Book Title: Silopadesamala Balavbodh
Author(s): Merusundar Gani, H C Bhayani, R M Shah, Gitaben
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002655/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MERUSUNDARAGANI-VIRACITA SILOPADESAMALA-BALAVABODHA L. D. SERIES 77 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITORS H. C. BHAYANI R. M. SHAH GITABAHEN L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oblon dalapata bha www 1 svaagt ahamadAbAda MERUSUNDARAGANI-VIRACITA SILOPADESAMALA-BALAVABODHA L. D. SERIES 77 GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH EDITORS H. C. BHAYANI R, M, SHAH GITABAHEN L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD 9 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FIRST EDITION October 1980 PRICE RUPEES Printed by Mahanth Tribhuvandas Shastri Shree Ramanand Printing Press Kankaria Road Ahmedabad-380022. "Printed with the financial assistance of the Government of Gujarat." Published by Nagin J. Shah Director, L. D. Institute of Indology Ahmedabad-380009. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita zIlopadezamAlA-bAlAvabodha saMpAdako ha. cU. bhAyANI ra. ma. zAha gItAbahena prakAzaka FRE ED S . lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira ahamadAbAda 9 reer hAbAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna-saMpAdakIya jayasiMhasUriziSya jayakIrtie (vikramanI dasamI zatAbdI?) mahArASTrI prAkRta bhASAmAM AryA chaMdamAM 114 gAthAmAM racelI 'zIlopadezamAlA' upara merusundare vi. saM. 1525mAM (=I. sa. 1469mAM) mAMDavagaDhamAM racelo bAlAvabodha, mULa 'zIlopadezamAlA' sAthe, sauprathama prakAzita karatA AnaMda thAya che. saMskRta-prAkRta bhASAmAM racAyelI mahattvapUrNa dhArmika, zAstrIya ke upadezAtmaka kRtino jUnI gujarAtI bhASAmAM karavAmAM Avela vivaraNAtmaka gadya anuvAda e bAlAvabodha kahevAya che. bAlAvabodhasAhitya I. sa. nI 13mI sadInA uttarArdhathI maLe che. A sAhityanu adhyayana gujarAtI gadyanA vikAsa para sAro prakAza pADe che. merusundarano prastuta bAlAvabodha vikramanI 16mI zatAbdInI kRti hoI te samayanA gujarAtI gadyano sAro paricaya Ape che. eno moTo bhAga 43 kathAoe rokyo che. eTale kathAvikAsa ane kathAghaTakonA abhyAsIone paNa e upayAgI nIvaDaze bhASAzAstrIya dRSTie eno abhyAsa karanArane mahattvanI sAmagrI pUrI pADavAnI enI kSamatA che. Ama aneka dRSTie enu prakAzana mahattva puravAra thaze. vidvAna saMpAdakoe cha prAcIna hastapratone AdhAre 'zIlopadezamAlAbAlAvabodha'nu cIvaTapUrvaka saMpAdana kayu che. uparAMta, pahelAM chapAyela mULa 'zIlopadezamAlA'nI gAthAo azuddhaprAya hoI, saMpAdakoe A saMpAdanamA vividha hastaprato tema ja chaMdane AdhAre pAThazuddhi karI che. vaLI, abhyAsapUrNa bhUmikAmAM temaNe bAlAvabodhasAhityano paricaya ane tenu mahattva, mULa 'zIlopadezamAlA' ane tenA kartA, zI. mA. bAlAvabodhanA kartA merusudara ane temanI kRtio, zI. mA. bAlAvabodhagata kathAo, pratiparicaya ane saMpAdanapaddhati, zI. mA. bAlAvabodhanI bhASAkIya lAkSaNikatAo vagerenu rocaka ane samucita nirUpaNa kayu che. prastuta saMpAdana saMzodhakone upakAraka bane e hetuthI temaNe 'zIlopadezamAlA'nI gAthAonI akArAdisUcI, 'zI.mA. bAlAvabodha'mAM uddhRta saMskRtaprAkRtapadyonI akarAdisUcI ane mahattvanA zabdonI sArtha sUcI taiyAra karI ApI che je granthanA ante chApI che. Ama A saMpAdanane aneka dRSTie upayogI banAvavA temaNe khUba kALajI lIdhI che, te badala ApaNe sau temanA RNI chIe. jUnI gUjarAtI sAhityakRtionA prakAzanamA sahakAra ApavA badala gUjarAta rAjyanA bhASAniyAmaka zrI joSIpurAno huM aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnu buM. A graMthanA prakAzanamA Arthika sahAya karavA badala gujarAta sarakArano hu AbhArI chu. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda : 380009 1 okTobara, 1980 nagIna zAha adhyakSa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama bhUmikA 1-28 prAstAvika (pR. 1), mUla prAkRta zIlopadezamAlA ane tenA kartA (2), zIlopadezamAlAnI saMskRta ane gujarAtI TIkAo (2-3), mehasundara upAdhyAya ane temanI kRtio (3-5), zIlopadezamAlA-bAlAdhabodha (6-8), prapta-paricaya ane saMpAdana-paddhati (8-12), bAlAvabodho (12-13), zIlopadezamAlA-bAlavabodhanI bhASAkIya lAkSaNikatAo (13-25), upasaMhAra (28) zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 1-182 (mULa prAkRta gAthAo tathA temano gujarAtI bAlAvabodha) bAlAvabodhagata kathAo: guNasundarInI kathA (pR. 2-4), dvIpAyana RSinI kathA (6-7), vizvAmitra RSinI kathA (7-8), nArada muninI kathA (9-13), ripumardana rAjAnu dRSTAMta (14-15), indranu dRSTAMta (17), vijayapAla rAjAnu dRSTAMta (18-19), harinI kathA (20), haranI kathA (20), brahmAnI kathA (20-21), candanI kathA (21), sUryanI kathA (21), indranI kathA (21-22), ArdrakumAranI kathA (24-28), naMdiSeNanI kathA (28-30), rathaneminI kathA (31-32), nemicaritra (34-46), mallinAtha-caritra (47-50), sthUlabhadra-caritra (51-56), vajrasvAmicaritra (56-63), sudarzana zreSThinI kathA (64-67), vaMka-cUlanI kathA (68-71), satI subhadrAnI kathA (73-75), madanarekhA satInI kathA (75-79), satI sundarInu dRSTAMta (80-82), aMjanAsundarI-dRSTAMta (82-87), narmadAsundarI-kathA (87-92) ratisundarI-kathA (93-96), RSidattA kathA (96-104), davadaMtInI kathA (104-116), kamalA satInI kathA (116119), kalAvatInI kathA (119-123) zIlavatInI kathA (124-131), naMdayaMtInI kathA (131-133), rohiNInI kathA (134-135), kUlavAlaAnI kathA (137-139), drupadInI kathA (140-142), nUpurapaMDitAnu dRSTAMta (143-148), dattaduhitAnI kathA (148-150), agaDadattanI kathA (154-161), pradezI rAjAnI kathA (161-162), sItAnI kathA (167-178), dhanazrInu dRSTAMta (179-182). zIlopadezamAlAnI gAthAonI akArAdi sUcI 183-84 zIlopadezamAlA-bAlAvabodhamAM uddhRta saMskRta-prAkRta padyonI akArAdi sUcI 185 mahattvanA zabdonI sArtha sUcI 186-192 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA prAstAvika : prAcIna gujarAtI sAhityamA gadyanuM kheDANa paNa vipula pramANarmA thayelaM te have siddha hakIkata che. A gadyano moTo bhAga 'bAlAvabodha' prakAranI racanAMbhomAM maLe che. ' 'bAlAvabodha' eTale saMskRta - prAkRta bhASAmAM racAyela mahattvapUrNa dhArmika - zAstrIya ke upadezAtmaka graMthonAM jUnI gujarAtI bhASAmAM karela vivaraNAtmaka anuvAda. 'bAla' mAM akSa ke alpajJa gRhastha ane navadIkSita ke bAlavayanA munino artha samAyela che ke je saMskRta - prAkRta bhASAnA jJAnathI vaMcita hoya. AvA bAlajanone temanI potAnI bhASAmAM dharma-rahasyano bodha karAvayA vidvAna jaina munirAjoe aneka bAlAvabodhonI racanA karI che. bAlAvabodha-sAhityano prAdurbhAva cheka I.sa. nIte ramI sadInA uttarArdhathI thayela jovA maLe che. paNa dIrgha ane pariSkRta kahI zakAya tevI kRtionI paraMparA caudamI zatAbdIthI zarU thAya che. kharataragacchIya taruNaprabhasUrikRta 'SaDAvazyaka - bAlAvabodha' (vi. saM. 1411, I. sa. 1355 ) ne AvI Adya racanA kahI zakAya. 4 tyArabAda tapAgacchanA prasiddha AcArya somasuMdarasUri ( I. sa. 1374 - 1443 ) nA racelA upadezamAlA, SaDAvazyaka, yogazAstra, ArAdhanApatAkA, natratattvaprakaraNa, bhaktAmara stotra, SaSTizatakaprakaraNa ba. aneka graMtho paranA mahattvapUrNa bAlAvabodho maLe che. taduparAMta kharataragacchanA AcArya jinasAgarasUri-praNIta SaSTizataka - bAlAvabodha ( vi. saM. 1501, I. sa. 1445 ) ane bIjA jaina munio dvArA keTalIka bAlA0 racanAo maLe che. paMdaramA zatakA prAraMbhamAM aneka graMtho para vizada bAlAvabodho lakhanAra merusuMdara upAdhyAya Ave che. temanA racelA SaSTizataka - prakaraNa ane vAgbhaTAlaMkAranA bAlAvavogho A pUrve pragaTa thaI cUkyA che. ahIM jayakIrtimUri-racita prAkRta gAthAbaddha se lovaesamAlA ( zIlopadezamAlA ) nA bAlAvabodhanI saMzodhanAtmaka AvRtti ApI ame temAM ekano umero karIe chIe. A zIlo. bAlA. nuM mahattva be rIte che - eka to te paMdaramI sadInI gujarAtI bhASA para prakAza pheMkavA mATe atyaMta upayogI ne pracUra sAmagrI pUrI pADe che, bIjuM temAMnI kathAo kathAsAhityanA itihAsa ane kathAnakonI paraMparAnA adhyayana mATe mUlyavAna che. 1. prAcIna gujarAtI gadya ane bAlAvabodha sAhityanA vadhu paricaya mATe juo: gujarAtI sAhityano itihAsa, gujarAtI sAhitya pariSada, graMtha -1 prakaraNa 8 tathA graMtha - 2 prakaraNa - 21. 2. jaina gUrjara kavio, mo. da. desAI, bhA-3, pR. 1571-1703 3. " " 35 4. SaDAvazyaka - bAlAvabodha, saMpA. DaoN. prabodha paMDita, siMdhI jaina graMthamAlA, muMbaI 1976. 5. bannenA saMga Do. bhogIlAla ja. sAMDesarA, prakA. ma. sa, vizvavidyAlaya, vaDodarA, prakA. varSa- krame 1953, 1975. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zolopadezamAlA - bAlAvabodha mULa prAkRta zIlopadezamAlA ane tenA kartA : ahiMsA, satya, kSamA, dayA, tapa, samyaktva, zIla Adi guNAnA pAlanano saraLa prAkRta gAthAomAM sIdho upadeza ane te te viSayamAM anukaraNIya vyaktionA caritrano nirdeza - e prakArano dharmopadezAtmaka gAthAbaddha kRtionI eka paraMparA prAkRta sAhityamA jovA maLe che.' dharmadAsa gaNinI upadezamAlA, haribhadrasUrinI upadeza rada, jayasiMhasUri-racita dharmopadezamAlA ityAdi AnAM prasiddha udAharaNo che. zIlopadezamAlAne paNa A paraMparAmAM mUkI zakAya. zIlopadezamAlAmAM zILa eTale ke (jaina sAhityanA rUDha arthamAM ) brahmacarya - pAlana viSayaka upadeza ApavAmAM Atryo che dRSTAMtarUpe temAM zIlapAlana karanAra aneka mahAna strIpuruSono nirdeza che, zIlabhaMgathI thatI hAni ane zIlapAlanathI thatAM laukika-alaukika lAbhonuM varNana pracalita udAharaNo dvArA karo sAmAnya janoMne zIlanuM mahatva samajAvabAno kavino AmAM uddeza che. mahArASTrI prAkRta bhASAmA, AryA chedamAM 114 gAthAmAM racAyelI zIlopadezamAlAnA kartA jayasiMhasUra - ziSya jayakIrti nAme che. guru-ziSya vize anya kaI mAhitI prApta thatI nathI. jayasiMhasUri nAmaka eka AnAye dharmadAsagaNi racita upadezamAlAnuM anusaraNa karIne dharmopadezamAlA nAmaka prAkRta gAthAbaddha racanA ane tenuM vivaraNa karela che. kRSNa muninA ziSya A jayasiMhasUrae potAno dharmopadezamAlAnuM vivaraNa nAgoramAM vi.saM. 915mAM pUruM karyAno ullekha che. * saMbhava che ke zIlopadezamAlAnA kartA jayakIrti A jayasiMhasUrinA ziSya hoya ane gurunI dharmopadezamAlAnuM anukaraNa karI zolopadezamAlAnI racanA karI hoya. jo Ama hoya to jayakIrtino samaya vikramanI dazamI zatAbdI anumAnI zakAya. zIlopadezamAlAnI seMkaDo hastaprato jaina jJAnabhaMDAromAM maLe che te hakIkata enu keTa mahattvapUrNa sthAna hatuM teno nirdeza kare che. atyAra sudhImAM zIlopadezamAlAnI be AvRttio chapAI prasiddha thaI che. I. sa. 1900 mAM amadAvAdanI vidyAzALA saMsthAe zIlopadezamAlA mULa ane teno gujarAtI anuvAda tathA tenI zIlataraMgiNI nAmaka TIkAno mAtra gujarAtI anuvAda prakAzita karela ane I. sa. 1909 mAM zrAvaka hIrAlAla haMsarAje jAmanagarathI zIlataraMgiNI TIkA sahita zIlopadezamAlA prakAzita karela. A bannemAM mULa gAthAo azuddhaprAya chapAyela che ame ahIM vividha hastaprato tema ja chaMdanA AdhAre pAThanirNaya karI zuddha pATha Apyo che. zIlopadezamAlAnI saMskRta ane gujarAtI TIkAo : zIlopadezamAlA jaina sAhityamA aupadezika racanAomAM mahattvapUrNa sthAna gharAvatI hovAnuM enA paranI aneka TIkAothI paNa siddha thAya che. jinaratna kozamAM shiilopdeshmaalaan| cAra saMskRta TIkAonI nodha che. - (1) A. somatilakasUri racita zolataraMgiNI, (2) lalitakIrti-kRta TIkA, (3) puNyakIrti-kRta ane (4) ajJAta - kartRka vRtti, AmAMnaM 1 juo-jaina sAhityakA bRhad itihAsa ( pArzvanAtha vidyAzrama, vArANasI, 1968 bhA. 4, prakaraNa- 3. 2. ejana, pR. 196. 3. jinaratnakoza, ha. dA. velakara, punA, * 1944, pR. 385. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartA lekhana bhUmikA prathama zIlataraMgiNI sivAya bAkInI traNa vize nAmollekha sivAya kazI mAhitI maLatI nathI, jyAre zIlataraMgiNI AgaLanA perAgrAphamAM jaNAvyA pramANe prakAzita thaI gayela che. zIlataraMgiNInI racanA rudrapallIya gacchanA A0 saMgha tilakasUrinA paTTaziSya A. somatilakasUri, aparanAma vidyAtilake vi. saM. 1394 (I. sa. 1337) mAM karela che. temanA racelA anya graMthomAM vIrakalpa, SaDdarzanasUtraTIkA, laghustavaTIkA ane kumArapAladevacaritanA nAmo maLe che.' zolataraMgiNI TIkA ahIM vizeSa ullekhanIya eTalA mATe che ke merusuMdara upAdhyAya A saMskRta TIkAne anusarIne bAlAvabodhanI racanA karI jaNAya che. zIlataraMgiNImAM je je kathAo ke te badhI ja kathAo te ja krame ane lagabhaga sarakhA vistArathI bAlAvabodhakAre gujarAtImA AlekhI che.. junI gujarAtImAM zolopadezamAlA para aneka bAlAvabodha judA judA samaye racAyelA maLe che, jenI yAdI A pramANe che racanA hastaprata-saMgraha ane saMvata saMvata sthaLa ajJAta 1466 hemacandrAcArya jaina jJAnamaMdira, pATaNa 1521 merusuMdara 1525 aneka saMgrahamA sy'aar 1530 pUrva 1551 chANI 1588 1616 hemacaMdrAcArya jJAna maMdira, pATaNa 1640 1921 - pra. kAntivijayajI saMgraha, vaDodarA A yAdI parathI jaNAya che ke merusuMdara upAdhyAyanI pahelAM paNa zIlopadezamAlA para bAlAvabodho racAyA hatA. paNa A bAlAvabodhomAM merusuMdaranA bAlAvabodha jeTalI prasiddhi bIjAne nathI maLI. merusuMdara upAdhyAya ane temanI kRtio: zolopadezamAlA-bAlAvabodhanA kartA upAdhyAya merusuMdara vikramanA soLamA zatakanA pUrvAdhamA thaI gayA. teo kharataragacchanA prasiddha AcArya jinabhadrasUri (vi.saM.1449-1514)nA paTTaziSya A jinacandrasUri (vi.saM.1487-1530) nA ziSya vA0 ratnamUrti gaNinA ziSya hatA. 1. jaina paraMparAno itihAsa, le. tripuTi muni, bhA. ra, pR. 436. 2. zIlo. bAlA. nI racanA pachI daza varSe (vi. saM. 1535 mAM), zIlo0 bAlA. nA racanAsthaLa maMDapadurgamA ja lakhAyelI zolataraMgiNInI eka hastaprata lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA hastaprata-saMgrahamAM che. te paNa zIlataraMgiNI te samaya ane pradezamA prasiddha hovAno ADakataro purAvo pUro pADe che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zoloMpadezamAlA-bAlAvabodha merusuMdara upAdhyAya temanA racelA bAlAvabodhone kAraNe prasiddha che. atyAra sudhImAM temanA racelA cauda jeTalA bAlAvabodha jANavA maLela'. zIlo. bAlA0 nI hastapratonI zodha karatAM amane temanA racela be vadhu bAlAvabodhanI jANa thaI che-eka dharmadAsagaNinI upadezamAlA parano ane bIjo che naMdiSeNa-kRta ajitazAMtistavana uparano. prathama bAlAvabodhanI prata royala eziyATIka sosAyaTInI muMbaI zAkhAnI lAyabrarImA che2 ane bIjAnI prato pATaNanA hemacandrAcArya jJAnamaMdiramAM tathA amadAvAdanA lA. da. vidyAmaMdiranA saMgrahamA che". A rIte atyAra sudhImAM kula soLa bAlAvabodha temanA racelA upalabdha thAya che. te badhAnI vigate sUci nIce ApI chekrama kRti racanA-saMvata vizeSa noMdha 1. zatrujaya-stavana bAlAvabodha 1518 aprakAzita 2. puSpamAlA-prakaraNa 1523 3 SaDAvazyaka-prakaraNa A tathA pachInA be bAlA 4. zIlopadezamAlA nI racanA maMDapa durgamAM thaI che. 5. SaSTizataka-prakaraNa 1527 prakAzita 6. karpUraprakara-stotra 1531 aprakAzita 7. vAgbhaTAlaMkAra 1535 prakAzita 8. bhaktAmara-stotra ajJAta aprakAzita 9. bhAvArivAraNa-stotra " 1.. kalpa-prakaraNa 11. paMcanigraMthI-prakaraNa 12. yogazAstra 13. vidagdhamukhamaMDana 14. vRttaratnAkara 15. upadezamAlA 16. ajitazAMtistavana , vao, bhA0 1, pR0601-2, bhAga-3, pR. 1582-85 tathA Do. bho. ja. sAMDesarA saMpAdita SaSTizataka prakaraNa, prastAvanA pR. 15-16. 2. Descriptive Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts in the Library of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, Bombay, Vols. iii-lv, 1930, p. 404 (Ms. n. 1570) 3. Catalogue of Manuscripts in Shri Hemachandracharya Jain Jnanamandira, Patan, Part. 1, 1972 p. 563 (Ms. no. 12969) and p. 564 (Ms no 12994). 4. lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanA punyavijayajI Adi saMgrahamA hastaprata kramAMka-22040. 5. SaSTizataka-prakaraNa, saMpA0 Do. bho. ja. sAMDesarA, prAcIna gurjara graMthamAlA, ma. sa. yuni0, vaDodarA, 1953. 6. vAgbhaTAlaMkAra, saMpA0 prakA0 upara mujaba, 1975. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA A bAlAvabodho uparAMta hemacandrAcArya jJAna maMdira, pATaNanA saMgrahamA merusuMdara upAdhyAyanA nAme praznottara-padazataka nAmaka eka gujarAtI racanA' tathA 6 jeTalAM nAnAM nAnAM saMskRta, prAkRta, apabhraza stotro paNa maLe che. bAlAvabodhonI yAdI jotAM jaNAya che ke upAdhyAya jIe vividha viSayonA saMskRta-prAkRta graMthone gujarAtImA utAryA che. vRttaratnAkara, vAglaTa lakAra ne vidagdhamukhamaMDana jevA jainetara graMthonA bAlAvabodho potAnA ziSyone kAvya ane alaMkAranI samaja ApavA temaNe racyA hoI zake. jyAre SaDAvazyaka, zIlopadezamAlA, upadezamAlA AdinA vAlAvabodho navadIkSita ziSyo tema ja sAdhAraNa jJAna dharAvatA zrAvakone dharmanI tattvono bodha karAvavAnA uddezyathI racvA jaNAya che. bhavya eTale ke mumukSu jIvone bodha ApavAnA hetuthI pote A bAlAvabodhano racanA karI che ema teoe svayaM zaulo0 bAlA0 no prazastimAM kahya che. ___ upAdhyAyajI samakSa te samaye AdarzarUpe taruNaprabhasUri, somasundarasUri, jinasAgarasUri Adi racita bAlAvabodho hatA. SaDAvazyaka bAlA. nI prazastimA temaNe jaNAvyuM che ke taruNaprabhasUri-racita SaDA. bAlA.nA anusAra pote A bAlA. racI rahyA che.4 merusundaranI viziSTatA emanA lAghavamA rahelI che. nirarthaka laMbANa vinA ja teo mULanA arthane gujarAtImAM sacoTatAthI ane saraLatAthI utArI zakyA che. temanA upalabdha bolAvabodhomAM mAtra 7nA racanA-varSanI noMdha che. temAMdhI pratha stavana bAlA0 nI racanA vi. saM. 1518 noMdha'i che ane vAgbhaTAlaMkAra-bAlA nI racanA vi. saM. 1535. bAkInA paNa A samayagALAnI AjubAju ja racAyA hovAna kahI zakAya. vaLI paDAvazyaka, zIlopadezamAlA ane SaSTizatakaprakaraNa e traNanA bAlAvabodho maMDapadarga (hAlanA madhyapradezamA Avela mAMDu ke mAMDavagaDha ) mA rahIne teoe traNeka varSa nA gALAmAM racyA che." 1. hemacandrAcArya jJAna maMdira, pATaNa, hastaprata naM. 12366. 2. hemacandrAcArya jJAna maMdira, pATaNa, hastaprata naM. 11501. 3. juo pachIno peregrApha. 4. Descriptive Catalogue of Sans. Pkt. Mss. in the Library of the B. B. R. A. S., Bombay, Vols. III-IV p. 400 ( Ms. no. 1535 ) 5. SaSTizataka prakaraNano bAlAvabodha merusuMdara upAdhyAye banArasamA rahI racyo hovArnu potAnA SaSTizataka prakaraNanA saMpAdanamAM DaoN. sAMDesarAe noMdhyu che. (prastAvanA, pR. 15). 'vaNArIsa' zabdano 'banArasa' evo bhaLato artha karavAthI A bhUla thaI jaNAya che. vaNArIsa'no artha ahIM 'vAcaka' ke 'upAdhyAya' evo che. ane merusundaranA vizeSaNa tarIke te pada ahIM tRtIyA vibhaktimA prayojAyu che. vaLI lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA sagrahamAMnI naM. 3659nI SaSTizataka prakaraNa-bAlAvabodhanI pratinI prazastimAM tenI racanA maMDapadurgamAM vi. saM. 1527 mAM thayAnu spaSTa jaNAvela che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha zolopadezamAlA-bAlAvabodha zIlo. bAlA.nI eka hastapratamAthI zrI mo. da. desAie bAlAvabodhanA aMtamAM ApelI lekhakanI svaracita prazasti noMdhI che.' te A pramANe cha zrImat-kharataragacche bahu-guNa-saMbudha-rAja-vidite / Satrizat-guNa-sahitA zrImajjinabhadrasUgyo'bhavan / tatrATTAcala-zRGgAra-hAra-nAyaka-sannibhAH / zrIjinacandrasUrIndrAH jayanti saparicchadAH / teSAM gurUNAmAdezaM prApya zrI-jaya-mandiraM / zrImadratnamUrti-gaNi-vAcanAcArya-ziSyakaH / zrImerusundara-gaNeguNa-matti-parAyaNaH / nAnA-puNya-anAkIrNe durge zrI-maNDapAbhidhe / udAra-carita khyAta- zrImAlajJAti-sambhavaH / saMghAdhipa-dhanarAjo vijayo'sti dayAparaH / tasyAbhyarthanayA bhavyajanopakRti-hetabe / zolopadezamAlAyA bAlAvabodho mayA racitaH / tAvannandatu so'yaM yAvajjina-vIra-tIrthamidam // A prazasti parathI zIlo. bAlAnI racanAno samaya, sthaLa ane uddeza traNe spaSTa thAya che-. saM. 1525 ( I. sa. 1469) mAM bAlA. bhI racanA merusundara gaNie maMDAhargamAM karo. zrImAla jJAtinA saMgharati dhanarAjano prArthanAthI bhanyajanonA upakAra mATe lekhake A racanA karI. maLa gAthA ApI eno anuvAda karavo ane vacce vacce agharA zabdonI samajUti ApatA javI evI khAsa karIne bAlAvabodhanI paripATi hoya che. ahIM paNa e ja paddhati merusaMdare, apanAvI che. vizeSamA mULa gAthAomA AvatAM dRSTAMtone vistArAne saMpUrNa kathA rUpe rajU karyA che. AthI mULa 114 prAkRta gAthAonI vyAkhyAno vistAra 6000 granthAna jeTalo moTo thayo che. Ama bAlAvabodhano moTo bhAga A dRSTAMto ane kathAoe rokyo che. kathAprakatio ane kathAghaTakonA abhyAsanI dRSTie upayogI hoI A badhI kathAonI viSaya-nirdeza, kathA-kramAMka ane pRSTha-saMkhyA sAyenI yAdI nIce ApI che. , kathA-kramAMkAvaTakonA se zAla 7 -8 1 guNasuMdarInI kathA pR. 24 zIlabhraMza upari 2 dvIpAyana RSinI kathA 3 vizvAmitra RSinI kathA 1. jaina gUrjara kavio mA. 3, khaM-2, pR 1583. 2. zIlo. bAlA. nA prastuta saMgadanamAM upayogamA lIdhelI hastapratomA mAtra eka B pratamAM, jUja zAbdika pheraphAra sAthe, A pramANenI ja kavi-prazasti maLe che. paNa te adhUrI che. juA prate-paricaya. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 9 -13 18-19 2.