Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMASUNDARASURI'S YADUSUNDARAMAHAKAVYA L. D. SERIES 105 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITED BY D. P. RAVAL L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD 9 For Private Fersonal n y
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMASUNDARASURI'S YADUSUNDARAMAHAKAVYA L. D. SERIES 105 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITED BY D. P. RAVAL L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD 9
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ FIRST EDITION August 1987 Printed by Jhalak Printers Maliwada Pole Shahpur Ahmedabad-380 001 and Published by Nagin J. Shah Published with the financial assistance of the Govt. of India, Minis ry of Education & Culture, Department of Education, under the scheme of financial assistance for preservation of manuscripts. Acting Director L. D. Institute of Indology Ahmedabad-380009 PRICE RUPEES THIRTY FIGHT ONLY
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita yadusundaramahAkAvya saMpAdaka DI. pI. rAvala prakAzaka : lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira ahamadAbAda-9 ' daO
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAna saMpAdakIya mugala samrATa akabara kI vidvatsabhA ke vidvadaratna kavi padmasundara kI adyAvadhi aprakAzita saMskRta racanA yadusundara mahAkAvya kA prakAzana karate lA. da. vidyAmaMdira ko bar3A hI harSa ho rahA hai / prastuta mahAkAvya 12 sargoM meM vibhakta hai| yaha mahAkAvya padmasundara kI sarjakatA aura paMDitAI kA dyotaka hai / vasudeva aura kanakAvatI ke prema aura pariNaya kI kathA isa mahAkAvya meM nirUpita huI hai| vasudevahiMDI ke kanakAvatI lambhaka meM tathA triSaSTizalAkApuruSacaritra ke 8 veM parva ke vanakAvatI pariya nAmaka tRtIya sarga meM yaha kathAvastu milatI hai| DaoN. DI. pI. rAvala ne bar3e hI parizrama se isa mahAkAvya kA saMpAdana kiyA hai aura isa saMpAdana ko prastuta karake unhoMne saurASTra yunivarsiTI kI pIeca0 DI0 kI upAdhi prApta kI hai| apanI prastAvanA meM unhoMne padmasundarasari ke jIvana aura kRtiyoM kA paricaya diyA hai tathA mahAkAvya kI kathAvastu kA vistRta Alekhana kara usakA mUlyAMkana kiyA hai| isalie unheM anekazaH dhanyavAda / saMskRta sAhitya ke adhyetAo aura vidvAnoM ko isa naye saMpAdana se lAbha hogA esA merA pUrA vizvAsa hai / lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira ahamadAbAda-380 009 15 julAI 1987 nagIna jI. zAha kAryakArI adhyakSa
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 1-12 yadusundara mahAkAvya 1-182 pariziSTa 1 viSayAnukrama dusundaramahAkAvya meM prayukta chanda 184
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA hastaprata paricaya prastuta yadusundara mahAkAvya kA saMpAdana upalavdha ekamAtra prati kI sahAyatA se kiyA gayA hai| yaha prati lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira meM surakSita hai| yaha prati munizrI puNyavijayajI ke saMgraha kI hai / isakA kramAMka 4799 hai / yaha prati kAgaja para likhI huI hai| isa kI lipi nAgarI hai| isa prati kA parimANa 27.3411.3 se. mI. hai| isa prati meM kula patra 54 haiM / aMtima patra kA kramAMka 53 hai kintu kramAMka 36 do patroM ko diyA gayA hai| pratyeka patra meM 13 paMktiyAM haiN| kucha patra meM 14-15 paMktiyA~ bhI haiM / paMktiyoM meM akSaroM kI saMkhyA 45 se 50 taka pAI jAtI hai| prati kI avasthA acchI hai| isa prati kA lekhanakAla 18vIM zatI kA uttarArdha hai / yadusundara mahAkAvya ke praNetA padmasundara kavi zrI padmasundara kA janma rAjasthAnagata tejapura gA~va meM huA thA, jo gA~va jodhapuranareza mAladeva ke hastaka thA' / kavi kI karmabhUmi tejapura, jodhapura, carathAvala . aura dilhI rahI / mujhapharanagara jile ke carathAvala gA~va ke agravAla vaMza aura goila gotra ke tathA digambara sampradAya ke kASThA saMgha mathurAnvaya pakaragaNa ke AmnAya ke zrAvaka rAyamalla, jodhapuranareza mAladeva aura dilhI ke mugalasamrATa akabara ke ve Azrita aura sammAnita kavi the / ve nAgapurIya tapAgaccha ke zvetAmbara saMpradAya ke prakANDa paMNDita sAdhu the / ve AnaMdameru ke ziSya padmameru ke ziSya the| padmasundara nAma ke sAtha upAdhivAcaka zabda mahAraka, upAdhyAya, vAdI, gaNi, sUri, AcArya, mani. pAMDe, paMDita Adi prApta hote haiM / kavi ke apane vidvAna ziSya kA nAma hemasUri thA / akabara kI vidvatpariSad ke 33 hindU sabhyoM meM kavi padmasundara kA agra sthAna thA / akabara kI sabhA meM padmasundara ne candrakIrti ko parAsta kiyA thA jisake kAraNa akabara ne 1. anekAnta, varSa 5, kiraNa 5-6, pR. 49-52 2. jaina sAhitya kA itihAsa, nAthUrAma premI, pR. 395-403 3. jaina sAhityano itihAsa, mohanalAla dalIcanda desAI, pR.246 / saMskRta sAhitya kA itihAsa, vAcaspati gairolA, pR.363-4 4. iti zrImannAgapurIyatapAgacchanabhomaNi paNDitottamazrIpadmameru zirahita sundara ...sundaraprakAzazabdArNavapuSpikA / 5. pahAvalI samuccaya, bhAga 2, cAritrasmAraka granthamAlA kra. 44, ahamadAbAda, 1950, pR. 224 6. anekAnta, varSa 7, kiraNa 5-6, pR. 49-52 7. jaina paramparAno itihAsa, bhAga-2, pR. 594 8 Aine-akabarI, pR. 537-554
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasanna hokara padmasundara ko kaMbala pAlakI aura gAMva bakSisa meM diye aura sammAnita kiyaa| padmasundara ke guru Anandameru bhI bAbara aura humAyu se sammAnita the| kavi padmasundara rAyamalla, mAladeva aura akabara ke samakAlIna hone se ve isvI sana kI 16vI zatI meM hue / hIravijayasUri kI akabara se bheMTa sane 1583 meM huI thI, taba akabarane hIravijayasUri se kahA ki padmasundara mere Azrita the aura unhoMne apanA graMthasaMgraha mujhe samarpita kiyA hai| 1 / isase phAlata hotA hai ki sane 1583 se do-tIna varSa pUrva hI padmasundara kA nirvANa huA hogA / ataH padmasundara kA nirvANavarSa sane 1580 ho sakatA hai / saMvata 1625 (i. sa. 1569) vaizAkha vada 12 ke dina tapAgacchIya buddhisAgara dvArA kharatara sAdhukI tijI kA samrATa kI sabhA meM vijaya huA taba padmasundara AgrA meM the, aisA agaracaMda nAhaTA ne prastuta kiyA hai121 ataH padmasundara kI vidhimAnatA sane 1520 se 1580 taka thI aisA siddha hotA hai / unakI Ayu 60 varSa kI mAnI jAya / sAhitya sarjana kA samaya 1545 se 1580 mAnA jAya / kavizrI panasundara kI kRtiyA~ padmasundara vidvAna kavi haiM / unhoMne saMskRta-prAkRta meM kaI graMthoM kI racanA kI hai| ve aneka zAstroM ke jJAtA the| unakI racanAe~ alaMkArazAstra, jyotiSa, vyAkaraNa, nyAya, nIti, stotra, caritra, mahAkAvya, koza Adi aneka viSayoM meM avyAhata gati rakhatI haiM / prakAzita kRtiyA~ : (1) akabarazAhI zUgAradarpaNa (2) kuzalopadeza (3) pramANasundara (4) jJAnacandrodayanATaka (5) pArzvanAthacarita mahAkAvya 9. sAhe: saMsadi padmasundaragaNijitvA mahApaNDita kSImagrAmasukhAsanAdyakabarazrIsAhito labdhavAn / hindUkAdhipamAladevanRpatermAnyo vadAnyo'dhikaM zrImadyodhapure surepsitavacAH padmAhvayaH pAThakaH ||-shriihrsskiirtikRtdhaatutrngginnii mAnyo bAbarabhUbhujoDara jayarAT tadvat hamAUM nRpotyartha prItamanAH sumAnyamakarodAnandarAyAbhidham / tadvat sAhiziromaNerakabarakSmApAlacUDAmaNenyiH paNDitapadmasundara ihAbhUt paNDitavrAtajit / / .. _ akabarazAhI zRGgAradarpaNa, pR. 20 11. jaina gUrjara kavio, mohanalAla dalIcanda desAI, pR. 761 12 saMskRta sAhitya kA itihAsa, vAcaspati. gairolA, pR. 363-4
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 aprakAzita kRtiyA~ : (1) paramatavyavacchedasyAdvAdasundaradvAtriMzikA (2) rAjapraznIyanATayapadabhajikA (3) SaDbhASAgabhitanemistava (4) varamaGgalikAstotra 4 (5) bhAratIstotra (6) sArasvatarUpamAlA (7) hAyanasundara (e) sundaraprakAzazabdArNava aparanAma padArthacintAmaNi (9) rAyamallAbhyudayamahAkAvya " (10) jambUcaritra (jambUajjhayaNa) 10 (11) prajJApanAsUtraavacari11 yasundara mahAkAvya meM mahAkAvya ke lakSaNa : saMskRta kAvyazAstra meM dI gaI mahAkAvya kI vyAkhyA ko yadusundara pUrNa rUpa se anusaratA hai| vaha sargabaddha hai / kula sarga 12 haiM / kathAnaka anusAra pratyeka sarga kA nAmakaraNa kiyA gayA hai| rmA ke antameM chandaparivartana hotA hai| sarga ke anta meM bhAvi sarga kI kathA kA sUcana milatA hai / yadusundara kA Arambha 'cidrUpa maha' kI stuti se hotA hai| vastu paurANika hai / paurANika 1 anUpa saMskRta lAyabrerI, lAlagaDha pelesa, bIkAnera, hastaprata naM. 9746 2 vahI, hastaprata naM. 9936 3 zrI agaracaMda nAhaTA saMgraha, bIkAnera 4 vahI 5 vahI 6 puNyavijayajI saMgraha, lA.da. bhA. saM vidyAmaMdira, ahamadAbAda, hastaprata naM. 403 / jana zAstra bhaNDAra, rAjasthAna, hastaprata naM. 416 7 lA. da. bhA. saM. vidyAmaMdira, hastaprata naM. 1080 / jJAnabhaMDAra lAyabrerI, bikAnera, __hastaprata naM. 5272 / 8 zrIvanecaMdajI siMdhi, sujAnagaDha (rAjasthAna) / zrI agaracanda nAhaTA saMgraha, bikAnera / lA. da. bhA. saM. vidyAmaMdira, hastaprata naM 1000 / kAntivijayajI zAstra saMgraha, chANI, hastaprata naM 448 9 kalyANacandra pustaka bhaMDAra, khaMbhAta. dekhie 'jaina saMskRta sAhityano itihAsa,' khaNDa 1, pR. 118 10 lA. da. bhA.saM vidyAmaMdira, hastaprata naM. 5116 11 lA. da. saMyaha, lA. da. bhA. saM. vidyAmaMdira, hastakta naM. 7400
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAsAhitya meM suprasiddha vasudeva kI viSayavastu ko le kara yadusundara kI racanA kI gaI hai / isa taraha kSatriya varNake candravaMzIya rAjA se sambaddha yadusundara kI kathAvastu hai / vasudeva mahAjanapada mathurA ke rAjA aura zrIkRSNa ke pitA the / vasudeva kanakAvatI aura aneka vidyAdharIoM ko apane guNoM se jIta kara pariNaya meM prApta karatA hai| vasudeva dhIrodAtta prakAra kA nAyaka hai / paropakArI, dharmaniSTha, vIra, udAra, kAmadevasarUpa, yuvAMganAvallabha, kAmazAstravedI, sakalakalAjJa, dAnazUra, AnandI, kulIna, saubhAgyazAlI, puNyazAlI, ArvapuruSa, mumukSu, udAsIna, brahmAnandI Adi vizeSaNa unako diye gaye haiN| nAyaka kA antaraGgamitra hai candrAtapa, kubera ko prati. nAyaka kahA jA sakatA hai / nagara, parvata, samudra, nadI, sarovara, Rtu, sUryodaya, candrodaya, jalakrIr3A, ratotsava, lagna, viyoga, kumArajanma, yuddha, rAtri, yajJa Adi ke varNana rasabhAvayukta aura zandAlaGkAra pracura haiM / kathAvRtta na to bahuta vistRta hai, na to bahuta saMkSipta hai / pradhAna rasa zRGgAra hai / hAsya, karuNa, vIra, raudra Adi rasoM kA nirUpaNa bhI camatkRtipUrNa hai / bIja Adi pA~ca arthapakRtiyA~, Arambha Adi pA~ca kAryAvasthAe~ aura mukha Adi pAMca saMdhiyA~ spaSTa dikhAI par3atI haiM / saMvAdoM se mahAkAvya rocaka banA hai| vasudeva-candrAtapa, cana kanakAvatI, kanakAvatI-vasudeva aura kubera-vasudeva saMvAda kAvyadRSTi se mahattvapUrNa haiM / atratatra sajjanaprazaMsA aura durjananindA kI gaI hai / mahAkAvya kA zIrSaka 'yadusundara' nAyaka ke nAma tathA varNya viSaya para se rakhA gayA hai / yadusundara mahAkAvya kA viSayavarNana prathamasarga-vasudevaprasthAna : jaina dharma ke vidvAna kavi zrI padmasundara isa mahAkAvya ke racayitA haiM / jaina dharma ke mUla tatva kA bhAratIya advaitavedAnta darzanazAstra meM varNita mUla tattva ke sAtha aikya sAdhakara Apa atyanta vidvattApUrNa zabdoM meM usI tatva kI upAsanA karate haiM, jo gAyatrI-tripadA mantra kI vaidika vyAhRtiyA~ meM varNita hai / phira stuti nirdeza ke sAtha kavi ne maMgalAcaraNa kiyA hai| prasaMgavaza kavi nAyaka, candrAtapa, vidyAdhara tathA haMsa kA nirdeza karate haiM aura mudrAlaMkAra kA prayoga karate haiM / mathurApurI varNana 2 se 18 : bhArata kI sAta mokSadAyikA purIoM meM se eka mahAna mathurApurI kA varNana kavi vilakSaNa rUpa se karate haiM / yaha mathurA nagarI svarga se bhI vizeSa sukhadAyI, zobhApUrNa evaM samaddha mahAnagarI hai| kavi ne samucita zabdoM ke prayoga ke sAtha sUkSma nirIkSaNapUrvaka nagarI kA varNana kiyA hai| isase kavi kI pUrNa vidvattA kA paricaya hameM milatA hai| mathurA kI pavitratA, sampatti evaM garimA, aMganAoM kA rUpa, yAdavoM kI sundaratA, zAla vRkSa kI uccatA evaM gaganacumbI mahala, yamunA kA taTa, mahaloM ke mahotsavoM ke vAdyasvara, vilAsinIoM ke vastrAbharaNa kI suSamA ityAdi varNita haiN| mathurA kI ramaNioM ke savarNa kara. kamala meM lakSmI evaM rakta mukhakamala meM sarasvatI, malina-zyAma paMka meM se utpanna nIlazveta kamala ko yAnI apane zAzvata nivAsa sthAna ko chor3akara khela rahe haiM / pUjA ke samaya
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAlayoM meM nAdabrahma kA tAdAtmya siddha hotA hai / mahaloM ke zikhara candrakAnta evaM sUryakAnta maNiyoM se suzobhita haiM / vizeSa meM varNita haiM-yamunA kA zItala pavana, bhAminIoM kA kevala ratikrIr3A meM bhujabandhana, pravAla tathA azoka se suzobhita gRha evaM vana, mahAjana tathA vana meM vipallavatA, aravinda meM evaM viTa meM madhupatva, kAvya tathA sAdhuoM meM suvRttatA ityAdi / yaduvaMza varNana 19 se 38 : yaduvaMza ke itihAsa prasiddha suvIra nAmaka sUrya-candra ke isa sarvotkRSTa mathurAnagarI ke candravaMzI rAjavaMza meM rAjA ke putra zUra kA janma huA / zUra ke yahA~ zauri tathA samAna do putra hue / zauri kA putra andhaka huA aura usake samudra Adi dasa putra hue / isI kAraNa se yaha rAjavaMza dhanurdhArI dazAha ke nAma se khyAta huA / samudra ye saba se choTe bhAI vasudeva isa mahAkAvya ke nAyaka haiM / rAjA zauri ne apane bhAI suvIra ko jo yuddha kA mUla hai aisA rAjya sauMpa diyA; ve tapazcaryA karake mokSamArgI bana gaye / suvIra apane vaMza kA eka prasiddha rAjA thA / usake putra kA nAma bhojavRSNi thA, jisake putra ugrasena kA putra kaMsa thA / isa durAcArI kaMsa kA vivAha jarAsaMgha kI putrI ke sAtha huA thA / vivAha ke bAda usane apane pitA ugrasena ko rAjya se dUra kiyA, bandI banAyA: aparAjita teja se yukta aura sAbhimAna dhanuSa kA TaMkAra karanevAlA vaha rAjA bana gayA / vasudeva ke darzana se mugdha purAMganAoM kI zRMgAra ceSTAe~ : isa ora vasudeva kAmadeva ke samAna tejasvI evaM mohaka the / isI kAraNa se mathurAnagarI kI tamAma striyA~ una se mohita thIM / isa mugdhatA kA varNana bhAvodaya alaMkAra meM kiyA gayA hai / koI nArI netra se unakA pAna kara rahI rahI hai, anya nArI kI gati meM skhalana A jAtA hai, aura anya saMgaraMga kA AropaNa karake mAno unakA AliMgana kara rahI hai / eka strI tUTI huI mAlAoM kA gumphana kara rahI hai, anya rAgamaNDana / eka nArI stanapAna karate bAlaka kA tyAga kara detI hai, dUsarI hAtha meM rakhe hue darpaNa meM par3e hue pratibimba kA AliMgana kara rahI hai| eka strI unake sAmane kaTAkSa nIlotpala pheMka rahI hai, anya strI zIta vAyu ke kampa ke sAtha sItkAra tathA pulakita romAJca kA anubhava kara rahI hai / vasudeva bhI aisA bhAva pragaTa karate haiM, mAnoM oSTha kA vidAraNa kara rahe ho / eka nagarajana samudra rAjA ke pAsa phariyAda karate haiM ki vasudeva purAMganAoM kA zIlabhaMga kara rahe haiM" (45-46) / bar3e bhAI samudra rAjA apane choTe bhAI vasudeva ko bAhyaparibhramaNa chor3akara, mahala meM rahakara zAstrAbhyAsa karane kA, vidyAvizArada evaM sadAcArI banane kA upadeza dete haiM (47-48 ) / parantu vasudeva jJAnI, marmajJa tathA zabdatattvavettA the / ataH mathurAnagarI kA chor3akara cale jAne kI icchA pragaTa karate haiM / ( 49-53) / vasudeva gRhatyAga - prasthAna karate haiM / apane kSatriyatva ke svAbhimAna kA rakSaNa karane ke liye zastra dhAraNa karake uttara dizA meM prasthAna karate haiM / pura, grAma, parvata, nadI, suzobhita pradezoM meM vihAra karate haiM aura anta meM vidyAdharanagarI meM 66 vana - upavana se prAvaSTa hote haiM (54-55) /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAdharanagarI kA varNana (56-62) : bhrAntimAna alekAra kA prayoga karate hue kavi vidyAdharanagarI kA atyanta manohara varNana karate haiM / ratnamaya bhUmiovAle mahaloM meM candrakAnta maNiyoM meM se dravita pIyUSa kA pAna karake bhramara-paMktiyAM kamalarAji ke madhudvapAna kI icchA nahIM rakhatI haiM; vedikA para rakhe hue Arasa sabha rAta ke samaya candrajyotsnA meM rajatakumbha kI bhrAnti utpanna karate haiM / jinamandiroM meM se nikalate hae dhUpasamUha ke kAraNa varSAkAla kI kalpanA karake mayUra nirantara kekArava karate haiN| maNimaNDapa meM pativeSTita koI vallabhA pati ko prativimbata mithuna kA darzana karAkara use kaha rahI hai mAno ki "Apa anya strI meM Asakta haiM / " lAla mANika jaDita kaNDa meM barpha jaisA zIta jala bharA huA hai, phira bhI dayitAgaNa tRSita hone para bhI usakA pAna nahIM karatA hai, kyoMki use bhrama hotA hai ki isase to lAla raktamaya jala kA pAna ho jAyegA / marakatamaNi jahita mArga tathA vizAla zAlavRkSa kI chAyA meM jala kA bhrama hone ke kAraNa aneka prakAra ke pakSI bhinna-bhinna dizAoM meM se utara Ate haiM / vasadeva ke anupama sauMdarya ke kAraNa tiraskRta vidyAdharoM kI maNDaliyA~ aNimA Adi ATha bhUtioM meM chipa gaI haiN| vasudeva kA zarIrasaundarya dekhakara vidyAdhara yuvatiyA~ AkRSTa evaM mohita ho jAtI haiM aura rasapUrvaka unakA sAMgopAMga netrapAna AkaMTha kara rahI haiM / rohiNI Adi unase vidhivata vivAha karatI haiM (64-66) / yahA~ khagavidyA ke jJAtA candrAtapa nAmaka vidyAdhara ke sAtha vasadeva kI mitratA jamatI hai| vidyAdhara candrAtapa nAyaka vA antaraMga mitra bana jAtA hai (67-68) / kathAnAyaka vasudeva aneka vidyAdharIoM ke sAtha surata-sambandha meM rata hokara kAmazAstra kA abhyAsa karate haiM / tRtIya puruSArtha meM niSNAta evaM rata hokara aneka Amodapramoda ke vihAra ke sthAnoM meM se viharate haiM aura keli krIDAe~ karate haiM (69-90) / yahA~ hameM zaMgArarasa ke abhivyaMjaka bhAva-vibhAva-anubhAva-saMcArIbhAva kA kamanIya varNana milatA hai / sarga-2. candrAtapasaMgamana : pIThAlaya nagarI ke rAjA harizcandra kI kanakAvatI nAmaka eka kanyA hai / isa kanyA ke saundarya kA savistara varNana hameM isa sarga meM milatA hai / nakhazikha isa varNana meM kanakAvatI ke hariNanetra, kacapAza evaM kuntala se zurU karake Uruyugma, jaMghAyugala, caraNakramAmbuja tathA marAlagati evaM sudhAgirA kA kramika varNana kiyA hai / kanakAvatI sarvavidyAvizArada thI aura medhA meM sAkSAt bhAratI aura kAnti meM sAkSAt rati ke samAna thI (2 se 47) / vaha jaba atyanta rUpavatI, lAvaNyavatI, aura rati ko bhI lajjAzIla banA de aisI navayauvanA bana gaI, taba usake liye suyogya vara prApta hone ke bAre meM pitA cintita rahane lage / usane nirNaya kiyA ki ve usake svayaMvara kI racanA kareMge / (48) vasudeva ke mitra aura khagavidyA ke jJAtA candrAtapake mana meM nirNaya hotA hai ki yaha kanyA vasudeva ke liye yogya hai| isI vicAra se prerita hokara, jaba kanakAvatI apanI sakhiyoM ke sAtha
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahala ke sabase Upara ke kakSa para khela rahI hai taba haMsa kA rUpa lekara candrAtapa usake pAsa jAtA hai / prakAzapuJja ke samAna aura brahmAjI ke vAhana jaisA haMsa AyA to use apane karakamala meM lekara usakA mArjana karatI hai aura haMsa bhI usake aMgoM ke sAtha lIlA karatA haA Ananda manAtA hai / rAjakumArI kanakAvatI isa haMsa ko suvarNamaya piMjar3e meM rakhane kI bAta apanI sakhiyoM ko kahatI hai taba gIrvANa vANI meM Atithya ke lie kalakaNThI ko vaha dhanyavAda detA hai aura kahatA hai ki vaha suvRttamaukti rumAlA kaMTha meM dhAraNa kare aura use mukta rakhe / isa vANI se prabhAvita bAlA kSamA kI prArthanA karatI hai aura usake manobhAvoM kA varNana cAhatI haiM (49 se 59) / vidyAdharanagarI ke lAlityAdike varNana se AraMbha karake haMsa yaduvaMza meM janma pAnevAle vasudeva kA prabhAva evaM pratApa, vakSaHsthala evaM bAhu, sundaratA, guNa aura yauvana Adi kA varNana karake kahatA hai ki rAjakamArI evaM vasudeva kA yugala kokilA ke paJcama svara ke samAna, candra evaM pUrNimA jaisA aura manuSya janma ko phaladAyI banAnevAlA hogA / candrAtapa Age kahatA hai ki svayaMvara meM yadi vaha upasthita ho jAya to usakI pichAna ke liye usakA citra taiyAra karake lAyA hai / kanakAvatI vasudeva kA citra dekhatI hai, (60 se 67) / dekhate hI vaha vasudevamaya bana jAtI hai aura kahatI hai ki "usa nAtha se maiM sanAtha bneN|" usake liye haMsa cintAmaNi, kAmadhenu, kalpavRkSa evaM kalpalatA jaisA aura jIvanadAtA lagatA hai| haMsa ke svarUpa meM sthira candrAtapa use dhairyavAna banane ko kahatA hai / kanakAvatI kA saundaryavarNana vaha puNyAmaravRkSa, dhanurveda Adi ke rUpakoM ke dvArA karatA hai aura pUrI zraddhA evaM AzA ke sAtha kahatA hai ki kanakAvatI apane rUpalAvaNya se kAmadeva ke samAna sundara vasudeva ko avazya hI jIta sakegI / (68 se 81) isa rIti se kanakAvatI ke manameM vasudeva ke prati pUrNabhAva evaM pUrvAnurAga kA prAdurbhAva karake vaha vidyAdhara nagara meM vApasa lauTatA hai / / isa ora vasudeva ke viraha meM kanakAvatI saccidAnandarUpI advaita aise vasudevabrahma meM tanmaya ho jAtI hai| (82) candrAtapa vasudeva ke samakSa rAjakanyA kA sandeza peza karatA hai (83) / vasudeva mI saba bAteM sunakara virahatapta hote haiM, pulakita-romAJcita bana jAte haiN| bAra bAra ve kanakAvatI ke bAre meM pRcchA karate haiM aura premakathArUpa sudhA kA pAna karate karate tRpta nahIM hote / bAteM sunate-sunate kanakAvatImaya bana jAte haiM; kAmadeva kI mAyA se bhramita ve nidrA bhI nahIM pAte (84) / kevala kanakAvatI kI smaraNabhakti meM tallIna aise ve nijaparake bheda kA vismaraNa pAte haiM advata brahmalIna samAdhistha banakara ve kevala kanakAvatI meM antima evaM cauthe sAyujyamuktipada kI prApti karate haiM / (85) sarga 3. vasudeva-kanakAnulApa : ___ isa sarga ke AraMbha meM kanakAvatI ke daihika saundarya evaM manobhAvoM ko dhyAna meM rakhakara usakI virahAvasthA kA varNana kiyA gayA hai / yahA~ usakI kRzatA, mahAdhi, tanulatA, viyogakSaNoM kI kAlagaNanA, virahamUrti, candropAlama, azrapAta, ityAdi kA varNana kiyA gayA hai| virahAnala se dagghA rAjaputrI ko sakhiyA~ ina zabdoM meM dhairya dhAraNa karane ko kahatI haiM- he sudati !
