Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad bhagavatkundakundAcAryadeva viracita aSTapAhuDa bhASA vacanikAkAra : paNDitavara zrI jayacandrajI chAbar3A jayapura (rAjasthAna) bhASA parivartanakartA : paNDita mahendrakumArajI jaina, kAvyatIrtha madanagaMja-kizanagar3ha (rAjasthAna) sampAdana evaM prastAvanA DaoN. hukamacanda bhArilla jayapura prakAzaka : satsAhitya prakAzaka pATanI graMthamAlA, kalakattA evaM paNDita ToDaramala sarvodaya TrasTa e-4, bApUnagara, jayapura-15 (rAja.) phona : 0141-2707458, 2705581 phaiksa : 2704127
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 viSaya-sUcI viSaya pRSTha | viSaya 1. darzanapAhuDa darzana bhraSTa hokara bhI darzana dhArakoM se apanI vinaya bhASAkArakRta maMgalAcaraNa, dezabhASA likhane cAhate haiM ve durgati ke pAtra haiM kI pratijJA lajjAdi ke bhaya se darzana bhraSTa kA vinaya kare bhASA vacanikA banAne kA prayojana tathA laghutA vaha bhI usI ke samAna (bhraSTa) hai ke sAtha pratijJA va maMgala darzana kI (mata kI) mUrti kahA~ para kaise hai kundakundasvAmikRta bhagavAna ko namaskAra tathA kalyANa tathA akalyANa kA nizcAyaka darzanamArga likhane kI sUcanA samyagdarzana hI hai dharma kI jar3a samyagdarzana hai, usake binA vandana kalyANa akalyANa ke jAnane kA phala jina kI pAtratA bhI nahIM vacana hI samyaktva ke kAraNa hone se duHkha bhASAvacanikA kRta darzana tathA dharma kA svarUpa ke nAzaka haiM darzana ke bheda tathA bhedoM kA vivecana jinAgamokta darzana (mata) ke bheSoM kA varNana darzana ke udbodhaka cihna samyagdRSTi kA lakSaNa samyaktva ke ATha guNa aura ATha guNoM kA nizcaya vyavahAra bhedAtmaka samyaktva kA svarUpa prazamAdi cihnoM meM antarbhAva 8 ratnatraya meM bhI mokSasopAna kI prathama zreNi (per3i) sudeva-guru tathA samyaktva ke ATha aMga 10 se 12 / samyagdarzana hI hai ataeva zreSTha ratna hai tathA dhAraNa samyagdarzana ke binA bAhya cAritra mokSa kA karane yogya hai kAraNa nahIM vizeSa na ho sake to jinokta padArtha zraddhAna hI samyaktva ke binA jJAna tathA tapa bhI kAryakArI nahIM 12 karanA cAhie kyoMki vaha jinokta samyaktva hai samyaktva binA sarva hI niSphala hai tathA usake jo darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya ina sadbhAvoM meM sarva hI saphala hai paMcAtmakatArUpa haiM ve vaMdanA yogya haiM tathA karmarajanAzaka samyagdarzana kI zakti jala-pravAha ke samAna hai guNadhArakoM ke guNAnuvAda rUpa haiM 15 jo darzanAditraya meM bhraSTa haiM ve kaise haiM yathAjAta digambara svarUpa ko dekhakara matsara bhraSTa puruSa hI Apa bhraSTa hokara dharmadhArakoM bhAva se jo vinayAdi nahIM karatA hai vaha ke niMdaka hote haiM mithyAdRSTi hai jo jinadarzana se bhraSTa haiM ve mUla se hI bhraSTa haiM aura vaMdanA nahIM karane yogya kauna ? ve siddhi ko bhI prApta nahIM kara sakate vaMdanA karane yogya kauna ? jinadarzana hI mokSamArga kA pradhAna sAdhaka rUpa mokSa meM kAraNa kyA hai ? 17 | guNoM meM uttarottara zreSThapanA (25) 12 25 mUla hai
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya jJAnAdi guNacatuSka kI prApti meM hI nissaMdeha jIva siddha hai surAsuravaMdya amUlya ratna samyagdarzana hI hai samyagdarzana kA mAhAtmya sthAvara pratimA athavA kevala jJAnastha avasthA jaMgama pratimA athavA karma dehAdi nAza ke anantara nirvANa prApti 2. sUtrapAhuDa sUtrastha pramANIkatA tathA upAdeyatA paramparA dvAdazAMga tathA aMgabAhya zruta kA varNana dRSTAnta dvArA bhavanAzakasUtrajJAnaprApti kA varNana sUtrastha padArthoM kA varNana aura usakA jAnane vAlA samyagdRSTa vyavahAra paramArtha bhedadvayarUpa sUtra kA jJAtA mala kA nAzakara sukha ko pAtA hai TIkA dvArA nizcaya vyavahAra nayavarNita vyavahAra paramArthasUtra kA kathana sUtra ke artha va pada se bhraSTa hai vaha mithyAdRSTi hai hariharatulya bhI jo jinasUtra se vimukha hai usakI siddhi nahIM pRSTha viSaya 35 bhavya (tva) phalaprApti meM hI sUtra mArga kI upAdeyatA 35 dezabhASAkAranirdiSTa anya graMthAnusAra AcArya utkRSTa zaktidhAraka saMghanAyaka muni bhI yadi jinasUtra se vimukha hai to vaha midhyAdRSTi hI hai jinasUtra meM pratipAdita aisA mokSamArga aura anya amArga sarvAraMbha parigraha se virakta huA jinasUtrakatha saMyamadhAraka surAsurAdikara vaMdanIka hai 30 31 31 32 32 36 37 41 42 43 44 46 47 aneka zaktisahita parISoM ke jItanevAle hI karma kA kSaya tathA nirjarA karate haiM ve vaMdana yogya haiM icchAkAra karane yogya kauna ? icchAkAra yogya zrAvaka kA svarUpa anya aneka dharmAcaraNa hone para bhI icchAkAra ke artha se ajJa hai usako bhI siddhi nahIM icchAkAra viSayaka dRDha upadeza jinasUtra ke jAnanevAle muniyoM ke svarUpa kA varNana yathAjAtarUpatA meM alpa parigrahagrahaNa se bhI kyA doSa hotA hai usakA kathana jinasUtrokta muni avasthA parigraha rahita hI hai parigrahasattA meM niMdya hai prathama veza muni kA hai tathA jina pravacana meM aise muni vaMdanA yogya haiM dUsarA utkRSTa veSa zrAvaka kA hai tIsarA veSa strI kA hai vastradhArakoM ke mokSa nahIM, cAhe vaha tIrthaMkara bhI kyoM na ho, mokSa nagna (digambara) avasthA meM hI hai striyoM ke nagna digambara dIkSA ke avarodhaka kAraNa samyaktvasahita cAritra dhAraka strI zuddha hai pAparahita hai striyoM ke dhyAna kI siddhi bhI nahIM 48 jina sUtrokta mArgAnugAmI grAhyapadArthoM meM se bhI alpa pramANa grahaNa karate haiM tathA jo sarva 48 icchAoM meM rahita haiM ve sarva duHkha rahita haiM 3. cAritrapAhuDa 49 | namaskRti tathA cAritra pAhuDa likhane kI pratijJA ( 26 ) T 49 50 50 51 51 52 52 54 55 55 56 56 57 57 58 58 60
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya samyagdarzanAdikatraya kA artha jJAnAdibhAvatraya kI zuddhi ke artha do prakAra kA cAritra cAritra ke samyaktvacaraNa saMyama-caraNa bheda samyaktvacaraNa ke zaMkAdimaloM ke tyAga nimitta upadeza aSTa aMgoM ke nAma ni:zaMkita Adi aSTaguNavizuddha jinasamyaktva kA AcaraNa samyaktvacaraNa cAritra hai aura vaha mokSa ke sthAna ke lie hai samyaktvacaraNa cAritra pUrvaka saMyamacaraNacAritra zIghra hI mokSa kA kAraNa hai| samyaktvacaraNacAritra se bhraSTa saMyama caraNadhArI bhI mokSa ko nahIM prApta karatA samyaktvacaraNa ke cihna samyaktva tyAga ke cihna tathA kudarzanoM ke nAma utsAha bhAvanAdi hone para samyaktva kA tyAga nahIM ho sakatA hai mithyAtvAditraya tyAgane kA upadeza mithyAmArga meM pravartAnevAle doSa cAritradoSa ko mArjana karanevAle guNa moharahita darzanAditraya mokSa ke kAraNa hI haiM saMkSepatA se samyaktva kA mAhAtmya, guNazreNI nirjarA samyaktvacaraNacAritra saMyamacaraNa ke bheda aura bhedoM kA saMkSepatA se varNana sAgArasaMyamacaraNa ke 11 sthAna arthAt gyAraha pratimA sAgArasaMyamacaraNa kA kathana pRSTha | viSaya 61 | paMca aNuvrata kA svarUpa tIna guNavrata kA svarUpa zikSAvrata ke cAra bheda yatidharmapratipAdana kI pratijJA yatidharma kI sAmagrI 63 | paMcendriyasaMvaraNa kA svarUpa pA~ca vratoM kA svarUpa paMcamahAvratoM ko mahAvrata saMjJA kisa kAraNa se hai ahiMsAvrata kI pA~ca bhAvanA satyavrata kI 5 bhAvanA acauryavrata kI bhAvanA brahmacarya vrata kI bhAvanA aparigraha-mahAvrata kI 5 bhAvanA saMyamazuddhi kI kAraNa paMca samiti | jJAna kA lakSaNa tathA AtmA hI jJAnasvarUpa hai mokSamArgasvarUpa jJAnI kA lakSaNa paramazraddhApUrvaka-ratnatraya kA jJAtA hI mokSa kA bhAgI hai nizcayacAritrarUpa jJAna ke dhAraka siddha hote haiM iSTa-aniSTa ke sAdhaka guNadoSa kA jJAna jJAna se hI hotA hai samyagjJAna sahita cAritra kA dhAraka zIghra hI anupama sukha ko prApta hotA hai saMkSepatA se cAritra kA kathana 73 cAritra pAhuDa kI bhAvanA kA phala tathA bhAvanA kA upadeza 4. bodhapAhuDa AcArya kI stuti aura grantha karane kI pratijJA Ayatana Adi 11 sthaloM ke nAma 74 | Ayatanatraya kA lakSaNa (27) 74 |
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 127 0 0 viSaya pRSTha | viSaya TIkAkArakRta Ayatana kA artha tathA inase hai tathA usakA dhAraka pAtra kaisA hotA hai ? 114 viparIta anyamata-svIkRta kA niSedha dIkSA kA aMtaraMga svarUpa tathA dIkSAviSaya caityagRha kA kathana vizeSakathana 114 jaMgamathAvara rUpa jinapratimA kA nirUpaNa dIkSA kA bAhyasvarUpa tathA vizeSa kathana pravrajyA darzana kA svarUpa kA saMkSipta kathana jinabiMba kA nirUpaNa | bodhapAhuDa (SaTjIvahitaMkara) kA saMkSipta kathana 124 jinamudrA kA svarUpa sarvajJapraNIta tathA pUrvAcAryaparaMparAgata artha kA jJAna kA nirUpaNa pratipAdana dRSTAnta dvArA jJAna kA dRr3hIkaraNa bhadrabAhuzrutakevalI ke ziSya ne kiyA hai aisA vinayasaMyuktajJAnI ke mokSa kI prApti hotI hai kathana 128 matijJAnAdi dvArA mokSalakSyasiddhi meM bANa zrutakevalI bhadrabAhu kI stuti 128 Adi dRSTAnta kA kathana 5. bhAvapAhuDa deva kA svarUpa jinasiddhasAdhuvaMdana tathA bhAvapAhuDa kahane kI dharma, dIkSA aura deva kA svarUpa sUcanA 130 tIrtha kA svarUpa dravyabhAvarUpaliMga meM guNa doSoM kA utpAdaka arahaMta kA svarUpa 103 bhAvaliMga hI paramArtha hai 131 nAma kI pradhAnatA se guNoM dvArA arahaMta kA kathana 104 bAhyaparigraha kA tyAga bhI aMtaraMgaparigraha ke doSoM ke abhAva dvArA jJAnamUrti arahaMta kA kathana 105 | tyAga meM hI saphala hai guNasthAnAdi paMca prakAra se arahaMta kI sthApanA karor3oM bhava tapa karane para bhI bhAva ke paMcaprakAra hai binA siddhi nahIM guNasthAna sthApanA se arahaMta kA nirUpaNa 106 bhAva ke binA (azuddha pariNati meM) bAhya mArgaNA dvArA arahaMta kA nirUpaNa 107 tyAga kAryakArI nahIM paryAptidvArA arahaMta kA kathana mokSamArga meM pradhAna bhAva hI haiM, anya aneka prANoM dvArA arahaMta kA kathana 109 | liMga dhArane se siddhi nahIM / 134 jIvasthAna dvArA arahaMta kA nirUpaNa 109 anAdi kAla se anaMtAnaMta saMsAra meM bhAvarahita dravya kI pradhAnatA dvArA arahaMta kA nirUpaNa 110 bAhyaliMga anaMtabAra chor3e tathA grahaNa kiye haiM 134 bhAva kI pradhAnatA se arahaMta kA nirUpaNa 111 bhAva ke binA sAMsArika aneka duHkhoM ko arahaMta ke bhAva kA vizeSa vivecana 111 | prApta huA hai, isalie jinokta bhAvanA kI pravrajyA (dIkSA) kaise sthAna para nirvAhita hotI | bhAvanA karo 135 (28) 102 0 132 105
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha ww 137 138 140 viSaya narakagati ke duHkhoM kA varNana tiryaMcagati ke duHkhoM kA varNana manuSyagati ke duHkhoM kA varNana devagati ke du:khoM kA varNana dravyaliMgI kaMdI Adi pA~ca azubhabhAvanA ke nimitta se nIca deva hotA hai| kubhAvanArUpa bhAva kAraNoM se anekabAra anaMtakAla pArzvastha bhAvanA bhAkara duHkhI huA hIna deva hokara maharddhika devoM kI vibhUti dekhakara mAnasika duHkha huA madamatta azubhabhAvanAyukta aneka bAra kudeva huA garbhajanya du:khoM kA varNana janma dhAraNa kara anaMtAnaMta bAra itanI mAtAoM kA dUdha pIyA ki jisakI tulanA samudrajala se bhI adhika hai anaMta bAra maraNa se mAtAoM ke azruoM kI tulanA samudra ke jala se adhika hai anaMta janma ke nakha tathA kezoM kI rAzi bhI meru se adhika hai jala thala Adi aneka tIna bhuvana ke sthAnoM meM bahuta bAra nivAsa kiyA jagata ke samasta pudgaloM ko anantabAra bhogA to bhI tRpti nahIM huI tIna bhuvana saMbaMdhI samasta jala piyA to bhI pyAsa zAMta na huI anaMta bhavasAgara meM aneka zarIra dhAraNa kiye jinakA ki pramANa bhI nahIM viSAdi dvArA maraNa kara aneka bAra apamRtyujanya tIvra duHkha pAye pRSTha | viSaya 135 | nigoda ke duHkhoM kA varNana 136 kSudra bhavoM kA kathana ratnatraya dhAraNa karane kA upadeza ratnatraya kA sAmAnya lakSaNa janma maraNa nAzaka sumaraNa kA upadeza 147 TIkAkAra varNita 17 sumaraNoM ke bheda 138 tathA sarva ke lakSaNa 147 dravya zramaNa kA triloka meM aisA koI bhI 138 paramANu mAtra kSetra nahIM jahA~ ki janma maraNa ko prApta nahIM huaa| bhAvaliMga ke binA bAhya jinaliMga prApti meM bhI anaMta kAla duHkha sahe 150 pudgala kI pradhAnatA se bhramaNa 151 139 kSetra kI pradhAnatA se bhramaNa aura zarIra ke roga pramANa kI apekSA se duHkha kA varNana 152 apavitra garbha-nivAsa kI apekSA duHkha kA varNana 153 bAlya avasthA saMbaMdhI varNana 154 zarIrasaMbaMdhI azucitva kA vicAra 155 kuTumba se chUTanA vAstavika chUTanA nahIM, kintu bhAva se chUTanA hI vAstavika chUTanA hai 155 muni bAhubalIjI ke samAna bhAvazuddhi ke binA bahuta kAlaparyanta siddhi nahIM huI muni piMgala kA udAharaNa tathA TIkAkAra varNita kathA 156 vaziSTha muni kA udAharaNa aura kathA 157 bhAva ke binA caurAsI yoniyoM meM bhramaNa 157 bhAva se hI liMgI hotA hai, dravya se nahIM bAhu muni kA dRSTAnta aura kathA dvIpAyana muni kA udAharaNa aura kathA 161 bhAvazuddhi kI siddhi meM zivakumAra muni kA 144 | dRSTAnta tathA kathA 162 (29) 140 141 156 159 160
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya bhAvazuddhi binA vidvattA bhI kAryakArI nahIM usameM udAharaNa abhavyasena muni vidvattA binA bhI bhAvazuddhi kAryakAriNI hai usakA dRSTAnta zivabhUti tathA zivabhUti kI kathA najhatva kI sArthakatA bhAva se hI hai bhAva ke binA korA namratva kAryakArI nahIM bhAvaliMga kA lakSaNa bhAvaliMgI ke pariNAmoM kA varNana mokSa kI icchA meM bhAvazuddha AtmA kA citavana Atmacitavana bhI nijabhAva sahita kAryakArI hai sarvajJa pratipAdita jIva kA svarUpa jisane jIva kA astitva aMgIkAra kiyA hai usI ke siddhi hai jIva kA svarUpa vacanagamya na hone para bhI anubhavagamya hai paMcaprakAra jJAna bhI bhAvanA kA phala hai| bhAva binA paThana zravaNa kAryakArI nahIM bAhya napane se hI siddhi ho, to tica Adi sabhI nagna haiM bhAva binA kevala nApanA niSphala hI hai pApamalina korA nagna muni apayaza kA hI pAtra hai bhAvaliMgI hone kA upadeza bhAvarahita korA namramuni nirguNa niSphala jinokta samAdhi bodhi dravyaliMgI ke nahIM bhAvaliMga dhAraNakara dravyaliMga dhAraNa karanA hI mArga hai zuddha bhAva mokSa kA kAraNa azuddha bhAva saMsAra kA kAraNa pRSTha 162 163 163 164 165 165 166 166 166 166 166 168 169 170 171 171 172 172 173 174 174 175 175 viSaya bhAva ke phala kA mAhAtmya bhAvoM ke bheda aura unake lakSaNa jinazAsana kA mAhAtmya darzanavizuddhi Adi bhAvazuddhi tIrthaMkara prakRti kI bhI kAraNa hai vizuddhi nimitta AcaraNa kA upadeza jinaliMga kA svarUpa jinadharma kI mahimA pravRtti nivRttirUpa dharma kA kathana puNyadharma nahIM hai, dharma kyA hai ? puNya pradhAnatAkara bhoga kA nimitta hai, karmakSaya kA nahIM mokSa kA kAraNa AtmIka svabhAvarUpa dharma hI hai AtmIka zuddha pariNati ke binA anya samasta puNya pariNati siddhi se rahita haiN| AtmasvarUpa kA zraddhAna tathA jJAna mokSa kA sAdhaka hai aisA upadeza bAhya hiMsAdi kriyA binA sirpha azuddha bhAva bhI saptama naraka kA kAraNa hai usameM udAharaNataMdula matsya kI kathA bhAvabinA bAhya parigraha kA tyAga niSphala hai bhAvazuddhinimittaka upadeza bhAvazuddhi kA phala bhAvazuddhi ke nimitta parISoM ke jItane kA upadeza parISaha vijetA upasargoM se vicalita nahIM hotA usameM dRSTAnta bhAvazuddhi nimitta bhAvanAoM kA upadeza ( 30 ) pRSTha 176 176 177 178 178 179 180 181 182 182 183 183 184 185 185 187 187 188 189
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya bhAvazuddhi meM jJAnAbhyAsa kA upadeza bhAvazuddhi ke nimitta brahmacarya ke abhyAsa kA kathana bhAvasahita cAra ArAdhanA ko prApta karatA hai, bhAvarahita saMsAra meM bhramaNa karatA hai bhAva tathA dravya ke phala kA vizeSa azuddha bhAva se hI doSarahita AhAra kiyA, phira usI se durgati ke duHkha sahe sacitta tyAga kA upadeza paMcaprakAra vinaya pAlana kA upadeza vaiyAvRttya kA upadeza lage hue doSoM ko guru ke sanmukha prakAzita karane kA upadeza kSamA kA upadeza kSamA kA phala kSamA ke dvArA pUrvasaMcita krodha ke nAza kA upadeza dIkSAkAla Adi kI bhAvanA kA upadeza bhAvazuddhipUrvaka hI cAra prakAra kA bAhyaliMga kAryakArI hai bhAva binA AhArAdi cAra saMjJA ke paravaza hokara anAdikAla saMsAra bhramaNa hotA hai bhAvazuddhipUrvaka bAhya uttaraguNoM kI pravRtti kA upadeza tattva kI bhAvanA kA upadeza tattvabhAvanA binA mokSa nahIM pApapuNyarUpabaMdha tathA mokSa kA kAraNa bhAva hI hai pApabaMdha ke kAraNoM kA kathana puNyabaMdha ke kAraNoM kA kathana pRSTha viSaya 189 bhAvanA sAmAnya kA kathana uttarabhedasahita zIlavrata bhAne kA upadeza 189 TIkAkAra dvArA varNita zIla ke aThAraha hajAra bheda tathA caurAsI lAkha uttara guNoM kA varNana, guNasthAnoM kI paripATI dharmadhyAna zukladhyAna ke dhAraNa tathA Artaraudra ke tyAga kA upadeza 190 191 192 193 194 194 195 195 196 196 197 198 199 199 201 bhavanAzaka dhyAna bhAvazramaNa ke hI hai dhyAnasthiti meM dRSTAnta paMcaguru ke dhyAvane kA upadeza jJAnapUrvaka bhAvanA mokSa kA kAraNa hai bhAvaliMgI ke saMsAra paribhramaNa kA abhAva hotA hai bhAva dhAraNa karane kA upadeza tathA bhAvaliMgI uttamottama pada tathA uttamottama sukha ko prApta karatA hai bhAvazramaNa ko namaskAra devAdi Rddhi bhI bhAvabhramaNa ko mohita nahIM karatI to phira anya saMsAra ke sukha kyA mohita kara sakate haiM jabataka jarArogAdi kA AkramaNa na ho tabataka AtmakalyANa karo ahiMsA dharma kA upadeza cAra prakAra ke midhyAtviyoM ke bhedoM kA varNana abhavya viSayaka kathana mithyAtva durgati kA nimitta hai 202 tIna sau tresaTha prakAra ke pAkhaMDiyoM ke mata 202 ko chur3Ane kA aura jinamata meM pravRtta 203 | karane kA upadeza hai (31) pRSTha 203 204 207 207 208 209 209 210 211 212 212 212 213 214 214 216 218 219 220
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 233 222 234 236 238 viSaya pRSTha | viSaya samyagdarzana binA jIva calate hue murade zuddhabhAvanimitta AcAryakRta siddhaparameSThI ke samAna hai, apUjya hai kI prArthanA samyaktva kI utkRSTatA cAra puruSArtha tathA anya vyApAra sarva bhAva meM samyagdarzanasahita liMga kI prazaMsA hI paristhita haiM, aisA saMkSipta varNana darzanaratna ke dhAraNa karane kA Adeza 222 bhAva prAbhRta ke par3hane-sunane-manana karane se mokSa asAdhAraNa dharmoM dvArA jIva kA vizeSa varNana 223 kI prApti hotI hai aisA upadeza tathA paNDita jinabhAvanA-pariNata jIva ghAtikarma kA jayacaMdrajI kRta grantha kA dezabhASA meM sAra nAza karatA hai 225 6. mokSapAhuDa ghAtikarma kA nAza anaMta-catuSTaya kA kAraNa hai 225 maMgalanimitta deva ko namaskAra karmarahita AtmA hI paramAtmA hai, usake kucheka deva namaskRti pUrvaka mokSapAhuDa likhane nAma 226 kI pratijJA deva se uttama bodhi kI prArthanA 227 paramAtmA ke jJAtA yogI ko mokSa prApti jo bhaktibhAva se arahaMta ko namaskAra karate haiM AtmA ke tIna bheda ve zIghra hI saMsAra beli kA nAza karate haiM Atmatraya kA svarUpa jalasthita kamalapatra ke samAna samyagdRSTi paramAtmA kA vizeSa svarUpa viSayakaSAyoM se alipta hai bahirAtmA ko chor3akara paramAtmA ko dhyAne kA upadeza bhAvaliMga viziSTa dravyaliMgI muni korA dravyaliMgI bahirAtmA kA vizeSa kathana hai aura zrAvaka se bhI nIcA hai mokSa kI prApti kisake hai dhIra vIra kauna? baMdhamokSa ke kAraNa kA kathana dhanya kauna ? kaisA huA muni karma kA nAza karatA hai munimahimA kA varNana kaisA huA karma kA baMdha karatA hai muni sAmarthya kA varNana sugati aura durgati ke kAraNa mUlottara-guNa-sahita muni jinamata AkAza paradravya kA kathana meM tArAgaNa sahita pUrNa caMdrasamAna hai svadravya kA kathana vizuddhabhAva ke dhAraka hI tIrthaMkara cakrI nirvANa kI prApti kisa dravya ke dhyAna se Adi ke pada tathA sukha prApta karate haiM 232 hotI hai vizuddha bhAva dhAraka hI mokSa sukha ko jo mokSa prApta kara sakatA hai use svarga prApta hote haiM 233 | prApti sulabha hai << KWAN 228 245 245 246 246 247 248 patrasamAnaha 248 249
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 267 267 07 271 272 255 274 viSaya isameM dRSTAnta svargamokSa ke kAraNa paramAtmasvarUpa prApti ke kAraNa aura usa viSaya kA dRSTAnta dRSTAnta dvArA zreSTha azreSTha kA varNana AtmadhyAna kI vidhi dhyAnAvasthA meM mauna kA hetUpUrvaka kathana yogI kA kArya kauna kahA~ sotA tathA jAgatA hai jJAnI yogI kA kartavya dhyAna adhyayana kA upadeza ArAdhaka tathA ArAdhanA kI vidhi ke phala kA kathana AtmA kaisA hai yogI ko ratnatraya kI ArAdhanA se kyA hotA hai ? AtmA meM ratnatraya kA sadbhAva kaise prakArAntara se ratnatraya kA kathana samyagdarzana kA prAdhAnya samyagjJAna kA svarUpa samyakcAritra kA lakSaNa paramapada ko prApta karanevAlA kaisA huA hotA hai kaisA huA AtmA kA dhyAna karatA hai kaisA huA uttama sukha ko prApta karatA hai kaisA huA mokSasukha ko prApta nahIM karatA jinamudrA kyA hai ? paramAtmA ke dhyAna se yogI ke kyA vizeSatA hotI hai pRSTha | viSaya 249 cAritraviSayaka vizeSa kathana 250 jIva ke vizuddha azuddha kathana meM dRSTAnta samyatvasahita sarAgI yogI kaisA 268 250 karmakSaya kI apekSA ajJAnI tapasvI se jJAnI tapasvI meM vizeSatA 268 ajJAnI jJAnI kA lakSaNa 269 254 | aise liMgagrahaNa se kyA sukha | sAMkhyAdi ajJAnI kyoM tathA jaina meM 255 | jJAnitva kisa kAraNa se jJAnatapa kI saMyuktatA mokSa kI sAdhaka hai 256 pRthak-pRthak nahIM 272 svarUpAcaraNacAritra se bhraSTa kauna 273 257 jJAnabhAvanA kaisI kAryakArI hai 258 | kinako jItakara nija AtmA kA dhyAna krnaa| 275 dhyeya AtmA kaisA 258 uttarottara durlabhatA se kinakI prApti hotI hai 275 jabataka viSayoM meM pravRtti hai tabataka 259 AtmajJAna nahIM 276 kaisA huA saMsAra meM bhramaNa karatA hai 276 260 caturgati kA nAza kauna karate haiM ? 276 262 ajJAnI viSayaka vizeSa kathana 277 vAstavika mokSaprApti kauna karate haiM ? 278 263 | kaisA rAga saMsAra kA kAraNa hai 263 samabhAva se cAritra dhyAna yoga ke samaya ke niSedhaka kaise haiM 280 paMcamakAla meM dharma dhyAna nahIM mAnate haiM, ve 265 ajJAnI haiM 281 isa samaya bhI ratnatraya-zuddhipUrvaka AtmadhyAna 266 | iMdrAdi phala kA dAtA hai (33) 275 258 259 279 279 282 282
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 285 286 307 310 viSaya mokSamArga meM cyuta kauna ? mokSamArgI muni kaise hote haiM ? mokSaprApaka bhAvanA phira mokSamArgI kaise nizcayAtmaka dhyAna kA lakSaNa tathA phala pAparahita kaisA yogI hotA hai zrAvakoM kA pradhAna kartavya nizcalasamyaktva prApti tathA usakA dhyAna aura dhyAna kA phala jo samyaktva ko malina nahIM karate ve kaise kahe jAte haiM samyaktva kA lakSaNa samyaktva kisake hai mithyAdRSTi kA lakSaNa mithyA kI mAnyatA samyagdRSTi ke nahIM tathA donoM kA paraspara viparIta dharma kaisA huA mithyAdRSTi saMsAra meM bhramatA hai mithyAtvI liMgI kI nirarthakatA jinaliMga kA virodhaka kauna ? AtmasvabhAva se viparIta kA sabhI vyartha hai aisA sAdhu mokSa kI prApti karatA hai dehastha AtmA kaisA jAnane yogya hai paMcaparameSThI AtmA meM hI haiM ata: vahI zaraNa haiM cAroM ArAdhanA AtmA hI meM haiM ata: vahI zaraNa hai mokSapAhuDa par3hane-sunane kA phala TIkAkArakRta mokSapAhuDa kA sArarUpakathana graMtha ke alAvA TIkAkArakRta paMca namaskAra maMtra viSayaka vizeSa varNana pRSTha | viSaya pRSTha 282 7. liMgapAhuDa 284 arahaMtoM ko namaskAra pUrvaka liMga pAhuDa banAne 284 kI pratijJA 306 bhAvadharma hI vAstavika liMga pradhAna hai 307 pApamohita durbuddhi nArada ke samAna liMga kI ha~sI karAte haiM liMga dhAraNa kara kukriyA karate haiM, ve tiryaMca haiM 308 287 aisA tiryaMca yoni hai muni nahIM 309 liMgarUpa meM khoTI kriyA karanevAlA narakagAmI hai 309 liMgarUpa meM abrahma kA sevanevAlA saMsAra meM bhramaNa karatA hai kauna sA liMgI anaMta saMsArI hai 310 kisa karma kA nAza karanevAlA liMgI narakagAmI hai phira kaisA huA tiryaMca yoni hai kaisA jinamArgI zramaNa nahIM ho sakatA cora ke samAna kauna sA muni kahA jAtA hai 314 294 liMgarUpa meM kaisI kriyAyeM tiryaMcatA kI dyotaka haiM 315 295 bhAvarahita zramaNa nahIM hai 316 striyoM kA saMsarga vizeSa rakhanevAlA zramaNa nahIM pArzvastha se bhI girA hai 298 puMzcalI ke ghara bhojana tathA usakI prazaMsA karanevAlA jJAna bhAva rahita hai zramaNa nahIM liMgapAhuDa dhAraNa karane kA tathA usakA phala 318 299 8. zIlapAhuDa mahAvIra svAmI ko namaskAra aura zIlapAhuDa 302 | likhane kI pratijJA (34) 311 292 293 mmmm W 297 299 299 320
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha viSaya zIla aura jJAna paraspara virodha rahita haiM, zIla ke binA jJAna bhI nahIM jJAna hone para bhI jJAna bhAvanA viSaya virakti uttarottara kaThina hai jabataka viSayoM meM pravRtti hai tabataka jJAna nahIM jAnatA tathA karmoM kA nAza bhI nahIM kaisA AcaraNa nirarthaka hai mahAphala denevAlA kaisA AcaraNa hotA hai kaise hue saMsAra meM bhramaNa karate haiM jJAnaprApti pUrvaka kaise AcaraNa saMsAra kA nAza karate haiM jJAna dvArA zuddhi meM suvarNa kA dRSTAnta viSayoM meM Asakti kisa doSa se hai nirvANa kaise hotA hai niyama se mokSaprApti kisake hai kinakA jJAna nirarthaka hai kaise puruSa ArAdhanA rahita hote haiM kinakA manuSyajanma nirarthaka hai| zAstroM kA jJAna hone para bhI zIla hI uttama hai zIla maMDita devoM ke bhI priya hote haiM manuSyatva kinakA sujIvita hai zIla kA parivAra tapAdika saba zIla hI hai viSayarUpI viSa hI prabala viSa hai pRSTha viSayAsakta huA kisa phala ko prApta hotA hai 334 zIlavAna tuSa ke samAna viSayoM kA tyAga 321 karatA hai 334 viSaya 322 aMga ke sundara avayavoM se bhI zIla hI sundara hai 335 mUDha tathA viSayI saMsAra meM hI bhramaNa karate haiM 336 karmabaMdha karmanAzaka guNa saba guNoM kI zobhA 323 zIla se hai 337 324 mokSa kA zodha karanevAle hI zodhya haiM 324 zIla ke binA jJAna kAryakArI nahIM, usakA sodAharaNa varNana 339 325 nArakI jIvoM ko bhI zIla arhadvibhUti se 325 bhUSita karatA hai, usameM varddhamAna jinakA dRSTAnta 339 326 mokSa meM mukhya kAraNa zIla 327 agni ke samAna paMcAcAra karma kA nAza karate haiM 340 327 kaise hue siddha gati ko prApta karate haiM / 341 328 zIlavAna mahAtmA kA janmavRkSa guNoM se 328 vistArita hotA hai 341 329 kisake dvArA kauna bodhi kI prApti karatA hai 330 kaise hue mokSa sukha ko pAte haiM 342 330 ArAdhanA kaise guNa pragaTa karatI hai 343 331 jJAna vahI hai jo samyaktva aura zIla sahita hai| 344 331 TIkAkArakRta zIlapAhuDa kA sAra 345 333 vacanikAkAra kI prazasti 346 334 340 mmmmmm 342 __mmmmmmm mmmm (35)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA AcArya kundakunda aura aSTapAhuDa - DaoN. hukamacanda bhArilla,jayapura AcArya kundakunda jina-adhyAtma ke pratiSThApaka AcArya kundakunda kA sthAna digambara jina-AcArya paramparA meM sarvopari hai| do hajAra varSa se Aja taka lagAtAra digambara sAdhu apane Apako kundakundAcArya kI paramparA kA kahalAne meM gaurava kA anubhava karate rahe haiN| zAstrasabhA meM gaddI para baiThakara pravacana karate samaya grantha aura granthakAra ke nAma ke sAtha-sAtha yaha ullekha bhI Avazyaka mAnA jAtA hai ki yaha grantha AcArya kandakanda kI AmnAya meM racA gayA hai| pravacana ke prArambha meM bolI jAnevAlI ve paMktiyA~ isaprakAra haiM - "asya mUlagranthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragranthakartAraH zrIgaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdya zrIkundakundAmnAye......viracitam / zrotAraH sAvadhAnatayA shRnnvntu|" ukta paMktiyoM ke uparAnta maMgalAcaraNasvarUpa jo chanda bolA jAtA hai, usameM bhI bhagavAna mahAvIra aura gautama gaNadhara ke sAtha ekamAtra AcArya kundakunda kA hI samagra AcArya paramparA meM nAmollekhapUrvaka smaraNa kiyA jAtA hai, zeSa sabhI ko 'Adi' zabda se hI grahaNa kara liyA jAtA hai| isaprakAra hama dekhate haiM ki jisaprakAra hAthI ke paira meM sabhI ke paira samAhita ho jAte haiM: usIprakAra AcArya kundakunda meM samagra AcAryaparamparA samAhita ho jAtI hai| digambara paramparA ke pravacanakAroM dvArA pravacana ke Arambha meM maMgalAcaraNasvarUpa bolA jAnevAlA chanda isaprakAra hai - maMgalaM bhagavAn vIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kundakundAryo jainadharmo'stu maMgalam / / digambara jinamandiroM meM virAjamAna lagabhaga pratyeka jinabimba (jinapratimA yA jinamUrti) para 'kundakundAnvaya' ullekha pAyA jAtA hai / paravartI granthakAroM ne Apako jisa zraddhA ke sAtha smaraNa kiyA hai, usase bhI yaha patA calatA hai ki digambara paramparA meM ApakA sthAna bejor3a hai| ApakI mahimA batAnevAle zilAlekha bhI upalabdha haiN| katipaya mahattvapUrNa zilAlekha isaprakAra haiM"kundapuSpa kI prabhA dhAraNa karanevAlI jinakI kIrti dvArA dizAyeM vibhUSita huI haiM, jo cAraNoM (1)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke - cAraNa RddhidhArI mahAmuniyoM ke sundara kara-kamaloM ke bhramara the aura jina pavitrAtmA ne bharata kSetra meM zruta kI pratiSThA kI hai, ve vibhu kundakunda isa pRthvI para kisake dvArA vandya nahIM haiM / " " yatIzvara (zrI kundakundasvAmI) raja:sthAna pRthvItala ko chor3akara cAra aMgula Upara gamana karate the, jisase maiM samajhatA hU~ ki ve antara va bAhya raja se atyanta aspRSTatA vyakta karate the / (arthAt ve aMtaraMga meM rAgAdimala se tathA bAhya meM dhUla se aspRSTa the / ) " digambara jaina samAja kundakundAcAryadeva ke nAma evaM kAma (mahimA) se jitanA paricita hai, unake jIvana se utanA hI aparicita hai| lokeSaNA se dUra rahanevAle jainAcAryoM kI vizeSatA rahI hai ki mahAna se mahAna aitihAsika kArya karane ke bAda bhI apane vyaktigata jIvana ke saMbaMdha meM kahIM kucha ullekha nahIM krte| AcArya kundakunda bhI isake apavAda nahIM haiN| unhoMne bhI apane bAre meM kahIM kucha nahIM likhA hai| 'dvAdazAnuprekSA' meM mAtra nAma kA ullekha hai / isIprakAra 'bodhapAhur3a' meM apane ko dvAdazAMga ke jJA caudahapUrvoM kA vipula prasAra karanevAle zrutakevalI bhadrabAhu kA ziSya likhA hai| ata: unake jIvana ke saMbaMdha meM bAhya sAkSyoM para hI nirbhara karanA par3atA hai| bAhya sAkSyoM meM bhI unake jIvana saMbaMdhI vizeSa sAmagrI upalabdha nahIM hai| paravartI granthakAroM ne yadyapi ApakA ullekha bar3I zraddhA evaM bhaktipUrvaka kiyA hai, zilAlekhoM meM bhI ullekha pAye jAte haiN| ukta ullekhoM se ApakI mahAnatA para to prakAza par3atA hai; tathApi unase bhI Apake jIvana ke saMbaMdha meM vizeSa jAnakArI prApta nahIM hotI / bAhya sAkSya ke rUpa meM upalabdha aitihAsika lekhoM, prazasti-patroM, mUrtilekhoM, paramparAgata janazrutiyoM evaM paravartI lekhakoM ke ullekhoM ke AdhAra para vidvAnoM dvArA Alor3hita jo bhI jAnakArI Aja upalabdha hai, usakA sAra-saMkSepa kula milAkara isaprakAra hai. - Aja se lagabhaga do hajAra varSa pUrva vikrama kI prathama zatAbdI meM kauNDakundapura (karnATaka) meM janme kundakunda akhila bhAratavarSIya khyAti ke diggaja AcArya the| Apake mAtA-pitA kauna the aura unhoMne janma ke samaya ApakA kyA nAma rakhA thA ? yaha to jJAta nahIM, para nandisaMgha meM dIkSita hone ke kAraNa dIkSita hote samaya ApakA nAma padmanandI rakhA gayA thaa| vikrama saMvat 49 meM Apa nandisaMgha ke pada para AsIna hue aura muni padmanandI se AcArya padmanandI ho gaye / ' atyadhika sammAna ke kAraNa nAma lene meM saMkoca kI vRtti bhAratIya samAja kI apanI sAMskRtika vizeSatA rahI hai / mahApuruSoM ko gA~va ke nAmoM yA upanAmoM se saMbodhita karane kI vRtti bhI isI kA pariNAma 1. vandyo vibhumrbhuvi na kairiha kauNDakundaH kunda-prabhA - praNayi - kIrti - vibhUSitAza: / yazcArucAraNakarAmbujacaJcarIkazcakre zrutasya bharate prayata: pratiSThAm / / ( candragiri zilAlekha ) .. koNDakundo yatIndraH / / rajobhiraspRSTatamatvamantarbAhye'pi saMvyaJjayituM yatISaH / rajaH padaM bhUmitalaM vihAya cacAra manye caturaMgulaM sa: / / (vindhyagiri zilAlekha ) 3. dvAdazAnuprekSA, gAthA 90 4. bodhapAhur3a, gAthA 61-62 ( 2 ) 2. 5. nandisaMgha kI paTTAvalI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai / kauNDakundapura ke vAsI hone se Apako bhI kauNDakundapura ke AcArya ke artha meM kauNDakundAcArya kahA jAne lagA, jo zruti madhuratA kI dRSTi se kAlAntara meM kundakundAcArya ho gayA / yadyapi 'AcArya' pada hai, tathApi vaha Apake nAma ke sAtha isaprakAra ghula-mila gayA ki vaha nAma kA hI aMga ho gayA / isa saMdarbha meM candragiri parvata ke zilAlekhoM meM anekoM bAra samAgata nimnAMkita chanda ullekhanIya haiM. "zrImanmunIndrottamaratnavagrgA zrI gautamAdyArprabhaviSNavaste | tatrAmbudhau saptamaharddhiyuktAstatsantatau nandigaNe babhUva / / 3 / / / zrI padmanandItyanavadyanAmA hyAcAryyazabdottarakauNDakundaH / dvitIyamAsIdabhidhAnamudyaccaritrasaJjAtasucAraNarddhi / / 4 / / munIndroM meM zreSTha prabhAvazAlI maharddhika gautamAdi ratnoM ke ratnAkara, AcArya paramparA meM nandigaNa meM zreSTha cAritra ke dhanI, cAraNa RddhidhArI padmanandI nAma ke munirAja hue, jinakA dUsarA nAma - AcArya zabda hai aMta meM jisake - aisA kauNDakunda thA arthAt kundakundAcArya thA / " ukta chandoM meM tIna bindu atyanta spaSTa haiM - 1. gautama gaNadhara ke bAda kisI anya kA ullekha na hokara kundakunda kA hI ullekha hai, jo digambara paramparA meM unake sthAna ko sUcita karatA hai / 2. unheM cAraNaRddhi prApta thii| 3. unakA padmanandI prathama nAma thA aura dUsarA nAma kundakundAcArya thaa| 'AcArya' zabda nAma kA hI aMza bana gayA thA, jo ki 'AcAryazabdottarakauNDakundaH' pada se atyanta spaSTa hai / yaha bhI spaSTa hai ki yaha nAma unake AcArya pada para pratiSThita hone ke bAda hI pracalita huA; parantu yaha nAma itanA pracalita huA ki mUla nAma bhI vismRta-sA ho gayA / - ukta nAmoM ke atirikta elAcArya, vakragrIvAcArya evaM gRddhapicchAcArya bhI Apake nAma kahe jAte haiM / 7 isa sandarbha meM vijayanagara ke eka zilAlekha meM eka zloka pAyA jAtA hai, jo isaprakAra hai. "AcArya kundakundAkhyo vakragrIvo mahAmuniH / elAcAryo gRddhapRccha iti tannAma paJcadhA / / ' 8 ukta sabhI nAmoM meM kundakundAcArya nAma hI sarvAdhika prasiddha nAma hai| jaba unake mUla nAma padmanandI ko bhI bahuta kama loga jAnate haiM to phira zeSa nAmoM kI to bAta hI kyA kareM ? kundakunda jaise samartha AcArya ke bhAgyazAlI guru kauna the ? - isa saMdarbha meM antarsAkSya ke rUpa meM bodhapAhur3a kI jo gAthAe~ uddhRta kI jAtI haiM, ve isaprakAra haiM " saddaviyAro bhUo bhAsAsuttesu jaM jiNe kahiyaM / so taha kahiyaM NAyaM sIseNa ya bhaddabAhussa / / 61 / / 6. jainazilAlekha saMgraha, pRSTha 34, 43, 58 evaM 71 7. zrutasAgara sUri : SaTprAbhRta TIkA, pratyeka prAbhRta kI aMtima paMktiyA~ / 8. jaina siddhAnta bhAskara, bhAga 1 kiraNa 4 (tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra aura unakI AcArya paramparA, pRSTha- 102 ) ( 3 )
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasa aMgaviyANaM caudasa puvaMga diula vittharaNaM / suyaNANi bhaddabAhU gamayaguru bhayavao jyo||62|| jo jinendradeva ne kahA hai, vahI bhASAsUtroM meM zabdavikArarUpa se pariNamita huA hai; use bhadrabAhu ke ziSya ne vaisA hI jAnA hai aura kahA bhI vaisA hI hai| bAraha aMga aura caudaha pUrvo kA vipula vistAra karanevAle zrutajJAnI gamakaguru bhagavAna bhadrabAhu jayavanta hoN|" prathama (61vIM) gAthA meM yaha bAta yadyapi atyanta spaSTa hai ki bodhapAhur3a ke kartA AcArya kundakunda bhadrabAhu ke ziSya haiM, tathApi dUsarI (62vIM) gAthA jahA~ yaha batAtI hai ki ve bhadrabAhu gyAraha aMga aura caudaha pUrvo ke jJAtA paMcama zrutakevalI hI haiM, vahA~ yaha bhI batAtI hai ki ve kundakunda ke gamakaguru (paramparAguru) haiM, sAkSAt guru nhiiN| isIprakAra kA bhAva samayasAra kI prathama gAthA meM bhI prApta hotA hai, jo ki isaprakAra hai - __ "vaMdittu savvasiddhe dhruvamacalamaNovamaM gadiM patte / vocchAmi samayapAhuDamiNamo sudakevalIbhaNidaM / / 1 / / dhruva, acala aura anupama gati ko prApta sarvasiddhoM ko vaMdana karake zrutakevalI dvArA kathita samayaprAbhRta ko khuuNgaa|" isaprakAra to unheM bhagavAna mahAvIra kA bhI ziSya kahA jA sakatA hai, kyoMki ve bhagavAna mahAvIra kI zAsana paramparA ke AcArya haiN| isa saMdarbha meM darzanasAra kI nimna gAthA para bhI dhyAna denA cAhie - "jar3a paumaNaMdiNAho sImaMdharasAmidivvaNANeNa / ___Na vivohai to samaNA kahaM sumaggaM payANaMti / / yadi sImaMdharasvAmI (mahAvideha meM vidyamAna tIrthaMkaradeva) se prApta hae divyajJAna dvArA zrI padmanandinAtha (zrI kundakundAcArya) ne bodha nahIM diyA hotA to munijana sacce mArga ko kaise prApta karate ?" kyA isa gAthA ke AdhAra para unheM sImandhara bhagavAna kA ziSya kahA jA sakatA hai ? yahA~ prazna isa bAta kA nahIM hai ki unheM kahA~-kahA~ se jJAna prApta huA thA; vastuta: bAta yaha hai ki unake dIkSAguru kauna the, unheM AcAryapada kisase prApta huA thA ? jayasenAcAryadeva ne isa grantha kI TIkA meM unheM kamAranandisiddhAntadeva kA ziSya batAyA hai aura mandisaMgha kI paTTAvalI meM jinacandra kA ziSya batAyA gayA hai; kintu ina kumAranandI aura jinacandra kA bhI nAmamAtra hI jJAta hai, inake saMbaMdha meM bhI vizeSa jAnakArI prApta nahIM hotii| ho sakatA hai ki AcArya kundakunda ke samAna unake dIkSAguru ke bhI do nAma rahe hoM / nandisaMgha meM dIkSita 9. jaina siddhAnta bhAskara, bhAga 1, kiraNa 4, pRSTha 78. (4)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote samaya bAlabrahmacArI avayaska hone ke kAraNa unakA nAma kumAranandI rakhA gayA ho, bAda meM paTTa para AsIna hote samaya ve jinacandrAcArya nAma se vizruta hue hoN| paTTAvalI meM jinacandra nAmollekha hone kA yaha kAraNa bhI ho sakatA hai| pAvalI meM mAghanandI. jinacandra aura padmanandI (kandakanda) krama AtA hai| nandisaMgha meM nanyanta (nandI hai anta meM jinake) nAma honA sahaja pratIta hotA hai| paJcAstikAya kI tAtparyavRtti nAmaka saMskRta TIkA ke Arambha meM samAgata jayasenAcArya kA kathana mUlata: isaprakAra hai - "atha zrI kumAranaMdisiddhAntadevaziSyaiH prasiddhakathAnyAyena pUrvavidehaM gatvA vItarAgasarvajJazrIsImaMdharasvAmitIrthaMkaraparamadevaM dRSTvA tanmukhakamalavinirgatadivyavANIzravaNAvadhAritapadArthAcchuddhAtmatattvAdimArthaM gRhItvA punarapyAgataiH zrImatkundakundAcAryadevai: padmanandyAdyaparAbhidheyairantastattvabahitattvagauNamukhyapratipattyarthamathavA zivakumAramahArAjAdisaMkSeparuciziSyapratibodhanArthaM viracite paJcAstikAyaprAbhRtazAstre yathAkrameNAdhikArazuddhipUrvakaM tAtparyArthavyAkhyAnaM kthyte| zrI kumAranandisiddhAntadeva ke ziSya prasiddhakathAnyAya se pUrvavideha jAkara vItarAga-sarvajJa zrI sImandhara svAmI tIrthaMkara paramadeva ke darzana kara, unake mukhakamala se nisRta divyadhvani ke zravaNa se zuddhAtmAdi tattvoM ke sAtha padArthoM ko avadhAraNa kara, grahaNa kara samAgata zrI padmanandI Adi haiM aparanAma jinake, una zrI kandakandAcAryadeva ke dvArA antastattva aura bahirtattva ko gauNa aura mukhya pratipatti ke lie athavA zivakumAramahArAja Adi saMkSepa rucivAle ziSyoM ko samajhAne ke lie racita paJcAstikAyaprAbhRta zAstra meM adhikAroM ke anusAra yathAkrama se tAtparyArtha kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai|" ukta uddharaNa meM prasiddhakathAnyAya ke AdhAra para kundakunda ke videhagamana kI carcA bhI kI gaI hai, jisase yaha pratIta hotA hai ki AcArya jayasena ke samaya (vikrama kI bArahavIM zatAbdI meM) yaha kathA atyadhika prasiddha thii| vikrama kI dasavIM sadI ke AcArya devasena ke darzanasAra meM samAgata gAthA meM bhI kundakundAcArya ke videhagamana kI carcA kI gaI hai| darzanasAra ke anta meM likhA hai ki maiMne yaha darzanasAra grantha pUrvAcAryoM kI gAthAoM kA saMkalana karake banAyA hai| isa sthiti meM yaha bAta atyanta spaSTa hai ki AcArya kundakunda ke videhagamana kI carcA karanevAlI gAthA bhI dasavIM zatAbdI ke bahuta pahale kI ho sakatI hai| ___ isa sandarbha meM zrutasAgara sUri kA nimnAMkita kathana bhI dRSTavya hai - "zrIpadmanandikundakundAcAryavakragrIvAcAyalAcAryagRddhapicchAcAryanAmapaJcakavirAjitena caturaMgulAkAzagamanarddhinA pUrvavidehapuNDarIkiNInagaravanditasImandharAparanAmasvayaMprabhajinena tacchutajJAnasaMbodhitabharatavarSabhavyajIvena zrIjinacandrasUribhaTTArakapaTTAbharaNabhUtena kalikAlasarvajJena viracite SaTprAbhRtagranthe.... zrI padmanandI, kundakundAcArya, vakragrIvAcArya, elAcArya evaM gRddhapicchAcArya - paMcanAmadhArI; jamIna se cAra aMgula Upara AkAza meM calane kI Rddhi ke dhArI; pUrvavideha kI puNDarIkiNI nagarI meM virAjita sImandhara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparanAma svayaMprabha tIrthaMkara se prApta jJAna se bharatakSetra ke bhavyajIvoM ko saMbodhita karanevAle; zrI jinacandrasUri bhaTTAraka ke paTTa ke AbharaNa; kalikAlasarvajJa (zrI kundakundAcAryadeva) dvArA racita SaTprAbhRta grantha meN...|" ukta kathana meM kundakunda ke pA~ca nAma, pUrvavidehagamana, AkAzagamana aura jinacandrAcArya ke ziSyatva ke atirikta unheM kalikAlasarvajJa bhI kahA gayA hai| yahA~ AcArya kundakunda ke saMbaMdha meM pracalita kathAoM kA avalokana bhI Avazyaka hai| 'jJAna prabodha' meM prApta kathA kA saMkSipta sAra isaprakAra hai - "mAlavadeza vArApura nagara meM rAjA kumudacandra rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma kumudacandrikA thaa| usake rAjya meM kundazreSThI nAmaka eka vaNika rahatA thaa| usakI patnI kA nAma kundalatA thaa| unake eka kundakunda nAmaka putra bhI thaa| bAlakoM ke sAtha khelate hue usa bAlaka ne eka dina udyAna meM baiThe hue jinacandra nAmaka munirAja ke darzana kie aura unake upadeza ko bar3e hI dhyAna se sunaa|| gyAraha varSa kA bAlaka kundakunda unake upadeza se itanA prabhAvita huA ki vaha unase dIkSita ho gyaa| pratibhAzAlI ziSya kuMdakuMda ko jinacandrAcArya ne 33 varSa kI avasthA meM hI AcArya pada pradAna kara diyaa| bahuta gaharAI se cintana karane para bhI koI jJeya AcArya kundakunda ko spaSTa nahIM ho rahA thaa| usI ke cintana meM magna AcArya kundakunda ne videhakSetra meM vidyamAna tIrthaMkara sImaMdhara bhagavAna ko namaskAra kiyaa| vahA~ sImaMdhara bhagavAna ke mukha se sahaja hI 'saddharmavRddhirastu' prasphuTita huaa| samavazaraNa meM upasthita zrotAoM ko bahuta Azcarya huaa| namaskAra karanevAle ke binA kisako AzIrvAda diyA jA rahA hai ? - yaha prazna sabake hRdaya meM sahaja hI upasthita ho gayA thaa| bhagavAna kI vANI meM samAdhAna AyA ki bharatakSetra ke AcArya kundakunda ko yaha AzIrvAda diyA gayA hai| vahA~ kundakunda ke pUrvabhava ke do mitra cAraNaRddhidhArI munirAja upasthita the| ve AcArya kundakunda ko vahA~ le gye| mArga meM kundakunda kI mayUrapicchi gira gaI, taba unhoMne gRddhapRcchikA se kAma calAyA / ve vahA~ sAta dina rahe / bhagavAna ke darzana aura divyadhvani zravaNa se unakI samasta zaMkAoM kA samAdhAna ho gyaa| kahate haiM ki vApasa Ate samaya ve koI grantha bhI lAye the, para vaha mArga meM hI gira gyaa| tIrthoM kI yAtrA karate hue ve bharatakSetra meM A gaye / unakA dharmopadeza sunakara sAta sau strI-puruSoM ne dIkSA lii| kucha samaya pazcAt giri-giranAra para zvetAmbaroM ke sAtha unakA vivAda ho gayA, taba brAhmIdevI ne svIkAra kiyA ki digambara nirgrantha mArga hI saccA hai| anta meM apane ziSya umAsvAmI ko AcArya pada pradAna kara ve svargavAsI ho gye|" eka kathA 'puNyAsrava kathAkoSa' meM bhI AtI hai, jisakA sAra isaprakAra hai - "bharatakhaNDa ke dakSiNadeza meM piDathanADU' nAma kA pradeza hai / isa pradeza ke antargata kurumaraI nAma ke grAma meM karamaNDu nAma kA dhanika vaizya rahatA thaa| usakI patnI kA nAma zrImatI thaa| unake yahA~ eka gvAlA rahatA thA, jo unake pazu carAyA karatA thaa| usa gvAle kA nAma mativaraNa thaa|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina jaba vaha apane pazuoM ko jaMgala meM le jA rahA thA, usane bar3e Azcarya se dekhA ki sArA jaMgala dAvAgni se jalakara bhasma ho gayA hai, kintu madhya ke kucha vRkSa hare-bhare haiN| use usakA kAraNa jAnane kI bar3I utsukatA huI / vaha usa sthAna para gayA to use jJAta huA ki yaha kisI munirAja kA nivAsa sthAna hai aura vahA~ eka peTI meM Agama grantha rakhe haiN| vaha par3hA-likhA nahIM thaa| usane socA ki isa Agama grantha ke kAraNa hI yaha sthAna Aga se baca gayA hai| ataH vaha unheM bar3e Adara se ghara le aayaa| usane unheM apane mAlika ke ghara meM eka pavitra sthAna para virAjamAna kara diyA aura pratidina unakI pUjA karane lagA / kucha dinoM ke pazcAt eka muni unake ghara para pdhaare| seTha ne unheM bar3e bhaktibhAva se AhAra diyA / usIsamaya usa gvAle ne vaha Agama graMtha una muni ko pradAna kiyaa| usa dAna se muni bar3e prasanna hue aura unhoMne una donoM ko AzIrvAda diyA ki yaha gvAlA seTha ke ghara meM usake putrarUpa meM janma legA / tabataka seTha ke koI putra nahIM thaa| muni ke AzIrvAda ke anusAra usa gvAle ne seTha ke ghara meM putrarUpa meM janma liyA aura bar3A hone para vaha eka mahAna muni aura tattvajJAnI huA / usakA nAma kundakundAcArya thA / ' isake bAda pUrvavideha jAne kI kathA bhI pUrvavat varNita hai / isI se milatI-julatI kathA 'ArAdhanAkoSa' meM prApta hotI hai| AcArya devasena, jayasena evaM bhaTTAraka zrutasAgara jaise diggaja AcAryoM evaM vidvAnoM ke sahasrAdhika varSa prAcIna ullekhoM evaM usase bhI prAcIna pracalita kathAoM kI upekSA sambhava nahIM hai, viveka sammata bhI nahIM kahI jA sakatI / ataH ukta ullekhoM aura kathAoM ke AdhAra para yaha ni:saMkoca kahA jA sakatA hai ki AcArya kundakunda digambara AcArya paramparA ke cUr3AmaNi haiM / ve vigata do hajAra varSoM meM hue digambara AcAryoM, santoM, AtmArthI vidvAnoM evaM AdhyAtmika sAdhakoM ke Adarza rahe haiM, mArgadarzaka rahe haiM; bhagavAna mahAvIra aura gautama gaNadhara ke samAna prAtaH smaraNIya rahe haiM, kalikAla sarvajJa ke rUpa meM smaraNa kiye jAte rahe haiN| unhoMne isI bhava meM sadeha videhakSetra jAkara sImaMdhara arahanta paramAtmA ke darzana kiye the, unakI divyadhvani kA sAkSAt zravaNa kiyA thA, unheM cAraNaRddhi prApta thI / tabhI to kavivara vRndAvanadAsajI ko kahanA par3A - "hue haiM, na hohiMge; muninda kundakunda se / 1deg vigata do hajAra varSoM se kundakunda jaise pratibhAzAlI, prabhAvazAlI, pIr3hiyoM taka prakAza bikheranevAle samartha AcArya na to hue hI haiM aura paMcama kAla ke anta taka hone kI saMbhAvanA bhI nahIM haiN|" bhagavAna mahAvIra kI upalabdha prAmANika zrutaparamparA meM AcArya kundakunda ke advitIya yogadAna samyak jAnakArI ke lie pUrvaparamparA kA siMhAvalokana atyanta Avazyaka hai| samayasAra ke Adya TIkAkAra paNDita jayacandajI chAbar3A samayasAra kI utpatti kA saMbaMdha batAte hue likhateM haiM : 10. pravacanasAra paramAgama (pravacanasAra chandAnuvAda) ( 7 )
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ "yaha zrI kundakundAcAryadeva kRta gAthAbaddha samayasAra nAmaka grantha hai| usakI AtmakhyAti nAmaka zrI amRtacandrAcAryadeva kRta saMskRta TIkA hai| isa grantha kI utpatti kA saMbaMdha isaprakAra hai ki antima tIrthaMkaradeva sarvajJa vItarAga parama bhaTTAraka zrI vardhamAnasvAmI ke nirvANa jAne ke bAda pA~ca zrutakevalI hue, unameM antima zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmI hue| vahA~ taka to dvAdazAMga zAstra ke prarUpaNa se vyavahAra-nizcayAtmaka mokSamArga yathArtha pravartatA rahA. bAda meM kAla-doSa se aMgoM ke jJAna kI vyucchitti hotI gaI aura kitane hI muni zithilAcArI hue, jinameM zvetAmbara hae: unhoMne zithilAcAra poSaNa karane ke lie alaga se satra banAye, jinameM zithilAcAra poSaka aneka kathAyeM likhakara apanA sampradAya dRr3ha kiyA - yaha sampradAya aba taka prasiddha hai| inake alAvA jo jinasUtra kI AjJA meM rahe; unakA AcAra yathAvat rahA, prarUpaNA bhI yathAvat rahIM; ve digambara khlaaye| isa sampradAyAnusAra zrI vardhamAna svAmI ko nirvANa prApta karane ke 683 varSa ke bAda dUsare bhadrabAhu svAmI hue; unakI paripATI meM kitane hI varSa bAda muni hue, jinhoMne siddhAntoM kA pratipAdana kiyaa| eka to dharasena nAmaka muni hue, unako agrAyaNI pUrva ke pA~caveM vastu adhikAra meM mahAkarmaprakRti nAmaka cauthe prAbhRta kA jJAna thA / unhoneM yaha prAbhRta bhUtabalI aura puSpadanta nAma ke muniyoM ko pddh'aayaa| una donoM muniyoM ne AgAmI kAla-doSa se buddhi kI mandatA jAnakara usa prAbhRta ke anusAra SaTkhaNDasUtra kI racanA karake pustakarUpa likhakara usakA pratipAdana kiyaa| unake bAda jo muni (vIrasena) hue, unhoMne unhIM sUtroM ko par3hakara vistAra se TIkA karake dhavala, mahAdhavala, jayadhavala Adi siddhAntoM kI racanA kii| unake bAda unhIM TIkAoM ko par3hakara zrI nemicandra Adi AcAryoM ne gommaTasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra Adi zAstra bnaaye| isaprakAra yaha prathama siddhAntoM kI utpatti hai / isameM jIva aura karma ke saMyoga se utpanna huI AtmA kI saMsAra paryAya ke vistAra kA guNasthAna, mArgaNAsthAna Adi rUpa meM saMkSepa se varNana hai| yaha kathana to paryAyArthikanaya ko mukhya karake hai; isa hI naya ko azuddhadravyArthikanaya bhI kahate haiM tathA isI ko adhyAtmabhASA meM azuddhanizcayanaya va vyavahAranaya bhI kahate haiN| ___ bhadrabAhusvAmI kI paramparA meM hI dUsare guNadhara nAmaka muni hue / unako jJAnapravAda pUrva ke dasaveM adhikAra meM tIsare prAbhRta kA jJAna thaa| unase usa prAbhRta ko nAgahastI nAmaka muni ne par3hA / una donoM muniyoM se yatinAmaka nAmaka muni ne par3hakara usakI cUrNikA rUpa meM chaha hajAra sUtroM ke zAstra kI racanA kI, jisakI TIkA samuddharaNa nAmaka muni ne bAraha hajAra sUtra pramANa kii| isaprakAra AcAryoM kI paramparA se kundakunda muni una zAstroM ke jJAtA hue| isataraha isa dvitIya siddhAnta kI utpatti huii| isameM jJAna ko pradhAna karake zaddhadravyArthikanaya kA kathana hai| adhyAtmabhASA meM
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA kA hI adhikAra hone se isako zuddhanizcaya tathA paramArtha bhI kahate haiN| isameM paryAyArthikanaya ko gauNa karake vyavahAra kahakara asatyArtha kahA hai| isa jIva ko jaba taka paryAyabuddhi rahatI hai, taba taka saMsAra rahatA hai| jaba ise zuddhanaya kA upadeza pAkara dravyabaddhi hotI hai tathA apane AtmA ko anAdi-ananta, eka.sarva paradravyoM va parabhAvoM ke nimitta se utpanna hae apane bhAvoM se bhinna jAnatA hai aura apane zuddhasvarUpa kA anubhava karake zuddhopayoga meM lIna hotA hai taba yaha jIva karmoM kA abhAva karake nirvANa (mokSa) ko prApta karatA hai| isaprakAra isa dvitIya siddhAnta kI paramparA meM zuddhanaya kA upadeza karanevAle paJcAstikAya, pravasanasAra, samayasAra, paramAtmaprakAza Adi zAstra haiM; unameM samayaprAbhRta nAmaka zAstra prAkRta bhASAmaya gAthAbaddha hai, usakI AtmakhyAti nAmaka saMskRta TIkA zrI amRtacandrAcArya ne kI hai| kAla-doSa se jIvoM kI baddhi manda hotI jA rahI hai. usake nimitta se prAkata-saMskata ke jAnanevAle bhI virale raha gaye haiM tathA guruoM kI paramparA kA upadeza bhI viralA ho gayA hai; ata: maiMne apanI buddhi anusAra anya granthoM kA abhyAsa karake isa grantha kI dezabhASAmaya vacanikA karanA prAraMbha kiyA hai| ___ jo bhavyajIva isakA vA~cana kareMge, par3heMge, suneMge tathA usakA tAtparya hRdaya meM dhAraNa kareMge; unake mithyAtva kA abhAva hogA tathA samyagdarzana kI prApti hogI - aisA abhiprAya hai, anya paNDitAI tathA mAna-lobhAdi kA abhiprAya nahIM hai| ___ isameM kahIM buddhi kI mandatA tathA pramAda se hInAdhika artha likhA jAya to buddhi ke dhAraka jJAnIjana mUlagrantha dekhakara zuddha karake vA~cana karanA, hAsya mata karanA; kyoMki satpuruSoM kA svabhAva guNa-grahaNa karane kA hI hotA hai - yaha merI parokSa prArthanA hai|" isa yuga ke antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kI acelaka paramparA meM AcArya kundakunda kA avataraNa usasamaya huA, jaba bhagavAna mahAvIra kI acelaka paramparA ko una jaise talasparzI adhyAtmavettA evaM prakharaprazAsaka AcArya kI AvazyakatA sarvAdhika thii| yaha samaya zvetAmbara mata kA ArambhakAla hI thaa| isasamaya baratI gaI kisI bhI prakAra kI zithilatA bhagavAna mahAvIra ke mUlamArga ke lie ghAtaka siddha ho sakatI thii| bhagavAna mahAvIra kI mUla digambara paramparA ke sarvamAnya sarvazreSTha AcArya hone ke nAte AcArya kundakunda ke samakSa sarvAdhika mahattvapUrNa do uttaradAyitva the| eka to dvitIya zrutaskandharUpa paramAgama (adhyAtma-zAstra) ko likhitarUpa se vyavasthita karanA aura dUsarA zithilAcAra ke viruddha sazakta Andolana calAnA evaM kaThora kadama uThAnA / donoM hI uttaradAyitvoM ko unhoMne bakhUbI nibhaayaa| prathama zrutaskandharUpa Agama kI racanA dharasenAcArya ke ziSya puSpadanta aura bhUtabali dvArA ho rahI thii| dvitIya zrutaskandharUpa paramAgama kA kSetra khAlI thA / muktimArga kA mUla to paramAgama hI hai| ata: usakA vyavasthita honA Avazyaka hI nahIM, anivArya thA; jise kundakunda jaise prakhara AcArya hI kara sakate the| 11.samayasAra prastAvanA (9)
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAgama meM do prakAra ke mUlanaya batAye gaye haiM - nizcaya-vyavahAra aura dravyArthika-paryAyArthika / samayasAra va niyamasAra meM nizcaya-vyavahAra kI mukhyatA se evaM pravacanasAra va paMcAstikAya meM dravyArthikaparyAyArthika kI mukhyatA se kathana karake unhoMne adhyAtma aura vastusvarUpa - donoM ko bahuta hI acchI taraha spaSTa kara diyA hai| unake ye mahAna grantha AgAmI granthakAroM ko Adarza rahe haiM, mAgadarzaka rahe haiN| ___ aSTapAhur3a meM unake prazAsakarUpa ke darzana hote haiN| isameM unhoMne zithilAcAra ke viruddha kaThora bhASA meM usa paramasatya kA udghATana kiyA, jisake jAne binA sAdhakoM ke bhaTaka jAne ke avasara adhika the| isameM unhoMne zvetAmbara mata kA jisa kaThoratA se nirAkaraNa kiyA hai, use dekhakara kabhI-kabhI aisA vikalpa AtA hai ki kahIM ise par3hakara hamAre zvetAmbarabhAI unake adhyAtma se bhI dUra na ho jaayeN| para yaha hamArA bhrama hI hai; kyoMki AcArya kundakunda ke granthoM ko par3hakara vigata do hajAra varSa meM jitane zvetAmbara bandhuoM ne digambara dharma svIkAra kiyA hai, utane kisI anya dvArA nhiiN| kavivara paNDita banArasIdAsa evaM AdhyAtmika satpuruSa zrI kAnajI svAmI isake jAne-mAne udAharaNa haiN| AdhyAtmika satpuruSa zrI kAnajI svAmI ke dvArA to kundakunda ke zAstroM ke mAdhyama se lAkhoM zvetAmbara bhAIyoM ko bhI digambara dharma ke prati zraddhAlu banAyA gayA hai| yadyapi AcArya kundakunda digambara paramparA ke ziramaura haiM evaM unake grantha digambara sAhitya kI anupama nidhi haiM; tathApi vartamAna digambara jaina samAja unase aparicita-sA hI thA / digambara samAja kI sthiti kA sahI rUpa jAnane ke lie paNDita kailAzacandajI siddhAntAcArya, vArANasI kA nimnalikhita kathana dRSTavya hai___ "Aja se pacAsa varSa pUrva taka zAstrasabhA meM zAstra bA~cane ke pUrva AcArya kundakunda kA nAmamAtra to liyA jAtA thA, kintu AcArya kundakunda ke samayasAra Adi adhyAtma kI carcA karanevAle atyanta virale the| Aja bhI digambara jaina vidvAnoM meM bhI samayasAra kA adhyayana karanevAle virale haiN| hamane svayaM samayasAra taba par3hA, jaba zrI kAnajI svAmI ke kAraNa hI samayasAra kI carcA kA vistAra huA; anyathA hama bhI samayasArI kahakara brahmacArI zItalaprasAdajI kI ha~sI ur3AyA karate the| yadi zrI kAnajI svAmI kA udaya na huA hotA to digambara jaina samAja meM bhI AcArya kundakunda ke sAhitya kA pracAra na hotaa|2" paramapUjya AcArya kundakunda ke sAtha-sAtha isa yuga meM kundakunda ko jana-jana taka pahu~cAnevAle pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI kA hama jaise una lAkhoM logoM para to ananta-ananta upakAra hai, jinhoMne sAkSAt unake mukha se samayasAra Adi granthoM para pravacana sune haiM aura samajha meM na Ane para apanI zaMkAoM kA sahaja samAdhAna prApta kiyA hai| Aja ve hamAre bIca nahIM haiM, para paiMtAlIsa varSa taka anavaratarUpa se kiye gaye unake pravacana TepoM evaM pustakoM ke rUpa meM hameM Aja bhI upalabdha haiN| Aja ve pravacana hI hamAre sarvasva haiN| pUjya gurudeva zrI kAnajI svAmI ne AcArya kundakunda racita paramAgamoM para mAtra sarala pravacana hI nahIM 12. jainasandeza, 4 navambara 1976, sampAdakIya (10)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiye, apitu ukta paramAgamoM ke saste sulabha manojJa prakAzana bhI karAye; tathA sonagar3ha (jilA - bhAvanagara, gujarAta) meM zrI mahAvIra kundakunda paramAgama mandira kA nirmANa karAke, usameM saMgamaramara ke pATiyoM para samayasAra, pravacanasAra, paMcAstikAya aura niyamasAra saMskRta TIkA sahita tathA aSTapAhur3a utkIrNa karAkara unheM bhautika dRSTi se amara kara diyA hai| ukta paramAgama mandira Aja eka darzanIya tIrtha bana gayA hai| pavitratA aura puNya ke adbhuta saMgama isa mahApuruSa (kAnajI svAmI) ke mAtra pravacana hI nahIM, apitu vyavasthita jIvana bhI adhyayana kI vastu hai; usakA adhyayana kiyA jAnA svataMtrarUpa se apekSita hai, tatsaMbaMdhI vistAna na to yahA~ saMbhava hI hai aura na ucita hii| AcArya kundakunda dvArA racita upalabdha sAhitya isaprakAra hai - 1.samayasAra (samayapAhuDa) 2. pravacanasAra (pavayaNasAra) 3. niyamasAra (NiyamasAra) 4. paMcAstikAyasaMgraha (paMcatthikAyasaMgaho) 5. aSTapAhur3a (aTThapAhuDa) inake atirikta dvAdazAnuprekSA (bArasa aNuvekkhA) evaM dazabhakti bhI ApakI kRtiyA~ mAnI jAtI haiN| isIprakAra rayaNasAra aura mUlAcAra ko bhI ApakI racanAyeM kahA jAtA hai| kucha loga to kurala kAvya ko bhI ApakI kRti mAnate haiM / 13 ullekhoM ke AdhAra para kahA jAtA hai ki Apane SaTkhaNDAgama ke prathama tIna khaNDoM para 'parikarma' nAmaka TIkA likhI thI, kintu vaha Aja upalabdha nhiiN| aSTapAhur3a meM nimnalikhita ATha pAhar3a saMgRhIta haiM - 1. dasaNapAhuDa 2. suttapAhuDa 3. cArittapAhuDa 4. bodhapAhuDa 5. bhAvapAhuDa 6. mokkhapAhuDa 7. liMgapAhuDa 8.sIlapAhuDa samayasAra jina-adhyAtma kA pratiSThApaka advitIya mahAna zAstra hai| pravacanasAra aura paMcAstikAyasaMgraha bhI jainadarzana meM pratipAdita vastuvyavasthA ke vizad vivecana karanevAle jinAgama ke mUla grantharAja haiN| ye tInoM grantharAja paravartI digambara jaina sAhitya ke mUlAdhAra rahe haiN| ukta tInoM ko nATakatrayI, prAbhRtatrayI aura kundakundatrayI bhI kahA jAtA hai| ukta tInoM grantharAjoM para AcArya kundakunda ke lagabhaga eka hajAra varSa bAda evaM Aja se eka hajAra varSa pahale AcArya amatacandradeva ne saMskata bhASA meM gambhIra TIkAyeM likhI haiN| samayasAra, pravacanasAra evaM paMcAstikAya para AcArya amRtacandra dvArA likhI gaI TIkAoM ke sArthaka nAma kramaza: 'AtmakhyAti', 'tattvapradIpikA' evaM 'samayavyAkhyA' haiN| AcArya amRtacandra se lagabhaga tIna sau varSa bAda hae AcArya jayasena dvArA ina tInoM granthoM para likhI gaI tAtparyavRtti' nAmaka sarala-subodha saMskRta TIkAyeM bhI upalabdha haiN| niyamasAra para paramavairAgI munirAja zrI padmaprabhamaladhArideva ne vikrama kI bArahavIM sadI meM saMskRta bhASA 13. rayaNasAra prastAvanA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM 'tAtparyavRtti' nAmaka TIkA likhI, jo vairAgyabhAva evaM zAntarasa se sarAbora hai, bhinna prakAra kI adbhuta TIkA hai| ___ aSTapAhur3a ke AraMbhika chaha pAhur3oM para vikrama kI solahavIM sadI meM likhI gaI bhaTTAraka zrutasAgara sUri kI saMskRta TIkA prApta hotI hai, jo SaTpAhur3a nAma se prakAzita huI / SaTpAhur3a koI svataMtra kRti nahIM hai, apitu aSTapAhur3a ke AraMbhika chaha pAhur3a hI SaTpAhur3a nAma se jAne jAte haiN| yahA~ ina saba para vistRta carcA karanA na to saMbhava hai aura na Avazyaka hii| yahA~ to aba prastuta kRti aSTapAhuDa ke pratipAdya para dRSTipAta karanA prasaMga prApta hai| aSTapAhuDa __ pA~ca sau tIna gAthAoM meM nibaddha evaM ATha pAhuDoM meM vibhakta yaha aSTapAhuDa graMtha mUlasaMgha ke paTTAcArya kaThora prazAsaka AcArya kundakunda kI eka aisI amara kRti hai, jo do hajAra varSoM se lagAtAra zithilAcAra ke viruddha sazakta AvAja uThAtI calI A rahI hai aura isakI upayogitA paMcama kAla ke anta taka banI rahegI; kyoMki yaha avasarpiNI kAla hai, isameM zithilAcAra to uttarottara bar3hanA hI hai| ata: isakI upayogitA bhI nirantara baDhatI hI jAnI hai| Aja samRddhi aura suvidhAoM ke moha se Acchanna zithilAcArI zrAvakoM evaM samanvaya ke nAma para saba jagaha jhukanevAle netAoM dvArA apanI svArthasiddhi ke lie sAdhuvarga meM vyApta aparimita zithilAcAra ko bharapUra saMrakSaNa diyA jA rahA hai, pAla-poSa kara puSTa kiyA jA rahA hai; ata: Aja ke saMdarbha meM isakI upayogitA asaMdigdha hai| itihAsa sAkSI hai ki digambara jaina samAja meM vRddhiMgata zithilAcAra ke viruddha jaba-jaba bhI AvAja bulanda huI hai, taba-taba AcArya kundakunda kI isa amara kRti ko yAda kiyA jAtA rahA hai, isake uddharaNa dekara zithilAcAra ke viruddha samAja ko sAvadhAna kiyA jAtA rahA hai| isa graMtha ke uddharaNoM kA samAja para apekSita prabhAva bhI par3atA hai, pariNAmasvarUpa samAja meM zithilAcAra ke viruddha eka vAtAvaraNa banatA hai| yadyapi vigata do hajAra varSoM meM uttarottara sImAtIta zithilAcAra bar3hA hai; tathApi Aja jo kucha bhI maryAdA dikhAI detI hai, usameM aSTapAhuDa kA sarvAdhika yogadAna hai| ___ aSTapAhuDa eka aisA aMkuza hai, jo zithilAcAra ke madonmatta gajarAja ko bahuta kucha kAbU meM rakhatA hai, sarvavinAza nahIM karane detA / yadi aSTapAhuDa nahIM hotA to Aja hama kahA~ pahu~ca gaye hote - isakI kalpanA karanA bhI kaSTakara pratIta hotA hai| ata: yaha kahane meM raMcamAtra bhI saMkoca nahIM karanA cAhie ki aSTapAhuDa kI upayogitA nirantara rahI hai aura paMcama kAla ke anta taka banI rhegii| vItarAgI jinadharma kI nirmala dhArA ke avirala pravAha ke abhilASI AtmArthI janoM ko svayaM to (12)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa kRti kA gaharAI se adhyayana karanA hI cAhie, isakA samucita pracAra-prasAra bhI karanA cAhie, jisase sAmAnyajana bhI zithilAcAra ke viruddha sAvadhAna ho skeN| isameM pratipAdita viSaya-vastu saMkSepa meM isaprakAra hai - (1) darzanapAhuDa chattIsa gAthAoM meM nibaddha isa pAhuDa meM maMgalAcaraNoparAnta Arambha se hI samyagdarzana kI mahimA batAte hue AcAryadeva likhate haiM ki jinavaradeva ne kahA hai ki dharma kA mUla samyagdarzana hai; ataH jo jIva samyagdarzana se rahita haiM, ve vaMdanIya nahIM haiN| bhale hI ve aneka zAstroM ke pAThI hoM, ugratapa karate hoM, karor3oM varSa taka tapa karate raheM; tathApi jo samyagdarzana se rahita haiM, unheM Atmopalabdhi nahIM hotI, nirvANa kI prApti nahIM hotI, ArAdhanA se rahita hone ke kAraNa ve saMsAra meM hI bhaTakate rahate haiM; kintu jinake hRdaya meM samyaktvarUpI jala kA pravAha nirantara bahatA rahatA hai, unheM karmarUpI raja kA AvaraNa nahIM lagatA, unake pUrvabaddha karmoM kA bhI nAza jAtA hai| jo jIva samyagdarzana - jJAna - cAritra tInoM se hI bhraSTa haiM, ve to bhraSToM meM bhI bhraSTa haiM; ve svayaM to nAza ko prApta hote hI haiM, apane anuyAyiyoM ko bhI naSTa karate haiM / aise loga apane doSoM ko chupAne ke lie dharmAtmAoM ko doSI batAte rahate haiM / jisaprakAra mUla ke naSTa ho jAne para usake parivAra skaMdha, zAkhA, patra, puSpa, phala kI vRddhi nahIM hotI; usIprakAra samyagdarzanarUpI mUla ke naSTa hone para saMyamAdi kI vRddhi nahIM hotii| yahI kAraNa hai ki jinendra bhagavAna ne samyagdarzana ko dharma kA mUla kahA hai| - jo jIva svayaM to samyagdarzana se bhraSTa haiM, para apane ko saMyamI mAnakara samyagdRSTi se apane paira pujavA cAhate haiM; ve lUle aura gU~ge hoMge arthAt ve nigoda meM jAveMge, jahA~ na to cala-phira hI sakeMge aura na bola sakeMge; unheM bodhilAbha atyanta durlabha hai| isIprakAra jo jIva lajjA, gArava aura bhaya se samyagdarzana rahi logoM ke paira pUjate haiM, ve bhI unake anumodaka hone se bodhi ko prApta nahIM hoMge / jisaprakAra samyagdarzana rahita vyakti vaMdanIya nahIM hai, usIprakAra asaMyamI bhI vaMdanIya nahIM hai| bhale hI bAhya meM vastrAdi kA tyAga kara diyA ho, tathApi yadi samyagdarzana aura aMtaraMga saMyama nahIM hai to vaha vaMdanIya nahIM hai; kyoMki na deha vaMdanIya hai, na kula vaMdanIya na jAti vaMdanIya hai; vaMdanIya to eka mAtra samyagdarzanajJAna - cAritrarUpa guNa hI hai; ataH ratnatraya - vihIna kI vaMdanA jinamArga meM ucita nahIM hai / jisaprakAra guNahInoM kI vaMdanA ucita nahIM hai, usIprakAra guNavAnoM kI upekSA bhI anucita hai / ata: vyakti samyagdarzana-jJAna-cAritravanta munirAjoM kI bhI matsarabhAva se vaMdanA nahIM karate haiM, ve bhI samyagdRSTi dharmAtmA nahIM haiM / are bhAI ! jo zakya ho karo, jo zakya na ho, na karo, para zraddhAna to karanA hI cAhie; kyoMki kevalI ( 13 )
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna ne zraddhAna ko hI samyagdarzana kahA hai| yaha samyagdarzana ratnatraya meM sAra hai, mokSamahala kI prathama sIr3hI hai| isa samyagdarzana se hI jJAna aura cAritra samyak hote haiN| isaprakAra sampUrNa darzanapAhuDa samyaktva kI mahimA se hI bharapUra hai| isa pAhuDa meM samAgata nimnAMkita sUktiyA~ dhyAna dene yogya haiM - 1. dasaNamUlo dhammo - dharma kA mUla samyagdarzana hai| 2. daMsaNahINo Na vaMdivyo - samyagdarzana se rahita vyakti vaMdanIya nahIM hai| 3. daMsaNabhaTThassa Natthi NivvANaM - jo samyagdarzana se bhraSTa haiM, unako mukti kI prApti nahIM hotii| 4. sovANaM paDhamaM mokkhassa - samyagdarzana mokSa mahala kI prathama sIr3hI hai| 5. jaM sakkai taM kIrai jaM ca Na sakkeI taM ca saddahaNaM - jo zakya ho, karo; jo zakya na ho, na karo; para zraddhAna to karo hii| (2) sUtrapAhuDa ___ sattAIsa gAthAoM meM nibaddha isa pAhuDa meM arahaMtoM dvArA kathita, gaNadhara devoM dvArA nibaddha, vItarAgI nagna digambara santoM kI paramparA se samAgata suvyavasthita jinAgama ko sUtra kahakara zramaNoM ko usameM batAye mArga para calane kI preraNA dI gaI hai; kyoMki jisaprakAra sUtra (DorA) sahita suI khotI nahIM hai, usIprakAra sUtroM (Agama) ke AdhAra para calanevAle zramaNa bhramita nahIM hote, bhaTakate nahIM haiN| sUtra meM kathita jIvAdi tattvArthoM evaM tatsaMbaMdhI heyopAdeya saMbaMdhI jJAna aura zraddhAna hI samyagdarzana hai / yahI kAraNa hai ki sUtrAnusAra calanevAle zramaNa karmoM kA nAza karate haiN| sUtrAnuzAsana se bhraSTa sAdhu saMghapati ho, siMhavRtti ho, harihara-tulya hI kyoM na ho; siddhi ko prApta nahIM karatA, saMsAra meM hI bhaTakatA hai / ata: zramaNoM ko sUtrAnusAra hI pravartana karanA caahie| jinasUtroM meM tIna liMga (bheSa) batAye gaye haiM; unameM sarvazreSTha nagna digambara sAdhuoM kA hai, dUsarA utkRSTa zrAvakoM kA hai aura tIsarA AryikAoM kA hai| inake atirikta koI bheSa nahIM hai, jo dharma kI dRSTi se pUjya ho| sAdhu ke liMga (bheSa) ko spaSTa karate hue AcArya kahate haiM - "jaha jAyarUvasariso tilatusamettaM Na gihadi htthesu| jai lei appabahuyaM tatto puNa jAi Niggodam / / 18 / / jaisA bAlaka janmatA hai, sAdhu kA rUpa vaisA hI nagna hotA hai| usake tilatuSamAtra bhI parigraha nahIM hotaa| yadi koI sAdhu thor3A-bahuta bhI parigraha grahaNa karatA hai to vaha nizcita rUpa se nigoda jAtA hai|" vastra dhAraNa kie hue to tIrthaMkaroM ko bhI mokSa nahIM hotA hai to phira anya kI to bAta hI kyA kareM ? eka mAtra nagnatA hI mArga hai, zeSa saba unmArga hai| striyoM ke nagnatA saMbhava nahIM hai, ata: unheM mukti bhI saMbhava nahIM hai| unakI yoni, stana, nAbhi aura kA~khoM meM sUkSma trasajIvoM kI utpatti nirantara hotI rahatI hai| mAsika (14)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma kI AzaMkA se ve nirantara trasta rahatI haiM tathA svabhAva se hI zithila bhAvavAlI hotI haiM, ata: unake utkRSTa sAdhutA saMbhava nahIM hai, tathApi ve pApayukta nahI haiM, kyoMki unake samyagdarzana, jJAna aura ekadeza cAritra ho sakatA hai| isaprakAra sampUrNa sUtrapAhuDa meM sUtroM meM pratipAdita sanmArga para calane kI preraNA dI gaI hai| (3) cAritrapAhuDa paiMtAlIsa gAthAoM meM nibaddha isa cAritrapAhuDa meM samyaktvAcaraNa cAritra aura saMyamAcaraNa cAritra ke bheda se cAritra ke bheda kiye gaye haiM aura kahA gayA hai ki jinopadiSTa jJAna-darzana zuddha samyaktvAcaraNa cAritra hai aura zuddha AcaraNarUpa cAritra saMyamAcaraNa hai| zaMkAdi ATha doSoM se rahita, ni:zaMkAdi ATha guNoM (aMgoM) se sahita, tattvArtha ke yathArtha svarUpa ko jAnakara zraddhAna aura AcaraNa karanA hI samyaktvAcaraNa cAritra hai| saMyamAcaraNa cAritra sAgAra aura anagAra ke bheda se do prakAra kA hotA hai / gyAraha pratimAoM meM vibhakta zrAvaka ke saMyama ko sAgAra saMyamAcaraNa cAritra kahate haiN| paMca mahAvrata, paMca samiti, tIna gupti Adi jo utkRSTa saMyama nirgrantha munirAjoM ke hotA hai, vaha anagAra saMyamAcaraNa cAritra hai| jo vyakti samyaktvAcaraNa cAritra ko dhAraNa kiye binA saMyamAcaraNa cAritra ko dhAraNa karate haiM, unheM mukti kI prApti nahIM hotI; samyaktvAcaraNa sahita saMyamAcaraNa ko dhAraNa karanevAle ko hI mukti kI prApti hotI hai| ukta samyaktvAcaraNa cAritra nirmala samyagdarzana-jJAna ke atirikta kucha bhI nahIM hai| ata: yahA~ prakArAntara se yahI kahA gayA hai ki binA samyagdarzana-jJAna-cAritra ke mAtra bAhya kriyAkANDarUpacAritra dhAraNa kara lene se kucha bhI honevAlA nahIM hai| isaprakAra isa adhikAra meM samyagdarzana-jJAna sahita nirmala cAritra dhAraNa karane kI preraNA dI gaI hai| (4) bodhapAhuDa bAsaTha gAthAoM meM nibaddha aura Ayatana, caityagRha, jinapratimA Adi gyAraha sthAnoM meM vibhakta isa pAhuDa meM gyAraha sthAnoM ke mAdhyama se eka prakAra se digambara dharma aura nirgrantha sAdhu kA svarUpa hI spaSTa kiyA gayA hai| ukta gyAraha sthAnoM ko nizcaya-vyavahAra kI saMdhipUrvaka samajhAyA gayA hai| ina sabake vyavahArika svarUpa ko spaSTa karate hue kahA gayA hai ki nizcaya se nirdoSa nirgrantha sAdhu hI Ayatana haiM, caityagRha haiM, jinapratimA haiM, darzana haiM, jinabiMba haiM, jinamudrA haiM, jJAna haiM, deva haiM, tIrtha haiM, arahaMta haiM aura pravrajyA haiN| (5) bhAvapAhuDa bhAvazuddhi para vizeSa bala denevAle eka sau paiMsaTha gAthAoM ke vistAra meM phaile isa bhAvapAhuDa kA sAra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'AcArya kundakunda aura unake TIkAkAra' nAmaka grantha meM suvyavasthita rUpa se diyA gayA hai, jisakA saMkSipta rUpa isaprakAra hai - bAhya parigraha kA tyAga bhAvoM kI zuddhi ke lie hI kiyA jAtA hai, parantu rAgAdi aMtaraMga parigraha ke tyAga binA bAhya tyAga niSphala hI hai; kyoMki aMtaraMga bhAvazuddhi binA karor3oM varSa taka bhI bAhya tapa kareM, taba bhI siddhi nahIM hotii| ata: muktimArga ke pathikoM ko sarvaprathama bhAva ko hI pahicAnanA caahie| __ he Atman ! tUne bhAvarahita nirgrantha rUpa to aneka bAra grahaNa kiye haiM, para bhAvaliMga binA-zuddhAtmatattva kI bhAvanA binA caturgati meM bhramaNa karate hue ananta duHkha uThAye haiN| narakagati meM sardI, garmI, AvAsAdi ke; tiryaMcagati meM khanana, jvalana, vedanA vyucchedana, nirodhana Adi ke manuSyagati meM Agantuka, mAnasika, zArIrika Adi evaM devagati meM viyoga. hIna bhAvanA Adi ke da:kha bhoge haiN| ___ adhika kyA kaheM, AtmabhAvanA ke binA tU mA~ ke garbha meM mahA apavitra sthAna meM sikur3a ke rhaa| Ajataka tUne itanI mAtAoM kA dUdha piyA hai ki yadi use ikaTThA kiyA jAve to sAgara bhara jaave| tere janma-maraNa se du:khI mAtAoM ke azrujala se bhI sAgara bhara jaave| isIprakAra tUne isa anaMta saMsAra meM itane janma liye haiM ki unake keza, nakha, nAla aura asthiyoM ko ikaTThA kareM to sumeru parvata se bhI bar3A Dhera ho jaave| he Atman ! tUne AtmabhAva rahita hokara tIna loka meM jala, thala, agni, pavana, giri, nadI, vRkSa, vana Adi sthaloM para sarvatra sarva da:kha sahita nivAsa kiyA: sarva padagaloM kA bAra-bAra bhakSaNa kiyA. phira bhI tRpti nahIM huI / isIprakAra tRSA se pIr3ita hokara tIna loka kA samasta jala piyA, tathApi tRSA zAnta na huii| ataH aba samasta bAtoM kA vicAra kara, bhava ko samApta karanevAle ratnatraya kA cintana kr| he dhIra! tumane ananta bhavasAgara meM anekabAra utpanna hokara aparimita zarIra dhAraNa kiye va chor3e haiM, jinameM se manaSyagati meM viSabhakSaNAdi va tiryaMcagati meM himapAtAdi dvArA kamaraNa ko prApta hokara mahAdaHkha bhoge haiM / nigoda meM to eka antarmaharta meM chiyAsaTha hajAra tIna sau chattIsa bAra janma-maraNa kiyA hai| he jIva ! tane ratnatraya ke abhAva meM da:khamaya saMsAra meM anAdikAla se bhramaNa kiyA hai. ataH aba tama AtmA ke zraddhAna-jJAna-AcaraNarUpa ratnatraya kI prApti karo, tAki tumhArA maraNa kumaraNa na banakara sumaraNa bana jAe aura zIghra hI zAzvata sukha ko prApta kro| aba AcArya bhAvarahita mAtra dravyaliMga dhAraNa karane ke pazcAta hue du:khoM kA varNana karate haiN| he munivara ! tIna loka meM koI aisA sthala zeSa nahIM hai, jahA~ tUne dravyaliMga dhAraNa kara janma-maraNa dhAraNa na kiyA ho / na hI koI pudgala aisA bacA hai, jise tUne grahaNa kara chor3A na ho; phira bhI terI mukti nahIM huI, apitu bhAvaliMga na hone se anaMtakAla taka janma-jarA Adi se pIr3ita hote hue duHkhoM ko hI bhogA hai| (16)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhika kyA kaheM, isa manuSya ke zarIra meM eka-eka aMgula meM 96 - 96 roga hote haiM, phira sampUrNa zarIra ke rogoM kA to kahanA hI kyA hai ? pUrvabhavoM meM una samasta rogoM ko tUne sahA hai evaM Age bhI sahegA / muni ! tU mAtA ke apavitra garbha meM rhaa| vahA~ mAtA ke ucchiSTa bhojana se banA huA rasa rUpI AhAra grahaNa kiyaa| phira bAla avasthA meM ajJAnavaza apavitra sthAna meM, apavitra vastu meM leTA rahA va apavitra vastu hI khAI / he muni ! yaha deharUpI ghara mAMsa, hAr3a, zukra, rudhira, pitta, aMtar3iyoM, khasira (rudhira ke bA aparipakva mala) vasA aura pUya ( kharAba khUna) - ina saba malina vastuoM se bharA hai, jisameM tU Asakta hokara anantakAla se duHkha bhoga rahA hai| samajhAte hue AcAryadeva kahate haiM ki he dhIra ! jo sirpha kuTumbAdi se mukta huA, vaha mukta nahIM hai; apitu jo AbhyaMtara kI vAsanA chor3akara bhAvoM se mukta hotA hai, usI ko mukta kahate haiM - aisA jAnakara Abhyantara kI vAsanA chodd'| bhUtakAla meM aneka aise muni hue haiM, jinhoMne dehAdi parigraha chor3akara nirgrantha rUpa dhAraNa kiyA, kintu mAnAdika nahIM chor3e; ataH siddhi nahIM huI / jaba nirmAna hue, , tabhI mukti huI / dravyaliMgI ugratapa karate hue aneka RddhiyA~ prApta kara letA hai, kintu krodhAdi ke utpanna hone ke kAraNa usakI ve RddhiyA~ sva-para ke vinAza kA hI kAraNa hotI haiM, jaise bAhu aura dvIpAyana muni / bhAvazuddhi binA ekAdaza aMga kA jJAna bhI vyartha hai; kintu yadi zAstroM kA jJAna na ho aura bhAvoM kI vizuddhatA ho to AtmAnubhava ke hone se mukti prApta huI hai| jaise - zivabhUti muni / ukta udAharaNoM se spaSTa hai ki bhAva rahita nagnatva akAryakArI hai / bhAva sahita dravyaliMga meM hI karmaprakRti ke samUha kA nAza hotA hai| he dhIramuni ! isaprakAra jAnakara tujhe AtmA kI hI bhAvanA ka caahie| jo muni dehAdika parigraha va mAnakaSAya se rahita hotA huA AtmA meM lIna hotA hai, vaha bhAvaliMgI hai / bhAvaliMgI muni vicAra karatA hai ki maiM paradravya va parabhAvoM se mamatva ko chor3atA huuN| merA svabhAva mamatva rahita hai, ata: maiM anya sabhI AlambanoM ko chor3akara AtmA kA Alambana letA hU~ / jJAna, darzana, cAritra, pratyAkhyAna, saMvara, yoga - ye sabhI bhAva aneka hone para bhI eka AtmA meM hI haiN| saMjJA, saMkhyAdi ke bheda se bhI unheM bhinna-bhinna kahA jAtA hai| maiM to jJAna - darzanasvarUpa zAzvata AtmA hI hU~; zeSa saba saMyogI padArtha paradravya haiM, mujhase bhinna haiM / ataH he Atman ! tuma yadi cAra gati se chUTakara zAzvata sukha ko pAnA cAhate ho to bhAvoM se zuddha hokara atinirmala AtmA kA cintana kro| jo jIva aisA karatA hai, vaha nirvANa ko prApta karatA hai| jIva arasa, arUpa, agaMdha, avyakta, azabda, aliMgagrahaNa, anirdiSTa-saMsthAna va cetanA hai| caitanyamayI jJAnasvabhAvI jIva kI bhAvanA karmakSaya kA kAraNa hotI hai / ( 17 )
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva kI mahimA batAte hue AcArya kahate haiM ki zrAvakatva va munitva ke kAraNabhUta bhAva hI haiN| bhAvasahita dravyaliMga se hI karmoM kA nAza hotA hai / yadi nagnatva se hI kAryasiddhi ho to nArakI, pazu Adi sabhI jIvasamUha ko nagnatva ke kAraNa mukti prApta honA cAhie; kintu aisA nahIM hotA, apitu ve mahAduHkhI hI haiN| ata: yaha spaSTa hai ki bhAvarahita nagnatva se du:khoM kI hI prApti hotI hai, saMsAra meM hI bhramaNa hotA hai| bAhya meM nagna muni paizUnya, hAsya, bhASA Adi kAryoM se malina hotA huA svayaM apayaza ko prApta karatA hai evaM vyavahAra dharma kI bhI haMsI karAtA hai; isalie Abhyantara bhAvadoSoM se atyanta zuddha hokara hI nirgrantha bAhyaliMga dhAraNa karanA caahie| ___ bhAvarahita dravyaliMga kI nirarthakatA batAte hue AcArya kahate haiM ki jisa muni meM dharma kA vAsa nahIM hai, apitu doSoM kA AvAsa hai, vaha to ikSuphala ke samAna hai, jisameM na to muktirUpI phala lagate haiM aura na ratnatrayarUpa gaMdhAdika guNa hI pAye jAte haiN| adhika kyA kaheM, ve to nagna hokara bhI nAcanevAle bhAMDa ke samAna hI haiN|14 ata: he Atman ! pahale mithyAtvAdi Abhyantara doSoM ko chor3akara, bhAvadoSoM se atyanta zuddha hokara, bAhya nirgrantha liMga dhAraNa karanA caahie| zuddhAtmA kI bhAvanA se rahita muniyoM dvArA kiyA gayA bAhya parigraha kA tyAga, girikandarAdi kA AvAsa, jJAna, adhyayana Adi sabhI kriyAe~ nirarthaka haiN| isalie he muni ! loka kA manoraMjana karanevAlA mAtra bAhyaveSa hI dhAraNa na kara, indriyoM kI senA kA bhaMjana kara, viSayoM meM mata rama, manarUpI bandara ko vaza meM kara, mithyAtva, kaSAya va nava nokaSAyoM ko bhAvazuddhipUrvaka chor3a, deva-zAstra-guru kI vinaya kara, jinazAstroM ko acchI taraha samajhakara zuddhabhAvoM kI bhAvanA kara; jisase tujhe kSudhA-tRSAdi vedanA se rahita tribhuvana cUr3AmaNI siddhatva kI prApti hogii| he muni ! tU bAIsa parISahoM ko saha; bAraha anuprekSAoM kI bhAvanA kara; bhAvazuddhi ke lie navapadArtha, saptatattva, caudaha jIvasamAsa, caudaha guNasthAna Adi kI nAma-lakSaNAdikapUrvaka bhAvanA kara; dazaprakAra ke abrahmacarya ko choDakara navaprakAra ke brahmacarya ko pragaTa kara / isaprakAra bhAvaparvaka dravyaliMgI manihI darzana. jJAna, cAritra, tapa ko prApta karatA hai, bhAvarahita dravyaliMgI to cAroM gatiyoM meM anaMta du:khoM ko bhogatA hai| ___ he muni ! tU saMsAra ko asAra jAnakara kevalajJAna kI prApti ke lie nirmala samyagdarzana sahita dIkSA lene kI bhAvanA kara, bhAvoM se zuddha hokara bAhyaliMga dhAraNa kara, uttama guNoM kA pAlana kara / jIva, ajIva, Asrava, baMdha aura saMvaratattva kA cintana kara, mana-vacana-kAya se zuddha hokara AtmA kA cintana kara; kyoMki jabataka vicAraNIya jIvAdi tattvoM kA vicAra nahIM karegA, tabataka avinAzI pada kI prApti nahIM hogii| 14. aSTapAhuDa, bhAvapAhuDa, gAthA 71 (18)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ he munivara ! pApa-puNya baMdhAdi kA kAraNa pariNAma hI hai| mithyAtva, kaSAya, asaMyama aura yogarUpa bhAvoM se pApa kA baMdha hotA hai| mithyAtva rahita samyagdRSTi jIva puNya ko bA~dhatA haiM / ata: tuma aisI bhAvanA karo ki maiM jJAnAvaraNAdi ATha karmoM se AcchAdita hU~, maiM inheM samApta kara nija svarUpa ko prakaTa kruuN| adhika kahane se kyA ? ta to pratidina zIla va uttaragaNoM kA bheda-prabhedoM sahita cintana kr| he muni ! dhyAna se mokSa hotA hai| ata: tuma Artta-raudra dhyAna ko chor3akara dharma va zukla dhyAna ko dhAraNa karo / dravyaliMgI ke dharma va zukla dhyAna nahIM hotA, ata: vaha saMsArarUpa vRkSa ko kATane meM samartha nahIM hai| jisa muni ke mana meM rAgarUpa pavana se rahita dharmarUpI dIpaka jalatA hai, vahI AtmA ko prakAzita karatA hai, vahI saMsArarUpI vRkSa ko dhyAnarUpI kulhAr3I se kATatA hai| jJAna kA ekAgra honA hI dhyAna hai / dhyAna dvArA karmarUpI vRkSa dagdha ho jAtA hai, jisase saMsArarUpI aMkura utpanna nahIM hotA hai. ata:bhAvazramaNa to sakhoM ko prApta kara tIrthaMkara va gaNadhara Adi padoM ko prApta karate haiM: para dravyazramaNa duHkhoM ko hI bhogatA hai| ata: guNa-doSoM ko jAnakara tuma bhAva sahita saMyamI bno| bhAvazramaNa vidyAdharAdi kI RddhiyoM ko nahIM cAhatA, na hI vaha manuSya-devAdi ke sukhoM kI vAMchA karatA hai| vaha cAhatA hai ki maiM zIghrAtizIghra Atmahita kara luuN| he dhIra ! jisaprakAra gur3amizrita dUdha ke pIne para bhI sarpa viSarahita nahIM hotA, usIprakAra abhavya jIva jinadharma ke sunane para bhI apanI durmata se AcchAdita buddhi ko nahIM chor3atA / vaha mithyA dharma se yukta rahatA huA mithyA dharma kA pAlana karatA hai, ajJAna tapa karatA hai, jisase durgati ko prApta hotA huA saMsAra meM bhramaNa karatA hai; ata: tujhe 363 pAkhaNDiyoM ke mArga ko chor3akara jinadharma meM mana lagAnA caahie| samyagdarzana kI mahimA kA varNana karate hue AcArya kahate haiM ki jisaprakAra loka meM jIva rahita zarIra ko 'zava' kahate haiM, vaise hI samyagdarzana rahita puruSa cala zava hai| zava loka meM apUjya hotA hai aura samyagdarzana rahita puruSa lokottara mArga meM apUjya hotA hai / muni va zrAvaka dharmoM meM samyaktva kI hI vizeSatA hai| jisaprakAra tArAoM ke samUha meM candramA suzobhita hotA hai, pazuoM meM mRgarAja suzobhita hotA hai; usIprakAra jinamArga meM jinabhakti sahita nirmala samyagdarzana se yukta tapa-vratAdi se nirmala jinaliMga suzobhita hotA hai| isaprakAra samyaktva ke guNa va mithyAtva ke doSoM ko jAnakara guNarUpI ratnoM ke sAra mokSamahala kI prathama sIr3hI samyagdarzana ko bhAvapUrvaka dhAraNa karanA caahie| jisaprakAra kamalinI svabhAva se hI jala se lipta nahIM hotI, usIprakAra samyagdRSTi jIva bhI svabhAva se hI viSaya-kaSAyoM meM lipta nahIM hotA / AcAryadeva kahate haiM ki jo bhAvasahita sampUrNa zIla-saMyamAdi guNoM se yukta haiM, unheM hI hama muni kahate haiN| mithyAtva se malina cittavAle bahuta doSoM ke AvAsa muniveSa dhArI jIva to zrAvaka ke samAna bhI nahIM haiN| (19)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo indriyoM ke damana va kSamArUpI talavAra se kaSAyarUpI prabala zatru ko jItate haiM, cAritrarUpI khaDga se pAparUpI staMbha ko kATate haiM, viSayarUpI viSa ke phaloM se yukta moharUpI vRkSa para car3hI mAyArUpI bela ko jJAnarUpI zastra se pUrNarUpeNa kATate haiM; moha, mada, gaurava se rahita aura karuNAbhAva se sahita haiM; ve muni hI vAstavika dhIra-vIra haiN| ve muni hI cakravartI, nArAyaNa, ardhacakrI, deva, gaNadhara Adi ke sukhoM ko aura cAraNa RddhiyoM ko prApta karate haiM tathA sampUrNa zuddhatA hone para ajara, amara, anupama, uttama, atula, siddha sukha ko bhI prApta karate haiN| bhAvapAhaDa kA upasaMhAra karate hae AcAryadeva kahate haiM ki sarvajJadeva kathita isa bhAvapAhaDa ko jo bhavya jIva bhalIbhAMti par3hate haiM, sunate haiM, cintana karate haiM, ve avinAzI sukha ke sthAna mokSa ko prApta karate haiN| isaprakAra hama dekhate haiM ki bhAvapAhuDa meM bhAvaliMga sahita dravyaliMga dhAraNa karane kI preraNA dI gaI hai| prakArAntara se samyagdarzana sahita vrata dhAraNa karane kA upadeza diyA gayA hai| (6) mokSapAhuDa eka sau chaha gAthAoM meM nibaddha isa pAhuDa meM AtmA kI anantasukhasvarUpa dazA mokSa evaM usakI prApti ke upAyoM kA nirUpaNa hai| isake AraMbha meM hI AtmA ke bahirAtmA, antarAtmA evaM paramAtmA - ina tIna bhedoM kA nirUpaNa karate hue batAyA gayA hai ki bahirAtmapanA heya hai, antarAtmapanA upAdeya hai aura paramAtmapanA parama upAdeya hai| __ Age baMdha aura mokSa ke kAraNoM kI carcA karate hue kahA gayA hai ki parapadArthoM meM rata AtmA baMdhana ko prApta hotA hai aura parapadArthoM se virata AtmA mukti ko prApta karatA hai| isaprakAra svadravya se sugati aura paradravya se durgati hotI hai - aisA jAnakara he Atman ! svadravya meM rati aura paradravya meM virati kro| AtmasvabhAva se bhinna strI-putrAdika, dhana-dhAnyAdika sabhI cetana-acetana padArtha paradravya' haiM aura inase bhinna jJAnazarIrI, avinAzI nija bhagavAna AtmA svadravya' hai / jo muni paradravyoM se parAnmukha hokara svadravya kA dhyAna karate haiM, ve nirvANa ko prApta karate haiN| ata: jo vyakti saMsArarUpI mahArNava se pAra honA cAhate haiM, unheM apane zuddhAtmA kA dhyAna karanA caahie| __ AtmArthI munirAja socate haiM ki maiM kisa se kyA bAta karU~; kyoMki jo bhI ina A~khoM se dikhAI detA hai, ve saba zarIrAdi to jar3a haiM, mUrtika haiM, acetana haiM, kucha samajhate nahIM haiM aura cetana to svayaM jJAnasvarUpa hai| jo yogI vyavahAra meM sotA hai, vaha apane AtmA ke hita ke kArya meM jAgatA hai aura jo vyavahAra meM jAgatA hai, vaha apane kArya meM sotA hai| isaprakAra jAnakara yogIjana samasta vyavahAra ko tyAgakara AtmA kA dhyAna karate haiN| (20)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI paribhASA batAte hue AcAryadeva kahate haiM ki jo jAne, so jJAna: jo dekhe.so darzana aura paNya aura pApa kA parihAra hI cAritra hai athavA tattvaruci samyagdarzana, tattva kA grahaNa samyagjJAna evaM puNya-pApa kA parihAra samyakcAritra hai| taparahita jJAna aura jJAnarahita tapa - donoM hI akArya haiM. kisI kAma ke nahIM haiM. kyoMki makti to jJAnapUrvaka tapa se hotI hai| dhyAna hI sarvotkRSTa tapa hai, para jJAna-dhyAna se bhraSTa kucha sAdhujana kahate haiM ki isa kAla meM dhyAna nahIM hotA, para yaha ThIka nahIM hai| kyoMki Aja bhI samyagdarzana, jJAna, cAritra ke dhanI sAdhajana AtmA kA dhyAna kara laukAntika devapane ko prApta hote haiM aura vahA~ se cayakara AgAmI bhava meM nirvANa kI prApti karate haiN| para jinakI buddhi pApakarma se mohita hai, ve jinendradeva tIrthaMkara kA liMga (veSa) dhAraNa karake bhI pApa karate haiM; ve pApI mokSamArga se cyuta hI haiN| nizcayatapa kA abhiprAya yaha hai ki jo yogI apane AtmA meM acchI taraha lIna ho jAtA hai, vaha nirmalacaritra yogI avazya nirvANa kI prApti karatA hai| isaprakAra munidharma kA vistRta varNana kara zrAvakadharma kI carcA karate hue sabase pahale nirmala samyagdarzana ko dhAraNa karane kI preraNA dete haiN| kahate haiM ki adhika kahane se kyA lAbha hai ? mAtra itanA jAna lo ki Aja taka bhUtakAla meM jitane siddha hae haiM aura bhaviSyakAla meM bhI jitane siddha hoMge, vaha sarva samyagdarzana kA hI mAhAtmya hai| Age kahate haiM ki jinhoMne sarvasiddhi karanevAle samyaktva ko svapna meM bhI malina nahIM kiyA hai, ve hI dhanya haiM, ve hI kRtArtha haiM, ve hI zUravIra haiM aura ve hI paMDita haiN| anta meM mokSapAhuDa kA upasaMhAra karate hue AcArya kahate haiM ki sabase uttama padArtha nija zuddhAtmA hI hai, jo isI deha meM raha rahA hai| arahatAdi paMcaparameSThI bhI nijAtmA meM hI rata haiM aura samyagdarzana, jJAna aura cAritra bhI isI AtmA kI avasthAe~ haiM; ata: mujhe to eka AtmA kA hI zaraNa hai| isaprakAra isa adhikAra meM mokSa aura mokSamArga kI carcA karate hue svadravya meM rati karane kA upadeza diyA gayA hai tathA tattvaruci ko samyagdarzana, tattvagrahaNa ko samyagjJAna evaM puNya-pApa ke parihAra ko samyakacAritra kahA gayA hai| anta meM ekamAtra nija bhagavAna AtmA kI hI zaraNa meM jAne kI pAvana preraNA dI gaI hai| isa adhikAra meM samAgata kucha mahattvapUrNa sUktiyA~ isaprakAra haiM - (1) AdasahAve surao joI so lahai NivvANaM - AtmasvabhAva meM surata yogI nirvANa kA lAbha prApta karatA hai| (2) paradavvAdo duggai saddavvAdo hu suggaI hoi - paradravya ke Azraya se durgati hotI hai aura svadravya ke Azraya se sugati hotI hai| (21)
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) tamhA AdA hu me saraNaM - isalie mujhe eka AtmA kI hI zaraNa hai| (4) jo sutto vavahAre so joI jaggae sakajjami / jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje / / jo yogI vyavahAra meM sotA hai, vaha apane svarUpa kI sAdhanA ke kAma meM jAgatA hai aura jo vyavahAra meM jAgatA hai, vaha apane kAma meM sotA hai| (5) kiM bahuNA bhaNieNaM je siddhA NaravarA gae kAle / sijjhihahi je vibhaviyA taM jANaha sammamAhappaM // adhika kahane se kyA lAbha hai itanA samajha lo ki Aja taka jo jIva siddha hue haiM aura bhaviSyakAla meM hoMge, vaha saba samyagdarzana kA hI mAhAtmya hai / (7) liMgapAhu bAIsa gAthAoM ke isa liMgapAhuDa meM jinaliMga kA svarUpa spaSTa karate hue jinaliMga dhAraNa karanevAloM ko apane AcaraNa aura bhAvoM kI saMbhAla ke prati satarka kiyA gayA hai| AraMbha meM hI AcArya kahate haiM ki dharmAtmA ke liMga (nagna digambara sAdhu veSa ) to hotA hai, kintu liMga dhAraNa kara lene mAtra se dharma kI prApti nahIM ho jaatii| isalie he bhavyajIvoM ! bhAvarUpa dharma ko pahicAno, akele liMga (veSa ) se kucha honevAlA nahIM hai| Age calakara aneka gAthAoM meM bar3e hI kaThora zabdoM meM kahA gayA hai ki pApa se mohita hai buddhi jinakI, aise kucha loga jinaliMga ko dhAraNa karake usakI ha~sI karAte haiN| nirgrantha liMga dhAraNa karake bhI jo sAdhu parigraha kA saMgaha karate haiM, usakI rakSA karate haiM, usakA ciMtavana karate haiM; ve nagna hokara bhI sacce zramaNa nahIM haiM, ajJAnI haiM, pazu haiM / isIprakAra nagnaveSa dhAraNa karake bhI jo bhojana meM gRddhatA rakhate haiM, AhAra ke nimitta daur3ate haiM, kalaha karate haiM, IrSyA karate haiM, manamAnA sote haiM, daur3ate hue calate haiM, uchalate haiM, ityAdi asatkriyAoM meM pravRtta hote haiM, ve muni to hai hI nahIM, manuSya bhI nahIM haiM, pazu haiN| sneha Age calakara phira likhate haiM ki jo muni dIkSA rahita gRhasthoM meM aura dIkSita ziSyoM meM bahuta rakhate haiM, muniyoM ke yogya kriyA aura guruoM kI vinaya se rahita hote haiM, ve bhI zramaNa nahIM, pazu haiN| jo sAdhu mahilAoM kA vizvAsa karake unako vizvAsa meM lekara unameM pravartate haiM, unheM par3hAte haiM, pravRtti sikhAte haiM, aise veSadhArI to pArzvastha se bhI nikRSTa haiM, vinaSTa haiM; zramaNa nahIM haiN| isaprakAra kI pravRttiyoM meM par3e hue veSI muni bahuta vidvAna hone para bhI zAstroM kA jJAtA hone para bhI sacce zramaNa nahIM haiN| anta meM AcArya kahate haiM ki isa liMgapAhuDa meM vyakta bhAvoM ko jAnakara jo muni doSoM se bacakara saccA liMga dhAraNa karate haiM, ve mukti pAte haiN| ( 22 )
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zIlapAhuDa zIlapAhuDa kI viSayavastu ko spaSTa karate hue zIlapAhuDa ke anta meM vacanikAkAra paNDita jayacandajI chAbar3A likhate haiM - "zIla nAma svabhAva kA hai AtmA kA svabhAva zuddha jJAna-darzanamayI cetanAsvarUpa hai, vaha anAdi karma ke saMyoga se vibhAvarUpa pariNamatA hai| isake vizeSa mithyAtva-kaSAya Adi aneka haiM, inako rAga-dveSa-moha bhI kahate haiN| inake bheda saMkSepa se caurAsI lAkha kie haiM, vistAra se asaMkhya ananta hote haiM, inako kuzIla kahate haiN| inake abhAvarUpa saMkSepa se caurAsI lAkha uttaraguNa haiM, inheM zIla kahate haiN| yaha to sAmAnya paradravya ke saMbaMdha kI apekSA zIla-kuzIla kA artha hai aura prasiddha vyavahAra kI apekSA strI ke saMga kI apekSA kuzIla ke aThAraha hajAra bheda kahe haiN| inake abhAvarUpa aThAraha hajAra zIla ke bheda haiN|" vAstava meM samyagdarzana-jJAna-cAritra hI zIla hai, inakI ekatA hI mokSamArga hai| ata: zIla ko spaSTa karate hue kahate haiM - "NANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihaNaM / saMjamahINo ya tavo jai carai NiratthayaM savva / / 5 / / NANaM carittasuddhaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavisuddhaM / saMjamasahido ya tavo thoo vi mahAphalo hoi / / 6 / / cAritrahIna jJAna nirarthaka hai, samyagdarzana rahita liMgagrahaNa arthAt nagna digambara dIkSA lenA nirarthaka hai aura saMyama binA tapa nirarthaka hai| yadi koI cAritra sahita jJAna dhAraNa karatA hai, samyagdarzana sahita liMga grahaNa karatA hai aura saMyama sahita tapazcaraNa karatA hai to alpa kA bhI mahAphala prApta karatA hai|" Age AcArya kahate haiM ki samyagdarzana sahita jJAna, cAritra, tapa kA AcaraNa karanevAle munirAja nizcita rUpa se nirvANa kI prApti karate haiN| jIvadayA, indriyoM kA damana, satya, acaurya, bramhacarya, santoSa, samyagdarzana, jJAna, tapa - yezIla ke hI parivAra haiN| viSa ke bhakSaNa se to jIva eka bAra hI maraNa ko prApta hotA hai, kintu viSayarUpa viSa (kuzIla) ke sevana se anantabAra janma-maraNa dhAraNa karane par3ate haiN| zIla binA akele jAna lene mAtra se yadi mokSa hotA hai to dazapUrvo kA jJAna jisako thA, aisA rudra naraka kyoM gayA ? adhika kyA kaheM, itanA samajha lenA ki jJAna sahita zIla hI mukti kA kAraNa hai| anta meM AcAryadeva kahate haiM - "jiNavayaNagahidasArA viSayavirattA tavodhaNA dhIrA / sIlasalileNa NhAdA te siddhAlayasuhaM jaMti / / 38 / / jinhoMne jinavacanoM ke sAra ko grahaNa kara liyA hai aura jo viSayoM se virakta ho gaye haiM, jinake tapa hI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana hai aura jo dhIra haiM tathA jo zIlarUpI jala se snAna karake zuddha hue haiM, ve munirAja siddhAlaya ke sukhoM ko prApta karate haiN|" isaprakAra isa adhikAra meM samyagdarzana-jJAna sahita zIla kI mahimA batAI hai, use hI mokSa kA kAraNa batAyA hai| isaprakAra hama dekhate haiM ki sampUrNa aSTapAhaDa zramaNoM meM samAgata yA saMbhAvita zithilAcAra ke viruddha eka samartha AcArya kA sazakta adhyAdeza hai, jisameM samyagdarzana para to sarvAdhika bala diyA gayA hai, sAtha meM zramaNoM ke saMyamAcaraNa ke niraticAra pAlana para bhI paryApta prakAza DAlA gayA hai, zramaNoM ko paga-paga para satarka kiyA gayA hai| samyagdarzana rahita saMyama dhAraNa kara lene para saMyamAcaraNa meM zithilatA anivArya hai| samyagdarzanarahita zithila zramaNa svayaM ko to saMsArasAgara meM Dubote hI haiM, sAtha hI anuyAyiyoM ko bhI le DUbate haiM tathA nirmala digambara jinadharma ko bhI kalaMkita karate haiM, badanAma karate haiN| isaprakAra ve loga AtmadrohI hone ke sAtha-sAtha dharmadrohI bhI haiM - isa bAta kA ahasAsa AcArya kundakunda ko gaharAI se thA / yahI kAraNa hai ki unhoMne isaprakAra kI pravRttiyoM kA aSTapAhuDa meM bar3I kaThoratA se niSedha kiyA hai| AcArya kundakunda ke hama sabhI anuyAyiyoM kA yaha pAvana kartavya hai ki unake dvArA nirdezita mArga para hama svayaM to caleM hI, jagata ko bhI unake dvArA pratipAdita sanmArga se paricita karAyeM, calane kI pAvana preraNA deM - isI maMgala kAmanA ke sAtha isa upakrama se virAma letA haiN| o . . . (24)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya prAta:smaraNIya AcAryazrI kundakunda racita paMcaparamAgamoM meM aSTapAhuDa graMtha kA pramukha sthAna hai| yaha graMtha isake pahale bhI sahayogI saMsthAoM ke sahayoga se ATha bAra prakAzita ho cukA hai| aba hama yaha nauvA~ saMskaraNa Apake kara-kamaloM meM dete hue AnaMda kA anubhava kara rahe haiN| AThaveM saMskaraNa meM jisataraha DaoN. hukamacanda bhArilla kI prastAvanA saMlagna thI, usItaraha isa saMskaraNa meM bhI vaha prastAvanA to rahegI hI, sAtha hI aSTapAhuDa samagra graMtha kA DaoN. bhArilla kRta hindI padyAnuvAda bhI isa saMskaraNa meM diyA hai| padyAnuvAda atyaMta sarala, sahaja evaM gadyamaya padya jaisA sulabha hai| isa padyAnuvAda meM AcArya kundakunda ke mUla gAthAoM kA sarva rahasya samajhane meM pAThakoM ko vizeSa lAbha hogaa| alaga rIti se mAtra padyAnuvAda bhI isake pahale hI hama prakAzita kara cuke haiN| isake pahale ke saMskaraNa haiMDa kampoja dvArA chapa cake haiN| isa samaya saMsthA ne kampyUTara se kampoja karAyA hai, isalie akSara bar3e evaM spaSTa hue haiN| svAdhyAya karanevAle sabhI ko yaha saMskaraNa acchA bhI lagegA; aisA hameM vizvAsa hai| aSTapAhuDa graMtha kA samagra paricaya prastAvanA meM vistAra se AyA hai; ata: hama kucha likhanA Avazyaka nahIM smjhte| prastuta prakAzana ko alpa mUlya meM pahu~cAne kA sarvAdhika zreya zAha bhagavAnajI bhAI kacarAbhAI TrasTa, landana ko jAtA hai, jinhoMne 15 hajAra 148 rupaye kA Arthika sahayoga pradAna kiyA hai| unake isa sahayoga ke lie hama unake kRtajJa haiN| kampoja karane kA kaSTasAdhya kArya hamAre jayapura ke zrI ToDaramala siddhAnta mahAvidyAlaya ke vidyArthI zrI dinezajI jaina bar3AmalaharA ne alpa kAlAvadhi meM sundararUpa se kiyA hai| prUpha dekhane kA kAma mere mitra zrI saubhAgyamalI jaina jayapura evaM sacina zAstrI gar3hAkoTA ne kiyA hai| dAtAroM kI udAratA se hI isa graMtha ko alpa mUlya meM denA zakya ho pAyA hai| ata: uparyukta sabhI mahAnubhAvoM kA hama AbhAra vyakta karate hue dhanyavAda dete haiN| prakAzana vibhAga ke prabhArI zrI akhilajI baMsala kA yogadAna bhI hamezA jaisA rahA hai, unake binA chapAI meM sundaratA evaM AkarSaNa rahanA asaMbhava hai| ata: unheM bhI dhanyavAda / bAlacanda pATanI bra. yazapAla jaina ema.e. maMtrI prakAzana maMtrI, satsAhitya prakAzaka pATanI graMthamAlA, paNDita ToDaramala sarvodaya TrasTa, kolakAtA (paM. baMgAla) jayapura
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ = kyoM par3he aSTapAhur3a - jisaprakAra mumukSu jIva samayasAra par3hakara AtmajJAna kI ora samyaktva kI ora unmukha hote haiM, usIprakAra darzana/jJAna/cAritra kI surakSA evaM nirmalatA kisaprakAra bar3hAI jAve, yaha jJAna aSTapAhur3a ke svAdhyAya se pragaTa hotA hai| sAdhaka jIva ke jIvana meM sAdhanA ke daurAna bahuta Aroha-avaroha Ate haiM, aneka avasaroM para apane pariNAmoM kI zuddhatA/azuddhatA ke nirNaya meM vaha svayaM zaMkita ho jAtA hai| avasara pAte hI apane zithilAcAroM ko aneka tarkoM/kutarkoM se yaha jana/mAnava/samAja puSTa karane lagatA hai| isa zithilAcAra rUpI madonmatta gaja kI sImA meM rakhane ke lie aSTapAhur3a eka aMkuza hai| AcArya kundakunda kI amarakRti aSTapAhur3a hI jana/janataMtra meM vyApta zithilAcAra kI zuddhi kA amogha zastra hai| ___ kAlakrama ke anusAra isa avasarpiNI kAla meM dharma kI maryAdA/prabhAva niraMtara ghaTatA jAtA hai evaM adharma/anIti/zithilAcAra baDhatA jAtA hai| aise samaya meM to isakI upAdeyatA asaMdigdha hai| aSTapAhur3a ke kartA kundakundAcArya darzanapAhur3a meM 'daMsaNamUlodhammo - samyagdarzana dharma kA mUla hai' yaha kahakara samyaktva kI mahimA batAte haiM evaM 'daMsaNahINo Na vaMdivvo - jo samyagdarzana se rahita hai unakI vaMdanA nahIM karanA cAhie, daMsaNabhaTTassa Natthi NivvANaM - jo samyagdarzana se rahita hai unheM mokSa kI prApti nahIM hotI' yaha kahakara samyagdarzana kI mokSamArga meM anivAryatA kA kathana kiyA gayA hai| ___ isIprakAra cAritrapAhur3a aura bodhapAhur3a meM cAritra aura jJAna ke svarUpa kI vizada carcA kI gaI hai| bhAvapAhur3a meM pariNAmoM kI zuddhi para vizeSa bala diyA gayA hai| ___ mokSapAhur3a/liMgapAhur3a/zIlapAhur3a meM mokSamArga ke yathArtha svarUpa yathAjAtarUpa kA vizada nirUpaNa karate hue vyApta kurItiyoM ke viruddha kar3e zabdoM meM cetAyA gayA hai| isaprakAra mokSamArga kA yathArtha svarUpa jAnakara usake nirdoSa pAlana kI icchA rakhanevAle jIvoM ke lie yaha grantha dIpaka kI bhAMti hai; ataH pratyeka mumukSu jIva ko isakA svAdhyAya avazya karanA caahie|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM nama: siddhebhya: - : svAmi kundakundAcArya viracita : aSTapAhuDa bhASA-vacanikA [ zrI paNDita jayacandrajI chAbar3A] atha darzanapAhuDa ............... (dohA) zrImata vIrajineza ravi mithyAtama haratAra / vighanaharana maMgalakarana vaMdU vRSakaratAra / / 1 / / vAnI vaMdU hitakarI jinamukha-nabharauM gAji / gaNadharagaNazrutabhU-jharI-bUMda-varNapada sAji / / 2 / / guru gautama vaMdU suvidhi saMyamatapadhara aur| jini taiM paMcamakAla maiM baratyo jinamata daura / / 3 / / kundakundamuni kU namU kumatadhvAMtahara bhAna / pAhuDa grantha race jinahiM prAkRta vacana mahAna / / 4 / / tinimaiM kaI prasiddha lakhi karUM sugama suvicaar| dezavacanikAmaya likhU bhavya-jIvahitadhAra / / 5 / / - isaprakAra maMgalapUrvaka pratijJA karake zrI kundakunda AcAryakRta prAkRtagAthAbaddha pAhuDa granthoM meM se kucha kI dezabhASAmaya vacanikA likhate haiM -
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa vahA~ prayojana aisA hai ki isa huNDAvasarpiNI kAla meM mokSamArga kI anyathA prarUpaNA karanevAle aneka mata pravartamAna haiN| usameM bhI isa paMcamakAla meM kevalI-zrutakevalI kA vyuccheda hone se jinamata meM bhI jar3a vakra jIvoM ke nimitta se paramparA mArga kA ullaMghana karake zvetAmbara Adi buddhikalpita mata hue haiN| unakA nirAkaraNa karake yathArtha svarUpa kI sthApanA ke hetu digambara AmnAya mUlasaMgha meM AcArya hue aura unhoMne sarvajJa kI paramparA ke avyucchedarUpa prarUpaNA ke aneka granthoM kI racanA kI hai, unameM digambara sampradAya mUlasaMgha nandi AmnAya sarasvatIgaccha meM zrI kundakunda muni hue aura unhoMne pAhuDagranthoM kI racanA kii| unheM saMskRta bhASA meM prAbhRta kahate haiM aura ve prAkRta gAthAbaddha haiN| kAla doSa se jIvoM kI buddhi manda hotI hai, jisase ve artha nahIM samajha sakate; isalie dezabhASAmaya vacanikA hogI to saba paDheMge aura artha samajheMge tathA zraddhAna dRr3ha hogA - aisA prayojana vicAra kara vacanikA likha rahe haiM, anya koI khyAti, bar3AI yA lAbha kA prayojana nahIM hai| isalie he bhavyajIvoM ! ise par3hakara, artha samajhakara, citta meM dhAraNa karake yathArtha mata ke bAhyaliMga evaM tattvArtha kA zraddhAna dRr3ha krnaa| isameM kucha buddhi kI maMdatA se tathA pramAda ke vaza anyathA artha likha dU~ to adhika buddhimAna mUlagrantha ko dekhakara, zuddha karake par3heM aura mujhe alpabuddhi jAnakara kSamA kreN| aba yahA~ prathama darzanapAhuDa kI vacanikA likhate haiM - (dohA) vaMdU zrI arihaMta kU mana vaca tana ikatAna / mithyAbhAva nivAri maiM kareM sudarzana jJAna / / aba granthakartA zrI kundakundAcArya grantha ke Adi meM grantha kI utpatti aura usake jJAna kA kAraNa jo paramparA guru kA pravAha, use maMgala ke hetu namaskAra karate haiM - kAUNa NamukkAraM jiNavaravasahassa vddddhmaannss| daMsaNamaggaM vocchAmi jahAkammaM samAseNa / / 1 / / kRtvA namaskAraM jinavaravRSabhasya vrddhmaansy| darzanamArgaM vakSyAmi yathAkramaM samAsena / / 1 / / kara namana jinavara vRSabha evaM vIra zrI varddhamAna ko| saMkSipta digdarzana yathAkrama karU~ darzanamArga kaa||1||
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa isakA dezabhASAmaya artha - AcArya kahate haiM ki maiM jinavara vRSabha aise jo Adi tIrthaMkara zrI RSabhadeva tathA antima tIrthaMkara varddhamAna, unheM namaskAra karake darzana arthAt mata kA jo mArga hai, use yathAnukrama saMkSepa meM khuuNgaa| bhAvArtha - yahA~ 'jinavaravRSabha' vizeSaNa hai; usameM jo jina zabda hai, usakA artha aisA hai ki jo karmazatru ko jIte so jina / vahA~ samyagdRSTi avratI se lekara karma kI guNazreNIrUpa nirjarA karanevAle sabhI jina haiM, unameM vara arthAt zreSTha / isaprakAra gaNadhara Adi muniyoM ko jinavara kahA jAtA hai; unameM vRSabha arthAt pradhAna aise bhagavAna tIrthaMkara paramadeva haiN| unameM prathama to zrI RSabhadeva hue aura paMcamakAla ke prAraMbha tathA caturthakAla ke anta meM antima tIrthaMkara zrI varddhamAnasvAmI hue haiN| ve samasta tIrthaMkara jinavara vRSabha hue haiM, unheM namaskAra huaa| vahA~ varddhamAna' aisA vizeSaNa sabhI ke lie jAnanA; kyoMki sabhI antaraMga evaM bAhya lakSmI se varddhamAna haiM athavA jinavara vRSabha zabda to Adi tIrthaMkara zrI RSabhadeva ko aura varddhamAna zabda se antima tIrthaMkara ko jaannaa| isaprakAra Adi aura anta ke tIrthaMkaroM ko namaskAra karane se madhya ke tIrthaMkaroM ko bhI sAmarthya se namaskAra jaannaa| tIrthaMkara sarvajJa vItarAga ko to paramaguru kahate haiM aura unakI paripATI meM cale A rahe gautamAdi muniyoM ko jinavara vizeSaNa diyA, unheM aparaguru kahate haiM - isaprakAra parApara guruoM kA pravAha jAnanA / ve zAstra kI utpatti tathA jJAna ke kAraNa haiN| unheM grantha ke Adi meM namaskAra kiyaa||1|| aba, dharma kA mUla darzana hai, isalie jo darzana se rahita ho, usakI vaMdanA nahIM karanA cAhie - aisA kahate haiM - daMsaNamUlo dhammo uvaiTTho jiNavarehiM sissANaM / taM soUNa sakaNNe daMsaNahINo Na vNdivvo||2|| darzanamUlo dharma: upadiSTaH jinavaraiH ziSyANAm / taM zrutvA svakarNe darzanahIno na vanditavyaH / / 2 / / artha - jinavara jo sarvajJadeva haiM, unhoMne ziSya jo gaNadhara Adika ko dharma kA upadeza diyA hai; kaisA upadeza diyA hai ? ki darzana jisakA mUla hai| mUla kahA~ hotA hai ki jaise mandira kI nIMva aura vRkSa kI jar3a hotI hai, usIprakAra dharma kA mUla darzana hai| isalie AcArya upadeza dete haiM ki he sakarNa arthAt satpuruSo ! sarvajJa ke kahe hue usa darzanamUlarUpa dharma ko apane kAnoM se sunakara saddharma kA hai mUla darzana jinavarendroM ne khaa| he kAnavAlo suno! darzanahIna vaMdana yogya nA / / 2 / /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa jo darzana se rahita haiM, ve vaMdana yogya nahIM haiM; isalie darzanahIna kI vaMdanA mata kro| jisake darzana nahIM hai, usake dharma bhI nahIM hai, kyoMki mUlarahita vRkSa ke skandha, zAkhA, puSpa phalAdika kahA~ se hoMge? isalie yaha upadeza hai ki jisake dharma nahIM hai, usase dharma kI prApti nahIM ho sakatI, phira dharma ke nimitta usakI vaMdanA kisalie kareM ? - aisA jaannaa|| aba, yahA~ dharma kA tathA darzana kA svarUpa jAnanA caahie| vaha svarUpa to saMkSepa meM granthakAra hI Age kaheMge, tathApi kucha anya granthoM ke anusAra yahA~ bhI de rahe haiM - 'dharma' zabda kA artha yaha hai ki jo AtmA ko saMsAra se ubArakara sukhasthAna meM sthApita kare so dharma hai aura darzana arthAt dekhanA / isaprakAra dharma kI mUrti dikhAyI de, vaha darzana hai tathA prasiddhi meM jisameM dharma kA grahaNa ho aise mata ko 'darzana' kahA hai| loka meM dharma kI tathA darzana kI mAnyatA sAmAnyarUpa se to sabake haiM, parantu sarvajJa ke binA yathArtha svarUpa kA jAnanA nahIM ho sakatA; parantu chadmastha prANI apanI baddhi se aneka svarUpoM kI kalpanA karake anyathA svarUpa sthApita karake unakI pravatti karate haiM aura jinamata sarvajJa kI paramparA se pravartamAna hai, isalie isameM yathArtha svarUpa kA prarUpaNa hai| ___ vahA~ dharma ko nizcaya aura vyavahAra - aise do prakAra se sAdhA hai| usakI prarUpaNA cAra prakAra se hai - prathama vastusvabhAva, dUsare uttama kSamAdika dasa prakAra, tIsare samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa aura cauthe jIvoM kI rakSArUpa aise cAra prakAra haiN| vahA~ nizcaya se siddha kiyA jAya, taba to sabameM eka hI prakAra hai, isalie vastusvabhAva kA tAtparya to jIva nAmaka vastu kI paramArtharUpa darzanajJAna-pariNAmamayI cetanA hai aura vaha cetanA sarva vikAroM se rahita zuddha-svabhAvarUpa pariNamita ho, vahI jIva kA dharma hai tathA uttama kSamAdika daza prakAra kahane kA tAtparya yaha hai ki AtmA krodhAdi kaSAyarUpa na hokara apane svabhAva meM sthira ho vahI dharma hai, yaha bhI zuddha cetanArUpa hI huaa| darzana-jJAna-cAritra kahane kA tAtparya yaha hai ki tInoM eka jJAnacetanA ke hI pariNAma haiM, vahI jJAnasvabhAvarUpa dharma hai aura jIvoM kI rakSA kA tAtparya yaha hai ki jIva krodhAdi kaSAyoM ke vaza hokara apanI yA para kI paryAya ke vinAzarUpa maraNa tathA du:kha saMkleza pariNAma na kare - aisA apanA svabhAva hI dharma hai / isaprakAra zuddha dravyArthikarUpa nizcayanaya se sAdhA huA dharma eka hI prakAra hai| vyavahAranaya paryAyAzrita hai isalie bhedarUpa hai, vyavahAranaya se vicAra kareM to jIva ke paryAyarUpa pariNAma anekaprakAra haiM isalie dharma kA bhI anekaprakAra se varNana kiyA hai| vahA~ (1) prayojanavaza ekadeza kA sarvadeza se kathana kiyA jAye so vyavahAra hai, (2) anya vastu meM anya kA AropaNa anya ke nimitta se aura prayojanavaza kiyA jAye vaha bhI vyavahAra hai. vahA~ vastasvabhAva kahane kA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa tAtparya to nirvikAra cetanA ke zuddhapariNAma ke sAdhakarUpa, (3) maMdakaSAyarUpa zubha pariNAma hai tathA jo bAhyakriyAe~ haiM, una sabhI ko vyavahAradharma kahA jAtA hai| usIprakAra ratnatraya kA tAtparya svarUpa ke bheda darzana-jJAna-cAritra tathA unake kAraNa bAhya kriyAdika haiM, una sabhI ko vyavahAra dharma kahA jAtA hai| usIprakAra (4) jIvoM kI dayA kahane kA tAtparya yaha hai ki krodhAdi maMdakaSAya hone se apane yA para ke maraNa, du:kha, kleza Adi na karanA; usake sAdhaka samasta bAhyakriyAdika ko dharma kahA jAtA hai| isaprakAra jinamata meM nizcaya-vyavahAranaya se sAdhA huA dharma kahA hai| - vahA~ ekasvarUpa anekasvarUpa kahane meM syAdvAda se virodha nahIM AtA, kathaJcit vivakSA se sarva pramANasiddha hai| aise dharma kA mUla darzana kahA hai, isalie aise dharma kI zraddhA, pratIti, rucisahita AcaraNa karanA hI darzana hai, yaha dharma kI mUrti hai, isI ko mata (darzana) kahate haiM aura yahI dharma kA mUla hai tathA aise dharma kI prathama zraddhA, pratIti, ruci na ho to dharma kA AcaraNa bhI nahIM hotA / jaise vRkSa ke mUla binA skaMdhAdika nahIM hote / isaprakAra darzana ko dharma kA mUla kahanA yukta hai| aise darzana kA siddhAntoM meM jaisA varNana hai, tadanusAra kucha likhate haiN| vahA~ aMtaraMga samyagdarzana to jIva kA bhAva hai, vaha nizcaya dvArA upAdhirahita zuddha jIva kA sAkSAt anubhava honA aisA eka prakAra hai| vaha aisA anubhava anAdikAla se mithyAdarzana nAmaka karma ke udaya se anyathA ho rahA hai| sAdi mithyAdRSTi ke usa mithyAtva kI tIna prakRtiyA~ sattA meM hotI haiM - mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyak prakRti tathA unakI sahakAriNI anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ke bheda se cAra kaSAya nAmaka prakRtiyA~ haiN| isaprakAra yaha sAta prakRtiyA~ hI samyagdarzana kA ghAta karanevAlI haiM; isalie ina sAtoM kA upazama hone se pahale to isa jIva ke upazamasamyaktva hotA hai| ina prakRtiyoM kA upazama hone kA bAhya kAraNa sAmAnyataH dravya, kSetra, kAla, bhAva haiM, unameM dravya meM to sAkSAt tIrthaMkara ke dekhanAdi (darzanAdi) pradhAna haiM, kSetra meM samavasaraNAdika pradhAna haiM, kAla meM arddhapudgalaparAvartana saMsAra bhramaNa zeSa rahe vaha tathA bhAva meM adha:pravRtta karaNa Adika haiN| (samyaktva ke bAhya kAraNa) vizeSarUpa se to aneka haiN| unameM se kucha ke to arihaMta bimba kA dekhanA, kucha ke jinendra ke kalyANaka Adi kI mahimA dekhanA, kucha ke jAtismaraNa, kucha ke vedanA kA anubhava, kucha ke dharma zravaNa tathA kucha ke devoM kI Rddhi kA dekhanA ityAdi bAhya kAraNoM dvArA mithyAtvakarma kA upazama hone se upazamasamyaktva hotA hai| tathA ina sAta prakRtiyoM 1. sAdhakarUpa-sahacara heturUpa nimittamAtra; aMtaraGga kArya ho to bAhya meM isaprakAra ko nimitta kAraNa kahA jAtA hai|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa meM chaha kA to upazama yA kSaya ho aura eka samyaktva prakRti kA udaya ho, taba kSayopazama samyaktva hotA hai| isa prakRti ke udaya se kiMcit aticAra - mala lagatA hai tathA ina sAta prakRtiyoM kA sattA meM se nAza ho, taba kSAyika samyaktva hotA hai| isaprakAra upazamAdi hone para jIva ke pariNAmabheda se tIna prakAra hote haiM; ve pariNAma ati sUkSma haiM, kevalajJAnagamya haiM, isalie ina prakRtiyoM ke dravya pudgalaparamANuoM ke skaMdha haiM, ve atisUkSma haiM aura unameM phala dene kI zaktirUpa anubhAga hai, vaha atisUkSma hai, vaha chadmastha ke jJAnagamya nahIM hai| tathA unakA upazamAdika hone se jIva ke pariNAma bhI samyaktvarUpa hote haiM, ve bhI atisUkSma haiM, ve bhI kevalajJAnagamya haiN| tathApi jIva ke kucha pariNAma chadmastha ke jJAna meM Ane yogya hote haiM, ve use pahicAnane ke bAhya-cihna haiM, unakI parIkSA karake nizcaya karane kA vyavahAra hai - aisA na ho to chadmastha vyavahArI jIva ke samyaktva kA nizcaya nahIM hogA aura taba Astikya kA abhAva siddha hogA, vyavahAra kA lopa hogA - yaha mahAna doSa aayegaa| isalie bAhya cihnoM ko Agama, anumAna tathA svAnubhava se parIkSA karake nizcaya karanA caahie| ve cihna kauna se haiM so likhate haiM - mukhya cihna to upAdhirahita zuddha jJAna cetanAsvarUpa AtmA kI anubhUti hai| yadyapi yaha anubhUti jJAna kA vizeSa hai, tathApi vaha samyaktva hone para hotI hai, isalie use bAhya cihna kahate haiN| jJAna to apanA apane ko svasaMvedanarUpa hai; usakA rAgAdi vikArarahita zuddhajJAnamAtra kA apane ko AsvAda hotA hai ki - "jo yaha zuddha jJAna hai so maiM hU~ aura jJAna meM jo rAgAdi vikAra haiM, ve karma ke nimitta se utpanna hote haiM, vaha merA svarUpa nahIM hai" - isaprakAra bhedajJAna se jJAnamAtra ke AsvAdana ko jJAna kI anUbhUti kahate haiM, vahI AtmA kI anubhUti hai tathA vahI zuddhanaya kA viSaya hai| aisI anubhUti se zuddhanaya ke dvArA aisA bhI zraddhAna hotA hai ki jo sarva karmajanita rAgAdikabhAva se rahita anaMtacatuSTaya merA svarUpa hai, anya saba bhAva saMyogajanita haiM - aisI AtmA kI anubhUti so samyaktva kA mukhya cihna hai| yaha mithyAtva anantAnubaMdhI ke abhAva se samyaktva hotA hai, usakA cihna hai; usa cihna ko hI samyaktva kahanA, so vyavahAra hai| usakI parIkSA sarvajJa ke Agama, anumAna tathA svAnubhava pratyakSa pramANa ina pramANoM se kI jAtI hai| isI ko nizcaya tattvArthazraddhAna bhI kahate haiN| vahA~ apanI parIkSA to apane svasaMvedana kI pradhAnatA se hotI hai aura para kI parIkSA to para ke aMtaraMga tathA para ke vacana va kAya kI kriyA se hotI hai, yaha vyavahAra hai, paramArtha sarvajJa jAnate haiN| vyavahArI jIva ko sarvajJa ne bhI vyavahAra ke hI zaraNa kA upadeza diyA hai|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 darzanapAhuDa - (noMdha - anubhUti jJAna guNa kI paryAya hai, vaha zraddhA guNa se bhinna hai; isalie jJAna ke dvArA zraddhAna kA nirNaya karanA vyavahAra hai, usakA nAma vyavahArI jIvoM ko vyavahAra kA hI zaraNa arthAt Alambana samajhanA ) aneka loga kahate haiM ki * samyaktva to kevalIgamya hai, isalie apane ko samyaktva hone kA nizcaya nahIM hotA, isalie apane ko samyagdRSTi nahIM mAna sakate ? parantu isaprakAra sarvathA ekAnta se kahanA to mithyAdRSTi hai; sarvathA aisA kahane se vyavahAra kA lopa hogA, sarva munizrAvakoM kI pravRtti mithyAtvarUpa siddha hogI aura saba apane ko mithyAdRSTi mAneMge to vyavahAra kahA~ rahegA ? isalie parIkSA hone ke pazcAt aisA zraddhAna nahIM rakhanA cAhie ki maiM mithyAdRSTi hI huuN| mithyAdRSTi to anyamatI ko kahate haiM aura usI ke samAna svayaM bhI hogA, isalie sarvathA ekAntapakSa grahaNa nahIM karanA cAhie tathA tattvArthazraddhAna to bAhya cihna hai / jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa aise sAta tattvArtha haiM; unameM puNya aura pApa ko jor3a dene se nava padArtha hote haiN| unakI zraddhA arthAt sanmukhatA, ruci arthAt tadrUpa bhAva karanA tathA pratIti arthAt jaise sarvajJa ne kahe haiM, tadanusAra hI aMgIkAra karanA aura unake AcaraNarUpa kriyA - isaprakAra zraddhAnAdika honA so samyaktva kA bAhya cihna hai| tathA prazama, saMvega, anukampA, Astikya bhI samyaktva ke bAhya cihna haiM / vahA~ (1) prazama * anaMtAnubaMdhI krodhAdika kaSAya ke udaya kA abhAva so prazama hai| usake bAhya cihna jaise ki sarvathA ekAnta tattvArtha kA kathana karanevAle anya matoM kA zraddhAna, bAhyaveza meM satyArthapane kA abhimAna karanA, paryAyoM meM ekAnta ke kAraNa Atmabuddhi se abhimAna tathA prIti karanA vaha anaMtAnubaMdhI kA kArya hai, vaha jisake na ho tathA kisI ne apanA burA kiyA to usakA ghAta karanA Adi mithyAdRSTi kI bhA~ti vikArabuddhi apane ko utpanna na ho tathA vaha aisA vicAra kare ki maiMne apane pariNAmoM se jo karma bA~dhe the, ve hI burA karanevAle haiM, anya to nimittamAtra haiM - aisI buddhi apane ko utpanna ho - aise maMdakaSAya hai tathA anaMtAnubaMdhI ke binA anya cAritramoha kI prakRtiyoM ke udaya se ArambhAdika kriyA meM hiMsAdika hote haiM, unako bhI bhalA nahIM jAnatA; isalie usase prazama kA abhAva nahIM kahate / (2) saMvega - dharma meM aura dharma ke phala meM parama utsAha ho vaha saMvega hai tathA sAdharmiyoM se anurAga aura parameSThiyoM meM prIti vaha bhI saMvega hI hai tathA dharma ke phala meM abhilASA nahIM kahanA cAhie, kyoMki abhilASA to use kahate haiM, jise indriyaviSayoM kI cAha ho / apane svarUpa kI prApti meM anurAga ko abhilASA nahIM kahate / (3) nirvega - isa saMvega meM hI nirveda bhI huA samajhanA, kyoMki apane svarUpa rUpa dharma kI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa prApti meM anurAga huA, taba anyatra sabhI abhilASa kA tyAga huA, sarva paradravyoM se vairAgya huA, vahI nirvega hai| (4) anukampA - sarva prANiyoM meM upakAra kI buddhi aura maitrIbhAva so anukampA hai tathA madhyasthabhAva hone se samyagdRSTi ke zalya nahIM hai, kisI se bairabhAva nahIM hotA, sukha-duHkha, jIvana-maraNa apanA para ke dvArA aura para kA apane dvArA nahIM mAnatA hai tathA para meM jo anukampA hai so apane meM hI hai, isalie para kA burA karane kA vicAra karegA to apane kaSAyabhAva se svayaM apanA hI burA huA; para kA burA nahIM socegA taba apane kaSAyabhAva nahIM hoMge, isalie apanI anukampA hI huii| (5) Astikya - jIvAdi padArthoM meM astitvabhAva so AstikyabhAva hai| jIvAdi padArthoM kA svarUpa sarvajJa ke Agama se jAnakara unameM aisI buddhi ho ki jaise sarvajJa ne kahe vaise hI yaha haiM, anyathA nahIM haiM, vaha AstikyabhAva hai| isaprakAra yaha samyaktva ke bAhya cihna haiN| samyaktva ke ATha guNa haiM - saMvega, nirveda, nindA, garhA, upazama, bhakti, vAtsalya aura anukampA / yaha saba prazamAdi cAra meM hI A jAte haiN| saMvega meM nirveda, vAtsalya aura bhakti - ye A gaye tathA prazama meM nidA, gahA~ A gii| samyagdarzana ke ATha aMga kahe haiM, unheM lakSaNa bhI kahate haiM aura guNa bhii| unake nAma haiM - niHzaMkita, ni:kAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prbhaavnaa| vahA~ zaMkA nAma saMzaya kA bhI hai aura bhaya kA bhii| vahA~ dharmadravya, adharmadravya, kAlANudravya, paramANu ityAdi to sUkSmavastu haiM tathA dvIpa, samudra, meruparvata Adi dUravartI padArtha haiM tathA tIrthaMkara, cakravartI Adi antarita padArtha haiM; ve sarvajJa ke Agama meM jaise kahe haiM, vaise haiM yA nahIM haiM ? athavA sarvajJadeva ne vastu kA svarUpa anekAntAtmaka kahA hai so satya hai yA asatya ? - aise sandeha ko zaMkA kahate haiN| jisake yaha na ho use ni:zaMkita aMga kahate haiM tathA yaha jo zaMkA hotI hai so mithyAtvakarma ke udaya se (udaya meM yukta hone se) hotI hai| para meM Atmabaddhi honA usakA kArya hai| jo para meM Atmabuddhi hai, so paryAyabuddhi hai aura paryAyabuddhi bhaya bhI utpanna karatI hai| __zaMkA bhaya ko bhI kahate haiM, usake sAta bheda haiM - isa loka kA bhaya, paraloka kA bhaya, mRtyu kA bhaya, arakSA kA bhaya, agupti kA bhaya, vedanA kA bhaya, akasmAt kA bhaya / jisake yaha bhaya hoM, use mithyAtva karma kA udaya samajhanA cAhie: samyagdaSTi hone para yaha nahIM hote| prazna - bhayaprakRti kA udaya to AThaveM guNasthAna taka hai; usake nimitta se samyagdRSTi ko bhaya hotA hI hai, phira bhaya kA abhAva kaisA?