-21 2121-22 24-28 28-30 31-32 zIla upari 4 nArada muninI kathA strI-dAsatva upari 5. ripumardana rAjAnu dRSTAMta 6. indranu dRSTAMta 7. vijayapAla rAjAnu dRSTAMta 8. harinI kathA 9. haranI kathA 10. brahmAnI kathA 11. caMdranI kathA 12. sUryanI kathA 13. indranI kathA viSayanI prabaLatA upari 14. ArdrakumAranI kathA 15. nadiSeNanI kathA 16. rathaneminI kathA kAmavijetA zIlavaMta mahAramArnu caritra 17. nemi-caritra 18. mallinAtha-caritra 19. sthUlabhadra-caritra 20. vajrasvAmi-caritra 21. sudarzana zreSThinI kathA 22. vaMkacUlanI kathA satI caritra 23. satI subhadrAnI kathA 24. madanarekhA satInI kathA 25. satI suMdarInu dRSTAMta 26. aMjanAsudarI- dRSTAMta 27. narmadAsudarI-kathA 28. ratisudarI kathA 29 RSidattA kathA 30. davadaMtInI kathA 31. kamalA satInI kathA 32. kalAvatInI kathA 33. zIlavatInI kathA 34. naMdayaMtInI kathA 35, rohiNInI kathA 34-46 47-50 51-56 56-63 64-67 68-71 73-75 75-79 80-82 82-87 87-92 93-96 96-104 104-116 116-119 119-123 124-131 131-133 134-135 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAsabodha zIlabhraSTarnu udAharaNa36. kUlavAlUAnI kathA 137-139 satI caritra37 drupadInI kathA 140-142 asatInI kathA 38 nUpurapaMDitAnu dRSTAMta 143-148 39 dattaduhitAnI kathA 148-150 40 agaDadatta ( madanamaMjarI )nI kathA 154-161 41 pradezI rAjA (nI rANI)no kathA 161-162 satI caritra42. sItAnI kathA 167-178 43. dhanazrIna dRSTAMta 179-182 AmAMnI keTalIka kathAonA mULa jaina Agamo ke AgamonI rNi, niyukti Adi TIkAomAM rahelAM che udA0 rathaneminI kathA uttarAdhyayana sUtramA ane pradezI rAjAnI kathA rAyapasegaiya nAmaka AsamAM maLe cha keTa lIka kathAo jaina paurANika sAhityamAthI levAmAM AvI che. udA. sItAnI kathaH, neminAtha - caritra Adi. to keTalIka kathAo vasudevahiMDI ( zrAdata, narma ra pudI, RSidattA Adi kathA o), samarAzcca kahA ( dhanazrInu dRSTAMta) jevA prAkRta kathA graMthomAMthI levAmAM AvI che. ___mULa prAcIna sAhityamA mAtra nAma nideza hoya tevA keTalAya dRSTAMto pAchaLanA sAhityamA pallavita thatAM thatAM lAMbI kathAnu rUpa dhAraNa kare che. AvA kathA-vikAsana, Alekhana eka svatantra saMzodhanano viSaya che. AgaLa noMdhyuM che tena zIlopadezamA lAnI somatilakasUri racita saMskRta TIkA zI gigono bAlAvabodhakAre pracUra prayoga ko jaNAya che. chatAM zIlo. bAlA. mAtra anuvAda na banatAM eka svataMtra racanAnI kakSAmAM mUkI zakAya tevI kRti banela che te u. merusuMdaratI AkhyAnakAra tarIkenI siddhahastatAne AbhArI che. prata-paricaya ane saMpAdana-paddhati : merusuMdaranA zIlo0 bAlA nI ghaNI moTI saMkhyAmAM prato amadAvAda, pATaNa, jesalamera, khaMbhAta, lImaDI Adi aneka sthaLenA jaina graMthabhaMDAromAM maLe che. A hakokata kRtinI lokapriyatAnI ane vyAkhyAna vageremA byApakapaNe te upayogI rahI hovAnI sUcaka che. prastuta saMgadana pratonI prAcInatA va. dhyAnamAM laIne nIcenI 6 hastapratonA AdhAre karavAmAM Avyu che, jemanI saMjJA krame B, C, K, L, P ane Pu che.' zIlo0 bAlAnI sau prathama nakala tathA pAThAMtaronI kAcI nAMdha zrImatI gItAbahena rAyajIe varSoM pUrve karelI. temaNe B pratinI nakala karI hatI ane L tathA P pratonAM pAThAMtaro lIyAM hatAM. saMpAdana-samaye amArI pAse AmAMnI mAtra L prati ja hatI. AthI pAThanI cokasAi 1. prastuta saMpAdanamA mULapAThanA pR. 1 thI 32 sudhI B pratinI saMjJA bhUlathI A chapAI che, te B samajavI, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA ane nirNaya mATe ame lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAMnA vividha hastaprata-saMgrahomAM rahela zIlo0 bAlA0 nI aneka pratomAMthI prAcInatA ane zuddhinI dRSTie mahattvapUrNa jaNAtI K ane Pu prato pasaMda karo. taduparAMta pAchaLathI maLI Avela, B nA jevI na, bIjI eka C saMjJaka pratano upayoga karyo che. A rIte B uparathI ne ghAyala pAThane C, K, L, P ane Pu pratonA AdhAre zuddha karela che. B ane P pratono paricaya te te pratanA saMgrahanA chapAyela sUcipatra parathI ahIM Apela che. B ghI bombe brAnca opha ghI royala eziyATIka sosAyaTI, muMbaInA hastaprata-saMgrahanI kAgaLanI hastaprata, naM. 16641. mApa - 10" x 4.5" (25.5 x 11.5 se. mI.) patra - 164, pratipRSTha lagabhaga 13 paMkti, chellaM patra (165) khUTe che. lekhanakALa - anumAne vikramanI soLamI zatAbdIno aMtabhAga. Adi :- // 60 || zrI vItarAgAya namaH // zrI nAmeyamameyazrI suraizva sahitairhitaiH / praNipatya satyabhaktyA aMta :- zrIkharatara gacche bahu-gaNa-yati-saMyute dharA-vidite / SaTtriMzat - guNa - sahitA zrImajjinabhadrasUrayo'bhavan // tatpaTTAcala-zRGgAra-hAra - nAyaka - sannibhAH / zrIjinacandrasUrIndrAH jayanti saparicchadAH // teSAM gurUNAmAdezAH (zaM) prApya zrIjayamandiraM / zrI madratnamUrti-gaNi-vAcanAcArya sevakaH // guru-bhakti-paro nityaM merusundara AdarAt / pratanuM chellaM patra na hovAthI prazasti adhUrI maLe che. C. zrI lA da. bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAvAdanA zeTha zrI bhANaMdajI kalyANajo saMgrahanI kAgaLanI prati, naM0 12621. patra - 176, mApa- 10.5" X 45" ( 26 x 11.5 se. mI.) prati pRSTha paMkti 13, pratipaMkti akSara 50 lagabhaga sthitisArI, zuddhaprAya. lekhana - samaya: vikamanI soLamI sadI anumAne. Adi - ||60 || namo vItarAgAya / // zrI vAmeyamameya...... 9 aMta A pratano upayoga 29 mI RSidattAnI kathA (pR. 96 ) thI karela che. prazasti vinA ja, apUrNa. 1. juo- A Descriptive Catalogue of Sans and Pkt. Mss. in the Library of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, Vols. III-IV, Compl. by H. D. Velankar, Bombay 1930, p. 426. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAvabodha ___K. zrI lA. da, bhAratIya saMskRti vidyAmandira. amadAvAdanA zrI kIrtimuni saMgrahanI kAgaLanI prati naM0 10137. patra- 110, mApa- 10. 5" x 4. 4" (26x10 se. mI.) pratipRSTha paMkti 17 lagabhaga, prati-paMkti akSara 55 lagabhaga. sthiti-sArI, lekhana-samaya:- vi. saM. 1672. Adi- // 60 // zrI gurubhyo namaH // ||shrii vAmeyamameya... aMta- iti zrI zIlopadezamAlA-bAlAvabodhaH saMpUrNaH // zrI kharatara-gacche zrI jinacandrasUri- ziSya vA. merusundara-gaNi-viracitaH / zubhaM bhavatu lekhaka-pAThakayozca / / . tatva 25-vrata 5. candra 1- mite varSe sanmeruNA racita essH| tAvanni(na)datu so'yaM yAvajjina-vIra-tIrthamidaM // yAdRzaM pustake dRSTaM tAdRzaM likhitaM mayA / yada(di) zuddhamazuddha vA mama doSo na dIyatAM // saMvata 1672 varSe bhAdravA zrudi 11 gurau ahammadAbAda-vAstavya zrAvikA rahI Ade[1za]I zIlopadezamAlanu(mAlAnA) bAlAvibodhanI prati sAdhavI(vI) raMgavRddhinaI nezAlIAnaI majII prati vahirAvI puNyArthe ||shubhN bhavatu / / ____L. zeTha ANaMdajI kalyANajI jaina jJAnabhanDAra, lImaDInI kAgaLanI prati. naMbara2566. patra 131, pratipRSTha paMkti- 15, pratipaMkti akSara- 52 thI 54. mApa-12" x 4.8" (30. 54 12 se. mI.), lekhana-samaya- vi.saM. 1608. Adi- // 60 // zrI jinAya namaH / / ||shrii vAmeyamAmeya... aMta:- iti zrI zIlopadezamAlA-prakaraNa bAlAvabodhaH samAptaH / graMthAgra 6000 / saMvata 1608 varSe poSa vadi 2 budhe sadhi(siddhi) yoge| adya zrI sa(su)latAnapurabaMdare bA. zrI va(vI)nita tilaka-sa(zi)dhya-muni-rAjata( tilaka lakhya(likhi) taM / zva(svayaM paThanArthaH (the) // zubhaM bhavatu ||ch|| P. bhAMDArakara orienTala rIsarca InsTITyuTa, pUnAnI kAgaLanI prati naM. 1260 (1887-91nA saMgrahamAMnI), patra-- 303. lekhana-samaya : vi. saM. 1617. aadiH-||shrii sarvajJAya namaH // zrIvAmeyamameya ----- aMtaH- iti zrI zIlopadezamAlA / vA0 zrI merusundaropAdhyAya-viracita zrIzolopadezamAlA-bAlAvabodhaH samAptamii(1)ti // zrI // zubhaM bhavatu lekhakasya / / saMvata 1617 varSe mAghamAse zuklapakSe pUrNAtithau bhRguvAsare / / zAkhIrAjye / pA0 jallAladI(luddIna akabara(re) rAjya sA(zA)sati / zrI phatihAbAdapura-madhye caMDAliyA gotre cau0 jIMdA / tatpatra ca0 nAniga / zrI zIlopadezamAlA-[bAlA]vabodhasya pustaka(ka) likhApitaM / mAMgalyaM dadAtu ||ch| yAdRzaM pustaka(ke) dRSTvA(STa) tAdRzaM likhitaM mayA / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA yadi zuddhamazuddhaM vA mama doSo na dIyate ||1|| tailAdrakSaM (kSet) jalAdrakSaM (kSet) rakSet sitha (zithila - bandhanAt / mUrkha haste na dAtavyaM evaM vadati pustake (kaM) // 2 // graM. 6000 / tadupari zloka paJcazatAni 500 / tadupari zloka dvAviMzati 22 // zrI // zrI // cha // Pu. zrI lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAvAdanA munirAja zrI puNyavijayajI hastaprata-saMgrahanI kAgaLnI prati, naM 3804 patra 2 thI 126 (prathama patra khUTe che.) bhApa - 10 X 4.2 (25.5 x10.5 se. mI. ) pratipRSTha paMkti 16, pratipaMkti akSara- 50 lagabhaga. sthiti:- madhyama lekhana samaya:- vi. saM. 1568. Adi-patra 1 luM nathI. 11 aMta - iti zrI zIlopadezamAlA-prakaraNa - bAlAvabodha samAptaH / saMvata 1568 varSe caitra vadi navamyAM titho bhRgu-vAsare likhya (khi) taM || zubhaM bhavatu || zrI zrI bRhadgacche pUjya zrI zrI zrI zrI zrI matisunda [ra] sUri tarapaTTe zrI zrI zrI zrI zrI padmAsAgara sUri...... zubhaM bhavatu || zrI zrI // maDAhaDIya gacche bhaTTArika zrI matisundarasUri za ( zai) kSa muni mahI sundara paThanArthaM // zrIrastu || devI (vyai namaH // uparanI chaye pratomAM eka mAtra K. pAchaLanI (saM. 1672) keTalAMka nodhavAlAyaka parivartano thayAM che. jyAre bAkInI bIjI pAMce nikaTanI hoI pAThanI bAbatamAM lagabhaga ekarUpa che ane tethI ja lahiyAonI bedarakArIne kAraNe atratatra bhASAviSayaka bhUlo najare caDe bAlAvabodhanI viziSTa zailIne dhyAnamA rAkhIne prastuta saMpAdanamAM ame nIcenA niyamone anusaryA chIe : che. ( 1 ) mULa prAkRta gAthAo ghATA TAipamAM mUko che ane tenA saMkhyAMka saLaMga ( 1 thI114) ApyA che. graMthanA aMte A mULa gAthAonI paNa akArAdi sUcI ApI che. mULa gAthAonI zuddhi mATe bAlAvavodhanI ja prato para AdhAra nahIM rAkhatAM mULamAtranI aneka prato joIne pAThazuddhi karela che. (2) mULagAthA pachI 'vyAkhyA' evA zIrSaka nIce guja0 bAlAvabodha Apela che.bAlAvabodhamAM AtAM prAkRta- saMskRta uddharaNAne sAdA TAipamAM mUkyAM che ane naMbara ApyA nathI. tenI akArAdi sUcI graMthAMte ApI che. bAlAvabodhamAMnA dRSTAMto ane kathAone ( 1 thI 42) kramAMka opI te darekanI zarUmAM corasa koSThakamAM zIrSaka ApI ane aMte phUdaDI mUkI judA tAravI Apela che. (3) bAlAvabodhanA saLaMga gadyane pariccheda pADI jarUrI virAmacihno mUkavA uparAMta zabdArtha- samajUtI khAtara lekhake Apela paryAyAne barAbara ( = ) nA cihnatho darzAvyA che. vaLI parapratyayo spaSTa karavA zabda ane pratyayanI vacce hAIphana (-) mUkI che. udA. -bhaNI, - mAhi, - lagI, pAhi che ane tenA pAThamAM prato lekhakanA samayanI pramANabhUta paNa che. mAtra (4) azuddha zabdAdinu zuddha rUpa goLa koSThamAM ( ) ane ame umerelA zabdAdi corasa [ ] koSThamAM mUkyA che. saMdigdha zabdAdi pachI (1) praznArtha mUkela che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlopadezamAlA-bAlAvabAMdha (5) tisaI-tisaI, kanhai-kanhali, pAhi-pAhiMti, lago-lagai, AvyA-AviA, huA-huA ityAdi rUpomAMbe ke vadhu rUpo aneka vAra maLatAM hoI e badhAM rUpo pracalita hovAna anumAnI zakAya che. ame banne ke vadhu prakAranA rUpo yathAvat rAkhyAM che. 16 mArca, 1980. -ra. ma. zAha amadAvAda bAlAvabodho prAcIna gujarAtI gadyasAhitya ghaNu ja vipula che,' ane temAM kathApradhAna bAlAbacodho sauthI vizeSa mahattvanA che. codamI zatAbdaHtha A prakAranI kRtio maLe che. temAMnI kathAo pUrvavartI prAkRta-saMskRta kathAo para AdhArita hovA chatAM ghaNI vAra te kevaLa yAMtrika zabdAnubAda nahIM, paNa judA zrotAone lakSamA rAkhAne, mULa kathAmAM jarUrI pheraphAro karI navesarathI kahelI hoya che. AthI temane dhaNe aMze svataMtra kathAkathananA gadya tarIke laI zakAya. 'SaDAvazyaka', 'upadezamAlA', 'zIlopadezamAlA', 'puSpamAlA', 'yogazAstra', 'bhavabhAvanA', jevA aupadezika prakaraNo paranI dIkAo kathAkozo jevo hatI, tethI temanA parathI saMkhyAbaMdha bAlAbabodho racAyA che. A uparAMta 'jJAtAdharmakathA' jevo kathApradhAna AgamagraMtha, 'jaMbucaritra, 'pAMDavacaritra' ane 'kalpasUtra' (tIrthakaracaritro) jevo caritrapradhAna kRtio ane 'paMcataMtra' jevI lokapriya kRtio paNa kathApradhAna bAlAbabodho mATe anukULa nIvaDayAM che. AmAMtho keTalI katio para to uttarottara aneka hAthe navanavA bAlAbabogha-pAMcasAta ke AThadasa sudhI paNa racAtA rahyA che. taruNaprabha, somasundara, hemahaMsa, mANikyasundara, merusundara, Asacandra vagerenuM A viSayamA mahattvana arpaNa che. prAcIna padyasAhityano sarakhAmaNomAM gadhasAhityanA sampAdana, saMzodhana upara ghaj ja ocha lakSa apAyu che. muni jinavijayajInA 'prAcona gujarAto gadyasaMdarbha' (I.sa.1930)thI A dizAmAM pahela thaI.' temAM tathA te pachInA cArapA~ca prayAsoM dvArA adyAvadhi prakAzita kathAyukta gadyakRtionI vigato nIce pramANe chaH SaDAvazyaka-bAlA. 1355 taruNaprabha jinavijaya saMpAdita 'pracIna gujarAtI gadya (keTaloka aMza) saMdarbha'mAM upadezamAlA-bAlA0 15 mIno pUrvAdha somasundara (keTaloka aMza) yogazAstra-vAlA (keTaloka aMza) SaDAvazyaka-bAlA0 15 mIno hemasa keTaloka aMza . madhya bhAga upadezamAlA-bAlA 1487 nanna TI. ena. dave sampAdita (1935) 1.mo. da. dezAI, 'jaina gUrjara kavio', bhAga 3, khaMDa 2 (1944) pR.1572-1703; bho. ja. sAMDesarA, 'gujarAtI sAhityano itihAsa', graMtha1 (1973), pR. 293-298; ha. ca. bhAyANI, 'gujarAtI sAhityano itihAsa, gratha 2-(1975), pR. 667-668, 675-678. 2. te pahelo tessitoroe temanA 'noTsa ona grAmara ova olDa vesTarna rAjasthAnI' (1914)mAM bAlAvabodhomAMtho yoDoka aMza A'yo hato. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA paMcAkhyAna-bAlA0 16 mI zatAbdI yazodhara sAMDesarA ane pArekha saMpAdita (1963) (pahelu tantra) SaDAvazyaka-vAlA0 1355 taruNaprabha pra.be. paNDita saMpAdita (1976) 'zIlopadezamAlA' para paMdaramI zatAbdIthI laIne sattaramI zatAbdI sudhImAM pAMca-cha bAlAbabodho racAyA che. merusundara upAdhyAyano prastuta bAlAbodha mukhyatve to rudrapallIya gacchanA saMghatilakasUrinA ziSya somatilakasurie caudamI zatAbdInA madhya lagabhaga racelI 'zIlataraMgiNI' TIkAno mukta anuvAda che. zolopadezamAlA-bAlAbabodhanI bhASAkIya lAkSaNikatAo zI. bA. no bhASA upara thoDeka aMze prAkRtano (mULagraMthanI bhASA) ane saMskRtano (AdhArabhUta TIkAnI bhASA) prabhAva che. saMskRta prabhAvanA dyotaka aneka zabdomA vizeSe nIyenA jevA tatsama ke tatsamaprAya) kriyApadono samAveza thAya che. prasada, apahar, visarju , namaskar , Azray , unmUl , upazam , avagAha, abhyas, saMtoSa , vyAmoha, Aloca, AcchAd, pratibodhU, avagaNa, prayuj , paDilAbhU , Ava , virAdh , dhyA, kalaM, kSAbh . vaLI rasavatI, adhiSTAyakA vagere saMkhyAbaMdha zabdo paNa A prabhAvanA dyotaka che. prAkRta prabhAvanA dyotaka keTalAka zabdoH dhAtu-saMpaj , paDivaj , ahiAs , Aloya, pratibUjha, paccakkha, upAya, bhakha, vakkhAN, anya zabdoM: AkuTTI, tahAtta, kalAbai (tema ja kalAvatI). keTalAka phArasomAMthI svokRta zabdono vaparAza paNa noMghapAtra che : kAgala, kArakhAnau~ (52), kharaca, bagala, baMdovANa, baMdokhANauM, majUda. avAranavAra merusundare lokapracalita kahevatono upayoga paNa karyo che. paNa samagrapaNe letAM. zI.mA.bA.nA gadyane tatkAlIna kathAkathananA gujarAtI gadyana pratinidhirUpa gaNI zakAya. zailI eka taraphatho AlakArikatA ane prastArane TALe che, to bIjI taraphathI te kevaLa muddAnoMdha ke korI rUparekhA banavAthI bace che ane varNana, bhAvanirUpaNa, saMvAda vagereno paNa mApamAM Azraya le che. betraNa sthaLe tA prAsabaddha DhUMkA varNakono paNa upayoga karyo che, jema ke pA. 68 (varSAkALanuM varNana), pA. 78 (yuddhavarNana), pA. 98 (yoginIvarNana), pA. 132 (virahiNIvarNana) merusundaragaNi upAdhyAya hovA chatAM pAMDityano prabhAva 'jitakAsI' jevA thoDAka zabdaprayogo pUrato ja paDyo che. zI. bA.nI bhASAviSayaka nocenI noMdhano uddeza vyAkaraNadRSTie thoDIka viziSTatAo TapakAvavAno che, vyApaka prayAsa mATe to vadhu vyavasthita rIte ane merusundaranA bojA bAlAvabodhone paNa AvarI laIne sAmagrI tAravavI Avazyaka che. vaLo sAhityika dRSTie A gadyano vicAra karavAna ahIM saheja paNa banyu nathI. ____. dhvanitattva (1) kvacit i no aH varisa ane varasa, pariNU ane paraNa, paDila ane paDakhU , thikau ane thakau, bahini ane bahini, ji ane ja, adhikaraNanA .iI ane aDa, sAmAnya kRdaMtanA ivau ane 0avau; dhAtusvara a ke o pachI 0ivara no i koI vAra lusa thayo che: joivA, thAivA tema ja rovA, thAvA, jAvA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha (2). i no yaH bhUtakRdaMtanA 0unI pahelAM (kvacit): Avyau, kAnyau, jaNAvyau, bhUkhyau. bhUtakRdaMtanA 0A nI pahelAM (vyApakapaNe) : karyA, AvyA, mokalyA vagere. kvacit rahiyAM, vITiyA. bhaviSyanA sii na syai (kvacit) : husyai; anyatra : siu uparAMta syUM(ane sU). ekabAra viNAsiuM ne badale viNAsU. - (3). kvacit ai no i : nai ane ni, kanhai ane kanhi. (4). au nou : auratau ane uratau, kautiga ane kutiga, kauNa ane kuNa, nau ane 0nu, jau ane ju, tau ane tu. bhUtakRdaMtanAM vistArita aMgomAH kahiu, Aviu, karAviu vagere. kvacit au no o : varisijo, vasAvijyo, halAvijyo, pAmau ane lahu, sambodhana ba. va. mAM lokau ane pradhAno. ___ (5) aMtya anunAsika lupta karavAnuM valaNa : karaNa vibhaktinA 0 iI ne badale 0 iDa,akArAnta napuMsakaliMga pratyakSa vibhakti ekavacananA 0uM ne badale 0u, bahuvacana A~ ne badale AM, trIjA puruSa bahuvacananA 0I ne badale 03 vagere (6) be svara vaccenA hakAranI, AsapAsanA akSaronA svara para vividha asara: anuvartI a no i ke u, pUrvavartI nAsikya vyaMjana ke lU pachInAM a no lopaH vihica, rahitI, kahivarAva, puhacI, muhatau, muMhatau, mahutau, muhura; e (eha) ane tUM (tuhuM) jevAmAM hakArano lopa thayo che. (7) prakIrNa pheraphAra : zayyA nuM ziyyA, karaNa nuM kiraNa, bAlAvabodha rnu bAlAvibodha, tarisa na tirasa, paTa na puTa, kaMcukInU kuMcakI, kaDachaunu kuDachau, anai nuM nai, mayaNahala ane mINahala, cItarAvivA na cItarAvA, pheravivA nuM pherivA ane karaNavAra tathA kaNavAra. kuNahai mAM hakAra tehai, jehai nA sAdRzyaprabhAve che.. - (8). saMskRtamAMyI svIkRta zabdomAM (tatsamomAM) saMyukta vyaJjana kvacit vizliSTa banyo chaH saneha, mahAtamA, mahAtamya; be svara vaccenA k no ga thayo che : kutiga, vaNiga, Agara, naraga, maragI, upagAra, upagaraNa, sugAla;STha no STa thayo che : kASTa, vaziSTa, zreSTa, adhiSTAyakA s no zU thayo cheH zItA, sahazra; kSanA uccAraNamAM yakAra bhaLayo cheH dIkSyA, zikhyA. 2. rUpatattva : sAdhaka pratyayo (1) vizeSaNa parathI bhAvavAcaka nAma banAvato paNauM pratyaya keTalIka vAra tatsama sAdhita bhAvavAcaka nAmane lAgyo che (ne ema bevaDo pratyaya jovA maLe che.): pauruSapaNauM, gauravapaNauM, sauryapaNauM, saubhAgyapaNauM, puruSArthapaNauM, dhairyapaNauM, dhIrimapaNauM, laghutvapaNauM, prabhutvapaNauM, devatvapaNau~, yauvanapaNauM, uparAMta vikArapaNauM, vizvAsapaNauM. - (2). aNa pratyaya vALA AkhyAtika nAmane hAra lAgIne kartRvAcaka (bhaviSya kRdaMtanI arthachAyA dharAvA) nAma sadhAya che: karaNahAra, dharaNahAra, kahaNahAra, vahaNahAra, vasaNahAra, deNahAra, karAvaNahAra, lagADaNahAra, jANahAra, pAlaNahAra. (3). kvacit a pratyaya nAma parathI vizeSaNa banAvato jovA ma che : tApasau veSa, zrAvakau dharma. (4). bhUtakRdaMtanA rUpane (vizeSe nirapekSa racanAmAM) aNa- lAgIne niSedhavAcI rUpa bane chaH aNa dekhADii, aNaAloi, aNavicArii, aNajItau, aNajaNAvatau, aNaboliu. viNa- paNa vaparAya che viNabhogavI. . Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA (5). kutsAvAcaka -I ra pratyayaH siyAlIu; -ila : thoDilau. (6) rAjala mAM vizeSanAmane TuMkAva'ne la pratyaya lagADelo che. (7) kautigIyAla mAM kautigIu evA matvarthIya Iu pratyayane phara thI matvarthoya Ala lAgyo che. (8) pUrvilaDaM, jAtilau (= jAtavAna). (9) sasaMbhrAMta ane sakomala mAM tatsama saMbhrAMta ane komala e vizeSaNone svArthe sa- lAgyo che. 3. nAmika aMga (1) nIcenAM nAmo strIliMga che : Agi, agni, duMdubhi, rAzi, maNi, mahimA, dRDhimA, vastu ='cIja'), pAkhaMDa, thApa (DthApo); devatA puliMga che : devatA adRzya huu. (2). nocenAM sAdhita strIliMga aMgo dhyAnapAtra chaH kauNi : e kauNi ? prANanAthi : he prANanAthi ! yuktI (=yogya) : rAkhivA yuktI nahI. leNahAri : dIkSA leNahAri chai. jANI (jANa uparathI) adhami, nIci, nisnehi mahilA. (3). nIcenAM aMgo akArAnta cha : gara (= garu), zAMtana (= zAMtana). 4. AkhyAtika aga karmaNi aMga jUna I pratyayavALu aMga keTalIka vAra vaparAyu che, paraMtu te moTe bhAge to akartRka racanAmA kriyA karavAnI bhalAmaNanA arthamAM vaparAyuM che. ane temAMthI vartamAna pahelA puruSa bahuvacana- Ii vALu rUpa nIpajavA lAgyuM che. navA karmaNi aMganoM pratyaya -A- che. karmaNino -A lAgatAM samarAha mAM dhAtusvaranA A no athayo che. preraka aMga -Av pratyayaH dhoAvai, joAvai, kahAvai. Av pratyaya lAgatAM parAvai bhAM dhAtustaranA A no a thayo che. .... -Ar pratyaya cItArai mAM paNa maLe che. Ar pratyaya lAgatAM dhavArai mAM dhAtuAvagnA A no a.thayo che. -rAv pratyaya : devarAv , levaro, kahivagav , sahivarAv .. prerakanAM karmaNi rUpaH devarAi, levarAi, kahivarAi, sahivarAsii. preraka- prerakaH caDAvAviu, vadharAviu. .. dUSavivA mAM av pratyaya che. ciMtavU , pUrava, gopavU mAM av pratyaya preraNArya nathI, rIsAv mAM Av pratyaya preraNArtha nathI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 5. saMdhi naarthaka na (sAmAnya) ane ma (AjJArtha racanAmAM) pachI A thI zarU thatu kriyArUpa AvatAM keTIka vAra a+A nI saMdhi thaIne A pariNamyo che : nAvalaM, nAvai, nApalaM, nApai, nAdaralaM, nAcaroi mApijo, mANesi, mAvesi 6. nipAto -nai, -na saMbadhaka bhUtakRdaMta -I pratyayAnta che, paNa keTalIka vAra te rUpane -nai lagADIne vistaraNa karAya che. te ja pramANe AjJArthanA rUpane anurodhadarzaka -na ke -naha: sabaMdhaka bhU. kR. joInai, hasonai, karInaI, vicArInai vagere . AjJArthaH kahi-na, kahi-nai, joi-na, jou-nai, nAmika aMga ane anuganI vacce ji anecha mukAya che : zIla ji nauM mahAtamya, karma ji nauM phala, nAda ji nai viSaDa, dharma ji nai viSai, hAtha ji mAhi, jagAvivA ji bhaNI, sAra-i-nau saMdeha, prANa-i-pAhai. 7. paryAya-samAsa eka svIkRta zabda (saMskRtamAthI ke phArasImAMthI) ane bojo tenA samAnAtharka ke tadevArthaka cAlu vaparAzano zabda-e benA samAsanAM thoDAMka udAharaNa maLe che. ucca zalInA paNa ajANyA zabdano prayoga cAlu zabdathI samajAvavAnI vRttimAMthI tathA vyAkhyAnazailImAMthI (ke kvacita anuvAda-pravRttimAMthI) A valaNa udbhabe che. anya arvAcIna bhAratIyaArya bhASAomAM paNa A prakAranA samasta zabdo maLe che. kAgaLapatra, mAlasAmAna, dhanadolata vagere arvAcIna gujarAtImAM vaparAya che. A uparAMta cAlu vaparAzanA samAnArthe ke lagabhaga samAnArthaka zabdonA samAsanAM paNa becAra udAharaNa maLe che. zrIphaLa-bIlauM, khaga-pAMkhIu, zivA-phekArI, sImA-seDhau, udyAna-vana, kapivAnara, vastu-bhAMDa, jANa-vettA, pati-bhartAra, ucita-yogya, mAna-ahaMkAra, sama-zapatha, prabhAtai-savArai, garahItI-niMdItI, hIna-dayAmaNau, sAraNA-vAraNA, kAja-kAma, gvAhI-sAkhIA. 