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ tumhArA nAtha to hRdaya meM hI birAjamAna hai phira itanI vyathA kyoM ?" phira bhI rAjaputrI vilApa, mUrchA ityAdi kA anubhava karatI hai taba sakhiyA~ kamala, candana, zItajala, zItopacAra Adi se use sAntvanA dene kA prayatna karatI haiM / vasudeva bhI apane mitra candrAtapa ke sAtha usa nagara meM Ate haiM / kanakAvatI ke pitA unakA satkAra karate haiM / tadanantara candrAtapa ke sAtha rAjA ke pramadavana meM praveza karate hI vasudeva ko zRMgAra rasAbhAsa se upavana ke vibhinna tattvoM meM krIDAe~ dRSTigocara hotI haiM / ye tattva haiM--azoka, pravAla, campaka, pATala, rasAla krakacadala, palAza, bhramara, parAga ityAdi / vasudeva antaraMga mitra evaM prAsaMgika nAyaka ke sAtha kelikrIDA karate haiM / usI samaya puSpaka vimAna meM baiThakara rAjarAja kinnareza, guhyakezvara, harasakhA, vaizravaNa, paulastya, naravAhana, zrIda, vidyAdharendra, puNyajana Adi vizeSaNoM se anvita yakSarAja kubera usa upavana meM utarate haiM / kubera vasudeva ke sAtha sanmAnapUrNa vartAva karate haiM, aura kanakAvatI ke sAtha vivAha ho isameM vasudeva kI madada cAhate haiM / vinamratA ke bhAva ke sAtha dUtyakarma kI prArthanA karate haiM / yahA~ kavi yAcaka kI svArthapUrNa dRSTi kA nirUpaNaM sundara zailI meM karate haiM / kubera yAcanA ke bhAvake sAtha dubArA dUtyakarmakI vijJapti peza karate haiM / isa kArya ke liye vasudeva ko protsAhita karane kI dRSTi se kubera aneka subodha vacana kahate haiM (49 se 57) / kubera vasudeva ke rUpa evaM vANI se ahobhAva kA anubhava karatA hai / dUtakarma kA svIkAra karake antaHpura meM jAne ke liye tatpara vasudeva ko kubera eka aisI vidyA dete haiM jisase vaha sabako dekha sakate haiM aura kanakAvatI sivAya aura koI unheM nahIM dekha sakatA | vidyA kA svIkAra karake vasudeva kanakAvatI ke mahala meM praveza karate haiM / yahA~ mahala ke anyAnya bhAgoM kA varNana hameM milatA hai / antaHpura ke varNana meM kavi apanA pUrNa kalAkauzala dikhalAte haiM; kanakAvatI ke kakSa kA varNana to sacamuca sarvotkRSTa hai / yahA~ vasudeva evaM kanakAvatI kA prathama milana hotA hai aura ve paraspara bhAvAnurAgI banate haiM / usI samaya kAmadeva zarasaMdhAna karatA hai / (97 se 101) vasudeva ke Agamana se nAyikA khuza jarUra hotI hai, magara bAda meM pUchatI hai - "bhApa isa rakSita mahala meM kisa yukti se praveza pA sake ?" Age vaha kahatI hai- " Apake janma evaM nivAsa kA sthala koI bhI ho, yaha Apake janma se sacamuca kRtArtha ho gayA haiM / ApakI vANI, Apake gAmbhIrya. audArya Adi sacamuca sarvAtizAyI haiN|" phira paricaya dene kI vijJanti vaha karatI hai taba sacamuca to kanakAvatI ke madhura vacanoM se vaha khUba prabhAvita huA hai / phira bhI vaha to AyA hai kubera ke dUta ke rUpa meM / isa sandarbha meM vasudeva kubera ke bAre meM prazaMsAvacana kahate haiM-- kanakAvatI ke guNoM ke zravaNa se kubera mugdha haiM / isI ke cintana meM nidrA kho baiThe haiM, ityAdi / Age vasudeva kanakAvatI ko kahate haiM - " sUrya ke saMga se kuntImAtA devAMganA banIM, usI rIti se Apa bhI kubera ke sAtha vivAha kareM aura devAMganA bane / "
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ parantu ina bAtoM para dhyAna dene ke bajAya kanakAvatI to vasudeva kA paricaya hI cAhatI hai| vasudeva kahate haiM ki unakA nAmoccAraNa niMdya hai| phira bhI ve kahate haiM ki Apa yaduvaMza ke vasudeva haiM aura isa samaya to kubera ke dUta haiN| sakhI dvArA kanakAvatI kahatI hai ki rAjahaMsa aura zveta bagalI, sacce motI aura kAcamaNi, madonmatta hastI aura nAjuka hariNI kA yoga saMbhava nahIM, vaise kanakAvatI kA yoga koI deva ke sAtha saMbhava nahIM / phira Age sakhI se kanakAvatI spaSTa kahatI hai ki vaha vasudeva ko chor3akara indra kA varaNa bhI nahIM cAhatI; usake zarIra kA sparza yA to vasudeva kareMge yA to agni karegA / vasudeva phira se dUta kI vANI meM bAta karate haiM to kanakAvatI kruddha ho jAtI hai, rone lagatI hai| - aisI paristhiti meM dUtakarma kI cintA chor3akara vasudeva kAmadeva kI AjJA ke vazavartI bana jAte haiM aura kanakAvatI ko sAntvanA dete hue kahate haiM-"jaise candra kA jIvana rAtri hai, vaise hI tuma merA / " vasudeva pramadavana meM vApisa Ate haiM / dUtakArya to kiyA, magara kanakAvatI kA sandeza dete haiM ki "Apa sacamuca mahAna haiM aura mere pUjya haiM / " mitra ke cittazuddhiyukta kArya se vasudeva ke prati kubera apanI prasannatA vyakta karate haiM / sarga-4 kanakAvatI ke svayaMvara kA varNana : isa sarga meM kanakAvatI ke svayaMvara kA varNana peza kiyA jAtA hai / alaga-alaga deza ke adbhuta veSaparidhAnayukta, ahaMkArI, parAkramI, kAmadeva jaise sundara rAjakumAra apane azva, ratha ityAdi para ArUDha hokara Age bar3ha jAne kI spardhA karate-karate vahA~ Ate haiN| nagara ke mArga ina rAjakumAroM ke azva, hastI, pAyadala, rathadala ityAdi se bhare par3e haiM / vasudeva samakSa tiraskRta kubera bhI Ate haiM / kubera vasudeva ko eka aisA aMgulIyaka dete haiM jisake pahanane se ve barAbara kubera jaise dikhAI dete haiN| sArA nagara aneka rAjA, rAjakumAra aura unake rasAle se svarga samAna khila uThA thA / atithisatkAra ke bAda rAjAoM ko sundara mahaloM meM nivAsa diyA gayA hai| isa sarga meM rAjaputroM kA varNana sundara zailI meM kiyA gayA hai / mahaloM meM rAjaputrI ke citroM kI pradarzanI hai, jise dekhakara tamAma rAjaputra savizeSa uskaNThita bana jAte haiN| phira AtA haiM atyanta manorama svayaMvara varNana aura svayaMvara praveza karatI huI rAjakumArI kA varNana / usake aMgapratyaMga evaM alaMkAroM kA atyanta manoramavarNana karane ke sAtha ise dekhakara kisa rIti se tamAma rAjaputra kAmavihvala bana gaye isakA nirUpaNa bhI diyA gayA hai| sAtha-sAtha svayaMvara maNDapa kA bhI varNana kavi cArurItyA karate haiM / kanakAvatI svayaMvaramaNDapa meM praveza karatI hai| usakI sakhI suvadanA sarvaprathama devoM kA paricaya detI hai aura kisI deva kA varaNa karane kA sUcana karatI hai| kanakAvatI devoM ko praNAma karatI hai, varaNa na hone ke kAraNa deva zyAma par3a jAte haiM /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAda meM avantirAja, gaur3arAja, kAzirAja, aura sAketarAja kA varNana-prazaMsana kiyA jAtA hai / usakA mana to parabrahma meM lIna sAdhaka-sA vasudeva meM hI lIna hai / sarga 5-mudritanRpakumuda : svayaMvara maNDapa meM rAjaoM kA varNana Age bar3hatA hai| pANDyarAja, kaliMgarAja, nepAla ke rAjA, malayadeza ke rAjA, kAMcI ke rAjA, kITakarAja, mithilA ke rAjA Adi kA varNana suvadanA karatI hai, parantu kanakAvatI kI A~kheM to vasudeva ko hI khoja rahI haiM / sarga 6-vasudeva varaNa : svayaMvara varNana Age bar3hatA hai / aba kubera kA varNana AtA hai, aura phira AtA hai yAdavakulabhUSaNa kA vistIrNa varNana / usake guNa, javAnI, rasikatA Adi kA varNana anekavidha kalpanoM ke sAtha kavi karate haiM / isa leSamaya, hRdayaMgama varNana meM kavi kA kavisva khila uThatA hai / / magara vasudeva kubera jaise bhI lagate haiN| kintu mAnava hone ke kAraNa vasudeva dharAtalasparzI haiM, unake zarIra para prasveda bindu dikhAI dete haiM, unake kaNTha meM zuddha sone meM ratna jadita zaMgAra kalpalatA hai, vasudeva ke nayana sanimeSa haiM, unake kaNTha kI puSpamAlA murajhA rahI hai / ina pramANoM se vasudeva kA paricaya ho jAne para kanakAvatI sacce kubera ke pAsa prArthanA karatI hai, sanAthA bananA cAhatI hai / vasudeva ko kubera AjJA dete haiM, aMgulIyaka dUra hote hI vasudeva apane sacce svarUpa meM pragaTa hote haiN| pahale antaHpura meM darzana huA thA, yahI vasudeva haiM vaha / kanakAvatI unake kaNTha meM mAlA pahanAkara vasudeva kA varaNa karatI hai / nagara meM AnandaghoSa hotA hai, vAdya bajate haiM, rAjAgaNa zyAma par3a jAtA hai / sArA vAtAvaraNa Anandavibhora ho jAtA hai / yugala sarvathA parasparAnukUla hai| usake varNana meM kavi sama, upamA, vyatireka Adi alaMkAroM kA prayoga karate haiN| rAjakumAra-rAjAgaNa apane nivAsa prati gamana karate haiM / sarga 7-varAlaMkaraNa : kamanIya rUpa se andhita, varavarNinI strIo se ghere hue vasudeva rAjagRha jAte haiN| mArga meM unake guNagAnarata bandIjanoM ko prabhUta dhana dete haiM / ve vasuvAri kI varSA kara rahe haiM / " isa varase ubhaya zreSTha kuloM kI zobhA bar3hegI " aisA kahakara rAjA harizcandra zubhalagna kI taiyArI karane kA apanI rAnI ko kahate haiM / jyotiSIyoM ko vivAha kA muhUrta pUchA jAtA hai / ve zreSTha muhUrta nikAlakara dete haiM, jo udayAsta-nirmala aura sUrya, candra aura guru se balAnvita hai / isa para dUta dvArA bamadeva kI sammati pAyI jAtI hai / ucita samaya para kanyA ke pitA unake Agamana patIkSA karate haiN| rAnI ke mArgadarzana meM zubhalagna kI tvarita taiyArI ho rahI hai|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 isake bAda hameM taiyArI aura suzobhana kA vistIrNa varNana milatA hai / rAjakumArI ko snAna karAyA jAtA hai aura snAna ke bAda vastrAlaMkAra suzobhanoM se anvita deha campA ke puSpa aura suvarNa jaisA khila uThatA hai, cAroM ora sugandha phaila uThatA hai| usI dina se jagata ke loga kahate haiM ki "sone meM sugandha milI / " / phira hameM milatA hai vedikA para baiThI huI kanyA kA vistRta anupama varNana / vasudeva bhI vivAha ke lie taiyAra evaM suzobhita kiye jAte haiM, sUrya ke samAna sAta azvovAle ratha para ArUDha hokara nikalate haiM / rAjamArga para purAMganAe~ nikala par3atI haiM / vasudeva ke darzana ke lie utsuka aura darzanamugdha nAriyoM kA varNana kiyA hai gayA / sarga-8 vasudeva pariNaya : mahAmUlyavAna vastrAlaMkAra vibhUSita aneka rAjakumAra azvArUDha hokara vasudeva kI bArAta meM upasthita haiM / atyaMta suzobhita vasudeva rAjakumAra aura nRpagaNa kA varNana yahA~ saundarya kI parAkASThA para pahu~catA hai / vasudeva kA svAgata karate kanakAvatI ke pitA unakA AliMgana karate haiN| apanI putrI kA ve pUrI prasannatA ke sAtha kanyAdAnavidhi sampanna karate haiM, mAnoM himAlaya ne gaurI kA, samudra ne lakSmI kA kanyAdAna diyA / bAda meM vivAha sampanna hotA hai / vasudeva ko aura anya sabhI ko samucita bheToM se sammAnita kiyA jAtA hai| tIna cAra dina ke bAda apane parivArajanoM ke sAtha bArAta apane gRha prati gamana karatI hai / kanakAvatI ko vasudeva svayaM rathArUDha karate haiM / thor3e antara taka vasudeva pari. vAra tathA senA ko lekara sAtha jAte haiM / isake pahale kanyA kI bidA kA prasaMga karuNa mizrita zAnta rasa se anvita hai| bidA karate samaya pitA putrIko vasudeva ko apanA sarvasva mAnakara, paramAtmA mAnakara unakI navadhA bhakti ke sAtha sevA karane kA upadeza dete haiN| isa sarga meM vibhinna varNanoM meM kavi ne utprekSA, atizayokti, rUpaka, AzI, zleSa, sUkSma Adi aneka alaMkAroM kA saphala prayoga kiyA hai / sarga-9 vanavihAra varNana : vivAha ke bAda pati-patnI mathurA ke mArga meM vana vihAra kara rahe haiM / eka dUsare ke saMga meM vasudeva evaM kanakAvatI atyanta sundara, parasparAnurUpa lagate haiM / priyatamA kI prasannatA ke lie vasudeva vanayugala dikhalAte haiM, inakA varNana karate haiM / ina yugaloM meM mukhya haiM sArasa-sArasI, haMsa-haMsI, cakravAka-cakravAkI, mayUra-mayUrI / phira kramAnugata RtuvarNana diye gaye haiN| kavi vasantavarNana se AraMbha karake zizira taka Ate haiM / varNana sundara, tAdRza evaM vaividhyapUrNa tathA prasanna kara haiM / sarga-10 vijayazrI varaNa : vasudeva kanakAvatI ke sAtha mathurA prasthAna kara rahe haiN| ariSTapurake vAhara rukate
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 haiM / paidala nagaracaryA karate haiN| yahAM rAjasamUha dikhAI detA hai / yahA~ kavi bhinna-bhinna rAjAoM kI zRMgAra ceSTA kA varNana karate haiM / vidyA ke bala para apanA rUpa parivartana karake vasudeva svayaMvara - maNDapa meM praveza karate haiM / rAjaputrI rohiNI kA svayaMvara racA gayA hai / usI samaya zubha vivAha ke maMgala paridhAna meM hAtha meM varamAlA ke sAtha rohiNI praveza karatI hai / saba rAjA vihvala ho uThate haiM / aneka rAjAoM kA paramparita varNana vegavatI ne kiyA, kintu rohiNI khuza nahIM hai / caMdra kI nikaTavartI rohiNI kI bhA~ti rAjakumArI rohiNI candrasamAna tejasvI vasudeva ko dekhakara prasannacitta ho jAtI hai aura pati ke rUpameM unakA varaNa karatI hai / vasudeva ne to rUpa parivartana kiyA hai / yaha jAnakara virodha uThatA hai / rAjasainya ikaThA ho gayA, yuddha huA, tumula yuddha | saba daloM ke sAtha yuddha karane ke bAda vijayI vasudeva para puSpavRSTi hotI hai / phira koI jAdUgara kSatriya puruSa kI kIrti kI viDambanA karatA hai / phira yuddha, yuddhavarNana aura vijaya kI kathA | Age calate calate aneka kanyAoM ke sAtha vivAha / phira se mathurA ke prati Age prasthAna | sarga - 11 kanakAnidhuvana : yaha sArA sarga vasudeva- kanakAvatI ke saMbhoga zRMgAra kA varNana karatA hai / nAyaka kI ceSTAe~, nAyikA ke vibhinna pratibhAva Adi kA nirUpaNa, varNana kavi karate haiM / dUre sarga meM mukta zRMgAra, kAmaceSTAe~ Adi kA prAyaH vAcya meM nirUpaNa kiyA gayA hai / anta:pura meM kAmakrIDA ke bAda vanavihAra aura vana-upavana krIDA kA varNana kavi dete sarga : 12 - sandhyopazloka maMgalagAna : isa sarga meM hameM ati lambe bhAvAveza sabhara varNana milate haiM / prakRti ke sAtha ekarUpa mAnava bhAvoM kA sAyujya dikhAyA jAtA hai / 1 sandhyA, andhakAra, candra aura inake bIca prakRti tathA usameM mAnava kA vihAra yahA~ varNita hai / aneka rasoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / prAta:kAla kA varNana, bandIjanoM kA gAna ityAdi bhI haiM / yahA~ kAvya ke 12 sargoM kI samApti hotI hai / 1064 zloka vAle kAvya kI samApti maMgalAnta gAna ke sAtha sampanna hotI hai /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita yadusundaramahAkAvyam / e~ zrI jinAya namaH / vinidracandrAtapacAru bhUrbhuvaH . svarIzamArhantyamanAdyanazvaram / svacumbisaMvighRNipuJjamaJjarI parItacidrUpamupAsmahe mahaH // 1 // ihaiva varSe yaduvaMzapuGgavaH pavitritA vizvajanInavikramaiH / laghUkRtA dyauranayA divisthitA svasampadorumathurApurI bhuvi // 2 // sahasrazIrSaH puruSo vibharti yAM ziraHsahasreNa vidanagarIyasIm / sahasrapAtpAdavaro'sabhAjaya- | tparItya nityaM parivartanacchalAt // 3 // yadaGganArUpanirUpaNAya vA guhaH SaDAsyazcaturAnano vidhiH / dikSayA yauvatanarmamarmaNAM hariH sahasrAkSa iba sma yatra bhUt // 4 // nirAkRtA nAkinikAyamaNDalI nilIya dRkkoNapathAtigA'bhavat / yadU haiH sundaratAparAjitaH kimatra paJceSuranagatAmagAt // 5 // yadIyazAlaH kapizIrSazIrSatA vataMsalAbhAya surApagAmiva / yiyAsuretatkamalAtigarbhakaM cikIrSuruccaiHpadamAruroha yat // 6 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita adabhramabhraMlihasaudhamaNDalI ziraHskhaladvAharayAdaha rpatiH / dhruvaM cakArottaradakSiNAyane sa bhItabhIto'tra yatastiro'zcati / / 7 / / ravistaTe yacchikharAmalipsayA samAdhiyogAtkila tapyate tapaH / kalindakanyAkaladaNDamudahan suyogapaDheM parikhAmiSeNa yat // 8 // bahukSaNamandiratallajairalaM vimAnitA yatra vimAnasampadaH / dhanasvaraiyaMtra ghanAghanadhvaniH samaM parAjIyata tUryaniHsvanaiH // 9 // darasmitasmeravilAsinIjanaH pariSkRto bhUSaNabhUSyamaNDalaiH / supuSpavantau hasatIva pakSayo ___ raharniza caJcadanazcitazriyau // 10 // gRhe gRhe khelati yatra khelayA janIyugaM strIgaNarAmaNIyakam / karAmbuje zrIvaMdane sarasvatI vihAya pakaruhapakkajAzrayam // 11 / / sadA'rhatAmAyataneSvagarhitA haNAsu tauryatrikanAdaDambaraiH / jyadhatta sAMrAviNamAhato janaH kilaikakaM brahma tato vidurbudhAH // 12 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya dusundara mahAkAvya sitAzmavezmAprataleSu puJjitai NIcakaistArakitaM nabho divA / pratIyate naktamahazca yatra vA sadA'rkakAntopalavigrahai gRhaiH purAGganAsaurabhacaurikA caNo ratizramasvedalavasya taskaraH / yadAzugo yAmunazIkarAkulo manoharo yadyuvatISu yadyuvA kRtAbhimAnAdapi bhAminIjanAd bhayaM kaliryatra rateSu prasUna mAlyeSu ca mattakAzinI pravAlazAlIni gRhANi yatra vA bhujairyuvasveva mRNAlakomalaiH / / 15 // vanAni cAzokaghanAni rejire / vipallavo yatra mahAjaneSu na saumanasya sujane vane'tra vA kvacidvane kazcana vA vipallavaH / / 16 / / viTe'ravinde madhupatvavibhramaH / suvRttatA zuktijakA vyasAdhuSu bandhanam 1 rasAkulaM kAmikulaM ca gokulaM // 13 // // 14 // pramANatA dRkcchrutayoH prameyatA // 17 // rasAyanaM kAvyaguNe subheSaje / mahAmahaH pauragRhe'tra rAjake sadA'psaraH raH zobhi vanaM sumeruvat // 18 // m
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tadatra rAjanvati rAjati sma rAi yadurnadImAtRkanAmanIvRti / yato'gamadyAdavavaMzasaMkathA - prathAM jagaccittacakoracandrikA / / 19 / / tadaGgajaH sUra iti pratApavAn suhRnmano'mbhojavikAzanakSamaH / duhRdvazaHkairavakozamudraNA nibhAlane sUra ivAparo'bhavat // 20 // tadudvahau sauriratho suvIra i tyabhikhyaya jyeSTha kaniSThatAM gatau / nijAnvavAyaikanabhonabhomaNi kSapAmaNIva prasabhaM rarAjatuH // 21 // nRpasya zo restanujo'ndhako'bhavad ripukratudhvaMsanatA'dhakArivat / tataH samudrodarazuktizuktijA babhuH samudrAdaya AtmajA daza / / 22 / dazAhadikcakrazatakratUpamo dhanuSmatAM dhAmavatAM dhurandharaH / yadojasaH savaratAmasAsahi vidhiya'dhAdAtmakare kamaNDalum / / 23 // samudranAmA ziromaNiH pUruSaratnazevadhiH / yazo yadIyaM vilalAsa pANDure sapatnapatnIkucagaNDamaNDale // 24 // // yugmam //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramAhAkAvya tataH kanIyAnanujo manasvinAM mahattaro yo vasudhAsudhAdhipaH / subhAgyasaubhAgyakalAkalAnidhi nidhirvasUnAM vasudeva ityabhUt // 25 // yadIyakIrtivratate vAkurAH sudizyadantAvaladantapaGktayaH / dalAni gaGgAkusumAni tArakAH phalAnyazItAMzusitAMzuzuktijAH // 26 // atho nRpaH zaurirazeSabhUtala prabhUtabhUpAlakabhAlabhUSaNaH / nyadhApayatsa svadapa suvIrake svayaM mumukSurgRhavigraha graham // 27 // nRpaH suvIro ripuvIravikrama pratApabAlAkabalAhakodayaH / zazAsa sarvAmapi sAgarAmbarAM .. sa rAjabIjI nijabIjirAjyapaH 28 tadaGgajanmA bhuvi bhojavRSNiri tyabhivyayA'bhUbhuvanakabhUSaNaH / dviSanmahIndradramakuJjabhaJjana-- dvipendradezyaH kila rAjapuGgavaH // 29 // tadaGgajo'thogra ivonasAhaso ya ugrasenaH pitRvizramapradaH / babhAra bhUbhAramakhaNDamaNDalaM dhurai dhurINo'dharadurvahAmiva // 30 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundarasUriviracita tadudvahaH kaMsa iti svarUDhitA guNena vitto yaduvaMzasambhavaH / yadIyatejastapanoSmasAdhvasAd bhavaH svamaulau suranimnagAmadhAt // 31 // tato jarAsandhanRpaprasAdataH svavaMzavidhvaMsanRzaMsakoNapaH / harasva rAjyaM piturugrasenato muSANa koza janakaM badhAna ca // 32 // puSANa bhogAnarirAjapattanaM kSaNAdavaskanda nabhAna durdamAn / klizAna duHzAsanRpopavartana jigAya jayyAnarijaitravikramaH // 33 // // vizeSakam / / dhigetakAnbhaGgurabhogasaGgamA navAptiramyAnapunarAyatidruhaH / tRNeDhi janyo janakasya yattRSA tRNAnanIraiH zamameti kiM tRSA // 34 // patanti yajjanmani naiva pUrvajA ___avIcikRcchre tadapatyamityapi / vidanti tajjJA amunA jijIviSat pituH punarvyatyayapaJjikA kRtA // 35 // sa bhImakAntAdiguNairalaGkRto' pyadhRSyadhAmA'bhavaduddhatadviSAm / mRdurghadUnAM nayacaJcupauruSo bhanakti vAyuTuMgaNaM na vIraNam // 36 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya nisa(kSa)vo me suhRdo hRdisthitAH zrayantu dikcakramanamrakandharAH / samAcacakSe kila yaddhanurguNaH kaThoraTakkAraraveNa rAjakam // 37 / / vipakSabhUpAlavadhotthapAtaka svakAlakAyatvakalakkazakkayA / asistapasvI kila yasya vairitA yazaHpayaH kiM vratayatyanAratam // 38 // vihAracAre viharanpurAnA vilolahakkairavakaumudIpatiH / / kayAcana premasudhomisAndrayA dRzA smarAtmA vasudeva aikSyata / / 39 / / parA dRzA'pIyata pIvarastanI damIyasaundaryasudhAtaraGgitam / amUmuhadragadanavibhrama skhaladgatiH kA'pyadasIyalIlayA // 10 // kayAcidAzliSyata manmathAndhayA dhiyA tadAropitasagaragayA / yadIpsitaM vastu na hastagocaraM manovinodaH khalu kena vAryate // 41 // parA truTanmauktikadAmagumphana janI davadyAvakarAgamaNDanam / stanaM dhayantaM ca parA stanadhayaM vihAya tadarzanalAlasA'calat // 42 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita parA karAdarzanilInatadvapuH samAliliGga pralathanIvibandhanA / pathi prayAto'sya gavAkSagA parA . ___ kaTAkSanIlotpalamakSipatpuraH // 43 / / tanUruhAnakurayatyayaM tanau tanoti sItkAraravaM savepathum / vidArayatyoSThamamuSya saGgamo himAnilaH kiM taruNISvajRmbhata // 44 // athaikadA paurajanaH sadaHsthitaM samudrabhUpAlamado vyanizapat / / purAGganAzIlaparAsanoddhata stavAmujaH sampati sAmprataM na nAt // 45 // nivastumISTe kathamatra mAdRzo . bhavAdRzo yatra bilakamitakamaH / pitA svaputrasya nihanti hanta cet . jijIvikA tasya kuto'kutobhayA // 46 // tatastamAhUya nRpo raho'bhyadhA nnayApadezoktibhireva cATubhiH / aTATyayA te bhavitA malImasaM .. vapurvapuSmannadhitiSTha tadgRhe // 47 // zruteSvadhItI rasiko rasAyane kavitvavaktRtvakalAvilAsavAn / alakRtau chandasi nATake'cirAt pramANamabhyasya vizArado bhava // 48 / /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya tadiGgitajJaH sa parAmRzadvaco hitaM kvacitsyAdahitaprayojakam / sudhIzA sUkSmadRzo hi viSTapaM vilokayanti sma dRzA pare punaH // 49 / / aho ! mahAmAnadhanArthinaH kadA na nIcavRttyA nijavartanaM vyadhuH / sucAtakazcArupayaH payomucAM. samutsamutkandhara eva pIyate // 50 // dhruvaM sadhAmnAmiha dhAmajIvitaM vinaiva tajjanmamanISitaM mudhA / iti bruvannastamiyAya bhAskaraH pratApamAndyaM mahatAM sudurvaham // 51 / / aruntudo durviSaho manasvinAM svabandhuvargasya vacaH zilImukhaH / varaM videzaH kaluSe hi mAnase na sanmarAlasthitiratra zobhanA / / 52 / / vicitravijJAnakalAsu kauzala svabhAgadheyasya phalaM prakAzate / vijRmbhate kIrtirudeti pauruSaM guNeSu dhairya viSayAntarakramAt // 53 / / iti svacetasyavadhArya niryayau kRpANapANiH pariNAhibhAgyabhAka / na caikako gahvaragAhanodyato / mRgAdhipo nu plavatAmapekSate // 54 / /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundarasUriviracita vrajanpuragrAmaziloccayAdikAn saridrumArAmavihArakautukAn / vyatItya vidyAdhararAjirAjitaM jagAma vidyAdharapattanaM kramAt / / 55 / / yadIyacAmIkarasaudhakuTTimA-- vanaddhacandropalasandravanmadhu / nipIya pIyUSamivAlimAlayA vizeSa ISe na sarojarAjiSu // 56 / / adabhrazubhAzmazilAvitardiSu prakAzasakrAntavirocanaviSA / purastriyo rAjatakumbhavibhrama vibhAvya yatra svakaraprathAM vyadhuH // 57 / / yadIyasiddhAyatanapradhUpita pradhAnarAjAhajadhUmaDambaraiH / zikhAvale1dinameva sarvadA vimuktakekAvirutairvibhAvyate // 58 / / kayApi patyA maNimaNDapasthayA maNipraticchAyitadehaveSTayA / parAnurAgItyasi vipralambhane rahasyupAlabhyata yatra vallabhaH // 59 / / suzoNaralopalanaddhabhUtalA stuSAranIza api yatra dIrghikAH / na tAsu tRSNagdayitAgaNo'pi san pivatyaho ! zoNitazoNimabhramAt // 60 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya harinmaNicchannatalAsu mAMsala pabhAsu padyAsu vibhinnacaJcavaH / patanti pitsansa ihAGkurAzayA vizAlazAleyavibhAsu yatra ca // 61 // yadIyavidyAdhararAjamaNDalI nilIya tasthAvaNimAdibhUtiSu / prakarSarUpapratirUpazAlinI damIyasaundaryavinirjitA'pi yA / / 62 / / zauristadA khacarayauvatanetrarAjI rAjIva paMktibhiralakriyate sma tatra / yatsannidhAvapi nidhau vasateH prayAte ko vA kavATaghaTanAM vidadhIta dhImAn / / 6 / / vidyAdharairapi tadA viditAnubhAvai rAtithyamasya sutarAM vidhivadvyadhAyi / santaH satAM zubhamajayaMmadRSTayogAt prApayya hi svajananaM caritArthayanti / / 64 / / tasmai prasannahRdayairapi tairadAyi . yA rohiNIprabhRtayaH khagavandhavidyAH / sadyaH prasAdavaradA abhavannaye hi yadurlabhaM sulabhatAmapi tadvibharti // 65 // saubhAgyazevadhiriti prasamIkSya dattvA bhUyaH sa khecarakanI: pariNIya yahvIH / indAJcakAra saphalenduriva prabhAbhi jyotsnInizi svaramaNIsuSamAbhireSaH / / 66 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita M candrAtapaH khaga ihAsya vayasyarUpaH __sauhArdamArdavanidhiH savidhaM siSeve / zaurizca tena zazineva samudrapUraH snehormimeduramanA muhurullalAsa // 67 / / prItistayoH savayasorvacanAtigA''sId brahmAnubhUtiriva sammadazarmasAndrA / sakhyaM nu tanmanasi yatra na bhedavRtti zvetaH prasAdava(ya)ti dhIpsati yaH sa pApaH / / 68 / / tatrAnizaM sahacarIkilikiJcitAdi ___ lIlAbhireSa vijahAra vihAradezAn / tAbhirbabhau suratasAgarasattarIbhiH sAkSAskileSya iva kokilakAkalIbhiH / / 69 // saghanajaghananIvIbandhamokSa kariSya nnaruNacaraNasevAcATukAraM dadhAnaH / smarazarabharapAtavyastalajjAbhirAbhi-- navanidhuvanalIlAnarmakeliM tatAna / / 7 / / iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye vasu devaprasthAnaM nAma prathamaH sargaH // 1 // // cha /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ atho harizcandranarendranandinI babhUva pIThAlayapattanodbhavA / nRdharma pUrvapramadAkRtakSaNA // dvitIyaH sargaH // surUpasImA kanaketi vizrutA // 1 // prapaJcayAmAsa kimatra vAgurAM yadI lAvaNyaguNaprapaJcitAm / kRSNasAraM hariNaM nu kAmihagU dvayaM hi badhuM kila kAmalubdhakaH // 2 // yadIyadhammilla zirojamaJjarI anaGgadAzaH nilInamInadhvajamIna zaivalam / kimasti yadvA karavAlikA jagaj janaikajetuH kusumAyudhezituH ||3|| kalApinAM barhakalApakeSu ya nnyadhAyi niHzrIkanikAralakSaNam / karArdhacandraH kacapAzazobhayA nirasya yasyAH sa kilaiSu lakSyate kimapaprathattarAM jagadyuvasvAntavisAranigraham / sakuntalAnAyamamuM yadIyasad vapurguNa gAdhajale kila dhruvam ||5|| atho sukezIkacarAhukAlimo paraktabhAlaindavamaNDale sati / svasiddhavidyAM yadasasmaratsmara-' 11811 stato jagajjitvarasattvavAnabhUt // 6 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 padmasundarasUriviracita sukaizikApAstazikhaNDinAM gaNaH . kimu trapAto gahanaM vyagAhata / atho sukezyA mukhacandramaNDala grahAya kaizyaM tama Ipsati dhruvam // 7 / / yadIyaveNI bhavavedhyakuNThitA svabANavIryasya manobhuvaH kimu / . gRhItaheterasirastranigrahe bhaTasya zastragraha eva zasyate / / 8 / / kimu bhruvau yauvanakAmayAbhithaH sakhitvasaMyojitamaGagulidvayam / athedamIye haradagdhamanmatha prasUnakodaNDarajo vijRmbhate / / 9 // yadAnanendusthitacandrikojjvalo vydidyuttkuntltaa'bhrmnnddle| kimetadIyAnanarAjacihnatA rarAja yatkaizikalAJchanacchalAt // 10 // yadoyakezopavane yadAnana saraH prabhAjAlajalaughasambhRtam / praphullasallocanapaGkajazri tat kimetadindIvaritaM nabho'thavA // 11 // vididyute yadvijapaGktirujjvalA kaSAyitasvAdharavAsasA''vRtA / samaJjasa kokanade'tra mauktikaM dadhau pravAle kimu vajratAM vidhiH // 12 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dusundaramahAkAvya yato'dharaM bimbamiti sphuTAnvayA yadIyabimbAdharapaJjikA kila / pravAla ityeva kila pravAlatAM dadhacca tenAbhidhayaiva dhikkRtaH // 13 // zravolatAssyA yuvatA niyantraNe cakAsti pAzaH kila kAmapAzinaH / rathadvaya vA nanu yauvanasmara dvayasya yatkarNayugaM vihAriNaH // 14 // girAM rasajJAsssanagAdhidevatopavINayatyAnanapaGkajAlayA / tathA hi tasyA dvijahaMsamaNDalI guNAnupazlokayatIva susvarA / / 15 / / mukhena tasyA nanu nirjito vidhu dvidhAkRtAtmA vidhuro yadAdhitaH / kapolabimbadvayarUpabhRttataH sarUpayatyAnanapaGkajazriyaH // 16 // yadIyanAMsAdyutibhistiraskRtaH zuko vija he vanavAsibhirvanam / jagajigISornanu puSpadhanvano' dasIyanAsAvivaraM niSaGgati // 17 // na kinnarI kA'pi na cApi kacchapI na ko'pi puMskokilakAkalIguNaH / iti trirekhAbalayena manmahe sphuTaM sukaNThyA upakaNThamAsyate // 18 // 15