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa samAdhAna - ki yadyapi samyagdRSTi ke cAritramoha ke bhedarUpa bhayaprakRti ke udaya se bhaya hotA hai, tathApi use nirbhaya hI kahate haiM; kyoMki usake karma ke udaya kA svAmitva nahIM hai aura paradravya ke kAraNa apane dravyasvabhAva kA nAza nahIM maantaa| paryAya kA svabhAva vinAzIka mAnatA hai, isalie bhaya hone para bhI use nirbhaya hI kahate haiN| bhaya hone para usakA upacAra bhAganA (palAyana) ityAdi karatA hai; vahA~ vartamAna kI pIr3A sahana na hone se vaha ilAja (upacAra) karatA hai, vaha nirbalatA kA doSa hai / isaprakAra samyagdRSTi ke saMdeha tathA bhayarahita hone se ni:zaMkita aMga hotA hai / / 1 / / kAMkSA arthAt bhogoM kI icchA-abhilASA / vahA~ pUrvakAla meM kiye bhogoM kI vAMchA tathA una bhogoM kI mukhya kriyA meM vAMchA tathA karma aura karma ke phala kI vAMchA tathA mithyAdRSTiyoM ke bhogoM kI prApti dekhakara unheM apane mana meM bhalA jAnanA athavA jo indriyoM ko na ruce aise viSayoM meM udvega honA - yaha bhogAbhilASa ke cihna haiN| yaha bhogAbhilASa mithyAtvakarma ke udaya se hotA hai aura jisake yaha na ho, vaha ni:kAMkSita aMgayukta samyagdRSTi hotA hai / vaha samyagdRSTi yadyapi zubhakriyAvratAdika AcaraNa karatA hai aura usakA phala zubhakarmabandha hai, kintu usakI vaha vAMchA nahIM karatA / vratAdika ko svarUpa kA sAdhaka jAnakara unakA AcaraNa karatA hai karma ke phala kI vAMchA nahIM karatA - aisA ni:kAMkSita aMga hai / / 2 / / __apane meM apane guNa kI mahattA kI buddhi se apane ko zreSTha mAnakara para meM hInatA kI buddhi ho, use vicikitsA kahate haiM; vaha jisake na ho so nirvicikitsA aMgayukta samyagdRSTi hotA hai| usake cihna aise haiM ki yadi koI puruSa pApa ke udaya se duHkhI ho, asAtA ke udaya se glAniyukta zarIra ho to usameM glAnibuddhi nahIM krtaa| aisI buddhi nahIM karatA ki maiM sampadAvAna hU~, sundara zarIravAna hU~, yaha dIna, raMka merI barAbarI nahIM kara sktaa| ulaTA aisA vicAra karatA hai ki prANiyoM ke karmodaya se aneka vicitra avasthAe~ hotI haiM; jaba mere aise karma kA udaya Ave, taba maiM bhI aisA hI ho jAU~ - aise vicAra se nirvicikitsA aMga hotA hai / / 3 / / atattva meM tattvapane kA zraddhAna so mUDhadRSTi hai| aisI mUDhadRSTi jisake na ho so amUDhadRSTi hai| mithyAdRSTiyoM dvArA mithyA hetu evaM mithyA dRSTAnta se sAdhita padArtha haiM, vaha samyagdRSTi ko prIti utpanna nahIM karAte haiM tathA laukika rUDhi aneka prakAra kI haiM, vaha ni:sAra haiM, ni:sAra puruSoM dvArA hI usakA AcaraNa hotA hai, jo aniSTa phala denevAlI hai tathA jo niSphala hai; jinakA burA phala hai tathA unakA kucha hetu nahIM hai, kucha artha nahIM hai; jo kucha lokarUDhi cala par3atI hai, use loga apanA mAna lete haiM aura phira use chor3anA kaThina ho jAtA hai ityAdi lokarUDhi hai| adeva meM devabuddhi, adharma meM dharmabuddhi, aguru meM gurubuddhi ityAdi devAdika mUDhatA hai, vaha
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 aSTapAhuDa kalyANakArI nahIM hai| sadoSa deva ko deva mAnanA tathA unake nimitta hiMsAdi dvArA adharma ko dharma mAnanA tathA mithyA AcAravAn, zalyavAn, parigrahavAn samyaktvavratarahita ko guru mAnanA ityAdi mUDhadRSTi ke cihna haiN| aba, deva-guru-dharma kaise hote haiM, unakA svarUpa jAnanA cAhie, so kahate haiM - rAgAdika doSa aura jJAnAvaraNAdika karma hI AvaraNa haiM; yaha donoM jisake nahIM haiM, vaha deva hai| usake kevalajJAna, kevaladarzana, anantasukha, anantavIrya - aise anaMtacatuSTaya hote haiN| sAmAnyarUpa se to deva eka hI hai aura vizeSarUpa se arahaMta, siddha aise do bheda haiM tathA inake nAmabheda ke bheda se bheda kareM to hajAroM nAma haiM tathA guNabheda kie jAyeM to ananta guNa haiN| paramaudArika deha meM vidyamAna ghAtiyAkarmarahita anantacatuSTayasahita dharma kA upadeza karanevAle aise to arihaMtadeva haiM tathA pudgalamayI deha se rahita loka ke zikhara para virAjamAna samyaktvAdi aSTaguNamaMDita aSTakarmarahita aise siddha deva haiN| inake anekoM nAma haiM - arahaMta, jina, siddha, paramAtmA, mahAdeva, zaMkara, viSNu, brahmA, hari, buddha, sarvajJa, vItarAga paramAtmA ityAdi artha sahita aneka nAma haiM - aisA deva kA svarUpa jaannaa| guru kA bhI artha se vicAra kareM to arihaMta deva hI haiM, kyoMki mokSamArga kA upadeza karanevAle arihaMta hI haiM, ve hI sAkSAt mokSamArga kA pravartana karAte haiM tathA arihaMta ke pazcAt chadmastha jJAna ke dhAraka unhIM kA nirgrantha digambara rUpa dhAraNa karanevAle mani haiM so garu haiM: kyoMki arihaMta kI samyagdarzana-jJAna-cAritra kI ekadeza zuddhatA unake pAyI jAtI hai aura ve hI saMvara-nirjarA-mokSa kA kAraNa haiM, isalie arihaMta kI bhA~ti ekadezarUpa se nirdoSa haiM, ve muni bhI guru haiM, mokSamArga kA upadeza karanevAle haiN| aisA munipanA sAmAnyarUpa se eka prakAra kA hai aura vizeSarUpa se vahI tIna prakAra kA hai - AcArya, upAdhyAya, sAdhu / isaprakAra yaha padavI kI vizeSatA hone para bhI unake munipane kI kriyA samAna hI hai; bAhya liMga bhI samAna hai, paJca mahAvrata, paJca samiti, tIna gupti - aise teraha prakAra kA cAritra bhI samAna hI hai, tapa bhI zakti anusAra samAna hI hai, sAmyabhAva bhI samAna hai, mUlaguNa uttaraguNa bhI samAna hai, pariSaha upasargoM kA sahanA bhI samAna hai, AhArAdi kI vidhi bhI samAna hai, caryA, sthAna, AsanAdi bhI samAna haiM, mokSamArga kI sAdhanA, samyaktva, jJAna, cAritra bhI samAna haiN| dhyAtA, dhyAna, dhyeyapanA bhI samAna hai, jJAtA, jJAna, jJeyapanA bhI samAna hai, cAra ArAdhanA kI ArAdhanA, krodhAdika kaSAyoM kA jItanA ityAdi muniyoM kI pravRtti hai, vaha saba samAna hai| vizeSa yaha hai ki jo AcArya haiM, ve paJcAcAra anya ko grahaNa karAte haiM tathA anya ko doSa lage
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa 11 to usake prAyazcitta kI vidhi batalAte haiM, dharmopadeza, dIkSA evaM zikSA dete haiM - aise AcArya guruvandanA karane yogya haiN| jo upAdhyAya haiM ve vAditva, vAgmitva, kavitva, gamakatva - ina cAra vidyAoM meM pravINa ho haiM; usameM zAstra kA abhyAsa pradhAna kAraNa hai / jo svayaM zAstra paDhate haiM aura anya ko paDhAte haiM, aise upAdhyAya guru vandanayogya haiM; unake anya munivrata, mUlaguNa, uttaraguNa kI kriyA AcArya ke samAna hI hotI hai tathA sAdhu ratnatrayAtmaka mokSamArga kI sAdhanA karate haiM so sAdhu haiM; unake dIkSA, zikSA aura upadezAdi dene kI pradhAnatA nahIM hai, ve to apane svarUpa kI sAdhanA meM hI tatpara hote haiM; jinAgama meM jaisI nirgrantha digambara muni kI pravRtti kahI hai, vaisI sabhI pravRtti unake hotI hai - aise sAdhu vandanA ke yogya haiN| anyaliMgI -veSI vratAdika se rahita parigrahavAna, viSayoM meM Asakta guru nAma dhAraNa karate haiM, ve vandanayogya nahIM haiM / isa paMcamakAla meM jinatamata meM bhI bheSI hue haiN| ve zvetAmbara, yApanIyasaMgha, gopucchapicchasaMgha, ni:picchasaMgha, drAvir3asaMgha Adi aneka hue haiM; yaha saba vandanayogya nahIM haiN| mUlasaMgha, nagnadigambara, aTThAIsa mUlaguNoM ke dhAraka, dayA ke aura zauca ke upakaraNa mayUrapicchaka, kamaNDala dhAraNa karanevAle, yathokta vidhi se AhAra karanevAle guru vandanayogya haiM, kyoMki jaba tIrthaMkara deva dIkSA lete haiM, taba aisA hI rUpa dhAraNa karate haiM, anya bheSa dhAraNa nahIM karate; isI ko jinadarzana kahate haiN| - dharma use kahate haiM jo jIva ko saMsAra ke duHkharUpa nIca pada se mokSa ke sukharUpa ucca pada meM sthApita kare - aisA dharma muni zrAvaka ke bheda se, darzana - jJAna - cAritrAtmaka ekadeza sarvadezarUpa nizcaya - vyavahAra dvArA do prakAra kahA hai; usakA mUla samyagdarzana hai; usake binA dharma kI utpatti nahIM hotii| isaprakAra deva-guru-dharma meM tathA loka meM yathArtha dRSTi ho aura mUDhatA na ho so amUDhadRSTi aMga hai / / 4 / / apane AtmA kI zakti ko baDhAnA so upabRMhaNa aMga hai| samyagdarzana - jJAna - cAritra ko apane puruSArtha dvArA baDhAnA hI upabRMhaNa hai / use upagUhana bhI kahate haiM - aisA artha jAnanA cAhie jinamArga svayaMsiddha hai; usameM bAlaka ke tathA asamartha jana ke Azraya se jo nyUnatA ho, use apanI buddhi se gupta kara dUra hI kare, vaha upagUhana aMga hai / / 5 / / jo dharma se cyuta hotA ho use dRDha karanA so sthitikaraNa aMga hai / svayaM karmodaya ke vaza hokara kadAcit zraddhAna se tathA kriyA- AcAra se cyuta hotA ho to apane ko puruSArthapUrvaka puna: zraddhAna meM dRDha kare; usIprakAra anya koI dharmAtmA dharma se cyuta hotA ho to use upadezAdika dvArA dharma meM sthApita kare, vaha sthitikaraNa aMga hai || 6 ||
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 12 ___ arihaMta, siddha, unake bimba, caityAlaya caturvidha saMgha aura zAstra meM dAsatva ho - jaise svAmI kA bhRtya dAsa hotA hai tadanusAra vaha vAtsalya aMga hai| dharma ke sthAna para upasargAdi AyeM unheM apanI zakti anusAra dUra kare, apanI zakti ko na chipAye - yaha saba dharma meM ati prIti ho taba hotA hai / / 7 / / dharma kA udyota karanA so prabhAvanA aMga hai| ratnatraya dvArA apane AtmA kA udyota karanA tathA dAna, tapa, pUjA-vidhAna dvArA evaM vidyA, atizaya-camatkArAdi dvArA jinadharma kA udyota karanA vaha prabhAvanA aMga hai||8|| isaprakAra yaha samyaktva ke ATha aMga haiM; jisake yaha pragaTa hoM usake samyaktva hai - aisA jAnanA caahie| prazna - yadi yaha samyaktva ke cihna mithyAdRSTi ke bhI dikhAI deM to samyak-mithyA kA vibhAga kaise hogA? samAdhAna - jaise cihna samyaktvI ke hote haiM, vaise mithyAtvI ke to kadApi nahIM hote, tathApi aparIkSaka ko samAna dikhAI deM to parIkSA karake bheda jAnA jA sakatA hai| parIkSA meM apanA svAnubhava pradhAna hai / sarvajJa ke Agama meM jaisA AtmA kA anubhava honA kahA hai, vaisA svayaM ko ho to usake hone se apanI vacana-kAya kI pravRtti bhI tadanusAra hotI hai, usa pravRtti ke anusAra anya kI bhI vacana-kAya kI pravRtti pahacAnI jAtI hai - isaprakAra parIkSA karane se vibhAga hote haiM tathA yaha vyavahAra mArga hai, isalie vyavahArI chadmastha jIvoM ke apane jJAna ke anusAra pravRtti hai; yathArtha sarvajJadeva jAnate haiN| vyavahArI ko sarvajJadeva ne vyavahAra kA hI Azraya batalAyA hai / yaha antaraMga samyaktvabhAvarUpa samyaktva hai, vahI samyagdarzana hai, bAhyadarzana, vrata, samiti, guptirUpa cAritra aura tapasahita aTThAIsa mUlaguNa sahita nagna digambara mudrA usakI mUrti hai, use jinadarzana kahate haiN| isaprakAra dharma kA mUla samyagdarzana jAnakara jo samyagdarzanarahita haiM, unake vaMdana-pUjana kA niSedha kiyA hai - aisA yaha upadeza bhavyajIvoM ko aMgIkAra karaneyogya hai / / 2 / / aba kahate haiM ki antaraMgasamyagdarzana binA bAhyacAritra se nirvANa nahIM hotA - daMsaNabhaTThA bhaTThA saNabhaTThassa Natthi nnivvaannN| sijjhaMti cariyabhaTThA saNabhaTThA Na sijjhaMti / / 3 / / * svAnubhUti jJAna guNa kI paryAya hai, jJAna ke dvArA samyaktva kA nirNaya karanA usakA nAma vyavahArI ko vyavahAra kA Azraya samajhanA, kintu bhedarUpa vyavahAra ke Azraya se vItarAga aMzarUpa dharma hogA aisA artha kahIM para nahIM samajhanA / dagabhraSTa haiM ve bhraSTa haiM unako kabhI nirvANa naa| hoM siddha cAritrabhraSTa para dRgabhraSTa ko nirvANa nA / / 3 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa darzanabhraSTA: bhraSTA: darzanabhraSTasya nAsti nirvANam / sidhyanti cAritrabhraSTA: darzanabhraSTA: na sidhyanti / / 3 / / artha - jo puruSa darzana se bhraSTa haiM ve bhraSTa haiM; jo darzana se bhraSTa haiM unako nirvANa nahIM hotA; kyoMki yaha prasiddha hai ki jo cAritra se bhraSTa haiM, ve to siddhi ko prApta hote haiM, parantu jo darzana se bhraSTa haiM, ve siddhi ko prApta nahIM hote| bhAvArtha - jo jinamata kI zraddhA se bhraSTa haiM, unheM bhraSTa kahate haiM aura jo zraddhA se bhraSTa nahIM haiM, kintu kadAcit karma ke udaya se cAritrabhraSTa hue haiM, unheM bhraSTa nahIM kahate; kyoMki jo darzana se bhraSTa haiM, unheM nirvANa kI prApti nahIM hotI; jo cAritra se bhraSTa hote haiM aura zraddhAnadRDha rahate haiM unake to zIghra hI puna: cAritra kA grahaNa hotA hai aura mokSa hotA hai tathA darzana se bhraSTa hoya usI ke phira cAritra kA grahaNa kaThina hotA hai, isalie nirvANa kI prApti durlabha hotI hai| jaise - vRkSa kI zAkhA Adi kaTa jAyeM aura jar3a banI rahe to zAkhA Adi zIghra hI puna: uga AyeMge aura phala lageMge, kintu jar3a ukhar3a jAne para zAkhA Adi kaise hoMge ? usIprakAra dharma kA mUla darzana jAnanA / / 3 / / __ aba, jo samyagdarzana se bhraSTa haiM aura zAstroM ko aneka prakAra se jAnate haiM tathApi saMsAra meM bhaTakate haiM - aise jJAna se bhI darzana ko adhika kahate haiM - sammattarayaNabhaTThA jANaMtA bahuvihAI stthaaii| ArAhaNAvirahiyA bhamaMti tattheva tattheva / / 4 / / samyaktvaratnabhraSTA: jAnaMto bahuvidhAni shaastraanni| ArAdhanA virahitA: bhramaMti tatraiva tatraiva / / 4 / / artha - jo puruSa samyaktvarUpa ratna se bhraSTa hai tathA aneka prakAra ke zAstroM ko jAnate haiM, tathApi vaha ArAdhanA se rahita hote hue saMsAra meM hI bhramaNa karate hai karate hai| do bAra kahakara bahuta paribhramaNa batalAyA hai| bhAvArtha - jo jinamata kI zraddhA se bhraSTa haiM aura zabda, nyAya, chanda, alaMkAra Adi aneka prakAra ke zAstroM ko jAnate haiM tathApi samyagdarzana, jJAna, cAritra, taparUpa ArAdhanA unake nahIM hotI; isalie kumaraNa se caturgatirUpa saMsAra meM hI bhramaNa karate haiM-mokSa prApta nahIM kara pAte; isalie samyaktvarahita jJAna ko ArAdhanA nAma nahIM dete| aba kahate haiM ki jo tapa bhI karate haiM aura samyaktvarahita hote haiM unheM svarUpa kA lAbha nahIM jo jAnate hoM zAstra saba para bhraSTa hoM samyaktva se| ghUmeM sadA saMsAra meM ArAdhanA se rahita ve / / 4 / /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 aSTapAhuDa hotA - sammattavirahiyA NaM suThU vi uggaM tavaM caraMtA NaM / Na lahaMti bohilAhaM avi vAsasahassakoDIhiM / / 5 / / samyaktvavirahitA NaMsuSTha api ugraM tpHcrNtonnN| na labhante bodhilAbhaM api varSasahasrakoTibhiH / / 5 / / artha - jo puruSa samyaktva se rahita haiM, ve suSTha arthAt bhalIbhAMti ugra tapa kA AcaraNa karate haiM, tathApi ve bodhi arthAt samyagdarzana-jJAna-cAritramaya jo apanA svarUpa hai usakA lAbha prApta nahIM karate; yadi hajAra koTi varSa taka tapa karate raheM, taba bhI svarUpa kI prApti nahIM hotii| yahA~ gAthA meM do sthAnoM para 'Na' zabda hai, vaha prAkRta meM avyaya hai, usakA artha vAkya kA alaMkAra hai| bhAvArtha - samyaktva ke binA hajAra koTi varSa tapa karane para bhI mokSamArga kI prApti nahIM hotii| yahA~ hajAra koTi kahane kA tAtparya utane hI varSa nahIM samajhanA, kintu kAla kA bahutapanA batalAyA hai| tapa manuSya paryAya meM hI hotA hai, aura manuSyakAla bhI thor3A hai, isalie tapa ke tAtparya se yaha varSa bhI bahuta kama kahe haiM / / 5 / / aise pUrvokta prakAra samyaktva ke binA cAritra, tapa ko niSphala kahA hai| aba samyaktva sahita sabhI pravRtti saphala hai - aisA kahate haiM - sammattaNANadaMsaNabalavIriyavaDDhamANa je savve / kalikalusapAvarahiyA varaNANI hoMti aireNa / / 6 / / samyaktvajJAnadarzanabalavIryavarddhamAnA: ye sarve / kalikaluSapAparahitA: varajJAnina: bhavaMti acireNa / / 6 / / artha - jo puruSa samyaktvajJAna, darzana, bala, vIrya se varddhamAna haiM tathA kalikaluSapApa arthAt isa paJcamakAla ke malina pApa se rahita haiM, ve sabhI alpakAla meM varajJAnI arthAt kevalajJAnI hote haiN| yadyapi kareM ve ugratapa zata-sahasa-koTi varSa tk| para ratnatraya pAveM nahIM samyaktva virahita sAdhu saba / / 5 / / samyaktva darzana jJAna bala ara vIrya se varddhamAna jo| ve zIghra hI sarvajJa hoM, kalikalusakalmasa rahita jo||6||
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 darzanapAhuDa bhAvArtha - isa paMcamakAla meM jar3a-vakra jIvoM ke nimitta se yathArtha mArga apabhraMza huA hai| usakI vAsanA se jo jIva rahita hue ve yathArtha jinamArga ke zraddhAnarUpa samyaktvasahita jJAna-darzana ke apane parAkrama-bala ko na chipAkara tathA apane vIrya arthAt zakti se varddhamAna hote hue pravartate haiM, ve alpakAla meM hI kevalajJAnI hokara mokSa prApta karate haiM / / 6 / / aba kahate haiM ki samyaktvarUpI jala kA pravAha AtmA ko karmaraja nahIM lagane detA - sammattasalilapavaho NiccaM hiyae pavaTThae jss| kammaM vAluyavaraNaM bandhucciya NAsae tassa / / 7 / / samyaktvasalilapravAhaH nityaM hRdaye pravarttate ysy| karma vAlukAvaraNaM vaddhamapi nazyati tasya / / 7 / / artha - jisa puruSa ke hRdaya meM samyaktvarUpI jala kA pravAha niraMtara pravarttamAna hai, usake karmarUpI raja-dhUla kA AvaraNa nahIM lagatA tathA pUrvakAla meM jo karmabaMdha huA ho vaha bhI nAza ko prApta hotA hai| bhAvArtha - samyaktvasahita puruSa ko (nirantara jJAnacetanA ke svAmitvarUpa pariNamana hai isalie) karma ke udaya se hue rAgAdika bhAvoM kA svAmitva nahIM hotA, isalie kaSAyoM kI tIvra kaluSatA se rahita pariNAma ujjvala hote haiM; use jala kI upamA hai| jaise - jahA~ nirantara jala kA pravAha bahatA hai, vahA~ bAlU-reta-raja nahIM lagatI; vaise hI samyaktvI jIva karma ke udaya ko bhogatA huA bhI karma se lipta nahIM hotA tathA bAhya vyavahAra kI apekSA se aisA bhI tAtparya jAnanA cAhie ki jisake hRdaya meM nirantara samyaktvarUpI jala kA pravAha bahatA hai, vaha samyaktvI puruSa isa kalikAla sambandhI vAsanA arthAt kudeva-kuzAstra-kuguru ko namaskArAdirUpa aticArarUpa raja bhI nahIM lagAtA tathA usake mithyAtva sambandhI prakRtiyoM kA AgAmI baMdha bhI nahIM hotA / / 7 / / aba kahate haiM ki jo darzanabhraSTa haiM tathA jJAnacAritra se bhraSTa haiM, ve svayaM to bhraSTa haiM hI, parantu dUsaroM ko bhI bhraSTa karate haiM, yaha anartha hai - je daMsaNesu bhaTThA NANe bhaTThA carittabhaTThA y| samyaktva kI jaladhAra jinake nitya bahatI hRdaya meN| ve karmaraja se nA baMdhe pahale baMdhe bhI naSTa hoM / / 7 / / jo jJAna-darzana-bhraSTa haiM cAritra se bhI bhraSTa haiN| ve bhraSTa karate anya ko ve bhraSTa se bhI bhraSTa haiN||8||
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa ede bhaTTha vi bhaTThA sesaM pi jaNaM viNAsaMti / / 8 / / ye darzaneSu bhraSTA: jJAne bhraSTA: cAritrabhraSTA: c| etebhraSTAt api bhraSTA: zeSaM apijanaM vinaashyNti||8|| __ artha - jo puruSa darzana meM bhraSTa haiM tathA jJAna-cAritra meM bhI bhraSTa haiM, ve puruSa bhraSToM meM bhI vizeSa bhraSTa haiN| kaI to darzana sahita haiM, kintu jJAna-cAritra unake nahIM hai tathA kaI aMtaraMga darzana se bhraSTa haiM tathApi jJAna-cAritra kA bhalIbhAMti pAlana karate haiM aura jo darzana-jJAna-cAritra ina tInoM se bhraSTa haiM, ve to atyanta bhraSTa haiM; ve svayaM to bhraSTa haiM hI, parantu zeSa arthAt apane atirikta anya janoM ko bhI naSTa/bhraSTa karate haiN| ___ bhAvArtha - yahA~ sAmAnya vacana hai, isalie aisA bhI Azaya sUcita karatA hai ki satyArtha zraddhAna, jJAna, cAritra to dUra hI rahA, jo apane mata kI zraddhA, jJAna, AcaraNa se bhI bhraSTa haiM, ve to nirargala svecchAcArI haiN| ve svayaM bhraSTa haiM, usIprakAra anya logoM ko upadezAdika dvArA bhraSTa karate haiM tathA unakI pravRtti dekhakara loga svayameva bhraSTa hote haiM, isalie aise tIvrakaSAyI niSiddha haiM; unakI saMgati karanA bhI ucita nahIM hai / / 8 / / aba kahate haiM ki aise bhraSTa puruSa svayaM bhraSTa haiM, ve dharmAtmA puruSoM ko doSa lagAkara bhraSTa batalAte haiM - jokovi dhammasIlo sNjmtvnniymjoggunndhaarii| tassa ya dosa kahaMtA bhaggA bhaggattaNaM diti / / 9 / / yaH ko'pi dharmazIla: sNymtponiymyoggunndhaarii| tasya ca doSAn kathayaMta: bhagnA bhagnatvaM dadati / / 9 / / artha - jo puruSa dharmazIla arthAt apane svarUparUpa dharma ko sAdhane kA jisakA svabhAva hai tathA saMyama arthAt indriya-mana kA nigraha aura SaTkAya ke jIvoM kI rakSA, tapa arthAt bAhyAbhyaMtara bheda kI apekSA se bAraha prakAra ke tapa, niyama arthAt AvazyakAdi nityakarma, yoga arthAt samAdhi, dhyAna tathA varSAkAla Adi kAlayoga, guNa arthAt mUlaguNa, uttaraguNa - inakA dhAraNa karanevAlA hai, use kaI matabhraSTa jIva doSoM kA AropaNa karake kahate haiM ki yaha bhraSTa hai, doSayukta hai, ve pApAtmA jIva svayaM bhraSTa haiM, isalie apane abhimAna kI puSTi ke lie anya dharmAtmA puruSoM tapazIla saMyama vrata niyama ara yoga guNa se yukta hoN| phira bhI unheM ve doSa deM jo svayaM darzana bhraSTa hoM / / 9 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa ko bhraSTapanA dete haiN| bhAvArtha - pApiyoM kA aisA hI svabhAva hotA hai ki svayaM pApI haiM, usIprakAra dharmAtmA meM doSa batalAkara apane samAna banAnA cAhate haiM / aise pApiyoM kI saMgati nahIM karanA cAhie || 9 || aba kahate haiM ki jo darzana bhraSTa hai, vaha mUlabhraSTa hai, usako phala kI prApti nahIM hotI jaha mUlammi viNaTThe dumassa parivAra Natthi paravaDDhI / taha jiNadaMsaNabhaTThA mUlaviNaTThA Na sijjhati / / 10 / / yathA mUle vinaSTe drumasya parivArasya nAsti parivRddhiH / tathA jinadarzana bhraSTA: mUlavinaSTAH na siddhayanti / / 10 / / artha - jisaprakAra vRkSa kA mUla vinaSTa hone para usake parivAra arthAt skaMdha, zAkhA, patra, puSpa, phala kI vRddhi nahIM hotI, usIprakAra jo jinadarzana se bhraSTa haiM, bAhya meM to nagna - digambara yathAjAtarUpa nirgrantha liMga, mUlaguNa kA dhAraNa, mayUra picchikA ( mora ke paMkhoM kI pIMchI) tathA kamaNDala dhAraNa karanA, yathAvidhi doSa TAlakara khar3e-khar3e zuddha AhAra lenA - ityAdi bAhya zuddha veSa dhAraNa karate haiM tathA antaraMga meM jIvAdi chaha dravya, navapadArtha, sAta tattvoM kA yathArtha zraddhAna evaM bhedavijJAna se AtmasvarUpa kA anubhavana - aise darzana - mata se bAhya haiM, ve mUlavinaSTa haiM, unake siddhi nahIM hotI, ve mokSaphala ko prApta nahIM karate / aba kahate haiM ki jinadarzana hI mUla mokSamArga hai - jaha mUlAo khaMdho sAhAparivAra bahuguNo ho / taha jiNadaMsaNa mUlo NiddiTTho mokkhamaggassa / / 11 / / - jisa taraha druma parivAra kI vRddhi na ho jar3a ke binA / basa usa taraha nA mukti ho jinamArga meM darzana binA / / 10 / / mUla hI hai mUla jyoM zAkhAdi druma parivAra kA / basa usa taraha hI muktimaga kA mUla darzana ko kahA / / 11 / / 17 yathA mUlAt skaMdha: zAkhAparivAra: bahuguNaH bhavati / tathA jinadarzanaM mUlaM nirdiSTaM mokSamArgasya / / 11 / / artha - jisaprakAra vRkSa ke mUla se skaMdha hote haiM; kaise skaMdha hote haiM ki jinake zAkhA Adi
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 18 parivAra bahuta guNa haiN| yahA~ guNa zabda bahuta kA vAcaka hai; usIprakAra gaNadhara devAdika ne jinadarzana ko mokSamArga kA mUla kahA hai| bhAvArtha - yahA~ jinadarzana arthAt tIrthaMkara paramadeva ne jo darzana grahaNa kiyA usI kA upadeza diyA hai, vaha mUlasaMgha hai; vaha aTThAIsa mUlaguNa sahita kahA hai| pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, chaha Avazyaka, pA~ca indriyoM ko vaza meM karanA, snAna nahIM karanA, bhUmizayana, vastrAdika kA tyAga arthAt digambara mudrA, kezaloMca karanA, ekabAra bhojana karanA, khar3e-khar3e AhAra lenA, daMtadhAva na karanA yaha aTThAIsa mUlaguNa haiM tathA chiyAlIsa doSa TAlakara AhAra karanA, vaha eSaNA samiti meM A gyaa| - IryApatha - dekhakara calanA vaha IryA samiti meM A gayA tathA dayA kA upakaraNa morapuccha kI - pIMchI aura zauca kA upakaraNa kamaNDala dhAraNa karanA - aisA bAhya bheSa hai tathA antaraMga meM jIvAdika SaTddravya, paMcAstikAya, sAta tattva, nava padArthoM ko yathokta jAnakara zraddhAna karanA aura bhedavijJAna dvArA apane AtmasvarUpa kA ciMtavana karanA, anubhava karanA aisA darzana arthAt mata vaha mUlasaMgha kA hai| aisA jinadarzana hai, vaha mokSamArga kA mUla hai; isa mUla se mokSamArga kI sarva pravRtti saphala hotI hai tathA jo isase bhraSTa hue haiM, ve isa paMcamakAla ke doSa se jainAbhAsa hue haiM, ve zvetAmbara, drAvir3a, yApanIya, gopuccha-piccha, ni: piccha - pA~ca saMgha hue haiM; unhoMne sUtra siddhAnta apabhraMza kiye haiN| jinhoMne bAhya veSa ko badalakara AcaraNa ko bigAr3A hai, ve jinamata ke mUlasaMgha se bhraSTa haiM, unako mokSamArga kI prApti nahIM hai / mokSamArga kI prApti mUlasaMgha ke zraddhAna-jJAnaAcaraNa hI se hai - aisA niyama jAnanA / / 11 / / Age kahate haiM ki jo yathArtha darzana se bhraSTa haiM aura darzana ke dhArakoM se apanI vinaya karAnA cAhate haiM, ve durgati prApta karate haiM - je daMsaNesu bhaTThA pAe pADaMti daMsaNadharANaM / te hoMti lallamUA bohI puNa dullahA tesiM / / 12 / / 1. mudrita saMskRta saTIka prati meM isa gAthA kA pUrvArddha isaprakAra hai jisakA yaha artha hai ki "jo darzana - bhraSTa puruSa darzanadhAriyoM ke caraNoM meM nahIM girate haiM" - "je daMsaNeSu bhaTThA pAe na paDaMti daMsaNadharANaM" uttarArdha samAna hai| cAheM namana dRgavanta se para svayaM darzanahIna hoM / hai bodhidurlabha unheM bhI ve bhI vacana-paga hIna hoM / / 12 / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa ye darzaneSu bhraSTAH pAdayoH pAtayaMti darzanadharAn / te bhavaMti lallamUkA: bodhiH punaH durlabhA teSAm / / 12 / / artha - jo puruSa darzana meM bhraSTa haiM tathA anya jo darzana ke dhAraka haiM, unheM apane pairoM par3Ate haiM, namaskArAdi karAte haiM, ve parabhava meM lUle, mUka hote haiM aura unake bodhi arthAt samyagdarzana-jJAnacAritra kI prApti durlabha hotI hai| bhAvArtha - jo darzana bhraSTa haiM ve mithyAdRSTi haiM aura darzana ke dhAraka haiM ve samyagdRSTi haiM; jo mithyAdRSTi hokara samyagdRSTiyoM se namaskAra cAhate haiM ve tIvra mithyAtva ke udaya sahita haiM, ve parabhava meM lUle, mUka hote haiM arthAt ekendriya hote haiM, unake paira nahIM hote, ve paramArthataH lUle-mUka haiM, isaprakAra ekendriya-sthAvara hokara nigoda meM vAsa karate haiM, vahA~ anantakAla rahate haiM; unake darzanajJAna-cAritra kI prApti durlabha hotI hai; mithyAtva kA phala nigoda hI kahA hai| isa paMcama kAla meM mithyAmata ke AcArya banakara logoM se vinayAdika pUjA cAhate haiM, unake lie mAlUma hotA hai ki trasarAzi kA kAla pUrA huA, aba ekendriya hokara nigoda meM vAsa kareMge - isaprakAra jAnA jAtA hai| Age kahate haiM ki jo darzana se bhraSTa haiM, unake lajAdika se bhI pairoM par3ate haiM, ve bhI unhIM jaise hI haiM - je vi paDaMti ya tesiM jANaMtA ljaagaarvbhyenn| tesiM pi Natthi bohI pAvaM aNumoyamANANaM / / 13 / / ye'pi patanti ca teSAMjAnaMta: lajjAgAravabhayena / teSAmapi nAsti bodhi: pApaM anumanyamAnAnAm / / 13 / / artha - jo puruSa darzana sahita haiM ve bhI jo darzana bhraSTa haiM unheM mithyAdRSTi jAnate hue bhI unake pairoM par3ate haiM, unakI lajjA, bhaya, gArava se vinayAdi karate haiM, unake bhI bodhi arthAt darzana-jJAnacAritra kI prApti nahIM hai, kyoMki ve bhI mithyAtva jo ki pApa hai usakA anumodana karate haiN| karanA, karAnA, anumodana karanA samAna kahe haiN| yahA~ lajjA to isaprakAra hai ki hama kisI kI vinaya nahIM kareMge to loga kaheMge yaha uddhata hai, mAnI hai, isalie hameM to sarva kA sAdhana karanA hai| isaprakAra lajjA se darzanabhraSTa ke bhI vinayAdika karate haiM tathA bhaya isaprakAra hai ki yaha rAjyamAnya hai aura maMtra, vidyAdika kI sAmarthyayukta hai, jo lAja gArava aura bhayavaza pUjate dRgabhraSTa ko| kI pApa kI anumodanA nA bodhi unako prApta ho||13||
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 aSTapAhuDa isakI vinaya nahIM kareMge to kucha hamAre Upara upadrava karegA; isaprakAra bhaya se vinaya karate haiM tathA gArava tIna prakAra kahA hai: rasagArava. RddhigArava. sAtagArava / vahA~ rasagArava to aisA hai ki miSTa. iSTa. paSTa bhojanAdi milatA rahe. taba usase pramAdI rahatA hai tathA RddhigArava aisA hai ki kacha tapa ke prabhAva Adi se Rddhi kI prApti ho usakA gaurava A jAtA hai, usase uddhata, pramAdI rahatA hai tathA sAtagArava aisA hai ki zarIra niroga ho, kucha kleza kA kAraNa na Aye taba sukhIpanA A jAtA hai, usase magna rahate haiM - ityAdika gAravabhAva kI mastI se bhale-bure kA kucha vicAra nahIM karatA, taba darzanabhraSTa kI bhI vinaya karane laga jAtA hai| ityAdi nimitta se darzana-bhraSTa kI vinaya kare to usameM mithyAtva kA anumodana AtA hai; use bhalA jAne to Apa bhI usI samAna huA, taba usake bodhi kaise kahI jAye ? aisA jAnanA / / 13 / / duviMha pi gaMthacAyaM tIsu vi joesu saMjamo tthaadi| NANammi karaNasuddhe ubbhasaNe daMsaNaM hodi / / 14 / / dvividha: apigranthatyAga: triSuapi yogeSusaMyamaH tisstthti| jJAne karaNazuddhe udbhabhojane darzanaM bhavati / / 14 / / artha - jahA~ bAhyAbhyaMtara bheda se donoM prakAra ke parigraha kA tyAga ho aura mana-vacana-kAya aise tInoM yogoM meM saMyama ho tathA kRta-kArita-anumodanA aise tIna karaNa jisameM zuddha hoM vaha jJAna ho tathA nirdoSa jisameM kRta, kArita, anumodanA apane ko na lage, aise khar3e rahakara pANipAtra meM AhAra kare, isaprakAra mUrtimanta darzana hotA hai| bhAvArtha - yahA~ darzana arthAt mata hai; vahA~ bAhya veSa zuddha dikhAI de vaha darzana; vahI usake aMtaraMgabhAva ko batalAtA hai| vahA~ bAhya parigraha arthAt dhana-dhAnyAdika aura aMtaraMga parigraha mithyAtva-kaSAyAdika, ve jahA~ nahIM hoM, yathAjAta digambara mUrti ho tathA indriya-mana ko vaza meM karanA, trasa-sthAvara jIvoM kI dayA karanA, aise saMyama kA mana-vacana-kAya dvArA zuddha pAlana ho aura jJAna meM vikAra karanA, karAnA, anumodana karanA - aise tIna kAraNoM se vikAra na ho aura nirdoSa pANipAtra meM khar3e rahakara AhAra lenA - isaprakAra darzana kI mUrti hai, vaha jinadeva kA mata hai, vahI vaMdana-pUjanayogya hai, anya pAkhaMDa veSa vaMdanA-pUjA yogya nahIM hai / / 14 / / traiyoga se hoM saMyamI nirgrantha antara-bAhya se| trikaraNa zudha ara pANipAtrI munIndrajana darzana kheN||14|| samyaktva se ho jJAna samyak jJAna se saba jaannaa| saba jAnane se jJAna hotA zreya ara azreya kA / / 15 / /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa Age kahate haiM ki isa samyagdarzana se hI kalyANa-akalyANa kA nizcaya hotA hai - sammattAdo NANaM NANAdo svvbhaavuvlddhii| uvaladdhapayatthe puNa seyAseyaM viyANedi / / 15 / / samyaktvAt jJAnaM jJAnAt srvbhaavoplbdhiH| upalabdhapadArthe puna: zreyo'zreyo vijAnAti / / 15 / / artha - samyaktva se to jJAna samyak hotA hai tathA samyakjJAna se sarva padArthoM kI upalabdhi arthAt prApti arthAt jAnanA hotA hai tathA padArthoM kI upalabdhi hone se zreya arthAt kalyANa aura azreya arthAt akalyANa ina donoM ko jAnA jAtA hai| bhAvArtha - samyagdarzana ke binA jJAna ko mithyAjJAna kahA hai, isalie samyagdarzana hone para hI samyagjJAna hotA hai aura samyagjJAna se jIvAdi padArthoM kA svarUpa yathArtha jAnA jAtA hai tathA jaba padArthoM kA yathArtha svarUpa jAnA jAye taba bhalA-burA mArga jAnA jAtA hai| isaprakAra mArga ke jAnane meM bhI samyagdarzana hI pradhAna hai||15|| Age, kalyANa-akalyANa ko jAnane se kyA hotA hai, so kahate haiM - seyAseyavidaNhU udhudadussIla sIlavaMto vi| sIlaphaleNabbhudayaM tatto puNa lahai NivvANaM / / 16 / / zreyo'zreyavettA uddhRtaduHzIla: zIlavAnapi / zIlaphalenAbhyudayaM tata: puna: labhate nirvANam / / 16 / / artha - kalyANa aura akalyANamArga ko jAnanevAlA puruSa "uddhRtaduHzIla:" arthAt jisane mithyAtvabhAva ko ur3A diyA hai - aisA hotA hai tathA "zIlavAnapi' arthAt samyaksvabhAvayukta bhI hotA hai tathA usa samyaksvabhAva ke phala se abhyudaya ko prApta hotA hai, tIrthaMkarAdi pada prApta karatA hai tathA abhyudaya hone ke pazcAt nirvANa ko prApta hotA hai| bhAvArtha - bhale-bure mArga ko jAnatA hai, taba anAdi saMsAra se lagAkara, jo mithyAbhAvarUpa zreyAzreya ke parijJAna se duHzIla kA parityAga ho| ara zIla se ho abhyudaya ara anta meM nirvANa ho||16||
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa prakRti hai, vaha palaTakara samyaksvabhAvasvarUpa prakRti hotI hai; usa prakRti se viziSTa puNyabaMdha kare taba abhyudayarUpa tIrthaMkarAdi kI padavI prApta karake nirvANa ko prApta hotA hai / / 16 / / Age kahate haiM ki aisA samyaktva jinavacana se prApta hotA hai, isalie ve hI sarva duHkhoM ko haranevAle haiM - jiNavayaNamosahamiNaM visayasuhavireyaNaM amidbhuudN| jaramaraNavAhiharaNaM khayakaraNaM savvadukkhANaM / / 17 / / jinavacanamauSadhamidaM viSayasukhavirecanamamRtabhUtam / jarAmaraNavyAdhiharaNaMkSayakaraNaM sarvaduHkhAnAm / / 17 / / artha - yaha jinavacana haiM so auSadhi haiN| kaisI auSadhi haiM ? ki indriya viSayoM meM jo sukha mAnA hai usakA virecana arthAt dUra karanevAle haiN| punazca kaise haiM amRtabhUta arthAt amRta samAna haiM aura isIlie jarAmaraNarUpa roga ko haranevAle haiM tathA sarva du:khoM kA kSaya karanevAle haiN| bhAvArtha - isa saMsAra meM prANI viSayasukhoM ko sevana karate haiM, jinase karma ba~dhate haiM aura usase janma-jarA-maraNarUpa rogoM se pIr3ita hote haiM; vahA~ jinavacanarUpa auSadhi aisI hai jo viSayasukhoM se aruci utpanna karake usakA virecana karatI hai| jaise gariSTha AhAra se jaba mala bar3hatA hai, taba jvarAdi roga utpanna hote haiM aura taba usake virecana ko harar3a Adi auSadhi upakArI hotI hai, usIprakAra upakArI hai| una viSayoM se vairAgya hone para karmabandhana nahIM hotA aura taba janma-jarAmaraNa roga nahIM hote tathA saMsAra ke duHkhoM kA abhAva hotA hai| isaprakAra jinavacanoM ko amRta samAna mAnakara aMgIkAra karanA / / 17 / / Age, jinavacana meM darzana kA liMga arthAta bheSa kitane prakAra kA kahA hai. so kahate haiM - egaM jiNassa rUvaM bidiyaM ukkiTThasAvayANaM tu| avaraTThiyANa taiyaM cauttha puNa liMgadaMsaNaM Natthi / / 18 / / ekaM jinasya rUpaM dvitIyaM utkRSTazrAvakANAM tu / jinavacana amRta auSadhI jaramaraNavyAdhi ke hrnn| ara viSayasukha ke virecaka haiM sarvaduHkha ke kSayakaraNa / / 17 / / eka jinavara liMga hai utkRSTa zrAvaka duusraa| ara koI cauthA hai nahIM, para AryikA kA tIsarA / / 18 / /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa avarasthitAnAM tRtIyaM caturthaM puna: liMgadarzanaM na / s ita / / 1 8 / / artha - darzana meM eka to jinakA svarUpa hai; vahA~ jaisA liMga jinadeva ne dhAraNa kiyA vahI liMga hai tathA dUsarA utkRSTa zrAvakoM kA liMga hai aura tIsarA 'avarasthita' arthAt jaghanyapada meM sthita aisI AryikAoM kA liMga hai tathA cauthA liMga darzana meM hai nhiiN| bhAvArtha - jinamata meM tInoM liMga arthAt bheSa kahate haiN| eka to vaha hai jo yathAjAtarUpa jinadeva ne dhAraNa kiyA tathA dUsarA gyArahavIM pratimA ke dhArI utkRSTa zrAvaka kA hai aura tIsarA strI AryikA kA hai| isake sivA cauthA anya prakAra kA bheSa jinamata meM nahIM hai| jo mAnate haiM ve mUlasaMgha se bAhara haiM / / 18 / / Age kahate haiM ki aisA bAhyaliMga ho usake antaraMga zraddhAna bhI aisA hotA hai aura vaha samyagdRSTi hai - chaha davva Nava payatthA paMcatthI satta tacca nnihitttthaa| sadahai tANa rUvaM so saddiTThI munneyvvo||19|| SadravyANi navapadArthA: paMcAstikAyA:saptatattvAni nirdiSTAni / zraddadhAti teSAM rUpaM saH sadRSTiH jJAtavyaH / / 19 / / artha - chaha dravya nava padArtha pA~ca astikAya sAta tattva - yaha jinavacana meM kahe haiM. unake svarUpa kA jo zraddhAna kare use samyagdRSTi jaannaa| bhAvArtha - (jAti apekSA chaha dravyoM ke nAma) jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla - yaha to chaha dravya haiM tathA jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa aura puNya, pApa - yaha nava tattva arthAt nava padArtha haiM; chaha dravya kAla binA paMcAstikAya haiN| puNya-pApa binA nava padArtha sapta tattva haiN| inakA saMkSepa svarUpa isaprakAra hai - jIva to cetanAsvarUpa hai aura cetanA darzanajJAnamayI hai; pudgala sparza, rasa, gaMgha, varNa, guNasahita mUrtika hai, usake paramANu aura skaMdha do bheda haiM; skaMdha ke bheda zabda, bandha, sUkSma, sthUla, saMsthAna, bheda, tama, chAyA, Atapa, udyota ityAdi aneka prakAra haiM; dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya - ye eka-eka haiM, amUrtika haiM, niSkriya haiM, kAlANu asaMkhyAta dravya haiN| kAla ko chor3akara pA~ca dravya bahupradezI haiM, isalie chaha dravya nava tattvArtha jinavara deva ne jaise khe| hai vahI samyagdRSTi jo usa rUpa meM hI zraddhahai / / 19 / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa astikAya pA~ca haiN| kAladravya bahupradezI nahIM hai, isalie vaha astikAya nahIM hai; ityAdi unakA svarUpa tattvArtha sUtra kI TIkA se jAnanA / 24 jIva padArtha eka hai aura ajIva padArtha pA~ca haiM, jIva ke karmabandha yogya pudgaloM ko A Asrava hai, karmoM kA ba~dhanA bandha hai, Asrava kA rukanA saMvara hai, karmabandha kA jhar3anA nirjarA hai, sampUrNa karmoM kA nAza honA mokSa hai, jIvoM ko sukha kA nimitta puNya hai aura duHkha kA nimitta pApa hai; aise sapta tattva aura nava padArtha haiN| inakA Agama ke anusAra svarUpa jAnakara zraddhAna karanevAle samyagdRSTi hote haiN||19|| aba vyavahAra nizcaya ke bheda se samyaktva ko do prakAra kA kahate haiM - jIvAdIsaddahaNaM sammattaM jiNavarehiM paNNattaM / vavahArA Nicchayado appANaM havai sammattaM / / 20 / / jIvAdInAM zraddhAnaM samyaktvaM jinavaraiH prajJaptam / vyavahArAt nizcayata: Atmaiva bhavati samyaktvam // 20 // artha - jina bhagavAna ne jIva Adi padArthoM ke zraddhAna ko vyavahAra samyaktva kahA hai aura apane AtmA ke hI zraddhAna ko nizcaya samyaktva kahA hai| bhAvArtha - tattvArtha kA zraddhAna vyavahAra se samyaktva hai aura apane AtmasvarUpa ke anubhava dvArA usakI zraddhA, pratIti, ruci, AcaraNa so nizcaya se samyaktva hai, yaha samyaktva AtmA se bhinna vastu nahIM hai, AtmA hI kA pariNAma hai so AtmA hI hai| aise samyaktva aura AtmA eka hI vastu hai, yaha nizcaya kA Azaya jAnanA / / 20 / / aba kahate haiM ki yaha samyagdarzana hI saba guNoM meM sAra hai, use dhAraNa karo evaM jiNapaNNattaM daMsaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNattaya sovANaM paDhama mokkhassa / / 21 / / - evaM jinapraNItaM darzanaratnaM dharata bhAvena / sAraM guNaratnatraye sopAnaM prathamaM mokSasya / / 21 / / jIvAdi kA zraddhAna hI vyavahAra se samyaktva hai / para niyatanaya se Atma kA zraddhAna hI samyaktva hai / / 20 / / jinavarakathita samyaktva yaha guNa ratanatraya meM sAra hai / sadbhAva se dhAraNa karo yaha mokSa kA sopAna hai / / 21 / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa ___ artha - aise pUrvokta prakAra jinezvara deva kA kahA huA darzana hai so guNoM meM aura darzana-jJAnacAritra ina tIna ratnoM meM sAra hai-uttama hai aura mokSamandira meM car3hane ke lie pahalI sIr3hI hai, isalie AcArya kahate haiM ki he bhavyajIvo ! tuma isako aMtaraMga bhAva se dhAraNa karo, bAhya kriyAdika se dhAraNa karanA to paramArtha nahIM hai, aMtaraMga kI ruci se dhAraNa karanA mokSa kA kAraNa hai||21|| aba kahate haiM ki jo zraddhAna karatA hai, usI ke samyaktva hotA hai - *jaM sakkai taM kIrai jaM ca Na sakkei taM ca saddahaNaM / kevalijiNehiM bhaNiyaM saddamANassa sammattaM / / 22 / / yat zaknoti tat kriyate yat ca na zaknuyAt tasya ca zraddhAnam / kevalijinaiH bhaNitaM zraddadhAnasya samyaktvam / / 22 / / artha - jo karane ko samartha ho vaha to kare aura jo karane ko samartha nahIM ho usakA zraddhAna kare, kyoMki kevalI bhagavAna ne zraddhAna karane ko samyaktva kahA hai / / 22 / / bhAvArtha - yahA~ Azaya aisA hai ki yadi koI kahe ki samyaktva hone ke bAda meM to saba paradravya-saMsAra ko heya jAnate haiN| jisako heya jAne usako chor3a muni banakara cAritra kA pAlana kare taba samyaktvI mAnA jAve, isake samAdhAnarUpa yaha gAthA hai, jisane saba paradravya ko heya jAnakara nijasvarUpa ko upAdeya jAnA, zraddhAna kiyA taba mithyAbhAva to dara haA. paranta jabataka (cAritra meM prabala doSa hai tabataka) cAritra-mohakarma kA udaya prabala hotA hai (aura) tabataka cAritra aMgIkAra karane kI sAmarthya nahIM hotii| jitanI sAmarthya hai utanA to kare aura zeSa kA zraddhAna kare, isaprakAra zraddhAna karane ko hI bhagavAna ne samyaktva kahA hai / / 22 / / aba kahate haiM ki jo aise darzana-jJAna-cAritra meM sthita haiM, ve vaMdana karane yogya haiM - daMsaNaNANacaritte tavaviNaye 'nnicckaalsupstthaa| * niyamasAra gAthA 154 1. pAThAntara - NiccakAlasupasattA jo zakya ho vaha kareM aura azakya kI zraddhA kreN| zraddhAna hI samyaktva hai isa bhA~ti saba jinavara kheN||22|| jJAna darzana caraNa meM jo nitya hI saMlagna haiN| gaNadhara kareM guNa kathana jinake ve munIjana vaMdya haiM / / 23 / /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa ede du vaMdaNIyA je guNavAdI guNadharANaM / / 23 / / darzanajJAnacAritre tapovinaye nitykaalsuprsvsthaaH| aite tu vandanIyA ye guNavAdina: guNadharANAm / / 23 / / artha - darzana-jJAna-cAritra, tapa tathA vinaya inameM jo bhale prakAra sthita haiM, ve prazasta haiM, sarAhane yogya haiM athavA bhale prakAra svastha haiM lIna haiM aura gaNadhara AcArya bhI unake guNAnuvAda karate haiM, ataH ve vandane yogya haiN| dUsare jo darzanAdika se bhraSTa haiM aura guNavAnoM se matsarabhAva rakhakara vinayarUpa nahIM pravartate haiM ve vaMdane yogya nahIM haiM / / 23 / / aba kahate haiM ki jo yathAjAtarUpa ko dekhakara matsarabhAva se vandanA nahIM karate haiM, ve mithyAdRSTi hI haiM - sahajuppaNNaM rUvaM daheM jo maNNae Na mcchrio| so saMjamapaDivaNNo micchAiTThI havai eso||24|| sahajotpannaM rUpaM dRSTavA ya: manyate na mtsrii| sa: saMyamapratipannaH mithyAdRSTiH bhavati eSaH / / 24 / / artha - jo sahajotpanna yathAjAtarUpa ko dekhakara nahIM mAnate haiM, usakA vinaya satkAra prIti nahIM karate hai aura matsara bhAva karate haiM, ve saMyamapratipanna haiM, dIkSA grahaNa kI hai, phira bhI pratyakSa mithyAdRSTi haiM / / 24 / / bhAvArtha - jo yathAjAtarUpa ko dekhakara matsarabhAva se usakA vinaya nahIM karate haiM to jJAta hotA hai ki inake isa rUpa kI zraddhA-ruci nahIM hai, aisI zraddhA-ruci binA to mithyAdRSTi hI hote haiN| yahA~ Azaya aisA hai ki jo zvetAmbarAdika hue ve digambara rUpa ke prati matsarabhAva rakhate haiM aura usakA vinaya nahIM karate haiM, unakA niSedha hai / / 24 / / Age isI ko dRr3ha karate haiM - amarANa vaMdiyANaM rUvaM daThUNa sIlasahiyANaM / sahaja jinavara liMga lakha nA nameM matsara bhAva se| basa pragaTa mithyAdaSTi haiM saMyama virodhI jIva ve||24|| amara vaMdita zIla maNDita rUpa ko bhI dekhakara / nA nameM gAraba kareM jo samyaktva virahita jIva ve // 25 / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa je gAravaM karaMti ya sammattavivajiyA hoti / / 25 / / amaraiH vaMditAnAM rUpaM dRSTavA zIlasahitAnAm / ye gauravaM kurvanti ca samyaktvavivarjitAH bhavaMti / / 25 / / artha - devoM se vaMdane yogya zIlasahita jinezvaradeva ke yathAjAtarUpa ko dekhakara jo gaurava karate haiM, vinayAdika nahIM karate haiM, ve samyaktva se rahita haiN| bhAvArtha - jisa yathAjAtarUpa ko dekhakara aNimAdika RddhiyoM ke dhAraka deva bhI caraNoM meM girate haiM, usako dekhakara matsarabhAva se namaskAra nahIM karate haiM, unake samyaktva kaisA ? ve samyaktva se rahita hI haiM / / 25 / / aba kahate haiM ki asaMyamI vaMdane yogya nahIM hai - assaMjadaM Na vande vatthavihINovi to Na vNdij| doNNi vi hoMti samANA ego viNa saMjado hodi||26|| asaMyataM na vandeta vastravihIno'pi sa na vandyeta / dvau api bhavataH samAnau ekaH api na saMyata: bhavati // 26 / / artha - asaMyamI ko namaskAra nahIM karanA caahie| bhAvasaMyama nahIM ho aura bAhya meM vastra rahita ho vaha bhI vaMdane yogya nahIM hai. kyoMki ye donoM hI saMyama rahita samAna haiM. inameM eka bhI saMyamI nahIM hai| bhAvArtha - jisane gRhastha kA bheSa dhAraNa kiyA hai, vaha to asaMyamI hai hI, parantu jisane bAhya meM nagnarUpa dhAraNa kiyA hai aura aMtaraMga meM bhAvasaMyama nahIM hai to vaha bhI asaMyamI hI hai, isalie yaha donoM hI asaMyamI haiM, ata: donoM hI vaMdane yogya nahIM haiM arthAt aisA Azaya nahIM jAnanA cAhie ki jo AcArya yathAjAtarUpa ko darzana kahate Aye haiM, vaha kevala nagnarUpa hI yathAjAtarUpa hogA, kyoMki AcArya to bAhya-abhyaMtara saba parigraha se rahita ho usako yathAjAtarUpa kahate haiN| abhyaMtara bhAvasaMyama binA bAhya nagna hone se to kucha saMyamI hotA nahIM hai - aisA jaannaa| yahA~ koI pUche - bAhya bheSa zuddha ho, AcAra nirdoSa pAlana karanevAle ke abhyaMtara bhAva meM kapaTa ho usakA nizcaya kaise ho tathA sUkSmabhAva kevalIgamya haiM, mithyAbhAva ho usakA nizcaya kaise ho, nizcaya binA vaMdane kI kyA rIti ? usakA samAdhAna - aise kapaTa kA jabataka nizcaya nahIM ho tabataka AcAra zuddha dekhakara asaMyamI nA vandya hai dRgahIna vastravihIna bhii| donoM hI eka samAna haiM donoM hI saMyata haiM nhiiN||26||
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa vaMdanA kare usame doSa nahIM hai aura kapaTa kA kisI kAraNa se nizcaya ho jAya taba vaMdanA nahIM kare, kevalIgamya mithyAtva kI vyavahAra meM carcA nahIM hai, chadmastha ke jJAnagamya kI carcA hai| jo apane jJAna kA viSaya hI nahIM, usakA bAdhanirbAdha karane kA vyavahAra nahIM hai, sarvajJa bhagavAna kI bhI yahI AjJA hai| vyavahArI jIva ko vyavahAra kA hI zaraNa hai / / 26 / / (noTa - eka guNa kA dUsare AnuSaMgika guNa dvArA nizcaya karanA vyavahAra hai, usI kA nAma vyavahArI jIva ko vyavahAra kA zaraNa hai|) Age isa hI artha ko dRr3ha karate hue kahate haiM - Na vi deho vaMdijjaiNa vi ya kuloNa vi ya jaaisNjuto| ko vaMdami guNahINo Na husavaNo Neya sAvao hoi / / 27 / / nApi deho vaMdyate nApi ca kulaM nApi ca jAtisaMyuktaH / kaH vaMdyate guNahIna: na khalu zramaNa: naiva zrAvakaH bhavati / / 27 / / artha - deha ko bhI nahIM vaMdate haiM aura kula ko bhI nahIM vaMdate haiM tathA jAtiyukta ko bhI nahIM vaMdate haiM, kyoMki guNarahita ho usako kauna vaMde ? guNa binA prakaTa muni nahIM, zrAvaka bhI nahIM hai| bhAvArtha - loka meM bhI aisA nyAya hai jo guNahIna ho usako koI zreSTha nahIM mAnatA hai, deha rUpavAna ho to kyA, kula bar3A ho to kyA, jAti bar3I ho to kyA, kyoMki mokSamArga meM to darzana-jJAna-cAritra guNa haiM, inake binA jAti-kula-rUpa Adi vaMdanIya nahIM haiM, inase munizrAvakapaNA nahIM AtA hai, muni-zrAvakapaNA to samyagdarzana-jJAna-cAritra se hotA hai, isalie inake dhAraka haiM vahI vaMdane yogya haiM, jAti, kula Adi vaMdane yogya nahIM haiM / / 27 / / aba kahate haiM ki jo tapa Adi se saMyukta haiM, unako namaskAra karatA hU~ - vaMdami tavasAvaNNA sIlaM ca guNaM ca baMbhaceraM ca / siddhigamaNaM ca tesiM sammatteNa' suddhabhAveNa / / 28 / / 1. 'kaM vandeguNahIna' SaTpAhuDa meM pATha hai| 2. 'tava samaNNA' chAyA - (tapaH samApannAt) tavasauNNA' tavasamANaM' ye tIna pATha mudrita SaTprAbhRta kI pustaka tathA usakI TippaNI meM hai| 3. 'sammatteNeva' aisA pATha hone se pAda bhaGga nahIM hotaa| nA vaMdanA ho deha kI kula kI nahIM nA jAti kii| koI kare kyoM vaMdanA guNahIna zrAvaka-sAdhu kI / / 27 / / guNa zIla tapa samyaktva maMDita brahmacArI zramaNa jo| zivagamana tatpara una zramaNa ko zuddhamana se namana ho / / 28 / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa vande tapaH zramaNAn zIlaM ca guNaM ca brahmacaryaM c| siddhigamanaM ca teSAM samyaktvena zuddhabhAvena / / 28 / / artha - AcArya kahate haiM ki jo tapa sahita zramaNapanA dhAraNa karate haiM, unako tathA unake zIla ko, unake guNa ko va brahmacarya ko maiM samyaktva sahita zuddhabhAva se namaskAra karatA hU~, kyoMki unake una guNoM se-samyaktva sahita zuddhabhAva se siddhi arthAt mokSa ke prati gamana hotA hai| bhAvArtha - pahale kahA ki dehAdika vaMdane yogya nahIM haiM, guNa vaMdane yogya haiN| aba yahA~ guNa sahita kI vaMdanA kI hai| vahA~ jo tapa dhAraNa karake gRhasthapanA chor3akara muni ho gaye haiM, unako tathA unake zIlaguNabrahmacarya samyaktva sahita zuddhabhAva se saMyukta ho unakI vaMdanA kI hai| yahA~ zIla zabda se uttaraguNa aura guNa zabda se mUlaguNa tathA brahmacarya zabda se AtmasvarUpa meM magnatA samajhanA cAhie / / 28 / / Age koI AzaMkA karatA hai ki saMyamI ko vaMdane yogya kahA to samavasaraNAdi vibhUti sahita tIrthaMkara haiM, ve vaMdane yogya haiM yA nahIM ? usakA samAdhAna karane ke lie gAthA kahate haiM ki jo tIrthaMkara paramadeva haiM, ve samyaktvasahita tapa ke mAhAtmya se tIrthaMkara padavI pAte haiM, ve bhI vaMdane yogya haiM - causaTThi camarasahio cautIsahi aisaehiM sNjutto| aNavarabahusattahio kammakkhayakAraNaNimitto / / 29 / / catuHSaSTicamarasahita: catustriMzadbhiratizayaiH saMyuktaH / anavaratabahusattvahita: karmakSayakAraNanimitta: / / 29 / / artha - jo causaTha caMvaroM se sahita haiM, cautIsa atizaya sahita haiM, nirantara bahuta prANiyoM kA hita jinase hotA hai aise upadeza ke dAtA haiM aura karma ke kSaya kA kAraNa haiM aise tIrthaMkara paramadeva haiM, ve vaMdane yogya haiN| bhAvArtha - yahA~ cauMsaTha ca~vara cauMtIsa atizaya sahita vizeSaNoM se to tIrthaMkara kA prabhutva batAyA hai aura prANiyoM kA hita karanA tathA karmakSaya kA kAraNa vizeSaNa se dUsare kA upakAra 2. 'nimitte' mudrita SaTprAbhRta meM aisA pATha hai| causaTha camara cauMtIsa atizaya sahita jo arahaMta haiN| ve karmakSaya ke hetu sabake hitaiSI bhagavanta haiN||29||
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa karanevAlApanA batAyA hai, ina donoM hI kAraNoM se jagata meM vaMdane, pUjane yogya haiN| isalie isaprakAra bhrama nahIM karanA ki tIrthaMkara kaise pUjya haiM, yaha tIrthaMkara sarvajJa vItarAga haiN| unake samavasaraNAdika vibhUti racakara indrAdika bhaktajana mahimA karate haiN| inake kucha prayojana nahIM hai, svayaM digambaratva ko dhAraNa karate hue aMtarIkSa tiSThate haiM - aisA jAnanA / / 29 / / Age mokSa kisase hotA hai so kahate haiM - NANeNa daMsaNeNa ya taveNa cariyeNa saMjamaguNeNa / cauhiM pi samAjoge mokkho jiNasAsaNe dihro / / 30 / / jJAnena darzanena ca tapasA cAritreNa sNymgunnen| caturNAmapi samAyoge mokSa: jinazAsane dRSTaH / / 30 / / artha - jJAna, darzana, tapa aura cAritra se ina cAroM kA samAyoga hone para jo saMyamaguNa ho usase jina zAsana meM mokSa honA kahA hai / / 30 / / Age ina jJAna Adi ke uttarottara sArapaNA kahate haiM - NANaM Narassa sAro sAro vi Narassa hoi sammattaM / sammattAo caraNaM caraNAo hoi NivvANaM / / 31 / / jJAnaM narasya sAraH sAraH api narasya bhavati samyaktvam / samyaktvAt caraNaM caraNAt bhavati nirvANam / / 31 / / artha - pahile to isa puruSa ke lie jJAna sAra hai, kyoMki jJAna se saba heya-upAdeya jAne jAte haiM, phira usa puruSa ke lie samyaktva nizcaya se sAra hai, kyoMki samyaktva binA jJAna mithyA nAma pAtA hai, samyaktva se cAritra hotA hai, kyoMki samyaktva binA cAritra bhI mithyA hai, cAritra se nirvANa hotA hai| bhAvArtha - cAritra se nirvANa hotA hai aura cAritra jJAnapUrvaka satyArtha hotA hai tathA jJAna 1. pAThAntaraH - coNhaM jJAna-darzana-caraNa tapa ina cAra ke saMyoga se| ho saMyamita jIvana tabhI ho mukti jinazAsana virSe / / 30 / / jJAna hI hai sAra nara kA aura samakita sAra hai| samyaktva se ho caraNa ara cAritra se nirvANa hai||31||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 darzanapAhuDa samyaktvapUrvaka satyArtha hotA hai, isaprakAra vicAra karane se samyaktva ke sArapanA AyA / isalie pahile to samyaktva sAra hai; pIche jJAna cAritra sAra hai / pahile jJAna se padArthoM ko jAnate haiM ataH pahile jJAna sAra hai to bhI samyaktva binA usakA bhI sArapanA nahIM hai, aisA jAnanA / / 31 / / Age isI artha ko dRr3ha karate haiM - NANammi daMsaNammi ya taveNa carieNa sammasahieNa / 'caunhaM pi samAjoge siddhA jIvA Na sandeho / / 32 / / jJAne darzane ca tapasA cAritreNa samyaktvasahitena / caturNAmapi samAyoge siddhA jIvA na sandehaH / / 32 // artha - jJAna aura darzana ke hone para samyaktva sahita tapa karake cAritrapUrvaka ina cAroM kA samAyoga hone se jIva siddha hue haiM, isameM sandeha nahIM hai / bhAvArtha - pahile jo siddha hue haiM, ve samyagdarzana, jJAna, cAritra aura tapa ina cAroM ke saMyoga se hI hue haiM, yaha jinavacana hai, isameM sandeha nahIM hai / / 32 / / Age kahate haiM ki loka meM samyagdarzanarUpa ratna amolaka hai aura vaha deva-dAnavoM se pUjya hai kallANaparaMparayA lahaMti jIvA visuddhasammattaM / sammarddasaNarayaNaM agghedi surAsure loe / / 33 / / kalyANaparaMparayA labhaMte jIvAH vizuddhasamyaktvam / samyagdarzanaratnaM arghya surAsure loke // 33 // artha - jIva vizuddha samyaktva ko kalyANa kI paramparA sahita pAte haiM, isalie samyagdarzana ratna hai vaha isa sura-asuroM se bhare hue loka meM pUjya hai| - bhAvArtha - vizuddha arthAt paccIsa maladoSoM se rahita niraticAra samyaktva se kalyANa kI paramparA arthAt tIrthaMkara pada pAte haiM, isalie yaha samyaktva ratna loka meM saba deva, dAnavoM aura 1. 'daTThUNa' pAThAntara / 2. 'akkhayasokkhaM lahadi mokkhaM ca ' pAThAntara / samyakpane pariNamita darzana jJAna tapa ara AcaraNa / ina cAra ke saMyoga se ho siddha pada sandeha nA / / 32 / / samakita ratana hai pUjyatama saba hI surAsura loka meM / kyoMki samakita zuddha se kalyANa hotA jIva kA / / 33 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa manuSyoM se pUjya hotA hai| tIrthaMkara prakRti ke baMdha ke kAraNa solahakAraNa bhAvanA kahI haiM, unameM pahalI darzanavizuddhi hai, vahI pradhAna hai, yahI vinayAdika paMdraha bhAvanAoM kA kAraNa hai, isalie samyagdarzana ke hI pradhAnapanA hai||33|| ___ aba kahate haiM ki jo uttama gotra sahita manuSyatva ko pAkara samyaktva kI prApti se mokSa pAte haiM, yaha samyaktva kA mAhAtmya hai - lakhUNa ya maNuyattaM sahiyaM taha uttameNa gottenn| laLUNa ya sammattaM akkhayasokkhaM ca mokkhaM ca / / 34 / / labdhvA ca manujatvaM sahitaM tathA uttamena gotrenn| labdhvA ca samyaktvaM akSayasukhaM ca mokSaM ca / / 34 / / artha - uttamagotra sahita manuSyapanA pratyakSa prApta karake aura vahA~ samyaktva prApta karake avinAzI sukharUpa kevalajJAna prApta karate haiM tathA usa sukhasahita mokSa prApta karate haiN| bhAvArtha - yaha saba samyaktva kA mAhAtmya hai / / 34 / / aba prazna utpanna hotA hai ki jo samyaktva ke prabhAva se mokSa prApta karate haiM, ve tatkAla hI prApta karate haiM yA kucha avasthAna bhI rahate haiM ? usake samAdhAnarUpa gAthA kahate haiM - viharadijAva jiNiMdo sahasaTTasulakkhaNehiM sNjutto| cautIsaaisayajudo sA paDimA thAvarA bhnniyaa||35|| viharati yAvat jinendraH sahasrASTalakSaNaiH sNyuktH| catustriMzadatizayayutaH sA pratimA sthAvarA bhaNitA / / 35 / / artha - kevalajJAna hone ke bAda jinendra bhagavAna jabataka isa loka meM AryakhaMDa meM vihAra karate haiM, tabataka unakI vaha pratimA arthAt zarIra sahita pratibimba usako 'thAvara pratimA' isa nAma se kahate haiN| ve jinendra kaise haiM ? eka hajAra ATha lakSaNoM se saMyukta haiN| vahA~ zrIvRkSa ko Adi lekara eka sau ATha to lakSaNa hote haiM / tila musa ko Adi lekara no sau vyaMjana hote haiN| __ cautIsa atizayoM meM dasa to janma se hI liye hue utpanna hote haiM - 1. nisvedatA, 2. nirmalatA, prAptakara naradeha uttama kula sahita yaha aatmaa| samyaktva laha mukti lahe ara akhaya Ananda pariName / / 34 / / hajAra aTha lakSaNa sahita cauMtIsa atizaya yukta jina / vihareM jagata meM lokahita pratimA use thAvara kheN||35||
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanapAhuDa 3. zvetarudhiratA, 4. samacaturasrasaMsthAna, 5. vajravRSabhanArAcasaMhanana, 6. surUpatA, 7. sugaMdhatA, 8. sulakSaNatA, 9. atulavIrya, 10. hitamitavacana - aise dasa hote haiN| ghAtiyA karmoM ke kSaya hone para dasa hote haiM - 1. zatayojana subhikSatA, 2. AkAzagamana, 3. prANivadha kA abhAva, 4. kavalAhAra kA abhAva, 5. upasarga kA abhAva, 6. caturmukhapanA, 7. sarvavidyAprabhutva, 8. chAyArahitatva, 9. locana spaMdanarahitatva, 10. keza nakhavRddhirahitatva - aise dasa hote haiN| devoM dvArA kiye hue caudaha hote haiM - 1. sakalArddhamAgadhI bhASA, 2. sarvajIva maitrIbhAva, 3. sarvaRtu-phalapuSpaprAdurbhAva, 4. darpaNa ke samAna pRthvI kA honA, 5. maMda sugaMdha pavana kA calanA, 6. sAre saMsAra meM Ananda kA honA, 7. bhUmikaMTakAdirahita honA, 8. devoM dvArA gaMdhodaka kI varSA honA, 9. vihAra ke samaya caraNakamala ke nIce devoM dvArA suvarNamayI kamaloM kI racanA honA, 10. bhUmi dhAnyaniSpatti sahita honA, 11. dizA AkAza nirmala honA, 12. devoM kA AhvAnana zabda honA, 13. dharmacakra kA Age calanA, 14. aSTa maMgala dravya honA - aise caudaha hote haiN| saba milAkara cauMtIsa ho gye| __ ATha prAtihArya hote haiM, unake nAma - 1. azokavRkSa, 2. puSpavRSTi, 3. divyadhvani, 4. cAmara, 5. siMhAsana, 6. chatra, 7. bhAmaMDala, 8. dundubhivAditra - aise ATha hote haiN| aise atizayasahita anantajJAna, anaMtadarzana, anaMtasukha, anaMtavIrya sahita tIrthaMkara paramadeva jabataka jIvoM ke sambodhana nimitta vihAra karate virAjate haiM, tabataka sthAvara pratimA kahalAte haiN| sthAvara pratimA kahane se tIrthaMkara ke kevalajJAna hone ke bAda meM avasthAna batAyA hai aura dhAtu pASANa kI pratimA banAkara sthApita karate haiM, vaha isI kA vyavahAra hai / / 35 / / Age karmoM kA nAza karake mokSa prApta karate haiM aisA kahate haiM - bArasavihatavajuttA kammaM khaviUNa vihibaleNa sN| vosaTTacattadehA NivvANamaNuttaraM pattA / / 36 / / dvAdazavidhatapoyuktA: karmakSapayitvA vidhibalena sviiym| vyutsargatyaktadehA nirvANamanuttaraM prAptAH / / 36 / / artha - jo bAraha prakAra ke tapa se saMyukta hote hue vidhi ke bala se apane karma ko naSTa kara 'vosaTTacattadehA' arthAt jinhoMne bhinna kara chor3a diyA hai deha, aise hokara ve anuttara arthAt jisase dvAdaza tapoM se yukta kSayakara karma ko vidhipUrvaka / taja deha jo vyutsarga yuta, nirvANa pAveM ve zramaNa / / 36 / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 34 Age anya avasthA nahIM hai, aisI nirvANa avasthA ko prApta hote haiN| bhAvArtha - jo tapa dvArA kevalajJAna prApta kara jabataka vihAra kareM, tabataka avasthAna raheM pIche dravya, kSetra, kAla-bhAva kI sAmagrIrUpa vidhi ke bala se karma naSTakara vyutsarga dvArA zarIra ko chor3akara nirvANa ko prApta hote haiN| yahA~ Azaya aisA hai ki jaba nirvANa ko prApta hote haiM, taba lokazikhara para jAkara virAjate haiM, vahA~ gamana meM ekasamaya lagatA hai, usa samaya jaMgama pratimA kahate haiN| aise samyagdarzana-jJAna-cAritra se mokSa kI prApti hotI hai, usameM samyagdarzana pradhAna hai| isa pAhuDa meM samyagdarzana ke pradhAnapane kA vyAkhyAna kiyA hai / / 36 / / / (savaiyA chanda) mokSa upAya kahyo jinarAja ju samyagdarzana jJAna critraa| tAmadhi samyagdarzana mukhya bhaye nija bodha phalai sucaritrA / / je nara Agama jAni karai pahacAni yathAvata mitraa| ghAti kSipAyaru kevala pAya aghAti hane lahi mokSa pvitraa||1|| (dohA ) namUM deva guru dharma kU, jina Agama kU mAni / jA prasAda pAyo amala, samyagdarzana jAni / / 2 / / iti zrI kundakundasvAmi viracita aSTaprAbhRta meM prathama darzanaprAbhRta aura usakI jayacandrajI chAbar3A kRta dezabhASAmayavacanikA kA hindI bhASAnuvAda samApta huaa|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha sUtrapAhuDa (2) (dohA) vIra jinezvara ko namUM gautama gaNadhara laar| kAla paMcamA Adi maiM bhae sUtrakaratAra / / 1 / / isaprakAra maMgala karake zrI kundakunda AcAryakRta prAkRta gAthA baMdha sUtrapAhuDa kI dezabhASAmaya vacanikA likhate haiM - prathama hI zrIkundakunda AcArya sUtra kI mahimAgarbhita sUtra kA svarUpa batAte haiM - arahaMtabhAsiyatthaM gaNaharadevehiM gaMthiyaM sammaM / suttatthamaggaNatthaM savaNA sAhaMti paramatthaM / / 1 / / arhadbhASitArthaM gaNadharadevai: grathitaM samyak / sUtrArthamArgaNArthaM zramaNA: sAdhayaMti paramArtham / / 1 / / artha - jo gaNadharadevoM ne samyak prakAra pUrvAparavirodharahita gUMthA (racanA kI) vaha sUtra hai| vaha sUtra kaisA hai ? sUtra kA jo kucha artha hai, usako mArgaNa arthAt DhUMDhane jAnane kA jisameM prayojana hai aura aise hI sUtra ke dvArA zramaNa (muni) paramArtha arthAt utkRSTa artha prayojana jo avinAzI mokSa ko sAdhate haiM / yahA~ gAthA meM 'sUtra' isaprakAra vizeSya pada nahIM kahA to bhI vizeSaNoM kI sAmarthya se liyA hai| bhAvArtha - jo arahaMta sarvajJa dvArA bhASita hai tathA gaNadharadevoM ne akSarapada vAkyamayI gUMthA hai aura sUtra ke artha ko jAnane kA hI jisameM artha-prayojana hai - aise sUtra se muni paramArtha jo mokSa arahaMta-bhAsita grathita-gaNadhara sUtra se hI zramaNajana / paramArtha kA sAdhana kareM adhyayana karo he bhavyajana / / 1 / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa usako sAdhate haiN| anya jo akSapAda, jaimini, kapila, sugata Adi chadmasthoM ke dvArA race hue kalpita sUtra haiM, unase paramArtha kI siddhi nahIM hai, isaprakAra Azaya jAnanA / / 1 / / Age kahate haiM ki jo isaprakAra sUtra kA artha AcAryoM kI paramparA se pravartatA hai, usako jAnakara mokSamArga ko sAdhate haiM, ve bhavya haiM - suttammi jaM sudiTTa AiriyaparaMpUreNa maggeNa / NAUNa duviha suttaM vaTTadi sivamagga jo bhavvo / / 2 / / sUtre yat sudRSTa AcAryaparaMpareNa maargenn| jJAtvA dvividhaM sUtraM vartate zivamArge ya: bhavyaH / / 2 / / artha - sarvajJabhASita sUtra meM jo kucha bhaleprakAra kahA hai, usako AcAryoM kI paramparArUpa mArga se do prakAra ke sUtra ko zabdamaya aura arthamaya jAnakara mokSamArga meM pravartatA hai, vaha bhavyajIva hai, mokSa pAne ke yogya hai| bhAvArtha - yahA~ koI kahe - arahaMta dvArA bhASita aura gaNadhara devoM se gUMthA huA sUtra to dvAdazAgarUpa hai, vaha to isa kAla meM dIkhatA nahIM hai, taba paramArtharUpa mokSamArga kaise sadhe, isakA samAdhAna karane ke lie yaha gAthA hai, arahaMtabhASita gaNadhararacita sUtra meM jo upadeza hai, usako AcAryoM kI paramparA se jAnate haiM, usako zabda aura artha ke dvArA jAnakara jo mokSamArga ko sAdhatA hai, vaha mokSa hone yogya bhavya hai| yahA~ phira koI pache ki AcAryoM kI paramparA kyA hai ? anya granthoM meM AcAryoM kI paramparA nimna prakAra se kahI gaI hai - zrI vardhamAna tIrthaMkara sarvajJa deva ke pIche tIna kevalajJAnI hue - 1. gautama, 2. sudharma, 3. jambU / inake pIche pA~ca zrutakevalI hue; inako dvAdazAMga sUtra kA jJAna thA, 1. viSNu, 2. naMdimitra, 3. aparAjita, 4. gauvarddhana, 5. bhadrabAhu / inake pIche dasa pUrva ke jJAtA gyAraha hue; 1. vizAkha, 2. prauSThila, 3. kSatriya, 4 jayasena, 5. nAgasena, 6. siddhArtha, 7. dhRtiSeNa, 8. vijaya, 9. buddhila, 10. gaMgadeva, 11. dharmasena / inake pIche pA~ca gyAraha aMgoM ke dhAraka hue; 1. nakSatra, 2. jayapAla, 3. pAMDu, 4. dhruvasena, 5. kaMsa / inake pIche eka aMga ke dhAraka cAra hue; 1. subhadra, 2. yazobhadra, 3. bhadrabAhu, 4. lohAcArya / inake pIche eka aMga ke pUrNajJAnI kI to vyucchitti (abhAva) huI aura aMga ke ekadeza artha ke jJAtA AcArya hue| inameM se kucha ke nAma jo bhavya haiM ve sUtra meM upadiSTa zivamaga jaankr| jinaparamparA se samAgata zivamArga meM vartana kreN||2||
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa ye haiM - arhabali, mAghanaMdi, dharasena, puSpadaMta, bhUtabali, jinacandra, kundakunda, umAsvAmI, samaMtabhadra, zivakoTi, zivAyana, pUjyapAda, vIrasena, jinasena, nemicandra ityaadi| ___ inake pIche inakI paripATI meM AcArya hue, inase artha kA vyuccheda nahIM huA, aisI digambaroM ke saMpradAya meM prarUpaNA yathArtha hai| anya zvetAmbarAdika varddhamAna svAmI se paramparA milAte haiM, vaha kalpita hai, kyoMki bhadrabAhu svAmI ke pIche kaI muni avasthA meM bhraSTa hue, ye arddhaphAlaka khlaaye| inakI sampradAya meM zvetAmbara hue, inameM "devarddhigaNI" nAma kA sAdhu inakI saMpradAya meM huA hai, isane sUtra banAye haiM so inameM zithilAcAra ko puSTa karane ke lie kalpita kathA tathA kalpita AcaraNa kA kathana kiyA hai, vaha pramANabhUta nahIM hai| paMcamakAla meM jainAbhAsoM ke zithilAcAra kI adhikatA hai so yukta hai, isa kAla meM sacce mokSamArga kI viralatA hai, isalie zithilAcAriyoM ke saccA mokSamArga kahA~ se ho isaprakAra jaannaa| __ aba yahA~ kucha dvAdazAMgasUtra tathA aGgabAhyazruta kA varNana likhate haiM - tIrthaMkara ke mukha se utpanna huI sarva bhASAmaya divyadhvani ko sunakara ke cAra jJAna, saptaRddhi ke dhAraka gaNadhara devoM ne akSara padamaya sUtraracanA kii| sUtra do prakAra ke haiM - 1. aMga, 2. aGgabAhya / inake apunarukta akSaroM kI saMkhyA bIsa aGka pramANa hai, ye aGka eka ghATi ikaTThI pramANa haiN| ye aGka - 18446744073709551615 itane akSara haiN| inake pada kareM taba eka madhyapada ke akSara solaha sau cautIsa karor3a tiyAsI lAkha sAta hajAra ATha sau aThYAsI kahe haiN| inakA bhAga dene para eka sau bAraha karor3a tiyAsI lAkha aThAvana hajAra pA~ca itane pAveM, ye pada bAraha aMgarUpa sUtra ke pada haiM aura avazeSa bIsa aGkoM meM akSara rahe, ye aGgabAhya sUtra kahalAte haiM / ye ATha karor3a eka lAkha ATha hajAra eka sau picahattara akSara haiM, ina akSaroM meM caudaha prakIrNaka rUpa sUtraracanA hai| aba ina dvAdazAMgarUpa sUtraracanA ke nAma aura pada saMkhyA likhate haiM - prathama aMga AcArAMga haiM, isameM munIzvaroM ke AcAra kA nirUpaNa hai, isake pada aThAraha hajAra haiN| dUsarA sUtrakRta aMga hai, isameM jJAna kA vinaya Adika athavA dharmakriyA meM svamata paramata kI kriyA ke vizeSa kA nirUpaNa hai, isake pada chattIsa hajAra haiN| tIsarA sthAna aMga hai, isameM padArthoM ke eka Adi sthAnoM kA nirUpaNa hai jaise jIva sAmAnyarUpa se eka prakAra vizeSarUpa se do prakAra, tIna prakAra ityAdi aise sthAna kahe haiM. isake pada biyAlIsa hajAra haiN| cauthA samavAya aMga hai, isameM jIvAdika chaha dravyoM kA dravya-kSetra-kAlAdi dvArA varNana hai, isake pada eka lAkha causaTha hajAra haiN|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa pA~cavA~ vyAkhyAprajJapti aMga hai, isameM jIva ke asti nAsti Adika sATha hajAra prazna gaNadharadevoM ne tIrthaMkara ke nikaTa kiye unakA varNana hai, isake pada do lAkha aThAIsa hajAra haiN| chaThA jJAtRdharmakathA nAma kA aMga hai, isameM tIrthaMkaroM ke dharma kI kathA jIvAdika padArthoM ke svabhAva kA varNana tathA gaNadhara ke praznoM kA uttara kA varNana hai, isake pada pA~ca lAkha chappana hajAra haiN| 38 sAtavA~ upAsakAdhyayana nAma kA aGga hai, isameM gyAraha pratimA Adi zrAvaka ke AcAra kA varNana hai, isake pada gyAraha lAkha sattara hajAra haiM 1 AThavA~ antaHkRtadazAMga nAma kA aMga hai, isameM eka-eka tIrthaMkara ke kAla meM dasa dasa antaHkRta kevalI hue unakA varNana hai, isake pada teIsa lAkha aThAIsa hajAra haiM / nauvAM anuttaropapAdaka nAma kA aMga hai, isameM eka-eka tIrthaMkara ke kAla meM dasa-dasa mahAmuni ghora upasarga sahakara anuttara vimAnoM meM utpanna hue unakA varNana hai, isake pada ba cavAlIsa hajAra haiN| dasavAM prazna vyAkaraNa nAma kA aMga hai, isameM atIta anAgata kAla saMbaMdhI zubhAzubha kA prazna koI kare usakA uttara yathArtha kahane ke upAya kA varNana hai tathA AkSepaNI, vikSepaNI, saMvedanI, nirvedanI - ina cAra kathAoM kA bhI isa aMga meM varNana hai, isake pada tirANaveM lAkha solaha hajAra haiN| gyArahavA~ vipAkasUtra nAma kA aMga hai, isameM karma ke udaya kA tIvra, maMda anubhAga kA dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA lie hue varNana hai, isake pada eka karor3a caurAsI lAkha haiM / isaprakAra gyAraha aMga haiM, inake padoM kI saMkhyA ko jor3a dene para cAra karor3a paMdraha lAkha do hajAra pada hote haiN| bArahavA~ dRSTivAda nAma kA aMga hai, isameM mithyAdarzana saMbaMdhI tIna sau taresaTha kuvAdoM kA varNana hai, isake pada eka sau ATha karor3a ar3asaTha lAkha chappana hajAra pA~ca haiN| isa bArahaveM aMga ke pA~ca adhikAra haiM - 1. parikarma, 2. sUtra, 3. prathamAnuyoga, 4. pUrvagata, 5. cUlikA / parikarma meM gaNita ke karaNa sUtra haiM; inake pA~ca bheda haiM- prathama candraprajJapti hai, isameM candramA ke gamanAdika parivAra vRddhi, hAni, graha Adi kA varNana hai, isake pada chattIsa lAkha pA~ca hajAra hai| dUsarA sUryaprajJapti hai, isameM sUrya kI Rddhi, parivAra, gamana Adi kA varNana hai, isake pada pA~ca lAkha tIna hajAra haiN| tIsarA jambUdvIpa prajJapti hai, isameM jambUdvIpa saMbaMdhI meru giri kSetra kulAcala Adi kA varNana hai, isake pada tIna lAkha paccIsa hajAra haiN| cauthA dvIpa sAgara prajJapti hai, isameM dvIpasAgara kA svarUpa tathA vahA~ sthita jyotiSI, vyantara bhavanavAsI devoM ke AvAsa tathA vahA~ sthita jinamandiroM kA varNana hai, isake pada bAvana lAkha chattIsa hajAra haiN| pA~cavA~ vyAkhyAprajJapti hai, isameM jIva ajIva padArthoM ke pramANa kA varNana hai, isake pada caurAsI lAkha chattIsa hajAra haiN| isaprakAra parikarma ke pA~ca bhedoM ke pada jor3ane para eka karor3a ikyAsI lAkha pA~ca hajAra hote haiM 1
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa bArahaveM aMga kA dUsarA bheda sUtra nAma kA hai, isameM mithyAdarzana saMbaMdhI tIna sau taresaTha kuvAdoM kA pUrvapakSa lekara unako jIva padArtha para lagAne Adi kA varNana hai, isake pada aThyAsI lAkha haiN| bArahaveM aMga kA tIsarA bheda prathamAnayoga hai, isameM prathama jIva ke upadezayogya tIrthaMkara Adi taresaTha zalAkA puruSoM kA varNana hai, isake pada pA~ca hajAra haiN| bArahaveM aMga kA cauthA bheda pUrvagata hai, isake caudaha bheda haiM, prathama utpAda nAma kA hai isameM jIva Adi vastuoM ke utpAda vyaya dhrauvya Adi aneka dharmoM kI apekSA bheda varNana hai, isake pada eka karor3a haiN| dUsarA agrAyaNI nAma kA pUrva hai, isameM sAta sau sunaya durnaya kA aura Sadravya, saptatattva, nava padArthoM kA varNana hai, isake chinaveM lAkha pada haiN| tIsarA vIryAnuvAda nAma kA pUrva hai, isameM chaha dravyoM kI zaktirUpa vIrya kA varNana hai, isake pada sattara lAkha haiN| cauthA astinAstipravAda nAma kA pUrva hai, isameM jIvAdika vastu kA svarUpa dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA asti, pararUpa dravya kSetra kAla bhAva kI apekSA nAsti Adi aneka dharmoM ke vidhi niSedha karake saptabhaMga ke dvArA kathaMcit virodha meTanerUpa mukhya gauNa karake varNana hai, isake pada sATha lAkha haiN| pA~cavA~ jJAnapravAda nAma kA pUrva hai, isameM jJAna ke bhedoM kA svarUpa, saMkhyA, viSaya, phala Adi kA varNana hai, isake pada eka kama karoDa haiN| chaThA satyapravAda nAma kA pUrva hai, isameM satya, asatya Adi vacanoM kI aneka prakAra kI pravRtti kA varNana hai, isake pada eka karor3a chaha haiN| sAtavA~ AtmapravAda nAma kA pUrva hai, isameM AtmA (jIva) padArtha ke kartA, bhoktA Adi aneka dharmoM kA nizcaya-vyavahAranaya kI apekSA varNana hai, isake pada chabbIsa karor3a haiN| AThavA~ karmapravAda nAma kA pUrva hai, isameM jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM ke baMdha, satva, udaya, udIraNA Adi kA tathA kriyArUpa karmoM kA varNana hai, isake pada eka karor3a assI lAkha haiN| nauvA~ pratyAkhyAna nAma kA pUrva hai, isameM pApa ke tyAga kA aneka prakAra se varNana hai, isake pada caurAsI lAkha haiM / dasavA~ vidyAnuvAda nAma kA pUrva hai, isameM sAta sau kSudravidyA aura pA~casau mahAvidyAoM ke svarUpa, sAdhana, maMtrAdika aura siddha hue inake phala kA varNana hai tathA aSTAMga nimittajJAna kA varNana hai, isake pada eka karor3a dasa lAkha haiN| gyArahavA~ kalyANavAda nAma kA pUrva hai, isameM tIrthaMkara cakravartI Adi ke garbha Adi kalyANaka kA utsava tathA usake kAraNa SoDaza bhAvanAdi ke tapazcaraNAdika tathA candramA sUryAdika ke gamana vizeSa Adi kA varNana hai, isake pada chabbIsa karor3a haiN| bArahavA~ prANavAda nAma kA pUrva hai, isameM ATha prakAra vaidyaka tathA bhUtAdika kI vyAdhi ke dUra karane ke maMtrAdika tathA viSa dUra karane ke upAya aura svarodaya Adi kA varNana hai, isake teraha
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 aSTapAhuDa karor3a pada haiN| terahavA~ kriyAvizAla nAma kA pUrva hai, isameM saMgItazAstra, chanda, alaMkArAdika tathA causaTha kalA, garbhAdhAnAdi caurAsI kriyA, samyagdarzana Adi eka sau ATha kriyA, devavaMdanAdika paccIsa kriyA, nitya naimittika kriyA ityAdi kA varNana hai, isake pada nava karor3a haiN| caudahavA~ trilokabiMdusAra nAma kA pUrva hai, isameM tInaloka kA svarUpa aura bIjagaNita kA svarUpa tathA mokSa kA svarUpa tathA mokSa kI kAraNabhUta kriyA kA svarUpa ityAdi kA varNana hai, isake pada bAraha karor3a pacAsa lAkha haiN| aise caudaha pUrva haiM, inake saba padoM kA jor3a picyANave karor3a pacAsa lAkha hai| bArahaveM aMga kA pA~cavA~ bheda cUlikA hai, isake pA~ca bheda haiM, inake pada do karor3a nava lAkha nivAsI hajAra do sau haiN| isake prathama bheda jalagatA cUlikA meM jala kA staMbhana karanA, jala meM gamana karanA / agnigatA cUlikA meM agni staMbhana karanA, agni meM praveza karanA, agni kA bhakSaNa karanA ityAdi ke kAraNabhUta maMtra taMtrAdika kA prarUpaNa hai, isake pada do karor3a nava lAkha, nivAsI hajAra do sau haiN| itane itane hI pada anya cAra cUlikA ke jAnane / dUsarA bheda sthalagatA cUlikA hai, isameM meru parvata bhUmi ityAdi meM praveza karanA, zIghra gamana karanA ityAdi kriyA ke kAraNa maMtra taMtra tapazcaraNAdika kA prarUpaNa hai| tIsarA bheda mAyAgatA cUlikA hai, isameM mAyAmayI indrajAla vikriyA ke kAraNabhUta maMtra taMtra tapazcaraNAdika kA prarUpaNa hai| cauthA bheda rUpagatA cUlikA hai, isameM siMha, hAthI, ghor3A, baila, hariNa ityAdi aneka prakAra ke rUpa banA lene ke kAraNabhUta maMtra, taMtra, tapazcaraNa Adi kA prarUpaNa hai tathA citrAma. kASThalepAdika kA lakSaNa varNana hai aura dhAta rasAyana kA nirUpaNa hai| pA~cavA~ bheda AkAzagatA calikA hai. isameM AkAza meM gamanAdika ke kAraNabhata maMtra-yaMtra-taMtrAdika kA prarUpaNa hai| aise bArahavA~ aMga hai| isaprakAra se bAraha aMga sUtra haiN| ___ aMgabAhya zruta ke caudaha prakIrNaka haiN| prathama prakIrNaka sAmAyika nAma kA hai, isameM nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhAva ke bheda se chaha prakAra ityAdi sAmAyika kA vizeSarUpa se varNana hai| dUsarA caturviMzatistava nAma kA prakIrNaka hai, isameM caubIsa tIrthaMkaroM kI mahimA kA varNana hai| tIsarA vaMdanA nAma kA prakIrNaka hai, isameM eka tIrthaMkara ke Azraya se vandanA-stuti kA varNana hai| cauthA pratikramaNa nAma kA prakIrNaka hai, isameM sAta prakAra ke pratikramaNa kA varNana hai| pA~cavA~ vainayika nAma kA prakIrNaka hai, isameM pA~ca prakAra ke vinaya kA varNana hai| chaThA kRtikarma nAma kA prakIrNaka hai, isameM arahaMta Adi kI vaMdanA kI kriyA kA varNana hai| sAtavA~ dazavaikAlika nAma kA prakIrNaka hai, isameM muni kA AcAra, AhAra kI zuddhatA Adi kA varNana hai| AThavA~ uttarAdhyayana nAma kA prakIrNaka hai, isameM parISaha upasarga ko sahane ke vidhAna kA varNana hai|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa navamA kalpavyavahAra nAma kA prakIrNaka hai, isameM muni ke yogya AcaraNa aura ayogya sevana ke prAyazcittoM kA varNana hai| dasavAM kalpAkalpa nAma kA prakIrNaka hai, isameM muni ko yaha yogya hai aura yaha ayogya hai aisA dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA varNana hai| gyArahavA~ mahAkalpa nAma kA prakIrNaka hai, isameM jinakalpI muni ke pratimAyoga, trikAlayoga kA prarUpaNa hai tathA sthavirakalpI muniyoM kI pravRtti kA varNana hai| bArahavA~ puNDarIka nAma kA prakIrNaka hai, isameM cAra prakAra ke devoM meM utpanna hone ke kAraNoM kA varNana hai| terahavA~ mahApuNDarIka nAma kA prakIrNaka hai, isameM indrAdika bar3I Rddhi ke dhAraka devoM meM utpanna hone ke kAraNoM kA prarUpaNa hai| caudahavA~ niSiddhikA nAma kA prakIrNaka hai, isameM anekaprakAra ke doSoM kI zuddhatA ke nimitta prAyazcittoM kA prarUpaNa hai, yaha prAyazcitta zAstra hai, isakA nAma nisitikA bhI hai| isaprakAra aMgabAhya zruta caudaha prakAra kA hai| pUrvo kI utpatti paryAyasamAsa jJAna se lagAkara pUrvajJAnaparyanta bIsa bheda haiM, inakA vizeSa varNana, zrutajJAna kA varNana gommaTasAra nAma ke grantha meM vistArapUrvaka hai, vahA~ se jAnanA / / 2 / / Age kahate haiM ki jo sUtra meM pravINa hai, vaha saMsAra kA nAza karatA hai - 'suttaM hi jANamANobhavassa bhavaNAsaNaMcaso kunndi| sUI jahA asuttA NAsadi sutteNa sahA No vi / / 3 / / sUtre jJAyamAna: bhavasya bhavanAzanaM ca saH kroti| sUcI yathA asUtrA nazyati sUtreNa saha nApi / / 3 / / artha - jo puruSa sUtra ko jAnanevAlA hai, pravINa hai, vaha saMsAra meM janma hone kA nAza karatA hai, jaise loha kI sUI sUtra (DorA) ke binA ho to naSTa (guma) ho jAya aura DorA sahita ho to naSTa nahIM ho, yaha dRSTAnta hai / / 3 / / bhAvArtha - sUtra kA jJAtA ho vaha saMsAra kA nAza karatA hai, jaise sUI DorA sahita ho to dRSTigocara hokara mila jAve, kabhI bhI naSTa na ho aura Dore ke binA ho to dIkhe nahIM, naSTa ho jAya - isaprakAra jAnanA / / 3 / / 1. 'suttammi' / 2. sUtrahi' pAThAntara ssttpaahudd| DorA sahita sui nahIM khotI gire cAhe vana-bhavana / saMsAra-sAgara pAra hoM jinasUtra ke jJAyaka zramaNa / / 3 / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa Age sUI ke dRSTAnta kA dArTAnta kahate haiM - puriso vijosasuttoNa viNAMsai sogao visNsaare| saccedaNa paccakkhaMNAsaditaM so adissamANo vi||4|| puruSo'pi yaH sasUtraH na vinazyati sa gato'pi sNsaare| saccetanapratyakSeNa nAzayati taM sa: adRzyamAno'pi / / 4 / / artha - jaise sUtrasahita sUI naSTa nahIM hotI hai vaise hI jo puruSa saMsAra meM gata ho rahA hai, apanA rUpa apane dRSTigocara nahIM hai to bhI vaha sUtrasahita ho (sUtra kA jJAtA ho) to usake AtmA sattArUpa caitanya camatkAramayI svasaMvedana se pratyakSa anubhava meM AtA hai, isalie gata nahIM hai, naSTa nahIM huA hai, vaha jisa saMsAra meM gata hai, usa saMsAra kA nAza karatA hai| bhAvArtha - yadyapi AtmA indriyagocara nahIM hai to bhI sUtra ke jJAtA ke svasaMvedana pratyakSa se anubhavagocara hai, vaha sUtra kA jJAtA saMsAra kA nAza karatA hai, Apa prakaTa hotA hai, isalie sUI kA dRSTAnta yukta hai / / 4 / / Age sUtra meM artha kyA hai, vaha kahate haiM - suttatthaM jiNabhaNiyaM jIvAjIvAdibahuvihaM atthaM / heyAheyaM ca tahA jo jANai so hu saddiTThI / / 5 / / sUtrArthaM jinabhaNitaMjIvAjIvAdibahuvidhamartham / heyAheyaM ca tathA yo jAnAti sa hi sadvRSTiH / / 5 / / artha - sUtra kA artha jina sarvajJa deva ne kahA hai aura sUtra kA artha jIva-ajIva Adi bahuta prakAra hai tathA heya arthAt tyAgane yogya pudgalAdika aura aheya arthAt tyAgane yogya nahIM isaprakAra AtmA ko jo jAnatA hai vaha pragaTa samyagdRSTi hai| bhAvArtha - sarvajJabhASita sUtra meM jIvAdika navapadArtha aura inameM heya upAdeya isaprakAra bahuta prakAra se vyAkhyAna hai, usako jAnatA hai vaha zraddhAvAna samyagdRSTi hotA hai / / 5 / / Age kahate haiM ki jinabhASita sUtra vyavahAra paramArtharUpa do prakAra hai, usako jAnakara yogIzvara zuddhabhAva karake sukha ko pIte haiM - saMsAra meM gata gRhIjana bhI sUtra ke jJAyaka puruSa / nija AtamA ke anubhavana se bhavodadhi se pAra hoM / / 4 / / jinasUtra meM jIvAdi bahuvidha dravya tattvAratha khe| haiM heya para va aheya nija jo jAnate sadvRSTi ve / / 5 / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa 43 jaM suttaM jiNauttaM vavahAro taha ya jANa prmttho| taM jANiUNa joI lahai suhaM khavai malapuMjaM / / 6 / / yatsUtraM jinoktaM vyavahAraM tathA ca jJAnIhi prmaarthm| taM jJAtvA yogI labhate sukhaM kSipate malapuMjaM / / 6 / / artha - jo jinabhASita sUtra hai, vaha vyavahArarUpa tathA paramArtharUpa hai, usako yogIzvara jAnakara sukha pAte haiM aura malapuMja arthAt dravyakarma, bhAvakarma, nokarma kA kSepaNa karate haiN| ___ bhAvArtha - jinasUtra ko vyavahAra paramArtharUpa yathArtha jAnakara yogIzvara (muni) karmoM kA nAza karake avinAzI sukharUpa mokSa ko pAte haiN| paramArtha (nizcaya) aura vyavahAra inakA saMkSepa svarUpa isaprakAra hai ki jina Agama kI vyAkhyA cAra anuyogarUpa zAstroM meM do prakAra se siddha hai, eka AgamarUpa dUsarI adhyaatmruup| vahA~ sAmAnya-vizeSarUpa se saba padArthoM kA prarUpaNa karate haiM, so AgamarUpa hai, parantu jahA~ eka AtmA hI ke Azraya nirUpaNa karate haiM so adhyAtma hai| ahetumat aura hetumat aise bhI do prakAra haiM, vahA~ sarvajJa kI AjJA se hI kevala pramANatA mAnanA ahetumat hai aura pramANa naya ke dvArA vastu kI nirbAdha siddhi karake mAnanA so hetumat hai| isaprakAra do prakAra se Agama meM nizcayavyavahAra se vyAkhyAna hai, vaha kucha likhane meM A rahA hai| jaba AgamarUpa saba padArthoM ke vyAkhyAna para lagAte haiM, taba to vastu kA svarUpa sAmAnya vizeSarUpa ananta dharmasvarUpa hai, vaha jJAnagamya hai, inameM sAmAnyarUpa to nizcayanaya kA viSaya hai aura vizeSarUpa jitane haiM unako bhedarUpa karake bhinna-bhinna kahe vaha vyavahAranaya kA viSaya hai, usako dravya paryAya svarUpa bhI kahate haiN| jisa vastu ko vivakSita karake siddha karanA ho usake dravya kSetra kAla bhAva se jo kucha sAmAnya vizeSarUpa vastu kA sarvasva ho vaha to nizcaya vyavahAra se kahA hai vaise siddha hotA hai aura usa vastu ke kucha anya vastu ke saMyogarUpa avasthA ho usako usa vasturUpa kahanA bhI vyavahAra hai, isako upacAra bhI kahate haiN| isakA udAharaNa aise hai - jaise eka vivakSita ghaTa nAmaka vastu para lagAveM taba jisa ghaTa kA dravya kSetra kAla bhAvarUpa sAmAnya vizeSarUpa jitanA sarvasva hai, utanA kahA, vaise nizcaya vyavahAra se kahanA vaha to nizcaya-vyavahAra hai aura ghaTa ke kucha anya vastu kA lepa karake usa ghaTa ko usa nAma se kahanA tathA anya paTAdi meM ghaTa kA ArohaNa karake ghaTa kahanA bhI vyavahAra hai| paramArtha yA vyavahAra jo jinasUtra meM jinavara khe| saba jAna yogI sukha laheM malapuMja kA kSepaNa kareM / / 6 / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 aSTapAhuDa ___ vyavahAra ke do Azraya haiM, eka prayojana, dUsarA nimitta / prayojana sAdhane ko kisI vastu ko ghaTa kahanA vaha to prayojanAzrita hai aura kisI anya vastu ke nimitta se ghaTa meM avasthA huI usako ghaTarUpa kahanA vaha nimittAzrita hai| isaprakAra vivakSita sarva jIva ajIva vastuoM para lgaanaa| eka AtmA hI ko pradhAna karake lagAnA adhyAtma hai| jIva sAmAnya ko bhI AtmA kahate haiN| jo jIva apane ko saba jIvoM se bhinna anubhava kare usako bhI AtmA kahate haiM, jaba apane ko sabase bhinna anubhava karake, apane para nizcaya lagAve taba isaprakAra jo Apa anAdi ananta avinAzI saba anya dravyoM se bhinna eka sAmAnya vizeSarUpa anantadharmAtmaka dravya paryAyAtmaka jIva nAmaka zuddha vastu hai, vaha kaisA hai - zuddha darzana jJAnamayI cetanAsvarUpa asAdhAraNa dharma ko lie hue ananta zakti kA dhAraka hai, usameM sAmAnya bheda cetanA ananta zakti kA samUha dravya hai| anantajJAna darzana sukha vIrya ye cetanA ke vizeSa haiM vaha to guNa haiM aura agurulaghu guNa ke dvArA SaTsthAna patita hAni vRddhirUpa pariNamana karate hue jIva ke trikAlAtmaka ananta paryAyeM haiN| isaprakAra zuddha jIva nAmaka vastu ko sarvajJa ne dekhA jaisA Agama meM prasiddha hai, vaha to eka abhedarUpa zuddha nizcaya naya kA viSayabhUta jIva hai, isa dRSTi se anubhava kare taba to aisA hai aura ananta dharmoM meM bhedarUpa kisI eka dharma ko lekara kahanA vyavahAra hai| ___ Atmavastu ke anAdi hI se pudgala karma kA saMyoga hai, isake nimitta se rAga-dveSarUpa vikAra kI utpatti hotI hai, usako vibhAva pariNati kahate haiM aura isase phira AgAmI karma kA baMdha hotA hai| isaprakAra anAdi nimitta-naimittika bhAva ke dvArA caturgatirUpa saMsArabhramaNa kI pravRtti hotI hai| jisa gati ko prApta ho vaise hI nAma kA jIva kahalAtA hai tathA jaisA rAgAdika bhAva ho vaisA nAma kahalAtA hai| jaba dravya kSetra kAla bhAva kI bAhya aMtaraMga sAmagrI ke nimitta se apane zuddhasvarUpa zuddhanizcayanaya ke viSayasvarUpa apane ko jAnakara zraddhAna kare aura karma saMyoga ko tathA usake nimitta se apane bhAva hote haiM unakA yathArtha svarUpa jAne taba bhedajJAna hotA hai, taba hI parabhAvoM se virakti hotI hai| phira unako dUra karane kA upAya sarvajJa ke Agama se yathArtha samajhakara usako aMgIkAra kare taba apane svabhAva meM sthira hokara ananta catuSTaya pragaTa hote haiM, saba karmoM kA kSaya karake lokazikhara para jAkara virAjamAna ho jAtA hai, taba mukta yA siddha kahalAtA hai| isaprakAra jitanI saMsAra kI avasthA aura yaha mukta avasthA isaprakAra bhedarUpa AtmA kA nirUpaNa hai, vaha bhI vyavahAra naya kA viSaya hai, isako adhyAtma zAstra meM abhUtArtha asatyArtha nAma
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa se kahakara varNana kiyA hai, kyoMki zuddha AtmA meM saMyogajanita avasthA ho so to asatyArtha hI hai, kucha zuddha vastu kA to yaha svabhAva nahIM hai isalie asatya hI hai| jo nimitta se avasthA huI vaha bhI AtmA hI kA pariNAma hai, jo AtmA kA pariNAma hai, vaha AtmA hI meM hai, isalie kathaMcit isako satya bhI kahate haiM, parantu jabataka bhedajJAna nahIM hotA tabataka hI yaha dRSTi hai, bhedajJAna hone para jaise hai; vaise hI jAnatA hai| jo dravyarUpa pudgalakarma haiM, ve AtmA se bhinna hI haiM, unase zarIrAdika kA saMyoga hai, vaha AtmA se pragaTa hI bhinna hai, inako AtmA ke kahate haiM so yaha vyavahAra prasiddha hai hI, isako asatyArtha yA upacAra kahate haiN| yahA~ karma ke saMyogajanita bhAva haiM, ve saba nimittAzrita vyavahAra ke viSaya haiM aura upadeza apekSA isako prayojanAzrita bhI kahate haiM, isaprakAra nizcaya-vyavahAra kA saMkSepa hai| samyagdarzana-jJAna-cAritra ko mokSamArga kahA, yahA~ aise samajhanA ki ye tInoM eka AtmA hI ke bhAva haiM, isaprakAra inarUpa AtmA hI kA anubhava ho so nizcaya mokSamArga hai, isameM bhI jabataka anabhava kI sAkSAta pUrNatA nahIM ho tabataka ekadezarUpa hotA hai. usako kathaMcita sarvadezarUpa kahakara kahanA vyavahAra hai aura ekadeza nAma se kahanA nizcaya hai| ___ darzana, jJAna, cAritra ko bhedarUpa kahakara mokSamArga kahe tathA inake bAhya paradravya svarUpa dravya, kSetra.kAla. bhAva nimitta haiM unako darzana-jJAna-cAritra ke nAma se kahe vaha vyavahAra hai| deva. garu. zAstra kI zraddhA ko samyagdarzana kahate haiM, jIvAdika tattvoM kI zraddhA ko samyagdarzana kahate haiN| zAstra ke jJAna arthAt jIvAdika padArthoM ke jJAna ko jJAna kahate haiM ityaadi| pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna guptirUpa pravRtti ko cAritra kahate haiN| bAraha prakAra ke tapa ko tapa kahate haiN| aise bhedarUpa tathA paradravya ke AlambanarUpa pravRttiyA~ saba adhyAtma kI apekSA vyavahAra ke nAma se kahI jAtI haiM, kyoMki vastu ke ekadeza ko vastu kahanA bhI vyavahAra hai aura paradravya kI AlambanarUpa pravRtti ko usa vastu ke nAma se kahanA vaha bhI vyavahAra hai| adhyAtma zAstra meM isaprakAra bhI varNana hai ki vastu ananta dharmarUpa hai, isalie sAmAnyavizeSarUpa se tathA dravya-paryAya se varNana karate haiM / dravyamAtra kahanA tathA paryAyamAtra kahanA vyavahAra kA viSaya hai| dravya kA bhI tathA paryAya kA bhI niSedha karake vacana agocara kahanA nizcayanaya kA viSaya hai| dravyarUpa hai vahI paryAyarUpa hai isaprakAra donoM ko hI pradhAna karake kahanA pramANa kA viSaya hai, isakA udAharaNa isaprakAra hai - jaise jIva ko caitanyarUpa, nitya, eka, astirUpa ityAdi abhedamAtra kahanA vaha to dravyArthika naya kA viSaya hai aura jJAna-darzanarUpa, anitya,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa aneka, nAstitvarUpa ityAdi bhedarUpa kahanA paryAyArthikanaya kA viSaya hai| donoM hI prakAra kI pradhAnatA kA niSedhamAtra vacana agocara kahanA nizcaya naya kA viSaya hai| donoM hI prakAra ko pradhAna karake kahanA pramANa kA viSaya hai ityaadi| isaprakAra nizcaya-vyavahAra kA sAmAnya arthAt saMkSepa svarUpa hai, usako jAnakara jaise AgamaadhyAtma zAstroM meM vizeSarUpa se varNana ho usako sUkSmadRSTi se jAnanA, jinamata anekAMtasvarUpa syAdvAda hai aura nayoM ke Azrita kathana hai| nayoM ke paraspara virodha ko syAdvAda dUra karatA hai, isake virodha kA tathA avirodha kA svarUpa acchI taraha jAnanA / yathArtha to guru AmnAya hI se hotA hai, parantu guru kA nimitta isa kAla meM virala ho gayA, isalie apane jJAna kA bala cale tabataka vizeSarUpa se samajhate hI rahanA, kucha jJAna kA leza pAkara uddhata nahIM honA, vartamAna kAla meM alpajJAnI bahuta hai, isalie unase kucha abhyAsa karake unameM mahanta banakara uddhata hone para mada A jAtA hai, taba jJAna thakita ho jAtA hai aura vizeSa samajhane kI abhilASA nahIM rahatI hai, taba viparIta hokara yadvA-tadvA manamAnA kahane laga jAtA hai, usase anya jIvoM kA zraddhAna viparIta ho jAtA hai, taba apane aparAdha kA prasaMga AtA hai, isalie zAstra ko samudra jAnakara alpajJarUpa hI apanA bhAva rakhanA jisase vizeSa samajhane kI abhilASA banI rahe, isase jJAna kI vRddhi hotI hai| alpajJAniyoM meM baiThakara mahantabaddhi rakhe taba apanA prApta jJAna bhI naSTa ho jAtA hai, isaprakAra jAnakara nizcaya-vyavahArarUpa Agama kI kathana paddhati ko samajhakara usakA zraddhAna karake yathAzakti AcaraNa krnaa| isa kAla meM guru saMpradAya ke binA mahanta nahIM bananA, jina-AjJA kA lopa nahIM krnaa| koI kahate haiM - hama to parIkSA karake jinamata ko mAneMge ve vRthA bakate haiM-svalpabuddhi kA jJAna parIkSA karane ke yogya nahIM haiN| AjJA ko pradhAna rakha karake bane jitanI parIkSA karane meM doSa nahIM hai, kevala parIkSA hI ko pradhAna rakhane meM jinamata se cyuta ho jAya to bar3A doSa Ave, isalie jinakI apane hita-ahita para dRSTi hai, ve to isaprakAra jAno aura jinako alpajJAniyoM meM mahaMta banakara apane mAna, lobha, bar3AI, viSaya-kaSAya puSTa karane hoM unakI bAta nahIM hai, ve to jaise apane viSaya-kaSAya puSTa hoMge vaise hI kareMge, unako mokSamArga kA upadeza nahIM lagatA hai, viparIta ko kisakA upadeza ? isaprakAra jAnanA caahie| Age kahate haiM ki jo sUtra ke artha pada se bhraSTa hai, usako mithyAdRSTi jAnanA - suttatthapayaviNaTTho micchAdiTThI hu so munneyvvo| kheDe vi Na kAyavvaM pANippattaM sacelassa / / 7 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa sUtrArthapadavinaSTa: mithyAdRSTiH hi saH jnyaatvyH| khele'pi na kartavyaM pANipAtraM sacelasya / / 7 / / artha - jisake sUtra kA artha aura pada vinaSTa hai vaha pragaTa mithyAdRSTi hai isIlie jo sacela hai, vastrasahita hai usako 'kheDe vi' arthAt hAsya kutUhala meM bhI pANipAtra arthAt hastarUpa pAtra se AhAradAna nahIM krnaa| bhAvArtha - sUtra meM muni kA rUpa nagna digambara kahA hai| jisake aisA sUtra kA artha tathA akSararUpa pada vinaSTa hai aura Apa vastra dhAraNa karake muni kahalAtA hai, vaha jina AjJA se bhraSTa huA pragaTa mithyAdRSTi hai, isalie vastra sahita ko hAsya kutUhala se bhI pANipAtra arthAt AhAradAna nahIM karanA tathA isaprakAra bhI artha hotA hai ki aise mithyAdaSTi ko pANipAtra AhAra lenA yogya nahIM hai, aisA bheSa hAsya kutUhala se bhI dhAraNa karanA yogya nahIM hai ki vastrasahita rahanA aura pANipAtra bhojana karanA, isaprakAra se to krIr3AmAtra bhI nahIM karanA / / 7 / / Age kahate haiM ki jinUsatra se bhraSTa hari-harAdika ke tulya ho to bhI mokSa nahIM pAtA hai - hariharatullo vi Naro saggaM gacchei ei bhvkoddii| taha vi Na pAvai siddhiM saMsArattho puNo bhnnido||8|| hariharatulyo'pi naraH svargaM gacchati eti bhvkottiH| tathApina prApnoti siddhiM saMsArasthaH punaH bhnnitH||8|| artha - jo manuSya sUtra ke artha pada se bhraSTa hai, vaha hari arthAt nArAyaNa hara arthAt rudra inake samAna bhI ho, aneka Rddhi saMyukta ho to bhI siddhi arthAt mokSa ko prApta nahIM hotA hai| yadi kadAcit dAna pUjAdika karake puNya upArjana kara svarga calA jAve to bhI vahA~ se caya kara karor3oM bhava lekara saMsAra hI meM rahatA hai, isaprakAra jinAgama meM kahA hai| ___ bhAvArtha - zvetAmbarAdika isaprakAra kahate haiM ki gRhastha Adi vastrasahita ko bhI mokSa hotA hai, isaprakAra sUtra meM kahA hai, usakA isa gAthA meM niSedha kA Azaya hai ki jo hariharAdika bar3I sAmarthya ke dhAraka bhI haiM to bhI vastrasahita to mokSa nahIM pAte haiM / zvetAmbaroM ne sUtra kalpita banAye 1. pANipAtre pAThAntara sUtrArtha se jo naSTa haiM ve mUr3ha mithyAdRSTi haiN| tuma khela meM bhI nahIM dharanA yaha sacelaka vRttiyA~ / / 7 / / sUtra se hoM bhraSTa jo ve haraharI sama kyoM na hoN| svargastha hoM para koTi bhava aTakata phireM nA mukta hoN||8||
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 aSTapAhuDa haiM unameM yaha likhA hai so pramANabhUta nahIM hai, ve zvetAmbara jinasUtra ke artha pada se cyuta ho gaye haiM aisA jAnanA cAhie / / 8 / / __ Age kahate haiM ki jo jinasUtra se cyuta ho gaye haiM, ve svacchaMda hokara pravartate haiM, ve mithyAdRSTi ukkiTThasIhacariyaM bahupariyammo ya garuyabhAro y| jo viharai sacchaMdaM pAvaM gacchadi hodi micchataM / / 9 / / utkRSTa siMhacarita: bahuparikarmA ca gurubhArazca / yaH viharati svacchaMdaM pApaMgacchati bhavati mithyAtvam / / 9 / / artha - jo muni hokara utkRSTa siMha ke samAna nirbhaya huA AcaraNa karatA hai aura bahuta parikarma arthAt tapazcaraNAdikriyA vizeSoM se yukta hai tathA guru ke bhAra arthAt bar3A padastharUpa hai, saMgha nAyaka kahalAtA hai, parantu jinasUtra se cyuta hokara svacchaMda pravartatA hai to vaha pApa hI ko prApta hotA hai aura mithyAtva ko prApta hotA hai| bhAvArtha - jo dharma kA nAyakapanA lekara-guru banakara nirbhaya ho tapazcaraNAdika se bar3A kahalAkara apanA sampradAya calAtA hai, jinasUtra se cyuta hokara svecchAcArI pravartatA hai to vaha pApI mithyAdRSTi hI hai, usakA prasaMga bhI zreSTha nahIM hai / / 9 / / Age kahate haiM ki jinasUtra meM aisA mokSamArga kahA hai - NiccelapANipattaM uvai8 prmjinnvriNdehiN| ekko vi mokkhamaggo sesA ya amaggayA savve / / 10 / / nizcelapANipAtraM upadiSTaM prmjinvrendraiH| eko'pi mokSamArga: zeSAzca amArgAH sarve / / 10 / / artha - jo nizcela arthAt vastrarahita digambara mudrAsvarUpa aura pANipAtra arthAt hAtharUpI pAtra meM khar3e-khar3e AhAra karanA isaprakAra eka advitIya mokSamArga tIrthaMkara paramadeva jinendra ne upadeza diyA hai, isake sivAya anya rIti saba amArga haiN| siMha sama utkRSTacaryA ho tapI guru bhAra ho| para ho yadI svacchanda to mithyAtva hai ara pApa ho / / 9 / / nizcela evaM pANipAtrI jinavarendroM ne khaa| basa eka hai yaha mokSamAraga zeSa saba unmArga haiM / / 10 / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa bhAvArtha - jo mRgacarma, vRkSa ke valkala, kapAsa paTTa, dukUla, romavastra, TATa ke aura tRNa ke vastra ityAdi rakhakara apane ko mokSamArgI mAnate haiM tathA isa kAla meM jinasUtra se cyuta ho gaye haiM, unhoMne apanI icchA se aneka bheSa calAye haiM, kaI zveta vastra rakhate haiM, kaI rakta vastra, kaI pIle vastra, kaI TATa ke vastra, kaI ghAsa ke vastra aura kaI roma ke vastra Adi rakhate haiM, unake mokSamArga nahIM hai, kyoMki jinasUtra meM to eka nagna digambara svarUpa pANipAtra bhojana karanA, isaprakAra mokSamArga meM kahA hai, anya saba bheSa mokSamArga nahIM haiM aura jo mAnate haiM, ve mithyAdRSTi haiM / / 10 / / Age digambara mokSamArga kI pravRtti kahate haiM - jo saMjamesu sahio AraMbhapariggahesu virao vi| so hoi vaMdaNIo sasurAsuramANuse loe||11|| ya: saMyameSusahita: AraMbhaparigraheSu virata: api| sa: bhavati vaMdanIya: sasurAsuramAnuSe loke / / 11 / / artha - jo digambara mudrA kA dhAraka muni indriya-mana ko vaza meM karanA, chaha kAya ke jIvoM kI dayA karanA isaprakAra saMyama sahita ho aura Arambha arthAt gRhastha ke saba ArambhoM se tathA bAhyAbhyantara parigraha se virakta ho inameM nahIM pravarte tathA Adi zabda se brahmacarya Adi guNoM se yukta ho vaha deva-dAnava sahita manuSyaloka meM vaMdane yogya hai, anya bheSI parigraha-AraMbhAdi se yukta pAkhaNDI (DhoMgI) vaMdane yogya nahIM hai / / 11 / / Age phira unakI pravRtti kA vizeSa kahate haiM - je bAvIsaparIsaha sahati sattIsaehiM sNjuttaa| te hoMti vaMdaNIyA kammakkhayaNijjarAsAhU / / 12 / / ye dvAviMzatiparISahAnsahate zaktizataiH sNyuktaaH| te bhavaMti vaMdanIyA: karmakSayanirjarAsAdhavaH / / 12 / / 1. pAThAntara - hoNdi| saMyama sahita hoM jo zramaNa hoM virata parigrahAraMbha se| ve vandya haiM saba deva-dAnava aura mAnaSa loka se||11|| nijazakti se sampanna jo bAisa parISaha ko sheN| ara karma kSaya vA nirjarA sampanna munijana vaMdya haiM / / 12 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - jo sAdhu muni apanI zakti ke saiMkar3oM se yukta hote hue kSudhA, tRSAdika bAIsa parISahoM ko sahate haiM aura karmoM kI kSayarUpa nirjarA karane meM pravINa haiM, ve sAdhu vaMdane yogya haiM / 50 bhAvArtha - jo bar3I zakti ke dhAraka sAdhu haiM, ve parISahoM ko sahate haiM, parISaha Ane para apane pada se cyuta nahIM hote haiM, unake karmoM kI nirjarA hotI hai, ve vaMdane yogya haiM / / 12 / / Age kahate haiM ki jo digambaramudrA sivAya koI vastra dhAraNa kare, samyagdarzana jJAna se yukta ve icchAkAra karane yogya haiM avasesA je liMgI daMsaNaNANeNa samma saMjuttA / celeNa ya parigahiyA te bhaNiyA icchaNijjA ya / / 13 / / avazeSA ye liMgina: darzanajJAnena samyak saMyuktA: / celena ca parigRhItA: te bhaNitA icchAkArayogyAH / / 13 / / artha - digambaramudrA sivAya jo avazeSa liMgI bheSa saMyukta aura samyaktva sahita darzana jJAna saMyukta haiM tathA vastra se parigRhIta haiM, vastra dhAraNa karate haiM ve icchAkAra karane yogya haiN| bhAvArtha - jo samyagdarzana jJAna saMyukta haiM aura utkRSTa zrAvaka kA bheSa dhAraNa karate haiM, eka vastra mAtra parigraha rakhate haiM, ve icchAkAra karane yogya haiM, isalie 'icchAmi' isaprakAra kahate haiN| isakA artha hai ki maiM Apako icchU hU~, cAhatA hU~ aisA 'icchAmi' zabda kA artha hai / isaprakAra se icchAkAra karanA jinasUtra meM kahA hai / / 13 / / Age icchAkAra yogya zrAvaka kA svarUpa kahate haiM - - icchAyAramahatthaM suttaThio jo hu chaMDae kammaM / ThANe TThiyasammattaM paraloyasuhaMkaro hodi / / 14 / / icchAkAramahArthaM sUtrasthita: ya: sphuTaM tyajati karmaM / sthAne sthitasamyaktva: paralokasukhaMkaraH bhavati / / 14 / / artha - jo puruSa jinasUtra meM tiSThatA huA icchAkAra zabda ke mahAna pradhAna artha ko jAnatA hai aura sthAna jo zrAvaka ke bhedarUpa pratimAoM meM tiSThatA huA samyaktva sahita vartatA hai, AraMbha Adi karmoM ko chor3atA hai, vaha paraloka meM sukha pradAna karanevAlA hotA hai| avazeSa liMgI ve gRhI jo jJAna darzana yukta haiM zubha vastra se saMyukta icchAkAra ke ve yogya haiM / / 13 / / marmajJa icchAkAra ke ara zAstra sammata AcaraNa / samyak sahita duSkarma tyAgI sukha laheM paraloka meM / / 14 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa bhAvArtha - utkRSTa zrAvaka ko icchAkAra karate haiM so jo icchAkAra ke pradhAna artha ko hai aura sUtra anusAra samyaktva sahita AraMbhAdika chor3akara utkRSTa zrAvaka hotA hai, vaha paraloka meM svarga kA sukha pAtA hai / / 14 / / Age kahate haiM ki jo icchAkAra ke pradhAna artha ko nahIM jAnatA hai aura anya dharma kA AcaraNa karatA hai, vaha siddhi ko nahIM pAtA hai - aha puNa appA Nicchadi dhammAI karer3a NiravasesAI / taha vi Na pAvadi siddhiM saMsArattho puNo bhaNido / / 15 / / atha punaH AtmAnaM necchati dharmAn karoti niravazeSAn / tathApi na prApnoti siddhiM saMsArastha: punaH bhaNita: / / 15 / / artha - 'atha punaH' zabda kA aisA artha hai ki pahilI gAthA meM kahA thA ki jo icchAkAra ke pradhAna artha ko jAnatA hai, vaha AcaraNa karake svargasukha pAtA hai, vahI aba phira kahate haiM ki icchAkAra kA pradhAna artha AtmA ko cAhanA hai, apane svarUpa meM ruci karanA hai vaha isako iSTa nahIM karatA hai aura anya dharma ke samasta AcaraNa karatA hai to bhI siddhi arthAt mokSa ko nahIM pAtA hai aura usako saMsAra meM hI rahanevAlA kahA hai| bhAvArtha icchAkAra kA pradhAna artha Apako cAhanA hai so jisake apane svarUpa kI rucirUpa samyaktva nahIM hai, usake saba muni zrAvaka kI AcaraNarUpa pravRtti mokSa kA kAraNa nahIM hai||15|| Age isa hI artha ko dRr3ha karake upadeza karate haiM - 51 eeNa kAraNeNa yataM appA saddaha tiviheNa / jeNa ya laheha mokkhaM taM jANijjaha payatteNa / / 16 / / etena kAraNena ca taM AtmAnaM zraddhatta trividhena / yena ca labhadhvaM mokSaM taM jAnIta prayatnena / / 16 / / jo cAhatA nahiM AtamA vaha AcaraNa kucha bhI kare I para siddhi ko pAtA nahIM saMsAra meM bhramatA rahe / / 15 / / basa isalie mana vacana tana se Atma kI ArAdhanA / tuma karo jAno yatna se mila jAya zivasukha sAdhanA / / 16 / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - pahile kahA ki jo AtmA ko iSTa nahIM karatA hai usake siddhi nahIM hai, isa hI kAraNa se he bhavyajIvo ! tuma usa AtmA kI zraddhA karo, usakA zraddhAna karo, mana vacana kAya se svarUpa meM ruci karo, isakAraNa se mokSa ko pAo aura jisase mokSa pAte haiM usako prayatna dvArA saba prakAra ke udyama karake jaano| (bhAvapAhuDa gAthA 87 meM bhI yaha bAta 1) bhAvArtha - jisase mokSa pAte haiM, usa hI ko jAnanA, zraddhAna karanA yaha pradhAna upadeza hai, anya ADambara se kyA prayojana ? isaprakAra jAnanA / / 16 / / Age kahate haiM ki jo jinasUtra ko jAnanevAle muni haiM, unakA svarUpa phira dRr3ha karane ko kahate haiM - - 52 vAlaggakoDimettaM parigahagahaNaM Na hoi sAhUNaM / bhuMjei pANipatte diNNaNaM ikkaThANammi / / 17 / bAlAgrakoTimAtraM parigrahagrahaNaM na bhavati sAdhUnAm / bhuMjIta pANipAtre dattamanyena ekasthAne / / 17 / / artha - bAla ke agrabhAga kI koTi arthAt aNI mAtra bhI parigraha kA grahaNa sAdhu ke nahIM hotA hai, yahA~ AzaMkA hai ki yadi parigraha kucha bhI nahIM hai to AhAra kaise karate haiM ? isakA samAdhAna karate haiM - AhAra karate haiM so pANipAtra (karapAtra) apane hAtha hI meM bhojana karate haiM, vaha bhI anya kA diyA huA prAsuka anna mAtra lete haiM, vaha bhI eka sthAna para hI lete haiM, bArabAra nahIM lete haiM aura anya anya sthAna meM nahIM lete haiN| bhAvArtha - jo muni AhAra hI para kA diyA huA prAsuka yogya annamAtra nirdoSa ekabAra dina meM apane hAtha meM lete haiM to anya parigraha kisalie grahaNa kare ? arthAt grahaNa nahIM kare, jinasUtra meM isaprakAra muni kahe hai / / 17 / / Age kahate haiM ki alpa parigraha grahaNa kare usameM doSa kyA hai ? usako doSa dikhAte haiM - - jahajAyarUvasariso tilatusamettaM Na gihadi hatthesu / jai lei appabahuyaM tatto puNa Niggodam / / 18 / / bAlAgra ke bhI barAbara nA parIgraha ho sAdhu ke / ara anya dvArA datta pANIpAtra meM bhojana kareM / / 17 / / janmate zizuvat akiMcana nahIM tila - - tuSa hAtha meM / kiMcit parIgraha sAtha ho to zramaNa jA~yeM nigoda meM / / 18 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa 53 yathAjAtarUpasadRzaH tilatuSamAtraM na gRhNAti ha s ta ya T : I yadi lAti alpabahukaM tataH punaH yAti nigodam / / 18 / / - artha - muni yathAjAtarUpa hai jaise janmatA bAlaka nagnarUpa hotA hai, vaise hI nagnarUpa digambara mudrA kA dhAraka hai, vaha apane hAtha se tila ke tuSamAtra bhI kucha grahaNa nahIM karatA hai aura yadi kucha thor3A bahuta leve -grahaNa kare to vaha muni grahaNa karane se nigoda meM jAtA hai| bhAvArtha - muni yathAjAtarUpa digambara nirgrantha ko kahate haiM vaha isaprakAra hokara ke bhI kucha parigraha rakhe to jAno ki inake jinasUtra kI zraddhA nahIM hai, mithyAdRSTi hai isalie mithyAtva kA phala nigoda hI hai, kadAcit kucha tapazcaraNAdika kare to usase zubhakarma bAMdhakara svargAdika pAve to bhI phira ekendriya hokara saMsAra meM hI bhramaNa karatA hai| yahA~ prazna hai ki muni ke zarIra hai, AhAra karatA hai, kamaMDalu, pIchI, pustaka rakhatA hai, yahA~ tila tuSamAtra bhI rakhanA nahIM kahA, so kaise ? isakA samAdhAna yaha hai ki - mithyAtva sahita rAgabhAva se apanAkara apane viSaya kaSAya puSTa karane ke lie rakhe usako parigraha kahate haiM, isa nimitta kucha thor3A bahuta rakhane kA niSedha kiyA hai aura kevala saMyama ke nimitta kA to sarvathA niSedha nahIM hai / zarIra to Ayuparyanta chor3ane para bhI chUTatA nahIM hai, inakA to mamatva hI chUTatA hai usakA niSedha kiyA hI hai| jabataka zarIra hai, tabataka AhAra nahIM kare to sAmarthya hI nahIM ho, taba saMyama nahIM sadhe, isalie kucha yogya AhAra vidhipUrvaka zarIra se rAgarahita hote hue bhI lekara ke zarIra ko khar3A rakhakara saMyama sAdhate haiN| kamaMDalu bAhya zauca kA upakaraNa hai, yadi nahIM rakhe to malamUtra kI azucitA se paMca parameSThI kI bhakti - vaMdanA kaise kare aura lokaniMdya ho / pIchI dayA kA upakaraNa hai, yadi nahIM rakhe to jIvasahita bhUmi Adi kI pratilekhanA kisase kare ? pustaka jJAna kA upakaraNa hai yadi nahIM rakhe to paThana-pAThana kaise ho ? ina upakaraNoM kA rakhanA bhI mamatvapUrvaka nahIM hai, inase rAgabhAva nahIM hai| AhAra-vihAra-paThana-pAThana kI kriyAyukta jabataka rahe; tabataka kevalajJAna bhI utpanna nahIM hai, ina saba kriyAoM ko chor3akara zarIra kA hI sarvathA mamatva chor3a dhyAna avasthA lekara tiSThe, apane svarUpa meM lIna ho taba parama nirgrantha avasthA hotI hai, taba zreNI ko prApta hue munirAja kevalajJAna utpanna hotA hai, anya kriyA sahita ho tabataka kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai, isaprakAra nirgranthapanA mokSamArga jinasUtra meM kahA hai|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa zvetAmbara kahate haiM ki bhava sthiti pUrI hone para saba avasthAoM meM kevalajJAna utpanna hotA hai to yaha kahanA mithyA hai, jinasUtra kA yaha vacana nahIM hai, ina zvetAmbaroM ne kalpita sUtra banAye haiM, unameM likhA hogaa| phira yahA~ zvetAmbara kahate haiM ki jo tumane kahA vaha to utsargamArga hai, apavAda mArga meM vastrAdika upakaraNa rakhanA kahA hai, jaise tumane dharmopakaraNa kahe vaise hI vastrAdika bhI dharmopakaraNa haiM, jaise kSudhA kI bAdhA AhAra se miTAkara saMyama sAdhate haiM, vaise hI zIta Adi kI bAdhA vastra Adi se miTAkara saMyama sAdhate haiM, isameM vizeSa kyA ? inako kahate haiM ki isameM to bar3e doSa Ate haiM tathA koI kahate haiM ki kAma vikAra utpanna ho taba strI sevana kare to isameM kyA vizeSa ? isalie isaprakAra kahanA yukta nahIM hai / 54 kSudhA kI bAdhA to AhAra se miTAnA yukta hai, AhAra ke binA deha azakta ho jAtA hai tathA chUTa jAve to apaghAta kA doSa AtA hai, parantu zIta Adi kI bAdhA to alpa hai yaha to jJAnAbhyAsa Adi ke sAdhana hI miTa jAtI hai| apavAdamArga kahA vaha to jisameM munipada rahe aisI kriyA karanA to apavAdamArga hai, parantu jisa parigraha se tathA jisa kriyA se munipada bhraSTa hokara gRhastha ke samAna ho jAve vaha to apavAdamArga nahIM hai| digambara mudrA dhAraNa karake kamaMDalu pIchI sahita AhAra-vihAra upadezAdika meM pravarte vaha apavAdamArga hai aura saba pravRtti ko chor3akara dhyAnastha ho zuddhopayoga meM lIna ho jAne ko utsargamArga kahA hai / isaprakAra munipada apane se sadhatA na jAnakara kisalie zithilAcAra kA poSaNa karanA ? munipada kI sAmarthya na ho to zrAvakadharma hI kA pAlana karanA, paramparA se isI se siddhi ho jAvegI / jinasUtra kI yathArtha zraddhA rakhane se siddhi hai, isake binA anya kriyA saba hI saMsAramArga hai, mokSamArga nahIM hai, isaprakAra jAnanA / / 18 / / Age isa hI kA samarthana karate haiM jassa pariggahagahaNaM appaM bahuyaM ca havai liMgassa / so garahiu jiNavayaNe parigaharahio NirAyAro / / 19 / / yasya parigrahagrahaNaM alpaM bahukaM ca bhavati liMgasya / sa garhyaH jinavacane parigraharahitaH nirAgAraH / / 19 / / 1 thor3A-bahuta bhI parigraha ho jisa zramaNa ke pAsa meM vaha nindya hai nirgrantha hote jinazramaNa AcAra meM / / 19 / /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa artha - jisake mata meM liMga jo bheSa usake parigraha kA alpa tathA bahuta grahaNa karanA kahA hai, vaha mata tathA usakA zraddhAvAna puruSa garhita hai, niMdAyogya hai, kyoMki jinavacana meM parigraha rahita hI nirAgAra hai, nirdoSa muni hai, isaprakAra kahA hai| bhAvArtha - zvetAmbarAdika ke kalpita sUtroM meM bheSa meM alpa bahuta parigraha kA grahaNa kahA hai, vaha siddhAnta tathA usake zraddhAnI niMdya haiN| jinavacana meM parigraha rahita ko hI nirdoSa muni kahA hai||19|| Age kahate haiM ki jinavacana meM aisA muni vandane yogya kahA hai - paMcamahavvayajutto tihiM guttihiM jo sa saMjado hoii| NiggaMthamokkhamaggo so hodi hu vaMdaNijjo ya / / 20 / / paMcamahAvratayukta: tisRbhiH guptibhiH yaH ssNytobhvti| nirgrathamokSamArgaH sa bhavati hi vandanIyaH ca / / 20 / / artha - jo muni paMca mahAvrata yukta ho aura tIna gupti saMyukta ho vaha saMyata hai, saMyamavAna hai aura nirgrantha mokSamArga hai tathA vaha hI pragaTa nizcaya se vaMdane yogya hai| bhAvArtha - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha ina pA~ca mahAvrata sahita ho aura mana, vacana, kAyarUpa tIna gupti sahita ho vaha saMyamI hai, vaha nigraMtha svarUpa hai, vaha hI vaMdane yogya hai| jo kucha alpa bahuta parigraha rakhe so mahAvratI saMyamI nahIM hai, yaha mokSamArga nahIM hai aura gRhastha ke samAna bhI nahIM hai / / 20 / / Age kahate haiM ki pUrvokta eka bheSa to muni kA kahA, aba dUsarA bheSa utkRSTa zrAvaka kA isaprakAra kahA hai - duiyaM ca utta liMgaM ukkiTuM avarasAvayANaM c| bhikkhaM bhamei patte samidIbhAseNa moNeNa / / 21 / / dvitIyaM coktaM liMgaM utkRSTaM avrshraavkaannaaNc| mahAvrata hoM pA~ca guptI tIna se saMyukta hoN| niragrantha muktI pathika ve hI vaMdanA ke yogya haiM / / 20 / / jinamArga meM utkRSTa zrAvaka liMga hotA duusraa| bhikSA grahaNa kara pAtra meM jo mauna se bhojana kare / / 21 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa bhikSAM bhramati pAtre samitibhASayA maunena / / 21 / / artha - dvitIya liMga arthAt dUsarA bheSa utkRSTa zrAvaka jo gRhastha nahIM hai, isaprakAra utkRSTa zrAvaka kA kahA hai, vaha utkRSTa zrAvaka gyArahavIM pratimA kA dhAraka hai, vaha bhramaNa karake bhikSA dvArA bhojana kare aura patte arthAt pAtra meM bhojana kare tathA hAtha meM kare aura samitirUpa pravartatA huA bhASAsamitirUpa bole athavA mauna se rhe| bhAvArtha - eka to mani kA yathAjAtarUpa kahA aura dUsarA yaha utkRSTa zrAvaka kA kahA vaha gyArahavIM pratimA kA dhAraka utkRSTa zrAvaka hai, vaha eka vastra tathA kopIna mAtra dhAraNa karatA hai aura bhikSA se bhojana karatA hai, pAtra meM bhI bhojana karatA hai aura karapAtra meM bhI karatA hai, samitirUpa vacana bhI kahatA hai athavA mauna bhI rakhatA hai, isaprakAra yaha dUsarA bheSa hai||21|| Age tIsarA liMga strI kA kahate haiM - liMgaM itthINa havadi bhuMjai piMDa sueykaalmmi| ajjiya vi ekkavatthA vatthAvaraNeNa bhuNjedi||22|| liMgaM strINAM bhavati bhuMkte piMDaM sveka kaale| AryA api ekavastrA vastrAvaraNena bhuMkte / / 22 / / artha - striyoM kA liMga isaprakAra hai - eka kAla meM bhojana kare, bArabAra bhojana nahIM kare, AryikA bhI ho to eka vastra dhAraNa kare aura bhojana karate samaya bhI vastra ke AvaraNa sahita kare, nagna nahIM ho| ___bhAvArtha - strI AryikA bhI ho aura kSullikA bhI ho, ve donoM hI bhojana to dina meM ekabAra hI kare, AryikA ho vaha eka vastra dhAraNa kiye hue hI bhojana kare, nagna nahIM ho / isaprakAra tIsarA strI kA liMga hai / / 22 / / Age kahate haiM ki vastra dhAraka ke mokSa nahIM hai, mokSamArga nagnapaNA hI hai - Na vi sijjhadi vatthadharo jiNasAsaNe jai vi hoi titthyro| ara nAriyoM kA liMga tIjA eka paTa dhAraNa kreN| vaha nagna nA ho divasa meM ikabAra hI bhojana kreN||22|| siddha nA ho vastradhara vaha tIrthakara bhI kyoM na ho| basa nagnatA hI mArga hai ara zeSa saba unmArga haiM / / 23 / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa ummaggayA savve / / 23 // ggo vimokkhamaggo sesA nApi sidhyati vastradhara: jinazAsane yadyapi bhavati nagnaH vimokSamArgaH zeSA unmArgakA : sarve ||23|| ka ra: / artha - jinazAsana meM isaprakAra kahA hai ki vastra ko dhAraNa karanevAlA sIjhatA nahIM hai, mokSa nahIM pAtA hai, yadi tIrthaMkara bhI ho to jabataka gRhastha rahe tabataka mokSa nahIM pAtA hai, dIkSA lekara digambararUpa dhAraNa kare taba mokSa pAve; kyoMki nagnapanA hI mokSamArga hai, zeSa saba liMga unmArga hai / bhAvArtha - zvetAmbara Adi vastradhAraka ke bhI mokSa honA kahate haiM, vaha mithyA hai, yaha jinamata nahIM hai / / 23 // G Age striyoM ko dIkSA nahIM hai isakA kAraNa kahate haiN| - liMgammi ya itthINaM thaNaMtare NAhikakkhadesesu / bhaNio suhumo kAo tAsiM kaha hoi pavvajjA / / 24 / / liMge ca strINAM stanAMtare nAbhikakSadezeSu / bhaNita: sUkSmaH kAya: tAsAM kathaM bhavati pravrajyA / / 24 / / artha - striyoM ke liMga arthAt yoni meM, stanAMtara arthAt donoM kucoM ke madhya pradeza meM tathA kakSa arthAt donoM kA~khoM meM, nAbhi meM sUkSmakAya arthAt dRSTi ke agocara jIva kahe haiM, ataH isaprakAra striyoM ke pravajyA arthAt dIkSA kaise ho ? 57 bhAvArtha - striyoM ke yoni, stana, kAMkha, nAbhi meM paMcendriya jIvoM kI utpatti nirantara kahI hai, inake mahAvratarUpa dIkSA kaise ho ? mahAvrata kahe haiM vaha upacAra se kahe haiM, paramArtha se nahIM hai, strI apane sAmarthya kI hadda ko pahu~cakara vrata dhAraNa karatI hai, isa apekSA se upacAra se mahAvrata kahe haiM / / 24 / / Age kahate haiM ki yadi strI bhI darzana se zuddha ho to pAparahita hai, bhalI hai - 1. pAThAntara - pravrajyA / 2. pAThAntara pAvayA / nAriyoM kI yoni nAbhI kA~kha ara stanoM meM / jina kahe haiM bahu jIva sUkSama isalie dIkSA na ho / / 24 / / para yadI vaha saddRSTi ho saMyukta ho jinamArga meM / sad AcaraNa yukta to vaha bhI nahIM hai pApamaya / / 25 / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa jai daMsaNeNa suddhA uttA maggeNa sAvi sNjuttaa| ghoraM cariya carittaM itthIsu Na 'pavvayA bhaNiyA / / 25 / / yadi darzanena zuddhA uktA mArgeNa sApi sNyuktaa|| ghoraM caritvA cAritraM strISu na pApakA bhaNitA / / 25 / / artha - striyoM meM jo strI darzana arthAt jinamata kI zraddhA se zuddha hai, vaha bhI mArga se saMyukta kahI gaI hai| jo ghora cAritra tIvra tapazcaraNAdika AcaraNa se pAparahita hotI hai, isalie use pApayukta nahIM kahate haiN| bhAvArtha - striyoM meM jo strI samyaktva sahita ho aura tapazcaraNa kare to pAparahita hokara svarga ko prApta ho isalie prazaMsA karane yogya hai, parantu strIparyAya se mokSa nahIM hai / / 25 / / Age kahate haiM ki striyoM ke dhyAna kI siddhi bhI nahIM hai - cittAsohi Na tesiM DhillaM bhAvaM tahA sahAveNa / vijjadi mAsA tesiM itthIsuNa saMkayA jhANA / / 26 / / cittAzodhi na teSAM zithila: bhAvaH tathA svbhaaven| vidyate mAsA teSAM strISu na zaMkayA dhyAnam / / 26 / / artha - una striyoM ke citta kI zuddhatA nahIM hai, vaise hI svabhAva hI se unake DhIlA bhAva hai, zithila pariNAma hai aura unake mAsA arthAt mAsa-mAsa meM rudhira kA srAva vidyamAna hai, usakI zaMkA rahatI hai usase striyoM ke dhyAna nahIM hai| bhAvArtha - dhyAna hotA hai vaha citta zuddha ho, dRDha pariNAma ho, kisI taraha kI zaMkA na ho taba hotA hai so striyoM ke tInoM hI kAraNa nahIM haiM, taba dhyAna kaise ho ? dhyAna ke binA kevalajJAna kaise utpanna ho aura kevalajJAna ke binA mokSa nahIM hai, zvetAmbarAdika mokSa kahate haiM, vaha mithyA hai||26|| Age sUtrapAhuDa ko samApta karate haiM, sAmAnyarUpa se sukha kA kAraNa kahate haiM - cittazuddhI nahIM evaM zithilabhAva svabhAva se| mAsikadharama se citta zaMkita rahe vaMcita dhyAna se / / 26 / / jalanidhi se paTazuddhivata jo alpagrAhI sAdhu haiN| haiM sarva dukha se mukta ve icchA rahita jo sAdhu haiM / / 27 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrapAhuDa gAheNa appagAhA samuddasalile scelatthenn| icchA jAhu NiyattA tAha NiyattAiM savvadukkhAiM / / 27 / / grAoNa alpagrAhA: samudrasalile svacelArthena / icchA yebhyaH nivRttA: teSAM nivRttAni sarvaduHkhAni / / 27 / / artha - jo muni grAhya arthAt grahaNa karane yogya vastu AhAra Adika se to alpagrAhya haiM, thor3A grahaNa karate haiM, jaise koI puruSa bahuta jala se bhare hue samudra meM se apane vastra ko dhone ke lie vastra dhonemAtra jala grahaNa karatA hai aura jina muniyoM ke icchA nivRtta ho gaI unake saba du:kha nivRtta ho gye| bhAvArtha - jagata meM yaha prasiddha hai ki jinake saMtoSa hai, ve sukhI haiM, isa nyAya se yaha siddha huA ki jina muniyoM ke icchA kI nivRtti ho gaI hai, unake saMsAra ke viSayasaMbaMdhI icchA kiMcit mAtra bhI nahIM haiM, deha se virakta haiM, isalie parama saMtoSI haiM aura AhArAdi kucha grahaNa yogya haiM, unameM se bhI alpa ko grahaNa karate haiM isalie ve parama saMtoSI haiM, ve parama sukhI haiM, yaha jinasUtra ke zraddhAna kA phala hai, anya sUtra meM yathArtha nivRtti kA prarUpaNa nahIM hai isalie kalyANa ke sukha ko cAhanevAloM ko jinasUtra kA niraMtara sevana karanA yogya hai / / 27 / / aise sUtrapAhuDa ko pUrNa kiyaa| (chappaya) jinavara kI dhvani meghadhvanisama mukha taiM grje| gaNadhara ke zruti bhUmi varaSi akSara pada sarajai / / sakala tattva parakAsa karai jagatApa nivaarai| heya aheya vidhAna loka nIkai mana dhArai / / vidhi puNya pApa aru loka kI muni zrAvaka AcaraNa puni / kari sva-para bheda nirNaya sakala karma nAzi ziva lahata muni / / 1 / / (dohA) varddhamAna jinake vacana vara" pNcmkaal| bhavya pAya zivamaga lahai na tAsa guNamAla / / 2 / / iti paNDita jayacandra chAbar3A kRta dezabhASAvacanikA ke hindI anuvAda sahita zrIkundakundasvAmi viracita sUtrapAhuDa samApta / / 2 / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha cAritrapAhuDa (dohA ) vItarAga sarvajJa jina vaMdUM mana vaca kAya / cArita dharma bakhAniyo sAMco mokSa upAya / / 1 / / kundakunda munirAjakRta cAritapAhuDa grantha / prAkRta gAthA baMdha kI karU~ vacanikA paMtha / / 2 / / isaprakAra maMgalapUrvaka pratijJA karake aba cAritrapAhuDa prAkRta gAthAbaMdha kI dezabhASAmaya vacanikA kA hindI anuvAda likhA jAtA hai, zrI kundakunda AcArya prathama hI maMgala ke lie iSTadeva ko namaskAra karake cAritrapAhuDa ko kahane kI pratijJA karate haiM - savvaNhu savvadaMsI NimmohA vIyarAya prmetttthii| vaMdittu tijagavaMdA arahaMtA bhavvajIvehiM / / 1 / / NANaM dasaNa sammaM cArittaM sohikAraNaM tesiM / mokkhArAhaNaheuM cArittaM pAhuDaM vocche ||2||yugmm / sarvajJAna sarvadarzinaH nirmohAn vItarAgAn parameSThinaH / vaMditvA trijagadvaMditAn arhataH bhavyajIvaiH / / 1 / / jJAnaM darzanaM samyak cAritraM zuddhikAraNaM teSAm / mokSArAdhanahetuM cAritraM prAbhRtaM vakSye ||2||yugmm / / sarvajJa evaM sarvadarzI amohI arihaMta jina / trailokya se haiM pajya jo unake caraNa meM kara namana // 1 // jJAna-darzana-caraNa samyak zuddha karane ke lie| cAritrapAhur3a kahU~ maiM zivasAdhanA kA hetu jo||2||