8. AkhyAtika samAsa AmAM paraspara saMkalAyelA artha vALA be kriyArUpa saMyuktarUpe vaparAyelAM hoya che. udAharaNoH hastIMdrai kAMi ceyai-veyai nahI; nalarAjA kAMi ceyai-veyai nahI; jAi-Avai, jaIi-AvIi,bhaNatI-guNato, garahItI-niMdItI, sUtAM-baisatAM, hIDatA-phiratAM, lAliupAliu, dIThI-sAMbhalI. chUTo prayoga paNa bolai nahI, cAlai nahIM evo maLe che. eka racanAmAM vari ane bhalau ekArthaka sAthe vaparAyA che, temAM bari thI, zarU thatI parva pracalita racanA ane aMte bhalau vALI navI racanA-e beno saMkara thayelo cha : vari ajAyau putra bhalau. te ja pramANe trihu tribhuvana evA prayogamAM tri bevaDAyo che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 9. samasta kriyApado potAnA mULa arthamAM nahIM, paNa kazAka gauNa arthamAM, anya AkhyAtika dhAtunA saMbaMdhaka bhUta kRdaMta, sAmAnya kRdaMta vagere jevAM rUpo sAthai mukhya kriyApada tarIke vaparAtA kriyApado vALI ( arvAcIna bhAratIya bhASAonA vartamAna svarUpamA ghaNI jANItI ) rUDhArtha racanAo zI0 bA * mAM gaNanApAtra saMkhyAmAM maLe che : lAgU : kariyA lAgau ane e ja pramANe dharikhA, kahivA, cAlivA, pUchivA, mAniyA, lIjivA, jAvA vagere sAtha lAg mAMDU : karinA mAMDI, kahivara mAMDiu. de : kariva dii (ane e ja pramANe rAkhitrA, marivA, AvivA, jAvA, levA vagere sAthe), vahicI dIdhau. mUM bAMdhI mUMki, bharI mUkiDa, bAraNAM deI mUkyAM, sokhavI mUkI chai, rAkhI mUkI, ghAtI mUkiDa. jA : lei gayA, karAvI jAi, nIkalI gayau, nAsI gayau, vIsarI gayau . Av : milI AvaDa, lei Aviu, pUchI AvaDa, joI AvII. UThra : haNavA UThayA. baiThU : rovA baiThI. rahU : karata rahai (=karyA kare ), rotau ji rahai (= zeyAM ja kare ), suI rahiu . chAMDU : mUMkI chAMDiu. A ja saMdarbhamAM mukhya kriyApadanA saMbaMdhaka bhUtakRdaMtanI sAthe kar nA bhUtakRdaMtanA ( saMlagna itara kriyArthanA sUcaka) prayoganAM udAharaNa noMdhIe : hasI karI, UThI karI, jANI karI, leI karI, vimAsI karo. lahU ne pAm dhAtuo anya kriyApadanA sAmAnya kRdaMta sAthe zakavu nA arthamAM vaparAya che e paNa ahIM ja noMdhI laIe : paisivA na lahai, AvitrA na lahai, te levA lahai, jAvA lahisiu. 10 sahAyaka kriyApada hU ne thA bane sahAyaka kriyApada tarIke vaparAyA che. hUno prayoga vadhu pramANamAM thayo che, ane hiMdonI jema te thAnA arthamAM paNa vAraMvAra karAyo che. nIcena vAkyomAM hU bane arthamAM eka sAthe vaparAyo che : nahItari maraNa hUu na hUta, putra hUi na huI, nahutau hUu. 11. saMyukta kALanAM rUpa pAmau chau AvauM chaDaM rahai chai bolai cha 17 bhamau chau Aviu hUM ta mokaliu chai ANI chau dIdhI chan mUkiu char3a gayA chai melhI husii paDayA hU~tA kahi hU detA hU~tA, sAMbhalI hUMtI, sUtI hUMtI nahUta mUMkata Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha jAvauM cha nathI dIghau lIjai chai 12. karmaNi rUpo : jANIsii, dekhADIsii, pAmIi, racIi prajvAlIi, mokalIi jAIi, sArII, jagADIi, jANIi, vAlIi, kADhIi, mAgIi, jipAi, lopAi, avAi, javAi, zakAi, ghasAi, haNAsii. 13. kRdaMta : karmaNi vartamAna kRdaMta : pAlItau. bhUta kRdaMta : keTalAMka AgaLthI UtarI AvelAM 'siddhAvastha' bhUta kRdaMtanAM rUpa maLe che : lAgau, chUTa u, beTau, ubhagau, thAkau. __ kvacita kUbari jItau, kadaMvi hAriu evI bhUtakRdaMtane kamaNi gaNatI jUnI racanA maLe che. paNa ghaNukharu akarmaka kriyApada sAthe kartari racanA hoya che. ___karmaNi bhUtakRdaMta : baMdhANau, jhalANau, rosANau, bharANauM, thaMbhANau, dUkhANau, dUhavANau, pacANI, mUkANauM, saMtoSANau, chedANau, pratibodhANA. 14. anugo ane nAmayogI iI ke -i pratyaya uparAMta-lagai, -i karo, isiuM karaNArtha che. 'sAthe' nA arthA -sahita. -sAthiI. -saMghAtiI vaparAyA che. saMpradAnanA arthamA -nai,-mAdi tathA -nai athi (heti, kAraNi, kAji, kIdhai) maLe che. agadAnanA arthamAM -itu (-tu), thI, thikauM, hUMtau che. -nauM ne -taNau saMbaMdhArtha che. __ 'pAse' nA arthamAM-pAsi, -pAhii,-pAhaMti, kanhai, kanhali, samIpi maLe che. -pAsi,-kanhaha ne samopi karmanA arthamAM paNa vaparAyA che. -lagai karaNArtha, apAdAnArtha ane 'sudhI'nA arthamAM vaparAyo che. 'sudhI' nA arthamAM lagai uparAMta sIma ane tAMI paNa maLe che. 'pAchaLa' nA arthamAM pAchali, -keDiI, pUThiI che. --itu (-tu) : apAdAnArtha : bhava-itu, mukha-itu, yaMtra-itu, utsaMgitu, devaloka-tu. -uparAMta : atiriktatAvAcaka. -Upari : adhikaraNArtha ('Upara'). -kanhai (-kanhi), kanhali : (1). 'pAse' (2) karmArtha ('ne') : sArathi-kanhai pUchai, mA-kanhai pUchai, bApa-kanhai pUchai. -keDiI : 'keDe,' 'pAchaLa'. -dUkaDauM : 'pAse. -taNauM (kavacita ja): saMbaMdhArtha. -tAI : 'sudhI'--- tA-tAI, udaya-tAI. -thikauM (-thakauM) : apAdAnArtha-ghoDA-thakA (='ghoDetho'), tihAM-thikI, teha thakA, jeha-thakA, magAhi-thakI, -mAhi-thikau. -thI : apAdAnArtha-devaloka-thI, tihAM-thI, -mAhi-thI. -nai : karmArtha-hariNInai lei; saMpradAnArtha - tU zizupAlanai dIdhI, ziSyanai bhaNAve. -nauM : saMbaMdhArtha. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA -pAkhada : 'vagara'. -pAkhatI : 'AsapAsa, pharatu .' -pAsi (1) 'nikaTa', (2) lAkSaNika arthamAM, (3) karmArtha -pAsi pUchai. -pAhaMti : (1) 'pAse', 'pAse tho', (2) '-nA karatAM'. -pAhii (-pAhaI, pAMhai, pAhi, pAhi) : (1) 'pAse', (2) '-nA karatAM'. -pUThiI : 'pAchaLa'. -prati-pratiI : 'pratye'-kanyA-pratiiM. --bhaNI : (1) 'mATe khAtara'-upakAra-bhaNI, bhAMjivA-bhaNI, milavA-bhaNI, karivA bhaNI, teha-bhaNI ('te mATe', 'tethI', 'te kAraNe') (2) 'hAvAthI', 'hato eTale'- vahUnA bhAI-bhaNI, gurunA gaurava-bhaNI, devara-bhaNI, (3) 'tarapha' --tumha-bhaNI, siMhala dvIpa-bhaNI. -mATi : 'mATe' -teha-mATi. -mAhi : 'aMdara'-aMtaHpura-mAhi. -lagai (-lagI) : (1). 'thI', 'vaDe'-garva-lagai, vinaya-lagai, sneha-lagai, eha lagai, zIla-lagai, karmayoga-lagai, lahaDapaNa-lagaDa, rAsogabaza-lagaha, buddhi-lagI. (2). 'ne lIdhe-adhakAra-lagai, sakomalapaNA-lagai, asUra lagai (3) 'sudhI' -Aja-lagai, jAM lagai.....tAM-tAI. -vaDai : 'vaDe', ' ne badale'. -viNa : 'vinA'. -samau : 'sara' -samAna : 'sarakhaM -samIpi : (1). 'pAse'; (2). lAkSaNika arthamAM-rAjAi kalAcArya-samIpi bhaNivA mUkiu, putrI mahutA-samIpi mAgI (3) karmArtha-rAjA rANI samIpi vAta pUchai, (rAjA) prabhAti mahutA-samIpi pUchai. -sahita : 'sAthe'. -saMghAtiiM (saMghAti) : 'sAthe'. -sAthiI (sAthi) : 'sAthe'. -sAmuharDa (sAmhuM) : 'sAmuM'. -sArai : 'anusAra'-manasA-sArai. -si (-su) : 'sAthe' --'nArI'-su. -sIma 'sudhI'---yuga-sIma, Aja-sIma, mAsa-divasa-sIma. -hAthi : ' ne hAthe', 'mAraphate', 'dvArA'-vezyAnaiM hAthi kahAviu. -hUtau : apAdAnArtha ('thI', 'mAthI')-RSi-hU tau, ghara-hU'tau, mAthA-hUtau, mUla-hUtau, dRSTi-hUtau, dvAra-hUM tau, zIla-hUta u, tihAM-hUtau. -I siu(su) : 'tho' mauDaiM siuM, nizcaI siu, chAnaI si / -i karI : karaNArtha ('vaDe')-bANi karo, jIpavai karI, mAhAtmyai karI, nAmi karI, jANavai karI, tiNi karI. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zIlopadezamAlA-bAlAvabodha -nai arthi, nai heti,-nai kAraNi, nai kAji (kAjiI), -nai kodhai (strI-nai kIdhai, tAharai kodhai, mAharai kIdhai, kihanai kIdhai = 'koinAthI'). -nai pAdamUli '-nI pAse'-sUrinai pAdamUli. -nai viSai '-ne viSe'. -nai samIpi : acalapara-nai samIpi. -nI pariI : '-nI jema', '-nI peThe'. A uparAMta TAlI 'sivAya'nA arthamAM vaparAyo che. 15. kriyApadanA prayogo : vartamAna pahelo puruSa bahuvacana. AmAM ekavacananI jema -uM pratyaya che. (amhe karau, amhe paDivajau). ApaNapau (ApaNapuM) 'pote', 'potAnI jAta', 'jAta' e arthamAM vaparAyo che. jema ke te muni vAMdI ApaNa' ('potAne') dhanya mAnivA lAgI. bIjI tarapha (1) anekano samAbeza karatA vaktA pakSanI vAta, athavA to (2) vaktA zrotAnI pAse kazI darakhAsta mUke te, vyaktinirapekSa karmaNi racanA rUpe paNa mUkI zakAtI. nIcenI racanAo juo : amhe yatna ghaNau karau, paNi jANI na sakIi. eka vAra ... kanyA magAvIi. narmadAsuMdarI mAgIi. ghari jaIi. cAlau joI AvIi. Avi, pAse karI valI khelIi. cAla tau, e bAta joIi. svAmI, kuDinapuri jaIi. A sAthe nIcenA jevI racanA mUkI juo : pitAnau viyoga sahasiu, paNi pRthvInA kautiga joIi. ApaNape Agai desAMtaranI manasA karatAM, hiva te saphala karIi. A badhAne pariNAme -Ii vALurUpa ApaNape nI sAthe joDAyuM ane vaktAzrotAno samAveza karatI pahelA puruSa bahuvacananI navI racanA udbhavI : ApaNape jaI sAMbhalIi. ApaNape jUe khelIi. ApaNape behU yuddha karIi. INai nagari ApaNape rahIi. prabhAta-samai ApaNape jaIi. ApaNape ApaNa bala joIi. ApaNape eka-ekanI bAMha namAvI...ApaNape sasaraiM dIThA. bhaviSyakALamAM paNa A prakAranI racanA maLe cha : ApaNape ihAM suIsii. AmAMthI ApaNai 'ApaNe vALI racanAno vikAsa thayo. enAM paNa ekabe udAharaNa maLe cha : ApaNai .... jaIi-AvIi nahI. ApaNai ... rAjya bhogavIi chaiM. A racanAomAM ApaNa- vaktAzrotAnA AkhA pakSano nirdeza kare che. A sivAya ApaNauM 'potAna', Apa 'pote' (Apa sukhI thA (tuM) pote sukhI thA') ane ApahaNIi, AphahaNI, Aphe 'ApoApa' vaparAyelAM che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 bhUmikA 16. vidhyartha ke bhaviSya AjJArtha mATe (anurodha ke bhalAmaNano bhAva vyakta karavA) bIjA puruSa ekavacanamAM -e pratyaya vALalaM rUpa maLe che: dhare, kare, jANe, rahe, thAe, jAe, mokale, karAve, bhaNAve, dekhADe, upasamAve, AmA 'dharaje', 'karaje', 'bhaNAvaje' vagereneartha che. -j pratyaya vALAM rUpa paNa maLe cha: leje, jANaje, kahije, varisijo, vasAvijyA, halAvijyo, Avijyo. anuganA prayoga 17. karmArtha -nai : sacetana karma moTe bhAge, apabhraMzanI jema, -nai anuga vinAnuM hoya che maI tU bharatAra paDivajiu. bhAra pUchiu. maI tUM jIvatau mUkiu chai. rAjA vInaviu. hUM ANI chauM. te strI ihAM ANi. hUM mokaliuM chauM* zItA ANI. zItA mAgI. rukimaNI dIdhI. pADosaNi pUchI. janaka pahucatau kIdhau. mleccha haNI... tU olakhI. hUM avagaNI. hUM tuhanaiM ApI. tU amhe pAmiu nahI. kvacit -nai anuga karmArthe vaparAyo cha : aja tUMha-nai zizupAla-nai dIdhI. (te sAthe, 'Aja rukmI-rAjAi tU zizupAla-nai dIdhI). amhe tUnai ulakhiu. eka sahazra varSanai atikramI ... 17. saMpradAnanA -nai saMbaMdhavAcaka tarIke : arvAcIna gujarAtI prayogo anusAra apekSita saMbaMdhavAcaka -tuM ne badale keTalAka prayogomAM saMpradAnano -nai vaparAyo che. te naraganai atithi thAi. mahAtmAnai bhakti kIdhI. nalanai jaya hu. Aja mAharai paga dAjhai chai. ima dasa dina rAjAnai gayA. ji ko jehanai upadeza dii, te tehanai guru. raNanai kautigIyAla hUtau. devatAnai pUjA-niSedha ... caMDikAnai pUjA-bhaNI... putrInai vara jotAM... (sundarI) svAmInai pahilI zrAvikA hUI. te putrInai bhartAra hosii. svarganai bhAjana huA. ai tAharai pahilau gaNadhara thAsii. tAharai beTau tujhanai sakhAIu hUu. tu kisiu mAharai e prANavallabhA rAkSasI chaha ? udyAnavananai rakhavAlau. je kamalAnaiM zatru hUMtA te mitra hUA. tujhanai viDaMbanA kIdhI. tehanai AUkha thoDau. paNi tumhArai gAMgeya putra. A saMdarbhamAM nIcenA prayogo paNa noMdhapAtra cha : sarvottama putra tAharai hosii. tAharai putra hosii. ima dasa dina rAjAnai gayA. jhUjhanai (= 'ne mATe') sAmhA thayA. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 18. karaNa arthe -na. saMbaMdhArthaka -nauM vizeSaNa tarIke vaparAtA bhUtakRdaMta pUrpha karaNanA arthamAM prayojAyo cha : ArdrakumAranI mokalI...tAharI varI nArAyaNa leI jAi... viSayanau vAhira... rAganA vAhyA... strInau vAhiu.. rAjAnAM dIdhAM AbharaNa.. mahAtmAnau kahiu vRttAMta... lobhanau lIyau... vAyanau aMdolita. 58. kriyAnAma tarIke vaparAtAM bhUtakRdaMta : mAharau kIdha. amhAra kIdha. kriyAnAma tarIke vaparAtAM vidhyartha kRdaMtoH karivau, devau, roiva 18. kALnA prayogo. vartamAnamA sAmAnyataH sahAyaka cha vinAnu rUpa, kvacita cha vALu rUpa maLe che : ghAtai, loTADai, nAsai vagere. pAma cha', bolai chai, bhamau chau vagere. vartamAnano Asanna bhaviSyanA arthamAM upayoga : hUM paNa ..nAga pUjivA-bhaNI madhyAhni Avau chau. hiva hUM guru-kanhali jaI AloyaNa liu chau. hUM cAritra liu cha. AdatavAcaka bhUtakALa mATe vartamAna kRdaMtanu rUpa vaparAyu che : Agai hU~ e tApasavana-mAhi rahitI. gauNa vAkyamA vartamAna, ane mukhya vAkyamAM bhUta : ju mahAtmA-kanhali Avai, tu ajI te mahAtamA kAusaggi dIThau. vartamAna niSedhArthamA nathI sAthe vartamAna kRdaMta : milI natho sakatau. bhaviSya niSedhArthamAM nahIM sAthe vartamAna- rUpa : vAra nahI lAgai. hU~ manuSya-loki nahI Avau. nahI chUTai. nahI diu. 19. kRdaMtanA prayoga vartamAna kRdaMta ane bhUta kRdaMta jyAre vizeSaNa tarIke vaparAyAM che tyAre, tema ja anya vizeSaNo pachI paNa aneka vAra temanI pachI hUMtau ke thikau mukAthu che : A hiMdI racanAnI ( diyA hUnA dAna vagere ) yAda Ape che. arvAcIna gujarAtInA prAraMbhamAM paNa rotuM chata vagere jevA prayogo thatA. keTalIka vAra e 'hoIne' ke 'thaIne' no artha dharAve che. udAharaNo : sUDI rotI hUtI kahivA lAgo. bIhatI hUtI...ghara-mAhi maI. rAjA sUtau hUM'tau ...sAMbhalivA lAgau. mokSamArga sAdhItA hU~tA ...rosANau hU~'tau... pAlotI hUMtI...vAdhatI hUMtI... ...hasI hU~tI rIsANI. lAjiu hUtau...harSita hUMtI...vilakhau hUtau... kahaNahAra hUMtau bhaNai. viratau hUMtau. virakta hUMtau. RSidattA sUtI hU~tI ( =hoIne ) e vAta jANai nahI. saharSita sasneha hU~tI. je gRhastha hUtI. je gRhastha hUMtA (=hoIne ). Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 bhUmikA hata-hRdaya hUMtA samudra-mAhi bUDai. rAjA gajArUDha hUMtau raivADIi nIkaliu. ati viSayAsakta hUMtau .... mohiu thikau ...vyAmohiu thikau ...harSita thikAM.. zUnyacitta thikau ...bIhatI rthakI.. AkAzamArgi jAtA thakA ...sabhAnA loka hAjiviyA thikA isiu bhAi... saciMta thiMkau... vartamAna ane vartamAna hUMtau paNa A rIte vaparAya che : saMtuSTa vartamAna....saMtuSTa vartamAna hUtau.... karaNa-adhikaraNa vibhakti vALI nirapekSa racanAmAM paNa kvacita kRdaMta pachI hUMtau vaparAyu cha : ima pUchii hUtai...kahida hUM tai.... 20 joIi vALI racanAo. pAliu joIi, pariharI joIi, namAvI joIi, kIdhI joIi, utAriu joIi, mokaliu joIi, huI joIi, dIdhI joIi, sAhiyAM joisii. vartamAna kRdaMtanuM -AM pratyaya vALu rUpa saMbaMdhaka vartamAna kRdaMta tarIke nirapekSa racanAmAM tema ja itara prayogomAM vAraMvAra vaparAyuM che. udAharaNo : ima karatAM, sarva dekhatAM, dekhatAM ji, dharatAM ji, mujha chatAM; paDhitAM keTalI vAra lAgisii. mAhomAhi yuddha hotAM. manuSyanA saMhAra thAtAM, mU joyatAM ehanai kuNa dUhavai cha i. vAda karatAM Utara nAvai...vastra kApatAM hAtha vahai nahI. zrImatI-nai dAna detAM AdrakumAra tihAM Aviu. A pramANe chatAMnA arthamAM thakAM paNa vaparAyu cha : sumitra-thikAM. tumha-kanhali thakAM uparAMta nIcenA prayogo noMdhapAtra cha : mujhanai balatAM rAkhi. sIla pAlatAM dohilalaM. dharmakRtya karatAM dohilA. strI-sAthiI vAda karatAM sobhai nahI. jAtAM zobhai nahI. chAganau vadha tapasvInai karatAM jugatau nahI ( te sAthe, jIvivA yugatauM nahI). rAkhatAM vicAlai ( aTakAvatAM vacce ja'). kartA sAthe kRdaMtanI karaNa-adhikaraNa vALI nirapekSa racanAo ( 'sati saptamI') nA keTalAMka udAharaNa : nArada aNahaNii pAchau Aviu. mithilA dAsatai... camara DhAlIte..., ima ulaMbhai dIdhai * , gIte gAite..., zIla lopAti...., dAna dIjate..., brahmA rIsANai..., kSudhA upanIi..., kAraNi Upanai..., yAdava Agali cAlate..., lagna dukaDai Avii .., rAjAnai aNakahiI... lava anai kuza rIsANe hte, ima pUchii hUMtai..., kahii hUMtai..., valatai Utari .., dIdhai hUMtai..., sAna kIii hUMtii .., etale rAjAe mile... 21. kriyAvizeSaNanA prayogo. jetalai-tetalai 'je ghaDIe', 'jevo-tevo'nA arthamAM vaparAya che : Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zIlopadezamAlA-bAlAvabodha ima jetalai devAnI manasA kIdhI tetalai.. jetalai jimavA baiThau tetalai.... jima -tima rItivAcaka hovA upagaMta keTaloka racanAomAM jima no 'jethI' ane timano tethI' artha thAya che. ahIM 'jethI' eTale 'jethI karIne', 'jene pariNAme'. ane te ja pramANe 'tethI'. udAharaNo : mAharau putra Api, jima hUM jAuM. tu sakhInai jagADi, jima pama talAMsai. tima kimai varNavyA jima.., tima dekhADi jima te kAmAta hUu. tima kimai rAjA vIdhiu jima...., tima vyavasAya maMDAviu, jima....dhanavaMta hau. jau-tau (ja-ta) ( 'jo-to' nA arthamAM ane 'pAre-tyAre'nA arthamAM). keTalAka noMdha-pAtra prayogo : ju jIva jAyau, tu maraNa chai. bhAra darzAvavA tu vALu vAkya pahelAM mukAya che : garva tu bhAjai, jau bojI sauki hui. hUM tu strI, ju eka vAra.... zIla tu palai, jau nArI-su saMsarga vajai. tu mAharI prItinu pramANa, ju ehanai pratibodha. 'jyAre-tyAre' ke 'jevo-tevo' (tAtkAlikatAvAcaka'nA arthamAM: jau jAgai, tu manuSya mAriu dekhI.... jau atikramyA, tu.... ju mahAtmA-kanhali AvaDa, tu....mahAtamA kAusaggi ji dIThau. ju pahucai, tu....dekhI A ja pramANe je-te ane jAM-tAM (= 'jyAM sudhI-tyAM sudhI') vALAM vAkyono krama bhAra mUkavA ulaTAvAya cha : yati te kahIi, je saMkaTi paDayA sIla rAkhai. te nau siu pramANa, je... saMbaMdhI nai camatkAra na UpajAvai. hivai tUM te upAya cItavi, je... mAharai ghari tAM mAvasi, jAM tAharai ... putra hUu na hui. eka hU~ abhAgIu chau, je viSayanau vAhiu cAritra na li. jAM-tAM 'jyAM sudhI-tyAM sudhI' nA arthamAM vaparAya che. jAM lAgai-tAM lagai paNa maLe che. 'jyAre-tyAre' mATe jahIiM-tahIiM, ane kvacita jivArai-tivArai che. yadA kAli paNa ekAda vAra 'jyAre' nA arthamAM vaparAyu che. gauNa vAkyanA nirdezaka sAmAnya rIte ju (jau), kvacit je ke ki : pUchiu hUMtajau ...jau tU ehavI vAcA dii je.., valI iMdri vana leI kahiu ki... kAI (praznArtha) 'kAraNa ke', kema ke : azva levA nahI diuM, kAi, jehana boja tehanI vastu. namii paNi vinayapratipatti kIdhI, kAMI... be vikalpa darzAvavA kaI-kaI : Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA kai DIla dIjai, kai adhika dhananI rAzi ANIi. kisiuM 'zu ?' - tujhanai kisiu vIsariu. bhAra darzAvavA bane vikalpanA niSedha vALAM vAkyomA AraMbhe na : na naMdarAjA dAna dii, na pradhAna varNavai. 24. vizeSyanI pachI vizeSaNa vizeSaNa - vizeSya evo sAmAnya krama keTalIka vAra ulaTAya che, ane vizeSaNa (ke vizeSaNIya. khaMDa) vizeSaNanI pachI lagolaga mukAya che, athavA to te kriyApada pachI, vAkyane cheDe mukAya che. (1) vicAlai nadI eka mahAMta AvI / yugma eka vasai / dina bi gayA / vAta sarva ... 1 e pratijJA dohilI kAMi kIdhI ? rAja ApaNau ... mAlI eka ApaNau vizvAsI teDI.... pratijJA ApaNI... cyAri kuMDala ratnanA deI ... vayara bAlaka ATha varasa nau saMghAti leI ... (2) putra prasaviu sUrya-samAna / putra janmiu sarva - lakSaNa - saMpUrNa / ghaNA azvakisorA hUyA bahumUlya / esiDa sAMbhalIi chai lAjanau kAraNa ? cihi racAvI caMdananA lAkaDAnI / loka ghaNA kautigIyAla milyA chai nagarInA / 25. kriyAvizeSaNIya khaMDa vAkyAnte kriyAvizeSaNIya khaMDa vAkyamAM anukULatA pramANe game tyAM paNa kriyApadanI pUrve mUkavAnA byApaka valaNanI sAthasAtha tene vAkyAnte - eTale ke kriyApadanI pachI -- mUkavAnuM valaNa paNa aneka vAra dekhAya che. (1). anuga vALo khaMDa te sonAranai dIghAM samArivA-bhaNI / tAta kathIra pIdharaM zodhi hovA-bhaNI / cAritra lIdhara sAcau saneha pAlivA-bhaNI | sAMjhai pAchau valiu ghara-bhaNI / dUta mokaliu sneha - lagai N / pAraNau na karai mAyA - lagI ( ? ) / cAritra lodhau sahasra kSatriyakumAra - sAthi / eha nAma teha-bhaNI paDiu paramArtha - itu / karAvi RSi - pAhai / 25 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha dUta mokaliu varaNAnai kAji / kanyA mAgI dhanagirinai kIdhai / buddhadAsa jinadAsanai ghari Aviu vANijyanai heti / kAMi kautiga dITha pRthvI-mAhi ? atithi jamADIi zAli, dAli, modake karI / itara - bAMdhI mUkiu chai lohane bhArasahastre / zilA cUra thai bAlakanai prhaariii| vihAra karatAM AvyA narmadApuri / valI thApii tINai thAnaki / tyAM nami anai mallinAtha praNamyA mahA-prAsAdi / teha-nala dhyAna karai chai rAtadivasa / pativratA kahivA lAgI hAtha joDInai / nami e nAma dIdhau bAlakanai / vRSTi kIdhA sarva dekhatAM / hu AMbai caDI cha AMbA khAvAnI vAMchAi / tehanI hUM beTI gaMgA ehavai nAmi / 26 saMbaMdhaka bhUtakRdaMta vALA vAkyakhaMDanu kriyApada akarmaka hoya ane mukhya kriyApada sakarmaka hoya (athavA tethI UlaTI paristhiti hoya) tyAM bhUtakALanI bAbatamA arvAcIna prayogathI madhyakAlIna prayoga judo paDe che. kartAnu rUpa vAkyakhaMDanA kriyApada anusAra (nahIM ke mukhya kriyApada anusAra) 'karaNa vibhakti' nA pratyaya le che ke nathI leta. jema ke nArAyaNi pANigrahaNa karI rukmiNInai kahivA lAgau / parvataka...AvI vAta khii| zizupAla-rAjAi sarva sAmagrI karI kuDinapurati udyAnivani Aviu / puNyapAli prayANabhaMbhA devarAdhI pAcha u cAliu / guNasudarI nIkalI rasavatI rAjAnai parIsI / pallIpatiI galai kuhADau karI zaMkhakumAranai zaraNi Aviu / sumitra AvI kusumanI vRSTi kIdhI / aMteurIe te AcAryanI rUpasaMpadA sAMbhalI.... gurunai vAMdivA AvI / tiNi anyadA kamalAnurUpa sAMbhI kAna-vihvala hUu / pitAi AvI jANo sAmuha Avyara / kvacita kanu punarAvartana kagayu che, tA kva nana judA judA krame hoya che. tisii gure te pASANa Avata jANI guru dalI alagA huA / kumAra ketalAeka dina tihAM rahI.... rAtri behU cAlyA / zaMkhakumAra ... vAMdI, pUjI pachai maNizekhari vidyAdhari kumAra kanakapuri ANIu / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA 27. pUrvavartI -nau anuga vALA ke teva' bIjA pUrvavartI vardhaka vALA nAmane anuga sIdho nathI lAgato, paNa tenA nirdeza karatA darzaka sarvanAmane lAge che. jema ke caMdragatinau putra bhAmaMDala, tehanai rUpa dekhADiu. sAvadha vyApAranA yoga, tehanau varjana. ApaNu mitra abhayakumAra, tehanai milI Avau. rAjA mRganu AheDau, tehanai viSai rasika hUMtau. janu nAma vidyAdhara, tehanI hu beTI.. gurunu putra parvataka, tehanai milavA-bhaNI Aviu ApaNI caMdramatI priyA, tehanaha vadharAviu. dakSabuddhinA lakSaNa, tiNi karI virAjamAna. lakSmI zreSThinI putrI, tehanau rUpa dekhI... vikramarAjAnau putra dhana, tehana e rUpa. paramezvaranI pratimA, te paNi caDAvI. te padmanA mitra kuTuMbI, tINe pradhAnanaI ghaNau kahiu. mAharI putrI caMdravatI, tehanai bahina huai. mAharA putra mahezvaradatta, tehanai heti.... caMdrayaza rAjAnA jaNa, tINe jhAliu. vItarAganI pratimA, tehanai pUjI... e aMjanAsaMdarInau putra, tehana nAma ghaTai. ApaNau pati khara rAkSasa, te-kanhali..... RSidatta maMtra, tehanai yogi... A racanAoM mULa to 'je...te' vALI racanAo che, jemAMthI 'je' anukta rahyo che. je te vALI racanAo paNa maLe che : hivai je rAmalakSmaNa, teha i zItAnai leI ApaNai nagari AvyA. ApaNu pitA je buddhisAgara, tehanai kahai. je tapasvo zIla-saheta, tehanau kAraNa kahai. je susAdhu cAritrIyA, tehanai..... je lekIka devatA, tehano viDaMbanA kahai. je sneha, te jAi nahI. 28. pUrvavartI gauNa vAkyamAMnu vizeSanAma, uttaravartI mukhya vAkyamA paNa sarvanAmayI nirdiSTa na thatAM punarAvartita thayu cha : jakkhAiM jetalai eka vAra sAMbhalyA, tetalai jakkhAI rAjA dekhatAM pATha dIdhau. ju mahAtmA-kanhali Avai, tu ajI te mahAtamA kAusaggi dITha u. hiva buddhidAsa subhadrA-sahita sukhii yugalIyAnI pariiM sukha anubhavatAM anyadA buddhidAsa cItavai. 