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 padmasundarasUriviracita tathA ca tasyAM mRdubAhuvallarI parAjitaM kiM nalinaM niSevate / jalaprapAtaM samRNAlanAlaka parAbhavAnmaJjulamambumajjanam // 12 kumudvatI yatkarakuDramalatviSA jitA dvirephasrajamAvahantyapi / tapasyatI vai tadabhIzulipsayA sumarSazItAtapavAtapAtanA // 20 // yadaGgulIpaJcakamardhacandrakAH smarasya bANA yuvavardhanodadhurAH / dhruvaM babhuH kiMzukapuSpadhanvatA sa mAdhavasyAsya vijRmbhate'thavA // 21 // aho ! mahotpAtaparamparA dhruva sukAmivargasya vibhAvyate yataH / yadIyahastaH sa punarbhavo babhau namaH pradoSe kila paJcacandrakam // 22 // kimaGkuraiH pallavita pravAlajaiH padmarAgairuta korakAyitam / dIpANidyutikoTirutthitA pramANabAdhAM tanute prasaJjanaiH ||23|| anaGgatAruNyayugaM tadIyasad vapuH prabhAnirjharamagnamunnatam / kucebhakumbhadvayamApya helayAs - tyahastayat kiM kila rociroghatam || 24 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya yadIyaromAlilatApratAninI sugucchayugmaM kucamaNDaladvayam / vibhAti zocirjharasanna yauvano nmadebhakumbhadvayamullalAsa kim // 25 // yadAnanenduprabhayA viyojita suvatsakAsArataToSitaM kila / atiSThadetatkucakokayugmaka vidhernidezo duratikramo'GginAm // 26 // kimetadIyA smarabhillapallikA- kucadvayI yAmadhizayya manmathaH / svakarNajAhaM zaramAkalayya ca vyadArayatkAmikuraGgasaMhitam // 27 // tadIyaromAvaliranduko'galat prabhinnavakSojamahebhagAtrataH / dhruvaM sRNirvA smaravAraNasya sA vinIlaratnAtibhaGgabhagurA // 28 // iyaM smarArAmikavRkSavATikA * stanAraghaTTasphuTaromamAlinI / janI sulAvaNyajalAvilAntara svanAbhikUpapraguNIkRtA khalu // 29 // babhAra lAvaNyasaro'mbupUritaM sphuTa ratiprItinitambinIdvayam / sujAtarUpastanakumbhayoyugaM samAhitendIvaracArucUcukam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 padmasundarasUriviracita tadIyanAbhiH kila kAmayajvano dhruvaM havitrI rucihavyavAhanA / arAlaromAvalighUmanIlimA niretyudagraH kathamanyathA tataH / / 31 / / valitrayArohaNa maMzuvAribhiH parItametacanu romatA kuzaiH // tadIyanA bhI zubhatIrthamatra ki cakAra kAmaH kamanIyatarpaNam // 32 // purA visasmAra vidhirvidhAnatA murojayugmasya vilagnalagnataH / vibhAgato yanniramAyi tadvayaM tato'NumadhyA kimabhUtsumadhyamA // 33 // aNudvayaM yanniradhAri vedhasA pradhAnasarge tata eva nirmame / tadetadIyodaramaMza saMzaya vyakti koTidvayarUDhasattvataH // 34 // kaTiH kRzA'syAH kimu kAmakAminaH kalatramISTe tadIyacApasya kimasti lastakaH ratakelisAratAm / karasya muSTigrahanAmiyAya yat // 35 // yadIyakAJcIpadacArucAturI nirIkSya haryakSa iyAya kAnanam / vanasthavRttyA niranuplavo'jahA tparAnuSaGgA nu vilajjito hiyA || 36 ||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya taruyugmena mahendrakumminaH karo vijigye svakaraiH sumeduraiH / tato nu dRggocarataH palAyitaH svameva gopAyati yastrapAbharAt / / 37 / / vane nu rambhA'pi yadUrucArutAM samAdadAnA yadabhidhyayA'vasat / cchadacchidA'sImasusImadharmajaM sahiSNurAbhIlamadhaHzirAH sphuTam // 38 // tadIyapANeH karabhastadUruNA labheta kiJcitsuSamAM tadaucitI / kimetadIye'tha manobhuvo babhau susakthinI stambhayugaM jayazriyaH // 39 // tadIyajaGghAyugalaM sumAyudhaH svavANatUNIravidhAM vidhAya yaH / parAjitaH prAmbhavavairiNi dhruvaM dvidhA 'strabhRtkiM punarabhyaSeNayat // 40 // tadahriyugmAmbujarAgarocirA dadhatpunaH kokanadaM pramodate / pravAtakampairiva nRtyabhaGgibhi rmuhurnarInRtyata eva lIlayA // 41 // nirucyate tatpadayolavaH svayaM sapallavastattulanAM karotu kim / vibhAti kalpaH kila tatkramAmbujaM / tato'nukalpo nanu paGkajAvalI // 42 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita tvadAnanaspardhanajAtayakSmaNaH prasIda namrasya taveti bhAmini / kRtAgasaH kiM nakharacchavicchalAt sa pApatistatkramamindumaNDalaH // 43 // gateSu pInastanabhAramanthara spadeSu sA bandhurakandharAnanA / azikSayadrAjamarAlagAminI marAlamAlAM kila haMsakasvanaiH // 44 / / sudhA sudhA sA madhurA na gostanI sitA sitA saMyati yagirA nanu / sudhA-kirAkarNitayA nu karNayo rapArayatpAraNakaM sudhAbhujAm // 45 / / tadA tadAsecanakaM nidarzanaM nirupya rUpasya vidhividhAya tAm / / sutAratArthIti purA parAsita ___ vrato babhUva zrutivizrutaH kimu // 46 / / pramANazAstre sutarAmadhItinI sugadyapadyazrutatattvasAkSiNI / samastavidyAviduSI babhUva sA dhiyA rucA vA nanu bhAratI ratiH / / 47 varo varo'syAH sadRzo dRzo'thavA na gocarazcatasi cetyacintayat / pitA sutA me bhavitA svayamvarA svayaM samArambhi tataH svayamvaraH // 48 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya atha svasaudhAgratale nRpAtmajA jvlcchikhaavntmivaambr| jirAn sthitA''libhiH kalpitakelikautukA / marAlamAyAntamiha vyalokayat savegajhAGkArita pakSatiH khagaH praDInasaNDInagatikriyApaTuH / kramAdavAtItaradetadAlaya prakANDabhittau maNimaJjulaghuti // 50 // sa rohitatroTihagaMhi sundaraH sphuraccharaccandramarIcipANDuraH / tayA dRzA'pIyata hArdasAndrayA nimepayA vaidhasapatrajaitraruk // 51 // kimeSa dhAtuH padapadmasadmabhU vilAsazAlI kalakaNThaniHsvanaH 1 atho girAMdevatayA samIritaH kilaiSa dadhyAviti lolalocanA // 52 // ayatnalabdhaH kila kalpapAdapa stadastu lIlAkalahaMsa eSa me / sudiSTalabhye sphuTamiSTavastuni pramodabhUmau prayateta ko na vA // 53 // iti bruvANA varavarNinI nije karAmbuje taM vinivezya lIlayA / cikhela lIlAkamalena vendirA / / 45 // svapANipadmena mamAja tattanum // 54 // 21
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 padmasundarasUriviracita nidhIyatAmAli ! marAlapuGgavo nidhAnavallohitaratnapAre / sakhIjane sotkalike tadAhUtau khagaH sa gIrvANagiretyarIraNat / / 15 / / zrutaM na cAtithyamidaM zrate kvacit priyAtithiyakila cAramarhati / suvRttamadvAcikamauktikasraja kuru svakaNThe kalakaNThi ! muJca mAm // 56 / / tato narendrAtmajayA visiSmiye khage kutaH sphUrtimiyati divyavAka / vitarkitA'haM yadanena tatkhagaH kadAcidarthAntaranihanuto bhavet / / 57 / / vimRzya bAleti jagAda rIDhayA bhavAnmayA viprakRto na taddhitam / vayaM nu mugdhA hi bhavAdRzAM yato' nabhijJadoSo na vigAnamarhati / / 58 / / mahatprasaGgena kadApi cetano manogataM bhAvayate manoratham / vivakSitaM tadvada me priyaMvada ! priyaM punaryena manaH sukhAyate // 59 / / athAcacakSe khagarAinizAmaya prabuddhapakkeruhacArulocane / ihAsti vidyAdharapUrapUrvayA zriyA vinirbhasiMtanirjarAlayA // 6 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya khagezvarastAM prazazAsa kozala: surAjanItiprathitaikakauzalaH / sukozalA tattanujA jagajjanI ziromaNiH ketakagarbhakomalA // 61 / / dhavo'sti tasyA yaduvaMzapuSkara prakAzanArko vasudevasaMjJitaH / yadAnanasya pratimAnamicchukaH zazI paribhrAmyati nityamambare // 62 / / yadIyavaktraprabhayA vinirjitA sarojarAjI malinAnanAlibhiH / pratApato yasya kilopasUryakaM babhAra sUryaH svanikAratA'Gkanam // 63 / / sugopuradvArakapATavakSasA ___jayendirAstambhavisArivA hunA / nRpeNa tenaiva hi vIrasUH prasUH svIkIrtivisphUrtiparAjitendunA // 64 // sa vA yavIyAnjanamaulizekharo mahadguNArAmakarAmaNIyakaH / bhavatyatho yauvatamaulimaNDanaM vadhUvaradvandvamihAstu vAM sahak / / 65 / / tadaucitImaJcati paJcamasvaraH piko yadA jakSiti cUtamaJjarIm / phalegrahiH syAnnarajanmatA dvayoH samIhate tvAM subhagaH sa ceyU vA // 66 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundarasariviracita mayA yadAlekhyapaTe vyalekhi te patiH sa nUnaM bhavitA pativare / jagAda caittprtimaantstdaa| tadAgame tvaM kila lakSayeriti // 67 / / tadA tadAlekhyamadhIzakanyayA nirIkSya tadpanimagnacetasA / vyacinti cenme dayito bhavedayaM tadA nu rAkAzazinoyutiH zubhA / 68 / aho ! manovedyamivAnuvedakaH pradhAvatISTaM tarasA sudUragam / apANi nighnAcca sudhAM sudhAkarA dhataH priyaM nAthati nAthamAtmanaH // 6 // apatrapAmantharatAratArayA dRzA niraikSiSTa tayA nabhazcaraH / uvAca vAcaM mRdumaJjabhASiNI kathaM ghaTAmaJcati dhIra ! durghaTam / / 70 // kva tAvakaM darzanameti mAzAM dRzAM sapItiM kva ca shaurijnmnH| zikhAnacumbIni phalAni bhUcarai ne kharvazAkhaiH sulabhAni mUruhAm / / 71 // lajjAkUpArapUraprasRmaraparamAmodamedasvivIcI saMvItaM vizvavizvaM mana iha manute darzanAdasya yanme / tanmanye'NoH samudraH kathamiva niragAtkAM mudaM kAntasaGgaH kartA vAco na vAco na dhiSaNadhiSaNA vaktumIzA nu lezam / / 72 / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya tattvaM sanAthaya sanAtha ! iti dhruvaM me tvadvAcikapraNayanapravaNaikavRtteH / jAnIhi kAmatarukAmagavInikAma kAmaprado hi mahatAmiha tu prasaGgaH // 73 / / yo hrINamAnasadarIkuhare'dhizete taM kaNThakandalapathaM nu kathaM nayAmi / kauleyakaM khalu vigAyati muktalajjaM loko mamAnubhava tasya bhavAnabhijJaH / / 74 / / yaH prANadAnapaNalabhyanibhAlano me preyAna, ghaTayatA niramAyi sarvam / lokazca puNyamapi jIvadayaM tvayA tat sthairyA sahe khalu vilambya yatasva kRtye // 75 / / tabhAratImadhurasAM paripIya karNa pAtreNa maJjalagirA muhurapyavAdIt / vidyAdharaH kSitipurandaraputri ! dhIraM . ceto vidhehi karaNIyamidaM mayaiva / / 76 / / tvatpresaskandhavandhastvahajubhujayugAzleSazAkho dalI syAt tvatpANibhyAM tvadahidvitayakizalayaH puSpitastvasmitena / manye tvannetracaJcadrucirucirajalairAlavAlaiH parIta stvadvakSojapravekaiH phalita ivatarAM zauripuNyAmaradruH / / 77 / / kAmastvAM tanvi! dhanvI tanuruhalatikAziJjinI zuddhavaMzyAM labdhvA kodaNDayaSTiM vikalitakusumeSvAsavIryo nRpe'smin / manye tvannetravANavraNitatanumamuM zaurivedhyaM vidhAtA tvanmadhye lastake vA nibiDatarakaramAhabaddhaikamuSTiH / / 78 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhasundarasari viracita zake sundari ! nAbhisundaradarImadhyasthitastvatkuca dvandvAkoTajamaNDite tanuruhazreNIlatAzA dvale / tvadehAzrama eva netrahariNadvandvAspade tapyate bhradhanvA dazaneSureSa madanaH zauriM vijetuM tapaH // 79 / / zauriste netravApIrucinalinacayaM maNDayiSyanmadukti sphUrjatsaurabhyalubhyamara iva sudhAsyandirUpaM pipAsuH / AgantA tvatsarasvatyamRtalaharibhirjIvanIyaira vipnaH __ kartA he ! hemadAmnA'ruNamaNiracanAM tena yUnAhameSaH / / 80 // mAM jAnIyA bhaviSyadramaNa mRdupadadvandvakAntAravinda bhrAmyadbhuGga ca candrAtapamiha sudatIhakcakoradvayasya / bhUyAtte hAryarUpaH patiriti viduSi ! tvAdRzo mannidezAt tenAlapyeti dRSTayaMvadadha iva no mAnasAnmAnavatyAH // 81 // zauriM citte'dhikRtya kSitipatiduhiturvAcikodAragumpha ___ madhyekRtya pratasthe khagapuramacirAtprApa vidyAdharendraH / pazyantI sA dizo'STau virahavidhuritA zaurirUpaikatAnA bravA'dvaitarUpaM praNihitamanasaH saccidAnandasAndram // 82 / / premodantaM zazaMsa kSitipatitanayAzaMsitaM zauraye sa pratyAdiSTAnyaziSTirgaditamanuvadanso'pi papraccha bhUyaH / zRNvannudbhinnaromA priyavacanacayaM premato nApa tRpti premAlApaiH priyANAM navarasanilayaiH ko nu sauhityameti / / 83 / / zauriH saMvezalabdhAmapi kanakavatIM svaM sudhAsvAdatRptaM mene bhUyaH zayAlostadadhigamadhiyA makSu vidrAti nidrA / kiM mAyA zambarAreriyamajani janI zAmbarIyaikarUpA nAnArUpapratItenasi narapatavibhramatvaM vibharti / / 84 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya ahaM sA sA'haM vA kimuta kanakArUDhapadavIM ___ prapede bhUzakraH smarakanakamUrchAparavazaH / na saMvitte citte nijaparabhidAmekalayatA sudhAmagnastasyAM kimalabhata sAyujyanilayam / / 85 / / iti / zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye candrAtapasaGgamanaM nAma dvitIyaH sargaH
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ // tRtIyaH sargaH // kanakavatyapi zaurididRkSayA vyavahite khacarapraNidhau bhRzam / zazikaleva kRzA samajIjanad virahasajvarajarjaravigrahA // 1 // viSamabANakalAdakalAvatA priyaviyogakaSasphuTasAkSiNI / kanakarAjiriyaM kanakAtanuH kimudapAdi mahAdhinigharSaNaiH // 2 / / dvinRpabhUH suvicintya sumeSuNA kimiti yauvanapAlavanI janI / tanulatA sutanornu tanUkRtA dayitayaujanajIvanavaJcitA // 3 // sakhi ! divA nu babhUva vidherdinaM nanu nizAnimayo marutAM nizA / na gaNanAmapi kAlavidoviMdu mama viyogakRtAmiti sA'bravIt // 4 / / virahajUrtinidAgharujArditA yadukathAharicandanamaNDanam / vidadhatI viSamAM rujamAyasA hatavidherahaha ! pratikUlatA / / 5 / / stananipau nanu yauvanakAruNA kRtatarau virahAnalasaGgatau / pupuSatuDhimAnamaho ! guNaM viguNatA sutanostanute tanau // 6 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya na vidadAra hRdugraviyogaja jvalanataH sutanoryadupahitAt / kucasudhAkuTayormahimA himA- datitarAmadhiko nu vigAhate ||7|| nayanayorniragAdyadadhIrimA sa vilalAsa vilA savatIvapuH / kimu jaDatvamiyAya tanUranu prathitazaurikathA jalamajjanaiH ||8|| vigalitaM valayaiH samamazru niH zvasanadIrghatayA nizayA sthitam / tanutayA nijajIvitavAJchayA vilasitaM duhituH pRthvIzituH ||1|| dinazazipratimAnanapaGkajA himanipAtagalatkadalInibho. tapana zuSka saro'bjasa TakkarA / ruyugalA samapadyata sA'balA // 10 // mukharucA nu jigAya yadambujaM tadapi tAmadunocchayanIyagam / samayametya mahadvipadAM kila kvacana hInabalospi balI bhavet // 11 // tarutanUruhajanyadhato byathA bhavati tatra vilAsavatIhRdi / yadujabhUbhRdasau sthitimAzraya dyaduta bAdhata eva kimadbhutam // 12 // 29
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundaramariviracita mRdutanohRdi bAppajalAvile __ pratikRtiryadadRzyata vaktrajA / yadunRpaM kila vIkSitumatragaM vyadhita namramukhI savidhaM mukham // 13 // zvasanamAruta eva viyogaja jvalanamujjvalayatyabhito hRdi / viSamabANamahezmasamedhitaM kalayati sma tadantaritAM dazAm // 14 // madanacitrakaraH sudRzaH sudRk kiraNatUlikayA kimacitrayat / sakaladigvalayaM yadumUrtitA mayamayantaradAntararajabhRt // 15 // anumito hRdaye virahAnala: zvasanabASpacayaiH kSitibhRdbhuvaH / tadapi bASpajalAni balAdatho vighaTayantyanumityanuliGgatAm // 16 // mRdutano mRduhRnnihitaiH sumai nijazarairiva yatkusumAyudhaH / nanu dunoti vinodayati sma ta mRduSu mArdavasaJjvaratA nayaH // 17 / / praharatA hRdi tAM yadupuGgavaH __ svanilayaH svazarairapi cikSiNe / kuta iyaM madanena nijasthiti kSayakarI kalitA kila dhanvitA // 18 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadu sundara mahAkAvya varayatA mama zaurinRpAtparo manasi jAtu yadItthamacintayam / virahavAyusakhe sma juhoti yA kimiti pANDimazuddhamabhUdvapuH // 19 // asutRNAni parAsudhave na yAH zikhini juhvati yattanudAha ke / virahavahnizikhAmasahiSNavo nanu mahAdhidurantadaradrutAH // 20 // virahadAhazamAya gRhANa yA nijakareNa sarojamurojayoH / drutamapi zvasitoSNasamIraNA dajani murmura ityajadAttataH // 21 // madanayauvanavRSNizAsanAM bahunRpAM sutanornu tanU purIm / tanurucaH karadAnatayA jahuH kimajaniSTa kRzA nu kRzodarI ||22| kimuta vRSNijahRtsumukhImukhaM vyadhita yadvidhukAntamatibhramAt / iti na cettadidaM hi vidhUdaye kimu dRzo'srapayaH samadudravat ||23|| yadidamaindavamaNDalamAtmabhU vijayakRdahanAstramivAkSipat / tadapanudvaruNAstramupAgrahIt // 24 // tata iyaM savadazrujalacchalAt 31
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundarasariviracita malayajairanilairanilAstratA miva kimu prajighAya manobhavaH / hRdikRtairnu visairiyamapyaho ! pavanamukpratizastramupAdade / / 25 / / jaladajAlajalairnu jalAstratA matanunA prahitAM pratiyatyasau / kimuta dIrghatarazvasanAnila pratighazastramivAdita sAdaram // 26 / / kimabalAhRdi zaGkuyugaM smaro virahitApi ca jIvanamapyaho / / sa nicakhAna kucadvitayacchalA dapi balAttaditi pramimImahe // 27 // na khalu candanacandrahimAnilA janamanaH sukhayanti vinA priyam / jvalati vA kanakAhRdi tasthivA niti vimRzya yaduH kimanAkulaH // 28 // virahatApini me hRdi vallabho navayuvA navanItatanuryadA / prakharasaJjvarato nu vilIyate sakhi ! tadA mama kA gatirAyatau // 29 // sakhi ! kalaGka iti sphurati sphuTaM virahiNIvadhapAtakapaGkilaH / nanu vidhau vidhurAmapi mAM puna dahati niSkaruNaH kiraNolmukaiH // 30 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya karatale svakapolatalaM dadha ___ tyavirataM sravadazrupRSatkaNaiH / svabhujavallimasiJcayadAntara prabhudavagrahazoSitavigrahAm // 31 // sudati ! te hRdaye dayitaH sthitaH kimu viSIdasi tatparidevanaiH / nayanayoH sa bahinahi gocaraH sakhi ! tato manute na manomudam // 32 // iti vilapya mumUrccha muhurmuhu virahajajvarasaJjvarajarjarA / jalajazItajalavyajanAnilai riyamupAsyata sAdhuvayasyayA // 33 // atha vayasyayuto yadunandano nu samayA puragopuramAsadat / sa kanakAjanakArpitagauravaH sukhamuvAsa nivAsamanuttamam // 34 // tUtrAkrIDe'zokanavyapravAlA nIkSAJcake zaurirastokalokaH / bhrAntyA bhUbhRnnandinIpANipadma prAgrapreGghadrociSAmekatAnaH / / 35 // taccAmpeyaM cArucUDAgrajAna hAmyabhRGga kuDmalaM manyamAnaH / dagdhaM kAmisvAntamuccaiH parAga jvAlAjAlaM dhUmaketuM dadarza // 36 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 padmasundarasrariviracita sad gandhADhyA gandhakalyAvabhAse cUDAcumbinyapratazcampakadroH / lInAlInAmaJjanavyAjato yA paJceSoH kiM dIpikeva dhvajinyAH ||37|| dRSTvA puSpaM pATalaM pATalAyAH zaurirmeMne kAmakANDIratUNam / tasyAmodAdgArasAraM sa jin mUrtabhrAnti bhIlukaH sanbabhAra ||38|| tenAdarzi sphItazAlI rasAlo guJjabhRGgakrodhahuGkArarAvaH / vibhrANo yo bhatsainAM viprayuktA nvAtodvellanmaJjarImaJjuhastaiH // 39 // sambhAvinyA ballabhAyAH kucAbhAn kumbhAnkAmasyAbhiSekAya haimAn / bhUpo'drAkSI dADimadroH phalAni vRtAnyArAmazriyaH kandukAni // 40 // gandhAndhabhramarakulAkulaM viyogi svAntithaH krakacadalazriyaM dadhAnam / aspRzyaM haracaraNaiH sakalmaSatvAd vArSNeyaH kathamiva ketakaM dadarza // 41 // khaNDendu pratibhazilImukhaM palAzaM raktAktaM virahijanAdhvanIna bedhAt / mene yanmanasijadhanvino mahIpa stannUnaM nayanapathaM ninAya naiva 118211
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya AzliSTA vratatitatIH sugandhavAhai cumbabhirnavamadhupeH pravepamAnAH / u bhinnasmitamukulAH supallavoSThAH samvIkSya kSaNamiva saJjaharSa zauriH // 43 // vyAkoza drumakusumeSu kiM parAgaH sampluSTasmarazara bhUtivibhramatvam / vyAtene yaduta viyogimAnasAnAM syAdandhakaraNapaTurnRpo nidadhyau 118811 sakhyA sa vyatanuta tatra kelimevaM sauhArdapraguNamanovinodakena / sAcivye khalu hRdayaGgamairvanaM vA svarbhogAdbhutatamazarmana dhatte // 45 // tatrAvAtaradatha guhyakezvarasya prAprAMzupratihatahelimaNDalazri / AtodyadhvanivijitAmbudaM nRpo'sthA dugrIvaH kSaNamiva vIkSya puSpakaM tat // 46 // zrIdastaM kila nikaSA vimAnamArA dAhRtya praNayamanISayA''juhAva | vArSNeyastamupaniSedivAnupeyA sAGgatye nanu suhRdAM vinamrataiva // 47 // svAtithyaM kazipumaniMdya ! nArthaye'haM nauzIraM bhavata itIva me'rthanIyam / kartavyaM madanunayena dUtyamekaM paulastyo yadutanayaM pratItyavAdIt // 48 // 35
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita azvA'zvaM javanamathI magendrazAvaM siMhI gaurjanayati dhuryasaurabheyam / aindrIdigdazazatarazmimugramUrti vIraM tvAM nanu bhuvi vIrasUH prasUste // 49 / / mAkandazcaladalapAribhadramukhyAH sacchAlAH kapipikakAkajIvanIyAH / kalpadruH sadayadivaukasAM prakAmyaH sa zlAghyo jagati bhavAnivApare kim / / 50 // parjanyaH kila zitikaNThakaNThanIlo vikRSTastanitaravo'rNasAM pRSanti / dvitrANi prakirati cAtakasya caJcau sA ditsA kimuta kadaryataiva nUnam / / 5 / / sAmrAjyaM vasuvapuraGganAdihaye vastUni pramadakarANi gatvarANi / saMcinvannasubhiranazvaraM yazaH sva tRNyAvadgaNayati tAni yanmahecchaH // 52 // bhUyAMso nRpatilakAstvadanvavAye ye'rthibhyaH sanijanipUrtaye dhurINAH / tadvaMzye bhavati kimadbhutaM yadA sA __ sarvAzA nijayazasA samApaya tvam // 53 // bhrabhaGgo vadanazostirohitatvaM hAlakSye'rthini manaso vilakSatA ca / doSAste sati hi vidUSayantyabhikhyAM mA bhUstaistvamapi kalaGkitaH zazIva // 54 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya santyuprA yudhi zatazo'pi sAMyugInA dAtAro jagati paraHzatAH zrutA ye / bhoktAro bhuvi rasikAzca bhUrizo'nye dvitrAste parakaraNIyabaddha kakSAH ||55|| yaccintAmaNirupalo dusaH suradru narthitvaM viphalayati sma so'rthino'pi niSNAtastvamalamalaM vilambya kArye mandAraH kamitari mAdRze'syavandhyaH // 56 // iSTApatyai suranivahAnvizo'rthayante te'pi tvAM samayavazena mAdRzazca / tattUrNa kSitipasutopayAmasiddhayai dUtyaM me subhagaziromaNe'bhyupaihi // 57 // tenedRgdhanadavaco nizamya samyag - vaiduSyaM kila vibudheSu netyacinti / tasyA mayyanunaya eva me ca tasyAM tAmeSo'bhilaSati manmukhena dUtyAt // 58 // smRtvA yAM kSaNamapi mUrcchito'timohA duhrAntazcakita ivApanidra eva / tadSTau kathamavadditthayA'smi goptA bhAvasyApanavidhau kathaM prabhUSNuH ||59 || prANebhyaH zataguNapaNyabhUmasImA yA tAmapyabhavamahaM varItukAmaH / taddatyaM mama vacanIyataiva kiMvA hrIbhArAdavanatakandharo bravANi ||60|| 37
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUTa padmasundarasrariviracita jIvAturmama kila jIvitasya yAssste tAmeSa vyavahitavaJcanAdabhIpsuH / nAzvAsaH suhRdi na sauhRde'dasIyespyaucityaM nikRtipareSu vakrataiva / / 61 // gIrvANA mama dayitAptaye'rthanIyA mAmeva praNidhitayA'pi te'rthayate / arthArthI praNihitakRtya siddhihetoH sanmAnakSitimapi gauravaM mimIte // 62 // yadvA'stu praNayavihAyitAdhamaNa yakSezaH kimuta mamottamarNataiva / matkRtyAkaraNiratho parArthasiddhayai svIca taditi vimRzya zaurirAha // 63 // mAdRkSaH kathamanRNI bhavennRDimbho nAkiyo nayanapathAtithI bhavadbhyaH / yadvA me pratanatapaH suradrumANAM sAphalyaM yadajani sAdhudarzanaM vaH ||64 // ijyAbhiryamaniyamopahAramantrai rArAdhyAH smaraNaha viSyatarpaNairvA / pratyakSAsta iti mamApi diSTamiSTaM yatsvAhAbhujaiha mAnino'rthayante / / 65|| mandArAnyadavagaNayya dAtRmukhyAn mayyeva prathitayazaH pradAtukAmAH / svarlokAvataraNameva devapAdA zcakrANAH phalitamaho ! madugrapuNyaiH / / 66 / /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya AdityA jagati sudhAndhasaH sudhaiva pratyakSA knkkuttdvyaa'bhidaavt| yatprAdurbhavanamaho ! dRgekapadyAM taccakSurbhavatu nimagnameva tasyAm // 67 // tvatprekSAmukuratale jagatsamagraM saGkrAntaM kimu kathanIyamasti me'sya / yadvijJApayati zizustathA'pi mAk 'zraddheyaM zukarutavadvipAkahRdyam // 68 // yAsyAmi drutamupamRdya vighnasaGghAn zuddhAnte kathamapanIya yAmikAdIn / yaH pumbhidravigamo'varodhagarbhaH suprApo yuvatijanazca sauvidallaiH / / 69 / / mAM vIkSya kSitipasutA varItukAmA mandAkSapraNatazirodharA bhvitrii| brUtA he kathamuta vAcikaM nu tasyAH saMzItirmanasi vigAhate mameti // 70 // ityuktvA yadutanayaH sajoSamAsa prAreme gaditumatho'sya rAjarAjaH / preSyAdhairdurabhibhavo'varodhacAre' pyantardhirbhavatu mamAnubhAvataste // 71 // prasthAsnostava savidhaM nRpAtmajAyAH pratyakSA bhavatu tanuH parairalakSyA / svIkurvandhanadavaco yaduH pratasthe devAnAM nanu manasaiva karmasiddhiH // 72 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita paurINAM nayananibhAlanAni pazyan hANAM kanakakarIraramyamUrnAm / paurANAM caturimacArutAmabhirU yAM ___ vArSNeyo nRpasadanAtithitvamApat // 73 / / uttAnadhvajapaTakumbhatoraNAlI sadvAtyAvidhutavitAnavandanasrak / candrAzmapraghaTitabhAsurapraghANA siMhadvAHsthita iha tAM nipIya zauriH // 74 // uddAmadviradakapolakarNapAlI-- prazcyotanmadajalasiktabhUmibhAgam / pAdAtaisturagarathAzvavAravAraiH sakIrNa nRpatikulAjiraM dadarza // 75 // zastrAstrapraguNitarakSivargasajjAM prAkkakSAM nikRtaparapravezacArAm / vyAdhAmavyatikaradhAmavajranaddhAM _prAvikSadhuvatikulAkulAM sa sadyaH // 76 / / bhUreSA nanu kanakApadArpaNeno ghallIlAlalitavihAriNA kRtArthA / aJcAmi svana madrAkSIdvikacadRzeti vAstumeSaH // 77 // mANikyakuTTimavitardiSu vAmanetrAH kakSAntare ca dadRze smarabhillapallyaH / udyanmRgAGkazatama sAyaM namaHzriyamiva sphuTamudvahantyaH / / 78 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 11 dauvArikasya prviprtissedhvaac| tvaM ko'syare'pasara so'pi vizaGkamAnaH / grIvAM vibhujya cakitaH kSaNamityapAsta zaGkaH parAmatha viveza nizAntakakSAm / / 7 / / niyUhabandhuraviTaGkavinIlapakSi chekoktipallavitatANDavageyaramyam / tadgarbhadhAma vicacAra nadanmRdaGga raGgatkRzAzvigaNamAzu yadurvizaGkaH / / 8 / / carcikyameva dadhatIM yadasaMvRtAnI kAJcidvilokya pidadhe dRzamAtmanInAm / nAsIracArijanayauvataghaTTanena ___ sadyazcamaccarikarIti muhuH sma zauriH / / 8 / / zizleSa kAcidaparA svabhujopapIDaM kAcinnakhairRNayati sma samApatantI / kA'pyArAgabharavicchuritAGgamenaM tatropabhuktamiva cakruradRzyametAH / / 82 // pasparza kA'pi sutanustanuhRSTaromA zobhAM babhAra karakandukamAkSipantI / saGghaTya zaurimatha tAM parivRtyalAna / bhrAntA samIkSya na cikhela parA sakhISu / / 83 / / lIlAvatIlalitavibhramahAvahelA kallolalolitamapi prabhumAnasaM na / kAluSyamApa sati vaikRtasambhave hi na kSobhameti dhuri dhIradhiyAM sa dhanyaH / / 8 / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 padmasundarasUriviracita tasyAGgasaGgamadhigatya parA mRgAkSI bhUyastadahipadavImadavIyasI tAm / nIrAjanAM vidadhatI nayanAravinda preGkholanairiva sasambhramamekatAnA || 85|| tacchAyameva nipapau nijayaSTibheda muktAmaNiSvanukRtaM mRgazAvakAkSI / apyekapatnyabhisamIkSaNajAtalajjA svAM saJjahAra dRzamudgataromaharSA ||86 // bhrAntvA vizaGkitamanA upakArikAyAM saudhAGgaNe samapanIya parizramaM saH / Alikhya tatra kanakAmatha sandideza yAbadadbhutaM kalakalairbubudhe'GganAnAm // 87 // stambhairharinmaNimayaiH zucipadmarAga bhittiprabhAbhirabhitaH sphuTacAkacikyam | tadrAmaNIyakamaNIramaNIyacitra - matrakarSaM nRpatidhAma samAruroha ||88|| tatra sphuTasphaTikacatvaramadhyamagna mArtaNDamaNDalalasatpratimAnaramye / prAsAda zailazikhare kanakAmukhendu mudyattamaM kalayati sma savismayo'sau // 82 // tasyAH sudhAmadhuramadbhutadhAmarUpaM lAvaNyavAridhibhava sudRzA nipIya / divyAnubhAvata ihAvirabhUtsa bhUyaH saubhAgyazevadhiranAkalanIyazaktiH // 90 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya ruddhA''libhiH sakilikiJcitanarmamarma vakroSThikA churita koktiSu kovidAbhiH / aforareas kaGkaNakiGkiNIkA tena vyaloki kanakA kanakAvadAtA // 91 // puMso mayA pratikRtirdadRze bruvANaH kospi zrutaH kimapi me bhavadaGgalamam / nyAso'tra kospi padayoH padamitthameSa pArSadyayauvatagarAmazRNotpracAram ||12|| dRSTamapi kSitipatestanayAM samakSaM bhrAntismRtAmiva jaDIbhavadaGgavRttiH / mene parA'pi yadumakSasamakSalabdhaM saMvezadRSTamiva taM samudItamohA // 93 // nirbAdharUpamanayornu mitho'nurAga stambhena citralikhitapratimaM babhAse / pratyagramArtaghaTavajjalamIkSaNe'Gga lAvaNyameva papatuH sphuTalabdhabodhe // 94 // unmIlitaM tamatha tA dadRzuH sunetrA unmIlite kSaNadhiyaH pulakAGkitAGgAH / kAdambinIpaTalanirgatacandravimbaM vIkSyeva dRkprasRtibhirnipapuH sametAH ||95|| sadyo vibheda kanakA''nanapadmamudrA vArSNeyamaJjulamukhAMzumadIkSaNena / kyA pahanute mudiramaNDalamaMzumAli -- tejaH kriyadvibudhagIH subhagaM bhavantam // 96 // 43
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita koNe dRzaH patati tatra mahImadhoni - tasyAH pramodabhavavASpasagadgadoktaiH / sAMdRSTikaM phalamivA zugamAtatajye svaM saMdadhe dhanuSi puSpazarastadaiva // 9 // savyApasavyazaramukta babhUva kAmo lIlAcalairmagadRzo nu dRzoH kaTAkSaiH / prApayya vRSNijazaravyamudItaroma-- harSavraNAkitatarnu sahasA cakAra / / 98 / / tasyAstadaGga mukure sunikhAtadRSTiH kaSTAnnimiSya samiyAya parapratIkam / syAdvighnanighnamatihRdyamapIha vastu sage nisarga iti cetkimu tatra citram // 99 / / tadvamakAntibharanijharamajjane sma khaJjAyate nayanakhajanayugmamasyAH tatpaJcazAkha mukhapANisaroruheSu cikrIDa keli kamanIyagatAgatena // 10 // sA''nandathUpanatasAndrarasomimagnA jAtu bhramazramavimohavazA kzAvat / tanmuktakAmukadazA dvayabhAvibhogaM yAdRcchikaM nu bubhuje yadudarzanena // 101 // praSTuM na zekuriti tAH kathamitthamAgA stvaM ko'si manmathazaravraNitairvihastAH / abhyutthitiM vidadhire na tadAtitheyIM brIDAvinamravadanAH pramadA hi mugdhAH / / 102 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya utpiJjalatvamapahAya vidhAya dhairya mutthAya sannatamukhI svayamabhyuvAda / pAdyaM natena zirasA suvidheyamarthya sUktAmRtairatithaye mayi tanna dhAya'm / / 103 / / snAtakAH kimiha te na ca ye'tithibhyaH pAdopahArajalamAsanadAnapUrvam / na prAJjalena manasA'JjalisaJjanaM vA kuryuH sagauravamudaJcitaromaharSAH // 104 / / tasiMhasaMhanana! me caritArthayedaM siMhAsanaM nijapadAmbujavizrameNa / no dayate tava mano nalinamradimno vidveSiNaH padayugasya vihAracAraiH / / 105 / / niHzrIkameva kRtavAnkatamaM vyatItya dezaM purasya yadihAbharaNIvabhUva / kA maM svanAma mayi ca prakRte nivedyaM prAyo hi nAmapadameva mukhaM kriyAsu // 106 / / dvArasthasauvidasurakSitasaudhagarbhe yatsvairasaJcaraNamagnizikhApravezaH / prAgalbhyamasmi bhavato nanu nirNinISu statsaMzayAlumanasA vadatAM vareNya // 107 / / yadrakSilakSadRgalakSita itthamAgA bhUyastvadAcaritasaccaritAni bIjam / saundaryatarjitaratIza susaGgatoktai makarNayorghaTaya pAraNakaM sudhAyAH // 108 / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariSiracita sA vAgjanirnanu mudhA vibudhAnsametya na stauti marasaritayA kimutAlpajalpA / tasyApi janma ca dhakitkuzaladruho yaH prAduHkaroti na sato'pi satAM guNaughAn // 109 / / tanmAM muhustvarayatIha bhavadguNaudho rucyaM dRzoH subhagasundaradarzanaM te / / saMpiNDitaM nu sudhayA kimu candrikAbhiH pujAyitaM madhurasAbhirabhidrutaM vA // 110 / / hutvA vapurgirizabhAlagAzrayAze manye punarnava ivAsa manobhavastvam / saudhAkara ghaTayati sma vidhividhAtu bimba tvadAnanarucaH pratimAnameva // 11 // mukhyo bhavanmukhamRgAGka ihaiva sAkSAt svatkRSNasArakacanetramRgasya sevyaH / dRzyetaratvabhajanAnnanu pakSayoryo __ gauNaH zazI sakaluSaH pratibhAti bhAbhiH // 112 / / gumpho girAmadharayatyapi gIH patiM te gAmbhIryameva galahastayatIva vAddhim / audAryameva laghayatyapi karNamukhyAn sarvAtizAyicaritaM tava cArumUrte // 113 / / svargI bhavAnikala tadA samalakRtA dyau ruttambhito bhavasi bhogiSu bhogilokaH / cenmAnuSo vasumatI nanu ratnagarbhA svaM vizvavizvajanamaulikirITaratnam // 114 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye sundara mahAkAvya vAstoH paterapi paridraDhimAnamuccaiH svaizvaryavIryavibhavena tRNIkaroSi / tattasya kasya kRtinaH sadanAtithitva - mApatpadAmbujayugaM tava tacchRNomi / / 115 / / evaM sudhArasakiraH sugiraH sudatyAH tadvAgnisargamiSakAmazarAH sapuGkhAH karNAJjalIbhirabhitaH pramadAnnipItAH / prAvIvizanyadupaterhRdayaM nirastAH / / 116 / / adhyAsya vAmanayanArpitabhadrapITha mutkhAya mAnmathazaraM sa purazvakAra / dhairya yathAvasarameva vitAyamAnA bhAvAH prayAnti khalu gauravamatyudAram // 117 // premapramodabharameduralocanAyAM tasyAmathoparatavAci sa vAcikAni / svasvAmino dhanapateH sphuTacATukAra sAndrANi sAnunayamevamudAjahAra / / 118 Atithyato virama pIThamalaGkuruSva tvadbhAvibhartRdhanadasya ca mAM niyojyam / dRtyAya saGgatamavaihi vuvUrSurasti zrIdaH zriyA nijadRzostamurIkuru tvam // 119 // vismApayanti tava zaizavato'pi cetaH kauberamabjasukumAratarAGgi ! raGgAt / tvadrAmaNIyakaguNA ramaNIyatAra hArA iva sma paritaH parirabdhapUrvAH // 120 // huM