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 cAritrapAhuDa artha - AcArya kahate haiM ki maiM arahaMta pamareSThI ko namaskAra karake cAritrapAhuDa ko khuuNgaa| arahaMta parameSThI kaise haiM ? arahaMta aise prAkRta akSara kI apekSA to aisA artha hai - akAra Adi akSara se to 'ari' arthAt mohakarma, rakAra Adi akSara kI apekSA raja arthAt jJAnAvaraNa darzanAvaraNa karma, use hI rakAra se rahasya arthAt aMtarAya karma isaprakAra se cAra ghAtiyA karmoM kA hanana ghAtanA jinake huA ve arahanta haiN| saMskRta kI apekSA 'arha' aisA pUjA artha meM dhAtu hai, usase 'arhan' aisA niSpanna ho taba pUjAyogya ho usako arhat kahate haiM, vaha bhavyajIvoM se pUjya hai| parameSThI kahane se parama iSTa arthAt utkRSTa pUjya ho use parameSThI kahate haiM athavA parama jo utkRSTapada meM tiSThe vaha parameSThI hai| isaprakAra indrAdika se pUjya arahanta parameSThI haiN| sarvajJa hai, saba lokAlokasvarUpa carAcara padArthoM ko pratyakSa jAne vaha sarvajJa hai| sarvadarzI arthAt saba padArthoM ko dekhanevAle haiN| nirmoha haiM, mohanIya nAma ke karma kI pradhAna prakRti mithyAtva hai usase rahita haiN| vItarAga haiM, jisake vizeSarUpa se rAga dUra ho gayA ho so vItarAga hai unake cAritra mohanIya karma ke udaya se (udayavaza) ho aisA rAgadveSa bhI nahIM hai| trijagadvaMdya haiM, tIna jagata ke prANI tathA unake svAmI indra, dharaNendra, cakravartiyoM se vaMdane yogya haiN| isaprakAra se arahanta pada ko vizeSya karake aura anya padoM ko vizeSaNa karake artha kiyA hai| sarvajJa pada ko vizeSya karake aura anya padoM ko vizeSaNa karane para isaprakAra bhI artha hotA hai, parantu vahA~ arahanta bhavyajIvoM se pUjya haiM, isaprakAra vizeSaNa hotA hai| cAritra kaisA hai ? samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra ye tIna AtmA ke pariNAma haiM, unake zuddhatA kA kAraNa hai, cAritra aMgIkAra karane para samyagdarzanAdi pariNAma nirdoSa hotA hai| cAritra mokSa ke ArAdhana kA kAraNa hai, isaprakAra cAritra ke pAhuDa (prAbhRta) graMtha ko kahU~gA, isaprakAra AcArya ne maMgalapUrvaka pratijJA kI hai / / 1-2 / / Age samyagdarzanAdi tIna bhAvoM kA svarUpa kahate haiM - jaM jANai taM NANaM jaM pecchai taM ca daMsaNaM bhaNiyaM / NANassa Nicchiyassa ya samavaNNA hoi cArittaM / / 3 / / yajjAnAti tat jJAnaM yat pazyati tacca darzanaM bhaNitam / jJAnasya darzanasya ca samApannAt bhavati cAritram / / 3 / / jo jAnatA vaha jJAna hai jo dekhatA darzana khaa| samayoga darzana-jJAna kA cAritra jinavara ne kahA / / 3 / /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa mahAzA artha - jo jAnatA hai vaha jJAna hai| jo dekhatA hai vaha darzana hai - aise kahA hai| jJAna aura darzana ke samAyoga se cAritra hotA hai| bhAvArtha - jAne vaha to jJAna aura dekhe, zraddhAna ho, vaha darzana tathA donoM ekarUpa hokara sthira honA cAritra hai / / 3 / / Age kahate haiM ki jo tIna bhAva jIva ke haiM unakI zuddhatA ke lie cAritra do prakAra kA kahA hai - ee tiNNi vi bhAvA havaMti jIvassa akkhyaameyaa| tiNhaM pi sohaNatthe jiNabhaNiyaM duvihaM cArittaM / / 4 / / ete trayo'pi bhAvAH bhavaMti jIvasya akSayAH ameyaaH| trayANAmapi zodhanArthaM jinabhaNitaM dvividhaM cAritraM / / 4 / / artha - ye jJAna Adika tIna bhAva kahe, ye akSaya aura ananta jIva ke bhAva haiM, inako zodhane ke lie jinadeva ne do prakAra kA cAritra kahA hai| bhAvArtha - jAnanA dekhanA aura AcaraNa karanA ye tIna bhAva jIva ke akSayAnaMta haiM, akSaya arthAt jisakA nAza nahIM hai, ameya arthAt ananta jisakA pAra nahIM hai, saba lokAloka ko jAnanevAlA jJAna hai isaprakAra hI darzana hai, isaprakAra hI cAritra hai tathApi ghAtikarma ke nimitta se azuddha haiM jo jJAna darzana cAritrarUpa haiM, isalie zrIjinadeva ne inako zuddha karane ke lie inakA cAritra (AcaraNa karanA) do prakAra kA kahA hai / / 4 / / Age do prakAra kA kahA so kahate haiM - jiNaNANadiTThisuddhaM paDhamaM sammattacaraNacArittaM / bidiyaM saMjamacaraNaM jiNaNANasadesiyaM taM pi / / 5 / / jinajJAnadRSTizuddhaM prathamaM samyaktvacaraNacAritram / dvitIyaM saMyamacaraNaM jinajJAnasaMdezitaM tadapi / / 5 / / tIna hI ye bhAva jiya ke akhaya aura ameya haiN| ina tIna ke suvikAsa ko cAritra do vidha jina kahA / / 4 / / hai prathama samyaktvAcaraNa jina jJAnadarzana zuddha hai| hai dUsarA saMyamacaraNa jinavara kathita parizuddha hai / / 5 / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa 63 artha - prathama to samyaktva kA AcaraNasvarUpa cAritra hai, vaha jinadeva ke jJAna darzana zraddhAna se kiyA huA zuddha hai| dUsarA saMyama kA AcaraNasvarUpa cAritra hai, vaha bhI jinadeva ke jJAna se dikhAyA huA zuddha hai| bhAvArtha- cAritra do prakAra kA kahA hai| prathama to samyaktva kA AcaraNa kahA vaha jo sarvajJa ke Agama meM tattvArtha kA svarUpa kahA usako yathArtha jAnakara zraddhAna karanA aura usake zaMkAdi aticAra mala doSa kahe, unakA parihAra karake zuddha karanA tathA usake niHzaMkitAdi guNoM kA pragaTa honA vaha samyaktvacaraNa cAritra hai aura jo mahAvrata Adi aMgIkAra karake sarvajJa ke Agama meM kahA vaise saMyama kA AcaraNa karanA aura usake aticAra Adi doSoM ko dUra karanA saMyamacaraNa cAritra hai, isaprakAra saMkSepa se svarUpa kahA / / 5 / / Age samyaktvacaraNa cAritra ke mala doSoM kA parihAra karake AcaraNa karanA kahate haiM - evaM ciya NAUNa ya savve micchattadosa sNkaai| parihara sammattamalA jiNabhaNiyA tivihajoeNa / / 6 / / evaM caiva jJAtvA ca sarvAn mithyAtvadoSAn zaMkAdIn / parihara samyaktvamalAn jinabhaNitAn trividhayogena / / 6 / / artha - aise pUrvokta prakAra samyaktvAcaraNa cAritra ko jAnakara mithyAtva karma ke udaya se hue zaMkAdika doSa samyaktva ko azuddha karanevAle mala haiM, aisA jinadeva ne kahA hai, inako mana, vacana, kAya ke tInoM yogoM se chodd'naa| bhAvArtha - samyaktvAcaraNa cAritra, zaMkAdidoSa samyaktva ke mala haiM unako tyAgane para zuddha hotA hai, isalie inako tyAga karane kA upadeza jinadeva ne kiyA hai| ve doSa kyA haiM vaha kahate haiM - jinavacana meM vastu kA svarUpa kahA, usameM saMzaya karanA zaMkA doSa hai, isake hone para saptabhaya ke nimitta se svarUpa se ciga jAya vaha bhI zaMkA hai| bhogoM kI abhilASA kAMkSA doSa hai, isake hone para bhogoM ke lie svarUpa se bhraSTa ho jAtA hai| vastu ke svarUpa arthAt dharma meM glAni karanA jugupsA doSa hai, isake hone para dharmAtmA puruSoM ke pUrva karma ke udaya se bAhya malinatA dekhakara mata se ciga jAnA hotA hai| deva, guru, dharma tathA laukika kAryoM meM mUDhatA arthAt yathArtha svarUpa ko na jAnanA so mUDhadRSTi samyaktva ke jo doSa mala zaMkAdi jinavara ne khe| mana-vacana-tana se tyAga kara samyaktva nirmala kiijie||6||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 64 doSa hai, isake hone para anya laukikajanoM se mAne hue sarAgI deva, hiMsAdharma aura sagrantha guru tathA logoM ke binA vicAra kiye hI mAne gaye aneka kriyAvizeSoM se vibhavAdika kI prApti ke lie pravRtti karane se yathArtha mata bhraSTa jAtA hai| dharmAtmA puruSoM meM karma ke udaya se kucha doSa utpanna huA dekhakara unakI avajJA karanA so anupagUhana doSa hai, isake hone para dharma se chUTa jAnA hotA hai / dharmAtmA puruSoM ko karma ke udaya ke vaza se dharma se cigate dekhakara unakI sthiratA na karanA asthitikaraNa doSa hai, isake hone para jJAta hotA hai ki isako dharma se anurAga nahIM hai aura anurAga kA na honA samyaktva meM doSa hai / dharmAtmA puruSoM se vizeSa prIti na karanA avAtsalya doSa hai, isake hone para samyaktva kA abhAva pragaTa sUcita hotA hai / dharma kA mAhAtmya zakti ke anusAra pragaTa na karanA aprabhAvanA doSa hai, isake hone para jJAta hotA hai ki isake dharma ke mAhAtmya kI zraddhA pragaTa nahIM huI hai| isaprakAra ye ATha doSa samyaktva ke mithyAtva ke udaya se (udaya ke vaza hone se ) hote haiM, jahA~ ye tIvra hoM vahA~ to mithyAtva prakRti kA udaya batAte haiM, samyaktva kA abhAva batAte haiM aura jahA~ kucha manda aticArarUpa hoM to samyaktva prakRti nAmaka mithyAtva kI prakRti ke udaya se ho ve aticAra kahalAte haiM, vahA~ kSAyopazamika samyaktva kA sadbhAva hotA hai, paramArtha se vicAra kareM to aticAra tyAgane hI yogya haiN| ina doSoM ke hone para anya bhI mala pragaTa hote haiM, ve tIna mUDhatAe~ haiM - 1. devamUDhatA, 2. pAkhaNDamUDhatA, 3. lokamUDhatA / kisI vara kI icchA se sarAgI devoM kI upAsanA karanA unakI pASANAdi meM sthApanA karake pUjanA devamUDhatA hai| DhoMgI guruoM meM mUDhatA - parigraha, AraMbha, hiMsAdi sahita pAkhaNDI (DhoMgI) bheSadhAriyoM kA satkAra puraskAra karanA pAkhaNDamUDhatA hai / lokamUDhatAanya matavAloM ke upadeza se tathA svayaM hI binA vicAre kucha pravRtti karane laga jAya vaha lokamUDhatA hai, jaise sUrya ko argha denA, grahaNa meM snAna karanA, saMkrAMti meM dAna karanA, agni kA satkAra karanA, dehalI, ghara, kuMA pUjanA, gAya kI pUMcha ko namaskAra karanA, gAya mUtra ko pInA, ratna, ghor3A Adi vAhana, pRthvI, vRkSa, zastra, parvata Adika kI sevA-pUjA karanA, nadIsamudra Adi ko tIrtha mAnakara unameM snAna karanA, parvata se giranA, agni meM praveza karanA ityAdi jAnanA / chaha anAyatana haiM- kudeva, kuguru, kuzAstra aura inake bhakta aise chaha haiM, inako dharma ke sthAna jAnakara inakI mana se prazaMsA karanA, vacana se sarAhanA karanA, kAya se vaMdanA karanA, ye dharma ke sthAna nahIM haiM, isalie inako anAyatana kahate haiM / jAti, lAbha, kula, rUpa, tapa, bala, vidyA,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa aizvarya, inakA garva karanA ATha mada haiM, jAti mAtApakSa hai, lAbha dhanAdika karma ke udaya ke Azraya hai, kula pitApakSa hai, rUpa karmodayAzrita hai, tapa apane svarUpa ko sAdhane kA sAdhana hai, bala karmodayAzrita hai, vidyA karma ke kSayopazamAzrita hai, aizvarya karmodayAzrita hai, inakA garva kyA? paradravya ke nimitta se honevAle kA garva karanA samyaktva kA abhAva batAtA hai athavA malinatA karatA hai| isaprakAra ye paccIsa samyaktva ke mala doSa haiM, inakA tyAga karane para samyaktva zuddha hotA hai, vahI samyaktvAcaraNa cAritra kA aMga hai||6|| Age zaMkAdi doSa dUra hone para samyaktva ke ATha aMga pragaTa hote haiM, unako kahate haiM - NissaMkiya NikkaMkhiya NivvidigiMchA amuuddhditttthiiy| uvagRhaNa ThidikaraNaM vacchalla pahAvaNA ya te atttth||7|| niHzaMkitaM ni:kAMkSitaM nirvicikitsA amUDhadRSTI c| upagRhanaM sthitIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA ca te aSTau / / 7 / / artha - ni:zaMkita, ni:kAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA ye ATha aMga haiN| bhAvArtha - ye ATha aMga pahile kahe hue zaMkAdi doSoM ke abhAva se pragaTa hote haiM, inake udAharaNa purANoM meM haiM, unakI kathA se jAnanA / ni:zaMkita aMga kA aMjana cora kA udAharaNa hai, jisane jinavacana meM zaMkA na kI, nirbhaya ho chIMke kI lar3a kATakara ke maMtra siddha kiyaa| ni:kAMkSita kA sItA, anaMtamatI, sutArA Adi kA udAharaNa hai, jinhoMne bhogoM ke lie dharma ko nahIM chodd'aa| nirvicikitsA kA uddAyana rAjA kA udAharaNa hai, jisane muni kA zarIra apavitra dekhakara bhI glAni nahIM kii| amUDhadRSTi kA revatIrAnI kA udAharaNa hai, jisako vidyAdhara ne aneka mahimA dikhAI to bhI zraddhAna se zithila nahIM huii| upagUhana kA jinendrabhakta seTha kA udAharaNa hai, jisane cora, jisane brahmacArI kA bheSa banAkara chatra kI corI kI. usako brahmacaryapada kI niMdA hotI jAnakara usake doSa ko chipaayaa| sthitikaraNa kA vAriSeNa kA udAharaNa hai, jisane puSpadaMta brAhmaNa ko munipada se zithila huA jAnakara dRr3ha kiyaa| vAtsalya kA viSNukumAra kA udAharaNa hai, jinane akaMpana Adi muniyoM kA upasarga nivAraNa kiyaa| prabhAvanA meM vajrakumAra muni kA udAharaNa hai, jisane vidyAdhara se sahAyatA pAkara nizaMka aura nikAMkSa ara nigrlAna dRSTi-amUr3ha hai| upagRhana ara thitikaraNa vAtsalya aura prabhAvanA / / 7 / /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa dharma kI prabhAvanA kii| aise ATha aMga pragaTa hone para samyaktvAcaraNa cAritra hotA hai, jaise zarIra meM hAtha-paira hote haiM, vaise hI ye samyaktva ke aMga haiM, ye na hoM to vikalAMga hotA hai / / 7 / / Age kahate haiM ki isaprakAra pahilA samyaktvAcaraNa cAritra hotA hai - taM ceva guNavisuddhaM jiNasammattaM sumukkhtthaannaae| jaM carai NANajuttaM paDhamaM sammattacaraNacArittaM / / 8 / / taccaiva guNavizuddhaM jinasamyaktvaM sumokSasthAnAya / tat carati jJAnayuktaMprathamaM samyaktvacaraNacAritram / / 8 / / artha - vaha jinasamyaktva arthAt arahaMta jinadeva kI zraddhA ni:zaMkita Adi guNoM se vizuddha ho usakA yathArtha jJAna ke sAtha AcaraNa kare vaha prathama samyaktvacaraNa cAritra hai, vaha mokSa sthAna ke lie hotA hai| bhAvArtha - sarvajJabhASita tattvArtha kI zraddhA niHzaMkita Adi guNa sahita, paccIsa mala doSa rahita, jJAnavAna AcaraNa kare usako samyaktvAcaraNa cAritra kahate haiN| vaha mokSa kI prApti ke lie hotA hai, kyoMki mokSamArga meM pahile samyagdarzana kahA hai, isalie mokSamArga meM pradhAna yaha hI hai||8|| Age kahate haiM ki jo isaprakAra samyaktvAcaraNa cAritra ko aMgIkAra karake saMyamacaraNa cAritra ko aMgIkAra kare to zIghra hI nirvANa ko prApta karatA hai - sammattacaraNasuddhA saMjamacaraNassa jai va supsiddhaa| NANI amUDhadiTThI acire pAvaMti NivvANaM / / 9 / / samyaktvacaraNazuddhA: saMyamacaraNasya ydivaasuprsiddhaaH| jJAnina: amUDhadRSTaya: aciraM prApnuvaMti nirvANam / / 9 / / artha - jo jJAnI hote hue amUDhadRSTi hokara samyaktvAcaraNa cAritra se zuddha hotA hai aura jo saMyamacaraNa cAritra se samyak prakAra zuddha ho to zIghra hI nirvANa ko prApta hotA hai| ina ATha guNa se zuddha samyak mUlata: zivathAna hai| sadjJAnayuta AcaraNa yaha samyakcaraNa cAritra hai||8|| samyakcaraNa se zuddha ara saMyamacaraNa se zuddha hoN| ve samakitI sadajJAnijana nirvANa pAveM zIghra hii||9||
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa bhAvArtha - jo padArthoM ke yathArthajJAna se mUDhadRSTirahita vizuddha samyagdRSTi hokara samyakcAritra svarUpa saMyama kA AcaraNa kare to zIghra hI mokSa ko pAve, saMyama aMgIkAra karane para svarUpa ke sAdhanarUpa ekAgra dharmadhyAna ke bala se sAtizaya apramatta guNasthAnarUpa ho zreNI car3ha antarmuhUrta meM kevalajJAna utpanna kara aghAtikarma kA nAza karake mokSa prApta karatA hai, yaha samyaktvacaraNa cAritra kA hI mAhAtmya hai||9|| __Age kahate haiM ki jo samyaktva ke AcaraNa se bhraSTa haiM aura ve saMyama kA AcaraNa karate haiM to bhI mokSa nahIM pAte haiM - sammattacaraNabhaTThA saMjamacaraNaM caraMti je vi nnraa| aNNANaNANamUDhA taha vi Na pAvaMti NivvANaM / / 10 / / samyaktvacaraNabhraSTA: saMyamacaraNaM caranti ye'pi nraaH| ajJAnajJAnamUDhA: tathA'pi na prApnuvaMti nirvANam / / 10 / / artha - jo puruSa samyaktvAcaraNa cAritra se bhraSTa hai aura saMyama kA AcaraNa karate haiM to bhI ve ajJAna se mUDhadRSTi hote hue nirvANa ko nahIM pAte haiN| bhAvArtha - samyaktvAcaraNa cAritra ke binA saMyamacaraNa cAritra nirvANa kA kAraNa nahIM hai, kyoMki samyagjJAna ke binA to jJAna mithyA kahalAtA hai so isaprakAra samyaktva ke binA cAritra ke bhI mithyApanA AtA hai / / 10 / / Age prazna utpanna hotA hai ki isaprakAra samyaktvAcaraNa cAritra ke cihna kyA haiM, jinase usako jAne, isake uttarasvarUpa gAthA meM samyaktva ke cihna kahate haiM - vacchallaM viNaeNa ya aNukaMpAe sudaanndcchaae| maggaguNasaMsaNAe avagRhaNa rakkhaNAe ya / / 11 / / eehi lakkhaNehiM ya lakkhijjai ajjavehiM bhaavhiN| jIvo ArAhato jiNasammattaM amoheNa / / 12 / / samyakacaraNa se bhraSTa para saMyamacaraNa AcareM jo| ajJAna mohita matI ve nirvANa ko pAte nahIM / / 10 / / vinayavatsala dayAdAnaru mArga kA bahumAna ho| saMvega ho ho upAgUhana sthitikaraNa kA bhAva ho||11|| ara sahaja Arjava bhAva se ye sabhI lakSaNa pragaTa hoN| to jIva vaha nirmoha mana se kare samyak sAdhanA / / 12 / /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vAtsalyaM vinayena ca anukaMpayA sudAna dakSayA / mArgaguNazaMsanayA upagUhanaM rakSaNena ca / / 11 / / etaiH lakSaNaiH ca lakSyate ArjavaiH bhAvaiH / jIva: ArAdhayan jinasamyaktvaM amohena / / 12 / / aSTapAhuDa artha - jinadeva kI zraddhA samyaktva ko moha arthAt mithyAtva rahita ArAdhanA karatA huA jIva ina lakSaNoM se arthAt cihnoM se pahicAnA jAtA hai - prathama to dharmAtmA puruSoM se jisake vAtsalyabhAva ho jaise tatkAla kI prasUtivAna gAya ke bacce se prIti hotI hai vaisI dharmAtmA se prIti ho, eka to yaha cihna hai / samyaktvAdi guNoM se adhika ho usakA vinaya satkArAdika jisake adhika ho, aisA vinaya, eka yaha cihna hai, dukhI prANI dekhakara karuNA bhAva svarUpa anukampA jisake ho, yaha eka cihna hai, anukampA kaisI ho ? bhale prakAra dAna se yogya ho / nirgranthasvarUpa mokSamArga kI prazaMsA sahita ho, eka yaha cihna hai, jo mArga kI prazaMsA na karatA to jAno ki isake mArga kI dRDha zraddhA nahIM hai / dharmAtmA puruSoM ke karma ke udaya se (udayavaza ) doSa utpanna ho usako vikhyAta na kare isaprakAra upagUhana bhAva ho, eka yaha cihna hai / dharmAtmA ko mArga se cigatA jAnakara usakI sthiratA kare aisA rakSaNa nAma kA cihna hai; isako sthitikaraNa bhI kahate haiM / ina saba cihnoM ko, satyArtha karanevAlA eka ArjavabhAva hai, kyoMki niSkapaTa pariNAma se saba cihna pragaTa hote haiM, satyArtha hote haiM, itane lakSaNoM se samyagdRSTi ko jAna sakate haiN| bhAvArtha - samyaktvabhAva mithyAtva karma ke abhAva se jIvoM kA nijabhAva pragaTa hotA hai so vaha bhAva to sUkSma hai, chadmastha ke jJAnagocara nahIM hai aura usake bAhya cihna samyagdRSTi ke pragaTa hote haiM, unase samyaktva huA jAnA jAtA hai| vAtsalya Adi bhAva kahe ve Apake to apane anubhavagocara hote haiM aura anya ke usakI vacana kAya kI kriyA se jAne jAte haiM, unakI parIkSA jaise apane kriyAvizeSa se hotI hai, vaise anya kI bhI kriyAvizeSa se parIkSA hotI hai, isaprakAra vyavahAra hai, yadi aisA na ho to samyaktva vyavahAra mArga kA lopa ho isalie vyavahArI prANI ko vyavahAra kA hI Azraya kahA hai, paramArtha ko sarvajJa jAnatA hai / / 11-12 // Age kahate haiM ki jo aise kAraNa sahita ho to samyaktva chor3atA hai ucchAhabhAvaNAsaMpasaMsasevA kudaMsaNe saddhA / aNNANamohamagge kuvvaMto jahadi jiNasammaM / / 13 / / ajJAnamohita mArga kI zaMsA kare utsAha se / zraddhA kudarzana meM rahe to bame samyakbhAva ko / / 13 / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa utsAhabhAvanA zaMprazaMsAsevA kudarzane zraddhA / ajJAnamohamArge kurvan jahAti jinasamyaktvam / / 13 // artha - kudarzana arthAt naiyAyika, vaizeSika, sAMkhyamata, mImAMsakamata, vedAntamata, bauddhamata, cArvAkamata, zUnyavAda mata inake bheSa tathA inake bhASita padArtha aura zvetAmbarAdika jainAbhAsa inameM zraddhA, utsAha, bhAvanA, prazaMsA aura inakI upAsanA va sevA jo puruSa karatA hai, vaha ni kI zraddhArUpa samyaktva ko chor3atA hai, vaha kudarzana, ajJAna aura mithyAtva kA mArga hai| bhAvArtha - anAdikAla se mithyAtvakarma ke udaya se (udayavaza) yaha jIva saMsAra meM bhramaNa karatA hai so koI bhAgya ke udaya se jinamArga kI zraddhA huI ho aura mithyAmata ke prasaMga se mithyAmata meM kucha kAraNa se utsAha, bhAvanA, prazaMsA, sevA, zraddhA utpanna ho to samyaktva kA abhAva ho jAya, kyoMki jinamata ke sivAya anya matoM meM chadmastha ajJAniyoM dvArA prarUpita mithyA padArtha tathA mithyA pravRttirUpa mArga hai, usakI zraddhA Ave taba jinamata kI zraddhA jAtI rahe, isalie mithyAdRSTiyoM kA saMsarga hI nahIM karanA, isaprakAra bhAvArtha jAnanA / / 13 / / Age kahate haiM ki jo ye hI utsAha bhAvanAdika kahe ve sudarzana meM hoM to jinamata kI zraddhArUpa samyaktva ko nahIM chor3atA hai| - ucchAhabhAvaNAsaMpasaMsasevA sudaMsaNe saddhA / Na jahadi jiNasammattaM kuvvaMto NANamaggeNa / / 14 / / 69 utsAhabhAvanA zaMprazaMsasevA: sudarzane zraddhAM / na jahAti jinasamyaktvaM kurvan jJAnamArgeNa / / 14 / / artha - sudarzana arthAt samyagdarzana jJAna cAritra svarUpa samyakmArga meM utsAhabhAvanA arthAt grahaNa karane kA utsAha karake bArambAra cintavanarUpa bhAva aura prazaMsA arthAt mana vacana kAya se bhalA jAnakara stuti karanA, sevA arthAt upAsanA, pUjanAdika karanA aura zraddhA karanA, isaprakAra jo puruSa jJAnamArga se yathArtha jAnakara karatA hai, vaha jinamata kI zraddhArUpa samyaktva ko nahIM chor3atA hai| bhAvArtha - jinamata meM utsAha, bhAvanA, prazaMsA, sevA, zraddhA jisake ho vaha samyaktva se cyuta nahIM hotA hai / / 14 / / sadjJAna samyakbhAva kI zaMsA kare utsAha se 1 zraddhA sudarzana meM rahe nA bame samyakbhAva ko / / 14 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa Age ajJAna mithyAtva kucAritra ke tyAga kA upadeza karate haiM - aNNANaM micchattaM vajaha NANe visuddhasammatte / aha mohaM sAraMbhaM parihara dhamme ahiNsaae||15|| ajJAnaM mithyAtvaM varjaya jJAne vishuddhsmyktve| atha mohaM sAraMbhaM parihara dharme ahiMsAyAm / / 15 / / artha - AcArya kahate haiM ki he bhavya ! tU jJAna ke hone para to ajJAna kA tyAga kara, vizuddha samyaktva ke hone para mithyAtva kA tyAga kara aura ahiMsA lakSaNa dharma ke hone para AraMbhasahita moha ko chodd'| bhAvArtha - samyagdarzana, jJAna, cAritra kI prApti hone para phira mithyAdarzana 'jJAna, cAritra meM mata pravarto, isaprakAra upadeza hai / / 15 / / Age phira upadeza karate haiM - pavvaja saMgacAe payaTTa sutave susaMjame bhaave| hoi suvisuddhajhANaM Nimmohe vIyarAyatte / / 16 / / pravrajyAyAM saMgatyAge pravartasva sutapasi susNymebhaave| bhavati suvizuddhadhyAnaM nirmohe vItarAgatve / / 16 / / artha - he bhavya ! tU saMga arthAt parigraha kA tyAga jisameM ho aisI dIkSA grahaNa kara aura bhale prakAra saMyamasvarUpa bhAva hone para samyak prakAra tapa meM pravartana kara jisase tere moharahita vItarAgapanA hone para nirmala dharma zukladhyAna ho| bhAvArtha - nirgrantha ho dIkSA lekara saMyamabhAva se bhale prakAra tapa meM pravartana kare, taba saMsAra kA moha dUra hokara vItarAgapanA ho, phira nirmala dharmadhyAna zukladhyAna hote haiM, isaprakAra dhyAna se kevalajJAna utpanna karake mokSa prApta hotA hai, isalie isaprakAra upadeza hai / / 16 / / Age kahate haiM ki yaha jIva ajJAna aura mithyAtva ke doSa se mithyAmArga meM pravartana karatA hai| taja mUr3hatA ajJAna he jiya jJAna-darzana prApta kara / mada moha hiMsA tyAga de jiya ahiMsA ko sAdhakara / / 15 / / saba saMga taja graha pravrajyA rama sutapa saMyamabhAva meN| nirmoha ho tU vItarAgI lIna ho zudhadhyAna meM / / 16 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa micchAdasaNamagge maliNe annnnaannmohdosehiN| vajhaMti mUDhajIvA 'micchattAbuddhiudaeNa / / 17 / / mithyAdarzanamArge maline ajnyaanmohdossaiH| badhyante mUDhajIvA: mithyAtvAbuddhyudayena / / 17 / / artha - mUDha jIva ajJAna aura moha arthAt mithyAtva ke doSoM se malina jo mithyAdarzana arthAt kumata ke mArga meM mithyAtva aura abuddhi arthAt ajJAna ke udaya se pravRtti karate haiN| bhAvArtha - ye mUDhajIva mithyAtva aura ajJAna ke udaya se mithyAmArga meM pravartate haiM, isalie mithyAtva ajJAna kA nAza karanA yaha upadeza hai / / 17 / / Age kahate haiM ki samyagdarzana-jJAna-zraddhAna se cAritra ke doSa dUra hote haiM - sammaiMsaNa passadi jANadi NANeNa dvvpjjaayaa| sammeNa ya saddahadi ya pariharadi carittaje dose / / 18 / / samyagdarzanena pazyati jAnAti jJAnena dravyaparyAyAn / samyaktvena ca zraddadhAti ca pariharati caaritrjaandossaan||18|| artha - yaha AtmA samyagdarzana se to sattAmAtra vastu ko dekhatA hai, samyagjJAna se dravya aura paryAyoM ko jAnatA hai, samyaktva se dravya paryAya svarUpa sattAmayI vastu kA zraddhAna karatA hai aura isaprakAra dekhanA, jAnanA va zraddhAna hotA hai taba cAritra arthAt AcaraNa meM utpanna hue doSoM ko chor3atA hai| ____ bhAvArtha - vastu kA svarUpa dravya paryAyAtmaka sattA svarUpa hai so jaisA hai vaisA dekhe-jAne zraddhAna kare taba AcaraNa zuddha kare so sarvajJa ke Agama se vastu kA nizcaya karake AcaraNa krnaa| vastu hai vaha dravyaparyAya svarUpa hai| dravya kA sattAlakSaNa hai tathA guNaparyAyavAn ko dravya kahate haiN| paryAya do prakAra kI haiM, sahavartI aura kramavartI / sahavartI ko guNa kahate haiM aura kramavartI ko paryAya 1. pAThAntara - micchattA buddhidoseNa / mohamohita malina mithyAmArga meM ye bhUla jiy| ajJAna ara mithyAtva kAraNa baMdhanoM ko prApta ho / / 17 / / sadjJAnadarzana jAneM dekheM dravya ara paryAyoM ko| samyak kare zraddhAna ara jiya taje caraNaja doSa ko / / 18 / /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 aSTapAhuDa kahate haiN| dravya sAmAnyarUpa se eka hai to bhI vizeSarUpa se chaha haiM, jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kaal| __ jIva ke darzana-jJAnamayI cetanA to guNa hai aura acakSu Adi darzana, mati Adika jJAna tathA krodha, mAna, mAyA, lobha Adi va nara, nArakAdi vibhAva paryAya hai, svabhAvaparyAya agurulaghu guNa ke dvArA hAni-vRddhi kA pariNamana hai| pudgaladravya ke sparza, rasa, gaMdha, varNarUpa mUrtikapanA to guNa hai aura sparza, rasa, gandha varNa kA bhedarUpa pariNamana tathA aNu se skandharUpa honA tathA zabda, bandha AdirUpa honA ityAdi paryAya hai| dharma, adharma dravya ke gatihetutva, sthitihetutvapanA to guNa hai aura isa guNa ke jIva-pudgala ke gati-sthiti ke bhedoM se bheda hote haiM ve paryAya haiM tathA agurulaghu guNa ke dvArA hAni-vRddhi kA pariNamana hotA hai jo svabhAva paryAya hai| AkAza kA avagAhanA gaNa hai aura jIva-padagala Adi ke nimitta se pradezabheda kalpanA kiye jAte haiM ve paryAya haiM tathA hAni-vRddhi kA pariNamana vaha svabhAva paryAya hai| kAladravya kA vartanA to guNa hai aura jIva aura pudgala ke nimitta se samaya Adi kalpanA so paryAya hai, isako vyavahAra kAla bhI kahate haiM tathA hAni-vRddhi kA pariNamana vaha svabhAvaparyAya hai ityaadi| inakA svarUpa jina Agama se jAnakara dekhanA, jAnanA, zraddhAna karanA, isase cAritra zuddha hotA hai| binA jJAna, zraddhAna ke AcaraNa zuddha nahIM hotA hai, isaprakAra jAnanA / / 18 / / Age kahate haiM ki samyagdarzana-jJAna-cAritra tIna bhAva moharahita jIva ke hote haiM, inakA AcaraNa karatA huA zIghra mokSa pAtA hai - ee tiNNi vibhAvA havaMti jIvassa mohrhiyss| NiyaguNamArAhato acireNa ya kamma pariharai / / 19 / / ete trayo'pi bhAvA: bhavaMti jIvasya moharahitasya / nijaguNamArAdhayan acireNa ca karma pariharati / / 19 / / artha - ye pUrvokta samyagdarzana-jJAna-cAritra tIna bhAva haiM, ye nizcaya se moha arthAt mithyAtva rahita jIva ke hote haiM, taba yaha jIva apanA nijaguNa jo zuddha darzana jJAnamayI cetanA kI ArAdhanA karatA huA thor3e hI kAla meM karma kA nAza karatA hai| bhAvArtha - nijaguNa ke dhyAna se zIghra hI kevalajJAna utpanna karake mokSa pAtA hai / / 19 / / sadjJAnadarzanacaraNa hote haiM amohI jIva ko| ara svayaM kI ArAdhanA se hareM bandhana zIghra ve / / 19 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa Age isa samyaktvAcaraNa cAritra ke kathana kA saMkoca karate haiM - saMkhijjamasaMkhijaguNaM ca saMsArimerumattA' nnN| sammattamaNucaraMtA kareMti dukkhakkhayaM dhIrA / / 20 / / saMkhyeyAmasaMkhyeyaguNAM saMsArimerumAtrA nnN| samyaktvamanucaraMta: kurvanti duHkhakSayaM dhIrAH / / 20 / / artha - samyaktva kA AcaraNa karate hue dhIra puruSa saMkhyAtaguNI tathA asaMkhyAtaguNI karmoM kI nirjarA karate haiM aura karmoM ke udaya se hue saMsAra ke duHkha kA nAza karate haiN| karma kaise haiM ? saMsArI jIvoM ke meru arthAt maryAdA mAtra haiM aura siddha hone ke bAda karma nahIM haiN| bhAvArtha - isa samyaktva kA AcaraNa hone para prathama kAla meM to guNazreNI nirjarA hotI hai, vaha asaMkhyAta ke guNAkArarUpa hai| pIche jabataka saMyama kA AcaraNa nahIM hotA hai, tabataka guNazreNI nirjarA nahIM hotI hai| vahA~ saMkhyAta ke guNAkArarUpa hotI hai isalie saMkhyAtaguNa aura asaMkhyAtaguNa isaprakAra donoM vacana khe| karma to saMsAra avasthA hai, jabataka hai usameM du:kha kA kAraNa mohakarma hai, usameM mithyAtva karma pradhAna hai| samyaktva ke hone para mithyAtva kA to abhAva hI huA aura cAritramoha duHkha kA kAraNa hai, so yaha bhI jabataka hai tabataka usakI nirjarA karatA hai, isaprakAra anukrama se duHkha kA kSaya hotA hai| saMyamAcaraNa ke hone para saba du:khoM kA kSaya hovegA hii| samyaktva kA mAhAtmya isaprakAra hai ki samyaktvAcaraNa hone para saMyamAcaraNa bhI zIghra hI hotA hai, isalie samyaktva ko mokSamArga meM pradhAna jAnakara isa hI kA varNana pahile kiyA hai||20|| Age saMyamAcaraNa cAritra ko kahate haiM - duvihaM saMjamacaraNaM sAyAraM taha have nniraayaa| sAyAraM saggaMthe pariggahA rahiya khalu NirAyAraM / / 21 / / dvividhaM saMyamacaraNaM sAgAraM tathA bhavet niraagaarN| 1. 'saMsArimerumatAsAsAri merumittA' isakA saTIka saMskRta prati meM sarSapamerumAtrAM isaprakAra hai| 2. pAThAntaraH - sNggthN| samyaktva ke anucaraNa se dukha kSaya kareM saba dhIrajana / ara kareM ve jiya saMkhya aura asaMkhya guNamaya nirjarA / / 20 / / sAgAra ara anagAra se yaha dvividha hai sNymcrnn| sAgAra hoM sagrantha ara nirgrantha hoM aNagAra saba / / 21 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 aSTapAhuDa sAgAraM sagranthe parigrahAdrahite khalu nirAgAram / / 21 / / artha - saMyamacaraNa cAritra do prakAra kA hai, sAgAra aura nirAgAra / sAgAra to parigraha sahita zrAvaka ke hotA hai aura nirAgAra parigraha se rahita muni ke hotA hai, yaha nizcaya hai / / 21 / / Age sAgAra saMyamAcaraNa ko kahate haiM daMsaNa vaya sAmAiya posaha sacitta rAyabhatte ya / baMbhAraMbhApariggaha aNumaNa uddiTTha desavirado ya / / 22 / / darzanaM vrataM sAmAyikaM proSadhaM sacittaM rAtribhuktizca / brahma AraMbha: parigrahaH anumati: uddiSTa dezaviratazca / / 22 / / artha - darzana, vrata, sAmAyika aura proSadha Adi kA nAma ekadeza hai aura nAma aise kahe haiM, proSadhopavAsa, sacittatyAga, rAtribhuktityAga, brahmacarya, AraMbhatyAga, parigrahatyAga, anumatityAga aura uddiSTatyAga, isaprakAra gyAraha prakAra dezavirata hai| bhAvArtha - ye sAgAra saMyamAcaraNa ke gyAraha sthAna haiM, inako pratimA bhI kahate haiM / / 22 / / Age ina sthAnoM meM saMyama kA AcaraNa kisaprakAra se hai, vaha kahate haiM - paMceva NuvvayAiM guNavvayAiM havaMti taha tiNNi / sikkhAvaya cattAri ya saMjamacaraNaM ca sAyAraM / / 23 / / paMcaiva aNuvratAni guNavratAni bhavaMti tathA trINi / zikSAvratAni catvAri saMyamacaraNaM ca sAgAram / / 23 / / artha - pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata - isaprakAra bAraha prakAra kA saMyamacaraNa cAritra hai, jo sAgAra hai, granthasahita zrAvaka ke hotA hai isalie sAgAra kahA 1 prazna - ye bAraha prakAra to vrata ke kahe aura pahile gAthA meM gyAraha nAma kahe, unameM prathama darzana nAma kahA usameM ye vrata kaise hote haiM ? isakA samAdhAna aNuvrata aisA nAma kiMcit vrata kA hai, vaha pA~ca aNuvratoM meM se kiMcit yahA~ dezavrata sAmAyika proSadha sacita nizibhuja tyAgamaya / brahmacarya Arambha grantha taja anumati ara uddezya taja / / 22 / / pA~ca aNuvrata tIna guNavrata cAra zikSAvrata kahe / yaha gRhastha kA saMyamacaraNa isa bhAMti saba jinavara kaheM ||23||
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 cAritrapAhuDa bhI hote haiM, isalie darzana pratimA kA dhAraka bhI aNuvratI hI hai, isakA nAma darzana hI kahA / yahA~ isaprakAra jAnanA ki isake kevala samyaktva hI hotA hai aura avratI hai, aNuvrata nahIM hai isake aNuvrata aticAra sahita hote haiM isalie vratI nAma nahIM khaa| dUsarI pratimA meM aNuvrata aticAra rahita pAlatA hai isalie vrata nAma kahA hai. yahA~ samyaktva ke aticAra TAlatA hai, samyaktva hI pradhAna hai, isalie darzanapratimA nAma hai| anya granthoM meM isakA svarUpa isaprakAra kahA hai ki jo ATha mUlaguNa kA pAlana kare, sAta vyasana ko tyAge, jisake samyaktva aticAra rahita zuddha ho vaha darzana pratimA kA dhAraka hai| pA~ca udambaraphala aura madya, mAMsa, madhu ina AThoM kA tyAga karanA, vaha ATha mUlaguNa haiN| athavA kisI grantha meM isaprakAra kahA hai ki pA~ca aNuvrata pAle aura madya, mAMsa, madhu kA tyAga kare vaha ATha mUlaguNa haiM, parantu isameM virodha nahIM hai, vivakSA kA bheda hai| pA~ca udumbara phala aura tIna makAra kA tyAga kahane se jina vastuoM meM sAkSAt trasa jIva dikhate hoM una saba hI vastuoM kA bhakSaNa nahIM kre| devAdika ke nimitta tathA auSadhAdi nimitta ityAdi kAraNoM se dikhate hue trasajIvoM kA ghAta na kare, aisA Azaya hai jo isameM to ahiMsANuvrata aayaa| sAta vyasanoM ke tyAga meM jhUTha, corI aura parastrI kA tyAga AyA, anya vyasanoM ke tyAga meM anyAya, paradhana, parastrI kA grahaNa nahIM hai; isameM atilobha ke tyAga se parigraha kA ghaTAnA AyA, isaprakAra pA~ca aNuvrata Ate haiN| inake (vratAdi pratimA ke) aticAra nahIM Talate haiM isalie aNuvratI nAma prApta nahIM karatA (phira bhI) isaprakAra se darzana pratimA kA dhAraka bhI aNuvratI hai, isalie dezavirata sAgArasaMyamacaraNa cAritra meM isako bhI ginA hai / / 23 / / Age pA~ca aNuvratoM kA svarUpa kahate haiM - thUle tasakAyavahe thUle moSe adattathUle y| parihAro paramahilA pariggahAraraMbhaparimANaM / / 24 / / sthUle trasakAyavadhe sthUlAyAM mRSAyAM adattasthUle ca / parihAraH paramahilAyAM parigrahAraMbhaparimANam / / 24 / / artha - thUla trasakAya kA ghAta, thUlamRSA arthAt asatya, thUla adattA arthAt para kA binA 1. 'adattathUle' ke sthAna meM saM. chAyA meM 'titikkha thUle', 'paramahilA' ke sthAna meM 'paramapimme' aisA pATha hai| trasakAyavadha ara mRSA corI taje jo sthUla hii| paranAri kA ho tyAga ara parimANa parigraha kA kare / / 24 / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa diyA dhana, paramahilA arthAt parastrI inakA to parihAra arthAt tyAga aura parigraha tathA AraMbha kA parimANa - isaprakAra pA~ca aNuvrata haiN| bhAvArtha - yahA~ thUla kahane kA aisA artha jAnanA ki jisameM apanA maraNa ho, para kA maraNa ho, apanA ghara bigar3e, para kA ghara bigar3e, rAjA ke daNDa yogya ho, paMcoM ke daNDa yogya ho isaprakAra moTe anyAyarUpa pApakArya jAnane / isaprakAra sthUla pApa rAjAdika ke bhaya se na kare vaha vrata nahIM hai, inako tIvra kaSAya ke nimitta se tIvrakarmabaMdha ke nimitta jAnakara svayameva na karane ke bhAvarUpa tyAga ho vaha vrata hai| isake gyAraha sthAnaka kahe, inameM Upara-Upara tyAga baDhatA jAtA hai so isakI utkRSTatA taka aisA hai ki jina kAryoM meM trasa jIvoM ko bAdhA ho isaprakAra ke saba hI kArya chUTa jAte haiM isalie sAmAnya aisA nAma kahA hai ki trasahiMsA kA tyAgI dezavratI hotA hai| isakA vizeSa kathana anya granthoM se jAnanA / / 24 / / Age tIna guNavratoM ko kahate haiM - disividisimANa paDhamaMaNatthadaMDassavajaNaM bidiyaM / bhogopabhogaparimA iyameva guNavvayA tiNNi / / 25 / / digvidigmAnaM prathamaM anarthadaNDasya varjanaM dvitiiym| bhogopabhogaparimANaM imAnyeva guNavratAni trINi / / 25 / / artha - dizA vidizAmeM gamana kA parimANa vaha prathama guNavrata hai, anarthadaNDa kA varjanA dvitIya guNavrata hai aura bhogopabhoga kA parimANa tIsarA guNavrata hai, isaprakAra ye tIna guNavrata haiN| __ bhAvArtha - yahA~ guNa zabda to upakAra kA vAcaka hai, ye aNuvratoM kA upakAra karate haiN| dizA vidizA arthAt pUrva dizAdika meM gamana karane kI maryAdA kare / anarthadaNDa arthAt jina kAryoM meM apanA prayojana na sadhe isaprakAra pApakAryoM ko na kre| yahA~ koI pUche - prayojana ke binA to koI bhI jIva kArya nahIM karatA hai, kucha prayojana vicAra karake hI karatA hai phira anarthadaNDa kyA ? isakA samAdhAna - samyagdRSTi zrAvaka hotA hai vaha prayojana apane pada ke yogya vicAratA hai, pada ke sivAya saba anartha hai / pApI puruSoM ke to saba hI pApa prayojana hai, usakI kyA kathA ? bhoga kahane se bhojanAdika aura upabhoga kahane se strI, vastra, AbhUSaNa, vAhanAdika kA parimANa kare - dizi-vidizakA parimANa digvata ara anrthkdnnddvrt| parimANa bhogopabhoga kA ye tIna guNavrata jina kaheM / / 25 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa isaprakAra jAnanA / / 25 / / Age cAra zikSAvratoM ko kahate haiM - 77 sAmAiyaM ca paDhamaM bidiyaM ca taheva posahaM bhaNiyaM / taiyaM ca atihipujjaM cauttha sallehaNA aMte / / 26 / / sAmAikaM ca prathamaM dvitIyaM ca tathaiva proSadhaH bhaNita: / tRtIyaM ca atithipUjA caturthaM sallekhanA ante / / 26 / / artha - sAmAyika to pahilA zikSAvrata hai, vaise hI dUsarA proSa vrata hai, tIsarA atithi kA pUjana hai, cauthA antasamaya sallekhanA vrata hai| bhAvArtha - yahA~ zikSA zabda se aisA artha sUcita hotA hai ki AgAmI munivrata kI zikSA inameM hai, jaba muni hogA taba isaprakAra rahanA hogaa| sAmAyika kahane se to rAgadveSa kA tyAga kara, saba gRhAraMbhasaMbaMdhI kriyA se nivRtti kara ekAMta sthAna meM baiThakara prabhAta, madhyAhna, aparAhna kucha kAla kI maryAdA karake apane svarUpa kA ciMtavana tathA paMcaparameSThI kI bhakti kA pATha par3hanA, unakI vaMdanA karanA ityAdi vidhAna karanA sAmAyika hai / isaprakAra hI proSadha arthAt aSTamI aura caudasa ke parvoM meM pratijJA lekara dharma kAryoM meM pravartanA proSadha hai| atithi arthAt muniyoM kI pUjA karanA, unako AhAradAna denA atithipUjana hai| aMta samaya meM kAya aura kaSAya ko kRza karanA samAdhimaraNa karanA antasallekhanA hai, isaprakAra cAra zikSAvrata hai / yahA~ prazna - tattvArthasUtra meM tIna guNavratoM meM dezavrata kahA aura bhogopabhogaparimANa ko zikSAvrata meM kahA tathA sallekhanA ko bhinna kahA, vaha kaise ? isakA samAdhAna - yaha vivakSA kA bheda hai, yahA~ dezavrata digvrata meM garbhita hai aura sallekhanA ko zikSAvratoM meM kahA hai, kucha virodha nahIM hai / / 26 / / - Age kahate haiM ki saMyamacaraNa cAritra meM zrAvaka dharma ko kahA, aba yatidharma ko kahate haiM - evaM sAvayadhammaM saMjamacaraNaM udesiyaM sayalaM / suddhaM saMjamacaraNaM jaidhammaM NikkalaM vocche / / 27 / / evaM zrAvakadharmaM saMyamacaraNaM upadezitaM sakalam / sAmAyikA proSadha tathA vrata atithisaMvibhAga hai / sallekhanA ye cAra zikSAvrata kahe jinadeva ne / / 26 / / isa taraha saMyamacaraNa zrAvaka kA kahA jo sakala hai / anagAra kA aba kahU~ saMyamacaraNa jo ki nikala hai / / 27 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 aSTapAhuDa zuddhaM saMyamacaraNaM yatidharmaM niSphalaM vakSye / / 27 / / artha - evaM arthAt isaprakAra se zrAvakadharmasvarUpa saMyamacaraNa to kahA, yaha kaisA hai ? sakala arthAt kalA sahita hai, (yahA~) ekadeza ko kalA kahate haiN| aba yatidharma ke dharmasvarUpa saMyamacaraNa ko kahU~gA, aisI AcArya ne pratijJA kI hai| yatidharma kaisA hai ? zuddha hai, nirdoSa hai jisameM pApAcaraNa kA leza nahIM hai, nikala arthAt kalA se ni:krAMta hai, sampUrNa hai, zrAvakadharma kI taraha ekadeza nahIM hai / / 27 / / Age yatidharma kI sAmagrI kahate haiM - paMceMdiyasaMvaraNaM paMca vayA pNcviNskiriyaasu| paMca samidi taya guttI saMjamacaraNaM NirAyAraM / / 28 / / paMceMdriyasaMvaraNaM paMca vratA: pNcviNshtikriyaasu| paMca samitayaH tisraH guptayaH saMyamacaraNaM nirAgAram / / 28 / / artha - pA~ca indriyoM kA saMvara, pA~ca vrata - ye paccIsa kriyA ke sadbhAva hone para hote haiM, pA~ca samiti aura tIna gupti aise nirAgAra saMyamacaraNa cAritra hotA hai||28|| Age pA~ca indriyoM ke saMvaraNa kA svarUpa kahate haiM - amaNuNNe ya maNuNNe sajIvadavve ajIvadavve y| Na karedi rAyadose paMceMdiyasaMvaro bhaNio / / 29 / / amanojJeca manojJe sajIvadravye ajIvadravye c| na karoti rAgadveSau paMceMdriyasaMvaraH bhaNitaH / / 29 / / artha - amanojJa tathA manojJa aise padArtha jinako loga apane mAne - aise sajIvadravya strI putrAdika aura ajIvadravya dhana dhAnya Adi saba pudgala dravya Adi meM rAgadveSa na kare, use pA~ca indriyoM kA saMvara kahA hai| bhAvArtha - indriyagocara jIva ajIva dravya hai, ye indriyoM ke grahaNa meM Ate haiM, inameM yaha prANI saMvaraNa paMcendriyoM kA ara paMcavrata paccisa kriyaa| traya gupti samiti paMca saMyamacaraNa hai anagAra kA / / 28 / / sajIva ho yA ajIva ho amanojJa ho yA manojJa ho| nA kare unameM rAga-rusa paMca indriyA~, saMvara kahA / / 29 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa kisI ko iSTa mAnakara rAga karatA hai aura kisI ko aniSTa mAnakara dveSa karatA hai, isaprakAra rAgadveSa muni nahIM karate haiM, unake saMyamacaraNa cAritra hotA hai / / 29 / / Age pA~ca vratoM kA svarUpa kahate haiM - hiMsAvirai ahiMsA asaccaviraI adattaviraI y| turiyaM abaMbhaviraI paMcama saMgammi viraI ya / / 30 / / hiMsAviratirahiMsA asatyavirati: adattaviratizca / turyaM abrahmavirati: paMcamaM saMge viratiH ca / / 30 / / artha - prathama to hiMsA se virati ahiMsA hai, dUsarA asatyavirati hai, tIsarA adattavirati hai, cauthA abrahmavirati hai aura pA~cavA~ parigrahavirati hai| bhAvArtha - ina pA~ca pApoM kA sarvathA tyAga jinameM hotA hai, ve pA~ca mahAvrata kahalAte haiN| Age inako mahAvrata kyoM kahate haiM, vaha batAte haiM - sAhati jaM mahallA AyariyaM jaM mahallapuvvehiM / jaM ca mahallANi tado 'mahavvayA ittahe yAI / / 31 / / sAdhayaMti yanmahAMta: AcaritaM yat mahatpUrvaiH / yacca mahanti tata: mahAvratAni etasmAddheto: tAni / / 31 // artha - mahallA arthAt mahanta puruSa jinako sAdhate haiM, AcaraNa karate haiM aura pahale bhI jinakA mahanta puruSoM ne AcaraNa kiyA hai tathA ye vrata Apa hI mahAn haiM, kyoMki inameM pApa kA leza bhI nahIM hai, isaprakAra ye pA~ca mahAvrata haiN| bhAvArtha - jinakA bar3e puruSa AcaraNa kareM aura Apa nirdoSa ho ve hI bar3e kahalAte haiM, isaprakAra ina pA~ca vratoM ko mahAvrata saMjJA hai / / 31 / / / 1. pAThAntara - 'mahavvayA ittahe yAI' ke sthAna para 'mahavvayAI theyaaii| hiMsA asatya adatta abrahmacarya aura prigrhaa| inase virati sampUrNata: hI paMca munimahAvrata kahe / / 30 / / ye mahAvrata niSpApa haiM ara svayaM se hI mahAna haiN| pUrva meM sAdhe mahAjana Aja bhI haiM sAdhate / / 31 / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa __ Age ina pA~ca vratoM kI paccIsa bhAvanA kahate haiM, unameM se prathama ahiMsAvrata kI pA~ca bhAvanA kahate haiM - vayaguttI maNaguttI iriyAsamidI sudaannnnikkhevo| avaloyabhoyaNAe ahiMsae bhAvaNA hoti / / 32 / / vacogupti: manogupti: IryAsamitiH sudaannikssepH| avalokya bhojanena ahiMsAyA bhAvanA bhavaMti / / 32 / / artha - vacanagupti aura manogupti aise do to guptiyA~, IryAsamiti, bhaleprakAra kamaMDalu Adi kA grahaNa nikSepa yaha AdAnanikSepaNA samiti aura acchI taraha dekhakara vidhipUrvaka zuddha bhojana karanA, yaha eSaNA samiti - isaprakAra ye pA~ca ahiMsA mahAvrata kI bhAvanA haiN| bhAvArtha - bArabAra usa hI ke abhyAsa karane kA nAma bhAvanA hai so yahA~ pravRtti nivRtti meM hiMsA lagatI hai, usakA nirantara yatna rakhe taba ahiMsAvrata kA pAlana ho, isalie yahA~ yogoM kI nivRtti karanI to bhaleprakAra guptirUpa karanI aura pravRtti karanI to samitirUpa karanI, aise nirantara abhyAsa se ahiMsA mahAvrata dRr3ha rahatA hai, isI Azaya se inako bhAvanA kahate haiM / / 32 / / Age satya mahAvrata kI bhAvanA kahate haiM - kohabhayahAsalohA mohA vivarIyabhAvaNA ceva / vidiyassa bhAvaNAe e paMceva ya tahA hoti / / 33 / / krodhabhayahAsyalobhamohA viparItabhAvanA: ca eva / dvitIyasya bhAvanA imA paMcaiva ca tathA bhavaMti / / 33 / / artha - krodha, bhaya, hAsya, lobha aura moha inase viparIta arthAt ulTA inakA abhAva ye dvitIya vrata satya mahAvrata kI bhAvanA haiN| bhAvArtha - asatya vacana kI pravRtti krodha se, bhaya se, hAsya se, lobha se aura paradravya ke moharUpa mithyAtva se hotI hai, inakA tyAga ho jAne para satya mahAvrata dRr3ha rahatA hai| manoguptI vacana guptI samiti IryA aissnnaa| AdAnanikSepaNa samiti ye haiM ahiMsA bhAvanA / / 32 / / satyavrata kI bhAvanAyeM krodha lobharu moha bhaya / ara hAsya se hai rahita honA jJAnamaya Anandamaya / / 33 / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa tattvArthasUtra meM pA~cavIM bhAvanA anuvIcIbhASaNa kahI hai so isakA artha yaha hai ki jinasUtra ke anusAra vacana bole aura yahA~ moha kA abhAva kahA, vaha mithyAtva ke nimitta se sUtraviruddha bolatA hai, mithyAtva kA abhAva hone para sUtraviruddha nahIM bolatA hai, anuvIcIbhASaNa kA bhI yahI artha huA isameM arthabheda nahIM hai / / 33 / / Age acaurya mahAvrata kI bhAvanA kahate haiM - suNNAyAraNivAso 'vimociyAvAsa jaM parodhaM ca / esaNasuddhisauttaM sAhammIsaMvisaMvAdo / / 34 / / zUnyAgAranivAsa: vimocitAvAsa: yat parodhaM ca / eSaNAzuddhisahitaM sAdharmisamavisaMvAdaH / / 34 / / artha - zUnyAgAra arthAt giri, guphA, taru, koTarAdi meM nivAsa karanA, vimocitAvAsa arthAt jisako logoM ne kisI kAraNa se chor3a diyA ho - isaprakAra ke gRha-grAmAdika meM nivAsa karanA, paroparodha arthAt jahA~ dUsare kI rukAvaTa na ho, vastikAdika ko apanAkara dUsare ko rokanA, isaprakAra nahIM karanA, eSaNAzuddhi arthAt AhAra zuddha lenA aura sAdharmiyoM se visaMvAda nahIM karanA - ye pA~ca bhAvanA tRtIya mahAvrata kI haiN| bhAvArtha - muniyoM kI vastikA meM rahanA aura AhAra lenA ye do pravRttiyA~ avazya hotI haiN| loka meM inhIM ke nimitta adatta kA AdAna hotA hai / muniyoM ko aise sthAna para rahanA cAhie, jahA~ adatta kA doSa na lage aura AhAra bhI isaprakAra leM, jisameM adatta kA doSa na lage tathA donoM kI pravRtti meM sAdharmI Adika se visaMvAda na utpanna ho / isaprakAra ye pA~ca bhAvanA kahI haiM, inake hone se acaurya mahAvrata dRr3ha rahatA hai / / 34 / / Age brahmacarya mahAvrata kI bhAvanA kahate haiM - mhilaaloynnpuvvrisrnnsNsttvshivikhaahiN| puTThiyarasehiM virao bhAvaNa paMcAvi turiyammi / / 35 / / 1. pAThAntara - vimocitAvAsa / ho vimocitavAsa zUnyAgAra ho uparodha bina / ho eSaNAzuddhI tathA saMvAda ho visaMvAda bina / / 34 / / tyAga ho AhAra pauSTika AvAsa mahilAvAsamaya / bhogasmaraNa mahilAvalokana tyAga ho vikathA kathana / / 35 / /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 mahilAlokanapUrvaratismaraNasaMsaktavasativikathAbhiH / pauSTikarasaiH virataH bhAvanA: paMcApi turye / / 35 / / artha - striyoM kA avalokana arthAt rAgabhAvasahita dekhanA, pUrvakAla meM bhoge hue bhogoM ko smaraNa karanA, striyoM se saMsakta vastikA meM rahanA, striyoM kI kathA karanA, pauSTika rasoM kA sevana karanA, ina pA~coM se vikAra utpanna hotA hai, isalie inase virakta rahanA, ye pA~ca brahmacarya mahAvrata kI bhAvanA haiM / aSTapAhuDa bhAvArtha - kAmavikAra ke nimittoM se brahmacaryavrata bhaMga hotA hai, isalie striyoM ko rAgabhAva se dekhanA ityAdi nimitta kahe, inase virakta rahanA, prasaMga nahIM karanA, isase brahmacarya mahAvrata dRr3ha rahatA hai / / 35 / / Age pA~ca aparigraha mahAvrata kI bhAvanA kahate haiM apariggaha samaNuNNesu saddaparisarasarUvagaMdhesu / rAyosAI parihAro bhAvaNA hoMti / / 36 / / aparigrahe samanojJeSu zabdasparzarasarUpagaMdheSu / rAgadveSAdInAM parihAro bhAvanA: bhavanti / / 36 / / artha - zabda, sparza, rasa, rUpa, gaMdha ye pA~ca indriyoM ke viSaya samanojJa arthAt mana ko acche laganevAle aura amanojJa arthAt mana ko bure laganevAle hoM to ina donoM meM hI rAga-dveSa Adi na karanA parigrahatyAga vrata kI ye pA~ca bhAvanA haiM / bhAvArtha - pA~ca indriyoM ke viSaya sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda ye haiM, inameM iSTa-aniSTa buddhirUpa rAga-dveSa nahIM kare, taba aparigrahavrata dRr3ha rahatA hai, isIlie ye pA~ca bhAvanA aparigraha mahAvrata kI kahI gaI haiM / / 36 / / Age pA~ca samitiyoM ko kahate haiM 1. pAThAntara saMjamasohiNimitte / indriyoM ke viSaya cAhe manojJa hoM amanojJa hoM / nahIM karanA rAga - rusa ye aparigraha vrata bhAvanA | | 36 // IryA bhASA eSaNA AdAnanikSepaNa sahI / evaM pratiSThApanA saMyamazodhamaya samitI kahI / / 37 / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa iriyA bhAsA esaNa jA sA AdANa ceva Nikvo / 'saMjamasohiNimittaM khaMti jiNA paMca smidiio||37|| IryA bhASA eSaNA yA sA AdAnaM caiva nikssepH| saMyamazodhinimittaM khyAnti jinA: paMca samitIH / / 37 / / artha - IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa aura pratiSThApanA, ye pA~ca samitiyA~ saMyama kI zuddhatA ke lie kAraNa haiM, isaprakAra jinadeva kahate haiN| bhAvArtha - muni paMcamahAvratasvarUpa saMyama kA sAdhana karate haiM, usa saMyama kI zuddhatA ke lie pA~ca samitirUpa pravartate haiM isI se isakA nAma sArthaka hai - "saM' arthAt samyakprakAra 'iti' arthAt pravRtti jisameM ho so samiti hai"| calate samaya jUr3A pramANa (cAra hAtha) pRthvI dekhatA huA calatA hai, bole taba hitamitarUpa vacana bolatA hai, AhAra leve to chiyAlIsa doSa, battIsa aMtarAya TAlakara, caudaha mala doSa rahita zuddha AhAra letA hai, dharmopakaraNoM ko uThAkara grahaNa kare so yatnapUrvaka lete haiM, aise hI kucha kSepaNa kare taba yatnapUrvaka kSepaNa karate haiM, isaprakAra niSpramAda varte taba saMyama kA zuddha pAlana hotA hai, isalie paMcasamitirUpa pravRtti kahI hai| isaprakAra saMyamacaraNa cAritra kI zuddha pravRtti kA varNana kiyA / / 37 / / aba AcArya nizcaya cAritra ko mana meM dhAraNa kara jJAna kA svarUpa kahate haiM - bhavvajaNabohaNatthaMjiNamagge jiNavarehi jaha bhnniyN| NANaM NANasarUvaM appANaM taM viyANehi / / 38 / / bhavyajanabodhanArthaM jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitaM / jJAnaM jJAnasvarUpaM AtmAnaM taM vijAnIhi / / 38 / / artha - jinamArga meM jinezvara deva ne bhavyajIvoM ke saMbodhane ke lie jaisA jJAna aura jJAna kA svarUpa kahA hai, vaha jJAnasvarUpa AtmA hai, usako he bhavya jIva ! tU jaan| bhAvArtha - jJAna ko aura jJAna ke svarUpa ko anya matavAle anekaprakAra se kahate haiM, vaisA jJAna aura vaisA jJAna kA svarUpa nahIM hai| jo sarvajJa vItarAga deva bhASita jJAna aura jJAna kA svarUpa hai vahI nirbAdha satyArtha hai aura jJAna hai vahI AtmA hai tathA AtmA kA svarUpa hai, usako saba bhavyajana saMbodhane jinanAtha ne jinamArga meN| jaisA batAyA AtamA he bhavya ! tuma jAno use / / 38 / /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa jAnakara usameM sthiratA bhAva kare, paradravyoM se rAgadveSa nahIM kare vahI nizcaya cAritra hai isalie pUrvokta mahAvratAdika kI pravRtti karake usa jJAnasvarUpa AtmA meM lIna honA, isaprakAra upadeza hai / / 38 / / Age kahate haiM ki jo isaprakAra jJAna se aise jAnatA hai, vaha samyagjJAnI hai - jIvAjIvavibhattI jo jANai so havei snnnnaannii| rAyAdidosarahio jiNasAsaNe mokkhamaggotti / / 39 / / jIvAjIvavibhaktiM yaHjAnAti sa bhavet sjjnyaanH| rAgAdidoSarahita: jinazAsane mokSamArga iti / / 39 / / artha - jo puruSa jIva aura ajIva kA bheda jAnatA hai vaha samyagjJAnI hotA hai aura rAgAdi doSoM se rahita hotA hai, isaprakAra jinazAsana meM mokSamArga hai| bhAvArtha - jo jIva-ajIva padArtha kA svarUpa bhedarUpa jAnakara sva-para kA bheda jAnatA hai, vaha samyagjJAnI hotA hai aura paradravyoM se rAgadveSa chor3ane se jJAna meM sthiratA hone para nizcaya samyakacAritra hotA hai, vahI jinamata meM mokSamArga kA svarUpa kahA hai| anya matavAloM ne aneka prakAra se kalpanA karake kahA hai, vaha mokSamArga nahIM hai / / 39 / / Age isaprakAra mokSamArga ko jAnakara zraddhA sahita isameM pravRtti karatA hai, vaha zIghra hI mokSa ko prApta karatA hai, isaprakAra kahate haiM - daMsaNaNANacarittaM tiNNi vi jANeha prmsddhaae| jaM jANiUNa joI aireNa lahaMti NivvANaM / / 40 / / darzanajJAnacaritraM trINyapijAnIhi prmshrddhyaa| yat jJAtvA yogina: acireNa labhaMte nirvANam / / 40 / / artha - he bhavya ! tU darzana-jJAna-cAritra ina tInoM ko paramazraddhA se jAna, jisako jAnakara 1. pAThAntaraH - mokkhamagutti / jIva aura ajIva kA jo bheda jAne jJAni vaha / rAgAdi se ho rahita zivamaga yahI hai jinamArga meM / / 39 / / tU jAna zraddhAbhAva se una caraNa-darzana-jJAna ko| atizIghra pAte mukti yogI are jinako jAnakara / / 40 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa yogI muni thor3e hI kAla meM nirvANa ko prApta karatA hai| bhAvArtha - samyagdarzana-jJAna-cAritra trayAtmaka mokSamArga hai, isako zraddhApUrvaka jAnane kA upadeza hai, kyoMki isako jAnane se muniyoM ko mokSa kI prApti hotI hai / / 40 / / ___ Age kahate haiM ki isaprakAra nizcayacAritrarUpa jJAna kA svarUpa kahA, jo isako pAte haiM, ve zivarUpa mandira meM rahanevAle hote haiM - 'pAUNa NANasalilaM nnimmlsuvishuddhbhaavsNjutaa| hoMti sivAlayavAsI tihuvaNacUr3AmaNI siddhA / / 41 / / prApya jJAnasalilaM nirmlsuvishuddhbhaavsNyuktaaH| bhavaMti zivAlayavAsina: tribhuvanacUr3AmaNaya: siddhAH / / 41 / / artha - jo puruSa isa jinabhASita jJAnarUpa jala ko prApta karake apane nirmala bhale prakAra vizuddhabhAva saMyukta hote haiM, ve puruSa tIna bhuvana ke cUr3AmaNi aura zivAlaya arthAt mokSarUpI mandira meM rahanevAle siddha parameSThI hote haiN| bhAvArtha - jaise jala se snAna karake zuddha hokara uttama puruSa mahala meM nivAsa karate haiM, vaise hI yaha jJAna jala ke samAna hai aura AtmA ke rAgAdika maila lagane se malinatA hotI hai, isalie isa jJAnarUpa jala se rAgAdika mala ko dhokara jo apanI AtmA ko zuddha karate hai, ve muktirUpa mahala meM rahakara Ananda bhogate haiM, unako tIna bhuvana ke ziromaNi siddha kahate haiM / / 41 / / Age kahate haiM ki jo jJAnaguNa se rahita haiM, ve iSTa vastu ko nahIM pAte haiM, isalie guNa doSa ko jAnane ke lie jJAna ko bhale prakAra se jAnanA - NANaguNehiM vihINA Na lahaMte te suicchiyaM lAhaM / iya NAuM guNadosaM taM saNNANaM viyANehiM / / 42 / / jJAnaguNaiH vihInA na labhate te sviSTaM laabhN| iti jJAtvA guNadoSau tat sadjJAnaM vijAnIhi / / 42 / / 1. pAThAntara: - pIUNa, 2. pAThAntaraH - pItvA jJAnajala meM nahA nirmala zuddha pariNati yukta ho| trailokyacUDAmaNi bane evaM zivAlaya vAsa ho||41|| jJAnaguNa se hIna icchitalAbha ko nA prApta hoN| yaha jAna jAno jJAna ko guNadoSa ko pahicAnane / / 42 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - jJAnaguNa se hIna puruSa apanI icchita vastu ke lAbha ko nahIM prApta karate, isaprakAra jAnakara he bhavya ! tu pUrvokta samyagjJAna ko guNa doSa ke jAnane ke lie jaan| bhAvArtha - jJAna ke binA guNa doSa kA jJAna nahIM hotA hai taba apanI iSTa tathA aniSTa vastu ko nahIM jAnatA hai, taba iSTa vastu kA lAbha nahIM hotA hai isalie samyagjJAna hI se guNa-doSa jAne jAte haiM, kyoMki samyagjJAna ke binA heya-upAdeya vastuoM kA jAnanA nahIM hotA hai aura heya-upodaya ko jAne binA samyakcAritra nahIM hotA hai| isalie jJAna hI ko cAritra se pradhAna kahA hai / / 42 / / Age kahate haiM ki jo samyagjJAna sahita cAritra dhAraNa karatA hai, vaha thor3e hI kAla meM anupama sukha ko pAtA hai - cArittasamArUDho appAsu paraM Na Ihae nnaannii| pAvai aireNa suhaM aNovamaM jANa nnicchydo||43|| cAritrasamArUDha Atmani' paraM na Ihate jnyaanii| prApnoti acireNa sukhaM anupamaMjAnIhi nishcytH||43|| artha - jo puruSa jJAnI hai aura cAritra sahita hai, vaha apanI AtmA meM paradravya kI icchA nahIM karatA hai, paradravya meM rAga-dveSa-moha nahIM karatA hai| vaha jJAnI jisakI upamA nahIM hai, isaprakAra avinAzI mukti ke sukha ko pAtA hai| he bhavya ! tU nizcaya se isaprakAra jAna / yahA~ jJAnI hokara heya upAdeya ko jAnakara, saMyamI banakara paradravya ko apane meM nahIM milAtA hai, vaha parama sukha pAtA hai, isaprakAra batAyA hai / / 43 / / Age iSTa cAritra ke kathana kA saMkoca karate haiM - evaM saMkheveNa ya bhaNiyaM NANeNa viiyraaenn| sammattasaMjamAsayaduNhaM pi udesiyaM caraNaM / / 44 / / evaM saMkSepeNa ca bhaNitaM jAnena viitraagenn| samyaktvasaMyamAzrayadvayorapi uddezitaM caraNam / / 44 / / artha - evaM arthAt aise pUrvokta prakAra saMkSepa se zrI vItarAgadeva ne jJAna ke dvArA kahe samyaktva 1. saM. prati meM 'Atmani' ke sthAna meM AtmanaH' zrutasAgarI saM.TIkA mudrita prati meM TIkA meM artha bhI 'AtmanA' kA hI kiyA hai, de.pR. 54 / para ko na cAheM jJAnijana cAritra meM ArUDha ho| anUpama sukha zIghra pAveM jAna lo paramArtha se / / 43 / / isataraha saMkSepa meM samyakcaraNa saMyamacaraNa / kA kathana kara jinadeva ne upakata kiye haiM bhavyajana / / 44 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritrapAhuDa aura saMyama - ina donoM ke Azraya se cAritra samyaktvacaraNasvarUpa aura saMyamacaraNasvarUpa do prakAra se upadeza kiyA hai, AcArya ne cAritra ke kathana ko saMkSeparUpa se kahakara saMkoca kiyA hai||44|| Age isa cAritrapAhuDa ko bhAne kA upadeza aura isakA phala kahate haiM - bhAveha bhAvasuddhaM phuDu raiyaM caraNapAhuNaM cev| lahu caugai caiUNaM aireNa'puNabbhavA hoI / / 45 / / __ bhAvayata bhAvazuddha sphuTaM racitaM caraNaprAbhRtaM caiv| laghu caturgatI: tyaktvA acireNa apunarbhavA: bhavata / / 5 / / artha - yahA~ AcArya kahate haiM ki he bhavyajIvoM ! yaha caraNa arthAt cAritrapAhuDa hamane sphuTa pragaTa karane hetu banAyA hai, usako tuma apane zuddhabhAva se bhaao| apane bhAvoM meM bArambAra abhyAsa karo, isase zIghra hI cAra gatiyoM ko chor3akara apunarbhava mokSa tumheM hogA, phira saMsAra meM janma nahIM paaoge| bhAvArtha - isa cAritrapAhuDa ko bAMcanA, par3hanA, dhAraNa karanA, bArambAra bhAnA, abhyAsa karanA - yaha upadeza hai, isase cAritra kA svarUpa jAnakara dhAraNa karane kI ruci ho, aMgIkAra kare taba cAra gatirUpa saMsAra ke duHkha se rahita hokara nirvANa ko prApta ho, phira saMsAra meM janma dhAraNa nahIM kare, isalie jo kalyANa ko cAhate haiM, ve isaprakAra karo / / 45 / / (chappaya) cArita doya prakAra deva jinavara ne bhaakhyaa| samakita saMyama caraNa jJAnapUrava tisa rAkhyA / / je nara saradhAvAna yAhi dhArai vidhi setii| nizcaya ara vyavahAra rIti Agama meM jetii|| jaba jagadhaMdhA saba meTi kaiM nijasvarUpa meM thira rhai| taba aSTakarmakU nAzi kai avinAzI ziva kU lahai / / 1 / / aise samyaktvacaraNacAritra aura saMyamacaraNacAritra do prakAra ke cAritra kA svarUpa isa prAbhRta meM kahA / (dohA) jinabhASita cAritrakaM je pAlaiM muniraaj|| sphuTacita yaha carita pahiDa pahA pAdhana bhAvaM se| tiniLacareNa namUsadApAUtini gunnsaaj||2|| tuma catargati ko parikara apunarbhava hai| jaaoge||45|| iti zrIkandakundasvAmi viracita cAritraprabhRta kI paNDita jayacandra chAbar3A kRta dezabhASAvacanikA kA hindI bhASAnUvAda samApta / / 3 / /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bodhapAhuDa 4 (dohA) deva jinezvara sarva guru vaMdUM mana - vaca - kAya / jA prasAda bhavi bodha le, pAlaiM jIva nikAya // 1 // isaprakAra maMgalAcaraNa ke dvArA zrI kundakunda AcAryakRta gAthAbandha 'bodhapAhuDa' kI dezabhASAmaya vacanikA kA hindI bhASAnuvAda likhate haiM, pahile AcArya grantha karane kI maMgalapUrvaka pratijJA karate haiM - bahusatthaatthajANe saMjamasammattasuddhatavayaraNe / vaMdittA Ayari kasAyamalavajjide suddhe // 1 // sayalajaNabohaNatthaM jiNamagge jiNavarehiM jaha bhaNiyaM / vocchAmi samAseNa chakkAyasuhaMkaraM suNahaM // 2 // bahuzAstrArthajJApakAn saMyamasamyaktvazuddhatapazcaraNAn / vanditvA AcAryAn kaSAyamalavarjitAn zuddhAn / / 1 / / sakalajanabodhanArthaM jinamArge jinavaraiH yathA bhaNitam / vakSyAmi samAsena SaTkAyasukhaMkaraM 1. mudrita saTIka saMskRta prati meM "chakkAyahiyaMkara " aisA pATha hai| zRNu / / 2 / / yugmam / / zAstrajJa haiM samyaktva saMyama zuddhatapa saMyukta haiM / kara namana una AcArya ko jo kaSAyoM se rahita haiM // 1 // ara sakalajana saMbodhane jinadeva ne jinamArga meM / chahakAya sukhakara jo kahA vaha maiM kahU~ saMkSepa meM // 2 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa artha - AcArya kahate haiM ki maiM AcAryoM ko namaskAra kara, chahakAya ke jIvoM ko sukha ke karanevAle jinamArga meM jinadeva ne jaise kahA hai vaise, jisameM samasta loka ke hita kA hI prayojana hai - aisA grantha saMkSepa meM kahU~gA, usako he bhavya jIvoM ! tuma suno| jina AcAryoM kI vaMdanA kI, ve AcArya kaise haiM ? bahuta zAstroM ke artha ko jAnanevAle haiM, jinakA tapazcaraNa samyaktva aura saMyama se zuddha hai, kaSAyarUpa mala se rahita hai, isIlie zuddha hai| bhAvArtha - yahA~ AcAryoM kI vaMdanA kI, unake vizeSaNa se jAnA jAtA hai ki gaNadharAdika se lekara apane guruparyaMta sabakI vandanA hai aura grantha karane kI pratijJA kI, usake vizeSaNa se jAnA jAtA hai ki jo bodhapAhuDa grantha kareMge vaha logoM ko dharmamArga meM sAvadhAna kara kumArga chur3Akara ahiMsAdharma kA upadeza kregaa||3|| Age isa 'bodhapAhuDa' meM gyAraha sthala bAMdhe haiM, unake nAma kahate haiM - AyadaNaM cediharaM jiNapaDimA daMsaNaM ca jiNabiMbaM / bhaNiyaM suvIyarAyaM jiNamuddA NANamAdatthaM / / 3 / / arahateNa sudiTuM jaM devaM titthamiha ya arahaMtaM / pAvajjaguNavisuddhA iya NAyavvA jhaakmso||4|| AyatanaM caityagRhaM jinapratimA darzanaM ca jinabiMbam / bhaNitaM suvItarAgaM jinamudrA jJAnamAtmArtham / / 3 / / arhatA sudRSTaM yaH devaH tIrthamiha ca arhan / pravrajyA guNavizuddhA iti jJAtavyA: yathAkramazaH / / 4 / / artha - 1. Ayatana, 2. caityagRha, 3. jinapratimA, 4. darzana, 5. jinabiMba / kaisA hai jinabiMba? bhaleprakAra vItarAga hai, 6. jinamudrA rAgasahita nahIM hotI hai, 7. jJAna pada kaisA ? AtmA hI hai artha arthAt prayojana jisameM, isaprakAra sAta to ye nizcaya vItarAgadeva ne kahe vaise, 1. "AtmasthaM" saMskRta meM pAThAntara hai| ye Ayatana ara caityagRha ara zuddha jinapratimA khii| darzana tathA jinabimba jinamudrA virAgI jJAna hii||3|| haiM deva tIratha aura arhan guNavizuddhA pravrajyA / arihaMta ne jaise kahe vaise kahU~ maiM yathAkrama / / 4 / /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa yathA anukrama se jAnane aura 8. deva, 9. tIrtha, 10. arahaMta tathA guNa se vizuddha 11. pravrajyA ye cAra jo arahaMta bhagavAna ne kahe vaise isa graMtha meM jAnanA, isaprakAra ye gyAraha sthala hue / / 3-4 / / bhAvArtha - yahA~ Azaya isaprakAra jAnanA cAhie ki dharmamArga meM kAladoSa se aneka mata ho gaye haiM tathA jainamata meM bhI bheda ho gaye haiM, unameM Ayatana Adi meM viparyaya (viparItapanA) huA hai, unakA paramArthabhUta saccA svarUpa to loga jAnate nahIM haiM aura dharma ke lobhI hokara jaisI bAhya pravRtti dekhate haiM, unameM hI pravartane laga jAte haiM, unako saMbodhane ke lie yaha 'bodhapAhuDa' banAyA hai| usameM Ayatana Adi gyAraha sthAnoM kA paramArthabhUta saccA svarUpa jaisA sarvajJadeva ne kahA hai, vaise kaheMge, anukrama meM jaise nAma kahe haiM, vaise hI anukrama se inakA vyAkhyAna kareMge so jAnane yogya hai||3-4|| (1) Age prathama hI jo Ayatana kahA usakA nirUpaNa karate haiM - maNavayaNakAyadavvA AyattA jassa indiyA visyaa| AyadaNaM jiNamagge NiddiTuM saMjayaM rUvaM / / 5 / / manovacanakAyadravyANi AyattA: yasya aindriyA: vissyaaH| AyatanaM jinamArge nirdiSTaM saMyataM rUpam / / 5 / / artha - jinamArga meM saMyamasahita munirUpa hai, use 'Ayatana' kahA hai| kaisA hai munirUpa, jisake mana-vacana-kAya dravyarUpa haiM ve tathA pA~ca indriyoM ke sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda ye viSaya haiM ve| 'AyattA' arthAt adhIna haiM-vazIbhUta haiN| unake (mana-vacana-kAya aura pA~ca indriyoM ke viSaya) saMyamI muni AdhIna nahIM haiM / ve muni ke vazIbhUta haiM aisA saMyamI hai vaha 'Ayatana' hai / / 5 / / Age phira kahate haiM - mayarAyadosa moho koho loho ya jassa aayttaa| paMcamahavvayadhArI AyadaNaM maharisI bhaNiyaM / / 6 / / 1. sa. prati meM 'AsattA' pATha hai jisakI saMskRta 'AsaktAH' hai| AdhIna jinakemana-vacana-tana indriyoM ke vissysb| kahe haiM jinamArga meM ve saMyamI RSi Ayatana / / 5 / / ho gaye haiM naSTa jinake moha rAga-dveSa md| jinavara kaheM ve mahAvratadhArI RSi hI Ayatana / / 6 / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa madaH rAgaH dveSa:mohaH krodha:lobha: ca yasya aayttaaH| paMcamahAvratadhArI AyatanaM maharSayo bhaNitAH / / 6 / / artha - jisa muni ke mada, rAga, dveSa, moha, krodha, lobha aura cakAra se mAyA Adi ye saba 'AyattA' arthAt nigraha ko prApta ho gaye aura pA~ca mahAvrata jo ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya tathA parigraha kA tyAga, unake dhArI ho aisA mahAmuni RSIzvara 'Ayatana' kahA hai| bhAvArtha - pahilI gAthA meM to bAhya kA svarUpa kahA thaa| yahA~ bAhya-Abhyantara donoM prakAra se saMyamI ho vaha 'Ayatana' hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 6 / / Age phira kahate haiM - siddhaM jassa sadatthaM visuddhajhANassa nnaannjuttss| siddhAyadaNaM siddhaM muNivaravasahassa muNidatthaM / / 7 / / siddhaM yasya saMdarthaM visuddhadhyAnasya jJAnayuktasya / siddhAyatanaM siddhaM munivRSabhasya munitArtham / / 7 / / artha - jisa muni ke sadartha arthAt samIcIna artha jo 'zuddha AtmA' so siddha ho gayA ho vaha siddhAyatana hai| kaisA hai muni ? jisake vizuddha dhyAna hai, dharmadhyAna ko sAdhakara zukladhyAna ko prApta ho gayA hai; jJAnasahita hai, kevalajJAna ko prApta ho gayA hai| ghAtikarmarUpa mala se rahita hai, isIlie muniyoM meM 'vRSabha' arthAt pradhAna hai, jisane samasta padArtha jAna liye haiN| isaprakAra munipradhAna ko 'siddhAyatana' kahate haiN| bhAvArtha - isaprakAra tIna gAthA meM 'Ayatana' kA svarUpa khaa| pahilI gAthA meM to saMyamI sAmAnya kA bAhyarUpa pradhAnatA se kahA / dUsarI meM aMtaraMga-bAhya donoM kI zuddhatArUpa RddhidhArI muni RSIzvara kahA aura isa tIsarI gAthA meM kevalajJAnI ko jo muniyoM meM pradhAna hai siddhAyatana kahA hai| yahA~ isaprakAra jAnanA jo 'Ayatana' arthAt jisameM base, nivAsa kare usako Ayatana kahA hai, isalie dharmapaddhati meM jo dharmAtmA puruSa ke Azraya karane yogya ho vaha 'dharmAyatana' hai| isaprakAra muni hI dharma ke Ayatana haiM, anya koI bheSadhArI, pAkhaMDI (DhoMgI) viSaya-kaSAyoM meM Asakta, parigrahadhArI dharma ke Ayatana nahIM haiM tathA jainamata meM bhI jo sUtraviruddha pravartate haiM, ve bhI Ayatana nahIM, ve saba 'anAyatana' haiN| bauddhamata meM pA~ca indriya, unake pA~ca viSaya, eka mana, eka dharmAyatana zarIra aise bAraha Ayatana kahe haiM ve bhI kalpita haiM, isalie jaisA yahA~ Ayatana kahA vaisA hI jAnanA, dharmAtmA ko usI kA jo zukladhyAnI aura kevalajJAna se saMyukta haiN| ara jinheM Atama siddha hai ve munivRSabha siddhAyatana / / 7 / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 2 aSTapAhuDa Azraya karanA, anya kI stuti, prazaMsA, vinayAdika na karanA, yaha bodhapAhuDa grantha karane kA Azaya hai| jisameM isaprakAra ke nirgrantha muni rahate haiM, isaprakAra ke kSetra ko bhI Ayatana' kahate haiM, jo vyavahAra hai / / 7 / / (2) Age caityagRha kA nirUpaNa karate haiM - buddhaM jaM bohaMto appANaM cedayAI aNNaM c| paMcamahavvayasuddhaM NANamayaM jANa cediharaM / / 8 / / buddhaM yat bodhayan AtmAnaM caityAni anyat c| paMcamahAvratazuddhaM jJAnamayaM jJAnIhi caityagRham / / 8 / / artha - jo muni 'buddha' arthAt jJAnamayI AtmA ko jAnatA ho, anya jIvoM ko 'caitya' arthAt cetanAsvarUpa jAnatA ho, Apa jJAnamayI ho aura pA~ca mahAvratoM se zuddha ho, nirmala ho, usa muni ko he bhavya ! tU caityagRha' jAna / bhAvArtha - jisameM apane ko aura dUsare ko jAnanevAlA jJAnI niSpApa-nirmala isaprakAra 'caitya' arthAt cetanAsvarUpa AtmA rahatA hai, vaha 'caityagRha' hai| isaprakAra kA caityagRha saMyamI muni hai, anya pASANa Adi ke maMdira ko caityagRha' kahanA vyavahAra hai / / 8 / / Age phira kahate haiM - ceiyaM baMdhaM mokkhaM dukkhaM sukkhaM ca appayaM tassa / ceiharaM jiNamagge chakkAyahiyaMkaraM bhaNiyaM / / 9 / / caityaM baMdhaM mokSaM duHkhaM sukhaM ca AtmakaM tasya / caityagRhaM jinamArge SaDkAyahitaMkaraM bhaNitam / / 9 / / artha - jisake baMdha aura mokSa, sukha aura duHkha ho usa AtmA ko caitya kahate haiM arthAt ye cihna jisake svarUpa meM ho use 'caitya' kahate haiM, kyoMki jo cetanAsvarUpa ho usI ke baMdha, mokSa, sukha, duHkha saMbhava haiN| isaprakAra caitya kA jo gRha ho vaha 'caityagRha' hai| jinamArga meM isaprakAra caityagRha chahakAya kA hita karanevAlA hotA hai vaha isaprakAra kA 'muni' hai| pA~ca sthAvara aura trasa meM vikalatraya aura asainI paMcendriya taka kevala rakSA hI karane yogya hai isalie unakI rakSA karane jAnate maiM jJAnamaya parajIva bhI caitanyamaya / sadjJAnamaya ve mahAvratadhArI munI hI caityagRha / / 8 / / mukti-baMdhana aura sukha-duHkha jAnate jo caitya ve|| basa isalie SaTkAya hitakara munI hI haiM caityagRha / / 9 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 93 kA upadeza karatA hai tathA Apa unakA ghAta nahIM karatA hai yahI unakA hita hai aura sainI paMcendriya jIva haiM, unakI rakSA bhI karatA hai, rakSA kA upadeza bhI karatA tathA unako saMsAra se nivRttirUpa mokSa prApta karane kA upadeza karate haiN| isaprakAra munirAja ko 'caityagRha' kahate haiM / bhAvArtha - laukika jana caityagRha kA svarUpa anyathA anekaprakAra mAnate haiM, unako sAvadhAna kiyA hai ki jinasUtra meM chahakAya kA hita karanevAlA jJAnamayI saMyamI muni hai vaha 'caityagRha' hai; anya ko caityagRha kahanA mAnanA vyavahAra hai| isaprakAra caityagRha kA svarUpa kahA / / 9 / / (3) Age jinapratimA kA nirUpaNa karate haiN| saparA jaMgamadehA daMsaNaNANeNa suddhacaraNANaM / NiggaMthavIyarAyA jiNamagge erisA paDimA / / 10 / / svaparA jaMgamadehA darzanajJAnena zuddhacaraNAnAm / nirgranthavItarAgA jinamArge IdRzI pratimA / / 10 / / artha - jinakA cAritra darzana jJAna se zuddha nirmala hai, unakI sva-parA arthAt apanI aura para kI calatI huI deha hai vaha jinamArga meM 'jaMgama pratimA hai' athavA svaparA arthAt AtmA se 'para' yAnI bhinna hai - aisI deha hai| vaha kaisI hai ? jisakA nirgrantha svarUpa hai, kucha bhI parigraha kA za bhI nahIM hai, aisI digambaramudrA hai| jisakA vItarAga svarUpa hai, kisI vastu se rAga-dveSa-moha nahIM hai, jinamArga meM aisI 'pratimA' kahI hai| jinake darzana - jJAna nirmala cAritra pAyA jAtA hai, isaprakAra muniyoM kI guru-ziSya apekSA apanI tathA para kI calatI huI deha nirgrantha vItarAgamudrA svarUpa hai, vaha jinamArga meM 'pratimA' hai, anya kalpita hai aura dhAtu - pASANa Adi se banAye hue digambaramudrA svarUpa ko 'pratimA' kahate haiM, jo vyavahAra hai / vaha bhI bAhya AkRti to vaisI hI ho vaha vyavahAra meM mAnya hai // 10 // Age phira kahate haiN| - jaM caradi suddhacaraNaM jANai Nicchei suddhasammattaM / sA hoI vaMdaNIyA NiggaMthA saMjadA paDimA / / 11 / / sadjJAnadarzanacaraNa se nirmala tathA nirgrantha muni / kI deha hI janamArga meM pratimA kahI jinadeva ne / / 10 / / jo dekhe jAne rame nija meM jJAnadarzana caraNa se / una RSIgaNa kI deha pratimA vaMdanA ke yogya hai / / 11 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 yaH carati zuddhacaraNaM jAnAti pazyati shuddhsmyktvm| sA bhavati vaMdanIyA nirgranthA saMyatA pratimA / / 11 / / aSTapAhuDa artha - jo zuddha AcaraNa kA AcaraNa karate haiM tathA samyagjJAna se yathArtha vastu ko jAnate haiM aura samyagdarzana se apane svarUpa ko dekhate haiM isaprakAra zuddhasamyaktva jinake pAyA jAtA hai aisI nirgrantha saMyamasvarUpa pratimA hai, vaha vaMdana karane yogya hai 1 - bhAvArtha - jAnanevAlA, dekhanevAlA, zuddhasamyaktva, zuddhacAritra svarUpa nirgrantha saMyamasahita isaprakAra muni kA svarUpa hai vahI 'pratimA' hai, vahI vaMdana karane yogya hai; anya kalpita vaMdana karane yogya nahIM hai aura vaise hI rUpasadRza dhAtupASANa kI pratimA ho vaha vyavahAra se vaMdane yogya hai||11|| Age phira kahate haiM - daMsaNaaNaMtaNANaM anaMtavIriya anaMtasukkhA ya / sAsayasukkha adehA mukkA kammaTThabaMdhehiM / / 12 / / NiruvamamacalamakhohA NimmiviyA 'jaMgameNa rUveNa / siddhaThThANammi ThiyA vosarapaDimA dhuvA siddhA / / 13 / / darzanAnantajJAnaM anantavIryAH anaMtasukhAH ca / zAzvatasukhA adehA muktAH karmASTakabaMdhaiH / / 12 / / nirupamA acalA akSobhA: nirmApitA jaMgamena rUpeNa / siddhasthAne sthitA: vyutsargapratimA dhruvAH siddhAH / / 13 / / artha - jo anaMtadarzana, anaMtajJAna, anaMtavIrya aura anaMtasukha sahita haiM; zAzvata avinAzI sukhasvarUpa hai; adeha hai-karma nokarmarUpa pudgalamayI deha jinake nahIM hai; aSTakarma ke baMdhana se rahita hai; upamArahita hai, jisakI upamA dI jAya aisI loka meM vastu nahIM hai; acala hai, pradezoM kA calanA jinake nahIM hai; akSobha hai, jinake upayoga meM kucha kSobha nahIM hai, nizcala hai; jaMgamarUpa se 1. saM. prati meM nirmApitAH 'ajagamena rUpeNa' aisI chAyA hai| anaMtadarzanajJAnasukha ara vIrya se saMyukta haiM / haiM sadAsukhamaya dehabina karmASTakoM se yukta haiM / / 12 / / anupama acala akSobha haiM lokAgra meM thira siddha haiM / jinavara kathita vyutsarga pratimA to yahI dhruva siddha hai / / 13 / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 bodhapAhuDa nirmita hai, karma se nirmukta hone ke bAda eka samayamAtra gamanarUpa hote haiM, isalie jaMgamarUpa se nirmApita hai; siddhasthAna jo loka kA agrabhAga usameM sthita haiM; isIlie vyutsarga arthAt kAyarahita hai, jaisA pUrva zarIra meM AkAra thA vaisA hI pradezoM kA AkAra carama zarIra se kucha kama hai; dhruva hai, saMsAra se mukta ho ( usI samaya ekasamayamAtra gamana kara loka ke agrabhAga meM jAkara sthita ho jAte haiM, phira calAcala nahIM hote haiM- aisI pratimA 'siddhabhagavAna' hai| bhAvArtha - pahile do gAthAoM meM to jaMgama pratimA saMyamI muniyoM kI dehasahita kahI / ina gAthAoM meM 'thirapratimA' siddhoM kI kahI, isaprakAra jaMgama thAvara pratimA kA svarUpa kahA / anya anyathA bahuta prakAra se kalpanA karate haiM, vaha pratimA vaMdana karane yogya nahIM hai| yahA~ prazna yaha to paramArthasvarUpa kahA aura bAhya vyavahAra meM pASANAdika kI pratimA kI vaMdanA karate haiM, vaha kaise ? isakA samAdhAna - jo bAhya vyavahAra meM matAntara ke bheda se aneka rIti pratimA kI pravRtti hai, yahA~ paramArtha ko pradhAna kara kahA hai aura vyavahAra hai vahA~ jaisA pratimA kA paramArtharUpa ho usI ko sUcita karatA ho vaha nirbAdha hai / jaisA paramArtharUpa AkAra kahA vaisA hI AkArarUpa vyavahAra ho vaha vyavahAra bhI prazasta hai; vyavahArI jIvoM ke yaha bhI vaMdana karane yogya hai / syAdvAda nyAya se siddha kiye gaye paramArtha aura vyavahAra meM virodha nahIM hai / / 12-13 / / isaprakAra jinapratimA kA svarUpa kahA / (4) Age darzana kA svarUpa kahate haiM daMsei mokkhamaggaM sammattaM saMjamaM sudhammaM c| NiggaMthaM NANamayaM jiNamagge daMsaNaM bhaNiyaM / / 14 / / darzayati mokSamArgaM samyaktvaM saMyamaM sudharmaM ca / nirgranthaM jJAnamayaM jinamArge darzanaM bhaNitam / / 14 / / artha - jo mokSamArga ko dikhAtA hai vaha 'darzana' hai, mokSamArga kaisA hai ? samyaktva arthAt tattvArthazraddhAnalakSaNa samyaktvasvarUpa hai, saMyama arthAt cAritra - paMca mahAvrata, paMca samiti, tIna gupti - aise teraha prakAra cAritrarUpa hai, sudharma arthAt uttamakSamAdika dazalakSaNa dharmarUpa hai, nirgrantharUpa hai, bAhya abhyaMtara parigraha rahita hai, jJAnamayI hai, jIva ajIvAdi padArthoM ko jAnanevAlA hai| yahA~ 'nirgrantha' aura 'jJAnamayI' ye do vizeSaNa darzana ke bhI hote haiM, kyoMki darzana hai so bAhya to isakI samyaktva saMyama dharmamaya zivamaga batAvanahAra jo / ve jJAnamaya nirgrantha hI darzana kahe jinamArga meM / / 14 / /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 aSTapAhuDa mUrti nirgrantha hai aura aMtaraMga jJAnamayI hai| isaprakAra muni ke rUpa ko jinamArga meM 'darzana' kahA hai tathA isaprakAra ke rUpa ke zraddhAnarUpa samyaktva svarUpa ko 'darzana' kahate haiN| bhAvArtha - paramArtharUpa 'aMtaraMga darzana' to samyaktva hai aura 'bAhya' usakI mUrti, jJAnasahita grahaNa kiyA nirgrantha rUpa, isaprakAra muni kA rUpa hai so 'darzana' hai, kyoMki mata kI mUrti ko darzana kahanA loka meM prasiddha hai|| Age phira kahate haiM - jaha phullaM gaMdhamayaM bhavati hukhIraMsa ghiyamayaM caavi| taha daMsaNaM hi sammaM NANamayaM hoi rUvatthaM / / 15 / / yathA puSpaM gaMdhamayaM bhavati sphuTaM kSIraM tat ghRtamayaM caapi| tathA darzanaM hi samyak jJAnamayaM bhavati rUpastham / / 15 / / artha - jaise phUla gaMdhamayI hai, dUdha ghRtamayI hai vaise hI darzana arthAt mata meM samyaktva hai| kaisA hai darzana ? aMtaraMga to jJAnamayI hai aura bAhya rUpastha hai-muni kA rUpa hai tathA utkRSTa zrAvaka, arjikA kA rUpa hai| bhAvArtha- 'darzana' nAma mata kA prasiddha hai| yahA~ jinadarzana meM mani. zrAvaka aura AryikA kA jaisA bAhya bheSa kahA so 'darzana' jAnanA aura isakI zraddhA so 'aMtaraMga darzana' jAnanA / ye donoM hI jJAnamayI haiM, yathArtha tattvArtha kA jAnanerUpa samyaktva jisameM pAyA jAtA hai isIlie phUla meM gaMdha kA aura dUdha meM ghRta kA dRSTAMta yukta hai, isaprakAra darzana kA rUpa khaa| anyamata meM tathA kAladoSa se jinamata meM jainAbhAsa bheSI anekaprakAra anyathA kahate haiM jo kalyANarUpa nahIM hai, saMsAra kA kAraNa hai / / 15 / / (5) Age jinabiMba kA nirUpaNa karate haiM - jiNabiMbaM NANamayaM saMjamasuddhaM suvIyarAyaM ca / jaM deha dikkhasikkhA kammakkhayakAraNe suddhA / / 16 / / dUdha ghRtamaya loka meM ara puSpa haiM jyoM gaMdhamaya / muniliMgamaya yaha jainadarzana tyoMhi samyaka jJAnamaya / / 15 / / jo karmakSaya ke lie dIkSA aura zikSA de rahe / ve vItarAgI jJAnamaya AcArya hI jinabiMba haiN||16||
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa jinabiMba jJAnamayaM saMyamazuddhaM suvItarAgaM ca / yat dadAti dIkSAzikSe karmakSayakAraNe zuddhe / / 16 // artha - jinabiMba kaisA hai ? jJAnamayI hai, saMyama se zuddha haiM, atizayakara vItarAga hai, karma ke kSaya kA kAraNa aura zuddha hai - isaprakAra kI dIkSA aura zikSA detA hai| bhAvArtha - jo 'jina' arthAt arahanta sarvajJa kA pratibiMba kahalAtA hai| usakI jagaha usake jaisA hI mAnane yogya ho, isaprakAra AcArya haiM ve dIkSA arthAt vrata kA grahaNa aura zikSA arthAt vrata kA vidhAna batAnA, ye donoM bhavyajIvoM ko dete haiM / isalie 1. prathama to vaha AcArya jJAna mayI ho, jinasUtra kA unako jJAna ho, jJAna binA yathArtha dIkSA - zikSA kaise ho ? aura 2. Apa saMyama se zuddha ho, yadi isaprakAra na ho to anya ko bhI saMyama se zuddha nahIM karA sakate / 3. atizaya-vizeSatayA vItarAga na ho to kaSAyasahita ho taba dIkSA, zikSA yathArtha nahIM de sakate haiM, ataH isaprakAra AcArya ko jina ke pratibiMba jAnanA / / 16 / / Age phira kahate haiM tassa ya karaha paNAmaM savvaM pujjaM ca viNaya vacchallaM / jassa ya daMsaNa NANaM asthi dhuvaM ceyaNAbhAvo / / 17 / / tasya ca kuruta praNAmaM sarvAM pUjAM ca vinayaM vAtsalyam / yasya ca darzanaM jJAnaM asti dhruvaM cetanAbhAvaH / / 17 / / 97 artha - isaprakAra pUrvokta jinabiMba ko praNAma karo aura sarvaprakAra pUjA karo, vinaya karo, vAtsalya karo, kyoMki usake dhruva arthAt nizcaya se darzana -jJAna pAyA jAtA hai aura cetanAbhAva hai / bhAvArtha - darzana-jJAnamayI cetanAbhAvasahita jinabiMba AcArya haiM, unako praNAmAdika karanA / yahA~ paramArtha pradhAna kahA hai, jar3a pratibiMba kI gauNatA hai / / 17 / / Age phira kahate haiM - tavavayaguNehiM suddho jANadi picchei suddhasammattaM / arahantamudda esA dAyArI dikkhasikkhA ya / / 18 / / ko / karo / / 17 / / sadjJAnadarzana cetanAmaya bhAvamaya AcArya ativinaya vatsalabhAva se vaMdana karo pUjana
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 tapovrataguNaiH zuddhaH jAnAti pazyati shuddhsmyktvm| arhanmudrA eSA dAtrI dIkSAzikSANAM ca / / 18 / / artha - jo tapa, vrata aura guNa arthAt uttaraguNoM se zuddha hoM, samyagjJAna se padArthoM ko yathArtha jAnate hoM, samyagdarzana se padArthoM ko dekhate hoM, isIlie jinake zuddha samyaktva hai - isaprakAra jinabiMba AcArya hai| yahI dIkSA- zikSA kI denevAlI arahaMta kI mudrA hai| bhAvArtha - isaprakAra jinabiMba hai vaha jinamudrA hI hai, isaprakAra jinabiMba kA svarUpa kahA hai / / 18 / / (6) Age jinamudrA kA svarUpa kahate haiM daDhasaMjamamuddAe indiyamuddA kasAyadiDhamuddA / muddA iha NANAe jiNamudrA erisA bhaNiyA / / 19 / / dRDhasaMyamamudrayA indriyamudrA kaSAyadRDhamudrA / mudrA iha jJAnena jinamudrA IdRzI bhaNitA / / 19 / / aSTapAhuDa artha - dRr3ha arthAt vajravat calAne para bhI na cale aisA saMyama - indriya mana kA vaza karanA, SaTjIva nikAya kI rakSA karanA, isaprakAra saMyamarUpa mudrA se to pA~ca indriyoM ko viSayoM meM na pravartAnA; unakA saMkoca karanA yaha to indriyamudrA hai aura isaprakAra saMyama dvArA hI jisameM kaSAyoM kI pravRtti nahIM hai aisI kaSAyadRDhamudrA hai tathA jJAna ko svarUpa meM lagAnA isaprakAra jJAnadvArA bAhyamudrA zuddha hotI hai| isaprakAra jinazAstra meM aisI 'jinamudrA' hotI hai / bhAvArtha - 1. jo saMyamasahita ho, 2. jisakI indriyA~ vaza meM hoM, 3. kaSAyoM kI pravRtti hotI ho aura 4. jJAna ko svarUpa meM lagAtA ho - aisA muni ho so hI 'jinamudrA hai / / 19 / / (7) Age jJAna kA nirUpaNa karate haiN| - saMjamasaMjuttassa ya sujhANajoyassa mokkhamaggassa / NANeNa lahadi lakkhaM tamhA NANaM ca NAyavvaM // 20 // vratatapa guNoM se zuddha samyak bhAva se pahicAnate / deM dIkSA zikSA yahI mudrA kahI hai arihaMta kI / / 18 / / nija AtamA ke anubhavI indriyajayI dRr3ha saMyamI / jItI kaSAyeM jinhoMne ve munI jinamudrA kahI / / 19 / / saMyamasahita nijadhyAnamaya zivamArga hI prAptavya hai / sadjJAna se ho prApta isase jJAna hI jJAtavya hai / / 20 / /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa saMyamasaMyuktasya ca 'sudhyAnayogyasya ma / kSa ma / ga ' sa ya / jJAnena labhate lakSaM tasmAt jJAnaM ca jJAtavyam / / 20 / / artha - saMyama se saMyukta aura dhyAna ke yogya isaprakAra jo mokSamArga usakA lakSya arthAt lakSaNe yogya-jAnaneyogya nizAnA jo apanA nijasvarUpa vaha jJAna dvArA pAyA jAtA hai, isalie isaprakAra ke lakSya ko jAnane ke lie jJAna ko jaannaa| bhAvArtha - saMyama aMgIkAra kara dhyAna kare aura AtmA kA svarUpa na jAne to mokSamArga kI siddhi nahIM hai. isIlie jJAna kA svarUpa jAnanA cAhie. usake jAnane se sarvasiddhi hai||20|| Age isI ko dRSTAnta dvArA dRr3ha karate haiM - jaha Navi lahadi hulakkhaMrahio kaMDassa vejjhyvihiinno| taha Navi lakkhadi lakkhaM aNNANI mokkhamaggassa / / 21 / / tathA nApi labhate sphuTaM lakSaM rahita: kAMDasya vedhkvihiinH| tathA nApi lakSayati lakSaM ajJAnI mokSamArgasya / / 21 / / artha - jaise bedhanevAlA (vedhaka) jo bANa usase rahita aisA jo puruSa hai vaha kAMDa arthAt dhanuSa ke abhyAsa se rahita ho to lakSya arthAt nizAne ko nahIM pAtA hai, vaise hI jJAna se rahita ajJAnI hai, vaha darzana-jJAna-cAritrarUpa jo mokSamArga usakA lakSya arthAt svalakSaNa se jAnane yogya paramAtmA ke svarUpa, usako nahIM prApta kara skte| bhAvArtha - dhanuSadhArI dhanuSa ke abhyAsa se rahita aura 'vedhaka' bANa se rahita ho to nizAne ko nahIM prApta kara sakate, vaise hI jJAnarahita ajJAnI mokSamArga kA nizAnA jo paramAtmA kA svarUpa hai, usako na pahicAne taba mokSamArga kI siddhi nahIM hotI hai, isalie jJAna ko jAnanA caahie| paramAtmArUpa nizAnA jJAnarUpabANa dvArA vedhanA yogya hai / / 21 / / Age kahate haiM ki isaprakAra jJAna-vinaya-saMyukta puruSa hove vahI mokSa ko prApta karatA hai - NANaM purissa havadi lahadi supuriso vi 1. 'sudhyAnayogasya' kA zreSTha dhyAna sahita saM. TIkA prati meM aisA bhI artha hai| 2. 'vedhaka-' 'vedhyaka' pAThAntara hai| hai asaMbhava lakSya bidhanA bANabina abhyAsabina / muktimaga pAnA asaMbhava jJAnabina abhyAsabina / / 21 / / muktimaga kA lakSya to basa jJAna se hI prApta ho| isalie savinaya kareM jana-jana jJAna kI ArAdhanA / / 22 / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 aSTapADa vi Na ya sa ja . / / / NANeNa lahadi lakkhaM lakkhaMto mokkhamaggassa / / 22 / / jJAnaM puruSasya bhavati labhate supuruSo'pi vinysNyuktH| jJAnena labhate lakSyaM lakSayan mokSamArgasya / / 22 / / artha - jJAna puruSa ke hotA hai aura puruSa vinayasaMyukta ho to jJAna ko prApta karatA hai, jaba jJAna ko prApta karatA hai taba usa jJAna dvArA hI mokSamArga kA lakSya jo 'paramAtmA kA svarUpa' usako lakSatA-dekhatA-dhyAna karatA huA usa lakSya ko prApta karatA hai| bhAvArtha - jJAna puruSa ke hotA hai aura puruSa hI vinayavAna hove so jJAna ko prApta karatA hai, usa jJAna dvArA hI zuddha AtmA kA svarUpa jAnA jAtA hai, isalie vizeSa jJAniyoM ke vinaya dvArA jJAna kI prApti karanI, kyoMki nija zuddha svarUpa ko jAnakara mokSa prApta kiyA jAtA hai| yahA~ jo vinayarahita ho, yathArtha sUtra pada se cigA ho, bhraSTa ho gayA ho usakA niSedha jAnanA / / 22 / / Age isI ko dRr3ha karate haiM - maidhaNuhaM jassa thiraMsudaguNa bANA suasthi rayaNattaM / paramatthabaddhalakkho Navi cukkadi mokkhamaggassa / / 23 / / matidhanuryasya sthiraM zrutaM guNa: bANA: susaMti ratnatrayaM / paramArthabaddhalakSya: nApi skhalati mokSamArgasya / / 23 / / artha - jisa muni ke matijJAnarUpa dhanuSa sthira ho, zrutajJAnarUpa guNa arthAt pratyaMcA ho, ratnatrayarUpa uttama bANa ho aura paramArthasvarUpa nijazuddhAtmasvarUpa kA saMbaMdharUpa lakSya ho, vaha muni mokSamArga ko nahIM cUkatA hai| bhAvArtha - dhanuSa kI saba sAmagrI yathAvat mile taba nizAnA nahIM cUkatA hai vaise hI muni ke mokSamArga kI yathAvat sAmagrI mile taba mokSamArga se bhraSTa nahIM hotA hai| usake sAdhana se mokSa ko prApta hotA hai| yaha jJAna kA mAhAtmya hai, isalie jinAgama ke anusAra satyArtha jJAniyoM kA vinaya karake jJAna kA sAdhana karanA / / 23 / / isaprakAra jJAna kA nirUpaNa kiyaa| (8) Age deva kA svarUpa kahate haiN| mati dhanuSa zrutajJAna DorI ratnatraya ke bANa hoN| paramArtha kA ho lakSya to muni muktimaga nahIM cUkate / / 23 / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 bodhapAhuDa so devo jo atthaM dhammaM kAmAMzudei NANaM c| so dai jassa asthi hu attho dhammo ya pavajA / / 24 / / sa: deva: ya: arthaM dharmaM kAmaM sudadAti jJAnaM c| saH dadAti yasya asti tu artha : dharma : ca pra va , u ya / / / 2 4 / / artha - 'deva' usako kahate haiM jo artha arthAt dhana, dharma, kAma arthAt icchA kA viSaya - aisA bhoga aura mokSa kA kAraNa jJAna ina cAroM ko deve / yahA~ nyAya aisA hai ki jo vastu jisake pAsa ho so deve aura jisake pAsa jo vastu na ho so kaise deve ? isa nyAya se artha, dharma, svargAdika ke bhoga aura mokSasukha kA kAraNa pravrajyA arthAt dIkSA jisake ho usako 'deva' jAnanA / / 24 / / Age dharmAdika kA svarUpa kahate haiM, jinake jAnane se devAdi kA svarUpa jAnA jAtA hai - dhammo dayAvisuddho pavvajA svvsNgpricttaa| devo vavagayamoho udayakaro bhavvajIvANaM / / 25 / / dharmaH dayAvizuddhaH pravrajyA srvsNgprityktaa| deva: vyapagatamohaH udayakaraH bhavyajIvAnAm / / 25 / / artha - jo dayA se vizuddha hai vaha dharma hai, jo sarva parigraha se rahita hai vaha pravrajyA hai, jisakA moha naSTa ho gayA hai vaha deva hai, vaha bhavya jIvoM ke udaya ko karanevAlA hai| ___ bhAvArtha - loka meM yaha prasiddha hai ki dharma, artha, kAma aura mokSa ye cAra puruSa ke prayojana haiN| unake lie puruSa kisI ko vaMdanA karatA hai, pUjA karatA hai aura yaha nyAya hai ki jisake pAsa jo vastu ho vaha dUsare ko deve, na ho to kahA~ se lAve ? isalie ye cAra puruSArtha jinadeva ke pAye jAte haiN| dharma to unake dayArUpa pAyA jAtA hai, usako sAdhakara tIrthaMkara ho gaye, taba dhana kI aura saMsAra ke bhogoM kI prApti ho gaI, lokapUjya ho gae aura tIrthaMkara ke paramapada meM dIkSA lekara, saba dharmArtha kAmaru jJAna deve deva jana usako kheN| jo ho vahI de nIti yaha dharmArtha kAraNa pravrajyA / / 24 / / saba saMga kA parityAga dIkSA dayAmaya saddharma ho| ara bhavyajana ke udaya kAraka moha virahita deva hoN||25||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 aSTapAhuDa moha se rahita hokara, paramArthasvarUpa Atmikadharma ko sAdhakara, mokSasukha ko prApta kara liyA aise tIrthaMkara jina haiM, ve hI 'deva' haiN| __ ajJAnI loga jinako deva mAnate haiM, unake dharma, artha, kAma, mokSa nahIM hai, kyoMki kaI hiMsaka haiM, kaI viSayAsakta haiM, mohI haiM, unake dharma kaisA ? artha aura kAma kI jinake vAMchA pAI jAtI hai, unake artha, kAma kaisA ? janma, maraNa sahita haiM, unake mokSa kaise ? aisA deva saccA jinadeva hI hai vahI bhavyajIvoM ke manoratha pUrNa karate haiM, anya saba kalpita deva haiM / / 25 / / isaprakAra deva kA svarUpa kahA - (9) Age tIrtha kA svarUpa kahate haiM - vayasammattavisuddhe paMceMdiyasaMjade nniraavekkhe| pahAeu muNI titthe, dikkhAsikkhAsuNhANeNa / / 26 / / vratasamyaktvavizuddha paMceMdriyasaMyate nirpeksse| snAtu muniH tIrthe dIkSAzikSAsusnAnena / / 26 / / artha - vrata samyaktva se vizuddha aura pA~ca indriyoM se saMyata arthAt saMvarasahita tathA nirapekSa arthAt khyAti, lAbha, pUjAdika isa loka ke phala kI tathA paraloka meM svargAdika ke bhogoM kI apekSA se rahita aise AtmasvarUpa tIrtha meM dIkSA-zikSArUpa snAna se pavitra hoo| bhAvArtha - tattvArthazraddhAnalakSaNa-sahita, pA~ca mahAvrata se zuddha aura pA~ca indriyoM ke viSayoM se virakta, isa loka-paraloka meM viSayabhogoM kI vAMchA se rahita aise nirmala AtmA ke svabhAvarUpa tIrtha meM snAna karane se pavitra hote haiM, aisI preraNA karate haiM / / 26 / / Age phira kahate haiM - jaM NimmalaM sudhamma sammattaM saMjamaM tavaM NANaM / taM titthaM jiNamagge havei jadi satibhAveNa / / 27 / / yat nirmalaM sudharmaM, samyaktvaM saMyamaM tapaH jJAnam / samyaktvavrata se zuddha saMvara sahita ara indriyjyii| nirapekSa AtamatIrtha meM snAna kara parizuddha hoM / / 26 / / yadi zAnta hoM pariNAma nirmalabhAva hoM jinamArga meN| to jAna lo samyaktva saMyama jJAna tapa hI tIrtha hai / / 27 / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 103 tat tIrthaM jinamArge bhavati yadi zAntabhAvena / / 27 / / artha - jinamArga meM vaha tIrtha hai jo nirmala uttamakSamAdika dharma tathA tattvArthazraddhAnalakSaNa zaMkAdimalarahita nirmala samyaktva tathA indriya va mana ko vaza meM karanA, SaTkAya ke jIvoM se rakSA karanA isaprakAra jo nirmala saMyama tathA anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana, kAyakleza - aise bAhya chaha prakAra ke tapa aura prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRttya, svAdhyAya, vyutsarga va dhyAna aise chaha prakAra ke aMtaraMga tapa - isaprakAra bAraha prakAra ke nirmala tapa aura jIva-ajIva Adi padArthoM kA yathArtha jJAna, ye 'tIrtha' haiM, ye bhI yadi zAMtabhAvasahita ho, kaSAyabhAva na ho taba nirmala tIrtha haiM, kyoMki yadi ye krodhAdikabhAvasahita hoM to malinatA ho aura nirmalatA na rahe / / bhAvArtha - jinamArga meM to isaprakAra 'tIrtha' kahA hai| loga sAgara-nadiyoM ko tIrtha mAnakara snAna karake pavitra honA cAhate haiM, vaha zarIra kA bAhyamala inase kucha utaratA hai, parantu zarIra ke bhItara kA dhAtu-upadhAturUpa antarmala inase utaratA nahIM hai tathA jJAnAvaraNa Adi karmarUpa mala aura ajJAna rAga-dveSa-moha Adi bhAvakarmarUpa mala AtmA ke antarmala haiM, vaha to inase kucha bhI utarate nahIM haiM, ulTA hiMsAdika se pApakarmarUpa mala lagatA hai, isalie sAgara-nadI Adi ko tIrtha mAnanA bhrama hai| jisase tire so 'tIrtha' hai isaprakAra jinamArga meM kahA hai, use hI saMsArasamudra se tAranevAlA jAnanA / / 27 / / isaprakAra tIrtha kA svarUpa khaa| (10) Age arahaMta kA svarUpa kahate haiM - NAme ThavaNe hi saMdavve bhAve hi sgunnpjjaayaa| cauNAgadi saMpadime bhAvA bhAvaMti arahataM / / 28 / / nAnmisaMsthApanAyAM hica sNdrvyebhaavecsgunnpryaayaa:| cyavanamAgati: saMpat ime bhAvA bhAvayaMti arhantam / / 28 / / artha - nAma, sthApanA, dravya, bhAva - ye cAra bhAva arthAt padArtha haiM, ye arahaMta ko batalAte haiM aura saguNaparyAyAH arthAt arahaMta ke guNa paryAyoMsahita tathA cauNA arthAt cyavana aura 1. saM. prati meM 'saMpadima' pATha hai| 2. saguNapajjAyA' isa pada kI chAyA meM 'svaguNa paryAyAH' saM. prati meM hai| nAma thApana dravya bhAvoM aura guNaparyAyoM se| cyavana Agati saMpadA se jAniye arihaMta ko / / 28 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 Agati va sampadA - aise ye bhAva arahaMta ko batalAte haiM / bhAvArtha - arahaMta zabda se yadyapi sAmAnya apekSA kevalajJAnI hoM ve saba hI arahaMta haiM to bhI yahA~ tIrthaMkara pada kI pradhAnatA se kathana karate haiM, isalie nAmAdika se batalAnA kahA hai / lokavyavahAra meM nAma Adi kI pravRtti isaprakAra hai ki jo jisa vastu kA nAma ho vaisA guNa na ho usako nAmanikSepa kahate haiN| jisa vastu ko jaisA AkAra ho usa AkAra kI kASTha-pASANAdika kI mUrti banAkara usakA saMkalpa kare usako sthApanA kahate haiN| jisa vastu kI pahalI avasthA ho usa hI ko Age kI avasthA pradhAna karake kahe usako dravya kahate haiN| vartamAna meM jo avasthA ho usako bhAva kahate haiN| aise cAra nikSepa kI pravRtti hai| usakA kathana zAstra meM bhI logoM ko samajhAne ke lie kiyA hai| jo nikSepa vidhAna dvArA nAma, sthApanA, dravya ko bhAva na samajhe, nAma ko nAma samajhe, sthApanA ko sthApanA samajhe, dravya ko dravya samajhe, bhAva ko bhAva samajhe, anya ko anya samajhe, anyathA to 'vyabhicAra' nAma kA doSa AtA hai / use dUra karane ke lie logoM ko yathArtha samajhAne ke lie zAstra meM kathana hai, kintu yahA~ vaisA nikSepa kA kathana nahIM samajhanA / yahA~ to nizcayanaya kI pradhAnatA se kathana hai so jaisA arahaMta kA nAma hai vaisA hI guNa sahita nAma jAnanA, sthApanA jaisI usakI deha sahita mUrti hai vahI sthApanA jAnanA, jaisA usakA dravya hai, vaisA dravya jAnanA aura jaisA usakA bhAva hai vaisA hI bhAva jAnanA / / 28 / / isaprakAra hI kathana Age karate haiN| prathama hI nAma ko pradhAna karake kahate haiM - aSTapAhuDa daMsaNa anaMta NANe mokkho NaTThaTThakammabaMdheNa / NiruvamaguNamArUDho arahaMto eriso hoi / / 29 / / darzanaM anaMtaM jJAnaM mokSaH naSTAnaSTakarmabaMdhena / nirupamaguNamArUDhaH arhan IdRzo bhavati / / 29 / / artha - jisake darzana aura jJAna ye to ananta haiM, ghAtikarma ke nAza se saba jJeya padArthoM ko dekhanA va jAnanA hai, aSTa karmoM kA baMdha naSTa hone se mokSa hai / yahA~ sattva kI aura udaya kI vivakSA na lenA, kevalI ke AThoM hI karma kA baMdha nahIM hai / yadyapi sAtA vedanIya kA Asrava mAtra baMdha siddhAnta meM kahA hai tathApi sthiti anubhAgarUpa baMdha nahIM hai, isalie abaMdhatulya hI hai / isaprakAra AThoM hI karmabaMdha ke abhAva kI apekSA bhAvamokSa kahalAtA hai aura upamArahita guNoM se ArUr3ha 1. saTIka saM. prati meM 'darzane anaMta jJAne' aisA saptamI aMta ATha hai| anaMta darzana jJAnayuta ArUr3ha anupama guNoM meM / karmASTa baMdhana mukta jo ve hI are arihaMta haiM / / 29 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 105 haiM-sahita haiN| isaprakAra guNa chadmastha meM kahIM bhI nahIM hai, isalie jisameM upamArahita guNa haiM, aise arahaMta hote haiM / bhAvArtha - kevala nAmamAtra hI arahata ho usako arahaMta nahIM kahate haiM / isaprakAra ke guNoM se sahita ho usako arahaMta kahate haiM / Age phira kahate haiM - jaravAhijammamaraNaM caugaDgamaNaM ca puNNapAvaM ca / haMtUNa dosakamme huu NANamayaM ca arahaMto / / 30 / / jarAvyAdhijanmamaraNaM caturgatigamanaM puNyapAvaM ca / hatvA doSakarmANi bhUtaH jJAnamayazcArhan / / 30 // artha - jarA-bur3hApA, vyAdhi-roga, janma-maraNa, cAroM gatiyoM meM gamana, puNya-pApa aura doSoM ko utpanna karanevAle karmoM kA nAza karake, kevalajJAnamayI arahaMta huA ho vaha 'arahaMta' hai| bhAvArtha - pahilI gAthA meM to guNoM ke sadbhAva se arahaMta nAma kahA aura isa gAthA meM doSoM ke abhAva se arahaMta nAma kahA / rAga, dveSa, mada, moha, arati, ciMtA, bhaya, nidrA, viSAda, kheda aura vismaya ye gyAraha doSa to ghAtikarma ke udaya se hote haiM aura kSudhA, tRSA, janma, jarA, maraNa, roga aura sveda - ye sAta doSa aghAtikarma ke udaya se hote haiM / isa gAthA meM jarA, roga, janma, maraNa aura cAra gatiyoM meM gamana kA abhAva kahane se to aghAtikarma se hue doSoM kA abhAva ,kyoMki aghAtikarma meM ina doSoM ko utpanna karanevAlI pApaprakRtiyoM ke udaya kA arahaMta ke abhAva hai aura rAgadveSAdika doSoM kA ghAtikarma ke abhAva se abhAva hai| jAnanA, yahA~ koI pUche arhanta ko maraNa kA aura puNya kA abhAva kahA; mokSagamana honA yaha 'maraNa' arahaMta ke hai aura puNyaprakRtiyoM kA udaya pAyA jAtA hai, unakA abhAva kaise ? usakA samAdhAna yahA~ maraNa hokara phira saMsAra meM janma ho isaprakAra ke 'maraNa' kI apekSA yaha kathana hai, isaprakAra maraNa arahaMta ke nahIM hai, usIprakAra jo puNyaprakRti kA udaya pApaprakRti sApekSa kare isaprakAra puNya ke udaya kA abhAva jAnanA athavA baMdha-apekSA puNya kA bhI baMdha nahIM hai / sAtAvedanIya baMdhe vaha sthiti - anubhAga binA baMdhatulya hI hai| prazna - kevalI ke asAtA vedanIya kA udaya bhI siddhAnta meM kahA hai, usakI pravRtti kaise hai ? - janmamaraNajarA caturgatigamana pAparu puNya saba / doSotpAdaka karma nAzaka jJAnamaya arihaMta haiM ||30||