29. thoDIka saMkula racanAonAM noMdhapAtra udAharaNa : ehavAi pADosI, jehanara manuSya haNiu hUtau, te jau jAgai tu manuSya mAriu dekhI kolAhala kIdhau. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zIlopadezamAlA-bAlAvabodha athavA mujhanai dhidhikAra hu, je mai jinadharma chAMDai huMtai hUM kuTuMbiI chAMDI. nIcenI racanAmAM e kisiu aMte AvavAne badale vacce Avyu cha : tUM muni- putrikA huInai sAMprata e kisiu rAkSasI thaI ? 30 nAmika vAkyo : vidheya tarIke koI pUrNa AkhyAtika rUpa hovAne badale A prakAranAM vAkyomA nAma, vizeSaNa vagere hoya che. praznArtha vAkyo : e kauNa strI, kauNa bAlaka ? kahi-nai, tUM kauNa? tU kahinI beTI ? balibhadra-nArAyaNa amhe i, ki e lava naha kuza ? ekalI AvAsa-mAhi kAMi ? nemikumAra e nAma syA-bhaNI ? kisiu devAMganAnau rUpa, kiMvA manuSyanau rUpa ? tAharau jIvatavya sii kAji ? page paDatAM syau doSa ? e vAta nau kima ? ApaNai e s! kAMtaNauM ? te nala kihAM anai tU kihI ? oLakhANa ke cokasa mAhitI detAM vAkyo : hU' brahmacArI. hUtau brahmacArI. hUM tu strI. eha tau mAharau jeTha, e tu tAharI bahina. tehanI rANI videharANI. tU tu laghu. tumhe tu ekAkI. e ima anai te tima. e AvAsa, e nagarI, e krIDAvana. rohiNInu rUpa-lAvaNya amRta tehanI kUI. e ghoDau tu mAharA pitAnau. beTI mAnI, beTau bApanau. e pratApa sarva tumhArau. saghale ApaNau svArtha ji vAlhau. bhAra darzAvatA saMkula vAkyo : je sneha, te jAi nahI. dhanya te, je cAritra pAlai. jehana bIja, tehanI vastu. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA jehana boja, teha ji dhaNI. jAM e strI-ratna tAharai ghari nahI, tAM tAharau janma phokaTa. te pradeza nahI, te sthAnaka nahI, jihAM koI na dekhai.. tu hUM, jau ehanai zIla-hUMsau pADa. anya udAharaNo bihunai DIla-i jUjUAM, paNi jIva eka ji. paNi tumhArai gAMgeya putra. satyavatInA putranaI rAjya. teha-bhaNI mAharau mana nahI. tehanai AUkhau thoDau. jau joi, tu na te khAMDa, na te strI. 31. keTalAka rUDhiprayogo : ghaNa kisi. 1 'vadhu zu' kahIe ?' 'kiM bahunA." hiva syU cAlai ? 'have zuM vaLe ?' maI siu cAlai ? 'mArAthI zuvaLe ?? vAharai caDayA 'yuddhamAM madade AvyA', 'vAre caDayA' tu ima jANa 'to mane ema lAge che-thAya che...' ima jANIi 'jANe ke...' jANai chai ju ... (emane) ema thAya che ke...' jima melIi Avai 'je rIte meLa paDe...' je evaDA i mAna-ahaMkAranA dhaNI '...mAna-ahaMkAra dharanArA' vAra nahI lAgai 'vAra nahI lAge' ApaNapAnaI ehavara adhama karma karivA nAvai'...karavuna ghaTe' bAlaka prasavii, ihAM rahivau nAvai '...rahevu na ghaTe'. bAraNA deI mukyA 'bAraNAM baMdha karI rAkhyA'. tehanai hAthi bhadrA vecI. 'tenI mAraphata ...' kehanai ghari jaI rahI ghaTai 'koI ne ghare jaIne rahI hovAna saMbhave che'. e aMjanAsuMdarInau putra tehanu nAma ghaTai. sarpai khAdhau 'sarpa karaDayo', 'erU AbhaDayo'. jIvivau vAMchai 'jIvavA icche che'. tujhanai kisiuM vIsari ? 'tane zubhulAi gayu ?' aMjanAnai tRSA bubhukSA vIsarI gaI. rAkhiu i rahai nahI 'rAkhyo to ye rahe nahIM'. hivai INai adhikAri sari 'have A adhikAra basa thayo'. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAla-bAlAvaSodha . saI 'so' saMbaddha nAma sAthe saMbaMdhArtha anugathI joDAIne vaparAyo che : ghAMTanA saI. mahAtmA paNi bhaNyA jAI 'mahAtmAo paNa bhaNIne jAya'." dihADInI bheTi 'dararokhI bheTa'.. bhAvai jima (='game tema karIne) tA kulanI vRddhi kIdhI joiha. jAte dihADe 'divaso jatAM-vItatAM', 'jAte dahADe'. tau vahilau thA 'utAvaLa kara, jaladI, kara'. . parahu chau 'dUra thAo', 'dUra raho'. INai si viNAsi ? 'eno zu vAMka ?' (lAkSaNika). tehe siviNAsi chai ? karma mahArau siu karii ? ('...mane zunukazAna karaze 1') joi-na, jou-na 'jone, juone-zrotAnuM khAsa dhyAna kheMcavA, bhAra mUkavA vAkyAraMbhe tema ja vAkya vacce paNa vaparAyA che. prastuta saMpAdanakAryamAM bhAga lenAra saMzodhakonA kartRtvanI vigato nIce pramANe cha: gItAbahena : B hastapratanI pratilipi; L ane P pratonA mahattvanAM pAThAMtaronI noMdha. ra. zAha ane ha. bhAyANI : C, K ane Pu pratonAM upayogI pAThAMtaronI noMdha, pAThanirNaya; samagrapaNe graMthapAThanI niSpatti, prAkRta gAthAonA pAThonI hastapratane AdhAre cakAsaNI; saMpAdita pAThanI goThavaNI ane rajuAta; prUpha sudhAravAM. ra. zAha : bhUmikA pR. 1-12 tathA aMte ApelI gAthAsUcI (pR. 183-85.) ha. bhAyANI : bhUmikA pR. 13-26; mahattvanA zabdazenI sArtha sUcI (pR. 186-92); samagra kAryanu mArgadarzana ane dekharekha. gItAbahene 1956-57 mA je kAmano saMzodhananI tAlIma meLakvA AraMbha karelo, paraMtu temAM vizeSa pragati thAya te pahelAM je choDavAnu thayelu, te kAma chevaTe 1979mAM pharI ame hAtha dharI ane pUrU karI zakyA : Ano yaza lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmadiranA bhUtapUrva saMcAlaka dalasukhabhAI mAlavaNiyAne tathA vartamAna saMcAlaka Do. nagInadAsa zAhane tathA gujarAta sarakArane (tamanA taraphathI maLelI AMzika Arthika sahAyane kAraNe) ghaTe che. ahIM ame temanA pratye tathA hasta-pratono upayoga karavA devA mATe nIcenI saMsthAo pratye amArI AbhAranI lAgaNI vyakta karIe chIe : . (1) lA.da bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda. (2) bhAMDArakara orienTala risarca insTiTyuTa, pUnA. (3) eziATika sosAyaTI, muMbaI. (4) jaina jJAnabhaMDAra, lIMbaDI.. yunivarsiTI kakSAe prAcIna gujarAtI gadyasAhityanA adhyayanamAM A saMpAdana thoDaMka upayogI nIvaDaze evI AzA asthAne nahIM gaNAya. 10-10-80, amadAvAda. . . harivallabha mAyANI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundara gaNi-viracita zIlopadezamAlA-bAlAvabodha Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita zIlopadezamAlA-bAlAvabodha zrIvItarAgAya' namaH / zrInAbheyamameyazrIsahitaM mahitaM suraiH / praNipatya satyabhaktyA'nantAtizayazAlinam // 1 zrIjinacaMdragurUNAmAdezAnmerusundara-vineyaH / zIlopadezamAlAM vivRNoti zizuprabodhAya // 2 dhuri iSTadevatA namaskarI zIlopadezamAlAnA bAlAvibodha-bhaNI Adi-gAthA kahai AbAla-baMbhayAri nemikumAraM namittu jaya-sAraM / sIlovaesamAla vucchAmi vivega-karisAlaM // 1 vyAkhyA - AbAla-brahmacArI, Ajanma caturthavratadhAro zrInemikumAra bAvIsamau tIrthakara namaskarI, zIlarUpa upadeza tehanI mAlAnu bAlAvibodha mUrkhajananA upakAra bhaNI hUM kahisu / nemikumAra e nAma syA-bhaNI ? je gRhasthAvAsi patriNi saI varisa ghari rahI, rAja anai rAjImatI pariharI, kumArapaNai cAritra liidhuN| valI kehabau chai 1 jayasAraM jaya khii| tribhuvana teha-mAhi zIlarUpa dharivAnu e sAra pradhAna chai, athavA bAhya anai aMtaraMga vairI jIpavaI karI sAra chii| valI, vivegakarisAla vivekarUpIu kari-hastI jima hasti-zAlA "Azrai tima viveka zIlavaMta puruSanaI Azrai // 1 - hivai zIlanau upadeza kahai nimmahiya-sayala-hIlaM duhavallI-mUla-ukkhaNaNa-kIlaM / kaya-siva-suha-saMmIlaM pAlaha niccaM vimala-sIla // 2 vyAkhyA - tumhe vimala nirmala zIla nitya-sadA pAlau / paNi zIla kehavauM chai ? nimma0 saghalAI mithyAtvanI hIlA-parAbhava jINaiM maMthANAnI pariiM mathyA-pheDathA chaI / duha0 dukharUpiNI veli mUla-haMtI unmUlivAnai kAraNi tIkSNa khIlA-samAna / kaya0 kRta-kIdhI zivasukha= mokSasukhanI prApti chai, ehavauM uttama zIla pAlau // 2 hivai zIla-lagaI ihaloka nai paralokanAM phala kahaNahAra hatau bhaNai lacchI jasaM payAvo mAhappamarogayA guNa-samiddhI / sayala-samIhiya-siddhI sIlAo iha bhave vi bhave // 3 paraloe viha nara-sara-samidimavabhajiUNa siilbhraa| tihuyaNa-paNamiya-caraNA ariNA pAvati siddhi-suh"||4 1. K. zrIgurubhyo namaH. P. zrIsarvajJAya namaH L. zrIjinAgamAya namaH 2. K. degsahitaM sevyamAnamamaragaNaiH. A. suraiva sahitaiH hitaiH. 3. P. kahiyai. 4. K. mAlAnu zreNinu. 5. P. trinni. L. triNi. 6. P. kehavA. 7. A. AzraI, P. Azraya. 8. P. kahiyai, 9. A. thakau, 10. P. sIladharA. 11. P. paramapacaM. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita e bihaM gAthAnI vyAkhyA-INai bhavi zIla-lagai etalA bola saMpajaI : gRhAMgaNi lakSmI, cakravarti vAsudeva baladeva maMDalIkAdi taNI Rddhi saMpajai, yaza paNi vAdhai / pratApa, AjJA koi lAMghI na sakaI, mahAtmya zIlanA prabhAva-lagai sIha rIsANau-i sIyAla-sarIkhau thAi, Agi phITI pANI thAi ityAdi / ArogyapaNauM-rogarahitapaNauM, guNanI samRddhi-ghaNauM kisiuM ? sakala samIhita manovAMchita phalanI prApti zIla-lagai ihaloki ityAdi phalanI prApti huii| hivai paraloki nara=manuSya, sura-devatAnI samRddhi bhogavI zIla-lagai tribhuvane praNamita-caraNa hUMtA jIva mokSasukha pAmaI / iNi kAraNi ariNA prAktana zubhAzubha karmarUpa vedanI-karma kSayi ghAtiuM teha bhaNI ariNa-kSINa samasta karma, ima zIla-lagai mokSa pAmai / etalau biha gAhanau artha hau 3-4 // hivai je uttima zIla pAlai te bhavAMtari guNasuMdarInI parii saMpadA pAmai te kathA kahII [1. zIla-Upari guNasudarInI kathA ] lakSa-yojana-pramANa jaMbUdvIpa, teha-mAhi bharatakSetra, tihAM zrIbhaddilapura ngr| tINai nagari rAjA zrIarikesari rAjya karai / tehanai zIlAdika guNe alaMkRta kamalamAlA nAmiI paTTarANI / te binhai ghaNAM sukha anubhavatAM devadevatA manAvatAM / ghaNe dihADe guNasuMdarI ehavai nAmiI putrI jAI / te guNasuMdarInau janmamahotsava rAjAI putrajanmanI pariI mahAvistari kIdhaTha / pachai pAMca prakAriI dhAtrIe pAlItI hUMtI, jima meruparvatanI cUlikAI kalpaveli vAdhai guNasuMdarI vAdhatI hUMtI, kalAcArya-samIpi causaThi kalA, gIta nRtya zAstra dezabhASA lipi gaNita bAdya ityAdi zAstra zIkhatI, yauvana-bhari AvI dekhI, mAtAI sAlaMkAra sAbharaNa karI pitA samIpi mokalI / pitAiM paNi harSa sneha-lagai utsagi baisArI, putrInalaM rUpa anai ApaNI rAjaRddhi dekhI, garva-lagai pRthvI tRNa-samAna mAnatau, samasta sabhAloka Agali isiuM vacana bolai, 'aho loko ! tumhe je saMpadA Rddhi pAmI te pramANa kahinu ?' tisiI sabhAnA loka "hAjIviyA thikA isiuM bhaNai, 'svAmin ! e sarva tumhAru prasAda / ' tetalai guNasuMdarI kanyA loka chAMdUA bola bolatA dekhI mAthauM dhUNI hasivA lAgI / tirii rAjA putrInauM hAsU dekhI pachivA lAgau, 'he vacchi! tU kAi hasI ?' tisiI guNasuMdarI kahai, 'Ama tAta! e sarva loka alIka bolaI chii| jiNi kAraNi jIviiM jehavauM karma bAMdhilaM hUi tehavau phala pAmai, ihAM saMdeha na jaanniveu'| ima putrInauM vacana sAMbhalo valI rAjA kahai, 'tU kahinaI pramANiI sukha pAmai cha?' guNasuMdarI kahai, 'hU~ ApaNA karmanai pramANiiM sukha 'pAmauM chauM / e vAta sAMbhalI rAjA rIsANau haMtau punI utsaMmi-tu"nAMgkhI pradhAnanai kahA, 'jAu, tujhe nagara-mAhi ji ko gADhai duHkhI kASTabhAranau vahaNahAra puruSa hui te lyAvau / ' tetalai pradhAne UThI karI kaThIArau''eka ANiu / rAjAI putrInAM AbharaNa vastra sarva UdAlI te kaThIArAnaI pANi 1. P. L. "yaza paNi vAdhaI' nathI. 2. L. K. lopo ulaghI. 3. K. kahIDa chaha ra kahiyai. 4. L. kamalA, 5. P. paTarAjJI. 6. P. dhAtrI karI. 7. P. AjIvakAnaDa arthi. L. nathI. 8. p. 'anaI rAjAnanA bhaya lagaI', eTalu vadhAre. 9. P. ANivau, L. jANavauM. 10, P. bhogavauM chauM / balI gAthA khi| gAthA - savvo puvvakayANaM kammANaM pAvae phalavivAgaM / avarAhesa guNesu ya nimittamitta paro hoi // 1 11. K. utsaMga tu, P. utsagi thakI; L. utsagi tu lAMkho. 12. P. gAma mAMhi sodhA puruSu eka. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha grahaNa karAvI, ApaNI dRSTi-hUM tI alago karI' kahilaM, 'jA, ApaNauM karma bhogavi' / tisiI pradhAne praNAma karI rAjA vInaviu, 'svAmI ! evaDau kopa putrI-Upari na kIjai / ' tuhA rAjAnau kopa upazamai nahIM / tetalaI guNasuMdarI ApaNapauM dhanya mAnatI te kASTahAra-saMghAtiiM jihAM jIrNa ghara paDiuM chai tihAM AvI, bhartAranai Asana mUkI, hAtha joDI, Agali UbhI rahI / pachai kASTavAhaka isiuM kahai, 'he bhadri! tU ApaNI icchAI jihAM vicAri Avai tihAM "jA / sona jihAM jAi tihAM gauravapaNa lhi|' e vAta sAMbhalI guNasuMdarI kahaI, 'svAmin ! iNii bhavi ciMtAmaNi samAna maI tUM bharatAra paDivajiu / Aja pch| e vAta na kahivI / ' pachai kASTavAhakanai mAthai veNI karivA-bhaNI mastakanA alaka viralA varivA lAgI / tetalai bAvannA caMdananau parimala Aviu / ApaNI utpAtikI buddhiI bhartAra pUchiuM. 'svAmin ! Aja kASTanau bhArau kihAM veciu ?' teNii kahiuM, 'maI bhojana-mATi kaMdoInai hATi mUMkiu chai / ' pachai guNasuMdarIi bhartAra-sahita teNaI hATi jaI, kAMI eka bhojananauM mUla deI, kASTanau bhArau ghara-mAhi ANiu / te bAvannA caMdananAM kASTa khaMDokhaMDi karI, surahiyA gAMdhInaI hATi khaMDa eka vecivA mokaliu / teNii sonA-samatolI caMdana lIdhauM / pachaha teNiI sonai vastra AbharaNa sarva navAM kiidhaaN| vRta taMdulAdike ghara saMpUrNa bharANAM / pachai rAjasutAI bharatAranai snAna karAviu / havaI te rAMkanai rAjasutAnA lAbha-itu puNyapAla isiuM nAma loke diidh| tivAra-pachaI rAjasutAI te puNyapAla-pAsi te caMdanavRkSa aNAvI kha Dau khaMDi karI "oraDau bharI mUMkiu / mauDaI mauDaI te sarva caMdana vecAvI, vyavahAra" sIkhavI, dhanarAzi ekaThI karI, nagara-mAhi vyavasAya maMDAviu / paNi lekha na jANai, akSaramAtra samajhai nahIM / pachai nagara TUkaDauM gAma eka chai tihAM guNasuMdarI puNyapAlanai leI mAI-pramukha sarva sUtra'2, aMka, sarva vyavahAra, sarva parIkSA thoDAiM divasa-mAhi sIkhavI / tivAra-pachaI saMghAtanI racanA karI tihAM hUMtAM potanapuri gayAM / teNaI nagari puNyapAlapAhiI tima vyavasAya maMDAviu jima thoDA divasa-mAhi ati dhanavaMta hau / tisii guNadarII pUrvilA puNya lagai jUnA ghara-mAhi vahIyAvaTa eka likhiu lAghau / te vAcivA lAgo / tihAM sAte Ukhave ITavAha sonAnau hui ehavA prayoga dekho harSita haMtI, saMyoga melI, suvarNanI rAzi karI, rAjA-samIpi bhUmikA mAgI, uttaMga-toraNa prAsAda karAviu / pachaI kAMI eka mana-mAhi vicArI, puNyapAla-pAhaI ghaNA pravahaNa vastu bharAvI, siMhaladvIpabhaNI puNyapAla naI guNasudaro cAlyAM / vATaI mahAMta yaza upArjatAM aneka dharmakArya karatAM. siMhaladvIpi AvyAM / tihAM dhananai baliI aneka turaMgama, bhadrajAtI hastI, aneka maNi mANikya ratna muktAphalanA saMgraha karAvI. puNyapAlanai isiuM kahi', 'svAmin ! te dhananauMsi pramANa je svajana-saMbaMdhInai camatkAra na UpajAvai ? eha-bhaNI bhaddilapuri pitA arikesarI rAjAI je hUM sabhA mAhi avagaNI tUM hanaiM karmanAM phala jovA-bhaNI ApI, teha-bhaNI tihAM jaI karmanauM phala dekhADau / ' ima kahii hUMtai puNya-pAliI prayANabhaMbhA devarAvI pAchau cAliu / / 1. P. kIdhI; L. teDI. 2. P. jAhi. 3. L. ApaNaM. 4 P. jAhi. 5. B. bharinai Agali. 6. A. rAjasutAI puNyapAla. 7. K. pAhiiM. 8. P. 'uraDau...te' nathI. 9. L. nathI. 10. P.L. vecI. 11. P.L. nathI. 12. L. nathI. 13. P. avagaNI hUMtI. 14. L. nathI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * merusundaragaNi- viracita mArgi aneka dharmakAja karatAM bhaddilapuranai udyAnavani AvI, sarva hastI asva tihAM rAjI, saptabhUmika AvAsa karAvI, pachai aneka bahumUlya vastu bheTi leI, rAjAnaI miliu / tisii~ rAjAIM te tehavI apUrvaM vastu dekhI harSita hRtau ghaNau mAna dIghaDaM / tisihaM pradhAnai 'UThI rAjA bInaviu, 'svAmin ! INai puNyapAla nAyakiIM je ghoDA hAthI ANyA chaI te ApaNapas tihAM jaI joIi, dravya deI lInai / ' e vacana sAMbhalI puNyapAla rAjAnaI praNamI kahai, 'svAmin ! dhana - pAkhai ji kAMI joIi te bhaMDAri aNAvau, anai II misiI ekavAra ghari AvI amhArA manoratha pUravau / ' pachaI rAjA anai puNyapAla behU guNasuMdarInaha AvAsi AvyA | pachai snAna-majjana' devArcana karI jetalai rAjA bhojanazA lAI AvI jimavA baiThau, * tetalai suvarNa sthAla, suvarNamaya vATalI Agili mAMDI / tisiha pUrvadisinA dvAra - hUMtI guNasuMdarI nIkalI, sveta vastra sveta AbharaNa pahirI, phalaphUla sUkhaDI leI, rAjAnai svalI guNasuMdarI dakSiNadvAra hUMtI nIlAM vasa nIlAM AbharaNa pahirI rasavatI rAjAnaI parIsI / valI uttaranai dvAra hUMtI pIlAM vastra pIlAM AbharaNa pahirI, pakavAna parasyAM / pachai pazcima disinai dvAri rAtAM vastra rAtAM AbharaNa dharatI, gorasAdika parIsI karI, guNasuMdarI pachI gaI / pachai jetalai rAjA bhojana karI puNyapAla-saMghAdi snehamai vAta karai * tetalai guNasuMdarI pitAdatta pUrvilDa veSa pahirI rAjAnahaM praNAma kIdhau / tetalai rAjAIM putrikA olakhI, lAjiu hU~u dInapaNai rahiu / pachai putrikAnaI utsaMgi baisArI kahivA lAga3, ' vatsi ! tAharau svarUpa dekhI karmanau phala maI sAcau mAniu / ji kAMI jIva dukha nai sukha pAmai te sahUM karma-ji-nUM" phala / ' isiu kahI rAjA kahara, 'maI bhojana karatAM tU olakhI nahIM, havas tUM ApaNau vRttAMta kahi / e puNyapAla kauNa " tisihaM guNasuMdarI sAna kIdhai hUMti pratihAriNIiM mUla hUMta caMdananau vRttAMta kahiu / pachai mAtApitAe paNi atisneha-lagai putrI - jamAI olakhI, Apa anai jamAI - putrI sarva hAthIi baisArI, mahA mahotsava nagara-bhaNI calAvyAM / tetalai aMtarAli zrIvarddhamAna-sUri bhavikajananaI upadeza detA dekhI, rAjA jamAI sahita gurunaI vAMdI, upadesa sAMbhalivAbhaNI Agali baiThau / tisii guru kahai, 'yataH lakSmIryazaH kule janma pratApaH priyasaMgamaH / zrIdharmakalpavRkSasya phalametajjinoditaM // 1 // - ehavau upadesa dIghau / valI guru kahai, "je guNasuMdarI bhavAMtara zIla pAliu tehanau e phala lA uM, kramiI mokSa paNi pAmisiha / ' ityAdi zrI guru- mukhi rAjAI guNasuMdarInau pUrvabhavasvarUpa sAMbhalI, vairAgyaraMga pUrita hUMtau, jamAI putrI I paravariu, rAjA nagara-mAhi Aviu / aneka dharmakArya karavA lAgau / pachai zrIpuNyapAlanaI ApaNauM rAja dei arikesarI rAjAi cAritra lIghau / pachai te akhaMDa rAjyazrI pAlatAM puNyapAla naI guNasuMdarInai sulocana nAmiIM putra u / gRhAMgaNi ghaNA vadhAmaNA hUyA / sakala kalA kramiI abhyasI kumAra rAjyabhAranaI yogya hU / tetalai rAjAI te sulocana - putranai rAja deI, puNyapAla-guNasuMdarII cAritra mahA mahotsavi lei niHkalaMka vrata pAlI, mokSasukhanau bhAjana huA / ima zIla Upari guNasuMdarInI kathA jANivI // 1 // 1. L. marjana, 2. A. baisai. 2. A. vATalA, P vATulI. 4. P karaI chai. 5. P. kammanau, L. karmanU. 6. L. te kuNa. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha hivai samagra guNe sahita puruSa zIla-pAkhai zobhai nahIM te kahai - devo gurU ya dhammo vayaM tavaM guttimavaNinAho vi / puriso nArI vi sayA sIla-pavittAI agchati // 5 / / vyAkhyA-deva kahIi zAsananau kAraka; guru=dharmAcArya; dharma dayArUpa; vrata dIkSArUpa: tapa bAhya abhyaMtara bAra bhede; gupti-mana-vacana kAyana rAkhivauM; avaninAtha nareMdra; 'api' zabdai tu dramaka bhIkhArI dharmAdhAra' puruSa, nArI strI sadA niraMtarazIlana pramANiI-arthIi: zIliI pavitrita haMtAM gauravapaNu pAmaI, mokSanai yogya thAI // 5 zIla pAlatAM mahA duSkara teha-bhaNI bihu~ gAthAe* karI kahai - dAyArasiromaNiNo ke ke na huyA jayammi sappurisA / ke ke na saMti kiM puNa thova cciya dhariyasIlabharA // 6 chaTThamadasamAiM tavamANA vi hu aIva uggatava / akkhaliya-sIla-vimalA jayammi viralA mahAmuNiNo // 7 vyAkhyA-e jaga-traya-mAhi dAtAra-ziromaNi kauNa kauNa satpuruSa nathI huA ? jImUtavAhana-sarIkhA api tu ghaNAi karNAdika huaa| valI kauNa kauNa dAtAra nathI je kRpA-lagai ApaNa jIvitavya tulAnai viSai tolai ? jima zrIzAMtinAthanaI jIviI vajrakumAriiM pArevau rAkhiu, ima aneka abhayadAna devAnaI dAtAra dIsaI chaI / anai valI kauNa dAtAra nahIM huI? paNi zolavatanA dharaNahAra puruSa jaga-traya-mAhi thoDilA' ji dIsaI, jiNi kAraNi sarva vrata-mAhi zIlabata mukhya // 6 // laTrama0- chaha aTThama dasamAdi, pakSa-kSapaNa mAsa-kSapaNAdi mahAMta ugra tapanA karaNahAra ghaNAhadIsaiM, paNi askhalita zIla-akhaMDa brahmavatanA pAlaNahAra viralA ji jayavaMtA dIsa iM / jiNi kAraNi siddhAMtiiM ima kahiuM - akkhANasaNI kammANa mohaNI taha vayANa baMbhavayaM / guttINa ya maNa-guttI cauro dukkheNa jippaMti // 1 ima zIlavata dohilaGa chai, upakozAnA pari vasaNahAra mahAtmAnI pariI / jima mahAtmAI sAladezi jaI ratna-kaMbala strInai vacani-ANiu ityAdi ghaNAi dRSTAMta jinazAsani chaha // 7 // valI eha ji zIla-Upari laukika RSinA dRSTAMta dekhADatu kahai jaM loe ci suNijjai niya-tava-mAhappa-raMjiya-jayA vi / dIvAyaNa-vissAmitta-pamuha-muNiNo vi pabbhaTTA // 8 vyAkhyA --je loka-mAhi isiuM sAMbhalIi je ApaNA tapanai mahAtmyai karI jagatraya raMjavI holA vizvAmitra RSi pramukha pArAsarAdi para-sAsani evaDA RSi huA. te paNi strInA bAra bhAva, kaTAkSakSepa, vacana, zaMgAra dekhI zIla-haMtA bhraSTa thayA / paNi te RSi kehavA chaDaM 1 sakara sevAla, sUkAM palAsanAM patra, kaMda, mUla bhakSaNa karatA chii| ehavA RSi zIla-hatA cUkA // 8 // hivaiM ihAM te RSinI kathA kahIi - F dhArI. 2. P. gAhaI. A. gAhe 3. P. nahI. 4. P. tAkaDii. 5. A. tolIi. 6. K. thoDAi. 7. APL. raiNahAra. 8. K. mahimAI 9. 'para-sAsani...dekhI' pATha A. mAM nathI. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita [2. zIlabhraMza - Upari dvIpAyana RSinI kathA ] fus bharatakSetra hastinAgapuri zAMtana rAjA rAjya karai, ApaNI prajAnaI sukhiI pAlai | paraM rAjA mRganu AheDau, tehanai viSai rasika hUMtau / ekadA hariNa dekhI rAjAI ghoDau mUMkiu / tetalai hariNa hariNInai leI vana-mAhi nAThau / rAjAi vana- mAhi jAtau jAtau sAta bhUmikAnau' eka AvAsa dIThau | pachai rAjA azva mUMkI ApaNa AvAsa mAhi sAtamI bhUmi jetalai caDai, tetalai rUpavaMta kanyA eka pANInauM pAtra leI rAjA sAmhI AvI, rAjAnaI Asana mUMkiu, ghaNau vinaya sAca viu | pachai ati saMtoSika hUMtau rAjA kanyA - prati pUchai, 'he subhagi ! tU kahinI beTI ? ekalI AvAsamAhi kAMi ?' ima pUchii hUMtai bAlikAI kahiu~, 'rAjan ! sAMbhali, janu nAmA vidyAdhara, tehanI hUM beTo gaMgA ehavaI nAmi / mAharai pitAI pUrvi naimittika pUchiu~ hUMtauM jau, " putrI gaMgAnaI vara kauNa hosii ?" tisii naimittika kahiuM, "e gaMgAnaI pAMDuka-vanamAhi varanI prApti hosii / " pachai pitAI e saptabhUmika AvAsa karI huM ihAM mUMkI te vacana Aja saphala thayauM / ' ehavAM kanyAnAM amRta sasaneha - kArIyAM vacana sAMbhalI, tihAM ji gAMdharvavivAhi pANigrahaNa gaMgA kanyAnaraM kIdhauM / pachai sAMtana rAjA mahA Rddhinai vistAri gaMgAnai nagari leI Avi / paMca prakAre viSayasukha bhogavatAM anukramidaM putra jAyau / nAma gAMgeya dIghauM / bIjanA caMdramAnI parihaM vRddhi pAmatau, bahuttari kalA abhyasatau, vizeSataH dhanurvidyA sIkhI / ima anera prastAvi teha ji hastinAgapura - samIpi yamunA nadInai upakaMThi pArAsura RSi tapa karatAM dhIvara aikanI putrI macchagaMdhA isiI nAmiI dITho / ati-sarUpa dekhI pArAsura RSi dhyAnahUMtau cUkau / macchagaMdhA ghari ANI / ketale dIhADe saMtAnaprApti huI / beTau jAyau / macchagaMdhAi tehanai dvIpAyana nAma dIghauM / moTau hUu pachai dvIpAyani tApasI dIkSA lIdhI, tapa tapivA lAgau | e svarUpa Agali kahIsii / hivai macchagaMdhA 1 yojanagaMdhA 2 satyavatI 3 e triNi nAma hUyAM / ehavai prastAvi hastinAgapuranau svAmI zAMtana rAjA krIDA karivAbhaNI nAvai baisI yamunAnadInai kAMTai Aviu / tetalai zAMtana rAjAI teha ji satyavatI, dhIvaranI putrI vaDI dIThI | mahAMta rUpa dekhI sarAga hUMta zAMtana rAjA tehanA pitAnaI kahai jau, 'tAharI beTI mujhanai Api' | tivAraI vari kahiuM 'tujha sarIkhau jamAI lAbhai kihAM ? paNi tumhArai gAMgeya putra / teha tAM mAharI putrInA putranaI rAja na hui / jau tU ehavI vAcA dii je "satyavatInA putranai hU~ ApaNauM rAja diu~" tau hUM ApaNI beTo tU hanaI diu~' / iNi vacani rAjA sacita thikau' ghari gayau' / rAjA rAjanI kaNavAra na karai, bhojana paNi na karai / ehavai prastAvi gAMgeyaI jANiuM jau rAjA eha bhaNI ciMtA karai chai / pachai gAMgeya dhIvara kanhali jaI, satyavatI putrI mAgI, ehavauM vacana dIghau jau, "satyavatonA putranaI rAjya / hUM brahAcArI / maI rAja sahI parihariuM / ' ehavI vAcA detAM devatAe jaya-jayArava karateM phUlanI vRSTi kIdho / gAMgeyaM bhISma ugra karma kIdhauM teha-bhaNI bhISma e nAma hUuM / tivAraiM ghIvariiM yojanagaMdhA putrI dIdhI / zAMtana rAjA pariNiu / krami yojana gaMdhAI bi putra janmyA, "citrAMgada 1 citravIrya 2 | chaha behu" bAlaka yauvanAbhimukha hUMtA sarva kalA abhyasI, rAjayogya "hUA tetalaI zAMtanarAjA parokSa 1. P. sAtabhUu. 2. A. thayA. 3. P. sArokhau 4 P tujhanai K tumhanai. 5. P. hUMta ui. 6. P. L Aviu. 7. K. karaNavAra 8. A. kantai 9. K. eha nAma doSaDa 10. P. citrAMgaja. 11. A. trie; M. P. vebai. 12. A. thayA. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zILopadezamAlA - bAlAvabodha u / citrAMgadana cIMtaviDa, rAjya dIdhauM / ima ketalaI kAliI nalAMgada vairI sAthiI jhUjha karatAM citrAMgada paDiu | pachai citrAMgadanai pATi citravIrya baisAriu | tehanaI aMbikA aMbAlikA aMbA ra triNi strI sahita bhoga bhogavatAM, rAja pAlatAM saMtAnaviNa citravIrya paNi parokSa hUu / tisihaM gAMgeyaIM 'bhAvai tima tAM kulanI vRddhi kIdhI joIi, anai hUM ta brahmacArI | bhUmikA rUpa triNi strI tau chaI, anai bIjanau saMbhava joIi' / teha-bhaNI citravIryanI vaDI bhAryA aMbikA, pArAsura RSinau putra satyavatInau pahilau beTa dvIpAyana ehavai nAmiI je mahA ugra tapI mAsakSapaNanai pAraNai sUkau sevAla palAsana patra kaMda-mUla bhakhI, bIjauM mAsakSapaNa karai, pAraNai sUkau sevAla liI - ehavau je RSIzvara teha samapi aMbikA mokalI | tivAraI aMbikAI cIMtaviDaM, 'e tu mAharau' jeTha' isI lAja-lagai vastranai thAnaki sUkaDiM sarvAgi lagADI, zRMgAra karI, dvIpAyana-kanhali gaI / tisiIM dvIpAyana paNi rUpi mohiu thakau aMbikAnai AdaraI / pachai dvIpAyani kahiu', 'tAharaha putra hosii, paNi pAMDarai varNi hosii / ' bIjai dini paNi snAnanai avasari aMbAlikA mokalI | dvIpAyana - samIpi tiNi lAja-lagI AMkhiI pATA bAMdhyA / pachai RSi kahara, 'tAharai putra hosii, paNi aMdha hosii / ' valI trIjai dini aMcA mokalI / tiNi abAi ApaNaha ThAmi lAja-lagI dAsI mokalI / ima trihuMnai putra janamyA, pAMDu 1 dhRtarASTra 2 vidura 3 ehavA nAma hUyA | tu jou ehavAi RSi strInA saMsarga * lagai zIla-hUMtA cUkA / tu ehavA mahA viSaya " viSama chai / ihAM dvIpAyananauM svarUpa kahiuM ||2 hiva vizvAmitranau svarUpa kahIi [3. zIlabhraMza - Upari vizvAmitra RSinI kathA] gAdhirAjAna putra vizvAmitra ehavai nAmi kSatriya vaMza-maMDana / tiNi vaziSTa RSinI spardhA ahaMkAra lagai tApasI dIkSA TIvI' / sUkA sevAla, nIrasa AhAra, mAsi mAsi pArars karai / sUrya sAmhI dRSTi, cihuM pAse agninA cyAri kuMDa balaI-ima mahA dustara tapa karai / te vizvAmitranai tapa-lagai aneka zakti huI / ekadA prastAvi vaziSTa - vizvAmitranaha virodhi, koI eka aMtija - samAna puruSa AvI vaziSTanai kahai, 'mujhanai yAga karAvau / ' tivArai vaziSTa kahai, 'tUM patitanai hUM yAga nahI karAvauM / ' pai vizvAmitra - kanhali jaI prArthanA kIdhI / tivArai vizvAmitra vasiSTanI spardhA-lagai kahiu', 'tujhanai hUM yAga karAvisu / " pachai sarva upaskara melI sarva RSi teDyA, yAga karAviu, paNi vaziSTa' nAvyauM / pachai yAga hUyA -pachas vizvAmitra kahiu, 'tU' svayaM dehi svargi jA' / ' jetalai te svargi gayau, tetalai devatAe milI iMdra vInaviu / iMdri kahiu', 'tU' pAchau jA' / ' pachai nirbharrisau hU~u pAchau AvI RSinaI kahiuM / RSi valI mokaliu, valI iMdri vajra leI kahiu ki, "jA, nahItara mastaka - cheda karisu / ' pachai bIhatau pAchau AvI RSinai kahiuM / pachai RSinai devatA - siuM vayara Upanau / tihAMthikI vizvAmitra navI sRSTi karavA mAMDI / 1. P. mAharai. 2. 5. P. viSaya mahA. 6. A. yA, P. jAje. 10. P. jAhi. P. hUMtau. 3. A. tAharau. L. leI. 7. viziSTanI. 11. P. jAI. 4. P. saMga, L. saMgama, 8. L. viziSTa. 9. A. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita pachai devatAe milI vimAsiuM jau, 'e vizvAmitra brahmAnI sRSTI UthApI ApaNI sRSTi thaapii| tivAraiM tetrIsa koDi devatAe milI megha rAkhiu, tu vizvAmitri kUA navA karI bhUmikA-haMtuM pANI kAdiu / pachai valI jau gAI dUdha detI rAkhI, tu bhaiMsi navI kIdhI / mANasa paNi navA karivA mAMDayA, tu nAlikeru mastakanaI ThAmi kIghau, kohalU haIAnai ThAmi kIdhaLaM, dUdhIyA hAthanai ThAmi kIdhA / ima karatA dekhI sarva deva bIhanA / pachai page lAgI RSi mnaaviu| pachai manuSya na kIdhA / evaDI zakti UpanI / isii saudharmendra avadhijJAnanai bali tapanana mahAtamya jANo mana-mAhi bohanau ju 'e RSi tapabali mAharI iMdra-padavI paNi lesii, tu kINai upAi tapa-hUMtau paaddu|' ima cItavI menikA deva-kanyA teDInai iMdrii kahiuM jau, 'vizvAmitranai tapa-haMtau pADi / ' pachai menikAi indranau vacana paDivajI, jINai Azrami vizvAmitra chai tihAM AvI, vasaMta-Rtu avatArI / adAra bhAra vanaspatI maurI, koili TahakA karai, bhamarA ruNajhuNATa karai, AMbAnI' mAMjarai parimala vAghiu, malayAcalanau vAya vAyau-ityAdi vasaMta-Rtu avatArI, menikA devAMganAiM RSi-Agali nATaka mAMDiu / ApaNa mUlagauM rUpa dekhADI sola bheda zRMgAranA karI kokila-svari paMcama-rAga-garbhita gIta gAna, veNavaMsa-vAdana, nRtya hAva bhAva, kaTAkSa, rUpa bANa-vikSepa, aMganA sparza tima kimai karavAM mAMDayAM, jima vizvAmitra dhyAna-hUMtau cUkau, viveka nAThara, mana khalabhaliuM / jetalai netra UghADayAM, tetalai kaMdarpane bANi voMdhI RSi jAjarau kIdhau / kAma-vihvala haMtau menikA sevI, ghaNau kAla viSaya-lubdha rahiu, sarva tapa-dhyAna-hUMtau cuuku| tu ehavAi kSatrIya-jAta tapi karI zoSitadeha dvIpAyana-vizvAmitra-jamadagni-reNukA-pramukha ghaNAi pArAsura-vasiSTAdika laukika RSi te hI dhyAnahaMtA paDyA / eha-bhaNI zIla pAlatAM dohil| e RSinA vistAra mahAmArata-hUMtA jANivA / e kathA trIjI jANivI // 3 // 4anyAnatA-lagai je zIla-hUMtA bhraSTa thayA tehanu syUM kahIi ? anai je paramatattva jANai, viSaya viSa-samAna mAnai, tehanai zIla pAlatAM dohilalaM --- jANaMti dhammatattaM kahaMti bhAvaMti bhAvaNAo ya / bhava-kAyarA vi sIla dhariuM pAlaMti no pavarA // 9 vyAkhyA - jANai-bUjhai yathokta vItarAganau bhASita maarg| te kisiuM 1 ekalUM jANI ji rahai, anerAi jIva Agali dharmanauM tatva kahai-upadisai, anai bArai bhAvanA ApaNai citti bhAvai, anai bhava-saMsAranA je aneka jarA-maraNa-janmAdika bhaya ch| teha-thakA ghaNauM bIhai, tiNi karI. kAyara chai, ehavA-i hUMtA zIlabratanau aMgIkAra karI pAlI na sakai / eha akSarArtha kahiu / atha valI Agama-mAhi zIla pAlivA-Upari cyAri bhAMgA kahiyA te kauNa ? eka, jIva sIhanI pariiM vrata Adarai, sIhanI parii pAlai - e bhAMgau sarvottama 1 / sIhanI rItiiM liiM. sIyAlanI rItiiM pAlai-e madhyama bhAMgau 2 / sIyAlanI pariI leI, vrata sIhanI pariI pAlai-e hI bhAMgau vArU 3 / sIyAlanI pariiM vrata liI, sIyAlanI pariI pAlai-e adhama bhAMgau 4 / e caturbhagI-mAhi bi bhAMgA uttama, bi bhAMgA madhyama jANivA // 9 hivai saghalAM-i dharmakRtya karatAM dohilAM, paraM teha-pAhi sIla pAlA ghaNau dohilau valI tehI ji kahai - dANa-tava-bhAvaNAI-dhammAhiMto sudukkaraM sIla / : iya jANiya bho bhavyA aijattaM kuNaha tattheva // 10 1. P. AMbA maurivA lAgA. 2. P. thakI. 3. A. gAtra. 4. ajANapaNA-lagai 5. P. pAhaMti. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAvabodha vyAkhyA :-dAna-tapa-bhAvanAdika-dharma-pAhai zIlabata pAlatAM dukkara-dohilaGa isiuM jANI, bho bhaviko, teha ji zIla Upari ati yatna-parama Adara kru| ima gAhanau artha // 10 // zIla Upari je evaDau Adara te kahai - taM dANaM so a tavo so bhAvo taM vayaM khalu pamANa / jattha dharijjai sIlaM aMtara-riu-hiyaya-nava-kIlaM // 11 vyAkhyA:-dAna teha ji lekhai gaNIi, tapa teha ji lekhai gaNIi, bhAvanA tehI pramANa, vrata pAlyauM teha pramANa, jihAM dAni tapi bhAvi vrati ehanai viSai je mirmala zIla dharIi / teha ji pramANa, paNi te zIla kehavauM chai ? aMtaraMgaripu= vairI rAgadveSa-rUpa, tehanada hIba navA kholA samAna / iNi kAraNi sarva dharma-mAhi mukhya zola ji // hivai zIlanau mahAtamya kahai - kalikArao vi janamArao vi sAvajja-joga-nirao vi| . jaM nArao vi sijjhai taM khalu sIlassa mAhappaM // 12 vyAkhyA:-kaligArausaMgrAma, jhUjhanau karAvaNahAra, iNi kAraNi ghaNA lokanai marAyaNahAra, ekanI strI bIjA-pAiI' apaharAvai, saMyoga-viyoga karai, yalI saukinau karaNahAra, iSi kArathi sAvadyayoga karivA karAvivA nirata-sAvadhAna / anerAi jIva-hiMsAdi vratanai biSai zithila-dIlaDa i hUMta u eDvau je nArada sodhamokSa-phalanau bhoktA hUu te khalu-nizcai zIlanau pramANa= mahAtamya jANivau // 12 // e nAradanA ketalAeka avadAta kahII, paNi tathApi pahilaGa nAradanI utpatti kahIi - - [4. zIla-Upari nAradano kathA ] cedi dezi zuktimatI nAmi purI / tihAM abhicaMdra rAjA rAjya karai / khorakadaMba upAdhyAyakanhali rAjAnau putra vasu, upAdhyAyanau putra parvataka,trIjau nArada e triNai veda bhnnii| anyadA AkAzamArgi cAraNa zramaNa mahAtmA jAtA thakA vAta karivA lAgA ju, 'e upAdhyAyanai bi ziSya narakagAmI, eka svargagAmI / ' e vAta sAMbhalI upAdhyAya kheda dharatau, pachai parIkSA-bhaNI kaNakanA kukaDA karI pracchanna dIdhA, kahiuM 'jAu, jihA~ koI na dekhai tihAM jaI hnnijyo|' pachai trigai ziSya nIkalyA / vasu nai parvataka kihA~ Ika sUnai ghari jaI te kRkaDA haNI, pAchA AvyA, anai nArada aNahaNii pAchau Aviu / gurunai praNAma karI kahai, ' tumhArau Adesa pAmI nIkaliu, paNi te pradeza nahI, te sthAnaka nahI, jihAM koI na dekhaa| saghale vItarAga ta u dekhii"| pachai upAdhyAya nArada yogya jANI saMpUrNa vidyA bhaNAviu / parvataka nai vasu narakagAmI jANI vairAgyai3 dIkSA leI ApaNauM kAja sAriu / parvataka bApanai thAnaki nesAlIA bhaNAvai / nArada ApaNai sthAnaki gayau / abhicaMdra-rAjAi dIkSA lodhI, tehanau putra vasu rAji baiThau sukhi prajA pAlai / etalai avasari mRganA AheDA bhIla eka nIkaliu / mRga dekho AkAMta bANa mUkiuM / phaTika-silAi te bANa khAle / pachaha tINa phaTika-zilA jANI pracchanna rAjA Agali AvI vAta khii| rAjAi te zilA phaTikanI aNAvI zilA-siMhAsana ghaDAviuM, e sUtradhAra haNiu, jima vAta bAhari na phuutti| pachai tiNi siMhAsani rAjA 1. L pAhaMti 2. P. 'mAharau AtmA dekhai AkAzagAmI jIva dekhA' eTA vaSAre, 3. L. vairAgya tu. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita baisai / Asana-TUkaDau koI AvivA na lahai / pachai loka-mAhi ehavI mahA mahimA vAdhI ju satyavacana-lagI vasurAjAnauM siMhAsana AkAzi rahai / ___ anyadA nArada gurunA gaurava-bhaNI gurunu putra parvataka tehanai milavA-bhaNI Aviu / tisiI 'nesAlIAnaI parvataka bhaNAvai chai / tihAM ima kahiuM jau, "ajairyaSTavyaM' iti RgvedanauM pada nArada dekhatA bhaNAvivA lAgau ju. 'aja kahatAM pazu, tINe yAga karivau' | ehavauM parvataka vakhApatau dekhI nAradi. ApaNA kAna DhAMkI kahiu~, 'gure tu aja tri-vArSika = trihuM varasanA vrIhi. kayAH hUMtA / tisiI parvataka kahai, 'aja chAga kahyAtA , ju na mAnai tu vasusajA , sAkhIu sahAdhyAI kIjai / valI ehavauM paNa kIjai je kUDauM bolai tehanI jIbha chedIi / pachai nArada te vacana pramANa karI deva pUjavA nimittai ghari Aviu / tetalai mAtA-sahita parvataka ekAMti vasurAjA-kanhali AvI vAta kahI jau nArada saMghAti e paNa boliuM chaha / vasu kahai, 'nAradai kahiuM te saacuN| gure aja trihuM varasanA vrIhi ji kahyA hNtaa| taI ayuktauM kAMi kahiuM ?' pachai upAdhyAyanI bhAryA vasurAjAnai kahivA lAgI ju, 'putra-mikyA diha tu parvatakanauM vacana sAcalaM kri|' pachai dAkSiNya-lagai vacana paDivajiuM / prabhAti nArada-parvataka AvyA / sabhAmAhi vasurAjA-pratyakSa ApaNI ApaNI vAta kahI / tihAM dAkSiNya lagai vasurAjAI asatya vacana boliuM / devatAi tetalaI siMhAsana-hUMtu vasurAjA nAMkhI mAriu, nAradanai jayajayakAra kiidhu| pachai te nArada ekadA prastAvi dvAravatI nagarIi gayau / tiNi dvAravatIi kRSNa vAsudeva rAjya karai / tehanai satyabhAmA paTTarANI chai / teha sAthi viSaya-sukha anubhavatAM, eka dini nArada-RSi nArAyaNa-kanhi Aviu / nArAyaNa sAmhau UThiu, paMcAMga praNAma karI. Asani baisArI dhana-kanakAdike karI saMtoSiu / kSaNa eka rahI nArada-RSi nArAyaNanA aMta: pura-mAhi aaviu| tiNi prastAvi satyabhAmA zagAra karI, ApaNa mukha ArIsA-mAhi jotI hUMtI, sakhI-sAthi vAta karivA lAgI / satyabhAmAi te nArada Aviu jANiu nahI, bhakti bahumAna na diidhuN| ehvai prastAvi RSi mana-mAhi cIMtavai, 'jou, mujhanai je devatA chaha te hI mAnaiM, pachai manuSyanau syauM kahIi ? paNi e satyabhAmA nArAyaNanai i. dhana-yovananaha garvi mujha sAmhauM ina joi / tu kimahI ehanau garva UtAriu joIi / e strInau garva tu bhAjai, jau cIjo sauki hui / ' tu ima cItavI kautaka-priya nArada tihAM-hUMtau AkAzi UpaDayau', kuMDinapura nagari Aviu / tihAM rukmI rAjA rAjya karai / tehanI bahini rukmiNI ehavai nAmi mahA rUpavati yauvana-bhari cha / teha samIpi nArada Aviu / rukmiNIi Asana-bahumAne karI te RSi gADhau saMtoSiu / pachai tiNi AsIsa dIdhI, 'he pacchi! trikhaMDa-bhoktA nArAyaNanI vallabhA hojye'| tisii rukmiNIi pUchiuM, 'RSirAja ! te nArAyaNa kihAM chai 1 kauNa chai ? kisiu chai ?' ima pUchii hUMtai nArada-riSi nArAyaNanau rUpa saubhAgya guNa tima kimai varNavyA, jima rukmiNI nArAyaNa-Upari sAnurAga huI / pachai RSi 1. P lesAliA. 2. P. bokaDA. 3. P. parvatakanI mAtA 4 L. siMhAsani thakau 5. P. L kanhali. 6. P. uDiu, L. UDiu, : Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAghabodha ka hauM, 'putri! ciMtA ma kAra, tUhanai bhAra nArAyaNa hosiii|' ima AzvAsanA deI, citragarapAhaI' rukmiNInauM rUpa likhAvI, nArada-RSi dvArakAI AvI, nArAyaNanai miliu| __nArAyaNi bahumAna deI RSi pUchiuM, 'kAMI pRthvI-mAhi kautiga, Azcarya-vAta kAI dIThIsAMbhalI ?' tisiiM RSiiM prastAva jANI te citrAmanau puTa dIdhauM / nArAyaNa te dekhI kahivA lAgau, 'e' kisiuM devAMganAnau rUpa, kiMvA manuSyanau rUpa 1' ima pUchiha, rukmiNInI vAta sarva kahI / valI kAhavA lAgau, 'tAharu janma saphala tahII ji jahAI, te rukmiNI paraNesi / jA e strI-ratna tAharai ghari nahI, tAM tAharau janma phokaTa / ' ityAdi vacana sAMbhalI sAMbhalI, citrAmanauM rUpa joI joI, sAnurAgapagai nArAyaNa nArada-prati isiuM kahai, 'aho RSIzvara! tima karau, jima rukmiNI mAharai ghari aavi| jima kalpadruma seviu niHphala na hui, tima tumha Agali prArthanA kIdhI niHphala na hui' / pachai nAradi kahiu~, 'tima kijisiI, jima tumhArau manoratha saphala thaasiii| paNi eka vAra rukmI-rAjA-samIpi dUta mokalA kanyA magAvIi' / ima kaho nArada rukmorAja-kanhali gayau / pachai nArAyaNi duta mokalI rukmo-rAjAnai kahAviuM ju, 'tAharI bahina rukmiNI mujhanai Api / ' dUti jaI e vAta kahI jetalai, tetalai rukmA-rAjA rIsANau, kahivA lAgau, 'hUM govAlAnA putranai ApaNI bahina nahIM aapuN| maI zizupAla-rAjAnai bahina dIdhI chai / ' isiuM vacana dUta-Agali kaho dUta pAchau mokliu| tetalai rukmiNInI dhA vamAtAI rukmiNI-Agali jaI kahiuM ju, 'Aja tUMhanai zizupAlanaha dIdhI' / pachai rukminn| 'asamAdhi karavA lAgI / tivAraI dhAvimAtAI kahiuM, 'aimuttai kevalIi ima kahiuM haMtauM ju"rukmiNI nArAyaNanai ghari agramahiSI husyi|" e vAta ima mai sAMbhalI haMtI, anai Aja tu rukmI-rAjAi tUM zizupAlanai diidhii| anai nArAyaNi paNi jaNaM mokaliu hUMtu, tehanau bola na mAniu / hiva syUM cAlai ? athavA valI kevalInA bola anyathA ma hai' / pachai rukmiNo kahai, 'mai paNi iNi bhavi pratijJA kIdhA. ja bhartAra. ta nArAyaNa. nahIMtari nhiiN'| ehavau nizcaya jANI, dhAvimAtAI zizupAlanau lagna-divasa Avatau jANo, chAnau eka dUta nArAyaga-sanIpi mokalI, vIvAhanau divasa jaNAviu ju, 'tujhe AThamimai dini sahI Avijyo / guptapaNai hUM paNi nAgadevatAnai bhuvAna nAga pUjivA-bhaNI madhyAhi AvarDa chuN'| e saMketa-Upari jetalai nArAyaNa baladeva-sahita rathi baisI prachanna . Aviu, tetalaha zizupAla-rAjAi vivAhanI sarva sAmagrI karI kuDinapuranai udyAni vani Aviu, rukmI-rAjA sAmahau AvI AvAsi UtAriu / tetalai nArada kalahapriya AvI nArAyaNanai kahA, 'tAharau prastAva chai / ' tisaI rukmiNI dhAvimAtA-sahita saMketa-sthAnaki AvI / tehanauM rUpa dekhI nArAyaNa cItavai, 'jehavI nAradi varNavI hUMtI, teha pAhaI adhika rUpa ehanauM dIsai chaha / ' pachai tihAM ji nArAyaNi gAMdharva-vivAhi pANigrahaNa karI rukmiNInai kahivA lAgau'", hai RL. pAhaMti. 2. P. mAM AnA badale A pATha : 'mAharau janma tau ho saphala jau e strI mAharaDa Avai / tisai RSi kahai...' 3. A je. 4. P. sakhiiM. 5. 1 vilApa. 6. A. je. 7. P. dUta. 8. A. kahiu, P. rukmaNa) dhAvimAtAnaI kahiu: L kahi. 9. L. pAhi; A. pAMhite. 10. P. kahiu, Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 merusundaragaNi-viracita bhadri ! tAharA kIdhai dUra paMtha avagAhI rAgavaza-lagai hUM ihAM Aviu, tu hivai tumhe vilaMba ma karau, INai rathi baisau' / pachai rukmiNI rathi baiThI / ratha pavanavegi cAliu / dhAvimAtAI ApaNA mAthA-tau' bola UtArivA-bhaNI moTai sAdai pokAra kIdhI, 'aho loko! dhAu dhAu', jou jou, koI vidyAdhara athavA manuSya rukmiNInai leI jAi chai / ' tesalAi nArAyaNi paMcayajJa nAma zaMkha pUrI, ApaNapauM jaNAvI, ratha kheDAviu / tisii nArada kalipriya zizupAla samIpi AvI kahavA lAgau jau, 'tAharI varI nArAyaNa leI jAi, tu tAharau jIvatavya siha kAji isiI rukmI-rAjAnai paNi zuddhi huI / pachai bevai rukmI anai zizupAla-rAjA amita sainya melI vAharai caDyA / pachai vayarInA samUha AvatA dekhI rukmigI kahivA lAgI, 'he prANa nA! tumhe tu bi jaNA ekAkI, e tu caturaMga kaTaka melI keDai AvyA / hivai mAharai kIdhai tumhanai viNAsa Upajisii / tu ima jANauM, kulanI kSayakAriNI I Aja 'huii| tisiI rukmiNI kAyara dekhI nArAyaNa ApaNauM bala dekhADivA-bhaNI mahAMta eka vRkSa ekaNi bANi karI chediu / pachai valI hAthi mudrikAratna hUMtau hIrA jaDita, te kapUranI pariiM cUrNa karI kahivA lagau, 'he priye ! te bApaDA mujha Agali kima UbhA rahi isiiM rukmI-zizupAla dUkaDA AvyA dekhI balibhadra kaTaka-sAmahau mukiu, ApaNapai nArAyaNa rukmiNInai rathi baisArI cAlivA lAgau / tetalai rukmiNIiM kahiuM, 'mAharA bhAInA jIvadAna dejyo'| pachai balibhadra nArAyaNa-rukmiNInai visarjI maMthANAnI pariI vayarI dala mathivA laagu| hali karI, musali karo haNatAM, aneka subhaTa paDyA / tisiiM zizupAla sAmhau aThiu / raNatUra vAjai chai / isiiM balibhadrai musala-siuM zizupAla tima kimai tADiu, jima nAsI gayau / isii nArada kali-kutUhalI AkAzi nAcivA lAgau, hAthi tAlI bAta kahai. "are zizupAla | kAMDa nAsai ?' tisiI rukmIrAjA paNi raNe-bhUmikAnai viSai ati rIsANau haMtu balibhadra-sAthai jhUjha karivA laagu| aneka Ayudha mUMkai / tisiI balibhadri tIkSNa kSurapra-bANi karI "rukmInAM hathIAra sarva kaapyaaN| mAthai dADhIi nAvInI pariI bANi karI muMDana kIdhauM / pachaiM balibhaTa rukmInai kahivA lAgau, 'maiM tUM vahUnA bhAI-bhaNI jIvatau mUkiu chaI / bhIkhArInI pari peTa bhari, phokaTa ma mari / ' pachai asamarthapaNai nIcauM mAthauM ghAtI rhiu| tihAM balibhadri staMbha ropI.jaitra-padavI pAmI, dvArAvatIi pAchau Aviu / nArAyaNanai te sarva vRttAMta khiu| pA nArAyaNa rukmiNonai isiuM kahai, 'e devatA-kRta AvAsa, e devatAnI nIpAI rAvatI nagarI, e krIDAvana / ihAM tU mananI icchAi sukhii rahi / ' isii prastAva lahI rukmiNI nArAyaNa-prati kahai, 'svAmina ! jima sevaka koI jhAlI ANIi, tima hU~ ANI chauM / na ANIba, mAharau nirvAha kima hosiiM? kAMI saukinAM vacana-hAsA"sahiyAM joI sii'| tisiI nArAyaNa isI karI rukmiNI-prati kahai, 'saghalIi saukinai dhuri hUM tujhanai karisu' / INi vacani kimaNI saMtoSANI / nArAyaNa ketalA-eka dina teha ji vana-mAhi rahiu / pachai nArAyaNi te vana-mAhi vasaMtasamai mahAlakSmInai deharai AgilI pratimA UThADInai tehanai ThAmi sAlaMkAra sAbha 1. L. thu. 2. P. pukAra, L. pukAra kIdhI. 3. P dhAvau dhAvau 4 L zazipAla(e pramANe anyatra paNa) 5. P. kisai 6. L. thaI. 7. L. jIvatadAna. 8. P. kbAvatau; L detu. 9 A. RNa. P. ruNa; L. raNi. 10. L. rukmIyA (anyatra paNa) 11. P. sAMsahyA. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha raNa karI rukmiNI' baimArI, anai nArAyaNa nagari-mAhi Aviu / tisiiM satyabhAmAiM pUchi uM, 'svAmin ! mAyAvI! kahi-na, te kaNa kanyA tai ANI chai ?' tisii mAdhava kahivA lAgau, 'mai vana-mAhi lakSmInai bhuvani te mUko chai / ' pachai satyabhAmA sau kei parivarI tihAM jotrA Avo, cau-pakhera deharauM joi paNi dekhai nahI / pachai lakSmoni varAMsaha te rukmiNIne page lAgI kahivA lAgI, 'he mAta! nArAyaNi mujha Upari sauki ANI chaI, paNi tima kari, jima saukinau dukha mujhanaina hui / mAharA mananA manoratha puuri|' ima kahatI page laagii| deharA-mAhi cau-pakhera jovA lAgI, tuhai na dekhaa| pachai pAchI AvI nArAyaNa-prati kahai, 'he dhuteziromaNi ! taiM priyA kihAM mUkI chai ?' nArAyaNa kahai, 'cAli dekhaadduN'| tisiI lakSmInai ThAmi baiThI rukmiNI dekhADI / tetalai satyabhAmA rIsANI nArAyaNa-prati kahai, 'e pAkhaMDa taI ji siikhvii'| joina, hUM evaDI vaDI i tehanai page paaddii|' tisii nArAyaNa hasInai kahi vA lAgau, 'bahinane page paDatAM syau doSa ? eha ji tujhanaI saMtuSTa hUMtI manovAMchita phala pUrisii / ' iNi cani rIsANI satyabhAmA nIcaGa mAthauM ghAtI rahI / tisiI nArada AvI kahai, 'tahIMI taI mAharI avajJA kIdhI, tu joina', saukinauM saMkaTa tujhana huuu|' pachai nArAyaNi saghalI sauki dekhatAM paTTarANI rukmaNI thaapii| ehavau nArada saMbheDAnau lagADaNahAra, jINaI drUpadI paradIpi mokalI, anai nArAyaNi jiNi rItii vAlI ityAdi ketalA nArada nA saMbaMdha kahIMi ? ehabau je nArada mokSi gayau, te kevalauM zIla ji nauM mahAtamya ji jANiva / iti sIla-Upari nArada-RSinI kathA // 4 // hivai je tapasvI zIla-rahita tehanauM kAraNa kahai - dAyA vi tavassI vi hu visuddha-bhAvo vi sIla-paribhaTTho / na lahai sivasuhamasamaM tA pAlaha dukkara sIlaM // 13 vyAkhyA :-dAtAra sadAi dAna dii chai, tapasvI sadAi tapa karai chai, nirmala bhAvanAsahitai, paNi zIli karI rahita, zolabhraSTa prANI asama-asAmAnya zivasukha na pAmai / teha-bhaNI dukkara zIla, aho loko ! tumhe pAlau // 13 // anerAi visamAM kAja karatAM ghaNAi dIsai, paNi sIla pAlatAM viralA ji keI dIsai - e saMbaMdha bihu~ gAhe karI kahai - dIsaMti aNege ugga-khagga-visamaMgaNe mahAsamare / bhagge vi sayala-sinne maMbhIsA-dAiNo dhIrA // 14 dIsati soha-porisa-nimmahaNA daliya-mayagala-gaNA ya / mayaNa-sara-pasara-samae saporisA kiMtu jai kiMpi // 15 (yugmaM) vyAkhyA :-aneka-ghaNAi ugra bhayanA (?) kAraka ehavau ugra khaDga, tiNi karI viSama saMgrAmAMgaNa=bhUmikA jihAM chai, isyA mahA raudra saMgrAma-mAhi samasta kaTaka bhAjatAM hUMtA, 'aho subhaTo ! ma nAsau, ma bIhau' ehavI maMbhIsa =dhIrapaNauM, tehanA deNahAra, isyA dhIra-puruSa ghaNAi pRthvI-mAhi dekhIi // 14 // 1. L. rukmaNInai. 2. L. pakhe. 3. A. ThAmi chai baiThI chai. P. rukmaNI baiTho. L. 'baiTho' nathI. 4. P. joInaiM. 5. P. L. bhayanai. 6. A. P. L. baMbhIsa. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita je madonmatta hastInA gaNa-samUha jeNai nirdalyA chaI, ehavA je siMha, tehanA parAkrama, tehanai mathaNahAra, ehavA puruSa ghaNAi dIsaiM, paNi madanakaMdarpa, tehanA je zara-bANa, tehanau prasara=prastAva hui ji vArai, madana-kaMdarpanA vANa vichUTaiM, tINo velAi je pauraSapaNauM dharaI, zo-sannAha pahirI Ajita agajotA UbhA rahaI, ehavA puruSa keI viralAi ji chaiM, zrIthUlibhadra-sarIkhA // 15 // valI je puruSa saMsAra-mAhi mahA subhaTa kahavarAI, te paNi rAganA vAhyA strInauM dAsapaNauM karaI je nAmaMti na sosa kassa vi bhuvaNe vi te mahA-suhaDA / rAgaMdhA galiya-balA rulaMti mahilANa caraNa-tale // 16 vyAkhyA:- trailokya-mAhi je kihinai ApaNauM mastaka namAvai nahI, te hI mahA subhaTa rAgi karI aMdha, galita-galiuM jehanauM bala' chai, te hA kaMdarpanA vasa-lagai strI.. tehanA paga-talai rulailATokagaNA karai, valI dINapaNauM bolai // 16 // valI vizeSa kahai - sakko vi neya khaDai mAhappa-maDapharaM jae jesiM / - te vi narA nArIhiM karAviyA niyaya-dAsattaM // 17 vyAkhyA:-jeha puruSanau mahAtamya maDapphara sphUrti-lagI je garva, jaga=saMsAra-mAhi zakra iMTa hu khAMDI na sakai, tu bIjA manuSya devanI kehI vAta?-ehavAi subhaTa nArI-strIe ApaNauM dAsapaNauM karAvyA // 17 // hiva te-Upari bhuvanAnaMdArANI-ripumardanarAjAnu dRSTAMta kahIi - [5. strInA dAsapaNA-Upari ripumardana-rAjAnu dRSTAMta ] INai bharatakSetri sukhAvAsi nagari ripumardana rAjA rAjya karai / tehanau pradhAna buddhisAgara / tehanI priyA ratisuMdarI jaannivii| hiva tehanA ghara-haMtau pUrva-disii devatAnA vimAna-sarIkha zrIAdinAthanau prAsAda / tehanai dvAri sahakAra vRkSa ch| tihAM sUDA-sUDInau yugma eka vasai / anyadA sUDIi putra jAyau / tiNi janmi sUDau-sUDo mahAMta AnaMda pAmatAM ApaNau janma rAjAnA janma-pAhaI adhika mAnavA laagaa| aneraha divasi sUDau anerI sUDI-saMghAti Asakta hau jANI, te putranI mAtA sUDI sUDAnai mAlai AvivA na dii, isiuM kahA, 'jihAM tAhari vicAri Avai, tihAM tU jaai| pachai sUu kahai, 'mAharau putra Api, jima hUM jaauN|" tivArai suDI kahai, 'eka Agai anyAya karai, valI beTau paNi mAgai ?'| ima jhagaDau karatAM ghaNA dina gyaa| pch| kIra-yugmi rAjAnI sabhAi jaI kahiuM ju, 'svAmin ! amhArau vivAda' bhAMja" isiu kahI ApaNau ApaNau vRttAMta kahiu / tivAraI je pradhAna chai, tINe kahiuM jau, 'svAmI! beTI mAnI, beTau bApanau / ' ehavau nyAya karI sUDAnai putra apAviu / sUDI nirAsa rotI hatI kahivA lAgI, 'rAjana ! tai tau e. vivAda ima bhAMjiu, paNi rUDauM na kIdhauM / hiva e nyAya tumhe vahIi likhAvau, jau, Aja pachI beTau bApanau, anai beTI mAnI' / pachai rAjAi vahIi e nyAya likhAviu / 1. P. bala parAkrama. 2. L. mahilA strInA. 3. P. loTIgaNA. 4. P. dAsapaNe kiMkarapaNauM karAvyauM. 5. A. L. pAi. 6. P. jhagaDau Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha tivAra pachI suDI AMbai jaI baiThI / tetalai AMbA-talai zrutajJAnI dIThau / tiNi sUDIi te RSi vAMdI vairAgya-lagI ApaNa AUkhauM pUchi / tisiI te zrutajJAnI kahai, 'tU manuSya-Ayu bAMdhI, Aja hUMtai trIjai dini tUM marInai mahutau buddhisAgara, tehanI bhAryA ratisundarI, tehanI kukhai avatAra lahI putrIpaNauM pAmesi / pachai kramiI tUM rAjAnai ghari vallabhA thaaesi'| ima vacana sAMbhalI, mahAtamAnau kahiu vRtAMta deharAnI bhItiiM sarva likhiuM / pachai ArAdhanApUrvaka mahAtamA-samIpi aNasaNa leI, vidhii pAlI, tihAMthI cavo ratisuMdarInI avatAra lIdhau / tihAM bhuvanAnaMdA e nAma dIghauM / pitAi putrInai janmi mahA mahotsava kIdhauM / putrI vAdhivA lAgI / mauDai mauDai sarva kalA abhyasI / pUrvilA puNyanai pramANi pitAnai ghari rahitI / anerai divasi bAlikA-mAhi ramatI zrIAdinAthanai deharai gaI / tihAM paramesaranai praNAma karI deharauM jovA lAgI / tisiI bhItiiM je sUDInai bhavi akSara likhyA chaiM, te akSara dekhI, kanyAI jAtI-smaraNa jJAna pAmI, pUrvilau bhavaMtara anai rAjAnau nyAya, putranau viyoga sarva dIThauM / pachai cIMtivA lAgI, 'eha ji AdinAthanai prasAdi maI mAnuSau janma lAghau, tu eha ji vItarAganI pUjA karauM / ' pachai paramezvaranI pUjA karivA lAgI / tisiiM buddhisAgari muhutai mahA jAtya turaMgama eka vecAtau lIdhau / te azvanI aneka rakSA' karai / ekadA rAjAi vAta sAMbhalI ju, mahaMtAnaiM ghari jAtIlau ghoDau chaha / pachai rAjAI ghaNI bacherI jAtizuddha moklii| te turaMgama-itu ghaNA azvakisorA hUyA' bahumUlya / pachai eka divasi rAjAI te sarva vacherA mAgyA / jaNa levA ghari AvyA / tetalai te mahutAnI putrI rAulA jaNAnaI kahai, 'hu tumhanai e azva levA nahI diuM, kAMi?, jehanauM bIja, tehanI vastu / e ghoDau tu mAharA pitAnau / te-hUMtA e azva UpanA / ' iNi vacane talAri jaI rAjA vInaviu, 'svAmin ! muhutAnI putrI levA na dii / ima kahai, "jehanauM bIja, teha ji dhaNI / " hivai svAmI! jima tumhanai rucai, tima karau' / pachai e vAta bhuvanAnaMdAi ApaNu pitA, je buddhisAgara, tehanai pUrvilA bhavanauM svarUpa saghalauM kahiuM / ima karatAM valI rAjAi pradhAna mokalI ghoDA magAvyA / tivArai bhuvanAnaMdAi kahilaM, 'jAu, jou rAjAnI vahIi syu likhiuM chaI ? beTA bApanA ima ju likhiu hui tu ghoDA ma lejyo, nahoM tu ApaNA ghoDA liu / ' pachaha pradhAne jaI rAjA-Agali bAta kahI / rAjA vahI joAvI / timaI ji akSara nIkalyA / pachaI rAjA vismayApanna-citta haMtau kahivA lAgau, 'e kAMI eka bAlapaMDitA chai / hivai ghoDA ma mAgisiu / ' ima lagAra-eka mana-mAhi rIsa dharI, ketalA-eka dina antarAli ghAtI, pachai rAjAi mahatA-samIpi putrI maagii| pANigrahaNa karInai bhuvanAnaMdAnai kahiuM, 'ju tU paMDitA chai, tu mAharai ghari tAM mA basi, jAM tAharai sarva lakSaNa putra hUu na hui / ' tisii bhuvanAnaMdA hasInai kahivA lAgI, 'he prANanAtha! putranA janma huyA pachI hUM tAharai dhari Avisu, imhii nahI AvauM / paNi eka vAta sAMbhali, haM tu strI. ja ekavAra tajha pAhaI ApaNA dhoAvauM', valI ApaNA paganI vANahI tujha pAhii vahAvauM' / isI pratijJA karI bApanai ghari AvI / .. 1 P. yatna 2 A. kIjai. 3. P. nIpanA. 4 P. napharAnaiM. 5. P. talAMsAMu. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita ekAMta pitA teDI sarva vAta kahI / tivAras pitA kahivA lAgau, ' he vatsi ! e pratijJA dohilI kAMI kIdho ?' putrI kahivA lAgI, 'Ama tAta! buddhivaMtanaI pratijJA sI dohilI chai 1", tivArai pitA kahai, 'vassi ! devatAnA bala - pAkhai kAMI na cAlai' / tivArai bhuvanAnaMdA kahara, 'tAta ! karmanA vaza -lagI buddhinA saMbhava hui / paNi sAMbhali, tAta ! rAjAnA ghara-TUkaDau eka zrI AdinAthanau prAsAda mokalau' karAvi / tihAM trikAla nATaka maMDAvi, tihAM pAtranAM ghara karAvi, teha-mAhi mAharau paNi ghara karAvi / ' pachai e sarva muhatai karAviu~ / 16 hivai tihAM ardharAtrinai samai bhuvanAnaMdA nATaka karai / ApaNauM nAma lIlAvatI kahAvai / ima karatAM ekadA rAjA dhavalagRha mAhi sUtau hUMtau te lIlAvatInAM gIta sAMbhalivA lAgau / pachai sAmAnya rAjaputranau vesa karI rAtrinai samai jihAM lIlAvatI nAcai chai, gIta gAi chai, tihAM pazcima dvAri AvI rAjA jovA lAgau / tetalai lIlAvatIiM netra-kaTAkSabANe tima kimai rAjA vIMdhiu, jima prati divasa tihAM rAjA rAtri Avai, tihAM rahai / pachai rAjA je je ceSTA karai, je je vAta je je bola kahai, te te sarva pitA - Agali lIlAvatI kahai, anai pitA paNi sarva vahiyAvaTi likhai / ima karatAM ghaNA dina gayA / C ima ekadA ardharAtri lIlAvatI sakhIe parivarI sukhAsani baisI zrI AdinAthanai bhuvani Avai / rAjA paNi Avyau / "tisai lIlAvatIiM rAjA Aviu jANI nATaka visarjI lIlAvatI ApaNA paganI vANahI jANI karI vIsArI, ApaNapai sukhAsana baisI pAchI valI / tisihaM rAjAI cIMtaviDaM jau, 'INo bApaDIi varAMsai ratna khacita " vANahI vIsArI, tu rakhe koI cora leI jAi / ' ima cIMtavI rAjA ApaNapai vANahI leI, mAthai caDAvI, keDai jAnA lAgau / tisii lIlAvatI ghari AvI sakhInai kahai, Aja mahaM vANahI deharA - mAhi bIsArI / ' tisiI rAjA kahai, 'maI ANo chai, tumhe liu / ' pachai lIlAvatIi vANahI leI karI rAjAnai kahiuM, 'Aja mAharai paga "dAjaI chaI / tUM sakhInai jagADi jima paga talAMsaI' / ' tisihaM rAjA kahai, 'kAMi sakhI jagADIi 1 hUM tAharA paga talAMsauM / " ima vaDI vA "paga talAMsatAM lIlAvatInai nidrA AvI / tisii sauNAmAhi saMpUrNa caMdramA mukha-mAhi paisatu dIThau / pachai lolAvatI jAgI rAjAnaI ghaNau zrama dekhI isiuM kahivA lAgI, 'he prANanAtha ! hivaDAM mai sauNA-mAhi caMdramA mukhi pravesa karatau dIThau / ' rAjA kahara, 'he priye ! sarvottama putra tAharai hosii / ' isii prabhAtanAM vAjitra vAjivA lAgA / rAjA UThI ApaNa ghari Abiu / lIlAvatI paNi ApaNAM dharmakRtya karo, bApa- samIpa AvI, rAtrinI sarva vAta kahI / pachai ghara-mAhi sukhiI garbha pAlai chai / bAraNAM deI mUkyAM / valI bIjai dini rAjA tihAM Aviu / pADosaNi pUchI, 'lIlAvatI kihAM gaI ?" te kahai, 'hUM na jANauM' / pacha rAjA ati sneha - lagai rAtri tAM moTai kaSTi gamADI / pachaha prabhAti muhutA - samIpi pUchai, 'he maMtrIzvara ! tumhAras deharas lIlAvatI ehavai nAmi vilAsinI je mUlagI hUMtI te 1. P. L. moTau. 2. A. pAtra nRtya. 3. AL paNi sadAi Avaha 4. A ima anyadA prastASi; L. anyadA prastAvi. 5. P. pAvaDI. 6. P jhalajhalAI 7 A. jagAvi., 8. A. pagatalA ulhAMsaha 9 A. pagatalA ulhAMsisu. 10. A. pagatalA ulAsatAM. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha kihA~ gaI ?' tivAraiM pradhAna kahivA lAgau, 'svAmI ! tehanA pADUA AcAra dekhI mai kADhI / te na jANoi, 'kahinai ghari jaI rahI ghtti|' pachai rAjA aNaboliu rahiu / isii prastAvi pUre mAse bhuvanAnaMdAi sarvAga-lakSaNa putra janmiu, anai guptapaNai muhutai rAkhiu / anukramiiM sarva vidyA sarva kalA abhysaavii| pachaI muhutau putrI-putranai leI rAjabhavani Aviu / tisii rAjAi pUchiuM, 'maMtrIzvara! e kauNa strI, kauNa bAlaka ?' tisii avasara lahI pradhAna kahai 'svAmI! e te bhuvanAnaMdA, mAharI putrI, tAharI vallabhA / e tAharau putra, mAhara u dohitrau bAlaka / ' ima kahiha hUMtaha, jetalai rAjA kAMI valatU bolai, tetalai mahutaha te vahI kADhI rAjAnai hAthi aapii| te vahI rAjA jovA laagu| je je bola bolyA, je je vAta kIghI, te te cItavI cItavI lAja anai harSa dharatau, putra utsaMgi baisArI, rAjA kahivA lAgau, 'vatsa! e rAjaRddhi sarva tAharI cha / tAharI mAtAI pratijJA opaNI sarva nirvAhI / evaDI buddhi, evaDA parAkrama anethi dIsai nahI / ' tisiI pradhAna kahai, 'svAmI! ciMtA ma karau | e pratApa sarva tumhArau / je dhUli sUryanA biMbanai AchAdaI, te pratApa dhUlinau nahI, te vAyunau pratApa / ' pachai rAjAite bhuvanAnaMdA paTTarANI kIdhI, ghaNau kAla rAja pAlI, parama vairAgya dharatau putranai rAja deI, ApaNapai cAritra leI, paramArtha sAdhiu / ... __ jau ehavau i pracaMDa ripumardana rAjA srInauM dAsapaNauM karai, tu bIjA' rojAnu syU // iti strInA dAsapaNA-Upari ripumardana-rAyanI kathA // 5 // maraNe vi dINavayaNaM mANadharA je narA na jaMpaMti / te vi hu kuNati lalli bAlANa vi nehagahagahilA // 18 vyAkhyA:-jehanai mAna ji dhana chai, ehavA uttima nara=manuSya maraNAMti prANanai tyAgii dIna vacana na bhASaI, maraNa Agamai paNi dayAmaNAM vacana na bolaI, ehavAi je chaI mAnavaMta puruSa. ahaMkAranu tyAga karI sneharUpa graha-vyaMtara tehanai grahi karI prathila-vikala paravazi hUMtA, bAlA strI Agali lAlipAli karaI / rAMkanI pariI dayAmaNAM vAkya bolaI / tu sAmAnya manuSya kauNa mAtra ? je deveMdra te hI strI-Agali lAlipAli karaI, te kahIi chai - [6. iMdranu dRSTAta] kaNa hI eki nagari posAlai ghaNA mahAtamA rahaI / tihAM eka laghu mAhAtamA posAla pujI kAjau jaiNA-pUrvaka sodhivA lAgau / tihAM jIva sodhatAM bhAbanA bhAvatAM avadhi-jJAna UpanAu / tehanai pramANi pRthvInA svarUpa deva-loka dekhivA lAgau / tiNi prastAvi iMTa iMdrANI Agali lAlipAli karai ch| tiNa samai iMdrANIi iMdra paga-siuM ThelI parahau kariu dekhI mahAtamA mana-mAhi cItavivA lAgau ' dhim dhim e jIva, je kaMdarpanu vAhiu / evaDau iMdra kima strInai pagi lAgai cha !' pachai iMdranauM svarUpa ehavauM dekhI celAnai hAsau~ Avi avadhi-jJAna etalai ji rahiuM / e saMkSepi dRSTAMta kahiuM / ima' zIlavrata pAlatAM dohilu||6|| valI vijayapAlarAjA-lakSmIdevInA dRSTAMta kahIi - 1. L. 'kahinai.......ghaTaI' ne sthAne 'kihA~ chaI' P. nathI 2. P. te pratApa vAyarAnau, dhUlinau nahI 3. P. anerA. 4. L. paujI 5. A. hivai 6. P. mAM 'iti zIlopadezamAlA vA0 harikathA' eTalu vadhAre Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita [7. snehapraha-Upari vijayapAlarAyana dRSTAMta] purimatAla nAma nagara / tihAM zrI vijayapAla rAja karai / tehanai raMbhA nAma paTTarANI / hivaha anyadA prastAvi rAjA gajArUDha haMtau raivADIi niikliu| tihAM lakSmI, SThinI putrI. tehanau rUpa dekhI zreSThi-kanhai mAgI rAjAi pANigrahaNa kIghauM / pachai ati viSaya-Asakta iMtau rAjA aMtaHpura-mAhi thakau rahai / viveka karI vikala rAjA rAjyanI kaNavAra' na kri| tisii pradhAni AvI rAjA vInaviu, "svAmI ! ati viSaya-sevA sobhai nahI / bhalau i manuSya ati viSaya lagai laghutA pAmai / teha-bhaNI tumhe rAjanI ciMtA karau / ' tisiI rAjA valatuM kahivA lAgau je, 'e mRgAkSI lakSmI jIvai tAM ji lagai mujhanai jIvatavya chai / ' ehavau rAjAnu abhiprAya jANI jetalai muhutA kAMI vimAsai tetalai rAjAnI vallabhA parokSa huii| prabhAta-samai rAjA e vAta sAMbhalI aceta huu / tetalai bAvanA caMdana zItala jalane upacAre karI rAjA saceta kIghau / pachai rotau hUMtau asaMbaddha vacana bolivA lAgau / tetalai pradhAna kahivA lAgA 'svAmina ! e devI parokSa huI / hivai agnidAgha dIjai / ' rAjA valatuM kahai, 'tujhe ApaNA mAbApanai agnidAgha diu / ' ima karatAM madhyAhna samaya hUu tu hI rANI na bolai / pachai rAjAI bhojana chAMDiu / ima dasa dina rAjAnai gayA / tisii pradhAne kAi eka AlocI puruSa eka sIkhavI rAjA-kanhali' mokaliu jau, 'mahArAja! tumhArI priyAi hUM svarga hUMtau mokaliu / isiu kahAviuM chai jau hUM manuSyalokai nahI Aviu / ihAM azuci durgadhi teha-bhaNI mai na avAi / svargi tau saMpUrNa sukha chai / ju mAharI Arti chai tu tUM vegau Avijye / ' tisii rAjAi pradhAna pUchayA, 'maI svargi kima jaaiii1| pradhAne kahiuM, 'svAmI ! pahilu tAM bhojana karau, pachai snAna vilepana / pueyakAja saadhu| jima e jaNa Aviu chai tima valI pAchau valAvII / ' ima kahI rAjAnaI bhojana karAvi jiNi kAraNi rAgAMdha jIva karaNIya-akaraNIya kAI na jANai / pachai te jaNa pradhAne pracchanna raakhiu| dina bi gayA / tetalai valI pradhAne kapUravAsita sopArI nai pAna te jaNa-hAthi mokalyAM / kahiuM, 'devIi mokalyAM chii|' rAjA ralIyAta thikau* leI ArogivA lAgau / valI dina bi paDakhI apUrva phala leI Aviu / rAjA tehanaI paMcAMga pasAu karI saMtoSai / tetalai pradhAne cItaviuM, rakhe koI dhUrta ziromaNi e bheda bhAMjai teha-bhaNI valI kAMI Aya rciii| pachai bhUrjAtra eka sakorala kastUrikAI kharaDI akSara korI rAjAnA kAgala likhI pradhAne jaga hAthi doghau / tiNi rAjAnai ANI dIdhau / rAjA vAMcivA lAgau / tihAM ima likhiu cha, 'svAsta zrI purimatAla-nagara zrI vijayapAla rAjAna nA namarI svarga-haMti lakSmIrANI vInatI karai chai, svAmin ! ihAM iMdra AvivA na TiDa. teha.bhaNI e jaNa-hAthi hivaDAM AbharaNa vastra mokalijyo / valI mAsi pAkhi vastra moklijyo|' tisiha pradhAne kahiuM, 'svAmI ! devInai kAMI mokaliuM joIi / rAjAi pradhAna pUchayA. 'e jaNa kisa jADa chaDa pachai pradhAna kahiuM, 'vedi-mAhi Agi prajvAlIi teha-mAhi e vRddha jaNa pisi|' isa jetalai pradhAne kUDau Utara tIdhau tetalai padma nAmA zreSThi tiNi bheda bhAMjivA-bhaNI rAjA Agali kahivA lAgau , 'svAmin ! e vRddha etalau bhAra leI nahI sakai / teha bhaNI koI 1. A. karaNavAra. 2. P.L kanhai. 3. P. javAi. 4. P. pAhaiM, L. pAhaMti 5. P. thakau, L. thiu. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha taruNau puruSa mokalIi / ' tisii pradhAne vimAsInai kahiuM, eha ji zreSThi taruNau dIsai chai / eha ji mokalIi / ' rAjAi kahiuM 'ima ji karau / ' pachai te padma zreSThi balAtkAri jhAlI bAlAsvAminanI pari lIjivA lAgau / tisii mArgi loka pUchA, 'INai siviNAsiu pradhAne kahiuM, 'mukhanA doSa-lagai lIjai cha, pachai te padmanA mitra kuTuMbI tINe pradhAnanai ghaNa uM kahiuM jau, 'e aparAdha khamau / ' pachaha pradhAne te mUkiu / ___ anyadA rAjA pradhAna prati kahai, 'e lakSmIrANInai ghaNA dina thaA / hivai svarga hUMtI ihAM teDAvau / hUM te rANI pAkhai rahI na skuN|' pachai pradhAne kAMI vimAsI karI navayauvanA koI eka vilAsinI, teha ji rAjAnAM dIdhAM AbharaNa pahirAvI, lakSmI ehavauM nAma deI udyAna-vana-mAhi muukii| pradhAne rAjA vInaviu, 'svAmin ! svargi jaNa eka mokaliu chai / ' valI bIjai dini pradhAne rAjA vInaviu, 'svAmI ! vadhAviu / devI lakSmI vana-mAhi AvI chai / ' rAjA tatkAla meha dekhI jima mora nAcai tima te vAta sAMbhalI nAcivA lAgau / sarva sayaranAM AbharaNa pasAi diidhaaN| __ pachai moTai vistAri rAjA vana mAhi rANI sAmuhau gayau / rANI gaura-varNa dekhI pradhAna prati rAjA kahai, 'e tau pahilaDaM kAMI zyAmavarNa hUMtI, hivaDAM gaura dIsai chai / ' tisiiM pradhAne kahilaM. svAmI! ehavI sI bhrAMti ANau chau ! iMdri saMtuSTa hoi vartamAna sAlaMkAra-sAbharaNa sarvAMgasaMdarI karI mokalI chai / ' pachai rAjAi e vAta sAcI mAnI , gajendri baisArI nagara-mAhi ANI / hivai rAjA te rANI-samIpi svarganI vAta pUchai / pradhAne te sIkhavI mUkI chaha / te vilAsinI tima kimai rAjAnau citta raMjavai jima te rAjA sarva sAcau karI monA / ima karatAM rAjAnai ghaNAM varasa vaulyAM / ghari putranA janma huyA / pachai rAjA AUvAnA kSayi maraNa pAmI narakAdi dukha pAyA / tu tou je ehavAi mAna ahaMkAranA dhaNo e kaMdarpanA kahA-lagada evaDI lAlipAlinAM vilasita kIdhAM // iti snehagraha Upari vijayapAlarAyanau daSTAMta // 7 // je paMDita hui tehai strInAM vacana sAMbhalI cUkai te kahai - je sayalasattha-jalanihi-maMdaraselA sueNa gAraviyA / bAlA lallara-vayaNehiM te vi ya jAyaMti hayahiyayA // 19 vyAkhyA :-je samasta zAstrarUpa samudra te avagAha bhaNI meru-parvata samAna hui anai siddhAntanA rahasya marma jANavai karI gaveM-saMyukta hui, ehavAi puruSa bAlA % strI tehane lallara-vacane hAvabhAva vilAsa sahita vAkye hatahRdaya hUMtA rAgasamudramAhi bUDaI, tu anerA jIvanau syU kahivauM ? hivai je lokIka devatA tehanI viDambanA kahai - hari-hara-caurANaNa-caMda-sUra-khaMdAiNo vije devA / nArINa kiMkarataM karaMti dhiddhI visaya-tanhA // 20 vyAkhyA:-hari= nArAyaNa, hara = Izvara, caturAnana = brahmA, caMdra, sUrya, skaMda kArtikeya pramukha je deva tehI nArI - strIe ApaNauM dAsapaNauM kara.vyA, tu dhiga dhiga e viSaya-tRSNAnai kAraNi / 1. P. bAlInI L. bAlInI. 2. P. kisauM. 3.P. huA. L. hUyA. 4. P. vilAsinI sISavI. 