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tvadyauvanena samamIzasakhasya hArda __ madhyAruroha dhanuSIva guNaH smarasya / saJcArikAparijanAtparipIya gUDhAt tvatsaMkathAM vidadhato mudamAntareNa // 121 / / tvadvipralambhaparitApajavaimanasyAt tarape vilUnaharicandanapallavAnAm / nidrAti na kSaNamaho ! phaladAnsura dran niHpallavAnapi cakAra nikAranimnAn // 122 / / cetaH pramodayati caitrarathaM na jAtu puskokilasya kila komalakUjitena / no candracUDacaraNau zaraNIkaroti yazcandracaNDakaracaNDatarapratApAt // 123 // kiM cAlakApuri punarbhuvanAni yAni tasyAkSaracyutakavanti vibhauvibhAnti / AtmAnamapyahaha __ veda tvayA virahitaM bata varNazUnyam // 124 // puSpeSu mArgaNagaNaprahatastadAnIM sakhya dadhe smarahareNa sa kinnarezaH / puSpaistamarcayati no jagadarcanIya puSpotkarAnmRdutarAdapi kAMdizIkaH // 125 // svargApagAkamalinIvisatanturantaH santApayatyapi tuSArataro mradIyAn / tvanmaGghabAhulatikAmradimopameyo vaicinyamIzvarasakhasya kiyabravImi // 126 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 42 mandAramaJjariparAgakaNAnvitanvan prAleyazailaparizIlanazItalo'pi / mandAnilo na ca mano dhRtaye'sya duHsthe cetasyazeSamaviSayamaho ! nu citram // 127 / / lAvaNyavAridhizAmapi kinnarINAM netrandhayaH svanayanaranimeSavighnaiH / tArtIyabhAgamapi puNyajanezvaro'sau __ tRSNapipAsati dRzastava cArunetre ! / / 128 // bhAvisvayamvaravarA jagataH pratItA lokazrutiH zrutacarA tava tanvi ! tena / sandezapatramiha mAmiva saJcariSNu ___ tvaralAbhacATukRtaye viniyuktavAnsaH // 129 // AzliSya sa tvayi bhRzaM sakucopapIDaM mRdvani ! sandizati sapraNayaM nRdharmA / svAUranajadahanoSitamenamehi nirvApayAzu parirambhatuSArasAraiH // 130 // puSpAyudhoddharaniSAdazarApamRtyo . strAyasva mAM taralatArataraGginetre ! / yadvA'stu tAvakakaTAkSazilImukhAnAM __ pAtairmRtistu suSamA tadanugraho me / / 131 / / santyeva yadyapi pare bahuzastvadIya - lIlAkaTAkSalaharIlavalubdhacittAH / mAM prANamAtrapaNadAnapara dayasva svIkArato'pyanugRhANa tathA'pi bhIru ! // 132 / /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundaramariviracita nAkastvayA yadi pariSkriyate tadAnI saubhAgyakalpatarureva phalegrahimeM / bhUHsaGgatA yadi tadapyavatArayAmi / dyAmatra tAvakamanaHpramadAya tanvi! // 133 / / antaH sanAthayasi me hRdayaM cirasya sadyaH prasahya ca bahistadalaGkuruSva / hArAyatAM tava bhujadvitayAkkapAlI vakSasyatha stanayugaM taralAyatAM me / / 134 // ApyAyanAya navatAmarasaiH saparyA sampAditA na vibudhAnapi no bhavatyA / kintu tvadahisarasIruhazIlanena mUrddhA supUjita ivA'stu mudekahetuH // 135 / / ki kinnarISu ratasindhutarISu tApa stvadviprayogajanitaH zamameti me'sya / adhyambujA khalu tRSA madhurAdatIva na kSIrapANata iha prazamaM prayAti // 136 / / divyAM sudhAmadharayatyadharaH sudhaiva vizrANayAmi kimu te'ntaratarpaNAya / yannijigAya zazimaNDalamAnanaM te kartA'smyahaM nanu kadA'sya mudA sapItim // 137 / / sAnnidhyataH sutanu ! no'maratAM labhasva tannaucitIcaNamidaM hi vaco vibhAti / yena tvadahinavanIrajasaJjanena jIvAtunA nanu jijIviSatIva mAhaka // 138 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpaM dRzostava guNazravaNaM zrutI me jihvAdhara tanumanusphuTamaGgasaGgaH / ghrANaM mukhazvasanatotkalikA mano me prahalAdayatyapi ca saMlayasaGgatAyAH // 139 / / Aditya eSa tava doHpariveSamicchaM stanmaNDayAzu madupanamananyanighne / vAmAkSi ! vAmavidhireva mama prasUna bANavraNairitarathA hi zaravyitasya // 14 // ityekapiGgagaditAni suvAcikaugha ___muktAphalAni kuru kaNThavibhUSaNAni / svapremasUtratatisevanataH sukezi ! dUtyaM vidhehi phalinaM varaNena tasya // 141 // eSA nRpAddhanadavAcikadhArayAttAM . vAcaM nizamya bhRkuTIkuTilAnanAsIt / aNyAntare hi viSame bahirijitasya vaiSamyameva nigadanti yadinitajJAH // 142 / / tadvAcikAnyavagaNayya dharAdharva taM namrAnanA mRdulamajulacATusUktim / AcaSTa keyamiti vazcanarItirAttha pRSTaM yadanyadapi kaitavakauzalena // // 143 // kiJcitprakAzavizadA nu sarasvatI te gUDhegitA kvacana cApi sarasvatIva / pIyUSasodararasA mama cATugarbhA zravyA na ko'pi sudhayA'dhikayA nu tRpyet // 144 / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 padmasundarasrariviracita yacchekhare maNirivAsi samudgatastvaM vaMzaH sa eva katamo bhavataH zRNomi / yadyapyudAracaritAni gRNanti puMsAM vaMzaM tadapyabhihitAttava nizcinomi evaM nigadya viratAM nijagAda bAlAM naivAnuyojanamahaM prativaktumIzaH / nAmagrahaH svayamaho mahatAM vigAnaM tatsvAnvayaprakaTanaM katamA'stu nItiH // 146 // cedujjvalaM na ca kulaM ruzatI mamoktiH kalyA kathaM paravato yadi nirmalaM tat / mannAmazIlakulasaMkathayA'lamAzu zrIpati nanu vRNuSva pativare ! tvam // 147 // / / 145 // kiJcAnurodhavazataH prativacmi kiJcid vaMzAGkuro yadupateH katamo'sti mAhcha / tvadbhartureva ghanadasya vibhorbhujiSyaH svIyaprathAM prathayato mama garhaNaiva vANImimAM ratipateriva paJcavANIM sandezayAmRtarasAyanamAzu sAdhvi ! / yA manmukhena bhavitA madanApamRtyo strANAya tasya virahajvarapANDumUrteH tvadvipralambhavidhurakSaNa eva kAmaH zrIdaM zaravyayati sUnazarairamoghaiH / kSantA kathaM niravadhAnatayA vilamB-- mISatro'bhyupagamoktilavo bhavatyA // 148 // // 149 // // 150 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya zaureH sudhAmadhuramudgRNato'tihRdyaM vAcAM cayaM pratipadaM nu mudaM dadhAnA / bAlA'vadhAya vikacAnanapaGkajaM sA saMlApasammukhamatho sumukhI cakAra // 151 // saGkrAntavizvajanavizvajanInabhAvA prekSAvatAM vimaladaNikeva dRSTiH / sA tvAdRzasya sutarAM madupekSaNIye kA'bhyarthanA surajane'pi muhuH prayasya // 152 // tvaM vA vitarkaya suparvagaNo'tikhavA ki mAnuSI sumalinAmurarIkaroti / haMso'vamatya varaTAmapi kiM balAkAM prAyo nisargadhavalAM pariripsatIti // 153 // kA kinnarISu naradaivatabhogalIlA dvairAjyasindhutaTagAhatarISu nArI / lAbhivinA mayi ratiH kvacidastu teSAM . niiiktakasya nanu kAcamaNAvapekSA // 154 / / tadgauravAdapi zRNomi girastvadIyA dAmpatyameva ghaTate na mamAmareNa kiM vA vibhAvaya ciraM pRSatI varAkI dantAvalaM madakalaM tulayA'bhyupaiti // 155 / / atrAntare taralalocanayA''liruktA sUktyA'lapatsamupakarNaya tadrahasyam / eSA nRdeva ! vasudevapatiM vinA'nyaM .:. nAzaMsate hi maghavantamapi pratIhi // 156 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 padmasundarasrariviracita tannAmamantramavadhAnaparA kRzAGgI jaJjayate viditavidya ivAtmavidyAm / tatpremakomalamRNAlabhidA bhayArtA suzrUSate na puruSAntaranAmadheyam sA kinnarezadhiSaNApratibhUrmamastAt zauriM vyatItya zayane'pi paro vyacinti / kiM jAgrato'pyanimiSAH suSuvuH parasya dArAnvivoDhumanaso nanu saMvidAnAH zrIdastu dInajanakAruNikaH svato'nu gRhNAtu mAM hRdayavallabhalambhanena / bahirmukhA bhuvi nRNAmuta kAmitArtha aGgAni me spRzati zauriruSarbudho vA sAkSAnmamAzrutamidaM manasi dvaDhIyaH / kiM vA sumAni kanakasya haropahAra - marhanti bhUpatanameva parA na kASThA sampAdakA na kamitAra iti zrutoktiH // 159 // prAyo nRjanma katamaM nu malImasaM vA straiNaM tadapyupapativyatiSaGgaduSTam / jAlmo'ghamarSaNamRjAM kathamarhatI ha sakhyA sa evamuditaH svarasajJayA'pi / / 157 // zaurirmukhaM nayanayoratithIcakAra / gAGgAmbu mATi kimazaucamirA nipastham / / 161 // bhUyo ruSA'pi paruSANi caTUni kiJcit saMvyAjahAra vacanAni mitAkSarANi // / 158 / / / / 160 // // 162 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya taccitramatra pRthubhAmini ! bhAsate me yatkinnarezamavadhIrya suvarNaramyam / tAvannarezamapi varNavihIyamAna maGgIkaroSi katamA tava cAturIyam // 163 // tatsvargiNA suratasAgarapUrapAra lIlAvilolalaharIH paricetukAmA / tvaM tena yauvanamidaM phalinaM vidhehi kiM te nareNa tanusAtakaNena tuSTiH // 164 / / tanmAnasaM tvayi nitAntanikhAtamAste cAmIkare'ruNamaNIva manoharAGgi ! / tvanmAnasaM kimu tato vimukhaM na ko vA cintAmaNi svazaraNAgatamAdriyeta // 165 / / mAhAlyato diviSadAM manujo'pi divya zaktIH prapadya diviSattvamiyati sadyaH / gozIrSasannidhivazAdapi pAribhadro yaccandanAyata itIha kimadbhutaM te // 166 // abhyarthayeta tava vA surazAkhinaM sa svaprAGgaNasthamapi saMvananAya jAtu / tarika svayaM na dayitA bhavitA'si tasya yasmAdavandhyaphaladAH surapAdapAH syuH // 167 / / tatsArvabhaumakarikumbhajavibhramaiste na sparddhatAM kimu kaThorakucadvayIyam / zrIdastvadIyakucayoH karasaJjanAtA dikkumbhikumbhatalapAtasukhaM vidhattAm // 168 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 padmasundarasrariviracita dhAmanaGgatataraGgataraGgitAni tvatpremasaGgata rataiH H sa kuraGganetre ! | tenaidhi nAryapi surIsurasaGgamena hemaiva lohamiva siddharasena viddham kartA svayamvaramakhe mahadantarAyaM yakSosnavApya bhavatImamarAnubhAvAt / tadrAjakaM samaramasyasi kiM ca vAhA vAhavyatho nanu mitho'pi nirargalaM vA yenAvako kilarasAlazikheva bhAntI sambhAvinI vyagaNayaH kimu taM kuberam / madvAcamazca na ca muJca patiM nu haste - itthaM giraH samupakarNya sudhAbdhikulyA dUtoditA hRdi tatheti vinizcikAya / dolAyitaM nu manasA cakitekSaNAyAH stambhAtiM kanakagauratanozca tanvA kRtya prasAdhi taralAkSi ! manovinodam // 171 // tatprAvRSeNyamiva durdinamazrudhArA sampAtanirjharamivAkSiyugaM cakAse / bindU maNIva hRdi kajjala puJjanIlau // 169 // // 170 // sA premakAvyaracanAM hRdi bindumatyA netrabindumitayA kimalaJcakAra / vakSojakuGa, malamalaGkurutaH kimase tannetrapadmayugalAdalidampatIva kiM nAyakAvadhi nipatya virAjato'syAH // 173 // / / 172 / / // 174 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya sA vaizasena sudatI rudatI vihastA sakhyau sma rodayati kiM kila rodasIva / prANezalAbhakRtavighnavinirNayArte rujhAntabuddhiranizaM vilalApa bAlA // 175 / / haMho vidhe ! yadalikhaH kila bhAlapaTTe preyAnyadustava bhaviSNuralaM vilamvaiH / tamki vilumpasi lipiM karuNAlaya hi dhik te mano vikaruNa viruNaddhi yanmAm / / 176 // na tva' manaH ! kulizamAzubhidAmupaiSi kAmAzugairbhavasi lohamatho na vahaneH / yadvipralambhajanitAnna vilIyase tat - kiM kSodakRttilakaTaM karavANi yattvAm // 177 // prANA ! viyogadahanajvaladUSare'smin manmAnase dhRtiraho / pratibhAti kiM vA / matprANanAthadizamapyanilA bhavantaH saMzliSya tanmama januH phalinaM vidadhvam / / 178 // he locane ! priyavilokanakhaJjitAze ! dhattaH kimAlaviralAyitacApalAni / sva kalmaSa kimiti nAzrujalAbhiSekAn mRSTo nijAsudayitavyavadhAnaduHstham // 179 // sAdhArikA vyatiyatI yadi kalpakoTi stajjIvana kiyadabhikSaNakalpanena / ' kvAsmAdRzAmatha mRtirdayita manazca prANAnilastadapi nojjhitumIhate'ntaH // 180 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 padmasundarasariviracita varSatumasrajanitaM nu vibhAvya lekhA nidrAlavo vikaruNAH kimu no dayante / yadvA mayi smaramadAndhadhiyAM hi teSAM / buddhirbabhUva parakRtyavidhAnavandhyA // 18 // zaure'vadhUya sakalaM tava pAdapadma koze'linIva kRpaNA kila tasthuSIyam / tadyAtanAM hRdigato nu didRkSase kiM manye kaThorahRdayAH kila sAMyugInAH // 182 // zrotA punastava kRte yadavApa saMsthAM tanvI yadA subhaga tAvadanugrahItA / no sAmprataM kila kRpAkaNatastadAnI vijJAsyasi svayamimAM dhruvamekapatnIm // 183 / / etAni padmavadanAparidevitAni zaNvanyadurbhamavipAkamapahanuvAnaH / tAvabalAdvayacakaladvirahasmarastaM saMsmArya cArunayanAkilikizcitAni // 184 / / kauberadUtyamapacintya hRdi smarAjJAM saJcitya sambhramavazena parisphurantIm / candrAnanAM sa virahayya mRSA vikalpai rityAlapadyadukulAcalapUrNacandraH // 185 / / dUnA'si dInavadanA kimu na bravISi kopa jahIhi kimu rodiSi kopane'smin / manmauliratnaghRNimaJjarirohiNI te zuzrUSatAM caraNacArunakhendumUrtim // 186 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya ajhairnu zuktijakaNairiva hAragumpha hRdyAtanoSi kimu hAramapAkaroSi / mayyAnatena tanu mAnini ! mAnamuccai stRNyAsu te kimu kaThorakuThAraghAtaH // 187 / / lIlAravindamavadhUya mukhAravinda pANau davaglapitakAntimivAnubhujya / dhatse kuto nayanakhaJjanamaJjanena nAnakSi ! kiM dhavalamajalAbhiSekaiH // 188 / / yatkajjalena mukhamazrujalena sArdra tanmAjayAmi nijapANitalena kiM vA / svaM vipriyaM padasarojarajo'Nubhiste sArddha svamaulimilanena nivedayAham // 189 / / . tabinduvicyutakamazrujabindupAtA... nmAM dAntameva kimu dAtamalaGkaroSi / yanmAnini ! praNayabandhurakandhare'smi nmAnaM tanoSi yadi vA mayi sa prasAdaH // 19 // saMvAhayAmi caraNau kimu bAhuvallIM __ bhaslImiva smarabhaTasya dRzaM vihasya / sandhehi mayyavanate nu vidhehi lIlAs pAnekSaNena ghanasAranimagnamAkSi ! // 19 // jAtu vyalIkamapi te vidadhe tadarthe ___ caNDi ! tvadIyakucazambhuziraHpramANam / tatsaMvRNuSva rudanAmbudakAlamaNo... vidyotatAM tava sitasmitakaumudI me // 192 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita vikasvaraM tAmarasaM smitena te kaTAkSapAtena zilImukhAvalI / girAM pracArairmadhuvinduvRndatA =stu manmAnasamAnase priye ! stanodayAdri nakha candralekhayA pariSkRtaM kartumanA janastava / tanu svavakSaH parirambhalambhanAt tanUruhA zmapratibimba nartanam giraH sumAdhvIkasudhArasaurasI mAzravasya zravasoH sapItaye | sRjA'si yattvaM vasudevasaMjJino ahaha nizAkarasyeva nizA nu jIvanam // 193 // iti sa bubudhe mithyAlapya bhramasya vighaTTanAt paricitacidAnandaH sAkSAdyamIva babhau vibhuH / yaduridamathAha sma prAyoM vidhirduratikramaH sahRdayahRdAmaucitye'pi skhalanti dhiyaH khalu // 196 // / / 194 / / bhramaparavatA bhAvAkUtaM yadAntaragocaraM kimiti mayakA prAduzcakre svanAmapurassaram / ayi ! vigaliteM dUtyaucitye kimuttarapare yo / / 195 // atha mama manaH zraddhAzuddhaM sureNa parIkSyatAM mukhamabhimukhaM kiM kartA'smi trapAguru tatpuraH / / 197 / / janatA nirvAdo'yaM satAmapi durjayo janakatanayAM yasmAdrAmo gRhAnnirakAsayat / kathamapi mRSA loko loko vinindati nindatu // 198 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya iti virahajapremAlApAtpratItya nijaM pati cakitahRdayA lajjAsindhau mamajja manasvinI / taditi hRdayA kUtaM sAkSAtsakhIvadanena yA nigaditavatI bhartuH premapramodasamRddhaye // 199 / / iyamiyamaye ! dhanyasvAzrupravAhaparamparAM tava padayugAtithyaM kRtvA jago varavaNinI / taba virahaje vahnau praann| bhayA javasIkRtAH kimitei kamitA yakSo mattaH paraM yadataH param / / 20 / / api surajano mAnyaH sAkSAnmama tvayi jIvita nanu rucibhidA nAnArUpA vibhAti yadaGginAm / prakaTitajagadvastustomaM vihAya vibhAkaraM kila zazadhare premNA dhattAM mudaM nu kumudvatI / / 201 // atha dhanapatemantu mantA bhavAnapi tatkRte pariNayamakhe saMtapryenaM svayamvaraDambare / ahamiti varItA'smi prAyo bhavantamananyadhIH kaThinahRdayastvaM kAmo vA tathA'stu na cAmaraH / / 202 // zaurizcandramukhImukhodgatasudhAdhArA'nukArAgiraH zrutvA dUtyarahasyamIzvarasakhe samyaksamAkhyAtavAn / sadbhatArthanivedanAtsamatuSattasminsa dRSTAvadhi zcataHzuddhatayA yathArthakathanaM samyagdRzAM prItaye / / 203 // iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAgni mahAkAvye vasudeva kanakA'nulApo nAma tRtIyaH sargaH // 3 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ // caturthaH srgH|| athAyayau rAjakumAramaNDalI svadhoraNairadbhutaveSazekharA / parasparasparddhipurAgamotsukA svayamvarA saGkalitasvayamvaram / / 1 / / ahaMyavaH saGgaradhIravikramAH svavaryasaundaryanirastanirjarAH / babhuH kumArAH zrutasindhumandarAH pathi prayAntaH smaramUrtisundarAH / / 2 / / rasAtalaM nAdhvavihInamadhvaga yuvapravekairviralo na satpathaH / na vA yuvA kAmazarairapIDito babhUva bhUH saGkhalatArtibhArabhuH // 3 // mahIbhRtAM sainikavAjivAraNaiH padAjirathyA'zvatarakramelakaiH / virejire rAjapathAH susaphulA na sarpapeNAntaramAdhyata kSitau // 4 // akhaNDabhUmaNDalamaNDanezvarA stathAntarIpaprabhaviSNavo nRpAH / pare surezA naravAhanAdayo / guNena tasyA nu sitA ivaiyaruH / / 5 / / nirAkRto'pi sphuTadUtajaspitai mitho vijAtIyatayApyasaGgataH / dhanAdhipo rAjasamAjamAyayau na mAnamAndhaM gaNayantyabhIpsavaH // 6 / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 63 nijomikAmArpayadeSazauraye sa veda tAM divyavibhUtibhUSitAm / pratArakANAmatigauravaH sphuTa vizaGkanIyaH sakhiSu praseduSAm // 7 // tatazca tasyAH paridhAnato yaduH sa rAjarAjo virarAja cAparaH / tadA dvimUrtidhanadaH prathAmagA dyathAtathaM sagirate dhruvaM janaH // 8 // vidUradezebhya ivaitya naigamAH kSaNAtsamIyuH kanakArthalipsavaH / vididyute tatpuTabhedanaM ca taiH suraprakANDaiH kila kiM surAlayaH // 9 // vicitrasauSasthitisAbhivAdana praNAmavizrANanagauravoktibhiH / sa tAnharizcandranRpaH kSitIzvarA nupAcaratkAmamupAsanApaTuH // 10! / sagauravaM svAzrayaviSTarArpaNaM tathAtithibhyaH priyavAgvisarjanam / athAtitheyI gRhamedhasAmiti sthitirna cApaiti kadA sadAtanI // 11 // prabodhasaMskAravatI: sarasvatI nirUpayanto'pyanimeSadRSTayaH / puracinidhyAnavidhau surA narA. na bhedamApuH kila tatra saGgatAH // 12 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ padamasundarasariviracita gatazramasvedajalAH prakIrNaka pravIjanaizcitravitAnasaMzrayaiH / praphullamAlyA navadUSyabhUSitA na nAkino'sminvibhidunAyakAH / / 13 / / dinaM vyatIyuH kSitipAlanandinI-- caritracitrANi gRhANi vIkSya te / nizAmapi svapnaratopagRhana prasaGgaraGgavyatiSaGgavibhramaiH // 14 // athAsya dUtAnunayAbhimantraNaiH samAhRtA rAjasamAjamaNDapam / svayamvarAbhikhyamalaM vibhUSaNai vibhUSayanti sma vibhUSitA nRpAH / / 15 / / mahAmasAropalabaddhacatvaraM balakSabAladhyajanAlisaGkulam / babhau suvarNAbharaNAMzupiJjaraM saraH sarAjIvamiva svayamvaram / / 16 / / sudhAbhujo mAnuSarUpamIkSaNai nipIya saundaryasudhAtaraGgitam / samatsarabhRkuTidantuntirAM kSaNAdavajJAtaralAM dRzaM vyadhuH // 17 // mahImahendrAH paripIya sAdhima spRzAM surANAM parabhAgA dRzA / tadaiva teSAmanimeSatAM dRzo ninindurunmeSitadoSamatsarAH // 18 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahA kAvya aho ! asUyA'bhyudayo guNidruhAM yato'navadye'pi guNe'vamAnanA / parasya doSAntarama sUcanA dasUnRtA sUcakataiva sA nRNAm // 19 // girIzabhAlajvalane juhAva yAM tanUmanekA kRtilabdhisiddhaye / smaro yuvAnasta ime pRthagvidhA babhuH kalA kelikalApamUrtayaH ||20|| smarasvarUpAn dadhato'tisundarAn tanU manUnAMstaruNAnanekazaH / East vivize vazAtmanA smareNa taptena samIkSya manmahe // 21 // nRratnarUpairvasudhA sudhAkare jvalanmaNInAM mukuTAmacumbinAm / susaGgataM tatsadRzairhi tAdRzAM vibhAti ratnaiH saha ratnatA tulA ||22|| mahIbhujAM kalpalateva dordvayI rarAja zoNAGgulipallavAyitA / supuSpitA kAJcanaratnabhUSaNai yetheSTadAnAtpaliteva yA'rthinAm ||23|| tataH kanatkAJcanapIThapaddhatau sa tAnupAvIvizadarcitAnnRpaH / sumerukUTeSviva te sudhAndhaso vyadIdipannujjvalahArahAriNaH // 24 // 65
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita apArayantastri nirIkSitu paurajanA hi tatkRte / svasarganirmANarahasyamatra tAn nyadarzayAna ivAkhilAnvidhiH // 25 // sa tatra zakro'tra mahIviDojasaH ___ sahasrazaH kAmitakalpabhUruhaH / tato'tra vRndArakavRndatA ghanA divaM jigAyeva kila svayamvaraH // 26 // divodhavaH paGktizatAni cakSuSAM sadAsadAM kAntisudhAsapItaye / vyadhAdvidhAtA zatayajJakarmaNA mapaprathattena sahasralocanaH // 27 // girAmpati kinikAyanAyakaH pragalbhasUriH sakalArthaninavaH / sa varNayAmAsa sabhA prabhASaNA davApa vAcaspatinAmadheyatAm // 28 // divisthitaM devatayauvataM vara __ pravaryasaundaryasudhAsarasvati / svalocanAmbhojakadambatAM nu tAM nyamajjayadyA na nimeSamAvahat // 29 / / cabhuH sadasyA nRpamaulizekharA manobhaveSu vraNaduHkhadurvidhAH / kimu smarantaH kanakeSTadevatA mivaikatAnA nibhRtAGgayaSTayaH // 30 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya atha kSitIndro nRpacittavAridhi smaromitodvelanacArucandrikAm / nijAGgajAM vAraNarAjagAminI majUhavadrAjasabhA sabhAsuraH // 31 // nipIya madhyesabhamaGgajaprabhA vibhAtabhUSAmaNidIptidanturAm / samAjihAnAmaravindalocanA mamANi bhUpairiti kAmaviklavaiH // 32 // iyaM nu zRGgArarasaikavAridhe vilolakallolaparamparA parA / sphuradukUlAMzukatArahAratA' nukAriDiNDIracayA virAjate // 33 // iyaM nu sambhava parA janazrutiH zrutA suraiH kAmitakAmavibhramA / atho kimasmannayanArthitarpaNe prakalpitA kalpalateva jaGgamA // 34 // yadIyasaundaryasudhAsudhAzanA vayaM nu sauvargasukha labhAmahe / dhruvaM mahAnandapadaM variSyate' vasIyasaMvezanasaMvidA mudA // 35 / / ravIndubimbe iva kuNDaladvayI miSeNa bhagne mukhamaNDalazriyA / upAstimAdhatta iti vyalIkatA nivarhaNAya sphuTametadIyayA // 36 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita idaM hi sAkSAdamRtadyatirmukhaM divo mRgAGkaH sphuTamaupacArikaH / sakhajarITaM nayanAmbujadvayaM vyadhAdivAsyAH kutukena kiM vidhiH // 37 / / manobhavo mukhyamidaM dhanurdhavau kimaGga nAGgIkurutAM jigISayA / tathaitadIye guNavRttipuSpajaM jahAtu pUrvo hi pareNa bAdhyate // 38 // rate ratIzasya ca saudhayugmakaM navaM vayaH kAruralaJcakAra yat / tadanamuttambhitakumbhazekharaM vibhAti bharmadyuti tatkucadvayam // 39 / / mRNAlanAlAdapi tadbhujadvayI karaM nu jagrAha vijitya tatsamam / tataH karo'syA gRhamadbhutazriyaH pratIyatte sma trijagajjanoktiSu // 40 // 'vidhina cainAM nijakarmakarmaThaH sasarja yaH zAntarasaikamandadhIH / imAM nu zRGgArasudhAtaraGgiNI smaraH svazilpaiH sutanUmajIjanat // 41 // tadAsyaniHzvAsamiSeNa mAlayAs nilaH svareNa. sphuTakokilasvanaH / prasUnatA'mradimA'nubhAvyate madhuH svalakSmI kimamUmajIghaTat / / 42 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya jitA svarUpeNa ca menakA''nakA __ svareNa vINA''syarucA zazidhutiH / smitena padminyathavA mRgIdRzA / dRzA mRgI nAstyajitaM jagattrayam / / 43 / / iti zrutA pAriSadairnarAdhipai ranavidrAvaNavidrutaktibhiH / nimeSazUnyairapi kinnarainarai vilocanaizcAruvilocanA pape / / 44 / / . sa ko'pi nAbhUdiha bhUpurandaro mudA samulleSurudAravaibhavaH / na yasya dehAvayavAstadIkSaNo . bhaviSNuromAGkaradanturAntarAH // 45 / / divaH patadbhiH surapuSpavarSaNa stirohitaM tadramaraistadAnanam / bhiyA'tha bhugnaM na dadarza rAjakaM priyeSu vighnA bahavo vidhevaMzAt / / 46 / / prasAdaramyAnanapaGkajA yuva-- svarUpanidhyAnavinidralocanA / va raikalAbhapraNayA mahIbhujA-- mavAtaratsaMsadi devateva sA // 47 // tadaGgatA''darzataleSu bhUSaNa-- prabhAsu saGkrAntanijAGgakaitavAt / na kevalaM cArutanau dRzA hRdA - mamajjuraGgarakhilaimahIbhRtaH // 48 // .
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita sabhyAdhivAsakRtasaurabhadhUpadhUma bhUmabhramarmudiravRndamivAkalayya / mAyUramAracitatANDavaDambareNa kekArakhaM kila karoti vimuktakaNTham // 49 / / kAzmIrajanmaghanacandanacandrapaka maGgalyamAlyaparikarmajagandhalubdhaiH / bhRGgairupayupari rAjakamApatadbhiH dhatte sma tatsamadavAraNarAjalakSmIm / / 50 / / uccaistatAna tatamatra ghanaM ghanaM vA naddhaM nanAda suSiraM zrutirandhrapeyam / sanmAgadhAH sphuTamudastakarA nipeTu nAnRpAlakulapauruSakIrtanAni // 51 / / pulakSaNA sakalabhUpatibhUrivaMza vIryAnubhAvakathanapravaNA vidagdhA / saMvyAjahAra kila dakSiNapakSasaMsthA kanyA kanatkanakavetravatIti nArI // 52 / / eSA sabhA makhabhujAM vijigISayeva senA smarasya jagatAM nanu naikarUpA / rambhoru ! tAvavaraM vRNu kaJcanaika mAtmIyacittaparicintitamapyamuSyAm // 53 / / dRSTenisargajamudIkSaNato nimeSa rAhityameSu na ca tanvitayA mukhendoH / dvadhA sapItiradharAmRtatarpaNAdvA deveSvavandhyamapi janma tathAvidhaMstAn // 54 / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 71 krIDAgiriH suragiriH kila pArijAtA yeSAmabhISTaphaladA vanapAdapAste / cintAmaNiH suragavI bahu sannidhatte / teSAM vilAsalalitairamarI bhava tvam / / 55 // vAlA svamUrdhni karakuDmalasaJjanena gIrvANavRndamupanamrazirodharA''sIt / bhItyA calaM nijagaM calamAdadhAnAM / ___ tAmanvamasta calituM karuNAruNaM tat // 56 // te vIkSya candravadanAmukhacandrapAnA ntardhAnataH suragaNAnanakairavAlIm / mliSTAmanaiSuraparaM viSayAntamenAM meghAvalI nu pavanA iva yAnavAhAH // 57 // sA tAmavIbhaNadatha pratihArarakSA rAkAnizAkarasagarbhamukhAravinde / saundaryatarjitaratIzasurendracandrA nindrAnatha kSititalasya nizAmaya tvam // 58 // eSa dviSatkumudakAnanadainyamudrA sampAdanapravaNavikramavizvacakSuH / zrImAnavantipatirujjvalakIrtipUra kapUrapUritadigAnanapaMktirAste // 52 / / siprAsakhI salilakelikalAsu tatra saMzliSyatu prabalatuGgataraGgahastaiH / tvAM kAmasAgaratarImiva gAhamAnAM phullAravindanayanena nimAlayantI / / 60 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita tatra svapatyuratihArdatayA hRtArddha-- dehA vidagdharamaNI ramaNIyamUrtiH / gaurI tvavantiviSaye taruNi ! tvayeSTA __ bhUyAdavandhyavaradA varadAnadakSA // 6 // gaurIpateH zirasi candrakalA vidhatte vikraSTazabdanigadAdhyayanAntarAyam / yatrAGganAsu nRpateH kRtavipriyasya tadbAhupAzaviniyantraNameva ziSTiH / / 62 / / dagdhaM hi pallavayatu smarameSa tatte pANigrahAtpulakakaNTakitAGgayaSTiH / caNDIzacandrakiraNAmRtapUrasekaiH __ labdhAGkuraM kila sadAtanameva tatra // 63 // taM bhUpurandarasutA smararUpabhUpaM nAGgIcakAra kuTilekSaNavIkSaNAttAm / janyaH paratra ca ninAya janImivAsmA ccAndrI kalAM bahulapakSatirakavimbAt / / 6 / / dauvArikI punarabhASata bhAmini ! tva-. mAkhaNDale sakalagauDavasundharAyAH / DiNDIrapANDurayazaHprasaratpratApe lIlAkaTAkSavikaTAyitamArabhasva // 65 // etatsamIkabhuvi vAjikhurotthadhUlI-- dhArAndhakAritanabho'pi dharAyate'tha / etaccharakSataripukSitipAlavRndaiH svargAGganAparivRtaistridivAyate bhUH // 66 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya gauDAvanIndrabalavAhacayasya vaira.. ___ mAsItsapatnadharaNIdhavayauvatasya / AdyazcicIpati khuroddhatareNurAzi-. manyannirasyati nijAzrujalapavAhaiH / / 67 / / Adatta yo dharaNimaNDalamAzuvairi rAjavajasya suramaNDalamutsasarja / Acchidya hAramatha tadramaNIgaNasya niHsUtramazrukaNamauktikatArahAram // 68 / / etatkarAlakaravAlanikRttakumbhi ___ kumbhazchalocchaliMtazukti jakaitavena / svedodavindava ivArijayendirAyA niryAntyamuSya karacaNDakarapratApAt // 69 / / etatkIrtisitIkRte jagati yadvIcisvanaiH svardhanI - mIzaH zeSamazeSapannagagaNaH phUtkAratArAravaiH / sutrAmA paTubaMhitairnijagajaM vedAtha jijJAsayA tArAbhistadakAri lAJchanamayaM za zazAGke'kkanam // 7 // etena gauri ! navamedurameghamAlA . saMkAzamecakaruceva taDillatAyAH / / zobhAM bibhartu parirambhavijRmbhitaM te . lIlAcamatkRtacalAcalalocanAyAH // 71 // sazrIkamapyajaDabhAvamapAstadoSa sA bhUpamaikSata na kairaviNIva mitram / ramyaH sa vA na ca yuvA kimiyaM na vijJA . yadvA garIyasitarA niyateH samIhA // 72 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita etAM tato'pi vimukhI sumukhIM nirIkSya janyA nRpAntaramatho gamayAMbabhUvuH / pAtraM svabhUmiparivartanato'nyabhUmi zailAlinaH pariSadIva vicitraraGgam / / 73 / / tAM dvAHsthitA muhuratha stritamAmavAdI dutphullanIlanalinAbhalasattamAkSi ! / tvaM kAzimaNDalapurandaramindirAyA lIlAlayaM kalaya komaladarzanena // 74 / / muktA mumukSava iti dvitaye'pi yasyAM brahmakatAnanilayaM padamakSaraM tat / adhyAsya kAziriti sA'sya nirUpayanti brahmottameva jagadekarasAnuviddham // 75 / / ArUDhayogicaraNavyatiSaGgapUtA tasmAdiyaM viSayiNAmapi muktihetuH / jJAnAtmanAM zubhavatI bhavatIvrabhoga svbhogmokssphldaaN puramasya pazya / / 76 // cUDAmaNiH zivapurI vasudhAGganAyA mandAkinI vimalamauktikahArayaSTiH / sannAyakaH ziva iti tritayaM cakAsti deze jagajjanamahodayaheturasya / / 77 / / trisrotaso lalitavArivihArakelau hArabhramaM vitanutAM jalabinduvRndam / pIThe luThattava kaThorakucadvayasya ragattaraGgabharabhaGgajamambujAkSi ! // 78 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya durvAravairinRpavAridhimAthamantha zailaH puri svayamaya smara eva mUrtaH / bhUtvA tvamasya ratireva virAddhapUrva mIzAnamAzu bhaja taM kila vAM prasatyai // 79 // maiveyakaprati sarapratimairakuNTha zrIkaNThakaNThakaraveSTanabhugnabhogaiH / bhogIndrabhaGgibhajanairiva bhogilokaH svarlokamAsadadivAsya vibhAti puryAm ||80|| asyorvIpatibhAlabhUSaNa maNeryaddAnazauNDAtkarAn niSNAtA karavAlakalpalatikA saGkalya talpAtigam / yA pratyarthimahIkSitAM kSititalaprAgbhArabhogArthinAM sauva vitatAra sArasukhada saamraajymtydbhutm|| 81 // ArAdArAdhane tatkSitipatikaraNatrANakoTIrakoTI ratnacchAyAnikhAtakramanakharamayUkhadyutidyatate'sau / asyA jikSetra vA jivrajakhurakhuralIkhelanodbhutadhUlI dhArA svargApagAyAH kanakakamalinIkandaniH syandahetuH // 82 // sa tvAM kanatkanaka ketakagarbhagAtri / kiJcitsamIraNasamIritasArasAkSim ! AzliSya bAhuviniyantraNajAtarerAma - harSaH prakarSasukhasammadamAdadhAtu // 83 // prollAsayankuvalayaM sudRzoH pramoda mApAdayansa vibudhAnapi satkalazca / rAjA tathA'pi tamatho sudatI nirAse cAturyacArimasudhAnidhimabjinIva // 84 // 75