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 106 uttara - isaprakAra jo asAtA kA atyanta maMda-bilkula maMda anubhAga udaya hai aura sAtA kA ati tIvra anabhAga udaya hai. usake vaza se asAtA kacha bAhya kArya karane meM samartha nahIM hai. sakSama udaya dekara khira jAtA hai tathA saMkramaNarUpa hokara sAtArUpa ho jAtA hai, isaprakAra jAnanA / isaprakAra anaMta catuSTayasahita sarvadoSarahita sarvajJa vItarAga ho usako nAma se arahaMta' kahate haiM / / 30 / / Age sthApanA dvArA arahaMta kA varNana karate haiM - guNaThANamaggaNehiM ya pajjattIpANajIvaThANehiM / ThAvaNa paMcavihehiM paNayavvA arahapurisassa // 31 // guNasthAnamArgaNAbhiH ca pryaaptipraannjiivsthaanaiH| sthApanA paMcavidhaiH praNetavyA arhatpuruSasya / / 31 / / artha - guNasthAna, mArgaNAsthAna, paryApti, prANa aura jIvasthAna ina pA~ca prakAra se arahaMta puruSa kI sthApanA prApta karanA athavA usako praNAma karanA caahie| bhAvArtha - sthApanAnikSepa meM kASThapASANAdika meM saMkalpa karanA kahA hai so yahA~ pradhAna nahIM hai| yahA~ nizcaya kI pradhAnatA se kathana hai| yahA~ guNasthAnAdika se arahaMta kA sthApana kahA hai||3|| Age vizeSa kahate haiM - terahame guNaThANe sajoikevaliya hoi arhNto| cautIsa aisayaguNA hoMti hu tassaTTa paDihArA / / 32 / / trayodaze guNasthAne sayogakevalikaH bhavati arhan / catustriMzat atizayaguNA bhavaMti sphuTaM tasyASTaprAtihAryA / / 32 / / artha - guNasthAna caudaha kahe haiM, usameM sayogakevalI nAma terahavA~ guNasthAna hai| usameM yogoM kI pravRttisahita kevalajJAnasahita sayogakevalI araMhata hotA hai| unake cauMtIsa atizaya aura ATha pratihArya hote haiM, aise to guNasthAna dvArA sthApanA arahaMta' kahalAte haiN| gaNathAna mArgaNathAna jIvasthAna ara paryApti se / aura prANoM se karo arahaMta kI sthApanA / / 31 / / ATha prAtihArya aru cauMtIsa atizaya yukta hoN| sayogakevali teraveM guNasthAna meM arahaMta hoN||32||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 107 bhAvArtha - yahA~ cauMtIsa atizaya aura ATha prAtihArya kahane se to samavasaraNa meM virAjamAna tathA vihAra karate hue arahaMta haiM aura 'sayoga' kahane se vihAra kI pravRtti aura vacana kI pravRtti siddha hotI hai| kevalI' kahane se kevalajJAnadvArA saba tattvoM kA jAnanA siddha hotA hai| cauMtIsa atizaya isaprakAra haiM - janma se prakaTa honevAle dasa - 1. malamUtra kA abhAva, 2. paseva kA abhAva, 3. dhavala rudhira honA, 4. samacaturasrasaMsthAna, 5. vajravRSabhanArAca saMhanana, 6. sundara rUpa, 7. sugaMdha zarIra, 8. zubha lakSaNa honA, 9. ananta bala, 10. madhura vacana - isaprakAra dasa hote haiN| kevalajJAna utpanna hone para dasa hote haiM - 1. upasarga kA abhAva, 2. adayA kA abhAva, 3. zarIra kI chAyA na par3anA, 4. caturmukha dIkhanA, 5. saba vidyAoM kA svAmitva, 6. netroM ke palaka na giranA, 7. zatayojana subhikSatA, 8. AkAzagamana, 9. kavalAhAra nahIM honA, 10. nakha-kezoM kA nahIM bar3hanA, aise dasa hote haiN| ___ caudaha devakRta hote haiM - 1. sakalArddhamAgadhI bhASA, 2. saba jIvoM meM maitrIbhAva, 3. saba Rtu ke phala-phUla phalanA, 4. darpaNa samAna bhUmi, 5. kaMTakarahita bhUmi, 6. maMda sugaMdha pavana, 7. sabake AnaMda honA, 8. gaMdhodakavRSTi, 9. pairoM ke nIce kamala racanA, 10. sarvadhAnya niSpatti, 11. dazoM dizAoM kA nirmala honA, 12. devoM ke dvArA AhvAnana zabda, 13. dharmacakra kA Age calanA, 14. aSTa maMgala dravyoM kA Age clnaa| aSTa maMgala dravyoM ke nAma - 1. chatra, 2. dhvajA, 3. darpaNa, 4. kalaza, 5. cAmara, 6. bhRGgAra (jhArI), 7. tAla (ThavaNA) aura svastika (sA~thiyA) arthAt supratIcchaka aise ATha hote haiN| aise cauMtIsa atizaya ke nAma khe| ATha prAtihArya hote haiM, unake nAma ye haiM - 1. azokavRkSa, 2. puSpavRSTi, 3. divyadhvani, 4. cAmara, 5. siMhAsana, 6. bhAmaNDala, 7. dundubhivAditra aura 8. chatra - aise ATha hote haiN| isaprakAra guNasthAna dvArA arahaMta kA sthApana kahA / / 32 / / aba mArgaNA dvArA kahate haiM - gai iMdiyaM ca kAe joe vee kasAya NANe y| gati indriya kAyaru yoga veda kasAya jJAnaru sNymaa| darzalezyA bhavya samyak saMjJinA AhAra haiN||33||
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 saMjama daMsaNa lesA bhaviyA sammatta saNNi AhAre / / 33 / / gatau indriye ca kAye yoge vede kaSAye jJAne ca / saMyame darzane lezyAyAM bhavyatve samyaktve saMjJini AhAre / / 33 / / artha - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJI aura AhAra isaprakAra caudaha mArgaNA hotI haiM / arahaMta sayogakevalI ko terahavA~ guNasthAna hai, isameM 'mArgaNA' lagAte haiM / gati cAra meM manuSyagati hai, indriyajAti pA~ca meM paMcendriya jAti hai, kAya meM chaha trasakAya hai, yoga pandraha meM yoga-manoyoga to satya aura anubhaya isaprakAra do aura ye hI vacanayoga do tathA kAyayoga audArika isaprakAra pA~ca yoga haiM, jaba samudghAta kare taba audArikamizra aura kArmANa ye do milakara sAta yoga haiN| veda tInoM kA hI abhAva hai; kaSAya - paccIsa saba hI prakAra kA abhAva hai; jJAna ATha meM kevalajJAna hai; saMyama sAta meM eka yathAkhyAta hai; darzana cAra meM eka kevaladarzana hai; lezyA chaha meM eka zukla jo yoganimitta hai; bhavya do meM eka bhavya hai; samyaktva chaha meM kSAyika samyaktva hai; saMjJI do meM saMjJI hai, vaha dravya se haiM bhAva se kSayopazamarUpa bhAvamana kA abhAva hai; AhAraka anAhAraka do meM 'AhAraka' hai vaha bhI nokarmavargaNA apekSA hai, kintu kavalAhAra nahIM hai aura samudghAta kare to 'anAhAraka' bhI hai, isaprakAra donoM haiN| isaprakAra mArgaNA apekSA arahaMta kA sthApana jAnanA / / 33 / / Age paryApti dvArA kahate haiM - - aSTapAhuDa AhAro ya sarIro iMdiyamaNaANapANabhAsA ya / pajjattiguNasamiddho uttamadevo havai araho / / 34 / / AhAra: ca zarIraM indriyamana AnaprANabhASA: ca / paryAptiguNasamRddhaH uttamadevaH bhavati arhan / / 34 / / artha - AhAra, zarIra, indriya, mana, AnaprANa arthAt zvAsocchvAsa aura bhASA isaprakAra chaha paryApti haiM, isa paryApti guNa dvArA samRddha arthAt yukta uttama deva arahaMta haiN| - bhAvArtha - paryApti kA svarUpa isaprakAra hai - jo jIva eka anya paryAya ko chor3akara anya paryAya meM jAve taba vigraha gati meM tIna samaya utkRSTa bIca meM rahe, pIche sainI paMcendriya meM utpanna ho| vahA~ tIna jAti kI vargaNA kA grahaNa kare, AhAravargaNA, bhASAvargaNA, manovargaNA, isaprakAra AhAra tana mana indri zvAsocchvAsa bhASA chahoM ina / paryAptiyoM se sahita uttama deva hI arahaMta haiM / / 34 / /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 109 grahaNa karake 'AhAra' jAti kI vargaNA se to AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa - isaprakAra cAra paryApti antarmaharta kAla meM pUrNa kare, tatpazcAta bhASAjAti manojAti kI vargaNA se antarmaharta meM hI bhASA, mana:paryApti pUrNa kare, isaprakAra chahoM paryApti antarmuhUrta meM pUrNa karatA hai tatpazcAt Ayuparyanta paryApta hI kahalAtA hai aura nokarmavargaNA kA grahaNa karatA hI rahatA hai| yahA~ AhAra nAma kavalAhAra kA nahIM jAnanA / isaprakAra terahaveM guNasthAna meM bhI arahaMta ke paryApti pUrNa hI hai, isaprakAra paryApti dvArA arahaMta kI sthApanA hai||34|| Age prANadvArA kahate haiM - paMca viiMdiyapANA maNavayakAeNa tiNNi blpaannaa| ANappANappANA AugapANeNa hoMti daha pANA / / 35 / / paMcApi iMdriyaprANA: manovacanakAyaiH trayo blpraannaaH| AnaprANaprANA: AyuSkaprANena bhavaMti dazaprANAH / / 35 / / artha - pA~ca indriyaprANa, mana-vacana-kAya tIna balaprANa, eka zvAsocchvAsa prANa aura eka AyuprANa ye dasa prANa haiN| bhAvArtha - isaprakAra dasa prANa kahe unameM terahaveM guNasthAna meM bhAvaindriya aura bhAvamana kA kSayopazamabhAvarUpa pravRtti nahIM hai isa apekSA to kAyabala, vacanabala, zvAsocchvAsa aura Ayu - ye cAra prANa haiM aura dravya apekSA dasoM hI haiN| isaprakAra prANa dvArA arahaMta kA sthApana hai||35|| Age jIvasthAnadvArA kahate haiM - maNuyabhave paMciMdiya jIvaTThANesu hoi caudasame / ede guNagaNajutto guNamArUDho havai araho / / 36 / / manajubhave paMcendriya: jIvasthAneSu bhavati cturdshe| etadguNagaNayuktaH guNamArUDho bhavati arhan / / 36 / / artha - manuSyabhava meM paMcendriya nAma ke caudahaveM jIvasthAna arthAt jIvasamAsa usameM itane guNoM ke samUha se yukta terahaveM guNasthAna ko prApta arahaMta hote haiN| paMcendriyoM mana-vacana-tana bala aura zvAsocchvAsa ara Ayu - ina daza prANoM meM arihaMta kI sthApanA / / 35 / / sainI paMcendriyoM nAma ke isa caturdaza jIvasthAna meN| arahaMta hote haiM sadA guNasahita mAnavaloka meM / / 36 / /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 aSTapAhuDa bhAvArtha- jIvasamAsa caudaha kahe haiM - ekendriya sUkSma aura bAdara 2. doindriya, teindriya, coindriya aise vikalatraya- 3, paMcendriya asainI sainI 2, aise sAta hue, ye paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha hue| inameM caudahavA~ 'sainI paMcendriya jIvasthAna' arahaMta ke haiN| gAthA meM sainI kA nAma na liyA aura manuSyabhava kA nAma liyA so manuSya sainI hI hote haiM, asainI nahIM hote haiM, isalie manuSya kahane se 'sainI' hI jAnanA cAhie / / 36 / / isaprakAra jIvasthAnadvArA 'sthApanA arahaMta' kA varNana kiyA Age dravya kI pradhAnatA se arahaMta kA nirUpaNa karate haiM - - jaravAhidukkharahiyaM AhAraNihAravajjiyaM vimalaM / siMhANa khele seo Natthi durguchA ya doso ya / / 37 / / dasa pANA pajjatI aTThasahassA ya lakkhaNA bhaNiyA / gokhIrasaMkhadhavalaM maMsaM ruhiraM ca savvaMge / / 38 / / erisaguNehiM savvaM aisayavaMtaM suparimalAmoyaM / orAliyaM ca kAyaM NAyavvaM arahapurisassa / / 39 / / jarAvyAdhiduH kharahita: AhAranIhAravarjitaH vimalaH / siMhANa: khela: svedaH nAsti durgandha ca doSa: ca / / 37 / / daza prANAH paryAptaya: aSTasahasrANi ca lakSaNAni bhaNitAni / gokSIrazaMkhadhavalaM mAMsaM rudhiraM ca sarvAMge / / 38 / / IdRzaguNaiH sarva: atizayavAn suparimalAmodaH / audArikazca kAyaH arhatpuruSasya jJAtavyaH / / 39 / / artha - arahaMta puruSa ke audArika kAya isaprakAra hotA hai, jo jarA, vyAdhi aura roga saMbaMdhI du:kha usameM nahIM hai, AhAra-nIhAra se rahita hai, vimala arthAt malamUtra rahita hai; siMhANa arthAt zleSma, khela arthAt thUka, paseva aura durgandha arthAt jugupsA, glAni aura durgandhAdi doSa usameM vyAdhI bur3hApA zveda mala AhAra ara nIhAra se / thUka se durgandha se mala-mUtra se ve rahita haiM / / 37 / / aTha sahasa lakSaNa sahita haiM ara rakta hai gokSIra sama / daza prANa paryAptI sahita sarvAMga sundara deha hai / / 38 / / isa taraha atizayavAna nirmala guNoM se sayukta haiN| ara parama audArika zrI arihaMta kI naradeha hai / / 39 / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 bodhapAhuDa nahIM hai / / 37 / / dasa to usameM prANa hote haiM ve dravyaprANa haiM, pUrNa paryApti hai, eka hajAra ATha lakSaNa haiM aura gokSIra arthAt kapUra athavA caMdana tathA zaMkha jaisA usameM sarvAMga dhavala rudhira aura mAMsa hai / / 38 / / isaprakAra guNoM se saMyukta sarva hI deha atizayasahita nirmala hai, Amoda arthAt sugaMdha jisameM isaprakAra arahaMta puruSa audArika deha ke hai / / 39 / / bhAvArtha - yahA~ dravyanikSepa nahIM smjhnaa| AtmA se judA hI deha kI pradhAnatA se 'dravya arahaMta kA varNana hai / / 37-38-39 / / isaprakAra dravya arahaMta kA varNana kiyaa| Age bhAva kI pradhAnatA se varNana karate haiM - mayarAyadosarahio kasAyamalavajio ya suvishuddho| cittapariNAmarahido kevalabhAve munneyvvo||40|| madarAgadoSarahita: kaSAyamalavarjita: ca suvishuddhH| cittapariNAmarahitaH kevalabhAve jJAtavyaH / / 40 / / artha - kevalabhAva arthAt kevalajJAnarUpa hI eka bhAva hote hue arahaMta hote haiM - aisA jAnanA / mada arthAt mAnakaSAya se huA garva, rAga, dveSa arthAt kaSAyoM ke tIvra udaya se honevAle prIti aura aprItirUpa pariNAma inase rahita haiM, paccIsa kaSAyarUpa mala usakA dravyakarma tathA unake udaya se huA bhAvamala usase rahita hai, isIlie atyanta vizuddha hai-nirmala hai, cittapariNAma arthAt mana ke pariNamanarUpa vikalpa se rahita hai, jJAnAvaraNakarma ke kSayopazamarUpa mana kA vikalpa nahIM hai, isaprakAra kevala eka jJAnarUpa vItarAgasvarUpa bhAva arahaMta' jAnanA / / 40 / / Age bhAva hI kA vizeSa kahate haiM - sammaiMsaNi passadi jANadiNANeNa dvvpjjaayaa| sammattaguNavizuddho bhAvo arahassa NAyavvo / / 41 / / samyagdarzanena pazyati jJAnAti jJAnena drvypryaayaan| rAga-dveSa vikAra varjita vikalpoM se pAra haiN| kaSAyamala se rahita kevalajJAna se paripUrNa haiN||40|| saddRSTi se sampanna ara saba dravya-guNa-paryAya ko| jo dekhate ara jAnate jinanAtha ve arihaMta haiM / / 41 / /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa samyaktvaguNavizuddhaH bhAva: arhata: jJAtavyaH / / 41 / / artha - 'bhAva arahaMta' samyagdarzana se to apane ko tathA sabako sattAmAtra dekhate haiM, isaprakAra jinako kevaladarzana hai, jJAna se saba dravya-paryAyoM ko jAnate haiM, isaprakAra jinako kevalajJAna hai, jinako samyaktva guNa se vizuddha kSAyika samyaktva pAyA jAtA hai, isaprakAra arahaMta kA bhAva jaannaa| bhAvArtha - arahatapanA ghAtiyAkarma ke nAza se hotA hai| mohakarma ke nAza se samyaktva aura kaSAya ke abhAva se paramavItarAgatA sarvaprakAra nirmalatA hotI hai, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa karma ke nAza se anaMtadarzana-anaMtajJAna prakaTa hotA hai, inase saba dravya-paryAyoM ko eka samaya meM pratyakSa dekhate haiM aura jAnate haiN| dravya chaha haiM, unameM jIvadravya kI saMkhyA anaMtAnaMta hai, pudgaladravya usase anaMtAnaMtaguNe haiM, AkAzadravya eka hai, vaha anaMtAnaMta pradezI hai, isake madhya meM saba jIva pudgala asaMkhyAta pradeza meM sthita haiM, eka dharmadravya, eka adharmadravya - ye donoM asaMkhyAtapradezI haiM, inase AkAza ke loka-aloka kA vibhAga hai, usI loka meM hI kAladravya ke asaMkhyAta kAlANu sthita haiN| ina saba dravyoM ke pariNAmarUpa paryAya haiM ve eka-eka dravya ke anaMtAnaMta haiM, unako kAladravya kA pariNAma nimitta hai, usake nimitta se kramarUpa hotA samayAdika vyavahArakAla' kahalAtA hai| isakI gaNanA se atIta, anAgata, vartamAna dravyoM kI paryAyeM anaMtAnaMta haiM, ina saba dravyaparyAyoM ko arahaMta kA darzana-jJAna ekasamaya meM dekhatA aura jAnatA hai, isIlie arahaMta ko sarvadarzIsarvajJa kahate haiN| bhAvArtha - isaprakAra arahaMta kA nirUpaNa caudaha gAthAoM meM kiyaa| prathama gAthA meM nAma, sthApanA, dravya, bhAva, guNa, paryAya sahita cyavana, Agati, saMpatti ye bhAva arahaMta ko batalAte haiN| isakA vyAkhyAna nAmAdi kathana meM sarva hI A gayA, usakA saMkSepa bhAvArtha likhate haiM - garbhakalyANaka - prathama garbhakalyANaka hotA hai, garbha meM Ane ke chaha mahIne pahile indra kA bhejA huA kubera, jisa rAjA kI rAnI ke garbha meM tIrthaMkara AyeMge, usake nagara kI zobhA karatA hai, ratnamayI savarNamayI mandira banAtA hai. nagara ke koTa, khAI. daravAje.sandara vana. upavana kI racanA karatA hai, sundara bheSavAle nara-nArI nagara meM basAtA hai, nitya rAjamandira para ratnoM kI varSA hotI rahatI hai, tIrthaMkara kA jIva jaba mAtA ke garbha meM AtA hai, taba mAtA ko solaha svapna Ate haiM, rucakavaradvIpa meM rahanevAlI devAMganAyeM mAtA kI nitya sevA karatI haiM, aise nau mahIne pUre hone para prabhu
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 bodhapAhuDa kA tIna jJAna aura dasa atizaya sahita janma hotA hai, taba tIna loka meM AnaMdamaya kSobha hotA hai, devoM ke binA bajAe bAje bajate haiM, indra kA Asana kaMpAyamAna hotA hai, taba indra prabhu kA janma huA jAnakara svarga se airAvata hAthI para car3hakara AtA hai, sarva cAra prakAra ke deva-devI ekatra hokara Ate haiM, zacI (indrANI) mAtA ke pAsa jAkara guptarUpa se prabhu ko le AtI haiM, indra harSita hokara hajAra netroM se dekhatA hai| __phira saudharma indra, bAlaka zarIrI bhagavAna ko apanI goda meM lekara airAvata hAthI para car3hakara meruparvata para jAtA hai, IzAna indra chatra dhAraNa karatA hai, sanatkumAra, mahendra indra caMvara Dhorate haiM, meru ke pAMDukavana kI pAMDukazilA para siMhAsana ke Upara prabhu ko virAjamAna karate haiM, saba deva kSIrasamudra meM eka hajAra ATha kalazoM meM jala lAkara deva-devAMganA gIta nRtya vAditra dvArA bar3e utsAha sahita prabhu ke mastaka para kalaza DhArakara janmakalyANaka kA abhiSeka karate haiM, pIche zRMgAra, vastra, AbhUSaNa pahinAkara mAtA ke maMdira meM lAkara mAtA ko sauMpa dete haiM, indrAdika deva apane-apane sthAna para cale jAte haiM, kubera sevA ke lie rahatA hai| tadanantara kumAra avasthA tathA rAjya avasthA bhogate haiN| usameM manovAMchita bhoga bhogakara phira kucha vairAgya kA kAraNa pAkara saMsAra-deha-bhogoM se virakta ho jAte haiN| taba laukAntika deva Akara, vairAgya ko bar3hAnevAlI prabhu kI stuti karate haiM, phira indra Akara 'tapakalyANaka' karatA hai| pAlakI meM baiThAkara bar3e utsava se vana meM le jAtA hai, vahA~ prabhu pavitra zilA para baiThakara paMcamuSTi se locakara paMca mahAvrata aMgIkAra karate haiM, samasta parigraha kA tyAga kara digambararUpa dhAraNa kara dhyAna karate haiM, usIsamaya mana:paryayajJAna utpanna ho jAtA hai| phira kucha samaya vyatIta hone para tapa ke bala se ghAtikarma kI prakRti 47, aghAti karmaprakRti 16, isaprakAra tresaTha prakRti kA sattA meM se nAzakara kevalajJAna utpanna kara anantacatuSTayarUpa hokara kSudhAdika aThAraha doSoM se rahita arahaMta hote haiN| phira indra Akara samavasaraNa kI racanA karatA hai so Agamokta aneka zobhAsahita maNisuvarNamayI koTa, khAI, vedI cAroM dizAoM meM cAra daravAje, mAnastaMbha, nATyazAlA, vana Adi aneka racanA karatA hai| usake bIca sabhAmaNDapa meM bAraha sabhA, unameM muni, AryikA, zrAvaka, zrAvikA, deva, devI, tiryaMca baiThate haiN| prabhu ke aneka atizaya prakaTa hote haiN| sabhAmaMDapa ke bIca tIna pITha para gaMdhakuTI ke bIca siMhAsana para kamala ke Upara aMtarIkSa prabhu virAjate haiM aura ATha prAtihArya yukta hote haiN| vANI khiratI hai, usako sunakara gaNadhara dvAdazAMga zAstra racate haiN| aise kevalajJAnakalyANaka kA utsava indra karatA hai| phira prabhu vihAra karate haiN| unakA bar3A utsava deva karate haiN| kucha samaya
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 aSTapAhuDa bAda Ayu ke dina thor3e rahane para yoganirodha kara aghAtikarma kA nAzakara mukti padhArate haiM, tatpazcAt zarIra kA agni saMskAra kara indra utsavasahita 'nirvANa kalyANaka' mahotsava karatA hai| isaprakAra tIrthaMkara paMcakalyANaka kI pUjA prApta kara, arahaMta hokara nirvANa ko prApta hote haiM - aisA jAnanA / / 41 / / Age (11) pravrajyA kA nirUpaNa karate haiM, usako dIkSA kahate haiM / prathama hI dIkSA ke yogya sthAnavizeSa ko tathA dIkSAsahita muni jahA~ tiSThate haiM, usakA svarUpa kahate haiM - suNahare taruhiTThe ujjANe taha masANavAse vA / giriguha girisihare vA bhImavaNe ahava vasite vA / / 42 / / 'savasAsattaM titthaM 'vacacaidAlattayaM ca vuttehiM / jiNabhavaNaM aha bejjhaM jiNamagge jiNavarA viMti / / 43 / / paMcamahavvayajuttA paMciMdiyasaMjayA NirAvekkhA / sajjhAyajhANajuttA muNivaravasahA Niicchanti / / 44 / / zUnyagRhe tarumUle udyAne tathA zmasAnavAse vA / giriguhAyAM girizikhare vA bhImavane athavA vasatau vA / / 42 / / svavazAsaktaM tIrthaM vacazcaityAlayatrikaM ca uktaiH / jinabhavanaM atha vedhyaM jinamArge jinavarA vidanti / / 43 / / paMcamahAvratayuktA: paMcendriyasaMyatAH nirapekSAH / 1. saM. prati meM 'savasA' 'sataM' aise do pada kiye haiM jinakI saM. svavazA 'sattvaM' likhA hai / 2. 'vacacaidAlattayaM' isake bhI do hI pada kiye haiM 'vacaH ' caityAlayaM / zUnyaghara tarumUla vana udyAna aura masAna meM I vasatikA meM raheM yA girizikhara para giriguphA meM / / 42 / / caitya Alaya tIrtha vaca svavazAsaktasthAna meM / jinabhavana meM munivara raheM jinavara kaheM jinamArga meM / / 43 / / indriyajayI mahAvratadhanI nirapekSa sAre loka se / nijadhyAnarata svAdhyAyarata munizreSTha nA icchA kareM / / 44 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 115 svAdhyAyadhyAnayuktA: munivaravRSabhAH nIcchanti / / 44 / / artha - sUnA dhara, vRkSa kA mUla, koTara, udyAna, vana, zmazAnabhUmi, parvata kI guphA, parvata kA zikhara, bhayAnaka vana aura vastikA - inameM dIkSAsahita muni tthhreN| ye dIkSAyogya sthAna haiN| svavazAsakta arthAt svAdhIna muniyoM se Asakta jo kSetra una kSetroM meM muni Thahare / jahA~ se mokSa padhAre isaprakAra to tIrthasthAna aura vaca, caitya, Alaya isaprakAra trika meM jo pahile kahA gayA hai arthAt Ayatana Adika paramArtharUpa, saMyamI muni, arahaMta, siddhasvarUpa unake nAma ke akSararUpa 'maMtra' tathA unakI AjJArUpa vANI ko 'vaca' kahate haiM tathA unake AkAra dhAtu-pASANa kI pratimA sthApana ko "caitya' kahate haiM aura vaha pratimA tathA akSara maMtra vANI jisameM sthApita kiye jAte haiM, isaprakAra Alaya-maMdira, yaMtra yA pustakarUpa aisA vaca, caitya tathA Alaya kA trika hai athavA jinabhavana arthAt akRtrima caityAlaya maMdira isaprakAra AyatanAdika unake samAna hI unakA vyavahAra use jinamArga meM jinavara deva vedhya' arthAt dIkSAsahita muniyoM ke dhyAna karane yogya, cintavana karane yogya kahate haiN| jo manivRSabha arthAta maniyoM meM pradhAna haiM, unake kahe hae zanyagahAdika tathA tIrtha, nAma maMtra, sthApanarUpa mUrti aura unakA Alaya-maMdira, pustaka aura akRtrima jinamandira unako 'NiicchaMti' arthAt nizcaya se iSTa karate haiN| sUne ghara Adi meM rahate haiM aura tIrtha Adi kA dhyAna ciMtana karate haiM tathA dUsaroM ko vahA~ dIkSA dete haiN| yahA~ 'Niicchati' kA pAThAntaraNaicchaMti' isaprakAra bhI hai isakA kAkokti dvArA to isaprakAra artha hotA hai ki "jo kyA iSTa nahIM karate haiM ? arthAt karate hI haiN|" eka TippaNI meM aisA artha kiyA hai ki aise zUnyagRhAdika tathA tIrthAdika svavazAsakta arthAt svecchAcArI bhraSTAcAriyoM dvArA Asakta ho (yukta ho) to ve munipradhAna iSTa na kareM vahA~ na rheN| ___ kaise haiM ve munipradhAna ? pA~ca mahAvrata saMyukta haiM, pA~ca indriyoM ko bhale prakAra jItanevAle haiM, nirapekSa haiM, kisIprakAra kI vAMchA se muni nahIM hue haiM, svAdhyAya aura dhyAnayukta haiM, kaI to zAstra par3hate haiM, par3hAte haiM, kaI dharma-zukladhyAna karate haiN| ___ bhAvArtha - yahA~ dIkSAyogya sthAna tathA dIkSAsahita dIkSA denevAle muni kA tathA unake ciMtana yogya vyavahAra kA svarUpa kahA hai / / 42-43-44 / / pariSahajayI jitakaSAyI nirgrantha hai nirmoha hai| hai mukta pApAraMbha se aisI pravrajyA jina khii||45||
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 aSTapAhuDa (11) Age pravrajyA kA svarUpa kahate haiM - gihagaMthamohamukkA bAvIsaparIsahA jiykssaayaa| pAvAraMbhavimukkA pavvajA erisA bhaNiyA / / 45 / / gRhagraMthamohamuktA dvAviMzatiparISahA jitkssaayaa| pApAraMbhavimuktA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 45 / / artha - gRha (ghara) aura graMtha (parigraha) ina donoM se muni to moha mamatva, iSTa-aniSTa buddhi se rahita hI hai, jinameM bAIsa parISahoM kA sahanA hotA hai, kaSAyoM ko jItate haiM aura pAparUpa AraMbha se rahita haiM, isaprakAra pravrajyA jinezvaradeva ne kahI hai| bhAvArtha - jainadIkSA meM kucha bhI parigraha nahIM, sarva saMsAra kA moha nahIM, jisameM bAIsa parISahoM kA sahanA tathA kaSAyoM kA jItanA pAyA jAtA hai aura pApAraMbha kA abhAva hotA hai| isaprakAra kI dIkSA anyamata meM nahIM hai / / 45 / / Age phira kahate haiM - dhaNadhaNNavatthadANaM hiraNNasayaNAsaNAi chttaaii| kuddANaviraharahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 46 / / dhanadhAnyavastradAnaM hiraNyazayanAsanAdi chtraadi| kudAnaviraharahitA pravrajyA IdazI bhaNitA / / 46 // artha - dhana, dhAnya, vastra inakA dAna, hiraNya arthAta rUpA, sonA Adika, zayyA, Asana Adi zabda se chatra, cAmarAdika aura kSetra Adi kudAnoM se rahita pravrajyA kahI hai| bhAvArtha - anyamatI, bahuta se isaprakAra pravrajyA kahate haiM - gau, dhana, dhAnya, vastra, sonA, rUpA (cA~dI), zayana, Asana, chatra, caMvara aura bhUmi Adi kA dAna karanA pravrajyA hai| isakA isa gAthA meM niSedha kiyA hai - pravrajyA to nirgranthasvarUpa hai, jo dhana, dhAnya Adi rakhakara dAna kare usake kAhe kI pravrajyA ? yaha to gRhastha kA karma hai, gRhastha ke bhI ina vastuoM ke dAna se vizeSa puNya to hotA nahIM hai, kyoMki pApa bahuta haiM aura puNya alpa hai vaha bahuta pApakArya to gRhastha ko dhana-dhAnya paTa ara rajata-sonA AsanAdika vastu ke| bhUmi caMvara-chatrAdi dAnoM se rahita ho pravrajyA / / 46 / / jinavara kahI hai pravrajyA samabhAva lAbhAlAbha meN| ara kAMca-kaMcana mitra-arinindA-prazaMsA bhAva meN||47||
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 bodhapAhuDa karane meM lAbha nahIM hai| jisameM bahuta lAbha ho vahI kAma karanA yogya hai| dIkSA to ina vastuoM se rahita hI hai / / 46 / / Age phira kahate haiM - sattUmitte yasamA pasaMsaNiMdA aladdhiladdhisamA / taNakaNae samabhAvA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 47 / / zatrau mitre ca samA prazaMsAnindA'labdhilabdhisamA / tRNe kanake samabhAvA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 47 / / artha - jisameM zatru-mitra meM samabhAva hai, prazaMsA - nindA meM, lAbha-alAbha meM aura tRNakaMcana meM samabhAva hai / isaprakAra pravrajyA kahI hai| bhAvArtha - jainadIkSA meM rAga-dveSa kA abhAva hai| zatru-mitra, nindA - prazaMsA, lAbha-alAbha aura tRNa-kaMcana meM samabhAva hai| jainamuniyoM kI dIkSA isaprakAra hI hotI hai / / 47 / / Age phira kahate haiM - uttamamajjhimagehe dAridde Isare NirAvekkhA / savvattha gihidapiMDA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 48 / / uttamamadhyagehe daridre Izvare nirapekSA / sarvatra gRhItapiMDA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 48 / / artha - uttama geha arthAt zobhA sahita rAjabhavanAdi aura madhyamageha arthAt jisameM apekSA nahIM hai / zobhArahita sAmAnya logoM kA ghara inameM tathA daridra-dhanavAn inameM nirapekSa arthAt icchArahita haiM, saba hI yogya jagaha para AhAra grahaNa kiyA jAtA hai| isaprakAra pravrajyA kahI hai| bhAvArtha - muni dIkSAsahita hote haiM aura AhAra lene ko jAte haiM, taba isaprakAra vicAra nahIM karate haiM ki bar3e ghara jAnA athavA choTe ghara vA daridrI ke ghara yA dhanavAna ke ghara jAnA isaprakAra vAMchArahita nirdoSa AhAra kI yogyatA ho vahA~ saba hI jagaha se yogya AhAra le lete haiM, isaprakAra pravrajyA jinavara kahI sampanna hoM asaMpanna hoM / uttama madhyama gharoM meM AhAra leM samabhAva se / / 48 / / nirgrantha hai niHsaMga hai nirmAna hai nIrAga hai / nirdoSa hai niraAza hai jina pravrajyA aisI kahI / / 49 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 aSTapAhuDa dIkSA hai / / 48 / / Age phira kahate haiM - NiggaMthA NissaMgA NimmANAsA arAya nnihosaa| Nimmama NirahaMkArA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 49 / / nirgrathA ni:saMgA nirmAnAzA arAgA nirdvaSA / nirmamA nirahaMkArA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 49 / / artha - kaisI hai pravrajyA ? nigraMthasvarUpa hai, parigraha se rahita hai, ni:saMga arthAt jisameM strI Adi para dravya kA saMga-milApa nahIM hai; jisameM nirmAnA arthAt mAna kaSAya bhI nahIM hai, madarahita hai, jisameM AzA nahIM hai, saMsArabhoga kI AzA rahita hai, jisameM arAga arthAt rAga kA abhAva hai, saMsAra-deha-bhogoM se prIti nahIM hai, nirdvaSA arthAt kisI se dveSa nahIM hai, nirmamA arthAta kisI se mamatvabhAva nahIM hai, nirahaMkArA arthAt ahaMkArarahita hai, jo kucha karma kA udaya hotA hai, vahI hotA hai| isaprakAra jAnane se paradravya meM kartRtva kA ahaMkAra nahIM rahatA hai aura apane svarUpa kA hI usameM sAdhana hai, isaprakAra pravrajyA kahI hai| bhAvArtha - anyamatI bheSa pahinakara usI mAtra ko dIkSA mAnate haiM, vaha dIkSA nahIM hai, jainadIkSA isaprakAra kahI hai||49|| Age phira kahate haiM - NiNNe hA NillohA NimmohA NivviyAra iNa ka ka la sa / / Nibbhaya NirAsabhAvA pavvajA erisA bhaNiyA / / 50 / / ni:snehA nirlobhA nirmohA nirvikArA ni:klussaa| nirbhayA nirAzabhAvA pravrajyA IdazI bhaNitA / / 50 / / artha - pravrajyA aisI kahI hai - ni:snehA arthAt jisameM kisI se sneha nahIM, jisameM paradravya se rAgAdirUpa sacikkaNabhAva nahIM hai, jisameM nirlobhA arthAt kucha paradravya ke lene kI vAMchA nahIM nirlobha hai nirmoha hai niSkaluSa hai nirvikAra hai| nisneha nirmala nirAzA jina pravrajyA aisI kahI / / 50 / /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 bodhapAhuDa hai, jisameM nirmohA arthAt kisI paradravya se moha nahIM hai, bhUlakara bhI paradravya meM Atmabuddhi nahIM hotI hai, nirvikArA arthAt bAhya-Abhyantara vikAra se rahita hai, jisameM bAhya zarIra kI ceSTA tathA vastrAbhUSaNAdika kA tathA aMga-upAMga kA vikAra nahIM hai, jisameM aMtaraMga kAma krodhAdika kA vikAra nahIM hai| ni:kaluSA arthAt malinabhAva rahita hai| AtmA ko kaSAya malina karate haiM, ata: kaSAya jisameM nahIM hai| nirbhayA arthAt jisameM kisIprakAra kA bhaya nahIM hai, apane svarUpa ko avinAzI jAne usako kisakA bhaya ho, jisameM nirAzabhAvA arthAt kisIprakAra ke paradravya kI AzA kA bhAva nahIM hai, AzA to kisI vastu kI prApti na ho usakI lagI rahatI hai, parantu jahA~ paradravya ko apanA jAnA hI nahIM aura apane svarUpa kI prApti ho gaI taba kucha prApta karanA zeSa na rahA phira kisakI AzA ho ? pravrajyA isaprakAra kahI hai|| bhAvArtha - jainadIkSA aisI hai| anyamata meM sva-para dravya kA bhedajJAna nahIM hai, unake isaprakAra dIkSA kahA~ se ho / / 5 / / Age dIkSA kA bAhyasvarUpa kahate haiM - jahajAyarUvasarisA avalaMbiyabhuya NirAuhA sNtaa| parakiyaNilayaNivAsA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 51 / / yathAjAtarUpasadRzI avalaMbitabhujA nirAyudhA shaaNtaa| parakRtanilayanivAsA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 51 / / artha - kaisI hai pravrajyA ? yathAjAtarUpasadRzI arthAt jaisA janma hote hI bAlaka kA nagnarUpa hotA hai vaisA hI nagnarUpa usameM hai| avalaMbitabhujA arthAt jisameM bhujA laMbAyamAna kI hai, jisameM bAhulya apekSA kAyotsarga khar3A rahanA hotA hai, nirAyudhA arthAt AyudhoM se rahita hai, zAMtA arthAt jisameM aMga-upAMga ke vikAra rahita zAMtamudrA hotI hai| parakRtanilayanivAsA arthAt jisameM dUsare kA banAyA nilaya jo vastikA Adi usameM nivAsa hotA hai, jisameM apane ko kRta, kArita, anumodanA, mana, vacana, kAya dvArA doSa na lagA ho aisI dUsare kI banAI huI vastikA Adi meM rahanA hotA hai aisI pravrajyA kahI hai| zAnta hai hai nirAyudha nagnatva avalambita bhujA / AvAsa parakRta nilaya meM jina pravrajyA aisI kahI / / 51 / / upazama kSamA dama yukta hai zRMgAravarjita rUkSa hai| madarAgarusa se rahita hai jinapravrajyA aisI kahI / / 52 / /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 aSTapAhuDa ___ bhAvArtha - anyamatI kaI loga bAhya meM vastrAdika rakhate haiM, kaI Ayudha rakhate haiM, kaI sukha ke lie Asana calAcala rakhate haiM, kaI upAzraya Adi rahane kA nivAsa banAkara usameM rahate haiM aura apane ko dIkSAsahita mAnate haiM, unake bheSamAtra hai, jainadIkSA to jaisI kahI vaisI hI hai / / 51 / / Age phira kahate haiM - uvasamakhamadamajuttA sarIrasaMkAravajiyA rukkhaa| mayarAyadosarahiyA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 52 / / upazamakSamadamayuktA zarIrasaMskAra varjitA ruukssaa| madarAgadoSarahitA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 52 / / artha - kaisI hai pravrajyA ? upazamakSamadamayuktA arthAt upazama to mohakarma ke udaya kA abhAvarUpa zAMtapariNAma aura kSamA arthAt krodha kA abhAvarUpa uttamakSamA tathA dama arthAt indriyoM ko viSayoM meM nahIM pravartAnA, ina bhAvoM se yukta hai, zarIrasaMskAravarjitA arthAt snAnAdi dvArA zarIra ko sajAnA isase rahita hai, jisameM rUkSa arthAt tela Adi kA mardana zarIra ke nahIM hai| mada, rAga, dveSa rahita hai - isaprakAra pravrajyA kahI hai| bhAvArtha - anyamata ke bheSI krodhAdirUpa pariNamate haiM, zarIra ko sajAkara sundara rakhate haiM, indriyoM ke viSayoM kA sevana karate haiM aura apane ko dIkSAsahita mAnate haiM, ve to gRhastha ke samAna haiM, atIta (yati) kahalAkara ulaTe mithyAtva ko dRr3ha karate haiM; jainadIkSA isaprakAra hai, vahI satyArtha hai, isako aMgIkAra karate haiM, ve hI sacce atIta (yati) haiM / / 52 / / Age phira kahate haiM - vivarIyamUDhabhAvA paNaTThakammaTTha nnttttmicchttaa| sammattaguNavisuddhA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 53 / / viparItamUDhabhAvA praNaSTakarmASTA nssttmithyaatvaa| samyaktvaguNavizuddhA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 53 / / artha - kaisI hai pravrajyA - ki jisake mUDhabhAva, ajJAnabhAva viparIta huA hai arthAt dUra ho mUr3hatA viparItatA mithyApane se rahita hai| samyaktva guNa se zuddha hai jina pravajyA aisI kahI / / 53 / / rga meM yaha pravrajyA nirgranthatA se yukta hai| bhavya bhAve bhAvanA yaha karmakSaya kAraNa khii||54||
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 bodhapAhuDa gayA hai| anyamatI AtmA kA svarUpa sarvathA ekAMta se anekaprakAra bhinna-bhinna kahakara vAda karate haiM, unake AtmA ke svarUpa meM mUDhabhAva hai| jaina muniyoM ke anekAMta se siddha kiyA huA yathArtha jJAna hai, isalie mUr3habhAva nahIM hai| jisameM AThakarma aura mithyAtvAdi praNaSTa ho gaye haiM, jainadIkSA meM atattvArthazraddhAnarUpa mithyAtva kA abhAva hai, isIlie samyaktvanAmaka guNa dvArA vizuddha hai, nirmala hai, samyaktvasahita dIkSA meM doSa nahIM rahatA hai, isaprakAra pravrajyA kahI hai||53|| Age phira kahate haiM - jiNamagge pavvajA chahasaMhaNaNesu bhaNiya nniggNthaa| bhAvaMti bhavvapurisA kammakkhayakAraNe bhaNiyA / / 54 / / jinamArge pravrajyA SaTsaMhananeSu bhaNitA nigrNthaa| bhAvayaMti bhavyapuruSA: karmakSayakAraNe bhaNitA / / 54 / / artha - pravrajyA jinamArga meM chaha saMhananavAle jIva ke honA kahA hai, nirgrantha svarUpa hai, saba parigraha se rahita yathAjAtasvarUpa hai| isakI bhavyapuruSa hI bhAvanA karate haiN| isaprakAra kI pravrajyA karma ke kSaya kA kAraNa kahI hai| bhAvArtha - vajravRSabhanArAca Adi, chaha zarIra ke saMhanana kahe haiM, unameM sabameM hI dIkSA honA kahA hai, jo bhavyapuruSa haiM ve karmakSaya kA kAraNa jAnakara isako aMgIkAra kro| isaprakAra nahIM hai ki dRr3ha saMhanana vajraRSabha Adi haiM unameM hI dIkSA ho aura asaMsRpATika saMhanana meM na ho, isaprakAra nirgrantharUpa dIkSA to asaMprAptasRpATikA saMhanana meM bhI hotI hai / / 54 / / Age phira kahate haiM - tilatusamattaNimittasama bAhiraggaMdhasaMgaho Natthi / pavvaja havai esA jaha bhaNiyA savvadarasIhiM / / 55 / / tilataSamAtranimittasamaH bAhyagraMthasaMgrahaH naasti| pravrajyA bhavati eSA yathA bhaNitA sarvadarzibhiH / / 5 / / 1. pAThAntara - acchei| jisameM parigraha nahIM antarbAhya tilatuSamAtra bhii| sarvajJa ke jinamArga meM jinapravrajyA aisI kahI / / 55 / / pariSaha saheM upasarga jIteM raheM nirjana deza meN| zilA para yA bhUmitala para raheM ve sarvatra hI / / 56 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - jisa pravrajyA meM tila ke tuSamAtra ke saMgraha kA kAraNa isaprakAra bhAvarUpa icchA arthAt aMtaraMga parigraha aura usa tila ke tuSa mAtra bAhya parigraha kA saMgraha nahIM hai isaprakAra kI pravrajyA jisaprakAra sarvajJadeva ne kahI hai, usIprakAra hai, anyaprakAra pravrajyA nahIM hai, aisA niyama jAnanA caahie| zvetAmbara Adi kahate haiM ki apavAdamArga meM vastrAdika kA saMgraha sAdhu ko kahA hai, vaha sarvajJa ke sUtra meM to nahIM kahA hai| unhoMne kalpita sUtra banAye haiM, unameM kahA hai, vaha kAladoSa hai / 122 Age phira kahate haiM - uvasaggaparisahasahA NijjaNadese hi Nicca 'atthai / sila kaTThe bhUmitale savve Aruhai savvattha / / 56 / / upasargaparISahasahA nirjanadeze hi nityaM tiSThati / zilAyAM kASThe bhUmitale sarvANi Arohati sa va tra I / 5 6 I I artha - upasarga athavA deva, manuSya, tiryaMca aura acetanakRta upadrava aura parISaha arthAt daiva-karmayoga se Aye hue bAIsa parISahoM ko samabhAvoM se sahanA isaprakAra pravrajyAsahita muni hai, ve jahA~ anyajana nahIM rahate aise nirjana vanAdi pradezoM meM sadA rahate haiM, vahA~ bhI zilAtala, kASTha, bhUmitala meM rahate haiM, ina saba hI pradezoM meM baiThate haiM, sote haiM, 'sarvatra' kahane se vana raheM aura kiMcitkAla nagara meM raheM to aise hI sthAna para rheN| bhAvArtha - jainadIkSAvAle muni upasargaparISaha meM samabhAva rakhate haiM aura jahA~ sote haiM, baiThate haiM, vahA~ nirjana pradeza meM zilA, kASTha, bhUmi meM hI baiThate haiM, sote haiM, isaprakAra nahIM hai ki anyamata ke bheSIvat svacchandI pramAdI raheM, isaprakAra jAnanA cAhie / / 56 / / Age anya vizeSa kahate haiM - pasumahilasaMDhasaMgaM kusIlasaMgaM Na kuNai vikahAo / sajjhAyajhANajuttA pavvajjA erisA bhaNiyA / / 57 / / pazumahilASaMDhasaMgaM kuzIlasaMgaM na karoti vikathAH / pazu - napuMsaka - mahilA tathA kuszIlajana kI saMgati / nA kareM vikathA nA kareM rata raheM adhyayana-dhyAna meM / / 57 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 123 svAdhyAyadhyAnayuktA pravrajyA IdRzI bhaNitA / / 57 / / artha - jisa pravrajyA meM pazu-tiryaMca, mahilA (strI), SaMDha (napuMsaka) inakA saMga tathA kuzIla (vyabhicArI) puruSa kA saMga nahIM karate haiM; strI kathA, rAja kathA, bhojana kathA aura cora ityAdi kI kathA jo vikathA hai, unako nahIM karate haiM to kyA karate haiM ? svAdhyAya arthAt zAstra jinavacanoM kA paThana-pAThana aura dhyAna arthAt dharma-zukla dhyAna inase yukta rahate haiN| isaprakAra pravrajyA jinadeva ne kahI hai| bhAvArtha - jinadIkSA lekara kusaMgati kare, vikathAdika kare aura pramAdI rahe to dIkSA kA abhAva ho jAya, isalie kusaMgati niSiddha hai| anya bheSa kI taraha yaha bheSa nahIM hai| yaha mokSamArga hai, anya saMsAramArga hai / / 57 / / Age phira vizeSa kahate haiM - tavavayaguNehiM suddhA saMjamasammattaguNavisuddhA ya / suddhA guNehiM suddhA pavvajA erisA bhaNiyA / / 58 / / tapovrataguNaiH zuddhA saMyamasamyaktvaguNavizuddhA ca / zuddhA guNaiH zuddhA pravrajyA IdRzI bhaNitAH / / 58 / / artha - jinadeva ne pravrajyA isaprakAra kahI hai ki tapa arthAt bAhya-Abhyantara bAraha prakAra ke tapa tathA vrata arthAt mahAvrata aura guNa arthAt inake bhedarUpa uttaraguNoM se zuddha haiN| 'saMyama' arthAt indriya mana kA nirodha, chahakAya ke jIvoM kI rakSA, 'samyaktva' arthAt tattvArthazraddhAnalakSaNa nizcaya-vyavahArarUpa samyagdarzana tathA inake 'guNa' arthAt mUlaguNoM se zuddha, aticAra rahita nirmala hai aura jo pravrajyA ke guNa kahe unase zuddha haiM, bheSamAtra hI nahIM hai; isaprakAra zuddha pravrajyA kahI jAtI hai ina guNoM ke binA pravrajyA zuddha nahIM hai| 1. pAThAntaraH - AyattaNaguNapavvajjatA / 2. saMskRta saTIka prati meM Ayatana' isako saM. 'Atmatva' isaprakAra hai| samyaktva saMyama tathA vrata-tapa guNoM se suvizuddha ho| zuddha ho sadguNoM se jina pravrajyA aisI kahI / / 58 / / Ayatana se pravrajyA taka yaha kathana saMkSepa meN| suvizuddha samakita sahita dIkSA yoM kahI jinamArga meM / / 59 / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 aSTapAhuDa bhAvArtha - tapa vrata samyaktva ina sahita aura jinameM inake mUlaguNa tathA aticAroM kA zodhanA hotA hai isaprakAra dIkSA zuddha hai| anya vAdI tathA zvetAmbarAdi cAhe jaise kahate haiM, vaha dIkSA zuddha nahIM hai / / 58 / / Age pravrajyA ke kathana kA saMkoca karate haiM - evaM AyattaNaguNapajaMtA bahuvisuddhasammatte / NiggaMthe jiNamagge saMkheveNaM jahAkhAdaM / / 59 / / evaM AyatanaguNaparyAptA bahuvizuddhasamyaktve / ni[the jinamArge saMkSepeNa yathAkhyAtam / / 59 / / artha - isaprakAra pUrvokta prakAra se Ayatana arthAt dIkSA kA sthAna jo nirgrantha muni usake guNa jitane haiM, unase pajatA arthAt paripUrNa anya bhI jo bahuta se guNa dIkSA meM hone cAhie ve guNa jisameM hoM isaprakAra kI pravrajyA jinamArga meM prasiddha hai| usIprakAra saMkSepa meM kahI hai| kaisA hai jinamArga ? jisameM samyaktva vizuddha hai, jisameM aticAra rahita samyaktva pAyA jAtA hai aura nirgrantharUpa hai arthAt jisameM bAhya-aMtaraMga parigraha nahIM hai| bhAvArtha - isaprakAra pUrvokta pravrajyA nirmala samyaktvasahita nirgrantharUpa jinamArga meM kahI hai| anya naiyAyika, vaizeSika, sAMkhya, vedAnta, mImAMsaka, pAtaMjali aura bauddha Adika mata meM nahIM hai| kAladoSa se jainamata meM bhraSTa ho gaye aura jaina kahalAte haiM isaprakAra ke zvetAmbarAdika meM bhI nahIM hai / / 59 / / isaprakAra pravrajyA ke svarUpa kA varNana kiyaa| Age bodhapAhuDa ko saMkocate hue AcArya kahate haiM - rUvatthaM suddhatthaM jiNamagge jiNavarehiM jaha bhaNiyaM / bhavvajaNabohaNatthaM chakkAyahiyaMkaraM uttaM / / 60 / / rUpasthaM zuddhyayarthaM jinamArge jinavaraiH yathA bhnnitm| bhavyajanabodhanArthaM SaTkAyahitaMkaraM uktam / / 60 / / artha - jisameM aMtaraMga bhAvarUpa artha zuddha hai aura aisA hI rUpastha arthAt bAhyasvarUpa SaTkAya hitakara jisataraha ye kahe haiM jinadeva ne| basa usataraha hI kahe hamane bhavyajana saMbodhane / / 6 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa 125 mokSamArga jaisA jinamArga meM jinadeva ne kahA hai, vaisA chahakAya ke jIvoM kA hita karanevAlA mArga bhavyajIvoM ke saMbodhane ke lie kahA hai| isaprakAra AcArya ne apanA abhiprAya prakaTa kiyA hai| bhAvArtha - isa bodhapAhuDa meM Ayatana Adi se lekara pravrajyAparyanta gyAraha sthala kahe / inakA 1 bAhya- aMtaraMga svarUpa jaise jinadeva ne jinamArga meM kahA vaise hI kahA hai| kaisA hai yaha rUpa ? chaha kAya ke jIvoM kA hita karanevAlA hai, jisameM ekendriya Adi asainI paryanta jIvoM kI rakSA kA adhikAra hai, sainI paMcendriya jIvoM kI rakSA bhI karAtA hai aura mokSamArga kA upadeza karake saMsAra kA duHkha meTakara mokSa ko prApta karAtA hai, isaprakAra ke mArga ( upAya) bhavyajIvoM ke saMbodhane ke lie kahA hai| jagata ke prANI anAdi se lagAkara mithyAmArga meM pravartanakara saMsAra meM bhramaNa karate haiM, isIlie duHkha dUra karane ke lie Ayatana Adi gyAraha sthAna dharma ke ThikAne kA Azraya lete haiM, ajJAnI jIva ina sthAnoM para anyathA svarUpa sthApita karake unase sukha lenA cAhate haiM, vaha yathArtha ke binA sukha kahA~ ? isalie AcArya dayAlu hokara jaise sarvajJa ne kahe vaise hI Ayatana Adi kA svarUpa saMkSepa se yathArtha kahA hai / isako bAMco, par3ho, dhAraNa karo aura isakI zraddhA kro| isake anusAra tadrUpapravRtti kro| isaprakAra karane se vartamAna meM sukhI raho aura AgAmI saMsAra duHkha se chUTakara paramAnandasvarUpa mokSa ko prApta kro| isaprakAra AcArya ke kahane kA abhiprAya hai / yahA~ koI pUche - isa bodhapAhuDa meM vyavahAradharma kI pravRtti ke gyAraha sthAna khe| inakA vizeSaNa kiyA ki ye chahakAya ke jIvoM ke hita karanevAle haiM / vaha anyamatI inako anyathA sthApita kara pravRtti karate haiM, ve hiMsArUpa haiM aura jIvoM ke hita karanevAle nahIM haiN| ye gyAraha hI sthAna saMyamI muni aura arahaMta, siddha ko hI kahe haiM / ye to chahakAya ke jIvoM ke hita karanevAle hI haiM, isalie pUjya haiN| yaha to satya hai aura jahA~ rahate haiM, isaprakAra AkAza ke pradezarUpa kSetra tathA parvata kI guphA vanAdika tathA akRtrima caityAlaya ye svayameva bane hue haiM, unako bhI prayojana aura nimitta vicAra upacAramAtra se chahakAya ke jIvoM ke hita karanevAle kaheM to virodha nahIM hai, kyoMki ye pradeza jar3a haiM, ye buddhipUrvaka kisI kA burA-bhalA nahIM karate haiM tathA jar3a ko sukhaduHkha Adi phala kA anubhava nahIM hai, isalie ye bhI vyavahAra se pUjya haiM, kyoMki arahaMtAdika jahA~ rahate haiM, ve kSetra-nivAsa Adika prazasta haiM, isalie una arahaMtAdika ke Azraya se ye kSetrAdika bhI pUjya haiM, parantu prazna gRhastha jinamaMdira banAve, vastikA, pratimA banAve aura pratiSThA pUjA kare usameM to chahakAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai, yaha upadeza aura pravRtti kI bAhulyatA kaise hai ? - -
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 aSTapAhuDa isakA samAdhAna isaprakAra hai ki gRhastha, arahaMta, siddha aura muniyoM kA upAsaka haiM, ye jahA~ sAkSAt hoM vahA~ to unakI vaMdanA, pUjana karatA hI hai| jahA~ ye sAkSAt na hoM vahA~ parokSa saMkalpa kara vaMdanA pUjana karatA hai tathA unake rahane kA kSetra tathA ye mukta hue usa kSetra meM tathA akRtrima caityAlaya meM unakA saMkalpa kara vandanA va pUjana karatA hai| isameM anurAgavizeSa sUcita hotA hai, phira unakI mudrA, pratimA tadAkAra banAve aura usako maMdira banAkara pratiSThA kara sthApita kare tathA nitya pUjana kare isameM atyanta anurAga se sUcita hotA hai, usa anurAga se viziSTa puNyabaMdha hotA hai aura usa maMdira meM chahakAya ke jIvoM ke hita kI rakSA kA upadeza hotA hai tathA nirantara sunanevAle aura dhAraNa karanevAle ke ahiMsA dharma kI zraddhA dRr3ha hotI hai tathA unakI tadAkAra pratimA dekhanevAle ke zAMta bhAva hote haiM, dhyAna kI mudrA kA svarUpa jAnA jAtA hai aura vItarAgadharma se anurAga vizeSa hone se puNyabandha hotA hai, isalie inako bhI chahakAya ke jIvoM ke hita karanevAle upacAra se kahate haiN| jinamaMdira vastikA pratimA banAne meM tathA pUjA pratiSThA karane meM Arambha hotA hai, usameM kucha hiMsA bhI hotI hai| aisA Arambha to gRhastha kA kArya hai, isameM gRhastha ko alpa pApa kahA, puNya bahuta kahA hai, kyoMki gRhastha ke pada meM nyAyakArya karake, nyAyapUrvaka dhana upArjana karanA, rahane ke lie makAna banavAnA, vivAhAdika karanA aura yatnapUrvaka AraMbha kara AhArAdika svayaM banAnA tathA khAnA ityAdika kAryoM meM yadyapi hiMsA hotI hai to bhI gRhastha ko inakA mahApApa nahIM kahA jAtA hai| gRhastha ke to mahApApa mithyAtva kA sevana karanA, anyAya, corI Adi se dhana upArjana karanA, trasajIvoM ko mArakara mAMsa Adi abhakSya khAnA aura parastrI sevana karanA ye mahApApa haiN| gRhasthAcAra chor3akara muni ho jAve taba gRhastha ke nyAyakArya bhI anyAya hI haiN| muni ke bhI AhAra Adi kI pravRtti meM kucha hiMsA hotI hai, usase muni ko hiMsaka nahIM kahA jAtA hai, vaise hI gRhastha ke nyAyapUrvaka apane pada ke yogya AraMbha ke kAryoM meM alpa pApa hI kahA jAtA hai, isalie jinamaMdira, vastikA aura pUjA pratiSThA ke kAryoM meM AraMbha kA alpa pApa hai, mokSamArga meM pravartanevAle se ati anurAga hotA hai aura unakI prabhAvanA karate haiM, unako AhAradAnAdika dete haiM aura unakA vaiyAvRttyAdi karate haiN| ye samyaktva ke aMga haiM aura mahAna puNya ke kAraNa haiM, isalie gRhastha ko sadA hI karanA yogya hai aura gRhastha hokara ye kArya na kare to jJAta hotA hai ki isake dharmAnurAga vizeSa nahIM hai| prazna - gRhasthI ko jisake binA cale nahIM isaprakAra ke kArya to karanA hI par3e aura dharma paddhati meM Arambha kA kArya karake pApa kyoM milAve, sAmAyika, pratikramaNa, proSadha Adi karake
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhapAhuDa puNya upjaave| usako kahate haiM - yadi tuma isaprakAra kaho to tumhAre pariNAma to isa jAti ke haiM nahIM, kevala bAhyakriyA mAtra meM hI puNya samajhate ho / bAhya meM bahu AraMbha parigraha kA mana, sAmAyika, pratikramaNa Adi nirAraMbha kAryoM meM vizeSarUpa se lagatA nahIM hai, yaha anubhavagamya hai, tumhAre apane bhAvoM kA anubhava nahIM hai, kevala bAhya sAmAyikAdi nirAraMbha kArya kA bheSa dhAraNa kara baiTho to kucha viziSTa puNya nahIM hai, zarIrAdika bAhya vastu to jar3a hai, kevala jar3a kI kriyA kA phala to AtmA ko milatA nahIM hai / apane bhAva jitane aMza meM bAhyakriyA meM lage; utane aMza meM zubhAzubha phala apane ko lagatA hai, isaprakAra viziSTa puNya to bhAvoM ke anusAra hai / I AraMbhI parigrahI ke bhAva to pUjA, pratiSThAdika bar3e AraMbha meM hI vizeSa anurAga sahita lagate haiN| jo gRhasthAcAra ke bar3e AraMbha se virakta hogA so use tyAgakara apanA pada bar3hAvegA, jaba gRhasthAcAra ke bar3e AraMbha chor3egA taba usItaraha dharmapravRtti ke bar3e Arambha bhI pada ke anusAra ghttaavegaa| muni hogA taba Arambha kyoM karegA ? ataH taba to sarvathA Arambha nahIM karegA, isalie mithyAdRSTi bAhyabuddhi jo bAhya kAryamAtra hI ko puNya-pApa mokSamArga samajhate haiM, unakA upadeza sunakara apane ko ajJAnI nahIM honA caahie| puNya-pApa ke baMdha meM zubhAzubha bhAva hI pradhAna haiM aura puNya-pAparahita mokSamArga hai, usameM samyagdarzanAdikarUpa AtmapariNAma pradhAna hai| (heya buddhi sahita) dharmAnurAga mokSamArga kA sahakArI hai aura ( AMzika vItarAga bhAva sahita ) dharmAnurAga ke tIvra maMda ke bheda bahuta haiM, isalie apane bhAvoM ko yathArtha pahicAnakara apanI padavI, sAmarthya pahicAna-samajhakara zraddhAna-jJAna aura usameM pravRtti karanA apanA bhalA-burA apane bhAvoM ke AdhIna hai, bAhya paradravya to nimittamAtra hai, upAdAnakAraNa ho to nimitta bhI sahakArI ho aura upAdAna na ho to nimitta kucha bhI nahIM karatA hai, isaprakAra isa bodhapAhuDa Azaya jAnanA cAhie / isako acchI taraha samajhakara AyatanAdika jaise kahe vaise aura inakA vyavahAra bhI bAhya vaisA hI tathA caityagRha, pratimA, jinabiMba, jinamudrA Adi dhAtu pASANAdika kA bhI vyavahAra vaisA hI jAnakara zraddhAna aura pravRtti karanI / anyamatI anekaprakAra svarUpa bigAr3akara pravRtti karate haiM unako buddhi kalpita jAnakara upAsanA nahIM karanI / isa dravyavyavahAra kA prarUpaNa pravrajyA ke 1. gAthA 2 meM biMba kI jagaha 'vaca' aisA pATha hai| 127 jinavarakathita zabdatvapariNata samAgata jo artha hai / basa use hI prastuta kiyA bhadrabAhu ke isa ziSya ne / / 61 / /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 aSTapAhuDa sthala meM Adi se dUsarI gAthA meM biMba' caityAlayatrika aura jinabhavana ye bhI muniyoM ke dhyAna karane yogya haiM isaprakAra kahA hai so gRhastha jaba inakI pravRtti karate haiM taba ye muniyoM ke dhyAna karane yogya hote haiM, isalie jo jinamaMdira, pratimA, pUjA, pratiSThA Adika ke sarvathA niSedha karanevAle vaha sarvathA ekAntI kI taraha mithyAdRSTi haiM, inakI saMgati nahI karanA / (mUlAcAra pR. 492 a. 10 gAthA 96 meM kahA hai ki " zraddhAbhraSToM ke saMparka kI apekSA (gRha meM) praveza karanA acchA hai; kyoMki vivAha meM mithyAtva nahIM hogA, parantu aise gaNa to sarva doSoM ke Akara haiM, usameM mithyAtvAdi doSa utpanna hote haiM, ataH inase alaga rahanA hI acchA hai" aisA upadeza hai / ) Age AcArya isa bodhapAhuDa kA varNana apanI buddhikalpita nahIM hai, kintu pUrvAcAryoM ke anusAra kahA hai isaprakAra kahate haiN| - saddaviyAro hUo bhAsAsuttesu jaM jiNe kahiyaM / so taha kahiyaM NAyaM sIseNa ya bhaddabAhussa / / 61 / / zabdavikAro bhUta: bhASAsUtreSu yajjinena kathitam / tat tathA kathitaM jJAtaM ziSyeNa ca bhadrabAhoH / / 61 / / artha - zabda ke vikAra se utpanna huA isaprakAra akSararUpa pariName bhASAsUtroM meM jinadeva ne kahA, vahI zravaNa meM akSararUpa AyA aura jaisA jinadeva ne kahA vaisA hI paramparA se bhadrabAhu nAmaka paMcama zrutakevalI ne jAnA aura apane ziSya 'vizAkhAcArya Adi ko khaa| vaha unhoMne jAnA vahI artharUpa vizAkhAcArya kI paramparA se calA AyA / vahI artha AcArya kahate haiM, hamane kahA hai, vaha hamArI buddhi se kalpita karake nahIM kahA gayA hai, isaprakAra abhiprAya hai / / 61 / / Age bhadrabAhu svAmI kI stutirUpa vacana kahate haiM - bArasaaMgaviyANaM caudasapuvvaMgaviulavittharaNaM / suyaNANi bhaddabAhU gamayagurU bhayavao jayau / / 62 / / dvAdazAMgavijJAna: caturdazapUrvAMga vipulavistaraNa: / 1. vizAkhAcArya-maurya samrATa candragupta ko dIkSAkAla meM diyA huA nAma hai| aMga bAraha pUrva caudaza ke vipula vistAra vida / zrI bhadrabAhu gamakaguru jayavaMta ho isa jagata meM / / 62 / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 bodhapAhuDa zrutajJAnibhadrabAhuH gamakaguruH bhagavAn jayatu / / 62 / / artha - bhadrabAhu nAma AcArya jayavaMta hoveM, kaise haiM ? jinako bAraha aMgoM kA vizeSa jJAna hai, jinako caudaha pUrvo kA vipula vistAra hai, isIlie zrutajJAnI haiM, pUrNa bhAvajJAna sahita akSarAtmaka zrutajJAna unake thA, 'gamaka guru' hai jo sUtra ke artha ko prApta kara usIprakAra vAkyArtha kare usako 'gamaka' kahate haiM, unake bhI guruoM meM pradhAna haiM, bhagavAna haiM - surAsuroM se pUjya haiM, ve jayavaMta hoveN| isaprakAra kahane meM unako stutirUpa namaskAra sUcita hai| 'jayati' dhAtu sarvotkRSTa artha meM hai vaha sarvotkRSTa kahane se namaskAra hI AtA hai| bhAvArtha - bhadrabAhusvAmI paMcama zrutakevalI hue| unakI paramparA se zAstra kA artha jAnakara yaha bodhapAhuDa grantha racA gayA hai, isalie unako aMtima maMgala ke lie AcArya ne stutirUpa namaskAra kiyA hai| isaprakAra bodhapAhuDa samApta kiyA hai / / 62 / / 1. paMcamaguru - pAMcaveM zrutakevalI bhadrabAhu svaamii| prathama Ayatana dutiya caityagRha tIjI prtimaa| darzana ara jinabiMba' chaTho jinamudrA ytimaa|| jJAna sAtamUM deva AThay navamUM tIratha / dasamUM hai arahanta gyAramUM dIkSA zrIpatha / / ima paramAratha munirUpa sati anyabheSa saba niMdya hai| vyavahAra dhAtupASANamaya AkRti inikI vaMdya hai||1|| (dohA ) bhayo vIra jinabodha yahu, gautamagaNadhara dhaari| baratAyo paMcamaguru, namUM tinahiM mada chAri / / 2 / / iti zrIkundakundasvAmi viracita bodhapAhuDa kI jayapuranivAsi paNDita jayacandrachAbar3AkRta dezabhASAmayavacanikA samApta / / 4 / /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhAvapAhuDa Age bhAvapAhuDa kI vacanikA likhate haiM - (dohA) paramAtamakU vaMdikari zuddhabhAvakaratAra / karUM bhAvapAhuDataNI dezavacanikA sAra / / 1 / / isaprakAra maMgalapUrvaka pratijJA karake zrIkundakundAcAryakRta bhAvapAhuDa gAthAbaMdha kI dezabhASAmaya vacanikA likhate haiN| prathama AcArya iSTa ke namaskArarUpa maMgala karake grantha karane kI pratijJA kA sUtra kahate haiM - NamiUNa jiNavariMde NarasurabhavaNiMdavaMdie siddhe| vocchAmi bhAvapAhuDamavasese saMjade sirsaa||1|| namaskRtya jinavarendrAn narasurabhavanendravaMditAn siddhaan| vakSyAmi bhAvaprAbhRtamavazeSAn saMyatAn shirsaa||1|| artha - AcArya kahate haiM ki maiM bhAvapAhuDa nAmaka grantha ko kahU~gA / pahile kyA karake ? jinavarendra arthAt tIrthaMkara paramadeva tathA siddha arthAt aSTakarma kA nAza karake siddhapada ko prApta hue aura avazeSa saMyata arthAt AcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhu isaprakAra paMcaparameSThI ko mastaka se vaMdanA karake khuuNgaa| kaise haiM paMcaparameSThI ? nara arthAt manuSya, sura arthAt svargavAsI deva, bhavanendra arthAt pAtAlavAsI deva, ina sabake indroM dvArA vaMdane yogya haiN| bhAvArtha - AcArya 'bhAvapAhuDa' grantha banAte haiM, vaha bhAvapradhAna paMcaparameSThI haiM, unako Adi meM namaskAra yukta hai, kyoMki jinavarendra isaprakAra haiM - jina arthAt guNazreNI nirjarAyukta isaprakAra sura-asura-indra-narendra vaMdita siddha jinavaradeva ar| saba saMyatoM ko namana kara isa bhAvapAhur3a ko khuuN||1||
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 bhAvapAhuDa ke aviratasamyagdRSTi AdikoM meM vara arthAt zreSTha aise gaNadharAdikoM meM indra tIrthaMkara paramadeva haiM, vaha guNazreNInirjarA zuddhabhAva se hI hotI hai| ve tIrthaMkarabhAva ke phala ko prApta hue, ghAtikarma kA nAzakara kevalajJAna ko prApta kiyA, usIprakAra sarvakarmoM kA nAzakara, parama zuddhabhAva ko prApta kara siddha hue, AcArya, upAdhyAya zuddhabhAva ke ekadeza ko prApta kara pUrNatA ko svayaM sAdhate haiM tathA anya ko zuddhabhAva kI dIkSA-zikSA dete haiM, isIprakAra sAdhu haiM ve hI zuddhabhAva ko svayaM sAdhate haiM aura zuddhabhAva kI hI mahimA se tInaloka ke prANiyoM dvArA pUjane yogya-vaMdane yogya kahe haiM, isalie bhAvaprAbhRta' kI Adi meM inako namaskAra yukta hai| mastaka dvArA namaskAra karane meM saba aMga A gaye, kyoMki mastaka saba aMgoM meM uttama hai| svayaM namaskAra kiyA taba apane bhAvapUrvaka hI huA taba mana-vacana-kAya' tInoM hI A gaye, isaprakAra jAnanA cAhie / / 1 / / Age kahate haiM ki liMga dravya bhAva ke bheda se do prakAra kA hai, inameM bhAvaliMga paramArtha hai - bhAvo hi paDhamaliMgaMNa davvaliMgaM ca jANa paramatthaM / bhAvo kAraNabhUdo guNadosANaM jiNA 'benti / / 2 / / bhAvaH hi prathamaliMgaM na dravyaliMgaMca jAnIhi prmaarthm| bhAvo kAraNabhUta: guNadoSANAM jinA 'bruvanti / / 2 / / artha - bhAva prathamaliMga hai, isIlie he bhavya ! tU dravyaliMga hai usako paramArtharUpa mata jAna, kyoMki guNa aura doSoM kA kAraNabhUta bhAva hI hai, isaprakAra jina bhagavAna kahate haiN| bhAvArtha - guNa jo svarga-mokSa kA honA aura doSa arthAt narakAdika saMsAra kA honA inakA kAraNa bhagavAna ne bhAvoM ko hI kahA hai, kyoMki kAraNa kArya ke pahile hotA hai| yahA~ muni-zrAvaka ke dravyaliMga ke pahile bhAvaliMga arthAt samyagdarzanAdi nirmalabhAva hoM to saccA muni-zrAvaka hotA hai, isalie bhAvaliMga hI pradhAna hai| pradhAna hai, vahI paramArtha hai, isalie dravyaliMga ko paramArtha na jAnanA, isaprakAra upadeza kiyA hai| yahA~ koI pUche - bhAva kA svarUpa kyA hai ? isakA samAdhAna - bhAva kA svarUpa to AcArya Age kaheMge para yahA~ bhI kucha kahate haiM - isa loka meM chahadravya haiM, inameM jIva-pudgala kA varttana prakaTa dekhane meM AtA hai - jIva cetanAsvarUpa hai aura pudgala sparza, rasa, gaMdha aura varNasvarUpa 1. pAThAntaraH - vinti| 2. pAThAntaraH - vidanti / basa bhAva hI guNa-doSa ke kAraNa kahe jinadeva ne| bhAvaliMga hI paradhAna haiM dravyaliMga na paramArtha hai / / 2 / /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa jar3a / inakI avasthA se avasthAntararUpa honA aise pariNAma ko 'bhAva' kahate haiM / jIva kA svabhAva-pariNAmarUpa bhAva to darzana - jJAna hai aura pudgala karma ke nimitta se jJAna meM moha-rAgadveSa honA 'vibhAvabhAva' hai| pudgala ke sparza se sparzAntara, rasa se rasAntara ityAdi guNa se guNAntara honA 'svabhAvabhAva' hai aura paramANu se skandha honA tathA skandha se anya skandha honA aura jIva ke bhAva ke nimitta se karmarUpa honA ye 'vibhAvabhAva' haiM / isaprakAra inake paraspara nimittanaimittika bhAva hote haiM / 132 pudgala to jar3a hai, isake naimittikabhAva se kucha sukha-duHkha Adi nahIM hai aura jIva cetana hai, isake nimitta se bhAva hote haiM, unase sukha-dukha Adi hote haiM ataH jIva ko svabhAva-bhAvarUpa rahane kA aura naimittikabhAvarUpa na pravarttane kA upadeza hai| jIva ke pudgala karma ke saMyoga hAdi dravya kA saMbaMdha hai, isa bAhyarUpa ko 'dravya' kahate haiM aura 'bhAva' se dravya kI pravRtti hotI hai, isaprakAra dravya kI pravRtti hotI hai / isaprakAra dravya-bhAva kA svarUpa jAna kara svabhAva meM prava vibhAva meM na pravartte, usake paramAnanda sukha hotA hai; aura vibhAva rAgadveSamoharUpa pravarte, usake saMsArasaMbaMdhI duHkha hotA hai| dravyarUpa pudgala kA vibhAva hai, isa saMbaMdhI jIva ko duHkha sukha nahIM hotA ataH bhAvI pradhAna hai, aisA na ho to kevalI bhagavAna ko bhI sAMsArika sukha - duHkha kI prApti ho, parantu aisA nahIM hai| isaprakAra jIva ke jJAna darzana to svabhAva hai aura rAgadveSamoha ye svabhAva-vibhAva haiM aura pudgala ke sparzAdika aura skandhAdika svabhAva-vibhAva haiM / unameM jIva kA hita-ahita pradhAna hai, pudgaladravyasaMbaMdhI pradhAna nahIM hai / bAhya dravya nimittamAtra kucha karatA nahIM hai| upAdAna ke binA nimitta yaha to sAmAnyarUpa se svabhAva kA svarUpa hai aura isI kA vizeSa samyagdarzana - jJAna - cAritra to jIva kA svabhAva-bhAva hai, isameM samyagdarzana bhAva pradhAna hai| isake binA saba bAhyakriyA mithyAdarzana - jJAna - cAritra haiM, ye vibhAva haiM aura saMsAra ke kAraNa haiM, isaprakAra jAnanA cAhie // 2 // Age kahate haiM ki bAhyadravya nimittamAtra hai 'isakA abhAva' jIva ke bhAva kI vizuddhatA kA nimitta jAna bAhyadravya kA tyAga karate haiM - bhAvavisuddhiNimittaM bAhiragaMthassa kIrae cAo / bAhiracAo vihalo abbhaMtaragaMthajuttassa // 3 // ara bhAvazuddhi ke lie basa parIgraha kA tyAga ho / rAgAdi antara meM raheM to viphala samajho tyAga saba // 3 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 133 bhAvavizuddhinimittaM bAhyagraMthasya kriyate tyaagH|| bAhyatyAga: viphala: abhyantaragranthayuktasya / / 3 / / artha - bAhya parigraha kA tyAga bhAvoM kI vizuddhi ke lie kiyA jAtA hai, parantu abhyantara parigraha rAgAdika haiM, unase yukta ke bAhya parigraha kA tyAga niSphala hai| bhAvArtha - antaraMga bhAva binA bAhya tyAgAdika kI pravRtti niSphala hai, yaha prasiddha hai / / 3 / / Age kahate haiM ki karor3oM bhavoM meM tapa kare to bhI bhAva binA siddhi nahIM hai - bhAvarahioNa sijjhai jai vi tavaM carai koddikoddiio| jammaMtarAi bahuso laMbiyahattho galiyavattho / / 4 / / bhAvarahita: na siddhayati yadyapi tapazcarati kottikottii| janmAntarANi bahuza: laMbitahasta: galitavastraH / / 4 / / artha - yadi kaI janmAntaroM taka koDAkoDi saMkhyA kAla taka hAtha lambe laTakAkara, vastrAdika kA tyAga karake tapazcaraNa kare to bhI bhAvarahita ko siddhi nahIM hotI hai| bhAvArtha - bhAva meM mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritrarUpa vibhAva rahita samyagdarzanajJAna-cAritrasvarUpa svabhAva meM pravRtti na ho to kor3Akor3i bhava taka kAyotsargapUrvaka nagnamudrA dhAraNakara tapazcaraNa kare to bhI mukti kI prApti nahIM hotI hai, isaprakAra bhAvoM meM samyagdarzana-jJAnacAritrarUpa bhAva pradhAna haiM aura inameM bhI samyagdarzana pradhAna hai, kyoMki isake binA jJAna-cAritra mithyA kahe haiM, isaprakAra jAnanA cAhie / / 4 / / Age isa hI artha ko dRr3ha karate haiM - pariNAmammi asuddhe gaMthe muJcei bAhire ya jii| bAhiragaMthaccAo bhAvavihUNassa kiM kuNai / / 5 / / pariNAme azuddha granthAn muJcati bAhyAn ca ydi| bAhyagranthatyAgaH bhAvavihInasya kiM karoti / / 5 / / vastrAdi saba parityAga kor3Akor3i varSoM tapa kreN| para bhAva bina nA siddhi ho satyArtha yaha jinavara kheN||4|| pariNAmazuddhi ke binA yadi parIgraha saba chor3a deN| taba bhI are nija Atmahita kA lAbha kucha hogA nahIM / / 5 / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 aSTapAhuDa __ artha - yadi muni banakara pariNAma azuddha hote hue bAhya parigraha ko chor3e to bAhya parigraha kA tyAga usa bhAvarahita muni ko kyA kare ? arthAt kucha bhI lAbha nahIM karatA hai| bhAvArtha - jo bAhya parigraha ko chor3akara muni bana jAve aura pariNAma parigraharUpa azuddha hoM, abhyantara parigraha na chor3e to bAhyatyAga kucha kalyANarUpa phala nahIM kara sktaa| samyagdarzanAdi bhAva binA karmanirjarArUpa kArya nahIM hotA hai / / 5 / / pahilI gAthA se isameM yaha vizeSatA hai ki yadi munipada bhI leve aura pariNAma ujjvala na rahe, AtmajJAna kI bhAvanA na rahe to karma nahIM kaTate haiN| Age upadeza karate haiM ki bhAva ko paramArtha jAnakara isI ko aMgIkAra karo - jANahi bhAvaM paDhamaM kiM te liMgeNa bhaavrhienn| paMthiya sivapuripaMthaM jiNauvai8 payatteNa / / 6 / / jAnIhi bhAvaM prathamaM kiM te liMgena bhAvarahitena / pathika zivapurIpaMthA: jinopadiSTaH prayatnena / / 6 / / artha - he zivapurI ke pathika ! prathama bhAva ko jAna, bhAvarahita liMga se tujhe kyA prayojana hai? zivapurI kA paMtha jinabhagavaMtoM ne prayatnasAdhya kahA hai| bhAvArtha - mokSamArga jinezvaradeva ne samyagdarzana-jJAna-cAritra AtmabhAvasvarUpa paramArtha se kahA hai, isalie isI ko paramArtha jAnakara sarva udyama se aMgIkAra karo, kevala dravyamAtra liMga se kyA sAdhya hai ? isaprakAra upadeza hai||6|| Age kahate haiM ki dravyaliMga Adi tUne bahuta dhAraNa kiye, parantu usase kucha bhI siddhi nahIM huI - bhAvarahieNa sapurisa aNAikAlaM annNtsNsaare| gahiujjhiyAI bahuso bAhiraNiggaMtharUvAiM / / 7 / / bhAvarahitena satpuruSa! anAdikAlaM anNtsNsaare| gRhItojjhitAni bahuza: bAhyanigraMtharUpANi / / 7 / / prathama jAno bhAva ko tuma bhAva bina dravaliMga se| to lAbha kucha hotA nahIM patha prApta ho puruSArtha se / / 6 / / bhAva bina dravaliMga agaNita dhare kAla anAdi se| para Ajataka he Atman ! sukha raMca bhI pAyA nhiiN||7||
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 135 artha - he satpuruSa ! anAdikAla se lagAkara isa ananta saMsAra meM tUne bhAvarahita nirgrantharUpa bahuta bAra grahaNa kiye aura chodd'e| bhAvArtha - bhAva jo nizcaya samyagdarzana-jJAna-cAritra ke binA bAhya nirgrantharUpa dravyaliMga saMsAra meM anantakAla se lagAkara bahuta bAra dhAraNa kiye aura chor3e to bhI kucha siddhi na huI / cAroM gatiyoM meM bhramaNa hI karatA rahA / / 7 / / vahI kahate haiM - bhIsaNaNarayagaIe tiriyagaIe kudevmnnugie| patto si tivvadukkhaM bhAvahi jiNabhAvaNA jIva / / 8 / / bhISaNanarakagatau tiryaggatau kudevmnussygtyoH| prApto'si tIvraduHkhaM bhAvaya jinabhAvanAM jIva! / / 8 / / artha - he jIva ! tUne bhISaNa (bhayaMkara) narakagati tathA tiryaMcagati meM aura kudeva kumanuSyagati meM tIvra duHkha pAye haiM, ata: aba tU jinabhAvanA arthAt zuddha Atmatattva kI bhAvanA bhA, isase tere saMsAra kA bhramaNa mittegaa| bhAvArtha - AtmA kI bhAvanA binA cAra gati ke du:kha anAdi kAla se saMsAra meM prApta kiye, isalie aba he jIva ! tU jinezvaradeva kA zaraNa le aura zuddhasvarUpa kA bArabAra bhAvanArUpa abhyAsa kara; isase saMsAra ke bhramaNa se rahita mokSa ko prApta karegA, yaha upadeza hai / / 8 / / Age cAra gati ke duHkhoM ko vizeSarUpa se kahate haiM, pahile narakagati ke du:khoM ko kahate haiM sattasu NarayAvAse dAruNabhImAI ashnniiyaaii| bhuttAI suirakAlaM du:kkhAI NiraMtaraM ahiyaM / / 9 / / 'saptasu narakAvAseSu dAruNabhISaNAni asahanIyAni / bhuktAni sucirakAlaM duHkhAni niraMtaraM soDhAni' / / 9 / / 1. mudrita saMskRta prati meM 'saptasu narakAvAse' aisA pATha hai| 2. mudrita saMskRta prati meM 'svahita' aisA pATha hai| 'sahiya' isakI chAyA meN| bhISaNa naraka tiryaMca nara ara devagati meM bhramaNa kr| pAye anante duHkha aba bhAvo jinezvara bhAvanA / / 8 / / ina sAta narakoM meM satata cirakAla taka he Atman / dAruNa bhayaMkara ara asahya mahAna duHkha tUne sahe / / 9 / /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 aSTapAhuDa artha - he jIva ! tUne sAta narakabhUmiyoM ke naraka AvAsa biloM meM dAruNa arthAt tIvra tathA bhayAnaka aura asahanIya arthAt sahe na jAveM nirantara hI bhoge aura sahe / - * isaprakAra ke duHkhoM ko bahuta dIrgha kAla taka bhAvArtha - naraka kI pRthvI sAta haiM, unameM bila bahuta haiM, unameM dasa hajAra varSa se lagAkara tathA eka sAgara se lagAkara tetIsa sAgara taka Ayu hai, jahA~ Ayuparyanta ati tIvra du:kha yaha jIva anantakAla se sahatA AyA hai / / 9 / / Age tiryaMcagati ke duHkhoM ko kahate haiN| - khaNaNuttAvaNavAlaNaveyaNaviccheyaNANirohaM ca / patto si bhAvarahio tiriyagaIe ciraM kAlaM / / 10 / / khananottApanajvAlana 'vedanavicchedanAnirodhaM ca / prApto'si bhAvarahitaH tiryaggatau ciraM kAlaM / / 10 / / artha - he jIva ! tUne tiryaMcagati meM khanana, uttApana, jvalana, vedana, vyucchedana, nirodhana ityAdi duHkha samyagdarzana Adi bhAvarahita hokara bahutakAlaparyanta prApta kiye| bhAvArtha - isa jIva ne samyagdarzanAdi bhAva binA tiryaMca gati meM cirakAlataka duHkha pAye pRthvIkAya meM kudAla Adi khodane dvArA duHkha pAye, jalakAya meM agni se tapanA, DholanA ityAdi dvArA du:kha pAye, agnikAya meM jalAnA, bujhAnA Adi dvArA duHkha pAye, pavanakAya meM bhAre se halakA calanA, phaTanA Adi dvArA duHkha pAye, vanaspatikAya meM phAr3anA, chedanA, rA~dhanA Adi dvArA duHkha pAye, vikalatraya meM dUsare se rukanA, alpa Ayu se maranA ityAdi dvArA duHkha pAye, paMcendriya pazu-pakSI-jalacara Adi meM paraspara ghAta tathA manuSyAdi dvArA vedanA, bhUkha, tRSA, rokanA, vadha-baMdhana ityAdi dvArA duHkha pAye / isaprakAra tiryaMcagati meM asaMkhyAta anantakAlaparyanta duHkha pAye / / 10 / / Age manuSyagati ke duHkhoM ko kahate haiM. - 1. mudrita saMskRta prati meM 'veyaNa' isakI saMskRta 'vyaJjana' hai / * dehAdi meM yA bAhya saMyogoM se duHkha nahIM hai, kintu apanI bhUlarUpa mithyAtvarAgAdi doSa se hI duHkha hotA hai, yahA~ nimittAdi dvArA upAdAna kA - yogyatA kA jJAna karAne ke lie yaha upacarita vyavahAranaya se kathana hai / tiryaMcagati meM khanana uttApana jalana ara chedanA / rokanA vadha aura baMdhana Adi dukha tUne sahe / / 10 / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 137 AgaMtuka mANasiyaM sahajaM sArIriyaM ca cattAri / dukkhAI maNuyajamme patto si aNaMtayaM kAlaM / / 11 / / AgaMtukaM mAnasikaM sahajaM zArIrikaM ca ctvaari| duHkhAni manujajanmani prApto'si anantakaM kAlaM / / 11 / / artha - he jIva! tUne manuSyagati meM anantakAla taka Agantuka arthAt akasmAt vajrapAtAdika kA A giranA, mAnasika arthAt mana meM hI honevAle viSayoM kI vAMchA kA honA aura tadanusAra na milanA, sahaja arthAt mAtA, pitAdi dvArA sahaja se hI utpanna huA tathA rAgadveSAdika se vastu ke iSTa aniSTa mAnane se duHkha kA honA, zArIrika arthAt vyAdhi, rogAdika tathA parakRta chedana, bhedana Adi se hue duHkha - ye cAra prakAra ke aura cakAra se inako Adi lekara aneka prakAra ke du:kha paaye||11|| Age devagati ke du:khoM ko kahate haiM - suraNilayesu suraccharavioyakAle ya mANasaM tivvaM / saMpatto si mahAjasa duHkhaM suhabhAvaNArahio / / 12 / / suranilayeSu surApsarAviyogakAle ca mAnasaMtIvram / saMprApto'si mahAyaza ! duHkhaM zubhabhAvanArahitaH / / 12 / / artha - he mahAyaza ! tUne suranilayeSu arthAt devaloka meM surApsarA arthAt pyAre deva tathA pyArI apsarA ke viyogakAla meM usake viyoga saMbaMdhI du:kha tathA indrAdika bar3e RddhidhAriyoM ko dekhakara apane ko hIna mAnane ke mAnasika tIvra duHkhoM ko zubhabhAvanA se rahita hokara pAye haiN| bhAvArtha - yahA~ 'mahAyaza' isaprakAra sambodhana kiyaa| usakA Azaya yaha hai ki jo muni nirgranthaliMga dhAraNa kare aura dravyaliMgI muni kI samasta kriyA kare, parantu AtmA ke svarUpa zuddhopayoga ke sanmukha na ho usako pradhAnatayA upadeza hai ki muni huA vaha to bar3A kArya kiyA, terA yaza loka meM prasiddha huA, parantu bhalI bhAvanA arthAt zuddhAtmatattva ke abhyAsa binA mAnasika dehika sahaja evaM acAnaka A pdd'e| ye caturvidha dukha manujagati meM Atman tUne sahe / / 11 / / he mahAyaza suraloka meM parasaMpadA lakhakara jlaa|| devAMganA ke viraha meM virahAgni meM jalatA rahA / / 12 / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 aSTapAhuDa tapazcaraNAdika karake svarga meM deva bhI huA to vahA~ bhI viSayoM kA lobhI hokara mAnasika du:kha se hI taptAyamAna huaa||12|| Age zubhabhAvanA se rahita azubha bhAvanA kA nirUpaNa karate haiM - kaMdappamAiyAo paMca vi asuhAdibhAvaNAI y| bhAUNa davvaliMgI pahINadevo dive jAo / / 13 / / kAMdItyAdI: paMcApi azubhAdibhAvanA: ca / bhAvayitvA dravyaliMgI prahINadeva: divi jAtaH / / 13 / / artha - he jIva ! tU dravyaliMgI muni hokara kAndapI Adi pA~ca azubha bhAvanA bhAkara prahINadeva arthAt nIcadeva hokara svarga meM utpanna huaa| bhAvArtha - kAndI, kilviSikI, saMmohI, dAnavI aura abhiyogikI - ye pA~ca azubha bhAvanA haiN| nirgrantha muni hokara samyaktva bhAvanA binA ina azubha bhAvanAoM ko bhAve taba kilviSa Adi nIca deva hokara mAnasika du:kha ko prApta hotA hai / / 13 / / Age dravyaliMgI pArzvastha Adi hote haiM, unako kahate haiM - pAsatthabhAvaNAo aNAikAlaM anneyvaaraao| bhAUNa duhaM patto kubhAvaNAbhAvabIehiM / / 14 / / pArzvasthabhAvanA: anAdikAlaM anekavArAn / bhAvayitvA duHkhaM prApta: kubhAvanAbhAvabIjaiH / / 14 / / artha - he jIva ! tU pArzvastha bhAvanA se anAdikAla se lekara anantabAra bhAkara duHkha ko prApta huaa| kisase du:kha pAyA ? kubhAvanA arthAt khoTI bhAvanA, usakA bhAva - ve hI hue duHkha ke bIja, unase duHkha paayaa| bhAvArtha - jo muni kahalAve aura vastikA bAMdhakara AjIvikA kare use pArzvastha veSadhArI kahate haiN| jo kaSAyI hokara vratAdika se bhraSTa rahe, saMgha kA avinaya kare isaprakAra ke veSadhArI ko paMcavidha kAMdarpi Adi bhAvanA bhA azubhatama / muni dravyaliMgIdeva hoM kilviSika Adika azubhatama / / 13 / / pArzvastha Adi kubhAvanAyeM bhavaduHkhoM kI bIja jo| bhAkara unheM dukha vividha pAye vividha bAra anAdi se / / 14 / /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 139 kuzIla kahate haiN| jo vaidyaka jyotiSavidyA maMtra kI AjIvikA kare, rAjAdika kA sevaka hove isaprakAra ke veSadhArI ko saMsakta kahate haiM / jo jinasUtra se pratikUla, cAritra se bhraSTa AlasI isaprakAra veSadhArI ko 'avasanna' kahate haiN| guru kA Azraya chor3akara ekAkI svacchanda pravarte, jina AjJA kA lopa kare aise veSadhArI ko 'mRgacArI' kahate haiM / inakI bhAvanA bhAve vaha du:kha hI ko prApta hotA hai / / 14 / / aise deva hokara mAnasika pAye isaprakAra kahate haiM du:kha - devANa guNa vihUI iDDhI mAhappa bahuvihaM daThThe | hoUNa hINadevo patto bahu mANasaM dukkhaM / / 15 / / devAnAM guNAn vibhUtI: RddhI: mAhAtmyaM bahuvidhaM dRSTvA / bhUtvA hInadeva: prAptaH bahu mAnasaM duHkham / / 15 / / artha - he jIva ! tU hIna deva hokara anya maharddhika devoM ke guNa, vibhUti aura Rddhi rUpa anekaprakAra kA mAhAtmya dekhakara bahuta mAnasika duHkha ko prApta huaa| bhAvArtha - svarga meM hIna deva hokara bar3e RddhidhArI deva ke aNimAdi guNa kI vibhUti dekhe tathA devAMganA Adi kA bahuta parivAra dekhe aura AjJA, aizvarya Adi kA mAhAtmya dekhe taba mana meM isaprakAra vicAre ki maiM puNyarahita hU~, ye bar3e puNyavAn haiM, inake aisI vibhUtimAhAtmya Rddhi hai, isaprakAra vicAra karane se mAnasika duHkha hotA hai / / 15 / / Age kahate haiM ki azubha bhAvanA se nIca deva hokara aise du:kha pAte haiM, aise kahakara isa kathana kA saMkoca karate haiM - cauvihavikahAsatto mayamatto asuhabhAvapayaDattho / hoUNa kudevattaM patto si aNeyavArAo / / 16 / / caturvidhavikathAsakta: madamatta: azubhabhAvaprakaTArthaH / bhUtvA kudevatvaM prAptaH asi anekavArAn / / 16 / / I nahInatA ra vibhUti guNa - Rddhi mahimA anya kI lakha mAnasika saMtApa ho hai yaha avasthA deva kI / / 15 / caturvidha vikathA kathA Asakta ara madamatta ho / yaha AtamA bahubAra hIna kudevapana ko prApta ho / / 16 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 aSTapAhuDa ___ artha - he jIva ! tU cAra prakAra kI vikathA meM Asakta hokara, mada se matta aura jisake azubha bhAvanA kA hI prakaTa prayojana hai, isaprakAra hokara anekabAra kudevapane ko prApta huaa| bhAvArtha - strIkathA, bhojanakathA, dezakathA aura rAjakathA ina cAra vikathAoM meM Asakta hokara vahA~ pariNAma ko lagAyA tathA jAti Adi ATha madoM se unmatta huA aisI azubha bhAvanA hI kA prayojana dhAraNa kara anekabAra nIca devapane ko prApta huA, vahA~ mAnasika duHkha paayaa| yahA~ yaha vizeSa jAnane yogya hai ki vikathAdika se to nIca deva bhI nahIM hotA hai, parantu yahA~ muni ko upadeza hai, vaha munipada dhAraNa kara kucha tapazcaraNAdika bhI kare aura veSa meM vikathAdika meM rakta ho taba nIca deva hotA hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 16 / / __ Age kahate haiM ki aisI kudevayoni pAkara vahA~ se caya kara jo manuSya-tiryaMca hove, vahA~ garbha meM Ave usakI isaprakAra vyavasthA hai - asuIbIhatthehi ya kalimalabahulAhi gabbhavasahIhi / vasio si ciraM kAlaM aNeyajaNaNINa muNipavara / / 17 / / azucivIbhatsAsu ya kalimalabahulAsu grbhvstissu| uSito'si ciraM kAlaM anekajananInAM munipravara! / / 17 / / artha - he munipravara ! tU kudevayoni se cayakara aneka mAtAoM kI garbha kI basatI meM bahuta kAla rhaa| kaisI hai vaha basatI ? azuci arthAt apavitra hai, bIbhatsa (ghinAvanI) hai aura usameM kalimala bahuta hai arthAt pAparUpa malina mala kI adhikatA hai| bhAvArtha - yahA~ 'munipravara' aisA sambodhana hai so pradhAnarUpa se muniyoM ko upadeza hai| jo munipada lekara muniyoM meM pradhAna kahalAve aura zuddhAtmarUpa nizcaya cAritra ke sanmukha na ho, usako kahate haiM ki bAhya dravyaliMga to bahutabAra dhAraNa kara cAra gatiyoM meM hI bhramaNa kiyA, deva bhI huA to vahA~ se cayakara isaprakAra ke malina garbhavAsa meM AyA, vahA~ bhI bahutabAra rahA / / 17 / / ___ Age phira kahate haiM ki isaprakAra ke garbhavAsa se nikalakara janma lekara aneka mAtAoM kA dUdha piyA - pIo si thaNacchIraM aNaMtajammatarAI jaNaNINaM / aNNANNANa mahAjasa sAyarasalilAdu ahiyayaraM / / 18 / / phira azucitama vIbhatsa jananI garbha meM cirakAla tk| dukha sahe tUne Ajataka ajJAnavaza he munipravara / / 17 / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 bhAvapAhuDa pIto'si stanakSIraM anaMtajanmAMtarANi jananInAm / anyAsAmanyAsAMmahAyaza! sAgarasalilAt adhikataram / / 18 / / artha - he mahAyaza ! usa pUrvokta garbhavAsa meM anya-anya janma meM, anya-anya mAtA ke stana kA dUdha tUne samudra ke jala se bhI atizayakara adhika piyA hai| bhAvArtha - janma-janma meM, anya-anya mAtA ke stana kA dUdha itanA piyA ki usako ekatra kareM to samudra ke jala se bhI atizayakara adhika ho jAve / yahA~ atizaya kA artha anantaguNA jAnanA, kyoMki anantakAla kA ekatra kiyA huA dUdha anantaguNA ho jAtA hai||18|| Age phira kahate haiM ki janma lekara maraNa kiyA taba mAtA ke rone ke azrapAta kA jala bhI itanA huA - tuha maraNe dukkheNa aNNaNNANaM aNeyajaNaNINaM / ruNNANa NayaNaNIra sAyarasalilAdu ahiyayaraM / / 19 / / tava maraNe duHkhena anyAsAmanyAsAM anekjnniinaam| ruditAnAM nayananIraM sAgarasalitAt adhikataram / / 19 / / artha - he mune ! tUne mAtA ke garbha meM rahakara janma lekara maraNa kiyA, vaha tere maraNa se anyaanya janma meM anya-anya mAtA ke rudana ke nayanoM kA nIra ekatra kareM taba samudra ke jala se bhI atizayakara adhikaguNA ho jAve arthAt anantaguNA ho jAve / Age phira kahate haiM ki jitane saMsAra meM janma lie unake keza, nakha, nAla kaTe aura unakA puMja kareM to meru se adhika rAzi ho jAya - bhavasAyare aNaMte chiNNujjhiya kesnnhrnnaaltttthii| puJjai jar3a ko vijae havadi ya girisamadhiyA rAsI / / 20 / / are tU naraloka meM agaNita janama dhara-dhara jiyaa| ho udadhi jala se bhI adhika jo dUdha jananI kA piyaa||18|| tere maraNa se dukhita jananI nayana se jo jala bhaa| vaha udadhijala se bhI adhika yaha vacana jinavara ne kahA // 19 // aise anante bhava dhare naradeha ke nakha-keza saba / yadi kare koI ikaTe to Dhera hove meru sama / / 20 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 aSTapAhuDa bhavasAgare anante chinnojjhitAni keshnkhrnaalaasthiini| puJjayati yadi ko'pi deva: bhavati ca girisamAdhika: rAziH / / 20 / / artha - he mune ! isa ananta saMsAra sAgara meM tUne janma liye, unameM keza, nakha, nAla aura asthi kaTe, TUTe unakA yadi koI deva puMja kare to meru parvata se bhI adhika rAzi ho jAve, anantaguNA ho jAve / / 20 / / Age kahate haiM ki he Atman ! tU jala thala Adi sthAnoM meM saba jagaha rahA hai - jalathalasihipavaNaMvaragirisaridaritaruvaNAi savvattha / vasio si ciraM kAlaM tihuvaNamajjhe annppvso||21|| jalasthalazikhipavanAMvaragirisariharItaruvanAdiSu srvtr| ucito'pi ciraM kAlaM tribhuvanamadhye anAtmavazaH / / 21 / / artha - he jIva ! tU jala meM, thala arthAt bhUmi meM, zikhi arthAt agni meM, pavana meM, ambara arthAt AkAza meM, giri arthAt parvata meM, sarit arthAt nadI meM, darI arthAt parvata kI guphA meM, taru arthAt vRkSoM meM, vanoM meM aura adhika kyA kaheM saba hI sthAnoM meM, tInaloka meM anAtmavaza arthAt parAdhInavaza hokara bahuta kAla taka rahA arthAt nivAsa kiyaa| bhAvArtha - nija zuddhAtmA kI bhAvanA binA karma ke AdhIna hokara tIna loka meM sarva duHkhasahita sarvatra nivAsa kiyaa|||21|| __ Age phira kahate haiM ki he jIva ! tUne isa loka meM sarva pudgala bhakSaNa kiye to bhI tRpta nahIM huA - gasiyAI puggalAI bhuvaNodaravattiyAiM svvaaii| patto si to Na tittiM 'puNaruttaM tAiM bhujato / / 22 / / * pAThAntara 'vaNAI', 'vnnaaii| 1. mudrita saMskRta prati meM 'puNaruvaM' pATha hai jisakI saMskRta meM 'punarUpaM' chAyA hai| paravaza huA yaha raha rahA cirakAla se AkAza meN| thala analajalataru anila upavanagahana vana giri guphA meN||21|| pudgala sabhI bhakSaNa kiye upalabdha haiM jo loka meN| baha bAra bhakSaNa kiye para tRpti milI na raMca bhii||22||
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 143 grasitAH pudgalAH bhavanodaravartinaH sarve / prApto'si tanna tRptiM punaruktAn tAn bhuMjAnaH / / 22 / / artha - he jIva ! tUne isa loka ke udara meM vartate jo pudgala skandha, una sabako grase arthAt bhakSaNa kiye aura una hI ko punarukta arthAt bArabAra bhogatA huA bhI tRpti ko prApta na huaa| phira kahate haiM - tihuyaNasalilaM sayalaM pIyaM tihAe pIDieNa tume / to vi Na taNhAcheo jAo ciMteha bhavamahaNaM / / 23 / / tribhuvanasalilaM sakalaM pItaM tRSNAyA pIDitena tvyaa| tadapi na tRSNAchedaH jAtaH cintaya bhavamathanam / / 23 / / artha - he jIva ! tUne isa loka meM tRSNA se pIr3ita hokara tInaloka kA samasta jala piyA to bhI tRSA kA vyuccheda na huA arthAt pyAsa na bujhI, isalie tU isa saMsAra kA maMthana arthAt tere saMsAra kA nAza ho, isaprakAra nizcaya ratnatraya kA cintana kr| bhAvArtha - saMsAra meM kisI bhI taraha tRpti nahIM hai, jaise apane saMsAra kA abhAva ho vaise cintana karanA arthAt nizcaya samyagdarzana, jJAna, cAritra ko dhAraNa karanA, sevana karanA yaha upadeza hai||23|| Age phira kahate haiM - gahiujjhiyAiM muNivara kalevarAiM tume anneyaaii| tANaM Natthi pamANaM aNaMtabhavasAyare dhIra / / 24 / / gRhItojjhitAni munivara kalevarANi tvayA anekaani| teSAM nAsti pramANaM anantabhavasAgare dhIra! / / 24 / / artha - he munivara ! he dhIra ! tUne isa ananta bhavasAgara meM kalevara arthAt zarIra aneka grahaNa kiye aura chor3e, unakA parimANa nahIM hai| trailokya meM upalabdha jala saba tRSita ho tUne piyaa| para pyAsa phira bhI nA bujhI aba AtmaciMtana meM lgo||23|| jisa deha meM tU rama rahA aisI anantI deha to| mUrakha anekoM bAra tUne prApta karake chor3a dI / / 24 / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 aSTapAhuDa bhAvArtha - he munipradhAna ! tU isa zarIra se kucha sneha karanA cAhatA hai to isa saMsAra meM itane zarIra chor3e aura grahaNa kiye ki unakA kucha parimANa bhI nahIM kiyA jA sakatA hai| Age kahate haiM ki jo paryAya sthira nahIM hai, Ayukarma ke AdhIna hai, vaha anekaprakAra se kSINa ho jAtI hai - visaveyaNarattakkhayabhayasatthaggahaNasaMkileseNaM / AhArussAsANaM NirohaNA khijjae AU / / 25 / / himjlnnslilguruyrpvvytruruhnnpddnnbhNgehiN| rasavijjajoyadhAraNa aNayapasaMgehiM vivihehiM / / 26 / / iya tiriyamaNuyajamme suiraM uvavajjhiUNa bahuvAraM / avamiccumahAdukkhaM tivvaM patto si taM mitta / / 27 / / viSavedanAraktakSayabhayazastragrahaNasaMklezaiH / AhArocchvAsAnAM nirodhanAt kSIyate Ayu / / 25 / / himjvlnslilgurutrprvttrurohnnptnbhnggaiH| rasavidyAyogadhAraNAnayaprasaMgaiH vividhaiH / / 26 / / iti tiryagmanuSyajanmani suciraM utpadya bahuvAram / apamRtyumahAduHkhaM tIvra prApto'si tvaM mitra ! / / 27 / / artha - viSabhakSaNa se, vedanA kI pIr3A ke nimitta se, rakta arthAt rudhira ke kSaya se, bhaya se, zastra ke ghAta se, saMkleza pariNAma se, AhAra tathA zvAsa ke nirodha se ina kAraNoM se Ayu kA kSaya hotA hai| zastra zvAsanirodha evaM raktakSaya saMkleza se| ara jahara se bhaya vedanA se AyukSaya ho maraNa ho / / 25 / / anila jala se zIta se parvatapatana se vRkSa se / paradhanaharaNa paragamana se kumaraNa aneka prakAra ho / / 26 / / he mitra ! isa vidhi naragati meM aura gati tiryaMca meN| bahuvidha anaMte duHkha bhoge bhayaMkara apamRtyu ke / / 27 / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 bhAvapAhuDa hima arthAt zIta pAle se, agni se, jala se, bar3e parvata para car3hakara par3ane se, bar3e vRkSa para car3hakara girane se, zarIra kA bhaMga hone se, rasa arthAt pArA Adi kI vidyA usake saMyoga se dhAraNa karake bhakSaNa kare, isase aura anyAya kArya, corI, vyabhicAra Adi ke nimitta se isaprakAra anekaprakAra ke kAraNoM kA Ayu kA vyuccheda (nAza) hokara kumaraNa hotA hai| isalie kahate haiM ki he mitra ! isaprakAra tiryaMca, manuSya janma meM bahutakAla bahutabAra utpanna hokara apamRtyu arthAt kumaraNa saMbaMdhI tIvra mahAduHkha ko prApta huA / bhAvArtha - isa loka meM prANI kI Ayu (jahA~ sopakrama Ayu ba~dhI hai usI niyama ke anusAra) tiryaMca-manuSya paryAya meM aneka kAraNoM se chidatI hai, isase kumaraNa hotA hai| isase marate samaya tIvra duHkha hotA hai tathA khoTe pariNAmoM se maraNa kara phira durgati hI meM par3atA hai, isaprakAra yaha jIva saMsAra meM mahAdu:kha pAtA hai| isalie AcArya dayAlu hokara una duHkhoM ko bArabAra dikhAte haiM aura saMsAra se mukta hone kA upadeza karate haiM, isaprakAra jAnanA cAhie / / 25-26-27 / / Age nigoda ke duHkha ko kahate - chattIsa tiNNi sayA chAvaTThisahassavAramaraNANi / aMtomuhuttamajjhe patto si nigoyavAsammi / / 28 / / SaTtriMzat trINi zatAni SaTSaSTisahasrabAramaraNAni / antarmuhUrtamadhye prApto'si nikotavAse / / 28 / artha - he Atman ! tU nigoda ke vAsa meM eka antarmuhUrta meM chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa bAra maraNa ko prApta huaa| I bhAvArtha - nigoda meM eka zvAsa ke aThArahaveM bhAga pramANa Ayu pAtA hai| vahA~ eka muhUrta ke saiMtIsasau tihattara zvAsocchvAsa ginate haiM / unameM chattIsasau picyAsI zvAsocchvAsa aura eka zvAsa ke tIsare bhAga ke chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa bAra nigoda meM janma maraNa hotA hai / isakA duHkha yaha prANI samyagdarzanabhAva pAye binA mithyAtva ke udaya ke vazIbhUta hokara sahatA hai| bhAvArtha - aMtarmuhUrtta meM chayAsaTha hajAra tIna sau chattIsa bAra janma-maraNa kahA, vaha aThyA zvAsa kama muhUrta isaprakAra antarmuhUrta meM jAnanA cAhie / / 28 / / isa jIva ne nIgoda meM antaramuhUrata kAla meM / chayAsaTha sahasa ara tIna sau chattIsa bhava dhAraNa kiye / / 28 / /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 aSTapAhuDa (vizeSArtha - gAthAmeM Aye hue 'nigoda vAsammi' zabda kI saMskRta chAyA meM 'nigota vAse' hai| nigoda zabda ekendriya vanaspati kAyika jIvoM ke sAdhAraNa bheda meM rUr3ha hai, jabaki nigota zabda pA~coM indriyoM ke sammUrcchana janma se utpanna honevAle labdhyaparyAptaka jIvoM ke lie prayukta hotA hai| ataH yahA~ jo 66336 bAra maraNa kI saMkhyA hai, vaha pA~coM indriyoM ko sammilita samajhanA cAhie / / 28 / / ) isa hI antarmuhUrta ke janma-maraNa meM kSudrabhava kA vizeSa kahate haiM - viyaliMdae asIdI saTThI cAlIsameva jaanneh| paMciMdiya cauvIsaM khuddabhavaMtomuhuttassa / / 29 / / vikaleMdriyANAmazItiM SaSTiM catvAriMzatameva jaaniihi| paMcendriyANAM caturviMzatiM kSudrabhavAn antarmuhUrtasya / / 29 / / artha - isa antarmuhUrta ke bhavoM meM do indriya ke kSudrabhava assI, teindriya ke sATha, cauindriya ke cAlIsa aura paMcendriya ke caubIsa, isaprakAra he Atman ! tU kSudrabhava jAna / bhAvArtha - kSudrabhava anya zAstroM meM isaprakAra gine haiN| pRthvI, apa, teja, vAyu aura sAdhAraNa nigoda ke sUkSma bAdara se dasa aura sapratiSThita vanaspati eka, isaprakAra gyAraha sthAnoM ke bhava to eka-eka ke chaha hajAra bAra. usake chayAsaTha hajAra eka sau battIsa hae aura isa gAthA meM kahe ve bhava do indriya Adi ke do sau cAra, aise 66336 eka antarmuhUrta meM kSudrabhava kahe hai / / 29 / / Age kahate haiM ki he Atman ! tUne isa dIrghasaMsAra meM pUrvokta prakAra samyagdarzanAdi ratnatraya kI prApti binA bhramaNa kiyA, isalie aba ratnatraya dhAraNa kara - rayaNattaye aladdhe evaM bhamio si dIhasaMsAre / iya jiNavarehiM bhaNiyaM taM rayaNattaya samAyaraha / / 30 / / ratnatraye alabdhe evaM bhramito'pi dIrghasaMsAre / iti jinavarairbhaNitaM tat ratnatrayaM samAcara / / 30 / / vikalatrayoM ke asI evaM sATha ara cAlIsa bhv| caubIsa bhava paMcendriyoM antaramuhUrata chudrabhava / / 29 / / ratana traya ke binA hotA rahA hai yaha prinnmn|| tuma ratana traya dhAraNa karo basa yahI hai jinavara kathana / / 30 / /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 147 artha - he jIva ! tUne samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa ratnatraya ko nahIM pAyA, isalie isa dIrghakAla se-anAdi saMsAra meM pahile kahe anusAra bhramaNa kiyA isaprakAra jAnakara aba tU usa ratnatraya kA AcaraNa kara, isaprakAra jinezvaradeva ne kahA hai| bhAvArtha - nizcaya ratnatraya pAye binA yaha jIva mithyAtva ke udaya se saMsAra meM bhramaNa karatA hai, isalie ratnatraya ke AcaraNa kA upadeza hai||30|| ___ Age ziSya pUchatA hai ki vaha ratnatraya kaisA hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki ratnatraya isaprakAra appA appammi rao sammAiTThI havei phuDu jiivo| jANai taM saNNANaM caradihaM cAritta maggo tti / / 31 / / AtmA Atmanirata: samyagdRSTiH bhavati sphuTaM jiivH| jAnAti tat saMjJAnaM caratIha cAritraM mArga iti / / 31 / / artha - jo AtmA AtmA meM rata hokara yathArtharUpa kA anubhava kara tadrUpa hokara zraddhAna kare vaha pragaTa samyagdRSTi hotA hai, usa AtmA ko jAnanA samyagjJAna hai, usa AtmA meM AcaraNa karake rAgadveSarUpa na pariNamanA samyakcAritra hai| isaprakAra yaha nizcayaratnatraya hai, mokSamArga hai| bhAvArtha - AtmA kA zraddhAna jJAna AcaraNa nizcaya ratnatraya hai aura bAhya meM isakA vyavahAra jIva-ajIvAdi tattvoM kA zraddhAna tathA jAnanA aura paradravya-parabhAva kA tyAga karanA isaprakAra nizcaya-vyavahArasvarUpa ratnatraya mokSa kA mArga hai| vahA~ nizcaya to pradhAna hai, isake binA vyavahAra saMsArasvarUpa hI hai| *vyavahAra hai vaha nizcaya kA sAdhanasvarUpa hai, isake binA nizcaya kI prApti nahIM hai aura nizcaya kI prApti ho jAne ke bAda vyavahAra kucha nahIM hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 31 / / Age isa saMsAra meM isa jIva ne janma-maraNa kiye haiM, ve kumaraNa kiye, aba sumaraNa kA upadeza karate haiM - aNNe kumaraNamaraNaM aNeyajammatarAI mario si| bhAvahi sumaraNamaraNaM jaramaraNaviNAsaNaM jIva! / / 32 / / 1. noMdha - * yahA~ aisA nahIM samajhanA ki prathama vyavahAra ho aura pazcAt nizcaya ho, kintu bhUmikAnusAra prArambha se hI nizcayavyavahAra sAtha meM hotA hai| nimitta ke binA artha zAstra meM jo kahA hai, usase viruddha nimitta nahIM hotA aisA samajhanA / nija AtamA ko jAnanA sadjJAna ramanA caraNa hai| nija AtamArata jIva samyagdRSTi jinavara kathana hai||31||
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 aSTapAhuDa anyasmin kumaraNamaraNaM anekajanmAntareSu mRta: asi| bhAvaya sumaraNamaraNaM janmamaraNavinAzanaM jIvaH / / 32 / / artha - he jIva ! isa saMsAra meM aneka janmAntaroM meM anya kumaraNa maraNa jaise hote haiM, vaise tU marA / aba tU jisa maraNa se janma-maraNa kA nAza ho jAya isaprakAra sumaraNa bhA arthAt samAdhimaraNa kI bhAvanA kr| bhAvArtha - maraNa saMkSepa se anya zAstroM meM sattaraha prakAra ke kahe haiN| ve isaprakAra haiM - 1. AvIcikAmaraNa, 2. tadbhavamaraNa, 3. avadhimaraNa, 4. AdyAntamaraNa, 5. bAlamaraNa, 6. paDitamaraNa, 7. AsannamaraNa, 8. bAlapaDitamaraNa, 9. sazalyamaraNa, 10. palAyamaraNa, 11. vazArttamaraNa, 12. viprANasamaraNa, 13. gRdhrapRSThamaraNa, 14. bhaktapratyAkhyAnamaraNa, 15. iMginImaraNa, 16. prAyopagamanamaraNa aura 17. kevalimaraNa isaprakAra sattaraha haiN| inakA svarUpa isaprakAra hai - Ayukarma kA udaya samaya-samaya meM ghaTatA hai, vaha samaya-samaya maraNa hai, vaha AvIcikAmaraNa hai||1|| vartamAna paryAya kA abhAva tadbhavamaraNa hai / / 2 / / jaisA maraNa vartamAna paryAya kA ho, vaisA hI agalI paryAya kA hogA vaha avadhimaraNa hai / isake do bheda haiM - jaisA prakRti, sthiti, anubhAga vartamAna kA udaya AyA, vaisA hI agalI kA udaya Ave vaha (1) sarvAvadhimaraNa hai aura ekadeza baMdha-udaya ho to (2) dezAvadhi maraNa kahalAtA hai||3|| vartamAna paryAya kA sthiti Adi jaisA udaya thA, vaisA agalI kA sarvato vA dezato baMdhaudaya na ho vaha AdyantamaraNa hai / / 4 / / ___ pA~cavA~ bAlamaraNa hai, yaha pA~ca prakAra kA hai - 1. avyaktabAla, 2. vyavahArabAla, 3. jJAnabAla, 4. darzanabAla, 5. cAritrabAla / jo dharma, artha, kAma ina kAmoM ko na jAne, jisakA zarIra inake AcaraNa ke lie samartha na ho vaha avyaktabAla' hai| jo loka ke aura zAstra ke vyavahAra ko na jAne tathA bAlaka avasthA ho vaha vyavahArabAla' hai / vastu ke yathArtha jJAnarahita 'jJAnabAla' hai| tattvazraddhAnarahita mithyAdRSTi darzanabAla' hai| cAritrarahita prANI 'cAritrabAla' hai| inakA maranA so bAlamaraNa hai| yahA~ pradhAnarUpa se darzanabAla kA hI grahaNa hai, kyoMki samyagdRSTi ko tUne anante janama meM kumaraNa kiye he Atman / aba to samAdhimaraNa kI bhA bhAvanA bhavanAzanI / / 32 / /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 149 anya bAlapanA hote hue bhI darzana paMDitatA ke sadbhAva se paMDita maraNa meM hI ginate haiN| darzanajJAna kA maraNa saMkSepa se do prakAra kA kahA hai - icchApravRtta aura anicchApravRtta / agni se, dhUma se, zastra se, viSa se, jala se, parvata ke kinAre para se girane se, ati zIta USNa kI bAdhA se, baMdhana se, kSudhA tRSA ke rokane se, jIbha ukhAr3ane se aura viruddha AhAra karane se bAla (ajJAnI) icchApUrvaka mare so 'icchApravRtta' hai tathA jIne kA icchuka ho aura mara jAve so anicchApravRtta' hai / / 5 / / ___paMDitamaraNa cAra prakAra kA hai - 1. vyavahArapaMDita, 2. samyaktvapaMDita, 3. jJAnapaMDita, 4. cAritrapaMDita / lokazAstra ke vyavahAra meM pravINa ho vaha vyavahArapaMDita' hai| samyaktva sahita ho samyaktvapaMDita' hai| samyagjJAna sahita ho 'jJAnapaMDita' hai| samyakcAritrasahita ho 'cAritrapaMDita' hai| yahA~ darzana-jJAna-cAritra sahita paMDita kA grahaNa hai, kyoMki vyavahArapaMDita mithyAdRSTi bAlamaraNa meM A gayA / / 6 / / mokSamArga meM pravartanevAlA sAdhu saMgha se chUTA usako 'Asanna' kahate haiN| isameM pArzvastha, svacchanda, kuzIla, saMsakta bhI lene, isaprakAra ke paMcaprakAra bhraSTa sAdhuoM kA maraNa 'AsannamaraNa' hai||7|| samyagdRSTi zrAvaka kA maraNa 'bAlapaMDitamaraNa' hai / / 8 / / sazalyamaraNa do prakAra kA hai - mithyAdarzana, mAyA, nidAna ye tIna zalya to 'bhAvazalya' haiM aura paMca sthAvara tathA trasa meM asainI ye 'dravyazalya' sahita haiM, isaprakAra 'sazalyamaraNa' hai / / 9 / / jo prazastakriyA meM AlasI ho, vratAdika meM zakti ko chipAve, dhyAnAdika se dUra bhAge isaprakAra kA maraNa palAyamaraNa' hai / / 10 / / vazArttamaraNa cAra prakAra kA hai - vaha Artaraudra dhyAnasahita maraNa hai, pA~ca indriyoM ke viSayoM meM rAgadveSa sahita maraNa 'indriyavazArttamaraNa' hai / sAtA asAtA kI vedanAsahita mare 'vedanAvazArttamaraNa' hai| krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya ke vaza se mare 'kaSAyavazArttamaraNa' hai| hAsya vinoda kaSAya ke vaza se mare 'nokaSAyavazArttamaraNa' hai||11|| jo apane vrata kriyA cAritra meM upasarga Ave vaha sahA bhI na jAve aura bhraSTa hone kA bhaya Ave taba azakta hokara annapAnI kA tyAgakara mare 'viprANasamaraNa' hai||12|| zastra grahaNa kara maraNa ho gRdhapRSThamaraNa' hai||13|| anukrama se annapAnI kA yathAvidhi tyAga kara mare 'bhaktapratyAkhyAnamaraNa' hai / / 14 / / saMnyAsa kare aura anya se vaiyAvRttya karAve 'iMginImaraNa' hai / / 15 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 aSTapAhuDa prAyopagamana saMnyAsa kare aura kisI se vaiyAvRttya na karAve tathA apane Apa bhI na kare, pratimAyoga rahe 'prAyopagamanamaraNa' hai / / 16 / kevala muktiprApta ho 'kevalImaraNa' hai / / 17 / / 1. isaprakAra sattaraha prakAra khe| inakA saMkSepa isaprakAra hai - maraNa pA~ca prakAra ke haiM paMDita-paMDita, 2. paMDita, 3. bAlapaMDita, 4. bAla, 5. bAlabAla / jo darzana jJAna cAritra ke atizaya sahita ho vaha paMDitapaMDita hai aura inakI prakarSatA jisake na ho paMDita hai, samyagdRSTi zrAvaka vaha bAlapaMDita aura pahile cAra prakAra ke paMDita kahe unameM se eka bhI bhAva jisake nahIM ho vaha bAla hai tathA jo sabase nyUna ho vaha bAlabAla hai / inameM paMDitapaMDitamaraNa, paMDitamaraNa aura bAlapaMDitamaraNa - ye tIna prazasta sumaraNa kahe haiM, anyarIti hove kumaraNa hai / isaprakAra jo samyagdarzana-jJAna-cAritra ekadeza sahita mare vaha 'sumaraNa' hai, isaprakAra sumaraNa karane kA upadeza hai / / 32 / / Age yaha jIva saMsAra meM bhramaNa karatA hai, usa bhramaNa ke parAvartana kA svarUpa mana meM dhAraNa kara nirUpaNa karate haiN| prathama hI sAmAnyarUpa se loka ke pradezoM kI apekSA se kahate haiM - so Natthi davvasavaNo paramANupamANamettao Nilao / jattha Na jAo Na mao tiyaloyapamANio savvo // 33 // saH nAsti dravyazramaNa: paramANupramANamAtro nilayaH / yatra na jAta: na mRta: trilokapramANakaH sarvaH / / 33 / / - artha - yaha jIva dravyaliMga kA dhAraka munipanA hote hue bhI jo tInaloka pramANa sarvasthAna haiM, unameM eka paramANuparimANa eka pradezamAtra bhI aisA sthAna nahIM hai ki jahA~ janma-maraNa na kiyA ho / bhAvArtha - dravyaliMga dhAraNa karake bhI isa jIva ne sarva loka meM anantabAra janma aura maraNa kiye, kintu aisA koI pradeza zeSa na rahA ki jisameM janma aura maraNa na kiye hoM / isaprakAra bhAvaliMga ke binA dravyaliMga se mokSa kI (nija paramAtmadazA kI ) prApti nahIM huI - aisA jAnanA / / 33 / / dharakara digambara veSa bArambAra isa trailoka meM / sthAna koI zeSa nA janmA-marA nA ho jahA~ / / 33 / /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa - dRr3ha karane ke lie bhAvaliMga ko pradhAna kara kahate haiM kAlamaNaMtaM jIvo jammajarAmaraNapIDio dukkhaM / jiNaliMgeNa vi patto paraMparAbhAvarahieNa / / 34 / / Age isI artha kAlamanaMtaM jIva: janmajarAmaraNapIDitaH duHkham / jinaliMgena api prAptaH paramparAbhAvarahitena / / 34 / / 151 artha - yaha jIva isa saMsAra meM jisameM paramparA bhAvaliMga na hone se anaMtakAlaparyanta janmajarA-maraNa se pIr3ita du:kha ko hI prApta huaa| bhAvArtha - dravyaliMga dhAraNa kiyA aura usameM paramparA se bhI bhAvaliMga kI prApti na huI, isalie dravyaliMga niSphala gayA, mukti kI prApti nahIM huI, saMsAra meM hI bhramaNa kiyaa| yahA~ Azaya isaprakAra hai ki dravyaliMga hai vaha bhAvaliMga kA sAdhana hai, parantu 'kAlalabdhi binA dravyaliMga dhAraNa karane para bhI bhAvaliMga kI prApti nahIM hotI hai isalie dravyaliMga niSphala jAtA hai| isaprakAra mokSamArga meM pradhAna bhAvaliMga hI hai| yahA~ koI kahe ki isaprakAra hai to dravyaliMga pahile kyoM dhAraNa kareM ? usako kahate haiM ki isaprakAra mAne to vyavahAra kA lopa hotA hai, isalie isaprakAra mAnanA jo dravyaliMga pahile dhAraNa karanA, isaprakAra na jAnanA ki isI se siddhi hai / bhAvaliMga ko pradhAna mAnakara usake sanmukha upayoga rakhanA, dravyaliMga ko yatnapUrvaka sAdhanA, isaprakAra kA zraddhAna bhalA hai / / 34 / / Age pudgala dravya ko pradhAnakara bhramaNa kahate haiM. - paDidesasamayapuggalaAugapariNAmaNAmakAlaTTaM / 1. (1) kAlalabdhi =sva samaya-nijasvarUpa pariNAma kI prApti; (AtmAvalokana gA. 9) / (2) kAlalabdhi kA artha svakAla kI prApti hai / (3) "yadAyaM jIva: AgamabhASayA kAlAdi labdhirUpamadhyAtmabhASayA zuddhAtmAbhimukhaM pariNAmarUpaM svasaMvedanajJAnaM labhate....... .artha - jaba yaha jIva AgamabhASA se kAlAdi labdhi ko prApta karatA hai tathA adhyAtmabhASA se zuddhAtmA ke sanmukha pariNAma svasaMvedana jJAna ko prApta karatA hai|" (paMcAstikAya gA. 150-51 jayasenAcArya TIkA) (4) vizeSa dekho mokSamArgaprakAzaka, a. 9 / / 2. pAThAntara :- jiivo| re bhAvaliMga binA jagata meM are kAla anaMta se / hA ! janma aura jarA-maraNa ke duHkha bhoge jIva ne / / 34 / / pariNAma pudgala Ayu evaM samaya kAla pradeza meM / tanarUpa pudgala grahe-tyAge jIva ne isa loka meM / / 35 / /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 aSTapAhuDa gahiujjhiyAI bahuso aNaMtabhavasAyare jIva / / 35 / / pratidezasamayapudgalAyuH pariNAmanAmakAstham / gRhItojjhitAni bahuzaH anantabhavasAgare jIvaH / / 35 / / artha - isa jIva ne isa ananta apAra bhavasamudra meM lokAkAza ke jitane pradeza haiM, una prati samaya samaya aura paryAya ke AyupramANa kAla aura apane jaisA yogakaSAya ke pariNamanasvarUpa pariNAma aura jaisA gatijAti Adi nAmakarma ke udaya se huA nAma aura kAla jaisA utsarpiNI avasarpiNI unameM pudgala ke paramANurUpa skandha unako bahuta bAra; ananta bAra grahaNa kiye aura chodd'e| bhAvArtha - bhAvaliMga binA loka meM jitane pudgala skandha haiM, una sabako hI grahaNa kiye aura chor3e to bhI mukta na huaa||35|| Age kSetra ko pradhAna kara kahate haiM - teyAlA tiNNi sayA rajjUNaM loyakhettaparimANaM / muttUNaTTha paesA jattha Na DhuruDhullio jIvo / / 36 / / tricatvAriMzat trINi zatAni rajjUnAM lokkssetrprimaannN| muktvA'STau pradezAn yatra na bhramita: jIvaH / / 36 / / artha - yaha loka tIna sau tetAlIsa rAjU parimANa kSetra hai unake bIca meru ke nIce go stanAkAra ATha pradeza haiM unako chor3akara anya pradeza aisA na rahA jisameM yaha jIva nahIM janmA marA ho| bhAvArtha - 'DhuruGallio' isaprakAra prAkRta meM bhramaNa artha ke dhAtu kA Adeza hai aura kSetra parAvartana meM meru ke nIce ATha pradeza loka ke madhya meM haiM, unako jIva apane zarIra ke aSTamadhya pradezoM banAkara madhyadeza upajai haiM vahA~ se kSetraparAvartana kA prArambha kiyA jAtA hai isalie unako punarukta bhramaNa meM nahIM ginate haiM / / 36 / / (dekho go. jI. kANDa gAthA 560, pR. 266 mUlAcAra a. 9gA.14, pR. 428) bina ATha madhyapradeza rAja tIna sau cAlIsa traya / parimANa ke isa loka meM janmA-marA na ho jahA~ / / 36 / / eka-eka aMguli meM jahA~ para chayAnaveM hoM vyaadhiyaaN| taba pUrNa tana meM tuma batAo hoMgI kitanI vyAdhiyA~ / / 37 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 153 Age yaha jIva zarIrasahita utpanna hotA hai aura maratA hai, usa zarIra meM roga hote haiM, unakI saMkhyA dikhAte haiM - ekkekkaMgulivAhI chaNNavadI hoti jANa mnnuyaannN| avasese ya sarIre royA bhaNa kittiyA bhaNiyA / / 37 / / ekaikAMgulauvyAdhaya: paNNavati: bhavaMti jAnIhi mnussyaanaaN| avazeSe ca zarIre rogA: bhaNa kiyanta: bhaNitAH / / 37 / / artha - isa manuSya ke zarIra meM eka-eka aMgula meM chayAnave-chayAnave roga hote haiM, taba kaho avazeSa samasta zarIra meM kitane roga kaheM / / 37 / / Age kahate haiM ki jIva ! una rogoM kA duHkha tUne sahA - te royA vi ya sayalA sahiyA te paravaseNa puvvabhave / evaM sahasi mahAjasa kiM vA bahuehiM laviehiM / / 38 / / terogA apicasakalA: soDhAstvayA paravazeNa prvbhve| evaM sahase mahAyaza: ! kiM vA bahubhiH lapitaiH / / 38 / / artha - he mahAyaza ! he mune ! tUne pUrvokta saba rogoM ko pUrvabhavoM meM to paravaza sahe, isaprakAra hI phira sahegA, bahuta kahane se kyA ? bhAvArtha - yaha jIva parAdhIna hokara saba du:kha sahatA hai| yadi jJAna bhAvanA kare aura du:kha Ane para usase calAyana na ho, isataraha svavaza hokara sahe to karma kA nAzakara mukta ho jAve, isaprakAra jAnanA cAhie / / 38 / / Age kahate haiM ki apavitra garbhavAsa meM bhI rahA - pittNtmuttphephskaalijjyruhirkhriskimijaale| uyare vasio si ciraM NavadasamAsehiM pattehiM / / 39 / / pittAMtramUtraphephasayakadrudhirakharisakRmijAle / pUrvabhava meM sahe paravaza roga vividha prakAra ke| arasahoge bahubhA~ti aba isase adhika hama kyA kheN?||38|| kRmikalita majjA-mAMsa-majjita malina mahilA udara meN| navamAsa taka kaI bAra Atama tU rahA hai Ajataka / / 39 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 aSTapAhuDa udare uSito'si ciraM navadazamAsaiH prAptaiH / / 39 / / artha - he mune ! tUne isaprakAra ke malina apavitra udara meM nava mAsa tathA dasa mAsa prApta kara rhaa| kaisA hai udara ? jisameM pitta aura AMtoM se veSTita, mUtra kA sravaNa, phephasa arthAt jo rudhira binA meda phUla jAve, kalija arthAt kalejA, khUna, kharisa arthAt apakva mala se milA huA rudhira zleSma aura kRmijAla arthAt laTa Adi jIvoM ke samUha ye saba pAye jAte haiM, isaprakAra strI ke udara meM bahuta bAra rahA / / 39 / / phira isI ko kahate haiM - diyasaMgaTThiyamasaNaM AhAriya maaybhuttmnnnnaaNte| chadikharisANa majjhe jaDhare vasio si jaNaNIe / / 40 / / dvijasaMgasthitamazanaM AhRtya mAtRbhuktamannAnte / chardikharisayormadhye jaThare uSito'si jananyAH / / 40 / / artha - he jIva ! tU jananI (mAtA) ke udara (garbha) meM rahA, vahA~ mAtA ke aura pitA ke bhoga ke anta chardi (vamana) kA anna, kharisa (rudhira se mila huA apakva mala) ke bIca meM rahA, kaisA rahA ? mAtA ke dA~toM se cabAyA huA aura una dA~toM ke lagA huA (rukA huA) jhUThA bhojana mAtA ke khAne ke pIche jo udara meM gayA usake rasarUpI AhAra se rahA / / 40 / / Age kahate haiM ki garbha se nikalakara isaprakAra bAlakapana bhogA - sisukAle ca ayANe asuImajjhammi lolio si tumaM / asuI asiyA bahuso muNivara bAlattapatteNa / / 41 / / zizukAle ca ajJAne azucimadhye lolito'si tvm| azuciH azitA bahuzaH munivara ! bAlatvaprAptena / / 41 / / artha - he munivara ! tU bacapana ke samaya meM ajJAna avasthA meM azuci (apavitra) sthAnoM meM azuci ke bIca leTA aura bahuta bAra azuci vastu hI khAI, bacapana ko pAkara isaprakAra ceSTAyeM kii| tU rahA jananI udara meM jo janani ne khaayaa-piyaa| ucchiSTa usa AhAra ko hI tU vahA~ khAtA rahA / / 40 / / zizukAla meM ajJAna se mala-mUtra meM sotA rhaa| aba adhika kyA boleM aremala-mUtra hI khAtA rahA / / 41 / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 155 bhAvArtha - yahA~ 'munivara' isaprakAra sambodhana hai vaha pahile ke samAna jAnanA, bAhya AcaraNa sahita muni ho usI ko yahA~ pradhAnarUpa se upadeza hai ki bAhya AcaraNa kiyA vaha to bar3A kArya kiyA, parantu bhAvoM ke binA yaha niSphala hai, isalie bhAva ke sanmukha rahanA, bhAvoM ke binA hI ye apavitra sthAna mile haiM / / 4 / / Age kahate haiM ki yaha deha isaprakAra hai usakA vicAra karo - maMsaTThisukkasoNiyapittaMtasavattakuNimaduggaMdhaM / kharisavasApUya 'khibbhisa bhariyaM cittehi dehauDaM / / 42 / / mAMsAsthizukrazroNitapittAMtrasravatkuNimadurgandham / kharisavasApUyakilviSabharitaM cintaya dehakuTam / / 42 / / artha - he mune ! tU deharUpa ghaTa ko isaprakAra vicAra, kaisA hai dehaghaTa ? mAMsa, hADa, zukra (vIrya), zroNita (rudhira), pitta (uSNa vikAra) aura aMtra (AMtar3iyA) Adi dvArA tatkAla mRtaka kI taraha durgandha hai tathA kharisa (rudhira se milA apakvamala), vasA (meda), pUya (kharAba khUna) aura rAdha ina saba malina vastuoM se pUrA bharA hai, isaprakAra deharUpa ghaTa kA vicAra kro| ___ bhAvArtha - yaha jIva to pavitra hai, zuddhajJAnamayI hai aura deha isaprakAra hai, isameM rahanA ayogya hai, aisA batAyA hai / / 4 / / Age kahate haiM ki jo kuTumba se chUTA vaha nahIM chUTA, bhAva se chUTe hue ko hI chUTA kahate haiM bhAvavimutto mutto Na ya mutto baMdhavAimitteNa / iya bhAviUNa ujjhasu gaMdhaM abbhaMtaraM dhIra / / 43 / / bhAvavimukta: mukta: na ca mukta: baaNdhvaadimitrenn| iti bhAvayitvA ujjhaya gandhamAbhyantaraM dhIra! / / 43 / / artha - jo muni bhAvoM se mukta huA usI ko mukta kahate haiM aura bAMdhava Adi kuTumba tathA 1. pAThAntara - "khibmisa" yaha deha to basa haDDiyoM zroNita basA ara mA~sa kaa| hai piNDa isameM to sadA mala-mUtra kA AvAsa hai||42|| parivAramuktI mukti nA muktI vahI jo bhAva se| yaha jAnakara he Atman ! tU chor3a antaravAsanA / / 43 / /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa mitra Adi se mukta huA usako mukta nahIM kahate haiM, isalie he dhIra muni ! tU isaprakAra jAnakara abhyantara kI vAsanA ko chodd'| bhAvArtha - jo bAhya bAMdhava, kuTumba tathA mitra inako chor3akara nirgrantha huA aura abhyantara kA mamatva bhAvarUpa vAsanA tathA iSTa aniSTa meM rAgadveSa vAsanA na chUTI to usako nirgrantha nahIM kahate haiN| abhyantara vAsanA chUTane para nirgrantha hotA hai, isalie yaha upadeza hai ki abhyantara mithyAtva kaSAya chor3akara bhAvamuni bananA cAhie / / 43 / / Age kahate haiM ki jo pahile muni hue unhoMne bhAvazuddhi binA siddhi nahIM pAI hai| unakA udAharaNamAtra nAma kahate haiN| prathama hI bAhubalI kA udAharaNa kahate haiM - dehAdicattasaMgo mANakasAeNa kalusio dhiir!| attAvaNeNa jAdo bAhubalI kittiyaM kAlaM / / 44 / / dehAdityaktasaMga: mAnakaSAyena kaluSita: dhiir!| AtApanena jAta: bAhubalI kiyantaM kAlam / / 44 / / artha - dekho, bAhubalI zrI RSabhadeva kA putra dehAdika parigraha ko chor3akara nirgrantha muni bana gayA to bhI mAnakaSAya se kaluSa pariNAmarUpa hokara kucha samaya taka AtApana yoga dhAraNakara sthita ho gayA, phira bhI siddhi nahIM paaii| bhAvArtha - bAhubalI se bharatacakravartI ne virodha kara yuddha AraMbha kiyA, bharata kA apamAna huaa| usake bAda bAhubalI virakta hokara nirgrantha muni bana gae, parantu kucha mAnakaSAya kI kaluSatA rahI ki bharata kI bhUmi para maiM kaise rahU~? taba kAyotsarga yoga se eka varSa taka khar3e rahe, parantu kevalajJAna nahIM paayaa| pIche kaluSatA miTI taba kevalajJAna utpanna huaa| isalie kahate haiM ki aise mahAna puruSa bar3I zakti ke dhAraka ne bhI bhAvazuddhi ke binA siddhi nahIM pAI taba anya kI kyA bAta ? isalie bhAvoM ko zuddha karanA cAhie, yaha upadeza hai / / 44 / / Age madhupiMgala muni kA udAharaNa kahate haiM - 1. 'kittiyaM' pAThAntara 'kittiyaM' bAhubalI ne mAna basa gharavAra hI saba chodd'kr| tapa tapA bAraha mAsa taka nA prApti kevalajJAna kii||44|| taja bhojanAdi pravRttiyA~ munipiMgalA re bhAvavina / are mAtra nidAna se pAyA nahIM zramaNatva ko||45||
