAlApo thayA. pachI teTalAmAM sunaMdAe kahyuM: pitAnA gharathI parADamukha thayelI mAruM sthAna tame ke tamAro putra thAya bIjo koI na thAya teno tame vicAra karo. kahyuM che kekumArI putrIno pitA, bhara yauvanavALI strIno pati, ane vRddhAvasthAmAM putra strIono rakSaka kahevAyo che. A pramANe tenA vacanane sAMbhaLIne, bhAivarga tathA bIjA lokonA AgrahathI te putranA lAbha sanmukha thayo. (129) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 keTalAka divaso pasAra thaye chate zreSTha svapnathI sUcita (bhaka) devano jIva tenA garbhamAM putra rUpe utpanna thayo. nizcita karAyo che prazasta putranA lAbharUpa maMgala jenA vaDe evI sunaMdAne dhanagiri A pramANe kahe che ke lakSaNavaMto putra tane sahAyaka thaze. koika rIte sunaMdA vaDe dIkSA mATe rajA apAyelA dhanagirie sarva jIvonA vadhanA viratinI udghoSaNA karI. jinamaMdiromAM ghaNAM vibhavanA pradAnapUrvaka mahotsava karAvyo. dIna anAtha Adi lokone ghaNuM dAna ApyuM. potAnA baMdhuvarganuM yathAyogya sanmAna karIne tathA samAdhimAM sthApIne ucita pUjAnA sAravALI tIrthaMka2nI stavanA karIne ane caturvidha saMghane vastrAdinA dAnathI sanmAnIne vinayanA sAravALA dhanagirie siMhagirinI pAse nakSatra-muhUrta ane lagnazuddhi prApta thaye chate mahAnidhi prApta thatAM je AnaMda thAya tevA AnaMdathI dIkSA lIdhI. (131) 248 nava mAsathI adhika kALa pasAra thaye chate pUrva dizA jema sUryane janma Ape tema sunaMdA sukhe sukhethI putrane janma Ape che. putrano janma thayo. bhego thayelo strIvarga paraspara bole che ke jo tenA pitAe dIkSA na lIdhI hota to moTo utsava thAta. putra tIkSNa buddhivALo hato. tIvra kSayopazamavALo te strIonA AlApo sAMbhaLe che. pachI jAtismaraNa jJAna thayuM ane vicAre che ke harSollAsavALI mArI mAtA mane dIkSA nahIM levA de, tethI Ano (mAtAno) huM udvega karanAro thAuM. moDhuM phADIne tIvra rovA lAgyo. jethI A (mAtA) sukhethI besatI, khAtI ke sUtI nathI ane gharakAma karI zakatI nathI. A pramANe jeTalAmAM cha mahinA pasAra thayA teTalAmAM siMhagiri guru tyAM nagaranA udyAnamAM padhAryA ane svAdhyAya yoga karyo chate bhikSAno avasara prApta thayo tyAre dhanagiri ane samita siMhagirine kahe che ke he bhagavan ! svajana lokanA darzana mATe svajananA ghare jaIzuM. guru vaDe anujJA apAyelA teo praNidhAnapUrvaka jeTalAmAM upayoga mUke che teTalAmAM uttama phaLanI prAptinuM koi nimitta thayuM. guru kahe che ke tame tyAM gaye chate sacitta ke acitta je maLe te paNa sarva grahaNa karajo. Aje mane zakuna thayuM che. pachI te baMne paNa sunaMdAne ghare gayA. pachI sunaMdA paNa baMne hAthamAM bALakane laine nIkaLI tathA kuLasrIo bhegI thai. pagamAM paDIne sunaMdA kahe che ke A bALakane meM ghaNo saMbhALyo paNa hamaNAM tamo tene grahaNa karo, have pachI huM tene saMbhALavA samartha nathI. A pramANe sunaMdA kahe che tyAre te dhanagiri muni kahe che ke pachI tane jo koipaNa rIte pazcAttApa thaze to amAre zuM karavuM ? pachI te kahe che ke jo huM tamane kaMipaNa kahuM to A loka sAkSI che. A pramANe tenI sAthe dRDhavacanabaMdha karIne dhanigirae te bALakane lIdho ane jhoLImAM mukyo. tyAra pachI te jANe che ke huM sAdhu thayo. te raDato chAno thayo. eTale potAnA svarUpathI ja bhAre evo te guru pAse lai javAyo. potAnA (putranA) bhArathI namAvIne jeTalAmAM bhUmine sparza thAya teTaluM dhaniMgiranA bAhune nIce lai jAya che tyAre guru bharelI jhoLIne vicArIne levA mATe hAtha Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 249 laMbAve che ane te paNa jeTalAmAM bhUmi upara mukAyo teTalAmAM gurue kahyuM: zuM A koI vaja che ? jethI vajanadAra bhArane dhAraNa kare che. eTalAmAM devakumAra samAna bALakane jue che teTalAmAM vismita thayelA guru kahe che ke A putranI sArI rIte saMbhALa rAkhajo kAraNa ke A pravacanano pAlaka thaze. vaja e pramANe tenuM nAma karAyuM ane sAdhvIone soMpavAmAM Avyo. pachI te zayyAtaranA ghare nidhirUpe rakhAyo. pachI jyAre potAnA putronuM snAna-stanapAna-maMDana Adi karAya che tyAre AnI (vajanI) paNa prAsuka sAmagrIthI zuzruSA karAya che. (154) A pramANe te badhAnA cittane ghaNo saMtoSato moTo thAya che. sUri bahAra vihAra karI gayA tyAre sunaMdA sAdhvIo pAsethI tene pAcho mAgavA lAgI. sAdhvIoe kahyuM: A gurunI thApaNa che tethI ame nahIM ApIe. te (sunaMdA) paNa dararoja tene stanapAna karAve che ane A pramANe vaja traNa varasano thayo tyAre tyAM sUri pAchA padhAryuM chate sunaMdAe vivAda Ubho karyo. jyAre teo vajane pAcho ApatA nathI tyAre rAjAnI pAse vyavahAra thayo. nyAyAdhIza vaDe puchAyelA dhanagiri kahe che ke AnA vaDe potAnA svahastathI mane pUrve apAyo che. sunaMdAno pakSa laIne rAjAe kahyuM putrane mArI pAse mUkIne bolAvo jenI tarapha A bALaka jaze teno thaze. A lokoe te pramANe karavuM svIkAryuM. sunaMdA bALavarganA AMkhane AnaMdadAyaka ane bALajanane ucita evA aneka prakAranA ramakaDA laI AvI. nakkI karelA zubha divase baMne paNa varga (pakSa) rAjA pAse upasthita thayA. rAjA pUrvAbhimukha rahyo. saMgha jamaNI tarapha rahyo. sarva parijananI sAthe sunaMdA DAbI bAju rahI. rAjA kahe che ke huM tamane pramANa chuM? arthAt huM je nirNaya ApuM te tamone maMjura che ne? teoe svIkAryuM. rAjAe kahyuM ke nimaMtraNa karAyelo A bALaka je dizAmAM jaze arthAt jenI pAse jaze teno te thaze. dharma puruSapradhAna che tethI pitA prathama bolAve. rAjA vaDe A pramANe kahevAya chate A sneharAgI nagarajana kahe che ke mAtA duSkarakAriNI che. tathA ati tuccha sattvathI yukta che. tethI mAtA prathama bolAve. pachI sunaMdA ratnamaNijaDita baLada-seLA-hAthI-UMTanA ramakaDAo komaLa vacanothI kAruNyane batAvatI, ati dInamukhI bole che ke he vaja ! tuM Ama Ava ema hAtha batAve che. te tene joto rahe che ane jANe che ke huM A saMghano anAdara karIza to sudIrtha saMsAramAM bhamIza ane A mAtA paNa sudIrgha saMsAramAM bhamaze. huM dIkSA laiza to avazya te paNa dIkSA leze A pramANe vicArato tenA vaDe traNa vAra bolAvAye chate jato nathI. pachI potAnA hAthamAM rajoharaNa laIne pitAe kahyuM che kamaLanA pAMdaDA jevA nirmaLa netRyagalavALA ane zazimaMDala jevA mukhavALA vaja! jo tuM zubha adhyavasAyavALo thayo ho to A UMcA karelA dharmadhvaja (rajoharaNa) ne te dhIra ! jaladI grahaNa kara, je karmarUpI rajane dUra karanAruM che. jaladIthI vaje jaine tene grahaNa karyuM ane loko vaDe "dharma jaya pAme che." ema utkRSTathI siMhanAda karAyo. pachI mAtA vicAre che ke mArA svAmI, putra ane bhAIe dIkSA lIdhI che to huM konA mATe gRhavAsa Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 upadezapada : bhAga-1 karuM? pachI teNe paNa dIkSA lIdhI. stanapAnano tyAga karIne dravyathI paNa te sAdhu thayo. haju paNa vihAra karavA ayogya che tethI te sAdhvIo pAse rakhAyo. pharI paNa teonI pAse agIyAra aMga sAMbhaLe che ane bhaNatI sAdhvIo pAsethI teNe jAte ja yAda rAkhI lIdhA. ane tenI mati eka padathI so padane anusare che arthAt eka padane bhaNavAthI tenA saMbaMdhI so padane yAda karI zake che. ane te jyAre ATha varasano thayo tyAre gurue potAnI pAse rAkhyo, arthAt dIkSA ApI. vihAra karatA ujjainI gayA ane bahAra udyAnamAM vAsa karyo. kyAreka tIvradhArAthI surnivAra varasAda varase che. sAdhuo bhikSAcaryAdi kAryo karI zakatA nathI. teTalAmAM vajanA pUrvaparicita tirya jaMbhaka devo te dezamAMthI pasAra thatA hatA. ane vajane joine turata oLakhI lIdho ane tenA upara bhakti utpanna thaI. tenA pariNAmanI parIkSA mATe te vakhate vANiyAo thaIne te pradezamAM sArtha sahita baLadone vasAve che. te vakhate teo vajalullakane namIne taiyAra thayelA bhaktapAnanuM AmaMtraNa karyuM. guruvaDe anujJA apAyela vaja gocarI levA gayo. dhImo dhImo varasAda varase che ema jANIne pAcho pharyo. pachI jeTalAmAM te vANiyoo AdarathI ghaNA AgrahapUrvaka bIjI vAra bolAve che tyAre vaja paNa tyAM gayo ane te vakhate tIvra dravyAdi viSayavALA upayogane mUke che. dravyathI A puSyaphaLa che. kSetrathI ujjainI nagarI che. kALathI gADha varSA Rtu che. ane bhAvathI A pRthvIne sparzIne rahelA nathI ane AMkha-saMkoca vikAsathI rahita che arthAt maTakuM hAlatuM nathI ane atyaMta harSita manavALA che tethI teNe jANyuM ke A devo che nahIMtara AonuM AvA prakAranuM svarUpa kyAMthI hoya? ema jANIne teonI pAsethI bhaktapAna Adi grahaNa na karyA. pachI ati khuza thayelA devo kahe che ke kautukanA vazathI amo tamane jovA mATe AvelA chIe ane teo vaikriya vidyA Ape che tenA prabhAvathI divya ane manuSyonA aneka prakAranA rUpo karAya che. (186) karI paNa jayeSTha mAsamAM saMjJAbhUmi upara gayelA vajasvAmIne te ja devo ghebaranuM nimaMtraNa kare che. pUrvanI jema upayoga mUkIne sadbhAva jANe chate teno niSedha karyo ane devo AkAzamAM abAdhAthI jaI zakAya evI, arthAt AkAzagAminI vidyA Ape che. te vidyAthI jeTalAmAM mAnuSottara parvata upara gayA teTalAmAM ati baLavAna paNa deva-dAnavanA samUhathI alanA karI zakatA nathI. A pramANe te bALakALamAM paNa ati adbhUta aneka AzcaryonA pAtra thayA ane gurunI sAthe grAma AkarathI zobhatI pRthvI upara vihare che. teNe sAdhvIonI vacce rahIne je aMgo bhaNyA hatA te eka padathI so padane yAda rAkhavAnI labdhithI sAdhuonI pAse vadhAre spaSTatara thayA. ane je koI pUrvagatane bhaNe che tene paNa kAnathI sAMbhaLIne jaladIthI yAda rAkhI le che. kleza vinA ja bhaNIne te prAyaH bahuzruta thayA. tenA bhAvathI ajJAta arthAt vajane ATaluM AvaDe che ema nahIM jANatA evA adhyApaka vaDe kahevAyo hoya ke A sUtrane tuM bhaNa tyAre vaja te ja AlApakane kaDakaDATa gokhe che ane bIjo bhaNato hoya temAM paNa daDha upayogavALo thaI bhaNI le che. (194) Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 251 have bIjA koIka prasaMge madhyAhna samaye AcArya bahAra spaMDilabhUmie gaye chate ane sAdhuo bhikSA mATe gaye chate vasati pAlaka tarIke vaja rakhAyo. pachI bALapaNanA vazathI utpanna thayela kautukavAlA teNe sAdhuonA vIMTIyAone mAMDalImAM kramathI goThavyA ane pote ja mAMDalInI madhyamAM rahIne samudrane saMkSobha kare tevA gaMbhIra avAjathI pUrvonI ane aMgonI vAcanA ApavA lAgyo. eTalIvAramAM pAchA pharelA guru nirdoSaNAne sAMbhaLIne vicAre che ke sAdhuo jaladIthI pAchA AvI gayA che nahIMtara Avo avAja kyAMthI hoya ? harSa pAmelA chUpAIne jeTalAmAM UbhA rahe che teTalAmAM jANyuM ke A sAdhuono avAja nathI paraMtu A vajano avAja che eTale tene kSobha thavAnA bhayathI pAchA pharyA ane nisIha zabda karyo. ati dakSatvaguNathI gurunA zabda (avAja)ne oLakhIne svasthAne sarva vIMTIyAo mUkIne gurunA hAthamAMthI dAMDo lIdho ane pAdapramArjana karyuM. pachI siMhagiri A pramANe vicAre che ke A atizaya zrutaratano nidhi che tethI sAdhu varga Ano parAbhava na kare mATe AnI guNagarimAnI jANa karuM jethI teo paNa AnA guNano ucita vinaya kare. rAtre bhegA thayelA sAdhuone gurue A pramANe jaNAvyuM ke ame be traNa divasa bIje gAma jaIe chIe eTale yogavahana karanArA sAdhuo kahevA lAgyA ke amAro vAcanA dAtA koNa thaze ? guru kahe che ke vaja tamAro vAcanA dAtA thaze. svabhAvathI vinayarUpI lakSmInuM kulaghara, gurunA AdezonuM pAlana karanArA te munisiMho gurunA te vacanane svIkAre che. prabhAta samaya thayo tyAre karavA yogya vasati pramArjanA karI ane vajano kAlanivedana rUpa vinaya kare che. sAdhue siMhagiri gurunA anugata (paTadhara) gurune ucita yogya AsanothI tenuM Asana pAtharyuM ane vaja sArI rIte tenA upara birAjamAna thayA. teo paNa gurunI jema teno (vajano) paNa vaMdanAdi vinaya kare che. vaja paNa uttama prayatapUrvaka yathAkramathI vAcanA Ape che. temAM paNa je maMdamati sAdhuo hatA teo paNa vajanA anubhAvathI manamAM viSama svarUpavALA AlApako dhAravA lAgyA. te sAdhuo paNa vismita manavALA thayA ane pUrve bhaNAyelA paNa hamaNAM jeno artha upasthita thayo nathI evA aneka AlApakone pUche che. dakSatAguNathI yukta vaja tatkSaNa praznonA sAcA uttara Ape che. tyAre saMtoSa pAmelA kahe che ke jo keTalAka divaso haju paNa guru tyAM ja rahe to ahIM A zrutaskaMdhanI samApti jaladI thaI jAya. je guru pAse lAMbAkALe samApti thAya che, te vAcanA ahIM eka porasImAM pUrNa thAya che. pachI teone vaja ciMtAmaNiratnathI adhika atyaMta bahumAnya thayA. vajanA guNone jaNAvIne A vaja bAkInA zrutane bhaNAve to sAruM thAya evA sthApita karAyA che potAnA mananA vikalpo jenA vaDe evA gurunA pagamAM 1. vasati pAlaka- vasati eTale upAzraya. jemAM sAdhuo utaryA hoya te upAzrayamAM haMmezA koIne koI sAdhu hovo joIe. upAzraya sAdhu vinAno na hovo joIe. upAzrayanI dhyAna rAkhato sAdhu vasatipAlaka kahevAya. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 upadezapada : bhAga-1 paDelA sAdhuone guru pUche cheH tamAro svAdhyAya sukhathI thayo ne ? suprazAMta mukha ane AMkhovALA sAdhuo kahe che ke e pramANe ja thayuM che. A ja amAro vAcanAcArya karAya. pachI guru kahe che ke A tamArA manorathone pUranAro thaze. A vaja avyaktaguNa samUhavALo che tethI tamArAthI teno parAbhava na thAya e hetuthI eno guNagaNa jaNAvavA mATe ame gAma gayA hatA. hamaNAM A zrutanI vAcanA ApavA yogya nathI. ANe kAnathI sAMbhaLIne zrutagrahaNa karyuM che paNa vidhipUrvaka guru pAse grahaNa karyuM nathI. A ussAra kalpane yogya che tethI huM tene karIza ane te vaja prathama porasImAM jeTaluM bhaNI zakavA zaktimAna thAya che teTaluM bhaNAvAya che. atyaMta medhAvI jeTaluM bhaNI zake teTaluM apAya che paNa tenA mATe dinamAnanuM pramANa nathI. ahIM tema ja karAya ema jANI sUri tema ja karavA lAgyA. bIjI porisImAM teno artha kahe che jethI te baMne paNa kalpa (sUtrakalpa, arthakalpa) karavA ucita thAya che e pramANe teonA divaso jAya che. ziSyo cAra prakAranA hoya che. 1. atijAta 2. sujAta 3. hInajAta ane 4. sarvathI adhama AcaraNane karanAra kulAMgAra. gurunA guNa samUhathI adhika hoya te prathama atijAta jANavo. gurunA guNanI samAna thAya te bIjo sujAta, gurunA guNothI kaMIka hIna te trIjo ane potAnA nAma sarakho cotho eTale gurunA guNono nAza karanAra. A pramANe kuTuMbomAM paNa putro cAra prakAranA thAya che tema samajI levuM. vaja atijAta thayo. siMhagirine paNa arthomAM jyAM zaMkA hatI tyAM teNe sArI rIte zaMkA dUra karI spaSTatA karI. gurupAse jeTalo dRSTivAda hato teTalo grahaNa karyo. lokonA pApone haratA pRthvImaMDala para grAma nagara AdimAM vihAra karatA zrIdazapura nAmanA nagaramAM AvyA. te vakhate ujajainImAM bhadragupta nAmanA AcArya vRddhavAsathI rahyA che. temanI pAse dazapUrve saMpUrNa hatA. tenI pAse saMghATaka mokalAyo. rAtrInA aMtabhAgamAM te (bhadraguptasUri) svapnane jue che ke mAruM khIrathI bhareluM pAtra koIka AgaMtuka vaDe pIvAyuM. prabhAta thaI tyAre gurue sAdhuone te svapna kahyuM. teo paNa svapnano paramArtha jANI zakatA nathI tyAre eka bIjAne puchavA lAgyA. gurue kahyuM tamo A artha jANatA nathI. Aje koI mahAmedhAvI zrutano vAMchu Avaze ane te mArI pAse sarva pUrvagata zratane grahaNa karaze. (232) bhagavAna paNa vaja svAmI te nagaranI bahAra rAtrie rahyA. utkaMThita manavALA bhadraguptAcAryanI vasatimAM pahoMcyA. kumudavanathI jema caMdra, mayUramaMDalathI jema megha jovAya tema manamAM saMtuSTa thayelA sUrivaDe te vaja jovAyo. temaNe jANyuM ke A vraja che jeno yaza 1. usmArakalpa eTale aneka divasomAM bhaNAvavA yogya graMthanuM eka ja divasamAM bhaNAvavuM. 2. tema ja karAya eno artha e che ke vaja ghaNA medhAvI hatA ane eka divasamAM ghaNuM bhaNI zake tevI zaktivALA hatA tethI tene ghaNuM bhaNAvavuM joIe ema sUri mAnatA hatA ane ghaNuM bhaNAvavA lAgyA. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 253 pRthvImaMDaLanI aMdara vistarela che. be bhujA prasAra karavA pUrvaka, arthAt bAtha bhIDIne sarvAMgathI AliMgana karyuM. prAthUrNakano vinayAdi kArya karavA pUrvaka te munioe satkAra karyo. kramathI te saMpUrNa dasa pUrve bhaNyA. dRSTivAdano sUtra-artha ane ubhayano jyAM (= jenI pAse) uddezo karAya che tyAM (tenI pAse) ja anujJA karAya che ema krama che. pachI siMhagiri zrI dazapuranagaramAM AvyA ane vaja paNa dazapura nagaramAM AvyA. have siMhagiri gurue vajrane AcAryapada upara pratiSThita karavAnuM vicAryuM. pUrvanA mitra Nbhaka devo koika rIte tyAM AvyA. teoe (lTuMbhaka devoe) zreSTha kalpavRkSonA sugaMdhi puSpothI mahAmahotsava karyo. AcAryapadathI vibhUSita karAyelA vaja zaradaRtunA sUryamaMDaLanI jema adhikatara skurAyamAna pratApavALA thayA ane bhavijIvarUpI kamaLane AnaMda ApanArA thayA. joke cAturmAsane choDIne vihAra karanAra sAdhu potAnA guNo kyAMya bolatA nathI. nahIM bolavA chatAM paNa guNavAno potAnI prakRtithI oLakhAya jAya che. vananikuMjamAM guptapaNe rahelo varSAkALano kadaMbavRkSa potAnA gaMdhathI AkarSAyela bhamarA ane madhamAkhIothI pragaTa karAya che athavA agni kyAM bALato nathI ? athavA lokamAM caMdra kyAM pragaTa nathI ? athavA zreSTha lakSaNane dharanArA satpuruSo kyAM pragaTa nathI thatA ? maraNa samaya Ave chate vajasvAmIne gaNa soMpIne siMhigira anazana karIne mahardika deva thayA. pAMcaso muniothI parivarelA bhagavAna vajasvAmI paNa jyAM vihAra kare che tyAM sarva sajjana puruSonAM manamAM AnaMda utpanna karanAra evI uttama ghoSaNA uchaLe che ke "A ati adbhUta guNa ratnonuM bhAjana che." (246) kusumapura nagaramAM supratiSThAne pAmela dhana nAmano zreSThI hato ane tene lajjA-saubhAgya guNonuM ghara evI manojJA patI hatI. potAnA zarIranI rUpalakSmIthI devasuMdarIonA mAhatmyane jeNe kApyuM che evI manohara nava yauvanane pAmelI putrI che. tenI jJAnazALAmAM rahelI sAdhvIo pratidina zaradaRtunA nirmaLa caMdra jevA vajranA guNonI stavanA kare che. jemake- A akhaMDita zIlavALo che. A bahuzruta che. A prazamADhya che. A guNa nidhAna che. AnA samAna jagatamAM bIjo koi nathI. lokamAM bIjAne vizvAsa karAvanArA (pramANabhUta) A be puruSo kahevAyA che (1) icchita suMdara premALa strIo ane (2) sajjanothI pUjita loka jeno pUjaka che evo loka. 1. A pramANenA vacananuM smaraNa karatI te dRDhavaja jevuM dRDhamAnasa che jenuM evA vaja vize anurAgavALI thai ane pitAne A pramANe kahe che ke jo vajra mAro pati thaze to huM vivAhane bhajIza, arthAt vivAha karIza. nahIMtara prajvalita-agni samAna bhogothI saryuM. uttamakuLamAM janmelA ghaNA muratiyAo tenI mAgaNI kare che paNa te teone IcchatI nathI. sAdhvIo kahe che ke vajra vivAha na kare. te kahe che ke jo vaja lagna nahIM kare to huM paNa dIkSA laiza. evA prakArano nizcaya teNe manamAM karyo. (254) Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 upadezapada : bhAga-1 bhagavAna vajasvAmI paNa kramathI pATalIputra padhAryA. barapha jevA ujvaLa yazanA prasarane sAMbhaLavAthI khuza thayelo rAjA potAnA parijanathI yukta sanmukha Avyo. TUkaDIrUpe (amuka sAdhuo sAthe rahIne vihAra kare te) sAdhuone nagaramAM AvatA jue che ane temAM uttama zarIrI ghaNA sAdhuone jue che ane pUche che ke zuM A Ave che te bhagavAna vajasvAmI che? teo kahe che ke A nathI bIjA che. A pramANe vikasita AMkhovALA rAjA ane nagaranA loka vaDe utkaMThAthI pratIkSA karAtA bhagavAna vajasvAmI keTalAka munionI sAthe pAchaLathI padhAryA. pRthvItala upara mAthuM namAvIne rAjAe utkaMThApUrvaka bhagavAnane abhivAdana karyuM ane premapUrvakanA vacanothI sanmAna karyuM. nagaranA udyAnamAM utarelA bhagavAne khIrAstrava labdhithI saMmohane nAza karanArI dharmakathA zarU karI. te A pramANe- (260) - nirmaLa kalAdi guNothI yukta ramya manuSya janma prApta thaye chate buddhimAna puruSe mokSa mATe ja dharma karavo joIe. kAraNa ke A artha ane kAma kiMpAka phaLanA vipAka samAna, durjananA saMga samAna ane viSa bhojana samAna pariNAme suMdara nathI. jemAM saMsArano bhaya nathI, jemAM mokSAbhilASano leza paNa nathI, te paramArthathI dharma ja nathI. je jinAjJApUrvakano dharma karAya che te ja ahIM dharma jANavo. mAyAdi moTA zalyonA doSathI karAyelo te dharma pApAnubaMdhi ja che. seMkaDo duHkhonA kAraNa bhogo sApanI jema bhayaMkara che. uttamottama puruSo vaDe je kSamApradhAna dharma batAvAyo che te ja dharma che. mokSa ja akSaya che ane te mokSa dharmanuM phaLa che. artha ane kAma pratyakSa ja anarthanA heturUpe pariNamatA dekhAya che, ahIM vadhAre zuM kahevuM? AnAthI (artha ane kAmathI) je viparIta che te mokSa che. ahIM (mokSamAM) udaMDa, akALe khaMDita nAza) karAyuM chesarva jIvonuM jIvita jenA vaDe evo mRtyarUpI bALa siMha paribhramaNa karato nathI. yauvanarUpI vanane bALavA mATe dAvAnaLanI jvALAnI mALA samAna jarA ahIM (mokSamAM) nathI. durdhara kAmadevanA tIrNa bANono durdhara asara nathI. lobharUpI sarpano saMgama nathI. krodha ane mohano uchALo nathI. tathA bIjA koI kaSAyo nathI. viSAda nathI, mada pizAca nathI, duHkhanuM mULa evo priyajanano viyoga nathI. tathA roga nathI vadhAre zuM kahevuM? eka paNa doSa tyAM praveza karI zakato nathI. jyAM lokAlokanA darzana mATe cakSurUpa jJAna ane darzanano prakAza jemane che evA nirUpama sukhathI yukta svAdhIna jIvo che. jemAM prakAzita vastuomAM khadyotano prakAza abhilASa mAtra che tema bhuvanamAM abhUta paNa vaibhavo abhilASa mAtra che, kaMI paNa vAstavika nathI. tethI mokSa uttama che ane 1. khIrAsTava labdhi- cakravartInI lAkha gAyonuM dUdha pacAsa hajAra gAyone pIvaDAvavAmAM Ave ane pacAsa hajAranuM dUdha tenAthI aDadhI gAyone pIvaDAvavAmAM Ave e anukramathI chevaTe eka gAyanuM je dUdha nIkaLe te sAkarAdi madhura dravyothI atyaMta madhura hoya che. A dUdhanA svAda jevA jenA vacano madhura hoya te khIrAsava labdhivALA sAdhu jANavA. 2. kalAdiguNo- pAMceya indriyo ane mananI paripUrNatAthI nirmaLa manuSyabhava. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 255 tethI darzana-jJAnAdi kAryomAM sajja thayelAo dIkSAno svIkAra kare che. tethI tame paNa A darzanAdi guNomAM zaktithI pravRtta thAo. sadA vividha pUjA pUrvaka trikAla caityavaMdanathI, ati cIvaTathI caityonA kAryo vAraMvAra karavAthI, AcAramAM tatpara banavAthI, bahuzruta evA sumunione vaMdana karavAthI, vAraMvAra guNIonA bahumAnathI tathA vAtsalyathI, zaMkAdi zalyone uddharIne haMmezA darzana zuddhi karavI. tathA jinezvaranA janmasthAnonA darzanathI darzanazuddhi karavI. kahyuM che ke ahIM kharekhara mahAnubhAva jinavara tIrthakaronA janma-dIkSAdi sthAnomAM darzana guNa daDha thAya che. sutIrthamAM vidhipUrvaka siddhAMta rahasyane sAMbhaLavAthI, navA navA zrutane bhaNavAthI, kAlAdi viparyayanA tyAgapUrvaka pUrvabhaNela zrutanA parAvartanathI ane tenI anuprekSAthI jJAna dRDha thAya che. jJAnI sAdhuo ane samAna dharmIo (zrAvako) nA sahavAsathI, AsavArane saMdhavAthI, haMmezA pachI pachInA guNono abhilASa karavAthI cAritra paNa prApta karAya che. A pramANe guNaratnothI vibhUSita, sukRtArtha, zaradaRtunA caMdra samAna yazanA samUhathI bharAyuM che digaMta jeo vaDe evA jIvo A janmamAM ja sukhone meLave che ane paralokamAM kalyANamALAthI zobhita mALA meLave che. kramathI ja vicitra sukho anubhavIne kSINa thaI che karma 2ja jeonI evA teo mokSane paNa meLave che. atyaMta prabhAvita karAyelo rAjA nagaralokanI sAthe potAnA ghare jaI aMtekarIonI pAse vajanA svarUpane varNave che. pachI vismita thayelI teo kahe che ke he nAtha ! ame paNa tenA rUpanA darzana karavA icchIe chIe. atitIvra bhaktinA paravaza manathI rAjA vaDe anujJA apAyelI sarve aMtaHpuranI strIo nagaramAMthI nIkaLI ane ati suzliSTa rUpavALI, saMbhaLAyo che vajano vRttAMta jenA vaDe, ati vyAkuLa, vajane kevI rIte jouM ema vicAratI evI te zreSThIputrIe potAnA pitAne vinaMti karI ke subhaga ziromaNi evA vajanI sAthe mane paraNAvo nahIMtara mAruM A jIvitavya nathI. sarvAlaMkArathI vibhUSita sAkSAt apsarA jevI karAyelI putrI ane aneka kroDa dhana laIne zreSThI vaja pAse pahoMcyo. guru (vaja) vaDe savistara dharma kahevAyo. loka kahe che ke devonuM saubhAgya adhika haze paNa rUpa nahIM. Ane jevI rUpalakSmI che tevI rUpalakSmI traNeya lokamAM sura, asura ke vidyAdharane nahIM hoya. sabhAnuM mana jANIne vaje tatkSaNa ja hajAra pAMdaDIvALuM ujjavaLa, udyotane karatuM, suvarNamaya kamaLa vikuvyuM. tenA upara beThelo matimAna vaja nirmaLa lAvaNyanA samudra samAna rUpane vidurve che. AkarSita thayela loka kahe che ke AnuM A svAbhAvika rUpa che, paNa strIloko vaDe huM bhoga mATe prArthanA na karAyuM eTale prathama na batAvyuM. rAjAe paNa kahyuM ke aho ! Ano Avo atizaya che. tyAre vaja rAjAne AvA prakAranA aNagAranA guNonuM varNana kare che. tapaguNanA prabhAvathI aNagAro asaMkhyAtA jaMbUDhIpAdine bharI de eTalA vaikriyarUpane karI zake teTalI labdhivALA hoya che to ahIM tamane A zuM ati adbhuta lAge che ! arthAt kaMI adbhUta nathI. (216) Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 upadezapada : bhAga-1 eTalAmAM dhana nAmanA zreSThIe svAmIne kahyuM ke tame jagatanA rUpane jItI lIdhuM che. ane A mArI putrI sarva strIonA zreSTha saubhAgyanA garvane nakkIthI haNanArI che. tethI tame tenuM pANigrahaNa karo, kemake mahAmatio ucita kAryane karanArA hoya che. pachI teNe (vaje) viSa jevA viSayone kahevAnI zarUAta karI. jemake- viSayo viSanI jema viSama che. viSayo galamAM rahelA mAMsanI jema maraNa karAvanArA che. sevAtA viSayo smazAnanI jema ghaNA chaLa karanArA che. viSayo tIkSNa dhAravALI talavArathI banelA pAMjarAnA gharanI jema savagane chedanAra che. viSayo mukhamAM mIThA ane pariNAme kiMpAka phaLanA vipAka samAna che. viSayo kSaNadaSTa, kSaNanaSTa ane durjana lokanA mananA mIlana samAna che. vadhAre zuM kahevuM? viSayo sarva anarthonA mULa che. A (tArI putrI) ne jo mAruM prayojana hoya to e dIkSA le. teNIe atizaya RddhipUrvaka dIkSA lIdhI. (302) padAnusArI bhagavAna vajasvAmIe mahAparijJA adhyayanamAMthI pUrvAcAryo vaDe bhulAyelI gaganagAminI vidyAne uddharI. tenA prabhAvathI ane bhakadevo pAsethI prApta thayela vidyAnA prabhAvathI te mahAbhAgyazALI IcchA mujaba saMcAra karanArA thayA. have koIka vakhata bhagavAna vajasvAmI pUrvanA dezamAMthI vihAra karatA uttarApathamAM gayA ane tyAM duSkALa paDyo tethI mArgo avarajavara vinAnA thayA tyAMthI anyatra javuM muzkela hatuM. kaMThamAM prANo AvelA che jene evo saMgha vajasvAmIne kahe che ke tame tIrthAdhipa hote chate zreSTha guNonA saMghAtathI racAyelo saMgha ArtadhyAnane pAmI maraNa pAme te yukta nathI. te vakhate paTavidyAthI saMgha jeTalAmAM cAlyo teTalAmAM gharethI gAyo cAravA mATe araNyamAM gayelo zayyAtara Ave che ane jue che ke saMgha AkAza mArge gayo. siMha lavitrathI potAnI coTalI kApIne kahe che ke he bhagavan! huM paNa tamAro kharo sAdharmika thayo chuM. zAMtacittathI zrutanuM anusmaraNa karatA sarva jIvo saMbaMdhI apAra hArdika karuNAnA bhaMDAra evA vajasvAmIe tene paNa sAthe lIdho. sAdharmika vAtsalyamAM ane svAdhyAyamAM udyata, caraNakaraNamAM rata ane tIrthanI prabhAvanAmAM rata evA vajasvAmI dakSiNApathamAM purI nAmanA nagaramAM pahoMcyA. tyAM sukALa che ane ghaNa-kaNathI samRddha ghaNAM zrAvakomAM che. bauddha zrAvako ane amArAmAM (jaina zrAvakomAM) pota potAnA caityomAM puSpo caDAvavAnI spardhA vadhe che. sarvatra bauddha bhikSuonA zrAvako jaina zrAvakothI parAbhava pamADAya che. rAjA bauddha bhakta che. have koIka vakhata saMvatsarI parva Ave che tyAre boddha zrAvakoe rAjA mAraphata sakala nagaramAM caitya bhuvanane yogya phUlo kharIdavA jainazrAvakone niSedha karAvyo arthAt rAjAe jaina zrAvakone phulo na veMcavA evI AjJA phUla veMcanArAone karI. sarva paNa zrAvaka varga atyaMta vyAkulita thayo. te vakhate bAlathI mAMDI vRddha sudhIno saMgha vajasvAmI pAse Avyo. he svAmin ! 1. siMhavitta - eka prakAranuM kApavAnuM sAdhana. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 257 tame tIrthAdhipa hote chate jo pravacananI laghutA thAya che to bIjo koNa pravacananI unnatine karanAro thaze ? A pramANe ghaNAM prakAre vinaMti karAyelA vajasvAmI te ja samaye narmadA nadInA dakSiNa kAMThe AvelI zreSTha mahezvarI nagarImAM pahoMcyA. ane tyAM mAlavadezamAM hutAzana gharamAM suMdara udyAnathI yukta vyaMtaranuM maMdira che. te udyAnamAM sugaMdhanA samUhathI AkarSita thayelA bhamarA ane pataMgiyAnA samUhothI mRdita karAyo che madhyabhAga jeno evA puSpono dararoja eka kuMbha thAya che. sAITha ADhaka pramANa jaghanya kuMbha thAya che, eMsI ADhaka pramANa madhyama kuMbha thAya che ane so ADhaka pramANa utkRSTa kuMbha thAya che. vajasvAmIne joIne saMbhrAMta thayela pitAno mitra taDita nAmano mALI abhutthAna karato kahe che ke he Arya ! Apa kayA kAraNathI ahIM padhAryA? vajasvAmI kahe che- A puSponuM prayojana che. A mane anugraha thayo ema snehapUrvaka kahIne mALIe phUlo dharyA. vajasvAmI- je rIte upayogI bane te rIte tame guMtho. agninA dhUmADAnI asarathI prAyaH acitta thayelA phUlo laIne pAchA pharyA. tyAra pachI vajasvAmI laghuhimavaMta parvata upara padma sarovaramAM lakSmI devInI pAse pahoMcyA. te samaye devanI pUjA nimitte lakSmI devI pAse AveluM hajAra pAMdaDIvALuM, atyaMta sugaMdhavALuM, chedAyeluM eka zveta kamaLa joyuM. devI vaDe vaMdana karAyelA ane nimaMtraNa karAyelA vajasvAmI te kamaLane laine jalanaghare (davonA AvAse) AvyA ane tyAM UMcI karAyelI hajAro dhvajApatAkA yukta, kiMkiNI (ghugharI)othI ramya evuM divyavimAna vikuvyuM ane aMdara suMgadhI puSpono samUha bharyo ane potAnI upara sIdhu mahApadma kamaLa mUkIne te vajasvAmI prayANa karI kSaNathI purIdezamAM AvyA. pachI AMkhone AnaMdadAyaka tevA prakAranA kutUhalane joine saMbhramita thayela bauddhazrAvako A pramANe kahe che. amArA sevaka devo A vimAnane AdarathI lAvyA che. pachI vAjiMtronA avAjathI baherI karAI che dizA jeo vaDe evA bauddha zrAvako ardhvane levA mATe keTalAmAM nagaramAMthI bahAra nIkaLe che ane levA icche che teTalAmAM teonA vihAra (= bauddhamaMdira)nuM atikramaNa karIne arihaMtanA maMdira (jinamaMdira) pAse pahoMcyuM ane tyAM devoe mahAmahotsava karyo tenA darzanathI loka pravacana upara ghaNA bahumAnavALo thayo. rAjA paNa ghaNo khuza thaI suzrAvaka thayo. A vajasvAmInI pAriNAmika buddhi che je mAtAne anukuLa na thayA, kemake mArA taraphathI saMghanuM apamAna na thavuM joIe. avaMti nagarImAM je vaikriyalabdhino lAbha thayo te pATaliputramAM paribhava na thAya mATe tyAM vidurthI. puryApurImAM ati adbhUta tIrthanI udbhAvanA thaI ane AthI ja paratIrthikonI mAnanI glAnI thaI tathA dazapuramAM tosaliputra AcArya pAse rakSita dIkSA lIdhI. zrIpAlapuramAM jyAre ja AvyA tyAre bhinna AvAsamAM rahIne rakSite navapUrve 1. mRdita- mardana karavuM. 2. chedAyeluM- kamaLanA choDa uparathI kApI lAveluM. 3. sIdhu eTale DIMTuM nIce ane pAMdaDIo upara. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 upadezapada : bhAga-1 vajanI pAse bhaNyA. A pramANenI kathA pUrvanA puruSoe zAstramAM kahI che. temanuM saubhAgya ananyasama hatuM je koI eka rAtri paNa temanI sAthe vasyo hoya tenuM tenI (vajanI) sAthe maraNa thAya che. dazamAM pUrvamAM adhyayanonA bhAMgAne grahaNa karavA asamartha AryarakSite puchyuM ke have AgaLa bhaNavAnuM keTaluM che ? vaja kahe che ke biMdu samAna tuM bhaNyo che haju samudra samAna bhaNavAnuM bAkI che. Arya rakSita vAraMvAra pUche che eTale tene guru pAse pAchA mokalI devAmAM AvyA. A pramANe arthIe AryarakSitasUrinuM caritra Avazyaka sUtramAMthI jANI levuM. ahIM upayogI na hovAthI kahyuM nathI. (342). - gautamasvAmInuM bAkInuM caritra bhavijIvone AnaMda ApanAra, prasaMgathI prApta thayelA evA gautamasvAmInA caritrane kaMIka kahIza tene tame sAMbhaLo. parvata parathI utaratA vijaLI ane prabhAtanA sUryanI kiraNanI kAMti samAna evA bhagavAna zrI gautama svAmIne prabhAtanA sUryathI vikasita kamaLonI jema vikasita mukhavALA pUrve rahelA tApasoe prabhAtamAM joyA ane kahyuM ke tame amArA guru cho tathA namelA che mastaka jeonA evA ame tamArA ziSyo chIe. te (gautama) kahe che ke bhavyajIvorUpI kamaLavana mATe sUrya samAna, jagatanA jIvonA bAMdhava, sugRhIta nAmadheya evA bhagavAna vIraprabhu tamArA ane amArA guru che. zuM tamAre paNa bIjA koIka guru che? guru uparanA rAgathI suprasanna mukhavALA thayelA gautama te vIraprabhunA guNonI prazaMsA kare che. jemake- te siddhArtha rAjAnA putra che, te vinayathI namelA mastakavALA IndronuM zaraNa che, te hima samAna ujvaLa yazavALA che, te duttara bhavasAgarane pAra pamADanAra akSata (nicchidra) mahApravAhaNa che. te sakala icchita kalyANonA lAbha mATe kalpavRkSa samAna che. taeNa teo (tApaso) dIkSA apAyA ane devoe veza Apyo. parvatanI mekhalA uparathI utarIne mArgamAM javA lAgyA. bhikSA veLA thaI tyAre gautame puchyuM: he Aryo ! huM tamArA mATe pAraNAmAM zuM lAvuM? tamAre zuM anukULa che ? A pramANe puchAyelA teo kahe che ke Aje khIranI bhAvanA che. sarvalabdhi nidhAna gautamasvAmI paNa bhikSAcaryAmAM svAbhAvika-sAkara-ghIthI yukta khIranuM pAnuM bharIne teonI pAse AvyA. pachI akSaNa mahAnalabdhivAna svAmIe eka pAtrAthI prathama upasthita thayelA sarvene khIra pIrasI pachI pote vAparI. khIranuM bhojana karIne te sarve sevAlabhakSIone atyaMta saMtoSa thayo ane kSINa AvaraNavALA teone pUrve nahIM prApta karela evuM kevaLajJAna pragaTa thayuM. ane apAyuM che jagatanA jIvone jIvita jenA vaDe, potAnA parivArathI yukta evA dine jagataprabhunA chatro joine kevaLajJAna thayuM ane kauDinyane paramadharmane kahetA bhagavAnane joIne kevaLajJAna thayuM. have jinezvarane pradakSiNA karIne gautama ati AnaMdita manavALA thayA. teo paNa tenI pAchaLa pradakSiNA ApIne pachI kevaLI sabhAmAM jaIne tIrthane namaskAra thAo ema vaMdana karIne beThA. pAchaLa jovAmAM upayogavALA gautama kahe che ke A prabhune namaskAra karo. pachI jinezvara Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 259 bhagavaMta kahe che- he gautama ! tuM kevaLIonI AzAtanA na kara. pazcAttApathI yukta gautame mithyAdukRta ApyuM ane ati durdhara adhRtine pAmelA vicAre che ke A loko dIkSA lIdhA pachI turata ja kevaLajJAna pAmyA. jayAre mane haju kevaLajJAna thatuM nathI tethI A janmamAM siddha nahIM thAuM. bhagavAna pUche che- zuM devonuM vacana satya che ke jinezvaronuM? gautama kahe che- jinezvaronuM vacana satya che. bhagavAna kahe che- to pachI adhRti kema kare che. ? pachI avasare bhagavAna cArakRtanI prarUpaNA kare che te A pramANe- (1) cuMbakRta' (2) vidaLakRta (3) carmakRta ane (4) kaMbalakRta. A pramANe ziSyano guru upara sneha cAra prakArano hoya che. he gautama ! tAro mati moha mArA upara kaMbalakRta samAna che. ane bIju mArI sAthe tAro lAMbA samayathI sahavAsa che. tuM lAMbA kALathI prItivALo che, lAMbAkALathI paricita che, lAMbA samayathI mAro ArAdhaka che, lAMbA samayathI mane anusaranAra che, he gautama ! tuM lAMbA samayathI mAro anuvartana karanAra che. tethI A bhavane aMte ApaNe samAna thazuM. he dhIra gaMbhIra gautama ! tuM zoka na kara. have gautamanA AdhAra(dAMta)thI bIjA munione bodha thAya e hetuthI prabhu drumapatraka nAmanuM adhyayana prarUpe che. jemake- pAkIne pILuM paDeluM vRkSanuM pAMdaDuM enI meLe kharI paDe che. tema rAjAonA samUhathI pUjAyelo manuSya paNa AyuSyapUrNa thatA maraNa pAme che. A pramANe manuSyonuM jIvita asthira hote chate he gautama ! eka samaya paNa pramAda karIza nahIM vagere. haMmezA chaThThaaThThama Adi ugra svarUpavALA tapane karatA, bhagavAnanI sAthe vihAra karatA gautama madhyamAM purImAM AvyA. gautamanA mohane chedavA mATe prabhue cAturmAsanA sAta pakhavADiyA pasAra thaye chate kArtika amAvasyAnA divasanA be pahora gayA pachI najIkanA gAmamAM gautamane mokalyA ane kahyuM: he gautama ! A gAmamAM amuka zrAvakane bodha kara. tyAM gayA pachI vikAla thayo eTale rAtrimAM tyAM ja rahyA. paraMtu keTalAmAM AvatA jatA devone jue che teTalAmAM upayoga mUkIne jANyuM ke bhagavAna Aje nirvANa pAmyA. virahathI kAyara manavALA teNe pUrve kyAreya cittamAM virahanA divasanI paribhAvanA na karI hatI. te tatkaNa vicAre che ke aho ! bhagavAna kevA niHsnehI che ! jinezvaro AvA hoya che. je jIvo sneharAgane adhIna banelA che te saMsAra sAgaramAM DUbe che. A samaye gautama kevaLajJAna pAmyA. kevalIkALa bAra varSano thayo ane bhagavAnanI jema ja vihAra karyo paNa atizayothI rahita thayo. pachI Arya sudharmA svAmIne gaNa soMpIne mokSamAM gayA. pachI Arya sudharmane kevaLajJAna utpanna thayuM. pachI ATha varasa sudhI temaNe paNa zreSTha kevaLIpaNAmAM vihAra karyo pachI Arya jaMbUne gaNa soMpIne siddhimAM gayA. bhagavaMtanA kALa karavAthI duHkhI thayelA deva ane dAnavoe te madhyama nagarInuM nAma pApapurI karyuM. 1. suMbakRta- ghAsanI sAdaDI tene vikheravI saraLa che. (2) vidaLakRta- vAMsanA phAMsanI sAdaDI jene vikheravI thoDI kaThIna che. (3) carmakRta- cAmaDA ke chAlanI banAvelI sAdaDI ane (4) kaMbalakRta- kAMbaLI pote arthAt kAmaLI je ghaNA kaSTathI vikherI zakAya. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 upadezapada : bhAga-1 gAthApharArtha- vajanAmanA RSine pariNAmika buddhi hatI. kevI rIte ? tene kahe chemAtAnI sAthe saMghano rAjasabhAmAM vivAda thayo tyAre teNe saMghanI tarapheNa karI paNa mAtAnI nahIM. varSAkALamAM upalakSaNathI unALAmAM paNa jaibhaka devo vaDe nimaMtraNa karAye chate je dravyAdi viSayavALo upayoga mukyo. tathA sahasa patravALuM kamaLa ane puSpano kuMbha purI nagarImAM lAvavuM te pAriNAmika buddhi che. tathA pATaliputramAM prathama asuMdara rUpanI vidurvaNA pachI sahasapatra padmAsana para beThelA atyaMta atizAyina svarUpanI vidurvaNA karI. ane dazamA pUrvane nahIM bhaNI zakatA AryarakSitane pAchA mokalyA. (142). pariNAmiyA ya mahilA, NiddhasadhijjAi logajANammi / ujjeNi devadattA, joguvayAre'tthapaDivattI // 143 // atha gAthAkSarArthaH-'pariNAmiyA ya' tti pAriNAmikyAM buddhau jJAtaM vartate / kA'sAvityAha-'mahilA' bhAryA kasya 'niddhasadhijAi' tti niddhasAbhidhAnasya dhigjAtIsya saMbandhinI / tathA 'logajANammi' tti lokAbhiprAyaparijJAne jJAtaM vrtte| kA'sAvityAha-'ujjeNi devadattA' iti ujjayinyAM nagaryAM devadattA vezyA, yatastayA 'joguvayAre'tthapaDivattI' iti yogyopacAre sarvaprakRtInAmucitapriyakaraNalakSaNe kRte sati arthapratipattirbhUyAn arthasaMgrahaH kRta iti // 143 // gAthArtha- lokanA cittane pArakhavAmAM nirdhvasa brAhmaNastrInuM tathA ujajainInI devadattAnuM yogya upacAra ane arthanA upArjanamAM pAriNAmika buddhinuM udAharaNa che. (143) A bharatakSetramAM vasaMtapura nAmanuM nagara hatuM. temAM nirdhvasa nAmanA brAhmaNane vilAsanuM sthAna evI zubhA nAme strI hatI. ane kramathI tene traNa putrIo thaI. jeo manohara tAraNyane pAmI ane potAnA ghara samAna vaibhavavALA kulomAM paraNAvI. mArI putrIo sukhI kevI rIte thAya ? ema teNe vicAryuM. kAraNa ke patinI AjJAthI viruddha bhAvamAM vartatI strIo gauravanuM sthAna thatI nathI. nirmaLa AzayavALI mArI putrIone sukhano saMga kevI rIte thAya? tethI koIpaNa upAyothI jamAIonA svabhAvane huM jANuM. pachI putrIone kahyuM: prathama suratasaMga samaye avasarane meLavI tamAre penInA prahArathI potAnA patine mAthAmAM mAravuM. teoe tema ja karyuM ane prabhAte mAtAe puchyuM: teoe tamane zuM karyuM? temAM moTI putrIe kahyuM: meM lAta mAryA pachI mArA paga dabAvavA lAgyo ane sneha tatpara kahe che ke tene kevuM duHkha thayuM ? AvA prakArano prahAra tArA pagane ucita nathI. tAro mArA upara ati prema che nahIMtara koNa unmattatAthI rahita lajjALu A pramANe kArya kare? mAtAe tene kahyuM? tAro pati ati prema paravaza che tuM je karaze te tene pramANa che. tenI pAse tAru sarva cAlaze. bIjIe kahyuM prahAra pachI tarata ja te kaMIka gusse thayo, kSaNa Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 261 pachI zAMta thayo. tene paNa mAtAe kahyuMH tuM tene nahIM gamatuM kArya karIza to gusse thaze paNa bIjo nigraha nahIM kare. trIjIe kahyuM: tame kahyA mujaba meM karyuM tyAre atyaMta krodhe bharAye chate thAMbhalAnI sAthe bAMdhIne so cAbukanA ghAta karyA ane tuM mArI dAsI che tuM duSkuLamAM janmelI che ema kahyuM. AvA prakAranA kAryamAM udyata thayelI tArI sAthe mAre koi kAma nathI. pachI mAtAe jamAinI pAse jaine kahyuM ke A amAro kuLadharma che. jo te dharma koirIte na karavAmAM Ave to sasarAnuM kuLa AnaMdita thatuM nathI. A pramANe jamAinA cittanuM samAdhAna karIne putrIne zikhAmaNa ApI ke Ane devanI jema ArAdhaje nahIMtara A tAruM priya karanAro nahIM thAya. jamAionA cittane jANavA mATe putrIone A zikhAmaNa brAhmaNInuM pAriNAmika buddhinuM phaLa jANavuM. tathA ujjainI nagarImAM cosaTha kaLAthI yukta, janapado (dezo)mAM prasiddha evI devadattA nAmanI gaNikA hatI. vilAsI puruSanA citta jANavA mATe potAnA gharamAM svabhAvathI potAnA vyApAramAM magna banelAonA citro divAlanA bhAgamAM AlekhAvyA. jeno jevo vyApAra hoya tevo puruSa jyAre tenI pAse Ave che tyAre aMtaramAMthI prakaTelA harSavALo te potapotAnA vyApAranA citrane lAMbA samaya sudhI joto rahe che. pachI te gaNikA tenA bhAvane jANIne koika rIte tevI sevA kare che jethI te khuza thayelo atiduSkara paNa icchA mujaba potAnA dravyanuM dAna ApIne jAya che. te citta jANavA mATe tevA svAbhAvika citro AlekhAvyA ane dhanabheguM karyuM. e paNa gaNikAnI pAriNAmika buddhi che. gAthAkSarArtha- pAriNAmikI buddhimAM udAharaNa che. A koNa che ? nirdhvasa nAmanA brAhmaNanI A strI che. lokanA abhiprAyane jANavAmAM tenuM udAharaNa kahevAyuM che. bIjuM ujjainI nagarImAM devadattA vezyAnuM udAharaNa che. teNe sarvabhogIonA svabhAvane jANIne tenI yogya sevA karIne ghaNuM dhana bheguM karyuM. (143) calaNAhaNe tti taruNetaresu pucchAhu taruNa tacchedo / iyare UsariUNaM, Alocciya biMti pUjati // 144 // caraNAghAta iti dvAraparAmarzaH / tatra kazcid rAjA taruNairvyudgrAhyate / yathA deva ! amI vRddhA mantriNo jarjarazarIratvena durbalabuddhayaH svapadAd uttAryantAm / taruNAH samarthabuddhayastatpade AropyantAmiti / tatastatparIkSaNArthaM 'taruNeyaresu pucchA' iti, yadi kazcid mAM caraNena zirasi AhanyAt, tatastasya caraNasya ko daNDa iti taruNeSu itareSu ca militeSu pRcchA kRtA / tatastaralamatitvena 'Ahu taruNa' tti taruNA Ahurbuvate / 1. koika bhogI kuMbhAra gaNikAnI pAse Avyo hoya tyAre kuMbhAranA dhaMdhAne lagatA citro joine khuza thato hato. tyAre gaNikA samajI jatI ke A Avela mANasa kuMbhAra che. pachI kuMbhArane ucita sarvasatkAra karatI, arthAt kuMbhAranA vyApAranI prazaMsA karIne khuza karatI ityAdi svayaM vicAravuM. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 upadezapada : bhAga-1 tacchedazcaraNottAro daNDa iti / itare vRddhAH punarutsRtya utsAraM kRtvA tata Alocya parasparaM paryAlocya bruvate / pUjA samabhyarcanaM kAryamiti / nahi prauDhapraNayapAtraM kalatraM lagnaratikAle kalahaM vihAya anyo yuSmAn zirasi hantuM pArayatIti // 144 // gAthArtha- pagano prahAra, taruNa ane vRddhomAM pRcchA, taruNo kahe che teno paga kApavo, vRddha 6246, viyArI cha / tenI pUrI 42vI. (144) "caraNAghAta e pramANe dvAra parAmarza che. temAM koika rAjA yuvAno vaDe bhramaNAmAM naMkhAyo ke he deva ! A vRddha maMtrIo jarjarIta zarIravALA thayA hovAthI maMdamativALA thayA che mATe teone maMtrI padamAMthI dUra karo. taruNo samartha buddhivALA hoya che tethI tenA sthAne nimaNuMka karo. pachI teonI buddhinI parIkSA mATe puchyuM: jo koI pagathI mArA mAthA upara lAta mAre to tenA pagane zuM daMDa karavo ? taruNo ane vRddho bhegA thaye chate A prazna karavAmAM Avyo. pachI caMcaLamativALA taruNo kahe che ke teno paga kApavAno daMDa ucita che. vRddho bIje jaine bhegA maLI vicAraNA karIne kahe che ke tenI pUjA karavI joIe. prauDha praNayanI pAtra strI lagna pachI ratikALe kalaha thAya tyAre lAta mAre che AnA sivAya bIjo koI tamArA mastake haNavA samartha thatI nathI. (144) AmaMDeti paricchA, kAle kittimaga AmaleNaMti / pariNayajogAloyaNa, lakkhaNaviraheNa taNNANAM // 145 // 'AmaMDe' iti dvAraparAmarzaH / tatra kila kenacit kuzalamatinA kvacid rAjasabhAdau AmaNDaM kRtrimamAmalakamupasthApitam / sa ca akAla AmalakAnAmiti savitarkacittaH sabhAlokaH saMjAtaH / aho ! kathamidamAmalakaM saMvRttamiti / tata ekena kenacit parIkSA kartumArabdhA / kathamityAha-kAle zItakAlalakSaNe yad upapannaM tena kramavyatyayAt 'aamlennNti'|aamlken purANena saha 'kittimaga' tti kRtrimAmalakasya tataH 'pariNayajogAloyaNa' tti pariNatenAtaralena yogena manolakSaNena AlocanA vimarzaH kRtH| tadanantaraM lakSaNaviraheNa jAtyAmalakarUparasagandhasparzAdilakSaNaviyogena tajjJAnaM kRtrimAmalakAvagamaH sampannaH / anyAdRzAni hi kRtrimAmalakasya lakSaNAni, anyAni cetarasya / jAnanti ca viditabhedA nipuNamatayo nAnAtvam / paThanti cAtra -"AyArA te cciya pallavANa kusumANa te cciya phalANa / sahacArabhUmiviDavo hoi viseso rasAsAe // 1 // " iti // 145 // gAthArtha- AmaLuM-parIkSA kALa kRtrima AmaLAnI sAthe parIkSAnuM pariNata-yoga-Alocana Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 upadezapada : bhAga-1 rUpa lakSaNanA abhAvathI baMnenuM bhedajJAna thayuM. (145) AmaLuM' e pramANe dvAraparAmarza che. koIka kuzalamativALo koIka rAjasabhAdimAM kRtrima AmaLAne laI Avyo. atyAre AmaLAno akAla che ema jANI sabhAloka tarkita cittavALo thayo. aho ! atyAre A AmaLuM kevI rIte utpanna thayuM? pachI koIka eka puruSa tenI parIkSA karavA lAgyo. kevI rIte parIkSA karavA lAgyo? te jaNAve che- atyAre ziyALAno kALa cAle che ane ziyALAmAM A AmaLuM utpanna thayuM che. tethI atyAre AmaLAne utpanna thavAno kALa nathI. pachI svAbhAvika junA AmaLA sAthe navA AmaLAnI sarakhAmaNI karI. sthira cittathI vicAraNA karI. tenAthI jAti (svabhAvika) AmaLAmAM je rUpa-rasa-gaMdha ane sparzarUpa cihno hatA te navA AmaLAmAM na dekhAyA tethI nakkI karyuM ke A kRtrima AmaLuM che. bhedapArakhu nipuNamatio bhedane jANe che. ahIM kahyuM che ke- pAMdaDA ane phUlonA AkAro te ja che tathA phaLonA AkAro te ja che chatAM rasAsvAdamAM je bheda paDe che te mAvajata, bhUminA daLa ane jAta upara AdhAra rAkhe che. maNi pannaga vacchAo, kUve jalavanna DiMbha therakahA / uttAraNapayaIe, NANaM gahaNaM ca NItIe // 146 // maNiriti dvAraparAmarzaH / tatra kvacit pradeze 'paNNaga' tti sarpaH 'vacchAo' tti vRkSAd vRkSamAruhyetyarthaH pakSiNAmaNDakAni bhakSayati / anyadA ca gRdhreNa sa nIDArUDho hataH / tasya maNistatraiva nIDe patitaH / tat kiraNairadhovartini kUpe 'jalavanna' tti jalasya salilasya varNo raktalakSaNo jAtaH / sa ca 'DiMbha' tti DimbhakairupalabdhaH / tatastaiH sthavirakathA vRddhapuruSanivedanA kRtA / tasya ca uttAraNaprakRtau kUlasyottAraNe kRte prakRtau svabhAvavarNatve jAte jJAnamupalambhaH saMpannaH, yaduta aupAdhiko'yaM varNo na svAbhAvikaH, grahaNaM ca upAdAnaM punarmaNe tyopAyena kRtaM teneti // 146 // gAthArtha- maNi, sApa, vRkSa, phUlo, jaLavarNa, bALako, sthavira kathana, kUvAmAM utaravuM, svabhAvanuM jJAna ane nItithI maNinI prApti. (146) "maNi' e pramANe dvAraparAmarza che. temAM koIka pradezamAM sApa ekavRkSathI bIjA vRkSa upara caDIne pakSIonA iMDAnuM bhakSaNa kare che ane koIka vakhata gIdhe mALAmAM pravezelA sApane mArI nAkhyo. sApano maNi te ja mALAmAM paDyo. temAMthI nIkaLatA kiraNothI nIce rahelA kUvAmAM pANIno varNa lAla thayo. bALakoe kUvAnuM pANI lAlavarNavALuM che ema jANI vRddhane vAta karI. te vRddha jyAre kUvAmAM Utaryo tyAre tene kUvAnA pANIno varNa svabhAvika che ke kRtrima evuM jJAna Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 upadezapada : bhAga-1 thayuM. eTale ke A kUvAnA pANIno varNa lAla che te aupAdhika che paraMtu svAbhAvika nathI. ane upAdhi te maNi che. pachI nItithI upAyathI maNine meLavyo. (146) sappatti caMDakosiga, vIrAloga visadaMsa osaraNaM / dADhAvisa Abhoge, bohI ArAhaNA sammaM // 147 // 3Na mAthAkSaTI-"saM' rUtti tAraparama tatra 'caMDaliya' tti vaUgkaushiknaamaa sarpaH, tasya vIrAloga'tti vIrAvaloke saMjAte sati visadaMsa'tti viSadRSTyA daMzo dazanaM bhagavato vihitaM tena vAratrayaM yAvat / tathApyamaraNe osaraNaM dADhAvisa' tti bhagavata upari pAtabhayAd apasaraNamapakramaNaM svasthAnAt |dNssttraavisssy bhagavati nivezane sati trIn vArAn pazcAd dRDhAbhinivezAd bhagavato dehasya Abhoge-vilokane vihite samuttIrNadRSTiviSasya tasya bodhiH samutpannajAtismaraNasya samyaktvAdilakSaNaH, tathA ArAdhanA samAdhimaraNalakSaNA samyag yathAvat sampanneti // 147 // gAthArtha- sarpa, caMDakauzika, vIranI dRSTi, viSano Dasa, pAchuM haTavuM, traNa vAra dADhanuM jhera, jJAna, bodhi, ane samyagArAdhanA. (147) caMDakauzikanuM kathAnaka cAre dizAmAM jeno ati yaza prasaryo che evo koI gaccha hato. dIkSA-zikSAmAM kendrita karAyuM che potAnuM citta jemanA vaDe, guNanA dhAma evA eka gItArtha AcArya tenA nAyaka hatA. te gaccha vihAra karato prAcIna vasaMtapura nAmanA nagaramAM padhAryo. hetu(Azaya)nI siddhi thavAthI te gaccha sAdhujanane ucita vasatimAM utaryo. temAM chaThTha, akramAdi tapamAM nirata eka kSapaka muni che. te koIka vakhata prabhAte pAraNAmAM khAkharA vagere je bIje divase cAle tevA vAsi bhojana mATe bhikSAcaryAmAM gayo. tapanA klezathI ane nirupayogathI teNe paga nIce eka deDakIne kacaDI ane te deDakI maraNa pAmI. pAchaLa cAlatA kSullaka munie joyuM ane pachI kahyuM he kSapaka ! tamArA pramAdathI A deDakI marI. utpanna thayo che kaMIka roSa jene evA kSepake kahyuM: loka vaDe A aneka deDakIo marAyelI che tethI zuM huM ahIM aparAdhI chuM? arthAt A deDakIo paNa meM mArI che? A sAMje AvazyakaveLAe svayaM ja sUripAse AlocanA karaze ema maunane dhAraNa karato phullaka 1. aupAdhika- bIjAthI judo hovA chatAM bIjAne potAnA jevo athavA potAne bIjA jevo oLakhAvanAra padArtha te upAdhi kahevAya che ane tene kAraNe jaNAto pheraphAra aupAdhika kahevAya che. sphaTika nirmaLa hovA chatAM bAjumAM rahelA lAla vastra ke lAlapuSpanA kAraNe sphaTikanuM lAla dekhAvuM jema pAdhika che, tema prastutamAM pANI sapheda ja che paraMtu maNinA kiraNa rUpa upAdhithI lAla dekhAya che. pANInuM lAla dekhAvuM aupAdhika che. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 265 pharI preraNA karato nathI. vikALakALe te kSepaka bAkInA aparAdhonI AlocanA karIne jeTalAmAM beTho eTalAmAM kSullake kahyuM: pramAdathI tArA vaDe je deDakI haNAI che tene zuM tuM bhUlI gayo ? te vakhate atyaMta krodhe bharAyelo kSamaka "AvuM bolatA kSullakane huM mAruM" ema vicAraNA karIne mAravA mATe Ubho thayo ane atitIkSNa dhAravALA thAMbhalAnI sAthe tenuM mAthuM bhaTakAyuM. azubha dhyAnanI pradhAnatAmAM maryo. vratonI virAdhanA thaye chate jyotiSa devomAM utpanna thayo, tyAMthI AvIne kaNakhala pradezamAM pAMcazo tApasInA kulapatinI tApasI patnInA udaramAM putrapaNe utpanna thayo. kramathI janma thayo ane atikrodhI svabhAva hovAnA kAraNe tenuM nAma kauzika pADyuM. bIjA paNa kauzika nAmanA ghaNAM munio te AzramamAM che tethI tApasoe tenuM nAma caMDakauzika pADyuM. kALakramathI te paNa kulapatipada para sthapAyo. AzramanA vanakhaMDamAM atyaMta mUcchirta thayo. tApasone phaLaphUlAdi levA deto nathI. phaLaphUlane nahIM meLavatA tApaso daze dizAmAM cAlyA gayA ane je koI govALIyA vagere tyAM hatA teone paNa mArIne dUra kADhe che, jeo pharI pAse AvatA nathI. (16) najIkamAM zvetAMbikA nAmanI nagarI che. caMDakauzika AzramamAM na hato tyAre caMDakauzika para roSe bharAyelA cittavALA rAjaputro tyAM AvIne udyAnane bhAMgyo. te vakhate caMDakauzika udyAnanI vADa karavA mATe kAMTA levA vanamAM gayo hato. govALIyAoe tene A khabara ApI eTale krodhI thayo. kAMTAone choDIne hAthamAM kuhADo laI roSathI dhamadhamato kumAro tarapha doDyo. yama jevA AkAravALA tene joIne saMtuSTa manavALA rAjaputro ativegathI palAyana thayA. hAthamAM kuhADo laI bhAnabhUlo banelo khADAmAM paDyo ane te kuhADo potAnA mAthA para paDyo, mAthAnA be bhAga thayA ane te ja vanakhaMDamAM dRSTiviSa sApa thayo. roSathI ane lobhathI te vRkSonuM satata rakSaNa kare che ane je koI tApaso tyAM hatA teone bALI nAkhyAM. je bIjA koI hatA teo prANa laIne nAsI gayA, te paNa divasamAM traNa saMdhyAe vanamAM phare che ane tyAM je koI paNa pakSI Ave che tene dRSTiviSarUpI agni pheMkI kSaNathI bALe che. (24). zrAmasyapaNAno svIkAra karyA pachI bIjA varase bhagavAna mahAvIra uttaravAcAlanA madhyadezamAM kaNakhalavanamAM AvyA. jagatanA sarva jIvo viSe karuNA karavAmAM eka mAtra tatpara manavALA evA mahAbhAga tene bodha pamADavA mATe yakSamaMdiramAM pratimA dharIne rahyA. pachI daDha krodhabhAvane dhAraNa karatA teNe bhagavAnane joyA. A sarva vana mAruM che ema tuM nathI jANato ? sUryane joIne svAmI upara dRSTi pheMke che pachI jue che ke haju baLato nathI. pachI traNavAra joine gusse thayelo tyAM ja (pAse jaI jaIne sudaDha-dADhanA viSathI Akula bhagavAnanA aMgamAM DaMsa mAre che. A mArA upara na paDe ema mAnI pAcho sarake che. e pramANe traNavAra se che. eTalAmAM bhagavAnane kiMI paNa thatuM nathI teTalAmAM tIvra AkrozanA vazathI jinezvarane jovA lAgyo. jagabAMdhava jagatanA gurunuM zarIra amRtamaya hovAne kAraNe prabhunA rUpane jotA caMDakauzikanI jheravALI Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 upadezapada : bhAga-1 AMkho te samaye ja upazAMta bhAvane pAmI. bhagavAne kahyuM: he caMDakauzika ! zAMta thA. A caMDabhAva hitakara (yogya) nathI. pradhAna ihApoha', tapAsa ane zodhamAM tatpara tene jAtismaraNa jJAna thayuM. pachI traNa pradakSiNA Ape che tathA tIvra saMvegane pAmelo AhAranA paccakakhANa kare che ane A jina che ema jANe che. huM lokonA maraNane karanAro na thAuM ema samajI anazana karI UMDA daramAM mAthuM nAkhIne rahyo. tene joIne teno koI upaghAta na kare eTale anukaMpAthI svAmI paNa tyAM rahyA ane govALIyA Adi vRkSamAM chupAIne ene paththarAthI mAre che. eTalAmAM talanA photarA jeTalo mAtra A halato nathI teTalAmAM lAkaDIothI A DhosA bharAvAyo tyAre paNa na cAlyo eTale govALIyAo janamanane atiadbhUta karanAra teno saMpUrNa vyatikara najIkamAM grAma-nagarAdimAM lokone kahyo. bhayane choDIne pravAhabaMdha loka jinane namIne caMdana-puSpaakSata-dhUpAdithI tene pUje che. te mArgathI dUdha veMcavA jatI strIo tenA upara dUdha reDe che ane tenA gaMdhathI lubdha kIDIo tene caTakA bhare che. vedanAthI ati pIDAyelo paNa potAnI karma pariNatinuM phaLa che ema bhAvanA karato paMdara divasa thayA pachI kALa pAmyo ane AThamA 1. pradhAna IhApoha- IhApohanA be prakAra che. (1) pradhAna IhApoha ane (2) apradhAna IhApoha. IhApoha thayA pachI tuTI jAya ane AgaLa jJAna na thAya te apradhAna IhApoha. IhApoha thayA pachI AgaLa avazya jJAna thAya te pradhAna IhApoha. prastutamAM caMDakauzikane IhApoha thayA pachI avazya jAti smaraNa jJAnanI prApti thaI mATe tene pradhAna IhApoha thayuM che. UhApoha- kRtanizrita matijJAnanA cAra prakAra che. (1) avagraha (2) IhA (3) apAya ane (4) dhAraNA. vyaMjanAvagraha- upakaraNendriyanI sAthe padArthano saMbaMdha thatA atyaMta aspaSTa bodha thAya te vyaMjanAvagraha kahevAya. arthAvagraha- indriya dvArA padArthano je aspaSTa bodha thAya te arthAvagraha kahevAya. vyaMjanAvagrahamAM jJAnanI jarApaNa abhivyakti thatI nathI paNa arthAvagrahamAM "ahIM kaMika che." evo sAmAnya bodha thato hovAthI vyaMjanAvagrahanI daSTie arthAvagraha vyaktajJAna svarUpa che paNa apAyanI dRSTie arthAvagraha avyakta jJAnasvarUpa che. arthAvagrahano kALa 1 samayano che. IhA- anvaya (vidyamAna) dharmanI ghaTanA ane vyatireka (avidyamAna) dharmanA nirAkaraNa dvArA vastunA nirNaya tarapha DhaLatI vicAraNAvALuM jJAna te IhA kahevAya che. apAya- ihA dvArA vastuno nirNayAbhimukhI bodha thayA pachI te A ja che evo je nizcayAtmaka bodha thAya che te apAya kahevAya che. apAyano kALa aMtarmuhUrta che. dhAraNA- apAyamAM thayelA nirNayane varSo sudhI yAda rAkhavo athavA apAyathI nirbhIta thayelA padArthanuM kAlAntare paNa smaraNa thaI zake evA saMskAravALA jJAnopayogane dhAraNA kahevAya che. ane tenA avismRti, vAsanA ane smRti ema traNa bheda che. avismRti- apAyathI nirNata thayelI vastuono upayoga aMtarmuhUrta kALa sudhI evone evo TakI rahe te avismRti dhAraNA kahevAya che ane teno kALa aMtarmuhUrta sudhIno che. vAsanA- avismRtithI AtmAmAM te vastunA saMskAra paDe che te saMskArane vAsanA kahevAya. teno kALa saMkhyAta ke asaMkhyAta varSano che. smRtiAtmAmAM daDha thayelA saMskAra (vAsanA) jaghanyathI aMta nA) jaghanyathI aMtarmuhUrtakALe ane utkRSTathI asaMkhyAta varSe jAgRta thatA te e ja vastu che ke jene meM pahelA joI hatI' evuM je jJAna thAya che te smRti kahevAya che. jAtismaraNajJAnano samAveza "smRti' mAM thAya che. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 267 devalokamAM prakRSTa mugaTanA kiraNothI kAbara cItaruM karAyuM che AkAzatala jenA vaDe evo asAdhAraNa riddhinA samUhavALo deva thayo. tenI A pAriNAmika buddhi hatI jethI te anazana karIne kIDIonI utkRSTa pIDAne sahana karI uttama sthAnamAM gayo. (43) gAthAkSarArtha- "sarpa e pramANe dvAraparAmarza che. caMDakauzika nAmano sarpa che. tene vIra bhagavAne joye chate viSadaSTithI teNe bhagavAnane traNa vAra DaMza mAryo to paNa bhagavAnanuM maraNa na thayuM. bhagavAna mArA upara na paDe mATe pAcho sarakyo. bhagavAnane dADhanA viSano caTako traNa vAra besADyA pachI bhagavAnanA dehanuM daDha rAgathI darzana karyuM ane tenI viSa dRSTi nAza pAmI tathA jAtismaraNa jJAna thayuM ane bodhinI (samyagadarzananI) prApti thaI ane samAdhimaraNa rUpa samyagArAdhanAnI prApti thaI. (147) khagge sAvagaputte, pamAyamaya khagga sAhupAsaNayA / uggahabheyAloyaNa, saMbohI kAlakaraNaM ca // 148 // khaDga iti dvAraparAmarzaH / tatra kazcit zrAvakaputraH 'pamAya'tti pramAdena dyUtAdinA matto yauvanakAle sarvathA dharmabahirbhUtamAnasaH 'maya' tti mRtaH san 'khagga' tti mahATavyAM khaDgo nAma pazuvizeSaH saMjAtaH / sa ca sarvataH pRSThobhayapArzvapravRttaturaGgaprakSarAkAralambacarmaziraHpradezodgataikazrRGgo mahiSAkAradharo varttate / tamobahalabahulatayA ca pathikalokaM mArge ca hantumArabdho'sau |anydaa ca sAhupAsaNayA' iti kAMzcit sAdhUn mArge vahamAnAn ddrsh| tena ca tajighAMsArthaM samIpamAgacchatA 'uggahabheya' tti atitIvrataporAzitvAt sAdhUnAmavagrahasyAbhAvyabhUmipradezalakSaNasya abhedo yadA ullaGghanaM kartuM na zakitaM tadA 'AloyaNa' tti AlocanA vimarzo vihitH| tataH sampannajAtismaraNasya 'sambodhiH' samyaktvAdilAbhaH, tadanantarameva kRtapratyAkhyAnasya 'kAlakaraNaM' ca devalokagamanaphalaM samananIti 248 gAthArthakhaga dvAra, zrAvakaputra, pramAda, geMDo, sAdhune jovuM, avagrahano abheda-avaloka, bodhinI prApti ane kALa karavuM. (148) khaDjha' e pramANe dvAraparAmarza che. koIka zrAvakaputra ghUtAdithI (jAgArAdithI) unmatta thayelo yauvanakALe ja dharmathI sarvathA vimukha thayelo mare chate mahATavImAM geMDo thayo ane te pAchaLa ane baMne bAjue ghoDAnuM pAkhara paherAveluM hoya tevuM laTakatA cAmaDAvALo che tathA tenA 1. pAkhara- hAthI ane ghoDAnI garadana ane pITha upara nAkhavAno sAja athavA laDAIne vakhate rakSaNa mATe ghoDA ke hAthI upara nAkhavAnuM bakhatara. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 upadezapada : bhAga-1 mastakamAM eka ziMgaDu ugeluM che tathA pADA jevA AkArane dharanAro che. ghaNAM kALA, bhaya utpanna kare tevA zarIrathI mArgamAM musApharone mAravA lAgyo. koIka vakhata mArge cAlatAM sAdhuone joyA. sAdhuone haNavA najIka Avato tyAre te sAdhuonA atitIvra tapa samUhanA prabhAvathI sAdhuonA avagrahanuM ullaMghana karavA samartha na thayo tethI te vicAravA lAgyo. pachI tene jAtismaraNa jJAna thayuM ane samyakatvanI prApti thaI. pachI cAreya AhAranA paccakakhANa karI, kALa karI devalokamAM utpanna thayo. (148) thabhiMde eka ciya, kalApaDaNIyakhaDDa gurusAve / tAvasa mAgahi modaga, milANa rAgammi vesaalii||149|| atha gAthAkSarArthaH-stUpendra iti dvAraparAmarzaH / tatra stUpendro munisuvratasvAmisambandhitayA zeSastUpApekSapradhAnastUpaH / ekaM ciya tti' ekameva jJAtaM na dve jJAte |kthmityaah- 'kUlApaDaNIyakhuDDa' tti kUlavAlaganAmA pratyanIkakSullakaH san / 'guruzApe' gurorAcAryasya zApe Akroze sati tApasAzramaM gataH / mAgahi' tti mAgadhikayA vezyayA 'modaga' tti modakAn dattvA 'gilANa' tti glAnaH kRtaH / tatastayA pratijAgaryamANasya tasya tAM prati rAge kAmarAgalakSaNe samutpanne sa tasyA vazIbhUtaH / krameNa ca vaizAlI vinAzitA teneti // 149 // gAthArtha- stupendra eka ja kUla pratyenIka kSullaka sAdhu, guruno zrApa, tApasa, mAgadhA vezyA modaka, myAna rAga ane vaizAlI nagarInuM bhAMgavuM. (149). phUlavAlaka muninuM dRSTAMta cAritraguNarUpI maNi mATe rohaNAcala parvata samAna, viziSTa saMghayaNathI jitAyo che moharUpI malla jenA vaDe, durdhara ghaNAM ziSya parivAravALA evA saMgamasiMha nAmanA AcArya hatA. temano eka ziSya kaMIka uUkhala svabhAvI hato. potAnI buddhithI duSkara tapa kAryone karato hato chatAM paNa kugrahanA vazathI AjJApUrvakanuM cAritra nathI pALato. sUri tene preraNA kare che ke he dulziSya ! A pramANe siddhAMta viruddha kASTa jevA AcaraNathI potAne phogaTa zA mATe duSTa saMtApamAM nAkhe che ? AjJAthI ja cAritra che. AjJAnA bhaMgathI zuM nathI bhAMgatuM? AjJAnuM atikramaNa karato bAkInuM konA AdezathI kare che? A pramANe zikSA apAto duHziSya guru upara ghora vairane bAMdhe che. (5) have koika vakhate guru te ekalAnI sAthe siddhazilAnA vaMdana mATe eka parvata upara caDyA ane lAMbA samaya pachI tene vaMdana karIne dhImethI nIce utaryA. have te durvinIta ziSya vicAryuM 1. avagraha- sAdhunI AjubAjunI amuka maryAdAnI bhUmi. temAM praveza karavA sAdhunI rajA mAgavI paDe. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 269 kharekhara ahIM avasara che tethI durvacananA bhaMDAra evA A AcAryone haNuM. jo A avasare paNa niHsahAya AcArya paNa upekSA karAyA to mane jAvajIva duSTa zikSAothI nirbhatsatna karaze. A pramANe vicArIne sUrine haNavA pAchaLathI moTI zilA gabaDAvI. sUrie zilAne koIpaNa rIte joI pachI jaladIthI bAju para khasIne kahyuM: are mahAdurAcArI ! guru pratyenIka svarUpa AvuM gADha pApa kema AcaryuM ? tuM lokasthitine paNa jANato nathI, je ghaNAM upakArI vize AvI vadhabuddhi arthAt mAravAno vicAra kare che ? jemanA upakArano badalo vALavA mATe saMpUrNa traNa lokanuM dAna paNa alpa che. keTalAka paNa ziSyo ghAsano bhAro nIce utArAye chate paNa upakArane mAne che, arthAt koIe bhAro utAravAmAM madada karI hoya to teno paNa upakAra mAne che. lAMbA samayathI upakAra karAyelA paNa tArA jevA keTalAka vadha karavA taiyAra thAya che. athavA kupAtranA saMganA vazathI kharekhara AvI ja mati thAya che. kyAreya paNa mahAviSa sarpanI sAthe maitrI nabhI zakatI nathI. A pramANe AvA bhAre pApakarmathI mULa sahita ukheDI nakhAyuM che sukRta jenuM, sarvatra dharmapAlanamAM atyaMta ayogya evA he pApI ! tAro liMgatyAga kharekhara strIthI thaze, arthAt have pachI tuM strI saMgathI bhraSTa thaIza. e pramANe zApa ApIne sUri jyAMthI gayA hatA tyAM pAchA pharyA. huM tevuM karuM jethI A sUrinuM vacana asatya Thare ema vicArIne te kuziSya araNyabhUmimAM gayo. eka nadInA kAMThe janasaMcArathI rahita eka tApasa AzramamAM rahyo ane ugra tapa karavAne lAgyo. varSAkALa Ave chate tenA tapathI khuza thayela devatAe "nadI Ane pANIthI tANI na jAo" ema vicArIne bIjA kAMThethI vahAvI. have anya kAMThAthI vahetI nadIne joIne te dezamAM vasanArA lokoe tenuM kUlavAhaka evuM guNapUrvakanuM nAma karyuM. te mArgathI jatA sArtha pAsethI bhikSA laIne jIvatA munino kevI rIte liMga tyAga thayo tene huM hamaNAM kahuM chuM. (21) caMpA nagarImAM parAkramathI AkrAMta karAyo che zatru samUha jenA vaDe evo zreNika rAjAno azokacaMdra nAmano putra rAjA hato. zreNike tenA (azokanA) nAnA bhAI halla vihallane zreSTha hAthI ane hAra ApyA. dIkSA lIdhI tyAre abhayakumAre mAtAnA devatAI vastra ane be kuMDalo teone ApyA. have vastra, hAra ane kuMDalothI zobhatA zreSTha hAthI upara ArUDha thayelA teo caMpAnagarImAM traNa-cAra raste dogaMdaka devanI jema kriIDA kare che. A joIne irSyA pAmelI patnIe azokacaMdrane kahyuM he deva ! paramArthathI to A tamArA bhAIo pAse rAjya saMpatti che, jeo A pramANe alaMkRta thaI hAthInA skaMdha para rahelA krIDA kare che. tamAre to mahenata sivAya bIjuM koI rAjyanuM phaLa prApta thayuM nathI. tethI teo AonI pAse hAthI vagere ratnonI mAgaNI karo. rAjAe kahyuM: he mRgAkSI ! pitAe svayaM nAnAbhAIone arpaNa karelA che to tene mAgatA mane lajjA na thAya ? teNe kahyuM: he nAtha ! Aone zreSTha moTuM rAjya ApIne hAthI vagere ratnone mAgatA ahIM lajjA kevI ? A pramANe tenA vaDe vAraMvAra sArI rIte tarjanA karAto Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 upadezapada : bhAga-1 rAjA eka avasare halla vihallane A pramANe kahe che ke are ! huM tamone bIjA vizeSathI zreSTha hAthI, ghoDA, ratno ane dezAdi ApuM chuM tenI badalImAM mane A zreSTha hastIratna Apa. vicArIne ame ApazuM" ema kahI teo potAnA sthAne gayA. A baLAtkAre ApaNI pAsethI AMcakI na le evA bhayathI rAtri samaye hAthI upara ArUDha thaine loka na jANe tema nIkaLI gayA ane vaizAlIpurInA ceTaka rAjAno Azraya karyo. tyAra pachI azokacaMdra A hakIkata jANI vinayathI dUtanA vacanathI halla-vihallane ahIM mokalo ema ceTakane kahevaDAvyuM. pachI ceTake kahyuM: huM Aone baLAtkArathI kevI rIte mokaluM? svayaM ja tuM paristhitine jANI ucita kara. Ao ane te baMne mArI putrInA putro cho mATe mAre tamArA koI upara pakSapAta nathI. ghare AvelA che eTale huM baLathI mokalavA zaktimAna nathI. A pramANe sAMbhaLIne azokacaMdra pharI paNa kahevaDAvyuM ke kumArone mokalo athavA jaladI yuddha mATe sajja thAo. ceTake yuddhano svIkAra kare chate azokacaMdra ghaNI sAmagrI bhegI karIne vaizAlI nagarIe jaladI pahoMcyo. ceTaka mahArAjA sAthe yuddha zarU thayuM. kAlapramukha tenA daza zokya bhAIo ekeka divase amogha bANa nAkhavAthI daza divasamAM haNAyA. ceTaka rAjAne eka divase eka bANa pheMkavuM evo niyama che. agIyAramAM divase bhaya pAmela azokacaMdra vicAryuM ke aho ! hamaNAM jo huM yuddha karIza to nAza pAmIza, tethI yuddha karavuM ucita nathI, eTale raNAMgaNathI pAchA pharIne devanA sAnidhyanI vAMchAthI aThThama tapa karyo. (42) have saudharmendra ane camara paNa pUrvabhavanI mitratAne yAda karIne nirmaLa nAzamAM sAmela thayelA A pramANe kahevA lAgyA. are are !devAnupriya ! tuM kahe tAruM zuM priya karIe ? rAjAe kahyuM: mArA vairI ceTakane haNo. zakendra kahyuM: parama samyagdaSTi AtmA ceTakane ame nahIM mArIe. jo tuM kaheto ho to yuddha karatA evuM tAruM sAnidhya karIe. Ama paNa thAo ema kahIne azokacaMdra rAjAe ceTakarAjAnI sAthe yuddha-saMraMbha zarU karyo. akhaMDita IndranI sahAya che jene, devatAnA sAnidhyathI pragaTa thayela pratApathI dujhekSya evo azokacaMdra zatrupakSane haNato jeTalAmAM ceTaka pAse Avyo teTalAmAM yamarAjanA dUtanI jema kAna sudhI kheMcIne caTaka rAjAe tenA upara amogha bANa choDyuM ane pachI amarendra vaDe racAyela sphaTika zilAmAM alita thayelA bANane joine ekAeka ceTaka rAjA vismita thayo. mAruM amogha zastra niSphaLa thayuM AthI mAre have yuddha karavuM ucita nathI. ema vicArIne jaladIthI nagarInI aMdara cAlyo gayo. paraMtu asurendra ane saudharmendra vaDe racAyelA rathamuzala ane zilAkaMTaka nAmanA yuddhathI tenuM caturaMga paNa sainya nAza pAmyuM. azokacaMdra nagarIne ghero ghAlIne lAMbA kALa sudhI rahyo. UMcA mahelothI yukta te nagarI koIpaNa rIte bhaMgAtI nathI ane eka prasaMge tene bhAMgavA samartha nahIM thato rAjA jeTalAmAM Avato hoya che teTalAmAM devatAe nIce Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 271 pramANe kahyuM: "jyAre kUlavAlaka sAdhu mAgadhA gaNikAno saMga karaze tyAre azokacaMdra vaizAlI nagarIne meLavaze." A vacanane sAMbhaLIne zravaNapuTathI jANe amRtanI jema pIto na hoya tema harSathI vikasita thayuM che mukha jenuM evo rAjA "te sAdhu kyAM che?" ema loka pUche che. (55) have te nadI kAMThe rahelo che ema loka pAsethI koIka rIte jANIne gaNikAmAM zreSTha evI mAgadhikAne bolAve che ane kahe che ke bhadre ! tuM phUlavAlaka munine ahIM lAva. "e pramANe karuM chuM." ema vinayavALI teNe svIkAryuM. pachI te kapaTI zrAvikA thaine sArthanI sAthe te sthAne gaI. | vinayapUrvaka te sAdhune vaMdIne A pramANe bole che ke gharanA svAmI svarge sidhAvyA che. jinabhavanone viMdana karatI tame ahIM cho ema sAMbhaLIne ahIM vaMdana mATe AvI chuM. prazasta tIrtha jevA tame Aje ja jovAyA cho, tethI Aje mAro sudina Ugyo che, he munipravara ! A bhikSA grahaNa karIne mArA upara kRpA karo. tamArA jevA supAtramAM apAyeluM alpapaNa dAna jaladIthI svarga ane mokSanA sukhonuM kAraNa thAya che. A pramANe vinaMti karAyela kUlavAlaka muni bhikSA mATe AvyA. teNe duSTadravyathI saMyojita lADu vahorAvyA. tene khAdhA pachI tarata ja tene ghaNo atisAra(jhADA) thayo. tenAthI nirbaLa thayelA kUlavAlaka muni paDakhuM pheravavAne paNa asamartha thayA. tethI mAgadhAe kahyuM ke bhagavad ! utsarga ane apavAdane huM jANanArI guru-svAmI-baMdhu samAna tamArI prAsuka dravyothI kaMIka upacAra karIza, zuM emAM paNa kaMI asaMyama thAya? tethI he bhagavaMta! mane veyAvacca karavAnI anujJA Apo. nirogI thaye chate ahIM prAyazcittane svIkArajo. kAraNa ke prayatathI AtmAnuM rakSaNa karavuM joie. zAstramAM A pramANe kahyuM che- sarvatra saMyamanuM rakSaNa karavuM joIe, saMyama karatA AtmAnI ja rakSA karavI joIe, prAyazcitta karato AtmA sevAyelA pApathI mukAya che. jIvatA AtmAnI pharI vizuddhi thAya che paNa prANathI mukAyelAne pharI virati prApta thatI nathI. A pramANe siddhAMtanA bhAvArthane jaNAvanArA sArabhUta vacanone sAMbhaLIne te veyAvacca karatI mAgadhikAne anujJA Ape che. pachI khuza thayelI tenI samIpa beThelI te udvartana (= paDakhuM pheravavuM), kharaDAyelA zarIrane dhovuM, besADavuM vagere tenI sarvakriyAo kare che. keTalAka divaso sudhI A rIte auSadhAdithI zuzruSA karIne te tapasvInuM zarIra lIlAthI nirogI karyuM. (70). have eka divase zreSTha udbhaTa zRMgAranA sArabhUta vezathI suzobhita zarIravALI teNe munine vikArapUrvaka kahyuM: he prANanAtha ! mArI vANI sAMbhaLo, gADha-rUDha thayela premathI manohara, sukhanA rAzino nidhi evI mane bhajo, A duSkara tapovidhine choDo. zarIrano zoSa karanAra, vairI evA dararoja paNa karAtA tapathI zuM ? zreSTha macakuMda jevI saphedAIvALI evI mane jeo meLave che teoe A tapanuM phaLa prApta ja karyuM che. vaLI tame je A araNyano Azraya karyo che te duSTa vyApadanA samUhathI durgama che tethI Avo ApaNe rati jevI surUpa mRgAkSIothI suMdara evA manohara nagaramAM jaIe. mugdha tathA dhUrtanA samUhathI ThagAyelA tathA mAthuM muMDAvelA ahIM kema Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 upadezapada : bhAga-1 rahyo cho? tame mArI sAthe dararoja mahelamAM vilAsa kema nathI karatA? tamArA thoDA virahamAM paNa he nAtha ! mArA prANo UDI jaze. tethI cAlo sAthe ja jaie ane dUra dezAvaromAM rahelA tIrthone vAMdIe, Ama karavAthI paNa tamArA ane mArA paNa samasta pApo nAza pAmaze. mahelamAM pAMca IndriyonA viSayonA sukho bhogavazuM. he nAtha ! ahIM koIka rIte jIvAze, arthAt ahIM mahAmuzkelIthI jIvAze. A pramANe teNIe vikAra sahita madhura vacanothI hyuM tyAre te kSobhita thayelo, dhRtine choDIne pravrajyAne choDe che. atyaMta harSita manavALI te vezyA tene laIne rAjA pAse AvI ane azokacaMdranA pagamAM paDI vinave che ke he deva ! A te kUlavAlaka muni mArA prANanAtha che, AmanI pAse je karAvavA yogya hoya te karAvI zakAze tene Adeza Apo. rAjAe kahyuM: he bhadraka ! tevI rIte kare jethI A nagarI bhAMge. te rAjAnuM vacana svIkAre che ane tridaMDIno veza karI nagaramAM praveze che ane suMdara munisuvrata svAmInA stUpane joIne vicAre che ke A stUpanA prabhAvathI A nagarI bhAMgatI nathI tethI huM tevo upAya karuM jethI A nagaravAsI manuSyo Ane khodIne dUra kare. A pramANe vicArIne teNe kahyuM: are ! loko jo A sUpane ukheDI nAkhazo to jaladI ja paracakra svadezamAM jaze nahIMtara nagarIno ghero yAvajIva sudhI nahIM haTe. rAjA paNa saMketa karAyo ke sUpa ukheDI naMkhAye chate tAre paNa potAnuM sarva sainya laIne pAchuM cAlyuM javuM. have loke kahyuM: he bhagavan! AnI zuM khAtrI che? teNe kahyuM: pa thoDuMka kADhazo ke turata jo paracakra pAchuM pharavA mAMDe to tamAre samajavuM ke nagarI uparano ghero sUpane kAraNe che. Ama kahevAya chate lokoe stUpanA zikharano agrabhAga toDavo zarU karyo. pAchA pharatA zatru sainyane joI vizvAsa thayethI saMpUrNa stUpane kADhI nAkhyuM. pAchA vaLIne rAjAe nagarI bhAMgI tyAre loka viDaMbanA pAmyo. ceTaka rAjA jinapratimA svIkArIne (= laIne) kUvAmAM paDyA. kUlavAlaka muninI A pariNAmika buddhi durgatimAM paDavAnA phaLavALI ja thaI, je stUpa ukheDavAnA bAnAthI te suMdara nagarI nAza karAI. gAthAkSarArtha- "tUpendra' e pramANe dvAraparAmarza che. te stUpa munisuvrata svAmI bhagavAnanuM che je bIjA stUponI apekSAe pradhAna (mukhya) che. ahIM udAharaNa eka ja che paNa be nathI. kevI rIte ? kUlavAlaka nAmano pratyenIka kSullaka hato. AcArya gurue Akroza karyo tyAre te tApasa AzramamAM gayo. tyAra pachI vezyA vaDe sevA karAtA tene kAmarAga utpanna thayo ane te vezyAne vaza thayo ane kramathI tenA vaDe vaizAlI nagarI nAza karAI. (149). AIsaddA sumatI, aMdhala nivamaMtimaggaNA savaNaM / AhavaNaM vorassekannA mANAdi vaNiyasute // 150 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 273 AdizabdAt sumatinAmA brAhmaNaH prastutabuddhau jJAtaM varttate / kIdRza ityAha 'aMdhala' tti andhaH / kathamasau jJAtIbhUta ityAha-nRpamantrimArgaNA nRpasya samudradevasya siddharAjasya mantrimArgaNA vRttA / tatra zravaNamAkarNanaM buddhimattayA sumaterajani / nRpasya AhvAnamAkAraNaM kRtam / tato'pi 'vorassekanna'tti badareSvazve kanyAyAzca vizeSaparIkSArthaM sa niyuktH| nizcitaprajJasya tasya santoSeNa rAjJA 'mANAdi' kaNikkAmANakaguDapalaghRtakarSadAnalakSaNA prathamataH, pazcAd dviguNakrameNa kaNikkAsetikAghRtapalacatuSTayalakSaNA vRttinirUpitA / tena ca labdhatAtparyeNa rAjA bhaNitaH / yathA tvaM deva ! vaNiksuta iti|| athaitadgAthAvyAkhyAnAya maNDaletyAdigAthAnavakamAha / etad gAthAnavakaM kathA'nantaraM likhitaM jJAtavyam / maNDaletyAdi / gAthArtha- Adi zabdathI sumati aMdha, rAjAnI maMtrInI zodha, zravaNa, tene bolavavuM, bora-azva ane kanyA traNathI maMtrInI parIkSA, vRttinuM mApa te uparathI tuM vaNikaputra che ema kahevuM. (150) Adi zabdathI sumati nAmano brAhmaNa pariNAmikI buddhimAM udAharaNa che. te brAhmaNa kevo che? te AMdhaLo che. to pachI pAriNAmikI buddhimAM kevI rIte udAharaNa rUpa banyo tene kahe che. prApta thayuM che. rAjya jene evA samudradeva rAjAne maMtrInI jarUrIyAta utpanna thaI. sumatinI buddhimatAnI prasiddhi rAjAe sAMbhaLI ane tene bolAvyo. pachI rAjAe bora, azva ane kanyAnI vizeSa parIkSA mATe tenI nimaNuMka karI. tenI buddhino nizcaya thayA pachI khuza thayelA rAjAe eka mANaka loTa, pala pramANa guDa, karSaka pramANa ghInA dAna svarUpa prathama AjIvikA bAMdhI ApI pachI tenI AjIvikA bamaNA kramathI karI ApI. ane trIjI vakhata cAra gaNI bAMdhI ApI. pachI paramArthane pAmelA samutie rAjAne kahyuM he deva ! tame vaNika putra cho. have A gAthAnuM vyAkhyAna karavA mATe maMDala e pramANenI nava gAthAne kahe che. A navagAthA kathAnaka pachI kahelI che. varasanA bAkInA mahInAo karatA vasaMta mAsa uttama che tema bAkInA rAjAo karatAM zreSTha evo samudradeva nAmano rAjA vasaMtapuramAM rAjya kare che. bALa hovA chatAM paNa puNyanA vazathI, parAkrama guNathI ane samucita sthAnomAM lokonI sevA karavAthI tene rAjya prApta thayuM. svayaM ja rAjya kAryonI ciMtA karatA mane zuM sukha prApta thAya ? e pramANe ciMtAmAM paDelo maMtrInI zodha karavA lAgyo. ane vaLI- mahAvatonA zikSaNathI jema hAthIo mArgamAM sArI rIte cAle che tema nipuNa maMtrIonI maMtraNAthI lokamAM rAjyo sArI rIte cAle che. jema aMdhakAramAM paDelI samasta paNa vidyAmAna vastune AMkha joI zakatI nathI tema rAjyalakSmIrUpI aMdhakAramAM paDelA rAjAo rAjyanI sarva vastuone saMbhALI zakatA nathI. jevI rIte lokamAM prakAzamAM paDelI vastune AMkha yathAsthita jue che tevI rIte maMtrIrUpI Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 - upadezapada : bhAga-1 prakAzane pAmelo rAjA paNa kAryone yathAsthita jue che. tathA- jene kAryane vahana karanAra vicakSaNa-dakSa maMtrI nathI te rAjAne sArabhUta rAjyalakSmI ane sAraMgalocanAo (rANIo)no saMyoga kyAMthI hoya? rAjAe janavAdathI sAMbhaLyuM ke ahIM sumati nAmano uttama brAhmaNa che. jeNe potAnA buddhiprakarSanA guNathI bRhaspatine jItI lIdho che. paraMtu te AMdhaLo che. rAjAe tene gauravapUrvaka bolAvyo. rAjAne savArI karavA yogya hAthaNI upara eka bAju besADyo. rAjA te hAthaNI upara ArUDha thayo ane kahyuM: mArgamAM ghaNAM pAkelA boravALI boraDI che tethI ApaNe bora khAvA jaIe. kharekhara mArgamAM jatA koipaNa musAphara lokavaDe te bora khavAtA nathI. (boraDI mArgamAM rahelI hoya ane mArge jatAM loko e boranuM bhakSaNa na kare e na bane, chatAM loko tenuM bhakSaNa karatAM nathI, tethI tenuM bhakSaNa ucita nathI ema kahIne sumatie rAjAne niSedha karyo. rAjAe tevA prakAranA lokone te boranA bhakSaNa karAvavAnA prayogathI borano svabhAva jANyo. khuza thayelA rAjAe tenI eka mANaka pramANa loTa, pala pramANa goLa ane karSa pramANa ghInI AjIvaki bAMdhI ApI. rAjAnI A prathama kRpA che ema teNe saharSa vadhAvI lIdhI. have sajjAvela atidurdhara rUpavALo adhama azva tenI pAse laI jaIne tenI buddhinI sthiratA jANavA mATe pharI bIjI vakhata rAtrIe puchyuM ke "A vecAya che te levAya ke nahIM ?" teNe mukhathI mAMDIne pAchaLanA bhAga sudhI jeTalAmAM sparza karyo to rUkSavALavALo jaNAyo eTale kharIdavAnI nA pADI. komaLavALavALA ghoDAo jAtivaMta hoya che, A ghoDo moTo che te sAcuM paNa jAtivAna nathI. vizeSathI saMtuSTa thayelA rAjAe tenI AjIvikA bamaNI karI ApI, arthAt loTa AdinuM je mApa hatuM te bamaNuM karyuM. pharI koIka divase kuLa jANavA mATe be kanyAo suzobhita karIne mokalI ke A bemAMthI kaI paraNavA yogya che. pachI teNe mukhathI mAMDIne keDa sudhI hAthathI dhIme dhIme eka kanyAne sparza karyo to paNa te kaMIpaNa kSobha na pAmI. nirlajja mAtAnI kukSimAM utpanna thaI hovAthI AvA prakAranI thaI che. eTale A vezyAnI putrI che ema vicArIne niSedha karAI. te ja pramANe bIjIne sparzanA karI tyAre te ghaNI krodhe bharAI ane kaThora vacanothI teNe nirbhatna karI ke he AMdhaLA ! tuM kulavAna nathI, kema ke tuM lajjA vinAno che. A uttamakuLamAM utpanna thaI che nahIMtara AvuM suzIlapaNuM kyAMthI hoya ? AnuM zIla kamaLa jevuM ujvaLa ja che ema teNe rAjAne jaNAvyuM. rAjAe harSathI moTA ADaMbarathI lagna karyA. kRpAthI pUrva mANakAdine bamaNuM karyuM. pachI sumatie kahyuM he deva ! tuM vaNika putra che, paNa bhaktimAna nathI. "jevuM manamAM tevuM hoThamAM e nyAyathI ame kahyuM che mATe tamAre amArA upara kopa na karavo. zaMkita manavALA rAjAe potAnI mAtAne ekAMtamAM puchyuM. teNe paNa satya hakIkata jANAvI. "A A pramANe kema thayuM?" ema rAjAe Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 275 pharI pUchyuM. mAtAe kahyuM: Rtu samAgama samaye zarIra snAna karI, vibhUSaNa karyA pachI huM kuberane vize abhilASavALI thaI tathA A pramANe zeTha vize abhilASavALI thaI ema mAtAe kahyuM: zeThanI sAthe saMbhoga thayo ema keTalAka kahe che. paraMtu tenA bIja (vIrya)thI tuM niSpanna thayo nathI paNa rAjAnA vIryathI tuM utpanna thayo che. rAjAne mAtA upara tiraskAra utpanna thaye chate sumatie kahyuM ke he deva ! strIo svabhAvathI caMcaLa manavALI hoya che. jevI rIte bhukhyAne rAMdhelA anna upara jevo abhilASa thAya che tevI rIte strIone kAmuko upara abhilASa thAya che. sArI rIte sacavAtuM anna bagaDyA vinAnuM rahe che tema kautukathI rakSAyelI strIo zIlavatI rahI zake che. AthI ja kahe che ke- ekAMta na hoya, maLavAno prasaMga na hoya, prArthanA karanAra manuSya na hoya to he rAjana! strIomAM satItva pragaTe che. tathA zAstromAM paNa saMbhaLAya che ke kuMtIne pAMca pAMDuputro hatA, caMdra jevI nirmaLa kIrtivALA pAMDuvaDe eka paNa utpanna karAyo nathI. tethI te svAmin ! Ano je doSa che tenA upara tAre nArAja na thavuM ane koIne na kahevo. A doSa strIono na gaNAya. manu muni A pramANe kahe che- "jArathI strI doSita karAtI nathI, rAjakAryathI rAjA doSita thato nathI, maLamUtrathI pANI doSita thatuM nathI, vedakriyA (karma)thI brAhmaNa doSita thato nathI. atyaMta vicakSaNa ceSTAvALo A sarve maMtrIono nAyaka thayo. tathA A loka ane paraloka aviruddha suMdara pratiSThAne pAmyo. (15) maMDalasiddhI ranno, samuddadevassa keNatI sittuN| sumatI NAma diyavaro, panno'tisaeNa aMdho ya // 151 // tassANayaNaM cAruyapakkhammi caDAvaNaM parikkhatthaM / pakkA paMthe borI, nariMdacalaNammi paDiseho // 152 // na suhA esA vinnAsiyammi taha ceva kaha tae NAyaM / paMthannAgahaNAo, kimettha jANaMti nivatoso // 153 // dhalikiriyAmANaM, gulapalaghayakarisasaMnirUvaNayA / devapasAdo bahumannaNatti thirapaNNaNANatthaM // 154 // TArAdhivAsapesaNa, savvuttama tapparikkha khararomo / No uttimoti, NANe pasAya mANAdivuDDitti // 155 // kanArayaNe cevaM, vayaNAdArabbha soNichivaNaMti / dhIrattaNao vesAsuyaNANa pasAyavuDDitti // 156 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 upaheza56 : (bhAga-1 kuNa seiyaM valaM taha, ghayassa cattAri ceva ya gulassa / vaNiyasuyaparinnANANa tAva kovo jaNaNipucchA // 157 // vesamaNe ahilAso, uuNhAyAe u seTThipAsaNayA / saMbhogo cciya anne, Na tAva etto u saMsiddho // 158 // pannavaNamappagAsaNa, Na ettha doso tti kmmbhaavaao| kusalo tti teNa Thavito, maMtI savvesimuvari tu // 159 // atha gAthAkSarArthaH-maNDalasiddhistathAvidhamagadhAdidezasvAmitvalakSaNA rAjJaH samudradevasya prathamamabhUt / tasya ca mantrigaveSaNaparasya kenacicchiSTaM kathitam / kimityAha-sumatinAmA dvijavaro brAhmaNavaraH samasti / kIdRza ityAha-prAjJo buddhimAn atizayena zeSabuddhimajjanApekSayA / andhazca nayanavyApAravikalaH // 151 // __tatastasyasumaterAnayanamakAri |ttH'caarugpkkhmmi'tticaarukaayaa: pradhAnahastinyAH svayameva rAjJA''rUDhAyAH pakSe dvitIyabhAge caTApanamAropaNaM kRtam / tasya parIkSArthaM prajJAtizayasya pakkA pariNataphalA pathi badarI samasti / tatphalAni bhakSaNIyAni bhaNitvA narendracalane narendrasya rAjJazcalane gantuM pravRttau satyAM pratiSedhaH etena vihitaH // 152 // kathamityAha-na naiva zubhA eSA badarI / yataH "vinnAsiyammi'tti vinyAsaH parIkSA kRtA / tathA caivaM vRtte kathaM tvayA jJAtamiti prazre sa prAha -pathi 'anyAgrahaNAt' pathi vartamAnAyA badaryAH phalAnAmanyairanupAdAnAt / kimatra jJAnaM ko'trAtizayenArtho jJAtavya ityuttare vihite nRpatoSo jAtaH // 153 // tataH dhUlikviriyAmANaMti'dhUliH kriyAkaNikkAgodhUmAnAMpISaNenadhUlitayAkaraNAt tasyA mANakaM pratItarUpameva / tathA 'gulapalaghayakarisasaMnirUvaNayA' iti guDapalasya ghRtakarSasya ca saMnirUpaNaM nirvAhahetutayA kRtam / tena ca devaprasAdo varttate ityuktvA 'bahumaNNaNa'tti bahumAnagocaratayA pratipannam |punrpisthirprjnyaajnyaanaarthN rAjJA // 154 // 'TArAhivAsapesaNa'tti TArasya khuDukasya turaGgasya adhivAsitasya rAtrau kRtapUjasya preSaNaMkRtaM, yathA savvottamo'ttisarvottamo'yaMturaGgaH kiMgRhyatAMnavAiti |tenc'tpprikkh' tti tatparIkSA kRtA / tatra khararomANi, tasmin nottama iti jJAne jAte sumateH prasAdaH kRto rAjJA |maanaadivRddhiriti dviguNamAnAdInAM pUrvoktAnAM vRddhirvihiteti // 155 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 277 tathA kanyAratne ca parIkSitumArabdhe / evaM turaGgamavat / 'vadanAd' mukhAd Arabhya 'soNicchivaNa'tti zroNisparzI vihita iti / tato dhIratvAdakSobhAyA ekasyA vezyAsutA iti matirjJAnam / dvitIyAyAstu tathA sparzaprAraMbhe tannirbhartsanAt kulajA iyamiti jJAnaM samajani sumateH / tataH prasAdavRddhiriti eSA vakSyamANA jAtA // 156 // ___ yathA rAjJA pUrvoktavRttidAtA kozAdhyakSo bhaNitaH-kuru setikA kaNikkAyAH, palaM tathA caiva ghRtasya, catvAri caiva guDasya palAni / tena ca tasya vaNiksutatvaparijJAnAd uktaM na tAvadeva! kopaH kAryaH, bhaNyate kiJcid itthaM tucchasya kramavRddhasya kaNikkAmANakAderdAnAt tvaM vaNikputra iti jJAyate / pracuradAtAro rAjasUnavaH prasannAH santo bhvntiiti| ko'tra pratyaya ityukte rAjJA, bhaNitaM tena jananI pRcchA kartumuciteti // 157 // tayA tu nirbandhagRhItayA uktaM vaizramaNe'bhilASo'bhUt |RtusnaataayaaH satyAstuzabdasya bhinnakramasya yojanAt / siTThipAsaNaya' tti zreSThinaH punadarzanaM saMjAtaM, manAgabhilASazca tadgocara iti / saMbhoge ciya'tti saMbhoga eva zreSThinaH saMjAta ityanye bruvate, paraM na tAvad itastu ita eva zreSThisaMbhogAt tvaM saMsiddhaH, kintu rAjabIjAdapi // 158 // tataH sampannApamAnasya tasya tena prajJApanaM kRtaM yathA, deva ! 