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 padmasundarasUriviracita vairanikImatha vilokya vilolanetrA - manyaM nRpaM samanayannanu yAnadhuryAH / dvIpAntaraM nanu nizAmukhamApya sadyaH sau vilulitAmiva sauravAhAH ||85 || cAndrIkaleva zitipakSadina kSaNaM ya bhUmAdhavaM vyatiyatI sudatI jagAma / so'nAdRtaH svaparibhAvatamisra sakhya- vaimukhyamApa nijaduryazasA cireNa ||86|| bhUyaH saroruhamukhImavarodharakSA sAvIvadannRpanirUpaNabaddhakakSA / sAketa bhUparivRDhe dRDhamasti cittaM cettvaM kuraGgacapalAkSi / vicintayAzu // 87 // vaivasvatAnvayapayonidhivarddhanendu reSa pratItaraghuvaMzakulapradIpaH / yatpUrvajaH sakalabhUtalabhUmipAla - bhAkabhUSaNamabhUdbhuvi rAmacandraH ||88|| so'yaM jagajjanavilocanacArucandraH yadoH pratApakulizAgniramitrakAntA pratyarthipArthivatamitrasahasrabhAnuH / -- netrAmbhasA'pi na ca zAmyati dussahAciH // 89 // AkArau'bhyavahArasannibha iti prAcAndrivAcAM prathA tathyaitasya nRpasya zatrugharaNIsaMkrandanaiNIdRzAm / netrANAM kila kajjalaM kavalayatkAlaH karAlastarAM visphUrja karavAla eSa samabhUtasmAdakasmAdapi // 90 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya etaddordvayakIrtidevasaritA dhArAjalazyAmalA kAlindIkaravAlikA samagamadveNItraye tatra ca / dInadveSisarasvatImilitayA rAjanyavIrabajaiH snAtvA'kAri surAGganAsuratajakrIDArasolanam / / 9 / / etaddordaNDacaNDadyutikaranikaratrAsitArAtirAja stasthau yAvadvizaGkobhakusumalatAkuJjapuje nilIya / vIkSyotannAmadheyAGkitanizitazara dhvastapaJcAnanasyo dbhazatAGkaH karata bajatu vivazadhIH kAM dizaM kAndizIkaH / / 92 // tatra stanAtaTapariskhalitomisAndra mandrAvo'stu tava sAravahAvagAhaH / etatpurI tava mahAyazamaDDuvAhya nRtyAGgahAramiva tena nidarzayantI // 93 // asyogapatapatpratApatapano vizvatrayavyApinI: kiM mUrtIrakarodabhUdabhina bhastArA'nukArAkRtiH / yabhUmaNDalamaNDanaM maNigaNaiH kapUrakundendubhi DiNDIreNa phaNIzvareNa gahanaH pArejagadgAhate // 94 / / eSa tvadIyakucamaNDalacandramauli _ mardundubhai khapadaistamalaGkarotu / yadvA tvayA saha mithaH smaramallayuddha mabhyasyatu stanayugapratimallaghAtaiH / / 95 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 padmasundarasUriviracita ityevaM varavarNinI samatuSanno varNanAkarNanA dbhUbharturmanuvaMzajasya parato bhrUkSepamAtanvatI / advaitaM hRdi saMvidaM citacidAnandaM girAM vistarA - nnistIrNe nu vidAJcakAra paramaM brahmeva zauriM mudA / 96 / / iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottama zrIpadmameruvineya paNDitezazrIpadmasundara viracite zrIyadusundaramahAkAvye kanakavatIsvayaMvarADambaro nAma caturthaH sargaH // 4 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ // paMcamaH sargaH // tAmindusundaramukhIM zivikAdharasthAH sadyo nRpAntaramatha sma nayanti vijJAH / leSoktimAzukravayaH kavitAnubhAvAd __ bhAvAntaraM samuditAM vividhairivAthaiH // 1 // dvA:sthA jagAda jagadekamude tavAstu pANDyena pANitalapIDanamIzvareNa / lekheva kAJcanamayI bhavatI vibhAtu rucyena mecakarucA nikaSopalena // 2 // adhyaiSTa yaH sakalakAmarahasyazAstra mabhyasyatAdratirahasyamanagaraGgAt / aGge taveva nakhakhaNDanamaNDanena rAgAruNena nayanena sarAgalakSmyAH // 3 // asyAriyauvatakucau vanakumbhikumbha buddhayA hariH pravidadAra punArudatyAH / zaukena dADimakaNapratimAnnibhAlya . dantAnmukhaM varatanAta dazyate sma // 4 // nedaM garjitamUrjitaM raNaraNattUryasvanADambara stasyeyaM karavAlikA navataDinnavAmbudAH kumbhinaH / etatsainyaraNAGgaNAdarigaNastraiNAni bhItadrutA nyevaM vAridavArametya mumuhurvanyAsu nezurmuhuH / / 5 / / asyoddanturadantinaH parilasatkAdambinIzyAmalAn sindUrAruNakumbhavibhramabhRtaH saGgrAmaraGgoddharAn / tatsAyantanarAgasakkaratamaH saMlakSya zaGkAkulAH sAhasrAribhujAsahasrakiraNAH zaGke'stamIyutam // 6 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 padmasundarasUriviracita asyoddAmacaritracitritatanazcitraM yazo jRmbhate sadyastrINi jaganti pANDusyati prAgbhArabhAmaNDalaiH / tattAdRkpratipakSapakSavadanaM nIlIcakAra kSaNA - draktAni prakaroti tAni suhRdAM hRdbhaktrapadmAnyapi ||7|| pratyarthikSitipAlavaMzavipine saMsphoTasaGghaTTataH sambhUto'sya bhujapratApadahano jAgarti vizvatraye / yasyemAH sphuTavisphuliGgakaNikA bhAsvAnbhidurbhairave bhAsvadbhAlavibhAvasuzca hutabhugvArAMnidhau vADavaH // 8 // asmi~statastaruNi ! tArataraGgitAni dRSTeH prasAdaya rasAdanimeSitAni / kSoNIbhuji kSaNavibhArucibhAsurAGgi ! zyAmAGgabhAji bhaja bhUSaNabhUNyabhAvam // 9 // asya stutiM suvadanA vadanAnnipIya rAjJo na rAjatanayA rajati sma tasmin / anyAhate hi puruSe paruSAyate vA vAcaspaterapi vaco racitapracAram ||10| janyAjanA nRpasutAM viratAM vimRzya ninyurnRpAntaramathAntaralakSyadakSAH / bhaGgAntaraM zazikarA iva vAddhivelAM labdhodayAstaralitAM nu valakSapakSe // 11 // tAM darzakA'tha nijagAda kuraGganetre'muSminnudAracarite caritArthayAzu | svaM yauvanaM kila kaliGgadharAkalAvA nAnandayatvamamUM tava dRkcakorIm // 12 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya khyAto mahendradharadhIramahendra eSa kAliGgakuJjaraghaTAparighaTTanena / svApInatuGgakucacUcukavibhramAbhAM zobhA nu pazya dayitasya bhuvo'sya zaile // 13 // etasyoddharasindhurairapi mRdhe kAntAM punarjaGgamai rjAnAno dharaNIdharaiH sma dharaNIM dhIraH pRthuH pArthivaH / etatsaGgarasaGgatA'marasamajyAmadhyamadhyAsito bhUyo bhUdharabhUribhAraharaNe medhAM vidhattetarAm / / 14 / / etattuGgaturaGgasaMhatikhurollekhakRtakSmAtala kSetreSu kSitibharturujjvalayazo bIjaM karaH kikkiran / nistriMzakSatavairivAraNagaladraktAktamuktAkaNa vyAjAdasya nirasya dasyuyavasAnyudgADhamudgAhate // 15 / / etatpratApadahanotthitadhUmabhUma lekhaiva yatkila kare karavAla eSaH / cedanyathA kathamamuSya sapatnapatnI-- netreSu kandalayati sravadazrubindUn / / 16 // yasmAdaivatarAtrivAsaraparIvAhasthiti kinAM yasyAsti pratimAnamaurvadahano'mbhorAzisarvakaSaH / nUnaM yaH patipakSapakSajayazo nakSatrabhAnaMzakRt sa prodyattamasatpratApatapano vizve'sya vidyotate // 17 // etatsaMyugasAMyugInavilasaddorvallibhallAhata dveSistrIkarakambukaGkaNavizacchedAzanaikaspRhA / asyAmitrakalatranetraruditAmbhonijhare khelati kSoNImaNDalamaNDana kila yazo haMsAlirindUjjvalA / / 18 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ panasundaramariviracita tAmAlirAlapadatho tadabhIpsitajJA krIDAzuko mukuTalohitaratnarAzau / svatroTikoTimavalokaya daaddimaanaa| bhrAntaH kaNAnkSipati bhA mini ! mAramAnaH / / 10 / aprastutena lapitena tataH sadasyA ___stasyA babhUvurabhineyavilAsahAsyAH / mamlau mahendradharazekhara eSa vIkSA panno vipanna iva tena nirAkRto'bhUt / / 20 // bAlAmanaiSuraparaM ca paraMtapaM te vijJAya ceSTitamato'tha vimAnavAhAH / padmAkarAtsurabhitAM makarandazItA dezAntara mRdutarA iva gandhavAhAH // 21 // tAM bhU purandarasutAmavadatsuvetrA bhUpAntaraM taralitena vilokitena / svApAraGgatataraGgataraGgitena nepAlapAlamasitabhu ! nibhAlayAmam // 22 // nIvRtyamuSya mRganAbhisanAbhigandha- . stattvanmukhAnilanibho nanu vAti vAyuH / tvatkAmakelikalitazramavAribindUn mandaM mudeva nudatAtparicArako'sau / / 23 / / paGkena tanmRgamadasya vicitrapatra valla kucamaNDalamaNDanAya / svAparAdhazamanAya tavAnurAga vallI nu pallavayatAdayamatra mUrtAm // 24 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya janye'daHparipanthinirbharagaladdAnAmbudazyAmala-- proddAmadvipakumbhatAM vyadalayaccaNDAMzucaNDAsinA / caNDi ! tvAmanunetumeva tadasau tAM tvatkucaspardhinI . matvA'syA varivasyayA'sya kimu no sadyaH prasAdodyatA / / 25 / niHzeSakSitipAlazekharamaNe ! premNA'nunIya tvayA ___ saMzliSTA vijayendirA'navarataM nAhaM punarjAtucit / ityenaM vigaNayyanirgatavatI bhI minI kopitA zatrUNAM raNaraGgamaGgasapadi smojjAsayatyaJjasA // 26 // mUrtA vIraraso'yamasya yugapadvIrasya mUtau dhruvaM yuddhAyoddhatakandharasya niragAtsenA yataH sAttvikI / rogNAM koTiriyaM svamaulimukuTAlaGkAralakSyA mahAn pAre vA guruvikramasya mahimA cchekaina kairvarNyate / / 27 / guJjAhAramapAsya mauktikalatA kiM kaNThabhUSA kRtA tyaktvA valkalavAsasaM sutanu ! te ko'yaM dukuulgrhH|| mAyUracchadarIDhayeti nalinaM kiM karNapUrIkRtaM hIhItyasya vane vanecarazataiH straiNaM dviSAM hasyate / / 28|| enaM tataH smarazaraprasaratpratApa santApitaM nijagaM calacApalena / nirvApaya tvamayi ! sanmRganAbhimizra ___ karpUrapUraparivAhanibhena bhIru ! / / 29 / / tasmAttirazcaraziraHparibhAvanena sambhAvya tAmuparatAM zivikAdhurINAH / zatrutapaM paramatha sma nayanti padmAt phullazriyaM kumudakhaNDamivendupAdAH // 30 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 padmasundarasUriviracita tatsammukhe na ca mukhena nirUpayantI rAjanyamanyamatha vetravatI babhANa | enaM vRNISva malayAdvimahendramindra mAtaGgagAmini ! mahendra parArdhyazobhama // 31 // eSa tvadIyamukhamAruta sauramarddhi saMsparddhinaM malayajaM vidhurIkaroti / pASANagharSaNa kuThArabhidAprayAsai-- stvadvAsitazvasanapAnavilAsalubdhaH || 32 // tvAM candanadrumavanIM parirabdhukAmaH sabhogabhAgiva bhujaGgamapuGgavo'yam / pratyaGgasaGgakRtaraGgataraGgitena zobhAM bibhartu mukhamArutapAnapInaH ||33|| abhyarNamasya nagarasya vidUrazailaH krIDAcalastava bhavatvavidUravartI | yaH saMtataM mudirameduragarjitena ratnAkarotpulakitAni tanau tanoti // 34 // dhatte maunamRjutvamAzrutipathaM gantA pareSAM para raktAni vratayatyaraktajanatArAgAya baddhAdaraH / tadvizrambhavidhAyiceSTitacaNo mukhyakSiterIzituH kANDasta[NDavayatyaddo ! vratavidhau dagbhaM mahAdAmbhikaH / / 35 / / dugdhAmbhodhIyavelAvalayanilayitazcandrikA candrabimbe kambuH prAMzuprAleyazailastaralatararucastArakAstArahAraH / kiM vA surebhaH phaNipatiphaNatA svargagaGgAtaraGgA diGnAgA viSTape'sya pravilasati lasatkIrtimUrtiprakAzaH // 36 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya etadvairikSitIzakSayacakitavadhUH kandarAmandirAnta lInA nIlAlimAlAM drumakusumarasAsvAdalInAM nipIya / bhrAntyA jambUphalAnAM kSudhitazizubhRzAzvAsanodastahastA yAvad gRhNAti tAni prayayuratha dizastAvaduDDIya bhRGgAH / / 37 // bhrabhaGgabhaGguramukhI paripIya rAjJAM ___ bhUSAmaNiSvanukRtAM zibikAM vahantaH / tAM ninyire'nyanRpati zazinaH samudrA-- lekhAM lalATamiva zilpavideo'STamUrteH // 38 / / sA'vIbhaNaddharaNizakrasutAM pratItya rAjAntara kanakavetradharocitajJA / kAJcIpurAdhipatireSa dhinotu citta kAJcIvimudraNapaTustava kAJcanAbhaH / / 39 / / eSa tvadAnanasudhAM vasudhAsudhAMzu netrAmbujaiH kila pipAsati komalAni / asyAGgakAntisarasISu vijRmbhatAM vA nIrAjanAya tava netrasarojarAjI // 40 // etena dvividho'pi mArgaNagaNasvArthaH kRtArthIkRta styAgena draviNasya jIvitadhanatyAgena vidveSiNAm / etasyaiva guNo dvidhAkRtatanuH karNAntagAmI babhU . vAdyazcAtha paro visArivibhavo vizvatrayaM vyAnaze // 41 // vAsiSThAmbubharo mahebhamakaraH khaGgasphuradvADavaH senollolacayaH padAtilaharI pUro'sya janyArNavaH / pratyarthikSitipaistadAzugavazaizcitra tvaritraM vinA bhede yattaraNerapi sphuTamaho ! tIrNaH sakarNaiH param / / 42 / /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita etatpratApatapanopmabharaistapartu rujjRmbhate'risadaneSu sadopratApaiH / tatra prapAmarivadhUH zuzubhe vahantI netrAzrupUrNakucakumbhamayIM supuNyA / / 43 / / mandAro nAtyudAro bahulaphalabharairbhaGguraH zAkhikalpo mAvA cintAmaNirvA pazuramaragavI yA payodAnadakSA / etenaivArthisA vitaraNavibhavairyatkRtArthIkRtastat santi vrIDAjaDAbhAH suraviTapinibhAste tirAbhUya bhUyaH / / 44 / / AjAnubAhujanito'pi jaganti gantA __sadyazcaturdazamahobhiraho ! visArI / prodyatpratApatapano'sya tavArinArI hRtsUryakAntamaNiSu pratibimbito'bhUt // 45 / / prAjJA'tha sA kSitipatau garimAlaye'pi dRSTi babandha na ca rAgiNi tatra citram / yadvA virundhati vidhau guNinAM guNoghaH sphAro'pi na sphurati hA ! parihAradakSe ! // 46 / / tAmanyavIkSaNaparAM sutarAM samIkSya janyo janastadaparaM nRpamAninAya / nApekSate hi karaNIyavidhau pracAra vAcAmaho ! sahRdayo hRdayoditajJaH / / 47 / / bhUyaH kanakanakadaNDadharA''ha tanvIM saMjJApya bhapamaparaM nayanAJcalena / drAkkITakAdhipatigmakarI vidhattAM tvatkAyakAntihadinISu vivartanAni // 48 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya bhrAmaM bhrAmaM digbhavadantAvalaMdantAn ____ kAmaM kAma candramahendrebhaphaNIndrAn / kAra kAra caitadaristraiNakapole vizrAntaitatkIrtiparisphUrtirihAGkam // 49 / / jihmatva savidhe dadhAti samare vibhratparAcInatA muccai?rakaThoranisvanacayaM muJcatyajasra .dhanuH / tattasyApi guNagrahapravaNadhIdhuryo guNagrAhiNA meSa prAptavizeSazekharazikhAratnairna kairvarNyate // 50 // etasya candrakarasAndrayazaHprakAzaiH pradAvitA dviSadakIrtimaSItamisrA / dikcakravAlacaramAntamiyAya cakra vAlasya bhUbhRta iva zriyamudvahantam / / 51 // tadvizvavizvamapi vizvajanInavIrya vizvambharodaradarIgatamAzu bhRtvA / ratadyazAMsi niraguH kila padmanAbha nAbhIsaroruha miSAdatipANDurANi // 52 / / hRnmU dviSadabhimAnabhUmirekhAM hitvA'nyAnsadayamayaM zaraiH pratIkAn / / tadvaitaM kila vidadAra dUradarzI nItijJo na khalu nirAgasaH kSiNoti // 53 / / etatkhaDgodvAritAristriyaH svAga ___ vakSodhAtA vyagrahastAgraTakaiH / prottuGgAsu svastanAdhityakAsu smaitatkIrteH suprazastiM likhanti / / 54 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita svIye mukhAmburuhinAlamivAGguliM sA sadyo dadau taduditaM pratiSedhayantI / matvA'tha janyajanatA'nyamajIgamattAM bhUpaM madhuHzriyamivAzu vanAntarANi // 55 / / dvAHpAlakA nRpakanI kamanIyavAcA sA pratyapIpadadatha pratibhA pragalbhA / etaM nitambini ! rahI mithilAkSitIndra mAnandaya svanayanAJcalacandrikAbhiH // 56 // tvadvaktrasArasarasIruhasaurabhADhya saundaryamaJjamakarandamilAmahendraH / eSa svadRgmadhukarIyamalena pItvA svarbhogibhogabharatAvimudaM mimItAm / / 57 // etatkIrtivivartazubhrapaTalairAplAvite viSTape - tArAstArakarAjamuttaralitAH sammAyanti dhruvam / zambhuH svaM ca bhujaGgapuGgavamibhaM bhrAnto divIndro mRgaM candro mArjati dugdhasindhumadhikaM dhairyaNa taakssydhvjH|| 58 / / dviSatkIrtivAtaM kRtakamapi puJjIkRtamasau jaganmUSAgarne mihirakarajAlojjvalataraiH / / svatejo'gnijvAlaidhamati kamanIyaM samabhava ___ yazastAraM sAraM gurutaramamuSya sma nicitam // 59 / / . idamaridharaNIdhavAH sadArAH kila gahanAdgahanAntaraM prayAntaH / atha kathamapi kAnanAyamAnaM svapuramaguH sazivAravaM krameNa // 60 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAgamadayaM kila pracurapauralokAditi dhvaniH zrutacaraH zukairmuhurapAThi vanyAsu saH T adaH samarasaGgaradrutavipakSipakSo mudhA'- vizadvanamabhUdvibhAtamiva ghaTTakuTTayAM punaH // 61 // sthAne sthemNA sthitimupagato'hamaNirnekakASThAM kuJje dAvaM drutamanuyayau dAvavahnirnilIya / yuktaM caitadbhujabhujagajasvapratApaprakAzA- yadusundara mahAkAvya etatpradhvastahastipratibhaTasubhaTAgneyasArdrAGgakASTha vrAtaitaddoH' : pratApAnala milanalasaddhU malekhA kimeSA / nanvetadvA jirAjiprakharatarakhurakSudyamAnakSamottha prArabdhoprapraghAtapracuratarara jorAjirAjattamisram ||63|| tato janIjananayanAmRtAJjanaM daurvAni dhikkhalajalazaraNyAzritaM bhUribhItyA / / 62 / / iti sabhAjayantyabhimatazaurimeka kaM 12. sabhAjanaM svarucimarIcivIcibhiH / zrImattapAgacchanabhAnAmaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye mudritanRpakumudo nAma pazJcamaH sargaH || 5 || hRdA smarannayananimIlanena sA // 64 // ng
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ // SaSThaH sargaH // rAjavrajAdapagamayya janIM vahanto __ vainItakaM vinatabandhurakandharAMzAH / tAM ninyire dhanadayugmamivAvaziSTa __ prItiM rathAGgamithunaM haridazvapAdAH // 1 // utsArikA punarabhASata rAjarAja eSa svayamvaramahe tava rAjamAnaH / tvaM rAjaputri ! navarAgaparAgarajya nnetrAbjabhaGgibhiramuM na ca vIkSase kim // 2 // asyAlakApurapurandarasundarasyo dIcIpateriva zacI bhava sArasAkSi ! / tatrendranIlamaNikuTTimaramyaharmya vApISu te'stu mukhamambujavibhramAya // 3 / / somArdhadhArikhapurardhaharA mRDAnI saubhAgyavatpraNayinInivaheSu sImA / tAM tvaM prasAdya dayitapriyatArahasya vijJAsyasi pradimavazyamavazyabhAvyam // 4 // etasya pUrharaziraHsphuTacandrikApa dezonmiSannayanabhaGgibhirAzu vIkSya / tvAM guhyakezvaravimAnaziraHpatAkA lolAJcalaiH samabhineSyati sA saharSam // 5 // etadvimAnapariNAhivitardivartI mandAra eva tava dAsyati karNapUram / kArottama nayanavibhramadAnadakSaM kSaumaM sarAgamaNimaJjulamaNDanAni / / 6 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya asyAkrIDe lInasannIlaratna krIDAzailaH svarNarambhAparItaH / tatrAnenAmAvahantI vihAra kiM nAbhikhyAM lapsyase svarvadhUnAm / / 7 / / asyArAme'zokataruH pallavasUti dhattAM ziJjanmaJjulamaJjIrasanAthaiH / pAdAghAtairvibhramavatyA nu bhavatyA harSodrekAdromatatiM tAmiva sadyaH / / 8 / / puSpobhedaM pramadavane cAmpetho mattastvatto vadanasurAgaNDUSam / tatrAmuSya praNayavatI premAI * svAdaM svAdaM vahatutarAM gaurazrIH // 9 / / trasyaccakoracikurAM dRzamAkalayya tasyA ghaTapratibhaTastanavibhramAyAH / mUrtyantaraM harasakhasya nidarzayitvA sA daNDinI punarabhASata bhASitajJA / / 10 / / adbhutaM nu varavaNini ! manye kinnarezvaramamuM na vRNISe / eSa vai bhavasakho naradharmAs ___ gaNyapuNyajanatAmahanIyaH / / 11 / / cArucAmaranikAyapIto yaH svadAnaviditorucaritraH / kuJcitabhru ! naravAhanazAlI rAjarAja iti rAjati so'yam // 12 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita zliSTAM giraM nanu nipIya narendra putrI . dolAyitena manasA vicikitsati sma / ki kinnarezvaramu vAva narezvaraM vA seyaM madarthitapatiM nu parArthagUDham / / 13 / / zauriyaMdA kimu dhanAdhiparUpadheyaM dhatte'tha hanta kimahaM nu vahe vimoham / yadvA cakAsti kila guhyakadivyakA ya cchAyacchalavyavahito dayito mamaiSaH // 14 // AH / kAlakUTa kalanA kimiyaM surANAM. yanmAnuSoSu kRtakaitavanATakAnAm / te'bhyarthitA hi dayitaM dayitaM dadante - pratyUhayanti yadi kRtyamihaucitI kA / / 15 / / 'diNTena yazca yadalIkatale vyalekhi so'ho'pi garhitatamo'sya bhidaH spRhAyAH / upraiH prabhAkarakareM mumude'ravinda moSaM prayAti ghanasAranibhaistuSAraiH // 16 // sadvA[ka]parAM kSitipurandaranandinI sA. sambhAvya bhASitumupAkramata pragalbhA / ki nizcalena manasA kila nizcikAya nAmuM sukezi ! bhavatI jagatImahendram / / 17 / / bhrAntiH kA nu mRgAkSi ! zuktizakale rUpyabhramo'jJAnataH sArUpyAdatha cenna dharmiNamatikramyApi dharmaprathA / vyaktiH sphUrtiriti dvayoH khalu pathaktattvaM tu nirNIyatAM bhUsparzAdapi bhU purandaramamuM viddhi svamohaM jahi // 18 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasundaramahAkAvya vizvatrayIviditayAdavatuGgavaMza menaM sthitA vizadakIrtivilAsikAzvit / raGgAGgaNe trijagatAM kila ntiiti| kundenduhAraharahAsahimAGgahAraiH // 19 // asyAGgajena janatAmavatA'vatArai - govardhanoddharaNabandhuradodhareNa / vizva druhAM kila kulaM nihaniSyate drA gi tyAyatau viduSi ! kAlavido vadanti / / 20 / / yena svato'nubhavatA bhavatArakeNa jJAnekatAnanilayAM paramAtmavidyAm / mAyAmiSAdviSayiNA'pi taTasthitena mokSyanta utibhiraho ramaNIyagopyaH / / 21 / / yugmm|| etatkule'tha kalikAlakalaGkapakka prakSAlanatripathagAsalilapravAhaH / nemistrikAlakalitA'khilavizvavedI tIrthAdhipaH prasaviteti viduH purANAH // 22 / / prAMzupratikSitipatisphuTadarpasarpa pradrAvaNapravaNavikramavainateyaH / adhyAsta eSa mathurAM pRthivImahendra __ zcandrAvadAtaguNamauktikahArahArI / / 23 / / sanmAthurIsavanavArivigAhadhauta netrAJjanapracayamecakitapravAhA / veNIva bhUmiyuvateryamunA'sya puryA zvitkAlakAliyazikhAmaNimaNDitA'sti // 24 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9.4 padmasundarasUriviracita visrastamAlyanavapallava talpagandho dgArau bhAsurayA surabhINi tatra / divyAGganAsuratakelimudIrayanti govardhanAcalanitamba guhAgRhANi // 25 // mAyUrabarhamukuTAGkitavallavAnAM unnAlanIlanalinAbhatamAlabhAle hukArajodajasamIritagogaNAnAm / vRndAvane tvamamunA kutukAni pazya // 26 // tatra pratIravanakuJja nivAsivAna prasthA kalindatanayA nu vigAhyamAnA / lInA liphullanalinIkalanIyalIlAM sA vAvahI tu tadanena samaM bhavatyA // 27 // tatra drumAntatibhiH stabakastanIbhiH / saMzleSitAnkizalyAdharamaJjulAbhiH / AjRmbhamANapavamAnacalAcalAbhi retena hRdyadayitena nibhAlayAzu // 28 // yo'dhItI kAmazAstre subhaganaraziraH zekharaH satkulInoM mUrtaH zRGgAra eSo'dbhutasakalakalAmbhodhipArINasamvit / nIlarAgo bhavatyA karidazanalasatkaGkaNAbhyAM bhujAbhyA mAzliSTastatra citraM vahatu ravisutA nIravAnIrakuJje // 29 // rociH kozA drucInAM zuciruciracayaM sarvamAdAya nUnaM vedhA vyAdhUtamoho vidadha iva mukhaM candrabimbAnubimbam / zeSaiH paGkAGkazaGkAM kacanicayamamuSyottamAGge dadhAnai- dhanye manye ruzairahamahamikayA keqibarhAtigarhAm ||30||
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya nirbhIko'pyeSa bhIti vitarati samare vIravairiprabhUNA ___ mArAdvayomAravindAtparimalamiva tadvargasargAdyazo sat / zumbhacchubhrAMzudhAmAdbhutadhavalatarasphArahArAtigaura citraM citteva caJcattarazapharacalallocane'muM nidhatsva / / 31 / / etasyArAtivAraH zaranikara iti dvaitamAste'bhiyuddhaM sannadvaM vepathu vA kathamapi ca na sItkAramAvIHkaroti / vaimukhyaM prApa nApi kvacana kimapi nA dhIratAM vA paraM tac citraM mitraM vibhedaika iti tadaparo'mitramatyantagAmI // 32 / / etattejo havyavAhe patano hotA pAtAdeva matveti vedhAH / tattattApavyApanirvApaNArtha cakre vArAMnAthapAthaH parItim / / 33 / / jyAghaTanocchatiNamuparAgaM vairikulenduvyasanasarAgam / pazya zaye'sya sphuTamadhirAgaM yUni ! kimasminbhajasi virAgam // 34 // vyoman ! svaM tanu vistRNantu kakubhaH pRthvi ! prathimNo bharaM ____yAyAH pUrvayazo'tizAyi niragAtsvairaM nu zaureryazaH / vIkSadhvaM paripakvasatkaNagaNocchravAsAdiva sphoTati brahmANDaM kila dADimIphalamiti dvAre'sya bandidhvaniH // 35 // etadvairiyazo rasendrarasanAdbhUyo'NubhiH puJjito bheje mandara eSa doSakaluSAM durvarNavarNazriyam / bhUyo'daHpratapatpratApadahanAdhmAtaH parIpAkata zcaJcatkAJcanarocirAzuruciraM dhatte nu jAnImahe // 36 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita etatkAmbojavAhaprakharatarakhurakSuNNadhUlItamira rurbhAsvAnanuSNairvahati vidhutulAM rAtritAM vAsarazrIH / dhaubhUmIbhUya bhUyaH kimu jagadajagabhAti bhAti kramAdvA kUpAraH prAptapAraH kRtakRtakamahAsetujaskandhavandhaH // 37 / / adasIyayazaHskuTAravinde .. gaganaM bhRGganimAM vibhAM vibharti / ripukIrtikhaTIstRNeDhi caita dguNatAyA gaNanAGkavargalekhaH // 38 // mathurA tvamarAvatI mahendraH kila zauristvamatho janI maghonI / lalatAlalanaiH sulAlitasva lalanAnAM tulanAmilAtale'pi / / 39 / / hariNA kimayaM yadUdvahazce nnanu nAkaH kimadaHpurI yadA sA / tadalaM bhidureNa bhAsate ce didamIyajvaladujjvalapratApaH // 40 // viSayo'sya mahebhyalasannagaro nagaraM ca bahukSaNavannilayam / nilayAH kilikiJcitavatpramadAH . pramadAH samadadvipasadgatayaH // 41 // iha sArataraM narajanma tataH subhagaM karaNaM zubharUpamataH / mithunIkaraNaM tadidaM sadRzaM sadRze sadRzaM hi bibharti vibhAm / / 42 /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya sanirdezAneSa vidyAdharANAM vatriH kanyAH kautukaM cakrirAbhiH / tannIvRdbhyazcAcalistvAM pipAsuH satyAM sandhAM vAvahistAdvivoDhA / / 43 / / zrutvA kumAraviduSI girametadIyAM sAyaMtanI kumudinIM daradanturazrIH kiJcitsphuTA mukulitA ca jigAya bhartu lAbhAdapahavavazAtsaviSAdaharSA / / 44 / / aspRSTabhUtalamudaikSata yakSakAyaM zauriM kSitikSitamatha kSitimAsajantam / sAkSAdabuddhavibudhaM ca budhaM dhavaM sA sAnandamandapulakAGkuravicchurAGgA // 45 // svedodabinduriva yAdavapuGgavAGge nirvApayanvirahajajvarasajvarAtim / tannyA vyaloki navahemani hIradIptaH zanArakalpalatayA na tayA kubere / / 46 // sadyo maNIvakamayIM dhanadasrajaM sA mlAyadruci yadupaterupakaNThamAlAm / Alokate sma varaNasrajameSa dhartA mAM nAdarIva nu darAditi zaGkamAnAm / / 47 // tannirdidhArayiSayA pratiyAtanAyA yakSezvarasya purataH sma natena mUrnA / baddhAJjaliM tamanunAthati nAtha ! bhikSAM dehIti me nRpakanI tvadanugrahAyyAm // 48 // 13