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 157 mahupiMgo NAma muNI dehaahaaraadicittvaavaaro| savaNattaNaM Na patto NiyANamitteNa bhaviyaNuya / / 45 / / madhupiMgo nAma muniH dehaahaaraadityktvyaapaarH| zramaNatvaM na prApta: nidAnamAtreNa bhavyanuta! / / 45 / / artha - madhupiMgala nAma kA muni kaisA huA? deha AhArAdi meM vyApAra chor3akara bhI nidAnamAtra se bhAvazramaNapane ko prApta nahIM huA usako bhavyajIvoM se namane yogya muni tU dekh| ____ bhAvArtha - madhupiMgala nAma ke muni kI kathA purANa meM hai, usakA saMkSepa aise hai - isa bharatakSetra ke suramyadeza meM podanApura kA rAjA tRNapiMgala kA putra madhupiMgala thaa| vaha cAraNayugalanagara ke rAjA suyodhana kI putrI sulasA ke svayaMvara meM AyA thaa| vahIM sAketApurI rAjA sagara AyA thaa| sagara ke maMtrI ne madhu piMgala ko kapaTa se nayA sAmudrika zAstra banAkara doSI batAyA ki isake netra piMgala haiM (mA~jarA hai) jo kanyA isako vare so maraNa ko prApta ho / taba kanyA ne sagara ke gale meM varamAlA pahinA dii| madhupiMgala kA varaNa nahIM kiyA, taba madhupiMgala ne virakta hokara dIkSA le lii| phira kAraNa pAkara sagara ke maMtrI ke kapaTa ko jAnakara krodha se nidAna kiyA ki mere tapa kA phala yaha ho "agale janma meM sagara ke kula ko nirmUla karU~" usake pIche madhupiMgala marakara mahAkAlAsura nAma kA asura deva haA taba sagara ko maMtrI sahita mArane kA upAya socane lgaa| isako kSIrakadamba brAhmaNa kA putra pApI parvata milA, taba usako pazuoM kI hiMsArUpa yajJa kA sahAyaka bana aisA kahA / sagara rAjA ko yajJa kA upadeza karake yajJa karA, tere yajJa kA maiM sahAyaka bnuuNgaa| taba parvata ne sagara se yajJa karAyA, pazu home / usa pApa se sagara sAtaveM naraka gayA aura kAlAsura sahAyaka banA so yajJa karanevAloM ko svarga jAte dikhAye / aise madhupiMgala nAmaka muni ne nidAna se mahAkAlAsura banakara mahApApa kamAyA, isalie AcArya kahate haiM ki muni bana jAne para bhI bhAva bigar3a jAve to siddhi ko nahIM pAtA hai| isakI kathA purANoM se vistAra se jaano| Age vaziSTha muni kA udAharaNa kahate haiM - aNNaM ca vasiTThamuNI patto dukkhaM NiyANadoseNa / isa hI taraha muni vaziSTha bhI isa loka meM thAnaka nhiiN| re eka mAtra nidAna se ghUmA nahIM ho vaha jahA~ / / 46 / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 aSTapAhuDa so Natthi vAsaThANo jattha Na DhuruDhullio jiivo||46|| anyazca vasiSThamuniH prApta: duHkhaM nidAnadoSeNa / tannAsti vAsasthAnaM yatra na bhramita: jIva! // 46 / / artha - anya aura eka vaziSTha nAmaka muni ne nidAna ke doSa se du:kha ko prApta huA isalie loka meM aisA vAsasthAna nahIM hai jisameM yaha jIva janmamaraNasahita bhramaNa ko prApta nahIM huaa| bhAvArtha - vaziSTha muni kI kathA aise hai - gaMgA aura gaMdhavatI donoM nadiyoM kA jahA~ saMgama huA hai vahA~ jaTharakauzika nAma kI tApasI kI pallI thii| vahA~ eka vaziSTa nAma kA tapasvI paMcAgni se tapa karatA thaa| vahA~ guNabhadra vIrabhadra nAma ke do cAraNamuni aaye| usa vaziSTha tapasvI ko kahA jo tU ajJAnatapa karatA hai isameM jIvoM kI hiMsA hotI hai, taba tapasvI ne pratyakSa hiMsA dekha aura virakta hokara jainadIkSA le lI, mAsopavAsasahita AtApanayoga sthApita kiyA, usa tapa ke mAhAtmya se sAta vyantaradevoM ne Akara kahA, hamako AjJA do so hI kareM, taba vaziSTha ne kahA, 'abhI to mere kucha prayojana nahIM hai, janmAMtara meM tumheM yAda kruuNgaa|' phira vaziSTha ne mathurApurI meM Akara mAsopavAsasahita AtApana yoga sthApita kiyaa| usako matharApurI ke rAjA ugrasena ne dekhakara bhaktivaza yaha vicAra kiyA ki maiM inako pAraNA kraauuNgaa| nagara meM ghoSaNA karA dI ki muni ko aura koI AhAra na de| pIche pAraNA ke dina nagara meM Aye vahA~ agni kA upadrava dekha aMtarAya jAnakara vApisa cale gye| phira mAsopavAsa kiyA, phira pAraNA ke dina nagara meM Aye taba hAthI kA kSobha dekha aMtarAya jAnakara vApisa cale gye| phira mAsopavAsa kiyA, pIche pAraNA ke dina phira nagara meM aaye| taba rAjA jarAsiMgha kA patra AyA, usake nimitta se rAjA kA citta vyagra thA isalie muni ko par3agAhA nahIM, taba aMtarAya mAna vApisa vana meM jAte hue logoM ke vacana sune - 'rAjA muni ko AhAra de nahIM aura anya denevAloM ko manA kara diyA' aise logoM ke vacana suna rAjA para krodha kara nidAna kiyA ki - isa rAjA kA putra hokara rAjA kA nigraha kara maiM rAja karU~, isa tapa kA mere yaha phala ho, isaprakAra nidAna se mraa| rAjA ugrasena kI rAnI padmAvatI ke garbha meM AyA, mAsa pUre hone para janma liyA taba isako krUradRSTi dekhakara kAMsI ke saMdUka meM rakkhA aura vRttAnta ke lekha sahita yamunA nadI meM bahA diyaa| kauzAmbIpura meM maMdodarI nAma kI kalAlI ne usako lekara putrabuddhi se pAlana kiyA, kaMsa nAma rakkhA / jaba vaha bar3A huA to bAlakoM ke sAtha khelate samaya sabako duHkha dene lagA, taba maMdodarI ne ulAhanoM ke du:kha se isako nikAla diyaa|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 159 phira yaha kaMsa zauryapura gayA vahA~ vasudeva rAjA ke payAdA (sevaka) banakara rahA / pIche jarAsiMgha pratinArAyaNa kA patra AyA ki jo podanApura ke rAjA siMharatha ko bAMdha lAve usako Adhe rAjyasahita putrI vivAhita kara duuN| taba vasudeva vahA~ kaMsasahita jAkara yuddha karake usa siMharatha ko bAMdha lAyA, jarAsiMdha ko sauMpa diyaa| phira jarAsiMdha ne jIvaMyazA putrIsahita AdhA rAjya diyA, taba vasudeva ne kahA - siMharatha ko kaMsa bAMdhakara lAyA hai, isako do| phira jarAsiMdha ne isakA kula jAnane ke lie maMdodarI ko bulAkara kula kA nizcaya karake isako jIvayaMzA putrI byAha dI, taba kaMsa ne mathurA kA rAja lekara pitA ugrasena rAjA ko aura padmAvatI mAtA ko baMdIkhAne meM DAla diyA, pIche kRSNa nArAyaNa se mRtyu ko prApta huaa| isakI kathA vistArapUrvaka uttarapurANa se jAniye / isaprakAra vaziSThamuni ne nidAna se siddhi ko nahIM pAI, isalie bhAvaliMga hI se siddhi hai||46|| Age kahate haiM ki bhAvarahita caurAsI lAkha yoniyoM meM bhramaNa karatA hai - soNatthi tappaeso curaasiilkkhjonnivaasmmi| bhAvavirao visavaNojattha NaMDhuruGallio jIva / / 47 / / sa: nAsti taM pradeza: cturshiitilkssyonivaase| bhAvavirata: api zramaNa: yatra na bhramita: jIvaH / / 47 / / artha - isa saMsAra meM caurAsIlAkha yoni unake nivAsa meM aisA koI pradeza nahIM hai, jisameM isa jIva ne dravyaliMgI muni hokara bhI bhAvarahita hotA huA bhramaNa na kiyA ho| bhAvArtha - dravyaliMga dhAraNakara nirgrantha muni banakara zuddha svarUpa ke anubhavarUpa bhAva binA yaha jIva caurAsIlAkha yoniyoM meM bhramaNa hI karatA rahA, aisA sthAna nahIM rahA, jisameM maraNa nahIM huA ho| Age caurAsI lAkha yoni ke bheda kahate haiM - pRthvI, tapa, teja, Ayu, nityanigoda aura itaranigoda ye to sAta-sAta lAkha haiM, saba bayAlIsa lAkha hue, vanaspati dasa lAkha haiM, do 1. pAThAntara: - jiivo| caurAsilakha yonIvirSe hai nahIM koI thala jhaaN| re bhAvabina dravaliMgadhara ghUmA nahIM ho tU jahA~ / / 47 / / bhAva se hI liMgI ho dravaliMga se liMgI nhiiN| liMgabhAva hI dhAraNa karo dravaliMga se kyA kArya ho||48||
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 aSTapAhuDa indriya, teindriya, cauindriya do-do lAkha haiM, paMcendriya tiryaMca cAra lAkha, deva cAra lAkha, nArakI cAra lAkha, manuSya caudaha lAkha / isaprakAra caurAsI lAkha haiN| ye jIvoM ke utpanna hone ke sthAna haiN||47|| Age kahate haiM ki dravyamAtra se liMgI nahIM hotA hai, bhAva se hotA hai - bhAveNa hoi liMgI Na hu liMgI hoi davvamitteNa / tamhA kuNija bhAvaM kiM kIrai davvaliMgeNa / / 48 / / bhAvena bhavati liMgIna hi bhavati liMgI dravyamAtreNa / tasmAt kuryA: bhAvaM kiM kriyate dravyaliMgena / / 48 / / artha - liMgI hotA hai so bhAvaliMga hI se hotA hai, dravyaliMga se liMgI nahIM hotA hai, yaha prakaTa hai, isalie bhAvaliMga hI dhAraNa karanA, dravyaliMga se kyA siddha hotA hai ? bhAvArtha - AcArya kahate haiM ki isase adhika kyA kahA jAve, bhAvaliMga binA 'liMgI' nAma hI nahIM hotA hai, kyoMki yaha pragaTa hai ki bhAva zuddha na dekhe taba loga hI kaheM ki kAhe kA muni hai? kapaTI hai| dravyaliMga se kucha siddhi nahIM hai, isalie bhAvaliMga hI dhAraNa karane yogya hai / / 48 / / Age isI ko dRr3ha karane ke lie dravyaliMgadhAraka ko ulaTA upadrava huA, udAharaNa kahate haiM daMDayaNayaraM sayalaM Dahio abbhaMtareNa dosenn| jiNaliMgeNa vi bAhU paDio so raurave Narae / / 49 / / daNDakanagaraM sakalaM dagdhvA abhyantareNa doSeNa / jinaliMgenApi bAhuH patita: sa: raurave narake / / 49 / / artha - dekho, bAhu nAmaka muni bAhya jinaliMga sahita thA to bhI abhyantara ke doSa se samasta daMDaka nAmaka nagara ko dagdha kiyA aura saptama pRthvI ke raurava nAmaka bila meM girA / bhAvArtha - dravyaliMga dhAraNakara kucha tapa kare, usase kucha sAmarthya bar3he, taba kucha kAraNa pAkara krodha se apanA aura dUsare kA upadrava karane kA kAraNa banAve, isalie dravyaliMga bhAvasahita dhAraNa karanA hI zreSTha hai aura kevala dravyaliMga to upadrava kA kAraNa hotA hai| isakA udAharaNa bAhu muni kA btaayaa| usakI kathA aise hai - ____dakSiNadizA meM kumbhakArakaTaka nagara meM daNDaka nAma kA rAjA thaa| usake bAlaka nAma kA jinaliMga dharakara bAhumuni nija aMtaraMga kaSAya se| daNDakanagara ko bhasmakara raurava naraka meM jA pdd'e||49||
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 bhAvapAhuDa maMtrI thaa| vahA~ abhinandana Adi pA~ca sau muni Aye, unameM eka khaMDaka nAma ke muni the / unhoMne bAlaka nAma ke maMtrI ko vAda meM jIta liyA, taba maMtrI ne krodha karake eka bhA~Dako muni kA rUpa karAkara rAjA kI rAnI suvratA ke sAtha krIDA karate hue rAjA ko dikhA diyA aura kahA ki dekho ! rAjA ke aisI bhakti hai jo apanI strI bhI digambara ko krIDA karane ke lie de dI hai| taba rAjA ne digambaroM para krodha karake pA~ca sau muniyoM ko ghAnI meM pilvaayaa| ve muni upasarga sahakara paramasamAdhi se siddhi ko prApta hue| I phira usa nagara meM bAhu nAma ke eka muni Aye / unako logoM ne manA kiyA ki yahA~ kA rAja duSTa hai, isalie Apa nagara meM praveza mata karo / pahile pA~ca sau muniyoM ko ghAnI meM pela diyA, vaha ApakA bhI vahI hAla karegA / taba logoM ke vacanoM se bAhu munI ko krodha utpanna huA, azubha taijasa samudghAta se rAjA ko maMtrI sahita aura saba nagara ko bhasma kara diyaa| rAjA aura maMtrI sAtaveM naraka raurava nAmaka bila meM gire, vahIM bAhu muni bhI marakara raurava bila meM gire| isaprakAra dravyaliMga meM bhAva ke doSa se upadrava hote haiM, isalie bhAvaliMga kA pradhAna upadeza hai / / 49 / / Age isa hI artha para dIpAyana muni kA udAharaNa kahate haiM - avaro vi davvasavaNo daMsaNavaraNANacaraNapabbhaTTho / dIvAyaNo ttiNAmo anaMtasaMsArio jAo / / 50 // api dravyazramaNaH darzanavarajJAnacaraNaprabhraSTaH / dIpAyana iti nAma anantasAMsArikaH jAtaH / / 50 / / apara: artha - AcArya kahate haiM ki jaise pahile bAhu muni kahA vaise hI aura bhI dIpAyana nAma kA dravyazramaNa samyagdarzanajJAnacAritra se bhraSTa hokara anaMtasaMsArI huA hai| bhAvArtha - pahile kI taraha isakI kathA saMkSepa se isaprakAra hai - nauMve balabhadra ne zrIneminAthatIrthaMkara se pUchA ki he svAmin ! yaha dvArakApurI samudra meM hai isakI sthiti kitane samaya taka hai ? taba bhagavAna ne kahA ki rohiNI kA bhAI dIpAyana terA mAmA bAraha varSa pIche madya ke nimitta se krodha karake isa purI ko dagdha karegA / isaprakAra bhagavAna ke vacana suna nizcaya kara dIpAyana dIkSA lekara pUrvadeza meM calA gayA / bAraha varSa vyatIta karane ke lie tapa karanA zurU kiyA aura balabhadra nArAyaNa ne dvArikA meM madyaniSedha kI ghoSaNA karA dI / madya ke baratana tathA usakI sAmagrI madya isa hI taraha dravaliMgI dvIpAyana munI bhI bhraSTa ho / durgati gamanakara dukha sahe ara anaMta saMsArI hue / / 50 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapADa 162 banAnevAloM ne bAhara parvatAdi meM pheMka dii| taba baratanoM kI madirA tathA madya kI sAmagrI jala ke goM meM phaila gii| phira bAraha varSa bIte jAnakara dIpAyana dvArikA Akara, nagara ke bAhara AtApana yoga dhAraNa kara sthita hue| bhagavAna ke vacana kI pratIti na rkhii| pIche zaMbhavakumArAdi krIr3A karate hue pyAse hokara kuMDoM meM jala jAnakara pI gye| usa madya ke nimitta se kumAra unmatta ho gye| vahA~ dIpAyana muni ko khar3A dekhakara kahane lage - 'yaha dvArikA ko bhasma karanevAlA dIpAyana hai' isaprakAra kahakara usako pASANAdika se mArane lge| taba dIpAyana bhUmi para gira par3A, usako krodha utpanna ho gayA, usake nimitta se dvArikA jalakara bhasma ho gii| isaprakAra dIpAyana bhAvazuddhi ke binA ananta saMsArI huaa||50|| Age bhAvazuddhisahita muni hue aura unhoMne siddhi pAI, usakA udAharaNa kahate haiM - bhAvasamaNo ya dhIro juvaIjaNabeDhiyo visuddhmii| NAmeNa sivakumAro parIttasaMsArio jAdo / / 51 / / bhAvazramaNazca dhIra: yuvatijanaveSTita: vishuddhmtiH| nAmnA zivakumAraH parityaktasAMsArikaH jAtaH / / 51 / / artha - zivakumAra nAmaka bhAvazramaNa strIjanoM se veSTita hue bhI vizuddha buddhi kA dhAraka dhIra saMsAra ko tyAganevAlA huaa| bhAvArtha - zivakumAra ne bhAva kI zuddhatA se brahmasvarga meM vidyunmAlI deva hokara vahA~ se caya kara jaMbUsvAmI kevalI hokara mokSa prApta kiyaa| usakI kathA isaprakAra hai - isa jambUdvIpa ke pUrva videha meM puSkalAvatI deza ke vItazokapura meM mahApadma rAjA kI vanamAlA rAnI ke zivakumAra nAmaka putra huaa| vaha eka dina mitra sahita vanakrIr3A karake nagara meM A rahA thaa| usane mArga meM logoM ko pUjA kI sAmagrI le jAte hue dekhA / taba mitra ko pUchA - ye kahA~ jA rahe haiM ? mitra ne kahA, ye sagaradatta nAmaka RddhidhArI muni ko pUjane ke lie vana meM jA rahe haiN| taba zivakumAra ne muni ke pAsa jAkara apanA pUrvabhava suna saMsAra se virakta ho dIkSA le lI aura dRr3hadhara nAmaka zrAvaka ke ghara prAsuka AhAra liyaa| usake bAda striyoM ke nikaTa asidhArAvrata parama zuddhabuddhI bhAvaliMgI aMganAoM se ghire / hokara bhI zivakumAra muni saMsArasAgara tira gaye / / 51 / /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 163 brahmacarya pAlate hue bAraha varSa taka tapa kara anta meM saMnyAsa maraNa karake brahmakalpa meM vidyunmAlI deva huaa| vahA~ se cayakara jambUkumAra huA so dIkSA le kevalajJAna prApta kara mokSa gayA / isaprakAra zivakumAra bhAvamuni ne mokSa prApta kiyaa| isakI vistAra sahita kathA jambUcaritra meM hai, vahA~ se jAniye / isaprakAra bhAvaliMga pradhAna hai / / 51 / / Age zAstra bhI par3he aura samyagdarzanAdirUpa bhAva vizuddha na ho to siddhi ko prApta nahIM kara sakatA, usakA udAharaNa abhavyasena kA kahate haiM - kevalijiNapaNNattaM eyAdasaaMga sayalasuyaNANaM / paDhio abhavvaseNo Na bhAvasavaNattaNaM patto / / 52 / / kevalijinaprajJaptaM ekAdazAMgaM sakalazrutajJAnam / paThitaH abhavyasena: na bhAvazramaNatvaM prAptaH / / 52 / / artha - abhavyasena nAma ke dravyaliMgI muni ne kevalI bhagavAna se upadiSTa gyAraha aMga par3he aura gyAraha aMga ko pUrNa zrutajJAna' bhI kahate haiM, kyoMki itane par3he hue ko artha apekSA pUrNa zrutajJAna' bhI ho jAtA hai| abhavyasena itanA par3hA to bhI bhAvazramaNapane ko prApta na huaa| bhAvArtha - yahA~ aisA Azaya hai ki koI jAnegA bAhyakriyA mAtra se to siddhi nahIM hai aura zAstra ke par3hane se siddhi hai to isaprakAra jAnanA bhI satya nahIM hai, kyoMki zAstra par3hane mAtra se bhI siddhi nahIM hai, abhavyasena dravyamuni bhI huA aura gyAraha aMga bhI par3he to bhI jinavacana kI pratIti na huI, isalie bhAvaliMga nahIM paayaa| abhavyasena kI kathA purANoM meM prasiddha hai, vahA~ se jAniye / / 52 / / 1. mudrita saMskRta saTIka prati meM yaha gAthA isaprakAra hai - aMgAI dasa ya duNNi ca caudasapuvvAI sayalasuyaNANaM / paDhio abhavvaseNo Na bhAvasavaNattaNaM patto / / 52 / / aMgAni daza ca dve ca caturdazapUrvANi sakalazrutajJAnam / paThitazca abhavyasena: na bhAvazramaNatvaM prAptaH / / 52 / / abhavisena ne kevali prarUpita aMga gyAraha bhI pddh'e| para bhAvaliMga binA are saMsArasAgara na tire / / 52 / / kahA~ taka batAveM are mahimA tumheM bhAvavizuddhi kii| tuSamAsa pada ko ghokhate zivabhUti kevali ho gaye / / 53 / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 Age zAstra par3he binA zivabhUti muni ne tuSamASa mokSa prApta kiyaa| usakA udAharaNa kahate haiM aSTapAhuDa ghokhate hI bhAva kI vizuddhi ko pAkara tusamAsaM ghosaMto bhAvavisuddho mahANubhAvo ya / NAmeNa ya sivaI kevalaNANI phuDaM jAo / / 53 / / tuSamASaM ghoSayan bhAvavizuddha: mahAnubhAvazca / nAmnA ca zivabhUti: kevalajJAnI sphuTaM jAta: / / 53 / / artha - AcArya kahate haiM ki zivabhUti muni ne zAstra nahIM par3he the, parantu tuSamASa aise zabda ko raTate hue bhAvoM kI vizuddhatA se mahAnubhAva hokara kevalajJAna pAyA, yaha prakaTa hai| bhAvArtha - koI jAnegA ki zAstra par3hane se hI siddhi hai to isaprakAra bhI nahIM hai / vibhUti muni ne tuSamASa aisA zabdamAtra raTane se hI bhAvoM kI vizuddhatA se kevalajJAna pAyA / isakI kathA isaprakAra hai - koI zivabhUti nAmaka muni thA / usane guru ke pAsa zAstra par3he, parantu dhAraNA nahIM huii| taba guru ne yaha zabda par3hAyA ki 'mA ruSa mA tuSa' so isa zabda ko ghokhane lagA / isakA artha yaha hai ki roSa mata karo aura toSa mata kare arthAt rAga-dveSa mata karo, isase sarvasiddhi hai| phira yaha bhI zuddha yAda na rahA taba 'tuSamAsa' aisA pATha ghokhane lagA, donoM padoM ke 'rukAra aura' tukAra' bhUla gaye aura 'tuSa mASa' isaprakAra yAda raha gayA / usako ghokhate hue vicarane lage / taba koI eka strI ur3ada kI dAla dho rahI thI usako kisI ne pUchA, tU kyA kara rahI hai ? usane kahA - tuSa aura mASa bhinna-bhinna kara rahI hU~ / taba yaha sunakara muni ne 'tuSa mASa' zabda kA bhAvArtha yaha jAnA ki yaha zarIra to tuSa hai aura yaha AtmA mASa hai, donoM bhinna-bhinna haiM / isaprakAra bhAva jAnakara AtmA kA anubhava karane lagA / cinmAtra zuddha AtmA ko jAnakara usameM lIna huA, taba ghAti karma kA nAzakara kevalajJAna prApta kiyA / isaprakAra bhAvoM kI vizuddhatA se siddhi huI yaha jAnakara bhAva zuddha karanA, yaha upadeza hai / / 53 / / Age isI artha ko sAmAnyarUpa se kahate haiM - bhAveNa hoi Naggo bAhiraliMgeNa kiM ca NaggeNa / 1. mAkAra, aisA pATha susaMgata hai| bhAva se ho nagna tana se nagnatA kisa kAma kii| bhAva evaM dravya se ho nAza karmakalaMka kA / / 54 / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa kammapayaDINa NiyaraM NAsai bhAveNa davveNa / / 54 / / bhAvena bhavati nagnaH bahiliMgena kiM ca nagnena / karmaprakRtInAM nikaraM nAzayati bhAvena dravyeNa / / 54 / / artha - bhAva se nagna hotA hai, bAhya nagnaliMga se kyA kArya hotA hai ? arthAt nahIM hotA hai, kyoMki bhAvasahita dravyaliMga se karmaprakRti ke samUha kA nAza hotA hai| bhAvArtha - AtmA ke karmaprakRti ke nAza se nirjarA tathA mokSa honA kArya hai| yaha kArya dravyaliMga se nahIM hotaa| bhAvasahita dravyaliMga hone para karma kI nirjarA nAmaka kArya hotA hai| kevala dravyaliMga se to nahIM hotA hai, isalie bhAvasahita dravyaliMga dhAraNa karane kA yaha upadeza hai / / 54 / / Age isI artha ko dRr3ha karate haiM - NaggattaNaM akajaM bhAvaNarahiyaM jiNehiM paNNattaM / iya NAUNa ya NiccaM bhAvijJahi appayaM dhIra / / 55 / / nagnatvaM akAryaM bhAvarahitaM jinaiH prajJaptam / iti jJAtvA nityaM bhAvaye: AtmAnaM dhIra! / / 55 / / artha - bhAvarahita nagnatva akArya hai, kucha kAryakArI nahIM hai| aisA jina bhagavAn ne kahA hai| isaprakAra jAnakara he dhIra ! he dhairyavAn mune ! nirantara nitya AtmA kI hI bhAvanA kara / ___ bhAvArtha - AtmA kI bhAvanA binA kevala nagnatva kucha kArya karane vAlA nahIM hai, isalie cidAnandasvarUpa AtmA kI hI bhAvanA nirantara karanA, AtmA kI bhAvanA sahita nagnatva saphala hotA hai||55|| Age ziSya pUchatA hai ki bhAvaliMga ko pradhAna kara nirUpaNa kiyA, vaha bhAvaliMga kaisA hai ? isakA samAdhAna karane ke lie bhAvaliMga kA nirUpaNa karate haiM - dehAdisaMgarahio mANakasAehiM sylpricitto| appA appammi rao sa bhAvaliMgI have sAhU / / 56 / / bhAva virahita nagnatA kucha kAryakArI hai nhiiN| yaha jAnakara bhAo nirantara Atama kI bhAvanA / / 55 / / dehAdi ke saMga se rahita ara rahita mAna kaSAya se| ara AtamArata sadA hI jo bhAvaliMgI zramaNa vaha / / 56 / /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 aSTapAhuDa dehAdisaMgarahita: mAnakaSAyaiH sklprityktH| AtmA Atmani rata: sa bhAvaliMgI bhavet sAdhu // 56 // artha - bhAvaliMgI sAdhu aisA hotA hai - dehAdika parigraha se rahita hotA hai tathA mAna kaSAya se rahita hotA hai aura AtmA meM lIna hotA hai, vahI AtmA bhAvaliMgI hai| bhAvArtha - AtmA ke svAbhAvika pariNAma ko 'bhAva' kahate haiM, usa rUpa liMga (cihna), lakSaNa tathA rUpa ho vaha bhAvaliMga hai| AtmA amUrtika cetanArUpa hai, usakA pariNAma darzanajJAna hai| usameM karma ke nimitta se (parAzraya karane se) bAhya to zarIrAdika mUrtika padArtha kA saMbaMdha hai aura aMtaraMga mithyAtva aura rAgadveSa Adi kaSAyoM kA bhAva hai isalie kahate haiM - bAhya to dehAdika parigraha se rahita aura aMtaraMga rAgAdika pariNAma meM ahaMkArarUpa mAnakaSAya, parabhAvoM meM apanApana mAnanA isa bhAva se rahita ho aura apane darzanajJAnarUpa cetanAbhAva meM lIna ho vaha bhAvaliMga' hai jisako isaprakAra ke bhAva hoM vaha bhAvaliMgI sAdhu hai / / 56 / / Age isI artha ko spaSTa karate haiM - mamattiM parivajAmi nnimmmttimuvtttthido| AlaMbaNaM ca me AdA avasesAI vosare / / 57 / / mamatvaM parivarjAmi nirmmtvmupsthitH| AlaMbanaM ca me AtmA avazeSAni vyutsRjAmi / / 57 / / artha - bhAvaliMgI muni ke isaprakAra ke bhAva hote haiM - maiM paradravya aura parabhAvoM se mamatva (apanA mAnanA) ko chor3atA hU~ aura merA nijabhAva mamatva rahita hai usako aMgIkAra kara sthita huuN| aba mujhe AtmA kA hI avalaMbana hai, anya sabhI ko chor3atA huuN| bhAvArtha - saba paradravyoM kA Alambana chor3akara apane AtmasvarUpa meM sthita ho aisA bhAvaliMga' hai||57|| Age kahate haiM ki jJAna, darzana, saMyama, tyAga, saMvara aura yoga ye bhAva bhAvaliMgI muni ke hote nija Atma kA avalamba le maiM aura sabako chor3a duuN| ara choDa mamatAbhAva ko nirmamatva ko dhAraNa kruuN||57|| nija jJAna meM hai AtamA darzana caraNa meM aatmaa| aura saMvara yoga pratyAkhyAna meM hai AtamA / / 58 / /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 bhAvapAhuDa haiM, ye aneka haiM to bhI AtmA hI hai, isalie inase bhI abheda kA anubhava karatA hai - AdA khu majjha NANe AdA me daMsaNe caritte y| AdA paccakkhANe AdA me saMvare joge / / 58 // AtmA khalu mama jJAne AtmA me darzane cAritre c| AtmA pratyAkhyAne AtmA me saMvare yoge||58|| artha - bhAvaliMgI muni vicArate haiM ki mere jJAnabhAva prakaTa haiM, usameM AtmA kI hI bhAvanA hai, jJAna koI bhinna vastu nahIM hai, jJAna hai vaha AtmA hI hai, isaprakAra hI darzana meM bhI AtmA hI hai| jJAna meM sthira rahanA cAritra hai, isameM bhI AtmA hI hai| pratyAkhyAna (arthAt zuddhanizcayanaya ke viSayabhUta svadravya ke AlaMbana ke bala se) AgAmI paradravya kA saMbaMdha chor3anA hai, isa bhAva meM bhI 'saMvara' jJAnarUpa rahanA aura paradravya ke bhAvarUpa na pariNamanA hai, isa bhAva meM bhI merA AtmA hI hai aura 'yoga' kA artha ekAgracittarUpa samAdhi-dhyAna hai, isa bhAva meM bhI merA AtmA hI hai| bhAvArtha - jJAnAdika kucha bhinna padArtha to haiM nahIM, AtmA ke hI bhAva haiM, saMjJA, saMkhyA, lakSaNa aura prayojana ke bheda se bhinna kahate haiM, vahA~ abhedadRSTi se dekheM to ye saba bhAva AtmA hI haiM, isalie bhAvaliMgI muni ke abheda anubhava meM vikalpa nahIM hai, ata: nirvikalpa anubhava se siddhi hai, yaha jAnakara isaprakAra karatA hai / / 58 / / Age isI artha ko dRr3ha karate hue kahate haiM - ( anuSTup zloka ) ego me sassado appA nnaanndNsnnlkkhnno| sesA me bAhirA bhAvA savve saMjogalakkhaNA / / 59 / / eka: me zAzvata: AtmA jJAnadarzana lakSaNaH / zeSAH me bAhyA: bhAvA: sarve saMyogalakSaNAH / / 59 / / are merA eka zAzvata AtamA dRgjnyaanmy| avazeSa jo haiM bhAva ve saMyogalakSaNa jAnane / / 59 / / caturgati se mukta ho yadi zAzvata sukha caahte|| to sadA nirmalabhAva se dhyAo zramaNa zuddhAtamA / / 60 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 aSTapAhuDa ___ artha - bhAvaliMgI muni vicAratA hai ki jJAna, darzana lakSaNarUpa aura zAzvata arthAt nitya aisA AtmA hai vahI eka merA hai| zeSa bhAva haiM, ve mujhase bAhya haiM, ve saba hI saMyogasvarUpa haiM, paradravya haiN| bhAvArtha - jJAnadarzanasvarUpa nitya eka AtmA hai. vaha to merA rUpa hai. eka svarUpa hai aura anya paradravya haiM, ve mujhase bAhya haiM, saba saMyogasvarUpa haiM, bhinna haiN| yaha bhAvanA bhAvaliMgI muni ke hai||59|| Age kahate haiM ki jo mokSa cAhe vaha isaprakAra AtmA kI bhAvanA kare - bhAveha bhAvasuddhaM appA suvizuddhaNimmalaM ceva / lahu caugai caiUNaM jai icchaha sAsayaM sukkhaM / / 60 / / bhAvaya bhAvazuddha AtmAnaM suvizuddhanirmalaM caiv| laghucaturgati cyutvA yadi icchasi zAzvataM saukhyam / / 60 / / artha - he munijanoM ! yadi cAragatirUpa saMsAra se chUTakara zIghra zAzvata sukharUpa mokSa tuma cAho to bhAva se zuddha jaise ho vaise atizaya vizuddha nirmala AtmA ko bhaavo| bhAvArtha - yadi saMsAra se nivRtta hokara mokSa cAho to dravyakarma, bhAvakarma aura nokarma se rahita zuddha AtmA ko bhAvo isaprakAra upadeza hai||60 / / Age kahate haiM ki jo AtmA ko bhAve vaha isake svabhAva ko jAnakara bhAve, vahI mokSa pAtA hai - jo jIvo bhAvaMto jIvasahAvaM subhaavsNjutto| so jaramaraNaviNAsaM kuNai phuDaM lahai NivvANaM / / 61 / / ya: jIva: bhAvayan jIvasvabhAvaM subhaavsNyuktH| sa: jarAmaraNavinAzaM karoti sphuTaM labhate nirvANam / / 61 / / artha - jo bhavyapuruSa jIva ko bhAtA huA bhale bhAva se saMyukta hotA huA jIva ke svabhAva jo jIva jIvasvabhAva ko sudhabhAva se saMyukta ho| bhAve sadA va jIva hI pAve amara nirvANa ko / / 61 / / cetanA se sahita jJAnasvabhAvamaya yaha AtamA / karmakSaya kA hetu yaha hai yaha kaheM paramAtamA / / 2 / /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 169 ko jAnakara bhAve, vaha jarA-maraNa kA vinAza kara pragaTa nirvANa ko prApta karatA hai| bhAvArtha - 'jIva' aisA nAma to loka meM prasiddha hai, parantu isakA svabhAva kaisA hai ? isaprakAra logoM ko yathArtha jJAna nahIM hai aura matAntara ke doSa se isakA svarUpa viparyaya ho rahA hai| isalie isakA yathArtha svarUpa jAnakara bhAvanA karate haiN| ve saMsAra se nivRtta hokara mokSa prApta karate haiM / / 61 / / Age jIva kA svarUpa sarvajJadeva ne kahA hai, vaha kahate haiM - jIvo jiNapaNNattoNANasahAvo ya ceynnaashio| so jIvo NAyavvo kammakkhayakaraNaNimmitto / / 6 / / jIva: jinaprajJapta: jJAnasvabhAva: ca cetnaashitH| saH jIvaH jJAtavyaH karmakSayakaraNanimittaH / / 12 / / artha - jina sarvajJadeva ne jIva kA svarUpa isaprakAra kahA hai - jIva hai vaha cetanAsahita hai aura jJAnasvabhAva hai, isaprakAra jIva kI bhAvanA karanA, jo karma ke kSaya ke nimitta jAnanA caahie| bhAvArtha - jIva kA cetanAsahita vizeSaNa karane se to cArvAka jIva ko cetanAsahita nahIM mAnatA hai, usakA nirAkaraNa hai| jJAnasvabhAva vizeSaNa se sAMkhyamatI jJAna ko pradhAna kA dharma mAnatA hai, jIva ko udAsIna nitya cetanArUpa mAnatA hai, usakA nirAkaraNa hai aura naiyAyikamatI guNa-guNI kA bheda mAnakara jJAna ko sadA bhinna mAnatA hai, usakA nirAkaraNa hai| aise jIva ke svarUpa ko bhAnA karma ke kSaya ke nimitta hotA hai, anya prakAra mithyAbhAva hai / / 62 / / Age kahate haiM ki jo puruSa jIva kA astitva mAnate haiM, ve *siddha hote haiM - jesiM jIvasahAvo Natthi abhAvo ya savvahA tattha / te hoMti bhiNNadehA siddhA vacigoyaramadIdA / / 63 / / yeSAM jIvasvabhAva: nAsti abhAva: ca sarvathA tatra / te bhavanti bhinnadehA: siddhAH vacogocarAtItAH / / 63 / / artha - jina bhavyajIvoM ke jIvanAmaka padArtha sadbhAvarUpa hai aura sarvathA abhAvarUpa nahIM hai, ve bhavyajIva deha se bhinna tathA vacanagocarAtIta siddha hote haiN| *mibhAvArthamAjIta insaparyAyasvarUpa hai, kathaMcit astisvarUpa hai, kathaMcit nAstisvarUpa hai| jo jIva ke sadbhAva ko svIkArate ve jIva hii| nirdeha nirvaca aura nirmala siddhapada ko pAvate / / 3 / /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 aSTapAhuDa paryAya anitya hai, isa jIva ke karma ke nimitta se manuSya, tiryaMca, deva aura nAraka paryAya hotI hai, isakA kadAcit abhAva dekhakara jIva kA sarvathA abhAva mAnate haiN| unako sambodhana karane ke lie aisA kahA hai ki jIva kA dravyadRSTi se nitya svabhAva hai| paryAya kA abhAva hone para sarvathA abhAva nahIM mAnatA hai, vaha deha se bhinna hokara siddha paramAtmA hotA hai, ve siddha vacanagocara nahIM haiN| jo deha ko naSTa hote dekhakara jIva kA sarvathA nAza mAnate haiM ve mithyAdRSTi haiM, ve siddhaparamAtmA kaise ho sakate haiM ? arthAt nahIM hote haiM / / 63 / / Age kahate haiM ki jo jIva kA svarUpa vacana ke agocara hai aura anubhavagamya hai, vaha isaprakAra hai - arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasadaM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNihiTThasaMThANaM / / 64 / / arasamarUpamagaMdhaM avyaktaM cetanAguNaM azabdam / jAnIhi aliMgagrahaNaM jIvaM anirdiSTasaMsthAnam / / 64 / / artha - he bhavya ! tU jIva kA svarUpa isaprakAra jAna kaisA hai ? arasa arthAt pA~ca prakAra ke khaTTe, mIThe, kaDuve, kaSAyale aura khAre rasa se rahita hai| kAlA, pIlA, lAla, sapheda aura harA isaprakAra arUpa arthAt pA~ca prakAra ke rUpa se rahita hai| do prakAra kI gaMdha se rahita hai| avyakta arthAt indriyoM ke gocara vyakta nahIM hai| cetanA guNavAlA hai, azabda arthAt zabdarahita hai| aliMgagrahaNa arthAt jisakA koI cihna indriya dvArA grahaNa meM nahIM AtA hai| anirdiSTa saMsthAna arthAt cokora-gola Adi kucha AkAra usakA kahA nahIM jAtA hai, isaprakAra jIva jaano| bhAvArtha - rasa, rUpa, gaMdha, zabda ye to pudgala ke guNa haiM, inakA niSedharUpa jIva kahA, avyakta aliMgagrahaNa anirdiSTasaMsthAna kahA, isaprakAra ye bhI pudgala ke svabhAva kI apekSA se niSedharUpa hI jIva kahA aura cetanA guNa kahA to yaha jIva kA vidhirUpa kahA / niSedha apekSA to vacana ke agocara jAnanA aura vidhi apekSA svasaMvedana gocara jAnanA / isaprakAra jIva kA svarUpa jAnakara anubhavamocara krnaa| yaha gAthA samayasAra meM 49, pravacanasAra meM 172, niyamasAra meM 46, 1. 'bhAyaNa' pAThAntara 'bhAyaNo' caitanya guNamaya AtamA avyakta arasa arUpa hai| jAno aliMgagrahaNa ise yaha anirdiSTa azabda hai||64|| ajJAna nAzaka paMcavidha jo jJAna usakI bhaavnaa| bhA bhAva se he Atman ! to svarga-zivasukha prApta ho / / 65 / /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 171 paMcAstikAya meM 127, dhavalA TIkA pu. 3 pR. 2, laghu dravya saMgraha gAthA 5 Adi meM bhI hai| isakA vyAkhyAna TIkAkAroM ne vizeSa kahA hai vaha vahA~ se jAnanA cAhie / / 64 / / Age jIva kA svabhAva jJAnasvarUpa bhAvanA kahA vaha jJAna kitane prakAra kA bhAnA yaha kahate haiM - bhAvahi paMcapayAraM NANaM aNNANaNAsaNaM sigdhaM / bhAvaNabhAviyasahio divasivasuhabhAyaNo hoi / / 65 / / bhAvaya paMcaprakAraM jJAnaM ajJAnanAzanaM zIghram / bhAvanAbhAvitasahita: divazivasukhabhAjanaM bhavati / / 65 / / artha - he bhavyajana ! tU yaha jJAna pA~ca prakAra se bhA. kaisA hai yaha jJAna ? ajJAna kA nAza karanevAlA hai, kaisA hokara bhA ? bhAvanA se bhAvita jo bhAva usa sahita bhA, zIghra bhA, isase tU diva (svarga) aura ziva (mokSa) kA pAtra hogaa| bhAvArtha - yadyapi jJAna jAnane ke svabhAva se eka prakAra kA hai to bhI karma ke kSayopazama aura kSaya kI apekSA pA~ca prakAra kA hai| usameM mithyAtvabhAva kI apekSA se mati, zruta aura avadhi ye tIna mithyAjJAna bhI kahalAte haiM, isalie mithyAjJAna kA abhAva karane ke lie mati, zruta, avadhi, mana:paryaya aura kevalajJAnasvarUpa pA~ca prakAra kA samyagjJAna jAnakara unako bhaanaa| paramArtha vicAra se jJAna eka hI prakAra kA hai| yaha jJAna kI bhAvanA svarga-mokSa kI dAtA hai / / 65 / / Age kahate haiM ki par3hanA-sunanA bhI bhAva binA kucha nahIM hai - paDhieNa vi kiMkIrai kiMvA suNieNa bhaavrhienn| bhAvo kAraNabhUdo sAyAraNayArabhUdANaM / / 66 / / paThitenApi kiM kriyate kiMvA zrutena bhAvarahitena / bhAvaH kAraNabhUta: sAgArAnagArabhUtAnAm / / 66 / / artha - bhAvarahita par3hane sunane se kyA hotA hai ? arthAt kucha bhI kAryakArI nahIM hai, isalie zrAvakatva tathA manitva inakA kAraNabhata bhAva hI hai| zramaNa zrAvakapane kA hai mUla kAraNa bhAva hii| kyoMki paThana ara zravaNa se bhI kucha nahIM ho bhAvabina / / 66 / / dravya se to nagna saba nara nArakI tiryaMca haiN| para bhAvazuddhi ke binA zramaNatva ko pAte nhiiN||67||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 aSTapAhuDa ___ bhAvArtha - mokSamArga meM ekadeza, sarvadeza vratoM kI pravRttirUpa muni-zrAvakapanA hai, una donoM kA kAraNabhUta nizcaya samyagdarzanAdika bhAva haiN| bhAva binA vratakriyA kI kathanI kucha kAryakArI nahIM hai, isalie aisA upadeza hai ki bhAva binA par3hane-sunane Adi se kyA hotA hai ? kevala khedamAtra hai, isalie bhAvasahita jo karo vaha saphala hai| yahA~ aisA Azaya hai ki koI jAne ki par3hanA-sunanA hI jJAna hai to isaprakAra nahIM hai, par3hakara sunakara Apako jJAnasvarUpa jAnakara anubhava kare taba bhAva jAnA jAtA hai, isalie bArabAra bhAvanA se bhAva lagAne para hI siddhi hai / / 66 / / Age kahate haiM ki yadi bAhya nagnapane se hI siddhi ho to nagna to saba hI hote haiM - davveNa sayala NaggA NArayatiriyA ya sylsNghaayaa| pariNAmeNa asuddhA Na bhAvasavaNattaNaM pattA / / 67 / / dravyeNa sakalA nagnA: nArakatiryaMca sklsNghaataaH| pariNAmena azuddhaH na bhAvazramaNatvaM prAptAH / / 67 / / artha - dravya se bAhya meM to saba prANI nagna hote haiN| nArakI jIva aura tiryaMca jIva to nirantara vastrAdi se rahita nagna hI rahate haiN| 'sakalasaMghAta' kahane se anya manuSya Adi bhI kAraNa pAkara nagna hote haiM to bhI pariNAmoM se azuddha haiM, isalie bhAvabhramaNapane ko prApta nahIM hue| bhAvArtha - yadi nagna rahane se hI muniliMga ho to nArakI tiryaMca Adi saba jIvasamUha nagna rahate haiM, ve saba hI muni Thahare isalie munipanA to bhAva zuddha hone para hI hotA hai| azuddha bhAva hone para dravya se nagna bhI ho to bhAvamunipanA nahIM pAtA hai||67||| Age isI artha ko dRr3ha karane ke lie kevala nagnapane kI niSphalatA dikhAte haiM - Naggo pAvai dukkhaM Naggo saMsArasAyare bhmi| Naggo Na lahai bohiM jiNabhAvaNavajio suiraM / / 68 / / nagnaH prApnoti duHkhaM nagnaH saMsArasAgare bhrmti|| nagnaH na labhate bodhiM jinabhAvanAvarjita: suciraM / / 68 / / artha - nagna sadA duHkha pAtA hai, nagna sadA saMsAra samudra meM bhramaNa karatA hai aura nagna bodhi arthAt samyagdarzana jJAna cAritrarUpa svAnubhava ko nahIM pAtA hai, kaisA hai vaha nagna jo jinabhAvanA se hoM nagna para dukha saheM ara saMsArasAgara meM ruleN| jina bhAvanA bina nagnatana bhI bodhi ko pAte nhiiN||68||
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 173 rahita hai| bhAvArtha - 'jinabhAvanA' jo samyagdarzana-bhAvanA usase rahita jo jIva hai, vaha nagna bhI rahe to bodhi jo samyagdarzana, jJAna, cAritrasvarUpa mokSamArga ko nahIM pAtA hai| isIlie saMsArasamudra meM bhramaNa karatA huA saMsAra meM hI duHkha ko pAtA hai tathA vartamAna meM bhI jo puruSa nagna hotA hai vaha duHkha hI ko pAtA hai| sukha to bhAva nagna ho ve muni hI pAte haiN||68|| Age isI artha ko dRr3ha karane ke lie kahate haiM jo dravyanagna hokara muni kahalAve usakA apayaza hotA hai - ayasANa bhAyaNeya ya kiM te NaggeNa pAvamaliNeNa / pesuNNahAsamaccharamAyAbahuleNa savaNeNa / / 69 / / ayazasAM bhAjanena na kiM te nagnena pApamalitena / paizUnyahAsamatsaramAyAbahulena zramaNena / / 69 / / artha - he mune ! tere aise nagnapane tathA munipane se kyA sAdhya hai ? kaisA hai - paizUnya arthAt dUsare kA doSa kahane kA svabhAva, hAsya arthAt dUsare kI ha~sI karanA, matsara arthAt apane barAbaravAle se IrSyA rakhakara dUsare ko nIcA karane kI buddhi, mAyA arthAt kuTila pariNAma, ye bhAva usameM pracuratA se pAye jAte haiM, isIlie pApa se malina hai aura ayaza arthAt apakIrti kA bhAjana hai| bhAvArtha - paizUnya Adi pApoM se malina isaprakAra nagnasvarUpa munipane se kyA sAdhya hai ? ulaTA apakIrtana kA bhAjana hokara vyavahAra dharma kI ha~sI karAnevAlA hotA hai, isalie bhAvaliMgI honA yogya hai - yaha upadeza hai||69|| Age isaprakAra bhAvaliMgI hone kA upadeza karate haiM - payaDahiM jiNavaraliMgaM abhitarabhAvadosaparisuddho / bhAvamaleNa ya jIvo bAhirasaMgammi mayaliyai / / 70 / / mAna matsara hAsya IrSyA pApamaya pariNAma hoN| to he zramaNa tananagana hone se tujhe kyA sAdhya hai||69|| he Atman jinaliMgadhara tU bhAvazuddhI puurvk| bhAvazuddhi ke binA jinaliMga bhI ho nirarthaka / / 7 / /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 prakaTaya jinavaraliMgaM abhyantarabhAvadoSaparizuddhaH / bhAvamalena ca jIvaH bAhyasaMge malinayati // 70 // artha - he Atman ! tU abhyantara bhAvadoSoM se atyanta zuddha aisA jinavaraliMga arthAt bAhya nirgranthaliMga prakaTa kara, bhAvazuddhi ke binA dravyaliMga bigar3a jAyegA, kyoMki bhAvamalina jIva bAhya parigraha meM malina hotA hai| ya bhAvArtha - yadi bhAva zuddha kara dravyaliMga dhAraNa kare to bhraSTa na ho aura bhAva malina hoto bAhya parigraha kI saMgati se dravyaliMga bhI bigAr3e isalie pradhAnarUpa se bhAvaliMga hI kA upadeza hai, vizuddha bhAvoM ke binA bAhyabheSa dhAraNa karanA yogya nahIM hai / / 70 / / - Age kahate haiM ki jo bhAvarahita nagna muni hai, vaha hAsya kA sthAna hai dhammammi NippavAso dosAvAso 1 u ca cha, pha, lla samA NipphaligguNayAro NaDasavaNo NaggarUveNa / / 71 / / I aSTapAhuDa dharme nipravAsaH doSAvAsaH ca ikSupuSpasamaH / niSphalanirguNakAraH naTazramaNaH nagnarUpeNa / / 71 / / artha - dharma arthAt apanA svabhAva tathA dasalakSaNasvarUpa meM jisakA vAsa nahIM hai vaha jIva doSoM kA AvAsa hai athavA jisameM doSa rahate haiM, vaha ikSu ke phUla ke samAna hai, jisake na to kucha phala hI lagate haiM aura na usameM gaMdhAdika guNa hI pAye jAte haiN| isalie aisA muni to nagnarUpa karake naTazramaNa arthAt nAcanevAle bhA~Da ke svAMga ke samAna hai / bhAvArtha - jisake dharma kI vAsanA nahIM hai, usameM krodhAdika doSa hI rahate haiM / yadi vaha digambara rUpa dhAraNa kare to vaha muni ikSu ke phUla ke samAna nirguNa aura niSphala hai, aise muni ke mokSarUpa phala nahIM lagate haiM / samyagjJAnAdika guNa jisameM nahIM haiM, vaha nagna hone para bhAMDa jaisA 1. 'ucchu' pAThAntara 'icchu' saddharma kA na vAsa jaha taha doSa kA AvAsa hai / hai nirarthaka niSphala sabhI sadjJAna bina he naTazramaNa / / 79 / / jinabhAvanA se rahita rAgI saMga se saMyukta jo nirgrantha hoM para bodhi aura samAdhi ko pAte nahIM / / 72 / / 1
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 175 svAMga dIkhatA hai| bhAMDa bhI nAce taba zRMgArAdika karake nAce to zobhA pAve, nagna hokara nAce taba hAsya ko pAve, vaise hI kevala dravyanagna hAsya kA sthAna hai||71|| Age isI artha ke samarthanarUpa kahate haiM ki dravyaliMgI jaisI bodhi-samAdhi jinamArga meM kahI hai vaisI nahIM pAtA hai - je rAyasaMgajuttA jinnbhaavnnrhiydvvnniggNthaa| Na lahaMti te samAhiM bohiM jiNasAsaNe vimale / / 72 / / ye rAgasaMyuktA: jinbhaavnaarhitdrvynirgrnthaaH| na labhaMte te samAdhiM bodhiM jinazAsane vimale / / 72 / / artha - jo muni rAga arthAt abhyantara paradravya se prIti, vahI huA saMga arthAt parigraha usase yukta hai aura jinabhAvanA arthAt zuddhasvarUpa kI bhAvanA se rahita haiM, ve dravyanirgrantha haiM to bhI nirmala jinazAsana meM jo samAdhi arthAt dharmazukladhyAna aura bodhi arthAt samyagdarzana-jJAnacAritrasvarUpa mokSamArga ko nahIM pAte haiN| bhAvArtha - dravyaliMgI abhyantara kA rAga nahIM chor3atA hai, paramAtmA kA dhyAna nahIM karatA hai, taba kaise mokSamArga pAve tathA kaise samAdhimaraNa pAve? / / 72 / / Age kahate haiM ki pahile mithyAtva Adika doSa chor3akara bhAva se nagna ho, pIche dravyamuni bane yaha mArga hai - bhAveNa hoi Naggo micchattAI ya dosa caiUNaM / pacchA davveNa muNI payaDadi liMgaM jinnaannaae||73|| bhAvena bhavati nagnaH mithyAtvAdIn ca doSAn tyktvaa| pazcAt dravyeNa muniH prakaTayati liMgaM jinAjJayA / / 73 / / artha - pahile mithyAtva Adi doSoM ko chor3akara aura bhAva se aMtaraMga nagna ho, ekarUpa zuddha AtmA kA zraddhAna jJAna AcaraNa kare, pIche muni jina AjJA se dravya se bAhyaliMga prakaTa kare, yaha mithyAtva kA parityAga kara ho nagna pahale bhAva se| AjJA yahI jinadeva kI phira nagna hove dravya se / / 73 / / ho bhAva se apavarga evaM bhAva se hI svarga ho| para malinamana ara bhAva virahita zramaNa to tiryaMca ho / / 74 / /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 mArga hai| bhAvArtha: - bhAva zuddha hue binA pahile hI digambararUpa dhAraNa kara le to pIche bhAva bigar3e taba bhraSTa ho jAya aura bhraSTa hokara bhI muni kahalAtA rahe to mArga kI ha~sI karAve, isalie jina AjJA yahI hai ki bhAva zuddha karake bAhyamunipanA pragaTa karo / / 73 / / - Age kahate haiM ki zuddha bhAva hI svargamokSa kA kAraNa hai, malinabhAva saMsAra kA kAraNa hai bhAvo vi divvasivasukkhabhAyaNo bhAvavajjio savaNo / kammamalamaliNacitto tiriyAlayabhAyaNo pAvo / / 74 / / bhAvaH api divyazivasaukhyabhAjanaM bhAvavarjitaH zramaNaH / karmamalamalinacittaH tiryagAlayabhAjanaM pApaH / / 74 / / artha - bhAva hI svarga-mokSa kA kAraNa hai aura bhAvarahita zramaNa pApasvarUpa hai, tiryaMcagati kA sthAna hai tathA karmamala se malina cittavAlA hai / aSTapAhuDa bhAvArtha bhAva se zuddha hai vaha to svarga-mokSa kA pAtra hai aura bhAva se malina hai vaha tiryaMcagati meM nivAsa karatA hai / / 74 / / Age phira bhAva ke phala kA mAhAtmya kahate haiM - - - khayarAmaramaNuyakaraMjalimAlAhiM ca saMthuyA viulA / cakkahararAyalacchI labbhai bohI subhAveNa / / 75 / / khacarAmaramanujakarAMjalimAlAbhizca saMstutA vipulA / cakradhararAjalakSmIH labhyate bodhi: subhAvena / 75 / / artha - subhAva arthAt bhale bhAva se maMdakaSAyarUpa vizuddhabhAva se cakravartI Adi rAjAoM kI vipula arthAt bar3I lakSmI pAtA hai / kaisI hai - khacara ( vidyAdhara), amara (deva) aura manuja (manuSya) isakI aMjulimAlA (hAthoM kI aMjuli) kI paMkti se saMstuta (namaskArapUrvaka karane yogya) hai aura yaha kevala lakSmI hI nahIM pAtA hai, kintu bodhi (ratnatrayAtmaka mokSamArga) bhI subhAva se hI prApta karate bodhi ara cakreza pada / nara amara vidyAdhara nameM jinako sadA kara jor3akara / / 75 / / zubha azubha evaM zuddha isavidhi bhAva tIna prakAra ke / raudrArta to haiM azubha kintu zubha dharamamaya dhyAna hai / / 76 / /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 bhAvapAhuDa pAtA hai| bhAvArtha - vizuddha bhAvoM kA yaha mAhAtmya hai / / 75 / / Age bhAvoM ke bheda kahate haiM - bhAvaM tivihapayAraM suhAsuhaM suddhameva NAyavvaM / asuhaM ca aTTaraudaM suha dhammaM jiNavariMdehiM / / 76 / / bhAva: trividhaprakAraH zubho'zubha: zuddhaH eva jnyaatvyH| azubhazca Arttaraudra zubhaH dhana' jinavarendraiH / / 76 / / artha - jinavaradeva ne bhAva tIna prakAra kA kahA hai - 1. zubha, 2. azubha aura 3. zuddha / Arta aura raudra ye azubha dhyAna haiM tathA dharmadhyAna zubha hai / / 76 / / suddhaM suddhasahAvaM appA appammi taM ca NAyavvaM / idi jiNavarehiM bhaNiyaM jaM seyaM taM samAyaraha / / 77 / / zuddhaH zuddhasvabhAva: AtmA Atmani sa: ca jJAtavyaH / iti jinavaraiH bhaNitaM yaH zreyAn taM samAcara / / 77 / / artha - zuddha hai vaha apanA zuddhasvabhAva apane hI meM hai isaprakAra jinavaradeva ne kahA hai vaha jAnakara inameM jo kalyANarUpa ho usako aMgIkAra kro| __bhAvArtha - bhagavAna ne bhAva tIna prakAra ke kahe haiM - 1. zubha, 2. azubha aura 3. zuddha / azubha to Arta va raudra dhyAna haiM ve to ati malina haiM, tyAjya hI haiN| dharmadhyAna zubha hai isaliye yaha kathaMcit upAdeya hai isase maMdakaSAyarUpa vizuddha bhAva kI prApti hai| zuddha bhAva hai vaha sarvathA upAdeya hai, kyoMki yaha AtmA kA svarUpa hI hai| isaprakAra heya, upAdeya jAnakara tyAga aura grahaNa karanA cAhie, isIlie aisA kahA hai ki jo kalyANakArI ho vaha aMgIkAra karanA - yaha jinadeva kA upadeza hai / / 77 / / Age kahate haiM ki jinazAsana kA isaprakAra mAhAtmya hai - nija AtmA kA AtmA meM ramaNa zuddhasvabhAva hai| jo zreSTha hai vaha Acaro jinadeva kA Adeza yaha / / 77 / / gala gaye jisake mAna mithyA moha vaha samacitta hii| tribhuvana meM sAra aise ratnatraya ko prApta ho / / 78 / /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 aSTapAhuDa payaliyamANakasAo payaliyamicchattamohasamacitto / pAvai tihuvaNasAraM bohI jiNasAsaNe jIvo / / 78 / / pragalitamAnakaSAya: pragalitamithyAtvamohasamacittaH / Apnoti tribhuvanasAraM bodhiM jinazAsane jIva: / / 78 / / artha - yaha jIva 'pragalitamAnakaSAyaH' arthAt jisakA mAna kaSAya prakarSatA se gala gayA hai, - kisI paradravya se ahaMkArarUpa garva nahIM karatA hai aura jisake mithyAtva kA udayarUpa moha bhI naSTa ho gayA hai isIlie 'samacitta' hai, paradravya meM mamakArarUpa mithyAtva aura iSTa-aniSTa buddhirUpa rAgadveSa jisake nahIM hai, vaha jinazAsana meM tIna bhuvana meM sAra aisI bodhi arthAt ratnatrayAtmaka mokSamArga ko pAtA hai| bhAvArtha - mithyAtvabhAva aura kaSAyabhAva kA svarUpa anya matoM meM yathArtha nahIM hai| yaha kathana isa vItarAgarUpa jinamata meM hI hai, isalie yaha jIva mithyAtva kaSAya ke abhAvarUpa loka meM sAra mokSamArga jinamata ke sevana hI se pAtA hai, anyatra nahIM hai / Age kahate haiM ki jinazAsana meM aisA muni hI tIrthaMkara prakRti bA~dhatA hai visayaviratto samaNo chaddasavarakAraNAI bhAUNa / titthayaraNAmakammaM baMdhai aireNa kAlena / / 79 / / - visayaviraktaH zramaNaH SoDazavarakAraNAni bhAvayitvA / tIrthaMkaranAmakarma badhnAti acireNa kAlena / / 79 / / artha - jisakA citta indriyoM ke viSayoM se virakta hai aisA zramaNa arthAt muni hai vaha solahakAraNa bhAvanA ko bhAkara 'tIrthaMkara' nAma prakRti ko thor3e hI samaya meM bA~dha letA hai| bhAvArtha - yaha bhAva kA mAhAtmya hai (sarvajJa vItarAga kathita tattvajJAna sahita - svasanmukhatA sahita) viSayoM se virakta bhAva hokara solahakAraNa bhAvanA bhAve to, aciMtya hai mahimA jisakI aisI tInaloka se pUjya 'tIrthaMkara' nAma prakRti ko bAMdhatA hai aura usako bhogakara mokSa ko prApta hotA hai| jo zramaNa viSayoM se virata ve solahakAraNabhAvanA / bhA tIrthaMkara nAmaka prakRti ko bA~dhate atizIghra hI / / 79 / / teraha kriyA tapa vAra vidha bhA vividha manavacakAya se / munipravara ! mana mattagaja vaza karo aMkuza jJAna se / / 80 / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa ye solahakAraNa bhAvanA ke nAma haiM - 1. darzanavizuddhi, 2. vinayasaMpannatA, 3. zIlavrateSvanaticAra, 4. abhIkSNajJAnopayoga, 5. saMvega, 6. zaktitastyAga, 7. zaktitastapa, 8. sAdhusamAdhi, 9. vaiyAvRttyakaraNa, 10. arhadbhakti, 11. AcAryabhakti, 12. bahuzrutabhakti, 13. pravacanabhakti, 14. AvazyakAparihANi, 15. sanmArgaprabhAvanA, 16. pravacanavAtsalya - isaprakAra solaha bhAvanA haiN| inakA svarUpa tattvArthasUtra kI TIkA se jaaniye| inameM samyagdarzana pradhAna hai, yaha na ho aura pandraha bhAvanA kA vyavahAra ho to kAryakArI nahIM hai aura yaha ho to pandraha bhAvanA kA kArya yahI karale, isaprakAra jAnanA cAhie / / 79 / / Age bhAva kI vizuddhatA nimitta AcaraNa kahate haiM - bArasavihatavayaraNaM terasakiriyAu bhAva tiviheNa / dharahi maNamattaduriyaM NANaMkusaeNa muNipavara / / 80 / / dvAdazavidhatapazcaraNaM trayodaza kriyA: bhAvaya trividhena / dhara manomattaduritaM jJAnAMkuzena munipravara! / / 80 / / artha - he munipravara ! muniyoM meM zreSTha ! tU bAraha prakAra ke tapa kA AcaraNa kara aura teraha prakAra kI kriyA mana-vacana-kAya se bhA aura jJAnarUpa aMkuza se manarUpa matavAle hAthI ko apane vaza meM rkh| bhAvArtha - yaha manarUpa hAthI bahuta madonmatta hai, vaha tapazcaraNa kriyAdikasahita jJAnarUpa aMkuza hI se vaza meM hotA hai, isalie yaha upadeza hai, anya prakAra se vaza meM nahIM hotA hai / ye bAraha tapoM ke nAma haiM - 1. anazana, 2. avamaudarya, 3. vRttiparisaMkhyAna, 4. rasaparityAga, 5. viviktazayyAsana aura 6. kAyakleza - ye to chaha prakAra ke bAhya tapa haiM aura 1. prAyazcitta, 2. vinaya, 3. vaiyAvRttya, 4. svAdhyAya, 5. vyutsarga, 6. dhyAna ye chaha prakAra ke abhyaMtara tapa haiM, inakA svarUpa tattvArthasUtra kI TIkA se jAnanA caahie| teraha kriyA isaprakAra hai - paMca parameSThI ko namaskAra ye pA~ca kriyA, chaha Avazyaka kriyA, 'niSidhikAkriyA aura asikAkriyA / isaprakAra 1. niSidhikA - jinamaMdirAdi meM praveza karate hI gRhastha yA vyaMtarAdi deva koI upasthita hai aisA mAnakara AjJArtha 'niHsahI' zabda tIna bAra bolane meM AtA hai athavA samyagdarzana-jJAna-cAritra meM sthira rahanA 'niHsahI hai| 2. dharmasthAna se bAhara nikalate samaya vinayasaha vidAyakI AjJA mA~gane ke artha meM 'AsikA' zabda bole athavA pApa kriyA se mana-mor3anA 'AsikA' hai| vastra virahita kSiti zayana bhikSA asana saMyama sahita / jina liMga nirmala bhAva bhAvita bhAvanA parizuddha hai||81||
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 aSTapAhuDa bhAva zuddha hone ke kAraNa kahe / / 8 / / Age dravya-bhAvarUpa sAmAnyarUpa se jinaliMga kA svarUpa kahate haiM - paMcavihacelacAyaM khidisayaNaMduvihasaMjamaM bhikkhuu| bhAvaM bhAviyapuvvaM jiNaliMgaM NimmalaM suddhaM / / 81 / / paMcavidhacelatyAgaM kSitizayanaM dvividhasaMyamaM bhikSu / bhAvaM bhAvayitvA pUrvaM jinaliMgaM nirmalaM zuddham / / 81 / / artha - nirmala zuddha jinaliMga isaprakAra hai jahA~ pA~caprakAra ke vastra kA tyAga hai, bhUmi para zayana hai, do prakAra kA saMyama hai, bhikSA bhojana hai, bhAvitapUrva arthAt pahile zuddha AtmA kA svarUpa paradravya se bhinna samyagdarzana-jJAna-cAritramayI huA, use bAraMbAra bhAvanA se anubhava kiyA isaprakAra jisameM bhAva hai, aisA nirmala arthAt bAhyamalarahita zuddha arthAt antarmalarahita jinaliMga hai| bhAvArtha - yahA~ liMga dravya-bhAva se do prakAra kA hai| dravya to bAhya tyAga apekSA hai, jisameM pA~ca prakAra ke vastra kA tyAga hai, ve pA~ca prakAra aise haiM - 1. aMDaja arthAt rezama se banA, 2. boMDuja arthAt kapAsa se banA, 3. romaja arthAt Una se banA, 4. valkalaja arthAt vRkSa kI chAla se banA, 5. carmaja arthAt mRga Adika ke carma se banA, isaprakAra pA~ca prakAra khe| isaprakAra nahIM jAnanA ki inake sivAya aura vastra grAhya haiM, ye to upalakSaNamAtra kahe haiM, isalie saba hI vastramAtra kA tyAga jaannaa| bhUmi para sonA, baiThanA isameM kASTha tRNa bhI gina lenA / indriya aura mana ko vaza meM karanA, chaha kAya ke jIvoM kI rakSA karanA isaprakAra do prakAra kA saMyama hai| bhikSA bhojana karanA jisameM kata. kArita, anumodanA kA doSa na lage - chiyAlIsa doSa Tale - battIsa aMtarAya Tale aisI vidhi ke anusAra AhAra kare / isaprakAra to bAhyaliMga hai aura pahile kahA vaise hI vaha bhAvaliMga' hai, isaprakAra to bAhyaliMga hai aura pahile kahA vaise ho vaha 'bhAvaliMga' hai, isaprakAra do prakAra kA zuddha jinaliMga kahA hai, anya prakAra zvetAmbarAdika kahate haiM, vaha jinaliMga nahIM hai / / 81 / / Age jinadharma kI mahimA kahate haiM - jyoM zreSTha caMdana vRkSa meM hIrA ratana meM zreSTha hai| tyoM dharma meM bhavabhAvinAzaka eka hI jinadharma hai / / 82 / /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 181 jaha rayaNANaM pavaraM vajaM jaha tarugaNANa gosiirN| taha dhammANaM pavaraM jiNadhammaM bhAvibhavamahaNaM / / 82 / / yathA ratnAnAM pravaraM vajraM yathA tarugaNAnAM gozIram / tathA dharmANAM pravaraM jinadharmaM bhAvibhavamathanam / / 82 / / artha - jaise ratnoM meM pravara (zreSTha) uttama vajra (hIrA) hai aura jaise tarugaNa (bar3e vRkSa) meM uttama gosIra (bAvana candana) hai, vaise hI dharmoM meM uttama bhAvibhavamathana (AgAmI saMsAra kA maMthana karanevAlA) jinadharma hai, isase mokSa hotA hai| bhAvArtha - 'dharma' aisA sAmAnya nAma to loka meM prasiddha hai aura loka aneka prakAra se kiyAkAMDAdika ko dharma jAnakara sevana karatA hai, parantu parIkSA karane para mokSa kI prApti karAnevAlA jinadharma hI hai, anya saba saMsAra ke kAraNa haiN| ve kriyAkAMDAdika saMsAra hI meM rakhate haiM, kadAcit saMsAra ke bhogoM kI prApti karAte haiM, to bhI phira bhogoM meM lIna hotA hai taba ekendriyAdi paryAya pAtA hai tathA naraka ko pAtA hai| aise anya dharma nAmamAtra haiM, isalie uttama jinadharma hI jAnanA / / 82 / / Age ziSya pUchatA hai ki jinadharma ko uttama kahA to dharma kA kyA svarUpa hai ? usakA svarUpa kahate haiM ki 'dharma' isaprakAra hai - pUyAdisu vayasahiyaM puNNaM hi jiNehiM sAsaNe bha iNa ya / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo dhammo / / 83 / / pUjAdiSu vratasahitaM puNyaM hi jinai: zAsane bhaNitam / mohakSobhavihInaH pariNAma: AtmanaH dharmaH / / 83 / / artha - jinazAsana meM jinendradeva ne isaprakAra kahA hai ki pUjA Adika meM aura vratasahita honA hai vaha to puNya'hI hai tathA moha ke kSobha se rahita jo AtmA kA pariNAma vaha 'dharma' hai| bhAvArtha - laukika jana tathA anyamatI kaI kahate haiM ki pUjA Adika zubhakriyAoM meM aura vratakriyAsahita hai vaha jinadharma hai, parantu aisA nahIM hai| jinamata meM jina bhagavAna ne isaprakAra kahA vrata sahita pUjA Adi saba jinadharma meM satkarma haiN| dugamoha-kSobha vihIna nija pariNAma Atamadharma hai||83||
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 aSTapAhuDa hai ki pUjAdika meM aura vratasahita honA hai vaha to 'puNya' hai, isameM pUjA aura Adi zabda se bhakti, vaMdanA, vaiyAvRttya Adika samajhanA, yaha to deva-guru-zAstra ke lie hotA hai aura upavAsa Adika vrata hai vaha zubhakriyA hai, inameM AtmA kA rAgasahita zubhapariNAma hai usase puNyakarma hotA hai isalie inako puNya kahate haiN| isakA phala svargAdika bhogoM kI prApti hai| ___ moha ke kSobha se rahita AtmA ke pariNAma ko dharma smjhiye| mithyAtva to atattvArthazraddhAna hai, krodha-mAna-arati-zoka-bhaya-jugupsA ye chaha dveSaprakRti haiM aura mAyA, lobha, hAsya, rati ye cAra tathA puruSa, strI, napuMsaka ye tIna vikAra, aise sAta prakRti rAgarUpa haiN| inake nimitta se AtmA kA jJAna-darzanasvabhAva vikArasahita, kSobharUpa, calAcala, vyAkula hotA hai isalie ina vikAroM se rahita ho taba zuddhadarzanajJAnarUpa nizcaya ho vaha AtmA kA 'dharma' hai| isa dharma se AtmA ke AgAmI karma kA Asrava rukakara saMvara hotA hai aura pahile ba~dhe hue karmoM kI nirjarA hotI hai| saMpUrNa nirjarA ho jAya taba mokSa hotA hai tathA ekadeza moha ke kSobha kI hAni hotI hai, isalie zubhapariNAma ko bhI upacAra se dharma kahate haiM aura jo kevala zubhapariNAma hI ko dharma mAnakara saMtuSTa hai unako dharma kI prApti nahIM hai, yaha jinamata kA upadeza hai / / 83 / / __ Age kahate haiM ki jo 'puNya' hI ko 'dharma' jAnakara zraddhAna karatA hai usake kevala bhoga kA nimitta hai, karmakSaya kA nimitta nahIM hai - saddahadi ya pattedi ya rocedi ya taha puNo vi phaasedi| puNNaM bhoyaNimittaM Na hu so kammakkhayaNimittaM / / 84 / / zraddadhAti ca pratyeti na rocate ca tathA punarapi spRshti| puNyaM bhoganimittaM na hi tat karmakSayanimittam / / 84 / / artha - jo puruSa puNya ko dharma jAnakara zraddhAna karate haiM, pratIti karate haiM, ruci karate haiM aura sparza karate haiM unake 'puNya' bhoga kA nimitta hai| isase svargAdika bhoga pAtA hai aura vaha puNya karma ke kSaya kA nimitta nahIM hotA hai, yaha pragaTa jAnanA caahie| bhAvArtha - zubhakriyArUpa puNya ko dharma jAnakara isakA zraddhAna, jJAna, AcaraNa karatA hai, ara puNya bhI hai dharma - aisA jAna jo zraddhA kreN| ve bhoga kI prApti kareM para karma kSaya na kara skeN||84|| rAgAdi virahita AtamA rata AtamA hI dharma hai| bhava taraNa-tAraNa dharma yaha jinavara kathana kA marma hai / / 85 / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 bhAvapAhuDa usake puNyakarma kA baMdha hotA hai, usase svargAdika ke bhogoM kI prApti hotI hai aura usase karma kA kSayarUpa saMvara-nirjarA-mokSa nahIM hotA hai / / 84 / / Age kahate haiM ki jo AtmA kA svabhAvarUpa dharma hai, vaha hI mokSa kA kAraNa hai - aisA niyama hai - appA appammi rao rAyAdisu syldosprictto| saMsArataraNahedU dhammo tti jiNehiM NipiDheM / / 85 / / AtmA Atmani rata: rAgAdiSu sakaladoSaparityaktaH / saMsArataraNahetuH dharmaM iti jinaiH nirdiSTam / / 85 / / artha - yadi AtmA rAgAdika samasta doSa se rahita hokara AtmA hI meM rata ho jAya to aise dharma ko jinezvaradeva ne saMsArasamudra se tirane kA kAraNa kahA hai| bhAvArtha - jo pahile kahA thA ki moha ke kSobha se rahita AtmA kA pariNAma hai so dharma hai, so aisA dharma hI saMsAra se pArakara mokSa kA kAraNa bhagavAn ne kahA hai, yaha niyama hai / / 85 / / __Age isI artha ko dRr3ha karane ke lie kahate haiM ki jo AtmA ke lie iSTa nahIM karatA hai aura samasta puNya kA AcaraNa karatA hai to bhI siddhi ko nahIM pAtA hai - aha puNa appA Nicchadi puNNAI karedi fNa ra va sa sa / i / taha viNa pAvadi siddhiM saMsArattho puNo bhnnido||86|| athapuna: AtmAnaM necchati puNyAni karoti nirvshessaani| tathApi na prApnoti siddhiM saMsArastha: puna: bhaNitaH / / 86 / / artha - athavA jo puruSa AtmA kA iSTa nahIM karatA hai, usakA svarUpa nahIM jAnatA hai, aMgIkAra nahIM karatA hai aura saba prakAra ke samasta paNya ko karatA hai. to bhI siddhi (mokSa) ko jo nahIM cAhe AtamA ara puNya hI karatA rhe| vaha mukti ko pAtA nahIM saMsAra meM rulatA rahe / / 86 / / isalie pUrI zakti se nija AtamA ko jAnakara / zraddhA karo usameM ramo nita maktipada pA jaaoge||87||
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 aSTapAhuDa nahIM pAtA hai, kintu vaha puruSa saMsAra hI meM bhramaNa karatA hai| bhAvArtha - Atmika dharma dhAraNa kiye binA saba prakAra ke puNya kA AcaraNa kare to bhI mokSa nahIM hotA hai, saMsAra hI meM rahatA hai| kadAcit svargAdika bhoga pAve to vahA~ bhogoM meM Asakta hokara rahe, vahA~ se caya ekendriyAdika hokara saMsAra hI meM bhramaNa karatA hai| Age isa kAraNa se AtmA hI kA zraddhAna karo, prayatnapUrvaka jAno, mokSa prApta karo aisA upadeza karate haiM - eeNa kAraNeNa ya taM appA saddaheha tiviheNa / jeNa ya laheha mokkhaM taM jANijaha payatteNa / / 87 / / etena kAraNena ca taM AtmAnaM zraddhatta trividhena / yena ca labhadhvaM mokSaM taM jAnIta prayatnena / / 87 / / artha - pahile kahA thA ki AtmA kA dharma to mokSa hai, usI kAraNa se kahate haiM ki he bhavyajIvoM ! tuma usa AtmA ko prayatnapUrvaka sabaprakAra ke udyama karake yathArtha jAno, usa AtmA kA zraddhAna karo, pratIti karo, AcaraNa karo, mana-vacana-kAya se aise karo jisase mokSa paavo| bhAvArtha - jisako jAnane aura zraddhAna karane se mokSa ho usI ko jAnanA aura zraddhAna karanA mokSaprApti karAtA hai, isalie AtmA ko jAnane kA kArya saba prakAra ke udyamapUrvaka karanA cAhie isI se mokSa kI prApti hotI hai, isalie bhavyajIvoM ko yahI upadeza hai / / 87 / / Age kahate haiM ki bAhya hiMsAdika kriyA ke binA hI azuddha bhAva se taMdulamatsyatulya jIva bhI sAtaveM naraka ko gayA, taba anya bar3e jIvoM kI kyA kathA ? maccho vi sAlisittho asuddhabhAvo gao mahANarayaM / iya NAuM appANaM bhAvaha jiNabhAvaNaM NicvaM / / 88 / / matsyaH api zAlisiktha: azuddhabhAva: gata: mhaanrkm| iti jJAtvA AtmAnaM bhAvaya jinabhAvanAM nityam / / 88 / / artha - he bhavyajIva ! tU dekha zAlisiktha (tandula nAma kA matsya) vaha bhI azuddhabhAvasvarUpa hotA huA mahAnaraka (sAtaveM naraka) meM gayA, isalie tujhe upadeza dete haiM ki apanI AtmA ko saptama naraka meM gayA tandula matsya hiMsaka bhAva se| yaha jAnakara he Atman ! nita karo AtamabhAvanA / / 88 / /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa jAnane ke lie niraMtara jinabhAvanA kara / bhAvArtha * azuddhabhAva ke mAhAtmya se tandula matsya jaisA alpajIva bhI sAtaveM naraka ko gayA to anya bar3e jIva kyoM na naraka jAveM, isalie bhAva zuddha karane kA upadeza hai| bhAva zuddha hone para apane aura dUsare ke svarUpa kA jAnanA hotA hai| apane aura dUsare ke svarUpa kA jJAna jinadeva kI AjJA kI bhAvanA nirantara bhAne se hotA hai, isalie jinadeva kI AjJA kI bhAvanA nirantara karanA yogya hai| - 185 tandula matsya kI kathA aise hai - kAkandIpurI kA rAjA sUrasena thA / vaha mAMsabhakSI ho gayA / atyanta lolupI, nirantara mAMsa bhakSaNa kA abhiprAya rakhatA thA / usake 'pitRpriya' nAma kA rasoIdAra thA / vaha aneka jIvoM kA mAMsa nirantara bhakSaNa karAtA thA / usako sarpa Dasa gayA so marakara svayaMbhUramaNa samudra meM mahAmatsya ho gyaa| rAjA sUrasena bhI marakara vahA~ hI usI mahAmatsya ke kAna meM taMdula matsya ho gayA / vahA~ mahAmatsya ke mukha meM aneka jIva AveM aura bAhara nikala jAveM, taba taMdula matsya unako dekhakara vicAra kare ki yaha mahAmatsya abhAgA hai jo mu~ha meM Aye hue jIvoM ko khAtA nahIM hai| yadi merA zarIra itanA bar3A hotA to isa samudra ke saba jIvoM ko khA jaataa| aise bhAvoM ke pApa se jIvoM ko khAye binA hI sAtaveM naraka meM gayA aura mahAmatsya to khAnevAlA thA so vaha to naraka meM jAya hI jAya / isalie azuddhabhAvasahita bAhya pApa karanA to naraka kA kAraNa hai hI, parantu bAhya hiMsAdika pApa ke kiye binA kevala azuddhabhAva bhI usI ke samAna hai, isalie bhAvoM meM azubha dhyAna chor3akara zubha dhyAna karanA yogya hai / yahA~ aisA bhI jAnanA jo pahile rAja pAyA thA so pahile? puNya kiyA thA usakA phala thA, pIche kubhAva hue taba naraka gayA isalie AtmajJAna ke binA kevala puNya hI mokSa kA sAdhana nahIM hai / / 88 / / - Age kahate haiM ki bhAvarahita ke bAhya parigraha kA tyAgAdika saba niSprayojana hai - bAhirasaMgaccAo girisaridarikaMdarAi AvAso / AtamA kI bhAvanA bina giri-guphA AvAsa saba / ara jJAna adhyayana Adi saba karanI nirarthaka jAniye / / 89 / / ina lokaraMjaka bAhyavrata se are kucha hogA nahIM / isalie pUrNa prayatna se mana indriyoM ko vaza karo / / 90 / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 sayalo NANajjhayaNo Niratthao bhAvarahiyANaM / / 89 / / bAhyasaMgatyAgaH girisarigharIkaMdarAdau AvAsa: / sakalaM jJAnAdhyayanaM nirarthakaM bhAvarahitAnAm / / 89 / / artha - jo puruSa bhAva rahita haiM, zuddha AtmA kI bhAvanA se rahita haiM aura bAhya AcaraNa se saMtuSTa haiM, unake bAhya parigraha kA tyAga hai, vaha nirarthaka hai / giri (parvata) darI (parvata kI guphA) sarit (nadI ke pAsa) kaMdara (parvata ke jala se cIrA huA sthAna ) ityAdi sthAnoM meM AvAsa (rahanA) nirarthaka hai| dhyAna karanA, Asana dvArA mana ko rokanA, adhyayana (par3hanA) ye saba nirarthaka haiM / aSTapAhuDa bhAvArtha - bAhya kriyA kA phala AtmajJAna sahita ho to saphala ho, anyathA saba nirarthaka hai / puNya kA phala ho to bhI saMsAra kA hI kAraNa hai, mokSaphala nahIM hai / / 89 / / Age upadeza karate haiM ki bhAvazuddhi ke lie indriyAdika ko vaza karo, bhAvazuddhi ke binA bAhyabheSa kA ADambara mata karo bhaMjasu indiyaseNaM bhaMjasu maNamakkaDaM payatteNa / mA jaNaraMjaNakaraNaM bAhiravayavesa taM kuNa 118011 bhaMgdhi indriyasenAM bhaMgdhi manomarkaTaM prayatnena / mA janaraMjanakaraNaM bahirvrataveSa ! tvaM kArSIH / / 90 / / artha - he mune ! tU indriyoM kI senA kA bhaMjana kara, viSayoM meM mata rama, manarUpa baMdara ko prayatnapUrvaka bar3A udyama karake bhaMjana kara, vazIbhUta kara aura bAhyavrata kA bheSa loka ko raMjana karanevAlA mata dhAraNa kare / bhAvArtha - bAhya muni kA bheSa loka kA raMjana karanevAlA hai, isalie yaha upadeza hai, lokaraMjana se kucha paramArtha siddhi nahIM hai, isalie indriya aura mana ko vaza meM karane ke lie bAhya yatna kare to zreSTha hai / indriya aura mana ko vaza 1 kiye binA kevala lokaraMjana mAtra bheSa dhAraNa karane se kucha paramArtha siddhi nahIM hai / / 90 // mithyAtva ara nokaSAyoM ko tajo zuddha svabhAva se / deva pravacana guru kI bhakti karo Adeza yaha / / 91 / / tIrthaMkaroM ne kahA gaNadharadeva ne gU~thA jise / zuddhabhAva se bhAvo nirantara usa atula zrutajJAna ko / / 92 / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 bhAvapAhuDa Age phira upadeza kahate haiM - NavaNokasAyavaggaM micchattaM cayasu bhaavsuddhiie| ceiyapavayaNaguruNaM karehi bhattiM jiNANAe / / 91 / / navanokaSAyavargaM mithyAtvaM tyaja bhaavshuddhyaa| caityapravacanagurUNAM kuru bhaktiM jinAjJayA / / 91 / / artha - he mune ! tU nava jo hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ye no kaSAyavarga tathA mithyAtva inako bhAvazuddhi dvArA chor3a aura jina-AjJA se caitya, pravacana, guru inakI bhakti kara / / 91 / / Age phira kahate haiM - titthayarabhAsiyatthaM gaNaharadevehiM gaMthiyaM sammaM / bhAvahi aNudiNu atulaM visuddhabhAveNa suyaNANaM / / 12 / / tIrthaMkarabhASitArthaM gaNadharadevai: grathitaM samyak / bhAvaya anudinaM atulaM vizuddhabhAvena zrutajJAnam / / 92 / / artha - he mune ! tU jisa zrutajJAna ko tIrthaMkara bhagavAn ne kahA aura gaNadhara devoM ne gUMthA arthAt zAstrarUpa racanA kI, usako samyak prakAra bhAva zuddha kara nirantara bhAvanA kara / kaisA hai vaha zrutajJAna? atula hai; isake barAbara anya mata kA kahA huA zrutajJAna nahIM hai / / 92 / / aisA karane se kyA hotA hai ? so kahate haiM - 'pIUNa NANasalilaM nnimmhtisddaahsosummukkaa| hoMti sivAlayavAsI tihuvaNacUDAmaNI siddhA / / 93 / / pItvA jJAnasalilaM nirmthytRssaadaahshossonmuktaa| bhavaMti zivAlayavAsina: tribhuvanacUDAmaNayaH siddhAH / / 13 / / 1. pAThAntara: - pAuNa, 2. pAThAntaraH - prApya zrutajJAnajala ke pAna se hI zAnta ho bhavadukhatRSA / trailokyacaDAmaNI zivapada prApta ho Anandamaya / / 13 / / jinavarakathita bAIsa parISaha saho nita samacitta ho / baco saMyamaghAta se he muni ! nita apramatta ho / / 94 / /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 aSTapAhuDa __ artha - pUrvokta prakAra bhAva zuddha karane para jJAnarUpa jala ko pIkara siddha hote haiN| kaise haiM siddha / nirmathya arthAt mathA na jAve aise tRSA dAha zoSa se rahita haiM, isaprakAra siddha hote haiM, jJAnarUpa jala pIne kA yaha phala hai| siddhazivAlaya arthAt muktirUpa mahala meM rahanevAle haiM, loka ke zikhara para jinakA vAsa hai| isIlie kaise haiM ? tIna bhuvana ke cUr3AmaNi haiM, mukuTamaNi haiM tathA tIna bhuvana meM aisA sukha nahIM hai, aise paramAnanda avinAzI sukha ko ve bhogate haiN| isaprakAra ve tIna bhuvana ke mukuTamaNi haiN| bhAvArtha - zuddha bhAva karake jJAnarUpa jala pIne para tRSNA dAha zoSa miTa jAtA hai, isalie aise kahA hai ki paramAnandarUpa siddha hote haiN||93|| Age bhAvazuddhi ke lie phira upadeza karate haiM - dasa dasa do suparIsaha sahahi muNI sayalakAla / e Na sutteNa appamatto saMjamaghAdaM pamottUNa / / 94 / / daza daza dvausuparISahAnsahasva mune! sklkaalNkaayen| sUtreNa apramattaH saMyamaghAtaM pramucya / / 14 / / artha - he mune ! tU dasa-dasa-do arthAt bAIsa jo suparISaha arthAt atizaya kara sahane yogya ko sUtreNa arthAt jaise jinavacana meM kahe haiM, usI rIti se ni:pramAdI hokara saMyama kA ghAta dUra kara aura tere kAya se sadA kAla niraMtara sahana kr| bhAvArtha - jaise saMyama na bigar3e aura pramAda kA nivAraNa ho vaise nirantara muni kSudhA, tRSA Adika bAIsa parISaha sahana kare / inako sahana karane kA prayojana sUtra meM aisA kahA hai ki inake sahana karane se karma kI nirjarA hotI hai aura saMyama ke mArga se chUTanA nahIM hotA hai, pariNAma dRr3ha hote haiN||94|| 1. 'mudaeNa' pAThAntara 'mudkenn'| jala meM rahe cirakAla para patthara kabhI bhidatA nhiiN| tyoM parISaha upasarga se sAdha kabhI bhidatA nhiiN||95|| bhAvanA dvAdaza tathA paccIsa vrata kI bhAvanA / bhAvanA bina mAtra kore veSa se kyA lAbha hai||16||
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 189 Age kahate haiM ki jo parISaha sahane meM dRr3ha hotA hai to upasarga Ane para bhI dRr3ha rahatA hai, cyuta nahIM hotA, usakA dRSTAnta kahate haiM - jaha pattharoNa bhijai pariTThio diihkaalmudenn| taha sAhU vi Na bhijjai uvasaggaparIsahehiMto / / 95 / / yathA prastaraH na bhidyate paristhita: dIrghakAlamudakena / tathA sAdhurapi na bhidyate upasargaparISahebhyaH / / 15 / / artha - jaise pASANa jala meM bahuta kAla taka rahane para bhI bheda ko prApta nahIM hotA hai vaise hI sAdhu upasarga parISahoM se nahIM bhidatA hai| bhAvArtha - pASANa aisA kaThora hotA hai ki yadi vaha jala meM bahuta samaya taka rahe to bhI usameM jala praveza nahIM karatA hai, vaise hI sAdhu ke pariNAma bhI aise dRr3ha hote haiM ki upasarga parISaha Ane para bhI saMyama ke pariNAma se cyuta nahIM hotA hai aura pahile kahA jo saMyama kA ghAta jaise na ho, vaise parISaha sahe / yadi kadAcit saMyama kA ghAta hotA jAne to jaise ghAta na ho vaise kare / / 95 / / Age parISaha Ane para bhAva zuddha rahe aisA upAya kahate haiM - bhAvahi aNuvekkhAo avare paNavIsabhAvaNA bhaavi| bhAvarahieNa kiM puNa bAhiraliMgeNa kAyavvaM / / 96 / / bhAvaya anuprekSA: aparA: paMcaviMzatibhAvanA: bhaavy| bhAvarahitena kiM puna: bAhyaliMgena karttavyam / / 96 / / artha - he mune ! tU anuprekSA arthAt anitya Adi bAraha anuprekSA haiM unakI bhAvanA kara aura apara arthAt pA~ca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanA kahI hai unakI bhAvanA kara, bhAvarahita jo bAhyaliMga hai usase kyA karttavya hai ? arthAt kucha bhI nhiiN| bhAvArtha - kaSTa Ane para bAraha anuprekSAoM kA cintana karanA yogya hai| inake nAma ye haiM - 1. anitya, 2. azaraNa, 3. saMsAra, 4. ekatva, 5. anyatva, 6. azucitva, 7. Asrava, hai sarvaviratI tathApi tattvArtha kI bhA bhaavnaa| guNathAna jIvasamAsa kI bhI tU sadA bhA bhAvanA / / 97 / / bhayaMkara bhava-vana virSe bhramatA rahA Azakta ho| basa isalie navakoTi se brahmacarya ko dhAraNa karo / / 18 / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 190 8. saMvara, 9. nirjarA, 10. loka, 11. bodhidurlabha, 12. dharma, inakA aura paccIsa bhAvanAoM ka bhAnA bar3A upAya hai| inakA bArambAra cintana karane se kaSTa meM pariNAma bigar3ate nahIM haiM, isalie yaha upadeza hai / / 96 / / Age phira bhAva zuddha rakhane ko jJAna kA abhyAsa karate haiM - - savvavirao vibhAvahi Nava ya payatthAiM satta taccAI | jIvasamAsAI muNI caudasaguNaThANaNAmAI / / 97 / / sarvaM virata: api bhAvaya nava padArthAn sapta tattvAni / jIvasamAsAn mune ! caturdazaguNasthAnanAmAni / / 97 / / artha - he mune ! tU saba parigrahAdika se virakta ho gayA hai, mahAvrata sahita hai to bhI bhAva caudaha jIvasamAsa, caudaha guNasthAna, inake nAma lakSaNa vizuddhi ke lie nava padArtha, sapta tattva, bheda ityAdikoM kI bhAvanA kara / bhAvArtha - padArthoM ke svarUpa kA cintana karanA bhAvazuddhi kA bar3A upAya hai isalie yaha upadeza hai / inakA nAma svarUpa anya graMthoM se jAnanA / / 97 / / bhAvazuddhi ke lie anya upAya kahate haiM - NavavihabaMbhaM payaDahi abbaMbhaM dasavihaM pamottUNa | mehuNasaNNAsatto bhamio si bhavaNNave bhIme / / 98 / / navavidhabrahmacaryaM prakaTaya abrahma dazavidhaM pramucya / maithunasaMjJAsaktaH bhramito'si bhavArNave bhIme / / 98 / / artha - he jIva ! tU pahile dasa prakAra ke abrahma haiM usako chor3akara nava prakAra ke brahmacarya haiM usako pragaTa kara, bhAvoM meM pratyakSa kara / yaha upadeza isalie diyA hai ki tU maithunasaMjJA jo kAmasevana kI abhilASA usameM Asakta hokara azuddha bhAvoM se isa bhIma ( bhayAnaka) saMsArarUpI samudra meM bhramaNa karatA rahA / bhAvArtha - yaha prANI maithuna saMjJA meM Asakta hokara gRhasthapanA Adika aneka upAyoM se strIsevanAdika azuddhabhAvoM se azubha kAryoM meM pravartatA hai, usase isa bhayAnaka saMsArasamudra meM bhAvavAle sAdhu sAdhe caturvidha ArAdhanA / para bhAva virahita bhaTakate cirakAla taka saMsAra meM / / 99 / /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 bhAvapAhuDa bhramaNa karatA hai; isalie yaha upadeza hai ki dasa prakAra ke abrahma ko chor3akara nava prakAra ke brahmacarya ko aMgIkAra kro| dasa prakAra ke abrahma ye haiN| 1. pahile to strI kA cintana honA, 2. pIche dekhane kI ciMtA honA, 3. pIche nizvAsa DAlanA, 4. pIche jvara honA, 5. pIche dAha honA, 6. pIche kAma kI ruci honA, 7. pIche mUrchA honA, 8. pIche unmAda honA, 9. pIche jIne kA saMdeha honA, 10. pIche maraNa honA, aise dasa prakAra kA abrahma hai| nava prakAra kA brahmacarya isaprakAra hai - nava kAraNoM se brahmacarya bigar3atA hai, unake nAma ye haiM - 1. strI ko sevana karane kI abhilASA, 2. strI ke aMga kA sparzana, 3. puSTa rasa kA sevana, 4. strI se saMsakta vastu zayyA Adika kA sevana, 5. strI ke mukha, netra Adi ko dekhanA, 6. strI kA satkAra puraskAra karanA, 7. pahile kiye hue strIsevana ko yAda karanA, 8. AgAmI strIsevana kI abhilASA karanA, 9. manovAMchita iSTa viSayoM kA sevana karanA - aise nava prakAra haiN| inakA tyAga karanA so navabhedarUpa brahmacarya hai athavA mana-vacana-kAya, kRta-kArita-anumodanA se brahmacarya kA pAlana karanA aise bhI nava prakAra haiN| aise karanA so bhI bhAva zuddha hone kA upAya hai / / 98 / / __ Age kahate haiM ki jo bhAva sahita muni hai so ArAdhanA ke catuSka ko pAtA hai, bhAva binA vaha bhI saMsAra meM bhramaNa karatA hai - bhAvasahido ya muNiNo pAvai ArAhaNAcaukkaM ca / bhAvarahido ya muNivara bhamai ciraM dIhasaMsAre / / 99 / / bhAvasahitazca munina: prApnoti ArAdhanAcatuSkaM ca / bhAvarahitazca munivara! bhramati ciraM dIrghasaMsAre / / 99 / / artha - he munivara ! jo bhAvasahita hai so darzana-jJAna-cAritra-tapa aisI ArAdhanA ke catuSka ko pAtA hai, vaha muniyoM meM pradhAna hai aura jo bhAvarahita muni hai so bahuta kAla taka dIrgha saMsAra meM bhramaNa karatA hai| bhAvArtha - nizcaya samyaktva kA zuddha AtmA kA anubhUtirUpa zraddhAna hai so bhAva hai, aise tiryaMca manuja kudeva hokara dravyaliMgI duHkha lheN| para bhAvaliMgI sukhI hoM Anandamaya apavarga meM / / 100 / / azuddhabhAvoM se chiyAlisa doSa dUSita asana kr| tiryaMcagati meM dukha anekoM bAra bhoge vivaza ho||101||
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 aSTapAhuDa bhAvasahita ho usake cAra ArAdhanA hotI hai usakA phala arahanta siddha pada hai aura aise bhAva se rahita ho usake ArAdhanA nahIM hotI hai usakA phala saMsAra kA bhramaNa hai| aisA jAnakara bhAva zuddha karanA yaha upadeza hai / / 99 / / Age bhAva hI ke phala ko vizeSarUpa se kahate haiM - - pAvaMti bhAvasavaNA kallANaparaMparAI sokkhAI / dukhAiM davvasavaNA NaratiriyakudevajoNIe / / 100 / / prApnuvaMti bhAvazramaNAH kalyANaparaMparA: saukhyAni / duHkhAni dravyazramaNA: naratiryakkudevayonau / / 100 / / artha - jo bhAvazramaNa haiM, bhAvamuni haiM, ve jisameM kalyANa kI paramparA hai - aise sukhoM ko pAte - haiM aura jo dravyazramaNa haiM ve tiryaMca manuSya kudeva yoni meM duHkhoM ko pAte haiN| bhAvArtha - bhAvamuni samyagdarzana sahita haiM ve to solahakAraNa bhAvanA bhAkara garbha, janma, tapa, jJAna, nirvANa, paMca kalyANaka sahita tIrthaMkara pada pAkara mokSa pAte haiM aura jo samyagdarzana rahita dravyamuni haiM ve tiryaMca, manuSya, kudeva yoni pAte haiM / yaha bhAva ke vizeSa se phala kA vizeSa hai||100|| Age kahate haiM ki azuddha bhAva se azuddha hI AhAra kiyA, isalie durgati hI pAI - chAyAladosadUsiyamasaNaM gasiuM asuddhabhAveNa / patto si mahAvasaNaM tiriyagaIe aNappavaso / / 101 / / SaTcatvAriMzaddoSadUSitamazanaM grasitaM azuddhabhAvena / prAptaH asi mahAvyasanaM tiryaggatau anAtmavazaH / / 101 / / artha - he mune ! tUne azuddhabhAva se chiyAlIsa doSoM se dUSita azuddha azana (AhAra) grasyA (khAyA) isakAraNa se tiryaMcagati meM parAdhIna hokara mahAna (bar3e) vyasana (kaSTa) ko prApta kiyA / - bhAvArtha - muni chiyAlIsa doSarahita zuddha AhAra karatA hai, battIsa aMtarAya TAlatA hai, caudaha maladoSarahita karatA hai so jo muni hokara sadoSa AhAra kare to jJAta hotA hai ki isake bhAva bhI zuddha nahIM haiN| usako yaha upadeza hai ki he mune ! tUne doSasahita azuddha AhAra kiyA, atigRddhatA ara darpa se re sacitta bhojana pAna kara / ati duHkha pAye anAdi se isakA bhI jarA vicAra kara / / 102 / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 193 isalie tiryaMcagati meM pahile bhramaNa kiyA aura kaSTa sahA, isalie bhAva zuddha karake zuddha AhAra kara jisase phira bhramaNa na kare / chiyAlIsa doSoM meM solaha to udgama doSa haiM, ve AhAra ke banane ke haiM, ye zrAvaka ke Azrita haiN| solaha utpAdana doSa haiM, ye muni ke Azrita haiN| dasa doSa eSaNA ke haiM, ye AhAra ke Azrita haiN| cAra pramANAdi ke haiN| inake nAma tathA svarUpa mUlAcAra', 'AcArasAra' graMtha se jAniye / / 101 / / Age phira kahate haiM - saccittabhattapANaM giddhI dappeNa'dhI pbhuttuunn| patto si tivvadukkhaM aNAikAleNa taM ciMta / / 102 / / sacittabhaktapAnaM gRddhayA darpaNa adhI: prbhujy| prApto'si tIvraduHkhaM anAdikAlena tvaM cintaya / / 102 / / artha - he jIva ! tU durbuddhi (ajJAnI) hokara aticAra sahita tathA atigarva (uddhatapane) se sacitta bhojana tathA pAna, jIvasahita AhAra pAnI lekara anAdikAla se tIvra duHkha ko pAyA, usakA cintavana kara-vicAra kr| bhAvArtha - muni ko upadeza karate haiM ki anAdikAla se jabataka ajJAnI rahA jIva kA svarUpa nahIM jAnA tabataka sacitta (jIva sahita) AhAra pAnI karate hue saMsAra meM tIvra narakAdika ke duHkha ko paayaa| aba muni hokara bhAva zuddha karake sacitta AhAra pAnI mata kare, nahIM to phira pUrvavat duHkha bhogegA / / 102 / / Age phira kahate haiM - kaMdaM mUlaM bIyaM puppha pattAdi kiMci saccittaM / asiUNa mANagavvaM bhamio si aNatasaMsAre / / 103 / / kaMdaM mUlaM bIjaM puSpaM patrAdi kiMcit sacittam / azitvA mAnagarve bhramita: asi anaMtasaMsAre / / 103 / / ara kaMda mUla bIja phUla patra Adi sacitta saba / sevana kiye madamatta hokara bhrame bhava meM Ajataka / / 103 / / vinaya paMca prakAra pAlo mana vacana ara kAya se| avinayI ko mukti kI prApti kabhI hotI nhiiN||104||
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 aSTapAhuDa ___ artha - kaMda jamIkaMda Adika, bIja canA Adi annAdika, mUla adaraka mUlI gAjara Adika, puSpa phUla, patra nAgarabela Adika inako Adi lekara jo bhI koI sacitta vastu thI use mAna (garva) karake bhakSaNa kii| usase he jIva ! tUne anaMta saMsAra meM bhramaNa kiyaa| bhAvArtha - kandamUlAdika sacitta anantajIvoM kI kAya hai tathA anya vanaspati bIjAdika sacitta haiM inako bhakSaNa kiyaa| prathama to mAna karake ki hama tapasvI haiM, hamAre gharabAra nahIM hai, vana ke puSpa phalAdika khAkara tapasyA karate haiM, aise mithyAdRSTi tapasvI hokara mAna karake khAye tathA garva se uddhata hokara doSa samajhA nahIM, svacchaMda hokara sarvabhakSI huaa| aise ina kaMdAdika ko khAkara isa jIva ne saMsAra meM bhramaNa kiyaa| aba muni hokara inakA bhakSaNa mata kara, aisA upadeza hai| anyamata ke tapasvI kaMdamUlAdika phala-phUla khAkara apane ko mahaMta mAnate haiM, unakA niSedha hai||103|| Age vinaya Adi kA upadeza karate haiM, pahile vinaya kA varNana hai - viNayaM paMcapayAraM pAlahi mnnvykaayjoenn| aviNayaNarA suvihiyaM tatto muttiM na pAvaMti / / 104 / / vinaya: paMcaprakAraM pAlaya manovacanakAyayogena / avinatanarAH suvihitAM tato muktiM na prApnuvaMti / / 104 / / artha - he mune ! jisa kAraNa se avinayI manuSya bhale prakAra vihita jo mukti usako nahIM pAte haiM arthAt abhyudaya tIrthaMkarAdi sahita mukti nahIM pAte haiM, isalie hama upadeza karate haiM ki hAtha jor3anA, caraNoM meM giranA, Ane para uThanA, sAmane jAnA aura anukUla vacana kahanA yaha pA~ca prakAra kA vinaya hai athavA jJAna, darzana, cAritra, tapa aura inake dhAraka puruSa inakA vinaya karanA aise pA~caprakAra ke vinaya ko ta mana vacana kAya tInoM yogoM se pAlana kr| bhAvArtha - vinaya binA mukti nahIM hai, isalie vinaya kA upadeza hai| vinaya meM bar3e guNa haiM, jJAna kI prApti hotI hai, mAnakaSAya kA nAza hotA hai, ziSTAcAra kA pAlanA hai aura kalaha kA nivAraNa hai ityAdi vinaya ke guNa jAnane / isalie jo samyagdarzanAdi se mahAn haiM, unakA vinaya nijazakti ke anusAra pratidina bhaktipUrvaka cAva se| he mahAyaza! tuma karo vaiyAvRtti dazavidha bhAva se / / 105 / / are mana vacana kAya se yadi ho gayA kucha doSa to| mAna mAyA tyAga kara guru ke samakSa pragaTa karo / / 106 / /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 195 karo yaha upadeza hai aura jo vinaya binA jinamArga se bhraSTa bhaye, vastrAdikasahita jo mokSamArga mAnane lage unakA niSedha hai / / 104 / / Age bhaktirUpa vaiyAvRttya kA upadeza karate haiM - NiyasattIe mahAjasa bhattIrAeNa nnicckaalmmi| taM kuNa jiNabhattiparaM vijAvaccaM dasaviyappaM / / 105 / / nijazaktyA mahAyazaH ! bhaktirAgeNa nityakAle / tvaM kuru jinabhaktiparaM vaiyAvRtyaM dazavikalpam / / 105 / / artha - he mahAyaza ! he mune ! jinabhakti meM tatpara hokara bhakti ke rAgapUrvaka usa dasa bhedarUpa vaiyAvRttya ko sadAkAla tU apanI zakti ke anusAra kara / 'vaiyAvRttya' ke dUsare duHkha (kaSTa) Ane para usakI sevA cAkarI karane ko kahate haiN| isake dasa bheda haiM - 1. AcArya, 2. upAdhyAya, 3. tapasvI, 4. zaikSya, 5. glAna, 6. gaNa, 7. kula, 8. saMgha, 9. sAdhu, 10. manojJa, ye dasa bheda muni ke haiN| inakA vaiyAvRttya karate haiM, isalie dasa bheda kahe haiM / / 105 / / Age apane doSa ko guru ke pAsa kahanA, aisI gardA kA upadeza karate haiM - jaM kiMci kayaM dosaM maNavayakAehiM asuhabhAveNa / taM garahi gurusayAse gArava mAyaM ca mottUNa / / 106 / / ya: kazcit kRta: doSa: manovaca: kAyaiH azubhabhAvena / taM gaha~ gurusakAze gAravaM mAyAM ca muktvA / / 106 / / artha - he mune ! jo kucha mana vacana kAya ke dvArA azubha bhAvoM se pratijJA meM doSa lagA ho usako guru ke pAsa apanA gaurava (mahaMtapane kA garva) chor3akara aura mAyA (kapaTa) chor3akara mana vacana kAya ko sarala karake, gardA kara arthAt vacana dvArA prakAzita kara / ____ bhAvArtha - apane ko koI doSa lagA ho aura niSkapaTa hokara guru ko kahe to vaha doSa nivRtta ho jaave| yadi Apa zalyavAn rahe to munipada meM yaha bar3A doSa hai, isalie apanA doSa chipAnA nahIM. jaisA ho vaisA saralabaddhi se garuoM ke pAsa kahe taba doSa miTe, yaha upadeza hai| kAla ke nimitta se munipada se bhraSTa hue, pIche guruoM ke pAsa prAyazcitta nahIM liyA, taba viparIta hokara niSThura kaTuka durjana vacana satpuruSa saheM svabhAva se| saba karmanAzana hetu tuma bhI saho nirmamabhAva se / / 107 / /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 aSTapAhuDa alaga sampradAya banA liye, aise viparyaya huaa||106|| Age kSamA kA upadeza karate haiM - dujaNavayaNacaDakkaM NiThTharakaDuyaM sahati sppurisaa| kammamalaNAsaNaTuM bhAveNa ya NimmamA savaNA / / 107 / / durjanavacanacapeTAM niSThurakaTukaM sahante satpuruSAH / karmamalanAzanArthaM bhAvena ca nirmamA: shrmnnaaH||107|| artha - satpuruSa muni haiM, ve durjana ke vacanarUpa capeTa jo niSThura (kaThora) dayA rahita aura kaTuka (sunate hI kAnoM ko kar3e zUla samAna lage) aisI capeTa hai, usako sahate haiN| ve kisalie sahate haiM? karmoM kA nAza hone ke lie sahate haiM / pahile azubha karma bAMdhe the usake nimitta se durjana ne kaTuka vacana kahe, Apane sune, usako upazama pariNAma se Apa sahe taba azubhakarma udaya hoya khira gye| aise kaTukavacana sahane se karma kA nAza hotA hai| ve muni satpuruSa kaise haiM ? apane bhAva se vacanAdika se nirmamatva haiM, vacana se tathA mAnakaSAya se aura dehAdika se mamatva nahIM hai| mamatva ho to durvacana sahe na jAveM, yaha na jAneM ki isane mujhe durvacana kahe, isalie mamatva ke abhAva se durvacana sahate haiN| ata: muni hokara kisI para krodha nahIM karanA yaha upadeza hai| laukika meM bhI jo bar3e puruSa haiM, ve durvacana sunakara krodha nahIM karate haiM, taba muni ko sahanA ucita hI hai| jo krodha karate haiM, ve kahane ke tapasvI haiM, sacce tapasvI nahIM haiN||107|| Age kSamA kA phala kahate haiM - pAvaMkhavai asesaMkhamAe paDimaMDio ya munnipvro| kheyaraamaraNarANaM pasaMsaNIo dhuvaM hoi / / 108 / / pApaMkSipati azeSaM kSamayA parimaMDita: ca munipravaraH / khecarAmaranarANAM prazaMsanIyaH dhruvaM bhavati / / 108 / / ara kSamA maMDita muni prakaTa hI pApa saba khaNDita kreN| surapati uraga-naranAtha unake caraNa meM vaMdana kreN||108 / / yaha jAnakara he kSamAguNamuni! mana-vacana ara kAya se / sabako kSamA kara bujhA do krodhAdi kSamAsvabhAva se / / 109 / /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 197 artha - jo munipravara (muniyoM meM zreSTha pradhAna) krodha ke abhAvarUpa kSamA se maMDita hai, vaha muni samasta pApoM kA kSaya karatA hai aura vidyAdhara deva manuSyoM dvArA prazaMsA karane yogya nizcaya se hotA hai| bhAvArtha - kSamA guNa bar3A pradhAna hai, isase sabake stuti karane yogya puruSa hotA hai / jo muni haiM, unake uttama kSamA hotI hai, ve to saba manuSya deva vidyAdharoM ke stutiyogya hote hI haiM, aura unake saba pApoM kA kSaya hotA hI hai, isalie kSamA karanA yogya hai - aisA upadeza hai| krodhI sabake niMdA karane yogya hotA hai, isalie krodha kA chor3anA zreSTha hai / / 108 / / Age aise kSamAguNa ko jAnakara kSamA karanA aura krodha chor3anA aisA kahate haiM - iyaNAUNa khamAguNa khamehi tiviheNa sayala jiivaannN| cirasaMciyakohasihiM varakhamasalileNa siMceha / / 109 / / iti jJAtvA kSamAguNa! kSamasva trividhena skljiivaan| cirasaMcitakrodhazikhinaM varakSamAsalilena siMca / / 109 / / artha - he kSamAguNa mune ! (jisake kSamAguNa hai aise muni kA saMbodhana hai) iti arthAt pUrvokta prakAra kSamAguNa ko jAna aura saba jIvoM ko para mana vacana kAya se kSamA kara tathA bahuta kAla se saMcita krodharUpI agni ko kSamArUpa jala se sIMca arthAt zamana kr| bhAvArtha - krodharUpI agni puruSa ke bhale, guNoM ko dagdha karanevAlI hai aura parajIvoM kA ghAta karanevAlI hai isalie isako kSamArUpa jala se bujhAnA, anya prakAra yaha bujhatI nahIM hai aura kSamA guNa saba guNoM meM pradhAna hai| isalie yaha upadeza hai ki krodha ko chor3akara kSamA grahaNa karanA / / 109 / / Age dIkSAkAlAdika kI bhAvanA kA upadeza karate haiM - dikkhAkAlAIyaM bhAvahi aviyaardsnnvisuddho| uttamabohiNimittaM asArasArANi muNiUNa / / 110 / / dIkSAkAlAdikaM bhAvaya avikAradarzanavizuddhaH / asAra hai saMsAra saba yaha jAna uttama bodhi kii| avikAra mana se bhAvanA bhA are dIkSAkAla sama / / 110 / / aMtaraMga zuddhipUrvaka tU caturvidha dravaliMga dhr| kyoMki bhAva binA dravaliMga kAryakArI hai nhiiN||111||
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 uttamabodhinimittaM asArasArANi jJAtvA / / 110 / / artha - he mune ! tU saMsAra ko asAra jAnakara uttamabodhi arthAt samyagdarzana - jJAna - cAritra kI prApti ke nimitta avikAra arthAt aticArarahita nirmala samyagdarzana sahita hokara dIkSAkAla Adika kI bhAvanA kara / aSTapAhuDa bhAvArtha - dIkSA lete haiM taba saMsAra (zarIra) bhoga ko (vizeSatayA ) asAra jAnakara atyanta vairAgya utpanna hotA hai vaise hI usake Adizabda se rogotpatti, maraNakAlAdika jAnanA / usa samaya meM jaise bhAva hoM vaise hI saMsAra ko asAra jAnakara vizuddha samyagdarzana sahita hokara uttama bodhi jisase kevalajJAna utpanna hotA hai usake lie dIkSAkAlAdika kI nirantara bhAvanA karanA yogya hai, aisA upadeza hai / / 110 / / [nirantara smaraNa meM rakhanA kyA ? samyagdarzana - jJAna - cAritra kI vRddhi hetu he muni ! dIkSA ke samaya kI apUrva utsAhamaya tIvra virakta dazA ko; kisI rogotpatti ke samaya kI ugra jJAnavairAgya, saMpatti ko, kisI duHkha ke avasara para pragaTa huI udAsInatA kI bhAvanA ko kisI upadeza tathA tattvanirNaya ke dhanya avasara para jagI pavitra aMtaH bhAvanA ko smaraNa meM rakhanA, nirantara svasanmukha jJAtApana kA dhIraja artha smaraNa rakhanA, bhUlanA nahIM / ( isa gAthA kA vizeSa bhAvArtha)] Age bhAvaliMga zuddha karake dravyaliMga sevana kA upadeza karate haiM - sevahi cauvihaliMgaM abbhaMtaraliMgasuddhimAvaNNo / bAhiraliMgamakajjaM hoi phuDaM bhAvarahiyANaM / / 111 / / sevasva caturvidhaliMgaM abhyaMtaraliMgazuddhimApannaH / bAhyaliMgamakAryaM bhavati sphuTaM bhAvarahitAnAm / / 111 / / artha - he munivara ! tU abhyantaraliMga kI zuddhi arthAt zuddhatA ko prApta hokara cAra prakAra ke - bAhyaliMga kA sevana kara, kyoMki jo bhAvarahita hote haiM unake pragaTapane bAhyaliMga akArya hai arthAt kAryakArI nahIM hai / bhAvArtha - jo bhAva kI zuddhatA se rahita haiM, jinake apanI AtmA kA yathArtha zraddhAna, jJAna, AhAra bhaya maithuna parIgraha cAra saMjJA dhArakara / bhramA bhavavana meM anAdikAla se ho anya vaza / / 112 / /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 199 AcaraNa nahIM hai, unake bAhyaliMga kucha kAryakArI nahIM hai, kAraNa pAkara tatkAla bigar3a jAte haiM, isalie yaha upadeza hai, pahale bhAva kI zuddhatA karake dravyaliMga dhAraNa kro| yaha dravyaliMga cAra prakAra kA kahA hai, usakI sUcanA isaprakAra hai - 1. mastaka ke, 2. DADhI ke, 3. mUchoM ke kezoM kA loMca karanA tIna cihna to ye aura 4. nIce ke keza rakhanA athavA 1. vastra kA tyAga, 2. kezoM kA loMca karanA, 3. zarIra kA snAnAdi se saMskAra na karanA, 4. pratilekhana mayUrapicchikA rakhanA, aise bhI cAra prakAra kA bAhya liMga kahA hai| aise saba bAhya vastrAdika se rahita nagna rahanA, aisA nagnarUpa bhAvavizuddhi binA ha~sI kA sthAna hai aura kucha uttama phala bhI nahIM hai / / 111 / / __ Age kahate haiM ki bhAva bigar3ane ke kAraNa cAra saMjJA haiM, unase saMsAra bhramaNa hotA hai, yaha dikhAte haiM - AhArabhayapariggahamehuNasaNNAhi mohio si tumaM / bhamio saMsAravaNe aNAikAlaM annppvso||112|| AhArabhayaparigrahamaithunasaMjJAbhi: mohita: asi tvm| bhramita: saMsAravane anAdikAlaM anAtmavazaH / / 112 / / artha - he mune ! tUne AhAra, bhaya, maithuna, parigraha ina cAra saMjJAoM se mohita hokara anAdikAla se parAdhIna hokara saMsArarUpa vana meM bhramaNa kiyaa| bhAvArtha - 'saMjJA' nAma vAMchA ke jAgate rahane (arthAt bane rahane) kA hai so AhAra kI vAMchA honA, bhaya honA, maithuna kI vAMchA honA aura parigraha kI vAMchA prANI ke nirantara banI rahatI hai, yaha janmAntara meM calI jAtI hai, janma lete hI tatkAla pragaTa hotI hai| isI ke nimitta se karmoM kA baMdha kara saMsAravana meM bhramaNa karatA hai, isalie muniyoM kA yaha upadeza hai ki aba ina saMjJAoM kA abhAva karo / / 112 / / Age kahate haiM ki bAhya uttaraguNa kI pravRtti bhI bhAva zuddha karake karanA - bhAvazuddhipUrvaka pUjAdi lAbha na cAhakara / nija zakti se dhAraNa karo Atapana Adi yoga ko||113|| prathama dvitIya tRtIya evaM caturtha paMcama tattva kii| Adyantarahita trivarga hara nija AtmA kI bhAvanA / / 114 / /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 bAhirasayaNattAvaNatarumUlAINi uttaraguNANi / pAlahi bhAvavizuddho pUyAlAhaM Na IhaMto / / 113 / / bahi:zayanAtApanatarumUlAdIn uttaraguNAn / pAlaya bhAvavizuddhaH pUjAlAbhaM na IhamAna: / / 113 / / aSTapAhuDa artha - he munivara ! tU bhAva se vizuddha hokara pUjAlAbhAdika ko nahIM cAhate hue bAhyazayana, AtApana, vRkSamUlayoga dhAraNa karanA ityAdi uttaraguNoM kA pAlana kara / bhAvArtha - zItakAla meM bAhara khule maidAna meM sonA-baiThanA, grISmakAla meM parvata ke zikhara para sUryasanmukha AtApanayoga dharanA, varSAkAla meM vRkSa ke nIce yoga dharanA jahA~ bU~de vRkSa para girane ke bAda ekatra hokara zarIra para gireN| isameM kucha prAsuka kA bhI saMkalpa hai aura bAdhA bahuta hai Adi lekara yaha uttaraguNa haiM, inakA pAlana bhI bhAva zuddha karake karanA / bhAvazuddhi binA kare to tatkAla bigar3e aura phala kucha nahIM hai, isalie bhAva zuddha karake karane kA upadeza hai| aisA na jAnanA ki isako bAhya meM karane kA niSedha karate haiM / inako bhI karanA aura bhAva bhI zuddha karanA yaha Azaya hai| kevala pUjAlAbhAdi ke lie apanA bar3appana dikhAne ke lie kare to kucha phala (lAbha) kI prApti nahIM hai / / 113 / / 1 Age tattva kI bhAvanA karane kA upadeza karate haiM - bhAvahi paDhamaM taccaM bidiyaM tadiyaM cauttha paMcamayaM / tiyaraNasuddho appaM aNAiNihaNaM tivaggaharaM / / 114 / / bhAvaya prathamaM tattvaM dvitIyaM tRtIyaM caturthaM paMcamakam / trikaraNazuddhaH AtmAnaM anAdinidhanaM trivargaharam / / 114 / / kara, artha - he mune ! tU prathama to jIvatattva kA cintana kara, dvitIya ajIvatattva kA cintana tRtIya Asrava tattva kA ciMtana kara, caturtha bandhatattva kA cintana, paMcama saMvaratattva kA cintana kara aura trikaraNa arthAt mana vacana kAya, kRta kArita anumodanA se zuddha hokara AtmasvarUpa kA cintana kara jo AtmA anAdinidhana hai aura trivarga arthAt dharma, artha tathA kAma inako haranevAlA hai| bhAvArtha - prathama 'jIvatattva' kI bhAvanA to 'sAmAnya jIva' darzana - jJAnamayI cetanA svarUpa hai, usakI bhAvanA krnaa| pIche aisA maiM hU~ - isaprakAra Atmatattva kI bhAvanA krnaa| dUsarA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 201 'ajIva-tattva' so sAmAnya acetana jar3a hai, yaha pA~ca bhedarUpa pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla inakA vicAra karanA / pIche bhAvanA karanA ki ye haiM; vaha maiM nahIM huuN| ___ tIsarA 'Asravatattva' hai vaha jIva-pudgala ke saMyoga janita bhAva haiM, inameM anAdi karmasambandha se jIva ke bhAva (bhAva Asrava) to rAga-dveSa-moha haiM aura ajIva pudgala ke bhAvakarma ke udayarUpa mithyAtva, avirata, kaSAya aura yoga dravyAsrava haiM / inakI bhAvanA karanA ki ye (asadbhUta vyavahAranaya apekSA) mujhe hote haiM (azuddha nizcayanaya se) rAga-dveSa-moha bhAva mere haiM, inase karmoM kA baMdha hotA hai, usase saMsAra hotA hai, isalie inakA kartA na honA (sva meM apane jJAtA rahanA / ) ___ cauthA 'baMdhatattva' hai vaha maiM rAgadveSamoharUpa pariNamana karatA hU~, vaha to merI cetanA kA vibhAva hai, isase jo karma baMdhate haiM, ve karma pudgala haiM, karma pudgala jJAnAvaraNa Adi ATha prakAra hokara baMdhatA hai, ve svabhAva-prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezarUpa cAra prakAra hokara ba~dhate haiM, ve mere vibhAva tathA pudgala karma saba heya haiM, saMsAra ke kAraNa haiM, mujhe rAga-dveSa-moharUpa nahIM honA hai, isaprakAra bhAvanA krnaa| pA~cavA~ saMvaratattva' hai vaha rAga-dveSa-moharUpa jIva ke vibhAva haiM, unakA na honA aura darzanajJAnarUpa cetanAbhAva sthira honA, yaha saMvara' hai, vaha apanA bhAva hai aura isI se pudgalakarmajanita bhramaNa miTatA hai| isaprakAra ina pA~ca tattvoM kI bhAvanA karane meM Atmatattva kI bhAvanA pradhAna hai, usase karma kI nirjarA hokara mokSa hotA hai| AtmA kA bhAva anukrama se zuddha honA yaha to 'nirjarA tattva' huA aura karmoM kA abhAva honA yaha 'mokSatattva' haa| isaprakAra sAta tattvoM kI bhAvanA krnaa| isalie Atmatattva kA vizeSaNa kiyA ki Atmatattva kaisA hai - dharma, artha, kAma - isa trivarga kA abhAva karatA hai| isakI bhAvanA se trivarga se bhinna cauthA puruSArtha 'mokSa' hai, vaha hotA hai| yaha AtmA jJAna-darzanamayI cetanAsvarUpa anAdinidhana hai, isakA Adi bhI nahIM aura nidhana (nAza) bhI nahIM hai| 'bhAvanA nAma bArabAra abhyAsa karanA; cintana karane kA hai vaha mana-vacanakAya se Apa karanA tathA dUsare ko karAnA aura karanevAle ko bhalA jAnanA - aise trikaraNa zuddha karake bhAvanA karanA / mAyA-mithyA-nidAna zalya nahIM rakhanA, khyAti, lAbha, pUjA kA Azaya bhAvoM nirantara binA isake cintavana ara dhyAna ke| jarA-maraNa se rahita sukhamaya mukti kI prApti nahIM / / 115 / /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 aSTapAhuDa na rakhanA / isaprakAra se tattva kI bhAvanA karane se bhAva zuddha hote haiN| strI Adi padArthoM ke viSaya meM bhedajJAnI kA vicAra isakA udAharaNa isaprakAra hai ki jaba strI Adi indriyagocara hoM (dikhAI deM), taba unake viSaya meM tattva vicAra karanA ki yaha strI hai vaha kyA hai ? jIvanAmaka tattva kI eka paryAya hai, isakA zarIra hai vaha to pudgalatattva kI paryAya hai, yaha hAvabhAva ceSTA karatI hai, vaha isa jIva ke vikAra huA hai yaha Asravatattva hai aura bAhya-ceSTA pudgala kI hai, isa vikAra se isa strI kI AtmA ke karma kA bandha hotA hai| yaha vikAra isake na ho to 'Asrava' 'bandha' isake na ho| kadAcit maiM bhI isako dekhakara vikArarUpa pariNamana karU~ to mere bhI 'Asrava', 'bandha' ho| isalie mujhe vikArarUpa na honA yaha saMvaratattva' hai| bana sake to kucha upadeza dekara isakA vikAra dUra karU~ (aisA vikalpa rAga hai) vaha rAga bhI karane yogya nahIM hai-sva sanmukha jJAtApane meM dhairya rakhanA yogya hai, isaprakAra tattva kI bhAvanA se apanA bhAva azuddha nahIM hotA hai, isalie jo dRSTigocara padArtha hoM unameM isaprakAra tattva kI bhAvanA rakhanA, yaha tattva kI bhAvanA kA upadeza hai||114|| Age kahate haiM ki aise tattva kI bhAvanA jabataka nahIM hai taba taka mokSa nahIM hai - jAva Na bhAvai taccaM jAva Na ciMtei ciNtnniiyaaii| tAva Na pAvai jIvo jaramaraNavivajjiyaM ThANaM / / 115 / / yAvanna bhAvayati tattvaM yAvanna ciMtayati ciMtanIyAni / tAvanna prApnoti jIva: jarAmaraNavivarjitaM sthAnam / / 115 / / artha - he mune ! jabataka yaha jIvAdi tattvoM ko nahIM bhAtA hai aura cintana karane yogya kA cintana nahIM karatA hai tabataka jarA aura maraNa se rahita mokSa sthAna ko nahIM pAtA hai| bhAvArtha - tattva kI bhAvanA to pahile kahI vaha cintana karane yogya dharmazukladhyAna viSayabhUta jo dhyeya vastu apane zuddha darzanajJAnamayI cetanAbhAva aura aisA hI arahaMta siddha parameSThI kA svarUpa usakA cintana jabataka isa AtmA ke na ho tabataka saMsAra se nivRtta honA nahIM hai, isalie tattva kI bhAvanA aura zuddhasvarUpa ke dhyAna kA upAya nirantara rakhanA - yaha upadeza hai / / 115 / / pariNAma se hI pApa saba ara puNya saba pariNAma se| yaha jainazAsana meM kahA baMdhamokSa bhI pariNAma se / / 116 / / jinavaca parAnmukha jIva yaha mithyAtva aura kaSAya se| hI bAMdhate haiM karama azubha asaMyama se yoga se / / 117 / /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 bhAvapAhuDa Age kahate haiM ki pApa-puNya aura bandha-mokSa kA kAraNa pariNAma hI hai - pAvaM havai asesaM puNNamasesaM ca havai prinnaamaa| pariNAmAdo baMdho mukkho jiNasAsaNe diTTho / / 116 / / pApaM bhavati azeSaM puNyamazeSaM ca bhavati pariNAmAt / pariNAmAd baMdhaH mokSaH jinazAsane dRSTaH / / 116 / / artha - pApa-puNya, baMdha-mokSa kA kAraNa pariNAma hI ko kahA hai| jIva ke mithyAtva, viSaya-kaSAya, azubhalezyArUpa tIvra pariNAma hote haiM, unase to pApAsrava kA baMdha hotA hai| parameSThI kI bhakti, jIvoM para dayA ityAdika maMdakaSAya zubhalezyArUpa pariNAma hote haiM, isase puNyAsrava kA baMdha hotA hai| zuddhapariNAmarahita vibhAvarUpa pariNAma se baMdha hotA hai| zuddhabhAva ke sanmukha rahanA, usake anukUla zubha pariNAma rakhanA, azubha pariNAma sarvathA dUra karanA, yaha upadeza hai||116|| Age puNya-pApa kA baMdha jaise bhAvoM se hotA hai, unako kahate haiM / pahile pApabaMdha ke pariNAma kahate haiM - micchatta taha kasAyAsaMjamajogehiM asuhalesehiM / baMdhai asuhaM kammaM jiNavayaNaparammuho jIvo / / 117 / / mithyAtvaM tathA kaSAyAsaMyamayogaiH ashubhleshyaiH| badhnAti azubhaM karma jinavacanaparAGmukha: jiivH||117|| artha - mithyAtva, kaSAya, asaMyama aura yoga jinameM azubha lezyA pAI jAtI hai isaprakAra ke bhAvoM se yaha jIva jinavacana se parAGmukha hotA hai-azubhakarma ko bAMdhatA hai vaha pApa hI bAMdhatA hai| bhAvArtha - 'mithyAtvabhAva' tattvArtha kA zraddhAnarahita pariNAma hai| 'kaSAya' krodhAdika haiN| 'asaMyama' paradravya ke grahaNarUpa hai, tyAgarUpa bhAva nahIM, isaprakAra indriyoM ke viSayoM se prIti aura jIvoM kI virAdhanAsahita bhAva haiN| 'yoga' mana-vacana-kAya ke nimitta se AtmapradezoM kA calanA bhAvazuddhIvaMta ara jina-vacana arAdhaka jIva hii| haiM bA~dhate zubhakarma yaha saMkSepa meM baMdhana-kathA / / 118 / / aSTakarmoM se baMdhA hU~ aba inheM maiM dgdhkr| jJAnAdigaNa kI cetanA nija meM anaMta prakaTa kruuN||119||
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 aSTapAhuDa hai| ye bhAva jaba tIvra kaSAya sahita kRSNa, nIla, kApota azubha lezyArUpa hoM taba isa jIva ke pApakarma kA baMdha hotA hai| pApabaMdha karanevAlA jIva kaisA hai ? usake jinavacana kI zraddhA nahIM hai| isa vizeSaNa kA Azaya yaha hai ki anyamata ke zraddhAnI ke jo kadAcit zubhalezyA ke nimitta se puNya kA bhI baMdha ho to usako pApa hI meM ginate haiN| jo jina - AjJA meM pravartatA hai usake kadAcit pApa bhI ba~dhe to vaha puNyajIvoM kI hI paMkti meM ginA jAtA hai, mithyAdRSTi ko pApI jIvoM meM mAnA hai aura samyagdRSTi ko puNyavAn jIvoM meM mAnA hai| isaprakAra pApabaMdha ke kAraNa kahe / / 117 / / Age isase ulaTA jIva hai vaha puNya bAMdhatA hai aisA kahate haiM - - tavvivarIo baMdhai suhakammaM bhAvasuddhimAvaNNo / duvihapayAraM baMdha saMkhepeNeva vajjariyaM / / 118 / / tadviparIta: badhnAti zubhakarma bhAvazuddhimApannaH / dvividhaprakAraM badhnAti saMkSepeNaiva kathitam / / 118 / / artha - usa pUrvokta jinavacana kA zraddhAnI mithyAtvarahita samyagdRSTi jIva zubhakarma ko bAMdhatA hai jisane ki bhAvoM meM vizuddhi prApta kI hai| aise donoM prakAra ke jIva zubhAzubha karma ko bA~dhate haiM, yaha saMkSepa meM jinabhagavAn ne kahA hai / bhAvArtha - pahile kahA thA ki jinavacana se parAGmukha mithyAtva sahita jIva hai, usase viparIta jina AjJA kA zraddhAnI samyagdRSTi jIva vizuddha bhAva ko prApta hokara zubhakarmako bA~dha hai, kyoMki isake samyaktva ke mAhAtmya se aise ujjvala bhAva haiM, jinase mithyAtva ke sAtha baMdhanevAlI pApaprakRtiyoM kA abhAva hai / kadAcit kiMcit koI pApa prakRti baMdhatI hai to unaka anubhAga maMda hotA hai, kucha tIvra pApaphala kA dAtA nahIM hotaa| isalie samyagdRSTi zubhakarma hI ko bA~dhanevAlA hai, isaprakAra zubha-azubha karma ke baMdha kA saMkSepa se vidhAna sarvajJadeva ne kahA hai, vaha jAnanA cAhie / / 118 / / Age kahate haiM ki he mune ! tU aisI bhAvanA kara - NANAvaraNAdIhiM ya aTThahiM kammehiM veDhio ya ahaM / DahiUNa iNhiM payaDami anaMtaNANAiguNacittAM / / 119 / / zIla aThadazasahasa uttara guNa kahe caurAsI lakha / bhA bhAvanA ina sabhI kI isase adhika kyA kaheM hama / / 120 / /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 bhAvapAhuDa jJAnAvaraNAdibhiH ca aSTabhiH karmabhi: veSTitazca ahaM / dagdhvA idAnIM prakaTayAmi anantajJAnAdiguNacetanAM / / 119 / / artha - he munivara ! tU aisI bhAvanA kara ki maiM jJAnAvaraNAdi ATha karmoM se veSTita hU~, isalie inako bhasma karake anantajJAnAdi guNa nijasvarUpa cetanA ko pragaTa kruuN| bhAvArtha - apane ko karmoM se veSTita mAne aura unase anantajJAnAdi guNa AcchAdita mAne taba una karmoM ke nAza karane kA vicAra kare, isalie karmoM ke baMdha kI aura unake abhAva kI bhAvanA karane kA upadeza hai| karmoM kA abhAva zuddhasvarUpa ke dhyAna se hotA hai, usI ke karane kA upadeza hai| karma ATha haiM - 1. jJAnAvaraNa, 2. darzanAvaraNa, 3. mohanIya, 4. aMtarAya - ye cAra ghAtiyA karma haiM, inakI prakRti saiMtAlIsa haiM, kevalajJAnAvaraNa se anantajJAna AcchAdita hai, kevaladarzanAvaraNa se anantadarzana AcchAdita hai, mohanIya se anantasukha pragaTa nahIM hotA hai aura aMtarAya se anantavIrya pragaTa nahIM hotA hai, isalie inakA nAza kro| cAra aghAtikarma haiM, inase avyAbAdha, agurulaghu, sUkSmatA aura avagAhanA ye guNa (ina guNoM kI nirmala paryAya) pragaTa nahIM hote haiM, ina aghAtikarmoM kI prakRti eka sau eka hai| ghAtikarmoM kA nAza hone para aghAtikarmoM kA svayameva abhAva ho jAtA hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 119 / / / Age ina karmoM kA nAza hone ke lie aneka prakAra kA upadeza hai, usako saMkSepa se kahate haiM - sIlasahassaTThArasa caurAsIguNagaNANa lkkhaaii| bhAvahi aNudiNu NihilaM asappalAveNa kiMbahuNA / / 120 / / zIlasahasrASTAdaza caturazItigaNagaNAnAM lkssaanni| bhAvaya anudinaM nikhilaM asatpralApena kiMbahunA / / 120 / / artha - zIla aThAraha hajAra bhedarUpa hai aura uttaraguNa caurAsI lAkha haiN| AcArya kahate haiM ki he mune ! bahuta jhUThe pralAparUpa nirarthaka vacanoM se kyA ? ina zIloM ko aura uttaraguNoM ko sabako tU nirantara bhA, inakI bhAvanA-cintana-abhyAsa nirantara rakha, jaise inakI prApti ho vaise hI kr| bhAvArtha - 'AtmA-jIva' nAmaka vastu anantadharmasvarUpa hai| saMkSepa se isakI do pariNati hai, eka svAbhAvika aura eka vibhAvarUpa / inameM svAbhAvika to zuddhadarzanajJAnamayI cetanApariNAma hai aura vibhAvapariNAma karma ke nimitta se hai| ye pradhAnarUpa se to mohakarma ke nimitta se hue haiN| saMkSepa se mithyAtva rAgadveSa haiM, inake vistAra se aneka bheda haiN| anya karmoM ke udaya se vibhAva hote
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 aSTapAhuDa haiM, unameM pauruSa pradhAna nahIM hai, isalie upadeza apekSA ve gauNa haiM, isaprakAra ye zIla aura uttaraguNa svabhAva-vibhAva pariNati ke bheda se bhedarUpa karake kahe haiN| zIla kI prarUpaNA do prakAra kI hai - eka to svadravya-paradravya ke vibhAga kI apekSA hai aura dUsare strI ke saMsarga kI apekSA hai| paradravya kA saMsarga, mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA se na karanA / inako Apasa meM guNA karane se nau bheda hote haiN| AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ye cAra saMjJA haiM, inase paradravya kA saMsarga hotA hai, usakA na honA, aise nau bhedoM ko cAra saMjJAoM se guNA karane para chattIsa hote haiN| pA~ca indriyoM ke nimitta se viSayoM kA saMsarga hotA hai, unakI pravRtti ke abhAvarUpa pA~ca indriyoM se chattIsa ko guNA karane para eka sau assI hote haiN| pRthvI, apa, teja, vAyu, pratyeka, sAdhAraNa ye to ekendriya, doindriya, tInaindriya, cauindriya aura paMcendriya aise dazabhedarUpa jIvoM kA saMsarga, inakI hiMsArUpa pravartane se pariNAma vibhAvarUpa hote haiN| so na karanA, aise eka sau assI bhedoM ko dasa se guNA karane para aThAraha sau hote haiN| krodhAdika kaSAya aura asaMyama pariNAma se paradravyasaMbaMdhI vibhAvapariNAma hote haiM, unake abhAvarUpa dasalakSaNa dharma hai, unase guNA karane se aThAraha hajAra hote haiN| aise paradravya ke saMsargarUpa kuzIla ke abhAvarUpa zIla ke aThAraha hajAra bheda haiN| inake pAlane se parama brahmacarya hotA hai, brahma (AtmA) meM pravartane aura ramane ko 'brahmacarya' kahate haiN| ___ strI ke saMsarga kI apekSA isaprakAra hai - strI do prakAra kI hai, acetana strI kASTha, pASANa, lepa (citrAma) ye tIna, inakA mana aura kAya do se saMsarga hotA hai, yahA~ vacana nahIM hai, isalie do se guNA karane para chaha hote haiN| kRta, kArita, anumodanA se guNA karane para aThAraha hote haiN| pA~ca indriyoM se guNA karane para nabbe hote haiN| dravya-bhAvanA se guNA karane para eka sau assI hote haiN| krodha, mAna, mAyA, lobha - ina cAra kaSAyoM se guNA karane para sAta sau bIsa hote haiN| cetana strI devI, manuSyiNI, tiryaMcaNI aise tIna, ina tInoM ko mana, vacana, kAya se guNA karane para nau hote haiN| acetana : kASTha, pASANa citrAma 3 ha mana kAya kRta kArita anumodanA 3 2 ha cetana : devI strI maSyiNI tiryaciNI 3 mana vacana kAya 3 kRt| kArita indriyA~ anumodanA 5 3 ha 5 indriyA~ dravya krodha, mAna, 5 bhAva mAyA, lobha ha 5 hna 2 ha 4 = 720 anaMtAnubaMdhI AhAra apratyAkhyAnAvaraNa krodha parigraha pratyAkhyAnAvaraNa mAna, mAyA bhaya, maithuna saMjvalana lobha hna 4 ha 4 ha 4 = 17280 18000 dravya bhAva 2 ha hna hra