5. P. jovau Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 merusundaragaNi-viracita te ihI dhuri harinI kathA kahIi - [ 8. harinI kathA ] dvAravatI nagarI nArAyaNa ApaNauM rAjya pAlai / anyadA cha mAsanai pAraNai durvAMsAruSi vana-mAhi Aviu / tihAM pAraNAnai arthi nArAyaNa teDivA gayau / tisiI durvAsA kahivA lAgau, ' ratha ANi / tihAM ju ekaNi pAsai rukmiNI, ekai pAsai tUM jAi tu rarAthe baisI tAhara ghari AvauM / ' pachai nArAyaNi paDivajiuM / ruSi rathai baiThau / pachai behU rathi jUtA / mArgi cAlatAM rukmiNI sakomala-bhaNI cAlI na sakai / tRSA UpanI / tisihaM nArAyaNa - sAmu joi tRSA ApaNI jaNAvI / tisihaM nArAyaNi aMgUThai karI bhUmikA cAMpI pANI kADhiuM / rukmiNIi pANI pIdhau~ / tetalai rUSi rIsANau / nArAyaNano AMkhi mAhi parANau khoyau' / tivAra pachI puMDarIkAkSa ehavauM nAma hUDaM / etalai harino kathA kahI ||8|| hivara haranI kathA kahIi [ 9. haranI kathA ] yadA kAli dakSa nAmA prajApati sau kanyAnau pradAna karavA lAgau, tivAraI sattAvIsa kanyA ni dIdhI / ima saghalIi kanyA detAM detAM eka kanyA rahI / koI varana dekhai / Izvara bhasmAMgI, galai ruMDamAlA, hAthi khappara vAhana vRSabha ehavau dekhI kanyA gorI Izvaranai deI nizcita hUu / tivAra pachai dakSa prajApatii jAga mAMDiu / tihAM sarva jamAI teDayA / ApaNI ApaNI ruddhi sarva AgyA / paNiruSi Izvara na teDiu, jANiuM - ehavai kurUpi jamAI Avida amArI mAma jAsiha / pachai aneka vrIhi java tila samidhAdi sarva yAganA upakaraNa melyA / manuSyanAM sahastra milyA chaM / brAhmaNa vyAsa trivADI dave ojhA paMDyA AcArya mizra ruSi josI tihAM sarva milyA chariM / tisihaM nArada-RSi paNi na teDiu, jANiu~ kalaha karisiMha / pachai e bAta nAradiI jANI / nArada Izvara - samIpa gayau, 'jounai dakSa nAmA prajApati sahU teDiu, paNi tUM eka ja na teDiu / tu Aja tAharI mAma jAsii / ' Izvari kahiuM, 'RSi ! syuM kIjai ?' kahiuM, 'jaI ApaNu parAkrama dekhADi ' pachai IMzvara gaurI - sahita tihAM Aviu, tuhIM dakSa prajApatii bolAviu nahI / pacha6 gaurIi apamAna pAmI agnikuNDa-mAhi jhAM zastra mUkiuM, tiNi pralayakAla - sarIkhau anidAgha Unau / yAganA loka sarva disodisi nAThA | sus prastAvi gaurInau viraha aNasahataI amRti karI te agnikuNDa sIMciuM, gaurI jIvADI, sneha lagai ApaNa ardha aMga dIghau / tivAra pachI arddhanArInaTezvara e nAma hUu e bIjI kathA || 9 || dIdhI / tisiI Izvara rosANau, Agneya * [ 10 brahmAnI kathA ] hivai brahmA prajApati saMsAranau asArapaNauM dekhI vana- mAhi jaI aDhAra koDa varasa dukkara tapa karavA mAMDiuM / tisihaM iMdrii sabhA-mAhi avadhi jJAnanaI bali brahmA tapa tapatau dekhI mani-mAhi bIhanau, 'jau e ruSi rIsAi tu mujhanai paNi pADai / ' hivai iMdranai bhaya lagai samAdhi nahI / pachai raMbhA -tilottamAdika iMdrANI hAtha joDI vInatI karavA lAgo, 'svAmina ! tuhAi asAdhya tu kAMI nathI, evaDI ciMtA te kAMI ? prasAda karI kahau / athavA Alocanai yogya na hui strI, tathApi sukhadu:kha prakAsiI khoDi nahI / ' tivArai iMdra kahara, 'INai brahmA cauda yuga 1. P. purAnI cabhoI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 21 tAI tIna tapa karivA mAMDiu, tiNi mAharu mana kAMpai-ju rakhe iMdrapada lii / ' tisiI iMdrANI kahi, 'svAmina ! e RSinai tapa hUMtA pADatoM ketalI vAra lAgisii ?' pachai iMdri iMdrANI sarva tihAM moklii| tisii devAMganAe gIta-gAna-nAda-garbhita nATaka tima kimai mAMDiu, jima brahmA sakala iMdriyanI ceSTArahita hiraNanI pariI eka nAda ji nai viSai lIna huu| pachai brahmA te nATaka dekhI Thau devAMganA prati kahai, 'vara mAgau / ' tisiI devAMganAe kahiu, 'svAmina ! ju tUThau tu hivada e chAga' e kAdaMbarI madirA anai amhanai Adaru / ' tisiI brahmAI kahiuM, 'tumhArA saMsarga-lagai tara jAi, chAganau vadha tapasvInai karatA jugatau nahI / paNi e madirA pANI-sarIkhI, te-bhagI tumhArai vavani e madirA aadrisu|' pachai yatheSTa madirApAna kIdhauM / tetalai brahmAnai unmAda Upanau, kSudhA UpanIi chAga haNI mAMsa-bhakSaNa karI devAMganA sAthI krIDA kIdhI / pachai devAMganAe cIMtaviDaM, 'ehanau tapa tu gamADiu / hivai je ghaNA varasanau tapanau potauM te nIThADivauM / ' ima cItavI RSi-hUMtau dakSiNa-dizii nATaka mAMDiGa / lAja lagI joI na sakai / tisiha kahiuM 'varSa koTi tapanA prabhAvai dakSiNa-dizii mukha thaau|' te tapanai pramANai mukha thyuN| ima koDi varSa koDi varSa vihacatAM cyAri mukha brahmAnai hRyaa| pachai devAMganAI AkAzi nATaka mAMDiu / ardha koDi varSanai pramANI rAsabhanA mukha sarokhau mukha nIkaliu / pachai tetrIsa koDi devatAnI prArthanAi IzvarI nakhi karI pAMcamau mukha chediuM / devAMganA hasI svargi gaI / tu jou, je brahmA te hI caturmukha hUu, strInau dAsapaNauM pAmiuM / / iti brahmAnI kathA // 10 // [11. caMdramAnI kathA ] caMdramA paNi yadA kAli sarva devatAe milI jyotizcakra-mAhi vaDAI dIdhI / sarva namaskarivA AlyA / tisai bRhaspatino bhAryA ati rUpavatI dekhI caMdramAi bhogavI / tihAM budha putra janmiu / e cauthI kathA // 11 // [12. sUryanI kathA] hiva sUrya sahasra kiraNa dharatau pRthvI-mAhi phirai / tisiiM rannAde dekhI vyAmohiu prArthanA karai / tisiI rannAde kahai, 'svAmina ! mai tAharau teja sahavAi nahI / teja ochauM karau" pachai vidhAtrA-samIpi jaI sUrya kahai 'rUpa ochauM kari / ' vidhAtrAI kahiuM, 'jAM tU mukhi nahIM bolai, tAM-tAI tAchI rUpa ochauM karisu / ' pachai saMghADau ANI, yaMtraI sUrya caDAvI, tAchiyA mAMDiu / paga-tAI tAchatAM sUrya duukhaannu'| mukhi boliu / brahmA rIsANai yaMtraitu sUrya UtArI mUkiu | Aghau na tAchai / pachai sUryai pagi mojaDA ghAtI rannAde AdarI / tu jou, strInA sneha-lagai evaDau i sUrya evaDo pIDa sahai // e pAMcamI kathA // 12 // 3. iMdranI kathA] iMTrii jivArai gautama rUSinai rUpi ahilyA sevI, tivArai ruSi dvAri Aviu / tihAM iMdra mArinai rUpi nIkalatau dekhI zarApa dIghau, 'sahasra-bhago bhava' / pachai devatAe moTi kaSTi manAvI sahasranetra ehavauM nAma karAviu RSi pAhai / ima strInA vaza-lagai evaDau iMdra 1. A. P. dUSINau . Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 merusundaragaNi-viracita kaSTa pAmai ityAdi ghaNA lokIka devatA ima strInA vazIyA hayA kiMkarapaNauM pAmyA / tu e viSayatRSNAnai dhigUdhikkAra hu // e chaThI iMdranI kathA // 13 // valI vizeSa kahai - pUijjati sivatthaM kehiM vi jai kAmagaddahA devA / gattA-sUyara-pamuhA kiM na hu pUyaMti te mUDhA // 21 vyAkhyA :- ju kimai ehavA mithvAtva-mAderAi gatacaitanya hUMtA kAmi karI gardabha-samAna / hari hara brahmAdika deva mokSanai heti je pUjai, te jIva mUDha ajJAna gartA sUkara = bhuMDa, sUkara-pramukha kahatA chAga svAnAdikana kAMi na pUjaI ? tehe sUM viNAsiuM chai 1 / kAmanI vyAptii karI e puNi sarIkhAi chai / saMsAra-gartA mAhi paDayA chai / tehanaI gartA-sUkaranI pUjA kIdhI joIi, te paNi mokSa desii / iti upahAsa vAkya / / hiva kAmAtura devatAnai pUjA-niSedha upahAsapUrvaka kahai - visayAsatto vi naro nAro vA jai dharijja gurubhAvaM / tA pAradAriehiM vesAhiM vA kimavaraddhaM // 22 vyAkhyA :-viSayAsakta = kAmAtura nara vyAsa vizvAmitra vaziSTa brAhmaNa athavA kAmabhoganai viSai Asakta nArI strI huI pArvatI aruMdhatI reNukA gaMgAdika tehanaha viSai gurunau bhAva dharInai guruguruNI karI ju mAnIi, tu pAradArika vezyAdika guru-guruNI karI kAMI na mAnau ? he sUM vipAsUM? jai teha-mAhi vizeSa guNa kAMI dIsai nahIM / hiva ekaNi zolavata AkuTTI lagI bhAgai anerAM vyAri vrata bhaaj| ehavau triha gAhe karo kahai / tihAM pahilA gAha kahIi mehuNa-sannArUDho navalakkha haNei suhuma-jIvANaM / ia AgamavayaNAo hiMsA jIvANamiha pddhmaa||23 vyAkhyA:--maithuna-saMzAI ArUDha-abrahma-sevApara puruSa sUkSma jIva chadamastha nai agocara kevalIe dRSTa nava lAkha jIva haNai isyA Agama-vacana tu pahilI jIvahiMsA eha ji prakaTa jANivI / eha ji jiNi kAraNi Agami isiuM kahiuM chai - itthIjoNIe saMbhavati beiMdiyAi je jIvA / ikko va do va tinna va lakkha-pahutta va ukkosa // 1 puriseNa sahagayAe tesiM jIvANa hoi uddavaNaM / veNuga-dihateNa tattA ya silAganAyeNa // 2 paMciMdiyA maNussA ya eganarabhuttanArigabbhammi / ukosaM navalakkhA jAyati ya egahelAe // 3 navalakkhANaM majjhe jAyai ikkassa doNha va samatti / sesA puNa emeva ya vilayaM vaccaMti tattheva // 4|| itthIjANimajjhe gabbhagayA ya havaMti navalakkhA / uppajjati cayaMti ya samucchimA te ya asaMkhayA ||5|| asaMkhaitthinaramehuNAu mucchaMti paMciMdiyamANAsAu / nisesa-aMgAMNa vibhakti caMge bhaNai jiNo pannavagA uvaige // 6 // ityAdi / ima zIla-bhaMgi jIvanai prANAtigata-bAnauahila bhaMga Upajai / valI zIla-bhaMga karatA bIju vrata bhAjai teha kahA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha no kAmINa saccaM pasiddhameyaM jaNassa sayalassa / titthayarasAmipamuhAdattaM pi hu tattha khalu hujjaM // 24 abaMbha payaDaM ciya apariggahiyassa kAmiNI neya / iya sIla-vajjiyANaM kattha vayaM paMcavayamUlaM // 25 vyAkhyA :-viSayAbhilASI kAmIjananai satya vacana na hui e vAta sarva-loka-prasiddha cha / e-bhaNI bIjau mRSAvAda-vratanau bhaMga Upajai / valo kAmIjananai trIjau adattAdAnanau bhaMga paNi hui te kahai / titthayara-tIrthakare sarva prakAri maithuna-sevA niSedhI chii| svAmI rAjAi paNi maithuna-sevAnau Adesa nathI dIdhau / pramukha zabda-lagai mAtA pitA svajana-varga tehe paNi Adeza nathI dIdhau / te-bhaNI adattAdAna-taNau paNi bhaMga huii| - valI kAmInai cauthA vrata,pAMcamA vratanu bhaMga Upajau te kahai- abaMbhaM : kAmI viSayAbhilASInai abrahma-sevA prakaTa ji chai / viSayAbhilASI puruSa manasA vAcA karmaNA karI svadAraparadAranI sevAni karatau ji rahA, iNi kAraNi abrahma-sevA prakaTa ji hui / viSayAbhilASImai aparigRhIta paradAra vidhavA vezA dAsI strInai viSai kAmanA = abhilASa hui, AsevanA paNi hui / eha-bhaNI sIla-rahita manuSyanai pAMca vratanau mUla kihAM rahai ? zIlavata lopAti pAMcai vrata lopyA AkuTTi-lagai bhAjai paNi / atha zIla pAlivAnai viSai upadesa kahai - tA kaha visaya-pasattA havaMti garuNo tahA puNo tehiM / bhaggA jiNANa ANA bhaNiyaM eaM jao sutte // 26 vyAkhyA:-tu aho loko ! kaha u viSayanai viSai Asakta guru kima hui ? apitu na hui / eka zIlavatanai bhaMgi sarva vrata bhAgA ji / te-bhaNI zIlavaMta guru sevivA / athavA karmanA yoga-lagai duHzIla bhAva karai, tu tiNi jina-vItarAganI AjJA bhaaNjii| te kisI AzA, jiNi kAraNi sUtra=siddhAMta-mAhi isiuM jinezvara kahiuM chai, te siddhAMtanA vacana kahIi cha na vi kiMci aNunAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM // 27 vyAkhyA :-jinavareMdre-tIrtha kare sAdhumahAtmAnaI sAvadya-yoga anai sApadya-vyApAra karaNakArAvaNa anumati-anujJA na diidhii| anai valI kAraNi Upanai apavAda-padi sAvadya paramezvare paNi niSedhiu nathI / jiNi kAraNi pUjya zrIjinavallabhasUri gure isiuM kahilaM - 'saMgharaNammi asuddhiM duNDa vi giNhaMtadiMtayANa hiyaM / __ AuradihateNaM taM ceva hiyaM asaMgharaNe // ' valI kahai -'devagurusaMghakajje cunnijjA cakavaTTisinnaM pi'| ityAdi / paraM eka maithunabhAva TAlI aparaM sarva utsarga-apavAda-padi kIjai, paNi eka maithuna nahI / tihAM ekAMta niSedha ji kahiuM chai / te rAgadveSa viNa na hui / te tu rAgadveSa saMsAra-vRkSanA bIja, te sarvathA na krivaa| rAgadveSa-lagai saMsAra vAdhai / 'ko dukkha pAvijjA0'... / hivai zIlanau sarva upadeza kahai - tA sayalaiyarakaTThANuTThANasamujjamaM parihareuM / ikkaM ciya sIlavayaM dhareha sAhINasayalasuhaM // 28 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita vyAkhyA:--tu sakala samasta itara bIjAM kaSTAnuSThAna-tapa parIsaha kriyA-kalApa pramukha e sarva udyama pariharI, eka advitIya zIlavata dharau=pAlau, paNi te zIlanata kehavauM chaha-sAhINasa. -svAdhIna hAtha ji mAhi / bAra devaloka, nava aveyaka, pAMca anuttara mokSanA anaMta sukha jeha thakA chai ehavau zIla, aho bhaviko ! pAlau / hiva te zIla tu palai, jau nArInu saMsarga varjai / jima agninai yogi mINa galai tima nArI=strInA saMsarga-lagai puruSa zithila thaai| sAvajjajoga-bajjaNa-sajjA niravajja-ujjayA vi je| nArIsaMgapasaMgA bhaggA dhIrA vi sivamaggA / / 29 vyAkhyA :-je puruSa sAvadha vyApAranA yoga tehanauM varjana parityAga karivA-bhaNI je sajjasAvadhAna chai, valI niravadya-suddha zIlAdi niHpApa karma sAdhivA-bhaNI Rju-sarala chai, jagatrayamAhi eNai prakAri mokSamArga sAdhivA-bhaNI dhIra chai, tehI nArI strInA prasaMga paricaya-lagai mokSamArga sAdhItA hUMtA bhAjai=paDaI / yataH - saMsAra tava paryanta-padavI na davIyasI / aMtarA dustarA na syuryadi re madirekSaNA // 1 hiva nArInA saMga-lagai jIva paDai te-Upari dRSTAMtagarbhita gAthA kahai - saMvegagahiyadikkho tabbhavasiddhI vi addayakumAro / vayamujjhiya cauvIsaM vAse seviMsu gihavAsa // 30 vyAkhyA:--jINai saMvega-vairAgya-lagai dIkSyA lIdhI. tabbhavasiddhigAmI tINai ji bhavi mokSa jANahAra ArdrakumAra tehI strInA prasaMga-lagai cAritravata mUkI caucIsa varasa gRhasthAvAsi viSayasukha anubhavyAM / te bhAvArtha kathA-hUMtau jANivau / hivai te kathA kahIi - [14. viSayasakha-Upari ArdakumAranI kathA ] AdananAmA desa / tihAM Adanapura nagara / tihAM AdanarAjA rAjya karai / tehanI bhAryA agramahiSI AdrikA / tehanau beTau AdrakumAra jANivau / atihiM guNavaMta jIvadayAnai viSai Ardra jehanau mana ehavau chai / samagra kalA abhyasatau yauvanAbhimukha hUu / hivai ehavai prastAvi rAjagRha nagari / rAjA zrIzreNika parama jinbhkt| tehanau beTau abhayakumAra / ima Agai AdanarAjA nai zreNikarAja.nai mAhomAhi mahA prIti cha / teha-bhaNI rAjA zreNika ApaNA pradhAna-hAthi AdanarAjAnai ghaNo meTe moklii| tiNi pradhAni sabhAi jaI AdanarAjA Agali sauMcala loMcapatra kaMbalAdika ghaNI vastu mUkI / pachai rAjAI mahAAdari bheTi leI zreNika rAjAnI kuzala-kSemavArtA pUcho jau, 'rAjA loka saha samAdhi chai ?' ima pUchatAM Ardra kumAra bApa-kanhai pUchai, 'tAta ! te kauNa magadhAdhipa ?' tisii rAjA kahivA lAgau. 'Ardra kumAra ! sAMbhali / magadhadesanau adhipati zreNika raajaa| teha-sAthi ApaNai ciraMtana prIti chai / kramAgata cAlI Avai chai / tehani kuli anai ApaNai kuli prItiiM atara nahI / ' e vacana sAMbhalI Ardra kumAra pradhAna-prati pUchivA lAgau, 'rAjA zreNikanai beTau koI chaI, jeD-sAthi hUM paNi prIti mAMDauM ?' tisiI pradhAna praNAma karI kahivA lAgau, 'aho! samagra buddhinau nidhAna, pAMca saI muhatA-mAMhi mukhya, dakSabuddhinA lakSaNa tiNi karI virAjamAna ehavau abhayakumAra rAjA zrIzreNikanau putra cha / te kisiu tumhe Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 25 sAMbhaliu nathI ? saghale deze prasiddha vikhyAta chai / ' e vAta sAMbhali mani harSa gharatau pradhAna prati kahai, 'jivAraiM pitA AdanarAjA tujhanai calAvai tivAraI mujhanai milI cAlijyo / ' __ pachai AdanarAjAI te pradhAnanaI ghaNau bahumAna deI, muktAphala-prabhRti ghaNI vastu bheTa deI, pradhAna pAchau vlaaviu| valI saMghAti ApaNau pradhAna eka mokaliu / tisii te pradhAna ArdrakumAra-samIpi AvI kahivA lAgau jau, 'hUM rAjA: calAviu / ' tINai paNi muktAphalaprabhRti ghaNI vastu abhayakumAra-bhaNI calAvI / ketale dine paMtha avagAhI rAjagRha-nagari AvI rAjA zreNika-Agali te sarva bheTi ANI muukii| te dekhI rAjA saMtoSANau / tisiI pradhAnii abhayakumAranai ArdrakumAranI mokalI bheTi dIdhI, saMdesA sarva kahyA / pachai abhayakumAra mana-mAhi cIMtavai 'sahI koI virAdhita-cAritrIyau anAryadezi Upanau chai / paNi ima jANIi te jIva bhavya chai, jiNi kAraNi mujha sAthiI prIti tuha ji karai chai, jau uttama jIva chai / tu hivai mAharI prItinu pramANa, ju ehanai pratibodhauM / ' isiuM vimAsI valatI bheTinai misiI zrIvItarAganI pratimA ratnamaya mahAMta AcAryanI pratiSThi ehavI eka majasa-mAhi ghAtI / valI pUjAnau upagaraNa-ghAMTI, rasa, dhUpadhANAM, camara, aSTamaMgalIka ityAdi sarva teha-mAhi ghAtyAM, bAraNai tAlU deI mudrA ApaNI diidhii| bIjI ghaNI bheTi saMghAti deI pradhAnanai kahiuM, 'e mAharI bheTi AdanarAjA-chAnI ArdrakumAranai dejyo, anai kahijyoekAMti e bheTi halAvijyo / ' pachai te pradhAna( 1 ni) AdanarAjAnai zreNikarAjAnI mokalI bheTi dIdhI / ArdrakumAranai chAnI meTi majUsa sarva dIghI, anai saMdesA sarva kahyA / pachai ArdrakumAra ekAMti baisI ju majUsa halAvai tu mAhi-thakI ratnamaya zrI vItarAganI pratimA nIkalI / te joI mana-mAhi cIMtavavA lAgau, 'mAharai mitri mujhanaI AbharaNa mokaliuM chai / ' mAthai, hAthi, khavai pratimA makaha paNi kihAMI baMdhi nAvai / pachai cItavaI, 'ehavI pratimA maI Agai kihAM dIThI hUMtI ?' ima IhApoha karatAM jAtIsmaraNa Upana / pUrvilau bhavAMtara dIThauM / - e bhava-itu trIjai bhavi, magahadezi vasaMtapuri sAmAyakAbhidha kuNaMbI hUMtau / bhAryA baMdhamatI-sahita susthitAcArya-samIpi dharma sAMbhalI dIkSA lIdhI / baMdhumatI mahAsatI-sahita guru-sAthi vihAra karivA lAgau / ima ekadA prastAvi baMdhumatI mahAsatI, teNai sAmAyakAbhidhi mahAtamAI dIThI / pUrvilA sneha-lagai anurAga Upanau / e svarUpa' mahAsataI jANirakhe e maryAdA mUMkai / e pachai tiNi baMdhumatI zIla rAkhivA-bhaNI aNasaNa lopauM, prANa chaaNddyaa| e vAta tiNi mAhAtmAI sAMbhalI jau, 'mAharai kIdhai baMdhumatIiM prANa chAMDyA / ' pachai te sAdhu asamAdhi karaI / 'dhanya te mahAsatI jINai zIla rAkhiuM, prANa chAMDayA / tu hiva mujhanaI jIvivA yugatauM nahI, je hUM bhagnavrata hUMtau zola pAlI na skuN|' pachai te mahAtamA aNasaNa leI devatA hUu / 1. P. L. bIjI mahAsatIe jANI baMdhumatInaI upadesa dIdhara / pachaI baMdhumatI cIMtivA lAgI-jau samudra maryAdA mUMkai tau syauM cAlai / hiva anerI mahAsatIe jANiu rakhe e maryAdA maMkaDa / pachaI tiNi baMdhumatII aNasaNa lIdhauM, zIla rAkhivA-bhaNI prANa paNi chAMDayA / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 merusundaragaNi-viracita tihAM-hUMtau civI anArya-dezi hUM ArdrakumAra hUu / tu dhanya te abhayakumAra jINai hu~ pratimAnai misii pratibodhiu / paNi ajI mAharai potai ghaNA pApa chai, je abhayakumAranA hUM milI nathI sakatau |'-im manoratha karai / pratimAnai ekAMti sadA pUjai / / ekadA rAjA prati kahai, 'he tAtapAda ! ju kaha[3] tau eka vAra ApaNu mitra abhayakumAra tehanai milI AvauM / ' tisii rAjA kahai,' vaccha! ApaNa proti ThAmi ji thakAM chaI, paNi jaIi AvIi nahI / ' e vAta sAMbhalI ArdrakumAra gADherauM abhayakumAranauM dhyAna dharai / sUtAM-baisatAM eha ji cItavai, 'ju pAMkha hui tu UDI jAuM / te kehavau magadesa chai, kehavau rAjagRha chai, te abhayakumAra kehavau chaha ?' pachaI AdanarAjAI cItaviThaM jau, 'e ArdrakumAra tu calacittau dIsai chai / ima jANIi ghari nahI rahai / ' pachai pAMcasaI subhaTa pASatI rakhopai mUMkyA, dehanI chAyAnI pariI keDi na mUMkai / tisiI ArdrakumAri Aya mAMDiu / Apa ghoDai asavAra thaI vahIAlIi jAi, ghoDA pheravai, valI pAchau aavi| ima dini dini velA jAlavai, ghaDI bighaDI prahara aMtarAli karai / valI te rAjAnA subhaTanaI AvI milai / tisii ArdrakumAra ApaNA mitrapAhai pravahaNa sajja karAvai, ratne karI pravahaNa pUrAvaI / paramezvaranI pratimA te paNi caDAvI / valI ghoDAnai misii vahIyAlIi ghoDA pheravatAM pAMca saI subhaTa keDii muMkI ANi pravahaNi baiThau adRzya hau / pachai Aryadezi AvI, pratimA abhayakumAranai mokalI, dhana sarva sAte kSetre vecI. yatiliMga jetalai UcarivA lAgau tetalai AkAzi devatA bolI, 'aho ArdrakumAra! tUMha ji dIkSA lii chai te paDikhi / ajI tAharai bhogahalI karma ghaNauM chaha / pddikhi| cAritra ma lesi / mogaphala bhogavI cAritra leje| tiNi bhojani syu kIjai je peTa-mAhi rahai nahI ? ehavAM vacana sAMbhalI tehI avagaNInai cAritra liighuN| te pratyeka-buddha muni cAritra leI vasaMtapura-nagaranaI bAhari devakula chaha tihAM Aviu / tINai nagari dhanAvaha zreSThinI dhanavatI bhAryA, isiI nAmiiM putrI huii| kramaI yauvana pAmI / anerai divasi pAMca-sAta sakhI-sahita nagaranaha parisari devakula chaha tihAM ramivA lAgI / tINe ekekau thAMbhau bAlasvabhAva-lagaha puruSapaNai variu / tihA~ ArdrakumAra muni pratimAiM kAyotsargi rahiu dekhI pUrvabhavanA snehalagI thAMbhAnI bhrAMtiI ArdrakumAra ji variu / tisii devatAi kahiuM, 'bhalau vara variu / ' ima kahaite ratnanI vRSTi kiidhii| tisiiM ghanagarjita devI zrImatI bohato hUMtI page valagI rhii| tisiha mahAtmA upasarga sAnukUla dekhI, paga mUMkAvo, vihAra kIdhau / tivArai zrImatIi kahiuM ju, 'iNi bhavi bhartAra tu tUMha ji, anerau nahI / ' pachai zrImatI ghari AvI / hivai tihAM ratnanI vRSTi kIdhI hUMtI te dekhI rAjA lobhanau lIyau rana levA Aviu tisihaM devatAI kahiuM. 