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita sadyaH prasadya nijagAda yaduM nRdharmA dUrIkuru pratikRtipravaNAM svahastAt / tAmUrmikAM savati me mahatI hRNIyA dInaM vilokya kila vIrayate na vIraH / / 49 // tasyAjJayA'tha yadusUnuranUnasampa nmudrAM karAtsamudatArayadAzuhRSTaH / naisargikI tanurucaM vidadhatsa bhUme rutsarjanAnnaTa iva sphuTamuddIdIpe // 50 // tadrUpasampadamakRtrimazobhanIyAM netrAJjalIbhirabhitaH paripIya bAlA / kSetre sudhokSaNavazAtpulakAGkurANi sA bibhratIva sudatI sutarAM lalAsa // 51 / / utkaNThayatyavirataM yadukaNThapIThe kAmaH sma sadvaraNadAma nidhAtumenAm / vrIDA punaH zayakuzezayayugmamasyAH saMstaMbhavatyahaha ! dolitamAnasAyAH // 52 // dolAyite mRdutanorhadi hImmarAbhyA muttambhitapravaravRSNikulAtapatre / adhyAsitaH sphuTamivAnyarasAtizAyI zRGgAra AbhyudayikImadhirAjalakSmIm // 53 // dudrAva hRdrutamaho dayitaM nu tasyA zcakSurgatAgatamapatrapayA cakAra / tadUpadIptijharasaGkarapakkadurga khajIbhavatkimiva sAmipatha prayAti // 54 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya hRtsaGgataM dRzi tiraskariNIva lajjA nihmotumenamabhito'pi babhUva yAvat / udbhidyamAnapulakairviSameSurasyA lakSyIcakAra vizikhairiva varma tAvat / / 55 / / mandAkSamanmatharasadvayavibhrameNa dvairathyaraGgamanubhUtavatI varoruH / dvairAjyasajjanagarIva garIyasInAM __ zaGkAdhiyAmanupadaM nirapAdi padyA // 56 // utpiJjalAmatha janIM vinizamya samyak tAM zauraye kanakavetradharA ninAya / tasyopakaNThamupanIya vadhUH kara sA kaNThe varasya varaNasrajamutsasarja // 5 // dUrvAkuraiH zavalitAM kila puSpamAlA ____ kaNThena bhUparivRDho vibharAMbabhUva / svIkAravarNaracanAM pariNItavadhvAH kAmo yadUdvahahRdIva lipIcakAra / / 58 // dUrvAJcitAM navasumasrajamasya kaNThe . zRGgAramUrtimiva sotpulako lasantIm / sA sAbhyasUyamavalokya natAnanAbjA bhAti sma bhAvakaluSA kila bhAminIva // 59 / / sadyastataH purapurandhrigaNaH saharSa mutkaNThitaH parabhRtapratimAnakaNThaH / udgAyati sma kalamaGgalagItimAli vRndairulUlumadhurAM madhurasvareNa // 6 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita vArSNeyavakSasi maNi pratibhAsamAne madhye kiyatpratimitaM ca kiyadahiHstham / zobhAM babhAra sumamAlyamiva prasUna--- bANasya bANatatirardhanimagnabhAgA / / 61 / / prodyatpramodapulakAGkuravicchurAGgI madhyAsyayA smaradhanurdhara eSa zaurim / lakSyIcakAra vizikhA'bhyasanaikavedI tanvImiveti kila sA sutarAM babhAse // 62 / / tasyAstanUruhatatiH pravarAM varasya lakSmI nirIkSitumiva sphuTabAlabhAvAt / ugrIvikAmakRtasammadasamprakAza pratyujjihAnapulakAGkuritAGgayaSTeH // 63 / / prAdurbabhUva yadupasya kare navoDhA vinyastadAmna iha yatkila dharmavAri / niHpazyamAnakarapIDanamaGgalasya kAmaH karodakamiva svayamutsasarja // 64 // cetpuSpacApazaramArutadolanena / tUlAyitA mRdutanostanurastu kampA / bhUbhRdyadA yadupatirbata vepate ta ccitraM sma kAmamitaratra mahatyanAsthA / / 65 / / sparzAtkarasya navakuDmalakomalasya stambho varasya sutanorajaniSTa yazca / manye prasUnazaranavyazaravyadambha stambho navapraNayinIpraNayaprasUtaH // 66 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya candraH kuhUmiva tathA jarasaM vayasthaH samrADdaridrapadavIM nizamabjinIva / srAkkAlikAM sakalarAjakamApadenaM dRSTvA vRtaM kanakayA vasudevadevam // 6 // rAkAmivAmRtakarI nalinImivArko gIrvANavAraNa ivAbhramumabhrameNa / vyAkauzitAM sumanasaM kila caJcarIko labdhvA yaduzca kanakAM bhRzamullalAsa / / 68 // acchodya kinnarapatiryadumacchasUktaiH snehAmRtastimitanijharacATugabhaiH / svIyaM yazazca yamivArjitamabhyavarSat - puSpoccayaM suratarupabhavaM nabhastaH / / 69 / / paulomIzakrayorvA sitakarakumudinyorvivasvannalinyo stAmbUlIpUgayoH kiM dvayamuta zivayorarNavasvarganadyoH / advandvaM dvandvametadyadupakanakayo! tulA vizvavizvaM hItyAnandormisAndrA divi nu diviSadAM divyagIH prAdurAsIt / / 7 / / etatsarvAbhisAraprasarazarabharacchannamunnIya sedhA saGkAzaM vyoma caitadripunivaha ito bhItabhIto'yamAnaH / kAntAre yAvadAste zalalacalacalAndhAvidho'pyatra vIkSya vyagro'bhUdvA pratIke zaraNamapi zaraNyaM bhiyAM bhAgadheye // 71 // tvaM bhUbhRvRSNisU numalayagiriraho ! tvadbhujazcandanadruH sAkSAtkaukSeyako'sminniva nivasati yadvayAlakAlaH karAlaH / eSa tvadvairivArasphuTaviTapidRDhaskandhasaGghaTTanAbhi.. omavyA pipramuJcatyatidhavalamalaM lokanikamAra t / / 72 /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 padmasundarasariviracita evaM bhUkazyapo'sau paTuninadavadaivandibhiH stUyate sma ___ dadhvAna sphAratAradhvanibhirabhinabho dundubhidundugItaiH / divyastrIkaNThakUjatkalakhakalitaiH spaSTamaspaSTavAda zaMsatsArAviNaM tatsamabhavadiva kiM brahma vA dvaitametat / / 73 / / vizeSakam // zrIdaH svAM puramanvagAtsa ca harizcandro'tha tau dampatI bhUpAlAzca nijaM nijaM ca zibiraM yAntaH krameNApare / cakre cakraturatra cakruradhikazrIbhAvukaM bhAvuka sAndrAnandanarendrananditamahe pANigrahe'sminmudA / / 74 / / iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDiteza zrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye vasu __devavaraNaM nAma SaSThaH sargaH / / 6 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / saptamaH srgH|| atha vRSNisU.nurupakArikAmagAd varabhAnurUpavaravarNinIvRtaH / paThatastadIyaguNavaMzazaMsanaM paTubandinaH pathi dadadghanaM dhanam // 1 / / karavAridaH kanakavidyutA lasa nnadhivarSati sma vasuvAri tattathA / yadapasya mArgaNagaNaimanorathA tigamujjhitaM javasavadyathA pathi // 2 // adhimUninAya mithunaM karagraha pratikarmanirmitividhevidhitsayA / avarodhamasya samayocitakriyAH pramadAH sRjantviti jagAda ballabhAm // 3 // vara eSa bhAmini ! vareNya ujjvalA nvayasandhayA sma jananaM punAti naH / nijarUpasampadatulazriyA smara smayameva nimnati kiM bahu bruve // 4 // vidhAma laukikavidhiM purAvidA muditaM yathAzrutamupazrutaM jane / vinigadya ceti niragAdagArataH sa dharAdhavaH pariNayoddhavoddharaH / / 5 / / gaNakAnuvAca sa ca lagnamuttamaM nigadantu danturitamaMzazaMsanaiH / jagadusta etadudayAstanirmalaM . surasUrisUrazazivIryavattamam // 6 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita sa iyeSa dAtumatha tAM sutAM tadA yadurga svadUtavacasetyacIkathat / tava pAcavAri kila manmanorathA-- kuramadya pallavayatAdgRhAgamAt / / 7 / / anugRhyatAM kanakavatyatho kula dvayameva me kila bhavatpadArpaNaiH / kva ca mAzA hi bhavataH surAcala pratimasya pIThaparikalpanakSamAH // 8 // sa tato nipIya nRpadUtajalpitA nyahamemi tatpraNamanAya pAdayoH / svagurorudIrya tamiti vyasarjayad yadupaH prayAtumatha taM pracakrame / / 9 // zrutadUtavAgavanipo yadaM tadA gamayAMcabhUva kalitekSaNakSaNam / sa zikhAvalaH kila gamIragarjitaM vinizamya vAridamivordhvakandharaH // 10 // atha dhIradhIH purupurandhrinAyikA kRtadArakarmakaraNIyakarmaThA / samayaspRzaM vidhimupAdizadgRhI gRhiNI pramANa iha karmaNi dhruvam // 11 // adhivAsanAya paTavAsakasya he na sukezamAnini ! ciraM vilambaya / ayi / vartivastukaravartamutsuke ! tanu vartayeti vininAya sA'parAH // 12 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ viduSi ! grathAna varavaryazekharaM tvamatho mRdAna mRducUrNamuttame na ca pAriNetravasanAni sIvyasi yadusundaramahAkAvya aparA'GgarAgaparikarmakarmaThA tvaye sma saMlapati heti yauvatam ||13|| smayazailazRGgamapi bhUpatermanaH garimAsbhimAnapadavImupeyuSI / puragopurANi maNipuJjamaJjalo pratisaMskriyA paTutarA''ruroha sA // 14 // 14 svamarIcivAribhirivArdhamAdadhu cchritatoraNAni nitarAM virejire / dupAdayorupapathaM pravAhitaiH ||15|| navazuktijastabakavandanasragu janatA'GgabhUSaNavibhUtibhiH purI jjvalahAsabhAsitamukhA gRhA babhuH / parivRttacitrabahuraGgabhUmikA gRhabhittayaH kila lasanti lAsikAH / nanu bhUrbabhUva maNikuTTimatviSA parivartitopamatanUranUnayA // 17 // yadupAgamAtpulaka kaJcukAJcitA // 16 // praticatvaraM kRtacatuSkamaNDanA zucizukti jaistaralitocchritadhvajaiH / bhuvanA gairabhinayAya nartakI nagarIva raGgabhuvi sAdaraikSata ||18|| 105
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 padmasundarasUriviracita sicayacchidA kRtasumairakAlajaiH supariSkRtA tatavitAnasaMhatiH / pratisaudhamucchritatarA madhuzriyA kila bhUSitaM nabha ivAnvabhAvyata || 19 // murajastridhA'tra ninanAda sAdaraM tatamAtataM ghanamarIraNaddghanam / zuSirANi tuGgazuSirANi rANibhiH pratinAdameduratarANi cakrire ||20|| kalagItiratra pidadhe na vallakIM na ca sA'pi zarjharamayaM na mardalam / na ca so'pi DiNDimaDamatkRtidhvaniM na huDukkameSa na sa cApi dundubhim ||21| kalamandratAraninadapratizrutA parimUcchito vividhavAdyajanyayA / janatA'mbudheH kalakalasya Dambaro badhirIcakAra vasudiggajazrutIH ||22|| atha zAtakumbhazatakumbhamAlikAH sacatuSkavedicaturasramaNDale / samudasya rAjatanayAM purandhayaH snapayAMbabhUvuranaghAM yathAkramam !|23|| kanakA kanatkucayugena nirjitAH kuTapaGktayo daranatAnanA hiyA / api lambhitAH kimudahArakarmaNi sphuTamA maJjariyutA nu ta babhuH // 24 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya snapitA'tha sA sita dukUlavAsasA virarAja rAjaduhitA vRtA'dhikam / zaradaH prakAzazucikA zahAsinI kila pUrNimeva vimalAmbarA nizA ||25|| sudRzaH zirasyakacapAzamaJjarI galitodabindava ivAbhiSekajAH / vadanendutarjitatamisramaNDalI - ruditAzrupUrapRSatA babhAsire ||26|| mRdupakSmalAMzukamRjAbhirujjvalA sutanostanurnu suSamAM dadhautamAm / sukalAdazilpidhRtazANatejanA pratiyAtaneva rucirA hiraNmayI // 27 // atha varNakAJcanavisAri saurabhaM puretadIyamadhikaM vididyute / ruciraM hi hema yadi saurabhocitaM janavAda eSa viditastadA'bhavat // 28 // kSitipAtmajAM zucivitardikAntaraM vinivezya maNDanakalAsu paNDitAH / atinidramAdaraparA vinirmamuH pratikarmakarma nikhilAGgamaGganAH // 29 // iyamuddharUpasubhagA prasAdhitA subhagAbhirApa suSamAM garIyasIm / kimu bhUSayeyamanayA'tha sA'dyutat samagAha tatamiti manmano bhramam || 30 // 107
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita kRtabandhujIvakasaroruhArhaNaM zazinaM nu campakasumopahAritam / saradacchade kSaNamivaitadAnana - sumanaHzilAtilakitaM jigAya tam // 31 // aparA'bhikasmaramadAndhyatAmasI timirAmbarapracayavANitantutAm / sudRzo jugumpha mRdukaizyamaJjarI masitAgurupravaradhUpadhUmitAm // 32 // vadanAmbujaM mRdutanoiMgambuje __ varabarhibarhacayagarhaNAH kacAH / adharAruNaM taralite sumecakA vyatibhAta AkRtinisargasargataH / / 33 / / atha kA'pi dhUpabharadhUma gumphana cikurabhramAdvidadhatI sakhIjanaiH / smitatarkitA tadalakacchaToccayaM nibandha sasmitamukhI cirAya sA // 34 // idamIyaveNirasameSu vAhinI-- prabhavattamaH paTalanIlimacchaviH / sphuTameva navyakusumaiH pariSkRtA madaneSubhiH zavalitazriya dadhau // 35 // adasIyabhAlaphalake kacAmbuda kSaNabhAvibhA kanakapaTTikA vyabhAt / vadanAmRtadyutisudhA'zanAdiva sthiratAmazizrayadiha zriyA ciram // 36 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 109 uvizeSakaM tadalike samauktika bhramarAlake zriyamudazcitaM dadhau / trijagajjayI nu samatta sAyakaM madano'tha muktapadavIjigISayA / / 37 / / janayAMbabhUva kila tallalATikA ziticUrNakuntalakalApavallarI / sumanaHzilAtilakadIpakArciSaH __ samudastakajjalazikhAlatAbhramam / / 38 / / sudRzo dRzau zitikanInikAmaNeH kiraNairgatAgatavivartavartinaH / samaraJji nAJjanacayaiH sakhIkarA JjanalekhinIlikhanajairnu manmahe // 39 / / kimu yauvanena navazilpinA'munA dhRtasUtramaJjanavilekharekhayA / samaketi varddhayitumedhamAnayA sudRzo dRzoryugamapAGgataH param / / 4 / / ghanamecakA najarekhayA'Gkana samupetya nIrajayugasya taddRzau / suSamAmavApaturanagadhanvinA vizikhIkRtasya kiNanIlimaspRzaH / / 4 / / varavarNinIzravaNayugmamIkSaNa dvayasaJjanena kRtabAdhamuccakaiH / kimalaJcakAra sarasIruhadvayaM kila karNapUramiSato dviSattamam / / 42 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 padmasundarasUriviracita nanu tadvataMsadhRtavArijadvayaM navakAmukasya kamanAndhatAbhRtaH / nayanAmbujadvayamidaM nu karNayo ya'galattamAM kimiva kasyacid dhruvam // 43 // kusumAyudhaH kila tadIyakarNikA maNidIptikiMzukasumAttakArmukaH / kRtatadvilocanasarojasAyako vasudevameva hi zaravyamaikSata // 44 // sudatImukha kanakaratnakuNDale zrutivallipAzayugalena sAgasI / zazimaNDale iva nanAha tattulA dvayavAdinI kimu vibhutvazaktitaH // 45|| sumukhImukhAmRtakarasya kuNDala dvayamadhyagasya yadumanmathodbhave / nyapatattarAM duradhurAbhidho dhruvaM . kila yoga eSa viSameSu bhUtidaH // 46 // madhurAdhare mRdutanoralaktaka dyutidIptaye vinihitaM vayasyayA / madanaM vidhUya madhu tatsalAlasaM vilalAsa vastumiha kiM sudhAnidhau // 47 // kila vallakI madhuragIstrirekhayA sutanorbabhUva mRdukaNThakandalI / sitasaptazuktijasarAnupetya sA parivAdinIva virarAja maJjulA // 48 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 111 karidantajena khalu tadbhujadvayI navakakaNena visinI jahAsa yA / vadanaprabhA'pahRtasAracandramaH paripUrNamaNDalamivAnukurvatA / / 49 / / navayAvakadravajarAgaraJjanA daruNau tadIyacaraNau rarAjatuH / upagUhanAttaruNapaGkaje uSa syaruNadyuteriva cireNa jAgratI // 50 / / kRtamantureSa madanAnalaH purA prasamIkSya bhAvidayitaM mRgIdRzaH / sa sarAgamUyamabhitaH padadvaye __bhajati sma yAvamiSataH kimu sphuTam / / 51 / / padahaMsako nu kimu rAjahaMsako savilAsamantharagatAni zikSitum / kila mattavAraNagaterupAsanA miva cakraturmadhurajhakRtidhvanI // 52 // ghanacandracandanajapaGkapicchile zuzubhe maNigrathitahAramaJjarI / kiraNacchalAtskhalitacihnitA jaga_ yuvacetasAM suvadanAstanAtaTe // 53 / / kimu bhUSaNaiH kila nisargasundare' padhanotkare varatanoralaGkRtam / zitimaJjimA nanu kanInikAmaNe ranupAdhi siddha iha cetkimaJjanaiH / / 54 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita sutanorathottaratarA'dhibhUSaNa dyutirAdyabhUSaNarucIrabAdhata / sphuTajAtisaMvidamivArthasUtritAM suvizeSasaMvidasamAnalakSaNA / / 55 / / viyati prasannamiva candramaNDalaM nijamAnanaM mukuramaNDale vadhUH / vinibhAlayantyatana lalitabhramaM pratimitA babhAra sA // 56 / / maNimaNDanadyutipalAzamAlikA bhramarajasaGgatazilImukhA babhau / sutanostanuH kimavanAya dhanvinA kusumAyudhana dhanuSAM zatairvRtaH // 57 / / vratatiH sumaiH suradhunIva vIcibhi nalinI ghaDatibhiriva stutiguNaiH / nRpatA nayairnu vinayavineyatA virarAja bhUSaNagaNaiH sadharmiNI // 58 / / sapadi prasAdhanakalAsu kovidai ranujIvibhiyaMdupateH prasAdhanam / samapAdi mAGgalikamujjvalocita pravitAyamAnaparikarmanirmitam // 59 / / . atha kakRtasya majayA prasAdhitA janamecakA kacakalApavallarI / zikhibahakAnticayacaurikAcaNA kimabandhi tairucitavidbhirasya sA // 60 / /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ RjurAyatA smarazarAsanasya sA yadusundaramahA kAvya vyalasattarAM sumalalAmakairalaM nanu ziJjinI nRpazirojamaJjarI / navaratnakhacitena maulinA kimajihmagairnu paritaH pariSkRtA / / 61 / / diviSamaH kimu bamau sa jaGgamaH ghRNipuJjamaJjataramaJjaridyutA / roh babhau kanakavIrapaTTikA - kamanotsave surabhiNA vinidritaH ||62 // 15 miSatastadAsyanalina jitAmbujam / tipuJjapiJjaraparAgamaNDitA navakuGkumadravavimizracandana sphuTacitrakaM tadalikaM sabhAjanaiH / udayAdrikUTazikharoditaM vidho tapavAraNaM nRpatilakSaNaM dadhat // 63 // yadunandanasya vadanena bAdhitau fa HaimRtakarau nu kuNDale / tadupAsanAM vidadhatuH parAbhava riva sAmibimbamudanIyata sphuTam ||64 | yadugaNDamaNDalayugAnubimbitA fro bibhratau lalitadolanacchalAt // 65 // samabhAvyata dviguNavakracaGkramaH lasati sma yA kanakakuNDaladvayI / kila mAnmatho ratha iti bhavaM tayA // 66 // 113
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita upakaNThatAratarahAramaJjarI .. natakandharasya cibukAMzacumbinI / nRpaterabhAdiva mukhenducandrikAs tabinduvRndakaratundilApagA // 67 / / bhujavallarI stapakitAGgulInakhai nenu haimamudrikatayA sapallavA / valayAlavAlakalitA phalepahi jagadarthinAM vitaraNairyadorvabhau // 68 // sitahIravIravalayA'sya dordvayI kila tatpratApayazaHsIkarotkaraiH / kirati sma maNDanamaNicchavicchalo cchaladacchavAridharavinduvRndajaiH / / 69 / / nijaratnabhUSaNamaNiprabhAsura dyuticakravAlanicaye'nucumbitam / vapuSo'nubimbamavalokya lokapo nicakAra cArumukuragrahAgraham / / 7 / / api bhUSaNAni maNipuJjamajulo nmiSadambakaiyugapadeva sundaram / vasudevarUpamapistadA tadA tanalokalocanamudaH kimu stumaH / / 71 / ' kRtasarvavairigaNazAvarakSitiH kSitimaNDalaprasRtakIrtidIdhitiH / sa ca janyayAnamuditaH samAruhat kila saptasaptiriva saptivAhanam // 72 / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 115 tamatho purasya jagatIpurandaraM pramadAgaNaH kSaNanirIkSaNonmanAH / sa yiyAsurAzu vihitaprasAdhanaH samalaJcakAra caturazcatuSpatham / / 73 / / atha kA'pi kautukavilokanAkulA . pavamAnasAmividhutastanAmbarA / puratazcalantyakRtamaGgalocitA mudakumbhasambhRtimivAzu zauraye / / 74 / / aparA''limIkSaNaparAM yadUdvaha kimudastahastalatikAGkadezataH / kila darzayantyanavadhAnatastruTat tarahAramauktikakaNairavarddhayat // 75 / / purayauvatastananipAsyapaGkaja smitasUnasannakharadarpaNAvalI / kila zastavastutatirAsa saiva ta vikAya bhUmaghavato yiyAsataH // 76 / / sa ca paurayauvatavinidravArija dyuticumbinetranikurambajasrajA / paricumbito yaduraho didRkSubhiH / kimu bhadrakumbha iva jaGgamaH pape // 77 / / parayA rayAnnijakarAmbujasthitaM navanAgavallidalamAdadAnayA / lapane svakelikamala nicikSipe vadanaprabhAripudhiyeva pazyayA ! 78 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 padmasundara sUriviracita aparAyaNAmavalabhIparamparA yadudarzanotsava vinidralocanA | sudatI satI vyatiyatI surAGganA vibhramaM sma daghate rasordhvagA // 79 // janamelake yadupavIkSaNakSaNa prahitekSaNe'pyupapatinitambinI / aparA samAzliSadathAntarAntarA'' nakadundubhIkSaNamaho muhurmuhuH ||80|| bhuvanAgracumbikamanIyakAminI mukhabimbambaritamambaraM divA / zatacandrasAndramiva tadidRkSayA samalakSyatAkhilajanairnu saGgataiH // 81 // navaha jAlaka mukhAni sundarI kSaNasundarANi madhusArasaurabhaiH ! kalitAni tAni dadhire nu tanmahe kila manmahe zatadalAmbujazriyam // 82 // vidhinA vidhAnavihitaikatAnatA paripAkimAbhyasana kauzalena kim ! mithunaM tadetadanayoH paraspara vyatiSaGgiNornu niramAthi nirbharam // 83 // kimu kAma eSa kanakAtapaHphala sphuTazilpikalpita iyarti mUrtimAn / yadunandanaH kimuta nandanadrumo manujIbhavannanu bhavAdavAtarat // 84 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya anayA sakhi ! stritamayA mahaucitI-caturasraviccaturayA dhanAdhipaH / sumanA api sphuTamakAri durmanA yadupasvarUpamanubhUyamAnayA // 85 // zubhauvatAbhyudayasArvabhaumatA T padavImupeyuSitarA kutastarAm / upavIjiteyamayi yAdavekSaNA JcalacAmaraiH subhagatA''tapatritA // 86 // iti vAhavAhanagataM suvAsinIjanalAjamokSaNavidhAnavarddhitam / subhagaM nirIkSya puTabhedanAGganAH pathi saMkathAM samuditA vinirmamuH ||87 / / // paJcabhiH kulakam // kAbhizcitprasRtasvadRkprasRtibhirbhUpasvarUpAmRta pIta kAbhiradaH kirITamaNitAsahasranetra bhramAt / sutrAmeti kimindumaNDalamadovaktraprabhAmaNDala saMzliSTaH svadhiyA parAbhirabhito netre nimIlya prabhuH ||88 || iti zrImattapAgacchana bhonabhomaNipaNDita ottama zrIpadmameruvineya-paNDiteza zrIpadmasundaraviracite zrI dusundare mahAkAvye varAlaGkaraNaM nAma saptamaH sargaH // 7 // 117
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ || aSThamaH sargaH // rAjanyakaistaralatuGgaturaGgadhArA pArINa kelikalitaiH paritaH parItaH / AkalpakalpitamaharddhiparArddhayazobhaiH zvAzuryamandiramatho yadupaH pratasthe // 1 // vArAGganAkamalanAlamRNAlamaJja dorvalicAricalacAmaravIjyamAnaH / rAjA rarAja purarAjapathe jihAnaH // 2 // AzIHpravAdapaTumaGgalamAdadAno nAsIracAridharaNIdhavamaulimAlA ratnadyutidviguNadIpakadIpticakaiH / zaurezca mUcaturavItikhurotthadhUli - dhvAntaM zazAma nizi janyajanaprayANe // 3 // pIThAlayaprabhurudIkSya karagrahasya nediSTamaMzakamatha prajighAya dUtam / AhUtaye sakalarAjakamaNDalasya drAksa svasainikavRto'tra samuccikAya // 4 // cInAMzukapacayakalpanakalpitebha kIzarkSakesarilatA sumazAlavRndaiH / tadvAhinIbahulahAstikakarNatAla vAtoddhutairapi viyadvipinAyate sma // 5 // vAtapravellitasutoraNabhaGgurabhra vyAjAdamAnnu kanakeritazambhalIpUH / yAssmantraNAya yadupasya tadeva tasyAH sa svairbalairbalajabhUmimupAjagAma // 6 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya sArhorukairiva calaiH kadalIdalaistai stitsakhIracitamaGgalamaNDanazrIH / abhrAjatAsya kRtariSTasukhAnuyogA tattUratAraninadaiH sitahArahAsA / / 7 / / mannIticaJcunijanAyakazaGkino'tra sanAdanuddhatataradhvajinIdvayasya / AzvIyahAstipakahAstikasAdipadga dhvAnastatAna sakalAmbarakambucumbI / / 8 / / svAnsannivezya bahiretu yaduM tamityA khyAtaM puro'bhyagamadarddhapathaM narendraH / sadyo'vatIrNamatha saudhamukhe'zvayAnAt prAvezayatkRtasaparyamayaM vilokya // 9 // bhUnAyakastamatha nAyakamanajAyA __ bhadrAsanosthitacaraH suvisAridoAm / zizleSa bhUdharamivAdhvagataM pravAho gAno dvidhAkRtatanuhimavatprasUtaH // 10 // sa svAmajAmatha yathAvidhi rAjavaMzya bhUkazyapAya vitatAratarAM kSitikSit / gaurI girIndra iva vA girizAya padma nAbhAya padmanilayAM kila dugdhasindhuH / / 11 / / zaurividhAya madhuparkajasagdhimeta - maadhviikmugdhmdhuraadhrlobhlolH| svArAjyameva bubhuje sa bhujaGgarAja rAjadabhujo bhuvi tayA jayavAhinIzaH / / 12 / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 padmasundarasariviracita zaureH. karaH paraparAsanabaddhakakSo janyAH zayaH kila kuzezayabhUtidasyuH / rAjanvatIti viSaye kuzabandhanArhA vetau vyadhAnnayacaNo nanu tatpurodhAH // 13 // jAyAkaraM yadukaroparisanniviSTaM saMpazyamAnapuruSAyitamasmayanta / pazyAH purandhrivisarA api tadvayasyAH sambhAvya tatra tamudarkavitarkavijJAH // 14 // bhUpaH prasannadhanadArpitadivyahAra mudgacchadacchataralacchavicAkacikyam / saccandrahAsamasimuddhatavairivAra nirvApaNapravaNamutsRjati sma tasmai // 15 // karNIrathAnatha sapuSparathAnadabhra zRGgIsuvarNamaNimaJjulapujapUrNAn / uccairnigAlakalitAnjavanA~sturaGgAn drAkkUkudaH zatamadAdyadave mahebhAn / / 16 / / mANikyaratnamayamudyadakhaNDacaNDa rugmaNDalapratimamuddhapatagrahaM saH / haimI sthagIM varamaNIramaNIyadIpti prAdAttathA zvazurarAGduhiturvarAya // 17 // tatrAzuzukSaNimatho paritaH parItya tajjampatidvayamatIva pupoSa lakSmIm / bimbaM sumeruparivartisudhAkarasya zvidrohiNIparivRtaM kila zAradInam // 18 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlA dukUlasicayAJcalabaddhavAsAH yadusundara mahAkAvya nazyannivaiSa kila kAmazarapracArA zauriryadhAyi nipuNena purohitena / tadgADharAgaracanAmiva puSpadhanvA sArAdavizvasanatAparizaGkitena // 19 // prAduzcakAra yadi vA svayamujjihIte tadampatidvayaparAJcalasaJjanena / 16 patyA'bhyadhAyi dayitAguDUlisUcanAttva mauttAnapAdimunidhiSNyamudasya pazya / dRSTiM nijAM dhruvamayi ! dhruvamastu tatte saubhAgyametadanimeSanibhAlanena // 21 // pranthistayoH praNayajo'tha bahiH sma sAkSAt // 20 // sA'rundhatImatha vareNa vadhUradarzi tvaM tAmaNIyasitarAM nu maNi satISu / sAkSAnnizAmaya nizAkarasundarAsye' muSyAH satIvratadRDhatvanimittamIkSA // 22 // bhAsvattarANi kimu bhAni nabhontarAle ki homadhUmalatikAkusumAni lAjAH / tasyAH karAdiva hutAzanadaivatAsye tatrollasannigamadhUmajarA jirasyAH sA gaNDayormRgamadazriyamAtatAna / akSNorghanAJjanavibhAM zravasonu karNa zuklA radAH zuzubhire muhurApatantaH // 23 // pUrAyitA lamalike'lakavallilIlAm // 24 // 121
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 pannasundarasUri viracita vrIDAbharopanatadharmajavAri jAyA patyoH kare vitaraNAmbubhirApa lopam / AnandajAzrubharanirjharavAridhArAs pAlopi dhUmazitivallijavellitena // 25 / / sadakSiNAM vitarati sma sa dakSiNIyAn bhUpo vanIpakamanISitakalpazAkhI / bhUkazyapaH kRtasamagravidhistadAnI mAgAsa kautukagRhaM supurohitena // 26 // .. tatsama padmamiva jAladalaM purandhri lolekSaNabhramararAjivirAjizobham / savAlavAyajanibaddhatalAmbubhUSA hemasphuratkaraparAgamarAjata sma // 27 // vandvena tena nirazeSi hiyA natena no bandhutA samudayasya puro'zanAyA / nAdazi dIrghamatha tatra mitho yathAva nikAmakelizayane ahamapyazAyi // 28 // sotprAsamasya samitI yadunandanasya zyAlaH sukelivacanairhasati sma janyAn / sagdhiM vidagdhapuruSAyitavAramukhyA vRndairakArayadamISu ca sApalApam // 29 // rucyaM hi vAcyamiha vaH khalu dAsyati sva-~-- rAgAdiyaM bahukarI madanAlayAdi / eSA varAmacirA kanakA sagabhIn saMzliSya kAmamiti vAcamuvAca janyAn // 30 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 12 yatkAmamodanamatho kamanIyamiSTaM zvitsarvato mukhamatIvapipAsubhirvA / asyA janIsahajapakSajanaH sma vAkyaM sazleSamAha yadunandanajanyalokaiH // 31 // yUnA parA'nu lapitA stritamA'si me tva meSA'tha sA'sya nijamauktikadAma kaNThe / kSiptvA cakarSa tamihaihi pazukriyAva nnudAnameva vihitaM ta iti bruvANA // 32 / / sAcIkRtasvadhamaniyuvatI yuvAna manyaM nirakSata nijAkSivikUNitena / sA rAgapazyamamunA hRdayA vidhA sma citrIyate na kimasammukhavedhyavedhAt // 33 // prAsisvidavyajanavelitabAhuvalle: saMvIjanavaratanorvadanaM vilokya / ugrIva eva ghanadharmamiSAdapazyat ___ kazcidvipazcidanimeSazA vayaHsthaH / / 34 // rAgAIsAndrataradRSTipathe'tha yUni tanvyAH smitaM kRtakaTAkSanirIkSitaM vA / hInamratAcaturimA vacanasya tasyAH / svIkArakAraNamabhUtpratibhUrivaitat // 35 // kazcitparAM sapulakaH smaraghUrNamAna dRSTiskhaladgativilAsavazAM nu pazyan / kAmeSu bhIluka ivAzu viveza pAdyaM nItvA''gatAM caraNayornakhavimbito'syAH // 36 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 padmasundarasUriviracita anyaH sphuTasphaTikacatvarasaMsthitAyA stanvyA varAnamanubimbitamIkSamANaH / sAmAjikeSu nayanAJcalasUcanena sAMhAsinaM sphuTamacIkaradacchahAsaH // 37 / / kAcinnirIkSya taruNaM taruNI nijAli-- mAliGgya gADhabhujabandhanamaNDalena / AcaSTa sammukhamabhIkakalAbhRtaM to sA spRSTakasphuTaviceSTitameva rAgAt / / 38 / / tattatkaTAkSataralekSaNabhAvahAva helAvilAsamRduvAmbhavabhaGgirajaiH / yUnomiyo mudiha sA samabhUnna yatra saJcArikA paricayapraNayapracAraH // 39 / / baddhAJjaliH khalu khalo'tha pipAsurambhaH kSiptaM kayA'pi pibati sma na cAsyamasyAH / tattatpratipratimitaM prasamIkSya cumba-- nnAha sma cukRtiraveNa tadAptibhikSAm / / 4 / / te vArayAtrikajanA lalanAvilAsa syAvacchaTAH zucirasaprabhavA nipIya / AvezanaM ratipaternalatantunaddha vItaMsavaddhanabhasaGgamatAmivApuH // 41 // vaiDUryavajrakhaciteSu hiraNmayeSu pAtreSvabhittakaNamacchamabhoji bhaktam / janyaiH sabASpamatha mArdavatAdhurINa sanmAdhurIpariNataM paripAkima taiH // 42 / /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 125 prAjyAjyabhinnaparamAnnamadabhrazubhra khaNDaprakANDarasavattaramasvadanta / te temanaM jatukajIrakacukrakRSNaiH sArpiSkamISadavikAlavaNena siddham / / 43 / / tatrAvasekimakadambakamindubimba mAnaM sudhAmbudhidhiyeva vibhajya mUrtIH / jakSustarAM ta iti dAdhikamAkAdi sadveSavAraparipUritagarbhamAgam / / 44 / / adazvitaM dhavalataNDulapiSTasiddhaM sopaskara samalihannatha te praleham / Adampare'pi dakalAvaNikAni rAji kAyogataH kRtacamatkRticumbita ni // 45 // maudgIM parAsya vituSAM parevezya dAli mUrdhvAmimAM catura Aha tadiGgitajJaH / rucyodanena ghaTayetyuditA vihasya sA taM tataH sma parivezayati svarAgAt / / 46 / / khaNDaM paro ghatavarasya radAgavarti kRtvA puraHsthasumukhIM kitavaH kaTAkSaiH / saMsUcayatyadharadaMzamiyaM sma bimba zAkaM hiyA'bhyupagamAya dadhAvamatre // 47 // kAcinnimIlitazA rajanIM vinidra dRSTayA parA'pi samaketayadityahazca / anyA'dharasthitakarA kamituH pradoSa mAnandasAndrahRdasau bubhuje'tha bhojyam // 48 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 padmasundarasariviracita kazcitsvabhAjanagatAmapibadrasAlAM no rAmaNIyakamukhAnukRtAM ramaNyAH / yabhUzcacumba sa ca hINatarA parA'pi celAJcalena caturA lapanaM jugopa / / 49 / / nAkUtameva mama veda kiminitajJA nAdRtya mAM gatavatIyamiti pratayaM / stabdhasya tasya vinivRtya sa kAsvakAkSa kANDairdadAra hRdi hArdahalAhalAtkaiH // 50 / / sambhAvinIti kiyaduccakuceyamasmin vyAhRtya tasthuSi paTAvRtahRdvaroruH / zrutvA'tha sottarayati sma karadvayastha bhRGgAradhAraNamiSeNa tadagrato'pi / / 51 / / vRttaM nidhAya nijabhojanabhAjane'sau sanmodakadvayamatIvapuraHsthitAyAH / sandhAya vakSasi dRzaM karamardanAni cakre trapAnatamukhI sumukhI babhUva / / 52 / / vAle ! pipAsurahamityuditA khalenA dRtena sA'pi kanakAlukayA'tha pAthaH / yAvadvarasmitavikasvarasRkkaNiH srA ksakhyA'nayanniva vRte hasitaH sa tAvat / / 53! / prAgarthayannikRta eSa vilAsavatyA tatsammukhaM viTapatiH sa bhujikriyAyAm / kSiptvA'GgulIH svavadane nanu mArjitAva lehApadezata iyaM parito'nunItA // 54 / /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 yadusundaramahAkAvya ArAlikaiH pacanapeSaNakartanAdyaiH saMskRtya tAdRzamidaM niramAyi bhojyam / nAnArasaM surabhi yatsamayAtivarti sabhyairavarNi parihAsarasAtizAyi // 55 / / rAgAsAndranayanabhramibhanitAndhya vandhyAvalokanaparaM caturaM vibhAvya / sA putrikAM mRtasitAghaTitAM vihasya / cikSepa bhAjana imAM bhaja vAdinIti / / 56 / / pakvAnnagarbhagatakaNTakazUkakITa prAduHkRtiprahasanaiH muhitAH sadasyAH / saurasyasauSThavapaTiSThamapIpadanna te bhuJjate sma kavalaM pratisandihAnAH // 57 / / rAjAhadhUpaghanasArasuvAsitena zItAnilena parizIlitagarbhamambhaH / AsvAdya jIvanamaho ! vidhinA vyadhAyi tathyaM hi tuSTaburitIdamidaM piyAste // 58 // styAnIkRtA kimu sudhA'tha sitA sitA vA cAndrerdalai himaghanA kila candrakAntiH / AkaNThameva dadhivASkayiNaM ta Azu prAzustarAM sumadhuraM taditi stuvantaH // 59 // janyairabhoji navamaNDakacInavAsAH __ sadvRttamodakakucojjvalakUrahArA / kSIrAvasekimamukhI ghRtacArunetrA jagdhikriyA yuvatiracchapayasyahAsyA // 60 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 padmasundarasUriviracita SaGbhIrasairiha na pallavikAstathA''puH sauhityamuttamatamena yathArasena / straiNaprayuktakilikiJcitasambhavena te saptamena parihAsavilAsabhAjA / / 61 // yaH prArthanAcaTuzatAni purA prakurva nnatyAkRtaH subhagamAnyapi mAnavatyA / prakSAlanasya nibhato'JjalimAsasaJja kSIrakSipAbhiranayA sa yuvA'vakampi // 62 / / zyAlaprayuktanavanAgalatAdalAni tebhyo'rpitAni paTamaNDapavAsitebhyaH / te jyotirikSaNayutAni ca tAni dRSTvA - jArabhrameNa vijahurdaradaSTapUgAH / / 63 // satyetarANi pRthagapyupadIkRtAni ratnAni lAntu gaditA iti kUkudena / te teSvathaika iha kUTamaNigrahItA sa ityaha hAsyadAkSyam // 64 // yadyotakAdinikhilaM mithunocitaM ta-- sprAdAnnRpaH sakalakRtyavidAM vareNyaH / dAkSiNyavAnucitadakSiNayA'rthino'pi prAmodayaviditabandhabhigItakIrtiH // 65 // zauristatastricaturANi dinAni tatro SitvA svayaM zvazurayoruparundhanena / sAnandamindukuru vindanibherathe'sA-- vAruhya bAndhavavRto'tha puraH pratasthe / / 66 / /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 129 Arohayatsa kanakAM svayamatra cAnya saMzleSazaGkitamanA viraheNa pitroH / asrAkulAM sapulakAM priyasaGgamena dvairathyarAgamanurAgavatIM dadhAnAm / / 67 / / patyuH pragADhaparirambhanipIDitena - khidyattanuH kila bhaviSyati komalAGgI / matvA vadhU varayitAramivAtmayoniH zvidromaharSamiSataH kaThinIcakAra / / 68 / / AbAlabhAvaparizIlanatAvinIta-- svApatyavatsalatayA spRhaNIyazIlAm / tAM ca prahitya pitarAvanujo viyoga __ dUnAntarAH kiyadahAni bhRzaM viSeduH / / 69 / / harizcandraH zauri nijasubhaTasenAparikaraH kiyadUraM smerazcaTucaTulasaMlApacaturaH / anuvrajya prAjyaprathitamahimAnaM svaduhituH patiM vyAvartiSTha praNayanatamaulinijapurIm // 70 / / aye ! sarvasvaM te nayananalinollAsamihiro manastuSTeH kartA viduSi ! yadubhartA kimaparam / paraM brahmevA'yaM zravaNamananadhyAnaparayA samArAdhyaH sAkSAdahamiha na ko'pyasmi duhitaH / / 71 / / 17