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 207 inako kRta, kArita, anumodanA se guNA karane para sattAIsa hote haiN| inako pA~ca indriyoM se guNA karane para eka sau paiMtIsa hote haiN| inako dravya aura bhAva - ina do se guNA karane para do sau sattara hote haiN| inako cAra saMjJA se guNA karane para eka hajAra assI hote haiN| inako anantAnubaMdhI apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa, saMjvalana krodha mAna mAyA lobha ina solaha kaSAyoM se guNA karane para satraha hajAra do sau assI hote haiN| aise acetana strI ke sAta sau bIsa milAne para *aThAraha hajAra hote haiN| aise strI ke saMsarga se vikAra pariNAma hote haiM so kuzIla hai, inake abhAvarUpa pariNAma zIla hai isakI 'brahmacarya' saMjJA hai| caurAsI lAkha uttaraguNa aise haiM jo AtmA ke vibhAvapariNAmoM ke bAhyakAraNoM kI apekSA bheda hote haiN| unake abhAvarUpa ye guNoM ke bheda haiN| una vibhAvoM ke bhedoM kI gaNanA saMkSepa se aise hai - 1. hiMsA, 2. anRta, 3. steya, 4. maithuna, 5. parigraha, 6. krodha, 7. mAna, 8. mAyA, 9. lobha, 10. bhaya, 11. jugupsA, 12. arati, 13. zoka, 14. manodRSTatva, 15. vacanadRSTatva, 16. kAyadRSTatva, 17. mithyAtva, 18. pramAda, 19. paizUnya, 20. ajJAna, 21. indriya kA anugraha aise ikkIsa doSa haiN| inako atikrama, vyatikrama, aticAra, anAcAra ina cAroM se guNA karane para caurAsI hote haiN| pRthvI-apa-teja-vAyu-pratyeka-sAdhAraNa ye sthAvara ekendriya jIva chaha aura vikala tIna, paMcendriya eka - aise jIvoM ke dasa bheda, inakA paraspara AraMbha se ghAta hotA hai inako paraspara guNA karane para sau (100) hote haiN| inase caurAsI ko guNA karane para caurAsI sau hote haiM, inako dasa 'zIla-virAdhane' se guNA karane para caurAsI hajAra hote haiN| ina dasa ke nAma ye haiM - 1. strI saMsarga, 2. puSTarasabhojana, 3. gaMdhamAlya kA grahaNa, 4. sundara zayanAsana kA grahaNa, 5. bhUSaNa kA maMDana, 6. gItavAditra kA prasaMga, 7. dhana kA saMprayojana, 8. kuzIla kA saMsarga, 9. rAjasevA, 10. rAtrisaMcaraNa ye dasa 'zIla-virAdhanA' haiN| inake AlocanA ke dasa doSa haiM, guruoM ke pAsa lage hae doSoM kI AlocanA kare so sarala hokara na kare kucha zalya rakhe, usake dasa bheda kiye haiM, inase guNA karane para ATha lAkha cAlIsa hajAra hote haiN| AlocanA ko Adi dekara prAyazcitta ke dasa bheda haiM, inase guNA karane para caurAsI lAkha hote haiN| so saba doSoM ke bheda haiM, inake abhAva se guNa hote haiN| inakI bhAvanA rakhe, cintana aura abhyAsa rakhe, inakI saMpUrNa prApti hone kA upAya rakhe, isaprakAra inakI bhAvanA kA upadeza hai| AcArya kahate haiM ki bArabAra bahuta vacana ke pralApa se to kucha sAdhya nahIM hai, jo kucha AtmA raudrAta vaza cirakAla se duHkha sahe agaNita aajtk| aba taja inheM dhyA dharamasukhamaya zukla bhava ke anttk||121||
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa ke bhAva kI pravRtti ke vyavahAra ke bheda haiM, unakI 'guNa' saMjJA hai, unakI bhAvanA rakhanA / yahA~ itanA aura jAnanA ki guNasthAna caudaha kahe haiM, usa paripATI se guNadoSoM kA vicAra hai / mithyAtva, sAsAdana, mizra - ina tInoM meM to vibhAvapariNati hI hai, inameM to guNa kA vicAra hI nahIM hai / avirata, dezavirata Adi meM zIlaguNa kA ekadeza AtA hai| avirata meM mithyAtva anantAnubaMdhI kaSAya ke abhAvarUpa guNa kA ekadeza samyaktva aura tIvra rAgadveSa kA abhAvarUpa guNa AtA hai aura dezavirata meM kucha vrata kA ekadeza AtA hai / pramatta meM mahAvratarUpa sAmAyika cAritra kA ekadeza AtA hai, kyoMki pApasaMbaMdhI rAgadveSa to vahA~ nahIM hai, parantu dharmasaMbaMdhI rAga hai aura 'sAmAyika' rAgadveSa ke abhAva kA nAma hai, isIlie sAmAyika kA ekadeza hI kahA 1 208 yahA~ svarUpa ke sanmukha hone meM kriyAkAMDa ke saMbaMdha se pramAda hai, isalie 'pramatta' nAma diyA hai| apramatta meM svarUpa sAdhane meM to pramAda nahIM hai, parantu kucha svarUpa ke sAdhane kA rAga vyakta hai, isalie yahA~ bhI sAmAyika kA ekadeza hI kahA hai| apUrvakaraNa - anivRttikaraNa meM rAga vyakta nahIM hai, avyaktakaSAya kA sadbhAva hai, isalie sAmAyika cAritra kI pUrNatA kahI / sUkSmasa meM avyakta kaSAya bhI sUkSma raha gaI, isalie isakA nAma 'sUkSmasAmparAya' rakhA / upazAntamoha kSINamoha meM kaSAya kA abhAva hI hai, isalie jaisA AtmA kA mohavikArarahita zuddha svarUpa thA usakA anubhava huA, isalie 'yathAkhyAta cAritra' nAma rakhA / aise mohakarma ke abhAva kI apekSA to yahA~ uttaraguNoM kI pUrNatA kahI jAtI hai, parantu AtmA kA svarUpa anantajJAnAdi svarUpa hai so ghAkirma ke nAza hone para anantajJAnAdi pragaTa hote haiM, taba 'sayogakevalI' kahate haiN| isameM bhI kucha yogoM kI pravRtti hai, isalie 'ayogakevalI' caudahavA~ guNasthAna hai| isameM yogoM kI pravRtti miTa kara AtmA avasthita ho jAtI hai, taba caurAsI lAkha uttaraguNoM kI pUrNatA kahI jAtI hai / aise guNasthAnoM kI apekSA uttaraguNoM kI pravRtti vicArane yogya hai| ye bAhya apekSA bheda haiM, aMtaraMga apekSA vicAra kareM to saMkhyAta, asaMkhyAta, ananta bheda hote haiM, isaprakAra jAnanA cAhie / / 120 / / Age bhedoM ke vikalpa se rahita hokara dhyAna karane kA upadeza karate haiM - jhAyahi dhammaM sukkaM aTTa rauddaM ca jhANa muttUNa / indriya-sukhAkula dravyaliMgI karmataru nahiM kATate / para bhAvaliMgI bhavataru ko dhyAna karavata kATate / / 122 / /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 209 ruddaTTa jhAiyAI imeNa jIveNa cirakAlaM / / 121 / / dhyAya dhana' zuklaM A raudraM ca dhyAnaM muktvA / raudrArte dhyAte anena jIvena cirakAlam / / 121 / / artha - he mune ! tU Arta-raudra dhyAna ko chor3a aura dharma-zukladhayAna haiM, unheM hI kara, kyoMki raudra aura ArtadhyAna to isa jIva ne anAdikAla se bahuta samaya taka kiye haiN| bhAvArtha - Arta-raudra dhyAna azubha hai, saMsAra ke kAraNa haiN| ye donoM dhyAna to jIva ke binA upadeza hI anAdi se pAye jAte haiM, isalie inako chor3ane kA upadeza hai| dharma-zukla dhyAna svargamokSa ke kAraNa haiN| inako kabhI nahIM dhyAye, isalie inake dhyAna karane kA upadeza hai| dhyAna kA svarUpa 'ekAgraciMtAnirodha' kahA hai| dharmadhyAna meM to dharmAnurAga kA sadbhAva hai so dharma ke mokSamArga ke kAraNa meM rAgasahita ekAgraciMtAnirodha hotA hai, isalie zubharAga ke nimitta se puNyabaMdha bhI hotA hai aura vizuddha bhAva ke nimitta se pApakarma kI nirjarA bhI hotI hai| zukladhyAna meM AThavA~, nauvA~, dasavA~ guNasthAna meM to avyakta rAga hai| vahA~ anubhava-apekSA upayoga ujjvala hai, isalie 'zukla' nAma rakhA hai aura isase Upara ke guNasthAnoM meM rAga-kaSAya kA abhAva hI hai, isalie sarvathA hI upayoga ujjvala hai, vahA~ zukladhyAna yukta hI hai| itanI aura vizeSatA hai ki upayoga ke ekAgrapanArUpa dhyAna kI sthiti antarmuhUrta kI kahI hai| usa apekSA se terahaveMcaudahaveM guNasthAna meM dhyAna kA upacAra hai aura yogakriyA ke sthaMbhana kI apekSA dhyAna kahA hai| yaha zukladhyAna karma kI nirjarA karake jIva ko mokSa prApta karAtA hai, aise dhyAna kA upadeza jAnanA / / 121 / / Age kahate haiM ki yaha dhyAna bhAvaliMgI muniyoM ko mokSa karatA hai - je ke vidavvasavaNA iMdiyasuhaAulA Na chiNdNti| chiMdaMti bhAvasavaNA jhANakaDhArehiM bhavarukkhaM / / 122 / / ye ke'pi dravyazramaNA indriyasukhAkulA: na chiMdanti / jyoM garbhagRha meM dIpa jalatA pavana se nirbAdha ho| tyoM jale nija meM dhyAna dIpaka rAga se nirbAdha ho / / 123 / / zuddhAtma evaM paMcaguru kA dhyAna dhara isa loka meN| ve parama maMgala parama uttama aura ve hI haiM zaraNa / / 124 / /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa chindanti bhAvazramaNA: dhyAnakuThAraiH bhavavRkSam / / 122 / / artha - kaI dravyaliMgI zramaNa haiM, ve to indriyasukha meM vyAkula haiM, unake yaha dharma-zukladhyAna nahIM hotA hai| ve to saMsArarUpI vRkSa ko kATane meM samartha nahIM haiM aura jo bhAvaliMgI zramaNa haiM, ve dhyAnarUpI kulhAr3e se saMsArarUpI vRkSa ko kATate haiN| bhAvArtha - jo muni dravyaliMga to dhAraNa karate haiM, parantu unako paramArtha sukha kA anubhava nahIM huA hai, isalie isaloka meM va paraloka meM indriyoM ke sukha hI ko cAhate haiM, tapazcaraNAdika bhI isI abhilASA se karate haiM, unake dharma-zukla dhyAna kaise ho ? arthAt nahIM hotA hai| jinane paramArtha sukha kA AsvAda liyA, unako indriya sukha, du:kha hI hai aisA spaSTa bhAsita huA hai, ata: paramArtha sukha kA upAya dharma-zukla dhyAna hai, usako karake ve saMsAra kA abhAva karate haiM, isalie bhAvaliMgI hokara dhyAna kA abhyAsa karanA cAhie / / 122 / / Age isa hI artha ko dRSTAnta dvArA dRr3ha karate haiM - jaha dIvo gabbhahare mAruyabAhAvivajio jli| taha rAyANilarahio jhANapaIvo vi pajjalai / / 123 / / yathA dIpa: garbhagRhe mArutabAdhAvivarjita: jvalati / tathA rAgAnilarahita: dhyAnapradIpa: api prajvalati / / 123 / / artha - jaise dIpaka garbhagRha arthAt jahA~ pavana kA saMcAra nahIM hai, aise ghara ke madhya meM pavana kI bAdhA rahita nizcala hokara jalatA hai (prakAza karatA hai), vaise hI aMtaraMga mana meM rAgarUpI pavana se rahita dhyAnarUpI dIpaka bhI jalatA hai, ekAgra hokara ThaharatA hai, AtmarUpa ko prakAzita karatA hai| ___ bhAvArtha - pahile kahA thA ki jo indriyasukha se vyAkula haiM, unake zubhadhyAna nahIM hotA hai, usakA yaha dIpaka kA dRSTAnta hai, jahA~ indriyoM ke sukha meM jo rAga, vaha hI huA pavana, vaha vidyamAna hai, unake dhyAnarUpI dIpaka kaise nirbAdha udyota kare ? arthAt na kare aura jinake yaha rAgarUpI pavana bAdhA na kare unake dhyAnarUpI dIpaka nizcala ThaharatA hai / / 123 / / Age kahate haiM ki dhyAna meM jo paramArtha dhyeya zuddha AtmA kA svarUpa hai usa svarUpa ke ArAdhane meM nAyaka (pradhAna) paMca parameSThI haiM, unakA dhyAna karane kA upadeza karate haiM - Anandamaya mRtu jarA vyAdhi vedanA se mukta jo| vaha jJAnamaya zItala vimalajala piyobhavijana bhAva se||125||
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 211 jhAyahi paMca vi gurave mNglcusrnnloypriyrie| Narasurakheyaramahie ArAhaNaNAyage vIre / / 124 / / dhyAya paMca api gurUn maMgalacatuH zaraNalokaparikaritAn / narasurakhecaramahitAn ArAdhanAnAyakAn vIrAn / / 124 / / artha - he mune ! tU paMca guru arthAt paMcaparameSThI kA dhyAna kara / yahA~ 'api' zabda zuddhAtma svarUpa ke dhyAna ko sUcita karatA hai| paMca parameSThI kaise haiM ? maMgala arthAt pApa ke nAzaka athavA sukhadAyaka aura cauzaraNa arthAt cAra zaraNa tathA 'loka' arthAt loka ke prANiyoM se arahaMta, siddha, sAdhu, kevalIpraNIta dharma, ye parikarita arthAt parivArita haiM-yukta (sahita) haiN| nara-suravidyAdhara sahita, pUjya haiM, isalie ve 'lokottama' kahe jAte haiM, ArAdhanA ke nAyaka haiM, vIra haiM, karmoM ke jItane ko subhaTa haiM aura viziSTa lakSmI ko prApta haiM tathA dete haiN| isaprakAra paMca parama guru kA dhyAna kr| bhAvArtha - yahA~ paMca parameSThI kA dhyAna karane ke lie khaa| usa dhyAna meM vighna ko dUra karanevAle cAra maMgalasvarUpa' kahe, ve yahI haiM, 'cAra zaraNa' aura lokottama' kahe haiM, ve bhI inhIM ko kahe haiN| inake sivAya prANI ko anya zaraNa yA rakSA karanevAlA koI bhI nahIM hai aura loka meM uttama bhI ye hI haiN| ArAdhanA darzana-jJAna-cAritra-tapa ye cAra haiM, inake nAyaka (svAmI) bhI ye hI haiM, karmoM ko jItanevAle bhI ye hI haiN| isalie dhyAna karanevAle ke lie inakA dhyAna zreSTha hai| zuddhasvarUpa kI prApti ina hI ke dhyAna se hotI hai, isalie yaha upadeza hai / / 124 / / Age dhyAna hai vaha, 'jJAna kA ekAgra honA' hai, isalie jJAna ke anubhava karane kA upadeza karate haiM - NANamayavimalasIyalasalilaM pAUNa bhaviya bhaavenn| vAhijaramaraNaveyaNaDAhavimukkA sivA hoti / / 125 / / jJAnamayavimalazItalasalilaM prApya bhavyA: bhAvena / jyoM bIja ke jala jAne para aMkura nahIM utpanna ho| karmabIja ke jala jAne para na bhavAMkura utpanna ho / / 126 / / bhAvaliMgI sukhI hote dravyaliMgI duHkha lheN| guNa-doSa ko pahicAnakara saba bhAva se munipada gheN||127||
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 aSTapAhuDa vyAdhijarAmaraNavedanAdAhavimuktA: zivA: bhavanti / / 125 / / artha - bhavyajIva jJAnamayI nirmala zItala jala ko samyaktvabhAva sahita pIkara aura vyAdhirUpa jarA-maraNa kI vedanA (pIr3A) ko bhasma karake mukta arthAt saMsAra se rahita 'ziva' arthAt paramAnanda sukharUpa hote haiN| bhAvArtha - jaise nirmala aura zItala jala ke pIne se pitta kI dAharUpa vyAdhi miTakara sAtA hotI hai vaise hI yaha jJAna hai vaha jaba rAgAdika mala se rahita nirmala aura AkulatA rahita zAMtabhAvarUpa hotA hai, usakI bhAvanA karake ruci, zraddhA, pratIti se pIve, isase tanmaya ho to jarA-maraNarUpa dAha-vedanA miTa jAtI hai aura saMsAra se nirvatta hokara sukharUpa hotA hai, isalie bhavyajIvoM ko yaha upadeza hai ki jJAna meM lIna hoo||125|| Age kahate haiM ki isa dhyAnarUpa agni se saMsAra ke bIja AThoM karma ekabAra dagdha ho jAne para pIche phira saMsAra nahIM hotA hai, yaha bIja bhAvamuni ke dagdha ho jAtA hai - jaha bIyammi ya daDDhe Na virohai aMkuro ya mhiviiddhe| taha kammabIyadaDDhe bhavaMkuro bhAvasavaNANaM / / 126 / / yathA bIje ca dagdhe nApirohati aMkurazca mhiipiitthe| tathA karmabIjadagdhe bhavAMkuraH bhAvazramaNAnAm / / 126 / / artha - jaise pRthvI tala para bIja ke jala jAne para usakA aMkura phira nahIM ugatA hai, vaise hI bhAvaliMgI zramaNa ke saMsAra kA karmarUpI bIja dagdha hotA hai, isalie saMsArarUpa aMkura phira nahIM hotA hai| bhAvArtha - saMsAra ke bIja 'jJAnAvaraNAdi' karma haiN| ye karma bhAvazramaNa ke dhyAnarUpa agni se bhasma ho jAte haiM, isalie phira saMsArarUpa aMkura kisase ho? isalie bhAvazramaNa hokara dharmazukladhyAna se karmoM kA nAza karanA yogya hai, yaha upadeza hai| koI sarvathA ekAMtI anyathA kahe ki karma anAdi hai, usakA aMta bhI nahIM hai, usakA bhI yaha niSedha hai| bIja anAdi hai, vaha eka bAra dagdha ho jAne para pIche phira nahIM ugatA hai, usI taraha ise jAnanA / / 126 / / bhAva se jo haiM zramaNa jinavara kaheM saMkSepa meM / saba abhyudaya ke sAtha hI ve tIrthakara gaNadhara baneM / / 128 / / jo jJAna-darzana-caraNa se haiM zuddha mAyA rahita haiN| re dhanya haiM ve bhAvaliMgI saMta unako namana hai / / 129 / /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 bhAvapAhuDa Age saMkSepa se upadeza karate haiM - bhAvasavaNo vi pAvai sukkhAiMduhAI davvasavaNo y| iya NAuM guNadose bhAveNa ya saMjudo hoha / / 127 / / bhAvazramaNa: api prApnoti sukhAniduHkhAni drvyshrmnnshc| iti jJAtvA guNadoSAn bhAvena ca saMyutaH bhava / / 127 / / artha - bhAvazramaNa to sukhoM ko pAtA hai aura dravyazramaNa duHkhoM ko pAtA hai isaprakAra guNa doSoM ko jAnakara he jIva ! tU bhAva sahita saMyamI bana / bhAvArtha - samyagdarzanasahita bhAvazramaNa hotA hai, vaha saMsAra kA abhAva karake sukhoM ko pAtA hai aura mithyAtvasahita dravyazramaNa bheSamAtra hotA hai, yaha saMsAra kA abhAva nahIM kara sakatA hai, isalie du:khoM ko pAtA hai| ata: upadeza karate haiM ki donoM ke guNa-doSa jAnakara bhAvasaMyamI honA yogya hai, yaha saba upadeza kA sAra hai / / 127 / / Age phira bhI isI kA upadeza artharUpa saMkSepa se kahate haiM - titthayaragaNaharAI abbhudayaparaMparAI sokkhaaii| pAvaMti bhAvasahiyA saMkhevi jiNehiM vajariyaM / / 128 / / tIrthaMkaragaNadharAdIni abhyudayaparaMparANi saukhyAni / prApnuvaMti bhAvazramaNA: saMkSepeNa jinaiH bhaNitam / / 128 / / artha - jo bhAvasahita muni haiM, ve abhyudayasahita tIrthaMkara-gaNadhara Adi padavI ke sukhoM ko pAte haiM, yaha saMkSepa se kahA hai| bhAvArtha - tIrthaMkara gaNadhara cakravartI Adi padoM ke sukha bar3e abhyudayasahita haiM, unako bhAvasahita samyagdRSTi muni pAte haiN| yaha saba upadeza kA saMkSepa se upadeza kahA hai, isalie bhAvasahita muni honA yogya hai / / 128 / / 1. saMskRta mudrita prati meM 'vikRtAM' pATha hai| jo dhIra haiM gambhIra haiM jina bhAvanA se sahita haiN| ve RddhiyoM meM mugdha na hoM amara vidyAdharoM kI / / 130 / / ina RddhiyoM se isataraha nirapekSa hoM jo mani dhvl| kyoM are cAheM ve munI nissAra narasura sukhoM ko||131||
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 aSTapAhuDa Age AcArya kahate haiM ki jo bhAvazramaNa haiM, unako dhanya hai, unako hamArA namaskAra ho - te dhaNNA tANa Namo dasaNavaraNANacaraNasuddhANaM / bhAvasahiyANa NiccaM tiviheNa paNaTThamAyANaM / / 129 / / te dhanyA: tebhya: nama: darzanavarajJAnacaraNazuddhebhyaH / bhAvasahitebhyaH nityaM trividhena praNaSTamAyebhyaH / / 129 / / artha - AcArya kahate haiM ki jo muni samyagdarzana zreSTha (viziSTa) jJAna aura nirdoSa cAritra inase zuddha hai isIlie bhAva sahita haiM aura praNaSTa ho gaI hai mAyA arthAt kapaTa pariNAma jinake, aise ve dhanya haiN| unake lie hamArA mana-vacana-kAya se sadA namaskAra ho| bhAvArtha - bhAvaliMgiyoM meM jo darzana-jJAna-cAritra se zuddha hai, unake prati AcArya kI bhakti utpanna huI hai isalie unako dhanya kaha kara namaskAra kiyA hai vaha yukta hai, jinake mokSamArga meM anurAga hai, unameM mokSamArga kI pravRtti meM pradhAnatA dIkhatI hai, unako namaskAra kareM hI kareM / / 129 / / Age kahate haiM ki jo bhAvabhramaNa haiM, ve devAdika kI Rddhi dekhakara moha ko prApta nahIM hote haiM iDDhimatulaM viuvviya kinnnnrkiNpurisamrkhyrehi| tehiM vi Na jAi mohaM jiNabhAvaNabhAvio dhIro / / 130 / / RddhimatulAM vikurvadbhiH kiMnarakiMpuruSAmarakhacaraiH / tairapi na yAti mohaM jinabhAvanAbhAvita: dhIraH / / 130 / / artha - jinabhAvanA (samyaktva bhAvanA) se vAsita jIva kiMnara, kiMpuruSa, deva, kalpavAsI deva aura vidyAdhara inase vikriyArUpa vistAra kI gaI atula RddhiyoM se moha ko prApta nahIM hotA hai, kyoMki samyagdRSTi jIva kaisA hai ? dhIra hai, dRr3habuddhi hai arthAt niHzaMkita aMga kA dhAraka hai| ___ bhAvArtha - jisake jinasamyaktva dRr3ha hai usake saMsAra kI Rddhi tRNavat hai, unake to paramArthasukha kI bhAvanA hai, vinAzIka Rddhi kI vAMchA kyoM ho ? / / 130 / / -Ame isa hI kA samarthana hai ki aisI-Rddhi bhI nahIM cAhatA hai to anya sAMsArika sukha kI 1. mudrita saMskRta prati meM 'mahAsatta' aisA saMbodhana pada kiyA hai, jisako saM. chAyA 'mahAsattva' hai| 2. mu. saM. prati meM 'SaTjIvaSaDAyatanAnAM' eka pada kiyA hai| karale bhalA tabatalaka jabataka vRddhapana Ave nhiiN| are deha meM na roga ho bala indriyoM kA nA ghaTe / / 132 / / chaha kAya kI rakSA karo SaT anAyatana ko tyaagkr| aura mana-vaca-kAya se tU dhyA sadA nija AtamA / / 133 / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 bhAvapAhuDa kyA kathA ? kiM puNa gacchai mohaMNarasurasukkhANa appsaaraannN| jANato passaMto ciMtaMto mokkha muNidhavalo / / 131 / / kiM puna: gacchati mohaM narasurasukhAnAM alpsaaraannaam| jAnan pazyan ciMtayan mokSaM munidhavalaH / / 131 / / artha - samyagdRSTi jIva pUrvokta prakAra kI Rddhi ko bhI nahIM cAhatA hai to munidhavala arthAt munipradhAna hai vaha anya jo manuSya devoM ke sukha bhogAdika jinameM alpa sAra hai unameM kyA moha ko prApta ho ? kaisA hai munidhavala ? mokSa ko jAnatA hai, usa hI kI tarapha dRSTi hai, usa hI kA cintana karatA hai| bhAvArtha - jo munipradhAna haiM, unakI bhAvanA mokSa ke sukhoM meM hai| ve bar3I-bar3I devavidyAdharoM kI phailAI huI vikriyA Rddhi meM bhI lAlasA nahIM karate haiM to kiMcitmAtra vinAzIka jo manuSya, devoM ke bhogAdika ke sukha haiM, unameM vAMchA kaise kare ? arthAt nahIM kare / / 131 / / Age upadeza karate haiM ki jabataka jarA Adika na AveM tabataka apanA hita kara lo - uttharaha jA Na jarao royaNNI jA Na Dahai dehuddiN| indiyabalaMNa viyalai tAva tumaM kuNahi appahiMya / / 132 / / Akramate yAvanna jarA rogAgniryAvanna dahati dehakuTIm / indriyabalaM na vigalati tAvat tvaM kuru Atmahitam / / 132 / / artha - he mune ! jabataka tere jarA (bur3hApA) na Ave tathA jabataka rogarUpI agni terI deharUpI kuTI ko bhasma na kare aura jabataka indriyoM kA bala na ghaTe tabataka apanA hita kara lo| bhAvArtha - vRddha avasthA meM deha rogoM se jarjarita ho jAtA hai, indriyA~ kSINa ho jAtI haiM taba asamartha hokara isa loka ke kArya uThanA-baiThanA bhI nahIM kara sakatA hai taba paralokasaMbaMdhI tapazcaraNAdika tathA jJAnAbhyAsa aura svarUpa kA anubhavAdi kArya kaise kare ? isalie yaha upadeza hai ki jabataka sAmarthya hai tabataka apanA hitarUpa kArya kara lo / / 132 / / bhavabhramaNa karate Ajataka mana-vacana evaM kAya se / daza prANoM kA bhojana kiyA nija peTa bharane ke liye / / 134 / / ina prANiyoM ke ghAta se yonI caurAsI lAkha meN| basa janmate marate huye, dukha sahe tUne Ajataka / / 135 / /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 216 Age ahiMsAdharma ke upadeza kA varNana karate haiM - chajjIva chaDAyadaNaM NiccaM mnnvynnkaayjoehiN| kuru daya parihara muNivara bhAvi apuvvaM mahAsattaM / / 133 / / SaTjIvAn SaDAyatanAnAM nityaM mnovcnkaayyogaiH| kuru dayAM parihara munivara bhAvaya apUrvaM mahAsattvam / / 133 / / artha - he munivara ! tU chahakAya ke jIvoM para dayA kara aura chaha anAyatanoM ko mana, vacana, kAya ke yogoM se chor3a tathA apUrva jo pahile na huA aisA mahAsattva arthAt saba jIvoM meM vyApaka (jJAyaka) mahAsattva cetanA bhAva ko bhaa| bhAvArtha - anAdikAla se jIva kA svarUpa cetanAsvarUpa na jAnA isalie jIvoM kI hiMsA kI, ata: yaha upadeza hai ki aba jIvAtmA kA svarUpa jAnakara, chahakAya ke jIvoM para dayA kara / anAdi hI se Apta, Agama, padArtha kA aura inakI sevA karanevAloM kA svarUpa jAnA nahIM, isalie anApta Adi chaha anAyatana jo mokSamArga ke sthAna nahIM haiM, unako acche samajhakara sevana kiyA, ata: yaha upadeza hai ki anAyatana kA parihAra kara / jIva ke svarUpa ke upadezaka - ye donoM hI tUne pahile jAne nahIM, na bhAvanA kI, isalie aba bhAvanA kara, isaprakAra upadeza hai / / 133 / / Age kahate haiM ki jIva kA tathA upadeza karanevAloM kA svarUpa jAne binA saba jIvoM ke prANoM kA AhAra kiyA isaprakAra dikhAte haiM - dasavihapANAhAro aNaMtabhavasAyare bhamaMteNa / bhoyasuhakAraNaTuM kado ya tiviheNa sayalajIvANaM / / 134 / / dazavidhaprANAhAraH anantabhavasAyare bhrmtaa| bhogasukhakAraNArthaM kRtazca trividhena sakalajIvAnAM / / 134 / / artha - he mune ! tUne anaMtabhavasAgara meM bhramaNa karate hue, sakala trasa, sthAvara jIvoM ke daza prakAra ke prANoM kA AhAra, bhoga sukha ke kAraNa ke lie mana, vacana, kAya se kiyaa| bhAvArtha - anAdikAla se jinamata ke upadeza ke binA ajJAnI hokara tUne trasa-sthAvara jIvoM yadi bhavabhramaNa se Ubakara tU cAhatA kalyANa hai| to mana vacana ara kAya se saba prANiyoM ko abhaya de||136|| akriyAvAdI curAsI battIsa vinayAvAdi haiN| sau aura assI kriyAvAdI sarasaTha are ajJAni haiM / / 137 / /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 bhAvapAhuDa ke prANoM kA AhAra kiyA, isalie aba jIvoM kA svarUpa jAnakara jIvoM kI dayA pAla, bhogAbhilASa chor3a, yaha upadeza hai / / 134 / / phira kahate haiM ki aise prANiyoM kI hiMsA se saMsAra meM bhramaNa kara duHkha pAyA - pANivahehi mahAjasa curaasiilkkhjonnimjjhmmi| uppajaMta maraMto patto si NiraMtaraM dukkhaM / / 135 / / prANivadhaiH mahAyaza: ! caturazItilakSayonimadhye / utpadyamAna: mriyamANa: prApto'si niraMtaraM duHkham / / 135 / / artha - he mune ! he mahAyaza ! tUne prANiyoM ke ghAta se caurAsI lAkha yoniyoM ke madhya meM utpanna hote hue aura marate hue niraMtara du:kha paayaa| bhAvArtha - jinamata ke upadeza ke binA, jIvoM kI hiMsA se yaha jIva caurAsI lAkha yoniyoM meM utpanna hotA hai aura maratA hai| hiMsA se karmabaMdha hotA hai, karmabaMdha ke udaya se utpattimaraNarUpa saMsAra hotA hai| isaprakAra janmamaraNa ke du:kha sahatA hai, isalie jIvoM kI dayA kA upadeza hai||135|| Age usa dayA hI kA upadeza karate haiM - jIvANamabhayadANaM dehi muNI pANibhUyasattANaM / kallANasuhaNimittaM paraMparA tivihasuddhIe / / 136 / / jIvAnAmabhayadAnaM dehi mune prANibhUtasattvAnAm / kalyANasukhanimittaM paraMparayA trividhazuddhayA / / 136 / / artha - he mune ! jIvoM ko aura prANIbhUta sattvoM ko paramparA se apanA kalyANa aura sukha hone ke lie mana, vacana, kAya kI zuddhatA se abhayadAna de| __bhAvArtha - 'jIva' paMcendriyoM ko kahate haiM, 'prANI' vikalatraya ko kahate haiM, 'bhUta' vanaspati ko kahate haiM aura 'sattva' pRthvI, apa, teja, vAyu ko kahate haiN| ina saba jIvoM ko apane samAna jAnakara abhayadAna dene kA upadeza hai| isase zubha prakRtiyoM kA baMdha hone se abhyudaya kA sukha hotA hai, paramparA se tIrthaMkarapada pAkara mokSa pAtA hai, yaha upadeza hai / / 136 / / Age yaha jIva SaT anAyatana ke prasaMga se mithyAtva se saMsAra meM bhramaNa karatA hai usakA svarUpa kahate haiN| pahile mithyAtva ke bhedoM ko kahate haiM - asiyasaya kiriyavAI akkiriyANaMca hoi culsiidii|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 aSTapAhuDa sattaTThI aNNANI veNaIyA hoMti battIsA // 137 / / azItizataM kriyAvAdinAmakriyamANaM ca bhavati cturshiitiH| saptaSaSTirajJAninAM vainayikAnAM bhavati dvAtriMzat / / 137 / / artha - eka sau assI kriyAvAdI haiM, caurAsI akriyAvAdiyoM ke bheda haiM, ajJAnI sar3asaTha bhedarUpa haiM aura vinayavAdI battIsa haiN| bhAvArtha - vastu kA svarUpa anantadharmasvarUpa sarvajJa ne kahA hai, vaha pramANa aura naya se satyArtha siddha hotA hai| jinake mata meM sarvajJa nahIM hai tathA sarvajJa ke svarUpa kA yathArtharUpa se nizcaya karake usakA zraddhAna nahIM kiyA hai aise anyavAdiyoM ne vastu kA ekadharma grahaNa karake usakA pakSapAta kiyA ki hamane isaprakAra mAnA hai vaha aise hI hai, anya prakAra nahIM hai|' isaprakAra vidhi-niSedha karake eka-eka dharma ke pakSapAtI ho gaye unake ye saMkSepa se tIna sau taresaTha bheda ho gye| kriyAvAdI - kaI to gamana karanA, baiThanA,khar3e rahanA, khAnA, pInA, sonA, utpanna honA, naSTa honA, dekhanA, jAnanA, karanA, bhoganA, bhalanA, yAda karanA, prIti karanA, harSa karanA, viSAda karanA, dveSa karanA, jInA, maranA ityAdi kriyAyeM haiN| inako jIvAdika padArthoM ke dekhakara kisI ne kisI kriyA kA pakSa kiyA hai aura kisI ne kisI kriyA kA pakSa kiyA hai| aise paraspara kriyAvivAda se bheda hue haiM, inake saMkSepa meM eka sau assI bheda nirUpaNa kiye haiM, vistAra karane para bahuta ho jAte haiN| kaI akriyAvAdI haiM, ye jIvAdika padArthoM meM kriyA kA abhAva mAnakara Apasa meM vivAda karate haiN| kaI kahate haiM ki jIva jAnatA nahIM hai, kaI kahate haiM ki kucha karatA nahIM hai, kaI kahate haiM ki bhogatA nahIM hai, kaI kahate haiM utpanna nahIM hotA hai, kaI kahate haiM naSTa nahIM hotA hai, kaI kahate haiM ki gamana nahIM karatA hai aura kaI kahate haiM ki ThaharatA nahIM hai ityAdi kriyA ke abhAva ke pakSapAta se sarvathA ekAntI hote haiN| inake saMkSepa se caurAsI bheda haiN| kaI ajJAnavAdI haiM, inameM se sarvajJa kA abhAva mAnate haiM, kaI kahate haiM jIva asti hai - yaha kauna jAne ? kaI kahate haiM jIva nAsti hai - yaha kauna jAne ? kaI kahate haiM, jIva nitya hai - yaha gur3a-dUdha pIkara sarpa jyoM viSarahita hotA hai nahIM / abhavya tyoM jinadharma suna apanA svabhAva taje nhiiN||138|| mithyAtva se Achannabuddhi abhavya durmati doSa se| jinavarakathita jinadharma kI zraddhA kabhI karatA nhiiN||139||
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 bhAvapAhuDa kauna jAne? kaI kahate haiM jIva anitya hai - yaha kauna jAne ? ityAdi saMzaya-viparyaya-anadhyavasAya rUpa hokara vivAda karate haiN| inake saMkSepa se sar3asaTha bheda haiN| kaI vinayavAdI haiM, unameM se kaI kahate haiM devAdika ke vinaya se siddhi hai, kaI kahate haiM guru ke vinaya se siddhi hai, kaI kahate haiM ki mAtA ke vinaya se siddhi hai, kaI kahate haiM ki pitA ke vinaya se siddhi hai, kaI kahate haiM ki rAjA ke vinaya se siddhi hai, kaI kahate haiM ki sabake vinaya se siddhi hai, ityAdi vivAda karate haiN| inake saMkSepa se battIsa bheda haiN| isaprakAra sarvathA ekAntavAdiyoM ke tIna sau taresaTha bheda saMkSepa se haiM, vistAra karane para bahuta ho jAte haiM, inameM kaI IzvaravAdI haiM, kaI kAlavAdI haiM, kaI svabhAvavAdI haiM, kaI vinayavAdI haiM, kaI AtmavAdI haiN| inakA svarUpa gommaTasArAdi granthoM se jAnanA, aise mithyAtva ke bheda haiM / / 137 / / Age kahate haiM ki abhavyajIva apanI prakRti ko nahIM chor3atA hai, usakA mithyAtva nahIM miTatA hai - Na muyai payaDi abhavvo suThu vi AyaNNiUNa jiNadhammaM / guDaduddhaM pi pibaMtA Na paNNayA NivvisA hoti / / 138 / / na muMcati prakRtimabhavya: suSThu api AkarNya jinadharmam / guDadugdhamapi pibaMta: na pannagA: nirviSAH bhavaMti / / 138 / / artha - abhavya jIva bhaleprakAra jinadharma ko sunakara bhI apanI prakRti ko nahIM chor3atA hai| yahA~ dRSTAnta hai ki sarpa gur3asahita dUdha ko pIte rahane para bhI viSarahita nahIM hotA hai| ___ bhAvArtha - jo kAraNa pAkara bhI nahIM chUTatA hai use 'prakRti' yA svabhAva' kahate haiN| abhavya kA yaha svabhAva hai ki jisameM anekAnta tattvasvarUpa hai - aisA vItarAgavijJAnasvarUpa jinadharma mithyAtva ko miTAnevAlA hai, usakA bhaleprakAra svarUpa sunakara bhI jisakA mithyAtvasvarUpa bhAva nahIM badalatA hai, yaha vastu kA svarUpa hai, kisI kA nahIM kiyA huA hai| yahA~ upadeza-apekSA isaprakAra jAnanA ki jo abhavyarUpa prakRti to sarvajJagamya hai, to bhI abhavya kI prakRti ke samAna apanI prakRti na rakhanA, mithyAtva ko chor3anA yaha upadeza hai / / 138 / / tapa tapeM kutsita aura kutsita sAdhu kI bhakti kreN| kutsita gati ko prApta hoM re mUr3ha kutsitadharmarata / / 140 / / kunaya ara kuzAstra mohita jIva mithyAvAsa meM / ghUmA anAdikAla se he dhIra ! soca vicAra kara / / 141 / /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 aSTapAhuDa Age isI artha ko dRr3ha karate haiM - micchattachaNNadiTThI duddhIe dummaehiM dosehiM / dhammaM jiNapaNNattaM abhavvajIvo Na rocedi / / 139 / / mithyAtvachannadRSTi: durdhiyA durmataiH doSaiH / dharmaM jinaprajJaptaM abhavyajIva: na rocayati / / 139 / / artha - durmata jo sarvathA ekAntI mata, unase prarUpita anyamata, ve hI hue doSa, unake dvArA apanI durbuddhi se (mithyAtva se) AcchAdita hai buddhi jisakI, aisA abhavyajIva hai use jinapraNIta dharma nahIM rucatA hai, vaha usakI zraddhA nahIM karatA hai, usameM ruci nahIM karatA hai| bhAvArtha - mithyAtva ke upadeza se apanI durbuddhi dvArA jo mithyAdRSTi hai usako jinadharma nahIM rucatA hai, taba jJAta hotA hai ki ye abhavyajIva ke bhAva haiN| yathArtha abhavyajIva ko to sarvajJa jAnate haiM, parantu ye abhavyajIva ke cihna haiM, inase parIkSA dvArA jAnA jAtA hai / / 139 / / Age kahate haiM ki aise mithyAtva ke nimitta se durgati kA pAtra hotA hai - kucchiyadhammammi rao kucchiypaasNddibhttisNjutto| kucchiyatavaM kuNaMto kucchiyagaibhAyaNo hoi / / 140 / / kutsitadharme rata: kutsitpaassNddibhktisNyuktH| kutsitatapa: kurvan kutsitagatibhAjanaM bhavati / / 140 / / artha - AcArya kahate haiM ki jo kutsita (niMdya) mithyAdharma meM rata (lIna) hai, jo pAkhaNDI niMdyabheSiyoM kI bhaktisaMyukta hai, jo niMdya mithyAdharma pAlatA hai, mithyAdRSTiyoM kI bhakti karatA hai aura mithyA ajJAnatapa karatA hai, vaha durgati hI pAtA hai, isalie mithyAtva chor3anA, yaha upadeza hai||140|| Age isa hI artha ko dRr3ha karate hue aise kahate haiM ki aise mithyAtva se mohita jIva saMsAra meM bhramaNa karatA hai - tIna zata triSaSThi pAkhaNDI matoM ko chor3akara / jinamArga meM mana lagA isase adhika munivara kyA kheN||142|| are samakita rahita sAdhu sacala muradA jaaniyeN| apUjya hai jyoM loka meM zava tyoMhi calazava mAniye / / 143 / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 bhAvapAhuDa iya micchattAvAse kuNayakusatthehiM mohio jiivo| bhamio aNAikAlaM saMsAre dhIra ciMtehi / / 141 / / iti mithyAtvAvAse kunayakuzAstraiH mohita: jiivH| bhramita: anAdikAlaM saMsAre dhIra! cintaya / / 141 / / artha - iti arthAt pUrvoktaprakAra mithyAtva kA AvAsa (sthAna) yaha mithyAdRSTiyoM kA saMsAra usameM kunaya arthAt sarvathA ekAnta, usa sahita kuzAstra unase mohita (behoza) huA yaha jIva anAdikAla se lagAkara saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai, aise he dhIra mune ! tU vicAra kr| bhAvArtha - AcArya kahate haiM ki pUrvokta tIna sau taresaTha kuvAdiyoM se sarvathA ekAMtapakSarUpa kunaya dvArA race hue zAstroM se mohita hokara yaha jIva saMsAra meM anAdikAla se bhramaNa karatA hai so he dhIra muni ! aba aise kuvAdiyoM kI saMgati bhI mata kara, yaha upadeza hai / / 141 / / Age kahate haiM ki pUrvokta tIna sau taresaTha pAkhaNDiyoM kA mArga chor3akara jinamArga meM mana lagAo - pAsaMDI tiNNi sayA tisaTTi bheyA umagga muttUNa / ruMbhahi maNu jiNamagge asappalAveNa kiM bahuNA / / 142 / / pAkhaNDina: trINi zatAni triSaSTibhedA: unmArga muktvaa| runddhi mana: jinamArge asatpralApena kiM bahunA / / 142 / / artha - he jIva ! tIna sau taresaTha pAkhaNDiyoM ke mArga ko chor3akara jinamArga meM apane mana ko roka (lagA) yaha saMkSepa hai aura nirarthaka pralAparUpa kahane se kyA ? bhAvArtha - isaprakAra mithyAtva kA varNana kiyA / AcArya kahate haiM ki bahuta nirarthaka vacanAlApa se kyA ? itanA hI saMkSepa se kahate haiM ki tIna sau taresaTha kuvAdI pAkhaNDI kahe unakA mArga chor3akara jinamArga meM mana ko roko, anyatra na jAne do| yahA~ itanA aura vizeSa jAnanA ki 1. mudrita saMskRta prati meM rehai' pATha hai jisakA saMskRta chAyA meM 'rAjate' pAThAntara hai| 2. mudrita saM. prati meM 'jiNabhattINapavayaNo' aisA eka pada rUpa pada hai, jisakI saMskRta "jinabhaktipravacanaH" hai yaha pATha yatibhaMga sA mAluma hotA hai| tArAgaNoM meM candra jyoM ara mRgoM meM mRgarAja jyoN| zramaNa-zrAvaka dharma meM tyoM eka samakita jaaniye||144|| nAgendra ke zubha sahasaphaNa meM zobhatA mANikya jyoN| are samakita zobhatA tyoM mokSa ke mAraga vitheM / / 145 / /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 aSTapAhuDa kAladoSa se isa paMcamakAla meM aneka pakSapAta se mata-matAntara ho gaye haiM, unako bhI mithyA jAnakara unakA prasaMga na kro| sarvathA ekAnta kA pakSapAta chor3akara anekAntarUpa jinavacana kA zaraNa lo||142|| Age samyagdarzana kA nirUpaNa karate haiM, pahile kahate haiM ki "samyagdarzanarahita prANI calatA huA mRtaka" hai - jIvavimukko sabao daMsaNamukko ya hoi clsbo| sabao loyaapujo louttarayammi clsbo||143|| jIvavimuktaH zava: darzanamuktazca bhavati clshvH| zava: loke apUjya: lokottare calazavaH / / 143 / / artha - loka meM jIvarahita zarIra ko 'zava' kahate haiM, 'mRtaka' yA 'muradA' kahate haiM, vaise hI samyagdarzanarahita puruSa 'calatA huA mRtaka' hai| mRtaka to loka meM apUjya hai, agni se jalAyA jAtA hai yA pRthvI meM gAr3a diyA jAtA hai aura darzanarahita calatA huA muradA' lokottara jo munisamyagdRSTi unameM apUjya hai, ve usako vaMdanAdi nahIM karate haiN| munibheSa dhAraNa karatA hai to bhI use saMgha ke bAhara rakhate haiM athavA paraloka meM niMdya gati pAkara apUjya hotA hai| bhAvArtha - samyagdarzana binA puruSa mRtakatulya hai / / 143 / / Age samyaktva kA mahAnpanA (mAhAtmya) kahate haiM - jaha tArayANa caMdo mayarAo mayaulANa savvANaM / ahio taha sammatto risisAvayaduvihadhammANaM / / 144 / / yathA tArakANAM candraH mRgarAja: mRgakulAnAM sarveSAm / adhikaH tathA samyaktvaMRSizrAvakadvividhadharmANAm / / 144 / / 1. mudrita saM. prati meM 'taha vayavimalaM' aisA pATha hai jisakI saMskRta tathA vratavimalaM' hai| 2. isa gAthA kA caturtha pAda yatibhaMga hai| isakI jagaha 'jiNaliMga daMsaNeya suvisuddhaM honA ThIka UMcatA hai| candra tArAgaNa sahita hI lase nabha meM jisataraha / vrata tapa tathA darzana sahita jinaliMga zobhe usataraha / / 146 / / imi jAnakara guNa-doSa mukti mahala kI sIr3hI prathama / guNa ratana meM sAra samakita ratana ko dhAraNa karo / / 147 / /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 223 artha - jaise tArakAoM ke samUha meM candramA adhika hai aura mRgakula arthAt pazuoM ke samUha meM mRgarAja (siMha) adhika hai, vaise hI RSi (muni) aura zrAvaka - ina do prakAra ke dharmoM meM samyaktva hai, vaha adhika hai| bhAvArtha - vyavahAra dharma kI jitanI pravRttiyA~ haiM, unameM samyaktva adhika hai, isake binA saba saMsAramArga baMdha kA kAraNa hai / / 144 / / phira kahate haiM - jaha phaNirAosohai phnnmnnimaannikkkirnnvipphurio| taha vimaladasaNadharo jiNabhattI pavayaNe 'jiivo||145|| yathA phaNirAjaH zobhate phnnmnnimaannikykirnnvisphuritH| tathA vimaladarzanadharaH jinabhaktiH pravacane jIvaH / / 145 / / artha - jaise phaNirAja (dharaNendra) so phaNa jo sahasra phaNa usameM lage hue maNiyoM ke bIca ke lAla mANikya usakI kiraNoM se visphurita (daidIpyamAna) zobhA pAtA hai, vaise hI jinabhaktisahita nirmala samyagdarzana kA dhAraka jIva isase pravacana arthAt mokSamArga ke prarUpaNa meM zobhA pAtA hai| bhAvArtha - samyaktvasahita jIva kI jinavacana meM bar3I adhikatA hai| jahA~-tahA~ (saba jagaha) zAstroM meM samyaktva kI hI pradhAnatA kahI hai||145|| Age samyagdarzanasahita liMga hai usakI mahimA kahate haiM - jaha tArAyaNasahiyaM sasaharabiMbaM khamaMDale vimle| bhAviya tavavayavimalaM 'jiNaliMgaMdasaNavisuddhaM / / 146 / / yathA tArAgaNasahitaM zazadharabiMbaM khamaMDale vimle| bhAvataM tapovratavimalaM jinaliMgaM darzanavizuddham / / 146 / / artha - jaise nirmala AkAzamaMDala meM tArAoM ke samUhasahita candramA kA biMba zobhA pAtA hai, vaise hI jinazAsana meM darzana se vizuddha aura bhAvita kiye hue tapa tathA vratoM se nirmala jinaliMga hai so zobhA pAtA hai| 1. pAThAntaraH - jIvo nniddittttho| 2. pAThAntaraH - jIva: nirdiSTaH / dehamita ara kartA-bhoktA jIva darzana-jJAnamaya / anAdi anidhana amUrtika kahA jinavara deva ne / / 148 / /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 aSTapAhuDa __ bhAvArtha - jinaliMga arthAt 'nirgrantha munibheSa' yadyapi tapavratasahita nirmala hai, to bhI samyagdarzana ke binA zobhA nahIM pAtA hai| isake hone para hI atyanta zobhAyamAna hotA hai / / 146 / / Age kahate haiM ki aisA jAnakara darzanaratna ko dhAraNa karo, aisA upadeza karate haiM - iya NAuM guNadosaM dasaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNANaM sovANaM paDhama mokkhassa / / 147 / / iti jJAtvA guNadoSaM darzanaratnaM dharatabhAvena / sAraM guNaratnAnAM sopAnaM prathamaM mokSasya / / 147 / / artha - he mune ! tU 'iti' arthAt pUrvokta prakAra samyaktva ke guNa aura mithyAtva ke doSoM ko jAnakara samyaktvarUpI ratna ko bhAvapUrvaka dhAraNa kara / yaha guNarUpI ratnoM meM sAra hai aura mokSarUpI maMdira kA prathama sopAna hai arthAt car3hane ke lie pahilI sIr3hI hai| bhAvArtha - jitane bhI vyavahAra mokSamArga ke aMga haiM (gRhastha ke dAnapUjAdika aura muni ke mahAvrata zIlasaMyamAdika) una sabameM sAra samyagdarzana hai, isase saba saphala haiM, isalie mithyAtva ko chor3akara samyagdarzana aMgIkAra karo, yaha pradhAna upadeza hai / / 147 / / __ Age kahate haiM ki samyagdarzana kisako hotA hai ? jo jIva, jIva padArtha ke svarUpa ko jAnakara isakI bhAvanA kare, isakA zraddhAna karake apane ko jIva padArtha jAnakara anubhava dvArA pratIti kare usake hotA hai| isalie aba yaha jIvapadArtha kaisA hai, usakA svarUpa kahate haiM - kattA bhoi amutto sarIramitto aNAiNihaNo y| daMsaNaNANuvaogo 'NihiTTho jiNavariMdehiM / / 148 / / kartA bhoktA amUrttaH zarIramAtraH anAdinidhana: ca / darzanajJAnopayogaH nirdiSTaH jinavarendraiH / / 148 / / artha - 'jIva' nAmaka padArtha hai so kaisA hai - kartA hai, bhoktA hai, amUrtika hai, zarIrapramANa hai, anAdinidhana hai, darzana-jJAna upayogavAlA hai isaprakAra jinavarendra sarvajJadeva vItarAga ne kahA hai| bhAvArtha - yahA~ 'jIva' nAmaka padArtha ke chaha vizeSaNa kahe / inakA Azaya aisA hai ki - 1. kartA' kahA, vaha nizcayanaya se to apane azuddha bhAvoM kA ajJAna avasthA meM Apa hI kartA hai tathA vyavahAranaya se jJAnAvaraNAdi pudgala karmoM kA kartA hai aura zuddhanaya se apane zuddhabhAvoM kA kartA hai|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 225 2. 'bhoktA' kahA, vaha nizcayanaya se to apane jJAna-darzanamayI cetanabhAva kA bhoktA hai aura vyavahAra naya se pudgalakarma ke phala meM honevAle sukha-du:kha Adi kA bhoktA hai| 3. 'amUrtika' kahA, vaha nizcaya se to sparza, rasa, gandha, varNa, zabda ye pudgala ke guNa paryAya haiM, inase rahita amUrtika hai aura vyavahAra se jabataka pudgalakarma se baMdhA hai tabataka 'mUrtika' bhI kahate haiN| 4. 'zarIraparimANa' kahA, vaha nizcaya se to asaMkhyAtapradezI lokaparimANa hai, parantu saMkocavistArazakti se zarIra se kucha kama pradezapramANa AkAra meM rahatA hai| 5. 'anAdinidhana' kahA, vaha paryAyadRSTi se dekhane para to utpanna hotA hai aura naSTa hotA hai, to bhI dravyadRSTi se dekhA jAya to anAdinidhana sadA nitya avinAzI hai| 6. 'darzana-jJAna upayogasahita' kahA, vaha dekhane jAnanerUpa upayogasvarUpa cetanArUpa hai| ina vizeSaNoM meM anyamatI anyaprakAra sarvathA ekAntarUpa mAnate haiM unakA niSedha bhI jAnanA caahie| 'kartA' vizeSaNa se to sAMkhyamatI sarvathA akartA mAnatA hai usakA niSedha hai| 'bhoktA' vizeSaNa se bauddhamatI kSaNika mAnakara kahatA hai ki karma ko karanevAlA to aura hai tathA bhoganevAlA aura hai, isakA niSedha hai| jo jIva karma karatA hai, usakA phala vahI jIva bhogatA hai, isa kathana se bauddhamatI ke kahane kA niSedha hai| 'amUrtika' kahane se mImAMsaka Adi isa zarIrasahita mUrtika hI mAnate haiM, unakA niSedha hai|| 'zarIrapramANa' kahane se naiyAyika, vaizeSika, vedAntI Adi sarvathA, sarvavyApaka mAnate haiM unakA niSedha hai| 'anAdinidhana' kahane se bauddhamatI sarvathA kSaNasthAyI mAnatA hai, usakA niSedha hai| 'darzanajJAnopayogamayI' kahane se sAMkhyamatI to jJAnarahita cetanAmAtra mAnatA hai, naiyAyika, vaizeSika, guNaguNI ke sarvathA bheda mAnakara jJAna aura jIva ke sarvathA bheda mAnate haiM, bauddhamata kA vizeSa vijJAnAdvaitavAdI' jJAnamAtra hI mAnatA hai aura vedAMtI jJAna kA kucha nirUpaNa hI nahIM karatA hai, ina sabakA niSedha hai| isaprakAra sarvajJa kA kahA huA jIva kA svarUpa jAnakara apane ko aisA mAnakara zraddhA, ruci, pratIti karanA cAhie / jIva kahane se ajIva padArtha bhI jAnA jAtA hai, ajIva na ho to jIva nAma jina bhAvanA se sahita bhavi drshnaavrnn-jnyaanaavrnn| ara mohanI antarAya kA jar3a mUla se mardana kreN||149|| ho ghAtiyoM kA nAza darzana-jJAna-sukha-bala anNte|| ho pragaTa Atama mAhiM lokAloka Alokita kareM / / 150 / /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 aSTapAhuDa kaise hotA, isalie ajIva kA svarUpa kahA hai, vaisA hI usakA zraddhAna Agama anusAra krnaa| isaprakAra ajIva padArtha kA svarUpa jAnakara aura ina donoM ke saMyoga se anya Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa - ina bhAvoM kI pravRtti hotI hai| inakA Agama ke anusAra svarUpa jAnakara zraddhAna karane se samyagdarzana kI prApti hotI hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 148 / / __ Age kahate haiM ki yaha jIva 'jJAna-darzana upayogamayI hai kintu anAdi paudgalika karma ke saMyoga se isake jJAna-darzana kI pUrNatA nahIM hotI hai, isalie alpa jJAna-darzana anubhava meM AtA hai aura umaseM bhI ajJAna ke nimitta se iSTa-aniSTa buddhirUpa rAga-dveSa-moha-bhAva ke dvArA jJAnadarzana meM kaluSatArUpa sukha-duHkhAdika bhAva anubhava meM Ate haiN| yaha jIva nijabhAvanArUpa samyagdarzana ko prApta hotA hai taba jJAna-darzana-sukha-vIrya ke ghAtaka karmoM kA nAza karatA hai, aisA dikhAte haiM daMsaNaNANAvaraNaM mohaNiyaM aMtarAiyaM kammaM / NiTThavai bhaviyajIvo sammaM jiNabhAvaNAjutto / / 149 / / darzanajJAnAvaraNaM mohanIyaM antarAyakaM krm| niSThApayati bhavyajIvA: samyak jinbhaavnaayuktH||149|| artha - samyak prakAra jinabhAvanA se yukta bhavyajIva hai vaha jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, antarAya, ina cAra ghAtiyA karmoM kA niSThApana karatA hai arthAt sampUrNa abhAva karatA hai| bhAvArtha - darzana kA ghAtaka darzanAvaraNa karma hai, jJAna kA ghAtaka jJAnAvaraNa karma hai, sukha kA ghAtaka mohanIya karma hai, vIrya kA ghAtaka antarAya karma hai| inakA nAza kauna karatA hai ? samyak prakAra jinabhAvanA bhAkara arthAt jina AjJA mAnakara jIva-ajIva Adi tattva kA yathArtha nizcaya kara zraddhAvAna haA ho vaha jIva karatA hai| isalie jina AjJA mAna kara yathArtha zraddhAna karane kA yaha upadeza hai||148|| Age kahate haiM ki ina ghAtiyA karmoM kA nAza hone para 'anantacatuSTaya' prakaTa hote haiM - balasokkhaNANadaMsaNa cattAri vi payaDA guNA hoti / NaDhe ghAicaukke loyAloyaM payAsedi / / 150 / / yaha AtmA paramAtmA ziva viSNu brahmA buddha hai| jJAni hai parameSThi hai sarvajJa karma vimukta hai||151||
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 227 balasaukhyajJAnadarzanAni catvAro'pi prkttaagunnaabhvNti| naSTe ghAticatuSke lokAlokaM prakAzayati / / 150 / / artha - pUrvokta cAra ghAtiyA karmoM kA nAza hone para ananta jJAna-darzana-sukha aura bala (vIrya) ye cAra guNa pragaTa hote haiN| jaba jIva ke ye guNa kI pUrNa nirmala dazA prakaTa hotI hai, taba lokAloka ko prakAzita karatA hai| bhAvArtha -ghAtiyA karmoM kA nAza hone para anantadarzana, anantajJAna,anantasukha aura anantavIrya ye 'anantacatuSTaya' prakaTa hote haiN| ananta darzanajJAna se chaha dravyoM se bhare hue isa loka meM anantAnanta jIvoM ko, inase bhI anantAnantaguNe pudgaloM ko tathA dharma-adharma-AkAza ye tIna dravya aura asaMkhyAta kAlANu ina saba dravyoM kI atIta anAgata aura vartamAnakAlasaMbaMdhI anantaparyAyoM ko bhinna-bhinna ekasamaya meM spaSTa dekhatA hai aura jAnatA hai| anantasukha se atyaMta tRptirUpa hai aura anantazakti dvArA aba kisI bhI nimitta se avasthA palaTatI (badalatI) nahIM hai| aise anaMta catuSTayarUpa jIva kA nijasvabhAva prakaTa hotA hai, isalie jIva ke svarUpa kA aisA paramArtha se zraddhAna karanA vaha hI samyagdarzana hai / / 150 / / ___ Age jisake anantacatuSTaya prakaTa hote haiM, usako paramAtmA kahate haiN| usake aneka nAma haiM, unameM se kucha prakaTa kara kahate haiM - NANI siva parameTThI savvaNhU viNhU caumuho buddho| appo vi ya paramappo kammavimukko ya hoi phuDaM / / 151 / / jJAnI ziva: parameSThI sarvajJaH viSNuH caturmukhaH buddhH| AtmA api ca paramAtmA karmavimuktaH ca bhavati sphuTam / / 151 / / artha - paramAtmA jJAnI hai, ziva hai, parameSThI hai, sarvajJa hai, viSNu hai, caturmukhabrahmA hai, buddha hai, AtmA hai, paramAtmA hai aura karmarahita hai, yaha spaSTa jaano| bhAvArtha - 'jJAnI kahane se sAMkhyamatI jJAnarahita udAsIna caitanyamAtra mAnatA hai usakA niSedha hai| 'ziva' hai arthAt saba kalyANoM se paripUrNa hai, jaisA sAMkhyamatI naiyAyika vaizeSika mAnate haiM, vaisA nahIM hai| 'parameSThI' hai so parama (utkRSTa) pada meM sthita hai athavA utkRSTa iSTatva svabhAva hai| ghana-ghAti karma vimukta ara tribhuvanasadana saMdIpa jo| ara doSa aSTAdaza rahita ve deva uttama bodhi deM / / 152 / /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 aSTapAhuDa jaise anmayatI kaI apanA iSTa kucha mAna karake usako parameSThI kahate haiM; vaise nahIM hai| 'sarvajJa' hai arthAt saba lokAloka ko jAnatA hai, anya kitane hI kisI eka prakaraNa saMbaMdhI saba bAta jAnatA hai usako bhI sarvajJa kahate haiM vaisA nahIM hai| 'viSNu' hai arthAt jisakA jJAna saba jJeyoM meM vyApaka hai-anyamatI vedAMtI Adi kahate haiM ki saba padArthoM meM Apa hai to aisA nahIM hai| 'caturmukha' kahane se kevalI arahaMta ke samavasaraNa meM cAra mukha cAroM dizAoM meM dIkhate haiM, aisA atizaya hai, isalie caturmukha kahate haiM - anyamatI brahmA ko catarmukha kahate haiM - aisA brahmA koI nahIM hai| 'buddha' hai arthAt sabakA jJAtA hai-bauddhamatI kSaNika ko buddha kahate haiM vaisA nahIM hai| 'AtmA' hai apane svabhAva meM hI nirantara pravartatA hai-anyamatI vedAntI sabameM pravartate hue AtmA ko mAnate haiM vaisA nahIM hai| 'paramAtmA' hai arthAt AtmA kA pUrNarUpa 'anantacatuSTaya' usake pragaTa ho gaye haiM, isalie paramAtmA hai| karma jo AtmA ke svabhAva ke ghAtaka ghAtiyAkarmoM se rahita ho gaye haiM, isalie karma vimukta' hai athavA kucha karane yogya kAma na rahA isalie bhI karmavimukta hai| sAMkhyamatI, naiyAyika sadA hI karmarahita mAnate haiM, vaise nahIM hai| aise paramAtmA ke sArthaka nAma haiN| anyamatI apane iSTa kA nAma eka hI kahate haiM, unakA sarvathA ekAnta ke abhiprAya ke dvArA artha bigaDatA hai, isalie yathArtha nahIM hai| arahanta ke ye nAma nayavivakSA se satyArtha hai, aisA jaano||151|| Age AcArya kahate haiM ki aisA deva mujhe uttama bodhi deve - iya ghAikammamukko aTThArahadosavajio sylo| tihuvaNabhavaNapadIvo deu mamaM uttamaM bohiM / / 152 / / iti ghAtikarmamukta: aSTAdazadoSavarjita: sklH| tribhavanabhavanapradIpaH dadAta mAM uttamAM bodhima / / 152 / / artha - isaprakAra ghAtiyA karmoM se rahita, kSudhA-tRSA Adi pUrvokta aThAraha doSoM se rahita, sakala (zarIra sahita) aura tIna bhuvanarUpI bhavana ko prakAzita karane ke lie prakRSTadIpaka tulya deva hai, vaha mujhe uttama bodhi (samyagdarzana jJAna cAritra) kI prApti deve, isaprakAra AcArya ne prArthanA jinavara caraNa meM nameM jo nara parama bhaktibhAva se| vara bhAva se ve ukhAr3e bhavabeli ko jar3amUla se / / 153 / / jala meM raheM para kamala patte lipta hote haiM nhiiN| satpuruSa viSaya-kaSAya meM tyoM lipta hote haiM nahIM / / 154 / /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 229 kI hai| bhAvArtha - yahA~ aura to pUrvokta prakAra jAnanA, parantu 'sakala' vizeSaNa kA yaha Azaya hai ki mokSamArga kI pravRtti karane ke jo upadeza haiM, vaha vacana ke pravarte binA nahIM hote haiM aura vacana kI pravRtti zarIra binA nahIM hotI hai, isalie arahaMta kA Ayu karma ke udaya se zarIra sahita avasthAna rahatA hai aura susvara Adi nAmakarma ke udaya se vacana kI pravRtti hotI hai| isa taraha aneka jIvoM kA kalyANa karanevAlA upadeza hotA rahatA hai| anyamatiyoM ke aisA avasthAna (aisI sthiti) paramAtmA ke saMbhava nahIM hai, isalie upadeza kI pravRtti nahIM banatI hai, taba mokSamArga kA upadeza bhI nahIM banatA hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 152 / / Age kahate haiM ki jo aise arahaMta jinezvara ke caraNoM meM namaskAra karate haiM, ve saMsAra kI janmarUpa bela ko kATate haiM - jiNavaracaraNaMburuhaM NamaMti je prmbhttiraaenn| te jammavellimUlaM khaNaMti varabhAvasattheNa / / 153 / / jinavaracaraNAMburuhaM namaMtiye prmbhktiraagenn| te janmavallImUlaM khanaMti varabhAvazastreNa / / 153 / / artha - jo puruSa parama bhakti anurAga se jinavara ke caraNakamaloM ko namaskAra karate haiM, ve zreSThabhAvarUpa zastra' se janma arthAt saMsArarUpI bela ke mUla jo mithyAtva Adi karma, usako naSTa kara DAlate haiM (khoda DAlate haiN)| ___bhAvArtha - apanI zraddhA-ruci-pratIti se jo jinezvaradeva ko namaskAra karatA hai, unake satyArthasvarUpa sarvajJa vItarAgapane ko jAnakara bhakti ke anurAga se namaskAra karatA hai, taba jJAta hotA hai ki samyagdarzana kI prApti kA yaha cihna hai, isalie mAlUma hotA hai ki isake mithyAtva kA nAza ho gayA, aba AgAmI saMsAra kI vRddhi isake nahIM hogI, isaprakAra batAyA hai||153|| Age kahate haiM ki jo jinasamyaktva ko prApta puruSa hai so vaha AgAmI karma se lipta nahIM hotA hai - 1. pAThAntaraH - ciya! 2. pAThAntaraH - jJAn api / saba zIla saMyama guNa sahita jo unheM hama munivara kheN| baha doSa ke AvAsa jo haiM are zrAvaka sama na ve / / 155 / /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 jaha salileNa Na lippar3a kamaliNipattaM sa ha T va pa ya Da e I taha bhAveNa Na lippar3a kasAyavisaehiM sappuriso / / 154 / / yathA salilena na lipyate kamalinIpatra svabhAvaprakRtyA / tathA bhAvena na lipyate kaSAyaviSayaiH satpuruSaH / / 154 / / aSTapAhuDa artha - jaise kamalinI kA patra apane svabhAva se hI jala se lipta nahIM hotA hai, vaise hI samyagdRSTi sat puruSa hai, vaha apane bhAva hI krodhAdika kaSAya aura indriyoM ke viSayoM se lipta nahIM hotA hai / bhAvArtha - samyagdRSTi puruSa ke mithyAtva aura anantAnubaMdhI kaSAya kA to sarvathA abhAva hI hai, anya kaSAyoM kA yathAsaMbhava abhAva hai / mithyAtva anantAnubaMdhI ke abhAva se aisA bhAva hotA hai jo paradravyamAtra ke kartRtva kI buddhi to nahIM hai, parantu zeSa kaSAyoM ke udaya se kucha rAga-dveSa hotA hai, usako karma ke udaya ke nimitta se hue jAnatA hai, isalie usameM bhI kartRtvabuddhi nahIM hai, to bhI una bhAvoM ko roga ke samAna hue jAnakara acchA nahIM samajhatA hai| isaprakAra apane bhAvoM se hI kaSAya-viSayoM se prIti buddhi nahIM hai, isalie unase lipta nahIM hotA hai, jalakamalavat nirlepa rahatA hai| isase AgAmI karma kA bandha nahIM hotA hai, saMsAra kI vRddhi nahIM hotI hai, aisA Azaya hai||154|| Age kahate haiM ki jo pUrvokta bhAva sahita samyagdRSTi satpuruSa haiM, ve hI sakala zIla saMyamAdi guNoM se saMyukta haiM, anya nahIM haiM. - te 'cciya bhaNAmi haM je sayalakalAsIlasaMjamaguNehiM / bahudosANAvAso sumaliNacitto Na sAvayasamo so / / 155 / / 'tAneva ca bhaNAmi ye sakalakalAzIlasaMyamaguNaiH / bahudoSANAmAvAsa: sumalinacittaH na zrAvakasama: sa: / / 155 / / jIte jinhoMne prabala durddhara ara ajeya kaSAya bhaTa / re kSamAdama talavAra se ve dhIra haiM ve vIra haiM / / 156 / / viSaya sAgara meM par3e bhavi jJAna-darzana karoM se / jinane utAre pAra jaga meM dhanya haiM bhagavaMta ve / / 157 /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 231 artha - pUrvokta bhAvasahita samyagdRSTi puruSa haiM aura zIla saMyama guNoM se sakala kalA arthAt saMpUrNa kalAvAn hote haiM, una hI ko hama muni kahate haiN| jo samyagdRSTi nahIM hai, malinacittasahita mithyAdRSTi hai aura bahuta doSoM kA AvAsa (sthAna) hai, vaha to bheSa dhAraNa karatA hai to bhI zrAvaka ke samAna bhI nahIM hai| bhAvArtha - jo samyagdRSTi hai aura zIla (uttara guNa) tathA saMyama (mUlaguNa) sahita hai vaha muni hai| jo mithyAdRSTi hai arthAt jisakA citta mithyAtva se malina hai aura jisameM krodhAdi vikArarUpa bahuta doSa pAye jAte haiM, vaha to muni kA bheSa dhAraNa karatA hai to bhI zrAvaka ke samAna bhI nahIM hai, zrAvaka samyagdRSTi ho aura gRhasthAcAra ke pApasahita ho to bhI usake barAbara vaha kevala bheSamAtra ko dhAraNa karanevAlA muni nahIM hai aisA AcArya ne kahA hai / / 155 / / Age kahate haiM ki samyagdRSTi hokara jinane kaSAyarUpa subhaTa jIte, ve hI dhIravIra haiM - te dhIravIrapurisA khamadamakhaggeNa vipphurNtenn| dujayapabalabaluddharakasAyabhaDa NijjiyA jehiM / / 156 / / te dhIravIrapuruSAH kSamAdamakhaDgeNa visphurtaa| durjayaprabalabaloddhatakaSAyabhaTA: nirjitA yaiH||156|| artha - jina puruSoM ne kSamA aura indriyoM kA damana, vaha hI huA visphuratA arthAt sajAyA huA malinatArahita ujjvala khaDga, usase jinako jItanA kaThina hai aise durjaya, prabala tathA bala se uddhata kaSAyarUpa subhaToM ko jIte, ve hI dhIravIra subhaTa haiM, anya saMgrAmAdika meM jItanevAle to 'kahane ke subhaTa' haiN| bhAvArtha - yuddha meM jItanevAle zUravIra to loka meM bahata haiM. paranta kaSAyoM ko jItanevAle virale haiM, ve munipradhAna haiM aura ve hI zUravIroM meM pradhAna hai| jo samyagdRSTi hokara kaSAyoM ko jItakara cAritravAn hote haiM ve mokSa pAte haiM, aisA Azaya hai||156|| Age kahate haiM ki Apa darzana-jJAna-cAritrarUpa hote haiM, ve anya ko bhI una sahita karate haiM, puSpita viSayamaya puSpoM se ara mohavRkSArUr3ha jo| azeSa mAyA beli ko muni jJAnakaravata kATate / / 158 / / mohamada gauravarahita karuNAsahita munirAja jo| are pApastaMbha ko cArita khar3aga se kATate / / 159 / /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 unako dhanya hai dhaNNA te bhagavaMtA daMsaNaNANaggapavarahatthehiM / visayamayaraharapaDiyA bhaviyA uttAriyA jehiM / / 157 / / te dhanyAH bhagavaMta: drshnjnyaanaagrprvrhstaiH| viSayamakaradharapatitA: bhavyAH uttAritA: yaiH / / 157 / / aSTapAhuDa artha - jina satpuruSoM ne viSayarUpa makaradhara (samudra) meM par3e hue bhavyajIvoM ko darzana aura jJAnarUpI mukhya donoM hAthoM se pAra utAra diye, ve munipradhAna bhagavAn indrAdika se pUjya jJAnI dhanya haiN| bhAvArtha - isa saMsAra-samudra se Apa tire aura dUsaroM ko tirA deveM una muniyoM ko dhanya hai / dhanAdika sAmagrIsahita ko 'dhanya' kahate haiM, vaha to ' kahane ke lie dhanya' haiM / / 157 / / Age phira aise muniyoM kI mahimA karate haiM - mAyAvelli asesA mohamahAtaruvarammi ArUDhA / visayavisapupphaphulliya luNaMti muNi NANasatthehiM / / 158 / / mAyAvallIM azeSAM mohamahAtaruvare ArUDhAm / viSayaviSapuSpapuSpitAM lunaMti munayaH jJAnazastraiH / / 158 / / artha - mAyA (kapaTa) rUpI bela jo moharUpI mahA vRkSa para car3hI huI hai tathA viSayarUpI viSa ke phUloM se phUla rahI hai, usako muni jJAnarUpI zastra se samastatayA kATa DAlate haiM arthAt ni:zeSa kara dete haiN| bhAvArtha - yaha mAyAkaSAya gUr3ha hai, isakA vistAra bhI bahuta hai, muniyoM taka phailatI hai, isalie jo muni jJAna se isako kATa DAlate haiM ve hI sacce muni haiM, ve hI mokSa pAte haiM / / 158 / / Age phira una muniyoM kI sAmarthya ko kahate haiM - sadguNoM kI maNimAla jinamata gagana meM muni nizAkara / tArAvalI pariveSThita haiM zobhate pUrNendu sama / / 160 / / cakradhara balarAma kezava indra jinavara gaNapati / ara RddhiyoM ko pA cuke jinake haiM bhAva vizuddhavara / / 161 / /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 233 mohamayagAravehi ya mukkA je krunnbhaavsNjuttaa| te savvaduriyakhaMbhaM haNaMti cArittakhaggeNa / / 159 / / mohamadagAravaiH ca muktA: ye krunnbhaavsNyuktaaH|| te sarvaduritastaMbhaM ghnati cAritrakhaDgena / / 159 / / artha - jo muni moha-mada-gaurava se rahita haiM aura karuNAbhAva sahita haiM, ve hI cAritrarUpI khaDga se pAparUpI staMbha ko hanate haiM arthAt mUla se kATa DAlate haiN| bhAvArtha - paradravya se mamatvabhAva ko 'moha' kahate haiN| 'mada'-jAti Adi paradravya ke saMbaMdha se garva hone ko 'mada' kahate haiN| 'gaurava' tIna prakAra kA hai - Rddhigaurava, sAtagaurava aura rasagaurava / jo kucha tapobala se apanI mahaMtatA loka meM ho usakA apane ko mada Ave, usameM harSa mAne vaha 'Rddhigaurava' hai| yadi apane zarIra meM rogAdika utpanna na hoM to sukha mAne tathA pramAdayukta hokara apanA mahaMtapanA mAne 'sAtagaurava' hai| yadi miSTa puSTa rasIlA AhArAdika mile to usake nimitta se pramatta hokara zayanAdika kare rasagaurava' hai| muni isaprakAra gaurava se to rahita haiM aura parajIvoM kI karuNA se sahita haiM - aisA nahIM hai ki parajIvoM se moha mamatva nahIM hai isalie nirdaya hokara unako mArate haiM, parantu jabataka rAga aMza rahatA hai tabataka parajIvoM kI karuNA hI karate haiM, upakArabuddhi rahatI hai| isaprakAra jJAnI muni pApa rUpa azubhakarma, usakA cAritra ke bala se nAza karate haiM / / 159 / / Age kahate haiM ki jo isaprakAra mUlaguNa aura uttaraguNoM se maMDita muni haiM ve jinamata meM zobhA pAte haiM - guNagaNamaNimAlAe jiNamayagayaNe nnisaayrmunniNdo| tArAvalipariyario puNNimaI duvva pavaNapahe / / 160 / / guNagaNamaNimAlayA jinamatagagane nishaakrmuniiNdrH| tArAvalIparikaritaH pUrNimenduriva pavanapathe / / 160 / / artha - jaise pavanapatha (AkAza) meM tArAoM kI paMkti ke parivAra se veSTita pUrNimA kA jo amara anupama atula ziva ara parama uttama vimala hai| pA cuke aisA mukti sukha jinabhAvanA bhA neka nara / / 162 / / jo niraMjana haiM nitya haiM trailokya mahimAvaMta haiN| ve siddha darzana-jJAna ara cAritra zuddhi deM hameM / / 163 / /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 234 candramA zobhA pAtA hai, vaise hI jinamata rUpa AkAza meM guNoM ke samUharUpI maNiyoM kI mAlA se munIndrarUpa candramA zobhA pAtA hai| bhAvArtha - aTThAIsa mUlaguNa, dazalakSaNa dharma, tIna gupti aura caurAsI lAkha uttaraguNoM kI mAlAsahita muni jinamata meM candramA ke samAna zobhA pAtA hai, aise muni anyamata meM nahIM haiN||160 / / __ Age kahate haiM ki jinake isaprakAra vizuddha bhAva haiM, ve satpuruSa tIrthaMkara Adi pada ke sukhoM ko pAte haiM - ckkhrraamkesvsurvrjinngnnhraaisokkhaaii| cAraNamuNiriddhIo visuddhabhAvA NarA pattA / / 161 / / ckrdhrraamkeshvsurvrjingnndhraadisaukhyaani| cAraNamunyarlI: vizuddhabhAvA narA: prAptAH / / 161 / / artha - vizuddha bhAvavAle aise nara muni haiM, vaha cakradhara (cakravatI, chaha khaMDa kA rAjendra) rAma (balabhadra), kezava (nArAyaNa, arddhacakrI) suravara (devoM kA indra) jina (tIrthaMkara paMcakalyANaka sahita, tInaloka se pUjya pada) gaNadhara (cAra jJAna aura saptaRddhi ke dhAraka muni) inake sukhoM kA tathA cAraNamuni (jinake AkAzagAminI Adi RddhiyA~ pAI jAtI haiM) kI RddhiyoM ko prApta hue| bhAvArtha - pahile isaprakAra nirmala bhAvoM ke dhAraka puruSa hue ve isaprakAra ke padoM ke sukhoM ko prApta hue, aba jo aise hoMge ve pAveMge, aisA jAno / / 161 / / Age kahate haiM ki mokSa kA sukha bhI aise hI pAte haiM - sivamajarAmaraliMgamaNovamamuttamaM paramavimalamatulaM / pattA varasiddhisuhaM jiNabhAvaNabhAviyA jIvA / / 162 / / zivamajarAmaraliMgaM anupamamuttamaM paramavimalamatulam / prApto varasiddhisukhaM jinabhAvanAbhAvitA jIvAH / / 162 / / isase adhika kyA kaheM hama dharmArthakAma ru mokSa meN| yA anya saba hI kArya meM hai bhAva kI hI mukhyatA / / 164 / / isa taraha yaha sarvajJa bhAsita bhAvapAhaDa jaaniye| bhAva se jo par3heM avicala thAna ko ve paayeNge||165||
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvapAhuDa 235 artha - jo jinabhAvanA se bhAvita jIva haiM ve hI siddhi arthAt mokSa ke sukha ko pAte haiN| kaisA hai siddhi sukha ? 'ziva' hai, kalyANarUpa hai, kisIprakAra upadrava sahita nahIM hai, 'ajarAmaraliMga' hai arthAt jisakA cihna vRddha honA aura maranA ina donoM se rahita hai, 'anupama' hai jisako saMsAra ke sukha kI upamA nahIM lagatI hai, 'uttama' (sarvottama) hai, 'parama' (sarvotkRSTa) hai, mahArghya hai arthAt mahAn arghya pUjya prazaMsA ke yogya hai, 'vimala' hai karma ke mala tathA rAgAdikamala se rahita hai| 'atula' hai, isake barAbara saMsAra kA sukha nahIM hai, aise sukha ko jinabhakta pAtA hai, anya kA bhakta nahIM pAtA hai||162|| ___ Age AcArya prArthanA karate haiM ki jo aise siddhasukha ko prApta hue siddha bhagavAn ve mujhe bhAvoM kI zuddhatA deveM - te me tihuvaNamahiyA siddhA suddhA NiraMjaNA nniccaa| diMtu varabhAvasuddhiM daMsaNa NANe caritte ya / / 163 / / te me tribhuvanasahitA: siddhA: suddhA: niraMjanA: nityaaH| dadatu varabhAvazuddhiM darzane jJAne cAritre ca / / 163 / / artha - siddha bhagavAna mujhe darzana-jJAna meM aura cAritra meM zreSTha uttamabhAva kI zuddhatA deveM / kaise haiM siddha bhagavAna ? tIna bhuvana se pUjya haiM, zuddha haiM arthAt dravyakarma aura nokarmarUpa mala se rahita haiM, niraMjana hai arthAt rAgAdi karma se rahita haiM, jinake karma kI utpatti nahIM hai, nitya haiM - prApta svabhAva kA phira nAza nahIM hai| bhAvArtha - AcArya ne zuddhabhAva kA phala siddha avasthA aura jo nizcaya se isa phala ko prApta hue siddha, inase yahI prArthanA kI hai ki zuddhabhAva kI pUrNatA hamAre hove / / 163 / / Age bhAva ke kathana kA saMkoca karate haiM - kiMjaMpieNa bahuNA attho dhammo ya kAmamokkho ca / aNNe vi ya vAvArA bhAvammi pariTThiyA savve / / 164 / / kiM jalpitena bahunA artha: dharma: ca kAmamokSa: c|| anye api ca vyApArA: bhAve paristhitA: sarve / / 164 / / artha - AcArya kahate haiM ki bahuta kahane se kyA ? dharma, artha, kAma, mokSa aura anya jo kucha vyApAra hai vaha saba hI zuddhabhAva meM samastarUpa se sthita hai| bhAvArtha - puruSa ke cAra prayojana pradhAna haiM - dharma, artha, kAma, mokSa / anya bhI jo kucha
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 aSTapAhuDa maMtrasAdhanAdika vyApAra haiM, ve AtmA ke zuddha caitanya pariNAmasvarUpa bhAva meM sthita haiN| zuddhabhAva se saba siddhi hai, isaprakAra saMkSepa meM kahanA jAno, adhika kyA kaheM? / / 164 / / __ Age isa bhAvapAhuDa ko pUrNa karate haiM, isake par3hane sunane va bhAva karane kA (cintana kA) upadeza karate haiM - iya bhAvapAhuDamiNaM savvaMbuddhehi desiyaM sammaM / jo paDhai suNai bhAvai so pAvai avicalaM ThANaM / / 165 / / iti bhAvaprAbhRtamidaM sarvabuddhaiH dezitaM samyak / yaH paThati zRNoti bhAvayati sa: prApnoti avicalaM sa tha / na ma / / 1 6 5 / / artha - isaprakAra isa bhAvapAhuDa kA sarvabuddha-sarvajJadeva ne upadeza diyA hai, isako jo bhavyajIva samyakprakAra se par3hate haiM, sunate haiM aura isakA cintana karate haiM, ve zAzvata sukha ke sthAna mokSa ko pAte haiN| bhAvArtha - yaha bhAvapAhuDa graMtha sarvajJa kI paramparA se artha lekara AcArya ne kahA hai, isalie sarvajJa kA hI upadeza hai, kevala chadmastha kA hI kahA huA nahIM hai, isalie AcArya ne apanA kartavya pradhAna kara nahIM kahA hai| isake par3hane sunane kA phala mokSa kahA, vaha yukta hI hai, zuddhabhAva se mokSa hotA hai aura isake par3hane se zuddhabhAva hote haiN| (noMdha - yahA~ svAzrayI nizcaya meM zuddhatA kare to nimitta meM zAstra paThanAdi meM vyavahAra se nimitta kAraNa-paramparA kAraNa kahA jAya / anupacAra=nizcaya binA upacAra-vyavahAra kaisA ?) isaprakAra isakA par3hanA, sunanA, dhAraNA aura bhAvanA karanA paramparA mokSa kA kAraNa hai| isalie he bhavyajIvoM ! isa bhAvapAhuDa ko par3ho, suno, sunAo, bhAvo aura nirantara abhyAsa karo jisase bhAva zuddha hoM aura samyagdarzana-jJAna-cAritra kI pUrNatA ko pAkara mokSa ko prApta karo tathA vahA~ paramAnaMdarUpa zAzvatasukha ko bhogo| isaprakAra zrI kundakundanAmaka AcArya ne bhAvapAhuDagraMtha pUrNa kiyaa| isakA saMkSepa aise hai - jIvanAmaka vastu kA eka asAdhAraNa zuddha avinAzI cetanA svabhAva 1. 'zuddhabhAva' kA nirUpaNa do prakAra se kiyA gayA hai, jaise 'mokSamArga do nahIM haiM' kintu usakA nirUpaNa do prakAra kA hai, isIprakAra zuddhabhAva ko jahA~ do prakAra ke kahe haiM, vahA~ nizcayanaya se aura vyavahAranaya se kahA hai - aisA samajhanA caahie| nizcaya samyagdarzanAdi hai use hI vya. mAnya hai aura use hI niraticAra vyavahAra ratnatrayAdika meM vyavahAra se zuddhatva' athavA 'zuddha saMprayogatva' kA Aropa AtA hai, jisako vyavahAra meM zuddhabhAva' kahA hai, usI ko nizcaya apekSA azuddha kahA hai-viruddha kahA hai, kintu vyavahAranaya se vyavahAraviruddha nahIM hai|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 bhAvapAhuDa hai| isakI zuddha, azuddha do pariNati haiN| zuddha darzana-jJAnopayogarUpa pariNamanA 'zuddhapariNati' hai, isako zuddhabhAva kahate haiN| karma ke nimitta se rAga-dveSa-mohAdika vibhAvarUpa pariNamanA 'azuddha pariNati' hai, isako azuddhabhAva kahate haiN| karma kA nimitta anAdi se hai, isalie azuddhabhAvarUpa anAdi hI se pariNamana kara rahA hai| isa bhAva se zubha-azubha karma kA baMdha hotA hai, isa baMdha ke udaya se phira zubha yA azubha bhAvarUpa (azuddhabhAvarUpa) pariNamana karatA hai, isaprakAra anAdi saMtAna calA AtA hai| jaba iSTadevatAdika kI bhakti, jIvoM kI dayA, upakAra maMdakaSAyarUpa pariNamana karatA hai, taba to zubhakarma kA baMdha karatA hai| isake nimitta se devAdika paryAya pAkara kucha sukhI hotA hai| jaba viSaya-kaSAya tIvra pariNAmarUpa pariNamana karatA hai taba pApa kA baMdha karatA hai, isake udaya se narakAdi paryAya pAkara du:khI hotA hai| - isaprakAra saMsAra meM azuddhabhAva se anAdikAla se yaha jIva bhramaNa karatA hai| jaba koI kAla aisA Ave jisameM jinezvaradeva sarvajJa vItarAga ke upadeza kI prApti ho aura usakA zraddhAna ruci pratIti AcaraNa kare taba sva aura para kA bhedajJAna karake zuddha-azuddha bhAva kA svarUpa jAnakara apane hita-ahita kA zraddhAna ruci pratIti AcaraNa ho taba zuddhadarzanajJAnamayI zuddha cetanA pariNamana ko to 'hita' jAne, isakA phala saMsAra kI nivRtti hai, isako jAne aura azuddha bhAva kA phala saMsAra hai, isako jAne, taba zuddhabhAva ke grahaNa kA aura azuddhabhAva ke tyAga kA upAya kare / upAya kA svarUpa jaise sarvajJa vItarAga ke Agama meM kahA hai, vaise kre| isakA svarUpa nizcayavyavahArAtmaka samyagdarzana-jJAna-cAritrasvarUpa mokSamArga kahA hai| zuddhasvarUpa ke zraddhAna jJAna cAritra ko 'nizcaya' kahA hai aura jinadeva sarvajJa vItarAga tathA usake vacana aura una vacanoM ke anusAra pravartanavAle muni zrAvaka kI bhakti vandanA vinaya vaiyAvRttya karanA vyavahAra' hai, kyoMki yaha mokSamArga meM pravartAne ko upakArI hai| upakArI kA upakAra mAnanA nyAya hai, upakAra lopanA anyAya hai| svarUpa ke sAdhaka ahiMsA Adi mahAvrata tathA ratnatrayarUpa pravRtti, samiti, guptirUpa pravartanA aura inameM doSa lagane para apanI niMdA garhAdika karanA, guruoM kA diyA huA prAyazcitta lenA, zakti ke anusAra tapa karanA, pariSaha sahanA, dazalakSaNadharma meM pravartanA ityAdi zuddhAtmA ke anukUla kriyArUpa pravartanA, inameM kucha rAga kA aMza rahatA hai, tabataka zubhakarma kA baMdha hotA hai to bhI vaha pradhAna nahIM hai, kyoMki inameM pravartanevAle ke zabhakarma ke phala kI icchA nahIM hai. isalie abaMdhatalya hai. ityAdi pravatti Agamokta vyavahAra mokSamArga hai| isameM pravRttirUpa pariNAma haiM to bhI nivRttipradhAna hai, isalie nizcaya mokSamArga meM virodha nahIM hai| isaprakAra nizcaya-vyavahArasvarUpa mokSamArga kA saMkSepa hai| isI ko 'zuddhabhAva' kahA hai| isameM bhI samyagdarzana ko pradhAna kahA hai, kyoMki samyagdarzana ke binA saba vyavahAra mokSa kA kAraNa nahIM hai aura samyagdarzana ke vyavahAra meM jinadeva kI bhakti pradhAna hai, yaha samyagdarzana ko batAne ke lie mukhya cihna hai, isalie jinabhakti niraMtara karanA aura jina AjJA mAnakara Agamokta mArga meM pravartanA yaha zrIguru kA upadeza hai| anya jina-AjJA sivAya saba kumArga haiM, unakA prasaMga chor3anA, isaprakAra karane se AtmakalyANa hotA hai|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mokSapAhuDa (6) OM nama: siddhebhyH| atha mokSapAhuDa kI vacanikA likhyate / prathama hI maMgala ke liye siddhoM ko namaskAra karate haiM - (dohA) aSTa karma ko nAza kari, zuddha aSTa guNa pAya / bhaye siddha nija dhyAnateM, namUM mokSasukhadAya / / 1 / / isaprakAra maMgala ke lie siddhoM ko namaskAra kara zrIkundakunda AcAryakRta 'mokSapAhuDa' graMtha prAkRta ga kI dezabhASAmaya vacanikA likhate haiN| prathama hI AcArya maMgala ke lie paramAtmA ko namaskAra karate haiM - NANamayaM appANaM uvaladdhaM jeNa jhaDiyakammeNa / caiUNa ya paradavvaM Namo Namo tassa devassa / / 1 / / jJAnamaya AtmA upalabdha: yena kssritkrmnnaa| tyaktvA ca paradravyaM namo namastasmai devAya / / 1 / / artha - AcArya kahate haiM ki jisane paradravya ko chor3akara ke dravyakarma, bhAvakarma aura nokarma khirA diye haiM. aise hokara nirmala jJAnamayI AtmA ko prApta kara liyA hai isaprakAra ke deva ko hamArA namaskAra ho-namaskAra ho| do bAra kahane meM atiprItiyukta bhAva batAye haiN| bhAvArtha - yaha 'mokSapAhuDa' kA prAraMbha hai| yahA~ jinane samasta paradravya ko chor3akara karma kA abhAva karake kevalajJAnAnaMdasvarUpa mokSapada ko prApta kara liyA hai, usa deva ko maMgala ke lie paradravya ko parityAga pAyA jJAnamaya nija aatmaa| zata bAra unako ho namana niSkarma jo paramAtamA / / 1 / /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 mokSapAhuDa namaskAra kiyA yaha yukta hai| jahA~ jaisA prakaraNa vahA~ vaisI yogyatA / yahA~ bhAva - mokSa to arahaMta ke haiM aura dravya-bhAva donoM prakAra ke mokSa siddha parameSThI ke haiM, isalie donoM ko namaskAra jAno / / 1 / - Age isaprakAra namaskAra kara graMtha karane kI pratijJA karate haiM - NamiUNa ya taM devaM aNaMtavaraNANadaMsaNaM suddhaM / vocchaM paramappANaM paramapayaM paramajoINaM // 2 // natvA ca taM devaM anaMtavarajJAnadarzanaM zuddham / vakSye paramAtmAnaM paramapadaM paramayoginAm / / 2 / / artha - AcArya kahate haiM ki usa pUrvokta deva ko namaskAra kara, paramAtmA jo utkRSTa zuddha AtmA usako, parama yogIzvara jo utkRSTa yogya dhyAna ke karanevAle munirAjoM ke lie kahU~gA / kaisA hai pUrvokta deva ? jisake ananta aura zreSTha jJAna - darzana pAyA jAtA hai, vizuddha hai-karmamala se rahita hai, jisakA pada parama utkRSTa hai| bhAvArtha - isa graMtha meM mokSa ko jisa kAraNa se pAve aura jaisA mokSapada hai, vaisA varNana kareMge, isalie usI rIti usI kI pratijJA kI hai / yogIzvaroM ke lie kaheMge, isakA Azaya yaha hai i aise mokSapada ko zuddha paramAtmA ke dhyAna dvArA prApta karate haiM, usa dhyAna kI yogyatA yogIzvaroM ke hI pradhAnarUpa se pAI jAtI hai, gRhasthoM ke yaha dhyAna pradhAna nahIM hai / / 2 / / Age kahate haiM ki jisa paramAtmA ko kahane kI pratijJA kI hai usako yogI dhyAnI muni jAnakara usakA dhyAna karake parama pada ko prApta karate haiM - - jaM jANiUNa joI joattho joiUNa aNavarayaM / avvAbAhamaNataM aNovamaM lahai NivvANaM / / 3 / / yat jJAtvA yogI yogastha: daSTvA anavaratam / avyAbAdhamanaMtaM anupamaM labhate nirvANam ||3|| paramapadathita zudha aparimita jJAna darzanamaya prabhu / ko namana kara he yogijana ! paramAtma kA varNana karU~ // 2 // yogastha yogIjana anavarata are ! jisako jAna kara / anaMta avyAbAdha anupama mokSa kI prApti kareM / / 3 / /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 aSTapAhuDa __ artha - Age kaheMge ki paramAtmA ko jAnakara yogI (muni) yoga (dhyAna) meM sthita hokara nirantara usa paramAtmA ko anubhavagocara karake nirvANa ko prApta hotA hai| kaisA hai nirvANa ? 'avyAbAdha' hai, jahA~ kisI prakAra kI bAdhA nahIM hai| 'ananta' hai jisakA nAza nahIM hai| 'anupama' hai, jisako kisI kI upamA nahIM lagatI hai| bhAvArtha - AcArya kahate haiM ki aise paramAtmA ko Age kaheMge jisake dhyAna meM muni niraMtara anubhava karake kevalajJAna prApta kara nirvANa ko prApta karate haiN| yahA~ yaha tAtparya hai ki paramAtmA ke dhyAna se mokSa hotA hai / / 3 / / Age paramAtmA kaisA hai aisA batAne ke lie AtmA ko tIna prakAra kA dikhAte haiM - tipayAro so appA paramaMtarabAhiro hu dehINaM / tattha paro jhAijjai aMtovAeNa caivi bahirappA / / 4 / / triprakAraH sa AtmA paramanta: bahiH sphuTaM dehinAm / tatra paraM dhyAyate antarupAyena tyaja bahirAtmAnam / / 4 / / artha - vaha AtmA prANiyoM ke tIna prakAra kA hai; aMtarAtmA, bahirAtmA aura prmaatmaa| aMtarAtmA ke upAya dvArA bahirAtmapana ko chor3akara paramAtmA kA dhyAna karanA caahie| bhAvArtha - bahirAtmapana ko chor3akara aMtarAtmAsvarUpa hokara paramAtmA kA dhyAna karanA cAhie, isase mokSa hotA hai / / 4 / / Age tInaprakAra ke AtmA kA svarUpa dikhAte haiM - akkhANi bAhirappA aMtaraappA tu appsNkppo| kammakalaMkavimukko paramappA bhaNNae devo / / 5 / / akSANi bahirAtmA antarAtmA sphuTaM aatmsNklpH| karmakalaMkavimuktaH paramAtmA bhaNyate devaH / / 5 / / 1. mudrita saMkra prati meM 'hu heUNa' aisA pATha hai jisakI saMskRta 'tu hitvA' kI hai| trividha AtamarAma meM bahirAtamApana tyAgakara / antarAtma ke AdhAra se paramAtmA kA dhyAna dhara / / 4 / / ye indriyA~ bahirAtmA anubhUti antara aatmaa| jo karmamala se rahita haiM ve deva haiM paramAtamA / / 5 / /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 241 artha - akSa arthAt sparzana Adi indriyA~ vaha to bAhya AtmA hai, kyoMki indriyoM se sparza Adi viSayoM kA jJAna hotA hai taba loga kahate haiM ki aise hI jo indriyA~ haiM, vahI AtmA hai, isaprakAra indriyoM ko bAhya AtmA kahate haiN| aMtarAtmA hai vaha aMtaraMga meM AtmA kA prakaTa anubhavagocara saMkalpa hai zarIra aura indriyoM se bhinna mana ke dvArA dekhane, jAnanevAlA hai, vaha maiM hU~, isaprakAra svasaMvedanagocara saMkalpa vahI antarAtmA hai tathA paramAtmA karma jo dravyakarma jJAnAvaraNAdika tathA bhAvakarma jo rAga-dveSa-mohAdika aura nokarma jo zarIrAdika kalaMkamala se vimukta-rahita, anaMtajJAnAdika guNasahita vahI paramAtmA hai, vahI deva hai, anya ko deva kahanA upacAra hai| bhAvArtha - bAhya AtmA to indriyoM ko kahA tathA aMtarAtmA deha meM sthita dekhanA jAnanA jinake pAyA jAtA hai aisA mana ke dvArA saMkalpa hai aura paramAtmA karmakalaMka se rahita khaa| yahA~ aisA batAyA hai ki yaha jIva hI jabataka bAhya zarIrAdika ko hI AtmA jAnatA hai tabataka to bahirAtmA hai, saMsArI hai, jaba yahI jIva aMtaraMga meM AtmA ko jAnatA hai taba yaha samyagdRSTi hotA hai taba antarAtmA hai aura yaha jIva jaba paramAtmA ke dhyAna se karmakalaMka se rahita hotA hai, taba pahile to kevalajJAna prApta kara arahaMta hotA hai. pIche siddhapada ko prApta karatA hai. ina donoM ko hI paramAtmA kahate haiN| arahaMta to bhAva kalaMka rahita haiM aura siddha dravya-bhAvarUpa donoM hI prakAra ke kalaMka se rahita haiM, isaprakAra jAno / / 5 / / Age usa paramAtmA kA vizeSaNa dvArA svarUpa kahate haiM - malarahio kalacatto aNiMdio ke valo iva saddha 8 pa / / parameTThI paramajiNo sivakaro sAsao siddho / / 6 / / malarahita: kalatyaktaH anidriya: kevala: vishuddhaatmaa| parameSThI paramajina: zivaMkaraH zAzvata: siddhaH / / 6 / / artha - paramAtmA aisA hai - malarahita hai - dravyakarma bhAvakarmarUpa mala se rahita hai, kalatyakta (zarIra rahita) hai, aniMdriya (indriya rahita) hai athavA aniMdita arthAt kisIprakAra niMdAyukta nahIM hai, sabaprakAra se prazaMsA yogya hai, kevala (kevalajJAnamayI) hai,vizuddhAtmA, jisakI AtmA kA hai paramajina parameSThI hai zivaMkara jina shaashvtaa| kevala anindriya siddha hai kala-malarahita shuddhaatmaa||6||
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 aSTapAhuDa svarUpa vizeSarUpa se zuddha hai, jJAna meM jJeyoM ke AkAra jhalakate haiM to bhI unarUpa nahIM hotA hai aura na unase rAga-dveSa hai, parameSThI hai - paramapada meM sthita hai, paramajina hai, saba karmoM ko jIta liye haiM, zivaMkara hai-bhavyajIvoM ko parama maMgala tathA mokSa ko karatA hai, zAzvatA (avinAzI) hai, siddha hai, apane svarUpa kI siddhi karake nirvANapada ko prApta huA hai| bhAvArtha - aisA paramAtmA hai, jo isaprakAra se paramAtmA kA dhyAna karatA hai vaha aisA hI ho jAtA hai||6|| Age bhI yahI upadeza karate haiM - Aruhavi antarappA bahirappA chaMDiUNa tiviheNa / jhAijjai paramappA uvai8 jiNavariMdehiM / / 7 / / Aruhya aMtarAtmAnaM bahirAtmAnaM tyaktvA trividhena / dhyAyate paramAtmA upadiSTaM jinavarendraiH / / 7 / / artha - bahirAtmapana ko mana vacana kAya se chor3akara antarAtmA kA Azraya lekara paramAtmA kA dhyAna karo, yaha jinavarendra tIrthaMkara paramadeva ne upadeza diyA hai| __bhAvArtha - paramAtmA ke dhyAna karane kA upadeza pradhAna karake kahA hai isI se mokSa pAte haiM / / 7 / / Age bahirAtmA kI pravRtti kahate haiM - bahiratthe phuriyamANo iMdiyadAreNa 'nniysruuvcuo| NiyadehaM appANaM ajjhavasadi muuddhditttthiio||8|| bahirarthe sphuritamanA: indriyadvAreNa nijsvruupcyutH| nijadehaM AtmAnaM adhyavasyati mUDhadRSTistu / / 8 / / artha - mUDhadRSTi ajJAnI mohI mithyAdRSTi hai, vaha bAhya padArtha dhana, dhAnya, kuTumba Adi iSTa 1. pAThAntara - 'cuo' ke sthAna para 'cao' / jinadeva kA upadeza yaha bahirAtamApana tyaagkr| are ! antara AtamA paramAtmA kA dhyAna dhara / / 7 / / nijarUpa se cyuta bAhya meM sphuritabuddhi jIva yaha / dehAdi meM apanatva kara bahirAtmapana dhAraNa kare / / 8 / /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 243 padArthoM meM sphurita (tatpara) manavAlA hai tathA indriyoM ke dvAra se apane svarUpa se cyuta hai aura indriyoM ko hI AtmA jAnatA hai aisA hotA huA apane deha ko hI AtmA jAnatA hai nizcaya karatA hai, isaprakAra mithyAdRSTi bahirAtmA hai| bhAvArtha - aisA bahirAtmA kA bhAva hai, usako chor3anA / / 8 / / Age kahate haiM ki mithyAdRSTi apanI deha ke samAna dUsare kI deha ko dekhakara usako dUsare kI AtmA mAnatA hai - NiyadehasaricchaM picchiUNa paraviggahaM pyttenn| acceyaNaM pi gahiyaM jhAijjai paramabhAveNa / / 9 / / nijadehasadRzaM dRSTvA paravigrahaM prayatnena / acetanaM api gRhItaM dhyAyate paramabhAvena / / 9 / / artha - mithyAdRSTi puruSa apanI deha ke samAna dUsare kI deha ko dekhakara ke yaha deha acetana hai to bhI mithyAbhAva se AtmabhAva dvArA bar3A yatna karake para kI AtmA dhyAtA hai arthAt samajhatA hai| bhAvArtha - bahirAtmA mithyAdRSTi ke mithyAtvakarma ke udaya se (udaya ke vaza hone se) mithyAbhAva hai, isalie vaha apanI deha ko AtmA jAnatA hai vaise hI para kI deha acetana hai to bhI usako para kI AtmA mAnatA hai (arthAt para ko bhI dehAtmabuddhi se mAna rahA hai aura aise mithyAbhAva sahita dhyAna karatA hai) aura usameM bar3A yatna karatA hai isalie aise bhAva ko chor3anA - yaha tAtparya hai / / 9 / / Age kahate haiM ki aisI hI mAnyatA se para manuSyAdi meM moha kI pravRtti hotI hai - saparajjhavasAeNaM dehesu ya avididatthamappANaM / suyadArAIvisae maNuyANaM vaDDhae moho / / 10 / / svaparAdhyavasAyena deheSu ca aviditArthamAtmAnam / sutadArAdiviSaye manujAnAM varddhate mohaH / / 10 / / * - 'saritcha' pAThAntara 'sarisaM' nija dehasama paradeha ko bhI jIva jAneM mUDhajana / unheM cetana jAna seveM yadyapi ve acetana / / 9 / / nijadeha ko nija-AtamA paradeha ko pr-aatmaa| hI jAnakara ye mUr3ha suta-dArAdi meM mohita raheM / / 10 / /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - isaprakAra deha meM sva-para ke adhyavasAya ( nizcaya) ke dvArA manuSyoM ke suta dArAdika jIvoM meM moha kI pravRtti karate haiM, kaise haiM manuSya, jinane padArtha kA svarUpa (arthAt AtmA) nahIM jAnA hai - aise haiM / 244 dUsarA artha (isaprakAra deha meM sva-para ke adhyavasAya (nizcaya) ke dvArA jina manuSyoM ne padArtha ke svarUpa ko nahIM jAnA hai unake suta dArAdika jIvoM meM moha kI pravRtti hotI hai | ) ( bhASA parivartanakAra ne yaha artha likhA hai) bhAvArtha - jina manuSyoM ne jIva-ajIva padArtha kA svarUpa yathArtha nahIM jAnA, unake deha meM svaparAdhyavasAya hai| apanI deha ko apanI AtmA jAnate haiM aura para kI deha ko para kI AtmA jAnate haiM, unake putra-strI Adi kuTumbiyoM meM moha (mamatva) hotA hai / jaba ye jIva-ajIva ke svarUpa ko jAneM taba deha ko ajIva mAneM, AtmA ko amUrtika caitanya jAneM, apanI AtmA ko apanI mAneM aura para kI AtmA ko para mAneM, taba para meM mamatva nahIM hotA hai| isalie jIvAdika padArthoM kA svarUpa acchI taraha jAnakara moha nahIM karanA - yaha batalAyA hai / / 10 / / Age kahate haiM ki mohakarma ke udaya se (udaya meM yukta hone se ) mithyAjJAna aura mithyAbhAva hote haiM, usase AgAmI bhava meM bhI yaha manuSya deha ko cAhatA hai - - micchANANesu rao micchAbhAveNa bhAvio saMto / mohodaeNa puNaravi aMgaM 'saM maNNae maNuo / / 11 / / mithyAjJAneSu rata: mithyAbhAvena bhAvitaH san / mohodayena punarapi aMgaM svaM manyate manuja: / / 11 / / artha - yaha manuSya mohakarma ke udaya se (udaya ke vaza hokara) mithyAjJAna ke dvArA mithyAbhAva se bhAyA huA phira AgAmI janma isa aMga (deha) ko acchA samajhakara cAhatA / bhAvArtha - mohakarma kI prakRti mithyAtva ke udaya se (udaya ke vaza hone se ) jJAna bhI mithyA - hotA hai, paradravya ko apanA jAnatA hai aura usa mithyAtva hI ke dvArA mithyA zraddhAna hotA hai, usase nirantara paradravya meM yaha bhAvanA rahatI hai ki yaha mujhe sadA prApta hove, isase yaha prANI AgAmI deha ko bhalA jAnakara cAhatA hai / / 11 / / Age kahate haiM ki jo muni deha meM nirapekSa hai, deha ko nahIM cAhatA hai, isameM mamatva nahIM karatA 1. mudrita saM. prati meM 'saM maNNae' aisA prAkRta pATha hai jisakA 'svaM manyate' aisA saMskRta pATha hai| kujJAna meM rata aura mithyAbhAva se bhAvita zramaNa / mada-moha se Acchanna bhava-bhava deha ko hI cAhate / / 11 / / jo deha se nirapekSa nirmama nirAraMbhI yogijana / nirdvanda rata nijabhAva meM ve hI zramaNa mukti vareM / / 12 / /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa hai, vaha nirvANa ko pAtA hai - jo dehe Niravekkho NibaMdo Nimmamo nniraarNbho| AdasahAve surao joI so lahai NivvANaM / / 12 / / yaH dehe nirapekSaH nirdvandaH nirmama: niraarNbhH| AtmasvabhAve surata: yogI sa labhate ni va 1 Na ma . / / 1 2 / / artha - jo yogI dhyAnI muni deha meM nirapekSa hai arthAt deha ko nahIM cAhatA hai udAsIna hai, nirdvanda hai-rAgadveSarUpa icchA aniSTa mAnyatA se rahita hai, nirmamatva hai-dehAdika meM yaha merA' aisI buddhi se rahita hai, nirAraMbha hai-isa zarIra ke lie tathA anya laukika prayojana ke lie AraMbha se rahita hai aura AtmasvabhAva meM rata hai, lIna hai, niraMtara svabhAva kI bhAvanA sahita hai, vaha muni nirvANa ko prApta karatA hai| ___ bhAvArtha - jo bahirAtmA ke bhAva ko chor3akara antarAtmA banakara paramAtmA meM lIna hotA hai, vaha mokSa prApta karatA hai / yaha upadeza batAyA hai / / 12 / / Age baMdha aura mokSa ke kAraNa kA saMkSeparUpa Agama kA vacana kahate haiM - paradavvarao bajjhadi virao muccei vivihakammehiM / aiso jiNauvadeso 'samAsado baMdhamukkhassa / / 13 / / paradravyarata: badhyate virata: mucyate vividhkrmbhiH| eSaH jinopadezaH samAsata: baMdhamokSasya / / 13 / / artha - jo jIva paradravya meM rata hai, rAgI hai vaha to aneka prakAra ke karmoM se baMdhatA hai, karmoM kA baMdha karatA hai aura jo paradravya se virata hai-rAgI nahIM hai, vaha aneka prakAra ke karmoM se chUTatA hai, yaha bandha kA aura mokSa kA saMkSepa meM jinadeva kA upadeza hai| __bhAvArtha - baMdha-mokSa ke kAraNa kI kathanI aneka prakAra se hai, usakA yaha saMkSepa hai - jo paradravya se rAgabhAva to baMdha kA kAraNa aura virAgabhAva mokSa kA kAraNa hai, isaprakAra saMkSepa se ejansadAkA syAdeza sI pAThAntara / 2. mu.saM. prati meM 'dudRTukammANi' pATha hai| paradravya meM rata baMdhe aura virakta zivaramaNI vreN| jinadeva kA upadeza baMdha-abaMdha kA saMkSepa meM / / 13 / / niyama se nija dravya meM rata zramaNa samyakavaMta haiN| samyaktva-pariNata zramaNa hI kSaya kareM karamAnanta haiN||14||
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 aSTapAhuDa Age kahate haiM ki jo svadravya meM rata hai, vaha samyagdRSTi hotA hai aura karmoM kA nAza karatA hai saddavvarao savaNo sammAiTThI havei nniymenn| sammattapariNado uNa khavei dutttthtttthkmmaaii||14|| svadravyarata: zramaNa: samyagdRSTi bhavati niymen| samyaktvapariNata: puna: kSapayati da, STa / STa ka maNi / / 14 / / artha - jo muni svadravya arthAt apanI AtmA meM rata hai, ruci sahita hai, vaha niyama se samyagdRSTi hai aura vaha hI samyaktva bhAvarUpa pariNamana karatA huA duSTa ATha karmoM kA kSaya-nAza karatA hai| bhAvArtha - yaha bhI karma ke nAza karane kA kAraNa saMkSepa kathana hai / jo apane svarUpa kI zraddhA, ruci, pratIti se AcaraNa se yukta hai vaha niyama se samyagdRSTi hai, isa samyaktvabhAva se pariNamana karatA huA muni ATha karmoM kA nAza karake nirvANa ko prApta karatA hai / / 14 / / Age kahate haiM ki jo paradravya meM rata hai vaha mithyAdRSTi hokara karmoM ko bA~dhatA hai - jo puNa paradavvarao micchAdiTThI havei so saahuu| micchattapariNado puNa bajjhadi duTThaTThakammehiM / / 15 / / yaH puna: paradravyarata: mithyAdRSTi: bhavati saH saadhu| mithyAtvapariNata: puna: badhyate duSTASTakarmabhiH / / 15 / / artha - puna: arthAt phira jo sAdhu paradravya meM rata hai, rAgI hai, vaha mithyAdRSTi hotA hai aura vaha mithyAtvabhAvarUpa pariNamana karatA huA duSTa aSTa karmoM se baMdhatA hai| bhAvArtha - yaha baMdha ke kAraNa kA saMkSepa hai| yahA~ sAdhu kahane se aisA batAyA hai ki jo bAhya parigraha chor3akara nirgrantha ho jAve to bhI mithyAdRSTi hotA huA saMsAra ke duHkha denevAle aSTa karmoM 1. mu. saM. prati meM 'kSipate' aisA pATha hai| kintu jo paradravya rata ve zramaNa mithyAdRSTi haiN| mithyAtva pariNata ve zramaNa duSTASTa karmoM se baMdhe / / 15 / / paradravya se ho durgati nijadravya se hotI sugati / yaha jAnakara rati karo nija meM ara karo para se virati / / 16 / /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 247 se baMdhatA hai / / 15 / / Age kahate haiM ki paradravya hI se durgati hotI hai aura svadravya hI se sugati hotI hai - paradavvAdo duggaI saddavvAdo hu suggaI hoi| iya NAUNa sadavve kuNaha raI virai iyarammi / / 16 / / paradravyAt durgati: svadravyAt sphuTaM sugati: bhavati / iti jJAtvA svadravye kuruta ratiM viratiM itarasmin / / 16 / / artha - paradravya se durgati hotI hai aura svadravya se sugati hotI hai - yaha spaSTa (pragaTa) jAno, isalie he bhavyajIvoM ! tuma isaprakAra jAnakara svadravya meM rati karo aura anya jo paradravya unase virati kro| bhAvArtha - loka meM bhI yaha rIti hai ki apane dravya se rati karake bhogatA hai vaha to sukha pAtA hai, usa para kucha Apatti nahIM AtI hai aura paradravya se prIti karake cAhe jaise bhogatA hai usako duHkha hotA hai, Apatti uThAnI par3atI hai| isalie AcArya ne saMkSepa meM upadeza diyA hai ki apane AtmasvabhAva meM rati karo isase sugati hai, svargAdika bhI isI se hote haiM aura mokSa bhI isI se hotA hai aura paradravya se prIti mata karo isase durgati hotI hai, saMsAra meM bhramaNa hotA hai| yahA~ koI kahatA hai ki svadravya meM lIna hone se mokSa hotA hai aura sugati durgati to paradravya kI prIti se hotI hai ? usako kahate haiM ki yaha satya hai, parantu yahA~ isa Azaya se kahA hai ki paradravya se virakta hokara svadravya meM lIna hove taba vizuddhatA bahuta hotI hai, usa vizuddhatA ke nimitta se zubhakarma bhI baMdhate haiM aura jaba atyaMta vizuddhatA hotI hai taba karmoM kI nirjarA hokara mokSa hotA hai isalie sugati durgati kA honA kahA vaha yukta hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 16 / / Age ziSya pUchatA hai ki paradravya kaisA hai ? usakA uttara AcArya kahate haiM - AdasahAvAdaNNaM saccittAcittamissiyaM hvdi| taM paradavvaM bhaNiyaM avitatthaM savvadarisIhiM / / 17 / / AtmasvabhAvAdanyat sacittAcittamizritaM bhavati / tatpasvyaM bhaNitaM avitatthaM sarvadarzibhiH / / 17 / / jo AtamA se bhinna cittAcitta evaM mizra haiN| una sarvadravyoM ko are ! paradravya jinavara ne kahA / / 17 / /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 aSTapAhuDa ___ artha - AtmasvabhAva se anya sacitta jo strI, putrAdika, jIvasahita vastu tathA acitta, dhana, dhAnya, hiraNya suvarNAdika acetana vastu aura mizra AbhUSaNAdi sahita manuSya tathA kuTumba sahita gRhAdika ye saba paradravya haiM, isaprakAra jisane jIvAdika padArthoM kA svarUpa nahIM jAnA usako samajhAne ke lie sarvadarzI sarvajJa bhagavAna ne kahA hai athavA 'avitatthaM' arthAt satyArtha kahA hai| bhAvArtha - apane jJAnasvarUpa AtmA sivAya anya cetana acetana mizra vastu haiM, ve saba hI paradravya haiM, isaprakAra ajJAnI ko samajhAne ke lie sarvajJadeva ne kahA hai||17|| Age kahate haiM ki AtmasvabhAva svadravya kahA vaha isaprakAra hai - duTThakammarahiyaM aNovamaM NANaviggahaM NiccaM / suddhaM jiNehiM kahiyaM appANaM havadi saddavvaM / / 18 / / duSTAduSTakarmarahitaM anupamaM jJAnavigrahaM nitym| zuddhaM jinai: bhaNitaM AtmA bhavati svadravyam / / 18 / / artha - saMsAra ke duHkha denevAle jJAnAvaraNAdika duSTa aSTakarmoM se rahita aura jisako kisI kI upamA nahIM aisA anupama, jisakA jJAna hI zarIra hai aura jisakA nAza nahIM hai aisA avinAzI nitya hai aura zuddha arthAt vikArarahita kevalajJAnamayI AtmA jina bhagavAn sarvajJa ne kahA hai vaha hI svadravya hai| bhAvArtha - jJAnAnandamaya, amUrtika, jJAnamUrti apanI AtmA hai vahI eka svadravya hai anya saba cetana, acetana, mizra paradravya haiM / / 18 / / Age kahate haiM ki jo aise nijadravya kA dhyAna karate haiM, ve nirvANa ko pAte haiM - je jhAyaMti sadavvaM paradavvaparammuhA du sucarittA / te jiNavarANa magge aNulaggA lahahiM NivvANaM / / 19 / / ye dhyAyaMti svadravyaM paradravya parAGmukhAstu sucritraaH| te jinavarANAM mArge anulagnA: labhate nirvANam / / 19 / / artha - jo muni paradravya se parAGmukha hokara svadravya jo nija Atmadravya kA dhyAna karate haiM ve duSTASTa karmoM se rahita jo jJAnavigraha zuddha hai| vaha nitya anupama AtamA svadravya jinavara ne kahA / / 18 / / para dravya se ho parAGmakha nija dravya ko jo dhyaavte| jinamArga meM saMlagna ve nirvANapada ko prApta hoM / / 19 / /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa pragaTa sucaritrA arthAt nirdoSa cAritrayukta hote hue jinavara tIrthaMkaroM ke mArga kA anulagna (anusaMdhAna, anusaraNa) karate hue nirvANa ko prApta karate haiN| bhAvArtha - paradravya kA tyAga kara jo apane svarUpa kA dhyAna karate haiM ve nizcaya cAritrarUpa hokara jinamArga meM lagate haiM, ve mokSa ko prApta karate haiM / / 19 / / Age kahate haiM ki jinamArga meM lagA huA yogI zuddhAtmA kA dhyAna kara mokSa ko prApta karatA hai to kyA usase svarga nahIM prApta kara sakatA hai ? avazya hI prApta kara sakatA hai - jiNavaramaNa joI jhANe jhAeha suddhamappANaM / jeNa lahar3a NivvANaM Na lahai kiM teNa suraloyaM // 20 // jinavaramatena yogI dhyAne dhyAyati zuddhamAtmAnam / yena labhate nirvANaM na labhate kiM tena suralokam / / 20 / / artha - yogI dhyAnI muni hai vaha jinavara bhagavAna ke mata se zuddha AtmA ko dhyAna meM dhyAtA hai usase nirvANa ko prApta karatA hai to usase kyA svargaloka nahIM prApta kara sakate haiM ? avazya hI prApta karate haiN| bhAvArtha - koI jAnatA hogA ki jo jinamArga meM lagakara AtmA kA dhyAna karatA hai vaha mokSa ko prApta karatA hai aura svarga to isase hotA nahIM hai, usako kahA hai ki jinamArga meM pravartanevAlA zuddha AtmA kA dhyAna kara mokSa prApta karatA hI hai to usase svargaloka kyA kaThina hai ? yaha to isake mArga meM hI hai // 20 // Age isa artha ko dRSTAnta dvArA dRr3ha karate haiM - jo jAi joyaNasayaM diyaheNekkeNa levi gurubhAraM / so kiM kosaddhaM pi hu Na sakkae jAu bhuvaNayale / / 21 / / yaH yAti yojanazataM divasenaikene lAtvA gurubhAram / sa kiM krozArddhamapi sphuTaM na zaknoti yAtu bhuvanatale / / 21 / / 249 zuddhAtmA ko dhyAvate jo yogi jinavaramata viSai / nirvANapada ko prApta hoM taba kyoM na pAveM svarga ve ||20|| guru bhAra lekara eka dina meM jA~ya jo yojana zataka / jAve na kyoM krozArddha meM isa bhuvanatala meM loka meM / / 21 / /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 aSTapAhuDa ___ artha - jo puruSa bar3A bhAra lekara eka dina meM sau yojana calA jAve vaha isa pRthvI tala para AdhA koza kyA na calA jAve ? yahI pragaTa-spaSTa jaano| bhAvArtha - jo puruSa bar3A bhAra lekara eka dina meM sau yojana cale usake AdhA koza calanA to atyaMta sugama huA, aise hI jinamArga se mokSa pAve to svarga pAnA to atyaMta sugama hai / / 21 / / Age isI artha kA dRSTAnta kahate haiM - jo koDie Na jippai suhaDo saMgAmaehiM svvehi| so kiM jippar3a ikkiM NareNa saMgAmae suhddo||22|| yaH koTyA na jIyate subhaTaH saMgrAmakaiH srveH| sa kiM jIyate ekena nareNa saMgrAme subhaTaH / / 22 / / artha - jo koI subhaTa saMgrAma meM saba hI saMgrAma ke karanevAloM ke sAtha karor3a manuSyoM ko bhI sugamatA se jIte vaha subhaTa eka manuSya ko kyA na jIte ? avazya hI jiite| bhAvArtha - jo jinamArga meM pravarte vaha karma kA nAza kare hI, to kyA svarga ke rokanevAle eka pApakarma kA nAza na kare ? avazya hI kare / / 22 / / ___ Age kahate haiM ki svarga to tapa se (zubharAgarUpI tapa dvArA) saba hI prApta karate haiM, parantu dhyAna ke yoga se svarga prApta karate haiM ve usa dhyAna ke yoga se mokSa bhI prApta karate haiM - sagaM taveNa savvo vi pAvae tahiM vi jhaannjoenn| jo pAvai so pAvai paraloe sAsayaM sokkhaM / / 23 / / svargaM tapasA sarva: api prApnoti kintu dhyaanyogen| yaH prApnoti saH prApnoti paraloke zAzvataM saukhyam / / 23 / / artha - zubharAgarUpI tapa dvArA svarga to saba hI pAte haiM tathApi jo dhyAna ke yoga se svarga pAte haiM, ve hI dhyAna ke yoga se paraloka meM zAzvata sukha ko prApta karate haiN| bhAvArtha - kAyaklezAdika tapa to saba hI mata ke dhAraka karate haiM, ve tapasvI maMdakaSAya ke jo akelA jIta le jaba koTibhaTa saMgrAma meN| taba eka jana ko kyoM na jIte vaha subhaTa saMgrAma meM / / 22 / / zubhabhAva-tapa se svarga-sukha saba prApta karate loka meN| pAyA so pAyA sahajasukha nijadhyAna se paraloka meM / / 23 / /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 251 nimitta se saba hI svarga ko prApta karate haiM, parantu jo dhyAna ke dvArA svarga prApta karate haiM, ve jinamArga meM kahe hue dhyAna ke yoga se paraloka meM jisameM zAzvata sukha hai - aise nirvANa ko prApta karate haiN||23|| Age dhyAna ke yoga se mokSa prApta karate haiM isa dRSTAnta ko dArTAnta dvArA dRr3ha karate haiM - aisohaNajoeNaM suddhaM hemaM havei jaha taha y| kAlAIladdhIe appA paramappao havadi / / 24 / / atizobhanayogenaM zuddhaM hemaM bhavati yathA tathA ca / kAlAdilabdhyA AtmA paramAtmA bhavati / / 24 / / artha - jaise suvarNa pASANa sodhane kI sAmagrI ke saMbaMdha se zuddha svarNa ho jAtA hai, vaise hI kAla Adi labdhi jo dravya, kSetra, kAla aura bhAvarUpa sAmagrI kI prApti se yaha AtmA karma ke saMyoga se azuddha hai vahI paramAtmA ho jAtA hai / / 24 / / bhAvArtha sugama hai| Age kahate haiM ki saMsAra meM vrata, tapa se svarga hotA hai, vaha vrata tapa bhalA hai, parantu avratAdika se narakAdika gati hotI hai, vaha avratAdika zreSTha nahIM haiM - vara vayatavehi saggo mA dukkhaM hou Nirai iyarehiM / chAyAtavaTThiyANaM paDivAlaMtANa gurubheyaM / / 25 / / varaM vratatapobhiH svarga: mA duHkhaM bhavatu narake itraiH| chAyAtapasthitAnAM pratipAlayatAM gurubhedaH / / 25 / / artha - vrata aura tapa se svarga hotA hai vaha zreSTha hai, parantu avrata aura atapa se prANI ko narakagati meM duHkha hotA hai vaha mata hove, zreSTha nahIM hai| chAyA aura Atapa meM baiThanevAle ke pratipAlaka kAraNoM meM bar3A bheda hai| bhAvArtha - jaise chAyA kA kAraNa to vRkSAdika haiM inakI chAyA meM jo baiThe vaha sukha pAve aura AtApa kA kAraNa sUrya, agni Adika haiM, inake nimitta se AtApa hotA hai jo usameM baiThatA hai vaha jyoM zodhane se zuddha hotA svarNa basa isataraha hii| ho AtamA paramAtamA kAlAdi labdhi prApta kara / / 24 / / jyoM dhUpa se chAyA meM rahanA zreSTha hai basa ustrh| avratoM se naraka vrata se svarga pAnA zreSTha hai||25||
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 252 duHkha ko prApta karatA hai isaprakAra inameM bar3A bheda hai, isaprakAra hI jo vrata, tapa kA AcaraNa karatA hai vaha svarga ke sukha ko prApta karatA hai aura jo inakA AcaraNa nahIM karatA hai, viSaya- kaSAyAdika kA sevana karatA hai, vaha naraka ke duHkha ko prApta karatA hai, isaprakAra inameM bar3A bheda hai / isalie yahA~ kahane kA yaha Azaya hai ki jabataka nirvANa na ho tabataka vrata -tapa Adi meM pravartanA zreSTha hai isase sAMsArika sukha kI prApti hai aura nirvANa ke sAdhane meM bhI ye sahakArI haiN| viSaya- kaSAyAdika kI pravRtti kA phala to kevala narakAdika ke duHkha haiM, una duHkhoM ke kAraNoM kA sevana karanA yaha to bar3I bhUla hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 25 / / Age kahate haiM ki saMsAra meM rahe tabataka vrata, tapa pAlanA zreSTha kahA, parantu jo saMsAra se nikalanA cAhe vaha AtmA kA dhyAna kare - jo icchai NissariduM 'saMsAramahaNNavAu ruMdAo / kammiMdhaNANa DahaNaM so jhAyai appayaM suddhaM // 26 // yaH icchati niHsartuM saMsAramahArNavAt rudrAt / karmendhanAnAM dahanaM saH dhyAyati AtmAnaM zuddham / / 26 / / artha - jo jIva rudra arthAt bar3e vistArarUpa saMsArarUpI samudra usase nikalanA cAhatA hai vaha jIva karmarUpI IMdhana ko dahana karanevAle zuddha AtmA ke dhyAna ko karatA hai / ke bhAvArtha - nirvANa kI prApti karma kA nAza ho taba hotI hai aura karma kA nAza zuddhAtmA dhyAna se hotA hai, ata: jo saMsAra se nikalakara mokSa ko cAhe vaha zuddha AtmA, jo ki karmama se rahita ananta catuSTaya sahita (nija nizcaya) paramAtmA hai usakA dhyAna karatA hai / mokSa kA upAya isake binA anya nahIM hai / / 26 / / Age AtmA kA dhyAna karane kI vidhi batAte haiM savve kasAya mottuM gAravamayarAyadosavAmohaM / 1. mudrita saM. prati meM 'saMsAramahaNNavassa ruddassa' aisA pATha hai jisakI saMskRta 'saMsAramahArNavasya rudrasya' aisI hai / jo bhavyajana saMsAra sAgara pAra honA cAhate / ve karma IMdhana - dahana nija zuddhAtmA ko dhyAvate / / 26 / / are munijana mAna - mada Adika kaSAyeM chor3akara / loka ke vyavahAra se hoM virata dhyAte AtamA / / 27 / /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 mokSapAhuDa loyavavahAravirado appA jhAeha jhANattho / / 27 / / sarvAn kaSAyAn muktvA gaarvmdraagdossvyaamohm| lokavyavahAravirata: AtmAnaM dhyAyati dhyAnasthaH / / 27 / / artha - muni saba kaSAyoM ko chor3akara tathA gArava, mada, rAga, dveSa tathA moha inako chor3akara aura lokavyavahAra se virakta hokara dhyAna meM sthita huA AtmA kA dhyAna karatA hai / / 27 / / bhAvArtha - muni AtmA kA dhyAna aisA hokara kare - prathama to krodha, mAna, mAyA, lobha ina saba kaSAyoM ko chor3e, gArava ko chor3e, mada jAti Adi ke bheda se ATha prakAra kA hai, usako chor3e, rAga-dveSa chor3e aura lokavyavahAra jo saMgha meM rahane meM paraspara vinayAcAra, vaiyAvRttya, dharmopadeza par3hanA-par3hAnA hai, usako bhI chor3e, dhyAna meM sthita ho jAve - isaprakAra AtmA kA dhyAna kare / yadi koI pUche ki saba kaSAyoM ko chor3anA kahA hai usameM to saba gArava madAdika A gaye phira inako bhinna-bhinna kyoM kahe ? usakA samAdhAna isaprakAra hai ki ye saba kaSAyoM meM to garbhita haiM, kintu vizeSarUpa se batalAne ke lie bhinna-bhinna kahe haiN| kaSAya kI pravRtti isaprakAra hai - jo apane lie aniSTa ho usase krodha kare, anya ko nIcA mAnakara mAna kare, kisI kArya nimitta kapaTa kare, AhArAdika meM lobha kre| yaha gArava hai vaha rasa, Rddhi aura sAta aise tIna prakAra kA hai ye yadyapi mAnakaSAya meM garbhita haiM to bhI pramAda kI bahulatA inameM hai isalie bhinnarUpa se kahe haiN| ___ mada-jAti, lAbha, kula, rUpa, tapa, bala, vidyA, aizvarya - inakA hotA hai, vaha na kare / rAgadveSa prIti-aprIti ko kahate haiM, kisI se prIti karanA kisI se aprIti karanA - isaprakAra lakSaNa ke bheda se bheda karake kahA / moha nAma para se mamatvabhAva kA hai, saMsAra kA mamatva to muni ke hai hI nahIM, parantu dharmAnurAga se ziSya Adi meM mamatva kA vyavahAra hai, vaha bhI chodd'e| isaprakAra bheda vivakSA se bhinna-bhinna kahe haiM, ye dhyAna ke ghAtaka bhAva haiM inako chor3e binA dhyAna hotA nahIM hai, isalie jaise dhyAna ho vaise kare / / 27 / / Age isI ko vizeSarUpa se kahate haiM - micchattaM aNNANaM pAvaM puNNaM caevi tiviheNa / moNavvaeNa joI joyattho joyae appA / / 28 / / mithyAtvaM ajJAnaM pApaM puNyaM tyaktvA trividhen| mithyAtva evaM pApa-puna ajJAna taja mana-vacana se| ara mauna raha yogastha yogI AtamA ko dhyAvate / / 28 / /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 aSTapAhuDa maunavatena yogI yogasthaH dyotayati a / ma / na ma . / / 2 8 / / artha - yogI dhyAnI muni hai, vaha mithyAtva, ajJAna, pApa-puNya inako mana-vacana-kAya se chor3akara maunavrata ke dvArA dhyAna meM sthita hokara AtmA kA dhyAna karatA hai| bhAvArtha - kaI anyamatI yogI dhyAnI kahalAte haiM isalie jainaliMgI bhI kisI dravyaliMga ke dhAraNa karane se dhyAnI mAnA jAya to usake niSedha ke nimitta isaprakAra kahA hai ki mithyAtva aura ajJAna ko chor3akara AtmA ke svarUpa ko yathArtha jAnakara samyak zraddhAna to jisane nahIM kiyA, usake mithyAtva, ajJAna to lagA rahA taba dhyAna kisakA ho tathA puNya-pApa donoM baMdhasvarUpa haiM inameM prIti aprIti rahatI hai jabataka mokSa kA svarUpa bhI jAnA nahIM hai taba dhyAna kisakA ho aura (samyak prakAra svarUpa gupta sva-asti meM Thahakara) mana-vacana-kAya kI pravRtti chor3akara mauna na kare to ekAgratA kaise ho ? isalie mithyAtva, ajJAna, puNya, pApa, mana, vacana, kAya kI pravRtti chor3anA hI dhyAna meM yukta kahA hai| isaprakAra AtmA kA dhyAna karane se mokSa hotA hai / / 28 / / Age dhyAna karanevAlA mauna dhAraNa karake rahatA hai vaha kyA vicAra karatA hai, yaha kahate haiM jaM mayA dissade rUvaM taM Na jANAdi savvahA / jANagaM dissade 'Neva tamhA jaMpemi keNa hN||29|| yat mayA dRzyate rUpaM tat na jAnAti srvthaa| jJAyakaM dRzyatena tat tasmAt jalpAmi kena aham / / 29 / / artha - jisa rUpa ko maiM dekhatA hU~ vaha rUpa mUrtika vastu hai, jar3a hai, acetana hai, saba prakAra se kucha bhI jAnatA nahIM hai aura maiM jJAyaka hU~, amUrtika huuN| yaha to jar3a acetana hai, saba prakAra se kucha bhI jAnatA nahIM hai, isalie maiM kisase bolU~ ? bhAvArtha - yadi dUsarA koI paraspara bAta karanevAlA ho taba paraspara bolanA saMbhava hai, kintu AtmA to amUrtika hai usako vacana bolanA nahIM hai aura jo rUpI pudgala hai vaha acetana hai, kisI ko jAjatA nahIM, dekhatA nhiiN| isalie dhyAna karanevAlA vicAratA hai ki maiM kisase bolU~ dikhAI de jo mujhe vaha rUpa kucha jAne nhiiN| maiM karU~ kisase bAta maiM to eka jJAyakabhAva huuN||29 / / sarvAnavoM ke rodha se saMcita karama khapa jAya sb| jinadeva ke isa kathana ko yogastha yogI jAnate / / 30 / /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa ? isalie mere mauna hai / / 29 / / Age kahate haiM ki isaprakAra dhyAna karane se saba karmoM ke Asrava kA nirodha karake saMcita karmoM kA nAza karatA hai - savvAsavaNiroheNa kammaM khavadi saMcidaM / joyattho jAe joI jiNadeveNa bhAsiyaM / / 30 / / sarvAsravanirodhena karma kSapayati saMcitam / yogastha: jAnAti yogI jinadevena bhASitam / / 30 // - artha - yoga dhyAna meM sthita hotA huA yogI muni saba karmoM ke Asrava kA nirodha karake saMvarayukta hokara pahile ke bA~dhe hue karma jo saMcayarUpa haiM, unakA kSaya karatA hai isaprakAra niva ne kahA hai, vaha jAno / bhAvArtha - dhyAna se karma kA Asrava rukatA hai isase AgAmI baMdha nahIM hotA hai aura pUrva saMcita karmoM kI nirjarA hotI hai taba kevalajJAna utpanna karake mokSa prApta hotA hai, yaha AtmA ke dhyAna kA mAhAtmya hai ||30|| Age kahate haiM ki jo vyavahAra meM tatpara hai, usake yaha dhyAna nahIM hotA hai - jo sutto vavahAre so joI jaggae sakajjammi / jo jaggadi vavahAre so sutto appaNo kajje / / 31 / / 255 yaH suptaH vyavahAre saH yogI jAgarti svakArye / ya: jAgarti vyavahAre saH suptaH AtmanaH kArye / / 31 / / artha - jo yogI dhyAnI muni vyavahAra meM sotA hai vaha apane svarUpa ke kArya meM jAgatA hai aura vyavahAra meM jAgatA hai vaha apane AtmakArya meM sotA hai| bhAvArtha - muni ke saMsArI vyavahAra to kucha hai nahIM aura yadi hai to muni kaisA ? vaha to pAkhaMDI hai| dharma kA vyavahAra saMgha meM rahanA, mahAvratAdika pAlanA aise vyavahAra meM bhI tatpara nahIM hai, saba pravRttiyoM kI nivRtti karake dhyAna karatA hai vaha vyavahAra meM sotA huA kahalAtA hai aura apane AtmasvarUpa meM lIna hokara dekhatA hai, jAnatA hai, vaha apane AtmakArya meM jAgatA hai, parantu jo isa vyavahAra meM tatpara hai, sAvadhAna hai, svarUpa kI dRSTi nahIM hai vaha vyavahAra meM jAgatA huA 1. pAThAntara: - jiNavariMdeNa / jo so rahA vyavahAra meM vaha jAgatA nija kArya meM / jo jAgatA vyavahAra meM vaha so rahA nija kArya meM / / 31 / /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 aSTapADa kahalAtA hai / / 31 / / Age yaha kahate haiM ki yogI pUrvokta kathana ko jAna ke vyavahAra ko chor3akara AtmakArya karatA hai - iya jANiUNa joI vavahAraM cayai savvahA savvaM / jhAyai paramappANaM jaha bhaNiyaM 'jiNavariMdehiM / / 32 / / iti jJAtvA yogI vyavahAraM tyajati sarvathA dhyAyati paramAtmAnaM yathA bhaNitaM jinavarendraiH / / 32 / / artha - isaprakAra pUrvokta kathana ko jAnakara yogI dhyAnI muni hai vaha sarva vyavahAra ko saba prakAra se hI chor3a detA hai aura paramAtmA kA dhyAna karatA hai - jaise jinavarendra tIrthaMkara sarvajJadeva ne kahA hai vaise hI paramAtmA kA dhyAna karatA hai| bhAvArtha -sarvathA sarva vyavahAra ko chor3anA kahA, usakA Azaya isaprakAra hai ki lokavyavahAra tathA dharmavyavahAra saba hI chor3ane para dhyAna hotA hai isalie jaise jinadeva ne kahA hai vaise hI paramAtmA kA dhyAna karanA / anyamatI paramAtmA kA svarUpa anekaprakAra se anyathA kahate haiM usake dhyAna kA bhI ve anyathA upadeza karate haiM, usakA niSedha kiyA hai| jinadeva ne paramAtmA kA tathA dhyAna kA svarUpa kahA vaha satyArtha hai, pramANabhUta hai vaise hI jo yogIzvara karate haiM ve hI nirvANa ko prApta karate haiN||32|| Age jinadeva ne jaise dhyAna-adhyayana kI pravRtti kahI hai, vaise hI upadeza karate haiM - paMcamahavvayajutto paMcasu samidIsu tIsu guttiisu| rayaNattayasaMjutto jhANajjhayaNaM sayA kuNaha / / 33 / / paMcamahAvratayukta: paMcasu samitiSu tisRSu guptissu| ratnatrayasaMyuktaH dhyAnAdhyayanaM sadA kuru / / 33 / / imi jAna jogI chor3a saba vyavahAra sarvaprakAra se| jinavara kathita paramAtamA kA dhyAna dharate sadA hI / / 32 / / paMca samiti mahAvrata ara tIna gupti dhara ytii| ratnatraya se yukta hokara dhyAna ara adhyayana kro||33||