'appagAsaNa' tti aprakAzanIyo'yamarthaH tathAnAtradoSaH |kutityaah-krmbhaavaattthaavidhdaivpaarvshyaat| tataH kuzala iti kRtvA tena sthApito mantrI mantriNAM sarveSAmupari tu mUrdhni punaH // 159 // gAthA akSarArtha-samudradeva rAjAne tevA prakAranA mAgadhAdi dezanuM svAmItva prathama vakhata prApta thayuM. maMtrIne zodhatA rAjAne koIke kahyuM ke sumati nAmano zreSTha brAhmaNa che. kevo zreSTha che? zeSa buddhivALAonI apekSAe atizaya buddhimAna che ane aMdha che. (151) pachI teNe sumatine bolAvyo ane uttama hAthaNI upara svayaM ja rAjA vaDe ArUDha karAvAyo ane bIje paDakhe tene besADyo. tenI prajJAtizayanI parIkSA mATe mArgamAM eka pAkelA phaLavALI boraDInA bora khAvA jevA che' ema bolIne rAjA jeTalAmAM bora khAvA cAlyo teTalAmAM sumati tane 4251vyo. (152) bora kema na khAvA? sumatie parIkSA karI ke A boraDI sArI nathI. A pramANe kahyuM chate rAjAe prazna karyo ke teM kevI rIte jANyuM? sumati kahe che mArgamAM rahelI boraDInA phaLo koie lIdhA nahIM hovAthI ahIM jJAna kevI rIte thayuM? atizayathI ahIM padArtha jANavA yogya che. jemakejo boraDInA phaLo uttama hota to koI musApharoe e bora rahevA na dIdhA hota. AvA anumAnanA atizayathI jaNAya che ke bora sArA nathI. A uparathI rAjAne saMtoSa thayo. (153) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 upadezapada : bhAga-1 pachI teNe mANaka pramANa ghauMnA loTanI, palapramANa guDanI, eka karma pramANa ghInI AjIvikA bAMdhI ApI, sumatie paNa rAjAno prasAda thayo ema bahumAna batAvyuM. (154) pachI sthiraprajJAnI parIkSA mATe rAtre sajja karAyelA nAnA ghoDAne mokalyo ane puchyuM: A ghoDo sarvottama che to kharIdavo ke nahIM ? tenI parIkSA karI. kahyuM ke A rUkSavALavALo hovAthI uttama nathI. sumatine AvuM jJAna thaye chate, rAjAe tenA upara kRpA karI. pUrve kahevAyela mAnathI bamaNuM pramANa karyuM. (155) pachI azvanI jema be kanyA ratnanI parIkSA karI. mukhathI mAMDI kaTi sudhI sparza karyo. ekane kSobha na thavAthI jANyuM ke A vezyAnI putrI che. bIjIne sparzI eTale teNIe nirbharsanA karI tethI teNe jANyuM ke te kulavAna che. A kahetA tenA (rAjAnA) prasAdanI vRddhi thaI. (156) pUrvokta vRttidAtA kozAdhyakSane rAjAe kahyuM: Ane loTanI cAra setikA karo, te ja pramANe ghInA cAra pala ane guDanA cAra pala pramANe AjIvikA karo. ane teNe rAjAne vANiyAno chokaro che ema kahyuM tathA he rAjan ! AvuM bolatA mArA upara tamAre kopa na karavo. loTa AdinA mApamAM vaNiyAnI jema thoDo thoDo vadhAro karavAthI tuM vaNikaputra che ema jaNAya che. khuza thayelA rAjaputro pracura dAna Ape che. "ahIM zuM sAcuM che ? ema rAjAe kahyuM tyAre sumatie kahyuM ke mAtAne pUchIne khAtrI kara. (157) ghaNA AgrahathI puchAyelI mAtAe kahyuM ke vaizramaNa viSe mane abhilASa thayo hato. ane RtusnAtA thaye chate zreSThInuM darzana thayuM ane tenA viSe kaMIka abhilASa thayo. tu zabda bhinna kramamAM che. bIjA AcAryo kahe che ke zreSThInI sAthe saMbhoga thayo. paraMtu tuM A zreSThInA saMbhogathI utpanna nathI thayo paraMtu rAjAnA vIryathI utpanna thayo che. (158) - pachI khedane pAmelA rAjAne bodha Apyo ke he deva ! A vastu tamAre koIne jaNAvavI nahIM tathA ahIM koI doSa nathI. kema doSa nathI ? tevA prakAranI karmanI paravazatA hovAthI. pachI sumati kuzaLa (nipuNa) che ema jANIne tene sarva maMtrIono nAyaka banAvyo.(159) Aha-kathaM tenAndhena satA evaMvidhA vizeSA nirNayapadamAnItAH? ityAzakya prativastUpamAmAha dUranihittaM pi nihi, taNavallisamotthayAe bhUmIe / NayaNehiM apecchaMtA, kusalA buddhIe pecchaMti // 160 // 'dUranihitamapi' gaMbhIrabhUmibhAgagarbhanikSiptamapi nidhiM hiraNyAdinikSeparUpaM tRNavallisamavastRtAyAM bhUmau' tRNairvallibhizca sarvataH saMchannAyAM vasuMdharAyAM 'nayanAbhyAM' Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 279 locanAbhyAM sAkSAd aprekSamANA api kuzalA'vizadahRdayA janA buddhyA tathAvidhauSmAdiliGgopalambhAt 'prekSante nizcinvantIti / yataH-"pecchaMtA vina pecchaMti loyaNA hiyayacakkhuparihINA / hiyayaM puNa loyaNavajjiyaM pi dUraM paloei // 1 // " // 160 // ||iti pAriNAmikIbuddhijJAtAni samAptAni // 4 // te aMdha hovA chatAM kevI rIte mahattvanA nirNayo karI zakyo ? e pramANe zaMkA karIne samAnavastunI upamAne kahe che ghAsa ane velaDIo UgelI bhUmimAM UMDe daTAyelA nidhine cakSuthI nahIM jovA chatA kuzaLa puruSo buddhithI Thuse cha. (160) gaMbhIra UMDANavALI bhUmimAM suvarNAdi nidhi daTAyeluM hoya. te bhUmi tRNa-velaDI AdithI sArI rIte DhaMkAyelI hoya, be AMkhothI sAkSAt jovAmAM na AvatuM hoya to paNa kuzaLa puruSo buddhithI eTale ke tevA prakAranA uSNatAdi liMgothI nizcaya kare che. kahyuM che ke "hRdayarUpI cakSuthI parihIna (= rahita) carmacakSu jovA chatAM joI zakatI nathI jyAre carmacakSu vinAnuM hRdaya ghaNA 62 sudhIza cha." (160) (e pramANe pAriNAmikI buddhinAM udAharaNo pUrNa thayA.) atha buddhivaktavyatAmupasaMharannetajjJAtazravaNaphalamAhakayamettha pasaMgeNaM, emAdi suNaMtagANa pAeNaM / bhavvANa NiuNabuddhI, jAyati savvattha phalasArA // 161 // kRtaM-paryAptamatra-jJAtanirdeze prasaGgenAtiprapaJcabhaNanalakSaNena, anAdyanantakAle bhUtabhavadbhaviSyatAM prastutabuddhijJAtAnAmAnantyena jJAtuM vaktuM vA azakyatvAt / pratibuddherekaikajJAtabhaNane'pi prastutabodhasambhavAt kiM jJAtabhUyastvamityAzaGkayAha'emAi'tti evamAdi-nirdiSTajJAtamukhyaM buddhijJAtajAtamanyadapi zrRNvatAM-samyag AkarNayatAM satAM prAyeNa-bAhulyena bhavyAnAM-raktadviSTatvAdidoSavarjitatvena zravaNayogyAnAM jiivaanaam| kimityAha-nipuNabuddhirjijJAsitavastugarbhagrAhakatvena nipuNA sUkSmA matirjAyatesamullasati sarvatra-dharmArthAdau phlsaaraa''vshymbhaavismiihitphllaabhsundraa| prAyograhaNaM nikAcitajJAnAvaraNAdikarmaNAM mASatuSAdInAmetacchravaNe'pi tathAvidhabuddhyudbhavAbhAvena mA bhUd vyabhicAra iti| parametajijJAsApi mahAphalaiva, yathoktaM, "jijJAsAyAmapi hyatra, kiMcit karma nivarttate / nAkSINapApa ekAntAt, prApnoti kuzalAM dhiyam // 1 // " // 161 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 upadezapada : bhAga-1 have buddhi saMbaMdhI varNanano upasaMhAra karatA graMthakAra ukta dRSTAMtonA zravaNanuM phala kahe che - gAthArtha- ahIM prasaMgathI saryuM. ityAdi sAMbhaLanArA bhavyajIvone sarvatra phalasArA nipuNabuddhi prAyaH vadhe che. TIkArtha- ahIM prasaMgathI saryuM-buddhisaMbaMdhI dRSTAMtonA kathanamAM ativistArathI kahevAthI saryuM. kAraNake anAdi-anaMtakALamAM bhUtakALamAM thayelAM, vartamAnamAM thatAM ane bhaviSyamAM thanArAM prastuta buddhisaMbaMdhI daSTAMto anaMta hovAthI e badhAM dRSTAMtone jANavAnuM ane kahevAnuM azakya che. prazna- dareka buddhinuM eka eka dRSTAMta kahevAmAM Ave to paNa prastuta bodha thaI zake che. to pachI ghaNAM dRSTAMto kahevAthI zuM? uttara- ahIM kahelAM dRSTAMto ane bIjA paNa buddhinAM dRSTAMtone sArI rIte sAMbhaLanArA bhavyone prAyaH sarvatra phalasArA nipuNabuddhi thAya che. bhavyone- rAga-dveSa Adi doSothI rahita hovAnA kAraNe zravaNa karavAne yogya jIvone. sarvatra- dharma ane dhana vagere sarvakAryomAM. phalasArA- avazya thanArA ISTa phalanA lAbhathI suMdara. nipuNabuddhi- jANavAne icchelI vastunA rahasyane grahaNa karanArI hovAthI sUkSma buddhi. nikAcita jJAnAvaraNIya Adi karmavALA mASatuSa vagerene A sAMbhaLavA chatAM tevA prakAranI buddhi utpanna na thAya. AthI vyabhicAra(=buddhi utpanna thAya evA niyamano bhaMga) na thAya e mATe ahIM "prAyaH' ema kahyuM che. paNa nipuNabuddhine jANavAnI icchA paNa mahAphalavALI ja che. kahyuM che ke- "nipuNabuddhi saMbaMdhI jijJAsA paNa thatAM kaMIka karma ghaTI jAya che. jenAM pApono jarA paNa kSaya thato nathI tevo puruSa muktimArgane anusaranArI buddhine niyamo pAmato nathI. jenAM thoDAM paNa pApono kSaya thayo che tevo ja jIva kuzalabuddhine =muktimArgane anusaranArI buddhine pAme che. (yo. bi. gA. 103) (161) upAAyantaramapi buddhivRddhAvavandhyaM samastIti jJApayannAha - bhattIe buddhimaMtANa tahaya bahumANao ya eesiM / apaosayasaMsAo, eyANa vi kAraNaM jANa // 162 // 1. jijJAsA paNa thatAM e sthaLe paNa zabdano artha A pramANe che- jo nipuNa buddhi saMbaMdhI jijJAsA paNa thatAM kaMIka karma ghaTI jAya che, to nipuNabuddhinI prApti thatAM karma ghaTI jAya emAM to zuM kahevuM? Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 upadezapada : bhAga-1 ___ 'bhaktyA' ucitAnnapAnAdisampAdanapAdadhAvanaglAnAvasthApratijAgaraNAdirUpayA 'buddhimatAM' prastutabuddhidhanAnAM, tathA ceti samuccaye, 'bahumAnata 'zcintAratnakAmadudhAdivastubhyo'pi samadhikAdupAdeyatApariNAmAt / cakAro'vadhAraNArtho bhinnkrmshc| tata eteSAmeva buddhimatAM tathA apradveSaprazaMsAta' iti apradveSAd amatsarAd IrSyAparihAralakSaNAt, prazaMsAtazca aho dhanyAH puNyabhAja ete ye evaM puSkalamatiparItatayA svaparopakAraparA vartanta iti buddhirjAyate iti prakramaH / nanu buddhimadviSayA bhaktyAdayo'pi kathamAvirbhavantItyAha-'eteSAmapi' bhaktyAdInAM 'kAraNaM' heturvarttate iti 'jAnIhi' samavabudhyasva bho bhoH ! antevAsin ! // 162 // buddhinI vRddhimAM bIjo paNa avastha (niSkala na jAya tevo) upAya che ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- nipuNa buddhimAna puruSonI bhaktithI, bahumAnathI, IrSAnA abhAvathI ane prazaMsAthI buddhi vadhe che. bhakti Adi pragaTavAnAM paNa kAraNo che ema tuM jANa. TIkArtha- bhaktithI- yogya AhAra-pANI vagere meLavI ApavA, caraNaprakSAlana, mAMdagImAM sevA karavI vagere bhaktithI. bahumAnathI- nipuNa buddhimAna puruSo ciMtAmaNirata, kAmadhenu vagere vastuothI paNa adhika upAdeya che =upAsanIya che evA pariNAmathI. prazaMsAthI- prazaMsA karavAthI. aho ! A dhanya che ! puNyanA bhAgI che ke jeo A pramANe ghaNI buddhithI yukta hovAnA kAraNe sva-parano upakAra karavAmAM tatpara rahe che. AvI prazaMsA karavAthI buddhi thAya che, arthAt buddhi vadhe che. A pramANe prastuta che. prazna- nipubuddhimAna pratye malita kare 55 vI zata pragaTe ? uttara- he ziSya ! nipuNabuddhimAna pratye bhakti vagere pragaTavAnAM paNa (have pachInI uthAma uvAze te) ||25ch abha tuM . (162) ke ityAhakallANamittajogo, eyANamimassa kammapariNAmo / aNaho tahabhavvattaM, tassavi tahapurisakArajuyaM // 163 // 'kalyANamitrayogaH' svaparayoH sarvadA zreyaskarANAM suhRdAM sAdhusAdharmikasvarUpANAM yogaH sambandhaH, tatsambandhasya sarvAnucitanirodhena ucitapravRttyasAdhAraNakAraNatvAd eteSAM' bhavyAnAm / nanu kalyANamitrayogasya kAraNaM karmapariNAmaH' bhavAntaropAttadaivapariNati Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 upadezapada : bhAga-1 rUpaH, anaghaH'puNyAnubandhitvena suvarNaghaTAkAratayA nirdossH|nhi anIdRzakarmaNo jantavaH kalyANamitrayogavanto jAyanta iti / eSo'pi kiMnibandhana ityAha-'tathAbhavyatvaMtasyApi' anaghakarmapariNAmasya kAraNaM bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvaM anAdiH pAriNAmiko bhAvaH / tathAbhavyatvaM tu etad eva vicitraM dravyakSetrAdibhedena jIvAnAM bIjAdhAnAdihetuH / kIdRzamityAha -'tathApuruSakArayutaM 'tathA tatprakAro'nantaraparamparAdibhedabhAkphalaheturyaH puruSakAro jIvavIryollAsarUpazcaramapudgalaparAvarttavazasamunmIlitaH tena yutam / sarveSAmapi bhavyAnAM tathAbhavyatvamastyeva, paraM tathAvidhapuruSakAravikalaM na prakRtakarmapariNAmahetutayA sampadyata iti prastutavizeSaNopAdAnaM kRtimiti // 163 // nipuNabuddhimAna pratye bhakti vagere pragaTavAnAM kyAM kAraNo che te kahe che gAthArtha- kalyANa mitrano yoga buddhimAna pratye bhakti vagere pragaTavAnuM kAraNa che. kalyANa-mitranA yoganuM kAraNa zuddhakarmapariNAma che. zuddhakarmapariNAmanuM paNa kAraNa tevA prakAranA puruSArthathI yukta tathAbhavyatva che. TIkartha- kalyANamitrano yoga- svaparanuM sadA kalyANa karanArA sAdhu-sAdharmika rUpa mitrono saMbaMdha. AvA mitrono saMbaMdha sarva anucita pravRttine rokIne ucita pravRttinuM asAdhAraNa kAraNa hovAthI buddhimAna puruSo pratye bhakti vagere pragaTavAnuM kAraNa che. prazna- kalyANa mitranA yoganuM paNa zuM kAraNa che ? arthAt kayA kAraNathI lyANamitrano yoga thAya ? . - uttara- kalyANamitranA yoganuM kAraNa bhavAMtaramAM bAMdhelAM karmono zuddha pariNAma che, arthAt bhavAMtaramAM bAMdhelAM karmono zuddha udaya thAya to kalyANa mitrano yoga thAya. prazna- zuddhakarmapariNAma kone kahevAya? uttara- je karmapariNAma puNyano anubaMdha karAvanAra hovAthI suvarNaghaTa samAna hovAnA kAraNe nirdoSa hoya te zuddhakarmapariNAma che. AvA prakAranA karmapariNAmathI rahita jIvo kalyANamitranA yogavALA thatA nathI. prazna- zuddhakarmapariNAmanuM zuM kAraNa che? arthAt kayA kAraNathI zuddhakarmapariNAma thAya? 1. mATIno ghaDo bhAMge to nakAmo jAya che, paNa sonAno ghaDo bhAMge to nakAmo jato nathI. kemake suvarNano bhAva upaje che. tema puNyAnubaMdhI puNyanA udayavALA jIvanI dharmakriyA tevA prakAranA karmanA udayathI baMdha thaI jAya to paNa kriyA karavAno bhAva jato nathI. mATe ahIM puNyano anubaMdha karAvanAra karmapariNAmane suvarNaghaTa samAna kahyo che. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 283 uttara- zuddha karmapariNAmanuM kAraNa tevA prakAranA puruSArthathI yukta tathAbhavyatva che. bhavyatva eTale mokSagamananI yogyatA. bhavyatva e jIvano anAdi pAriNAmika bhAva che. (dareka bhavya jIvamAM bhavyatva=mokSagamananI yogyatA hovA chatAM samAna eka ja sarakhI nathI hotI. dareka jIvamAM yogyatA bhinna-bhinna hoya che. dareka jIvanI vyaktigata yogyatA judI judI hoya che. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyakitagata yogyatA eTale ja tathAbhavyatva. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA judI judI hovAthI darekanuM tathAbhavyatva paNa juduM juduM hoya che. AthI ja TIkAkAra kahe che ke, vicitra bhavyatva ja tathAbhavyatva che. A tathAbhavyatva dravya-kSetra AdinA bhedathI jIvonA bIjAdhAna AdinuM kAraNa che. tevA prakAranA puruSArthanI yukta- ahIM tevA prakArano eTale anaMtara ane paraMpara Adi bheTavALA phalano hetu. jIva tevA prakArano puruSArtha kare che ke jethI te puruSArthathI tene anaMtara ane paraMpara ema be prakAranA phaLanI prApti thAya che. rAgAdi doSonI hAni vagere anaMtara phaLanI ane svargAdinI prApti rUpa paraMpara phaLanI prApti thAya che. mATe TIkAmAM taroDanantaraparamparAtrimAhiaheturtha ema jaNAvyuM che. (Adi zabdathI A bhava saMbaMdhI ane parabhavasaMbaMdhI phaLanI prApti samajavI.) puruSArtha eTale jIvano varSollAsa. jIvano varSollAsa carama pudgala parAvartamAM pragaTa che. badhAya bhavyonuM tathAbhavyatva che ja. paNa tevA prakAranA puruSArthathI rahita te prastuta karmapariNAmanuM kAraNa thatuM nathI. mATe prastutamAM tathAbhavyatvanuM "tevA prakAranA puruSArthathI yukta" evuM vizeSaNa grahaNa karyuM che. (163) nanu kathamitthaM anekakAraNA buddhirjAtA ityAzaGkaya sarvameva kAryamanekakAlAdikAraNajanyamiti darzayannAha kAlo sahAvaniyaI, puvvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te ceva u, samAsao hoMti sammattaM // 164 // 1. gIvamavyAkhavyatvAlIni (tattvArtha. 2-7). 2. bIjAdhAna eTale yogabIjonuM grahaNa karavuM. (yogabIjanA vizeSabodha mATe yogadaSTi samuccaya gAthA 22 vagere juo.) koI jIva tIrthaMkaranuM nimitta pAmIne, koI jIva AcAryanuM nimitta pAmIne yogabIjone grahaNa kare che. A dravyabheda che. koI jIva bharatakSetramAM to koI jIva mahAvideha kSetramAM yogabIjone grahaNa kare che. A kSetra bheda che. koI jIva avasarpiNImAM to koI jIva utsarpiNImAM yogabIjone pAme che. A kAlabheda che. AvA bhedanuM kAraNa tathAbhavyatva che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 64heza56 : mArA-1 kAlasvabhAvaniyatipUrvakRtapuruSakArarUpA ekAntAH sarve'pyekakAH mithyAtvaM, tata eva samuditAH parasparAtyajatvRttayaH samyaktvarUpatAM pratipadyante / iti gAthAtAtparyArthaH / ____ tatra kAla eva ekAntena jagataH kAraNamiti kAlavAdinaH prAhuH / tathAhi -sarvasya zItoSNavarSavanaspatipuruSAderjagataH prabhavasthitivinAzeSu grahoparAgayutiyuddhodayAstamayagamanAgamanAdau ca kAlaH kAraNam, tamantareNa sarvasyAsyAnyakAraNatvAbhimatabhAvasadbhAve'pyabhAvAt / taduktaM-"kAla: pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prajAH |kaalH supteSu jAgarti, kAlo hi durtikrmH||1||" asadetat, tatkAlasadbhAve'pi vRSTyAdeH kadAcidadarzanAt / na ca tadabhavanamapi tadvizeSakRtameva, nityaikarUpatayA tasya vizeSAbhAvAt / vizeSe vA tajjananAjananasvabhAvatayA tasya nityatvavyatikramAt, svabhAvabhedAd bhedasiddheH / na ca vAyumaNDalAdikRto varSAdirvizeSaH, tasyApyahetukatayA bhAvAt / na ca kAla eva tasya hetuH, itaretarAzrayadoSaprasakteH sati kAlabhede varSAdibhedahe tograhamaNDalAderbhedaH, tadbhedAcca kAlabheda iti parisphuTamitaretarAzrayatvam |anytH kAraNAd varSAdibhede'bhyupagamyamAne na kAla evaikaH kAraNaM bhavedityabhyupagamavirodhaH, kAlasya ca kutazcid bhedAbhyupagame'nityatvamityuktam / tatra ca prabhavasthitinAzeSu yadyaparaH kAlaH kAraNam, tadA tatrApi sa eva paryanuyoga ityanavasthAnAd na varSAdikAryotpattiH syAt / na caikasyakAraNatvaMyuktaM, kramayogapadyAbhyAMtadvirodhAt |tnn kAla evaikaH kaarnnNjgtH||1|| apare tu svabhAvata eva bhAvA jAyanta iti varNayanti / atra yadi svabhAvakAraNA bhAvA iti teSAmabhyupagamaH, tadA svAtmani kriyAvirodho doSaH / nahyavyutpannAnAM teSAM svabhAvaH samasti / utpannAnAMtu svabhAvasaMgatAvapi prAksvabhAvA'bhAve'pyutpatternirvRttatvAd nasvabhAvastatra kAraNaM bhavet |athvaa kAraNamantareNa bhAvA bhavanti svaparakAraNanimittajanmanirapekSatayA sarvahetunirAzaMsasvabhAvA bhAvA iti zabdArthaH / tarhi pratyakSavirodho dossH| tathA hi- adhyakSAnupalambhAbhyAmanvayavyatirekato bIjAdikaM tatkAraNatvena nishcitmev| yasya hi yasmin satyeva bhAvaH, yasya ca vikArAdyasya vikAraH, tattasya kaarnntvmucyte| ucchUnAdiviziSTAvasthAprAptaM ca bIjaM kaNTakAditaikSNAderanvayavyatirekavadadhyakSAnupalambhAbhyAM kAraNatayA nizcitamiti na svabhAvaikAntavAdo'pi jyAyAn // 2 // sarvasya vastunastathA tathA niyatarUpeNa bhavanAd niyatireva kAraNamiti kecit / taduktaM-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " asadetat, zAstropadezavaiyarthyaprasakteH, tadupadezamantareNApyartheSu niyatikRtabuddherniyatyaiva Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 285 bhAvAt / dRSTAdRSTaphalazAstrapratipAditazubhAzubhakriyAphalaniyamAbhAvazca syAt / iti kevalaniyativAdo'pi na zreyAn // 3 // janmAntaropAttamiSTAniSTaphaladaM karma sarvajagavaicitryakAraNamiti karmavAdinaH / tathA cAhuH-"yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravarttate ||1||"asdett , kulAlAderghaTAdikAraNatvenAdhyakSataH pratIyamAnasya parihAreNAparAdRSTakAraNaprakalpanayA'navasthAprasaGgataH kvacidapi kAraNapratiniyamAnupapatteH / na ca svatantraM karma jagavaicitryakAraNamupapadyate, tasya karbadhInatvAt / na caikasvabhAvAt tato jagadvaicitryamupapattimat, kAraNavaicitryamantareNa kAryavaicitryAyogAt / anekasvabhAvatve ca karmaNo nAmamAtranibandhanaiva vipratipattiH, puruSa-kAla-svabhAvAderapi jagadvaicitryakAraNatvenArthato'bhyupagamAt / iti kamaikAntavAdo'pi na vicArasahaH // 4 // __ anye tu varNayanti-puruSa evaikaH sakalalokasthitisargapralayahetuH pralaye'pyaluptajJAnAtizayaH / tathA coktaM "UrNanAbha ivAMzUnAM, candrakAnta ivAmbhasAM / prarohANAmivaplakSaH, sa hetuH sarvajanmanAm // 1 // " iti ||etdpi na ghaTate, yataH prekSApUrvakAriNAM pravRttiH prayojanavattayA vyAptA, ataH kiM prayojanamuddizyAyaM jagatkaraNe pravarttate ? nezvarAdipreraNAt, asvAtantryaprasakteH; na parAnugrahArtham, anukampayA duHkhitasattvanivarttanAnupapatteH / na tatkarmaprakSayArthaM, duHkhitasattvanirmANe pravRttestatkarmaNo'pi tatkRtatvena tatprakSayArthaM tannirmANapravRttAvaprekSApUrvakAritApatteH / iti naitadvAdo'pi viduSAM manomodAvahaH // 5 // ato na kAlAdyekAntAH pramANataH sambhavantIti tadvAdo mithyAvAda iti / ta evAnyo'nyasavyapekSA nityAyekAntavyapohenaikAnekasvabhAvakAryanirvartanapaTavaH pramANaviSayatayA paramArthasanta iti tadvAdaH samyagvAda iti sthitam // 164 // A pramANe buddhi aneka kAraNovALI kevI rIte thaI evI AzaMkA karIne badhAMya kAryo kALa vagere aneka kAraNothI utpanna thAya che ema batAvatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- kALa, svabhAva, niyati, pUrvakarma ane puruSArtha A badhAMya kAraNo ekalA mithyAtvane svIkAre che, tethI ja paraspara nahi choDavAnI vRttivALA banIne bhegA thayelAM te badhAMya kAraNo samyakatvane svIkAre che. TIkArtha- ahIM tAtparyArtha A pramANe che- kALa vagerene ekalA (eka eka svataMtra) kAryanA kAraNa mAnavA e mithyAtva (FkhoTuM) che ane anya kAraNonI sAthe sAmagrIghaTakanA rUpamAM sahakArI kAraNa mAnavA e samyakatva (=sAcuM) che. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 upadezapada : bhAga-1 kiALavAda - temAM kALa ja ekAMte jagatanuM kAraNa che, ema kALavAdIo kahe che. te A pramANe- ThaMDI, garamI, varSAda, vanaspati ane puruSa vagere sarva jagatanI utpatti-sthiti-vinAzamAM tathA sUryagrahaNa, caMdragrahaNa, grahayuti, grahayuddha, sUryodaya, sUryAsta, gamana ane Agamana vageremAM kALa kAraNa che. kALa vinA kAraNa tarIke abhimata anya (svabhAva vagere) bhAvonI vidyamAnatAmAM paNa A badhAno abhAva thAya, arthAt e badhAM kAraNo hAjara hoya to paNa kALa vinA kArya na karI zake. kahyuM che ke- (1) "kALa utpanna thayelA padArthono pAka kare che. pAka eTale utpanna thayelA padArthamAM vidyamAna paryAyonuM poSaNa. ahIM Azaya e che ke utpanna thayelI vastunuM je saMvardhana thAya che te kALathI ja thAya che. (2) kALa utpanna thayelI vastuono saMhAra kare che. saMhAra eTale vastumAM vidyamAna paryAyonA virodhI paryAyone utpanna karavA. virodhI paryAyonI utpattithI vastunA pUrva paryAyonI nivRtti thAya che. pUrva paryAyonI nivRttine ja vastuno saMhAra kahevAmAM Ave che. (3) anya kAraNo suta hoya = vyApAra rahita hoya tyAre kALa ja kAryonA saMbaMdhamAM jAgrata rahe che, arthAt kAryane utpanna karavA mATe vyApAra sahita rahe che. AthI sRSTi, sthiti ane pralayanA kAraNabhUta kALanuM atikramaNa duSkara che, arthAt kALa sRSTi AdinuM kAraNa che e niyamano apalApa karI zakAya tema nathI." A barobara nathI. kAraNa ke kALa vidyamAna hovA chatAM kyAreka varSada vagere kArya jovAmAM AvatuM nathI. pUrvapakSa- kALa vidyamAna hovA chatAM varSAda Adino abhAva kALavizeSathI ja karAyelo che. uttarapakSa- kALa nitya eka svarUpa hovAthI kALano vizeSa nathI. athavA jo kALano vizeSa hoya to kALanA be svabhAva thayA. eka utpanna karavAno svabhAva ane bIjo utpanna na karavAno svabhAva. AthI tenA nityatvanuM ullaMghana thayuM. kemake vastunA svabhAvabhedathI vastuno bheda siddha thAya che. pUrvapakSa- varSAda AdinI vizeSatA vAyumaMDala AdithI karAyelI che. uttarapakSa tamArA mate kAryanuM vAyumaMDala vagere paNa kAraNa nathI. pUvapakSa- vAyumaMDala AdinuM kAraNa kALa ja che. uttarapakSa- itaretarAzraya doSano prasaMga Ave. te A pramANe-kAlabheda hoya to varSAdinA bhedanuM kAraNa evA grahamaMDalAdino bheda thAya, ane tenA (grahamaMDalAdinA) bhedathI kAlabheda thAya, ema itaretarAzraya doSa spaSTa che. 1. ahIM "vAyumaMDala' zabdanA sthAne "grahamaMDala' zabda hovo joie. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 : 287 - have jo varSAda Adino bheda anya kAraNathI svIkAravAmAM Ave to "kALa ja eka kAraNa che" evI pratijJAmAM virodha thAya. koIka kAraNathI kALano bheda svIkAravAmAM kALanuM anityapaNuM thAya ema pUrve kahyuM che. (jo A doSanuM nivAraNa karavA) utpatti-sthiti-nAzamAM bIjo kALa kAraNa che ema mAnavAmAM Ave to temAM paNa prazna thAya ke e bIjA kALanuM koNa kAraNa? e bIjA kALanuM kAraNa trIjo kALa kAraNa che ema kaho to e trIjA kALanuM koNa kAraNa ? ema anavasthA thavAthI varSAda vagere kAryanI utpatti na thAya. vaLI ekanuM kAraNapaNuM yuktiyukta nathI. kemake krama ane yaugapadya e bethI teno virodha che. (te A pramANe- kALa kramathI ke yugapa ( ekI sAthe) ema be rIte kArya kare. temAM kramathI kArya na ghaTe. krama dazakrama ane kALakrama ema be prakArano che. temAM eka sthaLe eka kArya karIne bIjA sthaLe bIjuM kArya karavuM tene dezakrama kahevAmAM Ave che. kALa jyAre eka sthAnamAM eka kArya ane bIjA sthAnamAM bIjuM kArya kare tyAre pUrvanA (=pahelAnA) sthAnamAM pUrvakArya karavAnuM ja sAmarthya hoya, uttara(=pachInA) kAryane karavAnuM sAmarthya na hoya. jo uttara kArya karavAnuM sAmarthya hoya to pUrvanA sthAnamAM ja tenI paNa utpattino prasaMga Ave. pUrva ane uttara sthAnano bheda hovAthI kALanA nityatvanI kSati thAya. kALakramathI paNa kAryana ghaTe. ekavAra kArya karIne pharI kAlAMtare kArya karavuM tene kALakrama kahevAmAM Ave che. AmAM kALano bheda hovAthI kALanA nityatvanI kSati thAya. yugapaekIsAthe paNa kArya karavAnuM na ghaTe. kAlAMtare thanArAM saghaLAM kAryone eka ja kSaNamAM karI devA te ekI sAthe kArya karyuM kahevAya. koI paNa kAryakramathI thatuM dekhAya che, ekI sAthe thatuM dekhAtuM nathI. AthI A pakSamAM pratyakSa virodha che. vaLI jo kALa ekI sAthe kArya kare to eka ja samayamAM badhAM kAryone karI lIdhAM hovAthI bIjI vagere kSaNamAM kazuM karavAnuM na rahe. AmAM paNa pratyakSa virodha che.) svabhAvavAda bIjAo to svAbhAvathI ja padArtho utpanna thAya che ema kahe che. ahIM jo "padArtho svabhAvathI utpanna thAya che." ema temane svIkArya hoya to svabhAvamAM kriyAvirodha doSa thAya. te A pramANe- utpanna nahIM thayelA padArthomAM svabhAva nathI. utpanna thayelA padArthomAM svabhAva ghaTato hovA chatAM utpattinI pahelAM svabhAvanA abhAvamAM paNa utpatti thaI hovAthI temAM ( padArthanI utpattimAM) svabhAva kAraNa na bane. have bIjo vikalpa-kAraNa vinA ja padArtho utpanna thAya che. ethI padArtho sva-paranA kAraNa ane nimittanI utpattimAM apekSA rAkhatA nathI. AthI padArtho sarva hatuonI AzaMsAnA abhAva rUpa svabhAvavALA che evo svabhAva zabdano artha che to pratyakSa virodha rUpa doSa thAya. te A pramANe-pratyakSathI ane abhAvathI anvaya ane vyatirekathI bIja vagere kAryanA kAraNa tarIke nizcita ja che. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 upadezapada : bhAga-1 (ahIM adhyakSAnupatnabbaTkhyAmanvaya-vyatire to e paMktino artha A pramANe che- tatva sarve tat sattva e anvaya che. tamAre tamAre e vyatireka che. kAraNanI sattAmAM kArya thAya che. ema anvayathI pratyakSa dekhAya che. kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva ema vyatirekathI kAryano abhAva che.) jenI vidyamAnatAmAM ja jenI sattA hoya ane jenA vikArathI jeno vikAra hoya te tenuM kAraNa kahevAya che. unnata Adi viziSTa avasthAne pAmeluM bIja kaMTaka AdinI tIkSNatA AdinuM anvaya-vyatirekathI pratyakSa ane abhAvathI kAraNa rUpe nizcita che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- unnata Adi viziSTa avasthAne pAmeluM bIja hoya to kaMTaka AdinI tIkSNatA thAya che ema anvayathI pratyakSa che. unnata Adi viziSTa avasthAne pAmeluM bIja na hoya to kaMTaka AdinI tIkSNatA thatI nathI ema vyatirekathI kaMTaka AdinI tIkSNatAno abhAva hoya che. Ama unnata Adi viziSTa avasthAne pAmeluM bIja kaMTaka AdinI tIkSNatA AdinA kAraNa tarIke nizcita thayeluM che. Ama svabhAva ja badhA padArthonuM kAraNa che evo ekAMtavAda paNa zreSTha nathI. niyativAda badhI vastuo te te pramANe niyatarUpe thatI hovAthI niyati ja badhAM kAryonuM) kAraNa che. ema koIka kahe che. kahyuM che ke- "zubha ke azubha je padArtha prApta karavA yogya che (=prApta thavAnuM hoya che) te padArtha niyati balanA AdhAre mANasone avazya prApta thAya che. je na thavAnuM hoya te jIvo ghaNo prayatna kare to paNa na ja thAya, ane je thavAnuM hoya teno nAza na thAya." A asatya che. kevaLa niyatine ja kAraNa mAnavAthI zAstrano upadeza vyartha bane. kAraNa ke jeNe padArthomAM niyatinI buddhi karI che tene (padArthonI utpatti niyatithI thAya che tevI buddhivALAne) zAstronA upadeza vinA paNa niyatithI ja kAryo thaI jAya. tathA dRSTa-adaSTa phaLane jaNAvanArAM zAstromAM jaNAvela zubha-azubha kriyAnA phaLano niyama paNa na rahe. arthAt amuka zubha-azubha karmathI amuka dRSTa-adRSTa phala prApta thAya che evo je niyama zAstromAM jaNAvyo che te niyama vyartha bane. kAraNake A vAdamAM niyati sivAya bIjuM koI kAraNa nathI. karmavAda jagatanI sarva vicitratAnuM kAraNa anyabhavamAM upArjita karelAM ISTa-aniSTa phalane ApanArAM karyo che ema karmavAdIo mAne che. teo A pramANe kahe che- "bhaMDAramAM dhananI jema pUrvakRta karmonuM phala pahelAthI ja vidyamAna rahe che, ane te phala je je rUpe avasthita rahe che te te rUpe tene sulabha karavA mATe manuSyanI buddhi satata udyata rahe che, ane te te prakAre tene (degphaLane) prApta karavA mATe jANe hAthamAM dIpaka laIne AgaLa AgaLa cAle che." Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 289 A asatya che. kAraNa ke ghaTa vagerenA kuMbhAra vagere kAraNa che ema pratyakSa dekhAya che. pratyakSa kAraNane choDIne apratyakSa kAraNanI kalpanA karavAthI anavasthAno prasaMga Ave, ane ethI kyAMya paNa kAraNano cokkasa niyama na ghaTe=amuka kAryanuM amuka kAraNa che ema cokkasa niyama na rahe. vaLI bIjI vAta. svataMtra (=ekaluM) karma jagatanI vicitratAnA kAraNa tarIke na ghaTI zake. kAraNa ke karma kartAne AdhIna che. ekasvabhAvavALA tenAthI jagatanI vicitratA ghaTI zake nahIM. kAraNa ke kAraNamAM vicitratA vinA kAryamAM vicitratA Ave nahi. have jo karma aneka svabhAvavALuM che ema jo tame mAnatA ho to nAmamAtrathI ja vivAda che. kAraNake (karmane anekasvabhAvavALuM mAnavAthI) paramArthathI puruSa, kALa ane svabhAva vagereno paNa jagatanI vicitratAnA kAraNa tarIke svIkAra thaI jAya che. A pramANe karmarUpa ekAMtavAda paNa tattvanirNaya karavA mATe samartha nathI. . puruSavAda bIjAo to kahe che ke- eka puruSa ja saMpUrNa lokanA sthiti-sarjana-vinAzanuM kAraNa che. pralayamAM ( jagatanA vinAzamAM) paNa puruSanA jJAnAtizayano vinAza thato nathI. kahyuM che ke"jevI rIte karoLiyo tAMtaNAonuM kAraNa che, caMdrakAMta maNi pANInuM kAraNa che, vRkSa (bIja) aMkurAonuM kAraNa che, tevI rIte izvara badhA padArthonI utpattinuM kAraNa che." (Izvara ja jagatanA sarjana-pralaya-sthitinuM kAraNa che. Izvara sivAya bIjuM kazuM kAraNa nathI. kAraNarUpe bIjuM je dekhAya che te paNa izvarane ja AdhIna che.) A paNa ghaTatuM nathI. kAraNake vicArapUrvaka pravRtti karanArAonI pravRtti prayojanavALI hoya che. AthI ahIM prazna thAya ke puruSa kayA prayojanathI vizvanirmANamAM pravarte che ? ahIM jo ema kahevAmAM Ave ke Izvara AdinI preraNAthI puruSa vizvanirmANamAM pravRtti kare che to puruSa parAdhIna thayo. (jyAre tame to tene svatantra mAno cho.). pUrvapakSa- dayAthI anyanA anugraha mATe vizvanirmANamAM pravRtti kare che. uttarapakSa- jo puruSa dayAthI vizvanirmANa karato hoya to duHkhI jIvonuM nirmANa na kare. (tame mAnelo puruSa to duHkhI jIvonuM paNa nirmANa kare che.) AthI dayAthI vizvanirmANa kare che e ghaTI zakatuM nathI. pUrvapakSa- du:khI jIvonAM karmono kSaya thaI jAya e mATe duHkhI jIvonuM nirmANa kare che. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 upadezapada : bhAga-1 uttarapakSa- duHkhI jIvonAM karmo paNa puruSe ja karelAM che. Ano artha e thayo ke pahelAM puruSa jIvo pAse azubha karmo karAve ane pachI te karmonA kSaya mATe jIvone duHkhI banAve. AvuM to vicArarahita puruSo ja kare. AnAthI puruSa vicArarahita ja pravRtti kare che ema siddha thayuM. A pramANe puruSavAda paNa vidvAnanA manane AnaMda pamADanAro nathI. A pramANe kALa vagere ekalA kAraNa tarIke pramANathI siddha thatA nathI. AthI ekalA kALa Adi kAraNa che evo vAda mithyAvAda che. paraspara ekabIjAnI apekSAvALA ane nitya vagere ekAMtavAdane dUra karIne eka-aneka svarUpavALA banIne kArya karavAmAM kuzaLa te kALa vagere pAMca pramANanA viSaya banavAthI paramArthathI satya che. A pramANe kALAdivAda samyaguvAda che e nizcita thayuM. (164). ayaM ca kAlAdikAraNakalApo yatrAvatarati tatsvayameva zAstrakAraH samupadizannAhasavvammi ceva kajje, esa kalAvo buhehiM niddittttho|| jaNagatteNa tao khalu, paribhAveyavvao sammaM // 165 // 'sarvasmin' niravazeSe, caivazabdo'vadhAraNArthaH, tataH sarvasminneva kumbhAmbhoruhaprAsAdAGkarAdau nArakatiryagnarAmarabhavabhAvini ca niHzreyasAbhyudayopatApaharSAdau vA bAhyAdhyAtmikabhedabhinne kArye na punaH kvacideva 'eSa' kAlAdi kalApaH' kAraNasamudAyarUpaH 'budhaiH' sampratipravRttaduHSamAtamasvinIbalalabdhodayakubodhatamaHpUrApohadivAkarAkArazrIsiddhasenadivAkaraprabhRtibhiH pUrvasUribhiH nirdiSTo nirUpito 'janakatvena' janmahetutayA yato varttate, 'tato' janakatvanirdezAta, 'khaluH' avadhAraNe bhinnakramazca, tataH 'paribhAvayitavyakaH' paribhAvanIya eva, na punaH zrutajJAnacintAjJAnagocaratayaiva sthApanIyaH, 'samyag' yathAvat, bhAvanAjJAnAdhigatAnAM bhAvato'dhigatatvasambhavAt // 165 // to A kALAdi kAraNasamUha jyAM avatare che (=jyAM jarUrI bane che) teno jAte ja upadeza karatA zAstrakAra kahe che gAthArtha- budhoe saghaLAMya kAryomAM kALAdisamUhane kAraNa kahyo che. tethI kAlAdisamUha samyaka vicAraNIya ja che. TIkArtha- budhoe= hamaNAM pravartelI duSamArUpa rAtrinA baLathI udaya pAmelA kubodharUpa aMdhakAranA pUrane dUra karavA sUrya samAna zrI siddhasena divAkara vagere pUrvAcAryoe. saghaLAMya- nAraka, tiryaMca, manuSya ane devabhavamAM thanArAM bAhya-AdhyAtmika bhedathI bhinna evA ghaTa, kamaLa, prAsAda ane aMkura vagere ane mokSa, (svargAdi) abhyadaya, saMtApa ane harSa vagere saghaLAMya kAryomAM kALAdisamUha avatare che =upayogI che, nahi ke kyAMka ja. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 291 samyaka yathAvat vicAraNIya ja che= kALAdisamUha mAtra zrutajJAna ane ciMtAjJAnathI ja jANavA yogya nathI, kiMtu bhAvanAjJAnathI jANavA yogya che. kAraNa ke bhAvanAjJAnathI jANeluM ja paramArthanI noj thAya che. (165) atha prasaGgata evaitatkAraNakalApAntargatau subodhatayA labdhaprAdhAnyau "sukRtaM dhanasya bIjaM vyavasAyaH salilamatha dhRtirnItiH / phalamupanIya narANAM tatpAkamupaiti kAlena // 1 // " ityAdivAkyeSu pUrvAcAryairupanyastau daivapuruSakArAvadhikRtya kiJcidAha etto cciya jANijati, visao khalu divvapurisagArANaM / eyaM ca uvari vocchaM, samAsato taMtanItIe // 166 // .. 'ita eva' kAlAdikalApasya kAraNabhAvaprajJAnAdeva jJAyate' nizcIyate vizadavimarzavazAvadAtIbhUtamatibhirviSayo gocaraH, 'khalu' kyAlaGkAre, 'daivapuruSakArayo 'rdaivasya purAkRtasya karmaNaH, puruSakArasya ca jIvavyApArarUpasya-iyadevasya phalamiyacca puruSakArasyetyarthaH / ayaM ca matimadbhiH kathaJcid vijJAyamAno'pi na prAyeNa sukhabodhaH syAditi paribhAvyAha -'etaM' daivapuruSakAraviSayaM, ca punararthe, tata evaM punarupari etacchAstrAgrabhAge 'jamudaggaM theveNa vi kammaM pariNama'-ityAdaniA granthena 'vakSye' bhaNiSyAmi 'samAsataH' saMkSepAt 'tantrayuktyA zAstrasiddhopapattibhirityarthaH, vistarabhaNanasya duSkaratvAd durbodhatvAcca zrotRNAmiti // 166 // have prasaMgathI ja A pAMca kAraNonI aMdara rahelA, sahelAIthI samajI zakAya tevA hovAnA kAraNe pradhAnatAne pAmelA, tathA suvRtti vanasya vInaM ityAdi vAkyomAM pUrvAcAryo vaDe ullekha karAyelA bhAgya ane puruSArthane AzrayIne kaMIka kahe che gAthArtha- AthI ja divya-puruSano viSaya jaNAya che. Ane pharI upara(=AgaLa) zAstrayuktithI saMkSepathI kahIza. TIkArtha- AthI ja= kALAdisamUha dareka kAryamAM kAraNa che evuM prakRSTa jJAna thavAthI ja. hivya-pUrva 438 bha. 1. zruta Adi traNa jJAnanuM vistRta varNana 882 mI gAthAnI TIkAmAM karavAmAM Avaze. 2. manuSyonuM sukRta e dhananuM bIja che, dhIrajapUrvaka nItithI udyama karavo e pANI che. te bIja kALe karIne manuSyonA phaLane najIkamAM lAvIne pAkane pAme che, arthAt kareluM sukRta kALe karIne ucita puruSArthathI phaLe che. (ahIM bhAgya ane ucita udyama e baMnethI phaLanI siddhi thAya che, ema jaNAvyuM che.) Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 64heza56 : (bhAga-1 puruSArtha- jIva vyApAra. viSaya- ATaluM karmanuM phaLa che ane ATaluM puruSArthanuM phaLa che evo viSaya. jaNAya che- spaSTa vicAraNAthI jemanI mati nirmala thayelI che tevA puruSothI nizcita karAya che. (ATaluM karmanuM phaLa che ane ATaluM puruSArthanuM phaLa che ema divya-puruSano viSaya nizcita rAya che.) A viSaya buddhimAna puruSothI koIka rIte jANI zakAto hovA chatAM prAyaH karIne sukhapUrvaka na samajI zakAya evuM vicArIne graMthakAra gAthAnA uttarArdhamAM kahe che- bhAgya-puruSArthanA viSayane 32 (752=) mA zastrAnA mAgaNanA mAgamA "jamudaggaM theveNa vi kammaM "( 350) ityAdi granthanI zAstrasiddha yuktiothI saMkSepathI kahIza. vistArathI kahevAnuM duSkara hovAthI ane vistArathI kathana zrotAone samajavuM kaThIna bane me bhATe saMkSepathI 5. (166) itthaM buddhigranthazravaNopalabdhabuddhirbudho yadvidadhyAt tadAhabuddhijuo Aloyai, dhammaTThANaM uvAhiparisuddhaM / jogattamappaNo cciya, aNubaMdhaM ceva jatteNa // 167 // 'buddhiyutaH' prAkpratipAditautpattikyAdimatiparigato janturAlocayati vimRzati kimityAha-dharmasya sarvapuruSArthaprathamasthAnopanyastasyAta eva sarvasamIhitasiddhayavandhyanibandhanasya zrutacAritrArAdhanArUpasya sthAnaM vizeSo dharmasthAnam, upAdhibhivizeSaNaivyakSetrakAlabhAvalakSaNairutsargApavAdavAdAspadabhAvamupagataiH parizuddhamaprAptadoSam, yathA samprati ete dravyAdayaH kiM sAdhakA bAdhakA vA vartante prastutadharmasthAnasya, yataH paThanti - "utpadyate hi sA'vasthA, dezakAlAmayAn prati / yasyAmakRtyaM kRtyaM syAt, karma kAryaM ca varjayet // 1 // " tathA yogyatvamucitatvamAtmano'pi ca svasyApi na kevalaM dharmasthAnamityapicazabdArthaH, AlocayatItyanuvarttate / yathA kasya dharmasthAnasyAhaM yogyaH, yathoktaM-"kaH kAlaH kAni mitrANi, ko dezaH ko vyayAgamau / kazcAhaM kA ca me zaktiriti cintyaM muhurmuhuH // 1 // " iti / anucitArambhasya niSphalatvena cittaviSAdAdyanekAnarthasArthapradAnapratyalatvAt, 'anubandhaM' caivAnubandhamapi ca tAdAtvikakAryasiddhAvapyuttarottaraphalarUpaM yatnena mahatA AdareNa AlocayatIti / yataH-"saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena |atirbhskRtaanaaN karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 1 // " iti // 167 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 23 A pramANe buddhinuM varNana karanArA granthanA zravaNathI jeNe buddhine prApta karI che evo puruSa je kare tene kahe che gAthArtha- buddhiyukta jIva vizeSatAothI parizuddha dharmasthAnane, potAnI paNa yogyatAne ane anubaMdhane paNa ghaNA AdarathI vicAre che. TIkArtha- buddhiyukta- pUrve jaNAvelI autpAtikI Adi buddhithI yukta. vizeSatAothI parizuddha= utsarga-apavAda rUpa tattvanA sthAnanI sattAne pAmelA dravyakSetra-kAla-bhAva rUpa vizeSatAothI nirdoSa. ahIM bhAvArtha A pramANe che- hamaNAM dravya-kSetra-kAla-bhAva A dharmasthAnanA bAdhaka che ke sAdhaka che ? hamaNAM utsargamArga A dharmasthAnano bAdhaka che ke sAdhaka che ? apavAdamArga A dharmasthAnano bAdhaka che ke sAdhaka che ? utsarga mArge cAlI zakAya tevA dravyAdi che ke apavAdamArge cAlI zakAya tevA dravyAdi che? ItyAdi rIte nirdoSa dharmasthAnane vicAre. kAraNa ke vidvAno A pramANe kahe che- "deza, kALa ane rogane AzrayIne te avasthA(=paristhiti) utpanna thAya che ke jemAM akartavya paNa karavA yogya thAya, ane karavA yogya kAryano tyAga kare." dharmasthAna- sarvapuruSArthomAM prathama sthAne mUkelA, ethI ja sarvasiddhionuM avaMdhya kAraNa evA zruta-cAritranI ArAdhanA rUpa dharmanuM sthAna, arthAt dharmasthAna eTale zruta-cAritranI ArAdhanA rUpa dharma vizeSa. potAnI paNa yogyatAne= kevaLa dharmasthAnane ja vicAre ema nahi, kiMtu potAnI paNa yogyatAne vicAre. jemakehuM kayA dharmasthAnane yogya chuM? A viSe kahyuM che ke- "kALa kayo che? mitro kayA che ? deza kayo che ? vyaya(kharca) keTalo che? lAbha keTalo che? huM koNa chuM? mArI zakti keTalI che ? e pramANe vAraMvAra vicAravuM joie" kAraNa ke anucita AraMbha niSphala thavAnA kAraNe cittamAM viSAda Adi aneka anarthasamUhane ApavAmAM samartha che. anubaMdhane paNa= tatkAla pUratuM kArya siddha thavAM chatAM uttarottara phala rUpa anubaMdhane paNa vicAre. kAraNake -"guNayukta ke guNarahita kAryasamUhane karatA evA paMDite prayatna pUrvaka kAryanA pariNAmanuM avadhAraNa karavuM joIe. anyathA ati utAvaLathI karelAM kAryonuM zalyasamAna phaLa kAryanI siddhi thAya tyAM sudhI hRdayane bALe che." (bhartuhari nItizataka-96) (167) bujjhati ya jahAvisayaM, sammaM savvaMti etthudAharaNaM / vedajjhayaNaparicchAbaDugadugaM chAgaghAtammi // 168 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 upahezapa : bhAga-1 ___'budhyate' nirNayati / caH samuccaye / tato na kevalamAlocayati, budhyate ca 'yathAviSayaM' boddhamiSTavastvaMzarUpaviSayAnatikrameNa 'samyak' saMzayaviparyAsabodhadoSaparihArAd aidamparyazuddhaM sarvaM dharmArthAdivastu / iti vaakyprismaaptau| atra samyag yathAviSayabodhe tadviparyaye codAharaNaM jJAtaM 'vedAdhyayanaparIkSAbaTukadvikaM' vedAdhyayane upasthite upAdhyAyena parIkSAyAM ko'nayormanirUpitArthasya yathAvad boddhA taditaro vetirUpAyAM mImAMsAyAM prakrAntAyAM samAdiSTaM baTukadvikaM parvatakanAradalakSaNam kvetyAha'chAgaghAte' pazuvadhe // 168 // gAthArtha- ane badhAno yathAviSaya samyaka nirNaya kare che. ahIM vedAdhyayana vakhate parIkSAmAM 5zuqdhama pe chorAmonu ( vidyArthImonu) dRSTAMta cha. TIrtha-mane = 18. viyA cha ama nala, tu ni[ya 73 che. yAno = dharma, artha vagere 55 vastuno. yathAviSaya =vastunA je aMzano nirNaya karavAnuM ISTa hoya te aMzarUpa viSayane oLaMgyA vinA. samyak = saMzaya ane viparIta bodharUpa doSano tyAga karIne audaMparyathI zuddha. ahIM = yathAviSaya nirNaya karavAmAM ane yathAviSayathI viparIta nirNaya karavAmAM. ahIM bhAvArtha A pramANe che- vedanuM adhyayana cAlI rahyuM hatuM tyAre upAdhyAyane vicAra Avyo ke parvataka ane nArada e bemAMthI koNa mArA prarUpelA arthane barAbara samajyo che ane koNa samajyo nathI evo vicAra Avyo. tethI teno nirNaya karavA te bene pazuvadha karavAnuM kahIne parIkSA 2N. (168) etadeva bhAvayannAhaveyarahassaparicchA, jogacchAga tti tattha haMtavyo / jattha Na pAsati koI, guruANA ettha jatitavvaM // 169 // egaNamappasAriyadese vAvAdito payatteNa / anneNa u paDiseho, guruvayaNatyo tti neva hato // 170 // atha gAthAkSarArtha:-'veyarahassaparicchA' iti vedarahasyAdhyayane prastute jAtAzaGkenopAdhyAyena parIkSA dvayozchAtrayoH kartumArabdhA / 'jogacchAgatti' tti yogena yuktyA na tu satyarUpa eva chAgazchagalaka upasthApitaH / iti pUraNe / tatra hantavyo yatra na pazyati Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 295 ko'pi / 'gurvAjJA' adhyApakopadezarUpA varttate / tato'tra gurvAjJAyAM yatitavyamalaGghanIyatvAt tasyA iti paribhAvitaM dvAbhyAmapi // 169 // _ 'ekena' parvatakena 'prasaraNaM' prasarpaNaM janasya prasAraH sa yatrAsti sa prasArikaH tatpratiSedhAd aprasArikaH, sa cAsau dezazca bhUbhAgastatra anyalokAsaJcAre rathyAmukhAdAvityarthaH, vyApAditaH prayatnena gADhAdareNa mahatyA niSkRpavRttyetyarthaH / 'anyena' tu nAradena punaH 'pratiSedho' nivAraNaM vadhasya guruvacanArtho varttate, sarvAdarzanena vadhasyAsambhAvanIyatvAt, ityasmAd heto.va na sarvathA hataH prastutazchAga iti // 170 // AnI ja bhAvanA karatA kahe che gAthArtha- veda rahasya, parIkSA, yukti, jyAM koI na dekhe tyAM bakaro haNavo A guru AjJA pALavI. (169). gAthArtha- eke nirjana pradezamAM bhAvathI mAryo, bIjAe gurunA vacananA paramArthane jANI na haNyo. (170). kSIra kadaMbaka gurunuM daSTAMta TIkArtha- cedI nAmanA dezamAM jagatamAM jenA guNo vistAra pAmyA che, puruSArthono ArAdhaka varga jemAM vase che, jANe mUrtimAna jayazrI na hoya ! evI zuktimati nAme nagarI che. varSAkALamAM kadaMba puSpa jema vikasita thAya tema ghaNA zrutarUpI parimalathI vistRta thaI che kIrti jenI evA kSIrakadaMba nAmanA brAhmaNa adhyApaka te nagarImAM rahetA hatA ane parvataka nAme tene putra hato. brAhmaNa putra parvataka, bIjo nArada ane trIjo rAjAno putra vasu ema traNa jaNA tenA ziSyapaNAne pAmyA hatA. arthAt tenI pAse bhaNatA hatA. teo Arya vedone bhaNe che, koipaNa viSayamAM rAgI thatA nathI. tenI pAse koika divase sAdhu saMghATaka bhikSA mATe Avyo ane tenA ghare te traNeyane veda bhaNatA joine eka jJAnI munie bIjA munine udezIne kahyuM ke A ziSyomAMthI je rAjaputra che te rAjA thaze ane bIjA bemAMthI eka narake jaze ane bIjo devalokamAM jaze. gharanI aMdara rahetA upAdhyAye te sarva sAMbhaLyuM pachI te durgAnathI ciMtAtura thayo. vasu rAjA thaze ema jANyuM. ahIM ciMtAthI zuM? bIjA bemAMthI koNa durgati gAmI thaze? athavA koNa sadgati gAmI thaze ? parIkSA karavAnuM nakkI karyuM. apAtramAM vidyAnA dAnathI mane tapa ane tIrthasnAna AdinuM asAdhya pApa na lAgo. adhyApake ghAsa kacaro vagere padArthone lAkhanA rasathI coMTADIne taiyAra karela bakarAne vada AThamanI rAtrie parvataka nAmanA putrane ApIne kahyuM A bakaro maMtrothI taMbhita karAyo che tethI Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 upadezapada : bhAga-1 upADIne jyAM bIjo koI na jue tyAM laI jaIne tAre haNavo. A pramANe parIkSA karavAthI vedanA arthane sAMbhaLavAnI konI yogyatA che te nakkI thaI zake pachI te pramANe A gurunuM vacana alaMghanIya che ema mAnatA teNe bakarAne lIdho ane nirjana zerInA nAke jaIne jeTalAmAM haNyo teTalAmAM parvataka lAkSArasathI sarvIge lepAyo. Ane (lAkSArasane) lohI mAnIne snAna karyuM. vastra sahita sarovare jaIne pitAne nivedana karyuM jaNAvyuM). pitAe tene puchyuM. teM Ane kevI rIte haNyo ? kAraNa ke sarvatra saMcaratA bhaga devo ane AkAzamAM rahelA tArAo Ane jue che. tuM ja pote Ane joto kevI rIte bole che ke koI vaDe nahIM jovAto A mArA vaDe haNAyo. aho ! tArI mahAmUDhatA kevI che? (16) tyAra pachI vada caudaza AvI eTale nAradane kahyuM ke he bhadraka! tAre paNa A rIte ja haNavo. gurunA vacana upara bahumAna dharAvato te jaMgala devakuLAdimAM je je sthAnomAM jAya che te te sthaLomAM vanaspati-devo Adine jue che. A pramANe teNe vicAryuM ke koinA vaDe na dekhAya evuM koI sthAna nathI. tethI kharekhara A avadhya che evI gurunI AjJA che. AvIne teNe potAnI sarva pariNati gurune jaNAvI. tenI zrutane ucita prajJAthI saMtoSa pAmyA ane teNe kahyuM: bolelA arthane pazuo paNa samaje che, preraNA na karAyA hoya to paNa ghoDA ane hAthIo bhAra vahana kare che. paMDita jana nahIM kahevAyelA arthane jANe che, kAraNa ke buddhio paranA iMgita uparathI jJAnanA kAryane karanArI che. A pramANe kahIne pachI kahyuM ke tAre A rahasya koIne na kahevuM, kAraNa ke mUDha jIvo kahelA paNa tattvapadanI zraddhA karatA nathI. A pramANe te gurue ativizeSathI jANyuM ane putrane bhaNAvavAno niSedha karyo. bIjo nArada ucita prajJAvALo hovAthI veda bhaNavA anujJA apAyo. gAthA akSarArtha- vedanA rahasyane bhaNAvavAmAM zaMkA utpanna thayela adhyApake baMne chAtronI parIkSA levAnuM nakkI karyuM. te parIkSA temaNe yuktithI karI eTale ke tene eka bakarAnuM putaLuM ApI kahyuM ke jyAM koIpaNa na jue tyAM tAre haNavo, AvI adhyApakanI upadezarUpa guru AjJA che. tethI guru AjJA allaMghanIya hovAthI tAre tene pAra pADavI joIe. ema baMne ziSyone jaNAvyuM. (169) lokonI avarajavara jyAM thatI hoya te prasara ane avara javara na thatI hoya tyAM aprasara ane Avo je pradeza hoya tyAM zerInA nAkuM vagere upara jaI parvatake bhAvathI (nirdayatAthI) bakarAne mAryo. sarvane apratyakSa vadhano asaMbhava hovAthI gurunA vacanano artha vadhano niSedha sUcave che ema bIjA nArade jANyuM. A hetuthI teNe sarvathA bakarAne na haNyo. (170) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 297 yathAviSayamavagame ca sarvakAryANAM yatkaroti tadAhaADhavati sammameso, tahA jahA lAghavaM na pAveti / pAveti ya gurugattaM, rohiNivaNieNa diTuMto // 171 // 'Arabhate' upakramate 'samyag' nipuNopAyalAbhena sarvamapi kAryam 'eSa' prastutabuddhimAn mAnavaH / 'tathA' zakunAdibuddhipUrvakaM 'yathA lAghavaM' prArabdhAniSpAdanena parAbhavarUpaM na naiva 'prApnoti' labhate / paThyate ca -"ke vA na syuH paribhavapadaM niSphalArambhayatnAH ?" iti| tarhi kiMprApnotItyAha -prApnoti ca 'gurukatvaM' sarvalokagarimANam / atrodAharaNamAha-'rohiNIvaNijA' rohiNyabhidhAnasnuSopalakSitatvena vANijakena dRSTAnto vAcyaH, rohiNIvaNigeva dRSTAnta ityarthaH // 171 // viSayano yathArtha bodha thaye chate buddhimAna sarva kAryone je rIte kare che tene kahe che buddhimAna kAryano evI rIte AraMbha kare che jethI laghutAne na pAme paNa gurutAne pAme A vize rohiNI vaNikastrInuM dRSTAMta che. (171) A prastuta buddhimAna mAnava sarvapaNa kAryano samyagu AraMbha kare che. samyag eTale kriyAnuM phaLa avazya prApta thAya tevuM. tathA zukanAdi buddhipUrvaka AraMbha kare jethI kArya apUrNa na rahe ane parAbhava na thAya. kahevAyuM che ke- niSphaLa AraMbhamAM prayata karatA kayA evA jIvo che je paribhavane na pAme ? to pachI teo zuM prApta kare che ? teo sarvalokamAM gauravane pAme che. ahIM udAharaNane kahe che- rohiNI nAmanI putravadhUnA upalakSaNathI vaNikanuM dRSTAMta jANavuM. (171) dRSTAntameva bhAvayatirAyagihe dhaNaseTThI, dhaNapAlAi sutA su cattAri / ujjhiya bhogavatI rakkhiyA ya taha rohiNI vahugA // 172 // vayapariNAme ciMtA, gihaM samappemi tAsi pAricchA / bhoyaNasayaNaNimaMtaNa, bhutte tabbaMdhupaccakkhaM // 173 // patteyaM appiNaNaM, pAlijaha maggiyA ya dejjAha / iya bhaNiumAyareNaM, paMcaNhaM sAlikaNayANaM // 174 // paDhamAe ujjhiyA te, bIyAe cholliyatti tatiyAe / baddhakaraMDIrakkhaNa, carimAe rohiyA vihiNA // 175 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 upadezapada : bhAga-1 kAleNaM bahueNaM, bhoyaNapuvvaM taheva jAyaNayA / paDhamA saraNavilakkhA, taha bitiyA tatiya appiNaNaM // 176 // carimAe kocigAo, khettAo tumha vayaNapAlaNayA / sA evaM ciya iharA, sattiviNAsA Na sammaM ti // 177 // tabbaMdhUNabhihANaM, tubbhe kallANasAhagA metti / kiM juttamettha majjhaM, te Ahu tumaM muNesi tti // 178 // tatto ya kajjavujjhaNa-koTTaNa-bhaMDAra-gihasamappaNayA / jAhAsaMkhamimINaM, niyakajaM sAhuvAo ya // 179 // atha gAthAkSarArthaH-rAjagRhe nagare dhanadatto zreSThI samabhUt / tasya ca subhadrAbhAryAkukSyudbhavA dhanapAlAdayo dhanapAla-dhanadeva-dhanagopa-dhanarakSitAH sutA susUnavazcatvAraH samajAyanta / 'ujjhiya' tti ujjhikA, bhogavatI, rakSikA, ca tathA rohiNI 'vahugA' iti vadhUTyaH samapadyanta // 172 // "vayapariNAme ciMtA, gihaM samappemi tAsi pAricchA / bhoyaNasayaNanimaMtaNa, bhutte tabbaMdhupaccakkhaM" // 173 // 2 // vayaHpariNAme sthavirabhAvalakSaNe dhanasya cintA vimarzarUpA samudapadyata, yathA- gRhaM samarpayAmi AsAM vadhUnAM madhye kasyAH ? iti / tatastAsAM parIkSA prArabdhA / kathamityAha- bhojanAya svajanAnAM upalakSaNatvAd vadhUsambandhinAM ca nimantraNA AkAraNarUpA bhojanasvajananimantraNA kRtA / tato bhukte svajanaloke sati tadbandhusamakSaM vadhUbandhupratyakSam // 173 // kimityAha-pratyekamekaikasyA ityarthaH, 'appiNaNaM'ti' arpaNaM sa cakAra paJcAnAM zAlikaNAnAm ityuttareNa yogaH / kathamityAha-'pAlayadhvaM' yUyaM mArgitAzca satyo dadadhvamiti / iti bhaNitvA 'AdareNa' yatnena svahastasamarpaNarUpeNa 'paJcAnAM' paJcasaGkhyAnAM 'zAlikaNAnAM' zAlibIjarUpANAm // 174 // tatra ca prathamayA vadhvA ujjhitAste zAlikaNAH, dvitIyayA 'cholliya'tti nistuSIkRtA upalakSaNatvAd bhakSitAzca te, iti pUraNArthaH / tRtIyayA baddhakaraMDIrakkhaNa' tti baddhAnAM zucivastreNa karaNDyAM nijAlaGkArasambandhinyAM kSiptvA rakSaNamArabdham / caramayA' rohiNyA 'rohitAH' prativarSa vapanamAnItA vidhinA karSakalokaprasiddheneti // 175 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 upadezapada : bhAga-1 ___ 'kAlena bahukena' paJcavarSakalakSaNena gatena satA bhojanapUrvaM' tathaiva samarpaNakAla iva sarvasvabandhulokapratyakSaM yAJcA kRtA zAlikaNAnAm / tatra ca 'prathamA' ujjhikA vadhUH smaraNavilakSA prAkkAlArpitAnAM tadaiva smaraNena vilakSA tadavasthasamarpaNIyAbhAvAt kiMkarttavyatAmUDhA saMjAtA / tatheti prAgvat, smaraNavilakSaiva dvitIyA' bhogavatI smbhuut| 'tRtIyayA' rakSikayA samarpaNaM ratnakaraNDAd AkRSya zAlikaNAnAM kRtam // 176 // __ 'caramayA' rohiNyabhidhAnayA ca vadhvA kuJcikAH zAlikoSThAgArasambandhinyaH kSiptAH dhanazreSThicalanakamalayugalAnte / bhaNitaM ca tayA yuSmadvacanapAlanA mayA karttavyA, sA "evaM ciya' tti evameva kRtA bhavati, prativarSa vapanena vRddhiM nayanAt / itarathA zaktivinAzAt prarohasAmarthyakSayAna na samyak tava vacanapAlanA kRtA bhavatIti // 177 // 'tabandhUnAM' vadhUsvajanAnAmabhidhAnaM bhaNanaM kRtaM dhanena, yathA-yUyaM kalyANasAdhakA me mama ityasmAd hetoH, kiM yuktamatraivaMvidhe vadhUsamAcAre mama kartum ? tataste vadhUsvajanAH 'Ahutti AhuruktavantaH yathA tvaM muNasi yad atrocitamiti // 178 // tatazca kajjavojjhana-jaTTana-bhANDAgAra-gRhasamarpaNA yathAsaGkhyamAsAM vadhUnAM nijakAryaM zreSThinA kRtam / tatra kajavojjhanaM gRhakacavarazodhanam / zeSaM sugamam / sAdhuvAdazca janazrAghArUpaH sarvatra vijRmbhitaH zreSThina iti // 179 // dRSTAMtane 44 cha gAthA- rAjagRha nagarI, dhanazreSThI, dhanapAlAdi cAra putro teonI anukrame ujhikA, bhogavatI, 2kSiA tathA roDie yA2 patnImo cha. (172.) gAthArtha- dhanapAla vRddha thayA tyAre ciMtA thaI ke huM gharano kArabhAra kone soMpuM? bhojana mATe nimaMtraNa karAyela svajanonA bhojana pachI teonA bhAIonI samakSa parIkSA karAI. (173) gAthArtha- pAMca cokhAnA dANAo pratyekane ApIne AdarathI kahyuM ke A pAMca dANAnuM tamAre rakSaNa karavuM, huM jyAre mAguM tyAre mane pAchA ApavA. (174) gAthArtha- pahelIe pheMkI dIdhA, bIjIe masaLI nAkhyA, trIjIe karaMDiyAmAM bAMdhI rakSaNa ithu, chedIme vipithI 12vyA. (175) gAthArtha ghaNA kALa pachI bhojanapUrvaka te ja dANAnI yAcanA karI, pahelI smaraNathI vilakSa thaI tathA bIjI paNa tevI ja thaI. trIjIe pAchA ApyA. (176) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 upadezapada : bhAga-1 gAthArtha- nAnI putravadhue cAvIono jhUDo Apyo, tamArA vacananA pAlanathI A siddha thayuM che anyathA dANAonI zaktinA vinAzathI sArI rIte sAcavI na zakAya. (177) gAthArtha- pachI dhanapAle tenA svajanone kahyuM ke tame mArA kalyANa sAdhako cho. mAre ahIM zuM karavA yogya che ? teo kahe che je karavA yogya che tene tame jANo cho. (178) gAthArtha- ane tyAra pachI zreSThIe ujjaina-jaTTana-bhaMDAra ane gRha samarpaNa kramathI cAre putravadhUone kArya soMpyuM ane sAdhuvAda thayo. (179) rohiNI putravadhUnuM dRSTAMta rAjagRha nAmanuM nagara che temAM potAnA vibhavathI kuberanA vibhavano tiraskAra karanAra arthAt ghaNo dhanavAna evo dhana nAme prasiddha vaNika che. lajjALuM, kulInatA, zIla vagere ghaNA guNo rUpI AbhUSaNothI ane doSonA kSayathI atyaMta zreSTha vibhuSAne pAmelI evI bhadrA nAme strI che. tenI sAthe manorama viSayo bhogavatA tene kramathI dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa ane dhanarakSita cAra putro thayA. jeo pitA-mAtAdi pramukha vaDIla janonA vinayamAM tatpara hatA. loka vaDe pUrve cAreya putravadhUonA nAmo paDAyela hovA chatAM paNa AcaraNanA vazathI teonA navA nAmo guNa pramANe sthApana karAyA. temAM prathama ujhika, bIjI bhogavatI, trIjI rakSikA ane cothI rohiNI nAmathI prasiddha thaI. potAnA kula ane zIla mujaba vartana karavAmAM pradhAna evI te cAreyanA divaso pasAra thAya che. vRddhAvasthAne pAmelA dhanazeTha kuTuMbanI ciMtAvALA thayA. vicAre che ke huM maraNa pAmI anya sthAnamAM gaye chate cAreya putravadhUmAMthI kaI putravadhU gharano kArabhAra saMbhALavA samartha thaze ? tethI potAnA baMdhuvarganI samakSa AonI parIkSA karavI yogya che. kAraNa ke gRhasthonA nahIM vyavasthA karAyelA kuTuMbo zobhatA nathI. udaMDavastrathI zobhita bhojana maMDapa banAvyo. putravadhUonA ane potAnA mitra svajana vargane teDAvIne bhojana mATe nimaMtraNa karyuM. bhAta-bhAtanA bhojananA dAnapUrvaka ati moTA AdarathI teone bhojana karAvyuM chate, sukhAsana upara besADIne sarabharA karyo chate, kalama kamodanA pAMca pAMca dANA putravadhUone potAnA haste arpaNa kare che ane kahe che ke huM pAchA mAguM tyAre tamAre mane jaladIthI te pAchA ApavA. cAreya putravadhUoe aMjali joDIne mastaka namAvIne dANAno svIkAra karyo. bAMdhava-svajano potAnA sthAne gayA tyAre moTI putravadhU pheMkI de che. zuM mAre ghare A dANAno toTo che ? jyAre AnI mAgaNI karavAmAM Avaze tyAre koipaNa sthAnamAMthI lAvIne jaladIthI pitAne arpaNa karI daIza. bIjI photarA kADhIne khAI gaI. trIjIe pitAe ApyA che ema manamAM ghaNAM gauravane dhAraNa karatI ujjavaLa vastramAM bAMdhIne potAnI AbhUSaNanI peTImAM sthApana karyA ane dararoja tenI trikALa sArI rIte Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 301 saMbhALa le che. cothIe potAnA pitAnA gharethI baMdhuvargane bolAvIne kahyuM ke dara varSa AnI vRddhi thAya tema karavuM. comAsuM zarU thayuM tyAre baMdhuvarga joDe vAvaNI karAvI, sArA jaLathI bharelA kyArAmAM vadhavA lAgyA. badhAne paNa ukheDIne pharI paNa ropaNI karAvI. zaradaRtu AvI tyAre temAMthI eka pUrNa prasthaka pramANa kamoda niSpana thaI. bIjA varase eka ADhaka pramANa kamoda thaI, trIjA varase eka khArI pramANa thaI. cothA varase kuMbha pramANa kamoda thaI ane pAMcamA varase seMkaDo kuMbha pramANa kamoda thaI. pAMca varSa pUrNa thayA tyAre zeThe pUrvanI jema ja bhojanapUrvaka badhA bhegA thayelA teonA baMdhuvarganI samakSa putravadhUone bolAvIne kahyuM. meM pAMcavarSa pUrve je svahastathI pAMca kamodanA dANA ApyA hatA te mane pAchA Apo. moTI putravadhU smaraNa na karI zakavAthI jhaMkhavANI thaI. koThAramAMthI dANA laI AvIne te jeTalAmAM tene Ape che teTalAmAM potAnA soMgada ApIne puchyuM ke A te ja dANA che ke bIjA che ? he tAta ! A te ja dANA nathI. zeThe puchyuM te dANA kyAM gayA? tyAre ja bahAra pheMkI dIdhA hatA tema kahyuM. bIjI pAse paNa te ja rIte dANAnI mAgaNI karI. tyAre te bolI ke huM khAI gaI hatI, A bIjA che. trIjI ratanA karaMDiyAmAMthI kADhIne Ape che. eTalAmAM te cothI putravadhU pAse dANAnI mAgaNI karI tyAre te kahe che- he tAta ! te dANA A prakAre ati vRddhi bhAvane pAmyA che. teNe dhanazeThanI AgaLa koThAronI cAvIno jhUDo mukyo. A dANAo mArA pitAne ghare aneka vakhAromAM bharelA che. vavAye chate A dANAo rakSaNa karAyelA thAya che. tenI zaktino kSaya thavAthI niSphaLa thaye chate koI kAmamAM AvatA nathI tethI ghaNA gADA vagere vAhana sivAya ahIM lAvI zakAya tema nathI tethI gADAo mokalI ahIM maMgAvo. pachI putravadhUonA AcaraNane jANIne dhane potAnA gharanA judA judA prakAranA kAryomAM putravadhUono viniyoga karyo, arthAt te te kAryanI vaheMcaNI karI. teonA svajana ane baMdhuvarga AgaLa ja teonI saMmatithI prathama putravadhUne rAkha, chANa Adi kacaro 1. vAvaNI- khetaramAM DAMgaranA dANA vAvavA te vAvaNI kahevAya. dANA UgI gayA pachI dara (nAnA choDa) thAya tyAre tene te jagyAmAMthI ukheDI pharI bIjI jagyAe vAvavA te ropaNI kahevAya. ropaNI karavAthI DAMgara ghaNI ane sArI nipaje che. 2. rohiNIno DAMgara vavarAvavAno hetu dhana zeThe rohiNIne DAMgaranA dANA sAcavavA ApyA tyAre rohiNI tene khetaramAM vavarAvIne navI DAMgara utpanna karAve che. lagAtAra pAMca varSa sudhI tema karAve che jethI DAMgara je sthitimAM hoya te sthitimAM sacavAI rahe che. arthAt pharI UgavAnI sthitimAM rahe che. traNa varasa sudhI vAvavAmAM na Ave to DAMgaranI sacitta yoni nAza pAmI jAya che. jethI pharI vAvavAmAM kAma AvatI nathI temaja tenI poSaNa zaktimAM ghaNI hAnI thAya che. Ama DAMgarane vavarAvavAmAM rohiNInA be prayojana che. (1) DAMgaranI UgavAnI zakti jaLavAI rahe tema ja poSaNa zaktimAM hAni na thAya ane (2) daravarSe DAMgaramAM vadhAro thato rahe. Ama rohiNI paramArthane jANanArI hovAthI sarvamAM mAnya thaI. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 upadezapada : bhAga-1 kADhavAnuM kAma soMpyuM. bIjIne rasoI temaja khAMDavA, daLavAnuM kArya sopyuM. trIjIne gharavakharInuM rakSaNa karavAnuM kArya soMpyuM. cothIne pUchavA yogya sarva paNa kAryomAM gharanuM nAyakapaNuM suprata karyuM. alaMghanIya rIte sarva kAryonI vyavasthA karAI te dhananA buddhino prabhAva che. teNe putravadhUonA svabhAvane jANIne anurUpa kAryamAM joDI tathA zaradaRtunA caMdramaMDala jevI ujvaLa vizALa kIrti je pRthvItaLa upara uchaLI te paNa dhanavaNikanI buddhinuM phaLa che. (36) have jJAtAdharmakathA nAmanA chaThA aMgamAM sudharmA svAmIe bIjo paNa upanaya kahyo che te A pramANe che. tene tame sAMbhaLo. jemake- dhanazreSThInA sthAne guru che, svajana varganA sthAne zramaNa saMgha che. putravadhUonA sthAne bhavya jIvo che. DAMgaranA dANAnA sthAne vrato che. jema ukjhikA nAmanI putravadhU DAMgaranA dANAne pheMkIne Adara karatI nathI tema koI jIva kukarmanA vazathI sakala samIhitanI saMsiddhi karanAra, bhavaduHkhamAMthI tAranAra evA vratone choDIne maraNAdi ApadAone pAme che. bIjo sAdhu paNa bIjI putravadhUnI jema vastra-bhojana pAna Adi meLavIne ane teno bhogavaTo karIne paralokamAM lAkho duHkhonI khANane pAme che. tenAthI ja je trIjo che te mahAvratone jIvitanI jema rakSA karIne sarva gaurava sthAnone pAme che. tenAthI cotho sAdhu rohiNI putravadhUnI jema paMcamahAvratonI vRddhi kare che ane saMghapradhAna athavA gaNadhara bane che. (43) vyavahAra sUtramAM A udAharaNa viSe AnAthI anya upanaya dekhAya che. jemake koI gune cAra ziSyo hatA. teo paryAya ane jJAnathI AcAryapadanI yogyatA dharAvatA hatA. pachI AcArya vicAravA lAgyA ke huM AmAMthI kone gaNa suprata karuM ? tethI pUrve huM teonI parIkSA karuM ke kone kevI rIte siddhi thAya che ane te jANavA mATe ucita parivArathI yukta vihAra karAvIne bIjA dezamAM mokalyA ane teo kSamAdiguNo mATe upakAraka arthAt saMyama jIvanane upakAraka evA dezomAM gayA. teomAM je sarvathI moTo, mAyAvI ane karkazabhASI, ekAMte anupakArI ziSya hato teNe parivArane evo nirveda (uga) karyo ke jethI sarva parivAra jaladIthI tene tyAganAro thayo. bIjo ziSya paNa sukhazIliyo hovAthI potAnA zarIranI zuzruSA karAve che paNa ziSyavargane koi paNa kriyA karAvato nathI. trIjo ziSya sAraNA-vAraNA Adi kAryathI haMmezA ughukta pramatabhAvamAM paDatA parivAranuM rakSaNa kare che. je cotho ziSya che teNe sakala pRthvImaMDaLa upara yazane phelAvyo jinazAsanarUpI vRkSa mATe amRtanA megha samAna thayo ane duSkara zramaNyamAM nirata thayo. potAnA guNothI jANe devaloka avataryuM hoya tema potAnuM vihAra bhUmitaLa ghaNA saMtoSanA poSane pAmyuM. dezag, kAlajJa ane paracittajJa thayo. lokone pratibodha karI kALathI ghaNA parivAravALo thayo. badhA gurunI pAse pahoMcyA. gurue teonA sarva vRttAMtane jANyuM. pachI potAnA gacchane bhego karI tene gacchano adhikAra soMpyo. gacchamAM je kAMI sacitta ke acitta Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 303 paraThavavA yogya vastuo hoya tene paraThavavAnuM kArya pahelAne sopyuM. bhakta, pAna ke upakaraNa je kaMI gacchane prAyogya hoya tene upArjana karavAnuM kArya satata nahIM kaMTALatA evA bIjAne soMpyuM. navA dIkSita glAna-zaikSaka Adi sAdhuonI rakSA, dakSA ane vicakSaNatAnA yogo trIjA ziSyane soMpavAmAM AvyA. ghaNA snehaparAyaNa manavALA gurue potAno sarva gaNa teono je kaniSTha gurubhrAtA hato tene soMpyo. A pramANe yathAyogya niyojanathI gaccha parama ArAdhanAne pAmyo. te sUri tathA gaccha sarva guNanA bhAjana thayA. (59) gAthA akSarArtha- rAjagRha nAmanA nagaramAM dhanadatta nAmano zreSThI thayo ane tene subhadrA nAmanI strInI kukSimAM utpanna thayelA dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa ane dhanarakSita nAmanA cAra putro thayA. ukjhikA, bhogavatI, rakSikA ane rohiNI ema kramathI cAruputravadhUo thaI. (172) zeTha vRddha thaye chate A putravadhUomAMthI kone gharano kArabhAra soMpuM evI ciMtA thaI. teonI parIkSA karI. kevI rIte ? bhojana mATe svajanone ane upalakSaNathI putravadhUonA saMbaMdhione nimaMtraNA karI ane svajanavarge bhojana karI lIdhuM tyAre teonA dareka bhAIonI samakSa cAreya putravadhUone pAMca pAMca dANA DAMgaranA ApyA ane kahyuM ke AnuM tamAre rakSaNa karavuM ane huM pAchA mAguM tyAre ApavA. A pramANe AdarathI kahIne potAnA hAthe pAMca pAMca DAMgaranA dANA ApyA. (173-174) temAM pahelI putravadhUe dANA pheMkI dIdhA. bIjI masaLIne khAI gaI. trIjIe uttama vastramAM bAMdhIne potAnI alaMkAranI peTImAM mUkIne sAcavI rAkhyA. cothI rohiNIe kheDUtavargamAM prasiddha vidhithI prativarSa jamInamAM vavarAvyA. (175) pAMca varSano dIrghakALa pasAra thayA pachI pUrve arpaNa karavA vakhatanI jema bhojana samAraMbha yojIne sarva baMdhuvarganI samakSa DAMgaranA dANAnI pharI mAgaNI karI. temAM pahelI putravadhU "pUrve sasarAe mane dANA arpaNa karela che." evuM smaraNa tyAre ja thavAthI kSobha pAmI. ane pUrvanI avasthAmAM dANA pAchA ApavAno saMbhava nahIM hovAthI zuM karavuM ? ema vimAsaNamAM paDI. te ja pramANe bIjI bhogavatI smaraNa saMkSobha pAmI. ane trIjIe ratnanA karaMDiyAmAMthI lAvIne pharI pAchA AvyA. (176). cothI rohiNI nAmanI putravadhUe DAMgaranA koThAronI cAvIo dhanazreSThInA be pagarUpI kamaLa pAse arpaNa karI ane kahyuM ke meM tamArA vacananuM pAlana karyuM che. ane te vacananuM pAlana A pramANe che- prativarSa khetaramAM tenI vAvaNI karAvIne vRddhi karI che. jo tema karavAmAM na Avata to te dANAo nAza pAmata. kemake temAM pharI UgavAnI zaktino kSaya thAta ane tema thaye chate tamArA vacananI samyak pAlanA na thAta. (177). Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 upadezapada : bhAga-1 pachI dhanazeThe putravadhUonA svajanone kahyuM tame mArA kalyANasAdhaka cho AthI ahIM putravadhUonA AvA prakAranA AcaraNamAM mAre zuM karavA yogya che? pachI te vadhUsvajanoe kahyuM: tamane je ahIM ucita jaNAya te karo. (178) pachI zreSThIe ujjana-jaTTana-bhAMDAgAra ane gRhasamarpaNa svarUpa potAnuM kArya kramathI cAreya putravadhUone soMpyuM. temAM ujhana kArya eTale gharamAMthI kacaro vALI jhUDIne sApha karavo. jaTTana eTale rasoigharanuM sarvakArya. bhAMDAgAra eTale gharanI mAla milakatanuM rakSaNa ane gRha samarpaNa eTale AkhA gharano kArabhAra. lokamAM sarvatra zeThanI prazaMsA thaI. (179) ___ anubandhapradhAnAni zubhaprayojanAni svaM svarUpaM labhanta iti manasi samAdhAya 'aNubaMdhaM ceva jatteNaM' iti gAthAvayavaM vizeSeNa bhAvayannAha aNubaMdhaM ca nirUvai, pagiTThaphalasAhagaM imo ceva / etthaMpi vaNiyapucchiyajoisiyadugaM udAharaNaM // 180 // 'anubaMdha' cetyAdi |anubndhN cAnugamanamapi ca 'nirUpayati' gaveSate, na kevalaM samyag aarbhte|kiidRshmityaah-'prkRssttphlsaadhkN', AnuSaGgikaphalatyAgena labdhumiSTasantimaphalaniSpAdakaM palAlAdiparityAgena kRSau dhAnyAptisamAnam, ayameva buddhimAn janaH, pradhAnaphalasyaiva phalatvAt / yathoktaM-"phalaM pradhAnamevAhurnAnuSaGgikamityapi / palAlAdiparityAgAt kRSau dhAnyAptivabudhAH // 1 // " iti ||atraapynubndhniruupnne vaNikpRSTajyotiSikadvikaM' vaNigbhyAMdvAbhyAM pRSTaM tathAvidhavyavahArArambhakAle yajyotiSikadvayaM tadaivajJayugaM tadudAharaNaM dRSTAntaH / na kevalaM samyagArambhe dhanavaNiguktarUpa iti // 180 // anubaMdhanI pradhAnatAvALA zubha kAryo potAnA svarUpane pAme che ema manamAM sthApIne gAthAnA anubaMdha veva kare (gAthA 168) e avayavane vizeSathI vicAratA graMthakAra kahe che gAthArtha- buddhimAna loka prakRSTa phaLasAdhaka anubaMdhane paNa zodhe che. ahIM paNa be vaNikothI pUchAyelA be jyotiSIonuM dRSTAMta che. TIkArtha-prakaSTa phaLasAdhaka- AnuSaMgika phaLane gauNa karIne meLavavAne icchelA sarvAntima phalane siddha karanAra. jevI rIte khetImAM parALa vagerene gauNa karIne dhAnyanI prApti sarvAntima(=mukhya) phaLa che tema. kheDUta parALa vagerene meLavavA khetI karato nathI, kiMtu dhAnyane meLavavA khetI kare che. kAraNa ke pradhAna phaLa ja phaLa che. kahyuM che ke- "budha jano khetImAM parALa vagerene gauNa karIne dhAnyanI prApti mukhya phaLa che, ema pradhAna phaLane ja phaLa kahe che, AnuSaMgika phaLane paNa phaLa kahetA nathI." 1. potAnA svarUpane pAme che suMdara phaLa ApanArAM bane che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 upadezapada : bhAga-1 anubaMdhane paNamAtra samyak AraMbha ja kare che ema nahi, kiMtu anubaMdhane paNa zodhe che, arthAt A AraMbhano anubaMdha kevo thaze te paNa vicAre che. ahIM paNa- anubaMdhanI zodha karavAmAM paNa. kevaLa samyagU AraMbhamAM ja jenuM svarUpa pUrve (17ra vagere gAthAomAM) kaheluM che te dhanavaNikanuM dRSTAMta che ema nahi, kiMtu anubaMdhanI zodha karavAmAM paNa tevA prakArano vyavahAra (=vepAra) karavAnA prAraMbhamAM be vaNikothI puchAyelA be jyotiSIonuM dRSTAMta che. (180). etadevAhakarakaTTalAbhapucchA, jotisiyadugammi duNhavaNiyANa / vihipaDisehA lAho, vattA kovo u iyarassa // 181 // 'karo' rAjadeyo bhAgaH zulkamityarthaH sa 'kRttaH' chinnaH pRthak kRto yasmAt tad bhavati karakRtaM, kareNa kRttaM 'kRtI veSTane' iti vacanAd veSTitamuparuddhamavazyadeyatvAt tasya, tacca vyavahAraprayuktaM dhanadhAnyAdi tasmAllAbho'pUrvadhanAgamaH, tasya pRcchA pravRttA, kvacid nagare 'jyotiSikadvike' dvayorkotiSikayoH samIpa ityarthaH / dvayorvaNijorAvayorasmin dezAntaravyavahAre nirUpyamANe kiM lAbhaH samasti navA iti pRcchA ekaikasya jyotiSikasyaikaikena kRtetyarthaH / tatra jyotiSikAbhyAM dvAbhyAM pRthak vidhipratiSedhau kRtau lAbhasya, ekenaikasya lAbho'nyasya cAnyena pratiSedho bhaNita ityarthaH / preSitaM caikena dezAntare malayaviSayAdau nijabhANDam / saMvRttazca bhUyAn lAbhaH / samAgatA ca tatra laabhvaartaa| tataH 'kopastu' asaMtoSaH punaritarasyAprahitabhANDasya babhUva jyotiSikaM prati 282 A detane ja kahe che gAthArtha-TIkArtha- eka vaNike eka jyotiSIne pUchyuM: dezAMtaramAM jaine dhana-dhAnyAdino vepAra karavAmAM amane bene lAbha thaze ke nahi ? jyotiSIe kahyuMH lAbha thaze. bIjA vaNike bIjA jyotiSIne e ja pramANe puchyuM. bIjA jyotiSIe lAbha nahi thAya ema kahyuM. eke potAnuM kariyANuM malayadeza vageremAM mokalyuM tene ghaNo lAbha thayo. bIjA vaNike sAMbhaLyuM ke tene ghaNo lAbha thayo che. tethI kariyANuM paradeza na mokalanAra bIjA vaNikane jyotiSI pratye roSaasaMtoSa thayo. (181) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 6paheza56 : bhAga-1 tataHmA rUsa Natthi etthaM, AgamaNaM satthaghAyanAso tti / tuTThaniveyaNamamhe, savvatthaNubaMdhasAra tti // 182 // mA ruusetyaadi| jyotiSikaH prAha (grantha 5000) mA ruSya mAM prati, yato 'nAsti' na vidyate'tra nagare AgamanaM karakRttasya / kuta iti cedutyate-'satthaghAtanAsatti' iti| sArthasya pathi samAgacchatazcaurairghAtena karakRttasya nAzo bhaviSyatIti hetoH / tataH kAlena tathaiva saMvRtte sati 'tuTuniveyaNaM' tti tuSTasya nijabhANDopaghAtAbhAvena vaNijo nivedanaM kRtaM jyotiSikeNa, yathA vayamanubandhasArA vartAmaha iti, amunA prakAreNa niranubandhakAryasya tattvato'kAryatvAt // 182 // gAthArtha-TIkArtha- tethI jyotiSIe tene kahyuM tuM mArA upara roSa na kara. kAraNa ke tenA dhana-dhAnyanuM nagaramAM Agamana nahi thAya. rastAmAM AvatA sArthane coro mAraze ane dhana-dhAnya lUMTI leze.) AthI dhana-dhAnyano nAza thaze. samaya jatAM te pramANe ja thayuM. potAnA kariyANAno nAza na thavAthI khuza thayelA vaNikane jyotiSIe kahyuM. ame anubaMdhanI pradhAnatAvALA chIe, arthAt ame anubaMdhane pradhAna mAnIe chIe. kAraNa ke A rIte anubaMdhathI 2lita artha 52bhArthanI kArya che. (182) itthaM prasaGgAd buddhiguNAMstajjJAtAni cAbhidhAya sAmprataM 'buddhijuo Aloyai' ityAdigAthoktamarthaM vizeSato bhAvayitumicchuravagatavipakSo'nvayaH sugamo bhavatIti tadvipakSamevAzritya tAvadAha dhammaTThANamahiMsA, sAro esotti ujjamati etto / savvapariccAeNaM, ego iha loganItIe // 183 // 'dharmasthAnaM' dharmasya durgatipravRttajantuvAranivAraNakaraNapravaNasya jIvapariNativizeSarUpasya sthAnaM vizeSo 'hiMsA' sarvajIvadayA varttate / tataH 'sAraH' paramArthaH sarvadharmasthAnamadhye 'eSo'hiMsArUpo dharmaH / ityasmAt kAraNAd 'udyacchati' protsAhamavalambate'syAmeva / kathamityAha-'ito''hiMsAyAH sakAzAt 'sarvaparityAgena' sarvasya gurukulavAsatadvinayakaraNazAstrAbhyAsAdeH zeSadharmasthAnasyAhiMsAyA eva svarUpaparijJAnAbhyugamaparipAlanopAyabhUtasya parityAgena parihAreNa, 'ekaH' kazcana prAsukapuSpaphalazaivAlAdibhoktA nirvijanAraNyavAsI bAlatapasvI agItArtho vA lokottarayatiH / ihAparadhArmikajanamadhye 'lokanItyA' "zrUyatAM dharmasarvasvaM, zrutvA caivAvadhAryatAm / AtmanaH pratikUlAni, pareSAM na smaacret||1||" evaMrUpalaukikazAstrAnusAreNa // 183 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 307 A pramANe prasaMgathI buddhiguNone ane tenAM dRSTAMtone kahIne have buddhinugo mAtnoyaDu (gA. 167) ityAdi gAthAmAM kahela arthane vizeSathI vicAravAnI icchAvALA graMthakAra viruddha pakSane jANyA pachI anvaye sahelAIthI jANI zakAya, AthI anvayanA viruddha pakSane AzrayIne kahe che- gAthArtha- ahiMsA dharmasthAna che. tethI ahiMsA sAra che. tethI ahIM koIka ahiMsA sivAya badhuM choDIne ahiMsAmAM ja laukikanItithI udyama kare che. TIkArtha- ahiMsAH sarvajIvonI dayA. dharmasthAna- durgati tarapha pravRtta thayelA jIvasamUhane rokavAmAM tatpara evo jIvapariNAma vizeSa dharma che. dharmanuM sthAna te dharmasthAna, arthAt dharmasthAna eTale dharmavizeSa. ahiMsA dharmavizeSa che, eTale ke dharmanA aneka prakAro che temAM ahiMsA vizeSa (sarvathI caDhiyAto) dharma che. e dharma jIvano pariNAmavizeSa rUpa che, ane jIvone durgatithI bacAve che. tethI ahiMsA sAra che- ahiMsA vizeSa dharma hovAthI sarva dharmasthAnomAM A ahiMsA rUpa dharma sAra che-pAramArthika dharma che. ahIM- gItArtha jaina sAdhu sivAya anya dhArmika lokamAM. koIka- acitta puSpa, phaLa ane zevALa AdinuM bhojana karanAra ane nirjana jaMgalamAM rahenAra bAlatapasvI athavA agItArtha lokottara sAdhu. badhuM choDIne- ahiMsAnA ja svarUpanuM viziSTa jJAna, ahiMsAno svIkAra ane ahiMsAnuM pAlana e traNanA upAyabhUta evA gurukulavAsa, guruno vinaya ane zAstrAbhyAsa vagere anya dharmasthAnane choDIne. lokanItithI- "dharmanA sArane sAMbhaLo, sAMbhaLIne avazya tenuM avadhAraNa karo. potAne je pratikULa hoya tene bIjAo pratye na Acaro e dharmano sAra che." (cANakyanIti 1/7) AvA prakAranA laukika zAstranA anusAre. udyama kare che- prakRSTa utsAhane avalaMbe che, arthAt ahiMsAnA pAlanamAM atizaya utsAha rAkhe che. 1. kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva e viruddha paNa che. jemake jyAM agni na hoya tyAM dhUmADo na ja hoya. Ane vyatireka paNa kahevAmAM Ave che. 2. anvaya eTale jyAM kArya hoya tyAM kAraNa hoya ema sAhacaryano saMbaMdha. jemake jyAM dhUmADo hoya tyAM agni hoya ja. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u08 upadezapada : bhAga-1 ahIM saMkSepamAM sAra e che ke- ajJAnI jIvo ahiMsA e ja sArabhUta dharma che ema samajIne garukulavAsa vagere sarvane tyAga karIne kevaLa ahiMsAmAM ja utsAha rAkhe che. paNa ajJAnatAnA kAraNe ahiMsAnuM phaLa meLavI zakatA nathI. (183). athaitadevAnvayata Ahaanno u kA ahiMsA, Agamao so gurUu vihiNA u / eyammi kuNati jattaM, louttaraNItito matimaM // 184 // 'anyastu' prAguktadhArmikavilakSaNaH punaH dhArmika eva 'mImAMsate' iti gamyate / kathamityAha-'kA' kIdRzI hetutaH, svarUpato'nubandhatazca 'ahiMsA' nikhilakuzalalokAbhinandanIyA varttate / na cAsAvanyathA yathAvadavagantuM zakyate, kintvAgamataH / AgamAdAptavacanarUpAt / yathoktaM-"paralokavidhau zAstrAt, prAyo nAnyadapekSate / Asannabhavyo matimAn, zraddhAdhanasamanvitaH ||1||updeshN vinA'pyarthakAmau prati ptturjnH| dharmastu na vinA zAstrAditi tatrAdaro hitaH ||2||paapmyaussdhNshaastrN, zAstraM punnynibndhnm| cakSuH sarvatragaMzAstra, zAstraM sarvArthasAdhakam // 3 // " tathA "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" iti hiMsAhe toH svarUpasya ca nirdezaH / "yadasti duHkhaM trailokye, vyAdhitazcAdhitastathA / taddhiMsAviSavRkSasya, procyate sakalaM phalam // 1 // etadvailakSaNyena cAhiMsAyA yojanA kAryA / 'so gurUu' iti sa AgamaH sUtrArthobhayarUpaH sarvahitAhitapravRttinivRttihetuH 'gurUu' iti gurubhyaH sakAzAllabhyate / gurulakSaNaM cedaM, yathA"gurugRhItazAstrArthaH, parAM niHsnggtaaNgtH|maartnnddmnnddlsmo, bhvyaambhojvikaashne||1|| guNAnAM pAlanaM caiva, tathA vRddhizca jAyate |ysmaatsdaiv sa gururbhvkaantaarnaaykH||2||" ata evAnyatrocyate-"gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAkSiNA bhAvyam ||1||sNsaarsmudbhuutkssaaydossN, lilaGghiSante guruNA vinA ye| vibhImanakrAdigaNaM dhruvaMte, vArdhiM titIrSanti vinA taraNDam ||2||"iti||kthmityaah'vidhinaa tu'vidhinaiva kAlavinayabahumAnAdinA, avidhilabdhasya zrutasya pratyutApAyaphalatvenAlabdhakalpatvAt / apAyAzcAmI-"ummAyaM ca labhejA, rogAyaMkaM va pAuNe dIhaM / titthayarabhAsiyAo dhmmaaovaavibhNsejjaa"||1||"iti|tt etasmin vidhinA gurubhyo labhyamAne Agame kurute yatnamAdaraM zuzrUSAzravaNagrahaNAdirUpaM lokottaranItyA lokAd gatikAnugatikarUpalokaheripravRttAt kRtIrthikAdibhedabhinnAduttarA uparivartinI nItiAya1 ka. vai bhiim-| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 309 stasyAH, sarvavidvacanAnusAreNetyarthaH / 'matimAn' prakRtabuddhidhano jnH| evaM cAsya mahAtmanastucchIbhUtabhavabhramaNarogasya suprayuktamivauSadhaM asAvAgamaH sarvAGgaM pariNamate / mucyate cAsau taistairbhavavikArairiti // 184 // have A ja viSayane anvayathI kahe che- gAthArtha- anya matimAna ahiMsA kevI che te AgamathI samajI zakAya che, Agama gurunI pAsethI maLe che ema vicAre che. AthI te lokottara nItithI vidhipUrvaka ja AgamamAM yatna kare che. anya- pUrve kahela dhArmikathI judo dhArmika. matimAna- prastuta buddhi e ja jenuM dhana che tevA loko ahiMsA kevI che- sakaLa kuzala lokane prazaMsanIya ahiMsA hetuthI, svarUpathI ane anubaMdhathI kevI che. AgamathI samajI zakAya che- Agama eTale Aptavacana. ahiMsA Agama sivAya bIjI rIte samajI zakAya tema nathI, kiMtu AgamathI ja samajI zakAya che. (yogabiMdumAM kahyuM che ke-) "alpasaMsArI, mArgAnusArI, zraddhArUpI dhanathI yukta jIva paralokanA phaLavALAM kAryo karavAmAM moTA bhAge zAstra sivAya bIjA lokarUDhi Adi koInuM AlaMbana leto nathI. (221) artha ane kAmamAM to upadeza vinA paNa loko hoMziyAra hoya che. dharma mATe to zAstra sivAya bIjo koI AdhAra nathI, mATe zAstramAM Adara karavo e ja hitakara che. (222) zAstra pAparUpI roganuM auSadha che. zAstra pavitra kAryonuM nimitta che. zAstra sUkSmabAdara vagere sarva vastumAM janArI (=sarva vastuone jonArI) AMkha che. zAstra sarva kAryonI siddhinuM kAraNa che. (225)" tathA hiMsAnA hetuno ane svarUpano nirdeza A pramANe che- pramAdanA yogathI thato prANano viyoga e hiMsA che. hiMsAnI A vyAkhyAmAM pramAda(=ayatanA) e hetu hiMsA che ane prANano viyoga e svarUpa hiMsA che. (hiMsAnuM phala A pramANe che-) "traNa jagatamAM je kaMI duHkha che, loka je vyAdhivALo ane mAnasika duHkhavALo che, te saghaLuM hiMsArUpa vRkSanuM phaLa kahevAya che." AnAthI viparIta rIte ahiMsAnI yojanA karavI. te A pramANe- apramAda(yatanA) hetu ahiMsA che. prANanA viyogano abhAva svarUpa ahiMsA che. paraMparAe mokSasukhanI prApti e anubaMdha ahiMsA che. traNa jagatamAM je kaMI sukha che, loka je nirogI ane mAnasika zAMtivALo che te saghaLuM ahiMsA rUpa vRkSanuM phaLa che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 upadezapada : bhAga-1 Agama gurunI pAsethI meLavI zakAya che- Agama sarvaprakAranA hitamAM pravRttinuM ane sarvaprakAranA atithI nivRttinuM kAraNa che. sUtrarUpa, artharUpa ane ubhayarUpa Agama gurunI pAsethI meLavI zakAya che. gurunuM lakSaNa A pramANe che- "bhavyajIvo rUpa kamaLone vikasita karavA mATe sUryamaMDala samAna, atizaya niHspRhatAne pAmelA, ane jemaNe zAstrArthone (gurunI pAsethI) grahaNa karyA che te guru che. jenAthI guNonuM pAlana ane guNonI vRddhi thAya te guru bhavarUpa jaMgalane oLaMgavA mATe nAyaka che." AthI ja bIje kahevAya che ke - "zAstranuM adhyayana gurune AdhIna banIne ja thaI zake che. mATe mokSAbhilASI ziSya AjJA pAlana AdithI gurunI upAsanAmAM tatpara banavuM joIe." (pra. 2. 69) jeo saMsAramAM thayelA kaSAyadoSane guru vinA oLaMgI javAnI icchA rAkhe che teo magaramaccha vagere bhayaMkara prANIsamUhavALA samudrane nAva vinA taravAnI IcchA rAkhe che. lokottara nItithI- gatAnugatika rUpa lokaherithI pravRtta thayelo evo kutIrthika Adi bhedothI vividha bheTavALo je loka, te lokathI upara rahenArI nItithI, arthAt sarvajJa vacananA anusAre. vidhipUrvaka ja- kAla, vinaya, bahumAna Adi vidhithI ja. kAraNake avidhithI meLaveluM zruta UlaTuM anartharUpa phalavALuM hovAthI nahi meLavelA tulya che. anartho A che- "asvAdhyAyanA kALamAM svAdhyAya karanAra sAdhu cittavibhramane pAme, athavA roga-AtaMkane pAme, athavA tIrthakara bhASita dharmathI bhraSTa thAya = mithyASTi thAya athavA cAritrathI patana pAme." (A. ni. gA. 1414) yatna- 'suzruSA-zravaNa-grahaNAdhirUpa Adara kare che. A pramANe jeno bhavabhramaNa rUpa roga alpa thai gayo che tevA A mahAtmAne A Agama sArI rIte yojelA auSadhanI jema sarvaaMgomAM pariName che ane e te te bhavavikArothI mUkAya che. (18) Aha-kimityasAvatyantamAgame yatnaM karoti, na punarahiMsAyAmevetyAzaGkayAhajaM ANAe caraNaM, AhAkammAdiNAyato siddhaM / tA eyammi payatto, vineo mokkhaheutti // 185 // 1. zuzruSA-sAMbhaLavAnI icchA. zravaNa-sAMbhaLavuM. grahaNa-zAstranA arthane samajavo. Adi zabdathI dhAraNa vagere samajavuM. te A pramANe- zuzruSA zrava vaiva praha thAra tathA Uhopoho'rthavijJAnaM tattvajJAnaM ca dhIguNAH // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 upadezapada : bhAga-1 yadyasmAdAjJAyAH sakAzAccaraNaM cAritraM dezataH sarvato vA jIvAnAM sampadyate, na punaranyathA / anyatrApyuktam-"vacanArAdhanayA khalu, dharmastadbAdhayA tvadharma iti / idamatra dharmaguhyaM, sarvasvaM caitadevAsya ||1||asmin hRdayasthe sati, hRdayasthastattvato munIndra iti / hRdayasthite ca tasminniyamAt sarvArthasaMsiddhiH // 2 // " etaccAdhAkarmAdijJAtataH siddham / ihAdhAkarma-"saccittaM jamacittaM, sAhUNaTThAe kIraI jNc||accittmev paccai, AhAkammaM tayaM biMti // 1 // " ityAdisUtroktalakSaNamannapAnAdi, AdizabdAt prAsukaiSaNIyasyAsyaiva grahaH, tatastadetad jJAtamudAharaNam / tataH siddhaM piNDaniryuktau pratiSThitam / tathA hi-kvacit sanniveze kenacid mugdhabuddhinA dAnazraddhAlunA jainazAsanAnugatena kvacit samaye sarvasayabhaktamupakalpitam / vitIrNaM ca pAtrapUrapUrvakaM tadgrAhakasAdhvAbhAsAnAm / zrutazcAyaM dAnavyatikaro'tyaudAryasUcakaH sannihitagrAmavAsinA liGgamAtropajIvinA kenacit sAdhvAbhAsena / prAptazcAsAvanyasmin dine taMtra / pRSTazca tena zrAvakeNAgamanaprayojanam / bhaNitaM ca tena, bhavadaudAryamantareNa nAnyat kiJcit / taddine cajAmAtRkAdiH subahuH prAghurNakalokastadgRhe samAgataH / upaskRtazca sUpaudanapakvAnnAdistannimittamAhAraH / saMvibhAgitazca tena pAtrapUramasau bhuktavAMzceti // tathA kvacinnagare kazcit kSapako munirvihitamAsadivasopavAsaH pAraNakadine tatrAneSaNAM sambhAvayan ajJAtoJchavAJchayA sannihitagrAme jagAma / tatra caikayA kuTumbinyA yathAbhadrikayA'tyantasAdhudAnazraddhAnayA'tibhUrikSIrAnamupaskRtyAdareNa dIyamAnaM saJjAtazaGko nUnaM na grahISyati etaditi tadgrahaNasyAnanyopAyatAM pazyantyA zikSitAni DimbharUpANi yathA-kSapakabhikSobhikSArthamAgatasya samakSamidaM kSIrAnaM mayA pariveSyamANamarucisArairvacanairanAdeyatAmAnIya pratiSedhanIyam / tathA vihitaM ca taiH |ksspkennaapi dattadravyAditIvropayogena sarvopadhA zuddhiriti kRtvA sarvavidvacanArAdhanApradhAnena pratigRhItam / tad bhoktumArabdhasya ca "bAyAlIsesaNasaMkaDammi gahaNammi jIva! nahu chalio / iNDiM jaha na chalijasi, bhuMjaMto rAgadosehiM // 1 // " ityAdizubhabhAvanAbhAvataH kSapakazreNiprAptau kevalajJAnamajanIti / evaM prathamasya sarvajJAjJopayogAbhAvena zuddhamapi piNDamupAdadAnasya kliSTakarmabandhaH / dvitIyasya tu vihitanipuNopayogasya tadazuddhopAdAne'pi kevalajJAnaphalo nirjarAlAbhaH saMvRtta iti |at evoktaM samaye "AhAkammapariNao, phAsuyabhoIvi baMdhao bhaNio |suddhNgvesmaanno, AhAkamme'vi so suddho||1||"tttsmaadetsminnaagme prayatnaH Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 upadezapada : bhAga-1 zuzrUSAzravaNagrahaNAdiH sarvasya mumukSorvijJeyo mokSaheturiti, etatprayatnamantareNa mokssaabhaavaat| tathA ca paThanti "malinasya yathA'tyantaM, jalaM vastrasya zodhanam |antHkrnnrtnsy, tathA zAstraM vidurbudhAH ||1||shaastre bhaktirjagadvandyairmuktidUtI paroditA / 3naiveyamato cAvyA, taprAsannamAvata: ra aa i285 A jIva ahiMsAmAM atyaMta Adara na karatAM, AgamamAM atyaMta Adara kare che tenuM zuM kAraNa che? evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha- kAraNake AjJAmAM cAritra raheluM che. A AdhAkarma Adi dRSTAMtathI siddha che. tethI AgamamAM karelA prayatane mokSano hetu jANavo. TIkArtha- cAritra AjJAmAM raheluM che-jIvone dezacAritra ke sarvacAritra AjJAthI saMpanna thAya che, bIjI rIte nahi. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke- "sarvajJa vacananI ArAdhanAthI ja dharma che. sarvajJa vacananI bAdhAthI to adharma thAya che." tethI A (=sarvajJa vacana) ja dharmanuM rahasya che. dharmano sarvasAra paNa sarvajJa vacana ja che."(SoDa. 2/12) "A (=sarvajJa vacana) hRdayamAM rahyuM chate paramArthathI sarvajJa hRdayamAM rahe che ane sarvajJa hRdayamAM rahe chate niyamo sarva (=dharma, artha, kAma, mokSa e sarva) arthonI siddhi thAya che."(SoDa. 2/14) A viSaya AdhAkarma Adi daSTAMtathI siddha che= ahIM AdhAkarma doSanuM lakSaNa A pramANe che- sAdhuo mATe sacitta phala ane bIja vagerene acitta karavAmAM Ave, tathA acitta cokhA vagerene pakAvavAmAM Ave, tene tIrthakaro AdhAkarma kahe che." AvA doSathI yukta AhArapANInA dRSTAMtathI cAritra AjJAmAM raheluM che e viSayane piMDaniryuktimAM siddha karyuM che. te dRSTAMta A pramANe che- koIka nagaramAM mugdhabuddhi, dAnazraddhALu ane jainazAsanane anusarelA (=jaina) koIke koIka samaye sarva(sAdhu-sAdhvIrUpa) saMgha mATe bhojana taiyAra karyuM. tene grahaNa karanArA sAdhvAbhAsone (=veSadhArI sAdhuone) pAtarAM bharIne bhojana ApyuM. atizaya udAratAno sUcaka A dAnaprasaMga najIkanA gAmamAM rahenArA ane mAtra sAdhuveSathI jIvana nirvAha karanArA koIka veSadhArI sAdhue sAMbhaLyo. te bIjA divase te zrAvakanA ghare gayo. te zrAvake tene AvavAnuM kAraNa pUchyuM. teNe kahyuM: mArA AvavAnuM kAraNa tamArI udAratA sivAya bIjuM kaMI nathI. te divase tenA ghare jamAI vagere ghaNA mahemAno AvyA hatA. mahemAno mATe pakuvAna ane bhAta-dALa vagere AhAra taiyAra karyo hato. zrAvake tene pAtra bharIne vahorAvyuM. veSadhArI sAdhue te AhAra vAparyo. 1. ahIM "AdhAkarma Adi dRSTAMtathI" e sthaLe rahelA Adi zabdathI prAsuka ane eSaNIya AhAra-pANI samajavA. TIkAmAM eka daSTAMta AghAkarma doSathI yukta AhAranuM che ane bIjuM dRSTAMta nirdoSa(=prAsuka ane eSaNIya) AhAranuM che. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 313 tathA koIka nagaramAM koIka tapasvIe mAsakhamaNano tapa karyo. pAraNAnA divase tyAM aneSaNAnI (-doSita AhAranI) saMbhAvanA karIne ajANyA gharomAMthI bhikSA lAvavAnI IcchAthI najIkanA gAmamAM vahoravA gayA. te gAmamAM moTA kuTuMbavALI, bhadrika, sAdhudAnamAM atyaMta zraddhAvALI eka strIe(kadAca tapasvI mahAtmA ApaNA ghare vahoravA AvI jAya ema vicArIne sAdhune vahorAvavA mATe) ghaNI khIra banAvI. pachI vicAryuM ke jo munine AdarathI vahorAvavAmAM Ave to kadAca A khIra mArA mATe banAvI haze evI zaMkA paDe to cokkasa muni nahi vahore. Ama vicArIne tapasvIne vahorAvavAnA advitIya(-enA jevo bIjo koI upAya na hoya tevA) upAyane jotI teNe bALakone zikhavADyuM. te A pramANe- bhikSA mATe AvelA tapasvI sAdhu samakSa A khIra huM tamane pIrazuM tyAre "tuM roja khIra banAve che, amane roja roja khIra bhAvatI nathI." ema arucivALA vacano kahIne "amane A khIra joitI nathI" ema kahevuM. bALakoe te pramANe karyuM. tapasvIe paNa dravyAdino ghaNo upayoga mUkyo. pachI sarvajJa vacananI ArAdhanAnI pradhAnatAvALA te munie A khIra badhI rIte zuddha che, ema vicArIne vahorI. sthAne jaIne khIrane khAvAnuM zarU karyuM. khIranuM bhojana karatA temaNe potAnA AtmAne kahyuM ke-"he jIva! betAlIsa eSaNAnA doSothI gahana aTavI jevI grahaNeSaNAmAM tuM ThagAyo nathI. hamaNAM bhojana karato tuM jevI rIte rAga-dveSathI na ThagAya te rIte bhojana kara, arthAt rAga-dveSa vinA bhojana kara." (ogha ni. pa45) ityAdi zubha bhAvanAthI kSapakazreNinI prApti thatAM kevaLajJAna thayuM. A pramANe yativezadhArIne sarvajJanI AjJAno (-nirdoSa AhAra vahoravAno) upayoga na hovAthI zuddha AhAra levA chatAM kliSTa karmabaMdha thayo. susAdhue sArI rIte doSita AhAra na AvI jAya teno upayoga mUkyo hato, AthI tene to azuddha AhAra levA chatAM jenAthI kevaLajJAna thAya tevI nirjarAno lAbha thayo. AthI ja zAstramAM kahyuM che ke "AdhAkarmanA pariNAmavALo sAdhu (kadAca) prAsuka(-nirdoSa) bhojana kare to paNa tene azubhakarmano baMdhaka kahyo che. zuddha AhAranI ja gaveSaNA karanAra sAdhu(kadAca) AdhAkarma doSathI dUSita AhAra kare to paNa zuddha ja che."(piMDa ni. 207) tethI AgamamAM (=Agama pramANe) karelA prayatane mokSano hetu jANavo. tethI AgamamAM (Agama saMbadhI) zuzruSA-zravaNa-grahaNa vagere prayata badhAja mumukSoono mokSa hetu jANavo. kAraNake A prayata vinA mokSa na thAya. AthI ja zAstrakAro kahe che ke- "jevI rIte pANI malina vastrane atyaMta zuddha kare che tevI rIte zAstra aMtaHkaraNa rUpa ratnane atyaMta zuddha kare che ema buddhimAna puruSo jANe che." (yoga biMdu 229) "zAstramAM bahumAna rUpI bhakti muktinI uttama dUtI che ema jagabhUjya tIrthakaroe kahyuM che. kAraNake zAstramAM ja bhakti Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 upadezapada : bhAga-1 rAkhavAthI mukti najIka bane che. jenI mukti dUra che te jIva zAstramAM bhaktivALo thato nathI." (yoga liMdu 230) (185) etadeva sphuTavRttyA bhAvayannAhaANAbAhAe jao, suddhapi ya kammamAdi niddiTuM / tadabAhAe u phuDaM, taMpi ya suddhati esANA // 186 // 'AjJAbAdhayA' jinavacanollaGghanarUpayA zuddhamapi ca satpiNDAdivastu 'kammamAdi' AdhAkarmAdisarveSaNAdoSabhAg nirdiSTaM prathamasAdhoriva / tadabAdhayA' tvAjJAyA abAdhayA punargRhyamANaM 'sphuTaM' nirvyAjameva tadapi ca AdhAkarmAdi doSaduSTaM bhaktAdi zuddhaM dvitIyasAdhoriva / ityeSA AjJA jainI varttate / laukikA api paThanti "bhAvazuddhimanuSyasya, vijJeyA kAryasAdhanI / anyathA''liyate kAntA, duhitA punaranyathA // 1 // " // 186 // A ja viSayane spaSTa rIte vicAratA graMthakAra kahe che gAthArtha- jinavacananuM ullaMghana karIne zuddha paNa AhAra vagere vastune AdhAkarma vagere doSavALI kahI che. jinavacananuM pAlana karIne niSkapaTapaNe grahaNa karAtI AdhAkarma Adi doSathI duSTa paNa bhojana vagere vastu zuddha che. A pramANe A jinAjJA che. TIkArtha- jinavacananuM ullaMghana karIne lIdhelI zuddha paNa AhAra vagere vastu prathama sAdhunI jema AdhAkarma vagere sarva eSaNAnA doSavALI bane che. jinavacananuM pAlana karIne niSkapaTapaNe grahaNa karAtI AdhAkarma vagere doSathI duSTa paNa bhojana vagere vastu bIjA sAdhunI jema zuddha che. A pramANe A jinAjJA che. A viSe laukiko paNa kahe che ke "manuSyanI bhAvazuddhine kAryanI sAdhanArI jANavI. patnI anyabhAvathI AliMgana karAya che ane putrI anyabhAvathI AliMgana rAya che."(186) ___ Aha-"yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 1 // " ityAdivacanaprAmANyAd bhAvazuddhireva gaveSaNIyA, kimAjJAyogenetyAzaGkayAha tanniravekkho niyamA, pariNAmovi ha asuddhao ceva / titthagare'bahumANAsaggaharUvo muNeyavvo // 187 // 'tannirapekSa' AjJAbAhyaH svecchAmAtrapravRtto 'niyamAda' nizcayena 'pariNAmovi ha' tti prastAvAt zubho'pi pariNAmo'ntaHkaraNapariNatirUpo'zuddha eva' malina eva / kutaH? yataH sa 'tIrthaGkare' bhagavati sarvajagajIvavatsale viSayabhUte''bahumAnAd' bahuH prabhUtaH svAtmApekSayA mAno mananaM bahumAnastatpratiSedhAdabahumAnastasmAddhetubhUtAt sakAzAd Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 315 'dirUpa 'sundarIrUpa "ativyo' : yati-"sukuM chApu no, gurukulacAgAiNeha vineo / picchatthaM sabarasarakkhavahaNapAyacchivaNatullo // 1 // ityAdi / nahi yo yadvacananirapekSaH pravarttate sa tatra bahumAnavAn bhavati, yathA kapilAdiH sugatazivAdau devatAvizeSe, jinavacananirapekSazca gurukulavAsAdiparityAgena zuddhapiNDaiSaNAdikArI sAdhuH, tasmAd na bhagavati bahumAnavAniti // 187 // " AkhuM jagata haNIne jenI buddhi lekhAtI nathI=rAga-dveSavALI banatI nathI te, jema AkAza kAdavathI lepAtuM nathI tema, pApathI lapAto nathI." ItyAdi vacana prAmANika hovAthI bhAvazuddhi ja jovI joie, AjJAyogathI zuM? AvI AzaMkA karIne granthakAra kahe che gAthArtha-AjJAnirapekSa pariNAma paNa avazya azuddha ja che. kAraNake tIrthaMkarane viSe bahumAna na hovAthI te pariNAma asad AgraharUpa jANavo. TIkArya-AjJAnirapekSa pariNAma paNa- mAtra svecchAthI pravRtta thayelo AjJA bAhya zubha paNa pariNAma. pariNAma eTale aMtaHkaraNanI pariNati. | tIrthakarane viSe bahumAna-jagatanA sarva jIvo pratye vAtsalyabhAvavALA tIrthaMkara pratye potAnI apekSAe ghaNuM mAna te bahumAna. asa Agraha rUpa- AjJAnI upekSAvALo zubha pariNAma paNa azuddha ja che. kAraNake tIrthaMkara pratye bahumAna na hovAthI te pariNAma asad AgraharUpa che. A viSe A ja graMthamAM AgaLa kaheze ke- "gurukulavAsa Adino tyAga karIne zuddha bhikSA AdimAM karAto prayatna bhIle morapicchA mATe zaiva(-bhauta)sAdhuono ghAta karIne karelA caraNasparzanA tyAga samAna che." (upa. gA. 677) prazna- AjJAnI upekSAvALo jIva tIrthaMkara pratye bahumAnavALo nathI eno nirNaya kevI rIte karI zakAya ? uttara- je jIva jenA vacana pratye upekSAvALo banIne pravarte che te jIva tenA pratye bahumAnavALo na hoya e niyama che. jemake sAMkhyamatanA anuyAyIo buddha ane mahAdeva vagere devanA vacana pratye nirapekSa hovAthI temanA pratye bahumAnavALA nathI. prastutamAM gurukulavAsa Adino tyAga karIne zuddha AhAranI eSaNA vagere karanAra sAdhu jinavacana pratye upekSAvALo che. tethI te bhagavAna pratye bahumAnavALo nathI. (187) athAsya zubhalezyatvamapi dRSTAntopanyAsena tiraskurvannAhagalamacchabhavavimoyagavisannabhoINa jAriso eso / mohA suho vi asuho, tapphalao evameso vi // 188 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 upadezapada : bhAga-1 galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahaNArthaM jalamadhye saJcAritaH, tadgrasanapravRtto matsyastu pratIta eva / tato galenopalakSito matsyo galamatsyaH / bhavAda' duHkhabahulakuyonilakSaNAd duHkhitajIvAn kAkazRgAlapipIlikAmakSikAdIMstathAvidhakutsitavacanasaMskArAt prANavyaparopaNena mocayatyuttArayatIti bhavavimocakaH pAkhaNDivizeSaH / viSeNa mizramannaM viSAnaM tad bhuGkte tacchIlazca yaH sa tathAvidhaH / tato galamatsyazca bhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvasteSAM yAdRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva / kutaH mohAdajJAnAt paryantadAruNatayA 'zubho'pi' svakalpanayA svarucimantareNa teSAM tathApravRtterayogAt sundaro'pi san 'azubhaH' saMkliSTa eva / kuta ityAha-'tatphalataH' bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tatphalatvAd ashubhprinnaamphltvaat| atha prakRte yojayannAha-evaM galamatsyAdipariNAmavat eSo'pi jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmastatphalatvAdazubha eva / AjJApariNAmazUnyatayA ubhayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalamiti // 188 // have AjJA nirapekSanI zubhalezyAno paNa dRSTAMtanA ullekha pUrvaka tiraskAra karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- galamasya, bhavamocaka ane viSAnnabhojIono A pariNAma ajJAnatAnA kAraNe zubha lAgato hovA chatAM azubha che. kAraNa ke azubha pariNAmanA phalavALo che. e ja pramANe AjJAnirapekSano A pariNAma paNa azubha che. TIkArca-galamasyagala eTale jenA aMtabhAgamAM mAMsano TukaDo mUkelo che tevo loDhAno kAMTo. matsya eTale mAchaluM. A kAMTAne mAchalAone pakaDavA mATe pANImAM nAkhavAmAM Ave che. galamasya eTale pANImAM nAkhelA loDhAnA kAMTAmAM rahelA mAMsane khAvA mATe AvanArA mAchalAM. (ahIM mAchaluM mane sukha maLaze evA pariNAmathI pravRtti kare che, paNa pariNAme duHkhaja maLe che.) bhavavimocaka- bhavathI choDAve te bhavavimocaka, kAgaDo, ziyALa, kIDI ane mAkhI vagere duHkhI jIvone jemAM ghaNuM duHkha che tevA kuyonirUpa bhavathI choDAvanArA pAkhaMDi vizeSa bhavamocaka che. (duHkhI jIvone mArI nAkhavAthI te jIvo duHkhathI mukta thAya che ema mugdhajIvone A 1. bhavamocaka matanI mAnyatA evI che ke duHkhathI pIDAI rahelA jIvane mArI nAkhavAmAM dharma che. kAraNake ethI teno duHkhathI chUTakAro thAya che. dayALu mAnava anyanuM duHkha joI ja na zake. mATe duHkhathI pIDAtA jIvane mArI nAkhavo joIe. zrAvaka prajJapti gAthA 133 vageremAM A matano nirdeza karIne tenuM khaMDana karyuM che. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 317 pariNAma sAro lAge. paNa tema mArI nAkhavAthI te jIvo duHkhathI mukta banatA nathI, kiMtu adhika duHkhI thAya che. kAraNake ArtadhyAna vagere karIne azubha-karmanuM upArjana kare che. duHkhathI mukta banavAno sAco upAya to e che ke jIvone karmathI mukta banAvavA.) viSAnabhojI- jhera mizrita annanuM bhojana karanArA. (duHkhathI kaMTALI jAya ethI ema vicAre ke jheravALuM bhojana karuM ke jethI A duHkhathI mukta banuM AvuM vicArIne jhera mizrita annanuM bhojana kare te viSAnnabhojI). (A rIte marI javAthI duHkhathI mukta banI javAya e ajJAnatA che. bAkI rahelA karmo e jIva jyAM jAya tyAM bhogave che. duHkhathI mukta banavA karmathI mukta banavuM joIe. AthI duHkha Ave tyAre jheramizrita annanuM bhojana vagerethI ApaghAta karavAne badale karmakSaya thAya tevo prayata karavo joIe.). galamasya Adi traNano pariNAma anarthanA phalavALo ja che. ajJAnatAnA kAraNe e pariNAma potAnI lpanAthI zubha lAgato hovA chatAM aMte bhaMyakara hovAthI saMkliSTa ja che. prazna-galamatsya Adine A pariNAma zubha lAge che eno nizcaya kevI rIte karI zakAya? uttara- pote tevI pravRtti kare che tenAthI nizcita thAya che ke temAM svaruci che. svaruci vinA tenI pravRtti na thAya. AthI nizcita thAya che ke A pariNAma temane svakalpanAthI zubha lAge che-dekhAya che. prazna- galamasya Adino A pariNAma azubha che enuM zuM kAraNa ? uttara- kAraNake tenAthI pariNAme azubha phaLa maLe che. A pramANe galamasya AdinA pariNAmanI jema jinAjJAnuM ullaMghana karIne dharmacArInosvacchaMdI sAdhuno) A (-zuddha bhikSA Adi saMbaMdhI) pariNAma paNa azubha ja che. kAraNa ke tenAthI pariNAme azubha phaLa maLe che. baMne (-galamasyAdi + svacchaMdI sAdhu) sthaLe AjJAnA pariNAmano abhAva hovAthI samAnatA ja che, ane ethI phaLa tulya ja che. (188). Aha-kasmAcchubho'pi pariNAmo mohAdazubhatAM pratipadyata ityAzaGkyAhajo maMdarAgadoso, pariNAmo suddhao tao hoti / mohammi ya pabalammI, Na maMdayA haMdi eesiM // 189 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 upadezapada : bhAga-1 ___yaH kazcid rAgazca dveSazca rAgadveSau / tatra rAgo'bhiSvaGgaH sa ca snehakAmadRSTirAgabhedAt triprakAraH / tatra sneharAgo janakAdisvajanalokAlambanaH / kAmarAgaH priyapramadAdiviSayasAdhanavastugocaraH / dRSTirAgaH punaryo'yaM darzaninAM nijanijadarzaneSu yuktipathAvatArAsaheSvapi kambalalAkSArAgavat prAyeNottArayitumazakyaH pUrvarAgadvayApekSayAtidRDhasvabhAvaH pratibandho vijRmbhate sa iti / dveSo matsaraH / ayamapi tattatkAryamapekSya sacittAcittadravyagocaratayA dvibhedaH / tato mandau nirbIjIbhUtau nirbIjIbhAvAbhimukhau vA rAgadveSau yasmin sa tathA 'pariNAmo' nirUpitarUpaH 'zuddhakaH' parizuddhasvabhAvaH 'tau' tti tako bhavati jAyate / yata evaM, tato mohe ca viparyAse mithyAtvamohanIyodayajanye punaH prabale guNavatpuruSaprajJApanAyA apyasAdhyatvena balIyasi vijRmbhamANe sati 'na' naiva 'mandatA' nihatazaktirUpatA / haMdIti sannihitasabhyajanasya pazyataH svayameva prayojanaM pazyatu bhavAneva yadi mandatA syAd etayoH' rAgadveSayoH / na hi kAraNamandatAmantareNa kAryamalpIbhavitumarhati, mahAhimapAtasamaye iva romodbhuSaNAdayaH zarIriNAM zarIravikArA iti||189|| zA kAraNe zubha paNa pariNAma ajJAnatAthI azubha bane che? evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha- jemAM rAga-dveSa maMda che tevA pariNAma zuddha che. moha prabaLa hoya tyAre rAgaleSanI maMdatA thatI nathI. TIkArtha-rAga eTale abhidhvaMga(-prema). rAganA sneharAga, kAmarAga ane dRSTirAga ema traNa prakAra che. temAM koI jAtanA svArtha vinA) pitA vagere svajane pratye rAga te sneharAga. viSayo pratye ane viSaya sukhanuM sAdhana evI priyapatnI vagere vastuo pratye rAga te kAmarAga. mithyAdRSTi jIvono yuktimArgamAM praveza karavA mATe asamartha(nyuktithI na ghaTI zake tevA) pota-potAnA darzana upara gADha rAga te dRSTirAga. A rAga pUrvanA be rAgathI adhika daDha hoya che. AthI ja jema kAmaLImAM rahelo lAkSAraMga dUra karavo azakya che tema A rAga prAyaH dUra karavo azakya che. vaiSa eTale matsara (-aprIti). dveSa paNa te te kAryanI apekSAe sacitta ane acitta dravya upara thato hovAthI be prakArano che. (arthAt sacitta dravya upara dveSa thAya te sacitta dveSa ane acitta dravya upara dveSa thAya te acitta dveSa.). prazna- kevA rAga-dveSa maMda kahevAya ? 1. AthI ja vItarAga stotramAM kahyuM che ke-kAmarAga ane sneharAga sahelAIthI nivArI zakAya che. paNa pApI dRSTirAga sArA(-tattAtattvano viveka karavAnI zakti dharAvanArA) mANasothI paNa mahAkaSTathI dUra karI zakAya che. (chaThTho prakAza) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 319 uttara- je rAga-dveSa bIja rahita banI gayA hoya athavA to bIja rahita banavAnI sanmukha thayA hoya(-najIkanA kALamAM bIja rahita banavAnA hoya) tevA rAga-dveSa maMda kahevAya. (bIja rahita banelA rAga-dveSa pharI kyAreya prabaLa bane nahi. balka adhika ghaTatA jAya.) pariNAma zabdano artha pUrve 187mI gAthAmAM kahyo che. prazna- ahIM moha eTale zuM ? uttara- mithyAtva mohanIya karmanA udayathI thatuM viparIta jJAna te moha. Avo moha guNavAna puruSanA pratipAdanathI (-samajAvavAthI) paNa dUra na karI zakAya tevo baLavAna hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA na thAya. prazna- maMdatA eTale zuM ? uttara- maMdatA eTale zakti naSTa thaI javI. arthAt rAga-dveSa je zaktithI utpanna thAya che te zakti naSTa thaI jAya tene rAga-dveSanI maMdatA kahevAmAM Ave che. (koI paNa vastumAMthI utpattinI zakti naSTa thaI gayA pachI te vastu pharI utpanna na thAya ane utpanna thaI gayelI vastu samaya jatAM tadana naSTa thaI jAya. prastutamAM rAga-dveSanI zakti naSTa thaI gayA pachI game tevAM nimitto maLe to paNa rAga-dveSa prabaLa na thAya ane samaya jatAM sarvathA nAza pAme. mithyAtvamoha rAga-dveSanI zakti che. AthI mithyAtva jyAM sudhI prabala hoya tyAM sudhI rAgavaiSanI zakti naSTa na thAya ethI rAga-dveSa maMda na bane.). prazna- mULagAthAmAM hRhi evo prayoga zA mATe che ? uttara-ri evo prayoga karIne graMthakAra najIkamAM rahelA ane jotA evA sabhyajanane ema kahe che ke jo moha prabaLa hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA thatI hoya to tame jAte ja juo. kAraNa maMda thayA vinA kArya maMda na thAya. jemake, atizaya hima paDatuM hoya tyAre romarAjI vikasvara thavI vagere zarIra vikAro maMda paDatA nathI. (189) nanu mithyAdRzAmapi keSAJcit svapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi bhUyAnupazamaH prabalamohatve'pi dRzyate, sa kathaM jAtaH ? ityAha saMmohasatthayAe, jahAhio haMta dukkhapariNAmo / ANAbajjhasamAo, eyArisao vi vinneo // 190 // 'saMmohaH' sannipAto yugapadvAtapittazuSmasaMkSobhajanyo vyAdhivizeSaH, tasya svasthatA dehAdanuttAre'pi kuto'pi velAbalAdanudrekAvasthA saMmohasvasthatA tasyAM satyAmapi, yathA adhikaH prabhUtaH bhUyaH saMkSobhAt prAgavasthAmapekSya jAyate, hanteti pratyavadhAraNe, Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 upadezapada : bhAga-1 tato'smAbhiravadhArya nigadyamAnametat pratyavadhArayantu bhavantaH / 'duHkhapariNAmo' mUrchApralApAGgabhaGgAdiH 'ANAbajjhasamAo' iti AjJAbAhyAt zamAd rAgadveSamandatAlakSaNAt tathAvidhadevabhavaizvaryamanuSyajanmarAjyAdisukhasya kiJcitkAlaM lAbhe'pi pApAnubandhipuNyavazAd bhagavato'pi saddharmabIjavapanavidhAvekAntena khIlIbhUtAtmanAM kuNikabrahmadattAdInAmivopAttadurantapApaprAgbhArANAM etAdRzakaH susaMmohaH svasthatottarakAlabhAviduHkhapariNAmatulya eva 'vijJeyo' muNitavyaH / tau hi rAgadveSAvavyAvRttaprabalaviparyAsau santau pApAnubandhinaH sAtavedyAdeH karmaNo mithyAtvamohanIyasya ca bandhahetU bhavataH / tato bhavAntare prAptau tatpuNyapAkena samudIrNamithyAtvamohA ata eva hitAhitakRtyeSu mUDhatAmupagatA malinakarmakAriNaH prAgupAttapuNyAbhAsakarmoparame niSpAranArakAdiduHkhajaladhimadhyamajjino jIvA jAyanta iti // 190 // - jo moha prabaLa hoya tyAre rAga-dveSanI maMdatA na thAya to jemane potAnA pakSa(-darzana) upara gADha pakSapAta baMdhAyo che tevA keTalAka mithyAdRSTiomAM paNa moha prabaLa hovA chatAM je ghaNo upazama dekhAya che te kevI rIte thayo? evI zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe kahe che- gAthArtha- jevI rIte sannipAta vyAdhimAM thayelI svasthatAthI pariNAme duHkha vadhe che tevI rIte AjJAbAhya upazamathI paNa pariNAme duHkha vadhe che. TIkArtha- sannipAta eTale vAta, pitta ane kaphano ekI sAthe prakopa thavAthI thayelo roga. A roga zarIramAMthI dUra na thayo hoya-nirmULa na thayo hoya to paNa koIka kALanA prabhAvathI dabAI gayo hoya, tethI zarIramAM vyAdhinI maMdatA jaNAya. paNa pachI pharI pUrva avasthAnI apekSAe vAta-pitta-kaphano adhika prakopa thavAthI te vyAdhi vadhAre prabaLa bane ane ethI mUcha, pralApa ane aMgabhaMga vagere duHkha adhika thAya. tevI rIte AjJAbAhya rAga-dveSanI maMdatArUpa upazamathI paNa pariNAme duHkha vadhe che. te A pramANe-AjJAbAhya upazamathI tevA prakAranuM devabhavanuM aizvarya ane manuSya janmamAM rAjya vagere sukha thoDA kALa sudhI maLe che. paNa pApAnubaMdhI puNyanA kAraNe e sukha bhogavyA pachI adhika duHkha anubhave che. A viSe kUNika ane brahmadatta vagere dRSTAMtarUpa che. kRNika ane brahmadatta sadharmarUpa bIja vAvavAmAM bhagavAnane paNa ekAMte pratikULa hatA, arthAt khuda bhagavAna paNa temanAmAM saddharmarUpa bIja vAvI zake nahi tevA hatA. temaNe duHkhe karIne nAza karI zakAya(-duHkha bhogavIne ja nAza karI zakAya) tevo pApasamUha bAMdhyo hato. (kUNika pUrvabhavamAM tApasa hato. brahmadatte pUrvabhavamAM cAritra lIdhuM hatuM. A avasthAmAM te baMnene upazama bhAva hato. paNa e upazamabhAva dabAI gayelA sannipAta roga tulya hato. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 upadezapada : bhAga-1 AthI te vakhate temaNe pApAnubaMdhI puNya bAMdhyuM. e puNyanA kAraNe te baMne marIne devalokamAM gayA. tyAMthI manuSyabhavamAM AvyA. te bhavamAM pApAnubaMdhI puNyanA udayathI bhayaMkara pApo karIne baMne narakamAM gayA. Ama upazama bhAvathI pariNAme adhika duHkha maLyuM.) viparIta jJAnarUpa moha prabaLa hoya tyAre maMda banelA rAga-dveSa pApAnubaMdhI sAtA vedanIyakarmanA ane mithyAtva mohanIyanA baMdhanuM kAraNa bane che. (ethI jyAre sAtA vedanIyakarma baMdhAya tyAre sAthe sAthe mithyAtva mohanIyakarma paNa baMdhAya.) pachI bhavAMtaramAM te puNyanA vipAkathI sukhanI prApti thAya che tyAre temanA mithyAtva mohanIyano paNa udaya thAya che. ethI ja hitakara ahitakara kAryomAM mUDhatAne pAmelA(-A kArya mArA mATe hitakara che, A kArya mArA mATe ahitakara che evA jJAnathI rahita) te jIvo malina kAryo kare che. pachI pUrve upArjana karela puNyAbhAsa rUpa karma pUrNa thaI jatAM narakAdi duHkha rUpa apAra samudramAM DUbI jAya che. A gAthAmA haMta avyaya pratyadhAraNa arthamAM che. AnAthI graMthakAra ema kahe che ke amArAthI avadhAraNa karIne A je kahevAI rahyuM che tenuM tame pratyapadhAraNa karo. (190) etadeva tIrthAntarIyamatena saMvAdayannAhaetto cciya avaNIyA, kiriyAmetteNa je kilesA u / maMDukkacunnakappA, annehi vi vanniyA NavaraM / / 191 // ita evAjJAbAhyazamasya duHkhapariNAmaphalatvAd hetoH / kimityAha- 'apanItA' ivApanItAH samudbhUtAvasthAM tyAjitAH, 'kriyAmAtreNa' kriyayaiva bAlatapazcaraNA'kAmazItoSNAdyadhisahanarUpayA samyag vivekavikalatvena kevalayA vakSyamANatuzabdasya punararthasyehAbhisambandhAd 'ye' tu ye punaH 'klezA' kAmakrodhalobhAbhimAnAdayo doSAH, te maNDUkasya bhekasya mRtakasya satastathAvidhaprayogAd yazcUrNaH atisUkSmakhaNDasamUhalakSaNo maNDUkacUrNastasmAt kiJcidUnA maNDUkacUrNakalpA varttante / ityanyairapi tIrthAntarIyaiH saugatAdibhirvarNitAH svazAstreSu nirUpitA 'navaraM' kevalam / taduktaM"kriyAmAtrataH karmakSayo maNDUkacUrNavat, bhAvanAtastu tadbhasmavat" ityAdi // 191 // A ja viSayane anya darzanIonA matanI sAthe saMvAdI(-samAna) karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- AthI ja anya darzanIoe paNa kevaLa kriyAthI ja maMda karAyelA doSo deDakAnA cUrNa tulya che ema kahyuM che. 1. gAthAmAM rahelA pAvaraM avyayano artha A pramANe che- kevaLa deDakAnA cUrNa tulya che, deDakAnI bhasma(rAkha)tulya nathI. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 upadezapada : bhAga-1 TIkArtha- AthI- AjJA bAhya upazama pariNAme duHkharUpa phaLavALuM hovAthI. anya darzanIoe kahyuM che- bauddho vageree potAnA zAstromAM kahyuM che. te A pramANe- kevaLa kriyAthI thayelo karmakSaya deDakAnA cUrNa samAna che, ane bhAvanAthI (=bhAvanA jJAnathI) thayelo karmakSaya deDakAnI bhasma(-rAkha) samAna che" (deDakAnA cUrNamAMthI pANI-mATI vagere sAmagrI maLatAM deDakAnI utpatti thavAnI zakyatA che. kemake temAM utpattinI zakti naSTa thaI nathI. deDakAnI bhasmamAMthI kyAreya deDakAnI utpatti na thAya. kAraNake temAM utpattinI zakti naSTa thaI gaI che.) kevala kriyAthI- samyam vivekano abhAva hovAthI bAlatapa karavo, ajJAna paNe cAritra pALavuM, icchA vinA ThaMDI-garamI vagere sahana karavuM ityAdi kevaLa kriyAthI, arthAt jJAna vinA ekalI bAlatapa vagere kriyAthI. doSo- kAma, krodha, lobha ane abhimAna vagere doSo. (TIkAmAM mapanItA ityAdino artha A pramANe che- jANe dUra karAyA hoya tevA, arthAt utpanna thayelI avasthAne choDAvAyelA, eTale ke maMda karAyelA) (madhukULabhUvanya e sthaLe kaMIka nyUna e arthamAM vanya pratyaya Avyo che. ethI tamA vidghitUna ema satya pratyayano artha jaNAvyo che. deDakAnA cUrNathI kaMIka nyUna doSo te mavhU gU jya doSo. ahI tAtparyArtha to "deDakAnA cUrNa jevo" evo che.) A gAthAno bhAvArtha A pramANe che- jema deDakAnA cUrNamAMthI pANI-mATI vagere sAmagrI maLatAM deDakA utpanna thAya che, tema jJAna vinA kevaLa kriyAthI maMda karAyelA doSo pharI nimitta maLatAM tIvra bane che. (191) sammakiriyAe je puNa, te apuNabbhAvajogao ceva / NeyaggidaDDataccunnatulla mo suvayaNaNiogA // 192 // 'samyakakriyayA' sarvArtheSvabhrAntabodhagarbhayA tathAvidhavratAdisevanarUpayA ye punarapanItAH klezAH, 'te'punarbhAvayogatazcaiva', punarbhAvayogaH-apanItAnAmapi tathAvidhasAmagrIvazAt punarunmIlanaM, tatpratiSedhAdapunarbhAvayogastasmAdeva jJeyAH, agnidagdhataccUrNatulyA vaizvAnarapluSTaplavakakAyacUrNAkArAH / mo' iti pAdapUraNArthaH / kuta ityAha'suvacananiyogAt' kaSacchedatApatADanazuddhAptavacanavyApAraNAt / yathA hi maNDUkacUrNo dAhamantareNa nirjIvatAmApanno'pi tathAvidhaprAvRDAdisamayasamupalabdhAvanekapramANa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 323 dardurarUpatayA sadya evodbhavati, tathA kAyakriyAmAtreNa klezAH pralayamAnItA api bhavAntaraprAptau tathAvidharAjyAdilAbhakAle'sahyarUpatAmAdAya narakAdiphalAH smpdynte| sa eva yathA cUrNo dagdhaH sannirbIjatAmAgatastathAvidhasAmagrIsaMbhave'pi nonmIlitumutsahate, tathA sarvajJAjJAsamparkakarkazakriyAyogataH klezAH kSayamupanItAzcakravartyAdipadaprAptAvapi nAtmAnaM labdhumalamiti // 192 // gAthArtha- paNa je doSo samyakrakriyA dvArA dUra karAyelA hoya te doSo apunarbhAvanA yogathI ja agnithI bALelA deDakAnA cUrNa tulya jANavA. kAraNa ke te kriyAmAM suvacanano yoga karAyelo che. TIkArtha-samyakrakriyA- sarva padArthomAM abhrAntabodhathI yukta tevA prakAranA vratAdinuM sevana. apunarbhava yogathI dUra karAyelA paNa doSo tevA prakAranI sAmagrIthI pharI utpanna thAya te punarbhAvayoga. punarbhAvano abhAva (-pharI doSonI utpattino abhAva) te apunarbhAva. suvacanano yoga karAyelo che- kaSa, cheda, tApa ane tADanathI zuddha evA Apta vacanano yoga karAyelo che, arthAt samakriyAno sarvajJa vacananI sAthe saMbaMdha che. eTale ke samyakakriyA sarvajJanA vacana pramANe thAya che. sarvajJanuM vacana kaSa AdithI zuddha che. (kaSa Adino artha A pramANe che- sonuM zuddha che ke azuddha che tenI parIkSA kaSa-cheda-tApathI karAya che. te A pramANepahelI parIkSA karavA mATe sonAne kasoTI para kasI jovAmAM Ave che. kasI jotAM te sonAnI rekhA paDe to zuddha che, pittaLanI rekhA paDe to azuddha che ema nirNaya thAya. kyAreka evuM bane ke sonuM aMdara to kathIra hoya, paNa mAtra upara sonAno opa hoya. AthI kaSarUpa kasoTImAM pAra utaryA pachI sonAne chedavAmAM Ave-TukaDA karIne tapAsavAmAM Ave. tethI jo aMdara kathIra hoya to sonuM azuddha che ema nirNaya thAya. hajI paNa cokkasAI karavA mATe trIjI parIkSAmAM sonAne agnimAM nAkhIne tapAvavAmAM Ave che. jethI temAM AMkhathI na dekhAya tevI mATI vagere sUkSma kacaro hoya to dUra thaI jAya ane sonuM atyaMta zuddha banI jAya. tevI ja rIte sarvajJavacana kaSa AdithI zuddha che. te A pramANe vidhi ane pratiSedha kaSa che- vidhi eTale viruddha na hoya evA karavA yogya kAryano upadeza ApanArAM vAkyo. jemake- svarga ane kevalajJAnanA arthIe tapa, dhyAna vagere karavuM joie. samiti-guNithI zuddha hoya evI kriyA karavI joIe. pratiSedha eTale koipaNa jIvanI hiMsA na karavI, asatya na bolavuM vagere niSedha karanArAM vAkyo. AvA vidhi vAkyo ane niSedha vAkyo kaSa che. A kaSa suvarNanI parIkSA mATe kasoTInA paththaramAM karelI rekhA samAna che. Ano Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 upadezapada : bhAga-1 bhAvArtha A pramANe che- je zratadharmamAM (zAstramAM) AvA vidhi ane niSedho atizaya jovA maLe te zratadharma kaSathI zuddha che. paNa "jema viSNue asurono uccheda karyo tema anya dharmamAM rahelA jIvono uccheda karavo joie, temano vadha karavAmAM doSa nathI." ityAdi vAkyo jemAM hoya te kaSathI zuddha nathI. vidhi-pratiSedhano saMbhava ane pAlana thAya tevI kriyAnuM kathana e cheda che. sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi-pratiSedha jaNAI Ave te saMbhava. jaNAvelA vidhi pratiSedhanuM rakSaNa e pAlana. je dharmamAM bhikSATana Adi bAhyakriyAo evI jaNAvI hoya ke je kriyAthI (saMbhava thAya=) zAstramAM sAkSAt na jaNAvelA paNa vidhi-niSedho jaNAI Ave, ane (pAlana thAya=) je vidhi-niSedho jaNAvyA hoya te vidhi-niSedhonuM barAbara pAlana thAya, te dharma chedathI zuddha che. jema kaSazuddhi thavA chatAM kadAca aMdarathI azuddha haze evI zaMkA karanArA sonIo sonA mahora Adino cheda kare che, tema prastutamAM kaSazuddhi thavA chatAM vicakSaNa puruSo dharmanA chedanI apekSA rAkhe che. te cheda vizuddha bAhya kriyArUpa che. kriyA vizuddha te che ke je kriyAmAM (-je kriyA karavAmAM) nahIM kahelA paNa vidhi-pratiSedha bAdhita thayA vinA potAnA svarUpane pAme che, ane potAnA svarUpane pAmelA te baMne aticAra rahita banIne uttarottara vRddhi pAme che. AvI vizuddha kriyA je dharmamAM vistArathI kahevAmAM AvI hoya te dharma chedathI zuddha che. jema kaSa ane chedathI zuddha paNa suvarNa tApane sahana na kare to temAM kALAza pragaTa thAya che. e doSathI te suvarNabhAvane pAmatuM nathI-sAcuM sonuM kahevAtuM nathI, ema dharma paNa kaSa ane chedathI zuddha hovA chatAM jo tApa parIkSAmAM pasAra na thaI zake to svabhAvane prApta karato nathI, arthAt zuddha dharma gaNAto nathI. AthI tApathI zrutadharmanI parIkSA karavI joie. kaSa ane cheda e baMne ghaTI zake tevA jIvAdi padArthonI prarUpaNA e tApa che. hamaNAM ja jenuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che te kaSa (vidhi-niSedha) ane cheda(-kriyA)nA pariNAmI kAraNa evA jIvAdi padArthonuM nirUpaNa e ahIM zratadharmanI parIkSAnA adhikAramAM tApa kahevAya che. bhAvArtha A pramANe che- je zAstramAM dravyarUpe nAza na pAme ane utpanna na thAya (ethI nitya svabhAvavALA) tathA paryAya rUpe pratyeka kSaNe anya anya svabhAvane (svarUpane) pAmavAnA kAraNe anitya svabhAvavALA jIvAdi padArtho sthApita karyA hoya-nizcita kya hoya tyAM tApazuddhi hoya. kAraNa ke pariNAmI ja AtmA (vagere)mAM tevA prakAranA azuddha paryAyano nirodha thavAthI ane dhyAna-adhyayana Adi anya zuddha paryAya pragaTa thavAthI jenuM svarUpa hamaNAM ja kahevAmAM AvyuM che te zreSa ane bAhya ceSTAnI zuddhirUpa cheda ghaTI zake che, paNa bIjA koI prakAre ghaTI zake nahIM. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 64hezapa : bhAga-1 tADana- zuddha suvarNane game teTaluM tADana karavAmAM Ave(-TIpavAmAM Ave to paNa te potAnA pILA varNane choDatuM nathI. te rIte jinadharmane pAmelo jIva seMkaDo Apattio AvavA chatAM dharmanA potAnA bhAvane mUkato nathI e jinadharmanI kriyAomAM samyaka tADana jANavuM. gAthAno bhAvArtha A pramANe che- jevI rIte nahi bALeluM deDakAnuM cUrNa jIvarahita hovA chatAM tevA prakAranA varSARtu AdinA samayamAM te cUrNamAMthI aneka deDakAo tarata ja utpanna thAya che. tevI rIte mAtra kAyika kriyAthI maMda karAyelA paNa doSo bhavAMtaramAM tevA prakAranA rAjyAdinI prAptinA samaye tIvrapaNAne pAmIne (-prabaLa banIne) narakAdirUpa phaLa ApanArA thAya che. jevI rIte bALeluM deDakAnuM cUrNa bIja rahita(-deDakAnI utpattinI zaktithI rahita) banI jAya che. tethI tevA prakAranI sAmagrInI prApti thavA chatAM te cUrNamAMthI deDakA utpanna thatA nathI, tevI rIte sarvajJa AjJAnA saMbaMdhapUrvaka karelI kaThora kriyAnA yogathI kSaya pamADAyelA doSo cakravartI pada AdinI prApti thavA chatAM svarUpane pAmavA samartha banatA nathI, arthAt pharI utpanna thata nathI. (182) nanvavijJAtasuvacanaviniyogAnAmapi keSAJcicchAstre cAritrarUpaH zubhapariNAmaH zrUyate, sa kathaM teSAM jAtaH ? ityAzaGkyAha mAsatusAdIyANa u, maggaNusArittao suho ceva / pariNAmo vinneo, suhohasaNNANajogAo // 193 // - 'mASatuSAdikAnAM' tvAgamaprasiddhAnAM jaDasAdhUnAM punarjIvAjIvAditattvagocaravyaktazrutopayogAbhAve'pi mAgrgAnusAritvatastIvramithyAtvamohanIyakSayopazamabhAvAt, iha ca mArgazcetaso'vakragamanaM bhujaGgagamananalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI jIvapariNativizeSastamanusarati tacchIlazca yaH sa tathA tadbhAvastattvaM tasmAt, 'zubhazcaiva' parizuddha eva vyAvRttaviparyAsaduHkha eva pariNAmo vijJeyaH / nanu mArgAnusAritve'pi baTharatayA kathaM tatpariNAmazuddhirityAzaGkyAha-'zubhaughasaMjJAnayogAt' zubhamaviparyastamoghena sAmAnyena subahuvizeSAvadhAraNAkSamaM yatsaMjJAnaM vastutattvasaMvedanarUpaM tasya yogAt / te hi bahirbahuzrutamapaThanto'pi atitIkSNasUkSmaprajJatayA bahupAThakasthUlaprajJapuruSAnupalabdhaM tattvamavabudhyanta iti / taduktaM-"spRzanti zaravattIkSNAH, svalpamantavizanti ca / bahuspRzApi sthUlena, sthIyate bahirazmavat // 1 // " Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 upadezapada : bhAga-1 jemane sarvajJa vacananA upayoganuM jJAna nathI, arthAt kyAre utsargano upayoga karavo, kyAre apavAdano upayoga karavo vagere viziSTa jJAna nathI, tevA paNa keTalAka jIvono cAritrarUpa zubha pariNAma zAstramAM saMbhaLAya che, te zubha pariNAma temane kevI rIte thayo evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha- moSatuSa vagereno mArganusAra bhAvathI zubha ja pariNAma jANavo. kAraNake temane zubha ogha saMjJAnano yoga hoya che. TIkArtha- AgamamAM prasiddha mAlatuSa vagere jaDa sAdhuone jIva-ajIva Adi tattvonuM spaSTa jJAna na hovA chatAM mithyAtvamohanIyano tIvra kSayopazamabhAva thavAnA kAraNe temanAmAM mArganusAribhAva hato. mArgAnusAribhAvanA kAraNe zubha saMjJAnano yoga hato, ane zubha oghasaMjJAnanA kAraNe zubha ja pariNAma hato. mArgAnusAribhAva-mArga eTale cittanI saraLa gati, ane e sarpane pezavAnI naLInI laMbAI tulya, viziSTa guNasthAnanI prApti karAvavAmAM tatpara ane svarasathI (svataH icchAthI) pravartato jIvano pariNAmavizeSa che. (ahIM mArga eTale AdhyAtmika mArga. sAmAnyathI ApaNe AgaLa javA mATenA rastAne mArga kahIe chIe. paNa ahIM to gatine ja mArga kahyo che. cittanI saraLa gati e mArga che. koI ISTa sthAne jaladI pahoMcavuM hoya to sIdhA cAlavuM joie. jeTaluM ADuM avaLuM calAya teTaluM moDe pahoMcAya. be mANasa eka ja ISTa sthAne jatA hoya temAM eka ja mArga hoya te mArge sIdho cAle, ane bIjo. e ja mArge ghaDIkamAM A tarapha cAle, ghaDIkamAM bIjI tarapha cAle ema ADoavaLo thayA kare, to A bemAM sIdho cAlanAra jaladI ISTa sthAne pahoMce. tema ahIM adhyAtmamArgamAM sIdhIgatie cAlanAra jaladI AgaLa vadhI zake che. mATe ahIM kahyuM ke mArga eTale cittanI saraLagati. have A cittanI saraLagatithI zuM samajavuM ? enA javAbamAM kahyuM ke cittanI A saraLagati jIvano pariNAmavizeSa che. saraLagatine dRSTAMtathI samajAvavA kahyuM ke jIvano A pariNAma sarpane pezavAnI naLInI laMbAI tulya che, arthAt sarpane pezavAnI naLInI laMbAI saraLa hoya che, kyAMya vAMkI cUkI nathI hotI, jethI sarpano vakragati karavAno svabhAva hovA chatAM sarpane saraLa ja gati karavI paDe che. je rIte sarpa saraLagatithI bilamAM praveze che te rIte prastutamAM saraLagati karanAra jIva aneka guNone pAme che. mATe ahIM jIvapariNAmavizeSanuM viziSTa guNonA sthAnanI prApti karAvavAmAM tatpara che evuM vizeSaNa mUkyuM che. viziSTa guNasthAnanI 1. viniyoga = upayoga. 2.35thoDA = jJAna. (upa 2. gA. 6 zratopAt = pravajJAna) Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 327 prApti tyAre ja thAya ke jo jIvapariNAma koInA dabANathI ke dAkSiNyatA AdithI nahi kiMtu jIvane potAne ja tevo rasa hoya, tenA kAraNe thayo hoya, mATe ahIM "svarasathI(-svataH IcchAthI) pravartato" ema kahyuM. ahIM tAtparya e che ke- jIvanA potAnA ja rasathI jIvamAM evo eka zubha pariNAma pragaTe che ke jenA kAraNe jIva AdhyAtmikamArgamAM sIdho AgaLa vadhe che ane ethI tene viziSTaguNonI prApti thAya che.) AvA mArgane anusaravAnA svabhAvavALo jIva mArgAnusArI kahevAya. mArgAnusArI jIvano bhAva te mArgAnusAribhAva. prazna-mASatuSa vagere muniomAM mArgAnusAra bhAva hovA chatAM jaDatA hovAnA kAraNe temanA pariNAmanI zuddhi kevI rIte thAya ? uttara-temanAmAM zubha oghasaMjJAnano yoga hato, tenA kAraNe temanA pariNAmanI zuddhi hatI. zubha ogha saMjJAna-zubha eTale aviparIta. ogha eTale sAmAnya. sAmAnya eTale aneka rahasyono nirNaya karavA mATe asamartha. saMjJAna eTale vastunA paramArthano bodha. Ano artha e thayo ke mASatuSa vagere munione aneka rahasyono nirNaya karavA mATe asamartha ane aviparIta evo vastunA paramArthano bodha hato, arthAt vastunA paramArthano aviparIta alpa bodha hato. te munio bahArathI ghaNuM zruta bhaNatA na hovA chatAM temanAmAM atitIkSNa ane sUkSma buddhi hovAnA kAraNe bahu bhaNanArA ane skUla buddhivALA puruSo je rahasyane na jANI zake te rahasyane jANI le che. kahyuM che ke "tIkSNa buddhivALA jIvo bANanI jema atizaya alpa sparze che, paNa aMdara praveza kare che. skUla buddhivALo jIva paththaranI jema ghaNuM sparza karato hovA chatAM bahAra ja rahe che." zubha ja pariNAma- zubha eTale parizuddha. parizuddha pariNAma eTale jemAMthI viparIta bodha ane duHkha dUra thayA che evo pariNAma. (jene parizuddha pariNAma hoya tene viparIta bodha na hoya ane duHkha paNa na hoya. kadAca bahAranuM duHkha Ave to paNa aMtaramAM to AnaMda ja hoya.) mASatuSamuninI kathA mASatuSamuninI kathA saMpradAyAnusAra A pramANe che- eka AcArya hatA. te AcArya guNarUparatnonA mahAnidhAna hatA. zrutarUpa madhurarasanA arthI ziSyarUpI bhamarAo temanA caraNakamaLanI sevA karI rahyA hatA. sUtra-artharUpI pANI ApavAmAM mahAmegha samAna hatA. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 upadezapada : bhAga-1 ziSyone sUtra-artha ApavAmAM thAkatA na hatA. saMgha vagerenA kAryorUpa bhArane pAra pamADavAmAM vRSabha samAna hatA, temanA dIkSita banelA bIjA baMdhu hatAM, ke je viziSTa zrutathI rahita hatA, besavuM, UMghavuM vagere icchA mujaba karatA hatA, svArthamAM tatpara hatA. eka vakhata te AcArya koI kArya karI thAkI gayA. paNa mugdhabuddhi ziSyoe AcArya thAkI gayA che mATe hamaNAM vAcanA nahi levI joIe e avasarane joyA vinA (oLakhyA vinA) temanI pAse vAcanA lIdhI. khUba ja thAkanA kAraNe vAcanA ApavAne asamartha hovA chatAM ziSyoe vAMcanA levAthI AcArya khinna banI gayA. khinna banelA temaNe vicAryuM ke- A mArA bhAI dhanya che, puNyavAna che. kAraNa ke e guNarahita che, ethI koI jAtanI parAdhInatA vinA sukhapUrvaka sUI zake che. paNa huM adhanya chuM. kAraNa ke mArA potAnA ja guNoe mane parAdhIna banAvI dIdho che. AthI huM sukhe rahI zakato nathI. temaNe AvI vicAraNA karIne jJAnanI avajJA karavAthI ghora jJAnAvaraNIya karma bAMdhyuM. azubha vicAraNAnI AlocanA karyA vinA marIne devalokamAM gayA. tyAMthI cavIne koika sthaLe sArA kuLamAM janma pAmyA. samaya jatAM sAdhuno saMparka thavAthI jainadharma pAmyA. sugurunI pAse vairAgyathI dIkSA lIdhI. pachI AcArya mahArAja pAse sAmAyika zruta bhaNavAnuM zarU karyuM. paNa pUrvabhavamAM bAMdheluM jJAnAvaraNIya karma udayamAM AvavAthI eka pada paNa bhaNI zakatA nathI. zrutajJAna upara bahumAna hovA chatAM ane niraMtara bhaNavA chatAM eka pada paNa yAda rahetuM nathI. AthI AcArya mahArAje te tapasvI sAdhune bhaNavAmAM (-kaMThastha karavAmAM) asamartha jANIne mA 4Sya mAM turtha "rAga ane dveSa na kara" e pramANe saMkSepamAM sAmAyika zrutano artha kahIne ma khya mA tu e pramANe kaMThastha karavAnuM kahyuM. AthI te muni bhaktipUrvaka moTethI gokhavA lAgyA. paNa temAM paNa bhUlI jAya che. ghaNA prayatathI tene yAda kare. yAda Ave eTale AnaMdamAM AvIne gokhavA lAge. Ama chatAM mA mA tuSya nA badale mApa tuSa ema gokhavA lAge. dararoja mApa tuSa ema gokhavAthI ramatiyALa chokarAoe temanuM "mASatuSa" evuM nAma pADI dIdhuM. jJAnAvaraNIya karmanA udayathI mApatuSa e paNa bhUlI jAya tyAre gokhavAnuM baMdha karIne zUnya citte besI rahetA. temane A rIte beThelA joine bALako hasIne aho ! A mApatuSa muni mauna paNe beThA che ema bolatA. AthI te muni bALakoe mane yAda karAvyuM te sAruM karyuM ema mAnatA. yAda karAvavA badala bALakono upakAra mAnI pharI mASatuSa e pramANe gokhavAnuM zarU karI detA. temane mApa tuSa ema khoTuM bolatA sAMbhaLIne sAdhuo AdarathI mA ru mAM suSya ema gokho e pramANe zIkhavADatA hatA. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 329 AthI AnaMda pAmIne ma Na mA turtha ema gokhavA lAgatA. paNa thoDIvAra pachI pAchuM bhUlIne mA tuSa ema gokhavA lAgatA. A pramANe sAmAyikanA arthamAM paNa amasartha temaNe gurubhaktithI samaya jatAM jJAnanuM phala kevaLajJAna meLavyuM. (193) athAmumeva zubhaughasaMjJAnayogameSAM bhAvayannAharuddo khalu saMsAro, suddho dhammo tu osahamimassa / gurukulasaMvAse so, nicchayao NAyameteNaM // 194 // 'raudro' viSavikArAdivaddAruNaH, khaluravadhAraNe, saMsAro' naranArakAdibhramaNarUpaH sarvazarIrasAdhAraNaH pAramArthikavyAdhisvabhAvatAmApanno yataH, tataH zuddho dharma eva paJcanamaskArasmaraNAdirUpa auSadhaM nivRttiheturasya saMsArasya / yathoktam-"paMcanamokkAro khalu, vihidANaM sattio ahiMsA ya / iMdiyakasAyavijao, eso dhammo suhapaogo // 1 // " evamavagate yadeSa punarniNItavAn, tadAha-'gurukulasaMvAse' guroruktalakSaNasya kulaM parivArastatra samyak tadgatamaryAdayA vAse sati 'sa' zuddho dharmo "nizcayataH' paramArthavRttyA sampadyate / anizcayarUpastu kRtrimasuvarNasadRzaH parIkSAmakSamamANo'nyathApi syAt / na ca tena kiJcit, saMsAraphalatvenAsAratvAditi jJAtametena mASatuSAdinA sAdhujaDenApi satA // 194 // mASatuSa vagere munionA A zubha oLasaMzAnanA yogane vicAratA graMthakAra kahe che gAthArtha- saMsAra bhayaMkara ja che. tenuM auSadha zuddha dharma ja che. zuddha dharma paramArthathI gurukula saMvAsamAM prApta thAya che. moSatuSa vagere munie A pramANe jANyuM che. TIkArtha- saMsAra bhayaMkara ja che- saMsAra eTale manuSyagati ane narakagati AdimAM paribhramaNa. A saMsAra zarIravALA sarva jIvone sAdhAraNa che. eTale je koI jIva zarIradhArI hoya te badhA jIvone saMsAra hoya che. tathA saMsAra paramArthathI vyAdhi svabhAvane pAmelo che, arthAta saMsAra paramArthanI vyAdhi svarUpa che. Avo saMsAra viSavikAranI jema bhaMyakara che. tenuM auSadha zuddha dharma ja che- (saMsAra vyAdhi svarUpa che, vyAdhine dUra karavA auSadha joIe. AthI ahIM kahe che ke, saMsAra rUpa vyAdhinuM auSadha paMcanamaskAranuM(navakAranuM smaraNa vagere zuddha dharma ja che. kahyuM che ke-paMcanamaskAra(-navakAra maMtra), zakti mujaba vidhipUrvaka dAna, ahiMsA, idriyajaya ane kaSAyajaya A dharma (saMsArarUpa vyAdhino) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 upadezapada : bhAga-1 zuddha upAya che."auSadha eTale vyAdhinI nivRttinuM kAraNa. saMsAra bhayaMkara ja che, tenuM auSadha zuddha dharma ja che, A pramANe jaNAye chate mAlatuSa Adi munie nirNaya karyo ke paramArthathI zuddha dharma gurukula saMvAsamAM prApta thAya che. gurukulasaMvAsa- gurunuM lakSaNa pUrve (29 mI gAthAnI TIkAnA prAraMbhamAM) kahyuM che ke kula eTale parivAra. saM eTale samyaka, samyak = gurukulamAM rahelI maryAdAthI. vAsa eTale rahevuM. gurukulamAM je maryAdAo hoya te maryAdAone pALavApUrvaka gurukulamAM rahevuM te gurukula saMvAsa. paramArthathI gurukula saMvAsamAM zuddha dharmanI prApti thAya che. aparamArtharUpa, nakalI suvarNa samAna, parIkSAne sahana nahi karato=kaSAdithI parIkSAmAM pAsa na thanAra dharma to gurukulasaMvAsa vinA paNa hoya. paNa tenuM ahIM kAma nathI. kAraNa ke te dharmanuM phaLa saMsAra hovAthI te dharma asAra che. A pramANe jaDa paNa mApatuSa vagere sAdhue jANyuM hatuM. (194) kuta etadevamiti ceducyatejaM kuNati evamevaM, tassANaM savvahA alaMghato / egAgimoyaNammivi, tadakhaMDaNa mo ihaM NAyaM // 195 // yadyasmAt kurute evaM nizcayataH, evaM gurukulasaMvAsaM mASatuSAdiH / kIdRza ityAha'tasya' gurorAjJAmicchAmithyAkArAdiparipAlanarUpAM 'sarvathA' manasA vAcA kAyena ca alaGghayannanatikrAman / nanvekAkinastasya kimityAha-'ekAkimocane'pi' kuto'pyazivAdiparyAyAdekAkino'parasAdhusAhAyyarahitasya kvacid grAmanagarAdau guruNA sthApane satyapi 'tadakhaNDanA' gurvAjJAnullaGghanA varttate 'mo' iti prAgvat / ayamatrAbhiprAya:bahusAdhumadhye lajjAbhayAdibhirapi bhavatyeva gurvAjJAnullaGghanam / yadA tvasau ekAkitayA yukto'pi gurukulavAsapravRttAM sAmAcArI sarvAmanuvarttate, tadA jJAyate nizcayato gurukulasaMvAsavAnasau, tatsAdhyasya kriyAkalApasya sarvathA'khaNDanAt, 'iha' gurvAjJAnullaGghane jJAti' daSTAto yam 221 mASatuSa Adi munie A pramANe jANyuM hatuM eno nirNaya zAnA AdhAre karI zakAya ema tame pUchatA ho to teno uttara ApavAmAM Ave che- gAthArtha- kAraNa ke gurunI AjJAnuM sarvathA ullaMghana na karanArA te muni nizcayathI gurukula saMvAsa kare che. ekalA mUkavAmAM Ave to paNa gurunI AjJAnuM ullaMghana karatA nathI. gurunI AjJAnuM ullaMghana na karavA viSe (have kahevAze te) daSTAMta jANavA yogya che. TIkArtha- moSatuSa Adi munie A pramANe jANyuM hatuM. kAraNake gurunI AjJAnuM sarvathA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 6paheza56 : (bhAga-1 ullaMghana na karanArA te muni nizcayathI gurukulasaMvAsa kare che. gurunI AjJA- icchAkAra-mithyAkAra AdinuM pAlana karavA rUpa AjJA. sarvathA- mana-vayana-yAthI. prazna- te muni bhedA hoya tyAre | re ? uttara- aziva Adi koIka avasare koIka gAma-nagara AdimAM gurue bIjA sAdhunI sahAya vinA ekalA mUkyA hoya tyAre paNa gurvAjJAnuM ullaMghana thatuM nathI. ahIM abhiprAya A pramANe che- ghaNA sAdhuonI madhyamAM lajjA-bhaya AdithI gurvAjJAnuM ullaMghana na ja thAya. paNa jyAre te ekalo hoya to paNa gurukulavAsamAM pravartelI saghaLI sAmAcArIne anusare-pALe tyAre jaNAya ke A cokkasa gurukulasaMvAsI che. kemake gurukulasaMvAsathI sAdhI zakAya tevA kriyAsamUhanuM sarvathA khaMDana thatuM nathI. (15) tadevAhajaha ceva caMdauttassa vibbhamo savvahA Na cANakke / savvattha tahetassavi, etto ahigo suhagurummi // 196 // 'yathA caiva' yathaivetyarthaH, 'candraguptasya' mauryavaMzaprasavaprathamaheto rAjavizeSasya prAkkathitasya 'vibhramo' viparyAsaH saMzayo vA 'sarvathA' sarvaiH prakArairna naiva 'cANakye' prAguktalakSaNe mantriNi 'sarvatra' sarveSu prayojaneSu samAdizyamAneSu, 'tathaitasyApi' mASatuSAderyateritazcandraguptAdadhikaH samargalo vizvAsaH zubhagurau vijRmbhate / yathA hi candraguptasya pATalipuroparodhakAle nandabalanirjhaTitena cANakyena nIyamAnasya pazcAdanulagne nandasainye ananyopAyAM candraguptarakSAM paribhAvayatA mahati sarasi niviSTapadminISaNDamaNDite nikSiptasya nandAzvavAreNaikena kva candraguptastiSThatIti pRSTenAGgulyagreNa daya'mAnasyApi nAvizvAso jAtaH, kiMtvArya eva yuktamayuktaM vA jAnAtIti pratipattiH, tathA'sya mASatuSAdeH sarvathA vyAvRttaviparyAsasya saMsAraviSavikAranirAkaraNakAriNI gurorasya seveti manyamAnasya candraguptasya vizvAsAdiha rAjyamAtraphalAdanantaguNaH zubhagurau pratyayaH pravarttata iti // 196 // dRSTAMta 4 cha gAthArtha- jevI rIte caMdraguptane cANakya viSe sarvathA sarvatra viparyAsa ke saMzaya na hato, te pramANe mASatuSa vagere munine zubha gurune viSe caMdraguptathI adhika vizvAsa utpanna thAya che." Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 upadezapada : bhAga-1 TIkArtha- caMdragupta rAjA mauryavaMzanI utpattinuM prathama kAraNa che, arthAt mauryavaMzanI utpatti caMdragupta rAjAthI thaI. AnuM vistArathI varNana pUrve kareluM che. prastutamAM jarUrI prasaMga A pramANe che- caMdragupta ane cANakya thoDuM sainya ekaThuM karIne naMdarAjAne harAvavA pATalIputra para caDhAI karI. paNa laDAImAM hArI javAthI te baMne nAsI gayA. naMdarAjAnA sainiko temanI pAchaLa paDyA. temaNe thoDe dUra gayA pachI pAchaLa joyuM to naMdarAjAno eka ghoDesavAra vadhu najIka AvI gayo hato. AthI cANakya caMdraguptane sarovaramAM saMtADI dIdho ane pote sarovaranA kAMThe dhobI banIne vastro dhovA lAgyo. thoDIvAramAM ghoDesavAra tyAM AvI pahoMcyo. teNe dhobIne pUchyuM: caMdragupta ane cANakyane ahIM jatAM joyA che ? dhobI banelA cANakya kahyuM: caMdragupta A sarovaramAM che ane cANakya to kyAranoya palAyana thai gayo che. ghoDesavAra ghoDA parathI utaryo. pachI vastro ane talavAra jamIna upara mUkIne sarovaramAM praveza karavA jAya che tevAmAM cANakya tenI talavAra laIne tene mArI nAkhyo. pachI baMne jaNA ghoDA upara savAra thaIne AgaLa cAlyA. mArgamAM cANakya caMdraguptane pUchyuM: naMdanA azvasavArane meM caMdragupta sarovaramAM che ema kahyuM tyAre tane mArA upara kevo bhAva Avyo ? caMdraguNe kahyuM. te vakhate mane ApanA upara jarAya avizvAsa na hato. meM te vakhate ema vicAryuM ke AryapuruSa ja yukta ke ayukta jANe, AryapuruSa ja sAcuM hita jANe ane kare. AthI cANakya mane taLAvamAM batAvI dIdho, te paNa mArA hita mATe ja karyuM che. caMdraguptano javAba sAMbhaLI cANakyane khAtarI thaI gaI ke Ane mArA upara pUrNa vizvAsa che. jevI rIte caMdraguptane cANakya maMtrI upara (sarvathA) badhI rIte (sarvatra) cANakyathI Adeza karAtA sarvakAryomAM viparyAsa ke saMzaya na hato, arthAt pUrNa vizvAsa hato, tevI rIte guruviSe sarvathA viparyAsathI rahita ane A gurunI sevA saMsArarUpa viSanA vikArane dUra karanArI che ema mAnatA mApatuSa Adi munine zubhaguru upara caMdraguptane cANakya upara jeTalo vizvAsa hato tenAthI anaMta gaNo vizvAsa hoya che. kAraNa ke cANakya upara karelA vizvAsathI mAtra rAjyarUpa phaLanI prApti thaI. "zubhaguru upara karelA vizvAsathI to sarva prakAranAM sukhonI prApti thAya che. (196) nanu gurumAtragocaravibhramAbhAve'pi zeSatattvaviSayavibhramasadbhAvAt kathamasya kRtyaM bhrAntigarbhaM . sat zuddhacaritratayA vyavahRtamityAzaGkyAha annatthavi vinneo'nAbhogo ceva navarameyassa / na vivajautti niyamA, micchattAINa bhAvAto // 197 // 1. "zubha guru upara" ItyAdi TIkAmAM na hovA chatAM vizeSa spaSTatA mATe lakhyuM che. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 333 ___ 'anyatrApi' guruvyatirikte'pi jIvAdau viSaye gurau tAvadavibhrama evetyapi zabdArthaH, anAbhogazcaivAnupayoga eva 'navaraM' kevalaM nibiDazrutAvaraNapratighAtAd etasya mASatuSAderatyantatattvajijJAsAvato'pi nIlapItAdirUpopArUDhadidRkSApariNAmasya yathA kasyacid andhasya dRSyeSvartheSu, vyavachedyamAha- 'na' naiva 'viparyayo' viparyAsaH / iti padaparisamAptau / 'niyamAd' nizcayenAtra hetumithyAtvAdInAM mithyAtvamohanIyasyAdi zabdAd anantAnubandhinAM ca bodhiviparyAsakAriNAM, tathA kriyAvyatyayahetUnAM apratyAkhyAnAvaraNAnAM pratyAkhyAnAvaraNAnAM ca kaSAyANAmabhAvAdanudayAt / etadudayo hi hRtpUrakopayogavat madyAdikudravyopayogavadvA niyamAt AtmAnaM bhramamAnayati / tadvatazca na tAttvikI kAcit kAryaniSpattiriti // 197 // mASatuSa Adi munimAM mAtra gurusaMbaMdhI vibhrama na hovA chatAM anya tattva saMbaMdhI vibhrama che. ethI enuM kartavya bhrAntivALuM hovAthI enAmAM zuddha cAritra tarIke vyavahAra kevI rIte karyo ? arthAt enAmAM zuddha cAritra che tevo nirNaya kevI rIte karyo ? AvI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che- gAthArtha- mAlatuSa Adine bIjA viSayamAM paNa mAtra anAbhoga ja jANavo, viparyaya na jANavo. kAraNa ke temane niyamA mithyAtva Adino abhAva che. TIkArtha- bIjA viSayamAM paNa- guru viSe to vibhramano (-viparyAsa ane saMzayano) abhAva che ja, kiMtu guru sivAya bIjA jIvAdi viSayamAM paNa vizvamano abhAva che. mAtra anAbhoga ja jANavo, viparyaya na jANavo- ahIM anAbhoga eTale vizeSa jJAnano abhAva, arthAt jIvAdi saMbaMdhI vizeSa bodhano abhAva. jevI rIte nIla-pIta Adi rUpane jovAnI icchAnA daDha pariNAmavALA koI aMdhane jovA lAyaka padArthomAM darzanano abhAva hoya, paNa viparIta darzana na hoya, tevI rIte tattvanI atyaMta jijJAsAvALA paNa mAlatuSa Adi munine gADha zrutAvaraNa karmanA avarodhathI kevaLa vizeSabodhano abhAva hoya, paNa viparyaya na hoya. viparyaya eTale mithyAjJAna ke viparIta bodha. athavA anAbhoga eTale anupayoga. anupayoga eTale kriyA AdimAM asAvadhAnI. mASatuSa vagere munione anupayoga hoya, paNa viparyaya na hoya. mithyAtva Adino abhAva che- bhrAntinA hetu mithyAtva Adino abhAva che. ahIM AdizabdathI viparItabodha karAvanArA anaMtAnubaMdhI kaSAyonA tathA "kriyAvyatyayanA hetu apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyonA udayano abhAva jANavo. mithyAtvAdino udaya dhaMtUrAnA bhakSaNanI jema ke dArU vagere kudravyanA bhakSaNanI jema niyamo AtmAne bhrama pamADe che. bramavALAne koI kAryanI tAttvika siddhi thatI nathI. 1. mokSathI viruddha kriyAnA hetu. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u74 upadezapada : bhAga-1 ahIM mithyAtvAdino abhAva kahIne mokSasAdhaka bodha hoya che ema jaNAvyuM che. tathA kriyAvyatyayanA hetu kaSAyo na hoya ema kahIne mokSasAdhaka kriyA hoya ema jaNAvyuM che. Ama mASatuSa vagere muniomAM mokSasAdhaka jJAna ane kriyA baMne hoya ema siddha karyuM. (197) ata evAhaeso ya ettha garuo, NANajjhavasAya saMsayA evaM / / jamhA asappavittI, etto savvatthaNatthaphalA // 198 // 'eSa eva' viparyaya eva atraiSa bodhadoSeSu madhye guruko mahAn doSaH / vyavacchedyamAha-na naivAnadhyavasAyasaMzayau evaM guruko doSau / tatrAnadhyavasAyaH suptamattapuruSavat kvacidapyarthe bodhasyApravRttiH, saMzayazcAnekasmin viSaye'nizcAyakatayA pravRttiH, yathoktam-"jamaNegatthalaMbaNamaparidosaparikuMThiyaM cittaM / saya iva savvappayao taM saMsayarUvamaNNANaM // 1 // " iti / yasmAd 'asatpravRttiH' parizuddhanyAyamArgAnavatAriNI ceSTA, 'ito' viparyAsAt 'sarvatra' sarveSvaihalaukikapAralaukikeSvartheSvanarthaphalA vyasanazataprasavinI prAdurasti / yadavAci-"na mithyAtvasamaH zatrurna mithyAtvasamaM viSam / na mithyAtvasamo rogo na mithyAtvasamaM tamaH // 1 // dviSadviSatamorogairduHkhamekatra dIyate / mithyAtvena durantena jantorjanmani jnmni||2||" anAbhogasaMzayato jAtApyeSA tattvAbhinivezAbhAvAt sukhasAdhyatvena nAtyantamanarthasampAdiketi // 198 // mAthI 4 5 cha gAthArtha- bodhanA doSomAM A viparyayaviparIta bodha) ja mahAna doSa che, anadhyavasAya ane saMzaya mahAna doSa nathI. kAraNa ke viparyayathI sarvatra anarthaphaLavALI asat pravRtti thAya che. TIkArtha- anadhyavasAya eTale sUtelA mattapuruSanI jema koI paNa padArthamAM bodhanI apravRtti, arthAt anadhyavasAya eTale bodhano abhAva. saMzaya eTale aneka viSayamAM anizcitapaNe bodhanI pravRtti. kahyuM che ke-"je citta aneka arthanuM grahaNa karavAthI niSedha vidhi 3rI zatuM na Doya, tathA ) 3 (savvappayao) 55 // sva35 (seya) sUI 2 Doya te yitta saMzaya uvAya che." (tapuM vitta mazAna cha. // 29 // ke vastunA bodhathI rahita che. vizeSA. 183) 1. A sthANu nathI ema niSedha, A sthANu che ema vidhi. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaheza56 : mAga-1 335 sarvatra-A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI kAryomAM. anarthaphaLavALI-seMkaDo saMkaTone utpanna karanArI. asahmavRtti-jeno parizuddha nyAyamArgamAM praveza na thAya tevI ceSTA. viparyAsathI A lokamAM ane paralokamAM seMkaDo anarthone utpanna kare tevI asavRtti thAya che. kahyuM che ke "mithyAtva jevo koI zatru nathI, mithyAtva jevuM koI jhera nathI, mithyAtva jevo koI roga nathI ane mithyAtva jevo koI aMdhakAra nathI." (1) zatru, viSa, aMdhakAra ane roga jIvane eka bhavamAM duHkha Ape che. duranta mithyAtva to bhave bhave duHkha Ape che. (2) anAbhoga ane saMzayathI thayelI paNa asatyavRtti tattvamAM kadAgraha na hovAthI sukhapUrvaka sAdhI zakAya che-dUra karI zakAya che, AthI tevI asatyavRtti atizaya anarthane pamADanArI banatI nathI. (198) anyadapi cAritrilakSaNamatra yojayitumicchurAhamaggaNusArI saddho, pannavaNijo kiyAvaro ceva / guNarAgI sakkAraMbhasaMgao jo tamAhu muNiM // 199 // mArgaM tattvapathamanusaratyanuyAtItyevaMzIlo mArgAnusArI, nisargatastattvAnukUlapravRttizcAritramohanIyakarmakSayopazamAt / etacca tattvAvAptiM pratyavandhyaM kAraNam, kAntAragatavivakSitapuraprAptisadyogyatAyuktAndhasyeva / tathA, zrAddhastattvaM prati zraddhAvAMstatpratyanIkaklezahAsAtizayAdavAptavyamahAnidhAnatadgrahaNavidhAnopadezazraddhAlunaravat vihitAnuSThAnakArirucirvA / tathA, ata eva kAraNadvayAt 'prajJApanIyaH' kathaJcidanAbhogAdanyathApravRttAvapi tathAvidhagItArthena sambodhayituM zakyaH, tathAvidhakarmakSayopazamAdavidyamAnAsadabhinivezaH praaptvymhaanidhitdgrhnnaanythaaprvRttsukrsmbodhnnrvt| tathA'ta eva kAraNAt kriyAparazcAritramohanIyakarmakSayopazamAd muktisAdhanAnuSThAnakaraNaparAyaNaH, tathAvidhanidhigrAhakavat / cazabdaH samuccaye / evshbdo'vdhaarnne| evaM cAnayoH prayogaH- kriyApara eva ca nAkriyAparo'pi, satkriyArUpatvAccAritrasya / tathA, 'guNarAgI' vizuddhAdhyavasAyatayA svagateSu vA paragateSu vA guNeSu jJAnAdiSu rAgaH pramodo yasyAstyasau guNarAgI nirmatsara ityarthaH / tathA, zakyArambhasaMgataH kartuM zakanIyAnuSThAnayukto, na zakye pramAdyati na cAzakyamArabhata iti bhAvaH / 'yaH' kazcidevaMvidhaguNopetastamAhurbuvate samayajJA 'muni' sAdhumiti // 199 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 upadezapada : bhAga-1 ahIM bIjuM paNa cAritrInuM lakSaNa joDavAnI icchAvALA graMthakAra kahe che je mArgAnusArI, zrAddha, prajJApanIya, kriyAtatpara, guNarAgI ane zakya AraMbha saMgata hoya tene (zAstrajJAtAo) sAdhu kahe che. TIkArtha- (1) mArthAnusArI- mArga eTale tAttvika mArga. (tAtvika mArga eTale mokSamArga.) je tAttvikamArgane anusaravAnA svabhAvavALo hoya te mArgAnusArI. mArgAnusArI jIva cAritramohanIya karmanA kSayopazamathI svAbhAvika rIte ja mokSane anukUla pravRtti kare che. cAritramohanIya karmano kSayopazama mokSanuM avaMdhya (-saphaLa) kAraNa che. konI jema ? jaMgalamAM rahelA ane vivakSita nagaranI prAptinI sadyogyatAthI yukta evA aMdhapuruSanI jema. te A pramANe- eka mANasa ekalo jaMgalamAM gayo. tyAM tenI baMne AMkho phuTI javAthI te AMdhaLo banI gayo. have teNe zahera tarapha cAlavA mAMDyuM. AMdhaLo mANasa jaMgalamAMthI sIdhA raste zaheramAM AvI jAya e tadana azakya to na ja kahevAya. paNa duHzakya to kharuM ja. paNa A mANasa mATe e suzakya banI gayuM. te sIdhA raste sIdho zaheramAM AvI gayo. rastAmAM kATAMkAMkarA paNa na naDyA. AnuM zuM kAraNa? AnuM kAraNa e ja ke tenuM puNya prabaLa hatuM. prabaLa sAtA vedanIya karma tenI sahAyamAM hatuM. prabaLa sAtA vedanIya karmano udaya hoya to asAtAnAM kAraNo upasthita thatA nathI. ahIM jema AMdhaLo mANasa takalIpha vinA jaMgalamAMthI zaheramAM AvI gayo. tema bhavarUpa aTavImAM paDelo mArgAnusArI jIva vizeSabodha rUpa cakSuthI rahita hoya to paNa hiMsAdi pApanA tyAgathI sIdho mokSamArge cAle che-mokSane anukUla pravRtti kare che. (2) zrAddha- tattva(-jinokta jIvAdi padArtho) pratye zraddhALu. tattva zraddhAnA zatrubhUta klezano atizaya brAsa (=darzana mohanIyano kSayopazama) thavAthI tattva(kajinokta jIvAdi padArtho) pratye jene zraddhA thaI hoya te zrAddha. konI jema ? jene mahAnidhAna avazya prApta karavuM che ane ethI mahAnidhAnane grahaNa karavAnI vidhinA upadeza pratye zraddhA rAkhe che tevA manuSyanI jema. ahIM bhAvArtha A che- jene mahAnidhAna prApta karavuM che tevA puruSane mahAnidhAnane grahaNa karavAnI vidhinA upadeza pratye jevI zraddhA hoya tevI zraddhA cAritrIne mokSa ane mokSamArga pratye hoya. kAraNake tenAmAM tAttvika zraddhAne rokanAra darzanamoha Adi karmono layopazama thayo hoya che. athavA zrAddha eTale vihita anuSThAnane karAve tevI rucivALo. (3) prajJApanIya- cAritrI jIva mArgAnusArI ane zrAddha hoya ethI ja prajJApanIya hoya. prajJApanIya eTale koIka rIte anAbhogathI khoTI pravRtti thaI jatAM tevA prakAranA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 upadezapada : bhAga-1 gItArthathI samajAvI zakAya tevo. kAraNa ke tevA prakArano karmakSayopazama (=darzanamohano viziSTa kSayopazama) thayo hovAthI te jIva kadAgrahathI rahita hoya. jene mahAnidhAna prApta karavuM che te puruSa nidhAna grahaNa karavAmAM(-nidhAna grahaNa karavAnI vidhimAM) bhUla kare to jema sukhapUrvaka samajAvI zakAya tema cAritrI prajJApanIya hovAthI bhUla thatAM gItArtho tene sukhapUrvaka samajAvI zake che. (4) kriyAtatpara- cAritrI mArgAnusArI ane zraddhALu hovAnA kAraNe jema prajJApanIya hoya che tema cAritra mohanIya karmano kSayopazama hovAthI mokSa sAdhaka anuSThAno AcaravAmAM nidhAna grahaNa karanAra puruSanI jema tatpara rahe che, arthAt nidhAnanI icchAvALo jIva nidhAna grahaNa karavA mATe nidhAna grahaNa karavAnI vidhimAM ALasa na kare tema cAritrI mokSa sAdhaka anuSThAnomAM ALasa na kare. te jIva sankriyAmAM ja tatpara hoya, asalkiyAmAM paNa tatpara na hoya. kAraNake cAritra sakriyArUpa che. (5) guNarAgI- vizuddha adhyavasAyanA kAraNe potAnAmAM ke bIjAmAM rahelA jJAnAdi guNomAM rAgavALo-pramodavALo hoya, arthAt IrSyAthI rahita hoya. (6) zakya-AraMbha-saMgata- karI zakAya tevA anuSThAnothI yukta hoya, arthAt zakyamAM pramAda na kare ane azakyano prAraMbha na kare. je koI AvA prakAranA guNothI yukta hoya tene zAstrajJAtAo sAdhu kahe che. (1999) yadi nAmaivaM sAdhulakSaNamuktaM, tathApi prastute kimAyAtamityAhaeyaM ca asthi lakkhaNamimassa nissesameva dhannassa / / tahaguruANAsaMpADaNaM u gamagaM ihaM liMgaM // 200 // etaccaitadapi mArgAnusAritvAdi, kiM punarguruviSayo'bhramaH, 'asti' vidyate 'lakSaNamasya' mASatuSAdeniHzeSameva 'dhanyasya' dharmadhanArhasya / kimatra liGgamityAha-tathA yathA gurusannidhAne tathaiva tadvyadhAne'pi 'gurvAjJAsampAdanaM' pratilekhanApramArjanAdisAdhusAmAcArIpAlanarUpaM punargamakaM jJApakam / 'iha' mArgAnusAritvAdau 'liGga' cihnamiti 200 no jo A pramANe sAdhunuM lakSaNa karyuM, to paNa tenAthI prastutamAM zuM AvyuM? (arthAt prastutamAM eno zo saMbaMdha che?) te kahe che gAthArtha- mArgAnusAritA vagere A saghaLuMya paNa dhanya mAlatuSa Adi muninuM lakSaNa che. ahIM te te rIte gurvAjJAnuM saMpAdana jJApaka liMga che. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 upadezapada : bhAga-1 1 TIkArtha- moSatuSa Adi muni cAritrI hatA tenuM lakSaNa zuM ? e viSayamAM ahIM kahe che ke, gurusaMbaMdhI bhramano abhAva e to lakSaNa che ja, kiMtu 19mI gAthAmAM kahela mArganusAritA vagere badhuMya paNa mASatuSa vagere muninA cAritranuM lakSaNa che. mASatuSa vagere munimAM mArgAnusAritA vagere hatuM tene jaNAvanAra cihna zuM che? enA javAbamAM A gAthAnA uttarArdhamAM kahe che ke- mAtuSa vagere muni gurunA sAnidhyamAM jevI rIte pratilekhanA-pramArjanA vagere sAdhu sAmAcArInuM pAlana karavA rUpa gurvAjJAna saMpAdana karatA hatA tevI ja rIte gurunA virahamAM paNa gurvAzAnuM saMpAdana karatA hatA. gurunA sAMnidhyanI jema gurunA virahamAM paNa gurvAjJAnuM saMpAdana karatA hatA e ja mAlatuSa vagere munimAM mArgAnusAritA vagere guNo hatA enuM jJApaka(=jaNAvanAra) liMga che.(200) nanu cAritriNo mokSaM pratyatiDhAnurAgatvenAtyantAdautsukyAdazakyArambho'pi na duSTaH syAd ityAzaGkyAha sattIe jatitavvaM, ucitapavittIeN annahA doso / mahagiriajasuhatthI, diTuMto kAlamAsajja // 201 // za'-sAmarthya vikarSitaprathonanAnu ti "titavya'-prayataH vAI, kimavizeSeNetyAha-'ucitapravRttyA' tattadravyakSetrakAlabhAvairabAdhyamAnaceSTArUpayA / vipakSe doSamAha-'anyathA' uktaprakAradvayavirahe yatne kriyamANe'pi doSo vandhyaceSTAlakSaNaH sampadyate, saphalArambhasAratvAd mahApuruSANAmiti / atra 'mahAgiriajasuhatthI' iti AryamahAgirirAryasuhastI ca dRSTAntaH-udAharaNaM 'kAlaM' vyavacchinnaparipUrNajinakalpArAdhanAyogyajIvaM duSpamAlakSaNamAzritya, zaktau satyAmucitapravRttyA yatne karttavyatayopadizyamAne iti // 201 // cAritrI jIvone mokSa pratye atyaMta dRDha anurAga hoya che, AthI mukti meLavavAnI atyaMta utsukatA hoya che, AthI temano azakya prAraMbha paNa duSTa na thAya (= na bane) AvI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha- zakti hoya to ucita pravRttithI prayatna karavo joie, anyathA doSa che. A viSe kALane AzrayIne AryamahAgirisUri ane AryasuhastisUrinuM dRSTAMta che. TIkArtha- zakti- karavAne icchelA kAryane anukULa sAmartha. ucita pravRttithI- te te dravya-kSetra-kAla-bhAvothI bAdhita na thAya tevI ceSTAthI. anyathA doSa che prayatna karavA chatAM jo te prayatna zakti vinA karyo hoya ane Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 339 anucita hoya to niSphaLa ceSTArUpa doSa thAya, arthAt temAM saphaLatA na maLe e doSa che. kAraNake mahApuruSo jemAM saphaLatA maLe tevA prAraMbhane zreSTha mAnanArA hoya che. A viSe- zakti hoya to ucita pravRttithI prayatna karavo joie evo upadeza ApavAnA viSayamAM. kALane AzrayIne jemAM jinakalpanI paripUrNa ArAdhanA karavAne yogya jIvono viccheda thayo che tevA duSamakALane AzrayIne. tAtparyArthazakti hoya to te te dravya-kSetra-kALa-bhAvothI bAdhita na thAya tevI pravRttithI (cAritranI ArAdhanAmAM) prayatna karavo joie. jo zaktithI uparavaTa thaIne ane dravyAdithI bAdhita thAya tevI rIte cAritranI ArAdhanAmAM) prayatna karavAmAM Ave to temAM saphaLatA na maLe. mahApuruSo jemAM saphaLatA maLe tevA prAraMbhane ja zreSTha mAnanArA hoya che. zakti hoya to ucita pravRttithI prayatna karavo joIe e viSe Arya mahAgirisUri ane AryasuhastisUrinuM dRSTAMta che. (2001) etayoreva vaktavyatAM saMgRhNannAhapADaliputti mahAgiri, ajasuhatthI ya seTTivasubhUtI / vaidisa ujjeNIe, jiyapaDimA elagacchaM ca // 202 // pATaliputre nagare 'mahAgiri ajasuhatthi' tti AryamahAgirirAryasuhastI ca dvAvAcAryoM kadAcid vihAraM ckrtuH| tatra zreSThI vasubhUtirAryasuhastinA sambodhitaH tato vaidisa'tti avantI viSaye ujjayinyAM 'jiyapaDima' tti jIvatsvAmikapratimAyA varddhamAnajinasambandhinyA vandanArthaM gatau / tata elakAkSaM ca dazArNabhadrAparanAmakaM gatau // 202 // - Arya mahAgiri ane Arya suhastisUri e benI vyaktavyatAno saMgraha karatA kahe che, arthAt A baMne mahApuruSonA kathAnaka jaNAve che- gAthArtha- pATaliputra nagara AryamahAgirisUri ane AryasuhastisUri tathA zreSThI vasubhUtI avaMtideza ujjainI nagarI jIvitasvAmI pratimA ane elagaccha nagara. (202) TIkArtha- AryamahAgirisUri ane AryasuhastisUri e baMne AcAryoe kyAreka pATalIputra nagaramAM vihAra karyo. tyAM zreSThIvasubhUti Arya suhastisUri vaDe pratibodha karAyA. tyAMthI avaMtidezamAM jIvitasvAmI (vardhamAna svAmI) nI pratimAne vaMdana karavA mATe gayA. tyAra pachI elakAkSa nAmanA (jenuM bIjuM nAma dazArNabhadra che) nagaramAM gayA. (202) Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u40 upadezapada : bhAga-1 arthatatsaMgrahagAthAM svayameva zAstrakAraH gAthAnavakena vyAkhyAnayannAhado thUlabhaddasIsA, jahoiyA Aimo ya iyaratti / ThaviuM gacche'tIo, kappotti tamAsio kiriyaM // 203 // esaNasuddhAtijuo vasubhUtigihammi kAraNagaeNa / diTTho goyaravattI, iyareNa'bbhuTTio vihiNA // 204 // seTThissa vimhao khalu, tagguNakahaNAe~ taha ya bahumANo / ThitisavaNujjhiyadhammaM, pAyamaNAbhogasaddhAe // 205 // uvaogaparinnANaM, kahaNA'vakkamaNa vaidisaM tatto / saMbhAsiUNa gamaNaM, kAlaTThA elagacchaM ti // 206 // micchattasaDDihAso, paccakkhANammi taha sayaggahaNaM / vAraNa pavayaNadevaya, sajjhilagogAhimA bhoge // 207 // talaghAyaacchipADaNa, saDDIussagga deva uddAho / elacchi bohi nagaraM, tao ya taM elagacchaMti // 208 // tattha ya dasannakUDo, gayaggapayago dasannarAyammi / vIre iDDI bohaNa, erAvayapayasujogeNaM // 209 // daMtA pukkhariNIo, paumA pattA ya aTTha patteyaM / ekkakka rammapecchaNa, nareMdasaMvega pavvajjA // 210 // eyammi panakhette, teNaM kAlo kao suvihieNaM / tatto samAhilAbho, anne u puNovi tallAbhA // 211 // atha saMgrahagAthAkSarArtha:-'dvau sthUlabhadraziSyau' prAguktanAmAnau yathoditau satyarUpAvabhUtAM, tatra 'Aimo ya' tti Adimo mahAgiriH punaH itaram-AryasuhastinaM, iti pUraNArthaH, sthApayitvA nAyakatvena gacche, 'atItakalpo' jinakalpasaMjJa itikRtvA tAM jinakalpasambandhinImAzritaH pratipannaH 'kriyAM' vacanagurutvAdikAM sAmAcArIm / yathoktaM dharmabindau "vacanagurutA, alpopadhitvaM, niSpUtikarmazarIratA, apavAdatyAgaH, grAmaikarAtryAdiviharaNaM, niyatakAlacAritA, prAya UrdhvaM sthAnaM, dezanAyAmaprabandhaH, dhyAnaikatAnatvamiti" 'vacanagurutA' iti vacanamevAgama eva guruH dharmAcAryo yasya sa tathA tadbhAvo vacanagurutA // 203 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 64heza56 : (bhAga-1 ihaiSaNAH sapta bhaktagocarAH pAnagocarAzca, tatrAsaMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtraM niravazeSaM ca deyadravyaM yatra sA prathamA 1 etadvilakSaNA dvitIyA 2 pAkasthAnAduddhRtya sthAnAntaranikSiptadeyadravyagocaratvenoddhRtAnAmikA tRtIyA 3 tasyaiva cAlpalepasya vallacaNakAdergrahaNarUpA caturthI 4 bhojanazAlAnikSepaNabhoktRlokAvagrahAyAtasya bhaktAdergrahaNalakSaNA'vagRhItA nAma paJcamI 5 bhojanabhAjananikSiptalakSaNA pragRhItA nAma SaSThI 6 bhojanazAlApravRttasya bhoktRlokenAniSyamANasyAta evojjhitakanAmakasyAnAdergrahaNarUpA ujjhitAnAmikA saptamI 7 tatra jinakalpikasyAdyAbhyAmeSaNAbhyAM bhaktapAnayoragraha eva, uparitanISu paJcasveSaNAsu yogyarUpatayA graho varttate, paraM tAsvapi ekatra divase dvayorabhigraho yathaikayA kayAcid bhaktamekayA ca pAnakaM grAhyamiti, taduktam-"saMsaTThamasaMsaTThA, uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahiyA paggahiyA, ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // " tathA 'paMcasu gaha dosabhiggaho bhikkhA' iti / atra prathamataH saMsaTThapadopAdAnaM chandobhaGgabhayAt, tata AsAmeSaNAnAM zuddhiH nirdoSatA AdizabdAt "taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA, jiNakappaM paDivajau " // 1 // ityevaMrUpatulanApaJcakagrahaH, tadyuktaH san vasubhUtizreSThigRhe 'kAraNagatena' kuTumbapratibodhaprayojanaprAptena 'dRSTo''valokito 'gocaravartI,' bhikSAM bhrAmyannityarthaH, 'itareNa' suhastinA'bhyutthAnaviSayaH kRto "vidhinA' saMbhramaprakAzanAlakSaNena // 204 // _ 'seTThissa vimmaho' ityAdi, zreSThino vasubhUtervismayaH AzcaryamabhUt-aho ! ebhyaH kiM kazcid ayaM mahAn varttate? iti / khalu vAkyAlaGkAre / tadguNakathanAyAM suhastinA kRtAyAM, tathA ceti samuccaye, bhinnakramazca, tato bahumAnazca tatra jAtaH zreSThinaH / 'ThiisavaNujjhiyadhamma' iti sthitizravaNena tadIyasamAcArAkarNanena bhaktapAnakaM ujjhitadharmakaM pravartitam / nanu vasubhUtirAryasuhastisamIpe zrutasAdhusamAcAraH kathamitthamaneSaNAM pravartitavAnityAzaGkayAha-prAyo bAhulyenAnAbhogena zAstrArthAparyAlocanena upalakSitA yA zraddhA dAnAbhilASarUpA tayA vihitamiti // 205 // 'upayogena' manovimarzarUpeNa, 'parijJAnaM' ujjhitadharmakasyopetyakRtasyAvabodho'bhUt / asya kathanA saMdhyAyAm-AvazyakakAle suhastino'neSaNAyAH kRtA / tato'pakramaNaM tataH purAd vihitaM tena 'vaidisaM'ti avaMtIviSaye ujjayinIM gataH / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 64heza56 : bhAga-1 tatra ca jIvatsvAminI pratimAM vanditvA tata ujjayinyAH saMbhASya-sambodhya zramaNasaMghaM gamanaM kAlArtha-caramakAlArAdhanAnimittamelakAkSaM nagaraM prati / iti parisamAptau // 206 // athAsyotpattinimittamAha -'micchattasaDDihAso' iti mithyAtvAd-viparyAsAd bhA kasyAzcicchAddhAyAH sandhyAkAle upahAsaH pratyAkhyAne viSayabhUte kriyamANe kRtaH / kadAcicca durvinItatayA tathA yathA sA zrAddhA gRhNAti tathA svayamAtmanaiva tayA apreritenetyarthaH grahaNaM kRtaM pratyAkhyAnasya, tena / 'vAraNa' tti vAraNaM pratyAcakSANasya tayA vihitaM, tathApi na sthito'sau / tataH 'pavayaNadevaya' tti tasminnupahAse kRteM saroSayA pravacanadevatayA 'sajjhilagogAhimA' iti bhaginIrUpayA bhUtvA udgrAhimA modakAdayaH pakvAnnabhedAH samarpitAH / tena ca teSAM bhoge' bhojane kRte sati // 207 // devatayA 'talaghAyaacchipADaNa' tti talaghAtena-hastatalaprahAralakSaNenAkSipAtanA nayanapAtarUpA kRtA / 'saDDIussagga' tti zrAddhayA utsarga:-kAyotsargalakSaNo 'deva' tti devatAyA ArAdhanAya kRtaH, 'uddAho' iti utkRSTaH sarvAparadAhAtizAyI sakalakuzalaprarohahetordharmabIjasya dAho-bhasmIkaraNamuddAhaH samabhUt / tataH 'elagacchatti eDakasya tatkAlavyApadyamAnasyAkSiNI tadakSisthAne niyojIte / lagne ca te / tadanu bodhiH-jinadharmAvAptirlabdhapratyAkhyAnabhaGgapratyayA'sya saMjAtA / nagaraM 'tatazca'-tasmAdeva nimittAt 'tad' dazArNapuraM eDakAkSamiti prasiddham // 208 // .. tatra caiDakAkSe nagare dazArNakUTo nAma parvata AsIt / sa ca gajAgrapadaka iti yathA jAtastathocyate / 'dazArNarAje' dazArNadezanAyake dazArNabhadranAmni rAjyaM pAlayati sati 'vIre' caramatIrthapatau dazArNakUTe zikhariNi samavasRte, RddhiH zakrasambandhinI yadA dazArNabhadreNa dRSTA tadA svasamRddhAvanAdareNa 'bohaNa'tti bodhanaM sarvacAritrapratipattilakSaNaM saMvRttaM dazArNabhadrarAjasya / tathA airAvaNapadasuyogena gajAgrapadakaH sa parvato rUDhaH // 209 // atha zakravibhUtimeva darzayati -tatra zakrAdhyAsite airAvaNe dantA abhavan / teSu ca puSkariNyaH, tAsu ca padmAH, teSu ca patrANi, aSTau aSTasaMkhyayA pratyeka ekaikaM dantapuSkaraNyAdikaM jAtam / tatraikaikasmin patre ramyaprekSaNakaM dvAtriMzatpAtrabaddhaM dRSTvA 'narendrasaMvego' dazArNabhadrarAjasya saMvego jAtaH / tatastatkSaNAdeva pravrajyA samajanIti // 210 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 upadezapada : bhAga-1 atha prastute yojayatrAha-'etasmin' gajAgrapadakanAmake zikhariNi 'puNyakSetre' zubhakAriNi pradeze 'tena'-mahAgiriNA sUriNA 'kAlo' dehatyAgalakSaNaH kRtaH aviktina' sumatteina I jto. ?, yataH tataH kSetrot samAdhinAmo nAstasya, anyetvAcAryA AcakSate-'punarapi' bhUyo'pi tallAbhAt-samAdhilAbhAt tatra kAlaH kRtaH, idamuktaM bhavati-tatra kSetre labdhaH samAdhiH sAnubandhasamAdhilAbhaphalatvena punarapi janmAntare samAdhilAbhaphalaH sampadyata iti kRtvA tena tatra kAlaH kRtaH // 211 // AryamahAgiri ane AryasuhastinuM kathAnaka A bharatakSetramAM vIra bhagavAna pachI uttama dharmanA ArAdhaka evA sudharma nAmanA gaNAdhipa thayA. jaMbUdvIpamAM jaMbUvRkSanI jema sAdhu-sAdhvInA nAyaka jaMbU nAmanA sUri thayA. tyAra pachI guNonuM janmasthAna evA prabhava svAmI thayA, tyAra pachI bhavaparaMparAne haranAra zadhyamabhava sUri thayA. tyArapachI nirmaLazIla ane yazasvI, bhadrika evA yazobhadrasUri thayA. durdhara pariSaha ane indriyajayathI pragaTa thayuM che ghaNuM mAhabhya jenuM evA guNavAnomAM gaurava sthAnane pAmelA eka saMbhUtivijaya nAmanA ane nagarane kaMpAyamAna kare tevA be zreSTha bAhu che jene evA bIjA bhadrabAhu ema mastaka upara dhAraNa karAtA gurunA pratibiMba samAna be ziSyo thayA, sthUlabhadra munIzvara ati nirmaLa vizALa ane kalyANakArI hatA. mahAdakSa evA teNe saMbhUtivijaya AcArya pAse dIkSA lIdhI tathA zrIbhadrabAhusvAmI pAse dRSTivAda zrutane grahaNa karyuM. ane tethI ja caudapUrvanA pAraMgata thaI yazane upArjana karyo. kaThora pariSaha rUpI pavananA samUho mATe meruparvata jevA, ghaNA vistRta guNathI jitAyo che AkAzano vistAra jenA vaDe evA Arya mahAgiri AcArya temanA eka ziSya hatA ane sarvajIvo sukhI thAya evuM icchanArA, sustInI gatinA gamanathI raMjita karAyo che lokono samUha jenA vaDe evA bIjA Arya suhasti munipuMgava hatA. kSIrasamudra samAna ujvaLa kIrtinA samUhathI pUrAyelo che dizAono aMta jeo vaDe evA baMne paNa AcAryo harahAra' ane barapha samAna ujjavaLa suMdararUpa ane zIlaguNavALA che. baMne paNa pratibodhanA kAryamAM judA judA grAma-Akara-nagaramAM rahelA bhavya jIvo rUpI kamaLavanone vikasita karavAmAM sUryamaMDaLa samAna che. te baMne paNa rohaNAcala parvatanA khANabhUta ghaNA guNonI khANa che kemake agaNita mAhalyavALA zrata ratnonuM lokamAM durlabhapaNuM che. aMtima samaya thayo tyAre 1. harahAra eka ati sapheda ghAsa che. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 upadezapada : bhAga-1 gaNanAyaka bhagavAna sthUlabhadra anuyoganI anujJA ane be vibhAga karAyela gacchanI anujJA Aone ekI sAthe ApIne pachI sakaLa jIvarAzine khamAvIne, vizuddha anazana svIkArIne kALa kare chate devalokamAM utpanna thayA. | vinaya ane nayanA bhaMDAra evA Arya mahAgiri saMpUrNa zruta jenA vaDe nathI bhaNAyuM evA suhasti nAmanA sUrinA upAdhyAyapaNAne pAmyA. have koIka vakhata mokSamArgamAM pravRtta thayelA jIvo mATe sArthavAha samAna, muniomAM zreSTha evA suhastisUri zramaNa saMghanI sAthe vihAra karIne kauzAMbI nagarImAM pahoMcyA. rAjA vagere uttamaloka pratidivasa vaMdanadharmazramaNa ane pUjanamAM tatpara thayo. temAM eka dramaka che je nagaralokanI sAthe sUrinI pAse Ave chad, romAMcita thayelo ati harSane anubhave che tyAre te dezamAM atitIrNa duSkALa paDyo che. prAyaH sakala loka ati duHkhe karIne peTa bharanAro thayo. lAMbA kALa pachI dramake sUrinA eka sAdhu saMghATakane dhanapatinA ghare bhikSA mATe praveza karatA joyo. saMghATakanI pAchaLa pAchaLa gayo. mane ahIM kAMika maLaze evI AzApUrvaka joto hato tyAre zreSThIe te sAdhuone siMha kesariyA lADuo vahorAvyA. sAdhuo tenA gharamAMthI nIkaLyA ke turata ja dramake praNAmapUrvaka kahyuM ke "A maLelA bhojanamAMthI mane kaMIka Apo." teoe kahyuM: he bhadra ! "A gocarInA svAmI AcArya bhagavaMta che tethI amAre ApavuM ucita nathI" teonI sAthe ja sUri pAse jaIne jeTalAmAM khAvAnuM mAge che teTalAmAM ANe amArI pAse bhojananI mAgaNI karI hatI ema bhikSAnA lAbhanA vRttAMtane sUrine kahyo. guru kahe che ke gRhasthone bhojana ApavuM kalpatuM nathI jo tuM dIkSA le to bhojana maLe, nahIMtara nahIM. teNe dIkSA levA svIkAryuM. zuM A ArAdhanA karI zakaze? guru upayoga mUke che. pachI jJAnathI nizcaya karyo ke A pravacana prabhAvakomAM uttama puruSa thaze. pachI avyakta sAmAyika uccarAvIne dIkSA ApI ane temAMthI pUratuM bhojana ApyuM. pachI te samAdhivALo thayo. aho! A kevA prasannapariNAmavALA che. sagAbhAInI jema mArA upara atyaMta kRpAvAna che. mane sarve kAryamAM madadagAra (sahAyaka) thAya che. AvA prakAranI mananI vicAraNA rUpI amRtarasathI siMcAtuM che sarvAga jenuM, ghaNI utpanna thaI che gurubhakti jene evo te divasa vItAvavA lAgyo. rAtri thaI eTale anucita bhojanane kAraNe tene tIvra visUcikA thaI ane zuddha bhAvane pAmelo maryo. pATaliputra nagaramAM mauryavaMzamAM biMdutsAra rAjA hato. jenuM varNana pUrva AvI gayuM che. teno azokathI nAme putra rAjA hato teno jIvathI abhyadhika kuNAla putra hato. je 1. avyakta sAmAyika eTale oghathI lIdhela, vidhipUrvakanuM nahIM. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 upadezapada : bhAga-1 bALapaNAmAM yuvarAja thayo. kumArabhaktimAM tene ujainI nagarI apAI hatI. saMtuSTa thayelo kuNAla tyAM rahe che. sakala kalAne bhaNavAmAM tene samartha jANIne pitAe svahastathI lekha lakhIne mokalyo ke kumAra tyAM ja bhaNAvAya. tevA prakAranuM kArya upasthita thaye chate patrane khullo mUkIne, rAjA jeTalAmAM Ubho thayo teTalAmAM pApI sAvakI mAtAe AMkhanA agrabhAga upara rahelA kAjaLane nakhanA agrabhAgathI laIne kriyApadanA A varNa upara biMdu karI dIdhuM tethI kumAra AMdhaLo karAya evo artha thaI gayo. utsukatAne kAraNe rAjAe lekha pharI vAMcyA vinA bIDI dIdho ane lekha kumAranI pAse pahoMcI gayo. kumAre svayaM ja te lekha vAMcyo. teno artha jANyo ane lokhaMDanI saLIne tapAvIne keTalAmAM baMne AMkho AMje che teTalAmAM parijane kahyuM: he kumAra! tAre AvA prakAranI pitAnI AjJA kyAreya na mAnavI. eka divasano tAre vilaMba karavo jethI Ano paramArtha zuM che te jANI zakAya. kumAra kahe che ke amArA mauryavaMzamAM janmelA sarve rAjAnI AjJA koI ullaMghera nahIM mATe tIkSNa kahelI che. tethI AzcaryakArI caritrothI punamanA caMdra jevA nirmaLa kuLane kalaMka lagADIne kevI rIte vikRta karuM ? parivAranA nivAraNathI saryuM ema avagaNanA karIne jeTalAmAM AMkho Aje che teTalAmAM pitAnI pAse samAcAra pahoMcyA tyAre pitAe ghaNo zoka karyo. mAtAe paNa zokyanA A caritrane jANI vicAryuM ke bAjI hAthamAMthI game chate zuM karI zakIe. pachI pitAe ujjainInuM rAjya pAchuM laIne tene eka uttama gAma ApyuM ane sarva vyavasAya choDIne gAmamAM rahyo ane te atinirdoSa gItavidyA zIkhavA lAgyo ane te jaladIthI atidakSatAthI te saMgItavidyAmAM pAraMgata thayo. bhego thaIne bIjA gAMdharvika loka sAthe pRthvImaMDaLa para bhamavA lAgyo. vaja jema parvatane toDe tema kuNAle saMgItavidyAthI gAMdharvika lokanA garvarUpI parvatane toDyo. AthI ja teno ghaNo yaza jagatamAM UchaLyo ane pratiSThA pAmyo. (45) kALe karI kusumapura (pATalIputra) nagaramAM gayo. nagaranA mukhya puruSonI atighaNI sabhAomAM gAvA lAgyo. nagaramAM evo pravAda thayo ke A nakkI suragAMdharvika che. AnA jevA bIjA koI puruSanI kyAMya saMgItakaLA sAMbhaLI nathI ane sAMbhaLazuM paNa 1. madhigaDa mA vAkyamAM gadhi jJa3padanA ya varNa upara mIDuM AvatA dhagaDa gumAra evuM vAkya thaI gayuM. yajJa3 mAjono artha kumAra bhaNavAya evo thAya jyAre saMdhiM3 mAro no artha kumAra AMdhaLo karAya evo thAya. 2. muma+3+mA+koI ullaMghe nahIM. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 upadezapada : bhAga-1 nahIM. maMtrIoe rAjasabhAmAM rAjAne A pravAda kahyo. pachI kutUhalathI jijJAsita (harSita) rAjAe potAnA pradhAnamaMDaLane kahyuM: Ane bolAvo. teNe kahyuM: he deva! te AMdhaLo che, tamAre jovA yogya nathI, pachI paDadAnI aMdara rakhAyo. zuddha svarane pUrIne jeTalAmAM gAyuM teTalAmAM gaurI(strI)nA gItathI haraNa AkarSita thAya tema rAjA AkarSita thayo. atikhuza thayelA rAjAe kahyuM tuM varadAna mAga. avasara pAmI te eka zloka bolyo. caMdaguttajaputto u, biMdusArassa nattuo / asogasiriNo putto, aMdho jAyai kAgiNiM // 52 // caMdraguptano prapautra, biMdussArano pautra, azokagrIno putra evo aMdha (kuNAla) kAkiNI mAge che pachI Azcaryacakita rAjAe kahyuM: zuM tuM mAro putra kuNAla che ? hA te ja chuM. pachI paDadAmAMthI bahAra kADhIne sarvAgathI bheTAyo ane potAnA khoLAmAM besADIne kahyuM: teM eka kAkiNI (eka damaDI) kema mAgI? pAse rahelA maMtrIvarge kahyuM: he deva! mauryavaMzamAM kAkiNI zabdano artha rAjya thAya che, A rAjyane mAge che. he putra! tuM AMdhaLo che, rAjyane saMbhaLavA yogya nathI. zuM tAre putra che? kuNAla- che ja. rAjA- keTalI uMmarano che ? kuNAla- hamaNAM ja janmyo che. pachI tatkSaNa ja tenuM nAma saMprati rAkhyuM. te dramaka manuSyano jIva marIne tenA putra rUpe utpanna thayo. daza divasano laukika vyavahAra pUrNa thaye chate maMtrI vageree teno rAjya upara abhiSeka karyo. azokathI rAjya soMpI paralokanA kAryamAM tatpara thayo, arthAt dharmArAdhanAmAM rata thayo. saMprati pUrvopArjita puNyanA prabhAvathI pratidina zarIra ane rAjya lakSmIthI vadhato yauvanane pAmyo. (59) have kyAreka apratibaddha vihArathI vihAra karatA pavitra guNavALA muninAtha, AryasuhastisUri pATalIpura AvyA. ghaNAM uttama sAdhuonA samUhathI viTaMLAyelA bahAra udyAnamAM rahyA. prAsAdamAM rahelA saMprati rAjAe temane joyA. AkAzamAM jema graha-nakSatratArAnA samUhanI aMdara zaradaRtuno caMdra cAle tema lokane pramoda karatA, caturvidha saMghathI anusarAtA AryasuhastisUri rAjamArga para AvyA. meM pUrve kyAMka Amane joyA che ema manamAM vitarka karatA ekAeka pRthvI para DhaLI paDyo ane zItaLa jaLathI siMcAyo. vIMjhaNAnA pavanathI vIMjhAyelo, mUrchAkALa pUrNa thayo tyAre jAtismaraNa jJAna pAmyo ane pUrva vRttAMtane jANyo. tatkSaNa ja parama harSane pAmelo sarvAge paNa ghaNA romAMcane anubhavato munipatinI pAse Avyo. vaMdana karIne sUrine vinaMti karI pUchayuM: jinezvaronA dharmanuM zuM phaLa che ? muni patie kahyuM: jinezvaronA dharmanuM phaLa svarga ke mokSa che. rAjA- Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 347 sAmA kinuM zuM phaLa che ? munipatie kahyuM. prakRSTa sAmAyikanuM phaLa svarga ke mokSa che. avyakta sAmAyikanuM phaLa rAjya vagerenI prApti che. A sAMbhaLIne tene khAtarI thaI ke AnuM (sAmAyikanuM) phaLa A pramANe ja che emAM koI zaMsaya nathI. saMprati pUche che- he bhagavan! zuM mane oLakho cho ? muni pati upayogapUrvaka hA ema kahIne kauzAMbIno sarva vyatikara jaNAvyo. jemake AhAra apAyo ane visUcikAthI maraNa thayuM tyAM sudhIno vRttAMta jaNAvyo. vikasita thayuM che. mukharUpI kamaLa jenuM, harSanA AMsunA pravAhathI bhIMjAI che AMkho jenI, pRthvItaLa para sparza karAyuM che mastaka jenuM evo rAjA pharI pharI muninAthane vAMde che. mithyAtvane mathana karanAra, durgata manuSyone nidhinI prAptinI jema, jAti aMdhone caMdranA jevA nirmaLa Aloka samAna, vyAdhithI pIDAyelAne parama auSadha samAna muninAtha bhaya pAmelAone zaraNa rUpa evA jinadharmane pANI sahita vAdaLonI zreNInA nirdoSa jevI manohara vANIthI kahevA lAgyA. samudranI aMdara DUbatAne nichidra nAvaDIno lAbha asAdhAraNa puNyothI zIdhra thAya tema jo ke koIka rIte jinadharmanI prApti thAya che tethI A manuSya janma prApta thaye chate manamAM zuddha zraddhAne dhAraNa karatA vivekI puruSe mokSa ja eka phaLa che jenuM evI dIkSA grahaNa karavI joIe. muninAthe A pramANe upadeza ApyA pachI bhAlatala upara aMjali joDIne rAjA kahe che ke mArI pAse evI zakti nathI jethI dIkSA svIkAruM, to paNa haMmezA mAruM mastaka tamArA caraNarUpI kamaLamAM bhramara jevuM AcaraNa karanAruM thAya evo huM banuM tethI AvI avasthA prApta thAya e mATe mane yogya upadeza Apo. tuM zrAvakanA vratone grahaNa kara. jinacaitya-sAdhu ane zrAvaka vargane viSe haMmezA ati vAtsalyavALo thA tathA zubhAzayavALo ane udAra manavALo thA ane sarvaprayatathI tuM paramArthabaMdhu evA bhagavAna tathA zramaNasaMghanI kSIrasamudra jevI ujvaLa kIrtine karanAro thA tathA grAma-Akara-nagara-patana sthAnomAM sarvatra vartatA dhArmika janonA dharmakAryo vistAra pAme tevuM kara. pragaTa thayo che uttama zrAvaka dharma jene, potAne atikRtArtha mAnato munipatinA caraNane namIne potAnA mahelamAM gayo. (80) have koI vakhata rAjAe jinamaMdiramAM uttama vibhUtithI yukta dhanya ane puNyazALI lokane jovA lAyaka evo mahAmahotsava zarU karAvyo. potAnA zikharathI sparza karAyuM che AkAza jenA vaDe, UMce pharakatI che moTI dhvajamAlA jenI upara evo ratha yAtrA nimitte AkhA nagaramAM pharavA lAgyo. bherInA bhaMkArarAganA dhvanithI purAyuM che nAbhimaMDaLa jenA vaDe jIvalokane dhvanimaya karato, jeNe lokamAM badhA avAjone zAMta karI dIdhA che, dareka gharamAMthI ati mahAkiMmatI artha aneka prakAre grahaNa karato kramathI ratha rAjAnA gRhAMgaNe pahoMcyo. AdaravALA sapratirAjAe ati uttama pUjApUrvaka ja rathano satkAra karyo ane Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 upadezapada : bhAga-1 potAnA parijanathI (bIjA rAjAo vaDe) vIMTaLAyelo rAjA rathane anusaravA lAgyo. samaye sAmaMta rAjAono satkAra karIne sneha nItaratA vacanothI kahyuM: he sAmaMto ! jo tame mane mAno cho to potAnA rAjyomAM jinamaMdiromAM AvA prakAranI moTI jinarathayAtrAo karAvo. mAre dhananuM koI prayojana nathI. mane A jinadharma priya che. visarjana karAyelA teo potAnA rAjyomAM jaI ghoSaNA karAvI. sImADAnA dezo sAdhuonA sukhapUrvakanA vihAravALA thayA, arthAt te dezomAM sAdhuono vihAra sulabha thayo. teo paNa potAnA rAjyomAM rathayAtrA, puSpapUjA, akSatapUjAne karAve che. (3) have koIka vakhata saMpratirAjAe mastaka namAvIne suhastisUrine puchyuM- he bhagavan! tame sAdhuo anArya dezomAM kema vihAra karatA nathI? munipuMgave kahyuM: AryadezamAM vicaratA sAdhuo saMyamaguNane sAdhI zake che paNa anAryadezomAM nahIM ema vire kahyuM che. ahIM Arya dezomAM saMjJizrAvako suvihita sAdhuonA abhigrahone jANe che, jJAna ane cAritra guNonI prApti thAya che ane gacchanI vRddhi thAya che. dharmano marma jAmyo che jeNe evA rAjAe potAnA puruSone sAdhuveza paherAvIne sAdhu samAcArI batAvavA nimitte anArya dezomAM mokalyA. jevI rIte sAdhuo bhojana pAna, upAzrayAdine grahaNa kare che ane jevI rIte bhASAsamiti vagerenuM pAlana kare che tevI rIte temanI pAse vyavahAra karAvyo. zramaNa subhaTo vaDe eSaNAdi sAmAcArIthI bhAvita karAyelA te dezomAM sAdhuo sukhapUrvaka viharavA lAgyA ane teo bhadraka thayA. ugAmelA zastrothI vyAkula-uttama sainyavALA rAjA zatrusainyane jItIne ghora evA AMdhra ane draviDa dezomAM sAdhuono vihAra sukhapUrvaka karAvyo. potAnA pUrva janmanA dAritrya doSane yAda karIne nagaranA sAta daravAjAo upara moTA citro karAve che ane bhikSukone bhojana apAve che. jeo te jIvone tRpta kare che teone rAjA gauravapUrvaka (sanmAnIne) kahe che ke dInone ApatA je kaMI bAkI vadhe tene AdarathI sAdhuone Apo. tamArI bhojanAdi sAmagrI sAdhuone yogya che jyAre mArI sAmagrI rAjapiMDa hovAthI teone na kahyuM. tenuM jeTaluM mUlya thaze te huM tamane ApIza. ahIM tamAre koI manano vikalpa na karavo. teo sAdhuone bhojana tathA pAna pUratA pramANamAM vahorAve che. bIjo paNa je kaMdoI Adi loka che te paNa rAjAvaDe kahevAyo ke sAdhuone je yogya che te sarva teone jarUrIyAta mujaba sapraNidhAna cittavALA banIne Apo ane tenuM mUlya mArI pAse levuM. A pramANe sAdhuone bhikSA ghaNI sulabha thaI. bhagavAnanI AjJA mujaba grAma-AkaraAdimAM vihAra karatA AryamahAgiri AryasuhastinI pAse AvyA. sarva paNa bhikSAnA svarUpane jANIne, manathI sArI rIte upayoga mUkIne suhastisUrine puchyuM: A pramANe kema? tevA prakArano Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 349 rAjapiMDa niSkAraNa aneSaNIya kema grahaNa karAya che? te paNa kahe che-rAjA sAdhuo pratye bhaktimaMta hote chate kayo puruSa bhaktimaMta na bane? he Arya! sAdhuo sarvatra pracura bhikSAne meLave che. ziSyanA anurAgathI jyAre AryasuhastisUri AnuM nivAraNa nathI karatA eTale A mAyI che ema jANIne te bhinnavAsI thai visaMbhoganuM AcaraNa karanArA thayA. kAraNa ke kahevAya che ke sarikappe sarichaMde, tullacaritte visiTThatarae vA / sAhUei saMvaM nA, pArdi rinuttardi (bRhad kalpa gAthA 6445) sthApanA kalpAdithI eka kalpane AcaranArA, samAna samAcArIvALA, samAna sAmAyikAdi saMyamavALA athavA tIvratara zubhAdhyavasAya vizeSathI utkRSTa saMyama sthAnomAM vartatA jJAnI ane cAritravAna sAdhuonI sAthe paricaya saMvAsa karavo. (bu. ka. 6445) sarikappe sarichaMde tullacaritte visiTThatarae vA / / ni mattA, sapanA nAme vA tulle (bu.ka. 6446) sthApanA kalpAdithI eka kalpane AcaranArA, samAna samAcArI vALA, samAna sAmAyikAdi saMyamavALA tathA tIvratara zubhAdhyavasAya vizeSathI utkRSTatara saMyama sthAnomAM vartatA jJAnI ane cAritravAna sAdhuoe lAvela AhArAdine le athavA pote lAvela AhArAdine vApare paNa hInatara sAdhuoe lAvela AhArAdine na vApare. (bu. ka. 6446) tyArapachI A vIranA tIrthamAM muniono visaMbhogavidhi pravRtta thayo. pachI pazcAttApane pAmelA Aryasuhasti mahAgiri gurunA caraNakamaLane vaMdIne micchA mi dukkaDa Ape che. pAcho saMbhoga zarU karAyo ane pUrvanI jema vartavA lAgyA. jevI rIte yava madhyabhAgamAM vistRta hoya tevI rIte saMpratirAjA vaDe snehathI raMgAyelo A mauryavaMza tape che, dharmane sArI rIte ArAdhIne ane jinabhavananI zreNIothI suMdara bhUmivalayane vibhUSita karIne te suzrAvaka devalokamAM gayo. uttarAvasthA prApta thaye chate, gacchanuM kArya karIne AryasuhastisUrine gaNa bhaLAvIne AryamahAgiri A pramANe vicAre che. sudIrgha paryAyanuM pAlana karyuM tathA vAcanA ApI ane mArA AtmAnuM zreya sAdhIne ziSyonI niSpatti karI paraMtu anuttara guNavALA abhyadyata(ugra) vihArathI vitaruM athavA zuM abhudyata upAyathI vidhipUrvaka maruM ? hamaNAM jinakalpano svIkAra karavo zakya nathI. jinakalpano abhyAsa karavo ucita che. tethI gacchamAM rahelA temaNe zakti anusAra jinakalpa anuSThAna ArAdhyuM. niSphara tapa karIne vihAra karatA zreSTha kusumapura nagaramAM baMne paNa AcAryo kyAreka gayA. sAdhuo tyAM AvyA ane bIjA sthAnamAM rahyA. (12) 1. visaMbhoga eTale jenI sAthe bhojana karavAno vyavahAra na hoya te arthAt maMDalI bahAra. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 upadezapada : bhAga-1 tyAM AryasuhastisUri vaDe vasubhUti nAmano zreSThI pratibodha karAyo. bodhine pAmelA teNe potAnA gharanA lokonA bodhane mATe sUrine kahyuM: he bhagavan! mArA ghare tame dharmakathA karo. kyAreka te ja pramANe tenA ghare dharmakathA karAtI hatI tyAre bhikSA mATe mahAgiri tyAM AvyA ane AryasuhastisUrie jaladIthI abhyatthAna karyuM. pachI khuza thayelA vasubhUti zreSThIe pUchyuM: "tame jenuM abhutthAna karyuM te koNa che ?" teNe kahyuM: te amArA guru che ane viziSTa prakAranI ArAdhanAmAM udyata thayA che. tyAga karAtA anna ane pAnane grahaNa kare che paNa bIjA nahIM. A pramANe sAdhuomAM siMha samAna guNanidhAna evA temano vRttAMta kahIne ucita samaye potAnI vasatimAM gayA. pachI bIje divase vasubhUtie potAnA parivArane samajAvyuM ke jyAre gurunA guru koIpaNa rIte ahIM bhikSA levA mATe Ave tyAre tamAre arasaparasa annane icchatA nathI evo anAdara bhAva darzAvIne bhaktapAna vahorAvavuM. jyAre teo temanA ghare padhAryA tyAre teo te ja pramANe karavA lAgyA. mahAgirie vicAryuM ke teone Avo sabhAva na hoya ane vahoryA vinA vasatimAM pAchA pharyA. saMdhyA samaye suhastine kahyuM: he Arya ! teM Aje mArI aneSaNA kema karI ? meM kevI rIte aneSaNA karI ema saMbhrApta thayelA pUche che. mahAgirie kahyuM: jyAre tame mAruM abhutthAna karyuM ane mAro vRttAMta kahyo tyAre. pachI parimita sAdhuothI sArI rIte anusarAtA zrImAnuM mahAgiri kusumapuramAMthI vihAra karIne jIvaMta svAmInI pratimAne vaMdana karavA ujajainI nagarImAM gayA pachI jinabiMbane vaMdana karI sAdhusamUhane bodha Apyo. pachI te mahAtmA dazArNa dezamAM elagaccha nAmanA nagaramAM anazana vidhithI maraNa sAdhavA gayA. pUrve te nagaranuM nAma dazArNapura hatuM ane pachI jevI rIte tenuM nAma elagaccha thayuM te kahevAya che. (135) eka duSTa abhiprAyavALA mithyAdRSTi koIpaNa rIte kuLaprasUtA eka zrAvikAne paraNyo. ane te zrAvikA nirmaLa samyagU jinadharmane ArAdhe che. teno pati haMmezA rAtribhojananuM paccakmANa karatI evI tenI mazkarI kare che. jemake zuM koI rAtrie bhojana kare che ? paccakakhANane karatI tuM tArA AtmAne kleza pamADe che. buddhimAna puruSo niSphaLAraMbha karanArA hotA nathI. have koIka vakhata teNe kahyuM ke jo rAtribhojananA paccakSmaNathI dharma thaI jato hoya to mAre paNa A ja rAtrie pakmANa thAo. zrAvikAe tene kahyuM: tame rAtribhojananA paccakmANane na lo kAraNa ke tame paccakakhANane bhAMgI nAkhazo. he mugdha! zuM huM rAtre bhojana karato tArA vaDe jovAyo chuM ? mithyAdaSTi vaDe upahAsa karIne rAtribhojananuM paccakmANa karAyuM tyAre gusso pAmelI zAsana devI tenA bahenanA rUpane Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 351 vikuvane bhakSya bhojanano thALa laI AvI teTalAmAM tallaNa ja te bhojana karavA pravRtta thayo eTale tenI strIe kahyuM. potAnA mukhathI lIdhela paccakakhANane kema bhAMgo cho? A tArA asatpralApathI saryuM ema jeTalAmAM bole che teTalAmAM devIe tene lapaDAka mArI eTale tenA be DoLA bahAra nIkaLI gayA. A ghaNuM aNaghaTatuM thayuM ema jaladIthI te viSAda pAmI. loka mane ja doSita TharAvaze ema bhAvanA karatI A (zrAvikA) zAsanadevIne AzrayIne kAussagnamAM rahI ane zAsanadevI pratyakSa thaI tyAre kahyuM kepravacanano doSa na thAya tema karo. tyAre zAsanadevIe tatkSaNa marI rahelA bakarAnI AMkho je haju sudhI sacitta che. tene kADhIne tenI AMkhomAM besADI dIdhI. prabhAte loka tene bakarAnI AMkhavALo jue che tyAre vismaya pAmyo. tyArathI te nagara elagaccha tarIke prasiddha thayuM. ane te nagaramAM dazArNakUTa nAmano parvata che jenI ToMcathI sUryano mArga bhedAyo che ane jema te parvatanuM nAma gajAgrapada thayuM tene tame sAMbhaLo. (148) eka vakhata vIra jinezvara vihAra karatA te nagaramAM padhAryA tyAre devoe jIvone zaraNabhUta evA samovasaraNanuM nirmANa karyuM. vIra bhagavAnanI pravRtti jaNAvavA niyukta karAyelA puruSoe nagaramAM dazArNakUTa upara dazArNabhadra rAjAne vadhAmaNI ApI. jemake- bhagavat (rAjana) ! sarvazaThabhAvathI mukAyelA arthAt vItarAga, sudaDha-rUDha thayo che prauDha yaza jeno evA vIprabhu samovasaryA che. teone pAritoSika dAna ApIne vicAre che ke surAsurane vaMdanIya evA vIrane mAre evI rIte vaMdana karavA, jevI rIte pUrve koIe kyAreya paNa vaMdana na kyuM hoya. udghoSaNApUrvaka nagaraloka AjJA karAyo tathA caturaMga senA tathA aMtaHpura jaNAvAyA ke sarvaRddhithI jinanAthane vaMdana karavuM. teo sarva vaMdana mATe taiyAra thayA tyAre teNe snAna karI sarvAlaMkAro dhAraNa karyA ane himAlaya parvata jevA UMcA hAthI upara ArUDha thayo. zveta chatrathI DhaMkAyeluM che AkAza jenA upara, himakaNa ane rajata samAna ujjavaLa cAra cAmarothI vIMjhAtuM che zarIra jenuM, garuDa, mRgarAja (siMha) gaja-zaramanA citrothI yukta seMkaDo dhvajAothI zobhato che agramArga jeno, hajAro bhATa cAraNothI gavAto che harahAsa ghAsanA samAna ujvaLa yaza jeno, vAjiMtronA nAdathI paripUrNa karAyo che dizAono aMta ane AkAzataLano vistAra jenI AgaLa, pralayakALanA pavanathI saMkSobhita karAyelA samudranA pANInuM anukaraNa karanAra nagaranA parijano vaDe sarvAdarathI anusarAto che mArga jeno evo te bhAgyazALI dazArNabhadra rAjA nagaramAMthI vaMdana karavA mATe lIlAthI nIkaLe che tyAre che tenA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35ra. upadezapada : bhAga-1 manogata bhAvane jANIne zaradaRtunA vAdaLa jevA zarIravALA ATha dAMtothI yukta manorama UMcA hAthIne viduryo. dareka daMtazULa upara ATha-ATha vAvaDI che. dareka vAvaDI AThaATha kamaLothI yukta che. ekeka kamaLamAM ATha-ATha pAMdaDI che. ekeka pAMdaDI upara batrIza baddhapAtra nATakothI yukta airAvaNa hAthI upara sUrasainyathI DhaMkAyela che dizAono samUha jenA vaDe evo Indra jinanI pAse Avyo ane AkAzamAM pradakSiNA karIne, AgaLanA pagathI UMco karAvAyo che potAno hAthI jenA vaDe evo Indra vaMdana karavA lAgyo. te sthAne AvI pahoMcelA dazArNabhadra rAjAe airAvaNa hAthIne joyo. aho ! meM ati adbhUta AvA prakAranA hAthIne na joyo. kharekhara ANe UMco dharma karyo che jethI AvA prakAranI lakSmI prApta thaI. apuNyazALI evA amAre potAnI Rddhi upara kevo garva karavo ? tethI huM dharma karavA udyata thAuM jethI icchitanI jaladIthI prApti thAya. tatpaNa ja virakta thayelo darzANabhadra sarva saMgano tyAga kare che, arthAt dIkSA le che. te vakhate tene pacAsa hajAra ratho hatA ane ratinA rUpane jItI lIdhuM che jemaNe evI sAtaso suMdarIo hatI tathA aneka hajAra hAthI-ghoDA ane udbhaTa-zatru subhaTomAM atizaya parAkramI aneka kroDa padAtio hatA. mastaka para dhAraNa karAI che AjJA jenI evA rAjAne dhana-dhAnyothI zobhatA lAkhonI saMkhyAmAM grAma-Akara-kheTa-karSaTa-nagarAdi hatA. Ama AvA prakAranI RddhithI zobhatA uttama rAjyane, bhavanA svarUpane jANyuM che jeNe evA dhIre tRNanI jema choDyuM. sarva jagatanA jIvo mATe kalyANakArI evI dIkSAne kSaNathI svIkArI. tene joIne vicAramAM DUbelo Indra A pramANe vicAre che. A puNyapuruSe vicAryuM hatuM ke mAre bhuvanabaMdhu(=bhagavAna)ne koIe kyAreya paNa namaskAra na karyA hoya tevA namaskAra karavA. te sarva mahAnubhAva cAritravALAe paripUrNa karyuM. AnA sivAya bIjo koNa A pramANe dIkSA le? zuddha cAritranA saMsevanathI kevaLajJAna prApta karI apunarAgamana ane apunarbhava evA mokSane prApta karyo. airAvaNa hAthInA agrapaganA pratibiMbanA prabhAvathI te parvata tyArathI lokamAM gajAgrapada nAme prasiddha thayo. te pavitra kSetramAM sUtramAM kahevAyela vidhi pUrvaka samAdhi maraNa pAmIne mahAgiri devalokamAM gayA. bIjA paNa suvihita puruSe potAnI zaktine chupAvyA vinA kALane sApekSa rahI sArI rIte dharma ArAdhavo joie. 1. hAthIne ATha daMtazULa che. dareka daMtazULa upara ATha-ATha vAvaDI che tethI 888=64 vAvaDIo thaI. dareka | ATha ATha kamaLothI yukta che. tethI 648=512 kamaLo thayA. dareka kamaLa ATha ATha pAMdaDIothI yukta che. tethI pa1248=4096 pAMdaDIo thai. ekeka pAMdaDI batrIza pAtrabaddha nATakathI sahita che tethI 4096432=130944 pAtrabaddha nATako thayA. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 353 (namo namaH zAradArya) saMgrahagAthAno akSarArtha- pUrve batAvela nAmanA AryamahAgiri ane Arya-suhasti satya svarUpavALA be ziSyo sthUlabhadrane thayA. temAM prathama mahAgiri ane bIjA Aryasuhasti. iti zabda pAdapUraNa mATe che. mahAgirie Aryasuhastine gacchamAM nAyaka banAvIne jinakalpa saMbaMdhI kriyAne svIkArI. kriyA eTale vacanagurutAdi sAmAcArI, dharmabiMdu graMthamAM kahyuM che ke- vacana gurutA, alpa upadhipaNuM, zarIranI aparikarmatA, apavAdano tyAga, grAma AkArAdimAM viharavuM, niyatakAle caryA, moTe bhAge kAussagnamAM rahevuM, dezanA na ApavI, dhyAnamAM ekAgratA, vacana gurutA eTale zAstra ja jenA dharmaguru che te vacanaguru ane teno bhAva eTale vacanagurutA. - eSaNA sAta prakAranI che. bhojana saMbaMdhI ane pAna saMbaMdhI (1) vahorAvavAnA dravyane vahorAvatI vakhate hAtha na kharaDAya temaja mAtraka paNa na kharaDAya te prathama. (2) vahorAvatI vakhate hAtha kharaDAya ane pAnuM kharaDAya te bIjI eSaNA (3) vahorAvavAnA dravyane rasoI sthAnathI upADIne bIjA sthAnamAM laI javuM te uddhatA nAmanI trIjI eSaNA. (4) te ja deya dravya je alpa lepavALA vAla caNAdinuM grahaNa karavuM te cothI eSaNA. (5) dayadravya bhojanazALAmAM rAkheluM hoya ane tyAMthI bhojana karanAra pAse lAveluM hoya temAMthI grahaNa karavuM te avagRhItA nAmanI pAMcamI eSaNA (6) bhojana karanAranA bhojanamAM pIrasAyela deyadravya svarUpa chaThThI pragRhItA eSaNA. (7) bhojanazALA cAlatI hoya tyAre bhojana karavA AvanArA loka vaDe nahIM IcchAtA annapAnAdine grahaNa karavA rUpa ukjhikA rUpa sAtamI. temAM jinakalpIne prathamanI be eSaNAno agraha che. pachInI pAMca eSaNAmAMthI yogya hoya te te rIte grahaNa kare paraMtu bAkInI pAMcamAMthI be eSaNAno abhigraha hoya. temAM ekathI bhojana ane ekathI pANI grahaNa kare, kyAreka eka ja eSaNAthI bhojana ane pAna baMne grahaNa kare. kahyuM che ke saMsaTThamasaMsaTThA, uddhaDa taha appalevaDA ceva / uggahiA paggahiA, ujjhiyadhammA ya sttmiyaa|| saMskRSTa (kharaDAyela), asaMskRSTa (nahIM kharaDAyela), udhRta tathA alpalepakRta, ugRhIta pragRhIta ane ukjhitadharmA e sAta eSaNA che. tathA pAMca eSaNAmAM graha che ane be bhikSAno abhigraha che. ahIM prathama saMsRSTa pada grahaNa karyuM che te chaMdanA bhaMganA bhayathI grahaNa karela che. pachI A eSaNAnI zuddhi tathA Adi zabdathI tapathI, sattvathI, ekatvathI ane baLathI tulanA pAMca prakAre kahelI Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 upadezapada : bhAga-1 che. tene vahana karIne jinakalpane svIkAre. A pramANe tulanA paMcakano svIkAra karAyo che jenA vaDe evA bhikSA mATe pharatA mahAgiri vasubhUti-zreSThInA ghare kuTuMbane pratibodha karavA arthe AvelA suhasti vaDe joDAyA ane vidhithI abhutthAna karAyuM.(207). vasubhUti zreSThIne acaMbo thayo. aho ! AnAthI A koIka mahAna jaNAya che. suhasti vaDe temanA guNonuM kathana karAye chate zreSThIne tenA upara bahumAna thayuM. temanI samAcAra sAMbhaLIne vasubhUti zreSThIe ukjhitadharmavALI gocarI taiyAra karI. prazna- vasubhUtie Aryasuhasti pAse sAdhunI samAcAra sAMbhaLI to pachI teNe aneSaNIya bhojana kema taiyAra karyuM ? tevI zaMkA karIne kahe che. uttara-prAyaH zAstronA arthanI vicAraNA karyA vinA dAnAbhilASArUpa zraddhAthI teNe bhojana taiyAra karAvyuM che. (205) pachI mahAgirie upayoga mukyo tyAre ukjhitadharmavALI gocarI teyAra karI che evuM jJAna thayuM. A aSaNAnuM kathana sAMje Avazyaka samaye suhastine karyuM. pachI te nagaramAMthI mahAgiri vihAra karI gayA ane avaMti dezamAM gayA ane tyAM jIvita svAmInI pratimA vAMdIne zramaNasaMghane saMbodhIne caramakALanI ArAdhanA mATe ujjainImAMthI nIkaLIne elakAkSa nagaramAM gayA. (206) . have elakA nagaranI utpatti kevI rIte thaI tene kahe che. koIka mithyAtvI patie saMdhyA samaye rAtribhojananuM paccakhkhANa karatI zrAvikAno upahAsa karyo. te zrAvikA jevI rIte paccakmANa le che tevI rIte te mithyAtvI kyAreka durvinItatAthI tenA vaDe preraNA nahIM karAye chate svayaM ja grahaNa karyuM. zrAvikAe tene paccakmANa letA vAryo chatAM te aTakyo nahIM. teNe zrAvikAnA paccakmANano upahAsa karyo tyAre gusse thayelI zAsanadevIe tenI bahenanuM rUpa laine lADuno thALa laIne dharyo ane teNe rAtre tenuM bhojana karyuM. (207) teNe rAtrI bhojana karyuM tyAre devIe lapaDAka mArIne AMkhonA DoLA kADhI nAkhyA. zrAvikAe devInI ArAdhanA mATe kAussagna karyo. lokamAM sakala kalyANa rUpI vRkSane ugavA mATe dharmabIjane bhasmIbhUta karanAro udaMDa dAha thayo. tatpaNa karI rahelA bokaDAnI AMkho tenA sthAne besADI ane te lAgI gaI. tyAra pachI (karelA paccakSmaNanA bhaMganA phaLane jANIne) ANe (mithyASTi patie) jina dharmano svIkAra karyo. pachI te nimittathI dazArNapura nagara elakAkSa tarIke prasiddha thayuM. (2008) Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 355 te elakAkSa nagaramAM dazArNakuTa nAmano parvata hato. ane te gajAgrapada tarIke je rIte prasiddha thayo te kahevAya che. dazArNabhadra nAmano rAjA dazArNa dezanuM pAlana kare che tyAre carama tIrthapati zrI vIra jinezvara dazArNaparvatanA zikhara upara samovasaryA, jyAre dazArNabhadra indranI ddhi joI tyAre potAnI samRddhinA anAdarathI sarvacAritranA svIkAra svarUpa bodha thayo tathA airAvaNanA paganA suyogathI te parvata gajAgrapada tarIke lokamAM prasiddha thayo. (209) have zakranI vibhUtine batAve che. zakendra vaDe ArUDha karAyela hAthIne dAMto hatA temAM vAvaDIo hatI, vAvaDIomAM kamaLo hatA. kamaLonI pAMdaDIo hatI. ahIM dAMta, puSkariNI, Adi darekanI saMkhyA pUrva pUrvathI ATha-ATha gaNI jANavI. temAM ekeke pAMdaDI upara batrIza pAtrabaddha nATaka joIne dazArNabhadra rAjAne saMvega thayo ane tatkSaNa ja dIkSA svIkArI. (210) have prastuta prasaMge jaNAvatA kahe che-A gajAgrapadaka nAmanA pavitra zikhara upara mahAgirie dehano tyAga karyo. kevI rIte ? te kSetra para temane samAdhinI prApti thaI. bIjA AcArya kahe che ke samAdhilAbhathI tyAM kALa karyo. kahevAno bhAva e che ke te kSetramAM samAdhinI prApti thaI eTaluM ja nahIM paNa sAnuMbadha samAdhilAbhane kAraNe janmAMtaramAM samAdhilAbhanuM phaLa maLe che ema mAnIne temaNe tyAM kALa karyo. (211) ayaM ca gajAgrapadakaparvatastIrthamiti prastAvAt tIrthaM vyAcikhyAsurAhajassa jahiM guNalAbho, khette kammodayAiheUo / tassa tayaM kila titthaM, tahAsahAvattao keI // 212 // 'yasya'-mumukSorjIvasya 'yatra guNalAbho'-jJAnAdiguNAvAptiH 'kSetre'-gajAgrapadakAdau nAyata 7 tyAda-vadyAvihetutaH' varmA sAthe miyo-vipAlI, AdizabdAd azubhasya ghAtikarmAdeH kSayakSayopazamopazamA gRhyante, karmodayAdInAM hetuH-kAraNaM kSetrameva tasmAt karmodayAdihetutaH sakAzAt , kimityAha-tasya tat, kileti AptapravAdasUcanArthaH, tIrthaM vyasanasalilataraNahetuH sampadyate, uktaM ca "udayakkhayakkhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvaM khetaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 1 // " iti / atrApi matAntaramAha-tathAsvabhAvatvataH kecittIrthaM vyAkurvate / ihedamaidaMparyam-kila manuSyakSetrAbhyantare sa kazcit kSetravibhAgo nAsti yatrAsmin anAdyanante kAle'nantA na siddhAH, nApi setsyanti, ataH kiM nAma niyataM tIrthaM vaktumucitaM, kiMtu tathAsvabhAvatvaniyamAd yo jIvo yatra viziSTaguNalAbhavAMstasya tadeva tIrthamiti // 212 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 upadezapada : bhAga-1 A gajAgrapada parvata tIrtha che eTale prasaMgathI tIrthanuM vyAkhyAna karatA sUri jaNAve che- gAthArtha- karmodayAdi hetuthI je jIvane je kSetramAM guNalAbha thAya te kSetra tenuM tIrtha bane che. bIjA keTalAka mAne che ke tathAsvabhAvathI guNa lAbha thAya che. (212) TIkArtha- je mumukSune gajAgrapadakAdi kSetramAM jJAnAdi guNanI prApti thAya che te tenuM saMkaTarUpa samudrane taravAnA hetubhUta tIrtha thAya che. kevI rIte tIrtha thAya che ? karmanA udayabhUta hetuthI thAya che eTale ke puNyarUpa karmanA udayathI ane Adi zabdathI udayarUpa pApa karmanA kSaya ane kSayopazamathI thAya che. karmAdinA udayanuM kAraNa kSetra che. tethI karmodaya hetuthI thAya che. kila zabda AptanA pravAdane sUcave che. kahyuM che ke dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvane prApta karIne karmanA udayano kSaya-kSayopazama ane upazama kahevAyelo che. ahIM paNa matAMtarane kahe che- manuSyakSetranI aMdara koI evo kSetra vibhAga nathI jyAM anAdi anaMtakALamAM anaMtA jIvo siddha na thayA hoya, siddha na thavAnA hoya, to zuM niyatakSetrane tIrtha kahevuM ucita che ? paraMtu tathAsvabhAvatvanA niyamathI je jIva jyAM viziSTa guNane pAme che. te ja tenuM tIrtha che. (262) ArAhiUNa tatiyaM, so kAlagato tahiM mahAsatto / vemANiesu matimaM, uvavanno iDDijuttesu // 213 // 'ArAdhya'-ArAdhanAmAnIya 'tRtIyaM'-'bhattaparinnA iMgiNi pAuvagamaNaM ca hoi kAyavvaM' ityanazanakramamapekSya pAdapopagamananAmakamanazanavidhiM saH mahAgiriH kAlagatastatragajAgrapadake 'mahAsattvaH'-prazastavIryaH vaimAnikeSu deveSu 'matimAn'-prAjyaprajJAdhanapradhAnaH 'upapanno'-labdhajanmo jAtaH 'RddhiyukteSu'-parivArAdivibhUtibhAjaneSu // 213 // gAthArtha te tIrthanuM ArAdhana karIne tyAM ja kALadharma pAmIne te mahAsattva matimAna RddhimAna vaimAnika devalokamAM gayA. (213) TIkArtha- bhakta parijJA, iMginI maraNa ane pAdapopagamana ema traNa prakAranI aMtima ArAdhanA karavA yogya che. anazananA A kramanI apekSAe trIjA pAdapopagamana anazana vidhine ArAdhIne te mahAsattva mahAgiri gajAgrapada parvata para kALadharma pAmI vaimAnika devalokamAM RddhimAna deva thayA. (213) athAryasuhastizeSavaktavyatAmAhaiyaro ujjeNIe, jiyavaMdaNa vasahijAyaNA sAhU / bhaddAgehammI jANasAlatthANaM NaliNigumme // 214 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 64heza56 : bhAga-1 savaNamavaMtisukumAla, vimhaya saraNaM virAga gurukahaNA / pavvami ussugo'haM, karemi taha aNasaNaM sigdhaM // 215 // jaNaNIpucchamaNicche, mA hu sayaMgahiyaliMgamo dANaM / kaMthArigiNi sivapella jAma jANUrupoTTa mao // 216 // ahiyAsiUNa taggayacitto uvavannago tahiM so u / gaMdhodagAdi gurusAhaNaM ca bhaddAe vahuyANaM // 217 // gosammi tahiM gamaNaM, mayakiriyA desaNA gurUNaM ca / pavvayaNaM NAvannA tIe puttoti AyataNaM // 218 // emAduciyakameNaM, aNegasattANa caraNamAINi / kAUNa tao'vi gato, vihiNA kAleNa suraloyaM // 219 // . duNhavi jahajogattaM, tahA pavittI aNegahA esA / bhaNiyA NiuNamatIe, viyAriyavvA ya kusaleNa // 220 // atha pUrvolliGgitagAthAsaptakAkSarArtha:-'itaraH' suhastI ujjayinyAM vihRtaH 'jiyavaMdaNa' tti jIvatsvAmikapratimAvandanArtham / tatra ca vasatiyAJcA kRtA 'sAhu' tti saadhubhirbhdraagehe| tataH 'yAnazAlAsthAnaM'-yAnazAlAsu smvsthitirvihitaa| nalinIgulmAdhyayane suhastinA rAtrau parivartyamAne // 214 // 'zravaNam' AkarNanaM 'avaMtisukumAle' iti avantisukumAlena-bhadrAputreNa tasya kRtam / tato vismayaH saMjAtaH-aho kimetad gIyate iti / tato'pi smaraNaM pUrvabhavasya, tadanantaraM virAgo mnussybhvaat| tadanveva samAgamya guroH-zrImadAryasuhastinaH kathanA svavRttAntasya vihitA / bhaNitaM ca 'pavvAmi' tti pravrajAmi sadya eva utsuko'haM pravrajyAM prati / cirakAlaM pravrajyApratipAlanA'sahiSNutvAt karomi, tatheti samuccaye, anazanaM zIghramidAnImeva // 215 // guruNA sa uktaH jananIpRcchAkartumucitA tava, tato'nicche-anabhilASe jananI pRcchAviSaye / tasmin sati 'mA hu sayaMgahiyaliMgamo dANaM' tti mA svayaM gRhItaliGga eSa sampadyatAmiti dAnaM liGgasya tasya guruNA kRtam tataH 'kathAriMgiNi'tti kaMthArikuDaMge gatvA iMginImaraNamadhiSThitaM tena / 'sivapella' tti zivayA-zRgAlyA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 6paheza56 : bhAga-1 pillaizca-tadapatyaiH 'jAma' tti yAmeSu rajanyA dvitIyatRtIyacaturtheSu 'jANUrapoTTa' tti krameNa jAnunorUrvo: 'poTTe'-udare ca bhakSite 'mRtaH'-parAsurjAta iti // 216 // tato'dhisahya tadbhakSaNavyathAM 'tadgatacitto'-manAga nalinIgulmavimAnagatacittaH upapannakastatra-nalinIgulme 'sa tu' sa ceti / tena ca nijazarIrasya gandhodakAdiH gandhajalAvarSaNasurabhipuSpaprakiraNagozIrSacandanasamAlabhanAdiko dehasatkAraH kRtaH / 'gurusAdhanaM ca'- guruNA ca kathitaM tasya vRttaM bhadrAyAstathA vadhUnAm // 217 // 'gose'-pratyuSasi tatra gamanaM bhadrAyA eva savadhUkAyAH / tatra ca 'mRtakriyA'zarIrasatkArAdikA tasya vihitA / dezanA bhavasvarUpaviSayA 'gurUNAm' AcAryasuhastinAM punaH pravRttA / tataH pravrajanaM subhadrAyAH savadhUkAyAH sampannam / paraM 'na' naivApannAyA:-ApanasattvAyA ekasyAH / tasyAH putro jAta iti / anenAyatanaMdevakulalakSaNaM pitRpakSapAtAt tatra sthAne kRtamiti // 218 // evamAdhucitakrameNa-evamAdinA sampratinRpati-avantIsukumAlapratibodhaprabhRtinA ucitakrameNa-svAvasthocitapravRttirUpeNAnekasattvAnAM-grAmanagarAdiSu nAnAvidhAnAM bhavyajIvAnAM caraNAdIni caraNaM-cAritraM dezataH sarvatazca, AdizabdAt samyaktvabIjAdhAnagrahaH, 'kRtvA'-vidhAya tattadupAyaprayogeNa 'tako'pi'-AryasuhastisUrirapi 'gataH' prApto vidhinA-paNDitamaraNArAdhanarUpeNa 'kAlena'-sarvagacchaprayojananiSpAdanAvasAnarUpeNa 'suralokaM'-tridazabhavanamiti // 219 // ___ athopasaMharanAha-'dvayorapi' prastutAcAryayorna punarekasyaiva, 'yathAyogyatvaM' nijanijayogyatvAnatikrameNa 'tathA'-tatprakArA 'pravRttiH' gacchapratipAlanAdilakSaNA anekadhA 'eSA' nirUpitarUpA bhaNitA pUrvasUribhiH, paraM 'nipuNamatyA'-sUkSmAbhogena 'vicArayitavyA' vimarzanIyA punaH kuzalena / anyatrApyuktam-"yasmAd yo yasya yogyaH syAt, tattenAlocya sarvathA / prArabdhavyamupAyena, samyageSa satAM nayaH" // 1 // have AryasuhastisUrinA bAkInA vRttAMtane kahe che- avaMtisukamAlanuM kathAnaka uttama mahAgirisUri kALadharma pAme chate kyAreka vihAra karatA, duSkara sAdhanA karatA AryasuhastisUri jIvita svAmInI pratimAne vaMdana karavA mATe AvyA. ujjainInI bahAra Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 upadezapada : bhAga-1 rahelA suhasti sUrie badhA munione kahyuM. Aje lokonI vasatinI aMdara sAdhujanane yogya vasatinI yAcanA karajo. temAno eka saMghATaka bhadrA sArthavAhIne ghare bhikSA mATe gayo. gaurava sahita teNe abhutthAna karyuM. vaMdana karI ane puchyuM: tame konA ziSyo cho? Aryasuhasti amArA guru che ane tenA mATe ame vasati zodhIe chIe. munie A pramANe kahyuM tyAre romAMcathI vikasita thayelA zarIravALI potAne kRtakRtya mAnatI bhadrA bolI- mAre vaparAzamAM nahIM levAtI, ghaNAM prakAranA munijanane samucita yAnazALAo che tene tame grahaNa karo. pachI ghaNA ucita annapAnAdithI pratilAlyA (vahorAvyuM). sAdhuo paNa guru pAse IriyAvahI pratikramIne nivedana kare che ke he bhagavan! bhadrAne ghare utaravA mATe yAnazALAo prApta thaI che. bhojana karyA pachI sAMje ghaNA bALa, vRddha tathA bhikSAmAM pharI zake tevA arthAt sazakta sAdhu vagerenA samUhathI yukta AryasuhastisUri vasatimAM gayA. kramathI jIvaMta svAmInI pratimAne vaMdana karIne atyaMta mohane nAza karanArI dezanA ApI. (10) ane A bAju subhadrAne pracura bhoga-vilAsI sukumAla putra che. avaMtidezamAM tenAthI bIjo koI vadhAre sukumAla nahIM hovAthI koIka vakhata tenuM nAma avaMtisukamAla paDyuM. pachI sarvatra atiprasiddha thayela hulAmaNA nAme mULa nAmane aMtarita karyuM. te samAna yauvanavALI, samAna dhanavALA pitAnA gharethI ghaNuM dhana lAvanArI, samAna lAvaNya guNavALI, samAna deha pramANavALI, suprasanna che mukharUpI kamaLa jeonuM, puNyanA prabhArathI prApta thanArI evI batrIsa kanyAone mahAvibhUtithI paraNyo. mAtAvaDe ciMtavAtuM che gRhakArya jenuM evo te dogaMduka devanI jema teonI sAthe ziSTapuruSone anumata viSayasukhone bhogave che. kyAreka vasatinA vivakta pradezamAM rAtrinA prathama pahore navA vAdaLanA garjArava jevA manohara zabdathI bharI devAyo che te dezano vibhAga jenAvaDe, evA te suhastI munIzvara nalinI gulma vimAnanA vRttAMtanuM parAvartana karavA lAgyA. pachI potAnA prAsAdamAM rahelA avaMtisukumAle te nalinI gulma adhyayana sAMbhaLIne vismita thaI vicAryuM ke zuM koI kinnara gAya che? mArA vaDe kyAMya paNa A jovAyuM che e pramANe UhApoha karato ekAeka jAtismaraNa jJAna pAmyo. koipaNa tene na jANI zake te rIte gupacupa suhastiguru pAse Avyo. suhastisUrie paNa jANyuM ke A avaMtisukumAla che. pachI pagamAM paDIne puchyuM: he bhagavan! A vimAnano vyatikara ahIM jANavo duSkara che tethI tame tene kevI rIte jANyo ? suhastasUrie kahyuM. jinezvaranA AgamathI jANyuM. avaMtisukamAle kahyuM huM tyAMthI Avelo chuM. prApta thayelo che sarva IndriyonA viSayono samUha jene evo paNa huM nalinIgulma vimAnane yAda karato koI padArthamAM rati meLavato nathI. viSTAnA koThAramAM rahelo kRmi Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 upadezapada : bhAga-1 kyAMya paNa ramya manuSyabhava pAmIne pharI paNa viSTAno kIDo thayelo jema adhika duHkhane anubhave che tema devalokamAMthI ahIM Avelo pUrvanA cAritrane yAda karIne atyaMta udvigna manavALo huM kyAMya paNa sukha meLavato nathI tethI mane dIkSAnA pradAnathI kRpA karo ane tyArapachI potAnA svahaste anazanadAnathI kRpA karo. pachI guru kahe che ke sArthavAhI bhadrA ane tArA strI Adi parijanane pUchIne tema kara. avaMtisukamAle kahyuM. huM atyaMta utsuka chuM, koIpaNa vilaMbane sahana karI zakuM tema nathI. kALanA vilaMbathI tathA sUtrapariNatinA pramANathI A svayaM sAdhunA vezane grahaNa na karI le tethI zuddhopayogamAM pradhAna evA suhasti gurue tatkaNa ja dIkSA tathA nirAgAra (AgAra vinAnuM) anazana paccakakhANa svayaM ja ApyuM. te ja samaye te kaMthAra vRkSanI jhADImAM gayo. tarata janmelA potAnA baccAonI sAthe tyAM rahelI ziyALaNIe gupta sthAnamAM rahelA tene joyo. adhika bhUkhathI pIDAyelI te pahelA pahoramAM eka pagamAM lAgI. bIjA pagamAM tenA baccA vaLagyA. bIjA ane trIjA pahoramAM baMne sAthaLamAM ane cothA pahoramAM peTamAM vaLagyA. AthI ja potAnA dehathI AtmAne bhinna icchato (joto) potAnI samAdhinA lAbhamAM te mahAtmA merunI jema nizcala thayo. A loka paralokamAM mamatva vinAno A vratathI je phaLa svarga ke mokSa maLatuM hoya te svayaM ja phaLa thAo. peTanA pradezanA bhakSaNa samaye te marIne nalinIgulma vimAnamAM moTI RddhivALA devabhavane pAmyo. duSkara saMyamathI nIkaLyo hovA chatAM, mokSakAMkSAno pakSa ghaNo ryo hovA chatAM paNa nalinI gulma vimAnanI abhilASA rUpa lezyA hovAthI te tyAMja utpanna thayo. . prazna -jo te nalinI gulma vimAna vize ekAgra cittavALo thaine maryo hoya to maharSi kevI rIte kahevAya ? uttara-avaMtisukumAla maharSinuM caritra duSkara ane ullAsa (preraNA) karanAruM che. ema bIjA zAstromAM kahyuM hovAthI maharSi kahevAya che. ane tenA vaDe zarIra paNa te ja rIte tyAga karAyuM e Azcarya che. A zarIra atyaMta upakArI che ema mAnato te devakAryo choDIne tarata ja ahIM AvIne gaMdhodaka vRSTi ane sugaMdhi puSponA samUhathI tene (phlevarane) pUje che. pratyakSa rUpane laIne Aryasuhastine namIne je rIte Avelo te rIte pAcho gayo. sUryodaya thaye chate mAtAne page lAgavA jeTalAmAM na Avyo teTalAmAM mAtAe tene yAda karyo tyAre kyAMyathI tenI khabara na maLI. pachI koIka rIte tenI bhALa maLI tyAre vajathI haNAyelA parvatanI jema svajanavarga Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 upadezapada : bhAga-1 vyAkuLa thayo. pachI Aryasuhasti munIzvare parivAra sahita bhadrAne kahyuM ke rAtrimAM avaMtisukumAla dIkSA laIne anazana karIne kaMthAravRkSanA vanamAM kAyAnI mAyA choDIne nalinI gulma vimAnamAM maharlaeNika deva thayo che. putravadhUothI yukta bhadrA tyAM gaI ane mRtakakArya karyuM. te sthAnathI pAchI pharelI bhadrAne sUrie A pramANe upadeza Apyo. nadInA pUramAM paDelA jIvone samAgama thavo durlabha che ane viyoga sulabha che tema saMsAramAM paDelA jIvone samAgama durlabha che ane viyoga sulabha che. jevuM svapna che, jevI mRgatRSNA che, jevI indrajALa che, jevo bALakonA dhULanA gharano vilAsa che, tevo jIvaloka che. arthAt baMnemAM bhinnatA nathI. A saMsAramAM dhanavAna garIba thAya che, duHkhI paNa sukhI thAya che, guNI paNa aguNI bane che, bhAI paNa zatru thAya che. saMsAramAM rahelo loka nirAdhAra thAya che, evA saMsArane dhikkAra ho. tathA maryA pachI jIvane svarga ke mokSa bemAMthI ekanI niyamathI prApti thatI hoya to te manuSyanuM maraNa paNa utsavabhUta thAya che. A pramANe jeno zoka dUra karAyo che evI bhadrA ane putravadhUo atyaMta vairAgyane pAmI ane eka sagarbhA patIne choDIne bhadrA sahita badhI patnIoe suhastisUri pAse dIkSA grahaNa karI. ucita kALe ghaNA lakSaNathI yukta tene putra thayo. pitAnA pakSapAtathI te agni saMskAra bhUmi upara pitAnI pratimAthI yukta UMcu maMdira baMdhAvyuM. kALe karI bauddha bhikSuoe tIvraroSathI teno ko karyo ane A hamaNAM mahAkAla nAmathI prasiddha thayuM. (52) pUrve kahevAyelI sAta gAthAno zabdArtha- bIjA suhastisUrie jIvitasvAmInI pratimAne vaMdana karavA mATe ujjainI nagarImAM vihAra karyo. ane tyAM sAdhuoe bhadrA pAse vasatinI yAcanA karI. pachI yAnazALAmAM utaryA. rAtre suhastisUri nalinIgulma vimAna nAmanA adhyayananuM parAvartana karatA hatA tyAre bhadrAputra avaMtisukamAle sAMbhaLyuM. tene vismaya thayo. aho! A kema bolAya che? tyAra pachI tene pUrvabhavanuM smaraNa thayuM ane manuSyabhavathI virAga pAmyo. tyAra pachI guru pAse AvIne zrImad AryasuhastisUrine potAno vRttAMta kahyo. ane kahyuM ke huM dIkSA levA ati utkaMThita chuM tethI hamaNAM ja dIkSA laiza. lAMbo samaya dIkSA pALavA asamartha hovAthI huM jaladIthI hamaNAM ja anazana karIza. (215) gurue kahyuM: tAre mAtAne pUchI karavuM ucita che. te mAtAne pUchavA icchato nathI tyAre A svayaM veza na laI le te mATe gurue tene liMga arpaNa karyuM. kaMthAravRkSanI jhADImAM jaIne IginImaraNa svIkAryuM. baccA sahita ziyAlaNIe rAtrInA bIjA, trIjA ane cothA pahoramAM kramathI jAnu, sAthaLa ane peTanuM bhakSaNa karyuM tyAre te maraNa pAmyo. (216) Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 upadezapada : bhAga-1 ( A pramANe saMprati rAjA, avaMtisukumAlanA pratibodhathI mAMDIne tathA grAma-nagarAdimAM rahetA vividha bhavya jIvone dezavirati ane sarvavirati Adi zabdathI samyakatvanuM pradAna karIne AryasuhastisUri paNa sarva gacchanA prayojano pUrNa karIne paMDita maraNathI kALa karIne devalokamAM gayA. (219) have upasaMhAra karatA kahe che ke AryamahAgiri ane Aryasuhasti baMne paNa AcAryonI paraMtu ekanI ja nahIM. potapotAnI yogyatA anusAra, gacchanI pratipAlanA rUpa tevI aneka prakAranI pravRtti pUrvAcAryo vaDe kahevAI che, kuzaLa AtmAe sUkSmabuddhi (haya ane upAdeya pUrvakanI buddhi)thI tenI vicAraNA karavI. bIje paNa kaheluM che ke-je kAraNathI je puruSa je kArya karavA yogya hoya te kAraNathI teNe te kAryano prAraMbha karavo joie A sajjanonI samyagU nIti che. (220) yogyArambhamevAnayorbhAvayatikappe'tIte takkiriyajogayA phAsiyA mahAgiriNA / taha gacchapAlaNeNaM, suhatthiNA ceva jatitavvaM // 221 // 'kalpe'-jinakalpe jambUnAmamahAmunikAlavyavacchinnatvenAtIte 'sati takriyAyogyatA'-jinakalpAnukArarUpA 'spRSTA'-niSevitA mahAgiriNA / tatheti pakSAntaropakSepArthaH / 'gacchapAlanena'-sAraNAvAraNAdinA gacchAnugrahakaraNarUpeNa suhastinA ca takriyAyogyatA spRSTA / samyakparipAlitagaccho hi pumAn jinakalpayogyo bhavatIti gacchaparipAlanamapi paramArthato jinakalpayogyataiveti / nigamayannAha-evetyanusvAralopAdevaM-bhaNitapuruSanyAyena 'yatitavyam' udyamaH kAryaH sarvaprayojaneSu // 221 // Arya mahAgirisUri-AryasuhastisUrinA yogya prAraMbhane ja vicAre che gAthArtha- jinakalpano viccheda thaye chate Arya mahAgirie jinakalpanuM anukaraNa karavA rUpa potAne yogya kriyA karI, tathA AryasuhastisUrie gacchanuM pAlana karavA vaDe potAne yogya kriyA karI. sarvakAryomAM AryamahAgiri-AryasuhastisUrinA dRSTAMta pramANe prayata karavo joie. TIkArtha- jaMbU nAmanA mahAmuninA kAladharma pachI jinakalpano viccheda thayo. AthI AryamahAgirisUrie (jinakalpano svIkAra na karyo, kiMtu) jinakalpanuM anukaraNa karyuM AryasuhastisUrie gacchanuM pAlana karyuM, arthAt sAraNA-vAraNA AdithI gaccha upara anugraha karyo. jeNe gacchanuM samyak paripAlana karyuM hoya te ja puruSa jinakalpane yogya Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 upadezapada : bhAga-1 thAya che. AthI gacchanuM paripAlana karavuM e paNa paramArthathI jinakalpanI yogyatA ja che. jema A be mahApuruSoe potAnI yogyatA pramANe udyama karyo, tema sarvakAryomAM potAnI yogyatA pramANe udyama karavo joie. (221) sampratItthaM pravRttau phalamAhaevaM uciyapavittI, ANAArAhaNA suparisuddhA / thevAvi hoti bIyaM, paDipunAe tatIe u // 222 // 'evam'-AryamahAgiri-AryasuhastinyAyena 'ucitapravRttiH'-svAvasthocitAnuSThAnArambharUpA, 'AjJArAdhanAd'-arhadvacanAnupAlanAt 'suparizuddhA'-atyantamamalImasA 'stokA'pi'-tathAvidhakAlakSetrAdibalavikalatayA'lpApi, kiM punaH prabhUtAH, bhavati'sampadyate 'bIjam'-utpattihetuH 'pratipUrNAyAH tasyAstu'-tasyA evocitprvRtteH| yathA hi zuklapakSapravezAt pratipaccandramAH paripUrNacandramaNDalahetuH sampadyate tathA sarvajJA''jJAnupravezAt tucchamapyanuSThAnaM krameNa paripUrNAnuSThAnahetuH sampadyata iti // 222 // have A pramANe pravRtti karavAthI prApta thatA phaLane kahe che gAthArtha-A pramANe thoDI paNa suparizuddha ucita pravRtti arihaMtanuM vacana pALavAnA kAraNe paripUrNa ucita pravRttinuM bIja thAya che. TIkArtha-A pramANe=Arya mahAgirisUri Arya suhastisUrinA daSTAMta pramANe. thoDI paNa=tevA prakAranA kAla-kSetra AdinI khAmInA kAraNe thoDI paNa. suparizuddha atizaya zuddha. ucita pravRtti=potAnI avasthAne ucita anuSThAnano prAraMbha karavA rUpa ucita pravRtti. bIjasutpattino hetu. bhAvArtha-potAnI avasthAne ucita hoya tevA anuSThAnano prAraMbha karavAmAM Ave to e prAraMbha tevA prakAranA kSetrAdinI khAmInA kAraNe alpa hoya to paNa paripUrNa ucita pravRttinuM kAraNa bane che, arthAt tenAthI bhaviSyamAM paripUrNa ucita pravRttino prAraMbha thAya che. jevI rIte zuklapakSamAM praveza thavAnA kAraNe ekamano caMdra paripUrNa caMdramaMDalano hetu bane che, tevI rIte sarvajJanI AjJAno praveza thavAnA kAraNe (potAnI yogyatA mujabanuM) alpa paNa anuSThAna krame karIne paripUrNa anuSThAnano hetu thAya che. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 upaheza56 : mAga-1 - "alpa paNa" e sthaLe rahelA "paNa" zabdano artha A pramANe che- jo alpa ucita anuSThAna paripUrNa ucita anuSThAnanuM kAraNa bane che to ghaNuM ucita anuSThAna paripUrNa ucita anuSThAnanuM kAraNa bane temAM to zuM kahevuM. (222) etadeva bhAvayatisaMthAraparAvattaM, abhiggahaM ceva cittarUvaM tu / etto ya(u) kusalabuddhI, vihArapaDimAisu kareMti // 223 // yadA-"Acelakuddesiya sejAyara rAyapiMDa kiikamme / vaya jeTTha paDikkamaNe mAsaM pjjosvnnkppe"||1|| iti vacanAt sthitakalpatayA AdiSTamAsakalpavihArA api sAdhavaH kAlakSetradoSAt tathAviharamANA jJAnAdivRddhiM na labhante tadA ekatra kSetre navavibhAgIkRte vasatiparAvarttanena bhikSAcaryAparivarttanena ca yatante, yadA ca kuto'pi vaiguNyAt tadapi kartuM na pAryate tadA ekasyAmapi vasatau navavibhAgAyAM 'saMstAraparAvarta'saMstArakabhUmiparivRttilakSaNaM pratimAsaM kurvanti, itthamapi tatkalpaH paripUrNa ArAdhito bhavati / tathA jinakalpAdivizeSAnuSThAnA'sahiSNutAyAmabhigrahaM caiva-dravyAdyabhigrahalakSaNaM 'citrarUpaM tu'-nAnArUpamevaikaikasyAnekarUpatvAt, 'itastu'-ita eva stokAyA apyucitapravRtteH paripUrNAnuSThAnabIjatvAddhetoH 'kuzalabuddhayaH'-utsargApavAdazuddhabuddhajinamatatvena nipuNamatayo 'vihAra-pratimAdiSu' vihAre mAsakalpAdau pratimAdiSu ca-bhikSupratimAdiSu kartavyatAmApannAsu 'kurvanti'-Asevanta iti / dravyAdyabhigraharUpaM ca "levaDamalevaDaM vA, amugaM davvaM ca aja ghecchaami| amugeNa va daveNaM, aha davvAbhiggaho esa" // 1 // ityAdigranthAdavaseyamiti // 223 // A ja viSayane vicAre che- gAthArtha- AthI ja kuzaLabuddhi munio vihAra-pratimA vageremAM saMthArAnuM parAvartana ane vividha prakAranA abhigrahane kare che. TIkArtha- AthI ja-alpa paNa ucita pravRtti paripUrNa anuSThAnanuM bIja thAya che e kAraNathIja. kuzaLabuddhi-utsarga-apavAdathI zuddha evA jinamatane jANyuM hovAthI nipuNa mativALA. vihAra-mAsakalpa vagere vihAra. pratimA-karavA yogya bhikSupratimA. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 upadezapada : bhAga-1 saMthArAnuM parAvartana Acelakuddesiya-sejjAyara-rAyapiMDa kiikamme / vaya-ne-paDimane, mAruM posavaUpyo che. paMcAzaka 17-6 Acelakya, audezika, zayyAtarapiMDa, rAjapiMDa, kRtikarma, vrata, jayeSTha, pratikramaNa, mAsa ane paryuSaNa ema lpanA daza prakAra che." A vacanathI mAsakalpa (pahelA-chellA tIrthakaranA sAdhuo mATe) sthita kalpa che. AthI mAsakalpa pramANe vihAra karavAnI AjJA che. Ama chatAM mAsakalpa pramANe vihAra karanAra sAdhuo jyAre kAla ane kSetranA doSathI mAsakalpa pramANe vihAra karavAthI jJAnAdinI vRddhine na pAme tyAre eka kSetramAM nava vibhAga karIne vasatinuM ane bhikSAcaryAnuM parAvartana kare ane e rIte saMyamamAM yatna kare. jyAre koI paNa khAmInA kAraNe te paNa (=dara mahine vasati badalavAnuM paNa) na thaI zake tyAre ja eka ja vasatimAM nava vibhAga karIne dara mahine saMthArAnI bhUminuM parAvartana kare. A pramANe paNa mAsakalpa paripUrNa ArAdhelo thAya. vividha prakAranA abhigraha- tathA jinakalpa vagere vizeSa anuSThAna sahana karavAnuM sAmarthya na hoya tyAre dravyAdinA vividha prakAranA abhigrahane dhAraNa kare. dravyAdinA abhigrahanuM svarUpa A pramANe che levaDamalevaDaM vA, amugaM davvaM ca ajja ghecchAmi / samukha valvevi, Hda vyAdhido paNa (paMca vastuka 298) "Aje huM lepavALA=cikAzavALAM rAba vagere, athavA leparahita=rUkSa kaThoLa vagere, athavA khAkharo vagere amuka ja dravyo laIza evo niyama, athavA kaDachI, bhAlAnI aNI vagere amuka ja vastuthI vahorAve to laiza evo niyama e dravya abhigraha che." AnuM vizeSa svarUpa (paMca vastuka vagere) anya graMthamAMthI jANI levuM. (223) enamevArthaM vyatirekamukhenAhaakae bIjakkheve, jahA suvAse'vi na bhavatI sassaM / taha dhammabIyavirahe, Na sussamAevi tassassaM // 224 // akRte-avihite bIjakSepe-zAlimudgAde/jasya vapane yathA suvarSe'pi-jalabhAramedurajaladharadhArAprAgbhAranipAtalakSaNe'pi na-naiva bhavati sasya-dhAnyaM tathA 'dharmabIjavirahe' dharmabIjAnAM-samyaktvAdisamutpAdakAnAM dharmaprazaMsAdikAnAM hetUnAM parihAre na suSamAyAmapi Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 upadezapada : bhAga-1 samA nAma kAlavibhAgaH suSTha-tIrthakarajanmAdimahAmahasahAyatvenAtizayavatI samA suSamA tasyAM, kiM punaritarasamAsu duSSamAdilakSaNAsvityapizabdArthaH, tat sasyaM sa eva dharma eva viSayAkAGkSAbubhukSAkSayAvahatvena sasyaM bhavatIti / yathoktam "nAkAraNaM bhaveta kArya, nAnyakAraNakAraNam / anyathA na vyavasthA syAt, kAryakAraNayoH kvacit I " rara4 A ja arthane vyatirekathI (-abhAva dvArA) kahe che- gAthArtha- jema bIjanI vAvaNI na karI hoya to sAro varasAda thavA chatAM dhAnya na thAya, tema dharmabIjanA abhAvamAM suSamakALamAM paNa dharmarUpa dhAnya na thAya. TIkArtha- sAro varasAda thavA chatAM- jala samUhathI pUrNa bharelA vAdaLomAMthI pANInI dhArAono samUha paDavA chatAM. dharmabIja- samyakta vagere dharmane utpanna karanArAM dharmaprazaMsA vagere kAraNo. suSamA- suSamA eTale sAro kALa, arthAt cotho Aro. cothA ArAmAM tIrthakarono janma vagere prasaMge mahotsavo thatA hovAthI cotho Aro sAro kALa che. dharmarUpa dhAnya- jema dhAnya peTanI bhUkhano nAza kare che tema dharma viSayonI AkAMkSArUpa bhUkhano nAza kare che. mATe ahIM dharmane dhAnyanI upamA ApavAmAM AvI che. dharmabIjanA abhAvamAM dharmarUpa dhAnya na thAya e viSe kahyuM che ke-"kAraNa vinA kArya na thAya, tathA je kAryamAM je kAraNa prasiddha che tenAthI anya-bIjA kAryanA kAraNothI paNa prastuta kArya na thAya. anyathA (-jo vinA kAraNa ke anya kAryanAM kAraNothI prastuta kArya thatuM hoya to) kArya-kAraNa bhAvanI (niyata thayelI) vyavasthA kyAMya na rahe" (224) yasmAdevaM tataH kiM karttavyamityAhaANAparataMtehiM, tA bIjAdhANamettha kAyavvaM / dhammammi jahAsattI, paramasuhaM icchamANehiM // 225 // AjJAparatantraiH-sarvajJavacanAyattIkRtAtmabhiH 'tA' iti tasmAd bIjAdhAnaM-jinamuniprabhRtipavitrapadArthakuzalacittAdilakSaNam, atra-prastute karttavyaM dharme-sAdhyatvenAbhimate 1. jyAM jayAM kArya hoya tyAM tyAM kAraNa hoya e anvaya che. jyAM jyAM kAraNa na hoya tyAM tyAM kArya na hoya e vyatireka che. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 upadezapada : bhAga-1 sati yathAzakti-svasAmarthyAnurUpaM, paramasukham-aikAntikAtyantikAnandasaMdohamayaM zarma icchadbhiH-vAJchadbhiriti / dharmabIjAni caivaM zAstrAntare paripaThitAni dRzyante-yathA "jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, dharmabIjamanuttamam // 1 // upAdeyadhiyA'tyantaM, saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhi-rahitaM, saMzuddhaM hyetadIdRzam // 2 // AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH // 3 // bhavodvegazca sahajo, dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya, vidhinA lekhanAdi ca ||4||rcnaa pUjanA dAnaM, zravaNaM vcnodgrhH| prakAzanA'tha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca // 5 // duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu vA gaurityAvaraM caiva, sarvatravAvizeSataH dda " rUtyAdri rara A pramANe che (-dharmabIja vinA dharmanI prApti thatI nathI, tethI zuM karavuM joIe te kahe che gAthArtha- tethI, prastutamAM paramasukhanA abhilASI jIvoe dharmane siddha karavA mATe ( dharmanI prApti karavA mATe) AjJAne AdhIna banIne yathAzakti dharmabIjonI vAvaNI karavI joie. TIkArtha- paramasukhanA abhilASI- ekAMtika ane AtyaMtika AnaMdanA samUhamaya sukhanI abhilASAvALA. AjJAne AdhIna- sarvajJanA vacanone AdhIna. dharmabIjo- arihaMta ane sAdhu vagere pavitra padArtho viSe kuzalacitta vagere dharma bIjo che. anya zAstramAM (=yogadaSTi samuccayamAM) dharmabIjo A pramANe kahelA dekhAya che-"jino viSe saMzuddha kuzala citta, jinone saMzuddha namaskAra, ane jinone saMzuddha praNAma vagere sarvazreSTha dharmabIja che. (23) atyaMta upAdeya buddhithI thatuM, saMjJAnA nigrahathI yukta ane phalAbhisaMdhithI rahita evuM jinaviSe kuzaLa citta vagere saMzuddha che. (25) bhAvayogI evA AcArya AdimAM paNa saMzuddha kuzaLa citta vagere dharmabIja che. tathA zuddha Azaya vizeSathI vidhiyukta veyAvacca 1. ekAntika ane AtyaMtika zabdanI vyutpatti A pramANe che. te antaH (sImA) pAnta, pAnera nivRttavinimnatidAntammantam (sImA)=gatyanta, atyantanA nivRttAtyaktimAM aikAntika eTale duHkha rahita, Atyantika eTale aMtarahita (zAzvata). aikAMtika ane AtyaMtika AnaMda eTale duHkhathI rahita zAzvata AnaMda. 2. ahIM jaNAvelA dharmabIjonuM vistArathI jJAna meLavavA mATe yogadaSTi samuccayano gujarAtI bhAvAnuvAda jovo. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 6paheza56 : mAga-1 dharmabIja che. (26) sahaja bhava udvega, dravya abhigraha pAlana tathA siddhAntonuM vidhithI Topana vagere dharmapI4 che. (27) khemana, pU4na, hAna, 19l, vAyanA, aDa, 451zana, svAdhyAya, ciMtana ane bhAvanA e zreSTha dharmabIja che. (28) duHkhI jIvo para atyaMta dayA, guNI jIvo upara dveSano abhAva, sAmAnyathI badheya aucitya pUrvaka sevana (=vyavahAra) mA ! dharmapI4 cha. (32) (225)" atraiva dRSTAntamAhasuvvai ya teNaNAyaM, etthaM bohIeN pattivigdhakaraM / taM ceva u kusalehiM, bhAveyavvaM payatteNaM // 226 // zrUyate ca- nizamyate punaH sarvajJapraNItAgame stenajJAtaM-caurodAharaNamatra-prastute bIjAdhAne vaktumArabdhe sati 'bodhiprAptivighnakaraM' bodhiprApterbodhivighnasya ca kArakapuruSadvayasUcakatvena tatkArakaM / tadeva tuzabdAd anyAni ca dhanasArthavAhAdijJAtAni kuzalaiH-vidvadbhirbhAvayitavyaM-mImAMsanIyaM prayatneneti // 226 // A viSayamAM daSTAMtane kahe che gAthArtha- ahIM bodhinI prApti karanAra ane bodhimAM vighna karanAra be coranuM dRSTAMta (sarvajJa racita AgamamAM) saMbhaLAya che. vidvAnoe te ja dRSTAMtane prayatathI vicAravuM. TIkArtha ahIM prastuta dharmabIjanI vAvaNInA varNanamAM. gAthAmAM rahelA tu zabdathI dhanasArthavAha vagere bIjAM dRSTAMto paNa vicAravAM. (226) tadeva gAthAtrayeNAhakosaMbiseTThisuya gADhapItI pAeNa tullaphalasiddhI / vIrosaraNe savaNaM bohi-abhAvesu ya viseso // 227 // hariso majjhatthattaM paropparaM cittajANaNA bheo / pucchA abohi nehe bahu jogo'bIjago kaha Nu ? // 228 // daMgiyaputtA goharaNa pacchakheDaNaga selaguhasAhU / dhammapasaMsapaosA bIyAbIyA duveNhaMpi // 229 // 1. duHkhI jIvo para dayA vagere traNa yogadaSTi samuccayamAM caramAvartamAM AvelA jIvanA lakSaNa tarIke jaNAvelA che. paNa ahIM dharmabIjonA varNanamAM A gAthA mUkI hovAthI anuvAdamAM meM A traNa dharmabIja che ema lakhyuM che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64hezapa : bhAga-1 358 ___ atha gAthAkSarArthaH-'kosaMbi' tti kauzAMbyAM puri 'seTThisuya' tti zreSThinoH sutau gADhaprItau parasparaM prAyeNa-bahUn vArAn 'tullaphalasiddhI' vyavahArapravRttau samAnaphalalAbhau ca pravartete / anyadA ca 'vIrosaraNe' iti vIrasamavasaraNe zravaNaM-dharmasamAkarNanamabhUt / tayorbodhyabhAvayozca-bodhAvabhAve ca sati vizeSaH saMvRttaH // 227 // tameva darzayati-'hariso majjhatthattaM' ityAdi, harSaH santoSa ekasya dharmapAlajIvasya, madhyasthatvam-udAsInatvamanyasya parasparam-anyo'nyasya cittajJAnamabhUt / tato bhedazcittasya sNvRttH| tataH 'pucchA abohi' tti abodhigocarA pRcchA kRtA jyeSThena bhagavataH pArzve / 'nehe bahujogo' iti bhagavan ! snehe satyAvayorbahuH prabhUto yogaH sadA vyavahArakAraNAdisambandha ekacittayorabhUt / tataH bIja-muktikalpataroH samyaktvaM tadyasya nAsti so'bIjakaH kathaM kena hetunaiSa matsakhA sampannaH? nu vitarke iti // 228 // 'daMgiyaputtA' ityAdi / tato bhagavatA prAcyavRttAntaH kathayitumArabdhastayoH, yathAdraGgikaputrau, draGgo nAma godhanabahulaH sannivezavizeSaH / so'syAstIti draGgikogrAmamahattarakastatsutau yuvAM bhUtavantau / 'goharaNa' tti kadAcid bhavadbhyAM gavAM haraNe kRte sati, daNDapAzikaiH paccha kheDaNaga'tti pazcAt-pRSThataH kheTanakaM-trAsanamArabdham / tataH palAyamAnAbhyAM bhavadbhyAM zailaguhAyAM sAdhureko dRSTaH / tatra dharmaprazaMsApradveSau bhavatoH prvRttau| tato 'bIyAbIya' tti bIjamabIjaM ca dvayorapi yathAkrama sampannamiti // 229 // te ja dAMtane traNa gAthAothI kahe che samasta pRthvIrUpI kAminInA alaMkAra samAna ane jemAM hIrAnI dukAno hoya tevA nagaranI AbAdIne bhajanArI kauzAMbI nAmanI nagarI hatI. temAM eka chatra pRthvIpAlanathI prasiddha banelo ane sadbhUta guNono sunidhi evo jitAri nAmano rAjA hato. te nagarImAM zubha lakSmInA bhAjana, lokathI pUjAyela, ane udAratA vagere guNothI yukta evA dhana ane yakSa nAmanA be zeTha hatA. dhanazeThanA kulane harSa pamADanAra dharmapAla nAmano putra hato. yakSazeThano dhananI vRddhi karanAra dhanapAla nAmano putra hato. te beno bhavAMtaranA saMskArathI bAlyAvasthAthI lokane Azcarya pamADanAra atizaya maitrIbhAva hato. ekane je game te bIjAne paNa game. (ekane je na game te bIjAne paNa na game) AthI te be lokamAM "A eka cittavALA che" evI prasiddhine pAmyA. pachI kulane ucita kArya karatA te benA 1. je kevaLa eka chatrathI zAsita hoya te, arthAt jyAM eka ja rAjAnuM rAjya hoya te eka chatra kahevAya. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 upadezapada : bhAga-1 divaso pasAra thAya che. ekavAra te nagarImAM vizvane AnaMda pamADanArA, IkvAku kulane zobhAvanArA, vANIrUpI pANIthI lokanA saMtApane zamAvavA mATe vAdaLa samAna bhagavAna zrI mahAvIra tIrthaMkara padhAryA. devoe bhagavAnanI dezanA bhUmi banAvI, arthAt samavasaraNa banAvyuM. te samavasaraNamAM deva-asurothI sahita parSadA samakSa dharma kahyo. zrI mahAvIra bhagavAnane AvelA sAMbhaLIne kauzAMbI nagarImAM rahenArA rAjA vagere loko temanA caraNakamalane vaMdana karavA mATe AvyA. te be zreSThiputro paNa kutUhalavRttithI lokanI sAthe bhagavAnanI pAse AvyA. karuNAmAM tatpara zrI jinezvare jIvonAM sarva kalyANonuM kAraNa evA zAzvata mokSamArgano upadeza Avyo. te be vaNikaputromAMthI ekane jinavacana upara zraddhA thaI. te manamAM jinavacananuM ciMtana kare che. pahoLI AMkhavALo, mastakane dhuNAvato ane romAMcita banelo te kAnarUpa parNapuTamAM paDelA jinavacanane amRtanI jema pIve che. bIjA zreSThiputrane jinavacana retInA koLiyA jevuM lAge che. te baMnee parasparanA bhAvane jANyo. dezanA bhUmimAMthI UbhA thaIne potAnA ghare gayA. tyAM eke A pramANe kahyuM he baMdhu! tuM jinavacanathI bhAvita thayo, huM bhAvita na thayo. tethI AmAM zuM kAraNa che ? ATalA ghaNA kALa sudhI ApaNe eka cittavALA tarIke khyAtine pAmelA chIe. hamaNAM ApaNA benuM citta bhinna thayuM. tethI ahIM zuM kAraNa che ? vismaya pAmelA bIjAe kahyuM: tArI vAta sAcI che. mane paNa A pramANe vikalpa thAya che. A viSe puchAyelA te kevaLI(jina) ja cokkasa ApaNo nizcaya karaze. tethI ApaNe temanI pAse jaIzuM. A pramANe nirNaya karIne te be savAre kevaLI(jina)nI pAse gayA. ArAdhya te kevaLI(jina)ne vinayapUrvaka temaNe potAno saMzaya pUkyo. kevaLIe (jine) kahyuM: tamArA bemAMthI eke muninI prazaMsA karI. te A pramANe- pUrvabhavamAM tame be koIka gAmamAM gAmamukhInA putra hatA. kAlakramathI tame yauvana ane lAvaNyane pAmyA. yuvAnImAM thanArA vikAro thavA lAgyA. dhananA abhAvathI manoratha jarA paNa pUrAtA nathI. tethI corI rUpa anArya kArya karavAnuM zarU karyuM. rAte bIjA gAmamAM gAyone corI. gAyone laine atizaya utAvaLathI jatA tamane koTavALoe trAsa pamADyo. AthI tamoe nAzavA mADyuM. parvatanI guphAmAM rahelA ane dhyAna-maunapUrvaka kriyAmAM lIna banelA eka sAdhune tamoe joyA. tethI dharmapAla jIve vicAryuM ke, aho ! zreSTha AcAranuM ghara evA A sAdhuno janma saphaLa che. jethI saMgano tyAga karIne A pramANe nirbhaya ane zAnta rahe che. paNa ame adhanyathI paNa adhanya chIe. kAraNa ke dhananI icchAthI viruddha kAmo karatA ame parAbhavanA sthAnane pAmyA chIe. dhikkArathI 1. parNapuTa eTale pAMdaDAno paDiyo. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 371 haNAyelA ame marIne kaI gatimAM jaizuM ? duSTa svabhAvathI ame ubhayalokanA virAdhaka thayA. A pramANe sAdhunuM jIvana nirmala ane pApathI rahita che. amAruM jIvana emanA jIvanathI viparIta che. AthI amAruM kalyANa kyAMthI thAya? bIjo muni pratye udAsIna rahyo. eke guNarAgathI bodhibIja prApta karyuM. bIjAe prApta na karyuM. tame marIne ahIM aniMdita AcAravALA ane vepAramAM tatpara evA A vaNikaputro thayA che. tethI A ekane ahIM bIjanuM sambodharUpa phaLa maLyuM. bIjo bIja rahita hovAthI tene sambodharUpa phaLa na maLyuM. A pramANe jine vistArathI kahelA pUrvabhavanA AcaraNane sAMbhaLIne ekane kSaNavAramAM jAtismaraNa jJAna thayuM. tethI (jine kahelA vRttAMtanI) khAtarI thatAM te saMvagethI bhAvita thayo. jine kahelAM zubha zAsanane (=jinAjJAne) bhAvathI svIkAryuM. jinazAsananA svIkAranA sAmAAthI zubhakarmano anubaMdha thavAnA kAraNe te kALe (=avasare) mokSamAM jaze. bIjo saMsAramAM ja bhamaze. gAthAono akSarArtha A pramANe che- kauzAmbI nagarImAM paraspara gADha prItivALA zreSThiputro hatA. ghaNIvAra vyavahAranI pravRttimAM (-vepAramAM) samAna phaLano lAbha thAya tema pravRtti kare che. koivAra zrIvIra bhagavAnanuM samavasaraNa thayuM. te baMnee dharma sAMbhaLyo. ekane bodhibIja thayuM ane ekane bodhibIja na thayuM. ema te benA cittano bheda thayo. (227) dharmapAlane harSa thayo, bIjAne madhyasthabhAva thayo. parasparanA cittanuM jJAna thatAM cittabhedanuM jJAna thayuM. moTA zreSThiputre bhagavAnanI pAse abodhi saMbaMdhI pRcchA karI. he bhagavan ! amArA be vacce sneha hovAthI ekacittavALA amArA beno dhaMdhA AdinA kAraNe sadA ghaNo saMbaMdha hato. tethI mAro mitra kayA kAraNathI mukti rUpI kalpavRkSanuM bIja samyakatva na pAmyo ? (228) tethI bhagavAne te benA pUrvanA vRttAntane kahevAnuM zarU karyuM. te A pramANe- tame pUrvabhavamAM gAmamukhInA putra hatA. kyAreka tame bee gAyonI corI karI. tethI koTavALoe tamane trAsa pamADavAnuM zarU karyuM tethI bhAgatA tame bee parvatanI guphAmAM sAdhune joyA. tyAM eke dharmaprazaMsA karI. bIjo udAsIna rahyo. tethI te baMnene anukrame bIjanI ane bIjanA abhAvanI prApti thaI. (229) atha pUrvoktamudAharaNaM nigamayan bIjazuddhiM darzayatievaM kammovasamA, saddhammagayaM uvAhiparisuddhaM / thevaM paNihANAdivi, bIjaM tasseva aNahaMti // 230 // evaM-draGgikaprathamaputravat karmopazamAd-bahalatamaHpaTalapravarttakamithyAtvamohamAndyAt saddharmagataM-zuddhadharmAnusAri, upAdhiparizuddham-upAdhibhiH-upAdeyatAbuddhi Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 upadezapada : bhAga-1 AhArAdidazasaMjJAviSkambhaphalAbhisandhirahitatvalakSaNairnirmalabhAvamAnItaM, stokaMvakSyamANApizabdasyehAbhisambandhAt stokamapi 'praNidhAnAdi' praNidhAnaM-kuzalacittanyAsaH, AdizabdAt 'prazastocitakRtyakaraNagraho bIjaM-prarohahetustasyaivasaddharmasyAnagham-avandhyamiti // 230 // have pUrvokta udAharaNano upasaMhAra karatA graMthakAra bIjazuddhine batAve che gAthArtha A pramANe karmanA upazamathI zuddhadharmane anusaranAruM ane upAdhithI parizuddha alpa paNa praNidhAnAdi zuddha dharmanuM ja avaMdhya bIja che. (230) TIkArya-A pramANe- gAmanA mukhInA prathama putranI jema. karmanA upazamathI-ghaNA ajJAnarUpI aMdhakAra samUhane pravartAvanAra mithyAtvamohanI maMdatAthI. upAdhithI parizuddha-praNidhAnamAM upAdeya buddhi hovI joie, AhArAdi daza saMjJAno nigraha hovo joIe. saMsAranA phalanI AkAMkSA na hovI joIe. A rIte nirmala bhAvane pamADAyela praNidhAna upAdhithI parizuddha che. praNidhAnAdi-praNidhAna eTale jinAdi viSe kuzala cittano nyAsa. Adi zabdathI prazasta ane ucita kartavyo karavA" e grahaNa karavuM. bIja-utpattinuM kAraNa. bhAvArtha...je jIvane "jina viSe kuzala citta vagere ja upAdeya che evI buddhi thAya che, AhArasaMjJA vagere saMjJAothI rahita banIne jinane namaskAra vagere anuSThAna kare che, anuSThAnanA phaLarUpe A lokanA ane paralokanA sukhanI AzaMsA nathI, te jIvanuM "jina viSe kuzaLa citta" vagere bIja upAdhithI parizuddha che ane ethI tenuM dharmabIja avaMdhya hovAthI avazya zuddhadharmanI prAptinuM kAraNa bane che, bhaviSyamAM tene avazya samyakta vagere zuddhadharmanI prApti thAya che. paNa jo pote je kaMI dharmAnuSThAna kare che temAM upAdeya buddhi na hoya tathA A loka ane paralokanA sukhanI AzaMsAthI kare to te dharmabIja azuddha hovAthI tenAthI bhaviSyamAM zuddha dharmanI prApti na thAya (230) idameva kiJcid vizeSata Aha 2. 3. prazaMsavitA 2. AnI vizeSa samaja mATe yogadaSTi samuccayanI 25mI gAthAno gujarAtI bhAvAnuvAda vAMcavo jarUrI che. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 upadezapada : bhAga-1 eyaM ca ettha NeyaM, jahA kahiMci jAyammi eyammi / ihalogAdaNavekkhaM, loguttarabhAvaruisAraM // 231 // etacca-dharmabIjamatra-lokottaradharmArAdhanaprakrame jJeyaM, yathAkathaJcit-kAkatAlIyAndhakaNTakIyAdijJAtaprakAreNa jAte etasmin-karmopazame, kIdRzamityAhaihalokAdyanapekSam-aihalaukikapAralaukikaphalAbhilASavikalam / tathA, lokottarabhAvarucisAraM-jainazAsanasUcitadayAdAnAdyanavadyabhAvazraddhAnapradhAnam, laukikabhAveSu hi dRDhaviparyAsAnugateSu zraddhAyAM vyAvRttaviparyAsasaddharmabIjabhAvAnupapatteriti // 231 // A ja viSayane kaMIka vizeSathI kahe che gAthArtha- ahIM yathAkathaMcit karmano upazama thaye chate A loka-paralokanA phaLanI abhilASAthI rahita ane lokottara bhAvasacinI pradhAnatAvALuM dharmabIja jANavuM. TIkArtha- ahIM lokottara dharmanI ArAdhanAnA prAraMbhamAM. yathAkathaMcit kAkatAlIya nyAyathI ke aMdhakaMTakIya vagere nyAyathI. kAgaDAe besavuM ane tALanA phaLanuM paDavuM e kAkatAlIya nyAya che. e rIte je kArya prayatna vinA Akasmika thAya te kArya kAkatAlIya nyAyathI thayuM kahevAya. AMdhaLA mANase pagamAM hAtha pheravyo ane pagamAMthI kAMTo nIkaLI gayo. e rIte je kArya prayata vinA Akasmika thAya te kArya aMdhakaMTakIya nyAyathI thayuM kahevAya. prastutamAM karmano upazama(-mithyAtvamohanI maMdatA) jIvanA prayatna vinA Akasmika thAya che mATe nAtAlIya nyAyathI ema kahyuM. lokottara bhAvarucinI pradhAnatAvALuM- jainazAsanamAM sUcita dayA ane dAna vagere niSpApa bhAvonI (-guNonI) zraddhAnI pradhAnatAvALuM, arthAt jemAM jainazAsanamAM batAvelA niSpApa dayA-dAna Adi guNonI zraddhA hoya tevuM dharmabIja. daDha viparyAsathI yukta lokika bhAvonI zraddhAmAM viparyAsa rahita zuddha dharmabIjanI sattA ghaTI zake nahi (viparyAsa mahA anarthanuM kAraNa che ema pUrve jaNAvyuM che. laukika bhAvonI zraddhAmAM viparyAsa rahelo hoya che. zuddha dharmanA bIjamAM viparyAsa na hoya. dRDha viparyAsa na hoya to ja zuddha dharmanA bIjanI vAvaNI thaI zake che. mATe ahIM zuddha dharmabIjanuM lokottara bhAvarucinI pradhAnatAvALuM evuM vizeSaNa che.) 1. nadI ghola pASANa nyAyathI ke ghuNAkSara nyAyathI ema paNa kahI zakAya. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 upadezapada : bhAga-1 ahIM tAtparya A pramANe che- je jIva lokottara dharmanI ArAdhanA karanAro banavAno hoya te jIvamAM prAraMbhamAM kAkatAlIya nyAyathI mithyAtvamohanI maMdatArUpa karmopazama thAya che. enA kAraNe te jIva dharmamAM A loka-paralokanA phaLanI apekSAthI rahita bane che. tathA jinazAsanamAM kahelA dayA-dAna Adi guNo upara zraddhAvALo bane che. Avo jIva lokottara dharmanI thoDI paNa je ArAdhanA kare te ArAdhanA zuddhadharmanuM bIja bane che. enAthI ene bhaviSyamAM avaMdhya lokottara samyakta vagere dharmanI prApti thAya che. (2312) etadevAdhikRtyAhapAyamaNakkheyamiNaM, aNuhavagammaM tu suddhabhAvANaM / bhavakhayakaraMti garuyaM, buhehiM sayameva vineyaM // 232 // prAyo-bAhulyena bahumAnasvarUpeNetyarthaH, anAkhyeyam-AkhyAtumazakyamidaM-dharmabIjaM prebhyH| evaM tamusaMvedyamapyetatsyAdityAzaGkyAha-anubhavagamyaM tu-svasaMvedanapratyakSaparicchedyaM punaH zuddhabhAvAnAm-amalImasamAnasAnAm / tathA, bhavakSayakaraM-saMsAravyAdhivicchedaheturiti-asmAt kAraNAd gurukaM-sarvajanAbhimatacintAratnAdibhyo'pi mahad budhaiH 'svayameva' nijohApohayogato vijJeyam, ikSukSIrAdirasamAdhuryavizeSANAmivAnubhave'pyanAkhyeyatvAt / uktaM ca-"ikSukSIraguDAdInAM, mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM, sarasvatyA'pi zakyate // 1 // 232 // " A ja viSayane AzrayIne kahe che gAthArtha-dharmabIja prAyaH (=moTA bhAge) bIjAone kahI zakAya tevuM nathI, paNa zuddhabhAvavALA jIvo tene anubhavathI jANI zake che. dharmabIja saMsArano kSaya karanAruM hovAthI mahAna che. A nipuNa puruSoe svayaM jANavuM. TIkArtha- anubhavathI jANI zake che- svasaMvedanathI pratyakSa jANI zake che. dharmabIja prAyaH bIjAone kahI zakAya tevuM nathI. AthI svasaMvedanathI paNa na jANI zakAya tevuM hoya evI AzaMkA karIne ahIM kahyuM ke zuddhabhAvavALA jIvo tene anubhavathI jANI zake che. saMsArano kSaya karanAruM che- saMsArarUpa vyAdhinA nAzano hetu che. mahAna che- saMsArarUpa vyAdhinA nAzano hetu hovAthI ja sarvalokane ISTa evA ciMtAmaNi rana vagerethI paNa mahAna che. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 upadezapada : bhAga-1 nipuNa puruSoe svayaM jANavuM- nipuNa puruSoe jAte ja tarka-vitarka karIne jANavuM. jevI rIte ikSa-Izkarasa vagerenA rasanI madhuratAmAM rahelI vizeSatAno anubhava thavA chatAM tene pANImAM utArI zakAtI nathI tevI rIte dharmabIja svayaM anubhavavA chatAM bIjAne kahI zakAtuM nathI. kahyuM che ke- "ikSa-Izurasa-goLa vagerenA mAdhuryamAM mahAna aMtara che. to paNa te aMtarane kahevA mATe sarasvatI paNa samartha nathI." (232) athaitad gurukatvameva bhAvayatijaM davvaliMgakiriyA'NaMtA tIyA bhavammi sagalAvi / savvesiM pAeNaM, Na ya tatthavi jAyameyaMti // 233 // yad yasmAd dravyaliGgakriyA:-pUjAdyabhilASeNAvyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH, kimityAhaanantAH- anantanAmakasaMkhyAvizeSAnugatA atItAH-vyatikrAntA bhaveM-saMsAre sakalA api-tathAvidhasAmagrIvazAt paripUrNA api sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa, avyavahArikarAzigatAnalpakAlatannirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kimityAha-na ca-naiva tatrApitAsvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu jAtametat-saddharmabIjamiti / kathaJcit kaSAyApravRttilakSaNalezyAzuddhAvapi niravadhibhavabhramaNayogyatAlakSaNasya sahajasya bhAvamalasya prabhUtasyAdyApi bhAvAt / yathoktam-"etad bhAvamale kSINe, prabhUte jAyate nRNAm / karotyavyaktacaitanyo, mahat kAryaM na yat kvacit // 1 // 233 // dharmabIjanI A mahattAne ja vicAre che- gAthArtha- kAraNake saMsAramAM prAyaH sarva jIvonI saMpUrNa paNa dravyaliMga kriyA anaMta thaI che. te dravyaliMga kriyAomAM paNa zuddhadharmanuM bIja thayuM nathI. TIkArtha- sarva jIvonI- avyavahAra rAzimAM rahelA ane avyavahAra rAzimAMthI thoDA ja kALa pahelA nIkaLelA hoya tevA jIvone choDIne sarva jIvonI. saMpUrNa paNa- tevA prakAranI sAmagrInA kAraNe saMpUrNa paNa. dravyaliMga kriyA-mithyAtvAdi moharUpa maLa dUra na thavAnA kAraNe pUjA AdinI abhilASAthI dravyaliMganI pradhAnatAvALI-bhAva rahita) ane zuddhazramaNabhAvane prAyogya evI pratyupekSaNA-pramArjanA vagere kriyA e dravyaliMga kriyA che. 1. ahIM dharmabIja anubhavagamya che eno artha e che ke dharmabIjanI vAvaNI thAya tyAre AtmAmAM je viziSTa adhyavasAyo thAya che ane je AnaMda thAya che te anubhavagamya che. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 upadezapada : bhAga-1 prazna-"prAyaH sarvajIvonI' ema prAyaH zA mATe kahyuM che ? uttara-je jIvo avyavahAra rAzimAM rahelA che, tathA je jIvone avyavahAra rAzimAMthI nIkaLyA ne hajI alpakALa thayo che, tevA jIvonI dravyaliMga kriyA anaMta nathI thaI. AthI tevA jIvone choDIne sarvajIvo samajavA ema jaNAvavA prAyaH sarva jIvonI ema prAyaH kahyuM che. prazna-dravyaliMga kriyAmAM kaSAyo pravartatA nathI chatAM zuddha dharmanuM bIja kema na thayuM? uttara-dravyaliMga kriyAmAM koIka rIte kaSAyonI pravRtti na thavA rUpa legyAnI zuddhi hovA chatAM anaMtabhava bhramaNanI yogyatArUpa sahaja bhAvamala hajI paNa ghaNo hovAthI zuddha dharmanuM bIja na thayuM. kahyuM che ke etad bhAvamale kSINe, prabhUte jAyate nRNAm / varotyamto , mahat vA na vet vat yo. da sa rU. | A gAthAno artha A pramANe che- bhAvamala ghaNo ja kSINa thaI jAya tyAre manuSyone yogabIjonuM grahaNa thAya che, arthAt bhAvamala ghaNo ja kSINa thaI jAya tyAre manuSyo yogabIjone grahaNa kare che- le che. avyakta caitanya jIva kyAMya dhanopArjana ane dhArmika anuSThAna Adi moTuM kArya karato nathI, kiMtu vyaktacaitanya ja kare che. bhAvamala- bhAvamala eTale te te pagalAdinI sAthe saMbaMdhanI yogyatA, arthAt AtmAmAM rahelI karmasaMbaMdhanI yogyatA e bhAvamala che. (yo.bi.gA.164) A bhAvamalA pugala parAvartAno AkSepaka che-kheMcanAra che, arthAt A bhAvamalanA kAraNe saMsAramAM jIvanA pudgalaparAvartI thAya che, ethI bhAvamala jeTalo vadhAre teTalA pudgalaparAvartI vadhAre thAya. manuSyo- cAragatinA jIvo yogabIjone grahaNa karI zake che. Ama chatAM moTA bhAge yogabIja grahaNanA adhikArI manuSyo che. mATe ahIM manuSya zabdano ullekha karyo che. avyaktacaitanya- avyakta caitanya eTale hita-ahitanA vivekathI rahita bAlajIva. vyaktacaitanya eTale hita-ahitanA vivekathI yukta. jevI rIte vyavahAramAM hita-ahitanA vivekathI rahita bALaka dhanopArjana Adi moTuM kArya karato nathI, kiMtu hita-ahitanA vivekathI yukta yuvAna vagere ja kare che, tevI rIte prastutamAM AdhyAtmika dRSTie hita-ahitanA vivekathI rahita bALajIva dhArmika anuSThAna (zubha bhAvathI) karato nathI, kiMtu hita-ahitanA vivekathI yuktajIva ja kare che. jenAmAM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 upadezapada : bhAga-1 bhAvamala ghaNo hoya te jIvamAM AdhyAtmika dRSTie (hita-ahitano) viveka hoto ja nathI. bhAvamala ghaNo kSINa thaI jAya tyAre ja jIvamAM AdhyAtmika dRSTie hita-ahitano viveka pragaTe che. mATe ahIM ghaNo bhAvamala kSINa thaI jAya tyAre manuSya yogabIjone grahaNa kare che ema kahyuM. (233) tA eyammi payatto, oheNaM vIyarAyavayaNammi / bahumANo kAyavvo, dhIrehiM kayaM pasaMgeNa // 234 // tat-tasmAdetasmin-dharmabIje prayatno-yatnAtizayaH kartavyo dhIrarityuttareNa yogaH / kiMlakSaNaH prayatnaH karttavya ityAzaGkyAha-oghena-sAmAnyena vItarAgavacanevItarAgAgamapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevaliparyavasAne tattaccittazuddhasamAcAre bahumAno-bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAd mRdumadhyAdhimAtraH karttavyo dhiiraiH-buddhimdbhiH| upasaMharannAha-kRtaM prasaGgena-paryAptaM dharmabIjaprakhyApaneneti // 234 // gAthArtha- tethI buddhimAna puruSoe dharmabIjamAM atizaya yata karavo joie. kevA prakArano prayatna karavo joIe evI AzaMkA karIne kahe che- sAmAnyathI vItarAga vacanamAM bahumAna rUpa prayatna karavo joIe. dharmabIjanuM varNana ATaluM basa che. TIkArtha- vItarAga vacanamAM- vItarAganA AgamamAM jaNAvelA, apunabaMdhakanI kriyAthI AraMbhIne ayogikevalI sudhInA, te te cittathI zuddha evA samyak AcAromAM. (ahIM samyak AcAromAM bahumAna karavuM joie ema kahyuM che. tevA samyaka AcAromAM bahumAna karavuM joIe e jaNAvavA traNa vizeSaNo che. (1) je samyaka AcAro vItarAganA AgamamAM jaNAvelA hoya tevA samyak AcAromAM bahumAna karavuM joie. (2) e samyak AcAro kevA jIvathI prAraMbhI kevA jIva sudhImAM hoya che e jaNAvavA apunabaMdhakanI kriyAthI AraMbhIne ayogikevalI sudhInA samyak AcAro ema kahyuM che. (3) te AcAro te te cittathI zuddha hoya to samyaka bane te jaNAvavA te te cittathI zuddha ema kahyuM che. te te cittathI zuddha eTale apunabaMdhaka, samyagdaSTi vagerenuM je citta te cittathI zuddha. apunabaMdhaka AdinA cittamAM dharmakriyAnA phaLarUpe A lokanA ke paralokanA bhautika sukha meLavavAnI icchA hotI nathI. AthI tevA cittathI zuddha thayelA AcAro samyaka hoya.) bahumAna- bhAvathI rAga. A rAga badhAne eka sarakho na hoya, kemake jIvono (mohanIyakarmano) kSayopazama vicitra hoya che. AthI jeTalA pramANamAM kSayopazama hoya teTalA Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 64heza56 : bhAga-1 pramANamAM rAga hoya. jo maMda kSayopazama hoya to rAga mRdu(-jaghanya) hoya, madhyama kSayopazama hoya to rAga madhyama hoya, tIvra kSayopazama hoya to rAga adhika hoya. (234) ___ athAjJApUrvaka pravRttAvapi prAk prapaJcitabuddhipariNatirUpA mImAMsaiva kAryasAdhiketi prapaJcayitumicchurAha veyAvaccaM na paDati, aNubaMdhellaMti saharisaM ekko / etto ettha payaTTati, dhaNiyaM Niya sattiniravekkhaM // 235 // vaiyAvRttyam-annapAnauSadhabhaiSajadAnAdinA pAdadhAvanazarIrasaMvAhanazayanAsanaracanAdinA ca sAdhujanopakAriNA citrarUpeNa kriyAvizeSeNa vyAvRttabhAvo na-naiva patati-bhajyate / atra hetumAha-'aNubaMdhellaM' ti anubandho'nugamo'vyavaccheda ityeko'rthastadasyAstItyanubandhavat, tathA coktam-"paDibhaggassa mayassa va, nAsai caraNaM surya aguNaNAe / na u veyAvaccakayaM, suhodayaM nAsae kammaM // 1 // " ityasmAt kAraNAt saharSa-prakaTitapramodamekaH kazcit svabhAvata eva vaiyAvRttyarucirito-vaiyAvRttyaM na patatIti lakSaNAt sarvajJavacanAdatra-vaiyAvRtye pravarttate dhanikam-atyartham / idameva vyAcaSTenijazaktinirapekSaM svalpabuddhitayA svasAmarthyAnapekSaNena / yathA hi kazcidapariNataprajJaH saJjAtatIvrabubhukSaH svajaTharAnalabalollaGghanena bhuJjAno na kaJcana guNamavApnoti, kintvagnimAndyApAdanena doSameva / evaM prastutavaiyAvRttye'pi bhAvanA kAryA // 235 // have AzApurvaka thatI pravRttimAM paNa, pUrve jenuM vistArathI varNana karyuM che te buddhinI pariNati(-paripakva avasthA) rUpa vicAraNA ja kAryane sAdhanArI che, ema vistArathI jaNAvavAnI IcchAvALA graMthakAra kahe che gAthArtha- vaiyAvRtya anubaMdhavALuM hovAthI apratipAtI che. AthI koIka harSasahita svazaktinirapekSa banIne veyAvaccamAM atizaya pravRtti kare che. TIkArtha- vaiyAvRjya- AhAra-pANI ane auSadha-bhaiSaja lAvIne ApavuM vagere, tathA caraNonuM prakSAlana, zarIranuM mardana (aMgacaMpI), saMthAro ane Asana pAtharavuM vagere sAdhulokane upakAra karanArI vividha prakAranI kriyAvizeSathI sevA karavAmAM lAgyA rahevuM te vaiyAvRtya, arthAt je kriyAthI sAdhuone upakAra thAya(zAtA maLe, sahAyatA maLe, anukULatA thAya, samAdhi thAya) tevI koI paNa kriyA karavI te vaiyAvRtya(-veyAvacca) che. 1. eka ja vastu jemAM hoya tevI davAne auSadha kahevAmAM Ave che ane aneka vastuo jemAM hoya tevI davAne bhaiSaja kahevAmAM Ave che. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 upadezapada : bhAga-1 anubaMdhavALuM- anubaMdha, anugama(-paraMparA cAlavI) ane vicchedano abhAva vagere zabdono eka artha che. jeno anubaMdha cAle-paraMparA cAle te anubaMdhavALuM kahevAya. vaiyAvRnya anubaMdhavALuM che. A viSe kahyuM che ke "saMyamanA bhaMgathI athavA mRtyu thavAthI cAritra nAza pAme che. parAvartana na karavAthI zruta nAza pAme che. paNa veyAvaccathI karAyeluM zubha udayavALuM karma kyAre paNa nAza pAmatuM nathI." svazakti nirapekSa banIne- svabhAvathI ja vaiyAvRtya karavAnI rucivALo koIka puruSa alpa buddhi hovAnA kAraNe vaiyAvRjya apratipAtI che evA sarvajJa vacanane yAda karIne potAnI zaktino vicAra karyA vinA veyAvaccamAM atizaya pravRtti kare che. jevI rIte aparipakva buddhivALo koI puruSa atizaya bhUkha lAgavAnA kAraNe potAnI jaTharAgninA balanuM ullaMghana karIne potAnI pacAvavAnI zaktithI vadhAre) bhojana kare to te koI lAbhane pAmato nathI, balka jaTharAgnine (-pacAvavAnI zaktine) maMda banAvavAnA kAraNe doSane ja pAme che, e pramANe prastuta vayAvaccamAM paNa bhAvanA karavI. bhAvArtha- veyAvacca karavAnI potAnI zaktino vicAra karyA vinA veyAvacca karavAmAM Ave to potAnA bIjA yogo sadAya ane veyAvacca karavAnI bhAvanA bhAMgI jAya vagere aneka doSonI saMbhAvanA che. mATe potAnI zaktino barobara vicAra karIne zakti pramANe veyAvacca karavI ema kahevAno Azaya che. (235) itthamalpamativiSayaM vaiyAvRttyamabhidhAya, adhunA tadviparyayeNAbhidhAtumAhaanno u kiM imaM bhannatitti vayaNAoM kaha va kAyavvaM / sattIeN taha payaTTati, jaha sAhati bahugameyaM tu // 236 // anyaH punaH vaiyAvRttyarucireva dhArmikavizeSo bahumatiH kimidaM-vaiyAvRttyaM bhaNyate zAstreSviti vaiyAvRttyasvarUpaM prathamato mImAMsate, ajJAtasya tu kartumazakyatvAt / tato vacanAjAnIte saMyatalokasyocitArthasampAdanarUpametaditi / tathA, kathaM vA-kena vA prakAreNa gurubAlavRddhAdijanocitapravRttirUpeNa karttavyamiti / ityUhApohayogena zaktyAsvasAmarthyAnurUpaM tathA pravarttate prastuta eva vaiyAvRttye yathA sAdhayati bahukametattu-idameva vaiyAvRttyaM, zakteratroTanena pratidinaM vRddhibhAvAditi bhAvaH // 236 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 upadezapada : bhAga-1 ( A pramANe alpamativALA jIvanI veyAvacca kahIne have tenAthI viparIta rIte(-buddhimAna jIva kevI rIte veyAvacca kare tema) kahevAnI IcchAvALA graMthakAra kahe che gAthArtha- (1) bIjo jIva A (-veyAvacca, zuM kahevAya che, arthAt zAstromAM veyAvaccanuM svarUpa kevuM kahevAmAM AvyuM che te vicAre che. (2) pachI vacanathI veyAvaccanuM svarUpa jANe che. (3) pachI vaiyAvacca kevI rIte karavI joIe te vicAre che. potAnI zakti pramANe tevI rIte pravarte, ke jevI rIte ghaNI veyAvacca sAdhe. TIkArtha- (1) veyAvaccanI rucivALo ja ane nipuNamati evo dhArmikavizeSa jIva pahelo vicAra e kare che ke zAstromAM veyAvaccanuM svarUpa kevuM jaNAvyuM che. kAraNake jenuM jJAna ja na hoya te kArya na karI zakAya. Avo vicAra karyA pachI te zAstravacanathI jANe che ke sAdhuonuM ucita kArya karavuM te veyAvacca che. (2) tathA guru-bAla-vRddha AdinI veyAvacca kevI ucita pravRttithI karavI joIe tevo tarkavirtaka kare che. (3) A pramANe tarka-vitarka karyA pachI potAnI zakti pramANe veyAvaccamAM tevI rIte pravRtti kare che ke jethI ghaNI veyAvacca kare che. kAraNa ke zaktino kSaya na thavAnA kAraNe pratidina veyAvaccano bhAva ane veyAvacca vadhatI rahe che.(236) ata eva paurvAparyazuddhAM vaiyAvRttyaviSayAmAjJAM darzayatipurisaM tassuvayAraM, avayAraM va'ppaNo ya NAUNaM / kujjA veyAvaDiyaM, ANaM kAuM nirAsaMso // 237 // puruSam-AcAryopAdhyAyapravartakasthaviragaNAvacchedakalakSaNapadasthapuruSapaJcakarUpaM glAnAdirUpaM ca, tathA tasya-puruSasyopakAram-upaSTambhaM jJAnAdivRddhilakSaNam, apakAraM ca-tathAvidhAvasthAvaiguNyAt zreSmAdiprakopalakSaNam, tathA''tmanazca-svasyApi zuddhasamAdhilAbharUpamupakAramapakAraM ca zeSAvazyakakRtyAntarahAnisvabhAvaM vA jJAtvA sUkSmAbhogapUrvakaM kuryAd-vidadhyAt / vaiyAvRtyam-uktarUpamAjJAM kRtvA-sarvajJopadezo'yamiti manasi vyavasthApya nirAzaMsa:-kIrtyAdiphalAbhilASavikalaH sanniti // 237 // AthI ja veyAvacca saMbaMdhI pUrvApara zuddha evI AzAne jaNAve che gAthArtha-puruSane, puruSanA upakArane ane apakArane, potAnA upakArane ane apakArane jANIne tathA AjJAne manamAM sthApIne nirAzasa bhAvathI veyAvacca kare. TIkArtha-puruSane jANIne- AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira ane gaNAvacchedaka e pAMca padastha puruSone jANIne tathA glAna vagerene jANIne. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 381 puruSanA upakArane ane apakArane jANIne- upakAra eTale upakhaMbha-Teko, jJAnAdinI vRddhirUpa upakArane, ane tevA prakAranI avasthAnI khAmInA kAraNe zlekha Adino prakoparUpa apakArane jANIne. potAnA upakArane apakArane jANIne- potAnA paNa zuddha samAdhino lAbharUpa upakArane ane veyAvacca sivAyanA anya Avazyaka kartavyonI hAni rUpa apakArane jANIne. A badhuM sUkSma upayoga pUrvaka jANIne tathA veyAvacca karavI evo sarvajJano upadeza che ema manamAM nizcaya karIne kIrti AdinI abhilASAthI rahita banIne veyAvacca kare. (237) na ca vaktavyaM kriyAta eva phalasiddhirbhaviSyatIti kiM punaH punarAjJodghoSaNenetyAhaANAbahumANAo, suddhAo iha phalaM visiTuMti / Na tu kiriyAmettAo, puvvAyariyA tahA cAhu // 238 // AjJAbahumAnAd-vacanapakSapAtAcchuddhAt-kugrahAdidoSarahitAt, iha-vaiyAvRttyAdikRtyeSu phalaM viziSTaM-puNyAnubandhipuNyarUpaM niranubandhAzubhakarmarUpaM ca sampadyata iti| na punaH kriyAmAtrAd-mantravivarjitasarpadaSTApamArjanakriyAkalpAt sAdhusamAcArAsevanAdeH kevalAd viziSTaM phalamasti / etadeva dRDhIkurvannAha-pUrvAcAryAstathA ca-tathaiva-yathocyate'smAbhistathAhuH-bruvate // 238 // kriyAthI ja phalanI siddhi thaze, vAraMvAra AzAnI udghoSaNA karavAnuM zuM kAma che ? evuM na kahevuM ema graMthakAra kahe che gAthArtha- ahIM zuddha AjJAbahumAnathI viziSTa phaLa prApta thAya che, nahi ke kriyA mAtrathI. pUrvAcAryo te pramANe kahe che. TIkArca-ahIM-veyAvacca vagere dharmakAryomAM. zuddha-kadAgraha Adi doSathI rahita. AjJAbahumAnathI-zAstravacanapakSapAtathI. viziSTa phala-puNyAnubaMdhI puNyarUpa ane niranubaMdha azubha karmabaMdharUpa viziSTa phalanI prApti thAya che. nahi ke kriyAmAtrathI-jevI rIte sarpanA jherane dUra karavAnI kriyAo maMtra bolyA vinA karavAmAM Ave to sarpanuM jhera dUra na thAya, tema zuddha AjJA bahumAna vinA kevala sAdhuonA AcAronA sevanathI viziSTa phaLanI prApti na thAya. A vAta jevI rIte ame kahIe chIe tevI ja rIte pUrvAcAryo paNa kahe che. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 upadezapada : bhAga-1 bhAvArthazuddha AjJAbahumAnathI je koI dharmakriyA karavAmAM Ave tenAthI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya. tathA tevA kAraNathI azubhakarmano baMdha thAya to paNa te baMdha anubaMdhathI rahita thAya. saMsAranuM paribhramaNa azubhakarmanA baMdhathI nathI thatuM, kiMtu azubhakarmanA anubaMdhathI thAya che. AthI zuddha AjJAbahumAnathI thatI dharmakriyAmAM azubhakarmano baMdha thAya to paNa te azubhakarma baMdha saMsAra paribhramaNanuM kAraNa na bane. jema ke (1) sAdhu jinAjJA mujaba nAvaDImAM besIne ke pANImAM cAlIne nadInA sAmA kinAre jAya to temane aplAya vagere jIvonI virAdhanA thavAthI azubhakarma baMdha thAya, paNa te azubhakarmabaMdha saMsAranuM kAraNa na bane. (2) zrAvaka jinAjJA mujaba jinapUjA kare tyAre temAM aplAya vagere jIvonI virAdhanAthI azubhakarmano alpa baMdha thAya. paNa te azubha karma baMdha tenA saMsAranuM kAraNa na bane. dharmabiMdu graMthamAM jaNAvelI puNyAnubaMdhI puNyanI vizeSatAo (1) puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI sukhanI sAmagrI ghaNI maLe. (2) ane e sukhanI sAmagrI halakI na hoya kidhu UMcI-zreSTha hoya. (3) sukhanAM ghaNAM ane UMcAM sAdhano vizeSa mahenata vinA maLe (4) sukhanAM sAdhano nItithI meLavelAM hoya. (5) sukhanA sAdhanonA upabhogamAM tIvra Asakti na horyo. (6) ghaNAM ane UMcA sukhanAM sAdhanono upayoga karavA chatAM te nimitte durgatimAM laI jAya tevAM azubhakarmono baMdha thato nathI. yadAhustadeva gAthAdvayena darzayatibhAvANAbahumANAo sattio sukiriyApavittIvi / niyameNaM ciya iharA, Na tako suddhotti iTThA sA // 239 // . prabhUtolA jiprabhUtAni-purANa, tA - 3 La (udagra - zreSTha) 2. ayatnopanItatvAd-prAsaGgikatvAt / rU. putsitApravRtsitepu-nItimAds I 4. abhiSvaGgAbhAvAd-bharatAdInAmiva nibiDagRddhyabhAvAt / 5. bandhahetutvAbhAvena-bandhasya-kugatipAtahetorazubhakarmaprakRtilakSaNasya hetutvaM-hetubhAvaH, tasyA bhAvenA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 383 bhAvAd-antaHpariNAmAd ya AjJAbahumAnaH-uktarUpaH tasmAt kathaJcijjAtAt / kimityAha-zaktitaH-svasAmarthyAnurUpaM 'sukriyApravRttirapi' sukriyAyAMmArgAnusArasArAyAM darzanaprabhAvanAdikAyAM citrarUpAyAM pravRttiH utsAharUpA bhavatIti, bhAvAjJAbahumAnastAvat sampanna evetyapizabdArthaH, niyamenaiva, zuddhabhAvAjJAbahumAnasya tathAvidhameghonnateriva jalavRSTikriyA( yAH sukriyA )yA vyabhicArAbhAvAt / vipakSe bAdhakamAha-itarathA sukriyAyAH pravRttinirodhena naiva tako-bhAvAjJAbahumAnarUpaH zuddho varttate, svakAryasAdhakasyaiva kAraNasya nizcayataH kAraNabhAvAt / ityasmAt kAraNAcchuddhe bhAvAjJAbahumAne iSTA sA sukriyA // 239 // pUrvAcAryo je kahe che tene ja be gAthAothI jaNAve che gAthArtha-bhAvapUrvakanA AjJAbahumAnathI potAnI zakti pramANe sukriyAmAM pravRtti paNa avazya thAya che. anyathA bhAvapUrvakano AjJAbahumAna zuddha nathI. A kAraNathI bhAvapUrvakanA AjJAbahumAnamAM sakriyA icchelI che, arthAt sukriyA karavAnI icchA thAya che. bhAvapUrvakanA-aMtaranA pariNAma pUrvakanA. AjJAbahumAnathI-zAstravacananA pakSapAtathI. sukriyAmAM-mokSamArgane anusaravAnI jemAM pradhAnatA che evI zAsanaprabhAvanA vagere vividha kriyAmAM. pravRtti-utsAhanA svabhAvavALI, arthAt utsAhapUrvaka pravRtti thAya. anyathA-sukriyAmAM pravRtti na thAya to. bhAvArtha-koIpaNa rIte thayelA bhAvapUrvakanA AjJAbahumAnathI potAnI zakti pramANe pradhAnapaNe mokSamArgane anusaranArI zAsanaprabhAvanA vagere vividha sukriyAmAM utsAhapUrvaka pravRtti avazya thAya che. kAraNake jevI rIte AkAzamAM tevA prakAranA vAdaLAonI vRddhi thAya tyAre jalavRSTi avazya thAya tevI rIte zuddha bhAvAjJAbahumAna thAya tyAre potAnI zakti pramANe utsAha pUrvaka zAsana prabhAvanA vagere sukriyA avazya thAya. jo potAnI zakti pramANe sukriyA na thAya to samajavuM joie ke zuddha bhAvAjJAbahumAna thayo nathI. kAraNa ke nizcayanayanA abhiprAyathI je kAraNa potAnA kAryane sAthe te ja kAraNa vAstavika kAraNa che. AthI zuddha bhAvAjJA bahumAnanI vidyamAnatAmAM sukriyA abhipreta che. (239) Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 upadezapada : bhAga-1 tato'pi kimityAhaeIe u visiTuM, suvannaghaDatullamiha phalaM navaraM / aNubaMdhajuyaM saMpunnaheuo sammamavaseyaM // 240 // etasyAH punaH-sukriyAyAH sakAzAd viziSTam-aparakriyAjanyapuNyavilakSaNam / ata evAha-suvarNaghaTatulyaM-zAtakumbhakumbhasannibhamiha-jagati phalaM-puNyalakSaNaM navaraMkevalaM jAyate anubandhayutam-uttarottarAnugamarUpavat / kuta ityAha-'sampUrNahetutaH' sampUrNebhyo hetubhyo bhAvAd, hetavazcAsya prANikaruNAdayaH / yathoktam-"dayA bhUteSu saMvego, vidhivad gurupUjanam / vizuddhA zIlavRttizca, puNyaM puNyAnubandhyadaH // 1 // " samyag-yathAvad avaseyamidam / na hi pUrNakAraNArabdhA bhAvAH kadAcid niranubandhA bhavitumarhanti, anyathA tattayA'nupapatteH // 240 // sukriyAthI paNa zuM thAya che te kahe che gAthArtha- sukriyAthI suvarNaghaTa tulya viziSTa phaLa thAya che, ane te phaLa anubaMdha yukta ja hoya che. kAraNa ke te phaLa saMpUrNa kAraNothI thAya che. A viSayane samyagU jANavo. TIkArtha- viziSTa phala- bIjI kriyAthI thanArA puNyathI vilakSaNa evuM puNya rUpa phaLa, arthAt puNyAnubaMdhI puNyarUpa phaLa. anubaMdhayukta-jenI uttarottara paraMparA cAle tevuM. puNyAnubaMdhI puNyanA saMpUrNa hetuo jIvadayA vagere che. kahyuM che ke- "prANidayA, vairAgya (-saMsArathI kaMTALo), vidhipUrvaka gurupUjana (bhakta-pAna pradAna ane vaMdana vagere) ane vizuddhazIlavRtti (-ahiMsAdi vratonuM niraticAra pAlana) A cAra puNyAnubaMdhI puNyanAM kAraNo che." (hA. a. 24 gA. 8) saMpUrNa kAraNothI zarU karAyelAM kAryo kayAreya anubaMdha rahita thavAne yogya thatA nathI, arthAt saMpUrNa kAraNothI zarU karAyelAM kAryo kayAreya anubaMdha rahita hotA nathI. jo kAryo anubaMdhathI rahita hoya to saMpUrNa kAraNothI zarU karAyelAM che evuM ghaTI zake nahi. A viSayane samyagU jANavo eTale ke A viSaya je rIte che te rIte jANavo. 1. ahIM gAthAmAM "saMvega' zabda che. paNa hAribhadrIya aSTakamAM saMveganA sthAne vairAgya zabda hovAthI ahIM vairAgya zabdano ullekha karyo che. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 upadezapada : bhAga-1 suvarNaghaTatulya ema kahevAno tAtparyArtha A pramANe che-jema mATIno ghaDo bhAMge to nakAmo jAya che, paNa sonAno ghaDo bhAMge to nakAmo jato nathI. kema ke suvarNano bhAva(paisA) upaje che, athavA tenAthI ja navo suvarNano ghaDo banAvI zakAya che. tevI rIte bhUtakALamAM baMdhAI gayelAM tevA prakAranAM azubhakarmonA udayathI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha aTakI jAya to paNa bhaviSyamAM pharI avazya sukriyA karavA dvArA puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya che. athavA tevA prakAranA pratikULa karmonA udayane kAraNe sukriyA na karI zake to paNa sukriyA karavAnA bhAva jatA nathI. ethI aMtaramAM rahelA sukriyA karavAnA bhAvathI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thayA kare. (240) nanu kriyAmAtramapyAjJAbahumAnazUnyAnAM kathaM jJAyate ? ityAzaGkyAhakiriyAmettaM tu ihaM, jAyati laddhAdavekkhayAe'vi / gurulAghavAdisannANavajjiyaM pAyamiyaresiM // 241 // kriyAmAtraM punaruktarUpamiha-dUrabhavyeSvabhavyeSu ca jAyate labdhyAdyapekSayApi, iha labdhirvastrapAtrakIrtyAdilAbhalakSaNA gRhyate, AdizabdAt svajanAdyavirodhakulalajjAdigrahaH, tAnyapyapekSya syAt / gurulAghavAdisaMjJAnavarjitaM guNadoSayoH pravRttI gurulAghavamAdizabdAt sattvAdiSu maitryAdibhAvagrahasteSu yatsaMjJAnaM zuddhasaMvedanarUpaM tena vinirmuktaM, prAyo-bAhulyenetareSAM-zuddhAjJAbahumAnavihInAnAmiti // 241 // AzAbahumAnathI rahita jIvone mAtra bAhya kriyA hoya e paNa kevI rIte jANI zakAya tevI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che- gAthArtha- bIjAone ahIM moTAbhAge labdhi AdinI apekSAe paNa guru-lAghava AdinA samyajJAnathI rahita mAtrakriyA hoya che. TIkArtha- bIjAone- zuddha AjJA bahumAnathI rahita jIvone. ahIM-dUrabhavya ane abhavya jIvomAM. labdhi-vastra-pAtra-kIrti Adino lAbha. Adi zabdathI svajana Adino avirodha ane kulalajajA vagere samajavuM. guru-lAghava AdinA samyajJAnathI rahita- guNa-doSanI (=guNavALI ke doSavALI) pravRtti kare temAM guru-lAghavanuM eTale ke sArAsAranuM lAbha-hAninuM) samyajJAna na hoya. Adi zabdathI jIvo vageremAM maitrI Adi bhAvo samajavA. te A pramANe- sarva jIvo pratye maitrI bhAvanA rAkhavI joie. guNothI adhika jIvo pratye pramoda bhAvanA Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 upadezapada : bhAga-1 rAkhavI joIe. du:khI jIvo pratye karuNA bhAvanA rAkhavI joIe. avinIta-upadeza ApavAne ayogya) jIvo pratye mAdhyazma bhAvanA rAkhavI joIe. zuddha AjJAbahumAnathI rahita jIvone AnuM saMjJAna-zuddhasaMvedana na hoya. bhAvArtha- abhavya ane dUrabhavya jIvo zuddha AjJAbahumAnathI rahita hoya ane ethI koIpaNa pravRtti kare temAM temane sArAsAranuM (-lAbha-hAninuM) samyajJAna na hoya, tathA sarva jIvo pratye maitrI bhAvanA vagere cAra bhAvanAo temanAmAM na hoya. Ama chatAM te jIvo vastra-pAtra-kIrti Adi meLavavA mATe dharmakriyAo kare. koI dIkSA svIkAre. koI zrAvakanAM vrato svIkAre. koI jinapUjA vagere dharmakriyA kare. A badhuM karavAnI pAchaLa vastra Adi meLavavAno hetu hoya che, paNa Atmahitano hetu na hoya, AthI temanI A dharmakriyA samyajJAnathI rahita kevaLa bAhya kriyA hoya che. (241) etto u niraNubaMdha, mimmayaghaDasarisamo phalaM NeyaM / kulaDAdiyadANAisu, jahA tahA haMta eyapi // 242 // itastu-kriyAmAtrAt punarniranubandham-uttarottarAnubandhazUnyam, ata eva 'mimmayaghaDasarisamo' iti mRttikAmayaghaTasadRkSaM phalaM puNyabandhalakSaNaM jJeyam / punarapi dRSTAntAntareNa bhAvayati-kulaTAyA-duzcAriNyAH striyA dvijadAnAdayo-brAhmaNavibhavavitaraNaparvadivasopavAsa-tIrthasnAnaprabhRtayo dharmakriyAvizeSAsteSu yathA niranubandhaM phalaM, tathA, hanteti komalAmaMtraNe, etadapi kriyAmAtrajanyaM puNyamiti // 242 // gAthArtha-mAtra bAhyadharmakriyAthI mATInA ghaDA samAna niranubaMdha puNyarUpa phala jANavuM. jevI rIte kulaTA strIne brAhmaNone dAna karavuM vagerethI niranubaMdha phala maLe tema mAtra bAhyadharmakriyAthI paNa niranubaMdha phala maLe. TIkArtha-niranubaMdha-uttarottara anubaMdhathI (=paraMparAthI) rahita. mATInA ghaDA samAna- mATIno ghaDo phUTe nahi tyAM sudhI kAmamAM Ave. phUTI gayA pachI kAmamAM na Ave. tema niranubaMdha puNyathI e puNyodaya hoya tyAM sudhI sukha maLe, paNa tenI paraMparA na cAle (eTale ke e puNya pUrNa thayA pachI duHkha AvIne UbhuM rahe.) * kulaTA(-durAcAriNI)strI brAhmaNone dhana ApavuM, parva divasomAM upavAsa karavo, tIrthamAM snAna karavuM vagere dharmakriyAo kare. A dharmakriyAomAM tene puNyano baMdha thAya, paNa te baMdha anubaMdhathI rahita hoya. te ja pramANe zuddha AjJA bahumAna vinA mAtra bAhya dharmakriyAthI anubaMdharahita puNya baMdhAya. (242) Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 387 tamhA bhAvo suddho, savvapayatteNa haMdi paraloe / kAyavvo buddhimayA, ANovagajogato NiccaM // 243 // yasmAdevaM kriyAmAtraM niranubandhaphalaM tasmAd bhAvo-manaHpariNAmaH zuddho-rAgadveSamohamalavikalaH sarvaprayatnena-sarvasvasAmarthyAgopanarUpeNa; haMdItyupapradarzane, paralokesvargApavargAdilakSaNe sAdhye kartavyo-ghaTayitavyo buddhimatA-prazastamatinA purussenn| kathamityAha-'AjJopayogato' AjJAmupagacchanti-anuvartante ye te AjJopagAste ca te yogAzca-anuSThAnabhedAH tebhyo, jinAjJAnusAriNo dharmArambhAn pratItyetyarthaH, nityam - aharnizamiti // 243 // gAthArtha- tethI buddhimAne paralokamAM (=paralokanuM hita karavAmAM) jinAjJAnusArI evA dharmakAryonA AraMbhane AzrayIne sarvaprayatnathI nitya zuddhabhAva karavo joIe. TIkArya-tethI- mAtra bAhya dharmakriyAthI niranubaMdha phaLa maLe che tethI. * buddhimAne-prazastamativALA puruSe. paralokamAM-svarga-apavarga vagere sAdhavAnuM hoya temAM, arthAt paralokanuM hita sAdhavAmAM. sarvaprayatnathI-potAnI badhI zaktine gopavyA vinA. nitya-rAta-hisa. zuddhabhAva-rAga-dveSa-moha rUpa malathI rahita mAnasika pariNAma. bhAvArtha-paralokanA hita mATe kAMI paNa karavuM hoya tyAre buddhimAna puruSe rAta-divasa potAnA mAnasika pariNAmane rAga-dveSa-mohathI rahita karavA joie. rAga-dveSa-mohathI rahita mAnasika pariNAmathI thatI dharmakriyAthI puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya. (243) sampratyAjJAmeva puraskurvan dRSTAntamAhajo ANaM bahu mannati, so titthayaraM guruM ca dhammaM ca / sAheti ya hiyamatthaM, etthaM bhImeNa diluto // 244 // yo janturAsannabhavya AjJAm-uktarUpAM bahu manyate-puraskaroti, sa-AjJAbahumantA tIrthakaram- arhantaM guruM ca dharmAcAryaM dharmaM ca zrutacAritrarUpaM bahu manyate, AjJAbahumAnasya tIrthakarAdibahumAnAvinAbhUtatvAt / sAdhayati-ghaTayati, caH samuccaye, hitaM-kalyANarUpamartha-puruSArthalakSaNam / atra-asminnAjJAbahumAne bhImena rAjasUnunA dRSTAntaH-udAharaNaM vAcyam // 244 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 upadezapada : bhAga-1 have AjJAne ja AgaLa karatA granthakAra dRSTAMtane kahe che gAthArtha-je jIva AjJAne bahu mAne che, eTale ke AjJAne AgaLa kare che, te tIrthakara, guru ane dharmane bahumAne che, eTale ke temanA upara bahumAna bhAva rAkhe che, tathA kalyANakArI puruSArthane sAdhe che. ahIM bhImanuM dRSTAMta kahevuM. TIkArtha-je jIva- AsannabhavyajIva. (Asannabhavya ja jIvane AjJA upara bahumAna hoya che.) AjJAnejinavacanane. te-AjJA upara bahumAnavALo jIva. guru- dharmAcArya. dharma-zruta-cAritrarUpa dharma. ahIM tIrthakara vagere pratye bahumAna thayA vinA AjJA pratye bahumAna na ja thAya. AthI e nizcita thAya che ke je Asannabhavya jIvane AjJA pratye bahumAna che tene tIrthakara vagere pratye avazya bahumAna che. (agni vinA dhUmADo na ja hoya evo niyama che. e niyamathI e nizcita thAya che ke jyAM dhUmADo hoya tyAM agni avazya hoya. ema tIrthaMkara vagere pratye bahumAna thayA vinA AjJA pratye bahumAna na ja thAya evo niyama che. A niyamathI e nizcita thAya che ke jene AjJA pratye bahumAna che tene tIrthaMkara vagere pratye avazya bahumAna che.) ahIM- AzAM pratye bahumAnamAM. AjJA pratye bahumAnamAM rAjaputra bhImanuM daSTAMta che.(244) enameva bhAvayatitagarAe ratisAro, rAyA putto ya tassa bhImo tti / sAhusagAsaM NIo, dhammaM soUNa paDibuddho // 245 // paramuvayArI tAo, imassa sati appiyaM Na kAyavvaM / ghettUNa'bhiggahaM to, sAvagadhammaM suhaM carati // 246 // vaNikanna rAya rAge, varaNaM No puttaraja na karemi / tuha putta na pariNemI, kAleNaM baMbhayAritti // 247 // dinnA putto rAyA, bhImo gihabaMbha sakkathuti ANA / devA''yallaga gaNiyA, vAvajati nikkipA'dhammo // 248 // Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 75hezapa : bhAga-1 ANAbhAvaNajogA, rAgAbhAvo imassa dhIrassa / vayabhaMsapAva vAvatti rakkhaNe sukaruNA dhammo // 249 // AyArAmo jAo, ANaM sariUNa vIyarAgANaM / iya dhammo sesANavi, visae eyaM kareMtANaM // 250 // tagarAyAM puri pratihatAparapurIsamRddhyabhimAnatagarAyAM nijalAvaNyajitaratipatyAkAro ratisAro nAma rAjA samabhUt / putrastasya bhIma iti samajAyata / sa ca muktabAlabhAvaH sAdhusakAzaM-tathAvidhadharmAcAryAntikaM pitrA nItaH san dharmam-uktarUpaM zrutvA pratibuddholabdhabodhiH sampannaH // 245 // cintitaM cAnena paramopakArI-atyantahitavidhAyI me tAto yenAhaM sakalatrilokasArabhUte jainadharme niyojitaH / tato'sya prANapradAnenApi pratyupakartumazakyamiti sadA-sarvakAlamapriyam-aniSTaM na karttavyaM mayA / evaMrUpaM gRhItvA'bhigraha-niyamam / tataH-tadanantaraM gRhasthita eva zrAvakadharma-zramaNopAsakajanocitAnuSThAnaM zaracchazaradharakaranikaraprAgbhAranirmalaM samyagdarzanamUlANuvrataguNavatazikSAvratalakSaNam, kIdRzamityAha-sukhaM svagrgApavargasamudbhavazarmahetutvAt sukhaM vA yathA bhavatyevaM, carati-Asevate, vartamAnakAlAdezastatkAlApekSayeti // 246 // evaM prativAsaramapUrvApUrvapavitrapariNAmaparaMparAmadhirohataH sato bhImasya yAti kAlaH / vaNikatrarAyarAgetti vaNijaH-sAgaradattanAmadheyasya kanyA candralekhAbhidhAnA zrRGgArakSIranIradhilaharI subhagalAvaNyopahasitAmarasundarIkA harmyatalagatA kAJcanakandukakrIDArasamanubhavantI vAtAyanasthitasya rAjJo ratisArasya locanamArgamAgatA / tatastadIyarAjahaMsAnusArisalIlagamanAdiguNAkSiptamAnaso'sau tadgocare rAge abhiSvaGgalakSaNe sampanne sati dAruNAM madanAvasthAmAsasAda / tadavasthaM ca taM samupalabhyA'vocad mantrI-deva ! kimidamakANDa eva yuSmaccharIrasyApATavam?, tenApi nAsya gopyamastIti paribhAvya niveditaM nijasvarUpaM, tato mantrI sAgaradattagRhaM gatvA varaNaM candralekhAyAH kartumArabdhaH / sAgaradattena coktaM 'no puttaraja'tti no-naivAhaM rAjJe svaputrIM prayacchAmi, yatastasya bhImanAmA rAjyAhaH putro'sti sa rAjA bhaviSyati na matputrIputra iti / tato jJAtavRttAntena bhImenoktam-'na karemi'tti nAhaM rAjyaM karomIti dehi rAjJe kanyAm / tataH punarapi vaNijoktaM-yadi tvaM piturapriyaM parijihIrSurna kariSyasi rAjyaM, tathApi tava Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 upahezapa : bhAga-1 patro vidhAsyatIti / evaM nibiDanibandhaM vaNija jJAtvA bhUyo'pi bhImo jagAda-yadyevaM tvaM nipuNadarzI tarhi 'na pariNemi' tti nAhaM pariNeSyAmi kAJcit kulabAlikAm / ato nAstyeva matputrasambhava iti pratijJAya kAlena vrajatA brahmacArI bhImakumAraH samajani / itiH parisamAptyarthaH // 247 // ___ evaM sampUrNamanorathena vaNijA rAjJe dattA candralekhA / pariNItA ca prazaste vAsare pracuradraviNavyayena / tayA ca samaM viSayazAnubhavatastasya putraH samabhUt / kRtazca samucitasamaye sa rAjA / 'bhImo gihabaMbha' tti bhImo'pi gRhasthita evAjJAbhAvitAtmA'pArasaMsArapAtabhIto niSkalaGkamabrahmavirativrataM paripAlayan dinaanynaissiit| 'sakkathui ANA' iti atha kadAcicchakrastadIyadRDhavratAbhiprAyamavetya saudharmasabhAyAmupaviSTastriviSTapasadAmagrataH tasya stutiM zlAghAlakSaNAM cakAra-yathaiSa bhImakumAraH saMkrandanasahAyaiH surairapi jagajanatAcittacamatkArakAraNasaubhAgyAdiguNAnvito'pi brahmacaryaparipAlanArUpAyAH sarvajJAjJAyAzcAlayituM na zakyaH, kiM punarmAnavAdibhirvarAkaiH / 'devAyallagagaNiyA' iti / tato devena 'Ayallaga' tti dezIbhASayA madanajvarAturazarIrA vezyA vikuLa darzitA / bhaNitazca tajananIrUpadhAriNA tena-mamAtyantavallabheyaM sutA tvayA asaMpAdyamAnasamIhitasiddhiriti kaSTakAladazAM prAptA niyataM vyaapdyte| niSkRpa! strIhatyopekSakatvena he nirdaya? adharmastathAvidhAnuSThAnenApyasAdhyasiddhiH sampatsyata iti // 248 // ____ evamuktasyAsya vyAghradustaTInyAyamAkalayya AjJAbahumAnakaraNAd yadabhUt tadAha-'ANAbhAvaNajogA' iti / AjJAyAstIrthakRdvacaso bhAvanA''locanA, yathA-"apakAraparA eva, yoSitaH kena nirmitAH / narakAgAdhakUpasya, samAH sopAnapaGktayaH? // 1 // doSANAM rAzayo hyetAH, parAbhUteH paraM padam / mokSAdhvadhvaMsakAriNyaH, pratyakSA nUnamApadaH // 2 // etA hasanti ca rudanti ca kAryahetovizvAsayanti ca paraM na ca vishvsnti| tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnaghaTikA iva varjanIyAH // 3 // sallaM kAmA visaM kAmA, kAmA AsIvisovamA / kAme patthemANA, akAmA jaMti duggaiM // 4 // " ityAdi, tatastayA AjJAbhAvanayA yogaH-sambandhastasmAt sakAzAt kimityAha-'rAgAbhAvaH'abhiSvaGganAzo'sya dhIrasya varttate / tathA, AjJAbahumAnAdevaivaM vicAritavAnasau, yathA'vayabhaMsapAva' tti vratabhraMze-brahmavirativinAze dhruvaM pApaM syAt, yathoktam-"varaM Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 391 praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagraM cirasaJcitaM vratam / varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNA, na cApi zIlaskhalitasya jIvitam // 1 // " tasmAd vratarakSaNe eva yatno vidheyaH / 'vAvattirakkhaNe sukaruNAdhammo' iti etasyA mayyanuraktAyA vyApattAvapi na me bandhaH / yata itthamAgamaH- "aNumetto'vi na kassavi bandho paravatthupaccayo bhaNio / tahavi ya jayaMti jaiNo prinnaamvisuddhimicchNtaa||1||" tathApi vyApattirakSaNe'syAH zobhanA karuNA sukaruNA jainadharmakathanarUpA kartuM yukteti dussahAnaGgadAvAnalavidhyApanAmbhodharapratimastena dharmoM jagade tasyai / yathA"mUlametadadharmasya, bhavabhAvapravarddhanam / yasmAnnidarzitaM zAstre, tatastyAgo'sya yujyate // 1 // dhanyAste vandanIyAste, taistrailokyaM pavitritam / yaireSa bhuvanaklezI, kAmamallo nipAtitaH // 2 // " tadanu tasyAmaragirerivAprakampatAM jJAtvA nijarUpamAdarzya devo dhAmagacchat // 249 // bhImo'pi yadakarot, tadAha-AtmaivArAmo-nandanavanalakSaNo yasya sa tathA bAhyavastuviSayaratirahita ityarthaH, jAtaH-sampannaH, AjJAm-"appahiyaM kAyavvaM, jai sakkaM parahiyaM ca kAyavvaM / appahiyaparahiyANaM, appahiyaM ceva kAyavvaM // 1 // " iti lakSaNAmAjJAM smRtvA avadhArya vItarAgANAm-arhatAm / sAmpratametanmukhenAnyeSAmupadezamAha-iti anena prakAreNa dharmaH zrutacAritrarUpaH zeSANAmapi prastutabhImavyatiriktAnAM syAta, viSaye yo yadA kartumucito'rthaH tatraivaM bhImanyAyena kurvatAmAjJAmucitapravRttirUpAm / taduktam-"uciyaM khalu kAyavvaM, savvattha sayA nareNa buddhimyaa| evaM ciya phalasiddhI, esacciya bhagavao ANA // 1 // " // 250 // bhImanA dRSTAMtane ja cha gAthAothI vicAre che gAthArthatagarAnagarImAM ratisAra nAmano rAjA che. teno bhIma nAmano putra che. tene sAdhu pAse laI javAmAM Avyo. dharma sAMbhaLIne te pratibodha pAmyo. (245) pitA parama upakArI che mATe mAre temane je apriya hoya te sadA na karavuM evo abhigraha laine te sukhapUrvaka zrAvaka dharmane Acare che. (246) ratisAra rAjAne vaNikanI kanyA upara rAga thayo. maMtrIe rAjA mATe kanyAnI mAgaNI karI. kanyAnA pitAe kahyuM: rAjAno bhIma nAmano putra che. AthI te rAjA thaze. mArI putrInA putrane rAjya na maLe. AthI huM rAjAne kanyA nahi ApuM. A jANIne bhIme kanyAnA pitAne kahyuM huM rAjya nahi karuM. tethI tame rAjAne kanyA Apo. kanyAnA pitAe kahyuM: tamAro putra rAjya karaze. bhIme kahyuM jo ema Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 upadezapada : bhAga-1 che to huM lagna nahi karuM. pachI samaya jatAM te brahmacArI thayo. (247) AthI vaNike rAjAne potAnI kanyA ApI ane teno putra rAjA thayo. bhIme paNa gharamAM rahIne ja brahmacaryanuM pAlana karyuM. Indra prazaMsA karI ke bhImane brahmacarya pAlana rUpa jinAjJAthI deva paNa calAyamAna karavA samartha nathI. tethI deve kAmarUpa jvarathI pIDita zarIravALI vezyA bhImane batAvI. pachI deve bhImanI mAtAnuM rUpa dhAraNa karIne bhImane kahyuM: mane atyaMta priya A putrInI icchAne tuM pUrI karato nathI tethI kaSTakArI maraNa dazAne pAmelI te niyamA mRtyu pAmI jaze. tuM strIhatyAnI upekSA karanAro hovAthI nirdaya che. AnAthI tane adharma thaze. (248) bhIme jinAjJAnI vicAraNA karI. tethI tene te strI upara rAga na thayo. bhIme vicAryuM ke brahmacaryanI viratinA nAzamAM niyamA pApa thAya. te maraNa na pAme e mATe mAre tenA upara jainadharma kathanarUpa sukaruNA karavI yogya che. tenA kAmanI zAMti thAya tevo dharma tene kahyo. pachI deva tene makkama jANIne potAnuM rUpa batAvIne devalokamAM jato rahyo. (249) bhIma arihaMtonI AjJAne yAda karIne AtmArAma thayo, arthAt AtmArUpa naMdanavanamAM ramaNa karanAro thayo. A pramANe jyAre je karavuM ucita hoya tyAre te ucitane karatA bIjA jIvone paNa dharma thAya. (250) TIkArtha- anya nagarInI samRddhinuM abhimAna rUpa tagaravRkSano jeNe nAza karyo che tevI tagarA nAmanI nagarImAM potAnA lAvaNyathI kAmadevanA rUpane jitanAra ratisAra nAmano rAjA hato. teno bhIma nAmano putra thayo. bAlyAvasthAne vaTAvI gayelA tene pitA tevA prakAranA (-AcAra saMpanna) AcAryanI pAse laI gayo. zruta-cAritrarUpa dharmane sAMbhaLIne te samyakatvane pAmyo. (245) teNe vicAryuM ke mArA pitAe mane saMpUrNa traNa lokamAM sArabhUta evA jaina dharmamAM joDyo. AthI pitA mArA atizaya hita karanArA ane paramopakArI che. AthI prANanA bhoge paNa pitAnA upakArano badalo vALavo azakya che. AthI "mAre sadA-sarvakALa) temanuM aniSTa na karavuM" evo abhigraha karyo. tyAra bAda ghare rahIne ja zaradaRtunA caMdranA kiraNonA DhagalA jevo nirmala ane sukhakArI tathA zrAvakone ucita ane samyagdarzana jenuM mUla che evA aNuvrata-guNavrata-zikSAvrata rUpa dharmane Acare che.' zaradaRtunA caMdranA kiraNonA DhagalA jevo nirmaLa dharma kare che. (arthAt aticAra na lAge te rIte dharmanuM pAlana kare che.) A dharma svarga-mokSamAM thanArA sukhanuM kAraNa hovAthI sukha che-sukhakArI che. (246) A pramANe pratidina navA navA pavitra pariNAmanI paraMparAmAM caDhI rahelA bhImano kALa pasAra thAya che. sAgaradatta nAmanA vaNikanI caMdralekhA nAmanI kanyA hatI. te zuMgAra 1. ahIM "dharmane Acare che" e pramANe vartamAna kAlano nirdeza te kALanI (-bhIma jyAre vidyamAna hato te kALanI) apekSAe samajavo. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 393 rUpa samudranI laharI jevI hatI, tathA suMdara lAvaNyanA kAraNe surasuMdarIono paNa tiraskAra karanArI hatI. A kanyA eka vAra havelInI agAsImAM suvarNanA daDAnI krIDAno rasa anubhavI rahI che. A vakhate jharUkhAmAM beThelA ratisAra rAjAnI dRSTipathamAM AvI (-jovAmAM AvI). tethI tenI rAjahaMsa samAna lIlA pUrvakanI gati vagere tenA guNo pratye tenuM mana AkarSAyuM. tenA upara rAga thatAM rAjA prabaLa kAmarAganI avasthAne pAmyo. rAjAne tevI avasthAvALA joIne maMtrIe rAjAne kahyuM: he deva ! koI kAraNa vinA ja ApanA zarIranI A akuzaLatA kema che ? rAjAe paNa AnI AgaLa kAMI paNa chupAvavA jevuM nathI ema vicArIne potAnuM svarUpa jaNAvyuM. pachI maMtrIe sAgaradattanA ghare jaIne caMdralekhAnI sagAI karavA mATe zarU karyuM. arthAt rAjAnI sAthe caMdralekhAnA lagna karavA mATenI vAta mAMDI. sAgaradatte kahyuM huM rAjAne svaputrI Apato nathI. kAraNa ke rAjAne rAjyane yogya bhIma nAmano putra che, tethI te rAjA thaze, mArI putrIno putra rAjA na thAya. A vRttAMtanI bhImane khabara paDI. tethI bhIme sAgaradattane kahyuM huM rAjya nahi karuM, mATe rAjAne tamArI kanyA Apo. pachI pharI paNa sAgaradatta vaNike kahyuM: pitAne je apriya che teno tyAga karavAnI icchAvALo tuM rAjya nahi kare, to paNa tAro putra rAjya karaze. vaNikanA A pramANe gADha Agrahane jANIne pharI paNa bhIme kahyuM: jo tame A pramANe sUkSmadraSTithI jonArA cho to huM koI paNa kulabAlikAne (-kanyAne) paraNIza nahi. AthI mArA putrano saMbhava nathI ja. A pramANe pratijJA karIne bhImakumAra samaya jatAM brahmacArI thayo. arthAt lokamAM te brahmacArI tarIke prasiddhine pAmyo. (247) A pramANe manoratha pUrNa thavAthI vaNike rAjAne caMdralekhA ApI. ghaNA dhanano kharca karIne sArA divase rAjA caMdralekhAne paraNyo. tenI sAthe viSaya sukhane anubhavatA tene putra thayo. yogya samaye tene rAjA karyo. jeNe AtmAne jinAjJAthI bhAvita karyo che tevA ane apArasaMsAramAM patanathI bhaya pAmelA bhImakumAre paNa gharamAM (saMsAramAM) rahIne ja niSkalaMka abrahmaviratirUpa vratanuM pAlana karatAM divaso pasAra karyA. have kyAreka saudharma sabhAmAM beThelA zakrendra bhImakumAranA vratamAM daDhatAnA abhiprAyane jANIne devasabhAnI AgaLa prasaMzA karI ke bhImakumAra jagatanA janasamUhanA cittamAM camatkAranI utpattinuM kAraNa evA saubhAgya vagere guNothI yukta hovA chatAM indronI sahAyavALA devothI paNa brahmacarya paripAlana rUpa jinAjJAthI calAyamAna karavA samartha nathI, to pachI bicArA mAnavo vagerethI calAyamAna na karI zakAya temAM zuM kahevuM? tethI koI deve tene calAyamAna karavA mATe kAmarUpa jvarathI pIDAyelA zarIravALI vezyA vikuvane batAvI. pachI deve mAtAnuM rUpa dhAraNa karIne bhImakumArane hyuM: mane atyaMtapriya A putrInI icchAne tuM pUrI karato nathI tethI kaSTakArI maraNa dazAne pAmelI te niyamo mRtyu pAmI jaze. tuM strI hatyAnI upekSA karanAro hovAthI nirdayI che. AnAthI tane adharma Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 upadezapada : bhAga-1 thaze, eTale ke tevA prakAranA anuSThAnathI paNa sAdhyanI siddhi nahi thAya. (248). A pramANe kahevAyelA bhImane vyAgha-dustaTI nyAya thayo che ema jANIne AjJAbahumAna karavAnA kAraNe je thayuM te vigatane graMthakAra kahe che A samaye bhImakumAre jinAjJAnI vicAraNA karI. te A pramANe-"strIo apakAra karavAmAM ja tatpara hoya che. ane barakarUpa UMDA kUvAnA pagathiyAonI suMdara zreNIo che. AvI strIonuM nirmANa koNe karyuM che?" (1) strIo doSono samUha che, parAbhavanuM uttama sthAna che, mokSamArgano nAza karanArI che ane cokkasa pratyakSa ApattirUpa che. (2) strIo(ghaDIkamAM) hase che ane (ghaDIkamAM) raDe che. kAma karAvavA mATe bIjAone vizvAsa pamADe che paNa pote vizvAsa karatI nathI. tethI kula ane zIlathI yukta puruSe zamazAnanI ghaTikAonI(-ghaDIonI) jema strIono tyAga karavo joIe. (3) "zabdAdi kAmabhogo zalya jevA che, viSa jevA che, sarpanI upamAvALA che. zabdAdi kAmabhogonI prArthanA karatA jIvo bhogonI prApti vinA ja durgatimAM jAya che."(4) ityAdi. AvI jinAjJAnI vicAraNA karavAthI dhIra evA tene te strI upara rAga na thayo. AjJAbahumAna hovAnA kAraNe ja teNe vicAryuM ke brahmacaryanI viratinA nAzamAM niyamo pApa thAya. kahyuM che ke "baLelA agnimAM praveza karavo e sAruM che, paNa lAMbA kALathI pALeluM vrata bhAMgavuM e sAruM nathI. suvizuddha kAryathI maraNa sAruM che, paNa khaMDita zIlavALAnuM jIvana sAruM nathI." tethI vratarakSaNamAM ja prayatna karavo joIe. mArA upara anurAgavALI A strInuM maraNa thAya to paNa mane karmabaMdha na thAya. kAraNa ke AgamamAM A pramANe kahyuM che-bAhya vastunA nimittathI koIneya alpa paNa baMdha kahyo nathI. arthAt koIne ya bAhya vastunA nimittathI jarA paNa baMdha thato nathI, kiMtu AtmapariNAmathI ja baMdha thAya che." pUrvapakSa- jo ema che to pRthvIkAya AdinI latanA na karavI, kevaLa pariNAma zuddhi rAkhavI. uttarapakSa- jo ke bAhya vastunA nimittathI baMdha thato nathI to paNa pariNAmanI vizuddhine icchatA munio pRthvIkAya AdimAM yatanA kare che. ahIM bhAvArtha e che ke pRthvIkAya AdimAM yatanA na karavAmAM Ave to pariNAmanI vizuddhi na ja thAya. (yatilakSaNa samuccaya gA. 62) 1. sane vAmA ItyAdi gAthA uttarAdhyayanasUtramAM namipravrajyA adhyayanamAM che. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 upadezapada : bhAga-1 to paNa e maraNa na pAme e mATe mAre tenA upara jainadharma kathana rUpa sukaruNA karavI joie. A pramANe vicArIne teNe duHsaha kAmarUpa dAvAnalane bujhAvavA mATe megha samAna dharma te strIne kahyo. te A pramANe-"abrahmasevana adharmanuM mULa che. saMsAranA bhAvone vadhAranAruM che ema zAstramAM kahyuM che. mATe abrahma sevanano tyAga karavo e yogya che. (1) teo dhanya che, temanAthI traNa loka pavitra karAyA che, ke jemaNe vizvane kleza pamADanAra kAmarUpa mallano vinAza karyo che. (2) tyAra bAda te deva bhImakumAramAM meru parvatanA jevI nizcalatA jANIne potAnuM rUpa batAvIne svargamAM jato rahyo. (249)" pachI bhImakumAre paNa zuM karyuM te vigatane graMthakAra kahe che-bhImakumAra arihaMtonI AjJAne yAda karIne AtmArAma thayo, arthAt AtmArUpa naMdanavanamAM ramaNatA karanAro thayo, eTale ke bAhyavastuonA rAgathI rahita thayo. bhImakumAra arihaMtonI je AjJAne yAda karIne AtmArAma thayo te AjJA A pramANe che-"svahita karavuM, zakti hoya to parahita paNa karavuM. svahita ane parahita e bemAMthI koI eka ja hita thaI zake tema hoya to svahita ja karavuM." have graMthakAra bhImakumAranA dRSTAMta dvArA bIjA jIvone upadeza kahe che-A rIte bhImakumAranA dRSTAMtanI jema ucita pravRttirUpa jinAjJAne karatA, arthAt jyAre je karavuM ucita hoya tyAre te ucitane karatA bIjA jIvone paNa zruta-cAritrarUpa dharma thAya. jyAre je ucita hoya tyAre te ucita karavuM joie e viSe kahyuM che ke-"buddhimAna manuSya sadA sarvasthaLe ucita karavuM joIe. A pramANe karavAthI ja phalanI siddhi thAya che ane A ja(-ucita karavuM e ja) jinAjJA che." (250) laukikairapyAjJAprAmANyamevAzritamiti darzayan bhISmavaktavyatAmAhaanne gayapiMDo dabbhahatthagANAto dabbhadANeNaM / bhImaM piyAmahaM khalu, pAeNevaM ciya kaheMti // 251 // anye-apare sUrayo bhISmapitAmahameva kathayantItyuttareNa yogaH / sa ca kila kadAcid gayAyAM puri lokaprasiddhAyAM pitRpiNDapradAnArthaM jagAma / tatra ca tena kRtyeSu jalAbhiSekAgnikAdiSu piNDapradAnociteSu kRteSUpasthApite piNDadAne pitRbhireko hasto dAGkurakalitatayA darbhahastakaH sarvAparapiNDapradAtRsAdhAraNo vaTAd niHsArya Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 upadezapada : bhAga-1 piNDagrahaNArthe praguNIkRtaH dvitIyastu tadIyabrahmacaryAdiguNAvarjitaistaireva nAnAmaNikhaNDamaNDitakanakacUDAlaMkRta iti / tatastenetarahastApahastitena darbhahastakAjJayA "darbhahastake piNDaH pradAtavyaH" ityevaMrUpAyAH sakAzAd darbhadAneneti-darbhahaste yaddAnaM piNDasya vihitaM tenopalakSitaM santaM bhISmaM-sAntvanusUnuM gAGgeyAparanAmakaM pitAmahaM-pANDavakauravANAM pitrorapi pitRbhUtaM, khalu vAkyAlaGkAre, 'prAyo' bAhulyena, evameva bhImakumAravadAjJAbahumAnavantaM kathayantIti // 251 // laukikoe(-jainadharmane nahi pAmelAoe) paNa AjJAnA pramANapaNAno (-AjJA ja pramANa che evo) ja Azraya karyo che ema jaNAvatA graMthakAra bhISma aMge je kahevA yogya che tene kahe che gAthArtha- je hAthamAM darbha(dAbha nAmanuM ghAsa) hoya te hAthamAM piMDa ApavuM joie evI AjJAne yAda karIne bhISma pitAmahe gayAtIrthamAM pitAnA darbhavALA hAthamAM pitAne piMDanuM dAna karyuM. A kAraNathI bIjA AcAryo prAyaH karIne bhISmapitAmahane ja bhImakumAranI jema AjJAbahumAnavALA kahe che. (arthAt AjJAbahumAnamAM bhImakumAranA sthAne pitAmahane ja kahe che-bhISma pitAmahanuM ja daSTAMta kahe che.) TIkArya-bhIkha kyAreka lokaprasiddha gayAnagarImAM pitRpiMDa ApavA mATe gayA. tyAM temaNe piMDa ApavAmAM ucita evA jalAbhiSeka ane agnipUjA vagere kAryo karyA. pachI piMDadAna karavAnI vidhi AvI tyAre bhISmanA pitAoe vaDamAMthI eka hAtha bahAra kADhyo. e hAtha darbhanA aMkurAthI yukta hato. tathA te hAtha piMDadAna karanArA bIjA badhAo mATe sAdhAraNa che. arthAt je koie piMDadAna karavuM hoya temaNe darbhavALA hAthamAM piMDadAna karavuM joIe evo vidhi che. bhISmanA pitAoe vaDamAMthI darbhavALo hAtha bahAra kADhIne piMDane grahaNa karavA mATe bhISmanI sAme dharyo. bhISmanA brahmacarya vagere guNothI AkarSAyelA bhISmanA pitAoe ja bIjo hAtha vividha prakAranA maNikhaMDothI vibhUSita evA suvarNamaya bAhubhUSaNathI alaMkRta karyo. pachI bhIkhe (pitAonA) bIjA hAthano tyAga karIne darbhavALA hAthamAM piMDa dAna karyuM. A rIte piMDadAnathI oLakhAyelA bhISmane ja anya AcAryo moTA bhAge bhImakumAranI jema AjJAbahumAnavALA kahe che. (arthAt AjJAbahumAnamAM bhImakumAranA sthAne bhISma pitAmahane ja kahe che-bhISmapitAmahanuM ja dRSTAMta kahe che). bhISma zAMtanuM rAjAnA putra 1. bihAra pradezamAM gayA nagarI che ane lokamAM te nagarI tIrtha tarIke prasiddha che. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u87 6paheza56 : mA0-1 hatA. (gaMgArANInA putra hovAnA kAraNe) temanuM bIjuM nAma gAMgeya hatuM. teo pAMDavo bhane auravona (-pitaamon| 55 pitA) tu' (251) . atha ANAparataMtehiM tA bIyAhANamettha kAyavvaM' etat prapaJcaya sAmprataM yeSAmidamAjJApAratantryaM na syAt tAnAha evaM ca pArataMtaM, ANAe No abhinnagaMThINaM / paDisotobhimuhANavi, pAyamaNAbhogabhAvAo // 252 // evaM ca-bhImakumAravat pAratantryaM-paravazabhAvalakSaNamAjJAyA no-naivAbhinnagranthInAm-avidAritaghanarAgadveSamohapariNAmAnAM jIvAnAm / kIdRzAnAmapItyAha'pratisroto'bhimukhAnAmapi' / iha dvidhA jIvanadIpariNatirUpaM srotaH-saMsArasroto nirvRtisrotazca, tatra saMsArasrota indriyANAmanukUlatayA pravRttiranusrota ucyte| dvitIyaM ca tatpratIpatayA pratisrota iti / tataH kiJcit paripakvabhavyatayA tRNavattulitadhanajIvitavyAdInAM saMsArapratIpaprArabdhaceSTAnAmapi tathAvidhabAlatapasvinAM prAyobAhulyenAnAbhogabhAvAt-tathAvidhaprajJApakAbhAvenAlabdhAjJAsvarUpatvAt / tathA hi tIrthAntarIyA api kecid nirviNNabhavAbhisandhayo nirvANaM prati dRDhabaddhAbhilASA upalabhyante, paramabhinnagranthitayA AjJAsvarUpamavikalamajAnAnA na tatparatantrA bhavitumarhanti / na ca vaktavyamabhinnagranthInAmAjJAlAbha eva nAsti // 252 // tethI ahIM AjJAne AdhIna banIne dharmabIjonI vAvaNI karavI joIe (gAthA 225) e viSayanuM varNana karIne have je jIvone A AzAnI AdhInatA na hoya te jIvone kahe che gAthArtha pratizrotanI sanmukha thayelA paNa abhinnagranthi jIvone bhImakumAranI jema jinAjJAnI AdhInatA na hoya. kAraNake te jIvone moTA bhAge anAbhoga bhAva hoya che. 1. zAMtanuM nAmano rAjA hato. tene gaMgA ane satyavatI nAme be rANIo hatI. tene gaMgArANIthI eka putra thayo. tenuM gAMgeya nAma pADyuM. pAchaLathI te lokamAM bhISma tarIke prasiddha thayo. zAMtanuM rAjAne satyavatIrANIthI vicitravIrya putra thayo. vicitravIryane aMbA, aMbikA ane aMbAlikA ema traNa rANIo hatI. temAM tene aMbikArANIthI dhRtarASTra nAme putra thayo. aMbAlikArANIthI pAMDu nAmano putra thayo. aMbArANIthI vidura nAmano putra thayo. dhRtarASTrane judI-judI rANIothI duryodhana vagere so putro thayA. pAMDune kuMtI rANIthI anukrame yudhiSThira, bhIma ane arjuna ema traNa-putro thayA ane mAdrI rANIthI sahadeva ane nakula ema be putro thayA. AgaLa jatA dhRtarASTranA so putro kauravo tarIke prasiddha thayA. pAMDunA pAMca putro pAMDavo tarIke prasiddha thayA. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 upadezapada : bhAga-1 ahIM jIvane nadInI upamA ApI che. jIvanA pariNAmane zrotanI upamA ApI che. zrota eTale pravAha. jIvarUpa nadInA pariNAma rUpa zrotanA be prakAra che. te A pramANe-saMsArazrota ane mokSazrota. saMsAra taraphano pravAha te saMsArazrota. mokSa taraphano pravAha te mokSazrota. iMdriyone anukUla pravRtti karavI te saMsArazrota. saMsArazrotane anuzrota paNa kahevAmAM Ave che. iMdriyone pratikUla pravRtti karavI e bIjuM pratizrota che. | abhinnagraMthi jIvo-graMthi eTale rAga-dveSa-mohano gADha pariNAma. graMthino eTale ke rAgadveSa-mohanA gADha pariNAmono jemaNe bheda karyo nathI tevA jIvo abhinnagraMthi che. anAbhoga bhAva-tevA prakAranA prajJApaka(guru)no abhAva hovAnA kAraNe jinAjJAnA svarUpanI prAptino abhAva. bhAvArtha tevA prakAranA bAlatapasvIo bhavyatvano kaMika paripAka thavAnA kAraNe dhana ane jIvanane ghAsatulya mAne che, arthAt temane dhana ane jIvanano lobha hoto nathI, tathA saMsArane pratikULa dharmakriyAo zarU karI hoya che, arthAt saMsAra ghaTe tevI dharma kriyAo zarU karI hoya che, Ama chatAM temaNe graMthino bheda na karyo hovAnA kAraNe temane jinAjJAnI AdhInatA na hoya. kAraNa ke temane jinAjJAnI prarUpaNA karanArA guruno yoga na thavAnA kAraNe AjJAnA svarUpanuM jJAna hotuM nathI. te A pramANe- keTalAka anyadarzanIo paNa saMsArathI atizaya kaMTALelA ane mokSanI tIvra icchAvALA jovAmAM Ave che. paNa graMthino bheda na thayo hovAnA kAraNe jinAjJAnA yathArtha svarUpane nahi jANanArA teo jinAjJAne AdhIna thavA mATe yogya nathI. abhinnagraMthi jIvone AjJAlAbha na ja hoya ema na kahevuM. arthAt keTalAka abhinnagraMthi jIvone AjJAlAbha hoya che. (22) kIdRzI teSAM tatparatantrateha cintyetyAzaGkyAhagaMThigasattApuNabaMdhagAiyANaMpi davvato ANA / navaramiha davvasaddo, bhaiyavvo samayaNItIe // 253 // iha granthiriva granthiH ghano rAgadveSaparaNiAmaH / etaduktam-"gaMThitti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // 1 // " tato granthikasattvA-granthisthAnaprAptAH prANinaH, granthikasattvAzca te'punarbandhakAdikAzca granthikasattvApunarbandhakAdikAsteSAmapi dravyato dravyarUpA AjJA bhavati / tatrApunarbandhakaH Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 399 'pAvaM na tivvabhAvA kuNai' ityAdilaNakSaNaH, AdizabdAd mAgrgAbhimukhamArgapatitau yathApravRttakaraNacaramabhAgajau sannihitagranthibhedau, abhavyA dUrabhavyAzca sakRbandhakAdayo gRhyante / navaraM-kevalamiha vicAre dravyazabdo bhaktavyo-vikalpayitavyo'rthamapekSya samayanItyA-siddhAntasthityA, dvayorarthayoH siddhAnte dravyazabdo varttata ityarthaH // 253 // abhinnagraMthi jIvonI kevI AzAdhInatA ahIM vicAravA yogya che evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha-graMthisthAnane pAmelA (-graMthisthAne AvelA) apunabaMdhaka Adi jIvone jinAjJA dravyathI hoya che. phakta A viSayamAM dravyazabda zAstranItithI vikalpa karavA yogya che. TIkArtha- graMthi eTale rAga-dveSano gADha paraNiAma. kahyuM che ke- graMthi eTale kaSThanI karkaza, ghana, rUDha (zuSka) ane gUDha gAMThanI jema jIvano atizaya, durbhedya, karmajanita ane atigADha evo rAga-dveSano pariNAma." (vizeSAvazyaka gA. 115) graMthisthAnane pAmelA che (paNa hajI graMthine bhedI nathI) tevA apunabaMdhaka vagere jIvone paNa dravya jinAjJA hoya che. apunabaMdhaka jIvanuM lakSaNa A pramANe che"apunabaMdhaka jIva hiMsAdi pApa tIvrabhAvathI (-gADha saMkliSTa pariNAmathI) na kare, bhayaMkara saMsAra upara bahumAna na rAkhe, deza-kAla Adi saMyogonI apekSAe deva-guru, atithi, mAtA-pitA Adi badhA vize aucityanuM pAlana kare (-deva vagerene anurUpa sevA-bhakti kare"). (yogazataka 13, upadeza rahasya 22) apunabaMdhaka Adi jIvone" e sthaLe Adi zabdathI mArgAbhimukha, mArgapatita, abhavya, dUrabhavya ane sakRbaMdhaka vagere jIvo levA-samajavA. temAM mArgAbhimukha ane mArgapatita e be prakAranA jIvo yathApravRttikaraNanA chellA bhAgamAM rahelA hoya che. ane najIkanA kALamAM ja graMthino bheda karanArA hoya che. zAstramAM dravyazabdanA be artha che. (A be artha have pachInI gAthAmAM kahevAze.) bhAvArtha-jIvo yathApravRttakaraNathI graMthisthAne Ave che. yathApravRttakaraNa zabdamAM yathApravRtta ane karaNa ema be zabdo che. temAM karaNa eTale jIvano pariNAma-adhyavasAyavizeSa. karmakSayanA Azaya vinA karmakSaya jenAthI thAya te adhyavasAyavizeSane yathApravRttakaraNa kahevAmAM Ave che. jema nadIno paththara huM goLa bane evI IcchA vinA ane e mATe kazAya prayata vinA pANI vagerethI Ama-tema athaDAine goLa banI jAya che. tema huM karmakSaya karuM evA Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 upadezapada : bhAga-1 Azaya vinA ane enA mATe koI prayata vinA thatA karmakSayamAM "nadIgholapASANa" nyAya lAgu paDe che. Ano bhAvArtha e Avyo ke "nadI gholapASaNa' nyAyathI, eTale ke karmakSayanA Azaya vinA, jenAthI karmakSaya thAya, (karmasthiti ghaTe) tevA adhyavasAyavizeSane yathApravRtta karaNa kahevAmAM Ave che. saMsArI jIvone karmakSaya karavAnA Azaya vinA paNa anAdikALathI pratisamaya (udayamAM AvelA) karmano kSaya thaI rahyo che. AthI A karaNa saMsArIjIvone anAdi kALathI che. AthI ja tenuM "yathApravRtta' evuM nAma che. yathA eTale jema. pravRtta eTale pravarteluM. anAdikALathI jevI rIte pravarteluM che tevI rIte pravarteluM. yathApravRttikaraNa- yathApravRttikaraNa vaDe jIva AyuSya sivAyanA sAta karmonI sthiti ghaTADI nAkhe che. sAta karmomAM mohanIyakarmanI sthiti 70 koDAkoDI sAgaropama pramANa che. yathApravRttikaraNathI e sthitine ghaTADIne 69 koDAkoDI sAgaropama pramANa kare, emAMthI paNa ghaTADIne 68 koDAkoDI sAgaropama pramANa kare, emAMthI paNa ghaTADIne 67 koDAkoDI sAgaropama pramANa kare, Ama ghaTADatAM ghaTADatAM eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI karI nAkhe che. temAMthI paNa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI karmasthiti ghaTADI nAkhe che. ATalI sthitine zAstramAM dezone eka koDAkoDI sAgaropama kahevAmAM Ave che. Ama jIva yathApravRttikaraNa vaDe AyuSya sivAya sAta karmonI dezona eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI sthiti rahe tyAM sudhI karmo khapAvI zake che. apUrvakaraNa- A pramANe yathApravRttikaraNa vaDe AyuSya sivAya sAta karmonI sthiti dezona eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI ja rahe tyAre graMthino (-rAga-dveSanA tIvra pariNAmano) udaya hovAthI te avasthAne graMthideza kahevAmAM Ave che. ahIMthI AgaLa vadhavA mATe apUrvakaraNa vaDe graMthine bhedavI paDe che. apUrvakaraNa eTale apUrva varSollAsa. tenuM apUrva evuM nAma sArthaka che. apUrva=pUrve kadI na thayuM hoya tevuM. jyAre rAga-dveSanI gAMThane chedavAno ullAsa jAge che, tyAre ja apUrvakaraNa Ave che. saMsArI jIvo pUrve kahyuM ema yathApravRttikaraNathI anekavAra graMthi deza sudhI AvI jAya che. paNa pachI rAga-dveSanI gAMThane chedavAno puruSArtha na karI zakavAthI pharI karmanI sthiti vadhArI de che. paNa kyAreka koIka sattvazALI Asannabhavya jIvamAM graMthi deze AvyA pachI rAga-dveSanI gAMThane bhedavAno varSollAsa pragaTe che. rAga-dveSanI 1. manAlikAnAt karmakSa pravRttoDavyavasAyavizeSaH (vizeSA. 1203) Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 401 gAMThane bhedavAnA tIvra varSollAsane ja apUrvakaraNa kahevAmAM Ave che. kAraNa ke pUrve anekavAra graMthideze AvavA chatAM kayAreya tevo tIvra varSollAsa jAgyo nathI. AthI tenuM apUrva nAma sArthaka che. rAga-dveSanI gAMThane bhedavAno tIvra varSollAsa pragaTatAM jIva tenAthI e gAMThane bhedI nAMkhe che. mATe ja kahyuM che ke "graMthine bhedatAM bIjuM apUrvakaraNa hoya che" anivRttikaraNa- anivRttikaraNa eTale samyakatvane pamADanAra vizuddha adhyavasAyo. AnuM "anivRtti" evuM nAma sArthaka che. anivRtti eTale pAchuM na pharanAra. je adhyavasAyo samyakatvane pamADyA vinA pAchA phare nahi-jAya nahi te anivRtti. anivRttikaraNane pAmelo AtmA aMtarmuhUrtamAM ja avazya samyakta pAme che. AthI ja kahyuM che ke- "jIva samyaktAbhimukha thAya tyAre anivRttikaraNa hoya che." ahIM apUrvakaraNanA varNanamAM ApaNe joyuM ke yathApravRttikaraNathI anekavAra graMthideza sudhI AvI jAya che. paNa pachI rAga-dveSanI gAMThane chedavAno puruSArtha na karI zakavAthI pharI karmanI sthitine vadhArI de che. paNa je jIva je yathApravRttikaraNa pachI avazya apUrvakaraNa vaDe rAga-dveSanI gAMThane bheTe che te jIvanuM te yathApravRttikaraNa caramayathApravRttikaraNa che. carama eTale chelluM. chelluM yathApravRttikaraNa te caramayathApravRttikaraNa che. ekavAra apUrvakaraNa thayA pachI jIvane kyAreya yathApravRttikaraNa thatuM nathI. prazna- jIva graMthideze keTalo kALa rahe ? uttara- jIva jaghanyathI eka aMtarmuhUrta jeTalA kALa sudhI ane utkRSTathI asaMkhya varSo sudhI graMthi deze rahe che. Ano artha e thayo ke graMthi deze AvelA jIvanuM yathApravRtti karaNa carama hoya to paNa yathApravRttikaraNa karyA pachI turata ja rAga-dveSanI gAMThane bhede evo niyama nathI. paNa bhedaze ane samyakatva pAmaze e vAta cokkasa che. have te kyAreya aMtaHkoDAkoDI sAgaropamathI adhika karmasthitine nahi bAMdhe. yathApravRttikaraNathI jIvane ATalI avasthA prApta thaI zake che. ahIMthI AgaLa vadhavA apUrvakaraNa AdinI jarUra paDe che. AnAthI e paNa siddha thayuM ke jIva puruSArtha vinA ja tevI bhavitavyatA AdinA baLe ATalI avasthA (dezona eka koDAkoDI sAgaropama sthiti) sudhI pahoMcI zake che. ahIMthI AgaLa vadhavA puruSArtha karavo paDe che. puruSArtha vinA ahIMthI AgaLa na vadhAya. abhavyajIvo ATalI avasthA prApta karavA chatAM puruSArtha 1. jema anivRttikaraNamAM AvelA jIvo pAchA pharatA nathI. ema apUrvakaraNamAM AvelA jIvo paNa pAchA pharatA nathI. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 upadezapada : bhAga-1 na karI zakavAthI AgaLa vadhI zakatA nathI. AthI abhavyone eka yathApravRttikaraNa ja hoya che. abhavyanI jema dUrabhavyo paNa puruSArtha na karI zakavAthI ahIMthI AgaLa vadhI zakatA nathI. AthI dUrabhavyone paNa eka yathApravRttikaraNa ja hoya. (1) sakabaMdhaka-sakRbaMdhakamAM sakRta ane baMdhaka ema be zabdo che. sakRt eTale ekavAra baMdhaka eTale bAMdhanAra. je jIvo yathApravRttikaraNathI graMthi deze AvelA che. paraMtu graMthibheda karyo nathI. tathA graMthibheda karavA pahelAM eka ja vAra saMklezavALA thaine mohanIyakarmanI utkRSTa 70 koDAkoDI sAgaropama pramANa sthitine bAMdhaze te jIvo sakRt baMdhaka che. (2) mArmAbhimukha-mArgAbhimukha zabdamAM mArga ane abhimukha ema be zabdo che. mArga eTale mohanIyakarmano viziSTa prakArano kSayopazo. abhimukha eTale sanmukha thayelo. mohanIyakarmanA viziSTa prakAranA kSayopazama rUpa je mArga, te mArganI sanmukha thayelo jIva mArgAbhimukha che. ahIM bhAvArtha e che ke mohanIyakarmanA viziSTa kSayopazama rUpa mArgamAM praveza karavAne yogya (=Avo kSayopazama thavAne yogya) bhAvane pAmelo jIva mArgAbhimukha che. mArgAbhimukha jIva phakta prakAranA mArgamAM pravezyo nathI, paNa praveza karavAne lAyaka thaI gayo che. (3) mArgapatita-ukta prakAranA mArgamAM jeno praveza thaI gayo che te mArgapatita. mArgAbhimukha ane mArgapatita e baMne caramayathApravRttikaraNamAM AvelA hoya che ane (ethI jo najIkanA ja kALamAM graMthino bheda kare che. (4) dUrabhavya-eka pudgalaparAvartathI adhika saMsArakALa jemano bAkI hoya te dUrabhavya. (5) abhavya-muktine pAmavAnI lAyakAta jemAM na hoya te abhavya. yathApravRtta karaNathI graMthisthAne AvelA abhavya vagere jIvone jinAjJAnuM pAlana dravyathI hoya che. bhAvathI nahi. prastuta vicAraNAmAM dravya zabdanA be artha che. (253) bhajanAmevAhaego appAhanne, kevalae ceva vaTTatI ettha / aMgAramahago jaha, davvAyario sayA'bhavvo // 254 // eko dravyazabdo-'prAdhAnye'pradhAnabhAve kevalake caiva-pradhAnabhAvakAraNabhAvAMzavikaleevavarttate |atraanyordrvyshbdyormdhye dRSTAntamAha-aGgAramaIkoyathAdravyAcAryo'bhUtabhaviSyadbhAvAcAryayogyabhAvaHsadA-sarvakAlamabhavyo vakSyamANarUpaHsan // 254 // 1. upadezarahasya gAthA-18. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 403 dravya zabdanA be arthane ja kahe che - gAthArtha- eka dravyazabda kevaLa apradhAna dravya arthamAM che. jemake sadA abhavya evA aMgAramardakane (apradhAna) dravya AcArya kahyAM che. TIkArtha- kevala apradhAna dravya- je dravyamAM bhaviSyamAM bhAvarUpa banavAnI lAyakAta na hoya te kevala apradhAna dravya che. jema ke aMgAramarda AcArya kevala apradhAna dravya AcArya hatA. kema ke abhavya hovAnA kAraNe temanAmAM bhaviSyamAM bhAvAcArya banavAnI lAyakAta na hatI. aMgAramardaka AcAryanuM svarUpa have pachI kahevAmAM Avaze. | bhAvArtha- zAstramAM dravya zabdanA pradhAna dravya ane apradhAna dravya ema be artha che. je padArtha hamaNAM dravyarUpa hoya, paNa bhaviSyamAM bhAvarUpa banavAnI yogyatAvALo hoya te padArtha pradhAnadravya kahevAya. jema ke koIka sAdhune tAtkAlika AcAryapada ApavAno prasaMga Avyo. paNa te sAdhumAM hamaNAM AcAryapada pAmavAnI lAyakAta nathI. Ama chatAM bhaviSyamAM A sAdhu AcArya pada pAmavAnI lAyakAtavALo banI jaze evI yogyatA tenAmAM gurune dekhAya che. AvI yogyatA joine guru tene tAtkAlika AcAryapadanuM pradAna kare che. A AcArya hamaNAM AcAryapadane pAmavAnI lAyakAtavALA na hovAthI dravya AcArya che. bhAva AcArya nathI. Ama chatAM te AcArya bhaviSyamAM bhAva AcArya banaze e apekSAe hamaNAM te pradhAna dravya AcArya che. je padArtha hamaNAM dravyarUpa hoya ane bhaviSyamAM paNa tenAmAM bhAvarUpa banavAnI lAyakAta na hoya te apradhAna dravya kahevAya. jemake aMgAramardaka nAmanA AcArya. AcAryanA guNothI rahita hovAnA kAraNe te dravya AcArya hatA. temanAmAM bhaviSyamAM paNa bhAva AcArya banavAnI lAyakAta na hatI. AthI zAstramAM aMgAramardaka AcAryane apradhAna dravya AcArya kahyA che. (254) anno puNa jogatte, citte Nayabhedao muNeyavvo / vemANiovavAutti davvadevo jahA sAhU // 255 // anyaH punardravyazabdo yogyatve-tatparyAyasamucitabhAvarUpe citre-nAnArUpe ekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNe nayabhedataH-saMgrahavyavahAranayavizeSAd muNitavyoboddhavyaH / yathoktaM-"nAmAitiyaM davvaTThiyassa bhAvo u pajjavanayassa / saMgahavavahArA paDhamagassa sesA u iyarassa // 1 // " dvitIyArddhasyAyamarthaH-saMgrahavyavahArau prathamakasya dravyAstikasya pratibaddhau, zeSAstu RjusUtrAdaya itarasya paryAyAstikasyAyattA iti / etadeva prayogata Aha-vaimAnikeSu deveSUpapAto yasya sa tathetyevaM kRtvA dravyadevo yathA Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 upadezapada : bhAga-1 sAdhurmunirdevatvakAraNabhAvApanna iti / anyatrApyuktam-"miupiMDo davvaghaDo, susAvago taha ya davvasAhutti / sAhU ya davvadevo, emAi sue jao bhaNiyaM // 1 // " // 255 // gAthArtha-bIjo dravya zabda (bhAvarUpe banavAnI yogyatA arthamAM che ane te yogyatA arthavALo) dravya zabda vividha nayanA bhedathI vividha yogyatA arthamAM jANavo. jemake-je sAdhu vaimAnika devalokamAM utpanna thavAnA che te sAdhu hamaNAM dravya deva kahevAya. TIkArtha-sAdhumAM kahelI devapaNAnI yogyatA judA-judA nayathI traNa prakAranI kahI che. te A pramANe-(1) ekabhavika (2) baddhAyuSka (3) abhimukhanAmagotra. je sAdhue vartamAnabhavamAM devagatinuM AyuSya bAMdhyuM na hoya, paraMtu anaMtara bhavamAM devabhavamAM javAnI yogyatA dharAve, te sAdhu ekabhavika dravyadeva kahevAya. je sAdhue vartamAna bhavamAM devalokanA AyuSyano baMdha karI dIdho che, te sAdhu baddhAyuSka dravyadeva kahevAya. devalokanA AyuSyano baMdha karyA pachI vartamAna bhavanA chellA aMtarmuhUrtamAM devagatimAM udayamAM AvanArI nAmakarmanI prakRtio ane gotrakarma phalAbhimukha banyA hoya, tevA sAdhu abhimukhanAma-gotra dravyadeva kahevAya. A pramANe bhinna bhinna nayanI apekSAe devabhavanI yogyatA ukta rIte bhinna bhinna che. saMgraha ane vyavahAra naya ukta traNe prakAranI yogyatAne svIkAre che. A viSe kahyuM che ke-nAma-sthApanA-dravya e nipekSA dravyAstika nayane ja abhimata che. bhAvanipekSa paryAyAstika nayane ja abhipreta che. saMgraha ane vyavahAra e be nayo dravyAstika nayanA matane svIkAre che, arthAt te beno dravyAstika nayanA matamAM aMtarbhAva thAya che. bAkInAM nayo paryAyAstika nayanA matane svIkAre che. (vizeSA. gA. 75) A ja viSayane (zAstramAM dekhAtA) prayogathI graMthakAra (gAthAnA uttarArdhamAM) jaNAve che-je sAdhu vaimAnika devalokamAM utpanna thavAnA che te sAdhu hamaNAM dravyadeva kahevAya. kAraNa ke te sAdhu devamAM utpanna thavAnA kAraNabhAvane pAmelA che. bIjA sthaLe paNa kahyuM che ke-"mATIno piMDa dravya ghaTa che. suzrAvaka dravyasAdhu che. sAdhu dravyadeva che, ItyAdi aneka prayogo (-ullekho) zAstramAM che. (paMcA. 6-11)" mATIno piMDa dravyaghaTa che. eTale ke mATIno piMDa dravyathI-yogyatAthI ghaTa che. mATIno piMDa svarUpe to mATIno piMDa ja che, paNa tenAmAM ghaTarUpe banavAnI yogyatA hovAthI tene dravyaghaTa kahevAmAM Ave che. suzrAvaka dravyathI=yogyatAthI sAdhu che, arthAt suzrAvaka sAdhu banavAnI yogyatAvALo hovAthI dravyasAdhu che. sAdhu dravyathI=yogyatAthI deva che, arthAt sAdhu deva banavAnI yogyatAthI yukta hovAthI dravyadeva che. (255) Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 upadezapada : bhAga-1 itthaM dravyazabdaM dvayarthamabhidhAya yathAyogyaM yojayatitatthAbhavvAdINaM, gaMThigasattANamappahANa tti / iyaresi jogatAe, bhAvANAkAraNatteNa // 256 // tatra-tayordravyazabdayormadhye'bhavyAdInAmabhavyasakRbandhakAdInAM granthikasattvAnAM dravyata AjJAbhyAsaparANAmapradhAno'pradhAnArtho dravyazabdo varttate / iti vAkyAlaGkAre / bhavati cAbhavyAnAmapi granthisthAnaprAptAnAM keSAJcid AjJAlAbho dravyataH / yathoktam"titthakarAIpUyaM daTThaNaNNeNa vAvi kajjeNa |suysaamaaiylNbho, hojA'bhavvassa gaMThimmi // 1 // " itareSAmapunarbandhakAdInAM yogyatAyAM dravyazabdo varttate / kathamityAha-bhAvAjJAkAraNatvena-sadbhUtAjJAhetubhAveneti // 256 // A pramANe dravyazabdanA be arthone kahIne (e be arthonI) yathAyogya yojanA kare che- gAthArtha-be prakAranA dravya zabdamAM graMthideze AvelA abhavya vagerene AzrayIne dravyazabdano apradhAna artha che. bIjA jIvone AzrayIne dravya zabdano yogyatA artha che. kAraNa ke temanAmAM bhAvAjJAnuM kAraNa vidyamAna che. TIkArtha- graMthideze AvelA ane dravyathI AjJAnuM pAlana karavAmAM tatpara evA abhavya ane sakRbaMdhaka vagere jIvone AzrayIne dravya zabdano apradhAna artha che. kemake te jIvomAM bhAvANAne pAmavAnI yogyatA nathI. graMthideze AvelA keTalAka abhavyone paNa dravyathI AjJAno lAbha thAya che. kahyuM che ke-"tIrthakara AdinI pUjAne joIne athavA anya koI kAraNathI graMthideze AvelA abhavya jIvane zruta sAmAyikano lAbha thAya che." (vi. A. bhA. 1216). apunabaMdhaka vagere jIvone AzrayIne dravya zabdano yogyatA artha che. kAraNa ke temanAmAM bhAvAjJAnuM kAraNa vidyamAna che, arthAt temanAmAM bhAvANAne pAmavAnI yogyatA rahelI che. (256) atha pradhAnApradhAnayordravyAjJayozcihnAnyabhidhAtumAhaliMgANa tIe bhAvo, na tadatthAloyaNaM Na guNarAgo / No vimhao Na bhavabhayamiya vaccAso ya doNhaMpi // 257 // Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 upadezapada : bhAga-1 liGgAnAM-cihnAnAM tasyAmAjJAyAM satyAM bhAvaH-sattAlakSaNo vAcyaH / dvayorapItyuttareNa yogaH / tatrApradhAnAyAM sa tAvaducyate / na-naiva tadarthAlocanamAjJAbhidheyArthaparyAlocanaM, na guNarAgaH-nAjJAprarUpakAdhyApakAdipuruSaguNapakSapAtaH, tathA na vismayo'ho ! mayA'prAptapUrveyaM jinAjJA'nAdau saMsAre kathaJcit prAptetyevaMrUpaH; tathA na bhavabhayaMsaMsArabhItiH, sAmAnyenAjJAvirAdhanAyAM vA, etAvantyapradhAnadravyAjJAyA liGgAni / pradhAnadravyAjJAyA iti viparyAsazca-pUrvoktaliGgavyatyayaH punaH yathA, tadarthAlocanaM guNarAgo vismayo bhavabhayaM ceti dvayorapi pradhAnApradhAnArthayordravyazabdayoH prayoge satIti // 257 // have pradhAna ane apradhAna dravyAzAnAM lakSaNone kahevA mATe graMthakAra kahe che gAthArtha- pradhAna dravyAjJAnI ane apradhAna dravyAjJAnAM je lakSaNo hoya te lakSaNo kahevA joIe. temAM apradhAna dravyAjJAnAM laNakSo A pramANe che-(1) tadarthAlocana (2) guNarAga (3) vismaya ane (4) bhavabhaya, A cArano abhAva hoya. pradhAna dravyAjJAnAM lakSaNo AnAthI viparIta che. arthAt pradhAna dravyAjJAmAM tadarthAlocana vagere cAra hoya. TIkArtha- (1) tadarthAlocane-tadaryAlocana eTale AjJAnA arthanI vicAraNA karavI. (2) guNarAga-AjJAna prarUpaka ane adhyApaka Adi puruSonA guNo upara pakSapAta rAkhavo te guNarAga. (3) vismaya-aho! anAdi saMsAramAM pUrve kyAreya prApta na thaI hoya tevI jinAjJA koI paNa rIte mane prApta thaI che evo vismaya. . (4) bhavabhaya-bhavabhaya eTale saMsArabhaya, athavA sAmAnyathI AjJAnI virAdhanAno bhaya. (257) prAgapradhAnArthadravyazabdaprayogacintAyAmaGgAramaIkaH kevala evoktaH / sAmprataM yaugapadyena pradhAnApradhAnArthadravyazabdaM niyojayannaGgAramaIkagovindavAcakAvurarIkRtyAha aMgAramaddago cciya, AharaNaM tattha paDhamapakkhammi / goviMdavAyago puNa, bIe khalu hoti NAyavvo // 258 // 1. tadarthAlocana zabdamAM ta, artha ane Alocana ema traNa zabdo che. temAM tad zabdathI AjJA samajavI. Alocana eTale vicAraNA. AjJAnA arthanI vicAraNA te tadarthAlocana. 2. upadeza rahasya gAthA - 19 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 upadezapada : bhAga-1 aGgAramaIka ihAjJAvicArapakSe AharaNaM tayordvayordravyazabdayoH prathamapakSe'pradhAnArthatAlakSaNe / govindavAcakaH punardvitIye pradhAnArthatAlakSaNe / khalu pUrvavat / bhavati jJAtavya udAharaNatayeti // 258 // pUrve apradhAna arthavALA dravyazabdanA prayoganI vicAraNAmAM kevala aMgAramardaka AcAryano ja ullekha karyo hato. hamaNAM pradhAna arthavALA ane apradhAna arthavALA dravyazabdanI ekI sAthe yojanA karatA graMthakAra aMgArardaka ane goviMda vAcakane svIkArIne (-udezIne) kahe che gAthArtha-AjJAnI vicAraNA karavAmAM apradhAna arthavALA prathama pakSamAM aMgAramardakanuM udAharaNa jANavuM ane pradhAna arthavALA bIjA pakSamAM goviMda vAcakanuM udAharaNa jANavuM. TIkArtha- aMgAramaIkAcAryano vRttAMta zrI vijayasenasUri nAmanA sadAcAra saMpanna AcArya mahArAja mAsakalpa pramANe vihAra karatAM karatAM garjanaka nAmanA nagaramAM padhAryA. tyAM temanA uttama sAdhuoe gAyo choDavAnA samaye (arthAt prabhAte) "bhadraka pAMcaso hAthIothI yukta bhuMDa ApaNA sthAne Avyo" evuM svapna joyuM. temaNe AzcaryakArI te svapra AcArya mahArAjane jaNAvyuM ane teno bhAvArtha pUkyo. AcArya mahArAje kahyuM ke- susAdhuonA parivAravALA AcArya Aje Avaze ane tamArA paroNA thaze. paNa te abhavya che e cokkasa che. sAdhuo samakSa AcArya mahArAja A pramANe vAta karI rahyA hatA teTalAmAM atizaya saumya grahonA samUhathI yukta zanigrahanI jema tathA manohara kalpavRkSonA samUhathI yukta eraMDavRkSanI jema susAdhuothI yukta rudradeva nAmanA AcArya tyAM AvyA. parivAra yukta teno sAdhuoe zAstrokta vidhi mujaba jaladI UbhA thavuM vagere yathAyogya atithi satkAra karyo. pachI sAMje bhuMDa jevA te AcAryanI parIkSA karavA mATe sAdhuoe potAnA AcAryanI AjJAthI pezAba karavA mATe javAnA mArgamAM kolasI pAtharI, pachI rAtre zuM thAya che te chupA rahIne jovA lAgyA. chupA rahIne temaNe joyuM ke-navA AvelA sAdhuo pezAba karavA jatAM pagathI dabAyelI kolasInA kaza kaza zabdo sAMbhaLatAM kadAca paga nIce jIvo cagadAI gayA haze evI zaMkAthI micchA mi dukkaDe ema bolavA lAgyA ane Avo avAja zA kAraNe thayo che te divase joI laIzuM e dRSTithI jyAM kaza kaza avAja thayo tyAM nizAnI karI dIdhI. have AcArya rudradeva pezAba karavAnI bhUmi tarapha cAlyA tyAre paNa pUrva mujaba avAja saMbhaLAyo. paNa tene jIvonI zraddhA nahi hovAthI "pramANathI siddha na thatA hovA chatAM jinoe Amane paNa (pRthvIkAyane paNa) jIva kahelA che" ema bolyA. tyAM rahelA sAdhuoe chUpI rIte joyelI A hakIkata zrI vijayasenasUri AcArya mahArAjane kahI. AcArya mahArAje kahyuM tame Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 upadezapada : bhAga-1 svapramAM je bhuMDa joyo hato te A AcArya che ane bhadraka hAthIo joyA hatA te A sAdhuo che. AmAM tamAre koI jAtanI zaMkA karavI nahi. pachI temaNe savAre rudradeva AcAryanA ziSyone rAtre banelI hakIkata kahIne AvI ceSTAthI A abhavya che ane tamAre ghora saMsArarUpa vRkSanuM kAraNa evo teno tyAga karavo joie ema yuktithI cetavI dIdhA. AthI te sAdhuoe paNa tevA upAyathI dhIme dhIme teno tyAga karI dIdho. sAdhuo niSkalaMka cAritra pALIne devalokamAM utpanna thayA. te badhAya tyAMthI cyavane A ja bhAratamAM vasaMtapuranagaramAM jitazatru rAjAnA putrapaNe utpanna thayA. samaya jatAM te badhA yuvAna banyA. te badhA suMdara rUpavALA ane kaLAomAM kuzaLa hovAthI sarvatra temanI kIrti phelANI. AthI hastinAga nagaranA kanakadhvajanAmanA rAjAe potAnI kanyAnA varanA nirNaya mATe tenA svayaMvara maMDapamAM AvavA te rAjaputrone jaladI AmaMtraNa ApyuM. tyAM AvelA temaNe eka UMTane joyo. te UMTanI pITha upara ghaNo bhAra hato. gaLAmAM moTuM kutupa (dhI Adi rAkhavAnuM sAdhana) bAMdhyuM hatuM. te karuNa avAja karI rahyo hato. tenA zarIre khasa thaI hatI. zarIranAM badhAM aMgo jIrNa thaI gayAM hatAM. tene duHkhamAMthI choDAvanAra koI na hatuM. AthI te atizaya duHkhI hato. AvA UMTane jotAM badhA rAjakumArone tenA upara khUba dayA AvI ane e zubhabhAvanA kAraNe temane jAtismaraNa jJAna thayuM. AthI temaNe devabhavamAM thayelA (avadhi)jJAnathI (amArA guru UMTa thayA che ema) jANyuM hovAthI A UMTa amAro guru che ema spaSTa tene oLakhI lIdho. AthI dayALu temaNe "saMsAranA duSTavartanane dhikkAra thAo! ke jethI tevuM jJAna pAmIne paNa A kharAba bhAvanA kAraNe AvI avasthAne pAmyo ane saMsAramAM paribhramaNa karaze." Ama vicArIne tenA mAliko pAsethI tene choDAvyo. tyAra pachI temaNe AvuM saMsAra nirvedanuM kAraNa pAmIne te ja vakhate viSayasukhono tyAga karIne pravajyA lIdhI. tyArabAda sadgatinI paraMparA pAmI TuMkA kALamAM e badhA mokSa pAmaze. UMTano jIva abhavya hovAthI saMsAra-aTavImAM paribhramaNa karaze. goviMda vAcakanuM udAharaNa goviMda vAcakanA A vRttAMtane AcAryo A pramANe jANe che duSkatonuM sthAna evA koika nagaramAM sarva vidvAna lokanA madane dUra karanAra, mahAvAdI ane dAnavonI jema niraMkuza ceSTAvALo goviMda nAmano bauddha bhikSu hato. siddhAMta, zabda, sAhitya, chanda ane tarka zAstramAM nipuNa evA muniothI parivarelA, ghaNA bhavyajIvo rUpa kamaLonA vikAsa mATe sUryasamAna ane sthirayaza samUhavALA zrIgupta nAmanA AcArya vihAra karatAM karatAM kyAreka te nagarImAM padhAryA ane sAdhulokane ucita evA sthAnamAM rahyA. jevI Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 upadezapada : bhAga-1 rIte AkAzataLane prakAzita karanArA graha-tArAonA samUhathI caMdra zobhe tevI rIte A AcArya potAnA ziSyothI atizaya zobhe che. jevI rIte suvAsanA samUhathI sarvadizAonA mukhane bharI denArA ane kamaLonuM ghara evA mAnasa sarovaramAM bhamarAo lIna thAya tevI rIte harSayukta ane guNone jANanArA nagarInA loko zalyano nAza karanArA te AcAryanA caraNakamaLomAM lIna banyA. AnaMdakArI zabdothI AkAzane vyApta karanArA te AcArya vaDe kahevAtA, karmakSayane karanArA ane jinoe kahelA dharmane lokoe sAMbhaLyo. lokamAM evo pravAda thayo ke huM mAnuM chuM ke nagaramAM A AcAryathI adhika anya koi zrutarUpa ratnonA mahAsAgara nathI, chatAM A AcArya abhimAnathI rahita che. jevI rIte sAtapuDA vRkSanI suvAsathI hAthI madane pAme che. rIte AcAryano Avo pravAda sAMbhaLavAthI goviMda vidvala thayo. pAMDitya rUpa mahAsAgaranA pArane pAmanArA evA mAro vikAsa thai rahyo che tyAre pRthvI upara ujvala yazane koNa pAmI zake ? garvanA kAraNe UMcI Doka rAkhavAthI AgaLa kaMi paNa samyak na joto te sUrinI pAse Avyo ane vAda karavAnI pratijJA lIdhI. jevI rIte meghadhArAothI dhULa zAMta thai jAya te rIte AcArya bhagavaMte vividha suMdara vacana yuktiothI goviMdane tejahIna karI dIdho. atizaya vilakhA banelA teNe vicAryuM ke, jyAM sudhI emanA siddhAMtano sAra na meLavAya tyAM sudhI te AcArya koi paNa rIte na jItI zakAya. Avo vicAra karIne te dezamAMthI nIkaLIne anya dUranA dezamAM jaine bIjA koi AcAryanI pAse kuzaLatAthI vizvAsa utpanna karAvIne dIkSA lIdhI. pachI uttama siddhAMtane jaladI jaladI bhaNavA lAgyo. viparyAsanA kAraNe siddhAMtane samyak rIte samajavA samartha thato nathI. keTalAka divaso pachI pharI te dIkSA choDIne bauddha sAdhu thai gayo. pachI zrIguptasUrinI pAse vAda karavA Avyo. AcArye tene niruttara karI dIdho. pharI paNa anya dizAmAM jaine jaina dIkSA lIdhI. Agamane kaMika bhaNIne pUrvanI jema dIkSA choDIne bauddha sAdhu thayo. pachI abhimAnI te vAdanI icchAthI te ja AcAryanI pAse Avyo. AcArye paNa svazaktithI tene tejahIna karI dIdho. pharI trIjIvAra teNe dUranA anya dezamAM jaine dIkSA lIdhI. AcArAMga zAstranA pahelA adhyayanamAM AvelA vanaspatikAyanA uddezAmAM zuddhayuktiothI vanaspatimAM caitanyane siddha karanArA AlAvAone te bhaNyo. A AlAvA A pramANe che--jevI rIte manuSyazarIra utpanna thavAnA svabhAvavALuM che, tema vanaspatinuM zarIra paNa utpanna thavAnA svabhAvavALuM che. jema manuSyanuM zarIra vadhe che tema vanaspatinuM zarIra paNa vadhe che. jema manuSyazarIramAM caitanya che tema vanaspatinA zarIramAM paNa caitanya che. jema manuSyanuM zarIra chedavAthI sukAya che tema vanaspatinuM zarIra paNa chedavAthI sukAya che. jema manuSyane AhAranI ja jarUra che tema vanaspatine paNa AhAranI jarUra che. jema manuSyanuM zarIra Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 upadezapada : bhAga-1 anitya che. tema vanaspatinuM zarIra paNa anitya che. jema manuSyanuM zarIra azAzvata che tema vanaspatinuM zarIra paNa azAzvata che. jema manuSyanA zarIranI hAni-vRddhi thAya che tema vanaspatinA zarIranI paNa hAni-vRddhi thAya che. jema manuSyanA zarIramAM aneka vikAro utpanna thAya che tema vanaspatinAM zarIramAM paNa aneka vikAro utpanna thAya che. mATe vanaspati sajIva che." te goviMda pUrve bauddha matanA saMskAranA kAraNe vanaspatimAM jIva che evI zraddhA karato na hato. te vakhate koIpaNa rIte mohano lAsa thavAthI jevI rIte janmathI aMdhane dRSTinI prApti thAya tema tene (sAcI) dRSTinI prApti thatAM te vanaspatimAM jIvane jovA lAgyo, arthAt vanaspatimAM jIva che ema mAnavA lAgyo. pachI teNe pragaTa thaIne potAno Azaya gurune kahyo. gurue paNa tene pharI pahelethI dIkSA ApI. pachI te vAcakapadane pAmIne yugapradhAna thayA. A pramANe goviMda vAcakane pUrve kevaLa pradhAna dravyAjJA hatI. pachI te ja dravyAjJA bhAvAjJArUpa amRtanA svarUpane pAmI. (258) atha bhAvAjJAmadhikRtyAdhikAriNamAhabhAvANA puNa esA, sammadihissa hoti niyameNa / pasamAdiheubhAvA, NivvANapasAhaNI ceva // 259 // bhAvAjJA punareSA-sadbhUtAjJApariNAmaH punarayaM samyagdRSTerbhinnagranthitayA yathAvaddRSTavastutattvasya bhavati-jAyate niyamenAvazyatayA / kIdRzItyAha-prazamAdihetubhAvAtprazamasaMveganirvedAnukampAstikyamokSakAraNasadbhAvAd nirvANaprasAdhanI caiva-nivRtisaMpAdikaiveti // 259 // have bhAvANAno ullekha karIne bhAvAttAnA adhikArIne (-bhAvANAnA adhikArI koNa che tene) kahe che gAthArtha- A bhAvAjJA niyama samyagdaSTi jIvane hoya che, A bhAvAjJA prathama vagere kAraNonA sadbhAvathI niyamA mokSane sAdhanArI che. TIkArtha- bhAvANA- sadbhUta AjJAno pariNAma. samyagdaSTi- graMthino bheda thavAnA kAraNe vastunA svarUpane yathArtha rIte jeNe joyuM che tevo jIva. 1. azAzvata eTale pratikSaNa badalAtuM. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 411 upadezapada : bhAga-1 prazama vagere kAraNonA sarbhAvathI- mokSanA prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya e pAMca kAraNono sadbhAva hovAthI. bhAvArtha- je jIvanI graMthino bheda thayo hoya te jIvamAM jinAjJAno sAco pariNAma utpanna thAya che. tethI te jIva sarva vastunA svarUpane yathArtha rIte jue che. te jIvane sarvavastuonuM jJAna na paNa hoya, Ama chatAM te jIvamAM tapeva saMdhya ni:zavaM kaM nirdi paDyuM--"te ja niHzaMkapaNe sAcuM che ke je jinezvaroe kahyuM che" AvI zraddhA hovAnA kAraNe sarva vastunA svarUpane yathArtha rIte jue che. tathA tenAmAM jinAjJAno pariNAma sAco hoya che. dekhAvano nathI hoto. samyakatvanI hAjarImAM prazama vagere liMgo avazya hoya che. alabatta taratamatA avazya hoI zake. eTale samyakatvanI hAjarImAM eka jIvane jeTalA pramANamAM prazama vagere hoya tenAthI bIjA jIvane ochA pramANamAM prazama vagere hoya evuM banI zake che. paNa samyakatvanI hAjarImAM koIka jIvane prazama vagere na paNa hoya evuM na ja bane. AthI ja zrAvakaprazastiprakaraNanI 6ramI gAthAnI TIkAmAM lakhyuM che ke-"anaMtAnubaMdhI kaSAyono kSayopazama vagere thayA vinA tattvArthazraddhA na thAya. anaMtAnubaMdhI kaSAyono kSayopazama vagere vidyamAna hoya tyAre je jIvone anaMtAnubaMdhI kaSAyono udaya che te jIvonI apekSAe A jIvamAM prazama vagere guNo hoya ja che." mokSanA prazama vagere kAraNo vidyamAna hovAnA kAraNe bhAvAjJA avazya mokSane pamADe che. (269) tato'syAM yadasau karoti tadAhaeyAe Alocai, hiyAhiyAimatiniuNanItIe / kicce ya saMpayaTTati, pAyaM kajaM ca sAheti // 260 // etasyAM bhAvAjJAyAM satyAM Alocayati jIvaH / kimityAha-hitAhitAni ihalokaparalokayorhitAni nItivyavahArAdilakSaNAni, ahitAni ca tadviparItAni paradravyApahArAdIni / kthmityaah-atinipunnniityaa-vjrsuucerpytitiikssnnyohaapohyuktyaa| tathA kRtye ca karttavye'rthe dharmazravaNAdau saMpravartate-samyak ceSTAvAn bhavati prAyo bAhulyena / tathA, kAryaM ca dharmArthAdirUpaM sAdhayati-nivartayati prAya evAvandhyabuddhitvena saphalaceSTatvAt // 260 // tethI bhAvANA hoya tyAre jIva je kare che tene kahe che gAthArtha -bhAvAjJA hoya tyAre jIva atinipuNanItithI hitAhitane vicAre che. prAyaH kartavyamAM samyak pravarte che ane prAyaH kAryane sAdhe che. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 upadezapada : bhAga-1 TIkArtha- atinipuNanItithI- vajanI soyathI paNa atitINa tarka-vitarkavALI yuktithI. hitAhitane- A loka ane paraloka saMbaMdhI hitane ane ahitane. nItithI vyavahAra karavo vagere hita che= hitakara che. tenAthI viparIta pArakAnuM dhana levuM vagere ahita cheH ahitakara che. prAyaH kartavyamAM samyaka pravarte che- prAyaH dharmazravaNa vagere karavA yogya kAryomAM samyaka pravRtti kare che. prAyaH kAryane sAdhe che- niSphaLa na jAya tevI buddhivALo hovAthI saphala ceSTAvALo hoya che. ane ethI dharma ane artha (dhana) vagere kAryane prAyaH siddha kare che. (260) Aha-kiM kadAcidanyathAbhAvo'pi syAd yenAtra prAyograhaNaM kRtamiti / ucyate-satyamevaitat, kadAcit kasyacit pratibandhasambhavAt / tameva darzayannAha paDibaMdho vi ya etthaM, sohaNapaMthammi saMpayaTTassa / kaMTagajaramohasamo, vinneo dhIrapurisehiM // 261 // pratibandho'pi ca skhalanArUpaH kiM punarapratibandha ityapicazabdArthaH, atra-bhAvAjJAyAM labdhAyAM satyAM tathAvidhAvazyaMvedyakarmavipAkAt zobhanapathe-sarvasamIhitasiddhisampAdakatvena sundare pathi pATaliputrakAdipurasambandhini sampravRttasya kasyacit pathikasya ye kaNTakajvaramohAH pratibandhahetutvAt pratibandhA jaghanyamadhyamotkRSTarUpAstaiH samastulyaH kaNTakajvaramohasamo vijJeyo dhIrapuraSaiH // 261 // prazna- kyAreka kartavyamAM na paNa pravarte kyAreka dharma vagere kArya na paNa sAthe evuM zuM bane ? jethI ahIM "prAyaH' kahyuM. uttara- tame kahyuM te sAcuM ja che. koIka samyagdaSTi jIvane kyAreka vighnano saMbhava che. ethI koIka samyagdaSTi jIva kartavyamAM na paNa pravarte ane dharma vagere kArya na paNa sAthe evuM bane. A ja viSayane batAvatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- bhAvAttA prApta thaye chate sArA mArgamAM samyaka pravRtta thayelA jIvane vina paNa Ave. dhIrapuruSoe A vipnane kaMTaka, jvara ane moha tulya jANavo. TIkArtha- jema pATaliputra vagere nagaramAM javA mATe pravRtta thayelA koIka musApharane kaMTaka, javara ane moharUpa vidhdha thAya te rIte prastutamAM mokSamArga rUpa suMdara mArgamAM Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 413 pravRtta thayelA koika jIvane tevA prakAranA avazya bhogavavA paDe tevA karmanA vipAkathI kaMTaka, javara ane mohatulya vighna Ave. musApharane kAMTo vAge to teTalo samaya AgaLa vadhavAmAM vilaMba thAya. musApharane tAva Ave to teTalo samaya AgaLa vadhavAmAM vilaMba thAya. musApharane dizAne bhUlI javArUpa moha thAya to teTalo samaya AgaLa vadhavAmAM vilaMba thAya. kaMTaka, jvara ane moha AgaLa vadhavAmAM aTakAvanArA hovAthI viddha che. temAM kaMTakanuM vipna jaghanya che. jvaranuM vighna madhyama che ane mohanuM vighna utkRSTa che. prastutamAM musAphara jIvane jaghanya-madhyama-utkRSTa vighna Ave ethI tene AgaLa vadhavAmAM vilaMba thAya. prazna-mokSamArgane suMdara mArga kema kahyo? uttara-mokSamArga sarva ISTanI siddhine karanAro hovAthI suMdara che. (261) tathA jaha pAvaNijaguNaNANato imo avagamammi etesiN| tattheva saMpayaTTati, taha eso siddhikajammi // 262 // yathA prApaNIyasya prApayitavyasya puragrAmAderguNAH-saurAjyasubhikSajanakSemAdayasteSAM jJAnatasteSu parijJAteSu satsvityarthaH, ayaM pathiko'pagame'bhAve jAte eteSAM-kaNTakAdInAM tatraiva prApaNIye saMpravartate na punaranyatrApi, 'tathA' nirUpitapathikavadeSa bhAvAjJAvAn siddhikArye-siddhilakSaNe'bhidheye'rthe'jarAmaratvAditadguNaparijJAnAditi // 262 // tathA gAthArtha-jevI rIte javA yogya nagara-gAma vagerenA guNonuM jJAna thaye chate musAphara kaMTaka vagere vighna dUra thatAM javA yogya nagara-gAma vagere tarapha AgaLa vadhe che, paNa bIje kyAMya jato nathI. te rIte prastutamAM bhAvANAne pAmelo jIva kaMTaka vagere samAna vighna dUra thatAM mokSa tarapha AgaLa vadhe che. TIkArtha-sAruM rAjya, sukAla ane (rahenArA lokonuM kuzaLa thAya vagere nagara-gAma vagerenA guNo che. jarA ane maraNano abhAva vagere mokSa guNo che. bhAvAjJAne pAmelA jIvane mokSanA AvA guNonuM jJAna hovAthI kaMTaka vagere samAna vighna dUra thatAM mokSa tarapha ja AgaLa vadhe che. (262). Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 6paheza56 : bhAga-1 adhunA prAkpratipAditapratibandhAnadhikRtya dRSTAntenAhamehakumAro etthaM, DahaNasuro ceva arihadatto c| AharaNA jahasaMkhaM, vinneyA samayanItIe // 263 // meghakumAro'tra-pratibandhe pratijJApayitumupakrAnte, tathA, dahanasurazcaiva dvitIyaH, arhaddattazca tRtIyaH 'AharaNa'tti udAharaNAni yathAsaMkhyaM kaNTakAdipratibandheSu vijJeyAH samayanItyA-jJAtAdharmakathAdisiddhAntasthityA // 262 // have pUrve jaNAvelA vidgono ullekha karIne dAMtathI kahe che gAthArtha--ahIM zAstranItithI kaMTakAdi vinomAM anukrame meghakumAra, dahanasura ane adatta e traNa daSTAMto jANavAM. arth-ddii-4||vaane 23 426 // vighna viSe. zAstranItithI-jJAtAdharmakathA vagere siddhAMtanI sthitithI. anukrame-kaMTaka samAna vipnamAM meghakumAranuM, javarasamAna vipnamAM dahanasuranuM ane mohasamAna vipnamAM ahaMdaranuM dRSTAMta jANavuM. (263) tatra meghakumArodAharaNamAdAvabhidhitsurgAthAnavakamAharAyagihe seNie dhAraNI ya gayasumiNa dohalo mehe / abhae devArAhaNa, saMpattI puttajammo ya // 264 // mehakumAro nAma, sAvagasaMvegao ya pavvajA / saMkuDavasahIsejjA, rAo pAdAdighaTTaNayA // 265 // kammodayasaMkeso, gihigorava tImi tahiM ciMtA / gose vIrAbhAsaNa, saccaMti na juttameyaM te // 266 // jamio u taiya jamme, tamAsi hatthI sumerupahanAmA / vuDDo vaNadavadaDDo, saratitthe appasalilammi // 267 // gayabhinno viyaNAe, sattadiNa mao puNo gajo jAo / meruppabhajUhavaIvaNadava jAtIsara vibhAsA // 268 // Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 64he za56 : mAsa-1 vAse thaMDilakaraNaM, kAleNa vaNadave tahiM ThANaM / / annANa vi jIvANaM, saMvaTTe pAyakaMDUyaNaM // 269 // taddese sasaThANe, aNukaMpAe ya pAyasaMvaraNaM / taha bhavaparittakaraNaM, maNuyAu ya tatiyadiNapaDaNaM // 270 // etthaM jammo dhammo, tammi mayakalevare sigAlAI / taha sahaNAo jaha guNo, esotti gaoya saMvegaM // 271 // micchAdukkaDasuddhaM, caraNaM kAuM taheva pavvajaM / vijaovavAo jammaMtarammi taha sijhaNA ceva // 272 // atha saMgrahagAthAkSarArthaH-rAjagRhe nagare zreNiko nAma rAjA dhAriNI ca taddevI 'gayasumiNa'tti gajasvapnastayA dRSTaH tatastRtIye mAse dohado meghaviSayaH smjaayt| tataH 'abhae' iti abhayakumAreNa 'devArAdhanasaMpatti' devatArAdhanena prAptistasya kRtaa| putrajanma kAlena babhUva // 264 // meghakumAro nAma tasya kRtam / zrAvakasaMvegatastu zrAvakasya bhagavadantike dharma zrutavataH sataH prathamavelAyAmapi yaH saMvego mokSAbhilASalakSaNastasmAdeva pravrajyA jAteti / 'saMkuDavasati' dvAre saMkIrNAyAM vasatau dvAradeze zayyA saMstArakabhUmirasya saMjAtA tato rAtrau pAdAdighaTTanayA hetubhUtayA // 265 // karmodayasaMklezazcAritramohodayAt saMklezo mAlinyarUpo jAtaH / kathaM 'gihigorava'tti gRhiNo mama sata ete me gauravamakArSustato vrajAmi "tahiM 'tti gRhe, iti cintA smutpnnaa| 'gose vIrAbhAsaNa 'tti prabhAte vIreNAbhASaNaM kRtaM yathA rAtrAvitthaM bhavAMzcintitavAniti / satyamiti pratipannaM ca teneti / uktaM ca bhagavatA na yuktametattu idaM punaste iti // 266 // - yadyasmAditastu ita eva bhavAt tRtIyajanmani tvamAsIhastI sumeruprabhanAmA / tato vRddhaH san vanadavadagdhaH saro'tIrthe'lpasalile'vatIrNaH san // 267 // gajabhinnaH dazanAbhyAM vedanayA 'satta diNa'tti saptadinAni yAvat sthitvA mRtaH / punargajo hastI jAtaH meruprabhanAmA yUthapatiH / 'vaNadava 'tti punardave pravRtte jAtismaro jAtaH / tato vibhASA vividhArthabhASaNarUpA vaktavyA, yathA mayA pUrvabhave ito vanadavAd maraNaM prAptaM tataH karomi pratividhAnamiti // 268 // Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 64he za56 : bhAga-1 ___varSe' varSAkAle saJjAte sthaNDilakaraNaM tRNakASThAdyapanayanena kAlena coSNakAlalakSaNena vanadave pravRtte tatra sthaNDile 'sthAnaM' sthitiH saJjAtA tasya / anyeSAmapi jIvAnAM tatra sthAnamiti sambadhyate / tataH 'saMvarte''tyantasambAdhalakSaNe vartamAne pAdakaNDUyanaM nijAGgasya pAdena kaNDUnamArabdhaM bhavateti // 269 // 'taddeze' pAdapradeze 'zazasthAnaM' zazakajIvasthitirjAtA / anukampayA tvayA pAdasaMvaraNaM vihitam / 'tatheti' samuccayArtho bhinnakramazca / tato bhavaparIttakaraNaM saMsAratucchabhAvasampAdanaM 'maNuyAuya'tti manuSyAyuzca nibaddham / tRtIye dine patanaM bhUmau sampannamiti // 270 // tato'tra rAjagRhe janma / dhrmshcaaritrbhaavlkssnnH| tasmin mRgakalevare mRgasyATavyajantoH sataH, athavA mRgasyAprabuddhasya sato yat kalevaraM tatra ye zRgAlAdayo jIvA bhakSakatayA lagnAH prAgbhave, teSAmiti gamyate, tathA sahanato yathA lagnAdhisahanAccakArAcchazakAnukampayA ca guNa upakAra eSaH pravrajyAlAbhalakSaNa ityetacchrutvA gatastu gatazca saMvegam // 271 // mithyAduSkRtazuddhaM 'mithyAduSkRtaM zuddhaM me'stu' evaMrUpaprAyazcittAd nirmalaM caraNamantazcAritrapariNatirUpaM kRtvA tathaiva pravrajyAM yAvajjIvameva zuddhapravRttirUpAm, 'vijayopapAto' vijayavimAnopapattirjanmAntare tathA 'sijhaNA ceva'tti siddhizca sampatsyata eva // 272 // kaMTagakhalaNAtullo, imassa eso tti thevapaDibaMdho / tatto ya AbhavaMpi hu, gamaNaM ciya siddhimaggeNa // 273 // kaNTakaskhalanAtulyo mArge pravRttapathikakaNTakavedhasamo'sya meghamunereSa iti cittasaMklezaH / 'kIdRza' ityAha-'stokapratibandhaH' parimitavighnakArI / tatazca pratibandhAd uvRttAd uttarakAlaM Abhavamapi ca gamanameva siddhimArgeNa smygdrshnaadiruupenn||273|| atha dahanasurodAharaNamabhidhitsurAhapADaliputta huyAsaNa, jalaNasihA ceva jalaNaDahaNA ya / sohammapaliyapaNagaM, AmalakappAya NaTTatthe // 274 // Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64he za56 : bhAga-1 417 pATaliputre nagare 'huyAsaNa'tti hutAzano nAma brAhmaNo'bhavat / tasya jvalanazikhA caiva jAyA samajAyata / zrAvake caite / tayozca 'jalaNaDahaNA yatti jvalano dahanazca putrau jaatau| tayozca kRtapravrajyayoH 'sohammatti saudharme devaloke plypnyckmaayurjni| AmalakalpAyAM nagaryAmavatIrNayorbhagavato mahAvIrasya purato 'nATyArthe' nATyanimittaM kRtavaikriyayorgaNadhareNa pRcchA kRteti // 274 // athainAmeva gAthAM gAthASaTkena bhAvayannAhasaMghADaga sajjhilagA, kuDuMbagaM dhammaghosagurupAse / pavvaiyaM kuNati tavaM, pavvajaM ceva jahasattiM // 275 // jalaNaDahaNANa NavaraM, rijubhAvo tattha paDhamago sammaM / bidio puNa mAyAvI, kiriyAjutto u taha ceva // 276 // kiriyANa aisaMdhati, itaraM mAyAe taggayAe u / evaM pAyaM kAlo, saMlehaNa mo u sohamme // 277 // abbhiMtaraparisAe, paNapaliyAU mahiDDiyA jAyA / AmalakapposaraNe, NaTTavihivivajjao tesiM // 278 // evaMviuvvaissaM, evaM ciya tattha hoti ekkassa / iyarassa u vivarIyaM, jANagapucchA gaNaharassa // 279 // bhagavaMta kahaNa mAyAdoso kiriyAgato u esotti / aNugAmio ya pAyaM, evaM ciya kaici bhavagahaNe // 280 // atha saMgrahagAthAkSarArthaH 'saMghADaga'tti saMghATako hutAzanajvalanazikhAlakSaNo bhartRbhAbhAvarUpaH / 'sajjhilama'tti bhrAtarau jvalanadahananAmakau / kuTumbakamitthaM janacatuSTayarUpaM sampannabhavavairAgyaM pATalipure dharmaghoSagurupArzve pravrajitaM sat karoti 'tapo''nazanAdi 'pravrajyAM' caivAzeSAM sAdhusAmAcArIrUpAM 'yathAzakti' svasAmarthyAnurUpamiti // 275 // jvalanadahanayormadhye 'navaraM' kevalamRjubhAvaH saralAzayaH san tayordvayordhAtroH 'prathamako' jvalananAmA 'samyag' yathAvattapaH pravrajyAM ca karoti / 'dvitIyaH punaH' dahananAmA mAyAvI zAThyabahulaH san 'kriyAyuktastu' pratyupekSaNApramArjanAdisAmAcArI sampannastathaiva jvalanavadeva // 276 // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 64he za56 : bhAga-1 tataH kimityAha-kriyayA eSa AgacchAmItyAdi pratipadyApi sthAnAdikaraNalakSaNayA ''tisandhayate' vaJcayati 'itaraM' jyeSThaM bhrAtaram / kimanAbhogAdinetyAzaGkyAha-'mAyayA' tRtIyakaSAyarUpayA 'tadgatayA' tu kriyAgatayaiva na punaH padArthaprajJApanAdigatayApi / 'evaM' kriyAvaJcanena 'prAyo' bAhulyena 'kAlaH' pravrajyAparipAlanarUpo vrajati / 'saMlehaNamou' iti paryante ca saMlekhanA dravyabhAvakRzIkaraNalakSaNA dvayorapyajani anazanaM ca / tataH saudharmadevaloke // 277 // abhyantaraparSadi paJcapalyAyuSau maharddhiko devau jaatau| anyadA ca bhagavato mahAvIrasya 'Amalakappo saraNe' iti AmalakalpAyAM nagaryAmAmrazAlavane samavasaraNaM samapadyata / tatra ca vandanArthaM gatayornATyavidhiviparyayo nRtyakriyAviparyAsaH saJjAtastayoH // 27 // __ kathamityAha-evaM' strIpuruSAditayA vikurviSyAmi vaikurvikaM rUpaM kariSyAmIti cintayataH sata evameva yathAbhilaSitameva 'tatra' tayormadhye bhavati 'ekasya' jvalanasurasya / dvitIyasya kA vArtetyAha-'itarasya tu' dvitIyasya punarviparItaM cintitarUpapratikUlaM bhavati / tato 'jJAyakapRcchA' jAnato gaNadharasya pRcchA sampannA kathamasya bhagavan ! viparyAso jAyate? iti // 279 // 'bhagavatkathanA' bhagavatA prajJApitaM, yathA-mAyAdoSo vaJcanAparAdho'sya 'kriyAgatastu' kriyAgata eva prAgbhavavihita 'eSa iti' viparItarUpaniSpattirUpaH / anugamikazcAnugamanazIlaH punaH 'prAyo' bAhulyena sarvakriyAsvevameva nATyavidhinyAyena 'katicit' kiyantyapi bhavagrahaNAni / ayamatrAbhiprAyaH-bodhiviparyAsena hyAbhavamanuzIlitenAnekeSu bhaveSu bodhiviparyAsaH sampadyate mAyApUrvakeNa ca kriyAviparyAsena kriyAviparyAsa iti // 280 // etadeva bhAvayitumAhavivarIyavigalakiriyAnibaMdhaNaM jaM imassa kammati / evaMvihakiriyAo, u haMdi etaM taduppannaM // 281 // 'viparItavikalakriyAnibandhanaM' viparyastA'sampUrNaceSTAkAraNaM yadyasmAdasya dahanasurasya 'karma' vaikriyazarIranAmakAdi, ityasmAddhetorevaMvidhakriyAtastvevaMrUpakriyAta eva 'haMdI 'ti pUrvavat, "etat' karma 'tadA' dahanabhave utpannamiti // 281 // Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 64he za56 : mAsa-1 tA kaiyavi bhavagahaNe, sabalaM eyassa dhammaNuTThANaM / thovovi sadabbhAso, dukkheNamaveti kAleNaM // 282 // yata evaM sAnubandhamasya karma 'tA' ityAdi tattasmAt 'katicid bhavagrahaNAni' kiyantyapijanmAntarANi sabalaM'doSabahulatayA karburametasya dahanajIvasya dharmAnuSThAnaM' svargApavargalAbhaphalA kriyaa| kutaH? yataH, stoko'pyaNIyAnapi kiM punarbahurityapizabdArthaH, asadabhyAso'sato'sundarasya mArgapratikUlatayArthasyAbhyAsaH punaH punaranuzIlanamasadabhyAsajanyaM karmetyarthaH, duHkhena mahatA yatnenApati kAlena bhUyaseti // 282 // atha prastute yojayannAha- .. jarakhalaNAe sarisaM, paDibandhamimassa Ahu samayaNNU / tatto bhAvArAhaNa, saMjogA avigalaM gamaNaM // 283 // jvaraskhalanayA tathAvidhapathapravRttapathikasya jvarakRtavighnena sadRzaM pratibandhaM pratighAtamasya dahanajIvasyAhurbuvate 'samayajJAH' siddhAntavidaH / kutaH? yatastataH pratibandhAduttarakAlaM 'bhAvArAdhanasaMyogAt' tAttvikasamyagdarzanAdisamAsevanArUpAt avikalamakhaNDaM gamanaM nirvANe bhaviSyatIti // 283 // athArhahattodAharaNam - elauraM jiyasattU, putto avarAjio ya juvarAyA / bidio ya samarakeU, kumArabhuttIe ujjennii||||284|| paccaMta viggahajae, AgacchaMtassa navari juvaranno / rAhAyariyasamIve, dhammabhivattIe NikkhamaNaM // 285 // tagarA vihAra ujjeNIo tattha'jarAha sAhUNaM / . AgamaNaM paDivattI, vihArapucchA uciyakAle // 286 // rAyapurohiyaputtA, abhaddagA takkao u uvasaggo / seso u niruvasaggo, tattha vihAro sati jaINaM // 287 // avarAjiyassa ciMtA, pamattayA bhAuNo mahAdoso / taha ceva kumArANaM, anukaMpA asthi me sattI // 288 // Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 64 za56 : mAga-1 gurupuccha gamaNa saMpatti paveso vaMdaNAdi uciyaThiI / sati kAluggAhaNamacchaNaM khu ahamattaladdhI u // 289 // ThavaNakalAdinidaMsaNa, paDaNIyagihammi dhammalAbho tti / aMteuriyAsannaNamavaheri kumAragAgamaNaM // 290 // paDhama duvAraghaTTaNa, vaMdaNa NaccAhi tattha so Aha / kaha gIyavAieNaM, bhaNaMti amhe imaM kuNimo // 291 // AraMbhavisamatAlaM, akovakove Na evaM NaccAmi / kaDDaNa jayaNa niuddhaM, cittAlihiyavva sAhugamo // 292 // pIDaMtarAya na aDaNa, pairikke ciMta sohaNanimittaM / hohiti caraNaMti dhitIjogo sajjhAyakaraNaM tu // 293 // rAyakumArAveyaNa, gurumUlAgamaNa khamasu avarAhaM / Aha gurU navi jANe, sAhUhiM thaMbhiyA kumarA // 294 // pucchA Na keNai tato, rAyAha na eyamannahA bhaMte! / AgaMtugammi saMkA, sAhaNa rAyAgamaNa jANaM // 295 // vilito rAyaNusAsaNa, micchAdukkaDa kumAravinavaNaM / joeha te guNehiM, icchAmo pucchaha tatetti // 296 // na caeMti tattha gamaNaM, muhujoyaNa kahaNa puccha saMvego / tahabIjabbhAsAo, saMjoyaNa cariya nikkhamaNaM // 297 // rAyakumAre ciMtA, uvagArI suTTa amha bhagavaMti / iyarassa vi esa cciya, maNAgamavihimmi upaoso // 298 // apaDikkamaNaM kAlo, devovavAo udAra mo bhogA / cavaNanimitte pucchA, bohI te dullahA bhayavaM! // 299 // kiMtu nimittaM thevaM, na mahAvisayaM katA Nu lAbhatti / etthANaMtarajamme, katto niyabhAti jIvAo // 30 // Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 654 za56 : bhAga-1 kahiM so kosaMbIe, kiMnAmo mUyago u bitieNaM / paDhameNa'sogadatto, kimeyamiti puvvabhavakahaNA // 301 // ettha u tAvasaseTThI, AraMbhajuo mao gihe kolo / saraNaM sUvArIe, Nihao majArimannuhato // 302 // tatthoraga sUyArI, bhaya saraNaM bola ghAtito jAto / niyaputtasuo saraNaM, mUyavvaya kumara cauNANI // 303 // khettAbhoge NANaM, samao eyassa bohilAbhammi / AlociUNa sAhUsaMghADagapesaNaM pADho // 304 // tAvasa! kimiNA mUyavvaeNa paDivaja jANilaM dhmm| mariUNa sUyaroraga, jAto puttassa puttotti // 305 // vimhaya vaMdaNa pucchA, guru jANati kattha so mahAbhAgo / ujANe taggamaNaM, vaMdaNa kahaNA ya saMbohI // 306 // tahavAsaNAto NAmaM, NAvagayaM taM tato u mUotti / evaM bitiyaM NAmaM, eyaM eyassa vinneyaM // 307 // ettovi kattha bohI, ramme veyasiddhakaDammi / kaha puNa jAIsaraNA, taM katto kuMDalajuyAo // 308 // kosaMbAgama mUyagasAhaNa saMgAra gamaNa veyaDre / kUDe kuMDalaThAvaNa, satiphalaciMtArayaNadANaM // 309 // gamaNaM cavaNuppAo, aMbesu akAlaDohalo kisayA / saMkA saccA u jiNA, ciMtArayaNAo tassiddhI // 310 // niSphatti pasava navakArapIhago arahadattanAmaMti / cetiyasAhUNayaNaM, abhattiraDaNammi caukanA // 311 // sAhaNamappattiyaNaM, mUyagapavvaja devalogo tti / ohipauMjaNa jANaNa, gADhaM micchaMti saMkeso // 312 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 64he za56 : mA0-1 vAhivihANaM vejjA, paccakkhANaMti veyaNA aggI / devassa sabaraghosaNa, diTTho ruddo payatteNa // 313 // majhaMpi esa vAhI, tA evamaDAmi jAvaNAheuM / esovi hu jati evaM, tA pheDemitti paDivattI // 314 // caccaramAdiTThANaM, vAhI niggamaNa'veyaNA pauNo / asamaya sAhuviuvvaNa, muvAya mo davvapavvajjA // 315 // taccAgagihAgamaNevamAdipaDivatti taha puNo vAhI / vidANa sayaNa vejassa pAsaNA seva paNNavaNA // 316 // evaM puNovi navaraM, mae samaM aDatu eva paDivanne / goNattagahaNa niggama, sadAvi mattullamo kiriyA // 317 // gAmapalittaviuvvaNamummaggo jakkhapUyapaDaNaM ca / kuMDagacAI sUyarakUve go juMjama duruvvA // 318 // taNavijhavaNAdIsaM, jaMpaMto kiMca codito NiuNaM / No mANuso maNAgaM, saMvege sAhiyaM savvaM // 319 // veyaDDanayaNa kUDe, kuMDalajuyalammi bhAvasaMbohI / pavvajA gurubhattI, abhiggahArAhaNa suresu // 320 // arthatatsaMgrahagAthAkSarArthaH-elapuraM nAma nagaramAsIt / tatra jitazatrU rAjA, putro'parAjitazca yuvarAjo babhUva / dvitIyazca putraH samaraketurnAma / tasya ca kumArabhuktAvujayinI samajAyata // 284 // anyadA ca pratyantavigrahajaye nijadezasImApAlabhUpAlasya vigrahe vyutthAne sati yo jayaH paribhavastasmin samupalabdhe, AgacchataH svadezAbhimukhaM 'navari tti navaraM kevalaM yuvarAjasyAparAjitasya rAdhAcAryasamIpe dharmAbhivyaktau satyAM niSkramaNaM vratamabhUt // 285 // anyadAca tagarAvihAra 'tti tagarA nAma nagarI, tasyAM rAdhAcAryANAM vihAraH smprvRttH| prastAve cojayinItastatra tagarAyAmAryarAdhasAdhUnAmAgamanaM samajani / vihitA pratipattiH prAghUrNakocitA, vihArapRcchA ucitakAle samucitasamaye sandhyAdau kRtA sUribhiH // 286 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 654 za56 : bhAga-1 ___ bhaNitaM ca taiH rAjapurohitaputrAvabhadrakI, 'tatkRtastu' tatkRta evopasargaH saadhuunaam| zeSastvannapAnAdizuddhistallAbhAdirUpo 'nirupasargo' bAdhAvirahitastatrojayinyAM vihAraH sadA sarveSu prAvRDAdikAleSu yatInAM sAdhUnAmiti // 287 // ___ tato'parAjitasya cintA saMjAtA / 'pramattatA' kumAropekSAlakSaNA bhrAturmama mahAdoSo bodhilAbhaghAtakatvAt , tad nigrahItumasau mama yujyate / tathA caiva kumArayorapyanukampA dayA kartumucitA / asti me zaktiH sAmarthya prastutanigrahe // 288 // 'gurupucchatti gurumApRcchayetyarthaH / gamanamujayinI prati / samprAptizca / tatra pravezazca sAdhUpAzraye / kRtA ca vandanAdikA ucitA sthitiH / sati kAle bhikSAbhramaNarUpe udgrAhaNaM pAtrapraguNIkaraNarUpaM yadA tena vihitaM tadA sAdhubhiH 'acchaNaM khu'tti Asanameva AdhvaM yUyamityevaM prajJApanaM kRtam / tena coktamahamAtmalabdhiko na paralabdhimupajIvAmi // 289 // tataH sthApanAkulAni pratItAni / AdizabdAd dAnazraddhAluzrAvakasamyagdRSTayAdikulagrahaH / yataH paThyate-"dANe abhigamasaddhe sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyate kulAiM jayaNAe dAiMti // 1 // sAgArivaNigasuNae goNe putte duggaMchiyakulAiM / hiMsAgaM mAmAgaM savvapayatteNa vajejA // 2 // " evamupalabdhasthApanAdikulavibhAgaH sa sAdhuH pratyanIkagRhe praviSTaH, bhaNitaM ca dharmalAbha iti / tato'ntaHpurikAsaMjJAnamantaHpurikAbhistasya saMjJA akAri yathApasareti 'avahe ri'tti avadhIraNA tena kRtA / dharmalAbhazabdazravaNe kumArakAgamanaM tatpArzve sampravRttam // 290 // - tAbhyAM ca prathamaM 'duvAraghaTTaNa 'tti dvArakapATapuTasthaganaM kRtam / 'vaMdaNa NaccAhi'tti vaMdito'sau, bhaNitazca nRtya tvaM tatretyevaM bhaNite sati sa AhakathaM gItavAditena vinA 'nRtyate' iti gamyate / tato bhaNatastau kumArauAvAmidaM gItAdi kurva iti // 291 // 'ArambhaviSamatAlam' Arambhe eva viSamo visaMsthulastAlo gItavAditasaMyogarUpo yatra tattathA nRtyaM pravRttam / tadA'kopasya sAdhoryaH kopastatra sati tenoktaM 'na' naiva 'evaM' viSamatAlatAyAM nRtyAmi, viDambanArUpatvAd asya nRtyasya / tataH karSaNe Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 64he za56 : mA0-1 hastapAdAdizarIrAvayaveSu tasya tAbhyAM kriyamANe yatanayAtyantapIDAparihAreNa yanniyuddhaM bAhuyuddhaM tadvidhAya yatnena tena citralikhitAviva tau kRtau / tataH sAdhostataH sthAnAd gamo'pasaro jAtaH // 292 // 'pIDaMtarAya'tti pIDA taccharIragatA'ntarAyazca bhojanAdivinarUpo'nayorvarttata iti paribhAvya na naivATanaM kRtaM bhikSAnimittaM tena sAdhuneti, kintu 'pairikketti ekAnte'vasthAnaM kRtam / tatra tasya cintA-kathamidaM macceSTitaM sundarapariNAma syaaditi| tatkAle ca zobhananimittamaGgasphuraNAdi kiJcinimittaM sundaraM pravRttam / tato bhaviSyati caraNamiti dhRtiyogastasya sampannaH / 'svAdhyAyakaraNaM tu' svAdhyAyakaraNameva prArabdham // 293 // 'rAjJaH' samaraketoH 'kumArAvedanaM' parijanena kumAravRttAntakathanaM kRtam / sa ca gurumUlAgamanaM vidhAya kSamasvAparAdhaM kumArakRtamityuktavAn / taM prati gururAha-'na vi jAne' na vedmi sAdhubhiryathA stambhitau kumArau // 294 // tadanupRcchA kRtA sAdhUnAM, tairapyUce-nAsmAkaM kenacit kasyApi kinycitkRtm| tato rAjA Aha-naitatkumArastambhanamanyathA sAdhUn vihAya bhadanta kalyANakAraka ! / tata Agantuke sAdhau zaDkA jAtA, mA tena kRtaM kumArastambhanamiti / tataH 'sAdhanaM' nivedanaM prAghUrNakasAdho rAjJaH kRtaM guruNA / tato rAjJA gamanaM tasya sAdhoH samIpe kRtam / tatazca jJAnaM pratyabhijJAnaM samajani // 295 // . vIDito lajjAvAn rAjA jAtaH / tato'nuzAsane munInAM zikSaNe kRte mithyAduSkRte ca tena datte kumAravijJApanaM samajAyata, yathA-yojayata praguNIkuruta tau kumArau / munirAha-guNaiH samyagdarzanajJAnacAritrairyojayitumicchAmaH / pRcchata ca tau kumArau / ityevaM muninokte yuvarAjaH prAha // 296 // __ na zaknutastau vaktum / tatazca tatra kumArasthAne gamanamakAri sAdhunA / tato mukhayojanA kathanA ca dharmasya / pazcAt pRcchAyAM saMvegaH saMjAtastayoH / kuta ityAha-'tathA bIjAbhyAsAt' tatprakArAjanmAntaravihitaguNajJapramodAdidharmakalpatarumUlAnuzIlanarUpAt / tatazca saMyojane zarIrAvayavAnAM 'caryAyAM' ca bhikSAbhramaNarUpAyAM muninA kRtAyAM 'niSkramaNaM' vratamabhUt tayoH // 297 // Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 64he za56 : mAga-1 ___ tatra rAjakumAre cintA upakAre cintA-upakArI suSThvAvayorbhagavAn ayamityevaMlakSaNA saMjAtA, itarasyApi purohitaputrasya eSaiva rAjaputrasambandhinI cintA, paraM manAk avidhau tu pravrajyAdAnakAlabhAvini punarviSaye gurau pradveSo jAtaH // 298 // __ 'apratikramaNaM' gurupradveSalakSaNasyAparAdhasyAnAlocanaM yAvajjIvamapi tasya smpnnm| 'kAlo' maraNaM tadavasthasyaiva / devotpAdaH / tatra 'codArA' ugrAH mokAraH pUraNe, bhogAH shbdaadyH| 'cyavananimitte' mAlyamlAnyAdike sampanne sati, paThyate"mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgo dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // 1 // " pRcchA mahAvidehe jinAntike bodhAbodhaviSaye tena purohitaputrasureNa kRtA kimahaM sulabhabodhiritaro veti bodhiste tava durlabheti bhagavAn Aha // 299 // suraH-kintu kiM pramANaM punastannimittaM durlabhabodhikatve? / jinaH-stokaM gurupradveSamAtralakSaNaM nimittaM na mahAviSayaM nAtyantamanubandhi / suraH-'katA Nu' kadA punarlAbho bodheriti? / jina:-atra stokadinamadhya evaM labhyatvena samIpavartini surbhvaadnntrjnmni| suraH-kutaH sakAzAt? : jina:-nijabhrAtRjIvAt // 300 // suraH-kutrAsau bhrAtRjIvaH ? kauzAmbyAm / suraH-kiM nAmA saH? jina:-mUkastu tuzabdasya kramabhedena yojanAd dvitIyena tu nAmnA mUkakaH prathamenAzokadatta iti| suraHkimetad nAmadvayam? ityevamuktarUpeNa tato jinena pUrvabhavakathanA kRteti // 301 // yathAtra cAsyAmeva kauzAmbyAM puri tApasazreThI ArambhayuktaH sadaivAsIt / sa mRtaH san gRhe svakIye eva kolaH zUkaro babhUva / smaraNaM pUrvajanmanastasya sampannam / tataH sUpakAryA nihato mAritaH kIdRzaH sannityAha-mArjArImanyuhato birAlIroSeNa hatastADitaH san // 302 // ___ 'tatthoraga'tti tatra nijagRhe eva uragaH sarpo jAtaH / 'sUyArIbhaya saraNaM bolaghAio' iti yathAyogyaM padayojanAjAtismaraNamabhUt / sUpakAryA bhayena bole kolAhale kRte ghAtito vyApAditaH san jAtaH nijaputrasutaH / smaraNaM tatrApi prAgjAteH / tato 'mUyavvaya kumara cauNANI' iti mUkavrataM lajjitena kRtam / tataH kumArasyAkRtapariNayanasyaiva satazcaturjJAnI muniH samavasasAreti // 303 // Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 64heza56 : bhAga-1 tasya ca kSetrAbhoge kRte jJAnamabhUt, yathA-samaya eSa etasya bodhilAbhe vidheye ityAlocya sAdhusaMghATakapreSaNaM vihitam / tena ca tavRttAntagataH pAThaH kRtaH // 304 // kathamityAha-tApasa ! kimanena nirarthakena maunavratena, pratipadyasva jJAtvA dharma jinapraNItam / kuto ? yato mRtvA 'sUyaroragatti sUkara uragazca jAtastathA putrasya putrastvamasIti // 305 // - 'vismayavandanapRcchA' prathamato vismayastato vandanaM tadanupRcchA jAtA kathamidaM bhavadbhyAM mama caritaM jnyaatmiti?| gururjAnAti, na punarAvAM kiJcaneti / kutra sa mahAbhAgastiSThati? uktaM ca tAbhyAmudyAne / 'tadgamanaM' mUkakagamanamudyAne / tatra vandanA kRtA, kathanA ca dharmasya guruNA / sambodhiH samyaktvarUpA // 306 // tathAvAsanAto loke'sya nAma nApagataM tat, tatastu tata eva mUka iti / evamanena vidhinA dvitIyaM nAma etad mUka iti etasya vijJeyamiti // 307 // suraH-ito'pi bhrAtRjIvAt kutrasthAne bodhiH? jinaH-ramye vaitADhyasiddhakUTe sarvakUTazreNiprathamasthAnabhAvinIti / suraH-kathaM kena vidhinA punaH? jin:jaatismrnnaat| suraH-tajAtismaraNaM kuta iti? jinaH-kuNDalayugAt // 308 // tataH kozAmbyAgamo mUkakasAdhanaM tIrthakRtkathitavRttAntanivedanaM mUkakAgratastena vihitam / saMgAraH saMketastato dvayorapi gamanaM vaitAnyai kaTe siddhanAmni / kunnddlsthaapnaa| tathA, smRtiphalaM cintAratnadAnaM smRtyA smaraNamAtreNa phalaM yasmAt tattathA tacca taccintAratnaM ceti // 309 // gamanaMsurasyasvasthAne, cyvnestyutpaadshcyvnotpaadH|aamessvkaaldohdojnnyaaH smjni|tdsmpraaptau kRzatA |ttHshngkaa mUkasya vimarzo jAtaH kimayaMsa utpanno'nyo veti / nizcitaM ca tena, yathA satyA eva jinAH / tato'sau surajIvo garbhatayotpanna iti cintAratnAt sakAzAt tatsiddhirakAladohadasiddhiH // 310 // niSpattirgabrbhasya |prsvshc samaye |nmskaarpiitthkH pratItarUpeNa namaskAreNa yuktaH pIThako navajAtazizuyogyapAtavyavasturUpodattaH |arhddttonaametikRtm |arhtaaNbhgvtaaN punaH punarnAmasmaraNArtham / ceiyasAhUnayaNaM'tti caityAnAM sAdhUnAM ca samIpe nayanaM tasya yadA kriyate'bhaktiraTane'bahumAnAdAkrandanaM, parijJAtadharmanispRhacittasyasampannayauvanasya ca 'caukannA' iti pitRbhyAM catasRNAM kanyakAnAM pariNayanaM kAritaH // 311 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 64he za56 : mAga-1 sAdhanaM ca mUkakena prAcyavRttAntasya kRtam / apratyayanamazraddhAnamarhaddattasyotpannam / tatovairAgyAdmUkakapravrajyAjAtA |mRtsycdevloke svargalAbhaHsamajanIti |ttrsthsy ca tasyAvadheH prayojanam / jANaNa'tti jJAtaM ca yathA gADhaM nibiDaM 'micchaMti' mithyAtvamityetasmAt kAraNAt saMklezo mArgAzraddhAnarUpaH sampanno'sya // 312 // tataH pratibodhArthaM 'vyAdhividhAnaM' jalodarAdimahArogakaraNam / tasya sampannavyAdhevaidyAH pitRbhyAmAkAritAH taizca pratyAkhyAnaM tadanAdaraNIyatAlakSaNaM kRtamiti vedanA mahatI jaataa| nirviNNenAgniH sAdhayitumArabdhaH / devasya 'sabaraghosaNa'tti sabararUpakaraNaM, ghoSaNA ca yathAhaM sarvavyAdhivaidyaH / dRSTo'sau tena, bhaNitaM ca raudro'yaM vyAdhiH prayatnenApagamiSyati // 313 // ___ mamApyeSa vyAdhirAsIt / tasmAdevaM niHsaMgarUpo'TAmi grAmanagarAdiSu yApanAhetobarbAdhAnivRttinimittam / 'esovi hutti eSo'pi yadyevamahamivATati tataH sphuTayAmi vyAdhimityevamukte pratipattiraGgIkAro'nena kRtaH // 314 // tatazcatvaraM nItvA 'mAtRsthAnaM' mAyArUpaM kRtam, yathA-catvarapUjA tatra tasyopavezanaM tathAvidhamantrauSadhAdiprayogaH, tato vyAdhinirgamanaM pratyakSarUpasya darzitaM tatkSaNamevAvedanA vedanApagamaH / tatazca praguNaH samajani / tato 'asamaya'tti asamayo'yaM pravrajyAyA ityAtmani sAdhuvikurvaNaM sAdhurUpakaraNam / 'uvAya mo'tti upAyo'yamiti kRtvA dravyapravrajyA liGgagrahaNarUpA tasya tadA tena dattA // 315 // ... sure ca svasthAnaM gate 'tattyAgAt' pravrajyAparityAgAd gRhamAgamo'nena kRtaH / evamanena vidhinA AdipratipattirAdAviva kalatrAdyaGgIkArarUpA jAtA / tathA punardvitIyavAraM sa eva vyAdhirutpAditaH / vidrAvaNAH svajanAH / vaidyasya sabararUpAdhAriNaH 'pAsaNe' iti darzane saiva prajJApanA // 316 // evaM prAgvat punarapi pravrajyA dattA, bhaNitaM ca navaraM mayA samamaTatvevaM pratipanne tena 'goNattagahaNaM' kArito goNatazca tacchastrakozaH / nirgamastataH sthAnAt / uktazca sadApi mattulyA kriyA karttavyA // 317 // anyadA devena 'gAmapalittaviuvvaNa'tti grAmasya pradIptasya vikurvANamunmArge gamanaM ca, yakSapUjyapatanaM ca yakSasya pUjyasya sataH patanaM, kuDaGgatyAgI sUkaro viSThAlagno darzitaH / tathA, kUpe gorbalIvaIsya 'juMjama'tti juMjamAkhyacAriparihAreNa dUrvAbhilASaviSayI kRtA darziteti // 318 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 upadezapada : bhAga-1 ___ tRNavidhyApanAdiSu yathAkramaM pradIptagrAmasya tRNairvidhyApane, AdizabdAdunmArge gamane vaidyena kriyamANe, yakSasya pUjyamAnasyApyadhaH paripatane, kuDaMgaparihAreNa sUkarasya viSThopajIvanena, gozca juMjamacAriparihAreNa kUpe dUrvAsamIpe, jalpannarhaddattaH, aho! ayuktameSAmetadAcaritamiti bruvANaH, kiJceti punaH sureNa prerito nipuNaM niHspRhavRttyA paribhAvitavAn, na mAnuSo'yaM vaidyastato manAk saMvege sampanne sAdhitaM sarvaM pUrvaceSTitamiti // 319 // tatastasya vaitADhyanayanamakAri kUTe siddhanAmni kuNDalajugale darzite bhAvataH sambodhiH saMvRttaH / tataH krameNa pravrajyA / tatrApi gurubhaktyabhigrahArAdhanAt suressuudpadati rU20 | temAM prathama meghakumAranuM udAharaNa kahevAnI IcchAvALA graMthakAra nava gAthAothI kathAnakane kahe che meghakumAranuM kathAnaka UMcA ujvaLa prAsAda paMktiothI zobhAvAyo che nabhAMgaNano vistAra jenA vaDe, bhogamAM tatpara lokonA vAsathI tulanA karAI che devalokanA samRddhinI zobhA jenA vaDe, nagaromAM ati ramya evuM rAjagRha nAmanuM prAcIna nagara che. te nagarano guNasamUha samasta pRthvItaLamAM phelAyo che. potAnA bhUjArUpI AlAna staMbhamAM rahelI zaktithI utpanna karAyA che zatrunI saMpadA rUpI hAthIo jenA vaDe evo zreNika nAmano rAjA tyAM hato. tene sarvaguNone dhAraNa karanArI evI dhAriNI nAmanI priyA hatI je caMdramaMDala jevI nirmaLa mukhavALI ane khoDa vinAnI saMpUrNapaNe suMdara zarIravALI hatI. koIka vakhata te gaMgAnA kAMThA jevI ujvaLa vizALa zayyAtaLamAM sUtelI rAtrinA madhyabhAgamAM cAra dAMtavALA, unmatta, satata madapravAhane jharAvatA, zrAMta, rajatagiri jevA gauravarNI kAyAvALA, vizALa, durdhara sUMDhavALA, suramya zarIravALA hAthIne AkAzamAMthI avatarato ane potAnA mukhamAM praveza karato joyo. tatkSaNa ja jAgelI svapnane manamAM dhArIne zreNikanI pAse AvIne koyalanA AlApa jevI komaLa vANIthI jagADIne kahe che ke meM AvA prakAranA svapnane joyuM to kevA prakAranA phaLanI prApti thaze? svAbhAvika buddhithI vicArIne te kahe che ke priyatame! kularUpI mukuTa mATe maNi samAna, kuLa mATe kalpavRkSa samAna, kulanidhAna, uttama, pavitra (zubha) AcaraNathI prApta karAI che zreSThakIrti jenA vaDe evo putra tane thaze. A pramANe kahyA pachI visarjana karAyelI potAnI zayAmAM pAchI pharI ane kusvapna darzananA bhayathI bAkInI rAtri nidrA vinA zaMkha jevI ujvaLa vicitra prakAranI dharmakathAothI pasAra karavA lAgI. prabhAta samaya thaye chate rAjA ATha svapna pAThakone bolAve che ane Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 429 sarveno satkAra karAye chate sukhAsano para beThA tyAre rAjA pUche che ke dhAriNI devIe joyelA A svapnanuM zuM phaLa maLaze? teo paNa paraspara potAnA svapnazAstronI vicAraNA karIne vikasita mukhakamaLavALA kahe che ke te svAmina! jinezvara ane cakravartIonI mAtAo hAthI Adi maMgaLa kalApa (samUha) karanArA A cauda mahAsvapnone jue che. jemake-gaja, vRSabha, siMha, abhiSeka karatI lakSmI, phUlanI mALA, caMdra, sUrya, dhvaja, kuMbha, padma sarovara, sAgara, deva vimAna, ratnano Dhagalo ane agni. je vAsudevanI mAtA che te AmAMthI koipaNa sAta svapno jue che, baLadevanI mAtA AmAMthI cAra svapno jue che, mAMDalika rAjAnI mAtA putranA garbhanA lAbha kALe AmAMthI koIpaNa eka svapnane jue che. tethI Ane uttama putra thaze ane samaye rAjyano svAmI athavA muni thaze. jeone rAjA taraphathI ghaNI AjIvikA maLI che evA teo potAnA ghare gayA ane te dhAriNIdevI sukhapUrvaka garbhane vahana kare che. traNa mAsa pUrNa thaye chate tene akAlameghano dohalo thayo. (19) jemake huM secanaka hastirAja upara ArUDha thaI houM tathA mArI upara Atapatra dhareluM hoya, zreNikarAjAthI yukta houM. parivAra sahita houM, varSAlakSmInI samRddhithI nagara suzobhita hoya, vaibhAragirinA parisaramAM tathA cArebAju parvatamAMthI nIkaLatI nadIo vahetI hoya, mayUronA samUho nAcatA hoya, dizAcakra udaMDa vidyutadaMDanA ADaMbarathI suzobhita hoya, deDakAonA samUhanA avAjothI AkAza vivaro purAyelA hoya, patharAyelA lIlA vastronI jema popaTanA pIMchA jevA vanaspatinA lIlA aMkurothI pRthvIvalaya zobhatuM hoya, tyAre sarva alaMkArane paherIne huM pharatI houM to A janma kRtArtha mAnuM. te dohalo paripUrNa thaze ke kema evo saMdeha thayo tyAre durbaLa dehavALI ane nisteja thaI. zarIranI cAkarI karanAra sevikAo tevI avasthAvALI tene joIne rAjAne kahyuM ke he devI devI hamaNAM nisteja dekhAya che. A pramANe devInA vRttAMtane sAMbhaLIne rAjA sasaMbhrama thayo ane tenI pAse jaIne A pramANe kahevA lAgyo-dura zatruo jenA vaDe parAbhava karAve chate tathA huM krodhI thaye chate zatruomAM evo koNa che je tAro svapnamAM parAbhava karavA samartha che? sadA jIvitathI adhika evI tArA viSe mAro praNayabhaMga paNa thayo nathI. icchAmAtrathI turata ja ciMtita arthanI prApti karAvAI che. he devI! tArA caraNarUpI kamaLamAM bhramara samAna, sarva-icchita karavAmAM samartha evA sakhIvargamAM paNa huM daDha (ghaNAM) zaThatvane joto nathI. baMdhuvargamAM tArA AjJAbhaMganI paNa saMbhavanA karAtI nathI tathA kiMkaravargamAM koI zuM kaMI kare? A pramANe saMtoSanA poSane toDanArA pratighAtaka vacanono abhAva hote chate tArA udveganuM zuM kAraNa che? he zaradaRtunA caMdranA jevI saumyamukhI! te tuM kahe. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 e pramANe zreNikavaDe pUchAyelI te devI kahe che ke he svAmin! mane akALa meghano dohalo thayo che. tethI zreNike kahyuM: tuM du:khI na thA. tAro A dohalo jaladIthI paripUrNa thAya tema karIza. pachI zreNikane moTo ciMtAzalyarUpI pizAca vaLagyo. nisteja thayo che dRSTino saMcAra jeno evo sabhAmAM beThelo rAjA abhayavaDe jovAyo ane pUchAyo hamaNAM tame kema nirAza dekhAo cho? rAjAe kahyuMH tArI sAvakI mAtAne A asAdhya manoratha thayo che jeno koi upAya jaNAto nathI. tatkSaNa prApta thayo che upAya jene evA abhaye kahyuMH kAryanI ciMtAnA bhArane choDIne tamo zAMtithI raho. huM jaladIthI kAryane sAdhI ApuM chuM. tatkSaNa ja upavAsa karIne abhaya pauSadhazALAmAM gayo ane kaThora brahmacaryavrata dhAraNa karI, ghAsano saMthAro pAtharIne rahyo. pachI pUrvanA mitra devanI ArAdhanAthI trIje divase prabhAta samaye te deva pratyakSa thayo. divyavastranA vezane dharanAro, AbharaNanA ratnonA kiraNothI dizAonA samUhone pUrato, suMdara mugaTavALo, sUryathI ArUDha karAyuM zikhara jenuM evA himagiri jevo, jAnu sudhI laTakatI kusumavananI mALAthI zobhato evo deva snehapUrvaka kahe che ke mAruM zuM kArya che? pachI abhaya kahe che ke- mArI sAvakI mAtAne AvA prakArano dohalo thayo che tethI tenI icchA paripUrNa thAya tema jaladIthI kara. hA e pramANe kahIne tatkSaNa ja uddAma meghamALA vikrvIne paripUrNa varSAkALanI Rddhine viSurvIne devIno dohalo paripUrNa karIne deva jema Avyo hato tema gayo. 430 graho uccasthAnamAM rahye chate, vAyu ane dhULanI DamarIo zAMta thaye chate ane AthI ja AkAzamAM sarva dizAo suprasanna thai tyAre vyAdhi ane viyogAdithI rahita evI te dhAriNI paNa kaMika adhika nava mAsa pasAra karIne sarvAMgathI zobhatA putrane janma Ape che. varSApanaka karAye chate apAtuM che ghaNuM dAna jemAM, vAgI rahyA che zubha vAjiMtronA samUho jemAM, gharamAM koTavALano praveza nathI jemAM arthAt koinI paNa jaDatI levAtI nathI tevuM, daMDa nathI levAmAM Avato jemAM, kudaMDa nathI levAmAM Avato jemAM, muktAphaLo (motIo)thI racAyA che svastiko jemAM evuM sakaLa nagara ekasarakhA mahotsavamaya thayuM. daza divaso thayA eTale baMdhuvarga ane mitravarganuM sanmAna karIne mAtA-pitAe tenuM nAma 'megha' rAkhyuM. jemAM caMkramaNAdi hajAro mahotsavothI lAlana-pAlana karAyelo te parvatapara rahelA caMpakavRkSanI jema deha ane zobhAthI vadhavA lAgyo. samaye sakaLa kalAkalApamAM kuzaLa thayelo, vizALa zobhAnuM sthAna, saMpUrNa puNya ane lAvaNyanA samudra evA yauvanane pAmyo. pachI samAnakaLA, samAnaguNa, samAna kAyAvALI AThakanyAne ucita vidhithI paraNyo. zreNika rAjAe te darekane ekeka mahela Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 upade zapada : bhAga-1 Apyo. tathA kroDo suvarNa ane ruNya pratyekane ApyA. ane bIjAM paNa je kaMI dhanavAnanA gharane yogya hoya te sarvavastu zreNika rAjAe AThanA samUhathI ApI, arthAt darekane sarakhI vastu sarakhI saMkhyAmAM ApI. te viSAdarUpI viSanA vegathI rahita thaIne teonI sAthe 'devAlayamAM dogaMduka devanI jema viSayo jeTalAmAM bhogave che teTalAmAM bhuvanane prakAzita karavAmAM sUrya samAna, sarvajIvone viSe karuNAvALA carama tIrthapati vardhamAna svAmI guNazIla udyAnamAM samovasaryA. temanI padharAmaNIno vRttAMta prApta thayo che jene evo rAjA parivAra sahita IndranI jema vaMdana karavA nagaramAMthI nIkaLyo. meghakumAra paNa suMdara ghaMTathI sahita azvaratha upara ArUDha thayo ane vikasita nayaNathI trilokagurune joyA ane vaMdana karyuM. ane prabhue dharmadezanA karI. jema banI rahelI agnijvALAothI samAkula gharamAM buddhimAnane rahevuM yogya nathI tema janma jarA maraNathI bhayaMkara, priya-vipriya yogathI virasa, vidyutanA udyotanI jema caMcaLa, photarA khAMDavAnI jema asAra, evA A saMsAramAM buddhimAnane rahevuM yogya nathI to paNa saMsAramAM ramya manuSya janma ati durlabha che. A viSayo viSama che. dharmamAM sarvaindriyonA nigrahapUrvakanuM AcaraNa samucita che. sarve paNa samAgamo musApharanA samAgama samAna che ane duHkhanA aMtavALA che. jIvita paNa maraNanA aMtavALuM che. tethI ene bujhAvavuM (zAMta karavuM) ucita che. koIka jIva jinadharma rUpI meghathI zamAvavA samartha bane che. tethI te dharmane samyagU grahaNa karavo. A pramANe dezanAne aMte ghaNA prANIo pratibodha pAmyA tyAre AMsuthI bhinI thaI che AMkho jenI, romAMcathI aMkurita thayuM che sarva zarIra jenuM evo meghakumAra traNa pradakSiNA ApIne vaMdIne A pramANe kahe che ke tame je kaho cho te sarvathA temaja che temAM kaMIpaNa khoTuM nathI. he bhagavan! mAtA-pitAne pUchIne A bhava rUpI smazAnamAMthI nIkaLIne huM tamArI pAse dIkSA levA icchuM chuM. pachI te potAnA ghare jaI mAtAne pUche che ke he mAta ! meM Aje vIra bhagavAnane vaMdana karI temanI pAse karNapriya amRtasamAna dharma sAMbhaLyA pachI mAtA tene kahe 1. dukALa eTale aSTaka arthAt AThano samUha ane TrAya eTale dAna. AThavastunA samUhanuM karAyuM che dAna jenA vaDe evo zreNika ema madhyamapadalopI samAsa che. kahevAno bhAva e che ke zreNike ATheyane sarakhI ane samAna vastuo ApI. 2. photarA khAMDavA- talanA photarA game teTalA khAMDavAmAM Ave to paNa temAMthI sArabhUta telanI prApti thatI nathI tema saMsAramAM game teTalI mahenata karavAmAM Ave to jIvanuM sArabhUta sukha prApta thatuM nathI. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 upadezapada : bhAga-1 che ke he putra! tuM ekalo kRtalakSaNa che. prApta thaI che pUrNa icchA jene evo tuM ja sukRtArtha che. he vatsa! praphullita manavALA teM jagatanA eka guru, trilokacUDAmaNi, guNanidhi evA bhagavAnanA darzana karyA. pachI meghe kahyuM. he mAta! A tIkSNa duHkhavALA gRhavAsathI nIkaLIne huM bhagavAna pAse dIkSA levA icchuM . tIkSNa kuhADIthI chedAyelI caMpakalatAnI jema te jaladIthI pRthvI pITha upara paDI. sarva aMgamAM AbhUSaNo tUTI javAthI tenuM saubhAgya tuTyuM. pavanathI, zItaLa pANIthI ane ghaNAM caMdana rasothI siMcAyelI ghaNAM tAlavRkSanA paMkhAthI vIMjhAye chate be AMkho kholI ane pharI cetanA pAmelI putrane kahe che ke uMbarAne puSyanI prApti durlabha che tema tuM mane koIka rIte maLyo che tethI jyAM sudhI huM jIvuM tyAM sudhI vrata vinA ghare ja rahe. he kulatilaka! tArA virahamAM mAro jIva jaladIthI jaze. huM paraloka gayA pachI tuM dIkSA leje ane A pramANe tuM karIza to tArAvaDe kRtajJatA karAI che. meghajaLanA parapoTA, vidyutalatA, ghAsanA agrabhAga para rahelA jaLabiMdu tathA dhvaja paTanI samAna manuSyanuM jIvana che tethI pahelA ke pachI koNa maraze te koNa jANe che? A atidurlabha bodhi kone kayAre thaze? tethI te mAta! dhIraja dharIne mane dIkSAnI rajA Apo. dhAriNItuM sukuLamAM janmelI, sumanohara, lAvaNyarUpI pANInI nadIo, nirmaLakaLAonI velaDIo, suvarNa-tAruNyathI paripUrNa, mita madhura bhASiNIo, lajjA maryAdA guNothI zobhatI, zaradaRtunA caMdranA samAna mukhavALI, nIlakamaLanA patranA jevI AMkhovALI, prazaMsanIya nipuNa vinayavALI evI ATha rAjaputrIone paraNyo che. potAnA ghare rahIne teonI sAthe pAMca prakAranA sArabhUta viSayo bhogava pachI ekAMte vairAgI thayelo dIkSAne leje. megha-A strIo svayaM azucinuM sthAna che. jeonA azucimAMthI ja janma thayo che. azucithI upakhaMbha karAyo che arthAt azucimaya pudgalothI poSaNa thayuM che tethI jeNe paramArtha jANyo hoya evo koNa buddhimAna prAyaH anArya kAryamAM tatpara roga jarAthI parijarjarita thayelI, maraNanA aMtavALI strIonI sAthe ramaNa kare ? dhAriNI- he putra ! vaMza paraMparAthI prApta thayelI A lakSmIne bhogava. dinAdine dAna ApIne, baMdhuvarganI sAthe bhogo mANIne, baMdijana vaDe gavAto che guNa samUha jeno, ghaNo yaza uchaLyo che jeno evo tuM pachI vRddhAvasthAmAM dIkSA leje. 2. kRtalakSaNa- guNathI prasiddha thayela. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 433 megha-jenA upara vArasadAra, jaLa ane agnino adhikAra cAle che, tathA je nadInA taraMganI jema caMcaLa che evA dhanAdi padArtho viSe koI matimAna rAga na kare. dhAriNI-jema talavAranI dhAra para cAlavuM duSkara che tema te putra! tArA jevAne vratanuM paripAlana atiduSkara che. megha-puruSa jyAM sudhI puruSArtha nathI karato tyAM sudhI sarva atiduSkara che. udyama e ja dhana che jenuM evA puruSane ati kaThIna kArya siddha thatuM dekhAya che. A pramANe ati Agraha karanAra mAtAne, baMdhuvargane tathA dIkSAnI viruddha bolanAra sarvane niruttara karIne, vicitra prakAranI seMkaDo yuktiothI samajAvIne, vinayathI yukta pratyuttarothI potAnA AtmAne choDAvyo, arthAt dIkSA mATe anumati meLavI. pachI meghakumAre vidyamAna vastuno tyAga karAvanArI arthAt niSparigrahI karanArI, kAyara janamAM utpanna karAyo che vismayano utkarSa jenA vaDe, samasta bhavonA duHkhone choDAvavAmAM dakSa evI dIkSA grahaNa karI. jinezvare karaNIya vastu saMbaMdhI madhura AlApavALI prarUpaNA (dezanA) karI. te A pramANe-he saumya tAre A pramANe AcaraNa karavuM. arthAt tAre sAdhu samAcArInuM pAlana karavuM. gaNAdhipane soMpavAmAM Avyo. saMdhyA samaye kramAnusArathI saMthArAbhUmine ApatA meghano saMthAro daravAjA pAse Avyo ane rAtre kAraNavazathI AvatA jatA sAdhuonA pagAdithI daDha saMghaTTo pAmelA meghakumArane AMkha bhegI thavA jeTalI UMgha rAtre na AvI ane vicAre che ke huM jyAre gRhasthanAsamAM hato tyAre A sAdhuo mAruM gaurava jALavatA hatA. hamaNAM mArA upara vairAgI thayA hoya tema mAro parAbhava kare che tethI sAdhupaNAnuM pAlana karavuM ane duSkara temaja azakya jaNAya che. prabhAta samaye bhagavAnanI rajA laIne ghare jaiza. (97) have sUryodaya thayo tyAre sAdhuonI sAthe jinezvaranI pAse Avyo ane prabhune bhaktithI vaMdana karIne potAnA sthAnamAM beTho. bhagavAne tene bolAvyo ke he megha! rAtre tArA manamAM Avo vikalpa thayo ke huM savAre ghare jAuM. paraMtu tAre A ucita nathI. tAre A pramANe ciMtavavuM ucita che ke pUrvanA trIjA bhavamAM A bharatakSetranAM vaitADhya parvatanI taLeTImAM tuM hAthI hato. vanavAsIoe hAthInuM nAma sumawbha rAkheluM hatuM je sarva aMgathI pUrNa hato. eka hajAra hAthIono adhipati haMmezA ja ratimAM prasakta cittavALo hato ane atyaMta manapriya kalabha ane kalabhIonI sAthe giriguphA, vana, nadI tathA nirjharaNA, sarovaramAM atUTa ugrapaNe vicare che. 1. kalabha eTale bALa hAthI ane kalabhI eTale bALa hAthaNI. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 upade zapada : bhAga-1 have kayAreka UnALo Avyo tyAre rukSa, karkaza, dAruNa tathA jemAM ghaNI dhULanI DamarIo UDe che tevo pavana phUMkAvA lAgyo. pachI hAthI parasparanA saMgharSathI vRkSonA samUhamAM pralayakALanA agni samAna utpanna thayelA tIvra dAvAnaLane jue che. vano baLe chate zaraNa vihIna vyApadano samUha bhuvanataLane bhayaMkara avAjothI bharI deto palAyana thayo. dhUmALAnA goTegoTAthI dizAo dhUMdhaLI thaI. dAvAnaLathI sarvatra ghAsa lAkaDAno samUha bhasmIbhUta thayo. tenI javALAthI pIDAyelA zarIravALo, sUMDhane ghaNI saMkocato, bhayaMkara ciciyArI karato, liMDapiMDa (lAda)ne mUkato velaDIonA maMDapone bhAMgato, savage tarasathI pIDAyelo, yUthanA nAyakapaNAne choDIne bhAgatA evA hAthIe eka sarovarane joyuM, ati alpapANI ane ghaNAM kAdavavALA atIrtha pAse pahoMcyo ane temAM Utaryo. sarovaramAM pANIne nahIM pI zakato kAdavamAM khuMcyo ane eka pagaluM mAtra paNa cAlavA asamartha banelo yuddhamAMthI hAMkI kaDhAyela yuvAna hAthI vaDe jovAyo. teNe aNIvALA tINa dAMtothI pIThano pradeza bhedyo. ghaNA duHkhathI sahana karI zakAya tevI vedanAne pAmyo. sAdhika ekaso vIza varasa jIvIne ArtadhyAnane pAmelo marIne A ja bharatakSetramAM viMdhya parvatanI taLeTImAM hAthIrUpe utpanna thayo. cAradAMtavALo, potAnI durdhara gaMdhathI niyaMtrita karAyo che sarva hAthIono darpa jenA vaDe, saptAMgathI paripUrNa, zaradaRtunA vAdaLa jevo. ujvaLa zarIravALo evo te hAthI kALathI bhara yauvanane pAmyo ane sAtaso hAthIono svAmI (nAyaka) thayo. bhIloe tenuM nAma "meruprabha' rAkhyuM. potAnA parivArathI vIMTaLAyela, lIlAthI caMkramaNa karato te (tuM) te vanamAM kyAreka unALAmAM saLagelA bhayaMkara dAvAnaLane jue che. tatkALa ja jAtismaraNa jJAna thayuM ane pUrve ghaNA kaSTathI dAvAnaLathI potAne bacAvyo hato. pachI meM vicAryuM ke Avo dAvAnaLa haMmezA unALAmAM utpanna thAya che tethI huM bhaviSyanA kaMIka pratiupAyane vicAruM. prathama varasAda paDyo tyAre potAnA parivArathI vIMTaLAyelo tuM gaMgAnadInA dakSiNa kAMThe sarva vRkSone UkheDIne ekasthAnamAM dAvAnaLa sadaMtara na saLagI zake tevA eka moTA mAMDalAne karyuM. pachI pharI paNa varasAdane aMte parijanathI yukta te ja mAMDalAne pharIthI sarvathI zodhe che arthAt pachI paNa je kAMI ghAsa temAM UgyuM hatuM tene pharIthI sApha karyuM ane comAsA pachI pharI pUrvanI jema sApha karyuM. A pramANe daravarSe mAMDaluM karIne sukhapUrvaka rahe che. (121) 2. tIrtha-eTale jyAMthI nadI ke sarovaramAM UtarI sAme pAra jaI zakAtuM hoya tevuM sthAna, atIrtha eTale jyAMthI nadI ke sarovaramAM na UtarI zakAya tevuM sthAna. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 435 have koIka vakhate pUrvanI jema ja dAvAnaLa saLagyo tyAre parivAra sahita tuM te mAMDalAmAM gayo. bIjA paNa dAvAnaLathI saMtrAsa pAmelA vanyapazuo te mAMDalAmAM evI rIte bharAyA ke koIpaNa jIva kyAMya paNa thoDo paNa sarakI zakavA samartha na thayo. jevI rIte eka bilamAM paraspara matsara bhAvane choDIne prANI samUha vase che tevI rIte ghaNA bhayathI pIDita thayelo prANIsamUha eka mAMDalAmAM vase che. kyAreka zarIrane khaMjavALavA nimitte teM eka paga UMco karyo tyAre baLavAna prANIthI dhakko marAyela eka sasalo paga mUkvAnI jagyAe bharAyo. te tene joyo eTale tatkaNa ja tAruM mana dayAthI bharAyuM. potAnI pIDAnI jema anyajIvanI pIDA vicArIne UMco karelo paga UMco ja laTakato dharI rAkhyo. arthAt dAvAnaLathI potAne jevI pIDA thAya che tevI pIDA Ane paNa thaze ema samajIne pagane nIce na mUkyo. atiduSkara dayAthI teM saMsAra tuccha (alpa) karyo, manuSya AyuSya bAMdhyuM ane samyakatvanuM bIja prApta karyuM. aDhI divasane aMte jyAre dAvAnaLa zAMta thayo tyAre prANIsamUha te pradezamAMthI cAlI gaye chate jeTalAmAM tuM paga nIce mUke che teTalAmAM vRddhapaNAthI sarvathA jIrNa zIrNa thayuM che zarIra jenuM, lohIthI gaMThAI gayA che sAMdhAo jenA evo tuM ghaNA klezane pAmato vajathI haNAyelA parvatanI jema dhasa karato pRthvItaLa upara paDyo. dAhajvarathI pIDAyelA zarIravALo tathA kAgaDA, ziyALAdithI bhakSaNa karAto tIkSNa vedanAne pAmelo traNa divasa rAtri jIvIne so varSanuM AyuSya puruM karIne zubhabhAvane pAmelo kALa karIne ahIM dhAriNInI kukSimAM putrapaNe utpanna thayo. tethI te megha! dustara bhavanA svarUpane nahIM jANanAra tiryaMcanA bhavamAM teM AvA prakAranI vedanA sahana karI che to Aje muninA zarIranA saMghaTTAne kema sahana nathI karato? potAnA pUrva bhavane sAMbhaLIne tene kSaNathI jAtismaraNa jJAna thayuM tyAre te ghaNA ugra vairAgyane pAmyo ane harSanA AMsuthI bhInI thaI che Akho jenI evo te traNa pradakSiNA karIne bhAvathI vAMdIne bhagavAnane micchA mi dukkaDa ApIne kahe che ke mArI be AMkhone choDIne bAkInuM saMpUrNa zarIra sAdhuone arpaNa karuM chuM to icchA mujaba eno upayoga kare evo abhigraha le che. pachI te meghamuni agIyAra aMga bhaNIne bhikSupratimAne vahana karIne, guNaratna saMvatsara tapa karIne sarvAga saMlekhanA karIne vicAre che ke sarvasukhanA (mokSasukhanA) arthI jinezvara jyAM 1. guNaratna saMvatsara tapa-A tapa soLa mAsano che. temAM prathama mAse cotha bhaktane pAraNe cotha bhakta, bIje mAse chaThThane pAraNe chaThTha, trIje mAse amane pAraNe aTTama, cothe mAse cAra upavAsane pAraNe cAra upavAsa, pAMcame pAse pAMca upavAsane pAraNe pAMca upavAsa, cha mAse cha upavAsane pAraNe cha upavAsa, ema ekeka mAse ekeka upavAsathI vadhatA yAvat soLame mAse soLa upavAsane pAraNe soLa upavAsa. Ama soLa mahInA sudhI saLaMga tapa karavAno hoya che. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 upade zapada : bhAga-1 sudhI hayAta che tyAM sudhImAM mAre aMtimakALanI kriyA arthAt anazana karI samAdhi sAdhI levI ucita che. pachI bhagavaMtane pUche che ke te svAmin! huM tamArI anujJAthI rAjagRhInI bahAra A vipula nAmanA parvata upara vizeSa tapapUrvakanA niSadana(Asana) Adi kaSTavALA anuSThothI anazana karavAnI IcchAvALo chuM. pachI prabhunI anujJAne pAmelo zramaNasaMghane khamAvIne anya kRtayogI munionI sAthe dhIme dhIme vipula parvata upara caDhe che. te parvata upara vizuddha zilAtala upara sarva zalyathI mukAyelo, paMdara divasanuM anazana karIne vijaya nAmanA anuttara vimAnamAM utpanna thayo. teno bAra varasano cAritraparyAya thayo. tyAMthI avIne te mahAvidehakSetramAM siddha thaze, buddha thaze. gAthAno akSarArtha-rAjagRhI nagarImAM zreNika nAmano rAjA ane tene dhAriNI nAmanI rANI hatI. teNe ekavAra hAthInuM svapna joyuM. pachI trIje mAse tene megha (vAdaLa) saMbaMdhI dohalo thayo. abhayakumAre devatAnI ArAdhanA karIne dohalo pUrNa karAvyo. kALe putrano janma thayo. (264) tenuM nAma meghakumAra rAkhyuM. bhagavAnanI pAse zrAvakano dharma sAMbhaLyA pachI prathama vakhate mokSanA abhilASA rUpa saMvega thayo ane saMvegathI pravrajyAnI prApti thaI. sAMkaDA upAzrayamAM daravAjA pAse teno saMthAro Avyo. pachI rAtre pagAdinA saMghaTTAnA nimittathI cAritra mohanIyakarmanA udayathI saMkleza thayo. huM jyAre gRhastha hato tyAre A mAro gaurava karatAM hatAM. tethI huM pAcho ghare jAuM evI ciMtA thaI. savAre bhagavAna vIre tene kahyuM ke rAtrie te AvuM ciMtavana karyuM hatuM. tamArI vAta satya che ema medhe kabula karyuM bhagavAne kahyuM tAre AvuM vicAravuM yogya nathI. (266) A bhavathI pUrvanA trIjA bhavamAM tuM sumeruprabha nAmano hAthI hato pachI vRddha thayo tyAre tuM dAvAnaLathI dAjhelo sarovaramAM atIrthathI Utaryo. (267). be dAMtovaDe hAthIthI bhedAyelo tuM sAta divasa sudhI vedanA bhogavIne maryo. pharI meruprabha nAmano jUthapati hAthI thayo. pharI dAvAnaLa saLagyo tyAre tane jAtismaraNa jJAna thayuM. pachI vividha artha bolavA rUpa (Ama thayuM, Ama thaze, tema thayuM, tema thaze ItyAdi rUpa) vibhASA kahevI. jemake pUrvabhavamAM AvA prakAranA dAvAnaLathI mAruM maraNa thayuM che tethI huM tenA pratyupAya karuM. 268). 1. niSAdana eTale Asana vizeSa arthAt tapasvIo tapa karatI vakhate athavA dhyAna dharatI vakhate je judI judI rIte zarIrane rAkhe che te siddhAsana vagere 84 Asano che. AmAM padmAsana, svastikAsana, bhadrAsana, vajrAsana ane vIrAsana e pAMca mukhya gaNAya che. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 437 varSAkALa zarU thayo tyAre tRNa-vRkSa Adine sApha karIne mAMDaluM karyuM. pachI unALAmAM dAvAnaLa saLagyo tyAre te mAMDalAmAM AvIne rahyo ane bIjA jIvoe paNa te mAMDalAno Azraya karyo. pachI atyaMta pIDAkAraka khaNaja upaDI tyAre tuM pagathI zarIrane khaMjavALavA lAgyo. (269) bhIMsAyelo sasalo paga mUkavAnI jagyAe Avyo. anukaMpAthI te pagane addhara ja dhArI rAkhyo. pachI te saMsArane pAtaLo=ghaTADyo-parimita karyo ane manuSyanuM AyuSya bAMdhyuM. trIjA divase bhUmi upara paTakAyo. (270). pachI rAjagRhamAM tAro janma thayo ane bhAva cAritra svarUpa dharmanI prApti thaI. pachI "pUrvabhavamAM paTakAine paDelA tArA zarIrane ziyALa vagere jIvo bhakSaNa karavA lAgyA tathA teonI vedanA sahana karavAthI ane sasalAnI anukaMpAthI tane pravrajyAnA lAbha svarUpa upakAra thayo." A pramANe sAMbhaLIne megha saMvega pAmyo. (271) pachI teNe zuddha micchA mi dukkaDuM ApyuM ane AvA prakAranA prAyazcittathI zuddha cAritravAna thayo ane te ja rIte mAvajIva sudhI zuddha cAritra pALyuM. pachI vijaya vimAnamAM utpanna thayo ane pachInA bhAvamAM siddhi pAmaze. (272) Ano A pratibaMdha kaMTakanI skUlanA tulya che arthAt alpa rukAvaTavALo che ane pachI tenuM AkhA bhava sudhI siddhimArgamAM gamana cAluM rahyuM. (273) kaMTaka skUlanA tulya eTale mArgamAM cAlatA musApharane kAMTo lAge ane temAM jeTaluM vighna thAya teTaluM cittanA saMkaleza rUpa meghamunine vikha thayuM. ane pachI te vinathI pAra pAmelA meghamuninuM siddhigamana AkhA bhava sudhI avirata thayuM. have dahanasUranuM udAharaNa kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che- gAthArtha- pATaliputra nagara, hutAzana jvalanazikhA daMpatI, jvalana ane dahana be putro. saudharmamAM pAMca palyopamanuM AyuSya, AmalakalpanagarImAM nRtya mATe Avyo. (274). A ja kathAnakane cha gAthAthI jaNAvatA kahe che dahanasuranuM kathAnaka pATaliputra nagaramAM pATaliputra (gulAbanA phUla)nI sugaMdha samAna zIlavAna, AMkha ane manane haravAmAM samartha, sArA bhogathI devasamUhanI tole Ave evo loka raheto hato. tyAM durvinIta rUpa lAkaDAne bALavA mATe sArI rIte homAyela hutAzana (agni) 1. gAthAmAM mattere zabda che. TIkAmAM teno mRRttere evo artha karyo che. paNa mRtAntare evo artha vadhAre saMgata thAya. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 upade zapada : bhAga-1 samAna hutAzana nAmano brAhmaNa hato. tene vinayarUpI mANekanuM bhojana evI jvalanazikhA nAmanI strI hatI. je duHzIla lokanA mananA vikalparUpa bhramara-zreNI mATe agninI jvALA samAna hatI. zrAvakadharmamAM tatpara, kuLane samucita maryAdA pALavAmAM rata evA teone keTalAka divaso gaye chate jvalana ane dahana kramathI be putro thayA. sarvakAryomAM mAtA-pitAnA cittane anusaratA vRddhi pAmyA. (5) have samasta bhavya jIvorUpI kamaLone bodha karavAmAM sUrya jevA dharmaghoSa nAmanA sUri vihAra karatA AvyA ane munine ucita vasatimAM rahyA. jemane ghaNo saMtoSa (harSa) thayo che evA nagaraloke bhagavAnane vaMdana karyuM. bhavarUpI kArAgAramAMthI sarvathA choDAvanAra dharma sAMbhaLyo. Asana uparathI Ubho thaIne vaMdana karIne hutAzana A pramANe kahe che ke he bhagavan! bhavathI bhayabhItamanavALo huM kuTuMba sahita tamArA caraNarUpI kamaLamAM dIkSA grahaNa karavA icchuM chuM. he saumya! tAre ahIM vilaMba karavo ucita nathI. A pramANe gurunA abhiprAyane jANIne, jinapUjAdi karaNIya karIne hutAzane kuTuMba sahita ati AzcaryakArI dIkSA grahaNa karI ane sarva AzravadvAro baMdha karyA. te kuTuMbane ati ugra bhavavirAgavALo kare che, ghora tapa Acare che, zuddha adhyavasAyathI yukta vajUnA caNA cAvavA samAna dIkSAne pALe che, paraMtu sarvakriyAmAM dahana jvalanane mAyAthI Thage che. A huM AvuM chuM ema bAnA batAvIne mAyA sthAnonuM sevana kare che, paraMtu viparIta padArthanI prarUpaNA vagere Acarato nathI. A pramANe teno A janma pramAdamAM gayo ane kayAreya gunI pAse mAyAzalyanI AlocanA karato nathI. vidhithI saMlekhanAdi anazana karIne marIne saudharma devalokamAM devarUpe utpanna thayo. jvalana paNa RjubhAvathI tevA prakAra (sAdhu)nI kriyAmAM nirata tyAM ja devapaNe utpanna thayo. (15) bAhya, madhya ane atyaMtara ema zakendranI traNa parSadAo che jenA anukrame javA, caMDA ane samitA nAma che. Indra AMtaraparSadAnI sAthe kAryanI vicAraNA kare che ane madhyaparSadAnI sAthe nirNaya kare che, nizciyathI karavA yogya kAryano Adeza trIjI atyaMtara parSadAnI sAthe kare che. atyaMtara samitA parSadA bolavavAmAM Ave tyAre ja Ave che. madhyaparSadA bolAve tyAre Ave athavA svayaM paNa Ave ane javaNA parSadA saMtoSanA vazathI utsuka thayelI svayaM ja IndranI pAse rahe che. te baMne IndranI atyaMtara parSadAmAM pAMca palyopamanA AyuSyavALA mahaddhika deva thayA. anyadA pUrva bhavanA snehanA vazathI yugapad Amalakalpa nagarInA AmrazAla vanamAM bhagavAna mahAvIrasvAmInuM samavasaraNa racAyuM tyAre potAnA parivAra sahita AvyA, traNa pradakSiNA karIne vaMdana karyuM. teoe Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 upade zapada : bhAga-1 tyAM atibhaktinA nirbharatAthI nRtya karyuM. jvalanane potAnI IcchA mujaba rUpanI niSpatti thaI ane dahanane tenAthI viparIta (arthAt pote icchA kare tenA karatA bIjI ja) thaI. gautamasvAmI mahArAjA jANavA chatAM paNa abudha lokanA bodha mATe pUche che ke Ane rUpo zAthI viparIta thAya che? jinezvara kahe che ke ANe pUrvabhavamAM mAyA karma AcareluM che jethI tene AvA prakAranuM rUpa nirmANa thayuM. pUrva janma saMbaMdhI sarva vRttAMta kahyo. kapaTane kAraNe gahana saMsAramAM Avo dArUNa anubaMdha baMdhAyo che. te hakIkatane sAMbhaLIne aneka jIvo pratibodha pAmyA ane sarpanI vakragati ane sApanA jheranA vega jevI viSama mAyAdoSathI pAchA pharyA. saMgraha gAthAno zabdArtha-hutAzana ane jvalanazikhA baMne pati-patnI hatA. jvalana ane dahana baMne bhAIo hutAzananA putro hatA. A pramANe cAra jaNAnuM kuTuMba vairAgya pAmyuM ane pATaliputra nagaramAM dharmaghoSa gurunI pAse dIkSA lIdhA pachI potAnA sAmarthya anurUpa anazanAdi tapanuM tathA sAdhu samAcArInuM sArI rIte pAlana kare che. (275). jvalana ane dahana te be bhAIomAMthI jvalana saraLa hovAthI yathAvat tapa ane dIkSA ArAdha che. paNa bIjo dahana jvalananI jema ja prayukSiNA-pramArjanAdi sarva samAcArIne ArAdhe che. paNa mAyApUrvakanI kare che. (276) kevI rIte mAyA kare che? "A huM hamaNAM Avyo" ema kahIne mAyAthI moTAbhAIne Thage che. zuM anAbhogathI AvuM kare che? nA, kaSAyanA trIjA bheda mAyApUrvakanI kriyAthI kare che paraMtu padArthanI prajJApanAdi saMbaMdhI nahIM. A pramANe mAyAvI kriyAthI ghaNAM samaya pravrajyAnuM pAlana kare che. aMta samaye baMnee dravya ane bhAva kRza karavA rUpa saMlekhanA karI ane anazana karyuM. tyAra pachI saudharma devalokamAM deva thayA. (277) atyaMtara parSadAmAM pAMca palyopamavALA mahartikadeva thayA. koIka vakhata Amalakalpa nagarInA AmrazAla vanamAM bhagavAna mahAvIra svAmInuM samavasaraNa thayuM ane tyAM vaMdana karavA mATe gayelA te beno nRtyakriyAmAM viparyAsa thayo. (278). kevI rIte viparyAsa thayo? huM strI-puruSa AdinA rUpane vikrvIza ema ciMtavya chate temAnA jvalana devane abhilaSita rUpanI vikurvaNA thaI. tyAre bIjAnI zuM vAta karavI? bIjAne pote ciMtavelA rUpa karatA pratikUla rUpa thAya che. pachI jANatA hovA chatAM gaNadhare pUchyuM: bhagavan! Ane kema viparyaya thAya che. (279) 1. dravyathI zarIrane kRza karavA rUpa ane bhAvathI karmone kRza karavA rUpa saMlekhanA. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 upadezapada : bhAga-1 - bhagavAne kahyuM: ANe pUrvabhavamAM kriyA karavAmAM mAyA karI hatI tethI AnuM kriyAthI vikaluM rUpa viparIta thAya che. ghaNuM karIne AnuM kriyAnuM viparItapaNuM sarvakriyAone anusaraze arthAt sarvakriyAo AvI viparIta thaze. nATyavidhi" nyAyathI AnA keTalAka bhavo AvA viparIta kriyAvALA thaze. (280) viparyAsane jaNAvatA kahe che viparyasta ane asaMpUrNa ceSTAnA kAraNa dahana devanuM vaikriyazarIranAmakarma vagere che. te teNe dahananA bhavamAM mAyAthI karelI kriyAnA kAraNe che. (281) je kAraNathI AnuM karma sAnubaMdhavALuM che te kAraNathI keTalAka bhavo sudhI dahananuM dharma anuSThAna (svarga-apavarganA lAbhanA phaLavALI kriyA) doSavALuM thaze. zAthI? thoDAka paNa mArganI pratikULatAnA abhyAsathI baMdhAyela karma moTA kaSTathI ghaNAM duHkhathI dUra thaze. (282). have prastuta viSayane kahetA kahe che tevA prakAranA mArgamAM pravRtta thayelA musApharane tAva AvI javAthI jeTalI rUkAvaTa thAya teTalI rUkAvaTa dahananA jIvane thaI ema zAstrakAro jaNAve che. tethI tAva UtarI gayA pachI musApharanuM gamana akhaMDa thAya tema pratibaMdhaka karma bhogavAI gayA pachI tAtvika samyagdarzanAdi dharmanI ArAdhanAthI dahananuM mokSagamana akhaMDa thaze. (283) have adyattanA udAharaNane kahe che ahaMdaranuM udAharaNa paritulanA karAyo che kuberanA Alayano vaibhava jenAvaDe evuM elapura nAmanuM nagara che, arthAt elapura nagara kuberanA vaibhavanI tole Ave evuM samRddha che. te nagaramAM baLavAna zatrupakSano nAza karyo hovAthI yathArtha nAmavALo jitazatru rAjA hato. nirmaLa sAmAdi nItimArgathI sakalapRthvInuM pAlana karavAthI ujvaLa prasiddhi prApta karI hatI. tene kamalamukhI nAmanI rANI hatI, je vinayAdiguNorUpI maNinI khANa hatI, lakSmInI jema 1. nATyavidhi nyAya-raMgabhUmi upara naTa jeTalA nATako kare temAM tenuM kharuM rUpa hotuM nathI paNa banAvaTI hoya che tema A je kriyA karavA dhAraze te kriyA thavAne badale anya kriyA thaze. 2. mArganI pratikULatAnA thoDA paNa abhyAsathI baMdhAyelA karma moTA kaSTathI ghaNAM duHkhathI dUra thAya to mArganI pratikULatAnA ghaNA abhyAsathI baMdhAyelA karmanI to zuM vAta karavI ema Apa zabdano artha che. 3. patnavina eTale kubera. Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 441 rUpathI, yauvanathI svayaM ja prItikAraka pUrvadizAnI lakSmI hatI. jeno viSAda atyaMta cAlyo gayo che, lakSmInI sAthe vilAsane mANatA iMdranI jema tenI (kamalamukhInI) sAthe viSayasukho bhogavatA rAjAnA divaso jeTalAmAM pasAra thAya che teTalAmAM tene kramathI aparAjita ane samaraketu ema be putro thayA. sarvakaLA rUpI samudranA pArane pAmelo, kAmadevanI samAna suMdara rUpavALo aparAjita kumAra yuvarAja pada upara sthApana karAyo. paraMtu samaraketune kumArabhaktimAM ujjainI nagarI ApI. 6 A pramANe divaso pasAra thAya che tyAre kyAreka tenA dezane upadrava karanAra eka rAjA ghaNA roSavALo thayo. rAjAnI pAse anujJA meLavIne tene jItavA mATe caturaMga sainyathI yukta aparAjita tenI sAthe yuddha karavA cAlyo. tenuM zatrurAjAnI sAthe khaLabhaLelA samudranA mojAonI jema jemAM sainya jaladIthI AkuLavyAkuLa thAya tevuM yuddha thayuM. niraMkuza bANonA kSepathI sthagita karAyuM che nabhomaMDaLa jemAM, veravikhera karAyuM che saMpUrNa zatrusainya jemAM, mukAyelA tINa ardhacaMdrAkAra bANonA samUhathI chedAtA che cihna, dhvaja ane chatro jemAM mukAyela bhairava (bhayaMkara) avAjanA samUhathI kollAhala karAI che sarva dizAono samUha jemAM, ati ugra khagathI haNAvAthI nAcI rahyA che durdhara kabaMdho (dhaDo) jemAM, yamanagaranA parisara samAna, bIbhatsa ane apekSaNIya evuM bhayaMkara yuddha thayuM. yuddhamAM kumAra jayazrI rUpI lakSmIne bheTyo, arthAt kumArano vijaya thayo. (12) pachI tyAMthI pAcho pharato kumAra kSitipratiSThita nagaramAM vihAra karI padhArelA, vizuddha cAritravALA, suvizuddha zrutarUpI maNionA bhaMDAra evA rAdha nAmanA sUrine jue che. temanI pAse dharma sAMbhaLyo ane bhavathI samyagU virakta thayo. vastranA cheDAnA agrabhAga upara lAgelA ghAsanA taNakhalAnI jema kumAra saMpUrNa paNa rAjyalakSmIno tyAga kare che arthAt dIkSA le che ane vaja jevA sArabhUta cittavALo vihita kAryamAM udyata bane che. grahaNa ane Asevana ema baMne prakAranI zikSA meLavI. kuzala AzayavALo, haMmezA gurunA caraNarUpI kamaLane sevavAmAM bhramara samAna pRthvItaLa upara vihAra kare che. (12) - have koI vakhata rAdhAcArya vihAra karatAM tagarA nagarImAM padhAryA tyAre unALAmAM tapelI bhUmimAM navIna meghadhArAthI vanaspatinA aMkurA phUTatA manohara lIlIchama pRthvI thAya tema AcArya bhagavAnanI vANI rUpI meghadhArAthI vairAgyarUpI aMkurA phUTyA ane ujjainI nagarImAMthI be sAdhuo temanI pAse tagarA nagarImAM AvyA. sAdhuoe 2. dvi-pratiSThAsUcaka nizAna. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 upade zapada : bhAga-1 yathocita satkAra karyo. avasare sUrie ujajainI nagarI saMbaMdhI caityonI, saMghanI kuzala vArtA pUchI. teoe jaNAvyuM ke jinacaityomAM haMmezA zreSTha pUjAo racAya che ane rathayAtrA nIkaLe che ane suguruo pAse navI jinapratimAonI pratiSThA karAvAya che. mokSamAM jene tIvra zraddhA che evo saMgha paNa vina rahita potAnI avasthAne ucita guru. zuzruSAdi kriyAo kare che. paraMtu duSTazIla rAjaputra ane purohita putra sAdhuono parAbhava kare che jethI sAdhuono vihAra bahAra gayo, arthAt sAdhuo nagaramAM UtaratA nathI paNa nagaranI bahAra utare che. nagaramAM upasarga rahyo che. arthAt sAdhuo nagaramAM utare to teone upasargo ja thAya che. tene sAMbhaLIne aparAjita sAdhune ghaNI ciMtA thaI ke aho! mAro sago bhAI rAjA thaIne Avo pramAdI kema thayo? je uttama cAritrane pALatA, sarva jagatane vAtsalya karanArA evA sAdhuono durvinaya karatA kumArone nivArato nathI. "arihaMtanA caityonA zatrune tathA jina pravacananA avarNavAdane sarva sAmarthyathI adhika vAraNa karavuM joIe." A pramANe AjJAnA anusmaraNathI te vicAre che ke teono nigraha karavAnI zakti mArI pAse che tethI teonA nigrahamAM mAre moTI dayAnuM pAlana thaze nahIMtara sAdhu uparanA prakveSathI Avarjita (kheMcAyelA) ane durjaya ajJAna samUhamAM khuMcelA, duHkhathI pIDAyelA jAtiaMdhanI jema anaMta saMsAramAM bhamaze, kramathI sAdhunI vasati(sthAna)mAM pahoMcyo. vaMdanAdi ucita AcAra karyo ane pAda zodhanAdi karyuM. bhikSAkALa thayo eTale pAtrAnI jhoLI taiyAra karI gocarI mATe taiyArI kare che tyAre tyAM rahelA sAdhuoe kahyuM: tame Aje amArA prAthUrNaka (mahemAna) cho tethI tame Aje gocarI javAnuM mAMDI vALo. pachI aparAjita muni kahe che- huM AtmalabdhivALo chuM, bIjAe lAvela gocarI mane upakAraka thatI nathI tethI sthApanAkuLo, abhadrakakuLo tathA lokamAM jugupsanIyakuLo che te mane batAvo. eka sAdhue kramathI te kuLo batAvyuM chate pratyenIka kumAranuM ghara batAvyuM. tene jANyA pachI aparAjita munie te sAdhune rajA ApI. pachI aparAjita muni moTA avAjathI dharmalAbha bolatA tenA gharamAM pravezyA. Ama kahyuM chate bhayathI vyAkuLa thayelI aMtaHpuranI strIo hAtha calAvIne maMdasvarathI moTethI na bolavAno saMketa kare che. pratikAra karavAmAM uttama muni jeTalAmAM UbhA che teTalAmAM kumAro tenA zabdane sAMbhaLI, AvIne daravAjo baMdha karIne mazkarI karavAmAM tatpara vaMdana karIne kahe che- he bhagavan! tame nRtya karo. muni kahe che ke gIta ane vAMjitra vinA kevI rIte nRtya thaI zake ? aho ! tamane sukhakAraka paNa kevI rIte thaI zake? pachI teo kahe che ke ame gItAdi gAIzuM ane 2. AtmalabdhivALo- potAnA puruSArthathI meLavelA AhAra-pANI Adi vAparanAra. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 443 tame nRtya karo. pachI teo uttAla-viSama tAla kare che (DhaMgadhaDApUrvaka gIta vAjiMtrone vagADe che). atyaMtarathI upazAMta bAhyathI krodhI muni kahe che ke mUrkha lokane ucita gIta vAjiMtra vagADazo to huM nRtya nahIM karuM. pachI kumAro gussAthI munine kheMcIne kADhavA lAgyA. bAhuyuddhamAM kuzaLatA prApta karelA jayaNApUrvaka zarIranA sAMdhAnA baMdhane utArIne, citramAM AlekhAyelA jevI sthiti karIne muni paNa cAlyA gayA. teonI pIDA bhojanAdinA aMtarAyane yAda karatA aparAjIta munie bhikSAcaryA para javAnuM TALyuM, arthAt gocarI levAnuM mAMDI vALyuM. nagara bahAra ekAMta sthAnamAM beThelA munine zubha zukana thaye chate teone avazya cAritranI prApti thaze ema jANI dhIraja thaI. vizuddha manavALo jeTalAmAM svAdhyAya kare che teTalAmAM kumAranA parivAre rAjAne kumAranuM sarva caritra jaNAvyuM. pachI gurunI pAse jaIne rAjA kahe che- aparAdhI upara paNa munio kSamAvALA hoya che tethI hamaNAM mArA kumAranA aparAdhanI kSamA karo. guru kahe che- huM jANato nathI ke kyA sAdhue kumArone khaMbhita karyA che. pachI guru sAdhuone pUche che ane teo kahe che ke amArAmAMthI koI sAdhue AvuM karyuM nathI. rAjA kahe che ke A vAta bIjI koI rIte ghaTatI nathI. cokkasa te AgaMtuka munie karyuM haze ema kahIne tenI tapAsa karavA lAgyo. tenI bhALa maLI eTale tenI pAse gayo ane jeTalAmAM jue che teTalAmAM rAjAnA jANavAmAM AvyuM ke aparAjita nAmano mAro moTo bhAI che. aho! duSTa kArya thayuM je kumArovaDe parAbhava karAtA sAdhuo rakSaNa na karAyA. A pramANe lajjAthI plAna thayuM che mukha jenuM evo rAjA be AMkhothI bhUmine sparzana tenA be pagamAM paDe che. upAlaMbha ApavAmAM tatpara niHspRha manavALA munie kahyuM: zaradaRtunA caMdramaMDaLa jevA nirmaLa kuLamAM janmelA evA tArA vaDe adhamajanane yogya evI AvA prakAranI upekSA karAI te tAro pramAda che. vikarALa javALAthI yukta agni jo pANInA kuMDamAM utpanna thAya to zuM jagatamAM tevuM bIjuM koI pANI che jenAvaDe agni bujhAvI zakAya? tethI A nirmaLa kuLamAM sAdhuono je parAbhava thayo tenuM thoDuM paNa rakSaNa karI zake tevo koI puruSa nathI. rAjA pagamAM paDIne tenI kSamApanA kare che ane kahe che ke anukaMpA lAvIne A loko jaladI sAjA thAya tevuM karo. muni kahe che-jo teo mArI pAse dIkSA le to huM sAjA karuM. pachI rAjA kahe che- tamane ja arpaNa karyA. paraMtu teonA mananA abhiprAyane huM jANI lauM. paraMtu teo hAlamAM bolI zakatA nathI tethI tevuM karo jethI kSaNathI bolatA thayA. rAjAnI A pramANenI vinaMti sAMbhaLIne muni tenI pAse gayA. teonA mukharUpI yaMtrane sAjA karIne munie savistara dharma kahyo. dIkSA levA pUchAyo. saMvegane pAmelA teo dIkSA 1. gurunI pAse=aparAjIta muni pUrve te nagaramAM je sAdhuo pAse rahyA hatA temanI pAse ...... Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444. upadezapada : bhAga-1 levA taiyAra thayA. tevA prakAranA pUrvabhavanA abhyAsathI zAMti Adi guNothI yukta yogothI saMvegane pAmelA teo A pramANe vANIthI bole che ane dIkSA levA svIkAre che. pUrvanI jema sarva aMganA sAMdhA caDhAvIne niraja zarIra karyA pachI muni sAdhucaryAthI nIkaLyA. (59). anya divase zubha muhUrta rAjyakuLane ucita rIta (rIvAja)thI baMnee paNa dIkSA lIdhI. rAjaputra vicAre che ke A muni mArA upakArI che kAraNa ke teNe mane A duSTa adhyavasAyathI bacAvyA, AnuM phaLa narakagamana sivAya bIjuM kaMIpaNa na thAta. AnA sivAya narakapAtanA rakSaNano bIjo koI upAya nathI, arthAt dIkSA ja narakanA duHkhathI bacAvanAra che. tethI A viDaMbanA tAttvika nathI paNa auSadha jevI che. A pramANe purohita putra vicAre che paraMtu jema viMDabanA karIne dIkSA ApI te emaNe suMdara na karyuM. akalaMka cAritra ArAdhIne, samAdhinA sAravALA marIne devalokamAM utpanna thayA temaja purohita putranA cittamAMthI koIpaNa rIte guru parano praSa na gayo. teNe sarva paNa aMtima ArAdhanA praSipUrvaka karI. devalokamAM zreSTha bhogo prApta thayA. jinezvarono mahimA karyo. avana samaya Avyo tyAre kalpadruma AdithI potAnA maraNane jANyuM. mahAvideha kSetramAM jinezvaranI pAse dharma sAMbhaLIne avasare pUche che ke ame pachInA bhavamAM sulabhabodhi thaIzuM ke durlabhabodhi? A pramANe teoe prazna karyo tyAre bhagavAna kahe che ke A purohita putra durlabhabodhi che. deva- durlabhabodhimAM zuM kAraNa che ? jina- guru parano praSi durlabhabodhimAM kAraNa che ane te alpa che. deva- he bhagavan! bodhino lAbha kayAre thaze? jina- AgalA bhavamAM thaze. deva- kevI rIte thaze? jina- potAnA bhAInA jIvathI thaze. deva- te bhAI hamaNAM kayAM che? jina- te hamaNAM kauzAMbI nAmanI zreSTha nagarImAM vase che. deva- he bhagavan! tenuM zuM nAma che. jina- tenuM bIjuM nAma mUka che. paNa prathama nAma azokadatta che. deva- lokamAM tenuM mUka nAma kevI rIte thayuM? jina- tuM ekAgracittavALo thaine tene sAMbhaLa. (72) potAnI zobhAthI svargapurIno parAbhava karanArI kauzAMbI nAmanI nagarImAM pUrve dhanadhAnyathI samRddha tApasa nAmano zreSThI raheto hato. nirmaLa cAritravALI, vizvAsanuM sthAna, tenI svachAyA hoya evI patnI hatI. tenA garbhamAM janmelo kuladhara nAmano uttama putra hato. parigrahamAM ghaNo Asakta, ghaNAM prakAranA AraMbhamAM pravRtta thayelo, dharmathI parAmukha evo te zreSThI kALe marIne potAnA gharanA ja khADAmAM jaDabhAvane pAmelo DukkaranA 1. auSadha- jema auSadha zarUAtamAM kaDavuM lAge ane pariNAme roga nAza karI hitakArI bane tema A dIkSA atyAre kaThIna lAgavA chatAM AtmAnA bhAva Arogyane lAvanArI che, tethI dakSA paramArthathI duHkhakarI nathI. Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 upade zapada : bhAga-1 bhavamAM utpanna thayo. potAnA ja kuTuMbane joIne pUrvabhavanuM jAtismaraNa thayuM ke huM premanA pAzathI baMdhAyelo Ano (kuTuMbano) svAmI hato. prAyaH te ja gharamAM ahIM tahIM bhamato rahe che. tenI ja saMvaMtsarI tithi upara brAhmaNonA bhojana nimitte ghaNuM mAMsa rAMdhavAmAM AvyuM tyAre rasoyaNa koIka rIte pramAdI thaI eTale bilADIe rAMdhelA mAMsamAM moTuM nAkhyuM. pachI gusse thayelI rasoyaNe bIjA mAMsane nahIM meLavatI te ja Dukkarane haNIne jaladIthI tenuM mAMsa rAMdhyuM. krodhathI paravaza te Dukkarano jIva marIne te ja gharamAM sApa thayo. tene jAtismaraNa thayuM. rAgathI niHzaMkapaNe potAnA kuTuMbane joto te ja gharamAM bhamato rahe che. rasoyaNe tene joyo. kolAhalathI vyAkulita thayuM che gaLuM jenuM evI, bhaya pAmelI rasoyaNe atigADha lAkaDInA prahArathI tene mArI nAkhyo. prApta thayo che kaMIka zubha adhyavasAya jene evo sApa marIne potAnA putrano ja putra thayo. pitRjane tenuM nAma azokadara pADyuM. pratidina vRddhi pAmato te bALaka ja kayAreka jAtismaraNa jJAna pAmI lajjita thayelo putrane pitA ane putravadhUne mAtA kahevA taiyAra thato nathI. pachI teNe parama maunavratane dhAraNa karyuM ane muMgApaNAne pAmyo. kumArapaNAmAM ekAMtathI (saMpUrNapaNe) ja viSaya vimukha rahyo. have koIka vakhate grAma, nagara, AkarAdithI yukta pRthvI maMDaLa para vihAra karatA, cAra jJAnanA dhaNI dharmaratha nAmanA AcArya te nagaranI bahAra udyAnamAM padhAryA. AcArya jJAnano upayoga mUkyo ke kone zenAthI bodhino lAbha thaze? pachI jANyuM ke tApasa zreSThIno jIva muMgApaNAne pAmyo che. tenA bodhilAbhano avasara prApta thayo tyAre eka sAdhu saMghATakane tenI pAse mokalyo ane A pramANenI gAthA bole che- he tApasa! ahIM tAre maunavratathI zuM? dharmane jANIne svIkAra kara. Dukkara ane sApanA bhavamAM marIne pachI te putrano putra thayo che. tene sAMbhaLIne vismita thayelo sAdhuone vAMde che tathA pUche che ke tame mArA A vRttAMtane kevI rIte jANyo? pachI teo kahe che-amArA guru jANe che ame kaMIpaNa jANatA nathI. teNe sAdhune pUchyuM. te bhagavAna hamaNAM kayAM che? teo kahe che-manorama nAmanA udyAnamAM hamaNAM rahelA che. pachI utkaMThita banelo te vaMdana karavA jAya che ane jinabhASita dharma sAMbhaLe che. sakala Adhi, vyAdhinA samUharUpa parvatane bhedavA mATe vajUsamAna evI bodhine prApta karI. muMgApaNAno tyAga karyo pachI bolavA lAgyo paraMtu lokamA prasiddha thayela "muMgo e pramANenuM nAma na bhuMsAyuM. A pramANe AnuM "muMgo" evuM nAma lokamAM vikhyAta thayuM. deva- he bhagavan! A muMgAthI mane bodhi kevI rIte maLaze? jina- vaitADhya parvatanA zikhara upara siddhakUTamAM prApta thaze. deva- kayA upAyathI A bodhi maLaze. jina- jAtismaraNathI pUrvabhavanuM smaraNa thaze. deva- te paNa kayA nimittathI thaze? Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 upade zapada : bhAga-1 jina- potAnA kuMDalayugalanA darzanathI thaze. A pramANe bodhanA upAyane jANIne bhagavAnane bahumAnathI namIne te deva kauzAMbI nagarImAM mUkanI pAse gayo. potAnI rUpa- lakSmIne batAvIne kahe che ke huM tAro nAno bhAI thaiza tethI tuM tevuM karaje jethI mane jaladIthI bodhi prApta thAya. pachI tene vaitADhya parvata upara siddhakUTanA jinabhavanamAM laI gayo ane tenA dekhAtA potAnA kuMDalayugalane sthApyA. sarvaIcchita kAryanI siddhi karanAruM ciMtAmaNiratna tene ApIne te deva svargamAM gayo. (101) - have kyAreka mAtAne akALe AmraphaLano dohalo thayo. te ghaNI kRzAMgI thaI. muMgAne zaMkA thaI pachI teNe jANyuM ke jinezvaranuM vacana satya ja che ke te deva ahIM ja utpanna thayo che. ane te ja ratnanA prabhAvathI akALe paNa AMbo phaLyo. paripUrNa thayo che dohalo jeno evI te garbha vahana karavA lAgI. kaMIka adhika navamAsa pasAra thaye chate pUrvadizA sUryanA biMbane janma Ape tema teNe manohara rUpavALA putrane janma Apyo ane tene navakArano sAra evuM pIThakanuM pAna karAvavAmAM AvyuM. kuLanA AnaMdamAM vRddhi karanAro evo ghaNo moTo janma mahotsava thayo. nAmakaraNano divasa Avyo tyAre AnuM nAma ahaMdatta thAo ema kahI adatta nAma sthApana karavAmAM AvyuM. kramathI vRddhi pAmato jinezvarI tathA sAdhuonI pAse laI javAto ane teonA caraNarUpI kamaLamAM lagAvAto tyAre jANe mAra marAyelo na hoya ema atikarka raDe che. kahevAno bhAva e che ke tenA haiyAmAM dharma pratye atizaya arUci che jethI dharmAnuSThAnamAM uga anubhave che. bharayauvanane pAmyo tyAre ghaNA lAvaNyavALI cAra kanyAne paraNyo. pachI avyAbAdhapaNe teonI sAthe divasa rAtanA vibhAga vinA arthAt rAta-divasa joyA vinA viSaya sukhone bhogave che. samaye azokadatte tene pUrvano saMketa jaNAvyo. talanA photarA jeTalo paNa dharma svIkArato nathI teTalAmAM tIvra saMvega pAmelo azokadatta dIkSA laI ugra tapa karIne uttama deva thayo. samaye avadhijJAnano upayoga mukyo ane jANyuM ke A adatta atigADha mithyAtvane pAmelo che tethI Ane hamaNAM azraddhA che. eTalAmAM ane zArIrika pIDA nahIM karavAmAM Ave tyAM sudhI A pratibodha nahIM pAme ema vicArIne tene ghora jalodara nAmano vyAdhi utpanna karyo. je vaidyane paNa tyAga karavA lAyaka thayo, arthAt vaidyo paNa tenA rogano upAya karI zakatA nathI. tene savAMge yaMtramAM pIlAvA jevI ghora vedanA thaI. te potAnA jIvita upara udvigna thaI agnimAM praveza karavA icche che teTalAmAM zabaranuM rUpa laIne te deva Avyo ane udyoSaNA karI ke huM sarvavyAdhinI cikitsA karanAro vaidya chuM. teNe addAne joyo ane kahyuM: A vyAdhi atiraudra che ane kaSTathI cikitsA karI zakAya tevo che. 1. pAThaka-navA janmelA bALakane pIvaDAvavAmAM AvatI eka vastu. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 upade zapada : bhAga-1 mane paNa pUrve Avo roga thayo hato ane sarva saMgano tyAga karIne arthAt dIkSA laIne A roga zAMta karAyo hato jethI hamaNAM dareka nagaramAM pharuM chuM. A rogane dUra karavAno A ja upAya che. A pramANe tuM bhame (vihAra kare) to huM tArA rogane dUra karuM. duHkhathI duHkhI thayelA ahaMdane sarva aMgIkAra karyuM. zabara tene cAra rastA upara laI gayo ane kapaTa karIne tene tyAM rAkhyo ane cAra rastA upara pUjA karI palAyana thatA vyAdhine batAvyo. vedanA dUra thaI ane kSaNathI ja te sAjo thayo. tene dIkSA ApavA deve svayaM paNa munirUpa karyuM. divyarUpathI dIkSA ApI ane munino AcAra batAvyo ane te deva svasthAne gayo. pachI te paNa dIkSA choDIne ghare gayo temaja bhAryAdino svIkAra karyo eTale te deve tene pharIthI vyAdhivALo karyo. tene ati vedanAthI pIDAyelo joIne svajanavarga ati zokAtura thayo ane zabaranA rUpane dhAraNa karatA vaidyane jue che ane potAnI kahIkata jaNAve che. vaidya paNa pUrvanI jema ja tene sarva kahe che. have ahaMdatta paNa te pramANe svIkAre che. vaidhe paNa kahyuM: tAre mArI sAthe pRthvI para vihAra karavo paDaze. teNe svIkAra karyo. pachI teNe goNaka nAmanA zAstranA kothaLAne tene UMcakavA Apyo. suprasannamukhe AdarapUrvaka teNe kothaLAne upADyo. pachI tyAMthI nIkaLIne deve tene kahyuM tAre haMmezA mArI samAna kriyA karavI. (126) have koIka vakhata gAmamAM javALAnA samUhathI vikarALa agni vidurtho ane kolArava UThyo. pachI te vaidya hAthamAM moTo ghAsano pULo laIne jeTalAmAM bujhAvavA vALA sanmukha jAya che teTalAmAM ahaMdatte tene zikhAmaNa ApI ke A agni bujhAvavA mATe pANInI jarUra che to ghAsanA pULAthI kevI rIte bujhAvI zakIza? vaidya- tuM paNa janma-jarA-maraNa svarUpa A bhayaMkara bhavAraNyamAM vratane choDIne saMsArarUpa dAvAnaLa sanmukha kema jAya che? tuM nizcayathI saccaritra nathI pachI te muMgo rahyo. (129). pachI sanmArgane choDIne vaidya unmArgamAM javA lAgyo tene joine kahe che ke te A sanmArgano kema tyAga karyo? tuM bhUlI gayo hoya tema lAge che. vaidya- tuM paNa siddhimArgane choDIne saMsAramArgamAM kema prayANa kare che? pharI paNa Ane eka devakuLamAM pUjAtI adhomukhI paDatI pratimA batAve che. sIdhI karavAmAM Ave chatAM paNa adhomukhI thaI jAya che. ahaddata- aho! A ghaNuM viparIta che, je A pratimA A pramANe UlaTI rahe che. vaidya- sakalajanane pUjanIya dIkSAne choDIne sAvadya gharakAryane kare che te zuM viparIta nathI? pharI paNa te deva zAlibAnyAdine choDIne atyaMta aniSTa viSTAne satata rasapUrvaka bhojana karatA Dukkarane vidurve che. ahaMdata- A Dukkara ati kutsita prakRtivALo che je A dhAnyone choDIne AvA prakAranA maLane khAya che. vaidya- tuM Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 upade zapada : bhAga-1 AnA karatA paNa halako che je saMyamane choDIne juguNita-carabI-AMtaraDA-mUtra-mAMsAdinI kothaLIvALI strIo viSe ramaNa kare che. pharI paNa deva eka baLadane vikurve che. te nIrelA sugaMdhathI samRddha lIlA ghAsane choDIne ati UMDA kUvAnA ghaNA vikaTa kAMThA upara UgelA atituccha durvAnA ghAsane icchato tenA tarapha mukha nAkhe che. tathA nIrelA ghAsane be pagathI kUvAnI aMdara nAkhe che. ahaddatta- A kharekhara pazu ja che, nahIMtara kevI rIte A sulabha ghAsane choDIne ati duraMta dUrvAkurane abhilASa? vaidya- AnA karatA paNa tuM badatara pazu che, nahIMtara kevI rIte ekAMte sukhavALA mokSamArgane choDIne narakAdi durgatinA phaLavALA viSaya sukhamAM Asakta thAya? A pramANe tene vAraMvAra kahyuM ane preraNA karI tyAre tene zaMkA thaI ane pUche che ke tuM manuSya nathI. te vakhate tene kaMIka saMvega pAmelo jANIne tenA bodhi mATe pUrvabhavano sarva vRttAMta jaNAve che. te tene vaitADhya parvata upara siddhakUTamAM laI gayo ane potAnA be kuMDalo batAvyA. tatkSaNa ja te jAtismaraNa jJAna pAmyo ane bodha pAmI bhAvathI dIkSA lIdhI ane ghaNI kSAMta, dAMta, gurubhakti ane vinayamAM tatpara thayo. zraddhA ghaNI ullasita thaI. ekAgra thaI ghaNuM zruta bhaNyo. apUrva-apUrva abhigrahomAM haMmezA rata rahe che. A pramANe asAdhAraNa zramaNapaNuM ArAdhIne aMtima samaye kaSAya ane zarIranI saMlekhanA karIne, sarvathA niHzalya banI, zuddha samAdhimAM tatpara marIne vaimAnika deva thayo. tyAM paNa devalokamAM) caitya ane jina vaMdanAnA vyApAramAM rAgI thaine tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM vizALakuLamAM jainadharma ArAdhIne zAzvata sthAna (mokSa)ne pAmyo. (149) saMgraha gAthAno zabdArtha-elapura nAmanuM nagara hatuM temAM jitazatru rAjA hato ane aparAjita nAmano putra yuvarAja thayo. tene bIjo samaraketu nAmano putra hato jene kumArabhaktimAM ujjainI nagarI ApI. koI vakhata tenA dezanA sImALAnA rAjAnI sAthe vigraha thaye chate teno jaya thayo. potAnA deza tarapha pAchA pharatA aparAjita yuvarAjane rAdhAcAryanI pAse dharmanI abhivyakti thaye chate dIkSAnI prApti thaI. (285) ane koIka vakhata tagarA nAmanI nagarImAM rAdhAcAryanA sAdhuonuM Agamana thayuM. prAthUrNakanI ucita pratipatti (satkAra) karAI. samucita samaye (sAMje) AcArya vihAranI pRcchA karI. (286) 1. abhivyakti-koI kAraNathI pahelA na dekhAtI vastunuM pratyakSa dekhAvApaNuM jemake aMdhArAmAM rahelI cIjano ajavALAmAM dekhAva. tema prastutamAM ajJAnarUpI aMdhakAramAM apragaTa dharma, jJAnarUpI prakAzamAM dekhAvA lAgyo. 2. vihAranI pRcchA- sAdhuono saMyama nirvAha sukhapUrvaka thAya che ne ? 1 . Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 449 ane teoe kahyuM ke rAjaputra ane purohita putra abhadraka che. temanA taraphathI sAdhuone upasargo ja thAya che. bAkI ujjainImAM sAdhuone zuddha annapAnAdinI prApti ane vihAra sarvakALa bAdhA rahita thAya che. (287) pachI aparAjitane ciMtA thaI ke kumAranI upekSA svarUpa mArA bhAInI pramatattA bodhilAbhano ghAta karanArI hovAthI mahAdoSa rUpa thaI. tethI mAre teno nigraha karavo ucita che tathA jo mArAmAM sAmarthya hoya to teno nigraha karI baMne kumAra upara anukaMpA karavI yogya che. (288) pachI gurunI rajA laIne ujjainI tarapha gamana karyuM. ane tyAM pahoMcyA pachI upAzrayamAM praveza karyo. vaMdanAdika ucita pravRtti karI. bhikSAkALa thayo tyAre jhoLI laIne gocarIe javA taiyAra thAya che teTalAmAM sAdhuoe vinaMti karI ke tame gocarI javAnuM rahevA do ame laI AvazuM. aparAjita munie kahyuM: huM Atmalabdhika chuM, arthAt mArI lAvelI gocarI vAparavAno mAre niyama che. bIjAnI lAvelI gocarI huM vAparato nathI. (289) pachI aparAjita muni sAdhuo pAsethI sthApanA kuLo, dAnazraddhALu kuLo, zrAvakakuLo. samyagdaSTi kuLono vibhAga jANe che. kahyuM che ke-vAre mamamamaladde, samaje ghanuM tatva miccha | mAmA raya, tAruM nayaNaINa vAti che (oghani.gAthA-436) dAnasacivALA kuLo, aNuvrata dharanArA kuLo, samyakatvadhArI kuLo, mithyAtvakuLo tathA mAmaka kuLo", nahIM ApavAnA svabhAvavALA kuLone vAstavya sAdhu prayatnapUrvaka batAve che. sAgAri vaNiga suNae, goNe punne duguMchiyakulAiM / hiMsAgaM mAmAgaM, savvapayatteNa vanegA. (oghani.gAthA-437) pachI zaiyyAtaranuM tathA daridranuM ghara batAve che. daridranA ghare bhikSA na levAya kemake tenA ghare bhojana na rAMdhyuM hoya to lajjA pAme che athavA alpa rAMdhyuM hoya to tene ApI dIdhA pachI potA mATe pharI rAMdhe che. tathA duSTa kUtaro athavA gAya bAMdhelA ghare bhikSA levA nA jAya tathA niMdita, hiMsaka ane mAmakakuLono sarva prayatnathI tyAga kare. (289) A pramANe sthApanAdikulonA vibhAgane jANIne te sAdhu pratyenIkanA ghare pravezyA ane dharmalAbha Apyo. pachI aMtaHpuranI strIoe tene cetavaNI ApI ke tame pAchA cAlyA jAo. munie cetavaNIno tiraskAra karyo, arthAt cetavaNIne na mAnI. dharmalAbha zabda sAMbhaLIne baMne kumAro tenI pAse doDI AvyA. (290). 1. mAmakakuLo eTale mAre ghare sAdhuo na praveze evA vicArasaraNI dharAvanArA kuLo. Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 upadezapada : bhAga-1 zarUAtamAM ja gIta ane vAjiMtrano koI meLa na bese tevA tAlamAM nRtya zarU thayuM pachI upazAMta sAdhu gusse thayA ane kahyuM AvA viSama tAlamAM huM nRtya nahIM karuM, kemake viSama tAla nRtyanI biDebanA rUpa che. pachI te bee tenI hAtha-pagAdi zarIranA avayavonI kheMcAkheMcI karI tyAre sAdhue yatanAthI vadhAre pIDA karyA vinA bAyuddha karIne prayatnathI citramAM AlekhAyelA kevA karyA. pachI sAdhu te sthAnamAMthI nIkaLI cAlyA gayA. (292) te bene zarIranI pIDA ane bhojanano aMtarAya thAya che ema vicArIne sAdhu bhikSA levA na gayA paraMtu ekAMtamAM rahyA. tyAM tene ciMtA thaI ke mArI A ceSTAnuM pariNAma suMdara kevI rIte thAya? te vakhate aMganA phuraNa rUpa sAruM nimitta thayuM. tethI jANyuM ke A baMnene cAritranI prApti thaze ema dhIraja thaI ane svAdhyAya karavA lAgyA. (293) parijane rAjAne A vRttAMtanuM nivedana karyuM ane te gurunI pAse AvIne kumAronA kAryanI kSamApanA mAMgI. gurue tene kahyuM: sAdhuoe A be kumArone taMbhita karyA che te huM jANato nathI. (294). tyAre pachI gurue sAdhuomAM pRcchA karI. sAdhuoe kahyuM amArAmAMthI koie paNa koinuM paNa kharAba karyuM nathI. pachI rAjAe kahyuM: he kalyANakAraka bhagavaMta! sAdhuo sivAya kumAronuM staMbhana bIjA koI vaDe thaI zake nahIM. pachI AgaMtuka sAdhu viSe zaMkA thaI ke teNe to staMbhana nahIM karyuM hoya ne ? pachI gurue rAjAne jaNAvyuM ke kadAca AgaMtuka sAdhue karyuM hoya! rAjA tenI pAse gayo tyAre hakIkata jANI. (25) rAjA lajijata thayo. munionA anuzAsanamAM zikSA apAye chate rAjAe mithyAduSkRta karyuM ane kumAronI paristhiti jaNAvI kahyuM ke baMne kumArone sAjA karo. munie kahyuM: samyagdarzana-jJAna-cAritra' rUpa guNothI huM sAjA karavA mAguM chuM ane tame baMne kumArone pUcho. e pramANe munie kahyuM, tyAre yuvarAja kahe che ke- (296). te baMne bolI zakatA nathI. pachI sAdhu kumAronI pAse gayA, mukhane sAjA karI dharma dezanA karI. pachI pUchyuM tyAre baMnene saMvega thayo. prazna-zenAthI saMvega utpanna thayo ? . uttara-tevA prakAranA janmAMtaramAM karAyelA guNavAnonA pramodAdi dharma rUpa kalpavRkSanA mULanuM ciMtana karavAthI saMvega thayo. 1. arthAt samyagdarzana, jJAna ane cAritranI ArAdhanA jenAthI thaI zake evI dIkSA svIkAre ema icchuM chuM. Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 451 pachI zarIranA avayavonuM saMyojana karI, bhikSA bhramaNa rUpa caryA karIne te baMnene dIkSA ApI. (297) temAM A bhagavAna amArA baMnenA upakArI che evI vicAraNA rAjakumAranI thaI. bIjA purohita putrane paNa AvI ja vicAraNA thaI paraMtu avidhithI dIkSA ApavA saMbaMdhI guru upara jarAka praSa thayo. guru uparanA praSanI AlocanA nahIM karavAthI te doSa jAvajIva rahyo. te ja avasthAmAM tenuM maraNa thayuM ane devalokamAM utpanna thayo. tyAM zabdAdi udAra bhogo prApta thayA. cyavana samaye mALA karamAye chate mahAvidehamAM bhagavAnanI pAse jaIne purohita putradeve bodha abodhanA viSayamAM pRcchA karI ke huM sulabhabodhi chuM ke durlabhabodhi chuM? bhagavAna kahe che tuM durlabhabodhi che. kahyuM che ke-"mAnyajJAnika kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM copraagH| dainyaM tandrA kAma-rAgAGgabhaGgo, dRssttibhraantivaipathAratizA' mALAnuM karamAvuM, kalpavRkSanuM dhrujavuM, kAMti ane lajjAno nAza, vastrono uparAga' dInatA, tandrA, kAmarAga, aMgabhaMga, dRSTibhrAMti, dhrujArI ane arati A cyavana vakhate devanA lakSaNo che. (299) deva- durlabhabodhi thavAmAM kAraNa zuM che? jina- guru upara je thoDo praASa thayo te kAraNa che paNa koI moTuM kAraNa nathI. deva- pharI bodhilAbha kayAre thaze? jinadevabhavathI pachInA bhavamAM thoDA divasomAM thaze. deva- konAthI thaze? jina- potAnA bhAInA jIvathI thaze. (300) deva- A bhAino jIva kyAM che? jina- kauzAMbI nagarImAM che. deva- tenuM nAma zuM che? jina- tenuM nAma muMgo che. tu zabda Apela che tenAthI tenuM bIjuM nAma muMgo che ema bhinna kramathI jANavuM paNa prathamanuM nAma azokadatta che. deva- A be nAma thavAmAM kAraNa zuM che? A pramANe kathAmAM kahevAyelA svarUpathI jinezvare pUrvabhavanuM kathana karyuM. (301) jemake A kauzAMbI nagarImAM sadA AraMbhathI yukta tApasa zreSThI hato. te mare chate potAnA ghare Dukkara thayo. pUrvajanmanuM smaraNa thayuM. pachI rasoyaNe tene mAryo. kevA prakAranI avasthAmAM haNAyo? bIlADIe mAMsane eThuM karyuM tyAre gusse thayelI rasoyaNe tene mAryo. pachI potAnA ghare sApa thayo. 1. uparAga-bhramanA kAraNe je vastrano jevo raMga hoya tevo na dekhAya paNa judo ja dekhAya. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 upade zapada : bhAga-1 sUthArImaya sara vonApho' e padomAM saraNa padano artha yathAyogya kramathI karatA prathama sApane jAtismaraNa jJAna thayuM. pachI rasoyaNe bhaya pAmI kolAhala karyo ane sApano ghAta karyo. marIne potAnA putrano putra thayo. te bhavamAM paNa jAtismaraNa jJAna thayuM pachI lajjAthI maunavrata dhAraNa karyuM. kumAre lagna nahIM kare chate tyAM caturgAnI muni padhAryA. (303) caturdAnI munie kSetra viSe upayoga mukyo. "samaye Ane bodhi lAbha thAya tema karavuM ucita che ema vicArIne eka sAdhu saMghATakane tyAM mokalAvyo ane sAdhu saMghATake tenA pUrvabhava saMbaMdhi pATha kahyo. (304). kevI rIte pATha karyo? saMghATake kahyuM: he tApasa! A nirarthaka mauna vratathI zuM? jinapraNIta dharmane jANIne svIkAra kara. kemake tuM marIne Dukkara thayo, pachI sApa thayo. pachI putrano putra thayo. muMgo prathama vismaya pAmyo pachI vaMdana karyuM, pachI pRcchA karI ke tame mAruM caritra kevI rIte jANyuM? ame kaMI jANatA nathI, amArA guru jANe che. tamArA te guru. hamaNAM kayAM che? teoe kahyuMH udyAnamAM rahelA che. pachI muMgo udyAnamAM guru pAse gayo. tyAM jaI vaMdanA karI. gurue dharmadezanA karI. tene samyakatvanI prApti thaI. (306) tevA prakArano saMskAra lokamAM rUDha thayo hovAthI tenuM mUka' nAma bhuMsAyuM nahIM. tyArapachI muMgA tarIke prasiddha thayo. A kAraNathI tenuM bIjuM nAma mUka paDyuM hatuM ema jANavuM. (307) deva- ahIM paNa bhAInA jIvathI kyA sthAne bodhi prApta thaze? jina- je sarvakUTazreNimAM prathama phUTa che te ramyavaitADhya siddhakUTa upara thaze. deva- kaI rIte thaze? jina- jAtismaraNathI thaze. deva- te jAtismaraNa kevI rIte thaze? jina- be kuMDalathI thaze. (308). pachI te deva kauzAMbI nagarImAM muMgAne sAdhavA mATe Avyo, arthAt muMgo potA viSe anukULa rahe e nakkI karavA Avyo. pachI tIrthaMkare kahelA vRttAMtane kahyo. pachI vaitADhyanA siddhakUTa upara javAno saMketa thayo ane kuMDalanI sthApanA karI. pachI smaraNa karavA mAtrathI phaLa Ape evuM ciMtAmaNi ratna ApIne deva svasthAne gayo. (309) pachI avana thaye chate teno utpAda thayo. mAtAne AmraphaLano akAle dohalo thayo. dohalo paripUrNa nahIM thaye chate zarIra kRza thayuM, tethI muMgAne zaMkA thaI ane vicAraNA karI. zuM A te ja ahIM utpanna thayo che ke bIjo koI? pachI teNe nizcaya karyo ke A te ja devano jIva che, kemake jinezvaro haMmezA satya vacanI ja hoya che. pachI A devano jIva garbhapaNe utpanna thayo. ciMtAmaNi ratnathI akALa dohalAnI siddhi turata thaI. (310) Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 453 garbhanI niSpatti thaI ane samaye janma thayo. namaskAra bolavA pUrvaka pAThaka pIvaDAvavAmAM Avyo. arihaMta bhagavaMtonuM pharI pharI smaraNa thAya te mATe addatta nAma pADavAmAM AvyuM. derAsara ane sAdhuo pAse jyAre laI javAmAM Ave che tyAre abahumAnathI raDavA lAge che. jaNAyuM che dharma viSe niHspRha citta jenuM ane prApta thayuM che navayauvana jene evA ahaddattane mAtA-pitAe cAra kanyA paraNAvI. (311) mUke tene pUrvano vRttAMta jaNAvyo chatAM paNa ahaMdattane zraddhA na thaI pachI vairAgyathI mUke dIkSA lIdhI. te marIne devalokamAM gayo. devalokamAM rahelA teNe avadhijJAnathI upayoga mukyo ane jANyuM ke Ane gADhamithyAtvano udaya thayo che A kAraNathI mokSamArga para zraddhA na thavA rUpa saMkleza thayo che. (312) pachI tene pratibodha karavA jalodarAdi mahArogo utpanna karyA. mAtA-pitAe tene sAjo karavA vaidyo bolAvyA ane vaidyoe rogonI anAdaratA kahI (=pratikAra thaI zake tema nathI ema kahyuM). tethI bhAre vedanA thaI. rogathI kheda pAmelo ahaMdatta agnimAM praveza karavA icche che. deve zabaranuM rUpa karyuM ane ghoSaNA karI ke huM sarvavyAdhino cikitsaka chuM. teNe tene tapAsyo ane kahyuM. A roga atibhayaMkara che tethI prayatnathI dUra thaze. (313) mane paNa Avo vyAdhi thayo hato. tethI huM pIDA dUra karavA A pramANe niHsaMga thaI grAma nagarAdimAM pharuM chuM. A paNa A pramANe pharaze to pachI huM teno vyAdhi maTAvI zakIza. ahaMdatte tema karavuM kabulyuM. (314) pachI tene cAra raste laI jaI mAyA karI. jemake tyAM jaI catvara pUjA karI eTale ke cAra rastA upara besI tevA prakAranA maMtrauSadhAdi prayoga karyo ane zarIramAMthI nIkaLatA vyAdhine pratyakSa batAvyo. tatpaNa vedanA zamI. ane pachI sAjo thayo. pravrajyA mATe A akAla che eTale teNe sAdhunuM rUpa vikuvyuM. dIkSA levI e vyAdhino upAya che ema jaNAvI tene sAdhuno veza mAtra Apyo paraMtu vidhipUrvaka dakSA na ApI. (315). ane deva jevo devalokamAM gayo ke turata sAdhuveza choDIne ghare AvI gayo ane pUrvanI jema strI Adino parigraha karyo. pachI deve pharI bIjI vAra vyAdhi vikubya. svajano duHkhI thayA. zabara rUpa dharanAra vaidyane joyo ane pharI pUrvanI jema jaNAvyuM. (316) A pramANe pharI paNa pUrvanI jema dIkSA ApI. paraMtu jaNAvyuM ke have mArI sAthe ja tAre pharavuM paDaze. teNe svIkAra karyo ane tenI pAse zAstrono kothaLo upaDAvyo. te sthAnathI nIkaLyA ane kahyuM tAre haMmezA paNa mArI jema kriyA karavI. (317) Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 upade zapada : bhAga-1 koIka vakhata deve saLagatA gAmane vikuvyuM, unmArgamAM gamana, pUjAtA yakSanuM patana tathA sArA annane tyAgIne viSThA khAtA Dukkarane batAvyo tathA kUvA upara sArA cArAne choDI dUrvAno abhilASI baLada batAvyo. (318) saLagatA gAmane ghAsanA pULAthI bujhAvavuM Adi zabdathI vaidyanuM unmArga gamana, pUjAtA yakSanuM nIce patana, uttama AhArano tyAga karI bhUMDanuM viSTA upara jIvavuM, kUvA kAMThe uttama cArAne choDI dUrvAnuM caravuM joI addatta bolyo A lokonuM AcaraNa avicArita che tyAre deve ene preraNA karI eTale teNe kaMIka niHspRha vRttithI vicAryuM. te A vaidya manuSya nathI. kaMIka saMvega pAmyo tyAre deve sarva pUrva ceSTA kahI. (319) pachI deva tene vaitADhya parvata upara laI gayo. siddhakUTa upara kuMDala yugalane batAvyuM pachI bhAvathI bodhi prApta thaI eTale kramathI dIkSA lIdhI. gurubhakti Adi ArAdhanAthI devomAM utpanna thayo. (320) upasaMharannAhamohakkhalaNasamANo, eso eyassa ettha paDibaMdho / Neo tao u gamaNaM, sammaM ciya muttimaggeNa // 321 // mohaskhalanAsamAno digmohAdimohavighnasamaH, 'eSa' prathamato'tyantadhArucirUpaH / etasyAhaddattasyAtra mokSamArge pratibandho nirUpitarUpo jJeyaH / tatastu taduttarakAlameva gamanaM samyageva sarvAticAraparihAraM muktimArgeNa samyagdarzanAdinA // 321 // upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che gAthArtha-mokSamArgamAM ahaMduddattano prAraMbhathI dharmamAM aruci thavA rUpa A vina dizAmodAdi rUpa mohavipna samAna jANavuM. tyAra bAda tenuM sArI rIte ja mokSamArgamAM gamana (AgaLa prayANa) thayuM. TIkArtha-sArI rIte= sarva aticAranA tyAga pUrvaka. muktimArgamAM= samyagdarzanAdi rUpa mukti mArgamAM. bhAvArtha--ahaMdattane mokSamArgamAM prAraMbhathI dharmamAM atyaMta aruci thavA rUpa je vighna AvyuM te vighna dizAmodAdi rUpa mohaviSmasamAna jANavuM. vighna dUra thayA pachI aticAra vinA ja samyagdarzanAdi rUpa mokSamArgamAM te AgaLa vadhyo. (321) Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 455 itthaM bhinnagrantherapyavazyavedyacitrakarmavazAt trividhaH pratibandho bhavatIti dRSTAntaiH pratipAdya sAmpratamuktamarthamupasaMharan yathAsau na sampadyate tathopadizannAha evaM NAUNa imaM, parisuddhaM dhammabIyamahigicca / buddhimayA kAyavvo, jatto sati appamatteNa // 322 // 'evaM' meghakumArAdijJAtAnusAreNa jJAtvemaM dharmapratibandhaM dAruNapariNAmaM parizuddhaM sarvAticAraparihAreNa dharma eva zrutacAritrArAdhanArUpo bIjamanekakalyANakalApakalpapAdapasya prarohaheturdharmabIjaM tadadhikRtyApekSya vidheyatayA 'buddhimatA' nirUpitabuddhirUpadhanena puMsA karttavyo yala-AdaraH, sadA-sarvAvasthAsvapi, apramattenAjJAnasaMzayamithyAjJAnAdipramAdASTakaparihAravatA / na hyazuddhabIjavaptAraH kRSIvalAH kRtayatnA api kRSAvavikalaM phalaM kadAcidupalabhanta iti| yathA te tacchuddhAvadhikaM yatnamavalambante, tathA prastuta-dharmabIjazuddhau bhavabhIrubhirbhavyairAdaraparairbhAvyamiti bhAvaH // 322 // A pramANe bhinnagraMthi jIvane paNa avazya bhogavavA yogya vicitra karmanA kAraNe traNa prakAranuM vina thAya ema dRSTAMtothI jaNAvIne have ukta arthano upasaMhAra karavA pUrvaka jevI rIte vighna na Ave te rIte upadeza ApatA graMthakAra kahe che gAthArtha-meghakumArAdi dAMtanA anusAra dharmavighnane bhayaMkara pariNAmavALuM jANIne buddhimAna puruSe sadA parizuddha dharmabIjane karavAmAM (=vAvavAmAM) apramatta banIne yatna karavo joie. TIkArtha-sadA=saghaLIya avasthAomAM. parizuddha sarva aticArathI rahita. dharma zruta-cAritranI ArAdhanA. aneka kalyANanA samUharUpa kalpavRkSane UgavAnuM kAraNa hovAthI ahIM dharmane bIjanI upamA ApI che. apramatta banIne-ajJAna, saMzaya, mithyAjJAna, rAga, dveSa, matibhraMza (bhUlI javuM vagere), dharmane viSe anAdara ane yogonuM duSpaNidhAna (=ayogya pravRtti) e ATha prakArano pramAda che. bhAvArtha-azuddhabIjane vAvanArA kheDUto khetImAM prayatna karavA chatAM kayAreya saMpUrNa phaLa meLavatA nathI. (tethI) jevI rIte kheDUto bIjanI zuddhimAM adhika yatna kare che, te rIte bhavabhIru bhavyajIvoe prastuta dharmabIjanI zuddhi karavAnA yatnamAM tatpara banavuM joIe. (322) 1. annANaM saMsao ceva, micchAnANaM taheva y| rAgo doso maibbhaMso dhammami ya aNAyaro // 1 // jogANaM duppaNihANaM, pamAo aTThahA bhave / saMsAruttArakAmeNaM, savvahA vajiavvao // 2 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 upade zapada atha dharmabIjazuddheH sAkSAdeva phalamabhidhitsurAhaparisuddhANAjogA, pAeNaM AyacittajuttANaM / airoddapi hu kammaM, Na phalai tahabhAvao ceva // 323 // : bhAga-1 'parizuddhAjJAyogAt ' sarvAticAraparihAreNa dharmmArAdhanAt prAyeNAtyantanikAcanAvasthAprAptaM karma parihRtyetyarthaH, 'AtmacittayuktAnAM' Atmanyeva paravRttAnteSvandhabadhiramUka bhAvApannatayA yad manazcittaM tena yuktAnAM bahirvyAkSepaparihAreNa sadA Atmanyeva nikSiptazuddhacittAnAmityarthaH, 'atiraudramapi' narakAdiviDambanAdAyakatvena dAruNamapi karma jJAnAvaraNAdi 'na' naiva 'ti' svavipArjana pacyate| ta kRtyAha-'tathAmAvatathaiva' tALArasvAmAvyAdev| yathA hyAmrataravaH samudgatanirantarakusumabharabhrAjiSNuzAkhAsaMdohA api bahalavidyududyotaparAmRSTapuSpAH niSphalIbhAvaM darzayanti, tathAsvAbhAvyaniyamAt, tathA parizuddhAjJAbhyAsAt supraNihitamAnasAnAmatyantanirguNabhavabhrAntiparizrAntAnAM jantUnAM dAruNapariNAmamithyAtvAdinimittopAttamapyazubhakarmma na svaphalamupadhAtuM samarthaM syAditi // 323 // have dharmabIjanI zuddhinuM sAkSAt ja phalane kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che-- gAthArtha-parizuddha AzAnA yogathI Atmacittayukta jIvonuM atiraudra paNa karma tevA prakAranA svabhAvathI ja prAyaH phaLatuM nathI. TIkArtha-parizuddha AzAnA yogathI--sarva aticArono tyAga karIne dharmanI ArAdhanAthI. Atmacittayukta=AtmAmAM ja rahenAruM je citta, te cittathI yukta, arthAt anyajIvonA vRttAMtane jovAmAM AMdhaLA, sAMbhaLavAmAM baherA ane bolavAmAM mUMgA banelA cittathI yukta. ahIM tAtparya e che ke bAhya vyAkSepano tyAga karIne sadA AtmAmAM ja sthApelA zuddha cittavALA jIvo Atmacittayukta che. atiraudra paNa karma=narakAdinI viMDabanA ApanAra hovAthI bhayaMkara paNa jJAnAvaraNIyAdi karma. tevA prakAranA svabhAvathI ja=AmravRkSomAM aMtararahita kusumasamUha Ugyo hoya ane ethI e vRkSonI zAkhAo zobhI rahI hoya, Ama chatAM e puSpo upara ghaNo vijaLIno prakAza paDe, arthAt vadhAre pramANamAM vijaLI paDe, to te vRkSo phaLatAM nathI, arthAt te vRkSo upara kerIo pAkatI nathI. kAraNa ke vijaLIno phaLano nAza karavAno svabhAva che evo niyama che. te ja pramANe parizuddha AjJAno abhyAsa karavAthI jemanuM mana mokSamArgamAM sArI rIte sthira thayeluM che ane jeo atyaMta asAra bhavanA bhramaNathI thAkI gayelA che tevA jIvonuM bhayaMkara pariNAmavALuM ane mithyAtvAdithI upArjana kareluM paNa azubha karma Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 457 potAnuM phaLa ApavA mATe samartha na thAya. kAraNa ke parizuddha AjJAnI ArAdhanAno bhayaMkara paNa azubhakarmonA phaLano nAza karavAno svabhAva che. (323) etadeva prativastUpamayA bhAvayativAhimmi dIsai imaM, liMgehiM aNAgayaM jayaMtANaM / parihAretarabhAvA, tullanimittANavi viseso // 324 // 'vyAdhau' kuSThajvarAdau samudbhavitukAme 'dRzyate''dhyakSata evAvalokyata idmphltvm| kutaH? yataH, "liGgai' rogotpattigamakaiH zarIrAsvAsthyAdibhirupasthitaitaiizca sadbhiranAgataM rogotpatteH prAgeva yatamAnAnAmatiyatnaM kurvatAm / kuta ityaah-prihaaretrbhaavaat| parihArabhAvAt pizitaghRtAdInAmutpitsuroganidAnabhAvApannAnAmanAsevanAt / roganidAnaparihArazcaivaM paThyate, yathA-"varjayed dvidalaM zUlI, kuSThI mAMsaM jvarI ghRtam / navamannamatIsArI, netrarogI ca maithunam // 1 // " itarabhAvAdanyeSAM keSAMcidanAgatamayatamAnAnAM tannimittAparihArAt / ubhayeSAmapi kIdRzAnAM tulyanimittAnAmapi prAk samAnarogotpAdakakAraNAnAM vizeSa udbhavAnudbhavarUpaH pratyakSasiddho vartata iti // 324 // A ja viSayane samAnavastunI upamA dvArA vicAre che- gAthArtha-rogotpattine jaNAvanArAM cihnothI roga Avaze ema jANIne roga thayA pahelAM ja yatna karanArAone roga rU5 phaLano abhAva pratyakSa jovAmAM Ave che. tathA tulya nimittavALA paNa jIvone roganAM kAraNono tyAga karavAthI ane roganAM kAraNono tyAga na karavAthI vizeSatA pratyakSathI siddha che. TIkArtha-koDha ane jvara vagere rogonI utpattine jaNAvanArAM zarIramAM asvasthatA vagere cihno upasthita thayelAM dekhAya tyAre satparuSo e cihnone jANIne roganI utpatti thayA pahelAM ja roga na thAya e mATe atizaya prayatna kare, bhaviSyamAM thanArA roganAM mAMsabhakSaNa, ghI vagere je kAraNo hoya te kAraNono tyAga kare, AthI temane rogotpatti na thAya. Ama roga thayA pahelAM prayatna karavAthI roganA phaLano abhAva pratyakSa ja dekhAya che. roganAM kAraNono tyAga vaidyakazAstramAM A pramANe kahevAmAM Ave che-"zULano rogI (jene peTa vageremAM zULa utpanna thatuM hoya tevo rogI) dvidaLano (=kaThoLano), koDha rogI mAMsano, tAva rogavALo ghIno, atIsAranA rogavALo navA annano ane netranA rogavALo maithunano tyAga kare." rogotpattinAM kAraNo jANavA chatAM je jIvo roga thayA pahelAM ja roganAM kAraNono Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 upadezapada : bhAga-1 tyAga karatA nathI te jIvone roga thAya che. roganAM kAraNono tyAga na karavAthI roganI utpatti thAya ane roganAM kAraNono tyAga karavAthI roganI utpatti na thAya. A pramANe tulyanimittavALA paNa jIvomAM, eTale ke rogane utpanna karanArAM kAraNo samAna hoya tevA paNa jIvomAM roganI utpatti rUpa ane roganI utpattinA abhAva rU5 vizeSatA pratyakSathI siddha che. (324). enamevArthaM vizeSeNa bhAvayatiegammi bhoyaNe bhuMjiUNa jAe maNAgamajiNNe / sai parihArAroggaM, auNNahA vAhibhAvo u // 325 // ekasminnabhinnajAtIye bhojane sUpodanAdau 'bhuMjiUNa'tti bhuktvA bhukte stiityrthH| 'jAte' samutpanne 'manAg' ISadajIrNe bhuktAnAjaraNalakSaNe sati, AmAdayazcAjIrNabhedAH, yathoktaM-"ajIrNaprabhavA rogAstaccAjIrNaM caturvidham / AmaM vidagdhaM viSTabdhaM, rasazeSaM tathaiva ca // 1 // " tathA parihArAdupasthitaroganidAnaparityAgAd ArogyaM nIrogatA ekasya jAyate / dvitIyasya tvanyasyAto'jJAnAdidoSAdanyathA nidAnAparihArAd vyAdhibhAvastUpasthitavyAdhisamudbhava eva sampadyate / yo hi yannimitto doSaH sa tatpratipakSAsevAta eva nivarttate, yathA zItAsevanAdutpannaM jADyamuSNasevAta iti // 325 // A ja arthane vizeSathI vicAre che- gAthArtha-be manuSyone samAna bhojana karyA pachI baMnene kaMIka ajIrNa thatAM eka mANasa ajIrNanA kAraNono tyAga (=ajIrNa na maTe tyAM sudhI bhojanano tyAga) kare to tene ArogyanI prApti thAya. bIjo mANasa ajIrNanA kAraNono tyAga na kare (ajIrNa hovA chatAM bhojana kare) to tene roga thAya. TIkArtha-be mANasoe bhAta-dALa vagere samAna bhojana karyuM. bhojana karyA pachI baMnene kaMIka ajIrNanAM cihno dekhAyo. eka manuSya ajIrNa hoya tyAM sudhI bhojanano tyAga karIne (ane hiMgASTaka vagere pAcaka cUrNa laIne) ajIrNanAM kAraNono tyAga karyo. AthI ene ArogyanI prApti thaI. bIjA mANase ajJAnatA Adi doSanA kAraNe ajIrNanAM kAraNono tyAga na karyo to bhayaMkara ajIrNa (ane tAva vagere) rUpa roga thayo. A eka sarva sAmAnya niyama che ke je kAraNathI doSa thAya tenAthI viruddhanuM sevana karavAthI doSa dUra thAya. jemake- zItala dravyonA sevanathI utpanna thayelI ThaMDI uSNadravyonA sevanathI dUra thAya. ajIrNanA Ama vagere bhedo che. kahyuM che ke-"badhA rogo arjINathI thAya che. temAM ajIrNanA Ama, vidagdha, viSTabdha ane rasazeSa ema cAra prakAra che. Ama ajIrNamAM 1. Ama ajIrNamAM....vagere vigata upadeza padanI TIkAmAM na hovA chatAM upayogI hovAthI dharmabiMdumAMthI lIdhI che. Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64he za56 : mAga-1 459 maLa DhIlo thAya ane koDAyelI chAza AdinA jevI durgadhavALo hoya. vidagdha ajIrNamAM maLamAM dhUmADA jevI durgadha hoya. viSTabdha arjINamAM zarIra tUTe. rasazeSa ajIrNamAM zarIramAM jaDatA Ave. maLa ane vAyumAM durgadha Ave, DhIlo maLa, zarIra bhAre bane, aruci ane azuddha oDakAra A cha ajIrNanAM spaSTa cihno che." (325) nanu kAraNabhedapUrvakaH kAryabheda iti sarvalokasiddho vyavahAraH / tat kathaM bhojanAdinimittatulyatAyAmapi dvayorayaM niSphalasaphalabhAvarUpo vyAdhervizeSaH sampanna ityAzaGkayAha vavahArao NimittaM, tullaM esovi attha tattaMgaM / eto pavittio khalu, NicchayanayabhAvajogAo // 326 // 'vyavahArato' vyavahAranayAdezAd bahusadRzatAyAM bhAvAnAmekatvapratipattirUpAt, nimittaM bhojanAdi vyAdhestulyaM samAnaM, na tu nizcayataH, tasya tulyakAryAnumeyatvenAtulyaphalodaye kathaJcidabhAvAt / tathA caitanmataM- "nAkAraNaM bhavet kArya, nAnyakAraNakAraNam / anyathA na vyavasthA syAt, kAryakAraNayoH kvacit // 1 // " tatra sopakramanirupakramakarmasAhAyyakRto vyAdhinidAnAnAmantaraGgo bhedo vidyate, yato'yaM vyAdhiH saphalaniSphalabhAva iti / na ca vaktavyaM vyavahArasyAsAMvRtarUpatayA asaMvRtatvAt kathaM tanmatAzrayeNa prakRtavyAdhau nimittatulyato Syata iti / yata eSo'pi vyavahAro na kevalaM nizcayo 'tra' jagati 'tattvAGga' tAttvikapakSalAbhakaraNaM varttate / kutaH ? yataH 'eto' vyavahAranayAdanantaramevoktarUpAd yA 'pravRttiH' kAryArthinAM chadmasthAnAM ceSTA, khaluravadhAraNe, tatastasyA eva na tu nizcayapUrvikAyA api, tasyA viziSTajJAnAtizayayuktapuruSavizeSaviSayatvAt / kimityAha-'nizcayanayabhAvayogAd' nizcayanayena-nizcayanayapravRttyA yo bhAvaHsAdhyarUpatAmApannaH padArthaH tena yogAd-ghaTanAt / tathAhi-kRSIvalAdayo bIjazuddhayAdipUrvakamasati pratibandhe niyamAdito'bhilaSitaphalalAbhaH sampatsyata iti vyavahArato nizcitopAyAH pravarttamAnAH prAyeNa vivakSitaphalalAbhabhAjo bhavanto dRzyanta iti // 326 // kAraNanA bheda pUrvaka kAryamAM bheda thAya, arthAt kAraNo bhinna hoya to kArya bhinna thAya. Avo sarvalokamAM prasiddha vyavahAra che. to pachI bhojana vagere nimittonI samAnatA hovA chatAM prastutamAM be mANasomAM ekane vyAdhi na thayo ane eka vyAdhi thayo, roganI A vizeSatA kema thaI? AvI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha-tulya nimitta vyavahAranayathI che. A vyavahAranaya paNa vizvamAM tattvanuM aMga che. vyavahAranayathI thatI pravRttithI ja nizcayanayathI je sAdhya che teno yoga (=prApti) thAya che. Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 upadezapada : bhAga-1 TIkArya padArtho lagabhaga samAna hoya tyAre vyavahAranaya ekapaNAno (=kAraNonI samAnatAno) svIkAra kare che. AthI prastutamAM roganuM kAraNa bhojana vagerenI dekhAtI samAnatA vyavahAranayathI che, nizcayanayathI nahi. kAraNa ke nizcayanaya kArya samAna hoya to nimitta samAna hatuM ema anumAna kare che. asamAna kArya thAya tyAre nizcayanayanA mate kAraNa samAna nathI. nizcayanayano mata A che kArya kyAreya kAraNanA abhAvamAM na thAya. temaja je kAryanAM je kAraNo prasiddha che te kArya prasiddha kAraNo sivAya anya kAraNothI paNa na thAya. anyathA kyAMya kAryakAraNanI vyavasthA na rahe." vyAdhinuM kAraNa samAna dekhAtuM hoya tyAM sopakrama karma ane nirupakrama karmanI sahAyathI karAyelo vyAdhinAM kAraNono AMtarika bheda hoya che. jenuM karma sopakrama hoya teno roga tevA nimittathI dUra thAya ane jenu karma nirapakrama hoya teno roga tevA nimittathI dUra na thAya.) AthI ekanA rogano nAza thAya che ane ekanA rogano nAza thato nathI. prazna-vyavahAranaya pUla hovAthI zA mATe vyavahAranayano Azraya laIne prastuta rogamAM nimittanI samAnatA jAhera karavAmAM Ave che. uttara-vyavahAra naya pUla hovA chatAM teno Azraya laIne prastuta rogamAM nimittanI samAnatA eTalA mATe jAhera karavAmAM Ave che ke vyavahAranaya paNa vizvamAM tattvanuM aMga che-tAtvika pakSanA lAbhanuM kAraNa che. prazna-vyavahAranaya tAttvika pakSanA lAbhanuM kAraNa kema che? uttara-kAryanA arthI evA chaghastha jIvo vyavahAranayathI je pravRtti kare che te pravRttithI ja nizcayanayathI je sAdhavA yogya che (=meLavavA yogya che) teno yoga (=prApti) te jIvone thAya che. te A pramANe-kheDUto bIjazuddhi Adi pUrvaka (jamInamAM zuddha bIja vAvavuM vagere prayatna pUrvaka) vyavahArathI pravRtti kare che. temAM jo vipna na Ave to kheDUtone vyavahAranayathI karelI pravRttithI niyama iSTaphaLano lAbha thaze. A pramANe vyavahArathI upAyono nizcaya karIne (=A kAryanAM A upAyo che evo nizcaya karIne) pravRtti karanArA jIvo prAyaHkarIne vivakSita phalano lAbha pAmanArA dekhAya che. 1. tevA prakAranA nimittathI (=kAraNathI) jeno nAza karI zakAya tevuM karma sopakrama che, ane tevA prakAranA nimittathI jeno nAza na karI zakAya tevuM karma nirupakrama che. 2. TIkAmAM AvelA anantarotarUpata e padono artha A pramANe che- hamaNAM ja vadusaMdarAvAyAM mAvInApratipattirUpAt e padothI jenuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che tevA vyavahAranayathI. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 461 prazna-kAryanA arthI evA chadmastha jIvo vyavahAranayathI pravRtti kema kare che? nizcayanayathI pravRtti kema karatA nathI? uttara-nizcayanayathI pravRttino viSaya viziSTa jJAnarUpa atizayathI yukta evA viziSTa puruSo che, arthAt viziSTajJAnIo ja nizcayanayathI pravRtti kare che, chadmastha jIvo nahi. (viziSTajJAnIo potAnA jJAnathI ema jANe ke amuka pravRtti karavAthI tenuM phaLa maLaze to amuka pravRtti kare, phaLa nahi maLe ema jANe to pravRtti na kare. Ama viziSTa jJAnIo ja nizcayanayathI pravRtti kare che.) (326) athainamevArthaM prakRte yojayatievamihAhigayammivi, parisuddhANAu kammuvakkamaNaM / jujjai tabbhAvammi ya, bhAvAroggaM tahAbhimayaM // 327 // evaM yathA'jIrNadoSasya iha jane nidAnaparihArAdupakramo'dhyakSasiddhaH samupalabhyate, tathA'dhikRte'pyAjJAmAhAtmyakhyApane vaktumupakrAnte parizuddhAjJAtaH sarvopAdhizuddhasamyagdarzanAdimokSamArgArAdhanAt karmopakramaNaM jJAnAvaraNAdiduSTAdRSTanaSTabhAvApAdanaM yujyate, jalAnalayorivAnayoranizaM virodhAt / tadbhAve ca-karmopakramasadbhAve punarbhAvArogyaM sarvavyAdhyadhikasaMsArarogakSayAt tathA-kSapakazreNyAdilAbhaprakAreNAbhimataM-sarvAstikapravAdisammataM sampadyata iti // 327 // have A ja arthane prastuta viSayamAM joDe che gAthArtha-je pramANe lokamAM kAraNono tyAga karavAthI ajIrNa doSano upakrama(=doSano nAza) pratyakSathI siddha thayelo jovAmAM Ave che te pramANe prastutamAM paNa parizuddha AjJAthI karmano upakrama ghaTe che. karmano upakrama thaye chate te rIte abhimata bhAvArogya prApta thAya che. TIkArtha-prastutamAM=AjJAnuM mAhAbhya jaNAvavA mATe kahevAnuM zarU karyuM che e prastuta viSayamAM. parizuddhaAjJAthI=sarva rIte zuddha evI samyagdarzanAdirUpa mokSamArganI ArAdhanAthI. karmano upakrama=jJAnAvaraNIya vagere duSTakarmono nAza. te rIte-kSapakazreNino lAbha vagere rIte. abhimata-sarva Astika vAdIone saMmata. 1. nachabAvA no zabdArtha "nAzanI prApti karavI" evo thAya. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 2 64he za56 : bhAga-1 bhAvArogya-sarva vyAdhiothI adhika evo saMsArarUpa je roga, te roganA kSayathI prApta thatuM Arogya. parizuddha AjJA ane azubhakarma e beno pANI ane agninI jema virodha che. AthI parizuddha AjJA jyAM hoya tyAM azubha karmo na rahe. AthI parizuddha AjJAthI azubha karmono kSaya thAya che ane ethI bhAva ArogyanI prApti thAya che. (327) athAjJAyogameva tathA tathA stuvannAhaeyamiha hoi viriyaM, eso khalu ettha purisagAro tti / eyaM taM duNNeyaM, eso cciya NANavisaovi // 328 // _ 'etadiha' karmopakrame bhavati vIryamAtmasAmarthyam / yaH prAguktaH parizuddhAjJAyogastathaiSa khalu-eSa eva parizuddhAjJAyogo'tra-prastute karmopakrame puruSakAro, na punaranyo dhAvanavalganAdirUpaH / iti pUraNArthaH / etat tad durvijJeyaM yad mohabahule jIvaloke prAyeNetyarthaH, pracAriNyayameva zuddhAjJAyogo vivekinA janenAnuSThIyate, na punargatAnugatikalakSaNA lokaheriH / tathaiSa eva vibhAgopalakSaNArUpo jJAnaviSayo'pi gahanapadArthavivecakatayA jJAnasya nizcayataH svarUpalAbhAt / paThyate ca 'buddheH phalaM tattvavicAraNaM syAd' iti / idamuktaM bhavati yaH khalu bhinnagrantherjIvasya parizuddhAjJAlAbhaH prAdurbhavati, sa audayikabhAvanirodhAdAtmIyamucyate / eSa eva ca puruSakAraH, sarvakarmavikAravilakSaNena mokSeNa kathaJcid ekAtmabhAvAdasya ata evaiSa eva ca karmopakramaheturapi nizcIyate, anenaivopakrAntAnAM karmaNAM punarudbhavAbhAvAt / durvijJeyazcAyaM mUDhamatInAm / ata eva ca prauDhajJAnaviSayatayA vyavasthita iti // 328 // have AjJAyoganI ja te te rIte prazaMsA karatA graMthakAra kahe che gAthArtha-ahIM pUrve kahelA parizuddha AjJAyoga(=parizuddha AjJAyogano lAbha) ja vIrya che, parizuddha AjJAyoga ja puruSArtha che, parizuddha AjJAyoga ja durviya che, parizuddha AjJAyoga ja jJAnano viSaya paNa che. artha-mahAna 75mamai. vIryAtmasAmartha. puruSArtha-karmano upakrama karavAmAM parizuddha AjJAyoga ja puruSArtha che, doDavuM-kUdavuM vagere anya kriyA puruSArtha nathI. (dhana vagere meLavavA mATe thatI mahenata e sAco puruSArtha nathI.) Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 463 durvijJaya-eka gatimAMthI bIjI gatimAM prasaratA ane mohanI adhikatAvALA jIvalokamAM zuddha AjJAyoga du:khe karIne (=bahu muzkelIthI) jANI zakAya tevo che. vivekI loka zuddha AjJAyogane kare che=zuddha AjJA pramANe ja dharma kare che, lokaherIthI gatAnugatikapaNe dharma karato nathI. jJAnano viSaya che-parizuddha AjJAyoga jJAnano viSaya paNa che, eTale ke parizuddha AjJAyogathI heyopAdeyanA vibhAganI (=A heya che ane A upAdeya che evA vibhAganI) oLakhANa thAya che. kAraNa ke jJAna gahana padArthonuM vivecana karatuM hovAnA kAraNe nizcayathI svarUpano (RpotAnA svabhAvano) lAbha thAya che. jJAnIo kahe che ke "tattvonI vicAraNA karavI e buddhinuM phala che." ahIM bhAvArtha A pramANe che- bhinnagraMthi jIvane je parizuddha AjJAno lAbha thAya che te parizuddha AzAnA lAbhathI audayikabhAvono nirodha thato hovAthI te parizuddha AjJA lAbha AtmavIrya kahevAya che. tathA parizuddha AjJAlAbha puruSArtha che. kAraNa ke parizuddha AjJAlAbhathI sarvakarmonA vikArathI bhinna evA mokSanI sAthe AtmAno kathaMcit ekAtmabhAva thAya che, arthAt AtmA kathaMcit mokSasvarUpa bane che. AthI ja parizuddha AjJAlAbha ja karmanA upakramano ( nAzano) hetu che ema nirNaya karAya che. kAraNa ke parizuddha AjJAlAbhathI nAza karAyelAM karmonI pharI utpatti thatI nathI. parizuddha AjJAlAbha mUDhamativALA jIvo mATe durvijoya che. AthI ja parizuddha AjJAlAbha prauDhajJAnanA viSaya tarIke nizcita karAyelo che, arthAt prauDhajJAnathI ja parizuddha AnnAlAbha jANI zakAya che. (328) sAmpratamuktamarthaM prasAdhayan dRSTAntamAhaAharaNaM puNa etthaM, savvaNayavisArao mahAmaMtI / mAriNivAraNakhAo, NAmeNaM nANagabbhotti // 329 // 'AharaNaM' dRSTAntaH 'punaratra' puruSakArAt karmopakrame sAmAnyena sAdhye 'sarvanayavizAradaH' sarveSAmAnvIkSikItrayIvA daNDanItilakSaNAnAM nayAnAM vicAraNena vicakSaNo 'mahAmantrI' sarvarAjyakAryacintAkaratvena zeSamantriNAmuparibhAgavartI 'mArInivAraNAkhyAtaH' sahasaiva samupasthitasarvakuTumbamaraNasya nivAraNAt prasiddhimupagato nAmnA'bhidhAnena prAg nAmAntaratayA rUDho'pi jJAnagarbha iti / ihAnvIkSikI nItiH jinajaiminyAdipraNItanyAyazAstrANAM vicAraNA, trayI sAmavedaRgvedayajurvedalakSaNA, vArtA tu lokanirvAhahetuH kRSipAzupAlyAdivRttirUpA, daNDanItistu nRpanItiH sAmabhedopapradAnanigraharUpeti // 329 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 upade zapada : bhAga-1 have kahelA arthane siddha karatA graMthakAra dAMtane kahe che gAthArtha-A viSayamAM sarvanaya vizArada mahAmaMtrInuM dRSTAMta che. A mahAmaMtrI mArinivAraNanA prasaMgathI jJAnagarbha evA nAmathI prasiddhine pAmyo. TIkArya-A viSayamAM=puruSArthathI karmano upakrama (=nAza) thAya e vigatane sAmAnyathI siddha karavAnA viSayamAM. sarvanaya vizArada=AnvIkSikI, trayI, vArtA ane daMDa nItirUpa nayonI vicAraNA karavAmAM vicakSaNa. AnvIkSikI=jina ane jaiminI Adie racelAM nyAyazAstronI vicAraNA te AnvIkSikI nIti che. trayI= Rgvada, yajurveda ane sAmaveda e traNa vedo. vArtA-lokanA nirvAhanuM kAraNa evI khetI ane pazupAlana Adi AjIvikAne vArtA kahevAmAM Ave che. daMDanIti-daMDanIti e rAjanIti che. sAma, bheda, upapradAna ane nigraha ema cAra prakAranI rAjanIti che. (upapradAna eTale bheTa ke lAMca.) mahAmaMtrI=sarva rAjya kAryonI ciMtA karanAro hovAthI anya sarva maMtrIono uparI hato. AthI te mahAmaMtrI hato. jJAnagarbha=A mahAmaMtrI bIjA koI nAmathI prasiddha hato. paNa ekavAra tenA samagra kuMTubanA maraNano prasaMga sahasA ja upasthita thayo. teNe potAnI buddhithI) kuMTubanuM maraNa aTakAvyuM. AthI te jJAnagarbha evA nAmathI prasiddha thayo. (329) idamevodAharaNaM bhAvayituM gAthAdazakamAhavesAlI jiyasattU, rAyA sacivo u NANagabbho se // NemittAgama pucchA, atthakkatthANi kiM kassa // 330 // maMtissa mAripaDaNaM, kaiyA pakkhArautti tusiNIyA / savvevi maMtiNiggama, kAle NemittigAhavaNaM // 331 // pairikke pucchA kaha, suyadosA paccao kusumiNotti / pUjA vAraNa saMvAya puttamAlocaNa Niroho // 332 // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 64he za56 : mAga-1 maMjUsAe pakkhassa bhoyaNaM pANagaM ca tAlA ya / atthaM sAhara raNNo, bhaNaNamaNicche tayANayaNaM // 333 // deva iha savvasAraM, kimaNeNaM pakkhamegarakkhAve / dAraNNatAlasIsagamuddA aTThaTTha pAhariyA // 334 // terasamammi ya diyahe, raNo dhUyAe veNicheotti / maMtisuyA kila phuTuM, ruvaNe raNNo mahAkovo // 335 // ghAeha tayaM ahavA, savvecciya Dahaha mattagA ee / kiMkaragama geNhaNa bhaMDaNAya pecchAmu devatti // 336 // diTThimmi ettha jogA, tattaM jANAhi muddasaMvAo / ugghADaNe NirUvaNa, churiyAveNIya maMtisuo // 337 // sajjhasa kimidaM devo, jANai taha vimhao u savvesiM / tappuccha pUyaNA savvaNAsa No veNicheyAu // 338 // etto u kila payaTTo, etthAhaM jAva evameva tti / evamaciMtaM kammaM, viriyapi ya buddhimaMtassa // 339 // atha saMgrahagAthAgamanikA-vesAlI nagarI, jitazatrU rAjA, sacivastu jJAnagarbhastasya / anyadA sabhAsthasya rAjJo 'nemittAgama'tti naimittikAgamane pRcchA rAjJo'bhUt / 'atthakvatthANi' iti atikutUhalaparatayA anavasare AsthAne sabhAyAM kiM sukhaM duHkhaM vA kasyApUrvaM bhaviSyatIti // 330 // naimittikaH prAha-maMntriNo mArIpatanaM / rAjA-kadA? naimittikaH-pakSAdArata iti / tatastUSNIkA baddhamaunAH sarve'pi rAjAdayo babhUvuH / 'maMtiniggama'tti tata AsthAnAd nirgame kRte mantriNA kAle prastAve naimittikAhvAnamakAri svagRhe // 331 // tataH 'pairikke' ekAnte pRcchA kathamiyaM mArI patiSyatIti / naimittikaH-sutadoSAt pratyayastava kusvapna iti / tataH pUjA naimittikasya, vAraNA prakAzananiSedharUpA ca kRtaa| 'saMvAyatti' saMvAde svapnasya 'puttamAloya'tti putreNa sahAlocanaM vidhAya nirodhaH kRtastasya // 332 // kvetyAha-maJjUSAyAM tathA pakSasya bhojanaM pAnakaM ca putranimittaM nirUpitaM / tAlAzca' tAlakAni dattAni / tato mantriNA arthaM 'saMhara' svIkurviti rAjJo bhnnnmkaari| anicche nRpatau kathaJciduparudhya 'tadAnayanaM' maJjUSAnayanaM rAjakule kRtam // 333 // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 65 za56 : mAga-1 ___uktaM ca-deva iha maJjUSAyAM sarvasAraM tiSThati / rAjA-kimanena sarvasAreNa tvadvyasanapAte sati kAryam? maMtrI-tathApi deva pakSamekaM 'rakSayata' rakSAM kArayata / tato rAjJA dvArAnyatAlazIrSamudrAstathA 'aTThaTTha'tti aSTau dine'STau nizi prAharikA nirUpitAH // 334 // evaM vyavasthApite trayodaze ca divase rAjJo duhiturakasmAdeva veNicchedo jAtaH / ityetanmantrisutAt kileti janapravAdAt sphuTitaM prakAzIbhUtaM rodane duhituH svayameva dRSTe rAjJo jitazatrormahAkopaH samajanIti // 335 // bhaNitaM ca tena yathA ghAtayata 'takaM' mantrisutamathavA kimanenaikena ghAtitena 'sarvANyeva' mantrimAnuSANi 'dahata' bhasmIkuruta / yenonmattakAnyetAni vartanta iti / tataH kiMkaragamo mantrigRhe / grahaNaM kuTumbasya prArabdhaM / bhaNDanA ca mantriparivAreNa saha lagnA / mantriNoktaM prekSAmahe tAvaddeva ! iti // 336 // dRSTe cAtra rAjJi mantri prAha-yogAd maJjUSAsambandhAt samudghATyetyarthaH / tattvaM matputrakRto'nyakRto vA'yamanartha ityevaMlakSaNaM 'jAnIhi' samavabudhyasva svAtmanaiva / tato gato rAjA maJjUSodghATanArtham / dRSTAyAM ca tasyAM mudrAsaMvAda udghATane kRte sati nirUpaNAni bhAlanA yAvat kriyate, tAvat kSurikAyuktayA veNyA samupalakSito mantrisuto dRSTaH // 337 // sAdhvasaM bhayaM taddarzane kimidamitthamasaMbhAvyaM dRzyate / evaM mImAMsayitumArabdhe mantriNoktaM devo. jAnAti tattvaM yo'syA rakSakatvena vyavasthita iti / tasmAd vismayastvAzcaryaM ca sarveSAmaho'dRSTA'zrutapUrvamidamiti / tataH 'tatpuccha 'tti mantripRcchA, pUjanA ca tasya rAjJA kRtA / mantriNoktaM-deva! sarvanAzaste putrAd bhaviSyatIti etAvadeva naimittikAdupalabdhaM no veNicchedAditi // 338 // itastvetasmAdeva naimittikavacanAt kiletyAptapravAdarUpAt pravRtto'tra putrasaMgopane'haM yAvattAvadetad naimittikoktaM saMvRttam / itirarthaparisamAptau / atha nigamayannAha-evamuktanItyA'cintyamacintyasAmarthya karma yaditthaM vihitapratIkAramapi phalAya samupasthitam 'vIryamapi ca' parAkramo'pi buddhimato'cintya eva ya itthaM samupasthitamapi karma viphalIkarotIti // 339 // // // samAptaM jJAnagarbhodAharaNam // Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 46 7 A ja udAharaNane daza gAthAthI varNana karatA kahe che- jJAnagarbha maMtrInI kathA zrI vardhamAnasvAmInA mAmA ceTaka rAjAnA mahelothI zobhatI vaizAlI nAme nagarI hatI. te nagarImAM suvizAla kulIna-suvizuddha zIlasaMpanna loko rahetA hatA. je himAlaya parvatanA zikhara jevA UMcA manohara zikharanA rUpa(zobhA)thI jhAMkhuM karAyuM che aMbarataLa jenA vaDe evA zrI munisuvratasvAmInA stUpathI jeno madhyabhAga suramya che. A nagarIno yaza purANa kathAomAM varNana karAyela uttama nagaromAM vikhyAta thayo che. temAM potAnA sattvathI svAdhIna karAI che pRthvI jenA vaDe evo jitazatru rAjA raheto hato. tene yathAvasare sAma-dAmadaMDa-bheda nItine pravartAvanAra, rAjavaMzanI sAthe utpanna thayela maMtrIvaMzamAM prApta thayo che pavitra janma jene, sakaLa rAjakAryamAM sajja, te te kAryo pAra pADavAmAM AzcaryakArI, sarva verIo mATe zULa samAna, duHkhethI ane sUkSmabuddhithI jANI zakAya tevA kAryomAM cakSuSamAna arthAt sUkSma buddhivALo, haMmezA hitaciMtA karavAthI pitA jevo evo jJAnagarbha nAme maMtrI hato. sAmaMta vagere lokane mAnya hato. tene haMmezA rAjakRpA prApta thaI hatI. sarva arthathI paripUrNa hato. suvizAla-suzIla-kulavALo hato. saMpUrNa anucita kAryono tyAgI hato. rAjAnI sAthe samAna cittavALo divaso pasAra kare che. anyadA rAjasabhAmAM potapotAnA sthAne sabhAvarga beThelo hato tyAre ane Indra jevI sArabhUta zobhAvALo rAjA siMhAsana upara beTho hato tyAre pRthvItala upara mastaka namAvIne dvArapALe praNAma karIne A pramANe viMnatI karI "he svAmina! svAmInA darzana mATe utsuka eka nimittio kyAMyathI AvIne daravAjA upara Ubho che." dvArapALe rAjAnI anujJA meLavIne tene rAjasabhAmAM dAkhala karAvyo. ucita satkAra karIne kautuka sahita siMhAsana para beThelA rAjAe tenuM jJAna jANavA pUchyuM. thoDA divasomAM kone apUrva sukha ke duHkha thaze? pachI aSTAMga nimittazAstrane jANanArAe kahyuM che svAmin! svacchaMdatAthI rahita tamArA vaDe pUchAye chate zAstramAM kahevAyelA arthane kahetA huM doSavALo nahIM thAuM. je A maMtrIonI zreNimAM ziromaNipaNAne pAmela che tenA svakuLamAM ati ghora mAri utpanna thaI che. rAjA- keTalA kALa pachI nizcaya thaze? naimittika-varSothI nahIM, mahinAothI nahIM paNa ATalA pakhavADiyAnI AsapAsa nizcaya thaze. pachI vajathI haNAyelAnI jema sabhA kSaNathI pIDAvALI mauna thaI. pachI jaladIthI dhIramAnasavALo maMtrI koithI paNa na jaNAya e rIte tyAMthI nIkaLI gayo ane naimittikane potAne ghare lAve che. vastra-puSpa zreSTha1. sarva artha= badhA prayojano pUrNa thatAM hatAM. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 upade zapada : bhAga-1 bhojanAdinA dAnathI teno moTo satkAra karyo ane ghaNAM premapUrvakanA vArtAlApathI saMtoSyo. thoDIvAra rahIne pUchayuM ke kayA asAdhAraNa(khAsa)kAraNathI A mAri pragaTa thaze? naimittikaA tArA moTA putranA nimittathI thaze. A mAri nizcayathI mArA kuLamAMthI pragaTa thaze enI cokkasa nizAnI zuM che? naimittika- amuka divase tane rAtrimAM kharAba svapna Avaze. A pramANe kAryanuM rahasya jANIne tathA naimittikanuM pUjana karIne, parama AdarathI tene vAre che ke tAre A vAta kyAMya na jaNAvavI. naimittika potAnA sthAne gayo. anya divase pradhAne cArebAju ati ghaNAM aMdhakAranA samUhathI zyAma karAyuM che AkAza jenA vaDe evA dhUma javALAothI mAruM ghara saLage che ema svapnamAM joyuM. pachI maMtrIe kuLanA mULa samAnaputrane vizvAsapUrvaka jaNAvyuM ke tArA janma samaye bhegA thayelA jyotiSIoe vizvAsapUrvaka jene kahyuM hatuM te pralaya hamaNAM tArA nimitte utpanna thato jaNAya che tethI eka pakhavADiyA mATe tuM suvizuddha bhAvamAM sthira thA jethI utpanna thayelA A saMkaTane koIpaNa rIte niSphaLa karIe. jo huM A saMkaTane niSphaLa na karuM to sakaLa jagatamAM prasiddha evI mArI A buddhinI prApti thavAno zo lAbha? grahacAra, svapna, zakunAdi ane nimittanI gati ati vicitra che ane utpanna thayelA grahacArAdi devanI jema koIkane kyAreka phaLe che. tethI buddhimAnoe tenAthI bhaya na pAmavo joIe paraMtu, tene jItavA dhIrajane dharatA puruSoe haMmezA ucita upAyo karavA joie. nipuNa nItine varelA, jemaNe sadaMtara kumArga(durAcAra)no tyAga karyo che evA puruSono kAryAraMbha bhAgyathI anyathA nirmANa karAyo hoya to paNa doSa mATe thato nathI. arthAt nItimAna sajjanoe kAryano AraMbha karyo hoya ane kadAca bhAgyathI niSphaLa nIvaDe to paNa doSa mATe nathI. tethI he putra! A peTImAM eka pakhavADiyA mATe praveza kara. zarIrane TakavA mATe bhojana jaLa AdinI vyavasthA karavAmAM AvI che. pachI te pramANe karAye chate maMtrIe rAjA pAse jaIne nivedana karyuM ke A dhana viMza paraMparAthI prApta thayeluM che ane prayojana vazathI Apane svAdhIna karela che. pachI rAjAe kahyuM tuM bhaya na pAma. koNa jANe che kAle zuM thaze? rAjA peTIne levA icchato nathI chatAM pradhAne tene suprata karI. te peTI rAjAnA bhaMDAragharamAM laI javAI ane kahyuM: he deva! A peTImAM sarvasArabhUta vastuo che ane mArA upara upakAra karIne sarva AdarathI eka pakhavADiyA sudhI rAkho. ane peTIne sarvabAjuethI tALA lagAvavAmAM AvyA ane DhAMkaNa upara mahora lagAvavAmAM AvI. dareka pahoramAM be paheregIro goThavavAmAM AvyA. Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 469 ( A pramANe kAryanI sArI rIte vyavasthA karIne pradhAna eka kSaNa vismayathI rahe che. zuM A mAro prayoga niSphaLa thaze? ane bhAgya aciMtyane karanAruM che athavA kaMIpaNa nahIM bane ema viSAdathI jeTalAmAM rahe che teTalAmAM teramA divase prabhAta samaye kanyAnA aMtaHpuramAM rahelI rAjAnI eka kanyAno veNIcheda thayo. A veNI cheda koNe karyo ? e pramANe rAjA kAraNanI ciMtAmAM che teTalAmAM kyAMyathI pravAda thayo ke maMtrInA moTA putre A veNI cheda karyo. nakkIthI maMtrIputra vaDe A potAnA gharanI zayAmAM sUtelI kanyAnI pAse AvIne vinaMti karAI che ke te sArI rIte vikasita kamalAkSI! mArI sAthe ramaNa kara. ghaNI paNa vAra kahevAyelI keTalAmAM A icchatI nathI teTalAmAM gusse thayelA maMtrIputre hAthamAM chUrI laI tenI veNI chedI. pachI AMsuthI pUrNa AMkhavALI, viSAdamukhI virasa raDatI kanyAe pitAnI pAse jaI sarva vRttAMta jaNAvyo. utpanna thayela pracaMDakopa rUpI dAvAnaLathI lAla thayuM che zarIra jenuM evo rAjA nagaranA ArakSakone A prakAre kahe che ke tamo zULAropaNa vagere duHkhonA mArathI maMtrIputra jaladIthI mare tema karo athavA sacIvAdhamanA gharanI cArebAju ghAsa, chANa ane lAkaDAnA bhArAo khaDakIne moTo bhaDako karIne sarva saLagAvI do kAraNa ke mArI parama kRpA meLavIne A unmatta thayo che, nahIMtara Aone AvA prakAranuM AcaraNa kevI rIte hoya? bhayaMkara kapALanI bhRkuTinA bhaMgavALA, yamarAjanA sainika samAna, vikarALa AMkhovALA, tatkSaNa ja niyukta puruSo amAtyanA ghare pahoMcyA. eTalAmAM maMtrInA kuTuMbane hAtha pakaDIne kADhavA lAgyA teTalAmAM maMtrInA paNa bhaTo hAkoTA karatA UbhA thayA. daMDa ugAmIne laDAI karavA taiyAra thayelA sainikone joine dhIracittathI maMtrIe nivAraNa karatA rAjapuruSone kahyuM: "AvA prakArano aNaghaTato prasaMge upasthita thayo temAM zuM kAraNa che?" teo kahe che ke Aje tArA putre rAjakanyAno veNIccheda che. pachI maMtrI vicAre che ke A aciMtya karma upasthita thayuM. AvA prakAranA aparAdha sevanArAone AnA sivAya bIjo koI daMDa nathI to paNa huM svAmIne maLuM ema sainikone kahyuM. sainikonA rodhathI vikRta dRSTine chupAvIne sabhAmAM rahelA rAjAne joIne maMtrI praNAma karI pUche che ke he deva! mArI maMjASAne joIne, vAstavika paristhitinI vicAraNA karIne pachI mane daMDa Apavo yogya che, kAraNa ke mahApuruSo sArI rIte vicAraNA karIne kAryo karanArA hoya che. rAjA maMtrInI vAtano svIkAra karI jeTalAmAM maMjUSAnI pAse jAya che ane mudrAne jue che tyAre pUrvanI jemaja tALA ane mudrA lagAvelA che. maMtrI nagaranA parijana samakSa tALAo kholAvIne jue che tyAre sarve nagarajano hAthamAM rahelI charikA ane veNIvALA, suprasanna mukhavALA sacivaputrane jue che. pachI bhayathI parama vihvaLatAne vahana karatA parasparanA mukhane jotA kahevA lAgyA ke he amAtya! A zuM Azcarya jovAya che? maMtrI javAba Ape che ke ahIM deva ja paramArthane jANe che bIjo koI jANato nathI. Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 upade zapada : bhAga-1 jenA gharamAM maMjUsA rAkhavAmAM AvI che, jenA upara cokIdAro goThavavAmAM AvyA che, jenA upara mudrAo lagAvelI che, jenA upara tALAo mArelA che tyAM rAjA sivAya bIjo kevI rIte jANI zake? mohita thayelo rAjA kahe che ke A sarva tArA jJAnano viSaya che. pachI rAjAvaDe sarva alaMkAro maMtrIne arpaNa karAye chate saciva kahe che ke he deva! AnA uparathI meM eTaluM jANyuM ke te mArA putrathI Ano sarva vinAza thAta paNa ATalo veNIcheda na thAta. tamArA vizvAsane mATe meM putrane maMjUSAmAM sArI rIte chupAvIne tamArI samakSa rAkhela hato jethI huM aparAdhI banato nathI. pUrvabhavanA koI vairI deve mArA duHkha mATe AvA rUpane laIne sarva kAvataruM karela che. vizvAsa pAmelA sarvee kahyuM ke "A ema ja che. nahIMtara kevI rIte sArI rIte rakSAyelo maMtrIputra AvuM kArya karI zake? he deva! karma aciMtya che upAya karavAthI AvI rIte anurUpa phaLa Ape che. buddhimAnanuM cAritra paNa karmanA udayane hare che. avasarane meLavIne koIkanuM karma baLavAna bane che tathA koIkano puruSArtha baLavAna bane che. A pramANe ja pariNata puruSonA vyApAra jevuM AonuM caritra che. kahyuM che ke, "kyAMka jIva baLavAna che, kyAMka karmo baLavAna hoya che kyAMka dhanavAna baLavAna che kyAMka karajadAra baLavAna che." A pramANe te jJAnagarbha maMtrIe potAnA nAma mujaba AcaraNa karIne lokamAM lakSmI tathA caMdranA kiraNa samAna ujvaLa yaza prApta karyo. have saMgraha gAthAno zabdArtha vaizAlI nAmanI nagarI che temAM jitazatru rAjA che teno jJAnagarbha nAmano maMtrI che koIka vakhata rAjA sabhAmAM beThelo hato tyAre naimittikanuM Agamana thayuM. atikutUhalatAthI rAjAe avasara vinA naimittikane prazna karyo ke sabhAmAM kone apUrva sukha ke duHkha Avaze? (330) naimittike kahyuM: maMtrI upara mAri paDaze. rAjA- kyAre thaze? naimittikapakhavADIyAnI aMdara thaze. tyAre rAjA vagere sarve paNa mauna thayA. pachI sabhAmAMthI maMtrI nIkaLIne ghare gayo ane prasaMge naimittikane potAnA ghare bolAvyo. (331) pachI ekAMtamAM naimittikane pUchyuM ke kevI rIte mAri paDaze? naimittika- putranA doSathI mAri paDaze. kusvapnathI tane khAtarI thaze. pachI naimittikanI pUjA karI ane naimittikane niSedha karyo ke tAre A vAta koIne na kahevI. kusvapnathI khAtarI thaI tyAre putra sAthe vicAraNA karIne teno virodha karyo. (332) kyAM nirodha karyo? peTImAM putrane pUryo ane putra nimitte bhojana pAnanI paMdara divasanI vyavasthA karI ane tALA mAravAmAM AvyA. pachI maMtrIe rAjAne kahyuM ke mArA dhanano svIkAra karo. rAjAnI icchA nahIM hovA chatAM koIka uparodhathI teno svIkAra karI rAjakuLamAM laI gayo. (333) Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 471 upade zapada : bhAga-1 ane kahyuM: he deva! A maMjUSAmAM sarvasArabhUta vastu che. rAjA- tArA upara saMkaTa AvavAnuM che tyAre A sarva sArabhUta vastunuM tAre zuM prayojana che? maMtrI- to paNa te deva! eka pakhavADiyuM AnuM rakSaNa karo ane bIjA pAse rakSaNa karAvo. pachI rAjAe DhAMkaNa upara tathA anya sthAne tALA ane zIrSamudrA lagAvaDAvI tathA ATha-divasa rAtri sudhI paheregIro rAkhyA. (334) A pramANe vyavasthA karyA pachI teramA divase rAjAnI putrIno akasmAta veNIcheda thayo ane A veNIcheda maMtrIputrathI thayo che evo janapravAda pragaTa thayo. svayaM jitazatru rAjAe putrIne raDatI joI tyAre ghaNA kopavALo thayo. (335) rAjAe kahyuM: maMtrIputrane mArI nAkho athavA A ekane mAravAthI zuM? badhA ja maMtrI parivArane saLagAvI do. kemake teo AvA unmatta thayA che. pachI rAjasainiko maMtrInA ghare gayA. maMtrInA ghare jaI kuTuMbane pakaDavA lAgyA ane maMtrInA parivAra sAthe jhagaDo thayo eTale maMtrIe kahyuM: huM rAjAne maLuM chuM. (336) maMtrI rAjAne maLyo ane kahyuM: peTa saMbaMdhI tapAsa karI mArA putrano doSa che ke anyano doSa che te satya hakIkta tame svayaM ja jANo pachI rAjA peTI kholavA mATe gayo ane te peTI upara mudrA yathAvat jANI pachI ughADIne peTIne jue che to churikAthI yukta veNI sahita maMtrIputra jovAmAM Avyo. (337) tenA darzanathI bhaya utpanna thayo ane A pramANe asaMbhavya vastu kema jaNAya che? A pramANe loka vicAravA lAgyo. maMtrIe kahyuM: deva tattvane jANe che. kemake rAjAe ja A peTInA rakSaNanI vyavasthA karelI che. tenAthI sarvane vismaya ane Azcarya thayuM ke aho! AvuM apUrva kayAreya joyuM ke sAMbhaLyuM nathI. pachI rAjAe maMtrIne pUchyuM ane satkAra karyo. maMtrIe kahyuMhe deva! amAro (maMtrI kuTuMbano) sarvanAza putrathI thaze paNa veNI chedathI nahIM thAya ATaluM meM naimittika pAsethI jANyuM hatuM. (338) AthI jeTalAmAM Apta evA A naimittikanA vacanathI huM putrane chupAvavA pravRtta thayo teTalAmAM naimittike batAvyA mujaba sarva hakIkata banI. iti zabda samApti mATe vaparAyo che. have upasaMhAra karatA jaNAve che ke A pramANe kahevAyelI nIti mujaba A karma aciMtya sAmarthyavALu hatuM ane AvA prakAranA upAyathI rokavA mATe prayatna karAyo hovA chatAM phaLa ApavA upasthita thayuM ane buddhimAnanuM parAkrama paNa aciMtya che je AvA prakAranA upasthita thayela karmane niSphaLa kare che. (339) jJAnagarbha maMtrInuM udAharaNa samApta thayuM. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 64he za56 : bhAga-1 Aha-"avazyameva hi bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham / nAbhuktaM kSIyate karma kalpakoTizatairapi" // 1 // iti sarvalokapravAdaprAmANyAt kathaM tatkarma phaladAnAbhimukhamapyadattaphalameva nivRttamityAzakyAha aNiyayasahAvameyaM, sovakkamakammuNo sarUvaM tu / parisuddhANAjogo, ettha khalu hoi saphalo tti // 340 // ihAdhyavasAyavaicitryAt prathamato'pi jIvA dviprakAraM karma badhnanti / tatraikaM zithilapariNAmatayA phalaM pratyaniyatarUpam, anyaccAtyantadRDhapariNAmanibaddhatayA'vazyaM svaphalasampAdakatvenAvandhyasAmarthyamiti / evaM karmaNo dvaividhye vyavasthite'niyatasvabhAvaM phalaM pratyetadanantaradRSTAntanirUpitam, sopakramakarmaNaH sopakramasya tattaddravyAdisAmagrImapekSya pratIkArasahasya karmaNo'sadvedyAyazaHkIrtilAbhAntarAyAdilakSaNasya svarUpaM tu svalakSaNaM punaH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-parizaddhAjJAyogo yaH prAk "parisuddhANAjogA pAeNaM AyacittajuttANaM / aighoraMpi hu kammaM na phalai tahabhAvao ceva // 1 // " anena granthena sarvakarmopakramakAraNatayA sAmAnyena nirUpitaH so'trAniyatasvabhAve karmasvarUpe, khaluravadhAraNe, bhavati saphala upakramarUpasvaphalaprasAdhaka iti // 340 // kareluM zubhakarma ke azubhakarma avazya bhogavavuM paDe che. abajo kalpa sudhI paNa bhogavyA vinA kSaya pAmatuM nathI." e pramANe sarvalokamAM pravAda che, ane e pravAda prAmANika che. tethI phala ApavA mATe sanmukha thayeluM paNa karma phala ApyA vinA ja nivRtta kevI rIte thAya? AvI mAzaM zane 5 cha gAthArtha-sopakrama karmanuM A svarUpa aniyata svabhAvavALuM che. tethI ahIM parizuddha AjJAyoga avazya saphaLa thAya che. TIkArya-ahIM adhyavasAyanI vicitratAthI jIvo pahelAMthI be prakAranuM karma bAMdhe che. temAM eka karma zithila pariNAmathI baMdhAyuM hovAnA kAraNe phaLa pratye aniyata svarUpavALuM hoya che. bIjuM karma atyaMta daDha pariNAmathI baMdhAyeluM hovAnA kAraNe avazya potAnuM phaLa prApta karatuM hovAthI avaMdhya( niSphaLa na jAya tevA) sAmarthyavALuM hoya che. AthI jJAnagarbha maMtrInA daSTAMtathI hamaNAM ja jaNAveluM sopakramakarmanuM svarUpa phaLa ApavAmAM aniyata svabhAvavALuM che. 1. brahmA jagatanI suSTi kare che ane jagatano vinAza paNa kare che ema ajJAna loko mAne che. ahIM jagatanI sRSTithI mAMDIne jagatano pralaya thAya tyAM sudhI jeTalo kALa thAya teTalA kALane kalpa kahevAmAM Ave che. AvA abajo kalpa sudhI paNa bhogavyA vinA karma kSaya pAmatuM nathI. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 473 te te dravyAdi sAmagrInI apekSA rAkhIne asatAvedanIya, ayaza-kIrti (nAmakarma) ane lAbhAntarAya vagere je karmano pratikAra thaI zake te karma sopakrama (upakramathI sahita) che, eTale ke phaLa AvyA vinA paNa nAza pAme tevuM che. pUrve (323mI gAthAmAM) parizuddha AjJAyoga sarvakarmanA upakramanuM kAraNa che ema sAmAnyathI parizuddha AjJAyoganuM svarUpa jaNAvyuM che. te A pramANe-"parizuddha AjJAnA yogathI Atmacittayukta jIvonuM atiraudra paNa karma tevA prakAranA svabhAvathI ja prAyaH phaLatuM nathI." te parizuddha AjJAyoga aniyata svabhAvavALA karmasvarUpamAM avazya saphala bane che, eTale ke upakrama(=nimitta dvArA karmano nAza thavA) rUpa potAnA phalane sAdhe che. (340) atha prastAvAdeva karmasaMjJakasya daivasyAtmavIryarUpasya ca puruSakArasya samaskandhatAM darzayannAha itto u dovi tullA, viNNeyA divvapurisakAratti / .. iharA u NipphalattaM, pAvai NiyameNa ekkassa // 341 // itastvita eva karmopakramAd dvAvapi tulyau sarvakAryANAM tadadhInatvAcca sadRzasAmarthyo varttate daivapuruSakArau / itiH pUraNArthaH / viparyaye bAdhakamAha-'itarathA' tvatulyatAyAM punarniSphalatvamakiJcitkaratvaM prApnoti niymenaavshyNbhaavenaiksyaanyormdhye| yadi hyekasyaiva kAryamAyattaM syAt tadA dvitIyasyAkiJcitkaratvena vandhyAsutAdivad niSphalabhAvenAvastutvameva prasajyata iti // 341 // daiva-puruSArthanuM varNana have prasaMgathI ja jenI karmasaMjJA che evA daivanA ane AtmavIrya rUpa puruSArthanA samAna baLane batAvatA graMthakAra kahe che- gAthArtha-AthI ja daiva ane puruSArtha e baMne tulya jANavA. anyathA bemAMthI eka niyamA niSphaLapaNAne pAme. TIkA-AthI ja= karmano upakrama thato hovAthI ja. tulya che tulya sAmarthyavALA che. sarva kAryo deva ane puruSArtha e bene AdhIna hovAthI e baMne samAna baLavALA che. anyathA deva ane puruSArtha e baMne samAna baLavALA na hoya to. | sarvakAryo deva ane puruSArtha e bene AdhIna che, eTale ke e baMne bhegA thAya to ja koIpaNa kArya thAya. ethI ja baMne samAna baLavALA che. jo kArya eka ja kAraNane AdhIna hoya eTale ke eka ja kAraNathI kArya thaI jatuM hoya to bIjuM kAraNa Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 upadezapada : bhAga-1 nakAmuM bane. bIjuM kAraNa nakAmuM bane to phaLa na maLavAnA kAraNe vadhyAputranI jema avastupaNAno (=vastunA abhAvano) prasaMga Ave. (341) athAnayoreva svarUpaM vyAcaSTedAruyamAINamiNaM, paDimAisu joggayAsamANattaM / paccakkhAdipasiddha, vihAviyavvaM buhajaNeNa // 342 // 'dArukAdInAM' kASThopalAmrAdInAmidaM daivaM 'pratimAdiSu' pratimAdevakulapAkAdiSu citrarUpeSu sAdhyavastuSu 'yogyatAsamAnaM' yogyabhAvatulyamiti / kIdRzaM sadityAha'pratyakSAdiprasiddhaM' pratyakSAnumAnopamAnAdipramANapratiSThitaM vibhAvayitavyaM 'budhajanena' vipazcitA lokena / tathA hi-yathA dArvAdInAM sUtradhArAdayaH pratyakSata eva vivakSitaM pratimAdiphalaM prati yogyatayA nizcinvanti, kRSIvalAdayastu mudgAdiSu sAmAnyena vivikSatakArya prati yogyatayA rUDheSu kuto'pi nimittAtsampannasaMdehA akurodgamAdibhistaistairupAyaiH kAryayogyatAM samavadhArayanti, evaM divyadRzaH sAkSAdeva karma bhAviphala.yogyaM nishcinvnti| zeSAstu taistaiH zakunAdyupAyairiti ityuktaM daivalakSaNam // 342 // have daiva ane puruSArtha e benuM ja svarUpa kahe che gAthArtha-daiva pratimA Adi vividha kAryomAM kASTha AdinI yogyatA samAna che. A viSaya pratyakSa AdithI prasiddha che. vidvAnalokoe A viSayane vicAravo. TIkArtha-pratimA Adi'e sthaLe 'Adi' zabdathI maMdira ane pAka (=pAkI javuM)vagere samajavuM. kASTha AdinI" e sthaLe "Adi' zabdathI paththara ane AMbo (FkerI) vagere samajavuM. pratyakSa AdithI" e sthaLe "Adi' zabdathI anumAna ane upamAna vagere pramANa samajavA. bhAvArtha-jevI rIte suthAra vagere pratyakSathI ja vivakSita pratimA Adi phala (=kArya) pratye kASTha AdinI yogyatAno nizcaya kare che, koIka kAraNathI saMdehane pAmelA (=amuka kAryamAM amukanI yogyatA che ke nahi ema saMdehane pAmelA) kheDUta vagere sAmAnyathI vivalita kAryamAM yogyatA rUpe prasiddha thayelA maga AdimAM aMkurano udgama vagere te te upAyothI kAryanI yogyatAno nirNaya kare che, evI rIte bhAgyane jonArAo pratyakSathI ja bhaviSyamAM maLanArA phaLane yogya karma che evo nizcaya kare che, arthAt karma pramANe bhaviSyamAM phaLa maLe evo nizcaya kare che. Ano tAtparyartha e che ke jevI rIte pratimA AdinuM mukhya kAraNa suMdara kArDa vagere che tema koI paNa kAryanuM mukhya kAraNa karma che ema bhAgyane jonArAo (=jANanArAo) mAne che. Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 475 bAkInA (=bhAgyane jonArA sivAyanA) jIvo te te zakuna vagere upAyothI bhaviSyamAM maLanArA phaLanI yogyatAno nirNaya kare che, arthAt zakuna sArAM thayA hoya to sAruM phaLa maLaze ityAdi nirNaya kare che. (342) __ atha yogyatayaiva bhAvAnAM svaphalodayo bhaviSyati kimantargaDukalpena puruSakAreNa kalpitenetyAzakya puruSakAraM samarthayaMstallakSaNamAha na hi joge niyameNaM, jAyai paDimAdi Na ya ajogattaM / tallakkhaNavirahAo, paDimAtullo purisagAro // 343 // 'na' naiva 'hi' yasmAd 'yogye' dalabhAvApanne dAdau niyamenAvazyaMtayA jAyate pratimAdi, kiMtu kasmiMzcideva puruSakAropagRhIte / na ca vaktavyaM "zaktayaH sarvabhAvAnAM kAryArthApattigocarAH"iti vacanAt kAryAnudaye kathaM yogyatA samastIti jJAtuM zakyata ityAzakyAha-'na ca' naivAyogyatvaM yogyatayA saMbhAvitAnAM samasti / kuta ityAhatallakSaNavirahAdayogyatAlakSaNaviparyayAt / na hi phalAnudaye'pi vyavahAriNaH kAraNamakAraNatayA vyapadizanti, bhinnalakSaNatayA yogyAyogyayoH ruuddhtvaat| yadyevaM zubhAzubhakAryAnukUlatayA sthite daive kiMrUpastatra puruSakAraH pravartate ityAzaGkyAha-'pratimAtulyaH' pratimAniSpAdanakriyAsadRzaH puruSakAraH / yathA hi yogyamapi dAru na svayameva pratimAtvena pariNamati, kiMtu puruSakArAdeva / evaM puruSakArApekSaM daivamapi svaphalakAraNamiti // 343 // have yogyatAthI ja padArthonA svaphalano udaya (=utpatti) thaze. AthI nakAmA jevA puruSArthanI kalpanA karavAthI zuM? AvI AzaMkA karIne puruSArthanuM samarthana karatA graMthakAra puruSArthanA lakSaNane kahe che gAthArtha-yogya paNa kASTha AdimAM pratimA vagere thAya ja evo niyama nathI. chatAM kASTha AdimAM ayogyatA nathI. kemake (kASTha AdimAM) ayogyatAnuM lakSaNa nathI. puruSArtha pratimAtulya che. TIkArtha-pratimArUpe banavA mATe yogya paNa kASTha AdimAM pratimA vagere avazya thAya evo niyama nathI. kiMtu koIka ja kASTha vageremAM puruSArthanI sahAyathI pratimA vagere thAya che. prazna-"zaktio sarvapadArthonA kArya rUpa padArthanI siddhinA viSayavALI che, arthAt je padArthamAM je kArya karavAnI zakti hoya te padArthathI te kAryanI avazya siddhi thAya che." AvuM vacana hovAnA kAraNe je padArthamAM je kArya karavAnI zakti hoya te padArthathI te kArya na thAya to te padArthamAM te kArya karavAnI yogyatA che ema kevI rIte jANI zakAya? Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 upade zapada : bhAga-1 1 uttara-je padArthomAM kAryanI yogyatA rUpe saMbhAvanA karAyelI hoya te padArthomAM kArya na thavA chatAM te padArthomAM ayogyatA nathI, arthAt te padArthomAM kAryanI yogyatA nathI ema na manAya. kAraNa ke ayogyatAnuM je lakSaNa che te lakSaNa temAM dekhAtuM nathI. vyavahAra karanArAo phala (-kArya) na thavA chatAM kAraNano akAraNa tarIke (kAraNa nathI evo) vyavahAra karatA nathI. kAraNa ke yogyatAnuM ane ayogyatAnuM lakSaNa bhinna hovAthI A yogya che ane A ayogya che ema lokamAM prasiddha che. jo A pramANe daiva ( karma) anukULa hoya to zubha ke azubha kArya thAya ema nizcita thaye chate kevA prakArano puruSArtha kAryamAM pravarte che, arthAt puruSArthanuM svarUpa kevuM che? evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che ke-puruSArtha pratimA samAna che, arthAt (kASThamAM) pratimA utpanna karavAnI kriyA samAna che. (Ano tAtparyArtha e che ke kASThamAM pratimA rUpe banavAnI yogyatA hovA chatAM jo suthAra vagere pratimA ghaDavAnI kriyA na kare to kASThamAMthI pratimA na thAya. AthI) jevI rIte yogya paNa kASTha svayameva pratimArUpe banI jatuM nathI, kiMtu puruSArthathI ja pratimA rUpe bane che, tema daiva paNa puruSArthanA sahakArathI potAnA phalanuM (=kAryanuM) kAraNa bane che. (343) atraiva pratipakSe bAdhAmAhajai dAru ciya paDimaM, akkhivai tao ya haMta NiyameNa / pAvai savvattha imA, ahavA joggaM pajoggaMti // 344 // yadi dAveva pratimAmAkSipati sAdhyakoTImAnayati, 'tatazca' tasmAdeva pratimAkSepAt 'haMteti' pUrvavat, niyamena prApnotyApadyate sarvatra dAruNi 'iyaM' prtimaa| pratijJAntaramAhaathavA pratimA'nAkSepe yogyamapi dAru ayogyaM syAditi // 344 // ahIM ja pratipakSamAM (puruSArthane kAraNa tarIke na mAnavAmAM) thatI bAdhAne (=doSane) kahe che gAthArtha-jo kASTha ja pratimAne banAvI de to niyamA sarvakASThamAM pratimAnI prApti thAya, athavA yogya paNa kASTha ayogya bane. (344) nanvevamapyastu ko doSa ityAzaGkyAhana ya evaM logaNII, jamhA jogammi jogavavahAro / paDimANuppattIyavi, avigANeNaM Thio ettha // 345 // Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64he za56 : mAga-1 477 'na ca' naivaivaM yogyasyApyayogyatayA lokanItiH ziSTavyavahAro dRzyate, yasmAd yogye yogyavyavahAro. yogyamidamiti zabdajJAnapravRttirUpaH pratimAnutpattAvapi kuto'pi hetoH puruSakAravaiguNyena pratimAyAmanutpannAyAmapyavigAnena bAlAbalAdijanAvipratipattyA sthito'tra dAruNi // 345 // bhale e pramANe thAo, emAM zo doSa che? evI AzaMkA karIne graMthakAra kahe che gAthArtha-yogyane ayogya mAnavAnI lokanIti nathI. kAraNa ke pratimA utpanna na thAya to paNa kASThamAM yogyatAno vyavahAra vivAda vinA rahelo che. TIkArtha-lokanIti-ziSTa lokono vyavahAra. yogyane yogya mAnavuM evo ziSyalokono vyavahAra che. kAraNa ke yogya kASThamAM koIpaNa kAraNathI puruSArthanI khAmInA kAraNe pratimAnI utpatti na thaI hoya to paNa bALaka ane strI Adi lokanA koI vivAda vinA kASThamAM "A kASTha pratimAne yogya che" evA zabdonI ane jJAnanI pravRtti thAya che, arthAt "A kASTha pratimAne yogya che" evA zabdo bolAya che ane tevuM jJAna thAya che. (345) evaM yogyaM dAveva pratimAmAkSipatIti nirastaM prastute yojayannAhaevaM jai kammaM ciya, cittaM akkhivai purisagAraM tu / No dANAisu puNNAibheya mo'jjhappabheeNa // 346 // "evaM' paropanyastapratimAmiva yadi cet 'kamaiva' daivasaMjJitaM 'citraM' nAnArUpamAkSipati svopagrahakAritayA sannihitaM karoti galagRhItatathAvidhakiGkaravat puruSakAramuktarUpaM punH| tadA no 'dAnAdiSu' paralokaphaleSu kriyAviSezeSu zubhAzubharUpeSu 'puNyAdibhedaH' puNyapApanAnAtvaM syAt / mo pUrvavat / adhyAtmabhedato'dhyavasAyabhedAt / yadi hi daivAyatta eva puruSakAraH kriyAsu zubhAzubharUpAsu vyApriyate prakRtireva karotIti sAMkhyamatamAsthitAnAM, tadA yo'yaM dAnAdikriyAsu zubhAzubharUpakarmamAtrahetukAsvadhyAtmabhedAt puNyapApayorutkarSApakarSakRto bhedaH sarvAstikasammataH sa kathaM saMgacchate iti / tathA ca paThyate-"abhisandhiH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi / paramo'taH sa eveha vArIva kRSikarmaNi // 1 // " iti // 346 // A pramANe "yogya kASTha ja pratimAne banAve" e matanuM nirAkaraNa karyuM. have tene prastutamAM joDatA graMthakAra kahe che gAthArtha- e pramANe ja jo vividha karma ja puruSArthane kheMcI lAve to dAnAdi kriyAomAM adhyAtmabhedathI puNyAdino je bheda thAya che te kevI rIte ghaTe? Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 upadezapada : bhAga-1 TIkArca-e pramANe=bIjAe sthApela pratimAnI jema. ahIM bhAvArtha A pramANe che- hamaNAM ja bIjAe kahyuM ke kASThanI yogyatA ja pratimAne banAve. jema kASThanI yogyatA ja pratimAne banAve tema vividha prakAranuM karma ja puruSArthane kheMcI lAve, eTale ke jevI rIte gaLe pakaDIne nokarane kheMcI lAvavAmAM Ave che tevI rIte karma ja potAne sahAya karanArA puruSArthane najIkamAM kheMcI lAve, to paralokamAM phala ApanArI dAnAdi zubhAzubha kriyAomAM adhyavasAyanA bhedathI puNya-pApamAM je bheda paDe che te bheda na ghaTe. sAMkhyamatamAM zraddhA rAkhanArAo prakRti (=karma) ja badhuM kare che. ethI puruSArtha paNa karmane AdhIna banIne ja zubhAzubha kriyAomAM prayatna kare che ema mAne che. jo Ama mAnavAmAM Ave to je kriyAo mAtra zubha ke azubha phaLanuM kAraNa che te dAnAdi kriyAomAM adhyavasAyanA bhedathI puNya-pApanA utkarSa-apakarSathI kArelo bheda (A UMcuM puNya che ane A hIna puNya che. A adhika pApa che ane A alpa pApa che. evo bheda) ke je bheda sarva Astikone saMmata che te kevI rIte ghaTe? A viSe kahevAya che ke samAna paNa anuSThAnamAM tevA prakAranA adhyavasAyathI phala bhinna thAya che. AthI phalanI siddhimAM khetInA kAmamAM pANInI jema adhyavasAya ja mukhya che." ahIM bhAvArtha A pramANe che-khetIthI phalanI prAptimAM pANI mukhya che. jevuM pANI hoya tevuM phaLa maLe. aneka kheDUto khetI eka sarakhI kare chatAM judA judA pANInA kAraNe dareka kheDUtane khetInuM phaLa bhinna-bhinna maLe che. A pramANe khetImAM jema pANI mukhya che tema zubhAzubha kriyAomAM adhyavasAya (=bhAva) mukhya che. tethI ja aneka jIvo dharmakriyA ke pApakriyA samAna kare, chatAM dareka jIvane potAnA adhyavasAya pramANe e kriyAnuM phaLa bhinna-bhinna maLe che.. tAtparyArtha-A vigata karma (=prakRti) ja sarva zubhAzubha kriyA kare che ema mAnanAra sAMkhane AMkha sAme rAkhIne kahevAmAM Avela che. prakRti ja badhuM kare che ema mAnavAmAM A phaLabheda na ghaTe. jema mAlika potAnA nokarane gaLe pakaDIne kheMcI lAve tema karma (=prakRti) puruSArthane (puruSane) gaLe pakaDIne kheMcI lAve ane tenI pAse dAnAdi kriyA karAve che. Ama sAMkhyanA mate karma (=prakRti) ja mukhya che. e prakRti eka prakAranI che ane dAnAdinuM phaLa bhinna-bhinna maLe che=vadhAre-ochuM maLe che. to A kevI rIte ghaTe? prakRtine ja kArya karanArI tarIke mAnavAmAM prakRti eka ja prakAranI hovAthI dAnAdinA phaLamAM paDato bheda ghaTI zake nahi.' (346) 1. yogabiMdu gAthA-334. Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 479 punarapi paramatamAzakya pariharatitArisayaM ciya aha taM, suhANubaMdhi ajjhappakAritti / pulisa satta, tapurva mama vo toso? rU4chA 'tAdRzakaM' vivakSitabhaviSyadadhyavasAyasadRzameva sat / atheti paripraznArthaH / tatkarma zubhAnubandhyadhyAtmakArIti / upalakSaNamidaM, tataH zubhAnubandhino'zubhAnubandhinazcAdhyAtmasya manaHpariNAmasya kAraNaM varttata iti / AcArya:-'puruSasyedRzatve' tathAvidhacitrasvabhAvatve sati 'tadupakramaNe' tasya karmaNa upakramaNaM parikarma mUlanAzo vA tatra sAdhye ko doSaH sampadyata iti / yathA hi karmavAdinaH karmaiva kAryakAri, puruSakArastu tadAkSiptatvAd na kiJcideva, tathA yadi puruSakAravAdI brUyAd eSa eva tAdRzasvabhAvatvAtkarmopakrama( ?meNa )zubhamazubhaM vA phalamupaneSyatIti na karmaNA kiJcitsAdhyamastIti tadA ko niSedhAyakastasya syAditi // 347 // pharI paNa anya matanI AzaMkA karIne tenuM nirAkaraNa kare che- gAthArtha-bhaviSyamAM thanArA adhyavasAyanA jevuM ja karma zubhAnubaMdhI ke azubhAnubaMdhI cittapariNAmanuM kAraNa che. puruSArthane paNa tevA vicitra svabhAvavALo mAnIne karmane upakrama karavA dvArA puruSArtha ja phaLane utpanna kare ema mAnavAmAM zo doSa che? TIkArtha-pUrva gAthAmAM "jIvane potAnA adhyavasAya pramANe kriyAnuM phaLa bhinna maLe che" ema siddha karavAmAM AvyuM che. ahIM prazna thAya ke A pramANe to adhyavasAyanA bhedathI phaLabheda thAya. paNa karmabhedathI phaLa bheda na thAya. prastutamAM karmavAdI kAryanA kAraNa tarIke karmane ja mAne che. eTale kAraNamAM bheda hoya to kAryamAM bheda thAya. AthI karma paNa vividha prakAranuM hovuM joIe. A praznanA samAdhAnamAM ahIM graMthakAra kahe che ke) bhaviSyamAM jevA adhyavasAya thavAnA hoya tevA ja prakAranuM karma udayamAM AvIne zubhAnubaMdhI ke azubhAnubaMdhI cittapariNAmanuM kAraNa che. (AnAthI karmavAdIe karmanI vicitratA siddha karIne karma ja kArya karanAruM che ema siddha karyuM.) ahIM AcArya javAba Ape che ke- jema karmavAdInA mate karma ja kArya karanAruM che, puruSArtha to karmathI kheMcAine AveluM hovAthI nakAmo che, tema puruSArthavAdI paNa kahI zake ke puruSArtha ja tevA prakAranA svabhAvavALo hovAthI (=karmano upakrama karavAnA svabhAvavALo hovAthI) karmano upakrama karIne zubha ke azubha phaLa (AtmAnI) pAse laI Avaze. Ama karmathI kaMIpaNa siddha karavAnuM rahetuM nathI. puruSArthavAdI Ama kahe to teno niSedha koNa karI zake? (347) Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 upadezapada : bhAga-1 punarapyAzakya pariharatiettha paraMparayAe, kammaMpi hu tArisaMti vattavvaM / evaM purisaM ciya erisantamaNivAriyappasaraM // 348 // 'atra' kevalakarmavAdimate paraMparA'nAdisantAnarUpayA 'kammaM pi hutti karmaiva tAdRzyamutpasyamAnakarmasadRzamiti vaktavyaM karmavAdinA / nahi paraMparAkAraNAnAmapi kAlavyavadhAnena bhaviSyatkAryeSvanukUlatAmantareNa kadAcit kAryotpattiM saMbhAvayanti santa iti| evaM karmaNIva 'puruSe'pi' puruSakAre'pi paramparayA IdRzatvamutpatsyamAnaphalasadRzatvaM puruSakAravAdinA sthApyamAnamanivAritaprasaraM, nyAyasyobhayatrA'pi samAnatvAt / tataH puruSakArAdeva samIhitasiddhirbhaviSyati, kiM karmaNA kAryamiti // 348 // pharI paNa AzaMkA karIne tenuM nirAkaraNa kare che- gAthArtha-karmavAdInA matamAM karmavAdIe paraMparAthI karma ja tevuM kahevuM joIe. e pramANe puruSArthavAdInA matamAM puruSArthavAdI puruSArthane paNa tevo ja kahe to tene koNa rokI zake? TIkArtha-tevuM eTale bhaviSyamAM utpanna thanAra karma jevuM. ahIM bhAvArtha A pramANe che- karmo anAdithI baMdhAI rahyA che. eTale anAdikALathI karmasaMtAna rUpa paraMparA cAlI rahI che. kevala karmavAdanA matamAM karmavAdIe hamaNAM utpanna thanArAM karmane ja bhaviSyamAM utpanna thanArA karmanI samAna kahevuM joIe=mAnavuM joie. kAraNa ke kAryanI utpattimAM je kAraNo paraMparAe kAraNo che te paraMparAkAraNomAM paNa kAlavyavadhAnathI bhaviSyamAM thanArAM kAryone utpanna karavAnI anukUlatA (=zakti) na hoya to kayAreya kAryanI utpattinI saMbhAvanA sajajana puruSo karatA nathI. A ja hakIkata puruSArthavAdIonA mate puruSArthamAM paNa ghaTe che, eTale ke puruSArthavAdIo puruSArthane AzrayIne paNa potAno evo mata sthApI zake ke puruSArthamAM paNa paraMparAthI bhaviSyamAM utpanna thanArA phalanuM samAnapaNuM che, eTale ke bhaviSyamAM je puruSArthathI phela utpanna thaze te puruSArtha jevo ja vartamAna puruSArtha che. (ahIM tAtparya A che-karmavAdIo ema kahe ke pUrva pUrva kALanA karmathI utpanna thatA uttara uttara karmamAM viziSTa prakAranI zaktinuM AdhAna thAya che, ane tenAthI amuka cokkasa prakAranuM kArya (phaLa) pragaTe che, to ahIM puruSArthavAdIo paNa ema kahI zake ke pUrva pUrvakALanA puruSArthathI utpanna thatA uttarottara puruSArthamAM viziSTa prakAranI zaktinuM AdhAna thAya che ane tenAthI amuka cokkasa prakAranuM phaLa pragaTe che.) puruSArthavAdI A pramANe potAno mata sthApe to karmavAdIo tene rokI zake nahi. kAraNa ke nyAya baMneya sthaLe samAna che. tethI puruSArthathI ja ISTanI siddhi thaze, karmanuM zuM kAma che? arthAt karmanuM koI kAma nathI. (348) Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 upadezapada : bhAga-1 itthaM daivapuruSakArayoH pratyekapakSadoSamabhidhAya siddhAntamAhaubhayatahAbhAvo puNa, etthaM NAyaNNasammao NavaraM / vavahArovi hu doNha vi, iya pAhaNNAinipphaNNo // 349 // 'ubhayatathAbhAva' ubhayordaivapuruSakArayostathA-parasparAnuvarttanena kAryakArako bhAvaH svabhAvaH 'punaratra' kAryasiddhau nyAyajJasammato-nItijJalokabahumataH 'navaraM' kevalaM varttata iti prathamata evAsau buddhimatAmabhyupagantuM yukta iti / tathA, vyavahAro daivakRtamidaM puruSakArakRtamidamiti vibhAgena yaH pravarttamAna upalabhyate so'pi dvayorapi daivapuruSakArayorityevamubhayatathAbhAve sati 'prAdhAnyAdiniSpannaH' pradhAnaguNabhAvaniSpanno vA (?) varttate // 349 // A pramANe daiva ane puruSArtha e pratyeka pakSanA doSane kahIne siddhAMtane kahe che gAthArtha-deva ane puruSArtha e baMneno eka-bIjAne anusarIne kArya karavAno svabhAva che. nItine jANanAra lokamAM daiva-puruSArthano A svabhAva (=parasparane anusarIne kArya karavAno svabhAva) saMmata che bahumata che. vyavahAra paNa baMnenA AvA svabhAvanA kAraNe pradhAnatA AdithI thayelo che. TIkArtha-daiva ane puruSArtha e baMneno eka-bIjAne anusarIne (=eka-bIjAnI sahAyathI) kArya karavAno svabhAva che. nItine jANanAra lokamAM deva-puruSArthano A svabhAva saMmata che. AthI buddhimAna puruSo pahelAMthI ja daiva-puruSArthanA A svabhAvano svIkAra karI le e yukta che. tathA A kArya deve karyuM ane A kArya puruSArthe karyuM evA vibhAgathI je vyavahAra jovAmAM Ave che te vyavahAra paNa daiva-puruSArthanA AvA svabhAvanA kAraNe ja eka-bIjAnA pradhAna-gauNabhAvathI thayelo che. jemAM puruSArthanI pradhAnatA hoya ane karma gauNa hoya te kArya puruSArtha karyuM evo vyavahAra jovAmAM Ave che. jemAM karmanI pradhAnatA hoya ane puruSArtha gauNa hoya te kArya deve karyuM evo vyavahAra jovAmAM Ave che. (349) pradhAnaguNameva bhAvayannAhajamudaggaM theveNaM, kammaM pariNamai iha payAseNa / taM daivaM vivarIyaM, tu purisagAro muNeyavvo // 350 // yadudagramutkaTarasatayA prAksamupArjitaM stokenApi kAlena parimitena 'karma' sadvedyAdi pariNamati phalapradAnaM prati prahvIbhavati, 'iha' jane 'prayAsena' rAjasevAdinA puruSakAreNa, tad daivaM loke samupuSyate / viparItaM tu yadanudagaM bahunA prayAsena pariNamati punastatpuruSakAro muNitavya iti // 350 // Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 upadezapada : bhAga-1 pradhAna-gauNabhAvane ja vicAratA graMthakAra kahe che- gAthArtha je karma udagra (=tIvrarasavALA) hoya ane ethI (alpa) puruSArthathI thoDA kALamAM phaLa Ape te lokamAM deva kahevAya che ane enAthI viparIta puruSArtha kahevAya che. TIkArtha-udagra eTale pUrve utkaTa (prabaLa) rasathI upArjana kareluM. ahIM bhAvArtha A che-sAtAvedanIya vagere je karma pUrve utkaTarasathI bAMdhyuM hoya ane ethI ja rAjasevA vagere (alpa) puruSArthathI thoDA kALamAM phaLa Ape te karma deva che, eTale ke tenAthI maLeluM phaLa bhAgyakRta che ema lokamAM kahevAya che. sAtavedanIya vagere je karma pUrve utkaTa rasathI upArjana na karyuM hoya ane ethI puruSArthathI phaLa Ape te puruSArtha jANavo, eTale ke tenAthI maLeluM phaLa puruSArthakRta jANavuM. (350) ahavappakammaheU, vavasAo hoi purisagAro tti / bahukammaNimitto puNa, avvavasAo u daivotti // 351 // athaveti pakSAntaradyotanArthaH / alpaM tucche karma daivaM puruSakArApekSayA heturnimittaM phalasiddhau yatra sa tathAvidho 'vyavasAyaH' puruSaprayalo bhavati puruSakAra iti / bahu prabhUtaM puruSakAramAzritya karma nimittaM yatra sa punarapyavasAya iha naJo'lpArthatvAdalpo vyavasAyaH punardaivamiti / yatra hi kAryasiddhAvalpaH karmaNo bhAvo bahuzca puruSaprayAsastatkAryaM puruSakArasAdhyamucyate / yatra punaretadviparyayastatkarmakRtamiti / pUrvagAthAyAmalpaprayAsasAhAyyena phalamupanayamAnaM karma daivamupadiSTaM viparyayeNa puruSakAraH, iha tu puruSakAra evAlpakarmasAhAyyopetaH puruSakAraH prajJapto bahukarmasAhAyyopagRhItastu sa eva puruSakAro'dRSTamityanayoH prajJApanayorbheda iti // 351 // gAthArtha--athavA jemAM alpa karma hetu che tevo prayatna puruSArtha che, ane jemAM ghaNuM karma hetu che tevo alpa prayatna deva che. TIkArya-phaLasiddhimAM puruSArthanI apekSAe karma alpa hoya tevo puruSano prayatna puruSArtha che, arthAt je kAryamAM karma alpa hoya ane puruSArtha ghaNo hoya te kArya puruSArtha sAdhya che, eTale ke te kAryamAM puruSArthanI mukhyatA che. jyAM puruSArthanI apekSAe karma ghaNuM hoya ane puruSArtha alpa hoya tyAM deva che, arthAt je kAryamAM karma ghaNuM hoya ane puruSArtha alpa hoya te kArya karmathI karAyeluM che, eTale ke te kAryamAM karmanI pradhAnatA che. pUrvanI gAthAmAM alpaprayatnanI sahAyathI phaLane najIka lAvanAra ( phaLa ApanAra) karmane deva kahyuM che, ane enAthI viparIta rIte (=ghaNA prayatnathI phaLa lAvanAra karmane) Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada :: bhAga-1 483 puruSArtha kahyo che. A gAthAmAM alpakarmanI sahAyathI yukta puruSArthane ja puruSArtha kahyo che ane ghaNA karmanI sahAyathI upakRta karAyelo te puruSArtha ja karma che, ema kahyuM che. A pramANe A be pratipAdanamAM bheda che. (351) amumevArthamudAharaNena sAdhayannAha - NAyamiha puNNasAro, vikkamasAro ya doNNi vaNiyasuyA / NihiparatIradhaNAgama, taha suhiNo paDhamapakkhammi // 352 // dANuvabhogA NihilAbhao daDhaM avigalAu ekkassa / paratIrakilesAgamalAbhAo evaM bIyassa // 353 // rAyasavaNammi pucchA, NiveyaNaM avitahaM duvihaMpi / daiveyarasaMjuttA, pavAyaviNNAsaNA raNNo // 354 // egaNimaMtaNamavigalasAhajogo'kilesao ceva / bhogovi ya eyassa u, evaM ciya daivajogeNa // 355 // aNNassa vaccao khalu, bhogammivi purisagArabhAvAo / rAyasuyahAratuTTaNaruyaNe tappoyaNAbhoo // 356 // atha saMgrahagAthAkSarArthaH-jJAtamudAharaNamiha daivapuruSakArayorguNapradhAnabhAve puNyasAro vikramasArazca dvau vaNiksutau / kathamityAha - ' nihiparatIradhaNAgamatti nidhiparatIradhanAgamAbhyAM kRtvA tathA sukhinAvaklezalabhyazarmmAsamanvitau santau / tatra prathamapakSe daivaprAdhAnyarUpe // 352 // 'dAnopabhogau' dAnaM kRpaNAdInAM bhogo vastratAmbUlAdInAM pravRttau 'nidhilAbhato' nidhAnalAbhAd dRDhamatizayenAvikalau tu paripUrNAveva 'ekasya' puNyasArasya / tathA, 'paratIraklezAgamena lAbhAt' paratIrAt klezAgamena yo lAbho dhanasya tasmAdevaM puNyasAravad dvitIyasya 'vikramasArasya' dAnopabhogau jAtAvavikalAviti // 353 // athaitadvRttAntasya rAjazravaNe sati pRcchA tena kRtA / nivedanamavitathaM yathAvad dvAbhyAmapi kRtam / tato daivetarasaMyuktAviti 'pravAdavinyAsanA' tatparIkSArUpA rAjJaH samapadyata // 354 // kathamityAha - ekaM nimantraNaM puNyasArasya bhojanArthaM svagRhe nirUpaNamakAri / tatrAvikalasAdhanayogaH paripUrNabhojanAGgayogo 'klezata eva lIlayaiva, bhogo'pi ca Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 upadezapada : bhAga-1 bhojanasyaikasya puNyasArasyaivAklezAdeva vyApArAntarasya tadAnImanupasthAnAt / 'daivayogena' paripakvaprauDhapuNyasambandhena // 355 // 'anyasya' vikramasArasya 'vyatyayaH' khalu viparyAsa eva vikalabhojanasAdhanayogarUpo jAto bhoge'pi bhojanasya / kasmAdityAha-puruSakArabhAvAt, puruSakArameva bhAvayati 'rAyasuyahAratuTTaNaruyaNe' iti rAjasutAhAratroTane rodane ca tasyAstatprotanAtaH truttithaarprotanAva rUpadA A ja arthane udAharaNathI siddha karatA kahe che paNasAra ane vikramasAranuM kathAnaka A bharatakSetramAM parvata jevA UMcA manohara devabhavana samAna kSitipratiSThita nAmanuM nagara hatuM. ati baLavAna zatrupakSanA garvanA khaMDanathI prApta thayo che nirmaLa yaza jene evo puNyayaza nAmano rAjA te nagaranuM pAlana karato hato ane tene pavitra aMgavALI priyA hatI. rAjakuLane yogya vyavasAyane karato te kALa pasAra kare che. te nagaramAM dhanADhya vaNikano puNyasAra nAme putra hato ane bIjo vikramavaNikano vikramasAra nAme putra hato. kaLA kalApo bhaNIne asAdhAraNa tAruNyane pAmyA. te baMne paNa dhanakAMkSI A pramANe ciMtAtura thayA. jo pUrNa yauvana prApta thayA pachI paNa dhana upArjana na karI zakIe to te anAryano kayo puruSArtha kahevAya? arthAt te puruSArtha vinAno anArya gaNAya che. dAnAdi kAryomAM jenI lakSmI khUTI jatI nathI tenuM ja lokamAM adhika saubhAgya che ane tyAM sudhI ja te yazasvI ane kuLavAna che. tethI have tevo prayatna karavo jethI lakSmI svayaM vare. praNayIjananA vaMchita arthone prApta karAvIne Azcarya karIe. dezAMtaramAM jaIzuM ane parAkrama rUpI parvata upara ArohaNa karazuM. jethI lokane priya evI lakSmI amane durlabha na thAya, arthAt parAkramathI lakSmI sulabha thAya. jeTalAmAM prayANa karIne sArthanA sannivezamAM pahoMcyA teTalAmAM puNyasArane vidhinA vazathI, kSaNathI moTo nidhi prApta thayo. te laine ghare pAcho Avyo ane dhanathI karI zakAya tevA kAryomAM pravRtta thayo. ane bIjA vikrama sAre samudrapAra jaIne dhana upArjana karyuM. keTalAka kALa pachI trAjavAmAM jIvane mUkIne (jIva saTosaTa kArya karIne) potAnA ghare Avyo. ane te paNa potAnA dhana anusAra yogya pravRttimAM joDAyo. nagaramAM pravAda thayo ke eka (puNyasAra) prauDhapuNyanA prabhAvathI sakala vaMchita saMpattine meLavIne sukhI thayo ane bIjo vikramasAra dArUNa samudrapAra jaIne ghaNI dhanaRddhi meLavIne baMdhuvarganI sAthe ati snehALa saMbaMdha bAMdhIne bhogo bhogave che. tethI AmAM prathama puNyasAra ghaNo bhAgyazALI che ane bIjo vikramasAra paNa akhaMDa sAhasI puruSArthathI yukta che. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 485 rAjAe teonA guNo sAMbhaLyA ane ati kautukathI sabhAmAM teDAvyA ane pUchyuM: lokamAM tamArA viSe je pravAda thayo te satya che ke asatya che? teoe kahyuM- he deva! A janapravAda asatya nathI kAraNa ke prAyaloka ati gupta paNa karelA kAryane tarata jANe che. pachI rAjAe svayaM ja teonI vinyAsanA zarU karI. puNyasAra ekalo ja bhojana mATe nimaMtrita karAyo ane rasoIAone kahyuM ke Aje tamAre rasoI na banAvavI. amAre AnA puNyanA prabhAvathI taiyAra thayeluM bhojana karavuM che. bhojanano samaya thayo tyAre devIe mukhya puruSane mokalIne rAjAne vinati karI ke Aje tamAre devIne ghare bhojana karavuM. rAjAe pUchyuM: zA mATe mAre devIne ghare bhojana karavuM? mukhya puruSe kahyuM: Aje potAnA nagarathI jamAi padhAryA che tenA mATe Aje dALabhAtAdi vividhatAvALuM bhojana taiyAra karyuM che tethI he deva! tamArI sAthe bhojana karato jamAI saubhAgyane meLavaze. pachI badhAe sukhapUrvaka bhojana karyuM. (21) ane bIjA divase vikramasAra bhojana mATe nimaMtraNa karAyo. pachI badhA rasoiAone jaNAvavAmAM AvyuM ke sarva AdarathI bhojana taiyAra karo. bhojana avasara prApta thayo tyAre Asano pAtharavAmAM AvyA. ane bhojana pIrasavAmAM AvyuM te vakhate rAjaputrIno AmaLA pramANa motIthI banelo aDhAra seravALo hAra nimitta vinA paNa tuTyo. rotI dInamukhI rAjaputrI rAjAnI pAse AvI ane kahe che ke A mAro hAra hamaNAM ja banAvI Apo nahIMtara huM tyAM sudhI bhojana nahIM karuM, e pramANe te bolI tyAre rAjA vikramasAranA mukhane jue che. vikrama sAre bhojana kAryane choDIne dakSatAthI navA sUtaranA dorAthI kSaNathI hAra sAMdhI Apyo. pachI baMnee paNa yathAsthita vidhithI sukhapUrvaka bhojana karyuM. rAjAne khAtrI thaI ke lokapravAda satya che. have saMgrahagAthAno zabdArtha daivaguNa pradhAnatAmAM puNyasAra vaNikaputranuM ane puruSakAraguNa pradhAnatAmAM vikramasAra vaNikaputranuM udAharaNa che. kevI rIte? puNyasAra sAthe saMnnivezamAM nidhi meLavIne sukhI thayo ane vikramasAra dariyApAra musApharI karI, kleza bhogavI, dhana meLavI sukhI thayo. temAM puNyasAranA udAharaNamAM daivanuM prAdhAnya che. (352) nidhinA lAbhathI puNyasArane kRpaNAdine dAna ApavA svarUpa tathA vastra, tAMbulAdinA upabhoga rUpa atizaya pravRtti thaI tathA vikramasArane dariyApAra kleza bhogavIne prApta karela dhanathI puNyasAranI jema dAna ane upabhoganI atizaya pravRtti thaI. (353) 1. vinyAsanA eTale pramANapUrvaka sAbita karavuM te. 2. yathAsthita- pUrve je sthiti hoya te pramANe. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 pachI rAjAe A vRttAMta sAMbhaLI tapAsa karI pRcchA karI. baMnee yathAvat nivedana karyuM. pachI daiva ane puruSakAra e bethI A baMne yukta che. evA lokapravAdanI khAtarI rAjAe karI. (354) kevI rIte khAtarI karI? 486 puNyasArane potAnA ghare jamavAnuM nimaMtraNa karyuM. tyAM tene paripUrNa bhojanavidhi koipaNa kaSTa bhogavyA vinA prauDha puNyanA udayathI thai. (355) vikramasArane bhojananI prApti vikalabhojananA sAdhananA yogarUpa viparyAsa ja thayo. ane te viparyAsa puruSakArathI dUra thayo. puruSakAranI ja bhAvanA karatA kahe che ke rAjaputrIno hAra tuTyo, ane tenuM raDavuM thayuM. tUTelA hArane parovavAthI vikramasArane bhojananI vikalatA naSTa thai. (356) itthaM lokikayordaivapuruSakArayorjJAtamabhidhAya samprati lokottarayostadabhidhAtumAhapakkhaMtara NAyaM puNa, louttariyaM imaM muNeyavvaM / paDhamaMtacakkavaTTI, saMgaNiyalacchedaNe payaDaM // 357 // 'pakSAntare' prAkpakSApekSayA pakSavizeSe jJAtamudAharaNaM 'lokottarikaM' lokottarasamayasiddhamidamupari bhaNiSyamANaM muNitavyam / kimityAha- 'prathamAntyacakravarttinau' bharatabrahmadattanAmAnau / kva jJAtaM tAvityAha- 'saGganigaDacchedane' viSayAbhiSvaGgAndukatroTane prakaTaM nanapratItameva rUpA A pramANe daiva ane puruSakAra saMbaMdhI laukika udAharaNa kahIne hamaNAM lokattara udAharaNane kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che-- 1. puNyasArane rAjAe bhojananuM AmaMtraNa ApIne paNa bhojana taiyAra na karAvyuM. paNa puNyasAranA bhAgyathI devIno jamAi Avyo ane tenA mATe devIe bhojana banAvI rAjAne bhojana mATe AmaMtraNa karyuM ane rAjAnI sAthe puNyasArane paNa bhojana prApta thayuM. rAjAe vikramasArane bhojananuM AmaMtraNa ApI bhojana taiyAra karAvyuM chatAM rAjaputrIno aDhAra sero motIno hAra tuTyo eTale jyAM sudhI hAra saMdhAya nahIM tyAM sudhI rAjAputrI bhojana na kare. rAjaputrI bhojana na kare tyAM sudhI rAjA paNa bhojana na kare ane rAjA bhojana na kare tyAM sudhI vikramasArane bhojana na apAya. Ama vikramasAranA bhAgye bhojanano aMtarAya Ubho karyo. vikramasAre potAnA puruSArthathI rAjaputrIno hAra sAMdhI Apyo. rAjaputrI bhojana karavA taiyAra thai eTale rAjA bhojana karavA taiyAra thayo sAthe nimaMtrita karAyela vikramasArane bhojananI prApti thai. vikramasAre rAjaputrIno hAra sAMdhavA rUpa puruSArtha karyo tyAre bhojananI prApti thai. Ama puNyasArane kAryasiddhimAM daiva mukhya che ane vikramasArane kArya siddhamAM puruSArtha mukhya che. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 487 gAthArtha-TIkArya-saMgarUpI beDIne chedavA mATe prathama ane chellA cakravartInuM lokottarika udAharaNa prathamapakSa (deva)mAM jANavuM. A daSTAMta janaprasiddha ja che. jana prasiddha hovAthI AcArye mAtra sUcana karyuM che paNa tenuM vyAkhyAna karyuM nathI to paNa sthAna zUnya na rahe mATe kaMIka kahevAya che - bharata-brahmadatta cakravartInuM dRSTAMta zrI RSabhadeva bhagavAnanA putra bharata bharatakSetranA svAmI hatA. jeNe parAkramathI zatrurAjAone jItIne niravadya sAmrAjaya meLavyuM hatuM. te navanidhinA svAmI hatA. saMpUrNa saubhAgyazALI, agnimAnavALI suMdara cosaTha hajAra strIonA svAmI hatA. vyAkuLatAthI namatA hajAro moTA bhakta rAjAoe paherelI mALAomAMthI kharatA phUlothI jenA caraNo haMmezA pUjAyelA che. jeNe cha lAkha pUrva varSa sudhI rAjya lakSmIno bhogavaTo karyo che evA bharata mahArAjA koIka vAra zRMgAra sajIne ujvaLa sphaTika maNithI banAvela ati suMdara ArIsAbhavanamAM potAnA zarIranI zobhA jovA praveze che. phUlelA kalpavRkSanI jema potAne jue che teTalAmAM hAthanI eka AMgaLImAMthI AbhUSaNa (vIMTI) sarakI gayela che evA hAthane jue che. hAthanI kaMIka jhAMkhapa joI ane A pramANe vicAre che ke, A zarIrane zobhAvanArA A AbhUSaNothI saryuM ane kramathI AbhUSaNo utAravA lAgyA ane tIvra vairAgya pAmyA ane A rAjya lakSmI prabaLa jhaMjhAvAtathI AMdolita karAyela vRkSa jevI che. tuccha che, aMte naSTa thanArI che, mAre AvI zobhAthI saryuM. A pramANe zuddha dhyAnamAM caDelA rahe che teTalAmAM chaThThA guNasthAnakanA prathama saMyama sthAnane pAmyA, arthAt chaThThAguNasthAne ArohaNa karyuM pachI kSaNathI kevalI thayA. asaMkhya lokapramANa saMyama sthAnomAM je jIva chaThThA guNasthAnakanA prathama saMyama sthAne ArohaNa kare che te kSaNathI vadhatA pariNAmavALo saMyama zreNInA mastaka para pahoMcIne kevaLajJAnane meLave che jemake bharata cakravartI. A vastu kalyabhASyamAM jaNAvI che. (10) have gRhasthavezano tyAga karI viziSTa muniveza dharanArA thayA. ane iMdra parama pragaTa kevalI mahotsava karyo. te jinezvaranI jema deva nirmita suvarNakamaLa upara birAjamAna thaI navA vAdaLanA garjArava jevA svarathI parSadAne dezanA ApavA lAgyA. ekalAkha pUrvavarSa sudhI akhaMDapaNe pRthvItala upara viharIne te bhagavAna karmaja dUra karIne aSTApada parvata upara siddha thayA. (15) Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 upade zapada : bhAga-1 brahmadatta cakravatI je A brahmadatta cakravartI thayA tenuM A cakravartI rUpa phaLa niyANAthI prApta thayeluM che. tenA pUrvabhavo A pramANe saMbhaLAya che. sAketapura nagaramAM nirmaLa nyAyaniSTha, zrAvakavargamAM AbhUSaNa rUpa caMdrAvataMsa nAmano rAjA hato. tene supavitra cittavALo municaMdra nAmano putra hato. teNe kAmabhogathI virakta thaI sAgaracaMdranI pAse ati ugra dIkSA lIdhI ane gurucaraNanuM sevana karato te te dezomAM vihAra karato koika vakhata eka gAmamAM bhikSA mATe gayo ane sArthanI sAthe vikaTa aTavImAM vihAra karyo ane sArthathI vikhUTo paDyo. cAra govALa putro tene sudhA ane tRSAthI pIDAyelo jue che. bhakti ane bahumAna jAgyA che jeone evA te govALaputro te muninI sevA kare che. tenI dezanAthI bodha pAmI cAreye dIkSA lIdhI. pachI temAMthI be mohanA udayathI kaMIka dharma upara durgacchA karIne maryA ane devalokamAM utpanna thayA. dasapuranagaramAM sAMDilya nAmanA brAhmaNathI yazomatI dAsIne viSe yugalika putro thayA ane kramathI yauvana pAmyA. arakSetranuM rakSaNa karavA vanamAM gayA. vaDa nAmanA vRkSanI nIce rAtre sUtA. tyAM jhADanI bakholamAMthI bahAra nIkaLelA sApe ekane DaMsa mAryo. bIjo paNa sApane zodhavA nIkaLelo te ja sApathI tatpaNa bhakSaNa karAyo. pachI viSano koIpaNa upAya nahIM karAyelA marIne kAliMjara nAmanA zreSTha parvata upara mRgInA be putro thayA. pUrvabhavanA snehathI pAse caratA eka zikArI vaDe eka ja bANathI baMne sAthe haNAIne maraNa pAmyA ane baMne paNa mRtagaMgA nadInA kAMThe eka haMsIne viSe yugalapaNe haMsa thayA ane yauvana pAmyA. eka mAcchImAre jALamAM sapaDAvIne. pakaDIne Doka maraDIne mArI nAkhyA. pachI vANArasI nagarImAM bhUtadinna nAmanA pADAnA adhipati bhUtadinna cAMDalanA putrapaNe utpanna thayA. nAmathI citra ane saMbhUta paraspara ati snehathI baMdhAyelA cittavALA thayA. te vakhate te nagarImAM zaMkha nAmano rAjA hato ane teno namucI nAmano pradhAna hato. namucIe tevA tevA prakArano aparAdha karyo tyAre rAjAe tenA vadha mATe bhUtadine arpaNa karyo. rAjA Aveza pradhAna che, arthAt alpa aparAdhamAM ghaNo gusse thanAra che ema jANuM. tethI saciva mAravA yogya nathI paraMtu khAnagImAM rAkhI rakSaNa karavuM joIe ema vicArIne kahyuM: he bhadra! tuM bhoMyarAmAM rahIne mArA putrone bhaNAve to huM tane jIvato choDuM nahIMtara nahIM. jAti, kuLa ane vidyAnA pAragAmIpaNAnI avagaNanA karIne potAnA jIvitanA arthI maMtrIe tatpaNa sarva paNa svIkAryuM. pachI bhUtadinnanA putrone kaLAkalApamAM kuzaLa karatA AnA divaso jeTalAmAM pasAra thAya che teTalAmAM koIka divase bhUtadinne jANyuM ke AnI (sacivanI) sAthe mArI patnI bhraSTa thaI che. cAMDAlabhAvane kAraNe sahajatAthI ugra kopane pAmyo ane tene mAravA taiyAra thayo. 1. ara=eka jAtanuM vRkSa. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezapada : bhAga-1 489 A amAro adhyApaka che ema manamAM vicArIne guptapaNe ja putroe tene jIvato bhagADI mukyo. te hastinApura zrImAn sanakumAra rAjAno maMtrI thayo ane potAnI buddhithI sarvamaMtrIomAM ziromaNi thayo. te cAMDala putro yauvana-lAvaNya-rUpAdithI tathA nRtya-gItavAMjitra vagerethI ane kalAkalApathI nagarInA lokonA manane ghaNA AnaMdane ApanArA thayA. have koIka vakhata taruNono manohara mahotsava pravaryo tyAre judI judI nATaka maMDaLIo nagaranI aMdara gIto gAtI thaI ane taruNa manuSya ane strIno samUha nRtya karavA lAgyo. te cAMDAlaputrone AgaLa karIne (mukhya rAkhIne) cAMDAla taruNonI nRtyamaMDaLI nIkaLI. nagaranI aMdara nRtya karatI cAMDAlamaMDaLIne sAMbhaLIne tenA gItanA svarathI mohita thayela bAkI sarva nRtyamaMDaLIo ane bhaktamaMDaLIo brAhmaNonI sAthe tyAM AvI. IrSyAthI rAjAne vinave che ke he deva! A cAMDAla loke A nagarane vaTalAvI dIdhuM che. teono nagara praveza aTakAvAyo. pachI keTaloka kALa pasAra thayA pachI kyAreka kaumudI samaya pravRtta thayo tyAre mahAmahotsava pravaryo. te bhUtadinanA putro, bIjA cAMDalonI sAthe vIMTaLAyelA, kutUhalathI caMcaLa manavALA rAjAnA zAsanane bhUlI gayelA nagaranI aMdara pravezyA. haraNo jema gaurInA gIto sAMbhaLe tema nRtyamaMDaLInA gIto sAMbhaLIne loka nRtya jovA lAgyo. (33) have vastrathI mukhane DhAMkIne gIta gAvA lAgyA ane jaladIthI tenA gItathI AkarSAine sakaLa nagaraloka bheLo thayo. amRtanA rasa samAna A gIta konA vaDe gavAya che ema jeTalAmAM jue che teTalAmAM bhUtadinnanA putro gIta gAya che ema jaNAyuM. mAro, mAro ema bolatA brAhmaNoe mAra mArIne nagaramAMthI hAMkI kADhyA ane bahAra udyAnamAM rahyA. dhika dhika kuladoSathI kalAkalApa halakAIne pAmyo. tethI ApaNane have maraNa sivAya bIjI koI gati nathI. dakSiNa dizAmAM javA lAgyA ane dUra dezAMtara gayA. eka moTo parvata joyo ane tenA upara ArohaNa karatA teoe eka zilAtala upara be bhujAne prasArelA vikaSTa tapavALA kAussagnamAM rahelA eka mahAmunine joyA. praNaya sahita teoe praNAma karyA. munie paNa dhyAna samApta karI atimadhura ane gaMbhIra svaravALA dharmalAbhathI Adara karyo. bhUtaditranA putro AnaMda pAmyA ane pUchyuM tame kayA kAraNathI ahIM AvyA cho? teoe sAcI hakIkata kahI ke amo A parvata upara maravA AvyA chIe. sarva jAtiomAM cAMDAlajAti adhama che kemake sArI rIte prApta karelA paNa guNo doSane mATe thAya che, jemake amane doSa prApta thayo tema. munie kahyuM ApaghAta karavAthI bhavAMtaramAM paNa kalyANa thatuM nathI mATe tamAro A manoratha sAro nathI. sakaLa saMsAranA duHkho rUpI vyAdhine nAza karavA mATe jinamata sivAya koI auSadha nathI. kalpavRkSanI jema samIhita siddhi mATe dharma karavo joIe. pachI Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 upadezapada : bhAga-1 teone dIkSAnA bhAva thayA ane munivara pAsethI dIkSA svIkArI, tethI teone ucita bhAvathI pariNAma pAmI. kALa kramathI teo gItArtha thayA ane chaThTha aThThamAdi tapamAM nirata thayA. aniyamita vihAracaryAne karatA gajapura nagaramAM gayA. bahAra udyAnamAM UtaryA ane mAsakhamaNanA pAraNAnA divase saMbhUtamuni gajapuranagaranI aMdara bhikSA levA gayA. iryAsamitipUrvaka eka gharathI bIje ghara pharatA saMbhUta munine namucimaMtrIe joyA. teNe 'A cAMDAlamuni che' ema oLakhyA ane apayazanA bhayathI potAnA puruSane mokalIne chUpI rIte haNavA lAgyo. tapathI zoSAyelA zarIravALA niravadya sAdhucaryAne pALavA chatAM muni haNAyA tyAre muni dharmadhyAnathI bhraSTa thayA ane kopAgnithI prajvalita thayA. jema navA varSAdanA samaye AkAzamAM vAdaLo zobhe tema tenA mukharUpI AkAzamAMthI nIkaLelA dhUmADAnA goTAo zobhe che. jema vAdaLAomAMthI bhayaMkara vIjaLI camake tema dhUmamALAmAMthI tejolezyA nIkaLI. pachI pralayakALanA vAdaLathI jANe yukta na hoya evA AkAzataLane joto bALavRddha sahita nagaraloka saMkSubdhamanavALo thayo. pachI parivAra sahita zrImAn sanatyumAra cakravartI hakIkata jANIne teone zAMta karavA Avyo. bhAlatalane pRthvIpara aDALIne, hAtha joDIne, praNAma karI cakravartIe vinaMti karI ke munio kSamApradhAna hoya che. jo koie alpabuddhithI anAryaceSTAvaDe tamAro aparAdha karyo hoya to tamAre tenI jevA na thavuM joie, arthAt tamAre teno badalo na levo joie. jo viSadhara (jherI sarpa) koikane DaMza mAre to zuM buddhimAna mANase sApane karaDavuM ucita che? Ama kahyu chate muni jeTalAmAM rAjA upara kRpAvAna thatA nathI teTalAmAM hakIkatane jANIne citramuni jaladIthI tenI pAse AvyA ane kahyuMH krodhano upazama karo. A niraMkuza saLagelo pracaMDatApavALo koparUpI agni guNarUpI vanane kSaNathI bhasmIbhUta kare che. jethI sUtramAM kahyuM che ke jema ekAeka prajvalita thayelo dAvAnaLa kSaNathI vanane bALe che tema kaSAya pariNAmI jIva tapa ane saMyamarUpI udyAnane bALe che. tathA udveganuM kAraNa, dArUNa du:khonI mULakhANa evo krodha sApanA phUMphADAnI jema konA pApane vistA2nA2o nathI thato? A pramANe citramuni dezanA rUpI meghadhArAe varasyA tyAre saMbhUta munino krodhAgni zAMta thayo, ugra vairAgyane pAmyo. rAjA namuci sacivane bAMdhIne tenI pAse lai Avyo. teNe paNa anukaMpAthI zikSAmAMthI choDAvyo pachI vairAgya pAmelA baMne paNa aMtasamaye karavA yogya ArAdhanA svIkArIne jeTalAmAM rahe che teTalAmAM koika vakhate rAjA tenA vaMdana mATe Avyo ane teonA ja caraNanI parvapAsanA karavAmAM udyata thAya che teTalAmAM tatkSaNa ja tenI pAchaLa tenuM strIratna AvyuM ane sabhrAMtathI praNAma karIne 1. kardama e sApanI eka jAta che. 2. vavamamsa ne badale ahIM vavapta zuddha jaNAya che. 3. phUMphADo sApanA krodhanuM kArya che mATe kAryamAM kAraNano upacAra karI jaNAvyuM che. Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upade zapada : bhAga-1 491 tenA pagamAM paDatA agrakezonI laTano sparza tenA pagane thayo. saMbhUta jaladIthI pramAda cittavALo (vihArI) thayo. jo AnA kezanA laTano sparza paNa Avo che to nakkIthI AnA sarvasaMgano sparza adbhuta sukhane karanAro haze ema huM mAnuM chuM. A pramANe vicAratA teNe ekAeka AvA prakAranuM niyANuM karyuM. jo mArA tapano (cAritrano) koI prabhAva hoya to mane bhavAMtaramAM AvA strIratnano lAbha thAo. "kAkiNIne mATe kroDane hAravuM tAre yukta nathI' ema bhAI vaDe ghaNo vAraNa karAye chate niyANAthI pAcho na pharyo. pachI marIne saudharma devalokamAM nalinIgulma vimAnamAM saubhAgyanA sAgara evA devo thayA. kALe karI te vimAnamAMthI cyavIne A bharatakSetramAM saMbhUtano jIva brahmadatta nAmano cakravartI thayo. jenuM varNana pUrve AvI gayuM che. paNa je citramunino jIva hato te prAcIna purimatAla nagaramAM vaNika putra thayo. dharma sAMbhaLIne saMsArarUpI kArAgRhathI atizaya virakta thaI dIkSA lIdhI ane zAMta dAMta uttama muni thayA ane kAMpItyapura nagaramAM AvyA. prasaMganA vazathI brahmadatta cakravartIne jAtismaraNa jJAna thayuM. te A pramANe- eka naTe vinaMti karI ke huM Aje madhukarI gIta nAmanA nATakane bhajavIza. ati udbhaTa, zreSTha, vividha citra-vicitra prakAranA veSavALA potAnA parivAranI sAthe bapora pachI nATaka karavuM zarU karyuM. A kSaNe phUlothI banAvelI, ati sugaMdhi, goLa daDA AkAranI, bhramarAnA samUhanA guMjAravathI ramaNIya evI eka phUlanI mALAnI sugaMdhane sUMghatA cakravartIne jAtismaraNa jJAna thayuM. jemake huM saudharma devalokanA nalinIgulma vimAnamAM suravara hato tyAM meM A sarva sukho anubhavyA hatA. tatkSaNa ja mUccha pAmyo. najIkamAM rahelA lokoe zItaLa jaLa ane caMdanarasathI brahmadattane siMcana karyuM. pharI caitanyane pAmyo. lokamAM mUrchAnuM kAraNa gupta rAkhavA brahmadatte potAnA hRdayatulya varadhanuM maMtrIne potAnA pUrvabhavanA bhAInI tapAsa karavA jaNAvyuM. potAnA caritranA rahasyane jaNAvatA te A zlokanA khaMDa(bhAga)ne rAjakuLanA daravAjAnA toraNamAM baMdhAvo. te vakhate teoe patraka baMdhAvyo. jema-"ame be dAsa, be mRga, be haMsa, be cAMDAla tathA be deva hatA..." AnA uttarArdhane je pUraze tene huM adhuM rAjya ApIza, AvuM patraka rAjakuLamAM lakhAvyuM. loka rAjyano abhilASa thayo ane zlokane pUravA mazagula banyo. tathA A zloka traNa raste-cAra raste baMdhAvaDe bolAvA lAgyo. (85). - have citrano jIva evo sAdhu vihAra karato jAtismaraNajJAna pAmelo kAMpIlyapuranA udyAnamAM AvIne Utaryo. roMTane hAMkatA mANasavaDe patranI aMdara lakhelI hakIkata jaNAtI sAMbhaLI. pachI tallaNa munie A zloka pUrI Apyo. jemake-ekabIjAthI vikhUTA paDyAno A ApaNo chaThTho janma che. tene sAMbhaLIne jaladIthI rAjAnI pAse jaIne bole che. mUrchAthI vikarALa thaI che AMkho jenI 1. ahIM mA5 zabdane badale mAsva hovuM joIe ema lAge che je an dhAtunuM vyasta bhUtakALanuM prathama dvi.vi.nuM rUpa che. Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 upadezapada : bhAga-1 evo rAjA pRthvI upara DhaLI paDyo. A zloka sAMbhaLyA pachI tarata rAjAne AvuM saMkaTa prApta thayuM che ema jANIne jeTalAmAM parijana tene mAravA UThe che teTalAmAM te kahe che ke A uttarArdha meM sAdhu pAsethI jANyuM che. cetanAne pAmelo rAjA pUche che ke te sAdhu kayAM che? he deva!te mArA udyAnamAM che. pachI rAjA atyaMta harSa paravaza thayo. potAnI sarvariddhithI tenA darzana karavA Avyo. sUryodaya thAya ane jevuM kamalavana vikase tevuM vikasita thayuM che mukha rUpI kamaLa jenuM evo rAjA vaMdana karIne beTho ane sarva sukhasAtA pUchI. rAjAe kahyuM ke A rAjya ApaNe sAthe ja bhogavIe. A dharmanuM vizeSa phaLa che ke je AvA prakAranI moTI rAjya saMpatti maLI che. tethI A bhoga samaye duSkara vrata pALavuM zobhArUpa nathI. bhogo pariNAme bhayaMkara ane du:khe karIne sahana karI zakAya tevA svarUpavALA che ema jANatA munie viSayo viSa jevA che ema niMdA karI. jemake--kAmabhogo zalya che. kAmabhogo viSa che, kAmabhogo AzIviSa sarpa samAna che, kAmanI prArthanA karatA jIvo icchA pUrNa thayA vinA durgatimAM cAlyA jAya che. sarva gIta vilApa che, sarva nRtya viDaMbanA che. sarva AbharaNo bhAra che. sarva kAmo duHkhe karIne vahana karI zakAya che. A pramANe upamAnAsAravALA AzcaryakArIte te vacanothI cakrI kaMIka vairAgyane pAmelo A pramANe bolavA lAgyo. he muni! tame je A vacano mane kaho cho te temaja che ema huM jANuM chuM. A bhogo karmabaMdha karAvanArA thAya che je amArA jevAne Aje durjaya che. muni- jo tuM bhogo choDavA Aje asamartha che to he rAjanuM! ziSTajana ucita kAryo kara. dharmamAM rahelo tuM sarvaprajAnI anukaMpA karanAro thaIza to tuM ahIMthI marelo vaikriya zarIrI deva thaiza. jo tAre bhogo choDavAnI buddhi nathI ane AraMbha parigrahamAM Asakta che, to meM tane pratibodha karavA ATalo vipralApa karyo te phogaTa thayo. tethI he rAjan! huM jAuM chuM. ane paMcAla rAjA brahmadatta te sAdhunA vacanone nahIM mAnIne anuttara kAmabhogo bhogavIne anuttara narakamAM gayo, arthAt utkRSTa kAmabhogo bhogavIne utkRSTa narakamAM gayo. citra paNa kAmothI virakta manorathavALo, mahASi ugracAritratapa ArAdhIne, anuttara saMyama pALIne anuttara siddhigatimAM gayo. prauDha parAkrama karIne kSaNathI karmo khapAvIne, sarvottama jJAnalakSmI meLavIne te bharata mahArAjA saMsAra tarI gayA.je ahIM bIjo brahmadatta cakravartI niyANAthI mithyAtva ane cAritrano ghAta karanArA vighAti karmo bAMdhI, karmone vaza paDelo marIne duHkhanA mArgamAM pravezyo, arthAt narakanA mahAduHkhane pAmyo. (357) brahmadatta cakravartInI kathA samApta upasaMharannAhakayamettha pasaMgeNaM, suddhANAjogato sadA matimaM / vaTTeja dhammaThANe, tassiyarapasAhagatteNa // 358 // 1. vighAtikarma- AtmAnA guNonuM vizeSa prakAre ghAta kare te karma Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6paheza56 : mAra-1 493 ___ 'kRtaM' paryAptamatrAjJAmAhAtmyavarNane prastute 'prasaGgena' daivapuruSakArasvarUpanirUpaNAdinA, zuddhAjJAyogAduktasvabhAvAt 'sadA' sarvakAlaM 'matimAn' atizayabuddhidhano 'varteta' pravRttimAn bhaved 'dharmasthAne' samyaktvAdipratipattilakSaNe / atha hetumAha-tasya zuddhAjJAnusAriNo dharmAnuSThAnasya svalpasyApItaraprasAdhakatvenottarottaradezaviratyAdidharmAnuSThAnaniSpAdakatvena // 358 // upasaMhAra karatA granthakAra kahe che gAthArtha--ahIM prAsaMgika varNanathI saryuM. matimAna puruSa sadA zuddhAttAyoga pUrvaka dharmasthAnamAM pravarte. kAraNake zuddhAjJAnusArI dharmAnuSThAna anya dharmAnuSThAnano prasAdhaka che. TIkArtha-prastuta AjJA mAhAtmanA varNanamAM daiva-puruSArthanA svarUpanuM nirUpaNa vagere prAsaMgika varNana ATaluM basa che. matimAna puruSa sarvakAla zuddhAjJAyoga (zuddhAjJA pAlana) pUrvaka samyaktAdi svIkAra rUpa dharmasthAnamAM pravarte. kAraNa ke zuddhAzAnusArI atizaya alpa paNa dharmAnuSThAna uttarottara dezavirati Adi dharmAnuSThAnane utpanna kare che. [zuddhAzAyogano svamA po cha te pUrva (32 ubhI thAmai) 4uvyu cha.] (358) etadeva bhAvayatitasseso u sahAvo, jamiyaramaNubaMdhaI ya niyameNa / dIvovva kajjalaM suNihiutti kajaMtarasamatthaM // 359 // tusyoktalakSaNasya dharmAnuSThAnasyaiSa tveSa eva vakSyamANasvabhAvalakSaNaM yaditaradharmAnuSThAnamanubadhnAti na kevalaM svayaM bhavatIti cakArArthaH, niyamenAvyabhicAreNa, kAryAntarasamarthamityatrApi saMbadhyate, tataH kAryAntarasamarthamuttarottarasugatilAbhalakSaNam / dRSTAntamAha'dIpa iva' pradIpavat 'kajjalaM' pratItarUpameva, sunihito'nivAtasthAnanivezita iti kRtvA 'kAryAntarasamartha' prastutaprakAzamapekSya yat kAryAntaraM taruNInayananirmalatApradAnAdi tatsampAdakamiti / yathA-pradIpaH sunihito'vazyaM kAryAntarasamarthaM kajalamanubadhnAti tathA prastutamanuSThAnamapyanuSThAnAntaramiti // 359 // A ja viSayane vicAre che- gAthArtha-zuddhAjJAnusArI dharmAnuSThAnano A svabhAva che ke niyamA kAryAtara karavA samartha evA anya anuSThAnano anubaMdha kare che. jemake-sArI rIte mUkelo dIpaka kAryAtara samartha evA kAjaLano anubaMdha kare che. TIkArya-zuddhAjJAnusArI dharmAnuSThAnano A svabhAva ja che ke kevala svayaM thAya che ema nahi, kti anya evA dharmAnuSThAnano anubaMdha ( paraMparA) kare che ke je dharmAnuSThAna Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 upadezapada : bhAga-1 anya kArya karavA samartha hoya. jemake zuddhAttApUrvaka samyagdarzanano svIkAra karavAmAM Ave to te samyakatva anya dezavirati Adi dharmAnuSThAnonI paraMparA sarje che. dezavirati Adi dharmAnuSThAna uttarottara sugatinA lAbha rUpa anya kArya karavA samartha che, arthAt enAthI uttarottara sugatinI prApti thAya che. A viSe dIpakanuM dRSTAMta che. pavana na Ave tevA sthAnamAM mUkelo dIpaka mAtra prakAza ja kare che ema nahi, kiMtu kAjaLano paNa anubaMdha kare che, ane e kAjaLa taruNIonA nayanone nirmala banAve che, pristutamAM dIvAnA sthAne samyagdarzana che. kAraNa ke te prakAza kare che. kAjaLanA sthAne uttarottara pragaTa thato dezavirati vagere dharma che. taruNIonA nayanone nirmala banAvavAnA sthAne uttarottara sugatinI prApti che. dIvAne nirvAta sthAnamAM mUkavAnA sthAne vizuddha AjJAyoga che. kAraNa ke tenAthI kAryanI paraMparA cAle che.] (359). bhAvAnuvAdakAranI prazasti sugRhIta nAmadheya pa.pU. AcAryadeva zrIharibhadrasUri viracita ane samartha sAhitya sarjaka pa.pU. AcAryadeva zrImunicaMdra viracita TIkA sahita upadezapada graMthano siddhAMta mahodadhi sva. pa.pU. AcAryadeva zrI premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra parama gItArtha sva. pa. pU. AcAryadeva zrIharasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAra vardhamAna taponidhi pa. pU. AcAryadeva zrIlalitazekharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya paMcasUtra, paMcavastuka, paMcAzaka, dharmabiMdu, zrAddhadinakRtya, vItarAga stotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhi prakaraNa, gurutattvavinizcaya, upadezamAlA (puSpamAlA), prazamarati Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAda karanArA AcArya zrI rAjazekharasUrie vistAravALI kathAo sivAya karelA gujarAtI bhAvAnuvAda sahita prathama bhAga pUrNa thayo. iti-prakaraNacaturdazazatIsamuttuGgaprAsAdaparamparAsUtraNaikasUtradhArairagAdhasaMsAravAri dhinimajjajantujAtasamuddharaNapradhAnadharmapravahaNapravartanakarNadhArairbhagavattIrthakarapravacanAvitathatattvaprabodhaprabhUtaprajJAprakAzatiraskRtasamastatIrthikacakra pravAdapracAraiHprastutaniratizayasyAdvAdavicAraiHzrImad-haribhadrasUribhiH praNIte anekaprakaraNakulakaTIkAdigranthanirmAtapUjyazrImunicandrasUriviracitasukhasambodhanIvRttiyute zrIupadezapadamahAgranthe prathamo bhAgaH samAptaH / // prathamo bhAgaH samAptaH // Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / mUlagAthAnAmakArAdikramaH || | annevi mahAsattA .4 anno u kA ahiMsA ...... . 990 anno u kiM ima 224 anno puNa jogatta. .803 apaDikkamaNaM kAlo. (a) aidulahaM ca evaM. airAgapANavasaNe akae bIjakkheve. akkiriyAeN visuddho akkhuddAIdhaNNAiyA u ....... akkhobhiriyA loyaNa.......... . 610 agae visakarajavametta. 916 apamAyasArayAe ........... apariNae puNa eyammi. . 116 appaparobhayabheyA aggiyae pavvayae..... 938 appAuhatthiappaNa. aggiM sUraM ca viNA. 63 appuvvaNANagahaNe. aggIjAlaNa rayaNA. . 568 abdhiMtaraparisAe.. aggIyAdAiNNo. 841 abdhiMtarANa bajjhaM. ajjhappamUlabaddhaM. * 368 | abhae seTThikumAre. aTTajjhANAbhAve. 543 abhayamiva maNNamANo aNNassa vaccao khalu .....356 amAvassAe saMdhIe.. aNNaM ca nimittAo ......... ..762 arihAgamammi pucchA. aNNaMpi ihAharaNaM. .480 avaNei ya taM majjhe. aNNe bhAMti tivihaM ....... * 950 avayAraviyArammI. aNe vi ettha dhamme........ . 1032 avarAjiyassa ciMtA. aNNehiM samaM pAsaNa 517 avaro rAyAsaNNo... aNNoNNabhittijavaNiga. ....363 avirAhaNAe suddhe.. aNNoNNAgamaNiccaM. .643 avihikaraNammi ANA aNNoviya dhammaruI. .648 asaDheNa samAinnaM aNiyayasahAvameyaM. . 340 asadabhiNivesavaMso aNiyayasahAvayAviya......1011 asaMkhosappiNi sa0 .474 | assaddahaNe devassa.. . 180 aha kahavi tavviseso..... .48 ahavappakammaheuM aNukUla pavaNajogA. aNubaMdhaM ca nirUvai. amANa he divaMta. atthe bAladumAyA. 103 ahidaMse jIvAvaNa.. attho vakkhANaMtiya.. . 857 ahiyaM ca dhammacaraNaM. annattha gamaNathANaM. ..711 ahiyAsiUNa taggaya..... annattha rAgakAleNa.......... . 1018 aho niccaM tavokammA........ annatthavi vinneo ..... ..197 (aM) anne gayapiMDo dabbhA ..........251 | aMke vaMciya pallaTTayaMmi.. .429 | aMgatiyA dhaNaseTThI. ..184 aMgAramaddagocciya.. .. 236 aMgirasa gAlavAvANa (A) .552 . 258 ..378 . 255 .299 AIsaddA sumatI. .926 AuTTo uyasaMto. .933 | AuttAiesuvi.. .760 AgacchaMto ya tao. .60 Agama ahigAdANaM. .502 AgamaNa rAyadaMsaNa. * 278 AgamaNIINa tao. . 969 AgamaviyArapaMthe ..... .49 AgamavihitaM tammi.............880 632 Agamiya kiriya NANaM .......489 .66 ADhavati sammameso ........... . 171 .987 ANAjogeNa ya rakkhaNA....851 ..831 ANAparataMtehiM.. .. 391 ANAbajjhANaM puNa. .. 288 ANAbahumANAo. .. 928 ANAbAhAe jao. .484 ANAbAhAe tahA ....... ......868 ANAbhAvaNajogA........ .814 ANeha sagaM agaDaM. .442 AmaMDetti paricchA .17 AyaparapariccAo .625 AyaraNAvi hu ANA.......... ..1010 AyaNNiyaNihisuya. ..351 AyArapaDhamasutte.. .717 AyArAmo jAo. ..768 AraMbha visamatAlaM .217 ..685 AraMbhi pamattANaM.. ArAhaNA kAlagao. ArAhiUNa tatiyaM..... .98 | Aruha me piTThIe.. ....................... . 150 ..659 ..686 .557 . 534 . 567 ..876 ..609 ..225 ..811 ..238 . 186 .872 . 249 .61 . 145 .36 .813 .590 .. 681 . 250 .292 .867 .465 .213 .634 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 . 476 iMdapura iMdadatte. .649 (I) AlociyavvameyaM. AvAga thaMDila pipI AsaNNasiddhiyANaM0 AsAsaNa vejjANa ya ....712 IsAlugAiNANaM. .35 IsANajamma bhogA ..... Ase rakkhiya dhUyA. AharaNaM puNa etthaM. AharaNaM seTThidugaM.. AharaNA puNa etthaM. (i) ikkhAhArA sottiya ......... iccAisu guru lAgha0 iccAi mahaM raNNA. itto akaraNaniyamo. itthI vaMtari saccitthi iya ekkavArabIyaM. iya eyammivi kAle. .112 (u) . 329 | uusamavAe aMbaga. ..453 uccAra vuDDa taruNI. .735 ucchiNNa kumAro.. ujjeNi silAgAme, ujjeNIe rogo. uTTheha vayAmottI. (iM) iMdaurasAmiNo putta ********** iya eyassAbAhA. iya ciMtiUNa ya bhayaM ...... iya thovo'vaiyAro. iyara gaha paidiNamiha. iyarassa gahaNakahaNA iyarassavi suviNammI.. iyaresuMpi ya paosoM. iyaro ujjeNIe.. .412 eehiM diTThehiM . iya suvigAyavi. iya humarAgadosA iya so mahANubhAvo. irisamiyAiyAo. .. 603 iha tellapattidhAra. ..923 eIe suvisiddhaM. iharA aNNayaragamA ...883 eeNa pagAreNaM. iharA evaM ciya ..896 eeNaM ciya koI iharAvi haMdi eyammi. ..434 eeNaM bIjeNaM..... iharA saparuvaghAo.......... .842 eeNAharaNeNaM. iharA'samaMjasattaM ........ . 1001 ee pauMjiUNaM....... eesiM ca sarUvaM .... 939 egaNimaMtaNamavigala. .. 752 ..687 . 105 uttamaguNabahumANo.. .693 udahijuge puvvAvara.. .93 udiodaya sirikaMtA ..... .629 unnayamavekkha iyarassa. .799 unnikkhamaNaM vAhI ..881 uppattiya veNaiyA. ..1030 ubhayaNNU viya kiriyA....... ..1019 ubhayatahAbhAvo ....... .533 | ummattassa va Neto. ..806 uvaesa saphalayAvi......... .977 uvaogadiTThasArA. ..840 uvaogaparinnANaM.. . 214 uvavAsovi hu ekkA. . 976 uvvelaMto bahuso. .1017 ussaggavavAyANaM. (e) . 937 egammi bhoyaNe bhuMji0. egaM taNiccavAe. ..983 egaMpi udagabiMdU.. .25 egiMdiesu pAyaM ...... mUlagAthAnAmakArAdikramaH | egeNamappasAriyadese. .21 ego appAhaNe. . .86 etto aIyasAvekkha. .493 etto u appamAo . .52 etto u io vIrA ....... ..536 etto u kila payaTTo. .633 etto u diTThisuddhI. . 1024 etto u dovi tullA. . 14 etto u niraNubaMdhaM. .. 132 etto u vIyarAgo .784 etto ciya jhANAo . 396 . 38 ..853 349 etto cciya avaNIyA. etto cciya eyammi . 377 .308 etto cciya jANijjati ...... 166 ettocciya bhaNiyamiNaM ......413 . 447 ettovi kattha bohI. .1004 etto suddhavisuddhI. . 46 ettha u tAvasaseTThI. ..206 ettha paraMparayAe. .. 684 ettha ya imaM nimittaM. ..855 .302 . 348 . 743 . 595 ettha ya jo jaha siddho .....1006 . 504 .. 782 ettha vi AharaNAI. . 325 . 445 .1023 . 397 . 170 . 254 .871 .390 .393 .339 ..360 ..341 . 242 . 732 1.898 ..191 | etthavi maNorahocciya483 .. 741 ettha hu maNoraho . 240 etthaM akaraNaniyamo ..... .719 etthaM jammo dhammo . .919 etthaM puNa AharaNaM. . 1025 ettheva atthasatthe ..849 ettheva erisiccaya .. ..470 ettheva maMtidhUyA. ..862 ettheva seTThidhUyANa. . 355 emAi rohagAo. .456 .718 . 271 .844 . 108 . 714 .704 .709 .64 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlagAthAnAmakArAdikramaH 487 emAdi pucchavAgara..........600 | evaM ciya tilateNo........583 | eso u taMtasiddho ........1002 emAduciyakameNaM..........219 | evaM ciya bhavvassavi..........670 | eso muNei ANaM............478 emeva koligo'vihu .........123 | evaM ciya vinneo.........1003 | eso ya ettha gahao...........198 emeva thUlabhadde evaM ciya sesammi.............585 | eso ya ettha pAvo. ...376 eyamiha ayANaMtA.......... .677 | evaM jai kamma ciya...........346 | eso ya mae gahio..........596 eyamiha dukkharUvo.............498 evaM jiNovaeso.................934 (ka) eyamiha hoi viriyaM...........328/evaM NAUNa imaM. ..............322 kaNagaure kaNagadhajo.......1026 eyammi eyajogeNa ..............435 evaM NAUNa imaM...............1033 katthai Na NANameyassa........443 eyammi punnakhette.................211/ evaM ta bajhANAI...................874| kattha chagaNammi kimi ........582. eyammivi kAlammI.............736 evaMti abbhuvagayaM...............763 kannArayaNe cevaM...................156 eyaM evaM ahigaraNa...........873 evaMti tesiM boho........965 / kappe'tIte takkiriya0.........221 eyaM ca asthi lakkhaNa.....200 evaM tu payatthAI ............865 kammayabuddhIevihu ........121 eyaM ca Na juttikhamaM........951 | evaM niyasannAya .........753 kammaM joganimitta... ..471 eyaM tu tahAbhavvatta .........998 .998 evaM paisuttaM ciya...........882 kammodayasaMkeso.........266 eyaM puNa evaM khalu ...........16 evaM paDivattIe ...........879 kayamettha pasaMgeNaM.........479, eyAe Alocai................260 evaM pavvaiUNaM.................794 .................161,.358, eyApagamaNimittaM...............388 evaM pasatthameyaM....................877 | ..............................788,.887 eyArisao loo..............909| evaM pAeNaM aNA ................839| karakaTTalAbhapucchA ..............181 eyAsiM AharaNA ...............607|evaMpi Thie tatte...............1012 karaNaM vAhAnayaNaM ...............745 erisayANaM dhammo .........570 evaM puNo'vi pucchA .......71 | kalasA ya duhA ege.........832 elauraM jiyasattU .... ....284 | evaM puNovi navaraM.... ....317 | laavayAre kila.... ..838 evamaNaMtANaM iha ............932 | evaM puNo'vi pucchA ........70 | kallANamittajogA0.........163 evamatiNiuNabuddhIe..........449 evaM bhAvArAhaNa..................798 kalyANamittajogA ............1034 evamasaMtosAo...................589 evaM vayapariNAmo.................511|kassa mama ciya kiM No......755 evamiha dussameyaM ................949 evaM viuvvaissaM..................279 kahaNA devI saMvega0...........497 evamihAhigayammi...............327 evaM viNaTThavahaNo................580kaha tu akAlapaoge..........438 evaM uciyapavittI.. evaM visayagayaM ciya.....996 kahaNe cAlaNa saMbaddha ... .55 evaM esA aNubaMdha... .869 evaM visiTThakAlA .......808 kahavi asaMpattie...........400 evaM osahaNAyaM..................430 evaMvihaM tu tattaM ...................946 kaha satti? miya Nu satti....617 evaM kammovasamA.................230 evaMviho u bhAvo................664 kahiM so kosaMbIe .............301 evaM ghoDagaliyA .................586 evaM sajjhAyAisu.................691/ kaMTagakhalaNAtullo...............273 evaM caija gaMthaM... .....870 evaM sajjhAyAisu.................672 kAi kumArI paidevaya.........23 evaM ca ettha NeyaM ...........231 esaNasuddhAtijuo ...........204 kAiyaguttAharaNaM..............660 evaM ca pArataMtaM...........252 | esA Na laMbhaNIyA.........1008 | kAUNa kAladhamma........789 evaM ca maggalaMbho .........970 esA ya asaidosA ............18 | kAUNa vejarUvaM.........537 evaM ca havai logA .......566 | eso u tahAbhavvattayAe ......370 | kAge saMkhevaM ciya..... ...85 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 mUlagAthAnAmakArAdikramaH kAyaMdI osaraNe...........1021 kosaMbIseTThisuya.............227 gihamuddAvattiggahakuru........729 kAraNa paDisevA puNa.......802 (kha) gIyaNiveyaNamAgama............893 kAraNapucchA raja..........74/ khaggIsAvagaputte .........148 gIyaniveyaNamAgama.........902 kAlAtikkamabhukkhA ..........379 | khamae amaccaputte ..........50 guNaThANagapariNAme .......602 kAleNa dalaNa pAyaM.......833 | khamae maMDukithaMbhe.............137 | guNaThANagapariNAme .......546 kAleNa pIivuDDI ...........551 kharapharusaNi?rehi.......630 guNaThANagapariNAme .......503 kAleNa bhiNNavAhaNa.........751/khaviUNa tayaM kamma............425 gaNaThANagapariNAme.............601 kAleNa milaNamasaNI .......482 | khaMbhe talAgamajhe ............90 guNarAgo kAyavvo .......1038 kAleNa rAyaNiggama.......460 | khIratarusuhacchAyA .. .822 guruNAvi suttadANaM............29 kAleNaM bahueNaM..........176 | khuDDugapArivvAI . . ..91 guruNo jahatthavINaNa .......766 kAloviya dubbhikkhA....669 | khuDDagamaMtiparikkhA .......82 | gurupucchagamaNa saMpatti ...289 kAlo sahAvo niyaI .......164 | khettAbhoge NANaM.............304 | guvviNi visajagANaM ....739 kiriyAe aisaMdhati .........277 (ga) gelaNNa maraNa vatthA............496 kiriyAmettaM tu ihaM.........241 gacchaMtehi ya dilu.... ...575 | gevejatiyasagajaNa........796 kiriyA viNa bArasa.........494| gaNie ya aMkaNAso...........110 goNattaM viddANA.................905 kiM ettha rAgajaNaNaM ..........701 gaNiyA rahie ekvaM.........117 | goNe NettuddharaNaM ............120 kiM ca udAharaNAI............814/ gaddabha taruNo rAyA............113 | golaga jaumaya Nakke..........89 kiMtu nimittaM thevaM........300 gamaNaMcavaNuppAo.........310 | gosammi tahiM gamaNaM ....218 kiM visamaM? kajjagatI ....599 gamaNaM ciivaMdaNa... ...597 (gha) kuNai jaNasaNNivAe ......439 gayatulaNA maMtiparikkha......87 | ghaDakArapuDhavibhANaM..........127 kuNa seiyaM balaM taha .......157 | gayabhinno viyaNAe.......268 ghaNamicchatto kAlo .......432 kumare puMDari bhA0 . ......130 gayavANaratarupaMkhe..........817 ghayaNe'NAmayadevI ........88 kusalAe ciMtiyamiNaM....574 | gayasIse veyAlI.. ..722 / ghAeha tayaM ahavA..........336 kusalAsayahe ..........972 | garuo ya ihaM bhAvo ..........472 | ghuTuM ca ahodANaM.. .....723 kusumapure aggisiho.........486 galamacchabhavavimoyaga0.......188 (ca) kUvAvAhAjIvaNa ..........834 | gaMgAtIre sottiya ............749 | cau kala pucchA joisa.......980 kUve sirAiNANaM ........111 / gaMThigasattA punnbNdh..........253| caudasapuvvadharANaM......385 kevai kahaNa Nisehe .......825 gaMThIo Arao vihu0 .....386 | keNai rannA diTThA .........816 | gaMThI muruMDa gUDhaM .......115/caccaramAdiTThANa.. ...315 kevali Agama pucchA.........491 / gaMtavvaM sagaIe...... .............963 | cammAvanaddhadahamAjha.............13 kevalijoge pucchA.......407 | | caraNA duggatidukkhaM.......547 ko kuvalayANa gaMdha.......1005 | gaMbhIradesaNAu.........702| caramaddhAdosAo...........769 koDiccAgA kAgiNi........545 gaMbhIrabhAvaNANA .........688 carimAi kai piyA te......72 ko dhammo jIvadayA......598 | gaMbhIramiNaM bAlA.........935 carimAe koMcigAo ......177 kosaMbAgamamUyaga sAhaNa......309 gAma palitta viuvvaNa.......318 calaNAhaNa AmaMDe ........ 51 kosaMbIe saDDo0 .........526 / gAmA'varavaNasaMDaM.............62 calaNAhaNetti taruNe........144 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlagAthAnAmakArAdikramaH 499 calapAsAesu gayA .........818 jarakhalaNAe sarisaM......283 jIe bahutarAsa...........772 caliyA ya jaNNayattA.......655 jalaNaDahaNANa NavaraM ......276 jIvaNadANe pesaNa............77 caMpA dhaNa suMdari tAma0 .....30 | javaNIvikkheveNaM............365 | jujjhAveyavvo kukkku Do...57 cANakke vaNagamaNaM ............139 | jassa jahiM guNalAbho.......212 | juyagharakalahakuleyara0 ....837 cAraga tubbhe samaNA .........616 | jaha esA vaTuMtI ............792 | jUyaMmi thera niyasuya...........9 cittaviNoe vANara............32/jaha kaha sAhusamIve.......1016 |je puNa thevattaNao...........915 ciMtei kiM karemI................637 |jaha khalu saddho bhAvo.........786 je saMsAravirattA..................800 ceiyakulagaNasaMghe...............419 jaha ceva caMdauttassa............196 | jo ANaM bahu mannati ...........244 ceiyadavvaviNAse.........415/jaha ceva sadesammI .........668 jogiyapAsicchiyapADa.........7 ceiya sAhAraNaM ca.........414 jaha cevovaTuMtI............793 joggaM atIyabhAvaM..........416 ceDaga nihANa lAbhe......101 jaha cevovahayaNayaNo .......441 jo maMdarAgadoso.........189 ceDI pesa aNicche ........705 jaha joisio kAlaM.......775 jo heuvAyapakkhaMmi.........854 ceDI pesaNa pItI..............527|jaha ThiiNibaMdhaNesu ..........918 | (jha) coranirUvaNa iMdamaha . ....22 jaha tammi teNa jogA..........372 jhuMTaNatullo dhammo ..........559 collagapAsagadhaNNe.. ...............5|jaha teNamesaNA No.............639 (Ta) collatti bhoyaNaM baMbha................6 |jaha pAvaNijaguNa............262|TArAdhivAsa pesaNa..............155 (cha) jaM atthao abhiNNaM.......694 (Tha) chaTTovavAsapAraNa. ...627 jaM ANAe caraNaM.............185 ThavaNakulAdinidaMsaNa.........290 (ja) jaM ANAe bahugaM........787 jai evaM kiM bhaNiyA......501 jaM guNati evamevaM..........195 DiMbhagavaMdaparigayA .. ..588 jai evaM risighAevi .......466 | jaM davvakhettakAlAi .........779 jai tassahAvameyaM ..........1007 jiMdavvaliMgakiriyA............233 NapUrakUlapADaNa...............791 jar3a dArUMciya paDimaM..........344 jaM sANubaMdhamevaM ..................773/Na u bhAvassIsiM pihu.........611 jai savvahA ajoggevi.....1009/jaM so pahANatarao..............731 Na gaNai taM pharusagiraM.........636 jauNAvaMke jauNAe...........459/jAiNimayahariyAe...........1040NagarI utAmalittI.............989 jakkhababhatthaNa viNNavaNa...930|jANai uppaeNa ruI............512|Naggohatale savaNaM................906 jaccaMdho DahaNeo...............477/jANaNa vijesa vimANa......981|Na,rAyAharaNaM....................929 jaNaNIe pakkhoDiya.........584 ....31 Na ya atthaMDilabhogo..........662 jaNaNI pucchamaNicche..........216 jANaMto vayabhaMge................513 |Na ya tattao tayaMpihu ..........440 jaNadagasiMcaNa saMkA.......1022| jAticchidANadhArA..............455 Na ya dukkara jamio u taiyajamme.........267| jAyaNa dANa viggaha gaha.....699 / NAsikkasuMdarI naMda..........141 jamiNaM asappavittIe .......375 / jAyA ya dehapIDA...........646 |Na hi eyaMmivi Na guNo.....679 jamudaggaM theveNaM...........350 | jAvajIvaM evaM...................644|NAUNa attarosaM ..............450 jayaNA u dhammajaNaNI.....770 | jiNadhammo savvovi ya.......505 |NAUNamiNaM pacchA ........564 jayaNAe vaTTamANo.. ..771 | jiNapavayaNavuDDikara.........417 | NANamidaMsaNaMmi a.....674 jayaNAvivajjiyA puNa......778 jiNapavayaNavuDkira......418 NANassa phalaM viraI....448 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 mUlagAthAnAmakArAdikramaH NANassa hoi bhAgI .........682 | tatthoragaM sUyArI ..........303 tA tassa pariccAyA......683 NANI ya NicchaeNaM ...........888 taddese sasaThANe..................270/tA davvao ya tesiM............843 NANe vaMciya palla.............99 | tannikkhevo niyamA..............187 tArisayaM ciya aha.............347 NAyamiha puNNasAro.........352 | tannivvattaNaciMtA ................706 tAvasa kimiNA mUya0 ......305 NAsikke nandadugaM...............531 tannehAsayagahaNaM................740 tA suddhadhammadesaNa ............899 Nimitte atthasatthe a.........44 | tabbaMdhUNabhihANaM.......178 | tAhe abhitthuNittA .......638 NiyadesAgamaNakahaNa........757 | tamhA u dussamAevi. ....673 titthagarANAmUlaM............680 NivapattI NivviNNA ........891 | tamhA bhAvo suddho ..........243 | titthayarajoga pucchA......399 NivaparivAruvalaMbhA.......955 talaghAya acchipADaNa......208|titthayarapavayaNasuyaM......423 NivamaMtisiTThipamuhA...........697| tavakhINa sAhudaMsaNa ........892 titthe suttatthANaM ... ...852 NivviNNanaMdivaddhaNa......623 | tava sutta viNayapUyA .........485 | tillasamamANagahaNaM .............58 Nivvode posiya jAra..........119 tavvayaNA gIo'vi............774|tiviha nimittA uvao0.....776 NIyA vaiNisamIvaM.............571 tassa parivajaNatthaM .............750 tIe bhaNiyA ya gurU............579 NegaMteNa ciya loyaNAya.....812 | tassa ya dhAriNi bhajjA.......619 / tIevi tammi jatto............690 NerisayANaM eso..........560 | tassaMpAyaNabhAvo..........452 | tIevi tassa vahaNaM.........577 No aNNahAvi siddhI......944 | tassANayaNaM cAtaru ...........152 tucchaM kajaM bhaMge.........514 No saDDhe therIpAya ... ...522 | tassAgicchaNa kahaNA .....538 | tucchA vaggANaMpihu .........875 (ta) tassuvasamaNaNimittaM .....927 / tuTTho rAyA savvesi ..........79 tagarAe ibbhasuo.... ...406 | tasseso u sahAvo............359| tubbhehiM gahiyamukko.........657 tagarAe ratisAro ... ...245 / taha kiTTalohamayagA... .532 | teNagarakkhasadasaNa ..........24 tagarAe vasusuyA ..... ...481 / taha cittakammadosA........805 | teNaduge bhogammi............804 tagarAvihAraujjeNIo.......286 taha jaha Na puNo baMdhai ......692 | teNehiM gahiyamusiya.......656 taccAgagihAgamaNe...............316 tahabhavvattaM cittaM...............1000 teNoDhA jaNavAo...............725 taNavijhavaNAdIsu.....319 / taha bhAvasaMjayANaM.. ...733 | terasamammi ya diyo......335 taNhAchuhAbhibhUo. .....404 taha muyaNa sammacoyaNa.......641 | teviya jaNaparibhUyA ..........829 tatto AgamaciNNavvato......381 taha yAmacce rAyA .........136 | tesiMkhaDA u pAyaM .. ...823 tatto ucchubbhaMto..........591| taha vAsaNAto NAma.........307 | to so sAsaNavaNNo.........908 tatto u paidiNaM ciya.........676 / tahavi Na maNaguttIe .. .653 tatto kIDagabhakkhaNa .....827/ taha sappadaMsaNeNaM..... ........642 thUbhiMde ekkaM ciya.........149 tatto cuyA u caMpA.........720 / taha ya apaccaputte.. therIe rAyakahaNaM..........523 tatto paosaraNNo..........529/ taMbagakaraMDi paTTaga.......... | thevovi hu atiyAro......1013 tatto meMDhagapesaNa...................56/tA ANANugayaM ..................911 (da) tatto ya kajja bujjhaNa.........179 tA eyammi payatto...............234| daiyAkaNNuppalatADaNaM va...667 tattha ya dasannakUDo..........209 tA AheNaM ihayaM............907 | daivapurisAhigAre..........999 tattha vasaMtANaM kaha.........614 tA kaiyavi bhavagahaNe......282 | dakkhiNamaharA goTThI..........521 tatthAbhavvAdINaM........256 | tA jaha so asuibhayA.......758 | daTTaNa rAyalajjA.... ...462 ya ) Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlagAthAnAmakArAdikramaH daDDha purisamettaM dUre. davvAdiehiM juttassa. davvAdiyA na pAyaM. daMgiyaputta goharaNa. daMtA pukkharaNIo. daMsaNa saMpattI bhava. dANapasaMsAI hiM dANAibheyabhiNNo. dANuvabhogANihi0. dAriddakuluppattiM. dAruyamAINamiNaM. dAso me ANattiM. diTThammi ettha jogA...... diTTho ussaggaThio. dinnA putto rAyA..... dujjammajAyameso. duhavi jahajogataM. duppasarhataM caraNaM. dussIlagAribhiyage 0. dUyApucchA raNNo. dUranihittaMpi nihiM. deva iha savvasAraM devayakaMdaNa saccA. devaya joiya piDiyA.. devaharayammi devA...... devIe sappabhakkhaNa. devI dohala thaMbhappAsAya......20 devI ya pupphacUlA. devI ya pupphacUlA. devo nAmaNagAro desaNa nivasaMbohI. desaviraiguNaThANe. deha imaM gaccha nivaM dehatthapIDANAyA...... dehA'sAmatthammivi. do thUlabhaddasIsA. .863 dosAo ya NarANaM. ..785 dosA jeNa nirubdhaMti...... .666 dosAvekkhA ceva ............ . 229 doso u kammajo cciya ..210 (dha) .995 dhaNadattasumitthI... .878 dhaNaputtasaMkhadhUyA. .572 | dhaNNAisuvigacchA. . 353 dhaNNeti bharahadhaNNe .. 405 dhammakaraNeNa bhogI. .. 342 dhammaTThANamahiMsA .................. . 508 dhammaruI NAmeNaM.. . 337 dhammo me hAravio .. 651 dhaMkhA vAvIya taDe. .. 248 dhijjAisAmalijjo. .. 658 dhI bhavaThiI aNasaNaM. ..220 dhUlikkiriyAmANaM.. .810 (na) .576 na caeMti ettha gamaNaM. .. 362 naNu suddhANAjogA.. ..160 namiUNa mahAvIraM. .. 334 na ya eva logaNII. .746 narasuMdaravuttaMtaM. ..587 navaraM pavesiUNaM .761 pakkhadugaM diNarAI .783 pakkhaMtaraNAyaM puNa. .437 paccaggakayaMpi tahA 473 paccaMtaviggahajae. pacchA Na keNai tato....... . 134 pacchA bhajjArUvaM. .553 pacchAyAvAisayA . 914 | pacchAyAvo bohaNamesA. .8 paTTagasarisI ANA .960 paTThavaNamAgayANaM.. . 183 paDajuNNAdaMgohali .645 paDibaMdhaviyArammi ya. .76 | paDibaMdhovi ya etthaM. .824 paDivaNNamiNaM teNaM ..... . 640 paDivAlaNaM tu raNNo. * 994 | paDhamassa saMkileso. .. 154 paDhamaM duvAraghaTTaNa. paDhamAe ujjhiyAte. .297 paNie pabhUtalomasi.. * 387 patiduga tullA Na paricchA. .1 pattAI tao evaM. * 345 pattIe rayaNasAraM. .1014 | patteyaM appieNaM. .920 pannavaNa kiM karemi. .. 411 navi kiMcivi aNuNAtaM......780 .530 na suhA esA vinnA na hi joge niyameNaM ...... . 131 niccalacittA sAhaNa ...... ..540 nicchayao puNa eso. ..421 niTThIvaNAikaraNaM. ..708 nipphatti pasavanava0 ...... ..730 nivatosa erisacciya.. .. 380 no paraloo na jiNA .. 539 (pa) ..665 parikke pucchA kaha. .203 paumAgarA a paumA pannavaNamappamAsaNa...... .153 payavakkamahAvakkattha . 343 paratIra vahaNa bhaMge. .894 | paramANu khaMbha pIsaNa.. .433 paramuvayArI tAo.. .410 pariNAmaviseseNaM. . 311 pariNAmiyA ya abhae .707 pariNAmiyA ya mahilA. .436 pariNIyA jammaMtara. parivAlaNa ArAhaNa . 332 parisuddhANAjogA ..828 pavae taraMDacAgA.. 501 .65 . 357 .457 ..285 .295 .652 464 .. 756 569 . 744 .83 .392 .261 .556 .700 .487 ..291 .. 175 .80 ....... 94 .592 .897 ..174 ..713 . 159 ..860 .710 .15 . 246 .420 128 . 143 .721 402 ..323 . 125 ...................... Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 mUlagAthAnAmakArAdikramaH . 728 bhogo vijjAharasAhaNehiM ......985 .. 795 bhoyaNarasaNNuNo'Nuva0. (ma) ......671 .624 pavvajja karaNa kAleNa.....1015 bahusovi mari siyAlo....... pasayacchi ! rativiyakkha.....726 baMbhasuramahurarAyA. pADaliputta huyAsaNa .. 274 bAlagilANAINaM.. pADaliputte mahAgirI. .202 bAlassa sAhudaMsaNa0. pANagadavvaMti tahiM .628 bAvIsehi Na viddhA. pAyaddhaguNavihINA .917 bAhiMmi dIsai imaM. pAyamaNakkheyamiNaM. . 232 bIesu karisago . ..451 bujjhati ya jahAvisayaM ..... .696 buddhijuA khalu evaM. ..509 buddhijuo Aloyai. ..167 ..401 mauIevi kiriyAe. .............809 . 940 maggaNa vippaDivattI........ ..324 maggaNusArI saddho. ..830 maggaNNuNo tahiM. ..168 maggaMmi mUlakaMDari. 37 magge ya joyai tahA. majjhaMpi esa vAhI. ..53 .. 293 ber3a giraM dhiya muMDiya .635 maNaguttimAiyAo. ber3a gilANo paDio ......... .626 maNaguttIe koI .. .. 524 bollemi ya jaM uciyaM .......... . 964 | maNi pannagavacchAo ....... (bha) bhakkhAmi NiccamucchraM. bhagavaMta kahaNamAyA 54 bhaNio tIe kahiM so........ .67 bhaNNai appaDiyAro. pAlijjaya parisuddhe. pAve akaraNaniyamo piTTaNa bole rAyA.......... pitisama ujjeNIgama .382 pIDaMtarAya na aDaNa.. pucchaNa citA goTTI. pucchA kiM No paDha....... pucchA na keNaI tato ........ . 295 pucchA sAhaNa pAvA. .904 pucchA sAhu nimittaM puDhavIdarisaNaviDalaM. putte savatti mAyA.. . 95 bhaNNai jahosahaM khalu. purisaM tassuvayAraM.. .237 bhattIe buddhimaMtANa.. puvvamadiTThamassuyamave0. .39 | bharanittharaNasamatthA. puvviM duccinnANaM.... puvviM sarUva pacchA puhavipurammi u puNNo. pUjatti Ahu pAyaM. pUjA mahaMta seTThimi0. (ba) ********** bajjheyaraciTThANaM. baDu savarAsaya taggama babbhiMdabhoga cavaNaM ..... ..650 ..146 | maNuyattaM jiNavayaNaM...... ..781 mannA mANeyavvA .754 280 .558 . 1037 .991 maya vigama leha kove mahilA iva sa viloTho ..467 mahurAe jiyasattU .... . 389 | mahusitthakarubbhAmiya.........96 .. 162 mahusitthamuddiyaMke. .43 maMgalapAhAuyasadda. .42 .765 ..333 . 151 bhavaheu NANameyassa. .1027 . 1028 . 978 .469 .542 bharahasila paNiya rukkhe....... .40 maMjUsAe pakkhassa. 606 bharaha sila miMDha kukkuDa. .41 maMDala siddhI ranno...... ..845 bharuyacche jiNadhammo .506 maMDaliNisijjaakkhA .......858 .966 bhavadukkhaM jamaNaMtaM....... .922 maMDukka sappa kura rajja ........ ..520 bhavavuDDitapparittIkaraNaM. ......488 maMDukka iva logo. .446 | maMtaTThi hariya ghAyattha..... .988 maMtAgayarayaNANaM. .716 maMtiNiveyaNajANaNa. . 239 maMtissa mAri paDaNaM... .. 259 mAulake saMvaDDUNa0. ..374 | mAyApiipaDivattI. ..992 mAyApiIhiM bhaNio.......... .727 mAyApiuNA bhaNio.........962 ..100 mArai visaleso'vihu. .957 mAreMti dussamAevi. . 956 .331 ..620 . 954 . 962 ******** ..519 . 199 . 945 .92 .889 .314 .604 .968 bhAvabbhAsAharaNaM. .. 715 bhAvaviyANaNakittima. .986 | bhAvANAbahumANAo.. babbara puliMda caMDAla .......... . 398 bhAvANA puNa esA bahi ceIhara abhi amiya .... 748 bhinne tu ito NANaM. bahukuggahammivi. ..850 bhukkhAkacchage kakkaDi... bahuguNavihaveNa. .913 bhujjaggaha tatto devi ...... bahujaNapavittimettaM. . 910 bhayaMga tavvesa NAsa ........ bahuvANaramajjhagayA. ..820 bhUsiya jaMpANagao. .581 . 458 : 468 ..801 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlagAthAnAmakArAdikramaH 503 mA rUsa Natthi etthaM .........182 rAyA raibIeNaM.................73 | vasudeva puvvajammo ...........618 mAlAlagappabhogA................961 risimittadaMsaNeNaM...............901 vAlagavarahANattI..................59 mAsatusAdIyANaM.................193 rukkhe phalapaDibaMdho.............81|vAse thaMDilakaraNaM..............269 mA suNa logassa tuma.......621 ruddo khalu saMsAro..........194 / vAhimmi dIsai imaM..........324 micchatta sacihAso............207 ruddo ya imo etthaM ..........383 | vAhivihANaM vejjA......313 micchAdukkaDasuddhaM ..........272 ruddo sikkhavaNAe.....395 vijjAhara khiMsA mANuso ....984 milaNaM gurubahumANo.....767 (la) viNayarao u udAI .........492 muddiya puroha NAsA.......97 | lakkhaNarAme devI ...........114 | vimhaya devaya kahaNA ........807 mUiMgaliyArakkhaNa .............427 laddhaM ca NeNa kahavI...........661 vimhaya vaMdaNa pucchA............306 mehakumAro etthaM ..................263 labhUNa mANusattaM .....................3/viralatarA taha keI..............819 mehakumAro nAmaM...................265 laliyaM gabbhuvagama...............982 viralANamaliMpaNayA ...........821 mottiyaukkheveNaM...............124 lAbhaga ceyaga bhogI............958/vilito rAyaNusAsaNa.........296 mohakkhalaNasamANo...........321 lAvesUsAsANA ..................507 vivarIya vigala kiriyA .....281 liMgANa tIe bhAvo.........257 visayapaDihAsamittaM .......373 raNo aMgayadarisaNa ........747 lesuvaeseNete ................1039 / visayabbhAsAharaNaM .............971 raNNo kovo eyaM vitahaM ..... .26 lehe livIvihANaM ............109 vihiNA guruviNaeNaM ..........27 raNNo diyAigahaNaM...........836 |vihiNANuvvayagahaNaM......573 raNNo vimhaya toso.............366 |louttarA u ee...................884|viMtara jAivisAo.............594 ranno bhAvaparinnA...............525 logapasaMsA savvaNNa0..........34 vIsaurIe payaDo.................562 rayaNasthiNo'tithovA ........912| logamiNaNammi vayaNaM ......578 vIsatthabhAsiyANaM...........742 rayaNetti bhinnapoyassa...........10 loyammivi attheNaM.............885 |vIsAsANaNa pucchA..............78 rAIe bhuMjaMto.......................593 loyAvannA pucchA..........426 / veNaiyAi Nimitte ........107 rAyakumArAveyaNa..... ...294 | lolaNapucchA bhAvA ..........510 | vemANiya'suhamANu0 ........428 rAyakumAre ciMtA .............298 (va) | veyaDDa nayana kUDe..........320 rAyagihe dhaNaseTThI.. ....172 | vaimi saMghamANa.................142 veyarahassaparicchA................169 rAyagihe seNie ..................264|vakkhAi saddao jaM..............8 86 | veyAvaccaM na paDati..............235 rAyaNiveyaNa daMsaNa............959 vaDavadde sacco khalu..............516 | vesamaNe ahilAse..............158 rAyaNiveyaNa paDahaga...........846 | vaDDai rahAi dAru...............1 26 vesavivajjAsammivi...........864 rAyaniveyaNa doso ...........528/ vaNikatra rAyarAge.............247 | vesAli vAsaThANaM............454 rAyapurohiyaputtA.............287 | vayaguttIe sAhU ................654| vesAlI jiyasattU..............330 rAyasavaNammi pucchA............354|vayaNaM tosA akaraNa0........703|vahapAraNAmarAhata vayaNaM tosA akaraNa0........703 vehapariNAmarahite................371 rAyasuo uvasaMto ...............790 vayapariNAme ciMtA .............173 | vocchaM uvaesamae......................2 rAyasuo iha sAhU ............942 varadattasAhu iriyA.......608 | vosiraNA aMdhAra.......647 rAyasuyA uparIsaha..............943 vavahArao ujujai............952 rAyA daMsaNa maggaNa0.........993 vavahArao NimittaM ........326 sai eyammi vicArati........541 rAyApucchaNamego..................364 vavahArao pasiddhA..............967 saigarahaNijjavAvAra ........734 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 mUlagAthAnAmakArAdikramaH sakAraMti ya sovaNa...............69 saMkho nAmeNa nivo.............738|sIyala vihArao................422 sajjhasa kimidaM devo.......338 | saMgacchaNa jahasattI...........931 sIsavisese NAuM ........859 sajjhAyabhUmi khuDDaga.........490 saMgaya sAhU kAraNiya ......613 | sIho vaNamajhammI.... ..826 sajjhAyAisu jatto......675 |saMghADaga sajhilagA.....275 sugaNihi kuMDala sodhamma.....973 sattIe jatitavvaM..........201 |saMthAraparAvattaM .................223 sugamaraNa rAyapattI............975 sattharitha mAhaNapure ........947 | saMpuNNehiM jAyai . ...861 | suttA atthe jatto.......856 satyabhaNieNa vihiNA ......759 | saMmucchimayAo savaNa.......900 suttuTThiyaciMtaNa..............948 satthi maINa mAhaNa.........903 | saMmohasatthayAe....... ...190 | sutte taha paDibaMdhA.. ...777 sattho laggaparicchA ...........104 | saMharaNarUvadaMsaNa...........612 |suddhANAjogAo .........369 sadasadavisesaNAo..........444 sA eyammi mahabalo. .........361 | suddhaMchAisu jatto.. ...678 sahAviUNa bhaNio.......565 sAkee rAyasuyA ............698 | sumiNami candagilaNe.......11 saddhAtisayA daMsaNa.....724 | sANAgiI tao khalu ......554 | sumiNo ya caramajAme ......764 saddho paNNo rAyA .......924 sA Nicchae visaNNo .......622 | suvvai dIsai kiMcI........615 sappatti caMDakosiga.......147 | sA puNa mahANubhAvA.....475 suvigA puraMdarajasA .. ...974 | suvvai nivassa pattI ........890 saphalo esupaeso...........499 sAmaMtAIyANavi DhukkaM.....847 suvvai ya teNaNAyaM............226 samaNIyaMpi jarudaye..........28| sAvatthI siddhagurU.. ...33 suvvati duggayanArI ........1020 samio niyamA gutto........605 | sAvaya vayaMsirAge...........135 | suvvaMti ya guNaThANaga......548 sammakiriyAe je puNa........192/ sAhaNaga diTThapuvvA ........ suhabhAvapavittIo...........409 sammattaM puNa itthaM............ .19 | sAhaNamappattiyaNaM. ..312 | seTThIssa vimhao khalu.....205 sammaM aNNAyaguNe ..........689 sAhAvio ya vayapari0....515 | seTThIpavAsa bhajA.........129 samApadANaM ciya..............997|sAhutti mahApUjA................367/seveyavvA siddhaMtajANa0...1035 samme kuMtaladevI .. .....495 sAhupariggaha saMdhaNa...........75 | sesANa ledukheve ...........461 sayayabbhAsAharaNaM. ..........953 | sAhupadosI khuddo...........394|so tajaeNa sai ..............941 sayasAhassI dhutto... ...106 | sAhuvagAritti ahaM ...........631 | so tammi tavvivAgA........424 saraDa'higaraNe sannA............84 sAhusamIve gamaNaM............463 so puNa ussaMghaTTo.... ...555 savaNamavaMtisukumAle.........215 | sAhU ya NaMdiseNe..........133 so mAhaNerisacciya......561 savvaTThAyara ujjhAya0 ........797 | sikkhA ya dArapAThe... ..102 | sovi ya na ettha savaso....1029 savvattha mAiThANaM ............544 siTe Natthi uvAotaM.....848 sohammabhogacavaNaM ...........979 savvappavAyamUlaM..........695 siddhIe sAhagA tahU..........936 (ha) savvammi ceva kajje .......165 siddhA ya kevalasiri......1031 hatthaMguliduga ghaTTaNa .......835 savvasseNaM jUyaM............518 siriuraNagare NaMdaNa.........550 | hariso majjhatthattaM .........228 sasarakkhavijamAdi ..........895 siriurasiri mahasomA .......549 hiMsija Na bhUyAiM .........866 sahakAri kAraNaM khalu......500 | sIA sADI dIhaM ..........45 herANNie karisae...........47 saMkAsugaMdhilAvai.......403 | sItaggahasaMpADaNa.........663 | herANNio hiraNNaM......122 saMkho kalAvaI taha .......737 / sItA sADI kajaM ............118 hoti akAlapayogo.........431 samApta Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'siddhAMtamarmajJa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vitha rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Adi dvArA lekhita-saMpAdita-anuvAdita prApya pustako saMpUrNa TIkAnA bhAvAnuvAdavALA pustako * paMcasUtra * dharmabiMdu | | . Atmaprabodha | aSTaka prakaraNa zrAddhavidhi prakaraNa prazamarati prakaraNa * pAMDava caritra | yogadaSTi samuccaya * yogabiMdu zrAvaka dharmavidhi prakaraNa 0 pratimAzataka | zrAddhadinakRtya | paMcavastuka bhAga-1-2 | upadezamAlA (puSpamAlA) - upadezapada | vItarAga stotra | bhavabhAvanA bhAga-1-2| bhAga-1-2 'gujarAtI vivecanavALA pustako * prabhubhakti | citta prasannatAnI jaDIbuTTIonuM AdhyAtmika pragatinAM * zrAvakanA bAravrato. svAdhIna rakSA pAMca pagathiyAM * jevI dRSTi tevI sRSTi | parAdhIna upekSA bhAvanA bhava nAzinI * prabhubhakti muktinI dati | tapa karIe bhavajala tarIe (bAra bhAvanA) * zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM (bAra prakAranA tapa upara eka zabda auSadha kare, * AhAra zuddhithI AtmazuddhiI vistArathI vivecana) eka zabda kare ghAvA abhyAsI vargano upayogI pustako * siddhahema zabdAnuzAsana Re | vItarAga stotra (anvaya | prazamarati prakaraNa(madhyamavRtti bhAga-1-2-3) | sahita zabdArtha-bhAvArtha) | anvaya sahita * tattvArthAdhigama sUtra (mahesANA | jJAnasAra (anvaya sahitA zabdArtha-bhAvArtha pAThazALA dvArA prakAzita) zabdArtha-bhAvArtha) * saMskRta zabda rUpAvalI * tattvArthAdhigama sUtra (pokeTa buka) aSTaka prakaraNa * saMskRta dhAtu rUpAvalI* vItarAga stotra (anvaya. sahita zabdArtha-TIkArtha) (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) kRdantAvalI sUtronA anuvAdavALA pustako zrI arihaMtA ArAdhaka TrasTanA AgAmI prakAzano caityavaMdana mahAbhASya * zrAvaka prajJapti saTIka bhAvAnuvAda * yati lakSaNa samuccaya * AcAra pradipa saTIka bhAvAnuvAda hIra prazna saMskRta prAkRta prata pustako * aSTAdaza sahasrazIlAGgagrantha * sirisirivAlakahA * zrAddhadinakRtya * Atmaprabodha : prAptisthAna : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa clo. hindustAna mIla sTorsa, 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, muMbaI-AgrA roDa, bhivaMDI-421305. phona : (02522) 232266, 233814 'bharata grAphiksa'-amadAvAda. phona : (mo) 9925020106, (079) 22134176.