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tanUjanmAnaM svAmiti gaditaziSTizcaTugirA samAzvAsya svAntaM svamatha kanakAyAH parivRDhaH / rudatyA bAppAmbhaH snapitalapanaH svaM puramagAt priyAlApaiH preyAnpriyasahacarI sAntvanamadhAt // 72 / / iti zrImattapAgacchanabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundare mahAkAvye vasudeva. pariNayo nAmASTamaH sargaH // 8 // ||ch||
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / navamaH srgH|| prAntare'tha zucipuSparathasthau dampatI dadhaturadbhutazobhAm / prAvRSeNyazaradabhrakadambe zakacApataDitAviva kiM tau / / 1 / / AnanazriyamapIyata dRgbhyAM nAsayA zvasanasaurabhamasyAH / aGgaH sapulakairnu tadaGgA vacchaTAlavaNimAnamajasram // 2 // viprakRSTacalacakraturaGgA skanditoddhatarajaHkaNarAjI / niHpatantyarucadasya zarIre cUrNamuSTiriva digvanitAnAm / / 3 / / sAntvanairvarayiturbata tasyA mAtRjo virahavADavavahniH / / rucyarAgajaladhau hRdi zoka jvAlajAlajaTilo na zazAma // 4 // AdhivallilavanAya sudatyAH zaurirapyupacacAra caTUktaiH / kiM na candramRganAbhisagarbha dRktribhAgamanukampya dadAsi // 5 / / sArasasya mithunaM sarasastat sArasAkSi ! manu pazya taTastham / ekapadmabisabhuktimiSeNa dvandvarAgamiva vakti bhavasyAH // 6 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita manyate vidhumarAlamRNAlaM __bhAni puSkarakaNAnalimAlAm / tAmasI svadayitAvirahArtaH pazya padmabisamatti na kokaH / / 7 / / zarvarIvirahabhIrurayaM te nistalastanajavibhramazobhI / kAntayA''tapamapi tridazadru cchAyameva manute nanu tena // 8 // pamine nijakareNa kareNu sallakIkizalayAni dadAnAm / vIkSya bhAmini ! nibhAlanabhaGgI vibhramairanugRhANa nijairmAm / / 9 / / kinnaraH svadayitA'dharabimba cumbati svalalanAparirambham / tvaM nizAmaya mayuH kurute'sau tau mitho ratimatha spRhayantau // 10 // kRSNasAra iha kRSNazirasye ___ svAnanasthayavasena kuraGgayA / sagdhimicchati tadIyaviSANa premagharSaNanimIlitadRSTayA // 11 // kundasundaradarasmitamugdhe ! pazya maJjamakarandakadambam / ekatAmarasapAtranilInaM sA'linI yadalinA pibati sma // 12 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya cakracaMkramasamuddhRta DambarAmbudharadurdinabuddhayA / muktakeka iha kAmini ! kekI natIti dayitA'nugato'yam // 13 / / citramatra sarasIruhareNu tyiyA vitatapItapatAkaH / reNudurdinaghane ghanamArge caJcalAvilasitAni vidhatte / 14 // navanalinaparAgarA jiruccaiH surucirasaurabhaMsampadaM tatAna / navanalinaparAgarAjiruccaiH "surucirasau rabhasaM padaM tatAna // 15 // ||arddhymkm|| karabhoru ! bhAti sarasi sphuTapamaM vitatAlikelikamarAlamarAlam / atha bhUribhaGguritatuGgataraGga vitatAlikelikamarAlamarAlam // 16 // kalitakokanadaM daradanturaM - sudati ! padmasaraH sarasIruhaiH / kalitakokanadaM daradanturaM - pulinamasya vihaGgamapuGgavaH // 17 // jalajaM zriyoSitamado jalaja kumudaM dadhAti na divA kumudam / sarasIha vArimarutA sarasI ruhatA taraGgavizarAruhatA // 18 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ paznasundarasUriviracita pariNAhisaurabharasaM bharasaM ___ bhRtasIkareNa marutA marutA / na ca tatsaraH supulinaM pulinaM calarmihaMsakalita kalitam // 19 // kAntAlatA vicakilaiH kamalainitAta kAntAlatA girimRgArimRgAvaruddhA / kAntAlatAmiha samAzliSadeSa yakSaH kAntAlatAmahaha ! gAyati kinnarIyam / / 20 / / caJcadvanAmbhojakadambalekhAM ramyA vanAmbhojaparAgarAjiH / zAlA vanAmbhojanitAlavAlai mUrteva nAmbhojatayA kimu zrIH // 21 / / ruddhaM vihaGgamagaNairgaganAntarAlaM pazya sphuratsarasijairiha nAntarAlam / tvAM mAM sukesaratatiH kimu nAntarAlaM sadyo'patat surabhitApaghanAntarAlam // 22 / / zAlInazAlI na kimatra cakraH / kAntA na kAntA nanu yadyadUre / sadyo'vasadyo'vataratpratApe kAmAnukAmAnugato'tidharme / / 23 / / sphArasphuranmadakalodakalolahaMsa dvandvaM sadAgati sadAgaticaJcalomi / ISatpratApapavanopavanopazobhi __ bhAti sma bhAmini : sarojasaro jalaughaiH / / 24 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya vArivAhaparimuktamadabhraM vArivAhavizadormisarasyAm / komalo vahati vAyurihAbjAn - komalo bata jahAti vidhunvan // 25 // vane'tra vAnIratativibhAsate sarassu vA nIrajapaGktirujjvalA / pikasya kAntA raNati sma nirbhara madhau na kAntAragiraM mudo'dadhAm // 26 / / bibharti kAdambakadambarAjitAM taTaM taTAkasya bhavatparAjitAm / na bhIru ! bhUmIruhatAtaraGgiNI taTe kimullolarayaistaraGgiNI // 27 // ayi / prakANDairjaraThe'pi bhUruhA GgaNe gaNe yA dhuri sA rasAlatA / na nAgavalleraparAtizAyinI vyalokya tatkvApi mahArasAlatA // 28 / / sAraGgatA taralatArataraGgasArA sAraGgatA taralatArataraGgasArA / sAraGgatA taralatArataraGgasArA sAraGgatA taralatArataraGgasArA // 29 // / / mahAyamakam / / mandAravaibhavabhRto'tra taruprakANDA 'mandAravaidhutadalA malayAnilaughaiH / nAnArataM dadhati kinnarauvatAti nAnArataM sthiratarA yuvateti matvA // 30 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita smAraM dhanuH kimu palAzataroH sumAni . mAninyatho taralayA sukaTAkSabANAn / bANAnusandhiniratA madano nitAntaM tAntaM svamadya manutAM kimu nonmadiSNum // 31 // ayi ! madhusamaye mayeha sArdha vicara ravimalayAlayAnnivRttaH / atha dhanadadizaM dizanti saurA hayavisarA vizarAruvalganAni / / 32 / / / ekonaviMzatibhiH kulakam / / kRtapubANagaNa eSa kila / smaradhanvino navasumaprasavaH / prasavatyatho kizalayaM tarutAs sya nu tejanAya navazANamiva // 33 / / madhupA madhau nu nalinImadhupA racayanti jhakRtimivAracayan / navazakhanisvana iyAnavazaM hRdayaM viyogina uro hRdayam // 34 // pikakAkalIkalakalaH kalayan atha tAratArataratUraravam / abhiSeNana calacalabalava nmadanasya kiM paTupaTUkRtavAn // 35 // navarasAlarasAlayamaJjarI 'mukulitAkulitAlitatirghanA / vanaramA dhavamAdhavasauSThavAt pravitatA vitatAliratho'mbare // 36 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 137 sapulakA pulakAkulakAminI kalitadolanadolitadolayA / nanu vibhAti vibhA'tibharAdiyaM gahanabhUraNubhUrivibhUtibhiH // 37 // ||surbhivrnnnm / / ayi ! piparnu tapaturupAgata stava manojamanorathamadbhutaH / sajalajAM jalajAM kila zItatA matitarAM spRhayA spRhayAlukaH // 38 // vahati vAri kRzaM nu bhRzaM kRzA - dayitavarSaNavarSaviyoginI / sunalinI malinIkRtavAribhiH khagakulaibakulaiH savanIdhunI // 39 // na pathikaH pathikI pathi rAgiNIM spRhayatIha vilolavilocanAm / pratapanAttapanasya panAyitAM giramudAramudA na vado'vadat / / 4 / / kRtavizAlarasAladalasthiti madhukarI na karIramarIramat / na bhujagI bhujagIkRtatacchaviH spRzati vahiNavahaMgatoragam / / 4 / / na ca ziro dvayasandvayasaGgata styajati tajjanimajjanasajjanaH / vanagajo nagajo nagayonija ___ jalamalaM sarasIH parizIlayan // 42 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 padmasundarasUriviracita mRgayate mRgatRSNikayA mRga staralito lalitodakapalvalam / iha hi phullati mallimatallikA paTu papATa na pATalamatra kim // 43 // atha ghanAghanagarjitamUjjitaM kRtakalA'pi kalApikalasvaram / ayi ! nibhAlaya bhAlayamAyudhaM suravibho ravibhoditamambare // 44 // ayi / taDittanute'tanutejanaM ghanaghanAntaritaH paritaH zazI / sakamalAni malAni dadhustarAM kila sarAMsi parAM zititAM kvacit // 45 // sakalahaM kalahaMsatatiH samA nayadamAnamamAnasasaMzrayam / kimu na ketakameta kamIkSase sutanu ! saurabha saurabha saurasam // 46 // ayi ! kadambakadambamudaJcati sphuTasumAni sumAni nidhArayat / sumanasAM manasAmiva santati // grISmavarNanam // rna sumanAH sumanAzamitA sitA ||47 || kimu samIrasamIraNajhAkRti svanavazaMkara saGkarazIkaraH / sa visasAra sasArasanimnagA taTamaTatpaTahadhvaniDambaraH ||48||
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 139 dUramArasaraH pUraH . sphAratAratarasvaraH / sArasAravaraH pAra cArasAratarastaraH // 49 // SoDazadalaM kamalaM gomUtrikAcitraM ca / / tamAlavitatacchAyA tarucchuritabhU yutam / saro raviprabuddhayA nalinyA'riputAM gatam // 50 // ||ctusskaarN cakram // ||vrssaavrnnnm|| zaradi nIlamaNIramaNIyatA __ nabhasi bhAsvati bhAsvati bhAti bhA / kamalatA'malatA jalatA sthitA vizadayA''zudayA suhitAM dRzam // 51 // taruNakiraNarocizcaNDamArtaNDavimbaM / sarasi sarasijaughaH prApa sAmodamodam / visavizasanalubdho mAnasaM mAnasaukAH zaradajani janIvonnidracandrAvataMsA // 52 // taruNataraNirucyaM vIkSya digvAravAra striya iti ratirAgAtkAzahAsatvamApuH / amalakamalacInAH svacchagucchastanoddhA himahimakarabimbAdamAdarzayantyaH // 53 // zaradajani janorAT sAndracandrAtapatrA zucirucicamarau dhairvIjitA kAzahAsaiH / vimalakamalapIThAdabhrazubhrAbhavAsA vizakizalayalakSmyA'laGkRtA'laGkRtA sA // 54 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 padmasundarasariviracita asakalakalamAgraM cAruvandArucaJcvA zukatatiratihRyAmAdadAnA tanAna / ghanaghanapaTalAntazcArucumbIndracApa zriyamupavanavIthImadhyamadhyAsiteyam // 55 / / atha kathamapi bahIM bahamujjhAJcakAra tvadalakalatikAyAH sparddhayA kAntigardhI saha sahacaramAne nApamAnAvarINo ruciraruciramapi svaizcandrakaizcandrakAntaiH / / 56 / / sarasasarasijAnAmiSTagandhaprabandhAn madhuramadhukaroktisphArajhakAragItAn / prathayati pavanaH smAgaNyasaujanyapuNyaH sahRdayahRdayAntazciccamatkArakArAn // 57 / / sArasA rakhasArA sA rucA tA navakArikA / kArikA'vanatA cAru . sArA sA varasArasA / / 58 / / anulomprtilomH|| ||shrdvrnnnm / / himagiriparirambhasphItazItaprakarSoM madakalakalahaMsaM padmakhaNDaM vidhunvan / yuvanidhuvanakhedasvedavicchedakartA . . sutanu ! na tanumAna haimano vAti vAtaH / / 58 / / pulakayati zarIra bhIru ! dandasyate vA madhuramadharameSa zleSasaMrambhadambhAt / prathayati pRthuraGge kampasampattimuccai rayamayamayi ! vAyuhemanaH kAmanaH kim / / 60 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya iha dahati himAnI puSkara puSkariNyA miha maruvakagulmaH pallavodbhedamApan / ayi ! samayavazAH syuH sampado'sampado vA vidhivilasitalAsyaM prAyazo naikarUpam / / 6 / / rajanirajani dIrghA tvadrahaH kelisAndra stanajaghanaghanAGgazleSavizleSabhItyA / dinamatha laghudInaM bhItabhItaM nu zItA nnanu gururagururvA ko'pi kasminvivarte // 62 / / yavazirasi zarAruzcArukiMzArureSAM khagamukharamukhAnAM sasyasampadvidhAyI / vilasati nu vilAsismArayuddhAtmarakSI ___ tava karakarajaH kiM bAlanAlAgracumbI / / 63 // kiradvicakilAbjaudhaM kila satkekirAjitam / varaM zucivalAkaughaM vilasat ke saraH sthitam / / 64 // ||turgpdbndh, kapATasandhibandha, catuSkAracakra, gaumUtrikAdi nAnAcitrAvadhAnabaddhaM padyam / / hemntvrnnnm|| tava navabhujavallIsaukumArya zirISa drumakusumasamUhaH sparddhayA garddhate'smin / kathamiva yuvabhRGgAzleSameSa pratIccha tyatha madhumadhuroktaistAvakaidhitkRtaddhiH // 65 // iha nahi mihikAMzudRzyate chAdite'smin / nabhasi mihikayA'bhrabhrAntibAdhAM dadhatyA / ahani mihirabimbodAmadhAmApi luptaM bhaja nijabhujabandhaM zaizirA vAnti vAtAH // 66 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dra padmasundara sUriviracita amalakamalalakSmI: ploSitA kundavallI mukulakulamAya ! tvadantadIpti tatAna / iha kila mRganetrArAtrayaH kiM mRgAkSi ! tvamapi mRgayase no madvidhaM mRbhyamISat // 67 // pikakulakalakaNThAtkAkalIkvANaramyaH kalakala iha zAntaH kAkakolAhale yat / nibiDajaDavituNDADambare prastute'tra kva ca paTucaTuvAcAM satpravAcAM prakAzaH // 68|| nayananalinalIlA'pAGgaraGgattarana sphuTatarataralatvaM khaJjanaste vyanakti / madhukaranikuruMboddhUtapaGkeruhazrIH sthalakamalataTastho valguvalgattamo'yam ||69 // / / ziziravarNanam // taruNi ! taruNa te'yaM tuGgazRGgArabhaGgI zikharizikharasindhuH kelikallolalolA / kimuta ratavilambastvatpadoH pApati meM sphuTamukuTamaNizrImaJjarImaJjupuJjaH ||70|| iti madhumadhureNa premapIyUSasAra svatalaharibhareNa preyasI zreyasI sAM / dayitadayitasUktenAnunItA smitena sphuTanidhuvanadhArAghoraNi vyAjahAra / / 71 / / atha mRduyaduvANIpaJcavANIsahAyo ratipatitimAnaprauDhimAnaM dadhAnaH / sutanu ! nayanabhaGgIbhaGgurabhrUvilA sai- . vyadhita dhanuranusvaM cAruvandArucUDam / / 72 / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya satanasurataraGgottuGgazRGgArabhaNI navanavayuvalIlAnarmamarmANi tanvan / yadupati ratiraGgapremapIyUSavApI kRtaratijalakeliH kAntayA'sau tayA''sIt // 73 / / priya iti satatAni tAni tanvan priyatamayA samayA svamekayAne / navayuvalalanAni veda mArga na gatamariSTapuraM kramAtsamApat // 74 // iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineya-- paNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye vanavihAravarNano nAma navamaH sargaH // 9 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH sargaH sa svayaM vibhurariSTapurasyo padvAraM svazibiraM vinivezya / taccatuSpathamapAvRtavRtyA' laJcakAra padacAravihAraiH // 1 // rohiNI rudhirarAjatanUjA yA svayamvaravare kRtasandhA / tatkaragrahamahe samudItaM . ' rAjakaM sa samupettya dadarza / / 2 / / ko'pi kaNThamaNidIptikadambe ... cumbitaM svamukhabimbamudIkSya / anasanatamanaGgamiva svaM manyamAna iha mAnamuvAha // 3 / / ko'pi darpaNakaraH svakirITa vicyutaM kimapi maulizikhAgrAt / adhyatiSThipadahayurakharva garvaparvataziraH svamathAyam // 4 // lIlayA sarasijaM svakareNa / . bhrAmayanniha paro mukhalakSmyA / sparddhamAnamupatarya sa nUnaM tattiraskaraNameva sasarja / / 5 / / kasyacidvikacavArijajiSNU rAjazekharamaNermukhapadmaH / cArubhAta uta bhaGgurabhaGgI vibhramairapi ca locanapA // 6 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya kasyaciccaTulavAkcaturasya smerapaGkajasanAthakarAbje / zAlinI mRdulamaJjulalakSmyA kiM na sammadamadaM na vidhattAm // 7 // ekakasya mukuTAcchamarIcI bIcayo'nyanRpaterhRdi hAraH / kuNDale zravaNayoraparasyA pyadbhutAdbhutarasaM nanu gAte ||8|| kundasundararucInicitazre- NInibaddhazucirAgarahasyam / rAjarAjiratha tatkulapakSau 19 tadyazAMsi jagadekamude'pi // 9 // ko'pyanaGgamadaghUrNanapUrNA dRSTimAracitasAcitaraGgAm / sannidhAya vidadhAvanulApaM kaNThalambitabhujo nijabhRtye // 10 // kazcidunnamitakandhara eva prekSata svanavaveSavibhUSAm / ko'pi nAgalatikAdalapUgaM lIlayA dazati mandamandraH // / 11 // ityavekSya yaduradbhutaveSaM rAjakaM kanakapIThaziraH stham / vidhayA'tha parivartitarUpaH svairameSa niSasAda samAje ||12|| 145
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tatkSaNAdavatatAra kumArI rohiNI racitamaGgalaveSA / AlibhiH parivRtA'pyatha madhye rAjakaM varaNadAmakarA'sau // 13 // sA kimujjvalarasAmbudhivelA yauvanendukalayodvaliteva / smAracApasazilImukhamaurvI kAmimAnasasarojamarAlI // 14 // cittabhittiSu narendrasabhAyAH putrikA kimudaTaki nu TakaiH / kAmakAruviduSA nipape te rAjabhiH svanayanAJjalipAyaiH // 15 // // yugmam // tatsadasyanRpavaMzacaritra sphUrtikIrtiguNakIrtanamasyAH / zaMsati sma zucisauSThavaga: . vaitriNI paTutamA paTusUktaiH // 16 // . tattadujjvalakulAni balAni sphAratAracaritAni nRpANAm / suzrutAnyapi mude na nalinyA-- zcandrarazmaya ivAsuramuSyAH // 17 // pauruSaM kamanavatkamanIyaM rUpamadbhutakalAkuzalatvam / hI vidhivighaTayatyakhilaM tat prANinAM vyavasitaM pratikUlaH // 18 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 yadusundaramahAkAvya sUktayo jaDimabhAji sadasye' thAJjanAdizikhare zazibhAsaH / aiyarupaguNA viphalatvaM vaimanasyajuSi rAjasutAyAm // 19 // bhUpabhUmabhagaNe'tha kathaJcit sAtiga yadukulAcalacandram / advitIyamanaghAtamapazyat _pUrvapakSavimatAviva tattvam // 20 // rohiNIva vidhubimbamakhaNDaM rohiNI yadumadUratarasthA / premameduradRzA madirAkSI vIkSya sammadamadaM paramApa // 21 // ko'pi dRSTimahimAdbhutadharmA saMstutAnapi ca tAnavadhUya / apyapUrvapuruSe'tra nimajjyA __nandasundarapadaM pramimIte / / 22 / / sA tadA varaNadAmasukaNThI kaNThapITha upakaNThamupetya / yAdavasya nidadhe vidadhe taM vedhyamAzu vizikhaiviSameSuH // 23 // vidyayA vikRtavigrahametaM vIkSya rAjasutayA vRtamAzu / akSubhapralayavAridhivatta .. drAjakaM smayasamIraNakampram // 24 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 padamasundaramariviracita asmakAsvahaha satsu mahatsu kSudra eSa kimu rAjasutArhaH / vAralA'rhati marAlavilAsA-- vacchaTo balibhujA na parISTim // 25 // drAktadenamupamRdya balenA cchidyatAM vayamurIkarAma / cakrire pratighadaSTanijoSThA stadvadhodyamamiti pravitayaM // 26 // atyahaM kimu karagrahakRtyaM syAditi praNigadannRpavargaH / sammimela parivAha ivAbdhau __ yAdavaprazamane hadinInAm / / 27 / / tatpadaM jagati gantumazaktA durjanA hi mahatAmavahelAm / tanvate dyutipateriva dhAmnAM tAmasadvijakulAnyamalAnAm // 28 // satkalAvati jagajjananetrA nandane dhavalayatyapi vizvam / pUrNimAzazini sUcakadRSTi lAJchanaM paTutayA vivRNoti // 29 / / modate zukagirA na biDAlo no harimaMgamadena mRgasya / tANDavena zikhino mRgayu! kiM guNaiH khalu khalasya zasaseH // 30 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya ityavetya yaduradbhutavidyA'' viHkRtasvacaturanAvalaughaH / Dhaukate sma samare'tha vizakkaH karkazeSu mRdutA nahi nItiH // 31 // tatra teSu magadhAdhipatiH svAn dantavaktramukhabhUpatimukhyAn / Adideza hata rAjagarddhi sparddhinaM drutamamuM samitIti // 32 // saMnanAha militA'tha nRpANAM maNDalI yadupaterupakaNTham / so'pi kArmukamadhijyamabhIkaH __ saMvidhAya zaravRSTimamuzcat / / 33 / / kANDavadbhiratha tairlaghuhastaM kANDavRndamabhimuktamajasram / svArddhacandravizikhaiH saha yudhvA tazcakataM yadurantarato'pi // 34 // srAkzarAzari parasparamAsI yuddhamuddhataruSAM dvitayAnAm / bhUbhRtAmatha gadAgada zastrA zastri cAsyasi bhujAbhuji bhImam // 35 / / gandhasindhuraghaTAbhirathobhA ___ dantyaghATi samadaM tumulaM tat / garjitorjitaravairiha tAsAM .. vyAnaze jagati zabdavivartaH // 36 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannasundarasUriviracita zauriNA nijazarAsanamuktai rAzugairakRtamaNDapamuccaiH / svIyakIrtilatikosthitiheto vistRtaM viyati labdhavitAnam // 37 // sAdini pratibhaTe yudhi sAdI __ syAdrathI yudhi yadU rathiro'sau / pAdacAriNi ca pAdavihArI nyAyacaJcurakaronnayayuddham / / 38 / / vAjipattirathakumbhibalAnAM ___ valgatAmiha balAdubhayeSAm / procchaladbahuladhUlivarte bhUrupAgatavatI divi manye // 39 / / drAgdivAkaraparAsanadakSo' thAdadhaccaraNaDambaramuccaiH / vArisaMvRtidharaH parasainyaM gAhate yadubalasya kareNuH / / 40 // / / varNacyutakam / / kozavyakauzasambandha malImasahRdAvilam / baddhamuSTiM sadAdAne kRpaNaM ko'tra nAzritaH / / 41 / / / / mAtrAcyutakam / / ghRtakuntatomarakRpANA bhAsurA tatapatricaJcupuTakoTikuTTanA / kRtavIrapAnavaravIravikramA kila rAjati sma samidubhaTairbhaTeH // 42 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya iha nandinIvRtte pratipAdamAdyAkSaradvayapAte rathoddhatAvRttena samaravarNanam / / varNadvayacyutakam / / vRttadvayazleSazca // lasatkaTakatA tIkSNA karajAvalivadghanA | rAjatyAjIrajorAjI dhUsarazriyamAzritA // 43 // / / iha kaNTakakarapAdAbdinducyutakam // kuH kAGkakaGkakaikAki kAkikAkakukaikikA | kAkAGkakakakAkAka kakAkuH kaGkakAkakA ||44 || || eka vyaJjanacitram / kAkolakAlakaGkAla kIlAlAlakakAkulA / kuH kAlikA lalalloles lIkA kalakalAkalA | 45|| || dvayakSaracitram ! | svakSurapravizikhairapi kasya chatramanyanRpatestu patAkAm | cicchide yadurathAnyatareSA magrahInmukuTakuNDalabhUSAm // 46 // ko'pi khaDgalatayA nijakaNThaM loThitaM varaNadAmavRtaM ca / apsarobhirabhito muditAbhi divyapazyadiha divyazarIraH // 47 // saGgatA divijatA divi nAdaM dundubheH surataruprasavAnAm / varSaNaM kRtavatI jitazatro mUrdhni yAdavapaterupariSTAt // 48 // 151
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 padmasundarasvariviracita vIkSya tatra magadhAvanizako vikramaM yadupaterasadRkSa / svaM parAjayamuvAca sazaGko drAksamudravijayaM svajayAya // 49 // prAtihArikanaro jitakAzI ko'pyayaM drutamamuM nigRhANa | yadviDambayati viSTapavitra kSatra vaMzyanRpakIrtipatAkAm ||50|| aSTabhiH saha samudranRpo'thA' bhikramaM vidadhate sma sagotraiH / tatpracakra karibRMhitasiMha dhvAnaDambaritamambaramAsIt // 51 // tatprayANamurajasvanajhaJjhA - jhAkRtiprasRmarapratinAdaiH / mudritAH sapadi diggajakarNa skArakorakuTItaTadezAH ||52 || abhyamitramabhivIkSya samudraM sainyapUraparibhUtasamudram | svIyabandhujanasaGghaTanAbhi -- ryAdavaH paramasammadamApa ||53 || darzayAmi nijapauruSameSA mityudIrya dhanuSaH svanitena / AjuhAva samarAya sa vIrA zaMsane sapadi vIrakarIrAn // 54 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya tadvayoratha mitho'dhikamiddha sparddhayoH pRtanayormadhamAsIt / sadbhaTena subhaTasya ca zastrA zastri kAvacikabhinnamahebham / / 55 / / dhyUDhakaGkaTabhaTaH kila bANai-- rivANabhidayA kSatavakSAH / gandhadhUlipRSatairiha reje kuGkumadravanidigdha ivAnyaH / / 56 / / kANDapRSTha iha kazcana vyayitazastravibhUtiH / dhAvati pratibhaTaM svazirastraM zastrameva kalayankaralAnam // 57 / / krandanaiH pratibhayaM yaheSA veDayA tumulamAkulamAzu / sArasArasanabandhakabandho. ddaNDatANDavamatIva babhUva / / 58 / / sindhurAmbudharagarjitamasra vyUhavAriparivAhamuvAha / dhanvazakradhanuSA'sitaDiddhiH prAvRSeNyarucilakSma mRdhaM tat // 59 / / sAMyugInamatha jitvaramenaM vIkSya yAdavamamasta samudraH / vidyayA prativalaM svabalaM ta cchastrabhaGguravalaM viSasAda // 6 // 20
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tAvataiva kanakopayame yo ... labdhadAnavibhavaH sa ca bandI / vyAjahAra yadukIrtipatAkA kIrtanaM zRNuta re jagatIndrAH ! // 61 / / vidyAvikramarUpatA'dbhutaguNaistraividyavidyAdhara zreNIsarvasuparvapArvaNavidhuzrIgarvasarvataSaH / yaH svairI svabhujAraNipramathanaprodyanpratApAnalaiH ploSatyuddhatavairivAravanitAhRtkAnanAni drutam // 62 // yo darpodbhurakandharAnapi dharAdhIzAnmadhe dhIradhI dhuryo dhIrimadhuryadhairyavidhurAniddho vidhatte dhruvam / so'yaM zauriralaM vilambya yugalekarmINa vIryo'vanI __pAlAstatpadanIraje'sya mukuTai rAjanaM kurvatAm // 63 / / bandineti gadite nijanAmnA mudritaM yaduramudritamudraH / zrIsamudrapadayoH zaramane cikSipe'tha saziraH praNamayya / / 64 / / yaH svairaM niragAtkhagezvarakanIrudvAhya bhUmaNDalaM bhrAntvA'tha kSitipAtmajAM ca kanakAM pIThAlaye pattane / tatrAtastatabhUribhUpatigaNe pazyatyupAyaMsta sa ___ svAnandAdvasudeva ityabhidhayA nantA tvadIdvayam // 65 // vAcayanniti samudra iven, __ svAnujaM samupalakSya samudraH / vellitaH pramadapUrataraGgaiH sasvaje zrutamivArthasamUhaH // 66 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya yatprabhUSNurapi mUrivinItaH kovidaH suhRdi sauhRdazAlI / sadguNaH paraguNastutituSTaH prApa ko'pi bhuvi bhUSaNabhUyam / / 67 / / ityudIrya sa samudramahIndra staM ninAya savidhaM magadhAnAm / . vAsavasya sa nirasya ruSaM ta svAgataM vapuSi vArtamapRcchat / / 68 / / sa svamabdazatadezavihAra sphArakautukavilokanavRttam / ujjagau sakalamapyuparAja tasthivatsu nijabandhuSu zauriH / / 69 / / sambhrAntairiha rohiNIyadupayoH snigdhaistadA bAndhavai ___ rudvAho mahatA mahena vidadhe sambhUya bhUyastarAm / saubhAgyaM subhagasya bhAgyamahimaprAgbhAratAvarNitaiH sphArasphUrjadamandasammadasudhAsAndromipUrAplutaiH / / 7 / / sarve mAGgalyanAdaprasRmaraparamAmodamedasvino'tra sthitvA kAlaM kiyantaM kSitipatinivahAste jraasndhmukhyaaH| jagmurdezAnatha svAnsaha sahajanRpaH kaMsamukhyaistadAnIM sadyaH zauriH pratasthe nijpurmvniipaalmaalaa'bhivndyH||71|| iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye vijayazrIvaraNaM nAma dazamaH sargaH // 10 // ||ch||
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazamaH sargaH sa svasainyaparibarhasaMvRtaH saJcacAra mathurAM purI yaduH / bhUmijAnirapi naddhabhUSaNo bhUSayanparidhicakravAlatAm // 1 / / lambhayansa zibirANi sainikAn-- zreSayanprasaraNairdviSatpuraH / sajjayaJjanapadAnsadAzravA ___ nAjagAma puragopura kramAt / / 2 / / indranIlavalabhIkacA yadu ketanAkSatalalAmamaNDitA / pazyatIva kila saudhamaNDalI jAlakIlitadRzA purIvadhUH / / 3 / / toraNAlikalitAkapAlikA zastayAmunajalaughasaptakI / lolavandanakalApakampinI kAmukI yadumivApya pUrvabhau / / 4 / / taM kalindatanayA'mbujekSaNa rvIkSya vIciracitAkapAlibhiH / tadviyogamiSamecakacchaviH zliSyatIva yadumAgataM cirAt / / 5 / / tAM dukUlakalitATTamAlikAM yauvatAdhyuSinacandrazAlikAm / vIthikAtatavitAnazAlinI saudhamUrddhadhRtakumbhaketanAm / / 6 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya svastikAjirataleSu mauktika svastikai racitacArumaNDanAm / vaddhito yuvatilAjamokSaNaiH prAvizannijapurI yadUdvahaH // 7 // / / yugmam / / jAlakeSu purasundarIdRzAM nirnimeSavinipAtakulyayA / pIyate sma yadurUpacAturI __ cArimAdbhutasudhArasadravaH // 8 / / pauranAyanamarIcibhRGgatA saGgatA yadumukhAravindajAm / sundaratvamakarandamAdhurI naujjhadantikacarI supIvarI // 9 / / drAkkumAranipuNAH purAGganA __ lAjamokSaNapurassarAziSaH / kumbhasambhRtikRtorumaGgalA stenire'tha jayazaMsinIyadoH // 10 / / pArijAtataruma maJjarI piJjarAH kusumapuJjavRSTayaH / vidrutA diviSadA jagazriyo mUrddhani pratibhuvo babhurvibhoH / / 11 / / kAcidacchamukhacandracumbinIM kAntinirbharasudhAM yaduprabhoH / saMstavAdapi nipIya kAminI candrakAntamaNivadvyadudravat / / 12 / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 panasundarasUriviracita pUHstriyo'tha kanakA''nanAmbujaM lolalocanazilImukhaM muhuH / svaM ninindurupanamrakandharA vIkSya rUpaguNarAmaNIyakam // 13 // sA vadhUH purapuraMdhrilocana zrImasAramaNimaNDitA bhRzam / tAM kanakanakakAntibhAsvarAM - bhAsate sma dadhatI tanuM tanum // 14 / / yAdavaH kusumamAlyazekharo mugdhamUrddhadhRtadharmavAraNaH / cArucAmaravitAnavIjito __bandivRndavacanopabRMhitaH / / 15 / / sRSTamaGgalavidhi __vAdyamaGgalaninAdavaddhitaH / jAyayA saha jayeti zaMsito' - bhaMlihaM sa nijasaudhamAvizat // 16 // tacca niSkuTataTasphuTasphuTa jjAtikorakavisArisaurabham / mecakAgurujadhUpadhUmato dgArigarbhagRhajAlajAlakam // 17 // tatkvacinmRgamadAgarudrava ccandracandanajapakkasaGkaram / kvApi kundakuruvindamAlikA melakAJcitasacitrabhittikam // 18 // pakasakaram /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAvya kutracidracitazA libhaJjikAlAsyahAsyakalitorumaNDapam / kutracitkanakaketakIdalA sanmahArajatarAjirAjitA - modameduritatalpakalpanam // 19 // bhittayo rajatapaTTikAbhRtaH / yasya naikavidhagharatnakuTTimA zvAkacikkalitA bhuvo babhuH ||20|| yatpRthagvidhamaNiprabhAbhare darzadarzitatamAMsyapAkarot / cadrakAntakRta candrikA'mRtai stApatA'panayanAya yattape / 21 / / zaurisUnazayanIyavAsitai-- ryasya mAyakusumottaracchadaiH / bhUmayaH kila lalAmabhUSaNI bhUtabhAlaphalakA babhAsire ||22|| yatra hATakaviTaGkamaGkajai rujjvalasya niraTaki bhUribhiH / zilpibhI ratipatizrutodita dvandvakeliparirambhavibhramaiH // 23 // adhyuvAsa kila nAgadantakAn ccheka ke ki kalaviGkamaNDalI / yatra jampatiratotsavaprathA kArikAssti zukasArikAdvayI // 24 // 159