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 257 artha - AcArya kahate haiM ki jo pA~ca mahAvratayukta ho gayA tathA pA~ca samiti va tIna guptiyoM se yukta ho gayA aura samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpI ratnatraya se saMyukta ho gayA - aise banakara he munijanoM ! tuma dhyAna aura adhyayana-zAstra ke abhyAsa ko sadA kro| bhAvArtha - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, parigrahatyAga ye pA~ca mahAvrata, IryA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa, pratiSThApanA ye pA~ca samiti aura mana, vacana, kAya ke nigraharUpa tIna gapti yaha teraha prakAra kA cAritra jinadeva ne kahA hai, usase yukta ho aura nizcaya vyavahArarUpa, samyagdarzana jJAna cAritra kahA hai inase yukta hokara dhyAna aura adhyayana karane kA upadeza hai| inameM bhI pradhAna to dhyAna hI hai aura yadi isameM mana na ruke to zAstra ke abhyAsa meM mana ko lagAve, yaha bhI dhyAnatalya hI hai. kyoMki zAstra meM paramAtmA ke svarUpa kA nirNaya hai. so yaha dhyAna kA hI aMga hai / / 33 / / Age kahate haiM ki jo ratnatraya kI ArAdhanA karatA hai, vaha jIva ArAdhaka hI hai - rayaNattayamArAhaM jIvo ArAhao munneyvvo| ArAhaNavihANaM tassa phalaM kevalaM NANaM / / 34 / / ratnatrayamArAdhayan jIva: ArAdhakaH jnyaatvyH| ArAdhanAvidhAnaM tasya phalaM kevalaM jJAnam / / 34 / / artha - ratnatraya samyagdarzana jJAna cAritra kI ArAdhanA karate hue jIva ko ArAdhaka jAnanA aura ArAdhanA ke vidhAna kA phala kevalajJAna hai| bhAvArtha - jo samyagdarzana-jJAna-cAritra kI ArAdhanA karatA hai, vaha kevalajJAna ko prApta karatA hai, vaha jinamArga meM prasiddha hai / / 34 / / Age kahate haiM ki zuddhAtmA hai vaha kevalajJAna hai aura kevalajJAna hai vaha zuddhAtmA hai - siddho suddho AdA savvaNhU savvaloyadarisI y| so jiNavarehiM bhaNio jANa tumaM kevalaM NANaM / / 35 / / ArAdhanA karate huye ko arAdhaka kahate sabhI / ArAdhanA kA phala suno basa eka kevalajJAna hai||34|| sarvajJa evaM sarvadarzI AtamA sidha zuddha hai| yaha kahA jinavaradeva ne tuma svayaM kevalajJAnamaya / / 35 / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 aSTapAhuDa siddhaH zuddhaH AtmA sarvajJaH sarvalokadarzI c| sa: jinavaraiH bhaNita: jAnIhi tvaM kevalaM jJAnaM / / 35 / / artha - AtmA ko jinavara sarvajJadeva ne aisA kahA hai ki siddha hai - kisI se utpanna nahIM huA hai, svayaMsiddha hai, zuddha hai, karmamala se rahita hai, sarvajJa hai - saba lokAloka ko jAnatA hai aura sarvadarzI hai - saba loka-aloka ko dekhatA hai, isaprakAra AtmA hai, vaha he mune ! use hI tU kevalajJAna jAna athavA usa kevalajJAna ko hI AtmA jAna / AtmA meM aura jJAna meM kacha pradezabheda nahIM hai, guNa-guNI bheda hai vaha gauNa hai| yaha ArAdhanA kA phala pahile kevalajJAna kahA, vahI hai / / 35 / / Age kahate haiM ki jo yogI jinadeva ke mata se ratnatraya kI ArAdhanA karatA hai, vaha AtmA kA dhyAna karatA hai - rayaNattayaM pi joI ArAhai jo hu jinnvrmenn| so jhAyadi appANaM pariharai paraM Na saMdeho / / 36 / / ratnatrayamapi yogI ArAdhayati yaH sphuTaM jinavaramatena / sa: dhyAyati AtmAnaM pariharati paraM na sandehaH / / 36 / / artha - jo yogI dhyAnI muni jinezvaradeva ke mata kI AjJA se ratnatraya samyagdarzana jJAna cAritra kI nizcaya se ArAdhanA karatA hai vaha pragaTa rUpa se AtmA kA hI dhyAna karatA hai, kyoMki ratnatraya AtmA kA guNa hai aura guNa-guNI meM bheda nahIM hai| ratnatraya kI ArAdhanA hai vaha AtmA kI hI ArAdhanA hai, vaha hI paradravya ko chor3atA hai, isameM sandeha nahIM hai / / 36 / / bhAvArtha - sugama hai||36|| pahile pUchA thA ki AtmA meM ratnatraya kaise hai isakA uttara aba AcArya kahate haiM - jaM jANai taM NANaM jaM picchai taM ca daMsaNaM NeyaM / taM cArittaM bhaNiyaM parihAro paNNapAvANaM / / 7 / / ratanatraya jinavara kathita ArAdhanA jo yati kreN| ve dhareM Atama dhyAna hI saMdeha isameM raMca nA / / 36 / / jAnanA hI jJAna hai aru dekhanA darzana khaa| puNya-pApa kA parihAra cArita yahI jinavara ne kahA / / 37 / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 mokSapAhuDa yat jAnAti tat jJAnaM yatpazyati tacca darzanaM jJeyam / tat cAritraM bhaNitaM parihAraH puNyapApAnAm / / 37 / / artha - jo jAne vaha jJAna hai, jo dekhe vaha darzana hai aura jo puNya tathA pApa kA parihAra hai vaha cAritra hai, isaprakAra jAnanA caahie| bhAvArtha - yahA~ jAnanevAlA tathA dekhanevAlA aura tyAganevAlA darzana, jJAna, cAritra ko kahA ye to guNI ke guNa haiM, ye kartA nahIM hote haiM, isalie jAnana, dekhana, tyAgana kriyA kA kartA AtmA hai, isalie ye tInoM AtmA hI haiM, guNa-guNI meM pradezabheda nahIM hotA hai / isaprakAra ratnatraya hai vaha AtmA hI hai - isaprakAra jAnanA / / 37 / / Age isI artha ko anya prakAra se kahate haiM - taccaruI sammattaM taccaggahaNaM ca havai saNNANaM / cArittaM parihAro parUviyaM jiNavariMdehiM / / 38 / / tattvaruciH samyaktvaMtattvagrahaNaMca bhavati saMjJAnam / cAritraM parihAraH prajalpitaM jinavarendraiH / / 38 / / artha - tattvaruci samyaktva hai, tattva kA grahaNa samyagjJAna hai, parihAra cAritra hai, isaprakAra jinavarendra tIrthaMkara sarvajJadeva ne kahA hai| bhAvArtha - jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa - ina tattvoM kA zraddhAna ruci pratIti samyagdarzana hai, ina hI ko jAnanA samyagjJAna hai aura paradravya ke parihArasaMbaMdhI kriyA kI nivRtti cAritra hai, isaprakAra jinezvaradeva ne kahA hai, inako nizcaya vyavahAranaya se Agama ke anusAra sAdhanA / / 38 / / Age samyagdarzana ko pradhAna kara kahate haiM - daMsaNasuddho suddho daMsaNasuddho lahei NivvANaM / daMsaNavihINapuriso Na lahai taM icchiya lAhaM / / 39 / / darzanazuddhaH zuddhaH darzanazuddhaH labhate nirvANam / tattvaruci samyaktva hai tatgrahaNa samyagjJAna hai| jinadeva ne aisA kahA parihAra hI cAritra hai||38|| dRga-zuddha haiM ve zuddha unako niyama se nirvANa ho| dRga-bhraSTa haiM jo puruSa unako nahIM icchita lAbha ho||39||
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 darzanavihInapuruSa: na labhate taM iSTaM lAbham / / 39 / / artha - jo puruSa darzana se zuddha hai vaha hI zuddha hai, kyoMki jisakA darzana zuddha hai vahI nirvANa ko pAtA hai jo puruSa samyagdarzana se rahita hai vaha puruSa Ipsita lAbha arthAt mokSa ko prApta nahIM kara sakatA hai| -- bhAvArtha - loka meM prasiddha hai ki koI puruSa koI vastu cAhe aura usakI ruci pratIti zraddhA na ho to usakI prApti nahIM hotI hai isalie samyagdarzana hI nirvANa kI prApti meM pradhAna hai / / 39 / / Age kahate haiM ki aise samyagdarzana ko grahaNa karane kA upadeza sAra hai, usako jo mAnatA hai, vaha samyaktva hai - iya uvaesaM sAraM jaramaraNaharaM khu maNNae jaM tu / taM sammattaM bhaNiyaM savaNANaM sAvayANaM pi // 40 // aSTapAhuDa iti upadezaM sAraM jarAmaraNaharaM sphuTaM manyate yattu / tat samyaktvaM bhaNitaM zramaNAnAM zrAvakANAmapi // 40 // artha : - isaprakAra samyagdarzana jJAna cAritra kA upadeza sAra hai, jo jarA va maraNa ko haranevAlA hai, isako jo mAnatA hai, zraddhAna karatA vaha hI samyaktva kahA hai| vaha muniyoM ko tathA zrAvakoM ko sabhI ko kahA hai, isalie samyaktvapUrvaka jJAna cAritra ko aMgIkAra kro| bhAvArtha - jIva ke jitane bhAva haiM, unameM samyagdarzana jJAna cAritra sAra hai, uttama haiM, jIva ke hita haiM aura inameM bhI samyagdarzana pradhAna hai, kyoMki isake binA jJAna, cAritra bhI mithyA kahalAte haiM isalie samyagdarzana ko pradhAna jAnakara pahile aMgIkAra karanA, yaha upadeza muni tathA zrAvaka sabhI ko hai / / 40 / / Age samyagjJAna kA svarUpa kahate haiM - jIvAjIvavihattI joI jANer3a jiNavaramaeNa / taM saNNANaM bhaNiyaM aviyatthaM savvadarasIhiM / / 41 / / jIvAjIvavibhaktiM yogI jAnAti jinavaramatena / upadeza kA yaha sAra janma-jarA-maraNa kA haraNakara / samadRSTi jo mAneM ise ve zramaNa - zrAvaka kahe haiM // 40 // yaha sarvadarzI kA kathana ki jIva aura ajIva kI / bhina- bhinnatA ko jAnanA hI eka samyagjJAna hai / / 41 / /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 mokSapAhuDa tat saMjJAnaM bhaNitaM avitathaM sarvadarzibhiH / / 41 / / artha - jo yogI muni jIva ajIva padArtha ke bheda jinavara ke mata se jAnatA hai vaha samyagjJAna hai aisA sarvadarzI-sabako dekhanevAle sarvajJadeva ne kahA hai, ata: vaha hI satyArtha hai, anya chadmastha kA kahA huA satyArtha nahIM hai, asatyArtha hai, sarvajJa kA kahA huA hI satyArtha hai| bhAvArtha - sarvajJadeva ne jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla ye jAti apekSA chaha dravya kahe haiN| (saMkhyA apekSA anaMta, anaMtAnaMta, eka aura asaMkhyAta eka, eka haiN|) inameM jIva ko darzana-jJAnamayI cetanAsvarUpa kahA hai, vaha sadA amUrtika hai arthAt sparza, rasa, gaMdha, varNa se rahita hai| padagala Adi pA~ca dravyoM ko ajIva kahe haiM ye acetana haiM, jaDa haiN| inameM pudagala sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabdasahita mUrtika (rUpI) hai, indriyagocara hai, anya amUrtika haiN| AkAza Adi cAra to jaise hai vaise hI rahate haiN| jIva aura pudgala kA anAdisaMbaMdha hai| chadmastha ke indriyagocara pudgalaskaMdha hai, unako grahaNa karake jIva rAga-dveSa-moharUpa pariNamana karatA hai, zarIrAdi ko apanA mAnatA hai tathA iSTa-aniSTa mAnakara rAga-dveSarUpa hotA hai, isase navIna pudgala karmarUpa hokara baMdha ko prApta hotA hai, yaha nimitta-naimittika bhAva hai, isaprakAra yaha jIva ajJAnI hotA huA jIva-pudgala ke bheda ko na jAnakara mithyAjJAnI hotA hai| isalie AcArya kahate hai ki jinadeva ke mata se jIva-ajIva kA bheda jAnakara samyagdarzana kA svarUpa jAnanA / isaprakAra jinadeva ne kahA vaha hI satyArtha hai, pramANa naya ke dvArA aise hI siddha hotA hai, isalie jinadeva sarvajJa ne saba vastu ko pratyakSa dekhakara kahA hai| anyamatI chadmastha haiM. inhoMne apanI buddhi meM AyA vaise hI kalpanA karake kahA hai, vaha pramANa siddha nahIM hai| inameM kaI vedAntI to eka brahmamAtra kahate haiM, anya kucha vastubhUta nahIM hai, mAyArUpa avastu hai, aisA mAnate haiN| kaI naiyAyika, vaizeSika jIva ko sarvathA nitya sarvagata kahate haiM, jIva ke aura jJAna guNa ke sarvathA bheda mAnate haiM aura anya kAryamAtra hai unako Izvara karatA hai isaprakAra mAnate haiN| kaI sAMkhyamatI puruSa ko udAsIna caitanyasvarUpa mAnakara sarvathA akartA mAnate haiM, jJAna ko pradhAna kA dharma mAnate haiN| kaI bauddhamatI sarva vastu ko kSaNika mAnate haiM, sarvathA anitya mAnate haiM, inameM bhI aneka matabheda haiM, kaI vijJAnamAtra tattva mAnate haiM, kaI sarvathA zUnya mAnate haiM, koI anyaprakAra mAnate haiN| mImAMsaka karmakAMDamAtra hI tattva mAnate haiM, jIva ko aNumAtra mAnate haiM to bhI kucha paramArtha nitya vastu nahIM hai ityAdi mAnate haiN| cArvAkamatI jIva ko tattva nahIM mAnate haiM, paMcabhUtoM se jIva kI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 262 utpatti mAnate haiN| ityAdi buddhikalpita tattva mAnakara paraspara meM vivAda karate haiM, vaha yukta hI hai, vastu kA pUrNarUpa dIkhatA nahIM hai, taba jaise aMdhe hastI kA vivAda karate haiM, vaise vivAda hI hotA hai, isalie jinadeva sarvajJa ne hI vastu kA pUrNarUpa dekhA hai, vahI kahA hai| yaha pramANa aura nayoM ke dvArA anekAntarUpa siddha hotA hai| inakI carcA hetavAda ke jaina ke nyAya-zAstroM se jAnI jAtI hai, isalie yaha upadeza hai, jinamata meM jIvAjIva kA svarUpa satyArtha kahA hai, usako jAnanA samyagjJAna hai, isaprakAra jAnakara jinadeva kI AjJA mAnakara samyagjJAna ko aMgIkAra karanA, isI se samyakcAritra kI prApti hotI hai, aise jaannaa| Age samyakcAritra kA svarUpa kahate haiM - jaM jANiUNa joI parihAraM kuNai puNNapAvANaM / taM cArittaM bhaNiyaM aviyappa kammarahiehiM / / 42 / / yat jJAtvA yogI parihAraM karoti puNyapApAnAm / tat cAritraM bhaNitaM avikalpaM karmarahitaiH / / 42 / / artha - yogI dhyAnI muni usa pUrvokta jIvAjIva ke bhedarUpa satyArtha samyagjJAna ko jAnakara puNya tathA pApa ina donoM kA parihAra karatA hai, tyAga karatA hai vaha cAritra hai, jo nirvikalpa hai arthAt pravRttirUpakriyA ke vikalpoM se rahita hai, vaha cAritra ghAtikarma se rahita aise sarvajJadeva ne kahA hai| bhAvArtha - cAritra nizcaya-vyavahAra ke bheda se do bhedarUpa hai, mahAvrata-samiti-gupti ke bheda se kahA hai vaha vyavahAra hai| isameM pravRttirUpa kriyA zubhakarmarUpa baMdha karatI hai aura ina kriyAoM meM jitane aMza nivRtti hai (arthAt usIsamaya svAzrayarUpa AMzika nizcaya-vItarAga bhAva hai) usakA phala baMdha nahIM hai, usakA phala karma kI ekadeza nirjarA hai| saba karmoM se rahita apane AtmasvarUpa meM lIna honA vaha nizcaya cAritra hai, isakA phala karma kA nAza hI hai, vaha puNya-pApa ke parihArarUpa nirvikalpa hai| pApa kA to tyAga muni ke hai hI aura puNya kA tyAga isaprakAra hai - __zubhakriyA kA phala puNyakarma kA baMdha hai, usakI vAMchA nahIM hai ,baMdha ke nAza kA upAya nirvikalpa nizcaya cAritra kA pradhAna udyama hai| isaprakAra yahA~ nirvikalpa arthAt puNya-pApa se imi jAna karanA tyAga saba hI puNya evaM pApa kaa| cAritra hai yaha nirvikalpaka kathana yaha jinadeva kA / / 42 / /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 263 rahita aisA nizcaya cAritra kahA hai / caudahaveM guNasthAna ke aMtasamaya meM pUrNa cAritra hotA hai, usameM lagate hI mokSa hotA hai - aisA siddhAnta hai / / 42 / / Age kahate haiM ki isaprakAra ratnatrayasahita hokara tapa saMyama samiti ko pAlate hue zuddhAtmA kA dhyAna karanevAlA muni nirvANa ko prApta karatA hai - jo rayaNattayajutto kuNai tavaM saMjado ssttiie| so pAvai paramapayaM jhAyaMto appayaM suddhaM / / 43 / / yaH ratnatrayayuktaH karoti tapa: saMyataH svshktyaa| saH prApnoti paramapadaM dhyAyan AtmAnaM zuddham / / 43 / / artha - jo muni ratnatrayasaMyukta hotA huA saMyamI banakara apanI zakti ke anusAra tapa karatA hai, vaha zuddha AtmA kA dhyAna karatA huA paramapada nirvANa ko prApta karatA hai| bhAvArtha - jo muni saMyamI, pA~ca mahAvrata pA~ca samiti, tIna gupti, yaha teraha prakAra kA cAritra vahI pravRttirUpa vyavahAra cAritra saMyama hai, usako aMgIkAra karake aura pUrvokta prakAra nizcaya cAritra se yukta hokara apanI zakti ke anusAra upavAsa kAyaklezAdi bAhya tapa karatA hai vaha muni aMtaraMga tapa dhyAna ke dvArA zuddha AtmA kA ekAgra citta karake dhyAna karatA huA nirvANa ko prApta karatA hai||43|| (noMdha - jo chaThaveM guNasthAna ke yogya svAzrayarUpa nizcaya ratnatraya sahita hai usI ko vyavahAra saMyama aura vratAdi ko vyavahAra cAritra mAnA hai|) Age kahate haiM ki dhyAnI muni aisA banakara paramAtmA kA dhyAna karatA hai - tihi tiNNi dharavi NiccaM tiyarahio taha tieNa priyrio| dodosavippamukko paramappA jhAyae joii||44|| tribhiH trIn dhRtvA nityaM trikarahita: tathA trikeNa prikritH| ratanatraya se yukta ho jo tapa kare saMyama dhre| vaha dhyAna dhara nija AtamA kA paramapada ko prApta ho||43|| ruSa-rAga kA parihAra kara trayayoga se trayakAla meN| trayazalya virahita ratanatraya dhara yogi dhyAve AtmA / / 44 / /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 aSTapAhuDa dvidoSavipramuktaH paramAtmAnaM dhyAyate yogI // 44 / / / artha - 'tribhiH' mana vacana kAya se 'trIn' varSA, zIta, uSNa tIna kAlayogoM ko dhAraNa kara 'trikarahitaH' mAyA, mithyA, nidAna tIna zalyoM se rahita hokara 'trikeNa parikaritaH' darzana, jJAna, cAritra se maMDita hokara aura 'dvidoSavipramaktaH'do doSa arthAta rAga-dveSa inase rahita hotA haA yogI dhyAnI muni hai vaha paramAtmA arthAt sarvakarma rahita zuddha paramAtmA unakA dhyAna karatA hai| bhAvArtha - mana vacana kAya se tIna kAla yoga dhAraNa kara paramAtmA kA dhyAna kare isaprakAra kaSTa meM dRr3ha rahe taba jJAta hotA hai ki isake dhyAna kI siddhi hai, kaSTa Ane para calAyamAna ho jAya taba dhyAna kI siddhi kaisI ? citta meM kisI bhI prakAra kI zalya rahane se citta ekAgra nahIM hotA hai, taba dhyAna kaise ho ? isalie zalya rahita kahA, zraddhAna, jJAna, AcaraNa yathArtha na ho taba dhyAna kaisA? isalie darzana, jJAna, cAritra maMDita kahA aura rAga-dveSa-iSTa-aniSTa buddhi rahe taba dhyAna kaise ho? isa taraha paramAtmA kA dhyAna kare yaha tAtparya hai / / 44 / / Age kahate haiM ki jo isaprakAra hotA hai vaha uttama sukha ko pAtA hai - mayamAyakoharahio loheNa vivajioya jo jiivo| NimmalasahAvajutto so pAvai uttamaM sokkhaM / / 45 / / madamAyAkrodharahita: lobhena vivarjitazca ya: jiivH| nirmalasvabhAvayuktaH saH prApnoti uttamaM saukhyam / / 45 / / artha - jo jIva mada, mAyA, krodha inase rahita ho aura lobha se vizeSarUpa se rahita ho vaha jIva nirmala vizuddha svabhAvayukta hokara uttama sukha ko prApta karatA hai| bhAvArtha - loka meM bhI aisA hai ki jo mada arthAt ati mAnI aura mAyA kapaTa aura krodha inase rahita ho aura lobha se vizeSa rahita ho, vaha sukha pAtA hai, tIvra kaSAyI ati AkulatAyukta hokara nirantara dukhI rahatA hai, ata: yahI rIti mokSamArga meM bhI jAno, jo krodha, mAna, mAyA, lobha cAra kaSAyoM se rahita hotA hai, taba nirmala bhAva hote haiM aura taba hI yathAkhyAta cAritra pAkara uttama jo jIva mAyA-mAna-lAlaca-krodha ko taja zuddha ho| nirmala-svabhAva dhare vahI nara paramasukha ko prApta ho / / 45 / / jo rudra viSaya-kaSAya yuta jina bhAvanA se rahita haiN| jinaliMga se haiM parAmakha ve siddhasukha pAveM nahIM / / 46 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa sukha ko Age kahate haiM ki jo viSaya kaSAyoM meM Asakta hai, paramAtmA kI bhAvanA se rahita hai, raudrapariNAmI hai, vaha jinamata se parAGmukha hai, ata: vaha mokSa ke sukhoM ko prApta nahIM kara sakatA - visayakasAehi judo ruddo paramappabhAvarahiyamaNo / soNa lahai siddhisuhaM jiNamuddaparammuho jIvo // 46 // viSayakaSAyai: yukta: rudraH paramAtmabhAvarahitamanAH / saH na labhate siddhisukhaM jinamudrAparAGmukhaH jIvaH / / 46 / / artha - jo jIva viSaya-kaSAyoM se yukta hai, raudrapariNAmI hai, hiMsAdika viSaya - kaSAyAdika pApoM meM harSasahita pravRtti karatA hai aura jisakA citta paramAtmA kI bhAvanA se rahita hai aisA jIva jinamudrA se parAGmukha hai vaha aise siddhisukha jo mokSa ke sukha ko prApta nahIM kara sakatA / prApta karatA hai / / 45 // bhAvArtha - jinamata meM aisA upadeza hai ki jo hiMsAdika pApoM se virakta ho, viSaya-kaSAyoM meM Asakta na ho aura paramAtmA kA svarUpa jAnakara usakI bhAvanAsahita jIva hotA hai, vaha mokSa ko prApta kara sakatA hai isalie jinamata kI mudrA se jo parAGmukha hai usako mokSa kaise ? vaha to saMsAra meM hI bhramaNa karatA hai / yahA~ rudra kA vizeSaNa diyA hai, usakA aisA bhI Azaya hai ki rudra gyAraha hote haiM, ye viSaya-kaSAyoM meM Asakta hokara jinamudrA se bhraSTa hote haiM, inako mokSa nahIM hotA hai, inakI kathA purANoM se jAnanA / / 46 / / Age kahate haiM ki jinamudrA se mokSa hotA hai, kintu yaha mudrA jina jIvoM ko nahIM rucatI hai ve saMsAra meM hI rahate haiM. jiNamudaM siddhisuhaM havei NiyameNa 'jiNavaruddinaM / siviNe vi Na ruccai puNa jIvA acchaMti bhavagahaNe / / 47 / / nimudrA siddhisukhaM bhavati niyamena jinavaroddiSTA / svapne'pi na rocate punaH jIvAH tiSThati bhavagahane / / 47 / / 265 artha - jina bhagavAna ke dvArA kahI gaI jinamudrA hai vahI siddhisukha hai, muktisukha hI hai, yaha kAraNa meM kArya kA upacAra jAnanA, jinamudrA mokSa kA kAraNa hai, mokSasukha usakA kArya hai| aisI jinamudrA jina bhagavAna ne jaisI kahI hai vaisI hI hai| aisI jinamudrA jisa jIva ko sAkSAt to dUra hI 1. pASThantira: - jiMNavaruddiTThA / jinavara kathita jinaliMga hI hai siddhasukha yadi svapna meM / bhI nA ruce to jAna lo bhava gahana vana meM ve ruleM || 47 / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 aSTapAhuDa raho, svapna meM bhI kadAcit bhI nahIM rucatI hai usakA svapna AtA hai to bhI avajJA hotI hai to vaha jIva saMsArarUpa gahana vana meM rahatA hai, mokSa ke sukha ko prApta nahIM kara sktaa| bhAvArtha - jinadevabhASita jinamudrA mokSa kA kAraNa hai vaha mokSarUpa hI hai, kyoMki jinamudrA ke dhAraka vartamAna meM bhI svAdhIna sukha ko bhogate haiM aura pIche mokSa ke sukha ko prApta karate haiN| jisa jIva ko yaha nahIM rucatI hai vaha mokSa ko prApta nahIM kara sakatA, saMsAra meM hI rahatA hai / / 47 / / Age kahate haiM ki jo paramAtmA kA dhyAna karatA hai vaha yogI lobharahita hokara navIna karma kA Asrava nahIM karatA hai - paramappaya jhAyaMto joI mucceI maladaloheNa / NAdiyadi NavaM kammaM NiddiSTuM jiNavariMdehi / / 48 / / paramAtmAnaM dhyAyan yogI mucyate maladalobhena / nAdriyate navaM karma nirdiSTaM jinavarendraiH / / 48 / / artha - jo yogI dhyAnI paramAtmA kA dhyAna karatA huA rahatA hai vaha mala denevAle lobhakaSAya se chUTatA hai usake lobha mala nahIM lagatA hai isI se navIna karma kA Asrava usake nahIM hotA hai yaha jinavarendra tIrthaMkara sarvajJadeva ne kahA hai| bhAvArtha - muni bhI ho aura parajanmasaMbaMdhI prApti kA lobhI hokara nidAna kare usake paramAtmA kA dhyAna nahIM hotA hai isalie jo paramAtmA kA dhyAna kare usake isa loka paraloka saMbaMdhI paradravya kA kucha bhI lobha nahIM hotA hai isIlie usake navIna karma kA Asrava nahIM hotA - aisA jinadeva ne kahA hai| yaha lobha kaSAya aisA hai ki dasaveM guNasthAna taka pahu~ca jAne para bhI avyakta hokara AtmA ke mala lagAtA hai| isalie isako kATanA hI yukta hai athavA jabataka mokSa kI cAharUpa lobha rahatA hai tabataka mokSa nahIM hotA isalie lobha kA atyaMta niSedha hai||48|| Age kahate haiM ki jo aisA nirlobhI banakara dRr3ha samyaktva jJAna caritravAna hokara paramAtmA kA dhyAna karatA hai vaha paramapada ko pAtA hai - hoUNa diDhacaritto diDhasammatteNa bhaaviymiio| paramAtmA ke dhyAna se ho nAza lobha kaSAya kaa| navakarma kA Asrava ruke yaha kathana jinavaradeva kA / / 48 / / jo yogi samyakdarzapUrvaka cAritra dRr3ha dhAraNa kre| nija AtamA kA dhyAnadhara vaha mukti kI prApti kre||49||
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 mokSapAhuDa jhAyaMto appANaM paramapayaM pAvae joii||49|| bhUtvA dRcha caritraH dRDha samyaktvena bha / vi ta ma ti : / dhyAyannAtmAnaM paramapadaM prApnoti yogI / / 49 / / artha - pUrvokta prakAra jisakI mati dRDha samyaktva se bhAvita hai aise yogI dhyAnI muni dRDhacAritravAna hokara AtmA kA dhyAna karatA huA paramapada arthAt paramAtmapada ko prApta karatA hai| bhAvArtha - samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpa dRDha hokara pariSaha Ane para bhI calAyamAna na ho, isaprakAra se AtmA kA dhyAna karatA hai vaha paramapada ko prApta karatA hai - aisA tAtparya hai / / 49 / / Age darzana, jJAna, cAritra se nirvANa hotA hai aisA kahate Aye vaha darzana, jJAna to jIva kA svarUpa hai, usako jAnA, parantu cAritra kyA hai ? aisI AzaMkA kA uttara kahate haiM - caraNaM havai sadhammo dhammo so havai appsmbhaavo| so rAgarosarahio jIvassa aNaNNapariNAmo / / 50 // caraNaMbhavati svadharma: dharma:sa: bhavati AtmasamabhAvaH / sa: rAgadoSarahita: jIvasya ananyapariNAmaH / / 50 / / artha - svadharma arthAt AtmA kA dharma hai vaha caraNa arthAt cAritra hai| dharma hai vaha AtmasamabhAva hai, saba jIvoM meM samAnabhAva hai| jo apanA dharma hai vahI saba jIvoM meM hai athavA saba jIvoM ko apane samAna mAnanA hai aura jo AtmasvabhAva se hI (svAzraya ke dvArA) rAgadveSa rahita hai, kisI se iSTaaniSTa buddhi nahIM hai - aisA cAritra hai vaha jaise jIva ke darzana-jJAna hai vaise hI ananya pariNAma hai, jIva kA hI bhAva hai| bhAvArtha - cAritra hai vaha jJAna meM rAgadveSa rahita nirAkulatArUpa sthirabhAva hai vaha jIva kA hI abhedarUpa pariNAma hai, kucha anya vastu nahIM hai / / 50 / / Age jIva ke pariNAma kI svacchatA ko dRSTAnta pUrvaka dikhAte haiM - cAritra hI nijadharma hai ara dharma AtmasvabhAva hai| ananya nija pariNAma vaha hI rAga-dveSa vihIna hai||50|| phaTikamaNisama jIva zudha para anya ke saMyoga se| vaha anya-anya pratIta ho, para mUlata: hai ananya hii||51||
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 aSTapAhuDa jaha phalihamaNi visuddho paradavvajudo havei aNNaM so| taha rAgAdivijutto jIvA havadi hu aNaNNaviho / / 51 / / yathA sphaTikamaNi: vizuddhaH paradravyayuta: bhavatyanyaH sH| tathA rAgAdiviyukta: jIva: bhavati sphuTamanyAnyavidhaH / / 51 / / artha - jaise sphaTikamaNi vizuddha hai, nirmala hai, ujjvala hai vaha paradravya jo pIta, rakta, harita puSpAdika se yukta hone para anya sA dIkhatA hai, pItAdivarNamayI dIkhatA hai vaise hI jIva vizuddha hai svaccha svabhAva hai, parantu yaha (anitya paryAya meM apanI bhUla dvArA sva se cyuta hotA hai to) rAgadveSAdika bhAvoM se yukta hone para anya-anya prakAra huA dIkhatA hai, yaha pragaTa hai| bhAvArtha - yahA~ aisA jAnanA hai ki rAgAdi vikAra hai vaha pudgala ke haiM aura ye jIva ke jJAna meM Akara jhalakate haiM taba unase upayukta hokara isaprakAra jAnatA hai ki ye bhAva mere hI haiM, jabataka inakA bhedajJAna nahIM hotA hai tabataka jIva anya anya prakAra-rUpa anubhava meM AtA hai| yahA~ sphaTikamaNi kA dRSTAnta hai usake anya dravya puSpAdika kA DAMka lagatA hai, taba anya sA dIkhatA hai, isaprakAra jIva ke svacchabhAva kI vicitratA jAnanA / / 51 / / isIlie Age kahate haiM ki jaba taka muni ke (mAtra cAritra doSa meM) rAga-dveSa kA aMza hotA hai tabataka samyagdarzana ko dhAraNa karatA huA bhI aisA hotA hai - devagurummi ya bhatto sAhammiyasaMjadesu annurtto| sammattamuvvahaMto jhANarao hodi joI so||52|| deve gurau ca bhakta: sAdharmike ca saMyateSu anurktH| samyaktvamudvahan dhyAnarataH bhavati yogI saH // 52 // artha - jo yogI dhyAnI muni samyaktva ko dhAraNa karatA hai aura jabataka yathAkhyAta cAritra ko prApta nahIM hotA hai tabataka arahaMta siddha deva meM aura zikSA dIkSA denevAle guru meM to bhaktiyukta hotA hI hai inakI bhakti vinaya sahita hotI hai aura anya saMyamI muni apane samAna dharma sahita haiM deva-guru kA bhakta ara anurakta sAdhaka varga meN| samyaksahita nija dhyAnarata hI yogi ho isa jagata meN||52|| ugra tapa tapa aja bhava-bhava meM na jitane kSaya kreN| vijJa antarmuhUrata meM karma utane kSaya kareM / / 53 / /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 269 unameM bhI anurakta hai, anurAgasahita hotA hai vahI muni dhyAna meM prItivAn hotA hai aura muni hokara bhI deva-guru-sAdharmiyoM meM bhakti va anurAga sahita na ho usako dhyAna meM rucivAna nahIM kahate haiM, kyoMki dhyAna karanevAle ke, dhyAnavAle se ruci prIti hotI hai, dhyAnavAle na ruceM taba jJAta hotA hai ki isako dhyAna bhI nahIM rucatA hai isaprakAra jAnanA cAhie / / 52 / / Age kahate haiM ki jo dhyAna samyagjJAnI ke hotA hai vahI tapa karake karma kA kSaya karatA hai - uggataveNaNNANI jaM kammaM khavadi bhavahi bahuehiM / taM NANI tihi gutto khavei aMtomuhutteNa / / 53 / / ugratapasA'jJAnI yat karma kSapayati bhvairbhukaiH| tajjJAnI tribhiH gupta: kSapayati antarmuhUrtena / / 53 / / artha - ajJAnI tIvra tapa ke dvArA bahuta bhavoM meM jitane karmoM kA kSaya karatA hai, utane karmoM kA jJAnI muni tIna gupti sahita hokara antarmuhUrta meM hI kSaya kara detA hai| bhAvArtha - jo jJAna kA sAmarthya hai vaha tIvra tapa kA bhI sAmarthya nahIM hai, kyoMki aisA hai ki ajJAnI aneka kaSToM ko sahakara tIvra tapa ko karatA huA karor3oM bhavoM meM jitane karmoM kA kSaya karatA hai vaha AtmabhAvanA sahita jJAnI muni utane karmoM kA aMtarmuhUrta meM kSaya kara detA hai, yaha jJAna kA sAmarthya hai / / 53 / / ___ Age kahate haiM ki jo iSTa vastu ke saMbaMdha se paradravya meM rAgadveSa karatA hai vaha usa bhAva se ajJAnI hotA hai, jJAnI isase ulTA hai - suhajoeNa subhAvaM paradavve kuNai rAgado sAhU / so teNa du aNNANI NANI etto du vivarIo / / 54 / / zubhayogena subhAvaM paradravye karoti rAgata: saadhuH| sa: tena tu ajJAnI jJAnI etasmAttu viparItaH / / 54 / / artha - zubha yoga arthAt apane iSTa vastu ke saMbaMdha se paradravya meM subhAva arthAt prItibhAva ko karatA hai vaha pragaTa rAgadveSa hai, iSTa meM rAga huA taba aniSTa vastu meM dveSabhAva hotA hI hai, isaprakAra jo rAga-dveSa karatA hai vaha usa kAraNa se rAgI-dveSI ajJAnI hai aura jo isase viparIta arthAt ulaTA hai, paradravya meM rAgadveSa nahIM karatA hai vaha jJAnI hai| paradravya meM jo sAdhu karate rAga zubha ke yoga se| ve ajJa haiM para vijJa rAga nahIM kareM paradravya meM / / 54 / /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 aSTapAhuDa ____ bhAvArtha - jJAnI samyagdRSTi muni ke paradravya meM rAgadveSa nahIM hai, kyoMki rAga usako kahate haiM ki jo paradravya ko sarvathA iSTa mAnakara rAga karatA hai, vaise hI aniSTa mAnakara dveSa karatA hai, parantu samyagjJAnI paradravya meM iSTa aniSTa kI kalpanA hI nahIM karatA hai taba rAga-dveSa kaise hoM ? cAritramoha ke udayavaza hone se kucha dharmarAga hotA hai, usako bhI roga (rAga) jAnatA hai, bhalA nahIM samajhatA hai taba anya meM kaise rAga ho ? paradravya se rAga-dveSa karatA hai vaha to ajJAnI hai, aise jAnanA / / 54 / / ___ Age kahate haiM ki jaise paradravya meM rAgabhAva hotA hai vaise mokSa ke nimitta bhI rAga ho to vaha rAga bhI Asrava kA kAraNa hai, use bhI jJAnI nahIM karatA hai - AsavahedU ya tahA bhAvaM mokkhassa kAraNaM hvdi| so teNa du aNNANI AdasahAvA du vivarIdu / / 55 / / Asravahetuzca tathA bhAva: mokSasya kAraNaM bhavati / sa: tena tu ajJAnI AtmasvAbhAvAttu vipriitH||55|| artha - jaise paradravya meM rAga ko karmabaMdha kA kAraNa pahile kahA vaise hI rAga bhAva yadi mokSa ke nimitta bhI ho to Asrava kA hI kAraNa hai, karma kA baMdha hI karatA hai; isakAraNa se jo mokSa ko paradravya kI taraha iSTa mAnakara vaise hI rAgabhAva karatA hai to vaha jIva muni bhI ajJAnI hai, kyoMki vaha AtmasvabhAva se viparIta hai, usane AtmasvabhAva ko nahIM jAnA hai| bhAvArtha - mokSa to saba karmoM se rahita apanA hI svabhAva hai apane ko saba karmoM se rahita honA hai isalie yaha bhI rAgabhAva jJAnI ke nahIM hotA hai, yadi cAritramoha kA udayarUpa rAga ho to usa rAga ko bhI baMdha kA kAraNa jAnakara roga ke samAna chor3anA cAhe to vaha jJAnI hai hI aura isa rAgabhAva ko bhalA samajhakara Apa karatA hai to ajJAnI hai| AtmA kA svabhAva saba rAgAdikoM se rahita hai usako isane nahIM jAnA, isaprakAra rAgabhAva ko mokSa kA kAraNa aura acchA samajhakara karate haiM, usakA niSedha hai / / 55 / / Age kahate haiM ki jo karmamAtra se hI siddhi mAnatA hai usane AtmasvabhAva ko nahIM jAnA hai nija bhAva se viparIta ara jo AsravoM ke heta haiN| jo unheM mAneM muktimaga ve sAdhu sacamuca ajJa haiM / / 55 / / are jo karmajanita ve kareM AtmasvabhAva ko| khaNDita ata: ve ajJajana jinadharma ke dUSaka kahe / / 56 / /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 mokSapAhuDa vaha ajJAnI hai jinamata se pratikUla hai - jo kammajAdamaio sahAvaNANassa khNddduusyro| so teNa duaNNANI jiNasAsaNadUsago bhaNido / / 56 / / yaH karmajAtamatikaH svabhAvajJAnasya khNddduussnnkrH| sa: tena tu ajJAnI jinazAsanadUSakaH bhaNitaH / / 56 / / artha - jisakI buddhi karma hI meM utpanna hotI hai aisA puruSa svabhAvajJAna jo kevalajJAna usako khaMDarUpa dUSaNa karanevAlA hai, indriyajJAna khaMDa-khaMDarUpa hai, apane-apane viSaya ko jAnatA hai jo jIva itanA mAtra hI jJAna ko mAnatA hai, isakAraNa se aisA mAnanevAlA ajJAnI hai, jinamata ko dUSita karatA hai| (apane meM mahAdoSa utpanna karatA hai) bhAvArtha - mImAMsaka matavAlA karmavAdI hai, sarvajJa ko nahIM mAnatA hai, indriya jJAnamAtra hI jJAna ko jAnatA hai, kevalajJAna ko nahIM mAnatA hai, isakA yahA~ niSedha kiyA hai, kyoMki jinamata meM AtmA kA svabhAva sabako jAnanevAlA kevalajJAnasvarUpa kahA hai, parantu vaha karma ke nimitta se AcchAdita hokara indriyoM ke dvArA kSayopazama ke nimitta se khaMDarUpa huA, khaMDa-khaMDa viSayoM ko jAnatA hai (nija bala dvArA) karmoM kA nAza hone para kevalajJAna pragaTa hotA hai taba AtmA mImAMsaka matavAlA nahIM mAnatA hai, ata: vaha ajJAnI hai, jinamata se pratikUla hai, karmamAtra meM hI usakI buddhi gata ho rahI hai, aise koI aura bhI mAnate haiM vaha aisA hI jAnanA / / 56 / / Age kahate haiM ki jo jJAna-cAritra rahita ho aura tapa samyaktva rahita ho tathA anya bhI kriyA bhAvapUrvaka na ho to isaprakAra kevala liMga bheSamAtra hI se kyA sukha hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai - NANaM carittahINaM daMsaNahINaM tavehiM saMjuttaM / aNNesu bhAvarahiyaM liMgaggahaNeNa kiM sokkhaM / / 57 / / jJAnaM cAritrahInaM darzanahInaM tapobhiH saMyuktam / anyeSu bhAvarahitaM liMgagrahaNena kiM saukhyam / / 57 / / cArita rahita hai jJAna-darzana hIna tapa saMyukta hai| kriyA bhAva vihIna to muniveSa se kyA sAdhya hai||57||
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 aSTapAhuDa ___ artha - jahA~ jJAna to cAritra rahita hai, tapayukta bhI hai, parantu vaha darzana arthAt samyaktva se rahita hai, anya bhI Avazyaka Adi kriyAyeM haiM, parantu unameM bhI zuddha bhAva nahIM hai, isaprakAra liMgabheSa grahaNa karane meM kyA sukha hai ? bhAvArtha - koI muni bheSamAtra se to muni huA aura zAstra bhI par3hatA hai| usako kahate haiM ki zAstra par3hakara jJAna to kiyA, parantu nizcaya cAritra to zuddha AtmA kA anubhavarUpa tathA bAhya cAritra nirdoSa nahIM kiyA, tapa kA kleza bahuta kiyA, samyaktva bhAvanA nahIM huI aura Avazyaka Adi bAhya kriyA kI, parantu bhAva zuddha nahIM kiye to aise bAhya bheSamAtra se to kleza hI huA, kucha zAMtabhAvarUpa sukha to huA nahIM aura yaha bheSa paraloka ke sukha meM bhI kAraNa nahIM huA; isalie samyaktvapUrvaka bheSa (jina-liMga) dhAraNa karanA zreSTha hai / / 57 / / Age sAMkhyamatI Adi ke Azaya kA niSedha karate haiM - acceyaNaM picedA jo maNNai so havei annnnaannii| so puNa NANI bhaNio jo maNNai ceyaNe cedA / / 58 / / acetane'picetanaM yaHmanyate saH bhavati ajnyaanii| sa: puna: jJAnI bhaNita: ya manyate cetane cetanam / / 58 / / artha - jo acetana meM cetana ko mAnatA hai vaha ajJAnI hai aura jo cetana meM hI cetana ko mAnatA hai, use jJAnI kahA hai| bhAvArtha - sAMkhyamatI aise kahatA hai ki puruSa to udAsIna cetanAsvarUpa nitya hai aura yaha jJAna hai vaha pradhAna kA dharma hai, inake mata meM puruSa ko udAsIna cetanAsvarUpa mAnA hai ataH jJAna binA to vaha jar3a hI huA, jJAna binA cetana kaise ? jJAna ko pradhAna kA dharma mAnA hai aura pradhAna ko jar3a mAnA taba acetana meM cetanA mAnI taba ajJAnI hI huaa| __ naiyAyika, vaizeSika matavAle guNa-guNI meM sarvathA bheda mAnate haiM, taba unhoMne cetanA guNa ko jIva se bhinna mAnA taba jIva to acetana hI rahA / isaprakAra acetana meM cetanApanA mAnA / bhUtavAdI cArvAka bhUta pRthvI Adika se cetanatA kI utpatti mAnatA hai, bhUta to jar3a hai usameM cetanatA kaise upaje ? ityAdika anya bhI kaI mAnate haiM ke saba ajJAnI haiM, isalie cetana meM hI cetana mAne vaha jo AtmA ko acetana haiM mAnate ajJAniM ve / para jJAnijana to AtamA ko eka cetana mAnate / / 58 / / nirarthaka tapa jJAna virahita tapa rahita jo jJAna hai| yadi jJAna tapa hoM sAtha to nirvANapada kI prApti ho // 59 / /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa jJAnI hai, yaha jinamata hai / / 58 / / Age kahate haiM ki tapa rahita jJAna aura jJAna rahita tapa ye donoM hI akArya haiM, donoM ke saMyukta hone para hI nirvANa hai - 273 tavarahiyaM jaM NANaM NANavijutto tavo vi akayattho / tamhA NANataveNaM saMjutto lahai NivvANaM / / 59 / / taporahitaM yat jJAnaM jJAnaviyuktaM tapaH api akRtArtham / tasmAt jJAnatapasA saMyuktaH labhate nirvANam / / 59 / / artha - jo jJAna taparahita hai aura jo tapa hai vaha bhI jJAnarahita hai to donoM hI akArya haiM isalie jJAna tapa saMyukta hone para hI nirvANa ko prApta karatA hai / bhAvArtha - anyamatI sAMkhyAdika jJAnacarcA to bahuta karate haiM aura kahate haiM ki jJAna se hI mukti hai aura tapa nahIM karate haiM, viSaya-kaSAyoM ko pradhAna kA dharma mAnakara svacchaMda pravartate haiN| kaI jJAna ko niSphala mAnakara usako yathArtha jAnate nahIM haiM aura tapa klezAdika se hI siddhi mAnakara usake karane meM tatpara rahate haiM / AcArya kahate haiM ki ye donoM hI ajJAnI haiM jo jJAnasahita tapa karate haiM ve jJAnI haiM ve hI mokSa ko prApta karate haiM, yaha anekAntasvarUpa jinamata kA upadeza hai / / 59 / / Age isI artha ko udAharaNa se dRr3ha karate haiM - dhuvasiddhI titthayaro cauNANajudo karei tavayaraNaM / NAUNa dhuvaM kujjA tavayaraNaM NANajutto vi // 60 // dhruvasiddhistIrthaMkaraH caturjJAnayutaH karoti tapazcaraNam / jJAtvA dhruvaM kuryAt tapazcaraNaM jJAnayukta: api / 60 / / artha - AcArya kahate haiM ki dekho..., jisako niyama se mokSa honA hai... aura jo cAra jJAna - mati, zruta, avadhi aura mana:paryaya inase yukta hai aisA tIrthaMkara bhI tapazcaraNa karatA hai, isaprakAra nizcaya se jAnakara jJAnayukta hone para bhI tapa karanA yogya hai| (tapa - munitva; samyagdarzana-jJAna kyoMki cAroM jJAna se bhI mahAmaNDita tIrthakara / bhI tapa kareM basa isalie tapa karo samyagjJAna yuta / / 60 / / svAnubhava se bhraSTa evaM zUnya antaraliMga se / bahirliMga jo dhAraNa kareM ve mokSamaga nAzaka kahe / / 61 / /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 aSTapAhuDa cAritra kI ekatA ko tapa kahA hai) bhAvArtha - tIrthaMkara mati-zruta-avadhi ina tIna jJAna sahita to janma lete haiM aura dIkSA lete hI mana:paryayajJAna utpanna ho jAtA hai, mokSa unako niyama se honA hai to bhI tapa karate haiM, isalie aisA jAnakara jJAna hote hue bhI tapa karane meM tatpara honA, jJAnamAtra hI se mukti nahIM mAnanA / / 60 / / Age jo bAhyaliMga sahita hai aura abhyantaraliMga rahita hai vaha svarUpAcaraNa cAritra se bhraSTa huA mokSamArga kA vinAza karanevAlA hai, isaprakAra sAmAnyarUpa se kahate haiM - bAhiraliMgeNa judo abbhNtrliNgrhiypriymmo| so sagacarittabhaTTho mokkhapahaviNAsago sAhU / / 61 / / bAhyaliMgena yutaH abhyNtrliNgrhitprikaa| sa: svakacAritrabhraSTa: mokSapathavinAzaka: sAdhuH / / 61 / / artha - jo jIva bAhya liMga-bheSa sahita hai aura abhyaMtara liMga jo paradravyoM meM sarva rAgAdika mamatvabhAva rahita aise AtmAnubhava se rahita hai to vaha svaka-cAritra arthAt apane AtmasvarUpa ke AcaraNa-cAritra se bhraSTa hai, parikarma arthAt bAhya meM nagnatA, brahmacaryAdi zarIrasaMskAra se parivartanavAna dravyaliMgI hone para bhI vaha sva-cAritra se bhraSTa hone se mokSamArga kA vinAza karanevAlA hai / / 6 / / (ataH muni-sAdhu ko zuddhabhAva ko jAnakara nija zuddha buddha ekasvabhAvI Atmatattva meM nitya bhAvanA (ekAgratA) karanI caahie|) (zrutasAgarI TIkA se) bhAvArtha - yaha saMkSepa se kahA jAno ki jo bAhyaliMga saMyukta hai aura abhyaMtara arthAt bhAvaliMga rahita hai, vaha svarUpAcaraNa cAritra se bhraSTa huA mokSamArga kA nAza karanevAlA hai||61|| Age kahate haiM ki jo sukha se bhAvita jJAna hai vaha duHkha Ane para naSTa hotA hai isalie tapazcaraNasahita jJAna ko bhAnA - suheNa bhAvidaM NANaM duhe jAde vinnssdi| tamhA jahAbalaM joI appA dukkhehi bhAvae / / 62 / / sukhena bhAvitaM jJAnaM duHkhe jAte vinazyati / tasmAt yathAbalaM yogI AtmAnaM duHkhaiH bhAvayet / / 62 / / _____artha - mukha se bhAyA huA jJAna hai vaha upasarga-parISahAdi ke dvArA duHkha utpanna hote hI naSTa anukUlatA meM jo sahaja pratikUlatA meM naSTa ho| isaliye pratikUlatA meM karo Atama sAdhanA / / 2 / /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 mokSapAhuDa ho jAtA hai, isalie yaha upadeza hai ki jo yogI dhyAnI muni hai vaha tapazcaraNAdi ke kaSTa (du:kha) sahita AtmA ko bhaave| (arthAt bAhya meM jarA bhI anukUla-pratikUla na mAnakara nija AtmA meM hI ekAgratArUpI bhAvanA kare, jisase Atmazakti aura Atmika AnaMda kA pracura saMvedana bar3hatA hI hai|) bhAvArtha - tapazcaraNa kA kaSTa aMgIkAra karake jJAna ko bhAve to parISaha Ane para jJAnabhAvanA se cige nahIM, isalie zakti ke anusAra duHkha sahita jJAna ko bhAnA, sukha hI meM bhAve to du:kha Ane para vyAkula ho jAve taba jJAnabhAvanA na rahe, isalie yaha upadeza hai / / 62 / / Age kahate haiM ki AhAra, Asana, nidrA inako jIta kara AtmA kA dhyAna karanA - AhArAsaNaNiddAjayaM ca kAUNa jinvrmenn| jhAyavvo Niya appA NAUNaM gurupasAeNa / / 63 / / AhArAsananidrAjayaM ca kRtvA jinavaramatena / dhyAtavya: nijAtmA jJAtvA guruprasAdena / / 63 / / artha - AhAra, Asana, nidrA inako jItakara aura jinavara ke mata se tathA guru ke prasAda se jAnakara nija AtmA kA dhyAna krnaa| bhAvArtha - AhAra, Asana, nidrA ko jItakara AtmA kA dhyAna karanA to anya matavAle bhI kahate haiM, parantu unake yathArtha vidhAna nahIM hai isalie AcArya kahate haiM ki jaise jinamata meM kahA hai, usa vidhAna ko guru ke prasAda se jAnakara dhyAna karanA saphala hai, jaise jainasiddhAnta meM AtmA kA svarUpa tathA dhyAna kA svarUpa aura AhAra, Asana, nidrA inake jItane kA vidhAna kahA hai vaise jAnakara inameM pravartanA / / 63 / / Age AtmA kA dhyAna karanA vaha AtmA kaisA hai, yaha kahate haiM - appA carittavaMto daMsaNaNANeNa saMjudo appaa| so jhAyavvo NiccaM NAUNaM gurupasAeNa / / 64 / / AtmA cAritravAn darzanajJAnena saMyuta: aatmaa| AhAra nidrA aura Asana jIta dhyAo aatmaa| basa yahI hai jinadeva kA mata yahI guru kI AjJA / / 63 / / jJAna darzana carita maya jo AtamA jinavara khaa| guru kI kRpA se jAnakara nita dhyAna usakA hI kro||64||
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 aSTapAhuDa saH dhyAtavya: nityaM jJAtvA guruprasAdena / / 64 / / artha - AtmA cAritravAn hai aura darzana-jJAna sahita hai aisA AtmA guru ke prasAda se jAnakara nitya dhyAna krnaa| bhAvArtha - AtmA kA rUpa darzana-jJAna-cAritramayI hai, isakA rUpa jainaguruoM ke prasAda se jAnA jAtA hai| anyamatavAle apanA buddhikalpita jaisA taisA mAnakara dhyAna karate haiM, unake yathArtha siddhi nahIM hai, isalie jainamata ke anusAra dhyAna karanA aisA upadeza hai / / 64 / / Age kahate haiM ki AtmA kA jAnanA, bhAnA aura viSayoM se virakta honA ye uttarottara durlabha hone se duHkha se (dRr3hatara puruSArtha se) prApta hote haiM - dukkhe Najai appA appA NAUNa bhAvaNA dukkhaM / bhAviyasahAvapuriso visayesu viraccae dukkhaM / / 65 / / duHkhena jJAyate AtmA AtmAnaM jJAtvA bhAvanA duHkhm| bhAvitasvabhAvapuruSa: viSayeSu virajyati duHkham / / 65 / / artha - prathama to AtmA ko jAnate haiM vaha duHkha se jAnA jAtA hai, phira AtmA ko jAnakara bhI bhAvanA karanA. phira phira usI kA anabhava karanA da:kha se (ugra paruSArtha se) hotA hai. kadAcita bhAvanA bhI kisI prakAra ho jAve to bhAyI hai jinabhAvanA jisane aisA puruSa viSayoM se virakta bar3e duHkha se (apUrva puruSArtha se) hotA hai| ___ bhAvArtha - AtmA kA jAnanA, bhAnA viSayoM se virakta honA uttarottara yaha yoga milanA bahuta durlabha hai, isalie yaha upadeza hai ki aisA suyoga milane para pramAdI na honA / / 65 / / Age kahate haiM ki jabataka viSayoM meM yaha manuSya pravartatA hai tabataka AtmajJAna nahIM hotA - tAma Na Najai appA visaesu Naro pavaTThae jAma / visae virattacitto joI jANei appANaM / / 66 / / tAvanna jJAyate AtmA viSayeSu naraH pravartate yAvat / viSaye viraktacitta: yogI jAnAti AtmAnam / / 66 / / artha jabataka yaha manuSya indriyoM ke viSayoM meM pravartatA hai tabataka AtmA ko nahIM jAnatA AtmoM ko jAnanA bhAnA va karanA anubhvn| tathA viSayoM se virakti uttarottara hai kaThina / / 5 / / jabataka viSaya meM pravRtti tabataka na AtamajJAna ho| isalie Atama jAnate yogI viSaya virakta hoN||66||
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 mokSapAhuDa hai, isalie yogI dhyAnI muni hai vaha viSayoM se virakta citta hotA huA AtmA ko jAnatA hai| bhAvArtha - jIva ke svabhAva ke upayoga kI aisI svacchatA hai ki jo jisa jJeya padArtha meM upayukta hotA hai, vaisA hI ho jAtA hai, isalie AcArya kahate haiM ki jabataka viSayoM meM citta rahatA hai, tabataka unarUpa rahatA hai, AtmA kA anubhava nahIM hotA hai, isalie yogI muni isaprakAra vicAra kara viSayoM se virakta ho AtmA meM upayoga lagAve taba AtmA ko jAne, anubhava kare, isalie viSayoM se virakta honA yaha upadeza hai / / 66 / / Age isa hI artha ko dRr3ha karate haiM ki AtmA ko jAnakara bhI bhAvanA binA saMsAra meM hI rahatA hai - appA gAUNa NarA keI sabbhAvabhAvapabbhaTThA / hiDaMti cAuraMgaM visaesu vimohiyA mUDhA / / 67 / / AtmAnaM jJAtvA naraH kecit sadbhAvabhAvaprabhraSTAH / hiNDante cAturaMgaM viSayeSu vimohitAH mUDhAH ||67 / / artha - kaI manuSya AtmA ko jAnakara bhI apane svabhAva kI bhAvanA se atyaMta bhraSTa hue viSayoM meM mohita hokara ajJAnI mUrkha cAra gatirUpa saMsAra meM bhramaNa karate haiN| bhAvArtha - pahile kahA thA ki AtmA ko jAnanA, bhAnA, viSayoM se virakta honA ye uttarottara durlabha pAye jAte haiM, viSayoM meM lagA huA prathama to AtmA ko jAnatA nahIM hai aise kahA, aba yahA~ isaprakAra kahA ki AtmA ko jAnakara bhI viSayoM ke vazIbhUta huA bhAvanA nahIM kare to saMsAra hI meM bhramaNa karatA hai, isalie AtmA ko jAnakara viSayoM se virakta honA yaha upadeza hai / / 67 / / Age kahate haiM ki jo viSayoM se virakta hokara AtmA ko jAnakara bhAte haiM ve saMsAra ko chor3ate haiM - puNa visayavirattA appA NAUNa bhAvaNAsahiyA / chaMDaMti cAuraMgaM tavaguNajuttA Na saMdeho / / 68 / / ye puna: viSayaviraktA: AtmAnaM jJAtvA bhAvanAsahitAH / tyajanti cAturaMmaM tamoguNayuktAH na saMdehuH / / 68 / / nija AtamA ko jAnakara bhI mUr3ha ramate viSaya meM / ' ho svAnubhava se bhraSTa bhramate caturgati saMsAra meM / / 67 / / are viSaya virakta ho nija AtamA ko jAnakara / jo tapoguNa se yukta hoM ve caturgati se mukta hoM / / 68 / /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 aSTapAhuDa __ artha - phira jo puruSa muni viSayoM se virakta ho AtmA ko jAnakara bhAte haiM, bAraMbAra bhAvanA dvArA anubhava karate haiM ve tapa arthAt bAraha prakAra tapa aura mUlaguNa uttaraguNoM se yukta hokara saMsAra ko chor3ate haiM, mokSa pAte haiN| bhAvArtha - viSayoM se virakta ho AtmA ko jAnakara bhAvanA karanA, isase saMsAra se chUTakara mokSa prApta karo, yaha upadeza hai / / 68 / / Age kahate haiM ki yadi paradravya meM lezamAtra bhI rAga ho to vaha puruSa ajJAnI hai, apanA svarUpa usane nahIM jAnA - paramANupamANaM vA paradavve radi havedi mohaado| so mUDho aNNANI AdasahAvassa vivriio||69|| paramANupramANaM vA paradravye ratirbhavati mohAt / sa: mUr3haH ajJAnI AtmasvabhAt viparItaH / / 69 / / artha - jisa puruSa ke paradravya meM paramANu pramANa bhI lezamAtra moha se rati arthAt rAga-prIti ho to vaha puruSa mUr3ha hai, ajJAnI hai, AtmasvabhAva se viparIta hai| bhAvArtha - bhedavijJAna hone ke bAda jIva-ajIva ko bhinna jAne, taba paradravya ko apanA na jAne taba usase (kartavyabuddhi-svAmitvabuddhi kI bhAvanA se) rAga bhI nahIM hotA hai yadi (aisA) ho to jAno ki isane sva-para kA bheda nahIM jAnA hai, ajJAnI hai, AtmasvabhAva se pratikUla hai aura jJAnI hone ke bAda cAritramoha kA udaya rahatA hai jabataka kucha rAga rahatA hai usako karmajanya aparAdha mAnatA hai, usa rAga se rAga nahIM hai, isalie virakta hI hai, ata: jJAnI paradravya se rAgI nahIM kahalAtA hai, isaprakAra jAnanA / / 69 / / Age isa artha ko saMkSepa se kahate haiM - appA jhAyaMtANaM dasaNasuddhINa diDhacarittANaM / hodi dhuvaM NivvANaM visaesu virattacittANaM / / 7 / / AtmAnaM dhyAyatAM darzanazuddhInAM dRDhacAritrANAm / yadi moha se para dravya meM rati rahe aNu pramANa meN| viparItatA ke hetu se ve mUr3ha ajJAnI rheN||69|| zuddha darzana dRr3ha carita evaM viSaya virakta nr| nirvANa ko pAte sahaja nija AtamA kA dhyAna dhara / / 7 / /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa bhavati dhruvaM nirvANaM viSayeSu viraktacittAnAm / / 70 / / artha - pUrvokta prakAra jinakA citta viSayoM se virakta hai, jo AtmA kA dhyAna karate rahate haiM, jinake bAhya abhyantara darzana kI zuddhatA hai aura jinake dRr3ha cAritra hai unako nizcaya se nirvANa hotA hai| bhAvArtha - pahile kahA thA ki jo viSayoM se virakta hoM, AtmA kA svarUpa jAnakara AtmA kI bhAvanA karate haiM ve saMsAra se chUTate haiN| isa hI artha ko saMkSepa meM kahA hai ki jo indriyoM ke viSayoM se virakta hokara bAhya abhyantara darzana kI zuddhatA se dRr3ha cAritra pAlate haiM unako niyama se nirvANa kI prApti hotI hai, indriyoM ke viSayoM meM Asakti saba anarthoM kA mUla hai, isalie inase virakta hone para upayoga AtmA meM lage taba kAryasiddhi hotI hai / / 70 / / 279 Age kahate haiM ki jo paradravya meM rAga hai, vaha saMsAra kA kAraNa hai isalie yogIzvara AtmA meM bhAvanA karate haiM - jeNa rAgo pare davve saMsArassa hi kAraNaM / teNAvi joiNo NiccaM kujjA appe sabhAvaNaM / / 71 / / yena rAgaH pare dravye saMsArasya hi kAraNam / tenApi yogI nityaM kuryAt Atmani svabhAvanAm / / 71 / / artha - jisa kAraNa se paradravya meM rAga hai, vaha saMsAra hI kA kAraNa hai usa kAraNa hI se yogIzvara muni nitya AtmA hI meM bhAvanA karate haiN| bhAvArtha - koI aisI AzaMkA karate haiM ki paradravya meM rAga karane se kyA hotA hai ? paradravya hai vaha para hai hI, apane rAga jisakAla huA usa kAla hai, pIche miTa jAtA hai usako upadeza diyA hai ki paradravya se rAga karane para paradravya apane sAtha lagatA hai yaha prasiddha hai aura apane rAga kA saMskAra dRr3ha hotA hai taba paraloka taka bhI calA jAtA hai yaha to yukti siddha hai aura jinAgama meM rAga se karma kA baMdha kahA hai, isakA udaya anya janma kA kAraNa hai, isaprakAra paradravya meM rAga se saMsAra hotA hai, isalie yogIzvara muni paradravya se rAga chor3akara AtmA meM niraMtara bhavanA rakhate haiM / / 71 / / para dravya meM jo rAga vaha saMsAra kAraNa jAnanA / isaliye yogI kareM nita nija AtamA kI bhAvanA / / 71 / / nindA - prazaMsA dukkha-sukha ara zatru-baMdhu - mitra meM / anukUla ara pratikUla meM samabhAva hI cAritra hai / / 72 / /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 aSTapAhuDa Age kahate haiM ki aise samabhAva se cAritra hotA hai - jiMdAe ya pasaMsAe dukkhe ya suhaesu y| sattUNaM ceva baMdhUNaM cArittaM samabhAvado / / 72 / / niMdAyAM ya prazaMsAyAM du:khe ca sukheSu c| zatrUNAM caiva baMdhUnAM cAritraM samabhAvataH / / 72 / / artha - nindA-prazaMsA meM, duHkha-sukha meM aura zatru-bandhu-mitra meM samabhAva jo samatApariNAma, rAgadveSa se rahitapanA aise bhAva se cAritra hotA hai| bhAvArtha - cAritra kA svarUpa yaha kahA hai ki jo AtmA kA svabhAva hai vaha karma ke nimitta se jJAna meM paradravya se iSTa-aniSTa buddhi hotI hai, isa iSTa-aniSTa buddhi ke abhAva se jJAna hI meM upayoga lagA rahe usako zuddhopayoga kahate haiM vahI cAritra hai, yaha hotA hai vahA~ niMdA-prazaMsA, sukha-duHkha, zatru-mitra meM samAna buddhi hotI hai, niMdA-prazaMsA kA dvidhAbhAva mohakarma kA udayajanya hai, isakA abhAva hI zuddhopayogarUpa cAritra hai / / 72 / / Age kahate haiM ki kaI mUrkha aise kahate haiM jo abhI paMcamakAla hai so AtmadhyAna kA kAla nahIM hai, usakA niSedha karate haiM - cariyAvariyA vadasamidivajiyA suddhbhaavpbbhtttthaa| keI jaMpati NarA Na hu kAlo jhANajoyassa / / 73 / / caryAvRttA: vratasamitivarjitAH shuddhbhaavprbhrssttaaH| kecit jalpaMti narA: na sphuTaM kAla: dhyAnayogasya / / 73 / / artha - kaI manuSya aise haiM jinake caryA arthAt AcArakriyA AvRtta hai, cAritramoha kA udaya prabala hai, isase caryA prakaTa nahIM hotI hai isI se vratasamiti se rahita haiM aura mithyA abhiprAya ke kAraNa zuddhabhAva se atyaMta bhraSTa haiM, ve aise kahate haiM ki abhI paMcamakAla hai, yaha kAla prakaTa dhyAna yoga kA nahIM hai / / 73 / / jinake nahIM vrata-samiti caryA bhraSTa haiM zudhabhAva se| ve kaheM ki isa kAla meM nija dhyAna yoga nahIM bane / / 73 / / jo zivavimukha nara bhoga meM rata jJAnadarzana rahita haiN| ve kaheM ki isa kAla meM nija dhyAna-yoga nahIM bne||74||
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 mokSapAhuDa ve prANI kaise haiM vaha Age kahate haiM - sammattaNANarahio abhavvajIvohu mokkhprimukko| saMsArasuhe surado Na hu kAlo bhaNai jhANassa / / 74 / / samyaktvajJAnarahita: abhavyajIva: sphuTaM mokssprimuktH| saMsArasukhe surata: na sphuTaM kAla: bhaNati: dhyAnasya / / 74 / / artha - pUrvokta dhyAna kA abhAva kahanevAlA jIva samyaktva aura jJAna se rahita hai, abhavya hai isI se mokSa rahita hai aura saMsAra ke indriya sukhoM ko bhale jAnakara unameM rata hai, Asakta hai, isalie kahatA hai ki abhI dhyAna kA kAla nahIM hai| bhAvArtha - jisako indriyoM ke sukha hI priya lagate haiM aura jIvAjIva padArtha ke zraddhAna-jJAna se rahita hai vaha isaprakAra kahatA hai ki abhI dhyAna kA kAla nahIM hai| isase jJAta hotA hai ki isaprakAra kahanevAlA abhavya hai, isako mokSa nahIM hogA / / 74 / / jo aisA mAnatA hai-kahatA hai ki abhI dhyAna kA kAla nahIM to usane pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti kA svarUpa bhI nahIM jAnA - paMcasu mahavvadesu ya paMcasu samidIsu tIsu guttiisu| jo mUDho aNNANI Na hu kAlo bhaNai jhANassa / / 5 / / paMcasu mahAvrateSu ca paMcasu samitiSu tisRSu guptisu| yaH mUDhaH ajJAnI na sphuTaMkAla: bhaNiti dhyAnasya / / 75 / / artha - jo pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, tIna gupti inameM mUDha hai, ajJAnI hai arthAt inakA svarUpa nahIM jAnatA hai aura cAritramoha ke tIvra udaya se inako pAla nahIM sakatA hai vaha isaprakAra kahatA hai ki abhI dhyAna kA kAla nahIM hai||75|| Age kahate haiM ki abhI isa paMcamakAla meM dharmadhyAna hotA hai, yaha nahIM mAnatA hai, vaha ajJAnI hai - jo mUr3ha ajJAnI tathA vrata samiti gupti rahita haiN| ve kaheM ki isa kAla meM nija dhyAna yoga nahIM bane / / 75 / / bharata-paMcamakAla meM nijabhAva meM thita saMta ke| nita dharmadhyAna rahe na mAne jIva jo ajJAni ve / / 76 / /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 aSTapAhuDa bharahe dussamakAle dhammajjhANaM havei saahuss| taM appasahAvaThide Na humaNNai so vi aNNANI / / 76 / / bharate duHSamakAle dharmadhyAnaM bhavati saadhoH| tadAtmasvabhAvasthite na hi manyate so'pi ajJAnI / / 7 / / artha - isa bharatakSetra meM du:SamakAla-paMcamakAla meM sAdhu muni ke dharmadhyAna hotA hai yaha dharmadhyAna AtmasvabhAva meM sthita hai usa muni ke hotA hai, jo yaha nahIM mAnatA hai vaha ajJAnI hai usako dharmadhyAna ke svarUpa kA jJAna nahIM hai| bhAvArtha - jinasUtra meM isa bharatakSetra meM paMcamakAla meM AtmabhAvanA meM sthita muni ke dharmadhyAna kahA hai, jo yaha nahIM mAnatA hai vaha ajJAnI hai, usako dharmadhyAna ke svarUpa kA jJAna nahIM hai / / 76 / / Age kahate haiM ki jo isa kAla meM bhI ratnatraya kA dhAraka muni hotA hai vaha svarga loka meM laukAntikapada, indrapada prApta karake yahA~ se cayakara mokSa jAtA hai, isaprakAra jinasUtra meM kahA hai aja vi tirayaNasuddhA appA jhAevi lahahiM iMdattaM / loyaMtiyadevattaM tattha cuA Nivvudi jaMti / / 77 / / adya api triratnazuddhA AtmAnaMdhyAtvA labhaMte indrtvm| laukAntikadevatvaM tata: cyutvA nirvRttiM yAMti / / 77 / / artha - abhI isa paMcamakAla meM bhI jo muni samyagdarzana-jJAna-cAritra kI zuddhatA yukta hote haiM ve AtmA kA dhyAna kara indrapada athavA laukAntikadevapada ko prApta karate haiM aura vahA~ se cayakara nirvANa ko prApta hote haiN| bhAvArtha - koI kahate haiM ki abhI isa paMcamakAla meM jinasUtra meM mokSa honA kahA nahIM, isalie dhyAna karanA to niSphala kheda hai, usako kahate haiM ki he bhAI ! mokSa jAne kA niSedha kiyA hai aura zukladhyAna kA niSedha kiyA hai, parantu dharmadhyAna kA niSedha to kiyA nhiiN| abhI bhI jo muni ratnatraya se zuddha hokara dharmadhyAna meM lIna hote hue AtmA kA dhyAna karate haiM, ve muni svarga meM ratanatraya se zuddha Atama AtamA kA dhyAna dhr| Aja bhI hoM indra Adika prApta karate mukti phira / / 77 / / jina liMga dhara kara pApa karate pApa mohitamati jo| ve cyuta hue haiM muktimaga se durgati durmati ho||78||
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28rU mokSapAhuDa indrapada ko prApta hote haiM athavA laukAntikadeva eka bhavAvatArI haiM, unameM jAkara utpanna hote haiN| vahA~ se cayakara manuSya ho mokSapada ko prApta karate haiN| isaprakAra dharmadhyAna se paraMparA mokSa hotA hai taba sarvathA niSedha kyoM karate ho ? jo niSedha karate haiM ve ajJAnI mithyAdRSTi haiM, unako viSayakaSAyoM meM svacchaMda rahanA hai isalie isaprakAra kahate haiM / / 77 / / Age kahate haiM ki jo isa kAla meM dhyAna kA abhAva mAnate haiM aura muniliMga pahile grahaNa kara liyA aba usako gauNa karake pApa meM pravRtti karate haiM ve mokSamArga se cyuta haiM - je pAvamohiyamaI liMgaM ghettUNa jinnvriNdaannN| pAvaM kuNaMti pAvA te cattA mokkhamaggammi / / 78 / / ye pApame hitamatayaH liMgaM gRhItvA ji na va ra` = dra / Na / ma / pApaM kurvanti pApA: te tyaktvA mokSamArge / / 78 / / artha - jinakI buddhi pApakarma se mohita hai ve jinavarendra tIrthaMkara kA liMga grahaNa karake bhI pApa karate haiM ve pApI mokSamArga se cyuta haiN| bhAvArtha - jinhoMne pahale nirgrantha liMga dhAraNa kara liyA aura pIche aisI pApabuddhi utpanna ho gaI ki abhI dhyAna kA kAla to hai nahIM, isalie kyoM prayAsa kareM ? aisA vicArakara pApa meM pravRtti karane laga jAte haiM ve pApI haiM, unako mokSamArga nahIM hai / / 72 / / [* isa kAla meM dharmadhyAna kisI ko nahIM hotA' kintu bhadra dhyAna (vrata, bhakti, dAna, pUjAdika ke zubhabhAva) hote haiN| isase hI nirjarA aura paramparA mokSa mAnA hai aura isaprakAra sAtaveM guNasthAna taka bhadra dhyAna aura pazcAt hI dharmadhyAna mAnanevAloM ne hI zrI devasenAcAryakRta 'ArAdhanAsAra' nAma dekara eka jAlIgrantha banAyA hai usI kA uttara kekar3I nivAsI paNDita zrI milApacandajI kaTAriyA ne 'jaina nibaMdha ratnamAlA' pRSTha 47 se 60 meM diyA hai ki isa kAla meM dharma dhyAna guNasthAna 4 se 7 taka Agama meM kahA hai| AdhAra - sUtrajI kI TIkAe~, zrI rAjavArtika, zlokavArtika, sarvArthasiddhi aadi| ] Age kahate haiM ki jo mokSamArga se cyuta haiM ve kaise haiM - je paMcacelasattA gaMthaggAhI ya jaaynnaasiilaa| haiM parigrahI adha:karmarata Asakta jo vastrAdi meN| ara yAcanA jo kareM ve saba muktimaga se bAhya haiN||79||
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 aSTapAhuDa AdhAkammammi raya te cattA mokkhamaggammi / / 79 / / ye paMcacelasaktAH graMthagrAhiNa: yaacnaashiilH| adha: karmaNi ratA: te tyaktA: mokSamArge / / 79 / / artha - paMca Adi prakAra ke cela arthAt vastroM meM Asakta haiM, aMDaja, kapAsaja, valkala, carmaja aura romaca isaprakAra vastroM meM kisI eka vastra ko grahaNa karate haiM.granthagrAhI arthAta parigraha ke grahaNa karanevAle haiM, yAcanAzIla arthAt mA~gane kA hI jinakA svabhAva hai aura adha:karma arthAt pApakarma meM rata haiM, sadoSa AhAra karate haiM ve mokSamArga se cyuta haiN| bhAvArtha - yahA~ Azaya aisA hai ki pahile to nirgrantha digambara muni ho gaye the, pIche kAladoSa kA vicArakara cAritra pAlane meM asamartha ho nirgrantha liMga se bhraSTa hokara vastrAdika aMgIkAra kara liye, parigraha rakhane lage, yAcanA karane lage, adha:karma uddezika AhAra karane lage unakA niSedha hai, ve mokSamArga se cyuta haiN| pahile to bhadrabAhu svAmI taka nirgrantha the| pIche durbhikSakAla meM bhraSTa hokara jo arddhaphAlaka kahalAne lage unameM se zvetAmbara hue, inhoMne isa bheSa ko puSTa karane ke lie jo sUtra banAye, inameM kaI kalpita AcaraNa tathA isakI sAdhaka kathAyeM likhiiN| inake sivAya anya bhI kaI bheSa badale, isaprakAra kAladoSa se bhraSTa logoM kA saMpradAya cala rahA hai, yaha mokSamArga nahIM hai, isaprakAra batAyA hai| isalie ina bhraSTa logoM ko dekhakara aisA bhI mokSamArga hai, aisA zraddhAna na karanA / / 79 / / Age kahate haiM ki mokSamArgI to aise muni haiM - NiggaMthamohamukkA bAvIsaparIsahA jiyksaayaa| pAvAraMbhavimukkA te gahiyA mokkhamaggammi / / 8 / / nirgranthAH mohamuktAH dvAviMzatiparISahAH jitkssaayaaH| pApAraMbhavimuktAH te gRhItA: mokSamArge / / 80 // artha - jo muni nirgrantha haiM, parigraha rahita haiM, moharahita haiM jinake kisI bhI paradravya se mamatvabhAva nahIM hai, jo bAIsa parISahoM ko sahate haiM, jinhoMne krodhAdi kaSAyoM ko jIta liyA hai aura pApAraMbha se rahita haiN| gahastha ke karane yogya AraMbhAdika pApoM meM nahIM pravartate haiM, ai re mukta haiM jo jitakaSAyI pApa ke AraMbha se| pariSahajayI nigraMtha ve hI muktimAraga meM kahe / / 8 / / trailoka meM merA na koI maiM akelA aatmaa| isa bhAvanA se yogijana pAte sadA sukha zAsvatA / / 81 / /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 285 ko mokSamArga meM grahaNa kiyA hai arthAt mAne haiN| ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM samaMtabhadrAcArya ne bhI kahA hai ki - "viSayAzAvazAtIto nirArambho'parigrahaH / jJAnadhyAnataporaktastapasvI sa prshstte||80|| bhAvArtha - muni haiM ve laukika kaSToM aura kAryoM se rahita haiN| jaisA jinezvaradeva ne mokSamArga bAhya abhyaMtara parigraha se rahita nagna digambararUpa kahA hai vaise hI pravartate haiM, ve hI mokSamArgI haiM, anya mokSamArgI nahIM haiM / / 8 / / Age phira mokSamArgI kI pravRtti kahate haiM - uddhaddhamajjhaloye keI majjhaM Na ahymegaagii| iya bhAvaNAe joI pAvaMti hu sAsayaM sokkhaM / / 81 / / UrdhvAdhomadhyaloke kecit mama na ahmmekaakii| iti bhAvanayA yoginaH prApnuvaMti sphuTaM zAzvataM sa / ru ya ma . / / 8 1 / / artha - muni aisI bhAvanA kare - Urdhvaloka, madhyaloka, adholoka ina tInoM lokoM meM merA koI bhI nahIM hai, maiM ekAkI AtmA hU~, aisI bhAvanA se yogI muni prakaTarUpa se zAzvata sukha ko prApta karatA hai| bhAvArtha - muni aisI bhAvanA kare ki triloka meM jIva ekAkI hai isakA saMbaMdhI dUsarA koI nahIM hai, yaha paramArtharUpa ekatva bhAvanA hai| jisa muni ke aisI bhAvanA nirantara rahatI hai vahI mokSamArgI hai, jo bheSa lekara bhI laukikajanoM se lAla pAla rakhatA hai, vaha mokSamArgI nahIM hai||81|| Age phira kahate haiM - devagurUNaM bhattA NivveyaparaMparA viciNtitaa| jhANarayA sucarittA te gahiyA mokkhamaggammi / / 82 / / devagurUNAM bhaktA: nirvedaparaMparA vicintyntH| dhyAnaratAH sucaritrAH te gRhItA: mokSamArge / / 82 / / artha - jo muni devaguru ke bhakta haiM, nirveda arthAt saMsAra deha-bhogoM se virAgatA kI paraMparA jo dhyAnarata sucaritra evaM deva-guru ke bhakta haiN| saMsAra-deha virakta ve muni muktimAraga meM kahe / / 82 / /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 286 kA ciMtana karate haiM, dhyAna meM rata haiM, rakta haiM, tatpara haiM aura jinake bhalA - uttama cAritra hai, unako mokSamArga meM grahaNa kiye haiM / bhAvArtha - jinane mokSamArga prApta kiyA aise arahaMta sarvajJa vItarAga deva aura unakA anusaraNa karanevAle bar3e muni dIkSA zikSA denevAle guru inakI bhaktiyukta ho, saMsAra-deha-bhogoM se virakta hokara muni hue, vaisI hI jinake vairAgyabhAvanA hai, AtmAnubhavarUpa zuddha upayogarUpa ekAgratArUpI dhyAna meM tatpara haiM aura jinake vrata, samiti, guptirUpa nizcaya - vyavahArAtmaka samyaktvacaritra hotA hai, ve hI muni mokSamArgI haiM, anya bheSI mokSamArgI nahIM haiM / / 82 / / Age aisA kahate haiM ki nizcayanaya se dhyAna isaprakAra karanA - NicchayaNayassa evaM appA appammi appaNe surado / so hodi hu sucaritto joI so lahai NivvANaM / / 83 / / nizcayanayasya evaM AtmA Atmani Atmane surata: / saH bhavati sphuTaM sucaritra : yogI saH labhate navA Na ma / / 8 3 I ' artha - AcArya kahate haiM ki nizcayanaya kA aisA abhiprAya hai jo AtmA AtmA hI meM apane hI liye bhaleprakAra rata ho jAve vaha yogI, dhyAnI, muni samyakcAritravAn hotA huA nirvANa ko pAtA hai| bhAvArtha - nizcayanaya kA svarUpa aisA hai ki eka dravya kI avasthA jaisI ho usI ko kahe / AtmA kI do avasthAyeM haiM - eka to ajJAna avasthA aura eka jJAna avsthaa| jabataka ajJAna avasthA rahatI hai tabataka to baMdhaparyAya ko AtmA jAnatA hai ki maiM manuSya hU~, maiM pazu hU~, maiM krodhI hU~, maiM mAnI hU~, maiM mAyAvI hU~, maiM puNyavAn dhanavAn hU~, maiM nirdhana daridrI hU~, maiM rAjA hU~, maiM raMka hU~, maiM muni hU~, maiM zrAvaka hU~ ityAdi paryAyoM meM ApA mAnatA hai, ina paryAyoM meM lIna hotA hai taba mithyAdRSTi hai, ajJAnI hai, isakA phala saMsAra hai usako bhogatA hai| jaba jinamata ke prasAda se jIva-ajIva padArthoM kA jJAna hotA hai taba sva-para kA bheda jAnaka jJAnI hotA hai, taba isaprakAra jAnatA hai ki maiM zuddhajJAnadarzanamayI cetanAsvarUpa hU~, anya merA kucha nijadravyarata yaha AtamA hI yogi cAritravaMta hai| yaha hI bane paramAtamA paramArthanaya kA kathana yaha / / 83 // jJAnadarzanamaya avasthita puruSa ke AkAra meM / dhyAte sadA jo yogi ve hI pApahara nirdvanda haiM / / 84 / /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 mokSapAhuDa bhI nahIM hai| jaba bhAvaliMgI nirgrantha manipada kI prApti karatA hai, taba yaha AtmA AtmA hI meM apane hI dvArA apane hI liye vizeSa lIna hotA hai taba nizcayasamyakcAritrasvarUpa hokara apanA hI dhyAna karatA hai, taba hI (sAkSAt mokSamArga meM ArUr3ha) samyagjJAnI hotA hai isakA phala nirvANa hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 83 / / (noMdha - pravacanasAra gAthA 241-242 meM jo sAtaveM guNasthAna meM AgamajJAna tattvArthazraddhAna saMyatatva aura nizcaya AtmajJAna meM yugapat ArUr3ha ko AtmajJAna kahA hai vaha kathana kI apekSA yahA~ hai|) (gauNa-mukhya samajha lenA) Age isa hI artha ko dRr3ha karate hue kahate haiM - purisAyAro appA joI vrnnaanndNsnnsmggo| jo jhAyadi so joI pAvaharo havadi NibaMdo / / 84 / / puruSAkAra AtmA yogI vrjnyaandrshnsmgrH| ya: dhyAyati sa: yogI pApaharaH bhavati nirdvandaH / / 84 / / artha - yaha AtmA dhyAna ke yogya kaisA hai ? puruSAkAra hai, yogI hai, jisake mana, vacana, kAya ke yogoM kA nirodha hai, sarvAMga sanizcala hai aura vara arthAta zreSTha samyakarUpa jJAna tathA darzana se samagra hai, paripUrNa hai, jisake kevalajJAna darzana prApta haiM, isaprakAra AtmA kA jo yogI dhyAnI muni dhyAna karatA hai vaha muni pApa ko haranevAlA hai aura nirdvanda hai-rAgadveSa Adi vikalpoM se rahita hai| bhAvArtha - jo arahaMtarUpa zuddha AtmA kA dhyAna karatA hai usake pUrva karma kA nAza hotA hai aura vartamAna meM rAgadveSarahita hotA hai taba AgAmI karma ko nahIM bAMdhatA hai / / 84 / / / Age kahate haiM ki isaprakAra muniyoM ko pravartane ke lie khaa| aba zrAvakoM ko pravartane ke lie kahate haiM - evaM jiNehi kahiyaM savaNANaM sAvayANa puNa sunnsu| saMsAraviNAsayaraM siddhiyaraM kAraNaM paramaM / / 85 / / evaM jinai: kathitaM zramaNAnAM zrAvakANAMpunaH shRnnut| jinavarakathita upadeza yaha to kahA zramaNoM ke lie| aba suno sukhasiddhikara upadeza zrAvaka ke lie / / 85 / / sabase prathama samyaktva nirmala sarva doSoM se rahita / karmakSaya ke liye zrAvaka-zrAvikA dhAraNa kreN||86||
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 aSTapAhuDa saMsAravinAzakaraM siddhikaraM kAraNaM paramaM / / 85 / / artha - evaM arthAt pUrvAkta prakAra upadeza to zramaNa muniyoM ko jinadeva ne kahA hai| aba zrAvakoM ko saMsAra kA vinAza karanevAlA aura siddhi jo mokSa usako karane kA utkRSTa kAraNa aisA upadeza kahate haiM so suno| bhAvArtha - pahile kahA vaha to muniyoM ko kahA aura aba Age kahate haiM vaha zrAvakoM ko kahate haiM, aisA kahate haiM jisase saMsAra kA vinAza ho aura mokSa kI prApti ho / / 85 / / Age zrAvakoM ko pahile kyA karanA, vaha kahate haiM - gahiUNa ya sammattaM suNimmalaM suragirIva NikkaMpaM / taM jhANe jhAijjai sAvaya dukkhkkhytttthaae||86|| gRhItvA ca samyaktvaM sunirmalaM suragireriva nisskNpm| tat dhyAne dhyAyate zrAvaka! duHkhakSayArthe / / 86 / / artha - prathama to zrAvakoM ko sunirmala arthAt bhale prakAra nirmala aura meruvat ni:kaMpa acala tathA cala malina agAr3ha dUSaNarahita atyaMta nizcala aise samyaktva ko grahaNa karake duHkha kA kSaya karane ke lie usako arthAt samyagdarzana ko (samyagdarzana ke viSaya kA) dhyAna meM dhyAna krnaa| bhAvArtha - zrAvaka pahile to niraticAra nizcala samyaktva ko grahaNa karake usakA dhyAna kare, isa samyaktva kI bhAvanA se gRhastha ke gRhakArya saMbaMdhI AkulatA, kSobha, duHkha heya hai vaha miTa jAtA hai, kArya ke bigar3ane sudharane meM vastu ke svarUpa kA vicAra Ave taba duHkha miTatA hai| samyagdRSTi ke isaprakAra vicAra hotA hai ki vastu kA svarUpa sarvajJa ne jaisA jAnA hai vaisA nirantara pariNamatA hai vahI hotA hai, iSTa-aniSTa mAnakara du:khI sukhI honA niSphala hai| aisA vicAra karane se duHkha miTatA hai, yaha pratyakSa anubhavagocara hai isIlie samyaktva kA dhyAna karanA kahA hai / / 86 / / Age samyaktva ke dhyAna hI kI mahimA kahate haiM - sammattaM jo jhAyai sammAiTThI havei so jiivo| sammattapariNado uNa khavei duTThaTTakammANi / / 87 / / are samyagdRSTi hai samyaktva kA dhyAtA gRhii| duSTASTa karmoM ko dahe samyaktva pariNata jIva hI / / 87 / /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 mokSapAhuDa samyakatvaM yaH dhyAyati samyagdRSTiH bhavati sa: jIvaH / samyaktvapariNata: puna: kSapayati duSTASTakarmANi / / 87 / / artha - jo zrAvaka samyaktva kA dhyAna karatA hai vaha jIva samyagdRSTi hai aura samyaktvarUpa pariNamatA huA duSTa ATha karmoM kA kSaya karatA hai| bhAvArtha - samyaktva kA dhyAna isaprakAra hai - yadi pahile samyaktva na huA ho to bhI isakA svarUpa jAnakara isakA dhyAna kare to samyagdRSTi ho jAtA hai| samyaktva hone para isakA pariNAma aisA hai ki saMsAra ke kAraNa jo duSTa aSTa karma unakA kSaya hotA hai, samyaktva ke hote hI karmoM kI guNazreNI nirjarA hone laga jAtI hai, anukrama se muni hone para cAritra aura zukladhyAna isake sahakArI ho jAte haiM, taba saba karmoM kA nAza ho jAtA hai / / 87 / / Age isako saMkSepa se kahate haiM - kiM bahuNA bhaNieNaM je siddhA NaravarA gae kaale| sijjhihahi je vi bhaviyA taM jANaha sammamAhappaM / / 88 / / kiM bahunA bhaNitena ye siddhA: naravarA: gate kAle / setsyaMti ye'pi bhavyA: tajjAnIta samyaktvamAhAtmyam / / 88 // artha - AcArya kahate haiM ki bahuta kahane se kyA sAdhya hai ? jo narapradhAna atItakAla meM siddha hue haiM aura AgAmI kAla meM siddha hoMge vaha samyaktva kA mAhAtmya jaano| bhAvArtha - isa samyaktva kA aisA mAhAtmya hai ki jo aSTakarmoM kA nAzakara muktiprApta atItakAla meM hue haiM tathA AgAmI kAla meM hoMge ve isa samyaktva se hI hue haiM aura hoMge, isalie AcArya kahate haiM ki bahuta kahane se kyA ? yaha saMkSepa se kahA jAno ki mukti kA pradhAna kAraNa yaha samyaktva hI hai| aisA mata jAno ki gRhastha ke kyA dharma hai, yaha samyaktva dharma aisA hai ki saba dharmoM ke aMgoM ko saphala karatA hai / / 88 / / Age kahate haiM ki jo nirantara samyaktva kA pAlana karate haiM, ve dhanya haiM - makti gaye yA jAyeMge mAhAtmya hai samyaktva kaa| yaha jAna lohebhavyajana! isase adhika abakaheM kyaa||88 / / ve dhanya haiM sukRtArtha haiM ve zUra nara paNDita vhii| duHsvapna meM samyaktva ko jinane malIna kiyA nhiiN||89||
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 dhaNNA sukayatthA te surA te vi paMDiyA maNuyA / sammattaM siddhiyaraM siviNe vi Na mailiyaM jehiM / / 89 / / te dhanyAH sukRtArthA: te zUrA: te'pi paMDitA manujA: / samyaktvaM siddhikaraM svapne'pi na malinitaM yaiH / / 89 / / aSTapAhuDa artha - jina puruSoM ne mukti ko karanevAle samyaktva ko svapnAvasthA meM bhI malina nahIM kiyA, atIcAra nahIM lagAyA ve puruSa dhanya haiM, ve hI manuSya haiM, ve hI bhale kRtArtha haiM, ve hI zUravIra haiM, ve hI paMDita haiN| bhAvArtha - loka meM kucha dAnAdika kare unako dhanya kahate haiM tathA vivAhAdika yajJAdika karate haiM unako kRtArtha kahate haiM, yuddha meM pIchA na lauTe usako zUravIra kahate haiM, bahuta zAstra par3he usako paMDita kahate haiN| ye saba kahane ke haiM jo mokSa ke kAraNa samyaktva ko malina nahIM karate haiM, niraticAra pAlate haiM unako dhanya hai, ve hI kRtArtha haiM, ve hI zUravIra haiM, ve hI paMDita haiM, ve hI manuSya haiM, isake binA manuSya pazusamAna hai, isaprakAra samyaktva kA mAhAtmya jAno / / 89 / / Age ziSya pUchatA hai ki samyaktva kaisA hai ? isakA samAdhAna karane ke lie isa samyaktva ke bAhya cihna batAte haiM . hiMsArahie dham aTThArahadosavajjie deve| NiggaMthe pavvayaNe saddahaNaM hoi sammattaM / / 90 / / hiMsArahite dharme aSTAdazadoSavarjite deve / nirgrathe pravacane zraddhAnaM bhavati samyaktvam / / 90 / / artha - hiMsArahita dharma, aThAraha doSarahita deva, nirgrantha pravacana arthAt mokSa kA mArga tathA guru inameM zraddhAna hone para samyaktva hotA hai| bhAvArtha - laukikajana tathA anya matavAle jIvoM kI hiMsA se dharma mAnate haiM aura jinamata meM ahiMsA dharma kahA hai usI kA zraddhAna kare, anya kA zraddhAna na kare vaha samyagdRSTi hai / laukika anya saba doSa virahita deva ara hiMsArahita jinadharma meM / nirgrantha guru ke vacana meM zraddhAna hI samyaktva hai / / 90 / yathAjAtasvarUpa saMyata sarva saMga vimukta jo / para kI apekSA rahita liMga jo mAnate samadRSTi ve / / 91 / /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 mokSapAhuDa matavAle jinheM deva mAnate haiM ve saba deva kSudhAdi tathA rAgadveSAdi doSoM se saMyukta haiM, isalie vItarAga sarvajJa arahaMtadeva saba doSoM se rahita haiM unako deva mAne, zraddhAna kare vahI samyagdRSTi hai| yahA~ aThAraha doSa kahe ve pradhAnatA kI apekSA kahe haiM inako upalakSaNarUpa jAnanA, inake samAna anya bhI jAna lenaa| nirgrantha pravacana arthAt mokSamArga vahI mokSamArga hai, anyaliMga se anya matavAle zvetAmbarAdika jainAbhAsa mokSa mAnate haiM, vaha mokSamArga nahIM hai| aisA zraddhAna kare vaha samyagdRSTi hai, aisA jAnanA / / 90 / / Age isI artha ko dRr3ha karate hue kahate haiM - jahajAyarUvarUvaM susaMjayaM savvasaMgaparicattaM / liMgaM Na parAvekkhaM jo maNNai tassa sammattaM / / 91 / / yathAjAtarUparUpaM susaMyata sarvasaMgaparityaktam / liMgaM na parApekSaM ya: manyate tasya samyaktvam / / 91 / / artha - mokSamArga kA liMga-bheSa aisA hai ki yathAjAtarUpa to jisakA rUpa hai, jisameM bAhya parigraha vastrAdika kiMcit mAtra bhI susaMyata arthAt samyak prakAra indriyoM kA nigraha aura jIvoM kI dayA jisameM pAI jAtI hai aisA saMyama hai, sarvasaMga arthAt saba hI parigraha tathA saba laukika janoM kI saMgati se rahita hai aura jisameM para kI apekSA kucha bhI nahIM hai, mokSa ke prayojana sivAya anya prayojana kI apekSA nahIM hai| aisA mokSamArga kA liMga mAne-zraddhAna kare usa jIva ke samyaktva hotA hai| bhAvArtha - mokSamArga meM aisA hI liMga hai, anya aneka bheSa haiM ve mokSamArga meM nahIM haiM aisA zraddhAna kare unake samyaktva hotA hai| yahA~ parApekSA nahIM hai - yahA~ batAyA hai ki aise nirgrantha rUpa ko jo kisI anya Azaya se dhAraNa kare to vaha bheSa mokSamArga nahIM hai, kevala mokSa hI kI apekSA jisake ho vaha samyagdRSTi hai, aisA jAnanA / / 91 / / Age mithyAdRSTi ke cihna kahate haiM - kucchiyadevaM dhammaM kucchiyaliMgaM ca baMdae jo du| lajjAbhayagAravado micchAdiTThI have so hu / / 92 / / -kutsitadevaM dharma kRtsitaliMgaM ca vandate yaH tu| jaoN lAja-bhaya se namaiM kutsita liMga kutsita deva ko| aura seveM dharma kutsita jIva mithyAdRSTi ve / / 12 / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 aSTapAhuDa lajAbhayagAravata: mithyAdRSTiH bhavet saH sa pha Ta ma / / 9 2 / / artha - jo kSudhAdika aura rAgadveSAdika doSoM se dUSita ho vaha kutsita deva hai, jo hiMsAdi doSoM se sahita ho vaha kutsita dharma hai, jo parigrahAdi sahita ho vaha kutsitaliMga hai| jo inakI vaMdanA karatA hai, pUjA karatA hai, vaha to pragaTa mithyAdRSTi hai| yahA~ aba vizeSa kahate haiM ki jo inako bhale-hita karanevAle mAnakara vaMdanA karatA hai, pUjA karatA hai vaha to pragaTa mithyAdaSTi hai. paranta jo lajjA bhaya gArava ina kAraNoM se bhI vaMdanA karatA hai pUjA karatA hai vaha bhI pragaTa mithyAdRSTi hai| lajjA to aise ki loga inakI vandanA karate haiM, pUjA karate haiM, hama nahIM pUjeMge to loga hamako kyA kaheMge ? hamArI isa loka meM pratiSThA calI jAyegI isaprakAra lajjA se vaMdanA va pUjA kare / bhaya aise ki inako rAjAdika mAnate haiM, hama nahIM mAneMge to hamAre Upara kucha upadrava A jAyegA, isaprakAra bhaya se vaMdanA va pUjA kare / gArava aise ki hama bar3e haiM, mahaMta puruSa haiM, saba hI kA sanmAna karate haiM, ina kAryoM se hamArI bar3AI hai, isaprakAra gArava se vaMdanA va pUjanA hotA hai| isaprakAra mithyAdRSTi ke cihna kahe / / 92 / / Age isI artha ko dRr3ha karate hue kahate haiM ki - saparAvekkhaM liMgaM rAI devaM asaMjayaM vNde| maNNai micchAdiTThI Na hu maNNai suddhasammatto / / 93 / / svaparApekSaM liMgaM rAgiNaM devaM asaMyataM vande / mAnayati mithyAdRSTiH na sphuTaM mAnayati zuddhasamyaktI / / 93 / / artha - svaparApekSa to liMga Apa kucha laukika prayojana mana meM dhAraNa kara bheSa le vaha svApekSa hai aura kisI para kI apekSA se dhAraNa kare, kisI ke Agraha tathA rAjAdika ke bhaya se dhAraNa kare vaha parApekSa hai| rAgI deva (jisake strI Adi kA rAga pAyA jAtA hai) aura saMyamarahita ko isaprakAra kahe ki maiM vaMdanA karatA hU~ tathA inako mAne, zraddhAna kare vaha mithyAdRSTi hai| zuddha samyaktva hone para na inako mAnatA hai, na zraddhAna karatA hai aura na vaMdanA va pUjana hI karatA hai| are rAgI devatA ara svaparapekSA liMgadhara / va asaMyata kI vaMdanA na kareM samyagdRSTijana / / 93 / / jinadeva dezita dharma kI zraddhA kareM sadRSTijana / viparItatA dhAraNa kareM basa sabhI mithyAdRSTijana / / 14 / /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 mokSapAhuDa bhAvArtha - ye Upara kahe inase mithyAdRSTi ke prIti bhakti utpanna hotI hai, jo niraticAra samyaktvavAn hai vaha inako nahIM mAnatA hai / / 93 / / sammAiTThI sAvaya dhammaM jiNadevadesiyaM kuNadi / vivarIyaM kuvvaMto micchAdiTThI muNeyavvo / / 94 / / samyagdRSTiH zrAvaka: dharmaM jinadevadezitaM karoti / viparItaM kurvan mithyAdRSTiH jJAtavyaH / / 94 / / artha - jo jinadeva se upadezita dharma kA pAlana karatA hai vaha samyagdRSTi zrAvaka hai aura anyamata ke upadezita dharma kA pAlana karatA hai use mithyAdRSTi jAnanA / bhAvArtha - isaprakAra kahane se yahA~ koI tarka kare ki yaha to apanA mata puSTa karane kI pakSapAtamAtra vArtA kahI, aba isakA uttara dete haiM ki aisA nahIM hai, jisase saba jIvoM kA hita ho vaha dharma hai aise ahiMsArUpa dharma kA jinadeva hI ne prarUpaNa kiyA hai, anyamata meM aise dharma kA nirUpaNa nahIM hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 94 / / - Age kahate haiM ki jo mithyAdRSTi jIva hai vaha saMsAra meM duHkhasahita bhramaNa karatA hai micchAdiTThI jo so saMsAre saMsarei suharahio / jammajaramaraNapaure dukkhasahassAule jIvo / / 95 / / mithyAdRSTi: ya: saH saMsAre saMsarati sukharahitaH / janmajarAmaraNapracure duHkhasahasrAkulaH jIvaH / / 95 / / artha - jo mithyAdRSTi jIva hai vaha janma jarA maraNa se pracura aura hajAroM duHkhoM se vyApta isa saMsAra meM sukharahita dukhI hokara bhramaNa karatA hai| bhAvArtha - mithyAbhAva kA phala saMsAra meM bhramaNa karanA hI hai, yaha saMsAra janma jarA maraNa Adi hajAroM duHkhoM se bharA hai, ina duHkhoM ko mithyAdRSTi isa saMsAra meM bhramaNa karatA huA bhogatA hai / yahA~ duHkha to ananta haiM hajAroM kahane se prasiddha apekSA bahulatA batAI hai / / 95 / / are mithyAdRSTijana isa sukharahita saMsAra meM / pracura janma-jarA-maraNa ke dukha hajAroM bhogate / / 95 / / jAnakara samyaktva ke guNa-doSa mithyAbhAva ke / jo ruce vaha hI karo adhika pralApa se hai lAbha kyA / / 96 / /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 Age samyaktva mithyAtva bhAva ke kathana kA saMkoca karate haiM - samma guNa miccha doso maNeNa paribhAviUNa taM kuNasu / jaM te maNassa ruccai kiM bahuNA palavieNa tu / / 96 / / samyaktve guNa mithyAtve doSa: manasA paribhAvya tat kuru / yat te manase rocate kiM bahunA pralapitena tu / / 96 / / artha - he bhavya ! aise pUrvokta prakAra samyaktva ke guNa aura mithyAtvabhAva ke doSoM kI apane mana se bhAvanA kara aura jo apane mana ko ruce, priya lage vaha kara, bahuta pralAparUpa kahane se kyA sAdhya hai ? isaprakAra AcArya ne upadeza diyA hai| bhAvArtha - isaprakAra AcArya ne kahA hai ki bahuta kahane se kyA ? samyaktva mithyAtva ke guNa-doSa pUrvokta jAnakara jo mana meM ruce, vaha kro| yahA~ upadeza kA Azaya aisA hai ki mithyAtva ko chor3o, samyaktva ko grahaNa karo, isase saMsAra kA duHkha meTakara mokSa pAo / / 96 / / - Age kahate haiM ki yadi mithyAtva bhAva nahIM chor3A taba bAhya bheSa se kucha lAbha nahIM hai - bAhirasaMgavimukkA Na vi mukko miccha bhAva NiggaMtho / kiM tassa ThANamauNaM Na vi jANadi 'appasamabhAvaM / / 97 / / bahi: saMgavimukta: nApi mukta: mithyAbhAvena nirgranthaH / kiM tasya sthAnamaunaM na api jAnAti 'AtmasamabhAvaM / / 97 / / aSTapAhuDa artha - jo bAhya parigraha rahita aura mithyAbhAva sahita nirgrantha bheSa dhAraNa kiyA hai vaha parigraha rahita nahIM hai, usake ThANa arthAt khar3e hokara kAyotsarga karane se kyA sAdhya hai ? aura mauna dhAraNa karane se kyA sAdhya hai ? kyoMki AtmA kA samabhAva jo vItarAga pariNAma usako nahIM jAnatA I bhAvArtha - AtmA ke zuddha svabhAva ko jAnakara samyagdRSTi hotA hai aura jo mithyAbhAvasahita parigraha chor3akara nirgrantha bhI ho gayA hai, kAyotsarga karanA, mauna dhAraNa karanA ityAdi bAhya kriyAyeM 1. pAThAntara: - appasabbhAvaM / 2. pAThAntaraH - AtmasvabhAvaM / chor3A parigraha bAhya mithyAbhAva ko nahiM chor3ate / ve mauna dhyAna dhareM parantu AtamA nahIM jAnate / / 97 / / mUlaguNa uccheda bAhya kriyA kareM jo sAdhujana / haiM virAdhaka jinaliMga ke ve mukti-sukha pAte nahIM / / 98 / /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 mokSapAhuDa karatA hai to unakI kriyA mokSamArga meM sarAhane yogya nahIM hai, kyoMki samyaktva ke binA bAhya kriyA kA phala saMsAra hI hai||97|| Age AzaMkA utpanna hotI hai ki samyaktva binA bAhyaliMga niSphala kahA, jo bAhyaliMga mUlaguNa bigAr3e usake samyaktva rahatA yA nahIM? isakA samAdhAna kahate haiM - mUlaguNaM chittUNa ya bAhirakammaM karei jo saahuu| soNa lahai siddhisuhaM jiNaliMgavirAhago NiyadaM / / 98 / / mUlaguNaM chitvA ca bAhyakarma karoti yaH saadhuH| sa: na labhate siddhisukhaM jiNaliMgavirAdhaka: niyataM / / 98 / / artha - jo muni nirgrantha hokara mUlaguNa dhAraNa karatA hai unakA chedanakara, bigAr3akara kevala bAhya kriyA karma karatA hai vaha siddhi arthAt mokSa ke sukha ko prApta nahIM kara sakatA hai, kyoMki aisA muni nizcaya se jinaliMga kA virAdhaka hai| bhAvArtha - jina AjJA aisI hai ki samyaktvasahita mUlaguNa dhAraNa kara dhanya jo sAdhu kriyA haiM, unako karate haiN| mUlaguNa aTThAIsa kahe haiM - pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti, pA~ca indriyoM kA nirodha, chaha Avazyaka, bhUmizayana, snAna kA tyAga, vastra kA tyAga, kezaloca, eka bAra bhojana, khar3A hokara bhojana, daMtadhAvana kA tyAga - isaprakAra aTThAIsa mUlaguNa haiM, inakI virAdhanA karake kAyotsarga mauna tapa dhyAna adhyayana karatA hai to ina kriyAoM se mukti nahIM hotI hai| jo isaprakAra zraddhAna kare ki hamAre samyaktva to hai hI, bAhya mUlaguNa bigar3e to bigar3o, hama mokSamArgI hI haiM to aisI zraddhA se to jina AjJA bhaMga karane se samyaktva kA bhI bhaMga hotA hai taba mokSa kaise ho aura (tIvra kaSAyavAna ho jAya to) karma ke prabala udaya se cAritra bhraSTa ho aura yadi jina AjJA ke anusAra zraddhAna rahe to samyaktva rahatA hai, kintu mUlaguNa binA kevala samyaktva hI se mukti nahIM hai aura samyaktva binA kevala kriyA hI se mukti nahIM hai, aise jaannaa| prazna - muni ke snAna kA tyAga kahA aura hama aise bhI sunate haiM ki yadi cAMDAla Adi kA sparza ho jAve to daMDasnAna karate haiN| samAdhAna - jaise gRhastha snAna karatA hai vaise snAna karane kA tyAga hai, kyoMki isameM hiMsA kI adhikatA hai, muni ke snAna aisA hai ki kamaMDalu meM prAsuka jala rahatA hai usase maMtra par3hakara mastaka AtmajJAna binA vividha-vidha vividha kriyA-kalApa saba / aura japa-tapa padma-Asana kyA kareMge Atmahita / / 99 / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 aSTapAhuDa para dhArAmAtra dete haiM aura usa dina upavAsa karate haiM to aisA snAna to nAmamAtra snAna hai, yahA~ maMtra aura tapasnAna pradhAna hai, jalasnAna pradhAna nahIM hai, isaprakAra jAnanA / / 98 / / Age kahate haiM ki jo AtmasvabhAva se viparIta bAhya kriyAkarma hai vaha kyA kare ? mokSamArga meM to kucha bhI kArya nahIM karate haiM - kiM kAhidi bahikammaM kiM kAhidi bahuvihaM ca khavaNaM tu| kiM kAhidi AdAvaM AdasahAvassa vivarIdo / / 99 / / kiM kariSyati bahiH karma kiMkariSyati bahuvidhaMca kssmnnNtu| kiM kariSyati AtApa: AtmasvabhAvAt viparItaH / / 99 / / artha - AtmasvabhAva se viparIta, pratikUla bAhyakarma meM jo kriyAkAMDa vaha kyA karegA ? kucha mokSa kA kArya to kiMcinmAtra bhI nahIM karegA, bahuta anekaprakAra kSamaNa arthAt upavAsAdi bAhya tapa bhI kyA karegA ? kucha bhI nahIM karegA, AtApanayoga Adi kAyakleza kyA karegA ? kucha bhI nahIM kregaa| bhAvArtha - bAhya kriyAkarma zarIrAzrita haiM aura zarIra jar3a hai, AtmA cetana hai, jar3a kI kriyA to cetana ko kucha phala karatI nahIM hai, jaisA cetanA kA bhAva jitanA kriyA meM milatA hai usakA phala cetana ko lagatA hai| cetana kA azubha upayoga mile taba azubhakarma ba~dhe aura zubha upayoga mile taba zubhakarma ba~dhatA hai aura jaba zubha-azubha donoM se rahita upayoga hotA hai, taba karma nahIM ba~dhatA hai, pahile ba~dhe hue karmoM kI nirjarA karake mokSa karatA hai| isaprakAra cetanA upayoga ke anusAra phalatI hai, isalie aisA kahA hai ki bAhya kriyA karma se to kucha mokSa hotA nahIM hai, zuddha upayoga hone para mokSa hotA hai| isalie darzana jJAna upayoga kA vikAra meTakara zuddha jJAna cetanA kA abhyAsa karanA mokSa kA upAya hai / / 99 / / Age isI artha ko phira vizeSarUpa se kahate haiM - jadi paDhadi bahusudANi yajadi kAhidi bahuvihaMca cArittaM / taM bAlasudaM caraNaM havei appassa vivarIdaM / / 100 / / yadi par3he bahuzruta aura vividha kriyA-kalApa kare bahuta / para AtmA ke bhAna bina bAlAcaraNa ara bAlazruta / / 10 / / nijasukha nirata bhavasukha virata paradravya se jo parAmakha / vairAgya tatpara guNavibhUSita dhyAna dhara adhyayana surata / / 101 / /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa yadi paThati bahuzrutAni ca yadi kariSyati bahuvidhaM ca cAritraM / tat bAlazrutaM caraNaM bhavati Atmana: viparItam / / 100 / / 297 artha - jo AtmasvabhAva se viparIta bAhya bahuta zAstroM ko par3hegA aura bahuta prakAra ke cAritra kA AcaraNa karegA to vaha saba hI bAlazruta aura bAlacAritra hogA / AtmasvabhAva se viparIta zAstra kA par3hanA aura cAritra kA AcaraNa karanA ye saba hI bAlazruta va bAlacAritra haiM, ajJAnI kI kriyA hai, kyoMki gyAraha aMga aura nava pUrva taka to abhavyajIva bhI par3hatA hai aura bAhya mUlagurUpa cAritra bhI pAlatA hai to bhI mokSa ke yogya nahIM hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 100 / / Age kahate haiM ki aisA sAdhu mokSa pAtA hai - veraggaparo sAhU paradavvaparam ho ya jo hodi / saMsArasuhaviratto sagasuddhasuhesu aNuratto / / 101 / / guNagaNavihUsiyaMgo heyopAdeyaNicchido saahuu| jhANajjhayaNe surado so pAvai uttamaM ThANaM / / 102 / / vairAgyaparaH sAdhuH paradravyaparAGmukhazca yaH bhavati / saMsArasukhaviraktaH svakazuddhasukheSu anurakta: / / 101 / / guNagaNavibhUSitAMga: heyopAdeyanizcita: sAdhuH / dhyAnAdhyayane surataH saH prApnoti uttamaM sthAnam / / 102 / / artha - aisA sAdhu uttama sthAna rUpa mokSa kI prApti karatA hai arthAt jo sAdhu vairAgya meM tatpara ho saMsAra-deha bhogoM se pahile virakta hokara muni huA usI bhAvanAyukta ho, paradravya se parAGmukha ho, jaise vairAgya huA vaise hI paradravya kA tyAga kara usase parAGmukha rahe, saMsAra saMbaMdhI indriyoM ke dvArA viSayoM se sukha-sA hotA hai, usase virakta ho, apane AtmIka zuddha arthAt kaSAyoM ke kSobha se rahita nirAkula, zAMtabhAvarUpa jJAnAnanda meM anurakta ho, lIna ho, bAraMbAra usI kI bhAvanA rhe| jisakA AtmapradezarUpa aMga guNa ke gaNa se vibhUSita ho, jo mUlaguNa uttaraguNoM se AtmA ko alaMkRta-zobhAyamAna kiye ho, jisake heya upAdeya tattva kA nizcaya ho, nija Atmadravya to Adeya kyA hai heya kyA - - yaha jAnate jo sAdhugaNa / ve prApta karate thAna uttama jo anantAnandamaya / / 102 / / jinako name zruti kare jinakI dhyAna jinakA jaga kre| I ve na dhyAveM zruti kareM tU use hI pahicAna le / / 103 / /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 aSTapAhuDa upAdeya hai aura aisA jisake nizcaya ho ki anya paradravya ke nimitta se hue apane vikArabhAva ye saba heya haiN| sAdhu hokara AtmA ke svabhAva ke sAdhane meM bhalIbhAMti tatpara ho, dharma-zukladhyAna aura adhyAtmazAstroM ko par3hakara jJAna kI bhAvanA meM tatpara ho, surata ho, bhaleprakAra lIna ho / aisA sAdhu uttamasthAna lokazikhara para siddhakSetra tathA mithyAtva Adi caudaha guNasthAnoM se pare zuddhasvabhAvarUpa mokSasthAna ko pAtA hai| bhAvArtha - mokSa ke sAdhane ke ye upAya haiM, anya kucha nahIM hai / / 101-102 / / Age AcArya kahate haiM ki sarva se uttama padArtha zuddha AtmA hai vaha isa deha meM hI raha rahA hai usako jAno - NaviehiM jaMNavijai jhAijjai jhAiehiM aNavarayaM / thuvvaMtehiM thuNijai dehatthaM kiM pi taM muNaha / / 103 / / nataiH yat namyate dhyAyate dhyAtaiH anavaratam / stUyamAnaiH stUyate dehasthaM kimapi tat jAnIta / / 103 / / artha - he bhavyajIvo ! tuma isa deha meM sthita aisA kucha kyoM hai, kyA hai, use jAno, vaha loka meM namaskAra karane yogya indrAdi haiM, unase to namaskAra karane yogya, dhyAna karane yogya hai aura stuti karane yogya jo tIrthaMkarAdi haiM unase bhI stuti karane yogya hai, aisA kucha hai vaha isa deha hI meM sthita hai usako yathArtha jaano| bhAvArtha - zuddha paramAtmA hai vaha yadyapi karma se AcchAdita hai to bhI bhedajJAnI isa deha hI meM sthita kA hI dhyAna karake tIrthaMkarAdi bhI mokSa prApta karate haiM, isalie aisA kahA hai ki loka meM namane yogya to iMdrAdika haiM aura dhyAna karane yogya tIrthaMkarAdi haiM tathA stuti karane yogya tIrthaMkarAdika haiM ve bhI jisako namaskAra karate haiM. jisakA dhyAna karate haiM stati karate haiM. aisA kacha vacana ke agocara bhedajJAniyoM ke anubhavagocara paramAtmA vastu hai, usakA svarUpa jAno usako namaskAra karo, usakA dhyAna karo, bAhara kisalie DhUMDhate ho, isaprakAra upadeza hai||103|| Age AcArya kahate haiM ki arahaMtAdika paMca parameSThI bhI AtmA meM hI haiM isalie AtmA hI zaraNa hai - aruhA siddhAyariyA ujjhAyA sAhu paMca prmetttthii| arahaMta siddhAcArya pAThaka sAdhu haiM parameSThI pnn| saba AtamA kI avasthAyeM AtmA hI hai zaraNa / / 104 / /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 mokSapAhuDa te vi hu ciTThahi Ade tamhA AdA hu me saraNaM / / 104 / / arhanta: siddhA AcAryA upAdhyAyA: sAdhavaH paMca pa ra maSThi na : / te api sphuTaM tiSThanti Atmani tasmAdAtmA sphuTaM me zaraNaM / / 104 / / artha - arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye pA~ca parameSThI haiM ye bhI AtmA meM ceSTArUpa haiM, AtmA kI avasthA haiM isalie mere AtmA kA hI zaraNa hai, isaprakAra AcArya ne abhedanaya pradhAna karake kahA hai| bhAvArtha - ye pA~ca pada AtmA hI ke haiM, jaba yaha AtmA ghAtikarma kA nAza karatA hai taba arahaMtapada hotA hai, vahI AtmA aghAti karmoM kA nAza kara nirvANa ko prApta hotA hai taba siddhapada kahalAtA hai, jaba zikSA dIkSA denevAlA muni hotA hai taba AcArya kahalAtA hai, paThanapAThana meM tatpara muni hotA hai taba upAdhyAya kahalAtA hai aura jaba ratnatrayasvarUpa mokSamArga ko kevala sAdhatA hai taba sAdhu kahalAtA hai, isaprakAra pA~coM pada AtmA hI meM haiN| so AcArya vicAra karate haiM ki jo isa deha meM AtmA sthita hai so yadyapi (svayaM) karma AcchAdita hai to bhI pA~coM padoM ke yogya hai, isI ke zuddhasvarUpa kA dhyAna karanA pA~coM padoM kA dhyAna hai isalie mere isa AtmA hI kA zaraNa hai aisI bhAvanA kI hai aura paMcaparameSThI kA dhyAnarUpa aMtamaMgala batAyA hai / / 104 / / ___Age kahate haiM ki jo aMtasamAdhimaraNa meM cAra ArAdhanA kA ArAdhana kahA hai yaha bhI AtmA hI kI ceSTA hai isalie AtmA hI kA mere zaraNa hai - sammattaM saNNANaM saccAritaM hi sattavaM cev| cauro ciTThahi Ade tamhA AdA hu me saraNaM / / 105 / / samyaktvaM sajjJAnaM saccaritraM hi sattapaH caiv| cattvAraH tiSThanti Atmani tasmAdAtmA sphuTaM me zaraNaM / / 105 / / artha - samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura samyak tapa ye cAra ArAdhanA haiM ye bhI AtmA meM hI ceSTArUpa haiM, ye cAroM AtmA hI kI avasthA haiM, isalie AcArya kahate haiM ki tere AtmA hI kA zaraNa hai / / 105 / / (bhagavatI ArAdhanA gAthA naM. 2) 1. 'pAhuDa' kA pAThAntara 'kAraNaM' hai, saM. chAyA meM bhI samajha lenaa| samyak sudarzana jJAna tapa samabhAva samyak aacrnn| saba AtamA kI avasthAyeM AtmA hI hai zaraNa / / 105 / /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 aSTapAhuDa ___ bhAvArtha - AtmA kA nizcaya-vyavahArAtmaka tattvArtha zraddhAnarUpa pariNAma samyagdarzana hai, saMzaya-vimoha-vibhrama se rahita aura nizcayavyavahAra se nijasvarUpa kA yathArtha jAnanA samyagjJAna hai, samyagjJAna se tattvArthoM ko jAnakara rAgadveSAdika rahita pariNAma honA samyakcAritra hai, apanI zakti anasAra samyagjJAnapUrvaka kaSTa kA Adara kara svarUpa kA sAdhanA samyak tapa hai, isaprakAra ye cAroM hI pariNAma AtmA ke haiM, isalie AcArya kahate haiM ki merI AtmA hI kA zaraNa hai, isI kI bhAvanA meM cAroM A gye| __ aMtasallekhanA meM cAra ArAdhanA kA ArAdhana kahA hai, samyagdarzana jJAna cAritra tapa ina cAroM kA udyota, udyavana, nirvahaNa, sAdhana aura nistaraNa aise paMca prakAra ArAdhanA kahI hai, vaha AtmA ko bhAne meM (AtmA kI bhAvanA-ekAgratA karane meM) cAroM A gaye aise aMtasallekhanA kI bhAvanA isI meM A gaI, aise jAnanA tathA AtmA hI parama maMgalarUpa hai aisA bhI batAyA hai||105|| Age yaha mokSapAhuDa graMtha pUrNa kiyA, isake par3hane-sunane-bhAne kA phala kahate haiM - evaM jiNapaNNattaM mokkhassa ya 'pAhuDaM subhttiie| jo paDhai suNai bhAvai so pAvai sAsayaM sokkhaM / / 106 / / evaM jinaprajJaptaM mokSasya ca prAbhRtaM subhktyaa| yaH paThati zRNoti bhAvayati saH prApnoti zAzvataM saukhyaM / / 106 / / artha - pUrvokta prakAra jinadeva ke kahe hue mokSapAhuDa graMtha ko jo jIva bhaktibhAva se par3hate haiM, isakI bArambAra citavanarUpa bhAvanA karate haiM tathA sunate haiM ve jIva zAzvata sukha, nitya atIndriya jJAnAnaMdamaya sukha ko pAte haiN| bhAvArtha - mokSapAhuDa meM mokSa aura mokSa ke kAraNa kA svarUpa kahA hai aura jo mokSa ke kAraNa kA svarUpa anyaprakAra mAnate haiM unakA niSedha kiyA hai isalie isa graMtha ke par3hane, sunane se usake yathArtha svarUpa kA jJAna zraddhAna AcaraNa hotA hai usase karma kA nAza hotA hai aura isakI bAraMbAra bhAvanA karane se usameM dRr3ha hokara ekAgra dhyAna kI sAmarthya hotI hai, usa dhyAna se karma kA nAza hokara zAzvata sukharUpa mokSa kI prApti hotI hai| isalie isa graMtha ko par3hanA-sunanA nirantara * svasanmukhatArUpa nija pariNAma kI prApti kA nAma hI upAdAnarUpa nizcaya kAlalabdhi hai vaha ho to usasamaya bAhya dravya-kSetrakAlAdi kI ucita sAmagrI nimitta hai, upacAra kAraNa hai, anyathA upacAra bhI nhiiN| jinavara kathita yaha mokSapAhuDa jo puruSa ati prIti se| adhyayana kareM bhAveM suneM ve paramasakha ko prApta hoN||106||
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 301 bhAvanA rakhanI, aisA Azaya hai||106|| isaprakAra zrIkundakunda AcArya ne yaha mokSapAhuDagraMtha saMpUrNa kiyaa| isakA saMkSepa isaprakAra hai ki yaha jIva zuddha darzana-jJAnamayI cetanAsvarUpa hai to bhI anAdi hI se pudgala karma ke saMyoga se ajJAna mithyAtva rAgadveSAdika vibhAvarUpa pariNamatA hai isalie navIna karmabaMdha ke saMtAna se saMsAra meM bhramaNa karatA hai| jIva kI pravRtti ke siddhAnta meM sAmAnyarUpa se caudaha guNasthAna nirUpaNa kiye haiM, inameM mithyAtva ke udaya se mithyAtva guNasthAna hotA hai / mithyAtva kI sahakAriNI anaMtAnubaMdhI kaSAya hai, kevala usake udaya se sAsAdana guNasthAna hotA hai aura samyaktva mithyAtva donoM ke milAparUpa mizraprakRti ke udaya se mizraguNasthAna hotA hai, ina tIna guNasthAnoM meM to AtmabhAvanA kA abhAva hI hai| __ jaba *kAlalabdhi ke nimitta se jIvAjIva padArthoM kA jJAna-zraddhAna hone para samyaktva hotA hai taba isa jIva ko apanA aura para kA, hita-ahita kA tathA heya-upAdeya kA jAnanA hotA hai, taba AtmA kI bhAvanA hotI hai, taba aviratanAma cauthA guNasthAna hotA hai| jaba ekadeza paradravya se nivRtti kA pariNAma hotA hai, taba jo ekadezacAritrarUpa pA~cavA~ guNasthAna hotA hai usako zrAvakapada kahate haiN| sarvadeza paradravya se nivRttirUpa pariNAma ho taba sakalacAritrarUpa chaTThA guNasthAna hotA hai, isameM kucha saMjvalana cAritra moha ke tIvra udaya se svarUpa ke sAdhane meM pramAda hotA hai isalie isakA nAma pramatta hai, yahA~ se lagAkara Upara ke guNasthAnavAloM ko sAdhu kahate haiN| __jaba saMjvalana cAritramoha kA maMda udaya hotA hai taba pramAda kA abhAva hokara svarUpa ke sAdhane meM bar3A udyama hotA hai taba isakA nAma apramatta, aisA sAtavA~ guNasthAna hai, isameM dharmadhyAna kI pUrNatA hai| jaba isa guNasthAna meM svarUpa meM lIna ho taba sAtizaya apramatta hotA hai, zreNI kA prAraMbha karatA hai| taba isase Upara cAritramoha kA avyakta udayarUpa apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAparAya nAma dhAraka ye tIna guNasthAna hote haiN| cauthe se lagAkara dasaveM sUkSmasAMparAya taka karma kI nirjarA vizeSarUpa se guNazreNIrUpa hotI hai| __isase Upara mohakarma ke abhAvarUpa gyArahavA~, bArahavA~, upazAMtakaSAya kSINakaSAya guNasthAna hote haiN| isake pIche zeSa tIna ghAtiyA karmoM kA nAza kara anaMta catuSTaya pragaTa hokara arahaMta hotA hai yaha sayogI jina nAmaka guNasthAna hai, yahA~ yoga kI pravRtti hai| yogoM kA nirodhakara ayogI jina nAma kA caudahavA~ guNasthAna hotA hai, yahA~ aghAtiyA karmoM kA bhI nAza karake lagAtAra hI anaMtara samaya meM nirvANapada ko prApta hotA hai, yahA~ saMsAra ke abhAva se mokSa nAma pAtA hai| *puruSArtha-siddhyupAya zloka naM. 220 "ratnatrayarUpa dharma hai vaha nirvANa kA hI kAraNa hai aura usa samaya puNya kA Asrava hotA hai vaha aparAdha zubhopayoga kA hai|"
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 aSTapAhuDa isaprakAra saba karmoM kA abhAvarUpa hotA hai, isake kAraNa samyagdarzana-jJAna-cAritra kahe inakI pravatti cauthe gaNasthAna se samyaktva pragaTa hone para ekadeza hotI hai. yahA~ se lagAkara Age jaise jaise karma kA abhAva hotA hai vaise-vaise samyagdarzana Adi kI pravRtti bar3hatI jAtI hai aura jaise-jaise isakI pravRtti bar3hatI hai, vaise-vaise karma kA abhAva hotA jAtA hai, jaba ghAti karma kA abhAva hotA hai taba terahaveM guNasthAna meM arahaMta hokara jIvanamukta kahalAte haiM aura caudahaveM guNasthAna ke aMta meM ratnatraya kI pUrNatA hotI hai isalie aghAti karma kA bhI nAza hokara abhAva hotA hai taba sAkSAt mokSa hokara siddha kahalAte haiN| __ isaprakAra mokSa kA aura mokSa ke kAraNa kA svarUpa jina Agama se jAnakara aura samyagdarzanajJAna-cAritra mokSa ke kAraNa kahe haiM inako nizcaya vyavahArarUpa yathArtha jAnakara sevana karanA / tapa bhI mokSa kA kAraNa hai use bhI cAritra meM aMtarbhUta kara trayAtmaka hI kahA hai| isaprakAra ina kAraNoM se prathama to tadbhava hI mokSa hotA hai / jabataka kAraNa kI pUrNatA nahIM hotI hai usase pahale kadAcit Ayukarma kI pUrNatA ho jAye to svarga meM deva hotA hai, vahA~ bhI yaha vAMchA rahatI hai ki yaha *zubhopayoga kA aparAdha hai yahA~ se cayakara manuSya hoU~gA taba samyagdarzanAdi mokSamArga kA sevana kara mokSa prApta karU~gA, aisI bhAvanA rahatI hai, taba vahA~ se cayakara mokSa pAtA hai| isa paMcamakAla meM dravya, kSetra, kAla, bhAva kI sAmagrI kA nimitta nahIM hai isalie tadbhava mokSa nahIM hai to bhI jo ratnatraya kA zuddhatApUrvaka pAlana kare to yahA~ se deva paryAya pAkara pIche manuSya hokara mokSa pAtA hai| isalie yaha upadeza hai ki jaise bane vaise ratnatraya kI prApti kA upAya karanA, isameM samyagdarzana pradhAna hai isakA upAya to avazya karanA cAhie isalie jinAgama ko samajhakara samyaktva kA upAya avazya karanA yogya hai, isaprakAra isa graMtha kA saMkSepa jaano| (chappaya) samyagdarzana jJAna caraNa zivakAraNa jAnUM, te nizcaya vyavahArarUpa nIkai lakhi mAnUM / sevo nizadina bhaktibhAva dhari nijabala sArU, jina AjJA sira dhAri anyamata taji agha kaaruuN|| isa mAnuSabhava kU pAya kai anya cArita mati dhro| bhavijIvanikU upadeza yaha gahikari zivapada saMcaro / / 1 / / (dohA ) vaMdUM maMgalarUpa je ara maMgalakaratAra /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSapAhuDa 303 paMca parama guru pada kamala graMtha aMta hitakAra / / 2 / / yahA~ koI pUche ki granthoM meM jahA~ tahA~ paMca NamokAra kI mahimA bahuta likhI hai, maMgalakArya meM vighna ko dUra karane ke lie ise hI pradhAna kahA hai aura isameM paMca parameSThI ko namaskAra hai vaha paMca parameSThI kI pradhAnatA huI, paMcaparameSThI ko parama guru kahe isameM isI maMtra kI mahimA tathA maMgalarUpapanA aura isase vighna kA nivAraNapanA, paMca parameSThI kA pradhAnapanA aura gurupanA tathA namaskAra karane yogyapanA kaise hai ? vaha kho| __isake samAdhAnarUpa kucha likhate haiM - prathama to paMca NamokAra maMtra hai, isake paiMtIsa akSara haiM, ye maMtra ke bIjAkSara haiM tathA inakA yoga saba maMtroM se pradhAna hai, ina akSaroM kA guru AmnAya se zuddha uccAraNa ho tathA sAdhana yathArtha ho taba ye akSara kArya meM vighna dUra karane meM kAraNa haiM isalie maMgalarUpa haiN| 'ma' arthAt pApa ko gAle use maMgala kahate haiN| 'maMga' arthAt sukha ko lAve, de, usako maMgala kahate haiM, isase donoM kArya hote haiN| uccAraNa se vighna Talate haiM, artha kA vicAra karane para sukha hotA hai, isI se isako maMtroM meM pradhAna kahA hai, isaprakAra to maMtra ke Azraya kI mahimA hai| isameM paMcaparameSThI ko namaskAra hai, ve paMcaparameSThI arahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ye haiM, inakA svarUpa to granthoM meM prasiddha hai to bhI kucha likhate haiM - yaha anAdinidhana akRtrima sarvajJa kI paraMparA se siddha Agama meM kahA hai aisA SadravyasvarUpa loka hai, isameM jIvadravya anaMtAnaMta haiM aura pudgaladravya inase anaMtAnaMta guNe haiM, eka-eka dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya haiM aura kAladravya asaMkhyAta dravya haiN| jIva to darzanajJAnamayI cetanA svarUpa hai| ajIva pA~ca haiM ye cetanArahita jar3a haiM, dharma, adharma, AkAza aura kAla ye cAra dravya to jaise haiM vaise hI rahate haiM inake vikArapariNati nahIM hai, jIva-pudgaladravya ke paraspara nimitta naimittikabhAva se vibhAvapariNati hai inameM bhI pudgala to jar3a hai, isake vibhAvapariNati kA, duHkha-sukha kA saMvedana nahIM hai aura jIva cetana hai isake sukha-du:kha kA saMvedana hai| __ jIva anaMtAnaMta haiM, inameM kaI to saMsArI haiM, kaI saMsAra se nivRtta hokara siddha ho cuke haiN| saMsArI jIvoM meM kaI to abhavya haiM tathA abhavya ke samAna haiN| ye donoM jAti ke saMsAra se nivRtta kabhI nahIM hote haiN| inake saMsAra anAdinidhana hai / kaI bhavya haiM, ye saMsAra se nivRtta hokara siddha hote haiM, isaprakAra jIvoM kI vyavasthA hai| aba inake saMsAra kI utpatti kaise hai, vaha kahate haiM - jIvoM ke jJAnAvaraNAdi ATha karmoM kA anAdibaMdhaparyAya hai, isa baMdha ke udaya ke nimitta se
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 304 jIva rAgadveSamohAdi vibhAvapariNatirUpa pariNamatA hai, isa vibhAvapariNati ke nimitta se navIna karmabaMdha hotA hai| isaprakAra inake saMtAnaparaMparA se jIva ke caturgatirUpa saMsAra kI pravRtti hotI hai, isa saMsAra meM cAroM gatiyoM meM aneka prakAra sukha-duHkharUpa huA bhramaNa karatA hai, taba koI kAla aisA Ave jaba mukta honA nikaTa ho taba sarvajJa ke upadeza kA nimitta pAkara apane svarUpa ko aura karmabaMdha ke svarUpa ko, apane bhItarI vibhAva ke svarUpa ko jAne, inakA bhedajJAna ho, taba paradravya ko saMsAra kA nimitta jAnakara isase virakta ho, apane svarUpa ke anubhava kA sAdhana kare - darzana - jJAnarUpa svabhAva meM sthira hone kA sAdhana kare taba isake bAhyasAdhana hiMsAdika paMca pApoM kA tyAgarUpa nirgratha pada, saba parigraha kI tyAgarUpa nirgrantha digambara mudrA dhAraNa kare, pA~ca mahAvrata, pA~ca samitirUpa, tIna guptirUpa pravarte taba saba jIvoM para dayA karanevAlA sAdhu kahalAtA hai / isameM tIna pada hote haiM - jo Apa sAdhu hokara anya ko sAdhupada kI zikSAdIkSA de vaha AcArya kahalAtA hai, sAdhu hokara jinasUtra ko par3he-par3hAve vaha upAdhyAya kahalAtA hai, apane svarUpa ke sAdhana meM rahe vaha sAdhu kahalAtA hai, jo sAdhu hokara apane svarUpa sAdhana ke dhyAna ke bala se cAra ghAtiyA karmoM kA nAzakara kevalajJAna, kevaladarzana, anantasukha aura anantavIrya ko prApta ho vaha arahaMta kahalAtA hai, taba tIrthaMkara tathA sAmAnyakevalI jina indrAdika se pUjya hotA hai inakI vANI khiratI hai jisase saba jIvoM kA upakAra hotA hai, ahiMsA dharma kA upadeza hotA hai, jisase saba jIvoM kI rakSA hotI hai, yathArtha padArthoM kA svarUpa batAkara mokSamArga dikhAte haiM, isaprakAra arahaMta pada hotA hai aura jo cAra aghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara saba karmoM se rahita ho jAte haiM, vaha siddha kahalAte haiM / isaprakAra ye pA~ca pada haiM, ye anya saba jIvoM se mahAna haiM, isalie paMca parameSThI kahalAte haiM, inake nAma tathA svarUpa ke darzana, smaraNa, dhyAna, pUjana, namaskAra se anya jIvoM ke zubhapariNAma hote haiM isalie pApa kA nAza hotA hai, vartamAna vighna kA vilaya hotA hai, AgAmI puNya kA baMdha hotA hai isalie svargAdika zubhagati pAtA hai| inakI AjJAnusAra pravartane se paramparA se saMsAra nivRtti bhI hotI hai isalie ye pAMca parameSThI saba jIvoM ke upakArI paramaguru haiM, saba saMsArI jIvoM se pUjya haiN| inake sivAya anya saMsArI jIva rAga-dveSa-mohAdika vikAroM se malina haiM, ye pUjya nahIM haiM, inake mahAnapanA, gurupanA, pUjyapanA nahIM hai, Apa hI karmoM ke vaza malina haiM taba anya kA pApa inase kaise kaTe ?