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita yatra vaiNavikaNikaiH kRtA / veNuvaiNaravatArajhakkatiH / gItirItirapi nAtruTanmRgo-- tuGgazRGgabharabhaGgibhaGgurA // 25 // yatra maurajikadhokRtidhvaniH pANighasya talatAlatADanam / nATakeSu virarAma na kvacid vyaJjakasya paTuvRtticA turI // 26 // tatra saudhazikharakSaNAntare saMskRtAbhinavamattavAraNe / vRSNibhUkanakayostadA tadAvirbabhUva ratakelikautukam / / 27 // / / dvAdazabhiH kulakam / / dIpadIpakazikhonmiSatviSo rejire'tra kimu kAmabhUbhRtaH / viSTapatrayajaprathollasad doHpratApatapanasphuratkarAH // 28 // hAvabhAvalalitAstadA tayoH kAmakAmakamanIyakelayaH / prAdurAsurapi vA kRzAzvinAM ye vizAradadRzAM na gocarAH // 29 // tAM riraMsuratha so'pyahardivaM pApamApa kimu tattvavikvacit / jJAninAM kila kalaGkapaGkatA limpate na viSayaspRzAmapi // 30 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya sadvipAkaphalitAni tadvidAM leSaheturiva nApya tadvidAm / rilaSyate hi haviSA yathA karaH kiM rasajJarasanA'pi tAvatA / / 31 / / svasvakAlapariNAmasambhavA karmajA kila vipAkavedanA / brahmazarmadadhato nu tadvido bhokturapyatha ruNaddhi no manaH / / 32 / / vastunoriha nimajjatobhidA styekake'pi kila paGkasaGkare / kiM kanatkanakakiGkiNI mRdi prAvRteva virajIbhavetkuzI // 33 // sA'tha cATuvacanairupAhRtA zauriNA nijabhujAkapAlibhiH / kopaneva na ca tadidazaM tadA pazyati sma zayane parAGmukhI / / 34 / / saMkathA'rthamuditA na cAbravId bhartRcATuzatahArihUtibhiH / pANikokana dacumbito'tha sA mArdavadrutamanAH kimapyabhUt // 35 / / vallabho nidhinidhaye mohito me hRdIti sudatI vicintya kim / taM puraHsthamiti nAdariNyabhUd bibhratItaradhiyaM pativratA // 36 / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 padmasundara srariviracita mAnabhaGguratarabhruvA smaro dhanvabhRdvaratanozvalad dRzA / kANDavAnatha ca huGkRtairaho bANarANibhirupAsanaM vyadhAt ||37|| prAkcucumba tadalIkamAnataM bhIru ! cAruvadanaM vimudraya / ityudIrya nijapANinoddhRtaM tanmukhaM sa darazaGkitaH papau ||38|| zAtakumbhanibhakumbhasambhRtiH kaNThadAma nanu kAmamarhati / ityanUdha nijakaNThakandalI hArametadurasi prabhurnyadhAt / / 39 / / nIvicumbi karakumalaM yadoH sA'ruNatsvabhujavallivellanaiH / tvatsakhIjana ivAmyahaM tataH svAGgamaGga kimutApalapyate ||40|| sa bruvanniti tadAcchinatadA nIvibandhanamudrIta sammadaH / tAvakorukadalIpariSTitAM matkaro nu vidadhAtu pAtukaH || 41 // bAdhito'smi sutarAmudanyayA tatpipAsuradharAmRtaM tava / unnamayya mukhamityavekSya sa svAdu tanmukhasudhAvidhAmadhAt // 42 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 163 kSIya eSa vadanAsavAttava svAvadaMzadazanaM samIhate / saMlapanniti dadaMza cAdharaM mattamatta iva vibhramaM dadhat / / 43 / / tvanmukhasya bhRtibhukpunarjano bhRtyakRtyakaraNAya kalpate / tattvadUrubhujavatsamardanaM sampratIti karavANi vANini // 44 // sthAtumenamanirIkSya nAdadAt subhruvo ratipatinaM ca pA / vIkSituM varayitaryanArataM tadRzau vidadhaturgatAgatam / / 45 / / sA tadonmiSitameva sammadAd bIDayA nimiSitaM ca bibhratI / saGkucadvikacasUnazAlinI sAlinIva nalinI vividyate / / 46 / / svAlibhiH kathamivopavezitA simiye smitavati prabhau na sA / jalpati sma na ca jalpati smayAt sA ca sAcivadanA sa cumbati / / 47 / / zAyitA'tha zayane viniyaMtI sA''libhiH sahacarI sahAnvagAt / no sanIDamabhajatsabhAjitA paryabhAvi sa tayA'nvabhAvi ca / / 48 / /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita tAM sisAntvayiSati sma sAntvanaiH sa priyaH priyavaco nimantraNaiH / kAmakAmaparirambhalambhane rAnayannijavaza vazaMvadaH // 49 // hIpidhAnapihitena kuJcita svaujasA sitamatha smarAgninA / tena rucyacaTu vAgvimudraNo nmudritena jhagiti prajajvale // 50 // manmathatazateSvadhItinA sA krameNa yadunA'nvanIyata / svaM dhanuH smaradhanurdharaH priyA vIDayA saha manAganAmayat // 51 // nistalatvamayi te stanadvaye hArazuktijakaNe'thavA'dhikam / pazya bhIru ! karavai parIkSaNaM tannigadya kucamArjanaM vyadhAt // 52 // kuGkumaNamadacarcite kuca dvandvazambhuzirasi nyadhApayat / pANizUkazakalendurekhitaM bhUSya aupayikameva bhUSaNam // 53 // sadvayoratha mitho'bhavadbhuja dvandvagADhaparirambhavibhramaH / nyagbabhUva girijAgirIzayoH pUganAgalatayoviceSTitam / / 54 / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 165 tAM vubhukSuratha sambhujikriyA mAcacAra paTucATucaJcuraH / AvirAsa maNitopasaGkula prakvaNatkanakakiGkiNIravaH // 55 // svidyati sma vidhubimbamambara tArakAvilulitaM vyabhAsata / suptasUnanalinIva mudrite ndIvareva sarasI ratistayoH // 56 / / vidrumasyalalitairnu vidrutaM manditaM malayamandamArutaiH / kokilasya kila kAkalIravai mudritaM samabhavadrataM hi tat // 57 / / sA prabuddhatarabuddhivaibhavA kAmakeli kalahaTattaram / tArahAramapi veda no cirAt svedabindupadatundile hRdi / / 58 // sundarA api suvRttazAlinaH zuktijAH svgunnvaibhvcyutaaH| subhru ! vo hRdi na zekurAsituM tadguNo hi mahimAnamarhati // 59 / / zauridattanakharakSatAkitaM __ tattadUruyugalaM prazastiyuk / stambhayugmamiva haimamadyuta dragotraja nu ratikAmayoridam // 60 / /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 padmasundarasUriviracita sA muhurmuhurudIkSya bhartRjai raGkitaM nakhapadaiH kucadvayam / sasmitaM ca yadumapyasUyayA kuJcitakuTibheva cakruSI // 61 // Akalayya sa ca tAM tathA'bravIt kSantumarhasi na mantumadya me / kopalopanakRte'tha kopane ! tvannakhavraNitamastu me vapuH / / 62 / / subhru ! kiM na ghaTate payodhare zakracApamiva mannakhAGkanam / tanmayeti vigaNayya nirmame kopa eSa yadi te'stvanugrahaH // 63 // tvadrate viduSi ! khaNDazarkarA - mAdhurIpariNate spRhAkaram / tanmitho nakhavilekhanaM kaTu - svAdu kiM na maricAvacUrNanam ||64|| kintu mantukara eSa me karaH kiM na te vyajanavAhanAkaraH / kiGkaraH valamabharAlasekSaNe ! svAparAdhazamanAya nAyakaH ||65 // vrIDanIDazaraNaM tavocitaM sAdhvi ! sAdhu mama navyasaGgame / so'hameva nirapatrapo muhuH prArthaye tvadanuSaGganarma yat ||66 ||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 167 ghUrNamAnanayanaM zlathAlakaM hItamutpulakamastayAvakam / tatpriyAmukhamudIkSya saMlapan sAndrazarmajaladhau mamajja saH // 67 // tvatkaTAkSavikaTAyitakSaNo matsudhArasanimajjanakSaNaH / yatprasAdavizadoktitANDavaM caNDi ! me vijayaDiNDimAyitam / / 68 // yastvadIyaparirambhasambhramaH sArvabhaumapadalambhana mama / yastvadaGgarataraGgasaGgamo brahmazarmapadasammadodayaH // 69 // yA tvayA mayi bhRzaM mamatvadhI dhIyate sudati ! sA mayA tvayi / neti cenmama ziraHzikhAmaNiH pAdayoH sa patayAlurastu te // 7 // ityudIrya patite'tha pAdayoH preyasi svapadapaGkajaM priyA / sajugopa patimastakaM mudA hastayoradhRta cumbitAlikam // 71 / / taM kRtArthayati sA sma sasmara smerasAndrakilikiJcitadravaiH / tatpriyapraNayameva jAtucit sAntarAyamakRtAntarAntarA ||72 / /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 padmasundarasUriviracita sAGgarAgakalitAGgavAsanA bhUSaNAMzukacayaiH pRthagvidhaiH / nityametyatha navoDhasundarI vibhramaM sma dadhatI hRdIzituH // 73 // jAtucitpraNayini priyArthanAM kurvati vyadhita sA svavAmatAm / koparopiNi ca sAnukUlatA mAtadIhitamatho vyupAramat // 74 // - taM ca kokanadacumbiSaTpada zrIdharaM tadadhara vilokya sA / siSmiye smitanidAna pRcchaka pratyuvAca mukurArpaNAtkare ||75 || yastadIyamaNimaNDanaiH kvacit santutoSa viSasAda sa kvacit / vallabhaH sphuTatadaGgarociSAM sandidRkSurapidhAvidhAyibhiH // 76 // tattvadaGga parirambhacumbanA kAminIM sa cakame'tha kAmuko svAdavIkSaNaratotsavadravaiH / nAsakRtkvacidavApa tarpaNam // 77 || itthaM nirbharacA TugarbhavacanairAzvAsya vizvAsinIM tAmudyatamasAndrasammadamado rAmAM sa cArIramat / tau sAndradrumakAnanAdvizuSiraprAsAdabhUmIrata vyAyAmasmarahArihAsalalanaiH sAndrA bhRzaM cakratuH ||78|| zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameru iti vineyapaNDiteza zrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye kanakAnidhuvanaM nAmaikAdazaH sargaH // 11 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ // dvAdazaH sargaH // raNaraNakataH sAyaM sAyaMtanIM suSamAM yaduH __ prasRmaratarAM prakSAcakSurnirIkSya sa cakSuSA / kariparilasatsindUrAbhAM tabhiravimizraNA . diva navavadhUM nItvopAlokayatsavidhaM ca tAm // 1 // aruNataruNaH sphArasphAraiH karairanurAgavAn varuNakakubhaM kAnte ! kAntAmupAzliSadalathaH / navadhavaparIrambhArambhAdivottamakuGkuma dravanavarasaidigdhA mugdhA vibhAtyaparAvadhUH / / 2 / / iha hi mihiraH pAyaM pAyaM bharAdiva vAruNI svarucivibhavaM dAyaM dAyaM kRzAnukRzAzvine / prathayatitarAM tailampAtAM . tamisrakaNAnkiran skhalitalalitakrIDAbrIDAgataM dadhadambare / / 3 / / taraNitaruNazleSe saiSA vizeSalasattama zcikuranikare'muSminnAyallakaM kila lohitaH / dyutiparikaraiH pratyakkASThA navoDhavadhUraho sudati ! dadhatI zobhArambhaM babhAra nibhAlaya // 4 // dazazatakaro'pyuccaiyAdhAmatoddhatadhAmabhi rdhavalitadharo dhvAntadhvaMsI pratApaparaMtapaH / api vidhividhau vAme ! vAmetaravyavasAyadhI rajani rajaniprArambhe hA raviH sa galacchaviH // 5 // divasakariNaM sandhyA siMhI jaghAna sapadmakaM prakharanakharairastakSmAbhRcchirasyudagAdiyam / divi bhRzamasRgdhArAsArapravAhaparamparA viduSi ! vidujAstArAkarAH sphurantyatha zuktijAH // 6 // 22
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasariviracita naya nayanayoH padyAM sandhyAM narInRtatI naTI .. maruNasicayAkalpAM raGgAGgaNe suravartmani / ayi parilasattArAhArAvalIrajanIkara-- staralitatarAM tasyA bhUSA vilolavilocane / / 7 / / nikaSamiSatAM bibhratyastAcalastu zilAtale drutakanaka piNDa krItvA vikartanamaNDalam / jalanidhiraye datte sAkSAtparIkSya pitRprasU hutabhuji nabhohaste tArAvarATakakoTitam / / 8 / / idamayi ! viyatsvargaGgAyAH pravAhaparamparA vilasatitarAM yasyA yAdAsyuDUni caranti hi / makaramithunagrAhAH sadhyaMkulIra ito'psaraH savanadhuvanatrAsAdAsAditAni nimagnatAm / / 9 / / ajani rajanI yoginyeSA susiddhimatI dhruvaM kamanamajijIvadyA padmAkara samamUmuht / jagadapi khapuSpIyattArA'nukAri vibhUtibhi niradhikaraNaM dRSTAdRSTAbhirAbhiradIdRzat // 10 / / praNayini ! viyadgaGgAraGgadrathAjanitambinI--- kulavirahajAzrUNAM manye galajjalabi. davaH viyati vicarantImAstArAH sphurattaramauktika __ bhramabharabhRto dhArAstAsAmanukramasaGkamAH / / 11 / / suramithunatAvyAmohAya prasUnazarasya kiM prahitavizikhAH saMlakSyante vihAyasi tArakAH / pratiphalatu vA paJcepUktiH prapaJcaniruktikA / zrutapathi yathArUDhA paJcAnanadhvanitArthatA / / 12 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya divasakalitAlitvavyApAdanAdatiraMhasA dizi dizi tamaHpArAvArastriviSTapamAnaze / iha hi malinAH prAyaH sImakramavyatilaGghanA nmalinamalinAcArAH svairaM caranti vizRGkhalAH // 13 // prasaratitarAM prAcImUlArikamabhramuvallabha sphuTakaTagaladdAnoddAmapravAhabharastamaH / dazazatakarastabdhaH kiM vA raveH paribhAvato gaganabhavanAbhogaH sadyaH papAta bhuvastale // 14 // upari lasati nyuje zAlAjirapratime'mbare dinamaNidazAkarSajvAlAvalibhramibhidhRtA / / vigalati gurubhUya dhvAntaM tadaJjanapuJjajA prasRmaratarA vyAlumpantI jagajjanitArthatAm / / 15 / / sutanu ! janatAgAvaH paryAyatAvyavadhAbhidhAH __ svayamadhikRtairgAsAhauranAyiSatAmunA / tadavatamasAnnAMdhyaM gosvAminA saha neti ced / nayanaviSayaM kasmAlloko ghaTAdi na cekSate // 16 // ayi ! paricitAstAraistAraiH prasUnazareSu ni-- gamadanibhaivanti digdhAH sphurantyasitAmbarAH / nizi zaziviyuktAyAM mA bhUmayi tvamasUyinI kimapi hi samandAkSA manda dizo'pyabhisArikAH / / 17 / / tamasi tadalaM dravyatvAdivyavasthitisandhayA matamatitarAmaulUkaM tatparIkSaNatAkSamam / ayi ! kila kulaM nolUkAnAM prakAzayati sphuTaM jagati sakalaM vastustomaM tamonicite'pi hi / / 18 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 padmasundarasUriviracita tama iva nijArAtau ghane padArthagaNasya kiM pratipadacarIzchAyAcArIH pracAragaveSaNe / nikhilabhuvane manye prAvezayattaditi prabhau gadati jhagiti prAcI kirmIritAMzubhirAbabhau // 19 / / kumudavadane ! svabhrAtRvyaprazastimasAsahiH kimu kumudinIkAntaH prAcImukhAdudagAdiva / tadayamadayaM zoNaH krodhAditi svakarotkaraiH kila vighaTayanvizvadrIcI tamoripusantatim / / 20 / / kucagiritaTIdurge mAnaHsphuTe mayi mAninI janahRdi kimadyApi mtheyAnkrudhetyaruNo vidhuH / vikacavadanAbhRGgazreNIlasatkaravAlikAM __ prasRmarakaraH karSatyuccaiH sukairavakozataH / / 21 / / udayazikhariprasthocchAyacchalapratisIrayA vyavahitatanuzcandrazcaJcaccakoradRzorapi / vikirati sudhAdhArAsArAniva svakarairayaM kumudavizadasmerA dRSTiM prasAdaya sAdaram // 22 // harihayaharitkumbhIndreNa svasodaratAdhiyA zirasi vidhRtaH sindUreNAruNo vidhurudgataH / kimu suravavadhUvRndaibigvaM tadIyamacumbi taiH ___ svavadanatulArAgAdyAvadravAruNitAdharaiH // 23 // niviDarajanIpItaM vyoma kSaNAkSaNadAkara dyutibharasudhAvyAsaGgenAruNatvamavApa yat / svakarakaThinIgharSeH sammArjayannamRtadyatI rajaniracitAM dhvAntasyoDuprazastimadIdipat // 24 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasundaramahAkAvya dinamaNimaNi sAyAhnastu pratAraNatApaTuH suruciruciraM krItvA vyomno vyatItaradeSa yam / kRtakakanakaM cAndraM bigbaM jahAti sahA svayaM sphuTamaruNatAM pANDucchAyaH kramAdrajatIbhavan / / 25 / / prathamamabhavansAyacchAyAsukuGkumapaGkilA stadanu ca tamaHkastUrIbhirvibhUSitavigrahAH / sudati ! vicaraccaJcaccandradyutivyaticumbite riva zuzubhire kASThAvadhvazcitA haricandanaiH / / 26 / / vidhumaNividhAdugdhe mugdhe ! vivarddhayituM vidhu jalanidhimapaH kokIzokAkulekSaNamaNDalIH / nijakarasudhA'mandasyandapravAhamarahayat phalati hi satAmRdbhiH pUjyakramApacitikSamA // 27 // tapanatanayApUrAkAre vihAyasi candrikA tridshtttiniivaahvyuuh| vyagAhata tatra ca / sucaritapade veNIsaGge nimajjya divaMgatAH kila sukRtinastArAkArA dhuvaM vinimIlitAH / / 28 / / timiragaralAsvAdAdetA nimIlanatAmitA __ nijakarasudhAsekairAzAvadhUH samajIjivat / vidhuratha nabhaHpArAvAre'ntarIpanibho babhau prasaravisarajjyotsnAjAlasphurajjalapUrite // 29 / / surapathasaraHpUre jyotirvalajjalasambhRte kimapi mukulaistAraiH zyAmAlatAzriyamAvahat / nalinanayane ! zake paGakeruhazramavibhrama zazadhara ihAdhatte hAsaprakAzanasaurabhaH // 30 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmasundarasUriviracita haragalagaravAlAzAntyai kalAmapi SoDazI vyataradanizaM pIyUSAndhaH suparvagaNAya yaH / jagati janatAjIvajIvekSaNAya ghRNicchaTA: suratarutulAM kaiH kairaMzainijaina vidhuvyaMdhAt / / 31 / / jaTharanihitasyA kanyakorvadhAya nu siMhikA tanaya udita bhUyo bhUyo jaghAsa vidhorvapuH / api nijatanugrAsAnnAsAvadAnnijamaGkagaM pramuditahadA tenetyeva vyamucyata sa dhruvam / / 32 / / kumudavanajAhAsadyotidyutiH kila kaumudI na yadi zazini pratyakSa vA divA kimu noditA / nanu nayanayoH sadhrIcIyaM cakorapatattriNA mayi jalanidherdhakuMzasyAtha tANDavikA'pi kA / / 33 / / pitRguNatulAM dhatte putraH satIti janazrutiH khalu jalanidhevRddhihAsau sitAsitapakSayoH / svayamanupadaM voDhA vaMzyaH sa eSa sudhAkaro dhuri kila kalApArINAnAM kalAnidhirityabhUt / / 34 // kvacana vizadajyotsnAcchAyA kvacitpraviz2ambhate janakajanitaM janye prAyo lasatyupalakSaNam / iha dhavalimA mugdhA dugdhAdhikasya sudhAnidhe-- yaditi sititAkiritvaM kalaGkajamaGkanam / / 35 // vidhuriti sudhaivAsIdApyAyanAya sudhAbhujAM ___ makhamukhahavirdAnAdunnIyate'cchataracchaviH / iha hi kiyadapyakke paGka zazAGkamukhi ! dhruvaM vilasatitarAM sAkSAttatprokSaNakSaNajaM hRdi / / 36 / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 175 rajanirajakI candrAgAdhahadAmalacandrikAprasaravira yatsakalAmbaram / timiranikaracchAyAnIlImalImasamAtata-- smaraharaziraHsindhUtAnapravAhasahodaraH // 37 / / kumudanikurambANAmArUDhayogipadaspRzAM kila vidadhatAmantarmodaM jaDeSu viraktatAm / ayi ! suravadhUryotsnI tArAkaTAkSazazismitai zciraparicitA jyotsnAkalpairbabhaJja samAdhitAm / / 38 / / nanu sahagataH zubhrAGgatvaM bibharti tamisrayA zititanuvidhAmepa jyotsnI nizA'tha nizAkaraH / asitasitayoH zobhAbhUtyai kRzodari ! pakSayo-- gaidati hi bhirbuddhilokstmRvittkkitm / / 39 / / yadi sa bhagaNAnekIkRtya pragalbhatayA vidhi ghaTayati vidhuM navyaM tadvyaJjayatyakalakitam / adharamadhurAsvAdaM sAkSAttvadAsyasudhAkaraM kathamiva tulAM dhattAM candraH kalaGkaviDambitaH / / 4 / / vidhiriha guNAnAdAtsaudhAkarAdapi maNDalA nmukhavidhuvidhau yatte doSAkaro'yamabhUttataH / anuzazimRgAtsAraM nItvA tvadakSiyugaM vyadhAt sthita iti gatAkSo'sau tasminnirasya bhavanmukham / / 41 / / mukhamiti sudhAsAraM yatte vidhiniramAttataH khalu khalakRtaM piNDaM tasyAvaziSTamakhaNDitam / sa kila sakale loke khyAtaH zazAGka iti sphuTa kalaya sakalaM vimbaM paGkacchavicchalapicchilam // 42 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 padmasundarasariviracita prathayati karAnAditsuste mRgAkSi ! mukhaprabhA vidhuratha divA phullAmbhojAnkarAnapi padminI / suSamasuSame'pyekatrArtha dvayoH kila lubdhayo riti kamalinItArApatyostadAsa sapatnatA / / 43 / / na bhagaNaparIvAro nAmuM mahauSadhayaH striyaH kimapi ca jarAmRtyucchetrI sudhA na sudhAkaram / dvijapariSadAmAzI/jI na vA saritAmpatiH kSayasamayatastrAtuM ko'pi prabhUSNurabhunnahi / / 44 / / ayamatha tamisrAyAmekAdazApi kalA nijA visRjati zazI rudrebhyo'tha smarAya ca paJca tAH / zaradhividhaye kRtvA bhUtiM svakAmiti pAtrasA nmuhuralamalaJcake svAbhiH kalAbhirilAtalam / / 45 / / zazadharasudhAkuNDAdakasphuraccaSakakSipAM nabhasi bhagaNo vadhvApAno'mRtasya sapItaye / kalayatitarAmacchAtucchasphuTasphaTikopala praghaTitadale zake paGkeruhAkSi ! nirIkSase // 46 // kila kamalabhUrvaktrAmbhojaM tvadIyamidaM yato __nayananalinadvandvAdhAnAtpratIkSyamapUjayat / taditi zazino mlAnicchAyAmaSIkaluSaM mukhaM nahi zazamRgAdyakAzaGkAlavaH pramimImahe / / 47 / / ayi ! kumudinIbhartA sthAne cakAra karagraha sarasijakarAgleSAdeSA jahAsa kumudatI / navadhavaparIrambhAmodapramodabharadavat taramadhurasasvedArdAi tanUmanuvibhratI // 48 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 177 aviratatamaH paurobhAgya samIkSya sudhAkara taditi sudati ! grAsatrAsAttavApa sudhAdharam / aruNimapuraskArAdArAtsitatvamapahanute sumukhasuSamAspardhAgardI vidhuH kimu durvidhaH // 49 / / vikirati karaiH pIyUSAMzuHsudhA svasudhA vidhAM __svadadharasudhAM mugdhe ! mugdhAM vilokya muhurmuhuH / hRdayavilasanmuktAhArasphurattaraladyuti pratikRtimiSAtsevAhevAkitAmiva darzayan // 50 // zazadharasudhAsArasphArasphurajjalavijjale harihayakhurAkArAstArA na bhAnti nabhogaNe / tava mukhatulAM bhUyo bhUyo vidhAya vidhividhuM / vyaghaTayadamuM darza darza guNairanukalpitam // 51 // manasijasitachatraM ratyAH sphuratkarakandukaM tridazataTinIphullAmbhojaM nizAhasapuJjitam / zucitarasudhAkumbhaM kASThA'GganA''nanadarpaNaM gaganatilakaM sAndra candraM nibhAlaya bhAmini // 52 // sutanu ! vitanu smerAM dRSTiM tvadAnanapaGkajA __ bahutRNamasAveNazcandraM marIcikayA mRzan / tata iha vizazrAmAzrAntaM sudhAmarumaNDalI taralitamanAH prAyo''hAryaH pazubhramavibhramaH // 53 / / vidhiratha sudhAsAraM mugdhe ! vidhAya tavAnanaM smitavilasitajyotsnAjAlaprasAdasadoditam / svakarakamaladvaitaprakSAlanapragalatsudhA's vilajalamayaM candraM manye cakAra nikArataH / / 54 / /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 padmasundarasariviracita atha nigadati preyasyevaM priyapramadA mudA nayanamanayannidrAmudrAvazaM bhRzajAgarAt / kRtadRDhaparIrambhArambhau mitho militAdharau dravadabhinavAmandAnandAvimau ca nidadratuH / / 55 / / priyasahacarIpInorojasphurattarapatratA svakarimakarImudrIbhUtastanAntaramaNDalaH / vibhuriha babhau paryakAGke mithaH zvasanAnila vyatikaramiladrUpaM dvandvaM sukhaM tadasU Supat / / 56 / / nizi zazirucA yAntyAmAntyAM dazAmatha tArakA staralataralacchAyAmAyAmitA vyagalanniva / harikaraharitrAsAdAsAditazcaramAM dizaM timirakarirAT kAmaM kAmaM marutpathakAnanam // 57 / / atha kathamapi prekSAcakSurvivakSitavigrahAH kuzalakuzalArabdhA dRbdhA guNairiva mAlikAH / sphuTamatitarAmete vaitAlikA jagadugiro yadukulapaterjAgaryAyai pracArapurassarAH // 58 / / jaya jaya jagajjaitrakSAtrAnvayAmbaracandramaH svarasavisaratkIrtijyotsnAprasAditaviSTapa / sumukhasuSamA bhagnA magnA kalaGkaniSadvare malinamalinacchAyAM tvatto dadhau vidhumaNDalI // 59 / / suraripuriporvakSo lUtA''tapatritakaustubhaM sitabisalatAtantucchannaM svapakkajamandiram / vidhumatha jahI matvA lakSmIH zilIndhramivAsanaM tava yadupate ! sthAne sthemNA karAmbujamAzrayat / / 6 / /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya dhumaNikiraNasphUrtAvunnidratAM nayanadvayI nalinavanatAsphArAmindidirairdadhatI tulAm / / piyasahacarInetrApAtairnipItarasA rasA dbhavatu bhavataH zayyotthAyaM pramodavibhUtaye / 61 // zatamakhazacIdvandvikAntavyavAyavivartana ___cyutasumanasastArAstArA nabhastalime babhuH / azakalazazI gaNDAbhogopabarha mihArhati prasRmarakarastomakSaumottaracchadatAM dadhat / / 62 / / zizirakiraNe rantuM yAte jalezadigaGganAM vyapagatavasuH so'yaM cakre'nayA'pi kalAnidhiH / iti hariharidadarza darza' jahAsa vikAsinI paribhavapadaM prAyo'svIyaH parigrahasamahaH // 63 // taraNitaruNaH prAtaHsandhyAM vivoDhumivAruNa __ pratisarakaraH saMbibhrANAM sumaGgalamaNDanam / parisaralasajjyotirlAjAhutiM dadhatImimA maruNimabRhadbhAnau sAnau kilodayabhUbhRtaH // 64 / / vibudhamithunAnaGgakrIDAtruTacchatayaSTika prekaravikiranmuktA muktA javAduDusaMhatIH / iha bahukaraiH sammASTiM sma dhruvaM gaganAGgaNe ___ dazazatakaraH prAtaH prItaH zatakratunoditaH / / 6 / / harihayapurastArAdIpAkSataizca tamoruhA zavalakavalaiH mRSTAtithyo ghanAzrayasajjanaH / vitarita zazigrAsaM bhUyastarAmudasakatujaM prasaravisaratpAdyaM jyotsnAjalaM parizIlayan // 66 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 padmasundarasUriviracita azizirako roSAdadoSAM jaghAna nizApatau galitahAsa dhvaste nistejasi saGgrahe / zititamatamaH kezagrAhaM nanUdayabhUdhare tadaruNamasRgvAhaM saMvAvahIti harerharit ||67 / / rajanirajanikSiINA tArA vinezuratha kSaNA dapi kumudinI nidrAmudrAM nitAntamupeyuSI / drutamapi nayatsAndrazcandraH priyAvirahAddbhuta - stadayamadayo'thAzmaH sAkSAt dhruvaM pramimImahe // 68 // mihirahariNA dhvAntodAmadvipaH svakarotkaraprakharanakharairbhinnastatkumbhajairnanu zuktijaiH / navakuzazikhA sUcIprotaistuSArakaNairiyaM sRjati nijakaM hAraM sandhyA navoDhavadhUriva // 69 // karazarabharakSepAdrAtrau tamaH sahayudhvanA rajanipatinA khedakSINaujasoSasi manditam / uSitamamunA svAMzabhraMzAd girIzajaTAcchA tridazataTinItIracchAyAtaruvyatiSaJjanam // 70 // -- udayatitarAM dharmajyotiH kalAnidhirastatAM vrajati kamalAnyujjRmbhante nimIlati kairavam / priyamatirasAtkokI kokaM vRSasyati tAmasa dvijakulamagAdbAdhAM nAnAvidhA hi vidhorvidhAH // 71 // kumudavanatAbandhuH sindhoH suto'tha kalAnidhivighaTitatamo dasyustomastamIdayitApatiH / bhuvanajanatA netrAnandI dvijo'trija eva yo hatavidhihataH so'staM yAto'mRtadyutiradyutiH // 72 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundara mahAkAvya svadanavirahAtkSIrasyanti svadhainukatarNakA uSasi maNimanthagrAvabhyastathA lavaNasyati / samaja iha te jAtyAzvAnAM kumArakamaNDalI kavala mavalambyeyaM haste dadhisyati saMspRham // 73 // | tyaja nijabhujAzliSTAmenAmapi stritarAM vadhUM bha bhagavato'dvaitAnandAtmakasya kathAprathAm / ghusRNamasRNAH stokAnmuktAH karaprakarA khe gaganabhuvanAbhogaM limpantyamI jagatIpate ! // 74|| kimu kimudinI dveSAtsUrya na pazyati tatparaM kimapi viditaM zabdagranthe nimIlanakAraNam / kRtabhaNita yo'sUryapazyA bhaveyurasaMzayaM prathitamahato rAjJo dArA nigUDhanijeGgitAH / / 75 / / yadayamadayazcandrazcandrAtapairniradIgharat sthalakamalinIM bhAsvatkAntAM svabhartRviyoginIm / vikacakumudaistAmapyeSA'hasItkumudinyata-- staraNiraruNo roSAdvaitaM vijitya vijRmbhate // 76 // udyannudyotitAzaH zitimatamatamo durdineraMbhadAbhaH prAcImUlAdudaJcatkaranikarazataiH pATayanpATalAbhAn / dampatyoH zliSTavakSodvayamukuladalaiH sArdhamambhojamudrAM cakradvandvaiH sahArkaH samaghaTayadayo kairavANAM mukhAni // 77 // zyainaMpAtAM vitanvandinamukhamRgayuzcaNDamArtaNDabimba- zyenaM prAcArayatsvaM sa gaganagahane jAtazaGkaH zazAGkaH / / trAtuM vidmaH sazaMGkha jaladhimadhigato dhvAnta kA kAH praNezustArApArApatAnAM kulamabhajadathoDDInasaNDInakRtyAm ||78 | 189
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 padmanasundarasUriviracita yaH pauraMdaramugdhasaudhazikhare mANikyaratnaprabhA prArabhArAnvitazAtakumbhakalazabhrAnti vibharti sphuran / bhAnurbhAnuvibhUtibhUSitatanubandhUkabandhudyutiH prAcIkuNDalamaNDalaM nanu lasatyendre mahe manmahe / / 7 / / kokAnAM mithunAnyazeSavirahaM zItAMzave saJjvaraM sampratyarkamaNibhya eva vijahuH svAnandasAndrotsavam / sArdha tairatha saMvibhajya ca bhithaH padmAkarairvIkSya taM karkandhUkuNazoNamambaramaNi vyAtenire maGgalam / / 8 / / aruNakiraNaiH kAlimanyA madhuvratamaNDalI kimaruNamaNeH zobhArambhaM babhAra visAribhiH / daravikasitaM padmA padmAkara kumudAnmudA vinimayamayaM mandaM mandaM nijAsanamAsadat / / 81 / / vizvasminnapi kAmakelijaladheH pArINamekaM stumaH cakradvandvamidaM viyujya satataM sambhuktimanvicchati / premArocakarogarugNavapuSA caNDIzvareNAnizaM . kiM nAkAri rasAyanAyitagaragrAsoruvisphUrtaye / / 82 / / nidrANAmaravindinIM madhukarAH praudbodhya sAMrAviNaiH sAnandaM makarandameva nipapuGgIsakhAH samprati / svAdukAramatho madhUkamadhuraM vadhvA nipIyAdharaM / __ zyenI padmavanI kSaNAdravikarairguJjAnikuJAyitA // 83 / / saura: kuGkuma paGkasaGkarakarairAzliSyate'bhraMkaSA saudhazreNirasau gavAkSavivarAlInAGgulitvaM gataH / dIptibhartRviyoginI zikhizikhAmAvizya yA'staM gataM sA svaHsthA patimujjahAra mihiraM sAdhvI kimurvItalAt / / 84 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadusundaramahAkAvya 183 sAhasrAMhirasau sumantharagatiH kasmAdakasmAdravi vidmo mandasutasya paGgujananAtpaGgutvamasminna kim / yad vA tvattaruNapratApamahasAM vyomAvagAhaspRzAM - sau re laGghitumakSamaH kSatagatirmandaM samutsarpati / / 85 / / AnaizvaryamayaM vibharti bhavataH prodyatpratApArkata stena dveSimaSImalImasatamAkIrtistamInnyakRtA / mArtaNDaH karacumbinImapi tarozchAyAmayIM tAmasI makasthAmapanetumakSamatamaH svIyaiH sahasraH karaiH // 86 // sutrAmA svazacIvivAhanamahe zAtatavyAdizA kumbhaM kuGkumapakkasakkaramamuM prItyA samAnAyayat / kSoNIzana ! tavAbhiSecanamahaM ghasrodaye'haskara nirmAtuM vimalosravAhanivahaiH sAhasradhArejalaiH // 87 / / sadyastAvatha dampatI pramadataH prAta: prabuddhau nijaM nepathyaM magadhebhya eva dadatu: prAtoSikaM sparzanam / te'pi prApya mudaM dadhuH paridadhustaddattamuttambhitai-- dordaNDairvasudevakIrtanamayaM prAvartayanmaGgalam / / 88 // Anandodayaparvatai kataraNerAnandamerorguroH ziSyaH paNDitamaulimaNDanamaNiH zrIpadmamerurguruH / tacchiSyottamapadmasundarakaviH saMdRbdhavA~stanmahA . kAvyaM zrIyadusundaraM sahRdayAnandAya kandAyatAm / / 89 // iti zrImattapAgacchanabhonabhomaNipaNDitottamazrIpadmameruvineyapaNDitezazrIpadmasundaraviracite zrIyadusundaranAmni mahAkAvye sandhyo pazlokamaGgalazaMsano nAma dvAdazaH sargaH // 12 / / // samAptaM cedaM zrIyadusundaraM nAma mahAkAvyam /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 yadusundara mahAkAvya meM prayukta chanda anuSTubhU 9.49, 50, 58, 64 / 10. 41, 43-45 indravajrA 9. 21, 23 kalahaMsa 9. 16 kAlabhAriNI 6 28, 39, 40 jaladharamAlA 6. 9 toTaka 6.41, 42 drutavilambita 3. 1-34 / 9.17, 26-48, 51 puSpitAgrA 5 60/9.15, 32, 74 pRthvI 5. 61 prabodhitA 10 42 pramitAkSarA 9 18, 19, 33, 34, 35 praharSiNI 3. 41-77 / 5.53 maJjubhASiNI 7 1-87 mattamayUra 549 / 6. 8 mandAkrAntA 5. 62 mAlinI 170 / 952-57, 59-61, 65-73 rathoddhatA 11. 1-77 rucirA 5.64 vasantatilakA 1 62-69 / 2.73-76 / 3. 78-192 / 4. 49-69, 71-80, 83-89, 93, 95 / 5. 1-4, 9-13, 16, 1924, 29-34, 38-40, 43, 45-48, 51-52, 5557 / 6. 1-6, 10, 13-17, 19-28, 44-69 / 8. 1-69 / 9. 20, 22, 24, 29-31 vaMzastha 1. 1-62 / 2. 1-71 / 3. 193-195 / 4. 1-48 / 9. 26-28 zArdUlavikrIDita] 2 79 / 3.203 / 4.70, 81, 90, 91, 94, 96 / 5. 5-8, 14 15, 17- 18, 25-28, 35, 41, 42, 50, 58 / 6. 18, 35, 36, 64 / 7. 88 / 10. 62, 63, 65, 70 / 11.78 / 12.79, 80, 82-89 / zAlinI 3. 35-40 / 5.54 / 6.7, 32, 42 / zikhariNI 2 85 / 5.59 / 8. 70, 71, 72 / sAndrapada 6. 34 sragdharA 2.72, 77 78, 80-84 / 4. 82, 92 / 5. 36, 37, 44, 62 / 6. 29-32, 37, 70-71 / 10. 71 / 12.77, 78 / svAgatA 6. 11, 12 / 9. 1-14, 25 / 10. 140, 46-61, 64, 66-69 / hariNI 12. 1-76, 81 /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.jalinelibrary.org