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 mokSapAhuDa isaprakAra jinamata meM ina paMca parameSThI kA mahAnapanA prasiddha hai aura nyAya ke bala se bhI aise hI siddha hotA hai, kyoMki jo saMsAra ke bhramaNa se rahita ho ve hI anya ke saMsAra kA bhramaNa miTAne ko kAraNa hote haiN| jaise jisake pAsa dhanAdi vastu ho vahI anya ko dhanAdika de aura Apa daridrI ho taba anya kI daridratA kaise meTe, isaprakAra jaannaa| jinako saMsAra ke du:kha meTane hoM aura saMsArabhramaNa ke duHkharUpa janma-maraNa se rahita honA ho ve arahaMtAdika paMca parameSThI kA nAmarUpa maMtra japo, inake svarUpa kA darzana, smaraNa, dhyAna karo, isase zubha pariNAma hokara pApa kA nAza hotA hai, saba vighna Talate haiM, paramparA se saMsAra kA bhramaNa miTatA hai, karmoM kA nAza hokara mukti kI prApti hotI hai, aisA jinamata kA upadeza hai, ataH bhavyajIvoM ke aMgIkAra karane yogya hai| yahA~ koI kahe - anyamata meM brahmA, viSNu, ziva Adika iSTadeva mAnate haiM unake bhI vighna Talate dekhe jAte haiM tathA unake mata meM rAjAdi bar3e-bar3e puruSa dekhe jAte haiM, unake bhI ye iSTa vighnAdika ko meTanevAle haiM aise hI tumhAre bhI kahate ho, aisA kyoM kahate ho ki yaha paMcaparameSThI hI pradhAna haiM, anya nahIM haiM ? usako kahate haiM he bhAI ! jIvoM ke du:kha to saMsArabhramaNa kA hai aura saMsArabhramaNa ke kAraNa rAgadveSamohAdika pariNAma haiM tathA rAgAdika vartamAna meM AkulatAmayI duHkhasvarUpa hai, isalie ye brahmAdika iSTadeva kahe, ye to rAgAdika tathA kAma krodhAdi yukta haiM, ajJAnatapa ke phala se kaI jIva saba loka meM camatkArasahita rAjAdika bar3A pada pAte haiM, unako loga bar3A mAnakara brahmAdika bhagavAna kahane laga jAte haiM aura kahate haiM ki yaha paramezvara brahmA kA avatAra hai to aise mAnane se to kucha mokSamArgI tathA mokSarUpa hotA nahIM hai, saMsArI hI rahatA hai| aise hI anyadeva saba padavAle jAnane, ve Apa hI rAgAdika se duHkharUpa haiM, janma-maraNa sahita haiM, ve para kA saMsAra du:kha kaise meMTege? unake mata meM vighna kA TalanA aura rAjAdika bar3e puruSa kahe jAte haiM vahA~ to una jIvoM ke pahile zubha karma baMdhe the unakA phala hai| pUrvajanma meM kiMcit zubha pariNAma kiyA thA isalie puNyakarma baMdhA thA, usake udaya se kucha vighna Talate haiM aura rAjAdika pada pAte haiM, vaha to pahile kucha ajJAnatapa kiyA hai, usakA phala hai yaha to puNyapAparUpa saMsAra kI ceSTA hai, isameM kucha bar3AI nahIM hai, bar3AI to vaha hai jisase saMsAra kA bhramaNa miTe so yaha to vItarAga-vijJAna bhAvoM se hI miTegA, isa vItarAga-vijJAna bhAvayukta paMca parameSThI haiM ye hI saMsArabhramaNa kA du:kha miTAne meM kAraNa haiN| vartamAna meM kucha pUrva zubhakarma ke udaya se puNya kA camatkAra dekhakara tathA pApa kA du:kha dekhakara bhrama meM nahIM par3anA, puNya pApa donoM saMsAra haiM inase rahita mokSa hai, ata: saMsAra se chUTakara mokSa ho aisA upAya krnaa| vartamAna kA vighna jaisA paMcaparameSThI ke nAma, maMtra, dhyAna, darzana, smaraNa se miTegA vaisA anya ke nAmAdika se to nahIM miTegA, kyoMki ye paMcaparameSThI hI zAMtirUpa haiM, kevala zubha pariNAmoM hI ke kAraNa haiN| anya iSTadeva ke rUpa to raudrarUpa haiM, inake darzana smaraNa to rAgAdika tathA bhayAdika ke kAraNa haiM, inase to zubha pariNAma hote dIkhate nahIM haiN| kisI ke kadAcit kucha dharmAnurAga ke vaza se zubha pariNAma hoM to vaha unase huA nahIM kahalAtA, usa prANI ke svAbhAvika dharmAnurAga ke vaza se hotA hai| isalie atizayavAna zubha pariNAma kA kAraNa to
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha liMgapAhuDa 7 atha liMgapAhuDa kI vacanikA kA anuvAda likhate haiM(dohA) - jinamudrAdhAraka munI nijasvarUpakUM dhyAya / karma nAzi zivasukha liyo baMdUM tinake pAMya / / 1 / / isaprakAra maMgala ke lie jina muniyoM ne zivasukha prApta kiyA unako namaskAra karake zrIkundakunda AcAryakRta prAkRta gAthAbaMdha liMgapAhuDanAmaka graMtha kI dezabhASAmaya vacanikA kA anuvAda likhA jAtA hai, prathama hI AcArya maMgala ke lie iSTa ko namaskAra kara grantha karane kI pratijJA karate haiM kAUNa NamokAraM arahaMtANaM taheva siddhANaM / vocchAmi samaNaliMgaM pAhuDasatthaM samAseNa // 1 // kRtvA namaskAraM arhatAM tathaiva siddhAnAm / vakSyAmi zramaNaliMgaM prAbhRtazAstraM samAsena / / 1 / / artha - AcArya kahate haiM ki maiM arahantoM ko namaskAra karake aura vaise hI siddhoM ko namaskAra karake tathA jisameM zramaNaliMga kA nirUpaNa hai isaprakAra pAhuDazAstra ko kahU~gA / bhAvArtha - isa kAla meM muni kA liMga jaisA jinadeva ne kahA hai usameM viparyaya ho gayA, usakA niSedha karane ke lie yaha liMganirUpaNa zAstra AcArya ne racA hai, isakI Adi meM ghAtikarma kA nAza kara anaMtacatuSTaya prApta karake arahaMta hue inhoMne yathArtharUpa se zramaNa kA mArga pravartAyA aura kara namana zrI arihaMta ko saba siddha ko karake namana / saMkSepa meM maiM kaha rahA hU~, liMgapAhuDa zAstra yaha / / 1 / /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ liMgapAhuDa 307 usa liMga ko sAdhakara siddha hue, isaprakAra arahaMta siddhoM ko namaskAra karake grantha karane kI pratijJA kI hai||1|| Age kahate haiM ki jo liMga bAhyabheSa hai vaha aMtaraMgadharmasahita kAryakArI hai - dhammeNa hoi liMgaM Na liMgamatteNa dhmmsNpttii| jANehi bhAvadhammaM kiM te liMgeNa kaayvvo||2|| dharmeNa bhavati liMgaM na liMgamAtreNa dhrmsNpraaptiH| jAnIhi bhAvadharmaM kiM te liMgena kartavyam / / 2 / / artha - dharma sahita to liMga hotA hai, parantu liMgamAtra hI se dharma kI prApti nahIM hai, isalie he bhavyajIva ! tU bhAvarUpa dharma ko jAna aura kevala liMga hI se terA kyA kArya hotA hai arthAt kucha bhI nahIM hotA hai| bhAvArtha - yahA~ aisA jAno ki liMga aisA cihna kA nAma hai vaha bAhya bheSa dhAraNa karanA muni kA cihna hai aisA cihna yadi aMtaraMga vItarAga svarUpa dharma ho to usa sahita to yaha cihna satyArtha hotA hai aura isa vItarAgasvarUpa AtmA ke dharma ke binA liMga jo bAhya bheSamAtra se dharma kI saMpatti-samyak prApti nahIM hai, isalie upadeza diyA hai ki aMtaraMga bhAvadharma rAgadveSa rahita AtmA kA zaddha jJAna darzanarUpa svabhAva dharma hai, use he bhavya ! ta jAna, isa bAhya liMga bheSamAtra se kyA kAma hai ? kucha bhI nhiiN| yahA~ aisA bhI jAnanA ki jinamata meM liMga tIna kahe haiM - eka to muni kA yathAjAta digambara liMga, dUjA utkRSTa zrAvaka kA, tIjA AryikA kA, ina tInoM hI liMgoM ko dhAraNa kara bhraSTa hokara jo kukriyA karate haiM, isakA niSedha hai| anyamata ke kaI bheSa haiM inako bhI dhAraNa karake jo kukriyA karate haiM, vaha bhI niMdA hI pAte haiM, isalie bheSa dhAraNa karake kukriyA nahIM karanA aisA batAyA / / 2 / / Age kahate haiM ki jo jinaliMga nirgrantha digambara rUpa ko grahaNa kara kukriyA karake ha~sI karAte haiM, ve jIva pApabuddhi haiM - jo pAvamohidamadI liMgaM ghettUNa jiNavariMdANaM / uvahasadi liMgibhAvaM liMgimmiya NArado liMgI / / 3 / / 1. pAThAntara - 'liMgammiya NArado liMgI' ke sthAna para 'liMga NAsedi liNgiinnN'| dharma se ho liMga kevala liMga se na dharma ho| samabhAva ko pahicAniye dravaliMga se kyA kArya ho / / 2 / /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 yaH pApamohitamati: liMga gRhItvA jinavarendrAnAm / upahasati liMgibhAvaM liMgiSu nArada: liMgI || 3 || artha - jo jinavarendra arthAt tIrthaMkara deva ke liMga nagna digambararUpa ko grahaNa karake liMgIpane ke bhAva ko upahasatA hai, hAsyamAtra samajhatA hai vaha liMgI arthAt bheSI jisakI buddhi pApa se mohita hai, vaha nArada jaisA hai athavA isa gAthA ke cauthe pAda kA pAThAntara aisA hai - "liMga NAsedi liMgINaM' isakA artha - yaha liMgI koI anya jo kaI liMgoM ke dhAraka haiM unake liMga ko bhI naSTa karatA hai, aisA batAtA hai ki liMgI saba aise hI haiN| bhAvArtha - liMgadhArI hokara bhI pApabuddhi se kucha kukriyA kare taba usane liMgIpane ko hAsyamAtra samajhA, kucha kAryakArI nahIM samajhA / liMgIpanA to bhAvazuddhi se zobhA pAtA hai, jaba bhAva bigar3e taba bAhya kukriyA karane laga gayA taba isane isa liMga ko lajAyA aura anya liMgiyoM ke liMga ko bhI kalaMka lagAyA, loga kahane lage ki liMgI aise hI hote haiM athavA jaise nArada kA bheSa hai, usameM vaha apanI icchAnusAra svacchaMda pravartatA hai vaise hI yaha bhI bheSI ThaharA isalie AcArya ne aisA Azaya dhAraNa karake kahA hai ki jinendra ke bheSa ko lajAnA yogya nahIM hai / / 3 / / Age liMga dhAraNa karake kukriyA kare usako pragaTa kahate haiM - Naccadi gAyadi tAvaM vAyaM vAedi liMgarUveNa / so pAvamohidamadI tirikkhajoNI Na so samaNo // 4 // aSTapAhuDa nRtyati gAyati tAvat vAdyaM vAdayati liMgarUpeNa / sa: pApamohitamati: tiryagyoniH na saH zramaNaH || 4 || artha - jo liMgarUpa karake nRtya karatA hai, gAtA hai, vAditra bajAtA hai, so pApa se mahi buddhivAlA hai, tiryaMcayoni hai, pazu hai, zramaNa nahIM hai| bhAvArtha - liMga dhAraNa karake bhAva bigAr3akara nAcanA, gAnA, bajAnA ityAdi kriyAyeM karatA hai, vaha pApabuddhi hai, pazu hai, ajJAnI hai, manuSya nahIM hai, manuSya ho to zramaNapanA rkkhe| jaise nArada parihAsa meM mohitamatI dhAraNa kareM jinaliMga jo / ve ajJajana badanAma karate nitya jinavara liMga ko // 3 // jo nAcate gAte bajAte vAdya jinavara liMgadhara / haiM pApa mohitamatI re ve zramaNa nahiM tiryaMca haiM ||4||
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309 liMgapAhuDa bheSadhArI nAcatA hai, gAtA hai, bajAtA hai vaise yaha bhI bheSI huA taba uttama bheSa ko lajAyA, isalie liMga dhAraNa karake aisA honA yukta nahIM hai / / 4 / / Age phira kahate haiM - sammUhadi rakkhedi ya aTuM jhAedi bahupayatteNa / so pAvamohidamadI tirikkhajoNI Na so samaNo / / 5 / / samUhayati rakSati ca Arta dhyAyati bahuprayatnena / saH pApamohitamati: tiryagyoni: na sa: zramaNaH / / 5 / / artha - jo nirgrantha liMga dhAraNa karake parigraha ko saMgraharUpa karatA hai athavA usakI vAMchA citavana mamatva karatA hai aura usa parigraha kI rakSA karatA hai usakA bahuta yatna karatA hai, usake lie ArtadhyAna niraMtara dhyAtA hai, vaha pApa se mohita buddhivAlA hai, tiryaMcayoni hai, pazu hai, ajJAnI hai, zramaNa to nahIM hai, zramaNapane ko bigAr3atA hai aise jAnanA / / 5 / / Age phira kahate haiM - kalahaM vAdaM jUvA NiccaM bahumANagavvio liNgii| 'vaccadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa / / 6 / / kalaha vAdaM dyUtaM nityaM bahumAnagarvita: liNgii| vrajati narakaM pApa: kurvANa: liMgirUpeNa / / 6 / / artha - jo liMgI bahata mAna kaSAya se garvavAna haA niraMtara kalaha karatA hai, vAda karatA hai, dyUtakrIr3A karatA hai, vaha pApI naraka ko prApta hotA hai aura pApa se aise hI karatA rahatA hai| bhAvArtha - jo gRhastharUpa karake aisI kriyA karatA hai, usako to yaha ulAhanA nahIM hai, kyoMki kadAcit gRhastha to upadezAdika kA nimitta pAkara kukriyA karatA raha jAya to naraka na jAve, parantu liMga dhAraNa karake usarUpa se kukriyA karatA hai to usako upadeza bhI nahIM lagatA hai, isase naraka kA hI pAtra hotA hai / / 6 / / 1. pAThAntara vacca vj'| jo Arta hote jor3ate rakhate rakhAte yatna se| ve pApa mohitamatI haiM ve zramaNa nahiM tiryaMca haiM / / 5 / / ara kalaha karate juA kheleM mAnamaMDita nitya jo| ve prApta hote narakagati ko sadA hI jina liMgadhara / / 6 / /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 aSTapAhuDa pAopahadabhAvo sevadi ya aMbabhu liNgiruuvenn| so pAvamohidamadI hiMDadi saMsArakaMtAre / / 7 / / pApopahatabhAvaH sevate ca abrahma liNgiruupenn| sa: pApamohitamati: hiMDate saMsArakAMtAre / / 7 / / artha - pApa se upahata arthAt ghAta kiyA gayA hai AtmabhAva jisakA aisA hotA huA jo liMgI kA rUpa karake abrahma kA sevana karatA hai vaha pApa se mohita buddhivAlA liMgI saMsArarUpI kAMtAra-vana meM bhramaNa karatA hai| bhAvArtha - pahile to liMga dhAraNa kiyA aura pIche aisA pApa pariNAma huA ki vyabhicAra sevana karane lagA, usakI pApa buddhi kA kyA kahanA ? usakA saMsAra meM bhramaNa kyoM na ho ? jisake amRta bhI jahararUpa pariName usake roga jAne kI kyA AzA ? vaise hI yaha huA, aise kA saMsAra kaTanA kaThina hai||7|| Age phira kahate haiM - daMsaNaNANacaritte uvahANe jai Na liMgarUveNa / aTuM jhAyadi jhANaM aNaMtasaMsArio hodi / / 8 / / darzanajJAnacAritrANi upadhAnAni yadi na liMgarUpeNa / ArtaM dhyAyati dhyAnaM anaMtasaMsArikaH bhavati / / 8 / / artha - yadi liMgarUpa karake darzana jJAna cAritra ko to upadhAnarUpa nahIM kiye (dhAraNa nahIM kiye) aura ArtadhyAna ko dhyAtA hai to aisA liMgI anantasaMsArI hotA hai| ___ bhAvArtha - liMga dhAraNa karake darzana jJAna cAritra kA sevana karanA thA vaha to nahIM kiyA aura kuTumba Adi viSayoM kA parigraha chor3A, usakI phira ciMtA karake ArtadhyAna dhyAne lagA taba anaMtasaMsArI kyoM na ho ? isakA yaha tAtparya hai ki samyagdarzanAdirUpa bhAva to pahile hue nahIM aura kucha kAraNa pAkara liMga dhAraNa kara liyA, usakI avadhi kyA ? pahile bhAva zuddha karake liMga dhAraNa karanA yukta hai / / 8 / / jo pApa upahata AtmA abrahma seveM liMgadhara / ve pApa mohitamatI jana saMsAravana meM nita bhrameM / / 7 / / jinaliMgadhara bhI jJAna-darzana-caraNa dhAraNa nA kreN| ve ArtadhyAnI dravyaliMgI naMta saMsArI kahe / / 8 / /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ liMgapAhuDa Age kahate haiM ki yadi bhAvazuddhi ke binA gRhasthapada chor3e to yaha pravRtti hotI hai jo joDedi vivAhaM kisikammavaNijjajIvaghAdaM ca / vaccadi NarayaM pAo karamANo liMgirUveNa / / 9 / / ya: yojayati vivAhaM kRSikarmavANijyajIvaghAtaM ca / vrajati narakaM pApaH kurvANaH liMgirUpeNa / / 9 / / artha - jo gRhasthoM ke paraspara vivAha jor3atA hai, saMbaMdha karatA hai, kRSikArya-khetI bAhanA kisAna kA kArya, vANijya vyApAra arthAt vaizya kA kArya aura jIvaghAta arthAt vaidyakarma ke lie jIvaghAta karanA athavA dhIvarAdi ke kAryoM ko karatA hai, vaha liMgarUpa dhAraNa karake aise pApakArya karatA huA pApI naraka ko prApta hotA hai| 311 bhAvArtha - gRhasthapada chor3akara zubhabhAva binA liMgI huA thA, isase bhAva kI vAsanA miTI nahIM taba liMgI kA rUpa dhAraNa karake bhI gRhasthI ke kArya karane lagA, Apa vivAha nahIM karatA hai to bhI gRhasthoM ke saMbaMdha karAkara vivAha karAtA hai tathA khetI vyApAra jIvahiMsA Apa karatA hai aura gRhasthoM ko karAtA hai, taba pApI hokara naraka jAtA hai| aise bheSa dhArane se to gRhastha hI bhalA thA, pada kA pApa to nahIM lagatA, isalie aise bheSa dhAraNa karanA ucita nahIM hai - yaha upadeza hai / / 9 / / Age phira kahate haiN| corANa 'lAurANa ca juddhaM vivAdaM ca tivvakammehiM / jaMteNa divvamANo gacchadi liMgI NarayavAsaM / / 10 / / caurANAM lAparANAM ca yuddhaM vivAdaM ca tIvrakarmabhiH / yaMtreNa dIvyamAnaH gacchati liMgI narakavAsaM / / 10 / / artha - jo liMgI aise pravartatA hai vaha narakavAsa ko prApta hotA hai jo coroM ke aura lApara arthAt jhUTha bolanevAloM ke yuddha aura vivAda karAtA hai aura tIvrakarma jinameM bahuta pApa utpanna ho aise tIvra kaSAyoM ke kAryoM se tathA yaMtra arthAt caupar3a, zataraMja, pAsA, hiMdolA Adi se krIr3A 1. mudrita saTIka saMskRta prati meM 'samAeNa' aisA pATha hai jisakI chAyA meM 'mithyAtvAvAdinAM' isaprakAra hai| re jo karAveM zAdiyA~ kRSi vaNaja kara hiMsA kareM / veliMgadhara ye pApa kara jAveM niyama se naraka meM / / 9 / / jo cora lAbara lar3AveM ara yaMtra se krIDA kareM / veliMgadhara ye pApa kara jAveM niyama se naraka meM / / 10 / /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 aSTapAhuDa karatA rahatA hai, vaha naraka jAtA hai| yahA~ 'lAurANaM' kA pAThAntara aisA bhI hai 'rAulANaM' isakA artha - rAvala arthAt rAjakArya karanevAloM ke yuddha vivAda karAtA hai, aise jAnanA / bhAvArtha - liMga dhAraNa karake aise kArya kare vaha to naraka hI pAtA hai, isameM saMzaya nahIM hai / / 10 / / Age kahate haiM ki jo liMga dhAraNa karake liMgayogya kArya karatA huA duHkhI rahatA hai, una kAryoM kA Adara nahIM karatA hai, vaha bhI naraka meM jAtA hai - dasaNaNANacaritte tvsNjmnniymnnicckmmmmi| pIDayadi vaTTamANo pAvadi liMgI NarayavAsaM / / 11 / / darzanajJAna cAritreSu tapa: saMyamaniyamanityakarmasu / pIDayate vartamAna: prApnoti liMgI narakavAsam / / 11 / / artha - jo liMga dhAraNa karake ina kriyAoM ko karatA huA bAdhyamAna hokara pIr3A pAtA hai, duHkhI hotA hai vaha liMgI narakavAsa ko pAtA hai| ve kriyAyeM kyA haiM ? prathama to darzana jJAna cAritra meM inakA nizcaya vyavahArarUpa dhAraNa karanA, tapa-anazanAdika bAraha prakAra, zakti ke anusAra karanA, saMyama-indriyoM ko aura mana ko vaza meM karanA tathA jIvoM kI rakSA karanA, niyama arthAt nitya kucha tyAga karanA aura nityakarma arthAt Avazyaka Adi kriyAoM ko niyata samaya para nitya karanA, ye liMga ke yogya kriyAyeM haiM, ina kriyAoM ko karatA huA du:khI hotA hai vaha naraka pAtA hai| ("Atama hita hetu virAga jJAna so lakhai Apako kaSTadAna" munipada=mokSamArga, usako to vaha kaSTadAtA mAnatA hai, ata: vaha mithyA rucivAna hai|) bhAvArtha - liMga dhAraNa karake ye kArya karane the, inakA to nirAdara kare aura pramAda seve, liMga ke yogya kArya karatA huA du:khI ho taba jAno ki isake bhAvazuddhipUrvaka liMgagrahaNa nahIM huA aura bhAva bigar3ane para to usakA phala naraka hI hotA hai, isaprakAra jAnanA / / 11 / / Age kahate haiM ki jo bhojana meM bhI rasoM kA lolupI hotA hai vaha bhI liMga ko lajAtA hai - kaMdappAiya vaTTai karamANo bhoyaNesu rasagiddhiM / mAyI liMgavivAI tirikkhajoNI Na so samaNo / / 12 / / jJAna-darzana-caraNa tapa saMyama niyama pAlana kreN| para duHkhI anubhava kareM to jAveM niyama se naraka meM / / 11 / / kandarpa Adi meM raheM ati gRddhatA dhAraNa kreN| haiM chalI vyAbhicArI are ! ve zramaNa nahiM tiryaMca haiN||12||
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ liMgapAhuDa kaMdarpAdiSu varttate kurvANaH bhojaneSu rasagRddhim / mAyAvI liMgavyavAyI tiryagyoniH na saH zramaNaH / / 12 / / 313 artha - jo liMga dhAraNa karake bhojana meM bhI rasa kI vRddhi arthAt ati AsaktatA ko karatA rahatA hai, vaha kaMdarpa Adika meM vartatA hai, usake kAma sevana kI vAMchA tathA pramAda nidrAdika pracura mAtrA meM bar3ha jAte haiM taba 'liMgavyavAyI' arthAt vyabhicArI hotA hai, mAyAvI arthAt kAmasevana ke lie aneka chala karanA vicAratA hai, jo aisA hotA hai vaha tiryaMcayoni hai, pazutulya hai, manuSya nahIM hai, isalie zramaNa bhI nahIM hai / bhAvArtha - gRhasthapada chor3akara AhAra meM lolupatA karane lagA to gRhasthapada meM aneka rasIle bhojana milate the, unako kyoM chor3e ? isalie jJAta hotA hai ki AtmabhAvanA ke rasa ko pahicAnA hI nahIM hai, isalie viSayasukha kI hI cAha rahI taba bhojana ke rasa kI, sAtha ke anya bhI viSayoM kI cAha hotI hai taba vyabhicAra Adi meM pravarta kara liMga ko lajAtA hai, aise liMga se to gRhasthapada hI zreSTha hai, aise jAnanA / / 12 / / Age phira isI ko vizeSarUpa se kahate haiM - dhAvadi piMDaNimittaM kalahaM kAUNa bhuJjade piMDaM / avaraparUI saMto jiNamaggi Na hoi so samaNo / / 13 / / dhAvati piMDanimittaM kalahaM kRtvA bhuMkte piMDam / aparaprarUpI san jinamArgI na bhavati saH zramaNaH / / 13 / / artha - jo liMgadhArI piMDa arthAt AhAra ke nimitta daur3atA hai, AhAra ke nimitta kalaha - karake AhAra ko bhogatA hai, khAtA hai aura usake nimitta anya se paraspara IrSyA karatA hai, vaha zramaNa jinamArgI nahIM hai / bhAvArtha isa kAla meM jinaliMga se bhraSTa hokara pahile arddhaphAlaka hue, pIche unameM zvetAmbarAdika saMgha hue, unhoMne zithilAcAra puSTa kara liMga kI pravRtti bigAr3I, unakA yaha niSedha hai| inameM aba bhI kaI aise dekhe jAte haiM jo AhAra ke lie zIghra daur3ate haiM, IryApatha kI sudha nahIM hai aura AhAra gRhastha ke ghara se lAkara do cAra zAmila baiThakara khAte haiM, usameM baMTavAre meM sarasa, nIrasa Ave taba paraspara kalaha karate haiM aura usake nimitta paraspara IrSyA karate haiM, isaprakAra kI jo kalaha karate daur3ate haiM iSTa bhojana ke liye / ara paraspara IrSA kareM ve zramaNa jinamArgI nahIM / / 13 / /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 aSTapAhuDa pravRtti kareM taba kaise zramaNa hue ? ve jinamArgI to haiM nahIM, kalikAla ke bheSI haiN| inako sAdhu mAnate haiM ve bhI ajJAnI haiM / / 13 / / Age phira kahate haiM - giNhadi adattadANaM paraNiMdA vi ya parokkhadUsehiM / jiNaliMgaM dhAraMto coreNa va hoi so samaNo / / 14 / / gRhNAti adattadAnaM paraniMdAmapi ca parokSadUSaNaiH / jinaliMga dhArayan caureNeva bhavati saH zramaNa: / / 14 / / artha - jo binA diyA to dAna letA hai aura parokSa para ke dUSaNoM se para kI niMdA karatA hai vaha jinaliMga ko dhAraNa karatA huA bhI cora ke samAna zramaNa hai| bhAvArtha - jo jinaliMga dhAraNa karake binA diye AhAra Adi ko grahaNa karatA hai, para ke dene kI icchA nahIM hai, parantu kucha bhayAdika utpanna karake lenA tathA nirAdara se lenA, chipakara kArya karanA - ye to cora ke kArya haiN| yaha bheSa dhAraNa karake aise karane lagA taba cora hI ThaharA isalie aisA bheSI honA yogya nahIM hai / / 14 / / Age kahate haiM ki jo liMga dhAraNa karake aise pravartate haiM, ve zramaNa nahIM haiM uppaDada paDadi dhAvadi puDhavIo khaNadi la ga rU va Na I iriyAvahaM dhAraMto tirikkhajoNI Na so samaNo / / 15 / / utpatati patati dhAvati pRthivIM khanati liMgarUpeNa / IryApathaM dhArayan tiryagyoniH na saH zramaNaH / / 15 / / artha - jo liMga dhAraNa karake IryApatha sodhakara calanA thA usameM sodhakara nahIM cale, daur3akara calatA huA uchale, gira par3e, phira uThakara daur3e aura pRthvI ko khode, calate hue aise paira paTake jo usase pRthvI khuda jAya isaprakAra se cale so tiryaMcayoni hai, pazu hai, ajJAnI hai, manuSya nahIM binA dIye graheM paranindA kareM jo parokSa meM / ve dhareM yadyapi liMgajina phira bhI are ve cora haiM / / 14 / / IryA samiti kI jagaha pRthvI khodate daur3eM gireM / re pazUvata uThakara caleM ve zramaNa nahiM tiryaMca haiM / / 15 / /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ liMgapAhuDa hai / / 15 / / Age kahate haiM ki jo vanaspati Adi sthAvarajIvoM kI hiMsA se karmabaMdha hotA hai usako na ginatA svacchaMda hokara pravartatA hai, vaha zramaNa nahIM hai| baMdho Nirao saMto sassaM khaMDedi taha ya vasuhaM pi / chiMdadi tarugaNa bahuso tirikkhajoNI Na so samaNo / / 16 / / baMdha nIrajAH san sasyaM khaMDayati tathA ca vasudhAmapi / chinatti tarugaNaM bahuza: tiryagyoniH na sa: zramaNa: / / 16 / / artha - jo liMga dhAraNa karake vanaspati Adi kI hiMsA se baMdha hotA hai, usako doSa na mAnakara baMdha ko nahIM ginatA huA sasya arthAt anAja ko kUTatA hai aura vaise hI vasudhA arthAt pRthvI ko khodatA hai tathA bArabAra tarugaNa arthAt vRkSoM ke samUha ko chedatA hai, aisA liMgI tiryaMcayoni hai, pazu hai, ajJAnI hai, zramaNa nahIM hai / bhAvArtha - vanaspati Adi sthAvara jIva jinasUtra meM kahe haiM aura inakI hiMsA se karmabaMdha honA bhI kahA hai usako nirdoSa samajhatA huA kahatA hai ki isameM kyA doSa hai ? kyA baMdha hai ? isaprakAra mAnatA huA tathA vaidya karmAdika ke nimitta auSadhAdika ko, dhAnya ko, pRthvI ko tathA vRkSoM ko khaMDatA hai, khodatA hai, chedatA hai vaha ajJAnI pazu hai, liMga dhAraNa karake zramaNa kahalAtA hai, vaha zramaNa nahIM hai / / 16 / Age kahate haiM ki jo liMga dhAraNa karake striyoM se rAga karatA hai vaha para ko dUSaNa detA hai, vaha zramaNa nahIM hai - rAgaM karedi NiccaM mahilAvaggaM paraM ca dUsedi / daMsaNaNANavihINo tirikkhajoNI Na so samaNo / / 17 / / rAgaM karoti nityaM mahilAvargaM paraM ca dUSayati / darzanajJAnavihInaH tiryaMgyoniH na saH zramaNaH / / 17 / / 315 jo baMdhabhaya se rahita pRthvI khodate taru chedate / ara harita bhUmI roMdhate ve zramaNa nahIM tiryaMca haiM / / 16 / / rAga karate nAriyoM se dUsaroM ko doSa deM / sadjJAna-darzana rahita haiM ve zramaNa nahiM tiryaMca hai / / 17 / /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa artha - jo liMga dhAraNa karake striyoM ke samUha ke prati jo niraMtara rAga-prIti karatA hai aura para ko (koI anya nirdoSa haiM unako) doSa lagAtA hai vaha darzanajJAna rahita hai, aisI liMgI tiryaMcayoni hai, pazu samAna hai, ajJAnI hai, zramaNa nahIM hai| 316 bhAvArtha - liMga dhAraNa karanevAle ke samyagdarzana- jJAna hotA hai aura paradravyoM se rAgadveSa nahIM karanevAlA cAritra hotA hai / vahA~ jo strIsamUha se to rAga- prIti karatA hai aura anya ke doSa lagAkara dveSa karatA hai vyabhicArI kA sA svabhAva hai to usake kaisA darzana - jJAna ? aura kaisA cAritra ? liMga dhAraNa karake liMga ke yogya AcaraNa karanA thA vaha nahIM kiyA, taba ajJAnI pazu samAna hI hai, zramaNa kahalAtA hai vaha Apa (svayaM) bhI mithyAdRSTi hai aura anya ko bhI mithyAdRSTi karanevAlA hai, aise kA prasaMga bhI yukta nahIM hai / / 17 / / Age phira kahate haiM - pavvajjahINagahiNaM NehaM sIsammi vaTTade bahuso / AyAraviNayahINo tirikkhajoNI Na so samaNo / / 18 / / pravrajyAhInagRhiNi snehaM ziSye varttate bahuza: / AcAravinayahInaH tiryagyoniH na saH zramaNaH / / 18 / / artha - jisa liMgI 'pravrajyA hIna' arthAt dIkSA rahita gRhasthoM para aura ziSyoM meM bahuta sneha rakhatA hai aura AcAra arthAt muniyoM kI kriyA aura guruoM ke vinaya se rahita hotA hai vaha tiryaMcayoni hai, pazu hai, ajJAnI hai, zramaNa nahIM hai| bhAvArtha - gRhasthoM se to bArambAra lAlapAla rakkhe aura ziSyoM se bahuta sneha rakkhe tathA muni kI pravRtti Avazyaka Adi kucha kare nahIM, guruoM ke pratikUla rahe, vinayAdika kare nahIM, aisA liMgI pazu samAna hai, usako sAdhu nahIM kahate haiM / / 18 / / Age kahate haiM ki jo liMga dhAraNa karake pUrvokta prakAra pravartatA hai, vaha zramaNa nahIM hai, aisA saMkSepa meM kahate haiM evaM sahio muNivara saMjadamajjhammi vaTTade NiccaM / zrAvakoM meM ziSyagaNa meM neha rakhate zramaNa jo / hIna vinayAcAra se ve zramaNa nahIM tiryaMca haiM / / 18 / / isa taraha ve bhraSTa rahate saMyatoM ke saMgha meN| re jAnate bahuzAstra phira bhI bhAva se to naSTa haiM / / 19 / /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 liMgapAhuDa bahulaM pi jANamANo bhAvaviNaTThoNa so samaNo / / 19 / / evaM sahita: munivara ! saMyatamadhye varttate nityam / bahulamapi jAnan bhAvavinaSTaH na sa: zramaNaH / / 19 / / artha - evaM arthAt pUrvokta prakAra pravRtti sahita jo vartatA hai vaha he munivara ! jo aisA liMga dhArI saMyamI muniyoM ke madhya bhI nirantara rahatA hai aura bahuta zAstroM ko bhI jAnatA hai to bhI bhAvoM se naSTa hai, zramaNa nahIM hai| bhAvArtha - aisA pUrvokta prakAra kA liMgI jo sadA muniyoM meM rahatA hai aura bahuta zAstroM ko jAnatA hai to bhI bhAva arthAt zuddha darzana jJAna cAritrarUpa pariNAma se rahita hai, isalie muni nahIM hai, bhraSTa hai, anya muniyoM ke bhAva bigAr3anevAlA hai / / 19 / / Age phira kahate haiM ki jo striyoM kA saMsarga bahuta rakhatA hai vaha bhI zramaNa nahIM hai - dasaNaNANacaritte mahilAvaggammi dedi viisttttho| pAsattha vi huNiyaTTho bhAvaviNaTThoNa so samaNo / / 20 / / darzanajJAnacAritrANi mahilAvarge dadAti vishvstH| pArzvasthAdapisphaTavinaSTa: bhAvavinaSTa: nasaHzramaNaH // 20 // artha - jo liMga dhAraNa karake striyoM ke samUha meM unakA vizvAsa karake aura unako vizvAsa utpanna karAke darzana jJAna cAritra ko detA hai unako samyaktva batAtA hai, par3hanA-par3hAnA, jJAna detA hai, dIkSA detA hai, pravRtti sikhAtA hai, isaprakAra vizvAsa utpanna karAke unameM pravartatA hai vaha aisA liMgI to pArzvastha se bhI nikRSTa hai, pragaTa bhAva se vinaSTa hai, zramaNa nahIM hai| bhAvArtha - liMga dhAraNa karake striyoM ko vizvAsa utpanna karAkara unase niraMtara par3hanA, par3hAnA, lAlapAla rakhanA, usako jAno ki isakA bhAva khoTA hai| pArzvastha to bhraSTa muni ko kahate haiM usase bhI yaha nikRSTa hai, aise ko sAdhu nahIM kahate haiM / / 20 / / Age phira kahate haiM - puMcchalighari jo bhuJjai NiccaM saMthuNadi posae piNddN| pArzvastha se bhI hIna jo vizvasta mahilAvarga meN| rata jJAna-darzana-caraNa deM ve nahIM patha apavarga haiM / / 20 / / jo puMzcalI ke hAtha se AhAra leM zaMzA kreN| nija piMDa poseM vAlamuni ve bhAva se to naSTa haiM / / 21 / /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 aSTapAhuDa pAvadi bAlasahAvaM bhAvaviNaTTho Na so savaNo / / 21 / / puMzcalIgRhe ya: bhukte nityaM saMstauti puSNAti piNddN| prApnoti bAlasvabhAvaM bhAvavinaSTa : na sa: zra ma Na : / / 2 1 / / artha - jo liMgadhArI puMzcalI arthAt vyabhicAriNI strI ke ghara para bhojana letA hai, AhAra karatA hai aura nitya usakI stuti karatA hai ki yaha bar3I dharmAtmA hai isake sAdhuoM kI bar3I bhakti hai isaprakAra se nitya usakI prazaMsA karatA hai isaprakAra piMDa ko (zarIra ko) pAlatA hai vaha aisA liMgI bAlasvabhAva ko prApta hotA hai, ajJAnI hai, bhAva se vinaSTa hai, vaha zramaNa nahIM hai| bhAvArtha - jo liMga dhAraNa karake vyabhicAriNI kA AhAra khAkara piMDa pAlatA hai, usakI nitya prazaMsA karatA hai, taba jAno ki yaha bhI vyabhicArI hai, ajJAnI hai, usako lajjA bhI nahIM AtI hai. isaprakAra vaha bhAva se vinaSTa hai, munitva ke bhAva nahIM haiM, taba muni kaise ? / / 21 / / / Age isa liMgapAhuDa ko sampUrNa karate haiM aura kahate haiM ki jo dharma kA yathArtharUpa se pAlana karatA hai, vaha uttama sukha pAtA hai - iya liMgapAhuDamiNaM savvaMbuddhehiM desiyaM dhammaM / pAlei kaTThasahiyaM so gAhadi uttamaM ThANaM / / 22 / / iti liMgaprAbhRtamidaM sarvaM buddhaiH dezitaM dharmam / pAlayati kaSTasahitaM sa: gAhate uttamaM sthAnam / / 22 / / artha - isaprakAra isa liMgapAhuDa zAstra kA-sarvabuddha jo jJAnI gaNadharAdi unhoMne upadeza diyA hai usako jAnakara jo muni dharma ko kaSTasahita bar3e yatna se pAlatA hai, rakSA karatA hai vaha uttamasthAna mokSa ko pAtA hai| __ bhAvArtha - yaha muni kA liMga hai vaha bar3e puNya ke udaya se prApta hotA hai use prApta karake bhI phira khoTe kAraNa milAkara usako bigAr3atA hai to jAno ki yaha bar3A hI abhAgA hai-ciMtAmaNi ratna pAkara kaur3I ke badale meM naSTa karatA hai isIlie AcArya ne upadeza diyA hai ki aisA pada pAkara isakI bar3e yatna se rakSA karanA, kusaMgati karake bigAr3egA to jaise pahile saMsAra bhramaNa thA vaise hI sarvajJa bhASita dharmamaya yaha liMgapAhuDa jAnakara / apramatta ho jo pAlate ve paramapada ko prApta hoN||22||
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 liMgapAhuDa phira saMsAra meM anantakAla bhramaNa hogA aura yatnapUrvaka munitva kA pAlana karegA to zIghra hI mokSa prApta karegA, isalie jisako mokSa cAhie vaha munidharma ko prApta karake yatnasahita pAlana karo, parISaha kA, upasarga kA upadrava Ave to bhI calAyamAna mata hoo, yaha zrI sarvajJadeva kA upadeza hai / / 22 / / isaprakAra yaha liMgapAhur3a graMtha pUrNa kiyaa| isakA saMkSepa isaprakAra hai ki isa paMcamakAla meM jinaliMga dhAraNa karake phira durbhikSa ke nimitta se bhraSTa hue, bheSa bigAr3a diyA ve arddhaphAlaka kahalAye, inameM se phira zvetAmbara hue, inameM se bhI yApanIya hue, ityAdi hokara ke zithilAcAra ko puSTa karane ke zAstra racakara svacchaMda ho gaye, inameM se kitane hI nipaTa-bilkula niMdya pravRtti karane lage, inakA niSedha karane ke lie tathA sabako satya upadeza dene ke lie yaha graMtha hai, isako samajhakara zraddhAna krnaa| isaprakAra niMdya AcaraNavAloM ko sAdhu-mokSamArgI na mAnanA, inakI vadanA va pUjA na karanA - yaha upadeza hai| (chappaya ) liMga munI ko dhAri pApa jo bhAva bigaadd'e| vaha niMdAkU pAya Apako ahita vithArai / / tAkU pUjai thuvai vaMdanA karai ju koii| ve bhI taise hoi sAthi duragatikU leI / / isase je sAMce muni bhaye bhAva zuddhi meM thira rhe| tini upadezyA mAraga lage te sAMce jJAnI kahe / / 1 / / (dohA ) aMtara bAhya ju zuddha je jinamudrAkU dhAri / bhaye siddha AnaMdamaya vaMdUM joga sa~vAri / / 2 / / iti zrIkundakundasvAmi viracita zrI liMgaprAbhRta zAstra kI jayapura nivAsI paNDita jayacandrajI chAbar3AkRta dezabhASAmayavacanikA kA hindI bhASAnuvAda samApta / / 7 / / 00
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha zIlapAhuDa (8) aba zIlapAhuDa graMtha kI dezabhASAmayavacanikA kA hindI bhASAnuvAda likhate haiM - (dohA) bhava kI prakRti nivArikai, pragaTa kiye nijbhaav| hai arahaMta ju siddha phuni, vaMdUM tini dhari cAva / / 1 / / isaprakAra iSTa ke namaskArarUpa maMgala karake zIlapAhuDa nAmaka graMtha zrIkundakundAcArya kRta prAkRta gAthAbaMdha kI dezabhASAmaya vacanikA kA hindI bhASAnuvAda likhate haiN| prathama zrIkundakundAcArya graMtha kI Adi meM iSTa ko namaskArarUpa maMgala karake grantha karane kI pratijJA karate haiM - vIraM visAlaNayaNaM rattuppalakomalassamappAyaM / tiviheNa paNamiUNa sIlaguNANaM NisAmeha / / 1 / / vIraM vizAlanayanaM raktotpalakomalasamapAdam / trividhena praNamya zIlaguNAn nizAmyAmi / / 1 / / artha - AcArya kahate haiM ki maiM vIra arthAt aMtima tIrthaMkara zrIvarddhamAnasvAmI parama bhaTTAraka ko mana vacana kAya se namaskAra karake zIla arthAt nijabhAvarUpa prakRti usake guNoM ko athavA zIla aura samyagdarzanAdika guNoM ko kaha~gA, kaise haiM zrI vardhamAnasvAmI - vizAlanayana haiM, unake bAhya meM to padArthoM ko dekhane ko netra vizAla haiM, vistIrNa haiM, sundara haiM aura aMtaraMga meM kevaladarzana kevalajJAnarUpa netra samasta padArthoM ko dekhanevAle haiM aura ve kaise haiM - 'raktotpalakomalasamapAda' arthAt unake caraNa rakta kamala ke samAna komala haiM, aise anya ke nahIM haiM, isalie sabase prazaMsA karane ke yogya haiM, pUjane yogya haiN| isakA dUsarA artha aisA bhI hotA hai ki rakta arthAt rAgarUpa vizAla jinake nayana ara raktotpala jinake caraNa / trividha nama una vIra ko maiM zIla guNa varNana kruuN||1||
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 321 AtmA kA bhAva, utpala arthAt dUra karane meM komala arthAt kaThoratAdi doSa rahita aura sama arthAt rAgadveSa rahita, pAda arthAt jinake vANI ke pada haiM, jinake vacana komala hitamita madhura rAga dveSarahita pravartate haiM, unase sabakA kalyANa hotA hai| bhAvArtha - isaprakAra varddhamAna svAmI ko namaskArarUpa maMgala karake AcArya ne zIlapAhuDa grantha karane kI pratijJA kI hai||1|| Age zIla kA rUpa tathA isase (jJAna) guNa hotA hai, vaha kahate haiM - sIlassa ya NANassa yaNatthi viroho budhehiM nniddittttho| Navari ya sIleNa viNA visayA NANaM viNAsaMti / / 2 / / zIlasya ca jJAnasya ca nAsti virodho budhaiH nirdiSTaH / kevalaM ca zIlena vinA viSayA: jJAnaM vinAzayati / / 2 / / artha - zIla ke aura jJAna ke jJAniyoM ne virodha nahIM kahA hai| aisA nahIM hai ki jahA~ zIla ho vahA~ jJAna na ho aura jJAna ho vahA~ zIla na ho / yahA~ Navari arthAta vizeSa hai vaha kahate haiM - zIla ke binA viSaya arthAt indriyoM ke viSaya haiM vaha jJAna ko naSTa karate haiM-jJAna ko mithyAtva rAgadveSamaya ajJAnarUpa karate haiN| yahA~ aisA jAnanA ki zIla nAma svabhAva kA prakRti kA prasiddha hai, AtmA kA sAmAnyarUpa se jJAna svabhAva hai| isa jJAnasvabhAva meM anAdi karmasaMyoga se (para saMga karane kI pravRtti se) mithyAtva rAgadveSarUpa pariNAma hotA hai isalie yaha jJAna kI prakRti kuzIla nAma ko prApta karatI hai isase saMsAra banatA hai, isalie isako saMsAra prakRti kahate haiM, isa prakRti ko ajJAnarUpa kahate haiM, isa kuzIla-prakRti se saMsAra paryAya meM apanatva mAnatA hai tathA paradravyoM meM iSTa aniSTa buddhi karatA hai| yaha prakRti palaTe taba mithyAtva kA abhAva kahA jAya, taba phira na saMsAra paryAya meM apanatva mAnatA hai, na paradravyoM meM iSTa-aniSTa buddhi hotI hai aura (pada-anusAra arthAt) isa bhAva kI pUrNatA na ho tabataka cAritramoha ke udaya se (udaya meM yukta hone se) kucha rAgadveSa kaSAya pariNAma utpanna hote haiM unako karma kA udaya jAne, una bhAvoM ko tyAgane yogya jAne, tyAganA cAhe aisI prakRti ho taba samyagdarzanarUpa bhAva kahate haiM, isa samyagdarzana bhAva se jJAna bhI samyak nAma pAtA hai zIla evaM jJAna meM kucha bhI virodha nahIM khaa| zIla bina to viSayaviSa se jJAnadhana kA nAza ho / / 2 / /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 aSTapAhuDa aura pada ke anusAra cAritra kI pravRtti hotI hai jitane aMza rAgadveSa ghaTatA hai utane aMza cAritra kahate haiM aisI prakRti ko suzIla kahate haiM, isaprakAra kuzIla va suzIla zabda kA sAmAnya artha hai| sAmAnyarUpa se vicAre to jJAna hI kuzIla hai aura jJAna hI suzIla hai, isalie isaprakAra kahA hai ki jJAna ke aura zIla ke virodha nahIM hai, jaba saMsAra prakRti palaTa kara mokSa sanmukha prakRti ho taba suzIla kahate haiM, isalie jJAna meM aura zIla meM vizeSa nahIM kahA hai yadi jJAna meM suzIla na Ave to jJAna ko indriyoM ke viSaya naSTa karate haiM, jJAna ko ajJAna karate haiM taba kuzIla nAma pAtA hai| yahA~ koI pUche - gAthA meM jJAna ajJAna kA tathA suzIla kuzIla kA nAma to nahIM kahA, jJAna aura zIla aisA hI kahA hai isakA samAdhAna - pahile gAthA meM aisI pratijJA kI hai ki maiM zIla ke guNoM ko kahU~gA ataH isaprakAra jAnA jAtA hai ki AcArya ke Azaya meM suzIla hI ke kahane kA prayojana hai, suzIla hI ko zIlanAma se kahate haiM, zIla binA kuzIla kahate haiN| yahA~ guNazabda upakAravAcaka lenA tathA vizeSavAcaka lenA, zIla se upakAra hotA hai tathA zIla ke vizeSa guNa haiM vaha kaheMge / isaprakAra jJAna meM jo zIla na Ave to kuzIla hotA hai, indriyoM ke viSayoM meM Asakti hotI hai taba vaha jJAna nAma nahIM prApta karatA, isaprakAra jAnanA caahie| vyavahAra meM zIla kA artha strI saMsarga varjana karane kA bhI hai, ata: viSaya-sevana kA hI niSedha hai| paradravyamAtra kA saMsarga chor3anA, AtmA meM lIna honA vaha paramabrahmacarya hai| isaprakAra ye zIla hI ke nAmAntara jAnanA / / 2 / / Age kahate haiM ki jJAna hone para bhI jJAna kI bhAvanA karanA aura viSayoM se virakta honA kaThina hai (durlabha hai) - 'dukkhe NajadiNANaM NANaM NAUNa bhAvaNA dukkhaM / bhAviyamaI va jIvo visayesu virajjae dukkhaM / / 3 / / duHkheneyate jJAnaM jJAnaM jJAtvA bhAvanA duHkham / bhAvitamatizca jIva: viSayeSu virajyati dukkham / / 3 / / artha - prathama to jJAna hI duHkha se prApta hotA hai, kadAcit jJAna bhI prApta kare to usako 1. pAThAntaraH - duHkhe Najjadi / 2. pAThAntaraH - duHkhena jnyaayte| bar3A duSkara jAnanA ara jAnane kI bhaavnaa| evaM virakti viSaya se bhI bar3I duSkara jAnanA / / 3 / /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 323 jAnakara usakI bhAvanA karanA, bAraMbAra anubhava karanA du:kha se (dRr3hatara samyak puruSArtha se) hotA hai aura kadAcit jJAna kI bhAvanAsahita bhI jIva ho jAve to viSayoM ko duHkha se tyAgatA hai| bhAvArtha - jJAna kI prApti karanA, phira usakI bhAvanA karanA, phira viSayoM kA tyAga karanA ye uttarottara durlabha haiM aura viSayoM kA tyAga kiye binA prakRti palaTI nahIM jAtI hai isalie pahile aisA kahA hai ki viSaya jJAna ko bigAr3ate haiM, ata: viSayoM ko tyAganA hI suzIla hai||3|| __ Age kahate haiM ki yaha jIva jabataka viSayoM meM pravartatA hai tabataka jJAna ko nahIM jAnatA hai aura jJAna ko jAne binA viSayoM se virakta ho to bhI karmoM kA kSaya nahIM karatA hai - tAvaNa jANadiNANaM visayabalo jAva vaTTae jiivo| visae virattametto Na khavei purAiyaM kammaM / / 4 / / tAvata na jAnAti jJAna viSayabala: yAvata varttate jiivH| viSaye viraktamAtra: na kSipate purAtanaM karma / / 4 / / artha - jabataka yaha jIva viSayabala arthAt viSayoM ke vazIbhUta rahatA hai, tabataka jJAna ko nahIM jAnatA hai aura jJAna ko jAne binA kevala viSayoM meM viraktamAtra hI se pahile bA~dhe hue karmoM kA kSaya nahIM karatA hai| ___ bhAvArtha - jIva kA upayoga kramavartI hai aura svastha (svacchatva) svabhAva hai, ata: jaise jJeya ko jAnatA hai, usasamaya usase tanmaya hokara vartatA hai, ata: jabataka viSayoM meM Asakta hokara vartatA hai, tabataka jJAna kA anubhava nahIM hotA hai, iSTa aniSTa bhAva hI rahate haiM aura jJAna kA anubhava kiye binA kadAcita viSayoM ko tyAge to vartamAna viSayoM ko choDe, parantu pUrva karma bA~dhe the unakA to jJAna kA anubhava kiye binA kSaya nahIM hotA hai, pUrva karma ke baMdha kA kSaya karane meM (svasanmukha) jJAna hI kA sAmarthya hai isalie jJAnasahita hokara viSaya tyAganA zreSTha hai, viSayoM ko tyAgakara jJAna kI hI bhAvanA karanA yahI suzIla hai / / 4 / / Age jJAna kA, liMgagrahaNa kA tathA tapa kA anukrama kahate haiM - NANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihUNaM / saMjamahINo ya tavo jai carai NiratthayaM savva / / 5 / / viSaya bala ho jabatalaka tabatalaka AtamajJAna naa| kevala viSaya kI virakti se karma kA ho nAza nA / / 4 / / darzana rahita yadi veSa ho cAritra virahita jJAna ho| saMyama rahita tapa nirarthaka AkAsa-kusuma samAna ho / / 5 / /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 jJAnaM cAritrahInaM liMgagrahaNaM ca darzanavihInaM / saMyamahInaM ca tapaH yadi carati nirarthakaM sarvam // 5 // artha - jJAna yadi cAritrarahita ho to vaha nirarthaka hai aura liMga kA grahaNa yadi darzanarahita ho to vaha bhI nirarthaka hai tathA saMyamarahita tapa bhI nirarthaka hai isaprakAra ye AcaraNa kare to saba nirarthaka hai / aSTapAhuDa bhAvArtha - heya upAdeya kA jJAna to ho aura tyAga grahaNa na kare to jJAna niSphala hai, yathArtha zraddhAna ke binA bheSa le to vaha bhI niSphala hai (svAtmAnubhUti ke bala dvArA) indriyoM ko vaza meM karanA, jIvoM kI dayA karanA yaha saMyama hai isake binA kucha tapa kare to ahiMsAdika viparyaya ho taba tapa bhI niSphala ho isaprakAra se inakA AcaraNa niSphala hotA hai // 5 // Age isIlie kahate haiM ki aisA karake thor3A bhI kare to bar3A phala hotA hai NANaM carittasuddhaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavisuddhaM / saMjamasahido ya tavo thoo vi mahAphalo hoi || 6 || jJAna cAritrazuddhaM liMgagrahaNaM ca darzanavizuddham / saMyamasahitaM ca tapaH stokamapi mahAphalaM bhavati // 6 // artha - jJAna to cAritra se zuddha aura liMga kA grahaNa darzana se zuddha tathA saMyama sahita tapa aise thor3A bhI AcaraNa kare to mahAphalarUpa hotA hai| bhAvArtha - jJAna thor3A bhI ho aura AcaraNa zuddha kare to bar3A phala ho aura yathArtha zraddhApUrvaka bheSa le to bar3A phala kare jaise samyagdarzanasahita zrAvaka hI ho to zreSTha aura usake binA munikA bheSa bhI zreSTha nahIM hai, indriyasaMyama prANIsaMyama sahita upavAsAdika tapa thor3A bhI kare to bar3A phala hotA hai aura viSayAbhilASa tathA dayArahita bar3e kaSTa sahita tapa kare to bhI phala nahIM hotA hai, aise jAnanA || 6 || Age kahate haiM ki yadi koI jJAna ko jAnakara bhI viSayAsakta rahate haiM ve saMsAra hI meM bhramaNa karate haiM - NANaM NAUNa NarA keI visayAibhAvasaMsattA / hiMDaMti cAduragadiM visaesu vimohiyA mUr3hA // 7 // darzana sahita ho veza cAritra zuddha samyagjJAna ho / saMyama sahita tapa alpa bhI ho tadapi suphala mahAna ho // 6 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 zIlapAhuDa jJAnaM jJAtvA narA: kecit vissyaadibhaavsNsktaaH| hiMDate caturgatiM viSayeSu vimohitAM mUDhAH / / 7 / / artha - kaI mUr3ha mohI puruSa jJAna ko jAnakara bhI viSayarUpa bhAvoM meM Asakta hote hue caturgatirUpa saMsAra meM bhramaNa karate haiM, kyoMki viSayoM se vimohita hone para ye phira bhI jagata meM prApta hoMge isameM bhI viSaya kaSAyoM kA hI saMskAra hai| bhAvArtha - jJAna prApta karake viSaya kaSAya chor3anA acchA hai, nahIM to jJAna bhI ajJAnatulya hI hai||7|| Age kahate haiM ki jaba jJAna prApta karake isaprakAra kare taba saMsAra kaTe - je puNa visayavirattA NANaMNAUNa bhaavnnaashidaa| chiMdaMti cAduragadiM tavaguNajuttA Na saMdeho / / 8 / / ye punaH viSayaviraktA: jJAnaM jJAtvA bhaavnaashitaaH| chindanti caturgatiM tapoguNayuktA: na saMdehaH / / 8 / / artha - jo jJAna ko jAnakara aura viSayoM se virakta hokara usa jJAna kI bArabAra anubhavarUpa bhAvanAsahita hote haiM ve tapa aura guNa arthAt mUlaguNa uttaraguNayukta hokara caturgatirUpa saMsAra ko chedate haiM, kATate haiM, isameM saMdeha nahIM hai| bhAvArtha - jJAna prApta karake viSaya kaSAya chor3akara jJAna kI bhAvanA kare, mUlaguNa uttaraguNa grahaNa karake tapa kare vaha saMsAra kA abhAva karake muktirUpa nirmaladazA ko prApta hotA hai - yaha zIlasahita jJAnarUpa mArga hai| Age isaprakAra zIlasahita jJAna se jIva zuddha hotA hai usakA dRSTAnta kahate haiM - jaha kaMcaNaM visuddha dhammaiyaM khddiylvnnlevenn| taha jIvo vi visuddhaM NANavisalileNa vimaleNa / / 9 / / jJAna ho para viSaya meM hoM lIna jo nara jagata meN| re viSayarata ve mUr3ha DoleM cAra gati meM nirantara / / 7 / / jAnane kI bhAvanA se jAna nija ko virata hoN| re ve tapasvI cAra gati ko chedate saMdeha nA / / 8 / / jisataraha kaMcana zuddha ho khar3iyA-namaka ke lepa se| basa usataraha ho jIva nirmala jJAna jala ke lepa se||9||
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 aSTapAhuDa yathA kAMcanaM vizuddhaM dhamat khttikaalghnnlepen| tathA jIvo'pi vizuddhaH jJAnavisalilenaM vimalena / / 9 / / artha - jaise kAMcana arthAt suvarNa khaDiya arthAt suhAgA (khar3iyA kSAra) aura namaka ke lepa se vizuddha nirmala kAMtiyukta hotA hai, vaise hI jIva bhI viSayakaSAyoM ke malarahita nirmala jJAnarUpa jala se prakSAlita hokara karmarahita vizuddha hotA hai| bhAvArtha - jJAna AtmA kA pradhAna guNa hai, parantu mithyAtva viSayoM se malina hai isalie mithyAtva-viSayarUpa mala ko dUra karake isakI bhAvanA kare isakA ekAgratA se dhyAna kare to karmoM kA nAza kare, anantacatuSTaya prApta karake mukta hokara zuddhAtmA hotA hai, yahA~ suvarNa kA to dRSTAnta hai vaha jAnanA / / 9 / / Age kahate haiM ki jo jJAna pAkara viSayAsakta hotA hai vaha jJAna kA doSa nahIM hai, kupuruSa kA doSa hai - NANassa Natthi doso kuppurisANaM vi maMdabuddhINaM / je NANagavvidA hoUNaM visaesu rajaMti / / 10 / / jJAnasya nAsti doSa: kApuruSasyApi mNdbuddheH| ye jJAnagarvitA: bhUtvA viSayeSu rajjanti / / 10 / / artha - jo puruSa jJAnagarvita hokara jJAnamada se viSayoM meM raMjita hote haiM so yaha jJAna kA hI doSa nahIM hai ve maMdabuddhi kupuruSa haiM, unakA doSa hai| ___ bhAvArtha - koI jAne ki jJAna se bahuta padArthoM ko jAne taba viSayoM meM raMjAyamAna hotA hai so yaha jJAna kA doSa hai, yahA~ AcArya kahate haiM ki aise mata jAno, jJAna prApta karake viSayoM meM raMjAyamAna hotA hai so yaha jJAna kA doSa nahIM hai, yaha puruSa maMdabuddhi hai aura kupuruSa hai usakA doSa hai, puruSa kA honahAra khoTA hotA hai taba buddhi bigar3a jAtI hai phira jJAna ko prApta kara usake mada meM masta ho viSayakaSAyoM meM Asakta ho jAtA hai to yaha doSa-aparAdha puruSa kA hai, jJAna kA nahIM hai| jJAna kA kArya to vastu ko jaisI ho vaisI batA denA hI hai, pIche pravartanA to puruSa kA kArya hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 10 / / ho jJAnagarbhita viSayasukha meM rameM jo jana yoga se| usa maMdabuddhi kApuruSa ke jJAna kA kucha doSa nA / / 10 / /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 zIlapAhuDa Age kahate haiM ki puruSa ko isaprakAra nirvANa hotA hai - NANeNa daMsaNeNa ya taveNa carieNa smmshienn| hohadi pariNivvANaM jIvANa carittasuddhANaM / / 11 / / jJAnena darzanena ca tapasA cAritreNa samyaktvasahitena / bhaviSyati parinirvANaM jIvAnAM cAritrazuddhAnAm / / 11 / / artha - jJAna darzana tapa inakA samyaktva bhAvasahita AcaraNa ho taba cAritra se zuddha jIvoM ko nirvANa kI prApti hotI hai| bhAvArtha - samyaktva sahita jJAna darzana tapa kA AcaraNa kare taba cAritra zuddha hokara rAgadveSabhAva miTa jAve taba nirvANa hotA hai, yaha mArga hai / / 11 / / (tapa=zuddhopayogarUpa munipanA, yaha ho to 22 prakAra vyavahAra ke bheda haiN|) Age isI ko zIla kI mukhyatA dvArA niyama se nirvANa kahate haiM - sIlaM rakkhaMtANaM daMsaNasuddhANa diDhacarittANaM / atthi dhuvaM NivvANaM visaesu virattacittANaM / / 12 / / zIlaM rakSatAM darzanazuddhAnAM dRddh'caaritraannaam| asti dhruvaM nirvANaM viSayeSu viraktacittAnAm / / 12 / / artha - jina puruSoM kA citta viSayoM se virakta hai, zIla kI rakSA karate haiM, darzana se zuddha haiM aura jinakA cAritra dRr3ha hai aise puruSoM ko dhruva arthAt nizcaya se-niyama se nirvANa hotA hai| bhAvArtha - viSayoM se virakta honA hI zIla kI rakSA hai, isaprakAra se jo zIla kI rakSA karate haiM, una hI ke samyagdarzana zuddha hotA hai aura cAritra aticArarahita zuddha-dRr3ha hotA hai aise puruSoM ko niyama se nirvANa hotA hai| jo viSayoM meM Asakta haiM, unake zIla bigar3atA hai taba darzana zuddha na hokara cAritra zithila ho jAtA hai, taba nirvANa bhI nahIM hotA hai, isaprakAra nirvANa mArga meM zIla hI pradhAna hai||12|| jaba jJAna, darzana, caraNa, tapa samyaktva se saMyukta ho| taba AtamA cAritra se prApti kare nirvANa kii||11|| zIla rakSaNa zuddha darzana caraNa viSayoM se virata / jo AtmA ve niyama se prApti kareM nirvANa kI / / 12 / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 aSTapAhuDa __ Age kahate haiM ki kadAcit koI viSayoM se virakta na huA aura 'mArga' viSayoM se virakta honerUpa hI kahatA hai usako mArga kI prApti hotI bhI hai, parantu jo viSaya sevana ko hI 'mArga' kahatA hai, to usakA jJAna bhI nirarthaka hai - visaesu mohidANaM kahiyaM maggaM pi itttthdrisiinnN| ummaggaM darisINaM NANaM pi NiratthayaM tesiM / / 13 / / viSayeSu mohitAnAM kathito mArgo'pi issttdrshinaaN| unmArga darzinAM jJAnamapi nirarthakaM teSAm / / 13 / / artha - jo puruSa iSTa mArga ko dikhAnevAle jJAnI haiM aura viSayoM se vimohita haiM to bhI unako mArga kI prApti kahI hai, parantu jo unmArga ko dikhAnevAle haiM unakI to jJAna kI prApti bhI nirarthaka hai| ___ bhAvArtha - pahile kahA thA ki jJAna aura zIla ke virodha nahIM hai aura yaha vizeSa hai ki jJAna ho aura viSayAsakta hokara jJAna bigar3e taba zIla nahIM hai| aba yahA~ isaprakAra kahA hai ki jJAna prApta karake kadAcit cAritramoha ke udaya se (udayavaza) viSaya na chUTe vahA~ taka to unameM vimohita rahe aura mArga kI prarUpaNA viSayoM ke tyAgarUpa hI kare usako to mArga kI prApti hotI bhI hai, parantu jo mArga hI ko kumArgarUpa prarUpaNa kare viSaya-sevana ko sumArga batAve to usakI to jJAna-prApti bhI nirarthaka hI hai, jJAna prApta karake bhI mithyAmArga prarUpe usake jJAna kaisA ? vaha jJAna mithyAjJAna hai| yahA~ yaha Azaya sUcita hotA hai ki samyaktvasahita avirata samyagdRSTi to acchA hai, kyoMki samyagdRSTi kumArga kI prarUpaNA nahIM karatA hai, apane ko (cAritradoSa se) cAritramoha kA udaya prabala ho tabataka viSaya nahIM chUTate haiM isalie avirata hai parantu jo samyagdRSTi nahIM hai aura jJAna bhI bar3A ho, kucha AcaraNa bhI kare, viSaya bhI chor3e aura kumArga kA prarUpaNa kare to vaha acchA nahIM hai, usakA jJAna aura viSaya chor3anA nirarthaka hai, isaprakAra jAnanA cAhie / / 13 / / Age kahate haiM ki jo unmArga ke prarUpaNa karanevAle kumata-kuzAstra kI prazaMsA karate haiM, ve bahuta zAstra jAnate haiM to bhI zIlavratajJAna se rahita haiM, unake ArAdhanA nahIM hai - kumayakusudapasaMsA jANaMtA bahuvihAI stthaaii| zIlavadaNANarahidA Na hu te ArAdhayA hoti / / 14 / / sanmArgadarzI jJAni to hai sajJa yadyapi viSayarata / kintu jo unmArgadarzI jJAna unakA vyartha hai||13||
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 zIlapAhuDa kumatakuzrutaprazaMsakA: jAnaMto bahuvidhAni zAstrANi / zIlavratajJAnarahitA na sphuTaM te ArAdhakA bhavaMti / / 14 / / artha - jo bahuta prakAra ke zAstroM ko jAnate haiM aura kumata kuzAstra kI prazaMsA karanevAle haiM ve zIlavrata aura jJAna rahita haiM, ve inake ArAdhaka nahIM haiN| bhAvArtha - jo bahuta zAstroM ko jAnakara jJAna to bahuta rakhate haiM aura kumata kuzAstroM kI prazaMsA karate haiM to jAno ki inake kumata se aura kuzAstra se rAga hai prIti hai taba unakI prazaMsA karate haiM - ye to mithyAtva ke cihna haiM, jahA~ mithyAtva hai vahA~ jJAna bhI mithyA hai aura viSayakaSAyoM se rahita hone ko zIla kahate haiM vaha bhI usake nahIM hai, vrata bhI usake nahIM hai, kadAcit koI vratAcaraNa karatA hai to bhI mithyAcAritrarUpa hai, isalie darzana jJAna cAritra kA ArAdhanevAlA nahIM hai, mithyAdRSTi hai / / 14 / / Age kahate haiM ki yadi rUpa sundarAdika sAmagrI prApta kare aura zIla rahita ho to usakA manuSya janma nirarthaka hai - rUvasirigavvidANaM juvvaNalAvaNNakaMtikalidANaM / sIlaguNavajjidANaM NiratthayaM mANusaM jamma / / 15 / / rUpazrIgarvitAnAM yauvanalAvaNyakAMtikalitAnAm / zIlaguNavarjitAnAM nirarthakaM mAnuSaM janma / / 15 / / artha - jo puruSa yauvana avasthA sahita haiM aura bahutoM ko priya lagate haiM aise lAvaNya sahita haiM, zarIra kI kAMti-prabhA se maMDita hai aura sundara rUpa lakSmI saMpadA se garvita haiM, madonmatta haiM, parantu ve yadi zIla aura guNoM se rahita haiM to unakA manuSya janma nirarthaka hai| ___ bhAvArtha - manuSya janma prApta karake zIlarahita haiM, viSayoM meM Asakta rahate haiM, samyagdarzana jJAna cAritra guNoM se rahita haiM aura yauvana avasthA meM zarIra kI lAvaNyatA kAMtirUpa sundara dhana, saMpadA prApta karake inake garva se madonmatta rahate haiM to unhoMne manuSya janma niSphala khoyA, manuSya janma meM yadyapi bahuzAstra jAne kumata kuzruta prshNsk| re zIlavrata se rahita haiM ve Atma-ArAdhaka nahIM / / 14 / / rUpa yovana kAnti ara lAvaNya se sampanna jo| para zIlaguNa se rahita haiM to nirarthaka mAnuSa janama / / 15 / /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa samyagdarzanAdika kA aMgIkAra karanA aura zIla saMyama pAlanA yogya thA vaha to aMgIkAra kiyA nahIM taba manuSyajanma niSphala hI gayA / aisA bhI batAyA hai ki pahilI gAthA meM kumata - kuzAstra kI prazaMsA karanevAle kA jJAna nirarthaka kahA thA vaise hI yahA~ rUpAdika kA mada kare to yaha bhI mithyAtva kA cihna hai, jo mada kare use mithyAdRSTi hI jAnanA tathA lakSmI rUpa yauvana kAMti se maMDita ho aura zIlarahita vyabhicArI ho to usakI loka meM niMdA hI hotI hai / / 15 / / Age kahate haiM ki bahuta zAstroM kA jJAna hote hue bhI zIla hI uttama hai - vAyaraNachaM davaise siyavavahAraNAyasatthesu / vedeUNa sudesu ya tesu suyaM uttamaM zIlaM / / 16 / / 330 vyAkaraNachandovaizeSikavyavahAranyAyazAstreSu / viditvA zruteSu ca teSu zrutaM uttamaM zIlam / / 16 / / artha - vyAkaraNa chaMda vaizeSika vyavahAra nyAyazAstra ye zAstra aura zruta arthAt jinAgama inameM una vyAkaraNAdika ko aura zruta arthAt jinAgama ko jAnakara bhI inameM zIla ho vahI uttama hai I bhAvArtha - vyAkaraNAdika zAstra jAne aura jinAgama ko bhI jAne to bhI unameM zIla hI uttama hai| zAstroM ko jAnakara bhI viSayoM meM hI Asakta hai to una zAstroM kA jAnanA vRthA hai, uttama nahIM hai||16|| - Age kahate haiM ki jo zIla guNa se maMDita haiM, ve devoM ke bhI vallabha haiN| sIlaguNamaMDidANaM devA bhaviyANa vallahA hoMti / sudapArayapaurA NaM dussIlA appilA loe / / 17 / / zIlaguNamaMDitAnAM devA bhavyAnAM vallabhA bhavaMti / zrutapAragapracurA: naM duHzIlA alpakA: loke / / 17 / / artha - jo bhavyaprANI zIla aura samyagdarzanAdi guNa se maMDita hai vaha devoM ke bhI unakA deva vyAkaraNa chandaru nyAya jinazruta Adi se sampannatA / ho kintu inameM jAna lo tuma parama uttama zIla guNa / / 16 / / zIla guNa maNDita puruSa kI deva bhI sevA kreN| nA koI pUche zIla virahita zAstrapAThI janoM ko / / 17 / / I
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 331 bhI vallabha hote haiM, unakI sevA deva bhI karate haiM, jo zrutapAraga arthAt zAstra ke pAra pahu~ce haiM, gyAraha aMga taka par3he haiM, aise bahuta haiM aura unameM kaI zIlaguNa se rahita haiM, duHzIla haiM, viSayakaSAyoM meM Asakta haiM ve to loka meM 'alpakA' arthAt nyUna haiM, ve manuSyoM ke bhI priya nahIM hote haiM taba deva kahA~ se sahAyaka ho ? bhAvArtha - zAstra bahuta jAne aura viSayAsakta ho to usakA koI sahAyaka na ho, cora aura anyAyI kI loka meM koI sahAyatA nahIM karatA hai, parantu zIlaguNa se maMDita ho aura jJAna thor3A bhI ho to usake upakArI sahAyaka deva bhI hote haiM, taba manuSya to sahAyaka hote hI haiM / zIla guNavAlA sabakA pyArA hotA hai / / 17 / / Age kahate haiM ki jinake zIla hai suzIla haiM unakA manuSyabhava meM jInA saphala hai acchA hai - savve vi ya parihINA rUvaNirUvA vi paDidasuvayA vi / sIlaM jesu susIlaM sujIvidaM mANusaM tesiM / / 18 / / sarve'pi ca parihInA: rUpavirUpA api patitasuvayaso'si / zIlaM yeSu suzIlaM saMjIvidaM mAnuSyaM teSAm / / 18 / / artha - jo saba prANiyoM meM hIna haiM, kulAdika se nyUna haiM aura rUpa se virUpa haiM, sundara nahIM haiM, 'patitasuvayasaH' arthAt avasthA se sundara nahIM hai, vRddha ho gaye haiM, parantu jinameM zIla suzIla hai, svabhAva uttama hai, kaSAyAdika kI tIvra AsaktatA nahIM hai unakA manuSyapanA sujIvita hai, jInA acchA hai| bhAvArtha - loka meM saba sAmagrI se jo nyUna haiM, parantu svabhAva uttama hai, viSaya - kaSAyoM meM Asakta nahIM haiM to ve uttama hI haiM, unakA manuSyabhava saphala hai, unakA jIvana prazaMsA ke yogya hai||18|| Age kahate haiM ki jitane bhI bhale kArya haiM ve saba zIla ke parivAra haiM - jIvadayA dama saccaM acoriyaM baMbhacerasaMtose / sammaddaMsaNa NANaM tao ya sIlassa parivAro / / 19 / / hoM hIna kula sundara na hoM saba prANiyoM se hIna hoM / vRddha kintu suzIla hoM narabhava unhIM kA saphala hai / / 18 / / indriyoM kA damana karuNA satya samyak jJAna - tapa / acaurya brahmopAsanA saba zIla ke parivAra haiM / / 19 / /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 aSTapAhuDa jIvadayA damaH satyaM acauryaM brahmacaryasaMtoSau / samyagdarzanaM jJAnaM tapazca zIlasya parivAraH / / 19 / / artha - jIvadayA, indriyoM kA damana, satya, acaurya, brahmacarya, saMtoSa, samyagdarzana, jJAna, tapa - ye saba zIla ke parivAra haiN| bhAvArtha - zIla svabhAva tathA prakRti kA nAma prasiddha hai| mithyAtvasahita kaSAyarUpa jJAna kI pariNati to duHzIla hai isako saMsAraprakRti kahate haiM, yaha prakRti palaTe aura samyak prakRti ho vaha suzIla hai isako mokSasanmukha prakRti kahate haiN| aise suzIla ke 'jIvadayAdika' gAthA meM kahe ve saba hI parivAra haiM, kyoMki saMsAraprakRti palaTe taba saMsAradeha se vairAgya ho aura mokSa se anurAga ho taba hI samyagdarzanAdika pariNAma hoM, phira jitanI prakRti ho vaha saba mokSa ke sanmukha ho, yahI suzIla hai| jisake saMsAra kA aMta AtA hai, usake yaha prakRti hotI hai aura yaha prakRti na ho tabataka saMsArabhramaNa hI hai, aise jAnanA / / 19 / / Age zIla hI tapa Adika haiM aise zIla kI mahimA kahate haiM - sIlaM tavo visuddhaM daMsaNasuddhI ya NANasuddhI y| sIlaM visayANa arI sIlaM mokkhassa sovANaM / / 20 / / zIlaM tapa: vizuddha darzanazuddhizca jJAnazuddhizca / zIlaM viSayANAmariH zIlaM mokSasya sopAnam / / 20 / / artha - zIla hI vizuddha nirmala tapa hai, zIla hI darzana kI zuddhatA hai, zIla hI jJAna kI zuddhatA hai, zIla hI viSayoM kA zatru hai aura zIla hI mokSa kI sIr3hI hai| bhAvArtha - jIva-ajIva padArthoM kA jJAna karake usameM se mithyAtva aura kaSAyoM kA abhAva karanA yaha suzIla hai, yaha AtmA kA jJAnasvabhAva hai, vaha saMsAraprakRti miTakara mokSasanmukha prakRti ho taba isa zIla hI ke tapa Adika saba nAma haiM - nirmala tapa, zuddha darzana jJAna, viSaya-kaSAyoM kA meTanA, mokSa kI sIr3hI - ye saba zIla ke nAma ke artha haiM, aise zIla ke mAhAtmya kA varNana kiyA hai aura yaha kevala mahimA hI nahIM hai, ina saba bhAvoM ke avinAbhAvIpanA batAyA hai / / 20 / / Age kahate haiM ki viSayarUpa viSa mahA prabala hai - zIla darzana-jJAna zuddhi zIla viSayoM kA ripuu| zIla nirmala tapa aho yaha zIla sIr3hI mokSa kI / / 20 / /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333 zIlapAhuDa jaha visayaluddha visado taha thAvarajaMgamANa ghorANaM / savvesi pi viNAsadi visayavisaM dAruNaM hoI / / 21 / / yathA viSayalubdhaH viSadaH tathA sthAvarajaMgamAn ghoraan| sarvAn api vinAzayati viSayaviSaM dAruNaM bhavati / / 21 / / artha - jaise viSaya sevanarUpI viSa viSayalubdha jIvoM ko viSa denevAlA hai vaise hI ghora tIvra sthAvara jaMgama saba hI viSa prANiyoM kA vinAza karate haiM tathApi ina saba viSoM meM viSayoM kA viSa utkRSTa hai, tIvra hai| bhAvArtha - jaise hastI, mIna, bhramara, pataMga Adi jIva viSayoM meM lubdha hokara viSayoM ke vaza ho naSTa hote haiM, vaise hI sthAvara kA viSa moharA somala Adika aura jaMgama kA viSa sarpa ghoharA Adika kA viSa ina viSoM se bhI prANI mAre jAte haiM, parantu saba viSoM meM viSayoM kA viSa ati hI tIvra hai||21|| Age isI kA samarthana karane ke lie viSayoM ke viSa kA tIvrapanA kahate haiM ki viSa kI vedanA se to ekabAra maratA hai aura viSayoM se saMsAra meM bhramaNa karatA hai - vAri ekkammi ya jamme marijja visaveyaNAhado jiivo| visayavisaparihayA NaM bhamaMti saMsArakaMtAre / / 22 / / vAre ekasmin ca janmani gacchet viSavedanAhata: jiivH| viSayaviSaparihatA bhramaMti saMsArakAMtAre / / 22 / / artha - viSa kI vedanA se naSTa jIva to eka janma meM hI maratA hai, parantu viSayarUpa viSa se naSTa jIva atizayatayA-bArabAra saMsArarUpI vana meM bhramaNa karate haiN| (puNya kI aura rAga kI ruci vahI viSayabuddhi hai|) bhAvArtha - anya sAdika ke viSa se viSayoM kA viSa prabala hai, inakI Asakti se aisA karmabaMdha hotA hai ki usase bahuta janma maraNa hote haiM / / 22 / / haiM yadyapi saba prANiyoM ke prANa ghAtaka sabhI viSa / kintu ina saba viSoM meM hai mahAdAruNa viSayaviSa / / 21 / / basa eka bhava kA nAza ho isa viSama viSa ke yoga se| para viSayaviSa se grasitajana cirakAla bhavavana meM bhrmeN||22||
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 aSTapAhuDa Age kahate haiM ki viSayoM kI Asakti se caturgati meM duHkha hI pAte haiM - Naraesu veyaNAo tirikkhae mANavesu dukkhaaii| devesu vi dohaggaM lahaMti visayAsiyA jIvA / / 23 / / narakeSu vedanA: tiryakSu mAnuSeSu duHkhAni / deveSu api daurbhAgyaM labhaMte viSayAsaktA jIvAH / / 23 / / artha - viSayoM meM Asakta jIva naraka meM atyaMta vedanA pAte haiM, tiryaMcoM meM tathA manuSyoM meM du:khoM ko pAte haiM aura devoM meM utpanna hoM to vahA~ bhI durbhAgyapanA pAte haiM, nIca deva hote haiM, isaprakAra cAroM gatiyoM meM duHkha hI pAte haiN| bhAvArtha - viSayAsakta jIvoM ko kahIM bhI sukha nahIM hai, paraloka meM to naraka Adika ke duHkha pAte hI haiM, parantu isa loka meM bhI inake sevana karane meM Apatti va kaSTa Ate hI haiM tathA sevana se AkulatA; duHkha hI hai, yaha jIva bhrama se sukha mAnatA hai, satyArtha jJAnI to virakta hI hotA hai||23|| Age kahate haiM ki viSayoM ko chor3ane se kucha bhI hAni nahIM hai - tusadhammaMtabaleNa ya jaha davvaMNa hiNarANa gcchedi| tavasIlamaMta kusalI khavaMti visayaM visa va khalaM / / 24 / / tuSadhamadbalena ca yathA dravyaM na hi narANAM gcchti| tapa:zIlamaMta: kuzalA: kSipaMte viSayaM viSamiva khalaM / / 24 / / artha - jaise tuSoM ke calAne se, ur3Ane se manuSya kA kucha dravya nahIM jAtA hai vaise hI tapasvI aura zIlavAn puruSa viSayoM ko khala kI taraha kSepate haiM, dUra pheMka dete haiN| bhAvArtha - jo jJAnI tapa zIla sahita haiM unake indriyoM ke viSaya khala kI taraha haiM, jaise Ikha kA rasa nikAla lene ke bAda khala nIrasa ho jAte haiM taba ve pheMka dene ke yogya hI haiM, vaise hI viSayoM ko jAnanA. rasa thA vaha to jJAniyoM ne jAna liyA taba viSaya to khala ke samAna rahe. unake tyAgane are viSayAsakta jana nara aura tiryag yoni meN| duHkha saheM yadyapi deva hoM para duHkhI hoM durbhAgya se / / 23 / / are kucha jAtA nahIM tuSa ur3Ane se jisataraha / viSaya sukha ko ur3Ane se zIlaguNa ur3atA nahIM / / 24 / /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa meM kyA hAni ? arthAt kucha bhI nahIM hai| una jJAniyoM ko dhanya hai jo viSayoM ko jJeyamAtra jAnakara Asakta nahIM hote haiN| jo Asakta hote haiM, ve to ajJAnI hI haiM, kyoMki viSaya to jar3apadArtha haiM, sukha to unako jAnane se jJAna meM hI thA, ajJAnI ne Asakta hokara viSayoM meM sukha mAnA / jaise zvAna sUkhI haDDI cabAtA hai taba haDDI kI noMka mukha ke talave meM cubhatI hai, isase tAlavA phaTa jAtA hai aura usameM se khUna bahane lagatA hai taba ajJAnI zvAna jAnatA hai ki yaha rasa haDDI meM se nikalA hai aura usa haDDI ko bArabAra cabAkara sukha mAnatA hai, vaise hI ajJAnI viSayoM meM sukha mAnakara bArabAra bhogatA hai, parantu jJAniyoM ne apane jJAna hI meM sukha jAnA hai, unako viSayoM ke tyAga meM da:kha nahIM hai, aise jAnanA / / 24 / / Age kahate haiM ki koI prANI zarIra ke saba avayava sundara prApta karatA hai to bhI saba aMgoM meM zIla hI uttama hai - *vaTTesu ya khaMDesu ya bhaddesu ya visAlesu aNgesu| aMgesu ya pappesu ya savvesu ya uttamaM sIlaM / / 25 / / vRtteSu ca khaMDeSu ca bhadreSu ca vizAleSu aNgessu| aMgeSu ca prApteSu ca sarveSu ca uttamaM zIlaM / / 25 / / artha - prANI ke deha meM kaI aMga to vRtta arthAt gola sughaTa prazaMsAyogya hote haiM, kaI aMga khaMDa arthAt arddha gola sadRza prazaMsA yogya hote haiM, kaI aMga bhadra arthAt sarala sIdhe prazaMsA yogya hote haiM aura kaI aMga vizAla arthAt vistIrNa caur3e prazaMsA yogya hote haiM, isaprakAra saba hI aMga yathAsthAna sundara pAte hue bhI saba aMgoM meM yaha zIla nAma kA aMga hI uttama hai, yaha na ho to saba hI aMga zobhA nahIM pAte haiM, yaha prasiddha hai| bhAvArtha - loka meM prANI sarvAMga sundara ho, parantu duHzIla ho to saba loka dvArA niMdA karane yogya hotA hai, isaprakAra loka meM bhI zIla hI kI zobhA hai to mokSa meM bhI zIla hI ko pradhAna kahA hai, jitane samyagdarzanAdika mokSa ke aMga haiM, ve zIla hI ke parivAra haiM, aisA pahile kaha Aye haiN||25|| __ Age kahate haiM ki jo kubuddhi se mUr3ha ho gaye haiM ve viSayoM meM Asakta haiM, kuzIla haiM, saMsAra meM bhraNama karate haiM - * 'vaDhe paatthaantr| gola hoM golArddha hoM suvizAla hoM isa deha ke| saba aMga kintu sabhI meM yaha zIla uttama aMga hai / / 25 / /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa puriseNa vi sahiyAe kusamayamUDhehi visylolehiN| saMsAra bhamidavvaM arayagharaTTa va bhUdehiM / / 26 / / puriSeNApi sahitena kusamayamUDhaH vissylolaiH| saMsAre bhramitavyaM arahaTagharaTaM iva bhUtaiH / / 26 / / artha - jo kusamaya arthAt kumata se mUr3ha haiM ve hI ajJAnI haiM aura ve hI viSayoM meM lolupI haiM, Asakta haiM, ve jaise arahaTa meM ghar3I bhramaNa karatI hai vaise hI saMsAra meM bhramaNa karate haiM, unake sAtha anya puruSoM ke bhI saMsAra meM du:khasahita bhramaNa hotA hai| bhAvArtha - kumatI viSayAsakta mithyAdRSTi Apa to viSayoM ko acche mAnakara sevana karate haiN| kaI kumatI aise bhI haiM jo isaprakAra kahate haiM ki sundara viSaya sevana karane se brahma prasanna hotA hai (yaha to brahmAnanda hai) yaha paramezvara kI bar3I bhakti hai, aisA kahakara atyaMta Asakta hokara sevana karate haiN| aisA hI upadeza dUsaroM ko dekara viSayoM meM lagAte haiM, ve Apa to arahaTa kI ghar3I kI taraha saMsAra meM bhramaNa karate hI haiM, anekaprakAra ke duHkha bhogate haiM, parantu anya puruSoM ko bhI unameM lagAkara bhramaNa karAte haiM isalie yaha viSayasevana da:kha hI ke lie hai. da:khahI kA kAraNa hai. aisA jAnakara kumatiyoM kA prasaMga na karanA, viSayAsaktapanA chor3anA, isase suzIlapanA hotA hai / / 26 / / Age kahate haiM ki jo karma kI gAMTha viSaya sevana karake Apa hI bA~dhI hai usako satpuruSa tapazcaraNAdi karake Apa hI kATate haiM - Adehi kammagaMThI jA baddhA 'visyraagrNgehi| taM chindanti kayatthA tvsNjmsiilygnnenn||27|| Atmani karmagraMthi: yA baddhA vissyraagraagaiH| tAM chindanti kRtArthAH tapa: saMyamazIlaguNena / / 27 / / artha - jo viSayoM ke rAgaraMga karake Apa hI karma kI gAMTha bAMdhI hai, usako kRtArtha puruSa (uttama puruSa) tapa saMyama zIla ke dvArA prApta huA jo guNa unake dvArA chedate haiM, kholate haiN| 1. saMskRta prati meM - 'viSayarAya mohehi' aisA pATha hai chAyA meM 'viSaya rAga mohai' hai| bhava-bhava bhrameM arahaTa ghaTIsama viSayalolupa muuddhjn| sAtha meM ve bhI bhrameM jo rahe unake saMga meM / / 26 / / indriya viSaya ke saMga par3ha jo karma bA~dhe svayaM hii| satpuruSa unako khapAve vrata-zIla-saMyamabhAva se / / 27 / /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 337 bhAvArtha - jo koI Apa gAMTha ghulAkara bAMdhe usako kholane kA vidhAna bhI Apa hI jAne, jaise sunAra * Adi kArIgara AbhUSaNAdika kI saMdhi ke TAMkA aisA jhAle ki yaha saMdhi adRSTa jAya taba usa saMdhi ko TA~ke kA jhAlanevAlA hI pahicAnakara khole vaise hI AtmA ne apane hI rAgAdika bhAvoM se karmoM kI gAMTha bA~dhI hai, usako Apa hI bhedavijJAna karake rAgAdika ke aura Apa ke jo bheda haiM usa saMdhi ko pahicAnakara tapa saMyama zIlarUpa bhAvarUpa zastroM ke dvArA usa karmabaMdha ko kATatA hai, aisA jAnakara jo kRtArtha puruSa haiM ve apane prayojana ke karanevAle haiM, ve isa zIlaguNa ko aMgIkAra karake AtmA ko karma se bhinna karate haiM, yaha puruSArthI puruSoM kA kArya hai / / 27 / / Age jo zIla ke dvArA AtmA zobhA pAtA hai usako dRSTAnta dvArA dikhAte haiM - udadhI va radaNabharido tavaviNayaMsIladANarayaNANaM / soheMto ya sasIlo NivvANamaNuttaraM patto / / 28 / / udadhiriva ratnabhRtaH tapovinayazIladAnaratnAnAm / zobhate ya sazIlaH nirvANamanuttaraM prApta: / / 28 / / artha - jaise samudra ratnoM se bharA hai to bhI jalasahita zobhA potA hai vaise hI yaha AtmA tapa, vinaya, zIla, dAna- ina ratnoM meM zIlasahita zobhA pAtA hai kyoMki jo zIlasahita huA usane anuttara arthAt jisase Age aura nahIM hai aise nirvANapada ko prApta kiyA / bhAvArtha - jaise samudra meM ratna bahuta haiM to bhI jala hI se 'samudra' nAma ko prApta karatA hai vaise hI AtmA anya guNasahita ho to bhI zIla se nirvANapada ko prApta karatA hai, aise jAnanA / / 28 / / Age jo zIlavAna puruSa haiM ve hI mokSa ko prApta karate haiM yaha prasiddha karake dikhAte haiM - suNahANa gaddahANa Na govasumahilANa dIsade . ma T ka kha T I je sodhaMti cautthaM picchijjaMtA jaNehi savvehiM / / 29 / / zunAM gardabhAnAM ca gopazumahilAnAM dRzyate mokSa: / jyoM ratnamaMDita udadhi zobhe nIra se basa usataraha / vinayAdi hoM para AtmA nirvANa pAtA zIla se / / 28 / / zvAna gardabha gAya pazu ara nAriyoM ko mokSa nA / puruSArtha cauthA mokSa to basa puruSa ko hI prApta ho / / 29 / /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 ye zodhayaMti caturthaM dRzyatAM janaiH sarvaiH / / 29 / / artha - AcArya kahate haiM ki yaha saba loga dekho - zvAna gardabha inameM aura gau Adi pazu tathA strI inameM kisI ko mokSa honA dIkhatA hai kyA ? vaha to dIkhatA nahIM hai / mokSa to cauthA puruSArtha hai isalie jo caturtha puruSArtha ko sodhate haiM, unhIM ke mokSa kA honA dekhA jAtA hai| bhAvArtha - dharma, artha, kAma, mokSa - ye cAra puruSa ke prayojana kahe haiM yaha prasiddha hai, isI se inakA nAma puruSArtha hai aisA prasiddha hai| isameM cauthA puruSArtha mokSa hai, usako puruSa hI sodhate haiM aura puruSa hI usako herate haiM, usakI siddhi karate haiM, anya zvAna gardabha baila pazu strI inake mokSa kA sodhanA prasiddha nahIM hai jo ho to mokSa kA puruSArtha aisA nAma kyoM ho / yahA~ Azaya aisA hai mokSa zIla se hotA hai, jo zvAna gardabha Adika haiM ve to ajJAnI haiM, kuzIlI haiM, unakA svabhAva prakRti hI aisI hai ki palaTakara mokSa hone yogya tathA usake sodhane yogya nahIM hai, isalie puruSa ko mokSa kA sAdhana zIla ko jAnakara aMgIkAra karanA, samyagdarzanAdika haiM vaha to zIla hI ke parivAra pahile kahe hI haiM isaprakAra jAnanA cAhie / / 29 / / aSTapAhuDa Age kahate haiM ki zIla ke binA jJAna hI se mokSa nahIM hai, isakA udAharaNa kahate haiM - jai visayalolahiM NANIhi havijja sAhido mokkho / to so saccaiputto dasapuvvIo vi kiM gado NarayaM / / 30 / / yadi viSayalolaiH jJAnibhiH bhavet sAdhita: mokSaH / tarhi saH sAtyakiputraH dazapUrvika: kiM gataH narakaM / / 30 // artha - jo viSayoM meM lola arthAt lolupa Asakta aura jJAnasahita, aise jJAniyoM ne mokSa sAdhA ho to dazapUrva ko jAnanevAlA rudra naraka ko kyoM gayA ? bhAvArtha - zuSka kore jJAna hI se mokSa kisI ne sAdhA kaheM to daza pUrva kA pAThI rudra naraka kyoM gayA ? isalie zIla ke binA kevala jJAna hI se mokSa nahIM hai, rudra kuzIla sevana karanevAlA huA, munipada se bhraSTa hokara kuzIla sevana kiyA isalie naraka meM gayA, yaha kathA purANoM meM prasiddha hai||30|| Age kahate haiM ki zIla ke binA jJAna se hI bhAva kI zuddhatA nahIM hotI hai - jai NANeNa visoho sIleNa viNA buhehiM NiddiTTho / yadi viSayalolupa jJAniyoM ko mokSa ho to batAo / dazapUrvadhArI sAtyakIsuta narakagati meM kyoM gayA / / 30 / /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 zIlapAhuDa dasapubviyassa bhAvo yaNa kiM puNu Nimmalo jaado||31|| yadi jJAnena vizuddhaH zIlena vinA budhairnirdiSTaH / dazapUrvikasya bhAva: ca na kiM puna: nirmala: jAtaH / / 31 / / artha - jo zIla ke binA jJAna hI se visoha arthAt vizuddha bhAva paMDitoM ne kahA ho to daza pUrva ko jAnanevAlA jo rudra usakA bhAva nirmala kyoM nahIM huA, isalie jJAta hotA hai ki bhAva nirmala zIla hI se hote haiN| bhAvArtha - korA jJAna to jJeya ko hI batAtA hai, isalie vaha mithyAtva kaSAya hone para viparyaya ho jAtA hai,ata: mithyAtva kaSAya kA miTanA hI zIla hai, isaprakAra zIla ke binA jJAna hI se mokSa kI siddhi hotI nahIM, zIla ke binA muni bhI ho jAya to bhraSTa ho jAtA hai| isalie zIla ko pradhAna jAnanA / / 31 / / Age kahate haiM ki yadi naraka meM bhI zIla ho jAya aura viSayoM meM virakta ho jAya to vahA~ se nikalakara tIrthaMkara pada ko prApta hotA hai - jAe visayaviratto so gamayadi NarayaveyaNA paurA / tA lehadi aruhapayaM bhaNiyaM jiNavaDDhamANeNa / / 32 / / ya: viSayaviraktaH sa: gamayati narakavedanA: prcuraaH| tat labhate arhatpadaM bhaNitaM jinavarddhamAnena / / 32 / / artha - viSayoM se virakta hai so jIva naraka kI bahuta vedanA ko bhI ga~vAtA hai vahA~ bhI ati du:khI nahIM hotA hai aura vahA~ se nikalakara tIrthaMkara hotA hai aisA jina varddhamAna bhagavAn ne kahA hai| bhAvArtha - jinasiddhAnta meM aise kahA hai ki tIsarI pRthvI se nikalakara tIrthaMkara hotA hai yaha bhI zIla kA mAhAtmya hai| vahA~ samyaktva sahita hokara viSayoM se virakta haA bhalI bhAvanA bhAve taba naraka vedanA bhI alpa ho jAtI hai aura vahA~ se nikalakara arahaMtapada prApta karake mokSa pAtA hai, aisA viSayoM se viraktabhAva vaha zIla kA hI mAhAtmya jaano| siddhAnta meM isaprakAra kahA hai ki samyagdaSTi ke jJAna aura vairAgya kI zakti niyama se hotI hai, vaha vairAgyazakti hai vahI zIla kA yadi zIla bina bhI jJAna nirmala jJAniyoM ne kahA to| dazapUrvadhArI rUdra kA bhI bhAva nirmala kyoM na ho||31|| yadi viSayavirakta ho to vedanA jo nrkgt| vaha bhUlakara jinapada lahe yaha bAta jinavara ne khii||32||
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa 340 ekadeza hai isaprakAra jAnanA / / 32 / / Age isa kathana kA saMkoca karate haiM - evaM bahuppayAraM jiNehi pcckkhnnaanndrsiihiN| sIleNa ya mokkhapayaM akkhAtIdaM ya loyaNANehiM / / 33 / / evaM bahuprakAraM jinaiH pratyakSajJAnadarzibhiH / zIlena ca mokSapadaM akSAtItaM ca lokajJAnaiH / / 33 / / artha - evaM arthAt pUrvokta prakAra tathA anya prakAra (bahuta prakAra) jinake pratyakSa jJAna darzana pAye jAte haiM aura jinake loka aloka kA jJAna hai aise jinadeva ne kahA hai ki zIla se-akSAtIta jisameM indriyarahita atIndriya jJAna sukha hai aisA mokSapada hotA hai| __bhAvArtha - sarvajJadeva ne isaprakAra kahA hai ki zIla se atIndriya jJAna sukharUpa mokSapada prApta hotA hai, ata: bhavyajIva isa zIla ko aMgIkAra karo, aisA upadeza kA Azaya sUcita hotA hai, bahuta kahA~ taka kaheM itanA hI bahuta prakAra se kahA jAno / / 33 / / / Age kahate haiM ki isa zIla se nirvANa hotA hai usakA bahutaprakAra se varNana hai vaha kaise ? sammattaNANadaMsaNatavavIriyapaMcayAramappANaM / jalaNo vi pavaNasahido Dahati porAyaNaM kamma||34|| samyaktvajJAnadarzanatapovIryapaMcAcArA: AtmanAm / jvalano'pi pavanasahita: dahaMti purAtanaM karma / / 34 / / artha - samyaktva, jJAna, darzana, tapa, vIrya - ye paMca AcAra haiM ve AtmA kA Azraya pAkara purAtana karmoM ko vaise hI dagdha karate haiM jaise ki pavana sahita agni purAne sUkhe IMdhana ko dagdha kara detI hai| bhAvArtha - yahA~ samyaktva Adi paMca AcAra to agnisthAnIya haiM aura AtmA ke traikAlika zuddha svabhAva ko zIla kahate haiM, yaha AtmA kA svabhAva pavanasthAnIya hai vaha paMca AcArarUpa agni aura zIlarUpI pavana kI sahAyatA pAkara purAtana karmabaMdha ko dagdha karake AtmA ko zuddha are! jisameM atIndriya sukha jJAna kA bhaNDAra hai| vaha mokSa kevala zIla se ho prApta - yaha jinavara kaheM / / 33 / / ye jJAna darzana vIrya tapa samyaktva paMcAcAra mil| jima Aga IMdhana jalAve taise jalAveM karma ko / / 34 / /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 341 karatA hai, isaprakAra zIla hI pradhAna hai| pA~ca AcAroM meM cAritra kahA hai aura yahA~ samyaktva kahane meM cAritra hI jAnanA, virodha na jAnanA / / 34 / / Age kahate haiM ki aise aSTakarmoM ko jinane dagdha kiye ve siddha hue haiM - NiddaDDhaaTThakammA visayavirattA jididiyA dhiiraa| tavaviNayasIlasahidA siddhA siddhiM gadiM pattA / / 35 / / nirdagdhASTakarmANa: viSayaviraktA jiteMdriyA dhiiraaH| tapovinayazIlasahitA: siddhA: siddhiM gatiM prAptAH / / 35 / / artha - jina puruSoM ne indriyoM ko jIta liyA hai isI se viSayoM se virakta ho gaye haiM aura dhIra haiM parISahAdi upasarga Ane para calAyamAna nahIM hote haiM, tapa vinaya zIla sahita haiM ve aSTakarmoM ko dUra karake siddhagati jo mokSa usako prApta ho gaye haiM, ve siddha kahalAte haiN| bhAvArtha - yahA~ bhI jitendriya aura viSayaviraktatA ye vizeSaNa zIla hI ko pradhAnatA se dikhAte haiM / / 35 / / Age kahate haiM ki jo lAvaNya aura zIlayukta haiM ve muni prazaMsA ke yogya hote haiM - lAvaNyasIlakusalojammamahIruho jassa svnnss| so sIlo sa mahappA bhamija guNavittharaM bhavie / / 36 / / lAvaNyazIlakuzala: janmamahIruhaH yasya zramaNasya / sa: zIla: sa mahAtmA bhramet guNavistAraH bhavye / / 36 / / artha - jisa muni kA janmarUpa vRkSa lAvaNya arthAt anya ko priya lagatA hai aisA sarva aMga sundara tathA mana vacana kAya kI ceSTA sundara aura zIla arthAt aMtaraMga, mithyAtva viSaya rahita paropakArI svabhAva - ina donoM meM pravINa nipuNa ho vaha muni zIlavAn hai, mahAtmA hai, usake guNoM kA vistAra loka meM bhramatA hai, phailatA hai| bhAvArtha - aise muni ke guNa loka meM vistAra ko prApta hote haiM, sarvaloka ke prazaMsA yogya hote jo jitendriya dhIra viSaya virakta tapasI zIlayuta / ve aSTa karmoM se rahita ho siddhagati ko prApta hoN||35|| jisa zramaNa kA yaha janma taru sarvAMga sundara shiilyut| usa mahAtman zramaNa kA yaza jagata meM hai phailatA / / 36 / /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 aSTapAhuDa haiM, yahA~ bhI zIla hI kI mahimA jAnanA aura vRkSa kA svarUpa kahA, jaise vRkSa ke zAkhA, patra, puSpa, phala sundara hoM aura chAyAdi karake rAgadveSa rahita saba loka kA samAna upakAra kare usa vRkSa kI mahimA saba loga karate haiM aise hI muni bhI aisA ho to sabake dvArA mahimA karane yogya hotA hai / / 36 / / Age kahate haiM ki jo aisA ho vaha jinamArga meM ratnatraya kI prAptirUpa bodhi ko prApta hotA hai - NANaM jhANaM jogo daMsaNasuddhIya 'vIriyAyattaM / sammattadaMsaNeNa ya lahaMti jiNasAsaNe bohiM / / 37 / / jJAnaM dhyAnaM yoga: darzanazuddhizca viiryaayttaaH| samyaktvadarzanena ca labhante jinazAsane bodhiM / / 37 / / artha - jJAna, dhyAna, yoga aura darzana kI zuddhatA - ye to vIrya ke AdhIna haiM aura samyagdarzana se jinazAsana meM bodhi ko prApta karate haiM, ratnatraya kI prApti hotI hai| bhAvArtha - jJAna arthAt padArthoM ko vizeSarUpa se jAnanA, dhyAna arthAt svarUpa meM ekAgracitta honA, yoga arthAt samAdhi lagAnA, samyagdarzana ko niraticAra zuddha karanA - ye to apane vIrya (zakti) ke AdhIna hai, jitanA bane utanA ho, parantu samyagdarzana se bodhi arthAt ratnatraya kI prApti hotI hai, isake hone para vizeSa dhyAnAdika bhI yathAzakti hote hI haiM aura isase zakti bhI bar3hatI hai| aise kahane meM bhI zIla hI kA mAhAtmya jAnanA, ratnatraya hai vahI AtmA kA svabhAva hai, usako zIla bhI kahate haiM / / 37 / / Age kahate haiM ki yaha prApti jinavacana se hotI hai - jiNavayaNagahidasArA visayavirattA tavodhaNA dhiiraa| sIlasalileNa prahAdA te siddhAlayasuhaM jaMti / / 38 / / jinavacanagRhItasArA viSayaviraktA: tapodhanA dhiiraaH| 1. mudrita saM. prati meM 'vIriyAvattaM' aisA pATha hai jisakI chAyA 'vIryatvaM' hai| jJAnadhyAnaru yogadarzana zakti ke anusAra haiN| para ratnatraya kI prApti to samyaktva se hI jAnanA / / 37 / / jo zIla se sampanna viSaya virakta evaM dhIra haiN| ve jinavacana ke sAragrAhI siddha sukha ko prApta ho / / 38 / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa zIlasalilena snAtAH te siddhAlayasukhaM yAMti / / 38 / / artha - jinane jinavacanoM se sAra ko grahaNa kara liyA hai aura viSayoM se virakta ho gaye haiM, jinake tapa hI dhana hai tathA dhIra haiM aise hokara muni zIlarUpa jala se snAnakara zuddha hue ve siddhAlaya, jo siddhoM ke rahane kA sthAna usake sukhoM prApta hote haiN| bhAvArtha - jo jinavacana ke dvArA vastu ke yathArtha svarUpa ko jAnakara usakA sAra jo apane zuddha svarUpa kI prApti kA grahaNa karate haiM ve indriyoM ke viSayoM se virakta hokara tapa aMgIkAra karate haiM-muni hote haiM dhIra vIra banakara pariSaha upasarga Ane para bhI calAyamAna nahIM hote haiM taba zIla jo svarUpa kI prApti kI pUrNatArUpa caurAsI lAkha uttaraguNa kI pUrNatA vahI huA nirmala jala, usase snAna karake saba karmamala ko dhokara siddha hue, vaha mokSamaMdira meM rahakara vahA~ paramAnanda avinAzI atIndriya avyAbAdha sukha ko bhogate haiM, yaha zIla kA mAhAtmya aisA zIla jinavacana se prApta hotA hai, jinAgama kA nirantara abhyAsa karanA uttama hai / / 38 / / Age aMtasamaya meM sallekhanA kahI hai, usameM darzana jJAna cAritra tapa ina cAra ArAdhanA kA upadeza hai ye bhI zIla hI se pragaTa hote haiM, usako pragaTa karake kahate haiM. - savvaguNakhINakammA suhadukkhavivajjidA maNavisuddhA / papphoDiyakammarayA havaMti ArAhaNApayaDA / / 39 / / sarvaguNakSINakarmANaH sukhaduHkhavivarjitAH manovizuddhAH / prasphoTitakarmarajasaH bhavaMti ArAdhanAprakaTAH / / 39 / / 343 artha - sarvaguNa jo mUlaguNa uttaraguNoM se jisameM karma kSINa ho gaye haiM, sukha-duHkha se rahita haiM, jisameM mana vizuddha hai aura jisameM karmarUpa raja ko ur3A dI hai aisI ArAdhanA pragaTa hotI hai| - bhAvArtha - pahile to samyagdarzana sahita mUlaguNa va uttaraguNoM ke dvArA karmoM kI nirjarA hone se karma kI sthiti anubhAga kSINa hotA hai, pIche viSayoM ke dvArA kucha sukha duHkha hotA thA usase rahita hotA hai, pIche dhyAna meM sthita hokara zreNI car3he taba upayoga vizuddha ho, kaSAyoM kA udaya avyakta ho, taba duHkha-sukha kI vedanA miTe, pIche mana vizuddha hokara kSayopazama jJAna ke dvArA kucha jJeya se jJeyAntara hone kA vikalpa hotA hai vaha miTakara ekatvavitarka avicAra nAma kA zukladhyAna sukha-dukha vivarjita zuddhamana ara karmaraja se rahita jo / vaha kSINakarmA guNamayI prakaTita huI ArAdhanA / / 39 / /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 bArahaveM guNasthAna ke anta meM hotA hai yaha mana kA vikalpa miTakara vizuddha honA hai| pIche ghAtiyA karma kA nAza hokara ananta catuSTaya prakaTa hote haiM, yaha karmaraja kA ur3anA hai, isaprakAra ArAdhanA kI saMpUrNatA prakaTa honA hai| jo caramazarIrI haiM unake to isaprakAra ArAdhanA prakaTa hokara mukti kI prApti hotI hai / anya ke ArAdhanA kA ekadeza hotA hai aMta meM usakA ArAdhana karake svarga prApta hotA hai, vahA~ sAgaroM paryaMta sukha bhoga kara vahA~ se cayakara manuSya ho ArAdhanA ko saMpUrNa karake mokSa prApta hotA hai, isaprakAra jAnanA, yaha jinavacana kA aura zIla kA mAhAtmya hai || 39 // Age graMtha ko pUrNa karate haiM vahA~ aise kahate haiM ki jJAna se sarvasiddhi hai yaha sarvajana prasiddha hai vaha jJAna to aisA ho usako kahate haiM arahaMte suhabhattI sammattaM daMsaNeNa suvisuddhaM / sIlaM visayavirAgo NANaM puNa kerisaM bhaNiyaM / / 40 / / aSTapAhuDa arhati zubhabhaktiH samyaktvaM darzanena suvizuddhaM / zIlaM viSayavirAgaH jJAnaM punaH kIdRzaM bhaNitaM // 40 // artha - arahaMta meM zubha bhakti kA honA samyaktva hai, vaha kaisA hai ? samyagdarzana se vizuddha hai tattvArthoM ko nizcaya-vyavahArasvarUpa zraddhAna aura bAhya jinamudrA nagna digambararUpa kA dhAraNa tathA usakA zraddhAna aisA darzana se vizuddha atIcAra rahita nirmala hai - aisA to arahaMta bhaktirUpa samyaktva hai, viSayoM se virakta honA zIla hai aura jJAna bhI yahI hai tathA isase bhinna jJAna kaisA kahA hai ? samyaktva zIla binA to jJAna mithyA jJAnarUpa ajJAna hai / bhAvArtha - yaha saba matoM meM prasiddha hai ki jJAna se sarvasiddhi hai aura jJAna zAstroM se hotA hai| AcArya kahate haiM ki hama jJAna usako kahate haiM jo samyaktva aura zIla sahita ho, aisA jinAgama meM kahA hai, isase bhinna jJAna kaisA hai ? isase bhinna jJAna ko to hama jJAna nahIM kahate haiM, inake binA to vaha ajJAna hI hai aura samyaktva va zIla ho vaha jinAgama se hote haiM / vahA~ jisake dvArA samyaktva zIla hue aura usakI bhakti na ho to samyaktva kaise kahA jAve, jisake vacana dvArA viSaya se vairAgya arhatabhakti samyakdarza se / arazIla se saMyukta hI ho jJAna kI ArAdhanA / / 40 / /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 zIlapAhuDa yaha prApta kiyA jAtA hai usakI bhakti ho taba jAneM ki isake zraddhA huI aura jaba samyaktva ho taba viSayoM se virakta hoya hI ho, yadi virakta na ho to saMsAra aura mokSa kA svarUpa kyA jAnA ? isaprakAra samyaktva zIla hone para jJAna samyakjJAna nAma pAtA hai| isaprakAra isa samyaktva zIla ke saMbaMdha se jJAna kI tathA zAstra kI mahimA hai| aise yaha jinAgama hai so saMsAra se nivRtti karake mokSa prApta karAnevAlA hai, yaha jayavaMta ho| yaha samyaktva sahita jJAna kI mahimA hai vahI aMtamaMgala jAnanA / / 4 / / isaprakAra zrIkandakanda AcAryakRta zIlapAhaDa graMtha samApta haa| isakA saMkSepa to kahate Aye ki zIla nAma svabhAva kA hai| AtmA kA svabhAva zuddha jJAna darzanamayI cetanA svarUpa hai vaha anAdi karma ke saMyoga se vibhAvarUpa pariNamatA hai| isake vizeSa mithyAtva kaSAya Adi aneka haiM, inako rAgadveSamoha bhI kahate haiM, inake bheda saMkSepa se caurAsI lAkha kiye haiM, vistAra se asaMkhyAta ananta hote haiM, inako kuzIla kahate haiN| inake abhAvarUpa saMkSepa se caurAsI lAkha uttaragaNa haiM, inheM zIla kahate haiM, yaha to sAmAnya paradravya ke saMbaMdha kI apekSA zIla-kuzIla kA artha hai aura prasiddha vyavahAra kI apekSA strI ke saMga kI apekSA kuzIla ke aThAraha hajAra bheda kahe haiM, inakA abhAva zIla ke aThAraha hajAra bheda haiM, inako jinAgama se jAnakara pAlanA / loka meM bhI zIla kI mahimA prasiddha hai, jo pAlate haiM, ve svargamokSa ke sukha pAte haiM unako hamArA namaskAra hai ve hameM bhI zIla kI prApti karAveM, yaha prArthanA hai| (chappaya ) Ana vastu ke saMga rAci jinabhAva bhaMga kari / varatai tAhi kuzIlabhAva bhAkhe kuraMga dhari / / tAhi ta* munirAya pAya nija zuddharUpa jl| dhoya karmaraja hoya siddha pAvai sukha avicala / / yaha nizcaya zIla subrahmamaya vyavahArai tiya taja nmai| jo pAlai sabavidhi tini namUM pAU~ jina bhava na janama maiM / / 1 / / (dohA) namUM paMcapada brahmamaya maMgalarUpa anuup| uttama zaraNa sadA lahUM phiri na parUM bhavakUpa // 2 // iti zrIkundakundAcAryasvAmi praNIta zIlaprAbhRta kI jayapura nivAsI paNDita jayacandra chAbar3A kRta dezabhASAmaya vacanikA kA hindI bhASAnuvAda samApta / / 8 / /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 aSTapAhuDa vacanikAkAra kI prazasti isaprakAra zrIkundakunda AcAryakRta gAthAbaMdha pAhuDagrantha hai inameM ye pAhuDa haiM inakI yaha dezabhASAmaya vacanikA likhI hai| chaha pAhuDa kI to TIkA TippaNa hai| inameM TIkA to zrutasAgara kRta hai aura TippaNa pahile kisI aura ne kiyA hai| inameM kaI gAthA tathA artha anyaprakAra haiM, mere vicAra meM AyA unakA Azraya bhI liyA hai aura jaisA artha mujhe pratibhAsita huA vaisA likhA hai| liMgapAhuDa aura zIlapAhuDa ina donoM pAhuDa kI TIkA TippaNa milA nahIM isalie gAthA kA artha jaisA pratibhAsa meM AyA vaisA likhA hai / zrI 'zrutasAgarakRta TIkA SaTpAhuDa kI hai, usameM granthAntara kI sAkSI Adi kathana bahuta haiM vaha usa TIkA kI yaha vacanikA nahIM hai, gAthA kA arthamAtra vacanikA kara bhAvArtha meM merI pratibhAsa meM AyA unake anusAra artha likhA hai / prAkRta vyAkaraNa Adi kA jJAna mere meM vizeSa nahIM hai isalie kahIM vyAkaraNa se tathA Agama se zabda aura artha apabhraMza huA ho to buddhimAna paMDi mUlagrantha vicAra kara zuddha karake par3hanA, mujhe alpabuddhi jAnakara ha~sI mata karanA, kSamA karanA, satpuruSoM kA svabhAva uttama hotA hai, doSa dekhakara kSamA hI karate haiM / yahA~ koI kahe - tumhArI buddhi alpa hai to aise mahAna grantha kI vacanikA kyoM kI ? usako aise kahanA ki isa kAla meM mere se bhI maMdabuddhi bahuta haiM unake samajhane ke lie kI hai| isameM samyagdarzana ko dRr3ha karane kA pradhAnarUpa se varNana hai, isalie alpabuddhi bhI bA~ce par3heM artha ko dhAraNa kareM to unake jinamata kA zraddhAna dRr3ha ho / yaha prayojana jAnakara jaisA artha pratibhAsa meM AyA vaisA likhA hai aura jo bar3e buddhimAna haiM ve mUla grantha ko par3hakara hI zraddhAna dRr3ha kareMge, mere koI khyAti lAbha pUjA kA to prayojana hai nahIM, dharmAnurAga se yaha vacanikA likhI hai, isalie buddhimAnoM ke lie kSamA karane yogya hai| isa grantha kI gAthA kI saMkhyA aise hai - prathama darzanapAhuDa kI gAthA 36 / sUtrapAhuDa kI gAthA 27 / cAritrapAhuDa kI gAthA 45 / bodhapAhuDa kI gAthA 62 / bhAvapAhuDa kI gAthA 165 / mokSapAhuDa kI gAthA 106 / liMgapAhuDa kI gAthA 22 / zIlapAhuDa kI gAthA 40 / aise AThoM pAhuDa kI gAthA saMkhyA 503 hai /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlapAhuDa 347 (chappaya) jinadarzana nigraMtharUpa tattvAratha dhArana / sUtara jinake vacana sAra cArita vrata pArana / / bodha jaina kA jAMni Ana kA sarana nivArana / bhAva AtmA buddha mAMni bhAvana ziva kArana / / phuni mokSa karma kA nAza hai liMga sudhArana taji kuny| dhari zIla svabhAva saMvAranAM ATha pAhuDa kA phala sujaya / / 1 / / (dohA) bhaI vacanikA yaha jahA~ sano tAsa sNkssep| bhavyajIva saMgati bhalI meTai kakaramalepa / / 2 / / jayapura pura sUvasa basai tahA~ rAja jgtesh| tAke nyAya pratApa" sukhI DhuMDhAhara deza / / 3 / / jainadharma jayavaMta jaga kichu jayapura maiM lesh| tAmadhi jinamaMdira ghaNe tinakobhalo nivesh||4|| tinimaiM terApaMtha ko maMdira sundara eva / dharmadhyAna tAmaiM sadA jainI karai suseva / / 5 / / paMDita tinimaiM bahuta haiM maiM bhI ika jycNd| pretyAMsabake mana kiyo karana vacanikA maMda / / 6 / / kundakunda munirAjakRta prAkRta gAthA saar| pAhuDa aSTa udAra lakhi karI vacanikA tAra / / 7 / / ihA~ jite paMDita hute tini. sodhI yeha / akSara artha suvAMci par3hi nahiM rAkhyo saMdeha / / 8 / / tauU kachU pramAdatai buddhi maMda prbhaav| hInAdhika kachu artha laisodho budha satabhAva / / 9 / / maMgalarUpa jinendrakU namaskAra mama hohu| vighna Talai zubhabaMdha dvai yaha kArana hai mohu / / 10 / / saMvatsara dasa ATha sata satasaThi vikrmraay| mAsa bhAdrapada zukla tithi terasi pUrana thAya / / 11 / / iti vacanikAkAra prazasti / jayatu jinazAsanam / zubhamiti /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 aSTapAhuDa gAthA pRSTha 336 89 akArAdi-anukrama segAthA-sUcI pRSTha | gAthA Adehi kammagaMThI 251 AyadaNaM cediharaM 240 Aruhavi aMtarappA AhArabhayapariggaha 272 AhArAsaNaNidAjayaM 282 AhAro ya sarIro 70 AsavahedU ya tahA 242 :09 198 274 108 269 157 182 213 227 260 275 255 222 196 aisohaNajoeNa akkhANi bAhirappA * aGgAI dasa ya duNNi ya acceyaNaM pi cedA ajja vi tiriyaNasuddhA aNNANaM micchattaM aNNaM ca vasiTTha muNi aNNe kumaraNamaraNaM apariggaha samaNuNNesu appA appammi rao appA appammi rao appA carittavaMto appA jhAyaMtANaM appA NAUNa NarA amaNuNNe ya maNuNNe amarANa vaMdiyANa ayasANa bhAyaNeNa ya arasamarUvamagaMdha arahaMtabhAsiyattha arahateNa sudiTuM arahate suhabhattI aruhA siddhAyariyA avaro vi davvasavaNo avasesA je liMgI asiyasaya kiriyavAI asuIvIhatthehi ya asajadaM Na vaMde aha puNa appA Nicchadi aha puNa appA Nicchadi 78 144 234 219 318 82 3 147 icchAyAra mahatthaM 82 iDmitulaM viuvviya iya ghAikammamukko 147 iya uvaesaM sAraM iya jANiUNa joI 278 iya NAuM guNadosaM 276 iya NAUNa khamAguNa iya tiriya maNuyajamme iya bhAvapAhuNamiNaM 172 iya micchattAvAse 169 iya liMgapAhuDamiNaM iriyAbhAsAesaNa 89 344 ukkiTThasIhacariya uggataveNaNNANI ucchAhabhAvaNA 50 ucchAhabhAvaNA uttamamajjhimagehe uttharai jA Na jarao uddhaddhamajjhaloye 51 udadhI va radaNabharido uppaDadi paDadi dhAvadi uvasaggaparisahasahA uvasamakhamadamajuttA 247 166 eeNa kAraNeNa ya 2 6 117 214 284 337 183 A 314 121 119 137 AgaMtuka mANasiyaM AdasahAvAdaNNaM AdA khu majjha NANe
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349 gAthA 62 136 176 ga 167 142 22 143 akArAdi-anukrama se gAthA sUcI gAthA eeNa kAraNeNa ya ee tiNNi vi bhAvA ee tiNNi vi bhAvA eehiM lakkhaNehiM ya ekkekkaMgulivAhI ego me sassado appA ega jiNassarUvaM erisaguNehiM savvaM evaM AyattaNaguNa evaM ciya NAUNa ya evaM jiNapaNNattaM evaM jiNapaNNattaM evaM jiNehi kahiyaM evaM bahuppayAraM evaM sahio muNivara evaM sAvayadhamma evaM saMkheveNa ya GWWG 110 287 24 giyA khaNaNuttAvaNavAlaNa khayarAmaramaNuyakaraM 67 152 | gai iMdiyaM ca kAye gasiyAI puggalAI gahiujjhiyAI muNivara gahiUNa ya sammattaM 123 | gAheNa appagAhA giNhadi adattadANaM gihagaMthamohamukkA 299 guNagaNamaNimAlAe 287 guNagaNavihUsiyaMgo 340 guNaThANamaggaNehiM ya 316 cauvihavikahAsatto 86 causaTThicamarasahio cakkahararAmakesava caraNaM havai sadhammo 309 cariyAvariyA vadasamidi cArittasamArUr3ho cittAsohi Na tesiM 306 ceiya badhaM mokkha 150 corANa lAurANa ya 314 115 232 296 106 29 232 ka 223 MrmuwV30 or 009 04Pror 295 234 | kattA bhoi amutto kalaha vAda jUA kallANaparamparayA kAUNa NamukkAra kAUNa NamokAraM kAlamaNataM jIvo kiM kAhidi bahikamma kiM japieNa bahuNA kiM puNa gacchai mohaM kiM bahuNA bhaNieNaM kucchiyadeva dhamma kucchiyadhammammi rao kumayakusudapasaMsA kevalijiNapaNNattaM kohabhayahAsalohA kaMdappamAiyAo kaMdappAiya vaTTai kaMdaM mUlaM bIyaM / 288 191 chajjIva chaDAyadaNaM 213 | chattIsaM tiNNi sayA chaha davva Nava payatthA 291 | chAyAladosadUsiya 219 328 jai NANeNa visoho | jai daMsaNeNa suddhA jai visayalolaehi 138 | jaravAhi jammamaraNaM 312 || jaravAhi dukkharahiya 192 | jalathalasihipavaNaMbara 338 163 80 338 3 /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 gAthA jassapariggahagahaNaM jadi padi vaha jaha kaMcaNaM vizuddhaM jahajArUvarUvaM jahajArUvasarisA jahajArUvasariso jaha Na vi lahadi ha lakkha jaha tArayANa caMdo jaha tArAyaNasahiyaM jaha dIvo gahare jahapattharo Na bhijjai jaha phaNirAo soha jala phalihamaNi visuddho jaha phullaM gaMdhamayaM jaha mUlammi viNDe jaha mUlAo khaMdho jaha rayaNANaM pavaraM jaha visayaluddha visado jaha bIyammiya daDDhe jaha salileNa Na lippai jAe visaya viratto jANahi bhAvaM padamaM jAva Na bhAvaitacca jiNaNANadiDisuddhaM jiNabiMba NANamayaM jiNamagge pavvajjA jidda siddhi jiNavayaNamosahamiNaM jiNavayaNagahidasArA jiNavaracaraNaM buruhaM jiNavaramaNa jo jIvavimukkA sabao jIvAjIvavibhattI jIvAjIvavihI jIvANamabhayadANaM jIvAdIsaNaM pRSTha 54 gAthA jIvo jiNapaNNatto 296 325 290 119 52 99 221 222 jevi patiya tersi jIvadayA dama sacca je ke vi davvasavaNA je jhAyaMti sadavvaM jeNa rAgo pare davve 17 180 je daMsaNesu bhaTTA NANe je daMsaNesu bhaTThA pAe je pAvamohiyamaI 209 je puNa visayavirattA 188 je puNa visayaviratA 221 je paMcacelasattA 267 | je rAyasaMga juttA 96 je bAvIsaparISaha 17 jesi jIvasahAvo jo icchar3a NissarihaM jo kammajAdamaio jo koDie Na jippai jo ko vi dhammasIlo 333 211 228 jo jAI jovaNasayaM 339 jo jIvo bhavaMto 134 jo joDedi vivAhaM 201 jo dehe Niravekkho 62 jo pAvamohidamadI 96 jo puNa paradavvarao 120 jo rayaNattayajutto 265 jo sutto vavahAre 22 jo saMjamesu sahio 342 jaM kiMci kayaM dosaM 228 jaM caradi zuddha caraNaM 249 jaM jANai taM NANaM 220 jaM jANai taM NANaM 84 jaM jANiUNa joI 260 jaM jANiUNa joI 216 | jaM NimmalaM sudhammaM 24 | jaM mayA dissade rUvaM aSTapAhuDa pRSTha 168 331 208 248 279 15 18 282 19 325 277 283 174 49 169 252 270 250 16 249 168 311 244 307 246 262 255 49 194 93 258 61 262 239 102 254
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ akArAdi-anukrama se gAthA sUcI gAthA jaM sakkaitaM kIra sUtaM Niu jhAhidhammaM sukaM jhAhi paMcavi NaggattaNaM akajjaM Naggo pAvai dukkha Naccadi gAyadi tAvaM NamiUNa jiNavariMde NamiUNa ya taM devaM muyai payaDa abhavvo paraesa veyaNAo NAvaNokasAyavaggaM NavavidhaM pahi viehiM jaM gavijja videho baMdijja Na vi sijjhadi vatyadharo NAguNehiM viNA NANamayavimalasIyala NAma appA NANammi daMsaNammi ya NANassa Natthi doso NANAvaraNAdIhiM NANI sivaparameDI NANeNa daMsaNeNa ya NANeNa daMsaNeNa ya NANaM carittasuddhaM NANa caritahINaM NANaM carittahINaM NANaM jhANaM jogo gANaM rassa sAro gANaM NAUNa garA gANaM daMsaNa samma purasassa hada NAme ThavaNe hi ya saMdabve jha Na pRSTha gAthA 25 | NiggaMthamohamukkA NiggaMthA NissaMgA 43 Niccela pANipattaM 207 209 NicchayaNayassa evaM niNNehA NillohA niMdAe va pasaMsAe NiyadehasaricchaM 165 172 giyasattIe mahAjasa 308 NiruvamamacalakhohA 130 NissaMkiya NikkaMkhiya 239 |NiddaDDaaTThakammA 218 334 taccaruI sammattaM 186 tavarahiyaM jaM NANaM 189 297 28 56 85 210 238 30 326 203 226 327 tavavayaguNehiM suddho tavavayaguNehiM suddhA tabbirIo baMdhaha tassa ya karai paNAmaM tAma Na Najjai appA tAvaNa jANadiNANaM titthayaragaNaharAI titthayarabhAsiyatthaM tipayAro so appA tilatusamattaNimittaM tihitiSNi dharavi NiccaM tihuyaNasalilaM sayalaM 30 tusamAsaM ghosaMto 324 tusa dhammaMta baleNa ya 323 tuha maraNe dukkheNa 271 te dhaNNA tANa Namo 342 te dhaNNA sukayatthA 30 te dhIravIra purisA 324 te me tihavaNamahiyA 60 teyAlA tiSNi savA 99 | teraha guTha 103 | te royA vi ya sayalA ta 351 pRSTha 284 117 48 285 118 279 243 194 94 65 341 259 272 97 123 203 97 276 232 212 186 240 121 263 143 163 334 141 212 289 230 233 152 106 153
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 aSTapAhuDa gAthA te cciya bhaNAmi haM je taM ceva guNa vizuddhaM pRSTha | gAthA dasaNamUlo dhammo dasaNavayasAmAiya dasaNasuddho suddho dasei mokkhamaggaM / thUle tasakAyavahe 78 171 230 174 187 110 dhaNadhaNNavatthadANaM dhaNNA te bhayavaMtA dhammammi NippavAso dhammeNa hoi liMga dhammo dayAvisuddho dhAvadi piMDa NimittaM dhuvasiddhI titthayaro 215 196 154 273 151 55 275 171 173 daDhasaMjamamuddAe davveNa sayala NaggA dasa dasa dosuparIsaha dasa pANA pajjatI dasavihapANAhAro dikkhAkAlAIyaM diyasaMgaTThiyamasaNaM disividisimANapaDhama duiyaM ca utta liMga dukkhe Najjai appA dukkhe Najadi NANaM dujjaNavayaNa caDakkaM duTThaTThakammarahiyaM duvihaM pi gaMthacAyaM duvihaM saMjamacaraNaM deva gurummi ya bhatto devagurUNaM bhattA devANaguNavihUI dehAdicattasaMgo dehAdisaMgarahio daMDayaNaparaM sayala dasaNaaNataNANaM daMsaNaaNaMtaNANe daMsaNaNANacaritte dasaNaNANacaritte dasaNaNANacaritte dasaNaNANacaritte dasaNaNANacarittaM dasaNaNANAvaraNa dasaNabhaTTAbhaTTA 245 246 266 277 133 316 76 paDidesasamayapuggala paDhieNavi kiM kIrai payaDahiM jiNavaraliMga 322 payaliyamANakasAo 195 paradavvarao bajjhadi paradavvAdo duggai paramappayaM jhAyaMto paramANupamANaM vA 268 pariNAmammi asuddhe pavvaja saMgacAe pavvajjahINagahiNaM pasumahilasaMDhasaMga pAUNaNANa salilaM pIUNa NANasalilaM pAopahadabhAvo pANivahehi mahAjasa pAvaM khavai asesaM 392 pAvaMti bhAvasavaNA 390 pAvaM havai asesaM 25 pAsatthabhAvaNAo 84 | pAsaMDI tiNNi sayA 225 | pitta tamuttaphephasa 112 | pIosi thaNacchIraM 122 165 160 187 310 104 317 215 195 191 202 138 140
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 188 286 199 170 175 akArAdi-anukrama se gAthA sUcI gAthA puMchalighari jo bhuMjai purisAyAro appA puriseNa vi sahiyAe purisovi jo sasutto pUyAdisu vayasahiya paMcamahavvayajuttA paMca mahavvaya jutto paMcavihacelacAyaM paMca vi iMdiyapANA paMcasu mahavvadesu ya pacendiyasaMvaraNaM paMceva NuvvayAI 164 159 55 167 87 175 78 176 135 ba 100 178 balasokkhaNANadasaNa bahiratthe phuriyamaNo bahasattha atthajANe bArasavihatavayaraNaM bArasa aGgaviyANaM bArasavihatavajuttA bAhirasaMgaccAo bAhiraliMgeNa judo bAhirasayaNattAvaNa bAhirasaMgavimukko buddhaM jaM bohato baMdho Nirao saMto pRSTha | gAthA 317 | bhAvahi aNuvekkhAo bhAvahi paDhamaM taccaM bhAvahi paMcapayAraM 42 bhAveNa hoi Naggo 181 bhAveNa hoi Naggo 114 bhAveNa hoi liMgI bhAveha bhAvasuddha bhAveha bhAvasuddhaM bhAvo vi divvasivasu bhAvo hi paDhamaliMga bhAvaM tivihapayAraM 74 bhIsaNaNarayagaIe 225 bhaMjasu iMdiyaseNaM 242 maidhaNuhaM jassa thira maccho vi sAlisiththo 128 maNavayaNakAyadavvA maNuyabhavepaMcindiya mamattiM parivajjAmi mayamAyakoharahiyo 199 maya rAya dosa moho 214 mayarAya doSarahio 92 malarahio kalacatto 315 mahupiMgo NAma muNI mAyAvelli asesA 281 micchattachaNNadiTThI micchatta taha kasAyA 141 micchattaM aNNANaM 134 micchAdiTThI jo so micchANANesu rao 132 micchAdasaNamagge mUlaguNaM chittUNa ya mohamayagAravehiM 190 | maMsaTThisukkasoNiya 273 90 241 156 231 218 202 253 bharahe dussamakAle bhavvajaNabohaNatthaM bhavasAyare aNate bhAvarahieNa sapurisa bhAvarahio Na sijjhai bhAvavimutto mutto bhAvavisuddhiNimittaM bhAvasamaNo ya dhIro bhAvasavaNo vi pAvai bhAvasahido ya muNiNo 133 293 155 244 294 162 211 231 155
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 gAthA raNataye ala rayaNattayamArAhaM raNatvaM pi joI rAga karedi Nicca rUvasirigavvidANaM rUvatthaM suddhattha ddhUNaNa yattaM lAvaNNasIla kusalo liMga itthINa havadi liMgammiya itthINaM vacchallaM viNaNa basa ya khaMDe ya vaMdami tavasAvaNNA vavasammattavisuddhe vara vayatavehi sammo vAyaraNachaMdava vAri ekkammiya jamme vAlaggakoDimetaM viNayaM paMcapayAraM visaesa mohidANaM viharadi jAva jiNiMdo vivarIyamUDhabhAvA visavevaNaratakya viyaliMdae asIdI visayaviratto samaNo visayakasAehiM judo vIravisAlaNayaNaM veraggaparo sAhU saccittabhattapANaM sattasu NarayAvA sattUtya samA la va sa pRSTha 146 257 258 315 329 124 31 341 56 57 67 335 28 328 32 120 gAthA sadavarao savaNo sahaviyAro huo saddahadi ya pattedi ya saparajjhavasAeNaM saparA jagama dehA saparAvekkhaM liMgaM samma guNa miccha dosro sammatta caraNabhaTThA 264 321 296 sammattacaraNa suddhA sammattaNANa daMsaNa sammattaNANadaMsaNa sammataNANarahio sammattarayaNa bhaTThA sammattavirahiyA Na 80 102 251 samma saNa parasadi 330 sammadaMsaNi passadi 333 sammAiTThI sAvaya 52 sammUhadi rakkhedi ya 193 sammata salilapava sammattAdo NANaM sammataM jo jhAyaI sammataM saNNANaM sayalajaNabohaNatvaM savvaguNakhINakammA savvaNDusavvadasI sabbavirao vi bhAvahi 144 savasAsattaM titthaM 146 savvAsavaNiroheNa 178 savve kasAya mottaM savve vi ya parihINA sahajapaNaM rUvaM sAmAiyaM ca padamaM sAhaMti jaM mahallA 192 siddho suddho AdA 135 siddhaM jassa sadatthaM 116 | sivamajarAmaraliMga aSTapAhuDa pRSTha 245 127 182 243 93 292 293 67 66 340 14 280 13 14 15 20 288 299 71 111 292 309 88 343 60 189 114 254 252 331 26 77 79 257 91 233
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 akArAdi-anukrama se gAthA sUcI gAthA sisukAle ca ayANe sIlaguNamaMDidANaM sIlassa ya NANasya ya sIlasahassaTThArasa sIlaM tavo visuddha sIlaM rakkhaMtANaM suNNahare taruhiDhe suddhaM suddha sahAvaM suNahANa gaddahANa ya suNNAyAra NivAso suttaM jANamANo hi suttammi jaM sudiTuM suraNilayesusuracchara suhajoeNa subhAvaM suheNa bhAvidaM NANaM sUttatthapayaviNaTTho pRSTha | gAthA | sUtatthaM jiNabhaNiyaM 330 | seyAseyavidaNhU 321 sevahi cauvihaliMga so Natthi tatpaeso 332 | so Natthi davva savaNo 327 so devo jo atthaM 114 saMkhijjamasaMkhijaguNaM sagaM taveNa savvo 337 | saMjama saMjuttassa ya 100 73 176 250 98 47 hariharatullo vi Naro himajalaNasalilaguruyara hiMsArahie dhamme hiMsAvirai ahiMsA hoUNa diDhacaritto 144 290 137 269 274 | hA 266
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre yahA~ prApta mahattvapUrNa prakAzana mokSazAstra/caubIsa tIrthaMkara mahApurANa navalabdhi vidhAna/bIsa tIrthaMkara vidhAna bRhada jinavANI saMgraha/samayasAra (jJAyakabhAvaprabodhini) paMcameru naMdIzvara vidhAna/ratnatraya vidhAna ratnakaraNDazrAvakAcAra/samayasAra sukhI hone kA upAya bhAga 1 se 8 taka mokSamArga pravacana bhAga-1,2,3,4 jainatattva paricaya/karaNAnuyoga paricaya pravacanasAra/kSatracUr3AmaNi A. kundakunda aura unake TIkAkAra samayasAra nATaka/mokSamArga prakAzaka kAlajayI banArasIdAsa/rakSAbandhana aura dIpAvalI samyagjJAnacandrikA bhAga 2 (pUrvArddha + uttarArddha) evaM bhAga 3 | bAlabodha bhAga 1,2,3/jina khojA tina pAIyAM bRhada dravyasaMgraha/jinendra arcanA tattvajJAna pAThamAlA bhAga 1,2/AdhyAtmika bhajana saMgraha divyadhvanisAra pravacana/niyamasAra chahaDhAlA (sacitra)/bha. RSabhadeva/zIlavAna sudarzana yogasAra pravacana/tInalokamaMDala vidhAna prazikSaNa nirdezikA/jaina vidhi-vidhAna samayasAra kalaza/cintana kI gaharAIyA~ kramabaddhaparyAya/dRSTi kA viSaya/ye to socA hI nahIM pravacanaratnAkara bhAga 1 se 11 taka bArasANuvekkhA/caubIsa tIrthaMkara pUjA nayaprajJApana/samAdhitaMtra pravacana gAgara meM sAgara/Apa kucha bhI kaho paM. ToDaramala vyaktitva aura kartRtva paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava jainadharma kI kahAniyA~ bhAga 1 se 15 taka samayasAra anuzIlana sampUrNa bhAga 1,2,3,4,5 AcArya amRtacandra : vyaktitva aura kartRtva ahiMsA ke patha para/jinavarasya nayacakram paMcAstikAya saMgraha/siddhacakra vidhAna NamokAra mahAmaMtra/vItarAga-vijJAna pravacana bhAga-5 causaTha Rddhi vidhAna/kAraNazuddhaparyAya jJAnasvabhAva jJeyasvabhAva dazalakSaNa vidhAna/AcArya kundakundadeva bhAvadIpikA/kArtikeyAnuprekSA paMcaparameSThI vidhAna/vicAra ke patra vikAra ke nAma paramabhAvaprakAzaka nayacakra AcArya kundakunda aura unake paMca paramAgama puruSArthasiddhyupAya/jJAnagoSThI parIkSAmukha/mukti kA mArga/pazcAttApa sUktisudhA/AtmA hI hai zaraNa/AtmAnuzAsana yugapuruSa kAnajIsvAmI/sAmAnya zrAvakAcAra saMskAra/ina bhAvoM kA phala kyA hogA aliMgagrahaNa pravacana/jinadharma pravezikA indradhvaja vidhAna/dhavalAsAra maiM kauna hU~/sattAsvarUpa/vIra himAcalate nikasI rAmakahAnI/guNasthAna vivecana samayasAra : manISiyoM kI dRSTi meM sukhI jIvana/vicitra mahotsava vratI zrAvaka kI gyAraha pratimAe~/padArtha-vijJAna sarvodaya tIrtha maiM jJAnAnandasvabhAvI hU~/mahAvIra vaMdanA (kaileNDara) satya kI khoja/bikhare motI vastusvAtaMtrya/bharata-bAhubalI nATaka nirvikalpa AtmAnubhUti ke pUrva zAstroM ke artha samajhane kI paddhati tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha sukha kahA~ hai/siddhasvabhAvI dhruva kI UrdhvatA zrAvakadharmaprakAza/kalpadruma vidhAna maiM svayaM bhagavAna haiM/NamokAra eka anuzIlana vI.vi. pAThamAlA bhAga 1,2,3 rIti-nIti/golI kA javAba gAlI se bhI nahIM vI.vi. pravacana bhAga 1 se 6 taka samayasAra kalaza paddhAnuvAda/aSTapAhur3a tattvajJAna taraMgaNI/ratnatraya vidhAna yogasAra paddhAnuvAda/kundakundazataka paddhAnuvAda bhaktAmara pravacana/bAraha bhAvanA : eka anuzIlana arcanA/zuddhAtmazataka paddhAnuvAda dharma ke dazalakSaNa/vidAI kI belA SaTkAraka anuzIlana/apanatva kA viSaya