'e ratta sarva amhe kanyAnA varagai dIghAM chai / ' tisiiM rAjA vilakhau haMtau pAchau gayau / pachA te dhana zrImatI leI pitAnai ghari AvI / tisiI zrImatInA varaNA-bhaNI ghaNA zreSTha mAgivA aavh| paNi zrImatI kahai, 'mujhanai iNi bhavi teha ji pati bharatAra, avara koI nahI / ' tivArai aSTi kahai, 'he varisa ! te vara kima lAmisiiM? tehanau syuM nAma tisiI zrImatI kahA, 'tehanauM nAma na jANauM / paNi meha gAjatai bIhatI thakI jivArai te muninai pagi balagI 1. L. pAhaMti 2. L. vAhir3a Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA - bAlAvabodha 27 tivAraI pani padma dIThauM hUMtu te ahinANa cha / ' pachaha zreSThi kahiu, 'je ke muni Avaz tehanai tUM dAna diI anai paga jotI rahe / ' pachai zrImatInai dAna detAM bAramA varasani prAMti te ArdrakumAra tihAM Aviu / tisiI zrImatI olakhiu / pachai dhAI mahAtamAnai pagi valagI', 'svAmina ! tahIi mujhanai tUM bholavI gayau, paNi hiva kimai jAe se ?' pacha3 ArdrakumArai te dekhI devatAnau vacana mana-mAhi ANI, bhogaphala jANI, ArdrakumAri zrImatInauM pANigrahaNa kIdhauM / ima ghari rahitAM trIjai * varasi beTau jAya / jetalai nava varasanau beTau u tetalai ArdrakumAra zrImatInai kahivA lAgau, 'vitAharai beTau tujhanai sakhAIMu hUu / hiva hUM dIkSA liuM / ' pachi zrImatIi buddhilagI kAMtivau mAMDiu~ / tisihaM bAlaka AvI kahivA lAgau, 'he mAta ! ApaNai e syUM kAMtaNau 1 tivArai mAtA kahitrA lAgI, vatsa ! tUM tu laghu / tAharu pitA tau jAi chai / ' isiha putra kahivA lAgau, 'mAta ! Api sUtra, jima bApa bAMdhI rAkhau / ' e vAta ArdrakumAra kapaTanidrAmAhi sarva sAMbhala chai / pachai ApaNai mani nizvara kI u, 'jetalA vaDa paga pAkhatI vIMTisihaM tetAM varasa hU~ ghari rahisu / ' tisiIM bAlaka tAMtaNA leI bApanA paga- pAkhatI tAMtaNA vIta mAnai kahai jau, 'maI bApa bAMdhiu chai / kima jAsii ?' pachai ArdrakumAra jau paga joi, tu bAra vaDa bAlaki paga pAkhatI vITayA chai / teha-bhaNI bAra varasa ghari rahiu / ima cauvIsa varisa ghari rahI, rAtri cIMtavivA lAgau, 'Agii tAM mani karI cAritra virAdhiuM, tehalagai anAryadezi Upanau / hivai tu maI kAyAi karI cAritra virAdhiuM, tu hivai hUM kima chUTisu ?" ima vimAsI zrImatInai pUchI, pratijJA pUrI / valI muniveSa lIdhau / pachas pRthivI-mAhi vihAra karavA lAgau, rAjagRhanagara-bhaNI cAliu / tisii aMtarAli ApaNa sAmaMta pAMca sai cora parivariu dekhI pUchai, 'e tumhe siuM mAMDiu ?' tivAras te sAmaMta kahivA lAgau, 'jivArai tumhe Adanapura- hUMtA cAlyA, tivArai amhe cotaviDaMpAchA rAjA - kanhai jAsiuM tu e rAjA mArisii / pachai tujha keDii amhe nIkalyA | paNi tUM amhe pAmiu nahI / nirvAha tu hui nahI / pachai amhe corI mAMDI / Aja amhe tUnai ulakhiu vAMdiu / hiva dharma dekhADi, jima amhe paDivajauM / ' pachai ArdrakumAra cora-prati kahai, 'e saMsAra mAhi dase dRSTAMte karI manuSyanau janma * dohilau chai / valI tihAM dharmanI sAmagrI dohilI | teha-bhaNI prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha- hUMtA viramau / ' ityAdi upadeza sAMbhalI teha halakarmI jIva pAMca sada cora corI mUMkI ArdrakumAranai kahA, 'Agai amhArai tUha ji svAmI hUMtu / hivaDAM paNi tUMha ji svAmI / ' ima kahI cAritra leI zrI mAhAvIranai vAMdivA-bhaNI jetalai rAjagRha dUkaDA AvaI', tetalai aMtarAli gosAlau miliu / tisiha te sAthi vAda karI ArdrakumAri te niruttara kIdhau / pai AIRSi hastitApasAzrami Avyau / hivai tihAM je tApasa chai te ima kahai, 'ghaNA jIvanA vadha - pAMhi eka ji moThA jIvanau vadha bhalau / ' isiuM mana mAhi ANI eka moTau hAthIu haNiu chai, eka ANI bAMdhI mUkiuM chai lohane bhAra- sahasre / tisiddhaM te hAthI AI. kumAra Avata dekhI cIMtavai jau, 'kimadda e muninai hUM vAMdauM ?" tisihaM muninA prabhAva lagI hastInAM sarva baMdhana trUTAM / pachai hastI mahAtamA bhaNI ghAyau / loka hAhAva karavA lAgau / tela hasto praNAma karI RSi- Agali Ubhau rahiTa / e svarUpa dekhI sarva tApasa harSiyA 1. A. lAgI 2. L. pAhRti Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 merusundaragaNi-viracita haMtA ArdrakamuninaI praNAma karI upadesa sAMbhalI pratibodhANA haMtA zrI mahAvIranA samavasaraNabhaNI cAlyA / e vAta sAMbhalI rAjA zreNika, abhayakumAra * sarva te muninai vAMdo karI kahivA lAgA jau, 'mahAtmana ! e Azcarya gADhauM, je hAthInAM baMdhana chUTAM / ' tivAraI RSi kahivA lAgau, 'e sarva sohilauM, paNi je beTai sUtranA tAMtaNA paga-pAkhatI vITayA te troMDI na sakyA / ' pachai ArdrakumAri ApaNau mUla-hUMtau saMbaMgha kahiu / sarva sabhA harSita huI / abhaya prasaM savA lAgau / tisii muni kahai, 'taI je anAryadezi pratimA mokalI teha-lagai tuhe mujhanai kauNa kauNa upagAra na kIdhau ? api tu sA kIdhara / anaI maI je dharma ulikhiu, maI je cAritra lIdhauM, e sarva abhayakumAra ! tAharau prasAda / ' pachai rAjA zreNika, abhayakumAra muni vAMdI ApaNai ApaNai sthAnaki gayA | ArdraRSi samavasaraNi AvI samyaga cAritra pAlI mokSanu bhAjana hUu / patthAvi 'te payAvo khippaM gacchaMti amarabhuvaNAI' --hiva je sAmAnya jIva cAritra-hUMtA pADIiM tehanau syuM kahivau ? jehanai paramesvaranai hAthi dIkSA huI teha i viSae pADayA // iti zrI kharataragacche zrIjinacaMdrasUrinai Adesi vA0 merudaragaNinA viracita zrI zIlopadezamAlAbAlAvibodhi zrI ArdrakaRSi kathA samAptA / / 14 / / pai-divasaM dasadasa-bohago vi siri-vIranAha-sIso vi / seNIya-suu vi satto vesAe naMdiseNa-muNI // 31 vyAkhyA :- prati-divasa-divasa prati dasa-dasa jIvanai pratibodhanau deNahAra, zrI mahAvIranau ziSya zreNikanau patra nadiSeNa RSi ehavaui vezAnai ghari bAra varasa rhiu| te bhAvArtha kathAhUMtau jANivau / hivai te naMdiSeNanI pUrvabhava-sahita kathA kahIi - [15. naMdiSeNanI kathA ] kuNihi ekaNi desi ko eka brAhmaNai yAga karivA mAMDiu / pachai te yajJapATakanI rakSA bhaNI koI eka dAsa rAkhiu / paNi te dAsa jinadharma-vAsita cha / tINai brAhmaNanaha kahilaM. 'haiM tau cItavauM, jau tumhArai yAga karatAM annAdika je kAMI Ugara i, te mujhanaI jau diu tau rh|' pachai tiNi bAmhaNiI ptgriuN| tisii tiNi brAhmaNi je vidvAMsa, je vedanA bhaNaNahAra, je yAgakriyAnai viSaI kuzala chai, te teDyA madhuparkAdika yogya / teha-pAhi havanavidhi karAvIi, atithi jimADIha zAli, dAli, modake krii| ima jimADatAM ji kAMI prAsuka AhAra Ugarai te dAsa lahai / pachai te dAsa je susAdhu-cAritrIyA tehanai ApaNA bhAga-mAhi dAna dii| annana-vastrAdika yathA-yogi avasarii dIdhA pachI bA~dInai valI kahai, 'valI anugraha karijyo / ' pachai te dAsa Ayunai kSayi marI devaloki deva Upanu / tihAMnA sukha bhogavI prAtuka-dAnanAM phala-lagI rAjA zrI zreNikanai ghari naMdiSeNa ehavai nAmi putra hu| kramii yauvanAvasthA pAmI / tisii rAjAi naMdiSeNanai pAMcasai kanyA pariNAvI / isii prastAvi gajeMdra eka pAMca saI hastinIi parivariu sallakI-vana-mAhi krIDA karai / tisiI hAthoi mana-mAhi cItaviu, "rakhe koI navau hastI janmIi je mujhanai' haNInai yathanau nAyaka hai / ' teha-bhaNI je je hastinI putra janmai te te viNAsai / isi te yAganau 1. P. L. majhanai K monai Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha karaNahAra brAhmaNanau jIva marI hAthiNInI kukhiha avatariu teNai hAthiNIi 'cItaviuM, 'jetalA maI putra jiNyA, tetalA iNi hAthIi mAryA / tu hiva hUM kINai kai upAya karI e garbha rAkhauM ?' pachai' tiNI hAthaNIi mAyA mAMDI, pagi khoDI hui / hAthIi jANiMu-ehanauM paga dukhai chai / pachaI eka dina aMtarAli karI hAthInai milai, bi dina, triNNi dina karI-ima hAthInai vesAsa UpajAviu / INI strIe kauNa kauNa na vaMcIi ? ima prasavanai samai tRNanau pUlau mAthai karI hAthiNI tApasanai Azrami AvI / tApasanada page lAgI ApaNau bhAva jaNAviu / tApase jANiuM jau-e amhArai zaraNai AvI / pachai AsvAsanA dei kahiuM, 'varisa ! sukhiiM nirbhaya thakI rahi' / isiiM hAthiNIi putra jAyau / te putra Azrami mUkI hAthiNI yUthamAhi gai / pachai tApase te hAthIu pAliu / eka eka dinanai aMtarAli hAthiNI dUdhapAna karAvI jAi / ima karatAM mauDai mauDai hAthIu vAdhivA lAgau / pachai jima tApasa vRkSanai sIcai, tima te hAthIu sUDi pANI bharI jhADanai sIcai / pachai tehanai secanaka e nAma tApasi dIgha / sAta hAtha UMcau, triNi hAtha pahulau, laghu-gAvaDi, piMgala-netra, saptAMgasundara, cyAri saI caUMAlise lakSaNe saMyukta, bhadrajAtI, madonmatta - evauhAthIu hUu / tiNi samai pitA hastI ApaNai jUthi parivariu nadonai taTi pANI pIvA-bhaNI Aviu / tisiI secanaka paNi tihAM Agai pANI pItau hUMtau / tiNi Avatu dekhI rIsa-lagai sabalapaNi yUthanau adhipati hAthI haNI Apa yUthanau nAyaka hau / pachai secanaki mAtAnu pUrvilau saMbaMdha jANI mana-mAhi cautaviu, 'jima hUM e Azrama-mAhi chAnau rAkhiu, tima mujha Uri koi hastino putra rAkhisyaI / jima maI pitA vimAsiu,tima mujhanaI paNi koI viNAsisihe / teha-bhaNI e Azrama bhAMjauM / ' ehavauM vimAsI secanaka hastI Azrami Avo vRkSa pADivA lAgau, tApasanAM ghara bhAMjivA lAgau / pachai tApase jaI rAjA zreNikanaI kahiuM, 'vana-mAhi sarva-lakSaNa-sampUrNa hAthIu eka Avyau chai / ' e vAta sAMbhalI caturaMga-bala-sahita rAjA vana-mAhi AvI, aneka pAsa sajja karo, hAthIu bAMdhI nagara-mAhi mahA AlAnastambha chai tihAM ANI bAMdhiu / pachai hAthInau parAkrama sarva bhAgau / AMkhi mIcI rahai / tisii te tApasa hAthI-samIpi AvI kahivA lAgA, 'taI jau amhArA Azrama bhAMjAM, tu tU joi-na INai staMbhi bAMdhiu / amhe tUMnai lAliu-pAliu, amhanai ja tUM ApaNau na hUu, tu e phala bhogavi / ' tivAraiM hastIi coMtaviDaM, 'hUM je baMdhANau, te e tApasanau pramANa / ' pachai rIsa UpanI / stambha unmUlI, bandhana toDI, valI Azrami AvI uTaja-vRkSa sarva bhAMjivA lAgau / tetalai rAjA zreNika tArasanA Azrama rAkhivA-bhaNI hAthIyAnaI jhAlivA-bhaNI gajArUDha hUMtau vana-mAhi Aviu / paNi hAthInai koI jhAlI na sakA / tisiiM zreNi kanau putra naMdiSeNa kumAra tihA~ Aviu / tisii bhavAMtaranau saMbaMdha dekhI jAtIsmaraNa jJAna Upanai naMdiSeNa nai vasi hAthIu hue| pachai nadiSeNaI hAthou nagara-mAhi ANI AlAnastaMbhi bAMdhiu / pachai rAjAi sarva lakSaNa-saMpUrNa jANI secanaka paTTahastI kIdhau / anyadA zrI mahAvIra rAjagRha-nagari guNasIlai caitya AvI samavasaryA / tisii rAjA zreNika sAMtaHpura putra-pautra-parivariu svAmInai vAMdI Agali baiThau / jagannAthai dharmopadeza dIdhau / 1. K mAM 'pachaI.......UpajAviu / ' eTalo pATha nathI. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita te upadeza sAMbhalI zreNiki samyaktva lIghau, abhayakumArAdike zrAvakanau dharma aadriuuN| pacheha saparivAra ApaNai ghari Aviu / tisiI naMdiSeNa pitAnai praNAma karI kahivA lAgau, 'svAmina! etalA dina tumhe lAliu-pAliu, pariNAviu / hivai zrI mahAvIra-samIpi jaI dIkSA lesu|' pachada mAtApita e samajhAviu tuhai balAtkAri samosaraNi jaI dIkSA levA lAgau / tetalai AkAzi devatAe vANI bolI jau, 'bhogahalI karma bhogavyA pAkhada nahI chUTai / dIkSA ma lesi / ghara rahI bhoga-karma bhogavi / ' tisiI nadiSega sAhasa-lagI kai. 'karma mAharau siuM karisii ?' ehavau sAhasa karI dIkSA lIdhA / jagannAthai paNi kahiuM tuhI kahai, 'hAthInai dAMta sAmuhA huiM paNi pUThai na huI / ' pachai mahA tapi karI DIla zoSivA laagu| jetalai bhoganI ichA Upajai, tetalai rUdhInai pretavana-mAhi jaI AtApanA kAi, paNa nivartai nahI / pachaha maraNAMta Aya cotavai, pagi marai nahIM / pachai kuDinapuri nagari chaThanai pAraNai ekAkI vezyAnai ghari jaI dharmalAbha kahiu / tetalai paNi gaNikA kahai, 'amhArai dharmalAbha na boIi, TramyalAbha joIi / ' tisii nadiSeNi neva hUMtau tRNau eka kADhI nAMkhiu / tetalaI bAra koDi suvarNanI rAzi paDI / pachai nadiSeNa jAvA lAgau / tetalaI dhAI page valagI isiu kahai, 'svAmina ! hiva kimai jAvA lahisiu 1 e dhanarAzi bhogavau / ' pachai tehanai vacani bhogahalI karmanai udayi devatAnau vacana coMbArI, jANatau i hUMtau tehanai ghari rahiu / paNi 'dina prati dasa-dasa jIvanaI pratibodhauM tu bhojana karU, jahIi na pratibodhau tahoi hUM dIkSA leu' -ehavau abhigraha leI nadiSeNa te vezyAnai ghari rahiu, bhoga paMcavidha bhogavai / hivai dina prati dasa-dasa jIva pratibodhI svAmI-kanhali mokalai / ima ghaNau kAla giu / ApaNai dharma saghau pAlai / ima eka dini nava jIva pratibodhyA, dasamau TAka-dezanau jIva Aviu / tehanai ghaNau samajhAvai, paNi samajhai nahI / tetalai rasavatI niipnii| vezyAI dAsi-hAthi kahAvita 'svAmI! rasavatI tADhI haI chai, tumheM Avau / ' tetalai naMdiSeNai kahiu~, 'nava jIva pratibodhyA, paNi dasamau jIva thAkai / ' isii karma kSaya gayau / tisiI vezyAi hAsA lagI kahiuM, 'svAmI ! Aja dasamA jIva tumhe ji hRyA, dIkSA liu / ' iNi vani zreNikaputra nadiSeNa zrI mahAvIra-samIpi jaI, AlocanA leI, cAritra AdarI, duHsaha parIsaha sahI, devalokanAM sukhanau bhAjana huaa| tu jou, viSaya ehavA i satpuruSanai viDaMbanA UpajAvai, tu anerAna siGa kahivau 1 // iti nadiSeNa-kathA saMpUrNA // 15 // valI viSayanai durjayapaNau dekhADatau kahai jau-naMdaNo mahappA jiNa-bhAyA vayadharo crm-deho| rahanemI rAimaI(? ii) rAyamaI kAsi hI visayA // 32 vyAkhyAH - yAdavavaMza-maMDana, samudravijaya-naMdana, mahAtmA, upazAMta-citta, jina zrI neminAthanau laghu bhrAtA, vratanau dharaNahAra, caramadeha-tINai ji bhavi mozca jAsii, ehavau i rathanemi bau rAjImatI-Upari rAga karai, tu e viSayanai hI isii khediI dhig dhikkAra hu / jINai e iMdrIne vikAre ehavau rathanemi vikArapaNauM pamADiuM, tu te viSaya kima jIpAi? te bhAvArtha kathAhuMtu jANiva / hiva te rathaneminI kathA kahIi - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha [16. rathaneminI kathA] dvArikA-nagarIi zrI nemIzvari rAjImatI pariharI, jivArai zrIgirinAri jaI dIkSA lIdhI, tivArai pAchali rathanemi rAjImatInai viSai anurakta hUMtau khAdima, svAdima, vastra, alaMkAra ityAdi rAjImatInai mokalai / paNi rAjImatI tu sarala svabhAva-lagai jANai jau - mujhanai devara bhaNI 'bolabAMha dii cha / ima ekadA prastAvi rathanemii rAjImatI-Agali kahiuM, 'neminAthai tu dIkSA lIdhI anai ajI tUM tu kuMArI chai, mujha sAthii pANigrahaNa kari / ' tisiiM rAjImatIiM rathaneminau ehavau manoratha dekhI rathaneminA patibodha-bhaNI khIra, khAMDa, ghI jimI, pachai mayaNahalanau gaMdha leI, tatkAla svarNanA-thAla Upari te AhAra vmiu| pachai rathanemi teDInai kahiuM jau, 'e AhAra jimii / ' INai vacani krodha lagai rathanemi kahivA lAgau, 'he subhagi ! hUM kisiuM svAna-pAhiiM adhikauM hau, je vamiu AhAra jimu? tisii rAjImatI kahai, 'tumhArau vaDau bhAI zrI neminAtha, tINai ATha bhava- tAMI mAharau aMgIkAra karI, navamai bhavi hUM tyajI, tu hai vamyA AhAra sarIkhI cha, kima tumhe mAharau aMgIkAra karisiu 1 jou nai, hAthIi caDI rAsibhi kima caDIi ? amRtapAna karI viSanauM pAna kauNa karaI ? suvarNa mUkI kAca-kathIra kauNa pahiraI ? tima nemikumAra maMkI anerAnI kauNa vAMchA karai ?' ityAdi dRSTAMte karI rathanemi pratibodhiu / tisiiM zrI neminAthanai zrI girinAri-Upari kevala jJAna UpanauM / pachai rAjImatIi svAmInai jJAna UpanauM sAMbhalI, rAjImatI neminAtha-kanhai jaI dIkSA lIdhI / rathanemiiM paNi cAritra lIdhauM / ima ekadA prastAvi vihAra karatAM varasAlaiM zrI neminAtha girinAri AvI smosriyaa| rathanemi paNi svAmI sAthiI Aviu / pachai zrI girinArinI guphA-mAhi jaI kAusamga karI dhyAna-saMlIna hUMtu, tapa karivA lAgau / ehavai prastAvi varSAkAla-samai rAjImatI paramezvaranai vAMdivA-bhaNI parvati caDivA lAgI / tetalai meha Aviu, rAjImatInAM sarva vastra bhInAM / pachai rAjImatI nivaraDaM jANI teha ji guphA-mAhi pitthii| tihAM andhakAra-lagai rathanemi mA ha na dIThau / pachai nivara jANI rAjImatIiM ApaNA aMganAM sarva vastra UtArI viralAM ghaatyaaN| tisiiM rathanemi guphA-mAhi nirAvaraNa rAjImatI dekhI kAmAMdha hUMtau mani cItavivA lAgau, 'mAharau janma saphala tu, jau haM ehanau aMgIkAra karauM / ' pachai rathanemi Agali AvI rAjImatInai ApaNau abhiprAya jaNAviu / tetalai rAjImatI tatkAla vastra pahirI rathaneminA pratibodha-bhaNI kahivA lAgI, 'bho mahAnubhAva ! gRhasthAvasthAI ju maI tUM nAdariu, tu hiva joina, cAritra lIdhai kima taM AdarisaM? paNi rathanemi ! ApaNai hIyai vimAsi, tU keNaI kuli Upanu cha ? kahinau putra ? kahinau bhAi ? pitA tau samudravijaya, mAtA tau sivAdevI, bhAI tu zrI neminAtha, kula tu aMdhakavRSNirnu / anai haM tu bhojagarAyanai vaMsi UpanI / tu ApaNapAnaiM ehavauM adhama-karma karivA nAvai / pAdharA je gadhananai kuli UpanA sarpa, te hI vamiuM viSa prANanai tyAgiI pAchauM na laI / tuta kisiuM sApa-pAhii adhama chai, je kauNa bhoga valI vAMchai 1 zrI dasavaikAlika siddhAMtamAhi kahi 1. K. bolAvai chai 2 K. manogata bhAva jANI ratha0 / 3. K pAhaMti 4. K lagai 5. L. K jANI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 merusundaragaNi-viracita pakkhaMde jaliya joI dhUmakeuM durAsayaM / necchaMti taya bhottuM kule jAyA agaMdhaNe // 1 dhiratthu te jaso kAmI jo taM jIviya-kAraNA / / vataM icchasi Aveu seaMte maraNaM bhave // 2 ahaM ca bhogarAyassa taM ca si aMdhagavahiNeo / mA kule gaMdhaNA homo saMjamaM nihuo cara // 3. jai taM kAhisi bhAvaM jA jA dacchasi nArIo / vAyAviddho vva haDho aTiappA bhaghissasi // 4 bho mahApuruSa ! dohilau manuSya-bhava pAmI, valI cAritra tihAM dohila pAmI, asAra kAma-bhoganI vAMchAI janma kAMi hArai 1 bATI-vaDai arahaTa kAMi vecai ? kauDIiM kAji koDi kAi hArii ? anai vizeSi mahAsatInai vrata-bhaMgi naragagati pAmIi / yataH ceIya-davva-viNAse risi-ghAe pavayaNassa uDDAhe / saMjaya-cauttha-bhaMge mUlaggI bohilAbhassa // teha-bhaNI aho uttama puruSa ! dhIrapaNauM AdarI sUdhauM cAritra pAli' / ' ehvAM amRtarasa-sarIkhAM vacana sAMbhalI rathanemI mana-mAhi cItavai, 'e rAjImatI strIi hu~tI dhanye, anai I puruSa hUMtau adhama je ehavI vAMchA karauM / athavA jAtyaratnana mUla kauNa jANai ? tu hivai eha ji rAjImatI mujhanai guruNI, eha ji sagI, eha ji mitra, jINai hUM narakarUpa kuA-mAhi paData rAkhiu / ' ityAdi ghaNA upadesa mana-mAhi ANI, zrIneminAyanA caraNa-samopi AvI, ApaNA pApa AloI, niMdI, garahI, cyAri varSa-sainaI prAMti eka varasa chadmasthapaNauM pAlI, pachai kevalazAna pAmiuM / pAMca-sai-varasa'-tAI evaMkArai navasaI eka varasa etalaU~ sarva Ayu pAlI, rathanemi mokSa pahutau // iti zrI rathanemi-kathA samAptA // 11 __ tu jou, ehavau uttama carama-sarIrI rathanemi tehI viSae parAbhaviu, tu bojA jIvanI kauNa vAta? mayaNa-pavaNeNa jai tArisA vi surasela-niccalA caliA / tA pakka-patta-sarisANa iyara-sattANa kA vattA // 33 vyAkhyA:- madana-kaMdarpa, pavana vAyu tiNi karI surazaila-meruparvata sarIkhA chai je nizvala= dhIra puruSa ArdrakumAra, naMdiSeNa, rathanemi prabhRti mahAmuni tehavA i ju calAvyA, tu bApaDA apara jova pAkA pAna sarIkhA madana-vAyai kAMpatAM sanmArga kai, vRkSa-haMtA khaDahaDI paDai, tehanI kauNa vAta 1 tehanai paDatAM vAra kAMI na lAgai / yata: vAyunA yatra nIyante kurAH SaSTihAyanAH / gAvastatra na gaNyante mazakAnAM ca kA kathA // hivai kaMdarpanai jIpI na sakIi te kahai jippaMti suheNaM ciya hari-kari-sappAiNo mahAkUrA / ikkaM ciya dujjeo kAmo kaya-sivasuha-virAmo // 34 1. L. pAlau / 2. L.A. mAM 'eha ji sagI' nathI. 3. K. jeNIi 4.K..lagai Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha vyAkhyA:- mahAkrUra = duSTa hiMsaka jIva hari=siMha, kari= hastI - sApa pramukha sarva jIva sukhi jIpIi = vazi kIjai, paNi eka kaMdarpa ji durje : =je jIpI na sakIi / paNi te kaMdarpa kehavau chai ? - 'kaya - sivasuha-virAmo' = kIdhAM mokSasukhanai aMtarAya chai = mokSasukha pAmivA na dii / havai je ehavA kaMdarpaMnai jIpai tehanai mAharau praNAma / te kahai tihuyaNa-jagaDaNa - ubbhaDa - payAMva- payaDo vi visama-sara- vIro / jehiM jio lIla e namo namo tANa dhIrANaM // 35 vyAkhyA:- jINai mahAtmAe trailokyanai jagaDaNa= pIDaNahAra, ubbhaTa = pracaMDa pratApa, tiNi karI vikhyAta ehavau viSamasara = kaMdarparUpa vIra=subhaTa ekAMgavIra jINe bhAgyavaMte jItau chai tehanai namaskAra hu / trailokya mAhi yaza zIlavaMta ji nau vistarai | niya - sIla - bahula - ghaNasAra parimaleNaM asesa - bhuvaNayalaM / surahijjai jehiM imaM namo namo tANa purisANaM ||36 vyAkhyA: nija=ApaNauM zIla= mana, vacana, kAya tri-karaNa-suddha, bahula, sIlanatarUpa ujjvala, ghanasAra= kapUra jasa-rUpIi, parimala = vAsi karI, asesa = samasta pRthvImaMDala sugaMdha kIjai jINai puruSe te satpuruSanai namaskAra hu~ / valI zIla pAlatAM dohilaM te kahai - ramaNI - kaDakkha- vikkheva tikkha bANehi sIla - sannAho / jesi gau na bheya namo namo tANa suhaDANaM // 37 33 te puruSanauM zIlaM sannAha = brahmacaryarUpa kavaca, ramaNI=trI, tehanA kaTAkSa-bANa vyAkhyA:tIkhA, tehe karI zIla-sannAha bhedANau nahI jeha subhaTanau, tehanaI namaskAra kariyA yogya | vo eha ji dRSTAMti karI dRDhai niva - dhUMA niyakhvAvahatthiyAsesa suMdarI - vaggA | ghaNa- sohagga-niruvama-pemmA lAvanna rui rammA // 38 jara - jajjara-therI iva parihariA jeNa neminAheNaM / baMbhavaya-dhArINaM paDhamodAharaNamesa jae || 39 ( yugmaM ) vyAkhyAH- nRpa=rAjA zrI ugrasena, tehanI beTI rAjImatI, nija=ApaNaI rUpiI karI, jItI = nirjaNI, sakala raMbhA - tilottamAdi devasuMdarI = devAMganAnA samUha chai / valI kehavI 1 'ghaNasohagga' = ghaNauM saubhAgya, tiNi karI sahita chai / valI kehavI ? nirutramapemmA = upamAtIta nava bhavanau prema = sneha je sAthai bAMdhiu chai / anai valI lAvaNya- sahita sarIranI ruci= kAMti, tiNi karI ramya = manohAriNI / ehavI i rAjImatI jINai zrI nemikumAri helAI pariharI = tyajI / kahinI rIti ? 'jara jajjara0 ' = jarA kahIi vRddhapaNau tiNi karI jAjarauM, iMdriyanI nibalAIi karI valI palita tiNi karI DhIlA hUyA chai aMganA avayava ehavI je vRddhA strI, tehanai jima paMcavIsa varasanu puruSa pariharai, tima zrI neminAthi rAjImatI pariharI / ehavA brahmavratadhArI zrI neminAtha, tehanUM pahilauM udAharaNa jANivauM / etalaI gAthAnau artha hUu / hiva vistara artha kathA- hUMta jANiva / te nemicaritra navabhavagarbhita saMkSepaI karI kahIi 5 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita [17. navabhava-garbhita nemi-caritra ] jaMbUdvIpi bharatakSetri acalapura ngr| tihAM vikrama rAjA rAjya karai / tehanaiM gRhAMgaNi dhArigo bhAryA, sakala srone guNe karo alaMkRtA / anyadA rAtrinai samai nidrA-mAhi sahakAranau vRkSa eka dIThau / paNi valI koI eka divya puruSa AvI dhAraNonai isiuM kahai jau, 'tAharaI AMgaNai sAMprata e vRkSa vAva cha / valI ketalai kAli anethi vAvisu / ima e vRkSa nava vAra vAvIsiiM anai ehanAM phala utkRSTAM dini dini vAdhatAM hosiiM / / isii dhAraNI jAgI / prabhAti rAjAnai sauNAnI vAta kahI / pachai supanapAThake kahiuM, 'tumhArai putranI prApti hosiiM / paNi nava vAranau artha jANI na sakIi / e vAta tu jJAnI jANai / ' pachai dhAriNI garbha dharatI pUre mAse bhalai divasi putra jAyau / pachai rAjAI dasa divasa putra-janmanA utsava karI dhana evaDhaM nAma dIdhauM / pachai bAlaka vAdhatau vAdhatau yauvanAvasthAI Aviu / ehavai prastAvi kusumapuri nagari, rAjA siMha vimalArANI sahita sukhiiM rahatAM, dhanavatI ehavaI nAmi putrI jAI / te paNi dhanavatI vAdhatI vAdhatI sakala kalA abhyasatI yauvanAvasthAI AvI / ima ekadA udyAna-vana-mAhi krIDA-bhaNI' gaI, tihAM dhanavatIiM krIDA karatAM koI eka puruSa hAthi pATo lIdhai doThau / tisiI dhanatIiM te puruSa-kanhali balAtkAri pATI lIdhI / pachaDA tiNi pATIi likhiu chai je rUpa te joI puruSa-prati kahivA lAgI jau', 'e rUpa kahinau Azcarya-kAraka te kahai ?' tivArai tiNi puruSiI kahiuM, "acalapura nagaranau adhipati vikramarAjAnau putra dhana, tehanau e rUpa / ' pachai te dhananauM eD rUpa dekhI romAMca agi Upanau / valI-valI rUpa-sAmahauM jotI madanane bANe pIDI huMtI kamalinI sakhA prati kahA, 'ehavalaM rUpa maI kahIiM dIThauM nahIM / e rUpa jotAM mujhanai je AnaMda Upajai chai te paramezvara jANai / ' pachai kamalinI sakhI sAthiI dhanavatI ghari AvI, paNi bolai nahI, cAlai nahA , saDa nahI / ehavau svarUpa dekhI kamalinI pUchA, 'he sakhi ! e siu je tU bolaha nahI ? mujha Agali tu tAharai kAMI gopya nathI / ' tuhai dhanavatI bolaha nahI / pachai kamalinIiM kahilaM, 'jANiuM, te dhana je citri likhiu dIThau, tehana dhyAna karai chai rAtridivasa / ' iNaI vacani dhanavatIiM nIcauM mAthauM kIdhauM / pachai kamalinI kahai, 'sakhi ! dhIrapaNa ANi / ' tivAra pachI dhanavatI mA-kanhai AvI / tisiMI mAI sAlaMkAra sAbharaNa karI pitA-samIpi mokalI / putrI dekhI pitAnai varanI ciMtA UpanI / tetalA puNyanA yoga-lagA vikramarAjAnau dUta rAjakAja-bhaNo Aviu / te jetalai rAjakAjanI vAta kahI Ubhau rahiu, tetalai valI rAjAI pUchiuM, 'dUta ! kAMI kautiga dIThauM pRthvI-mAhi ?' tetalai dUta praNAma karI kahiyA lAgau, 'rAjana ! rAjA vikramanau putra dhana ana: tAharI putrI dhAvatI e binA saMyoga jau milai tu etalA uparAMta kAMi kutiga nathI / ' livAraiM rAjA kahivA lAgau, 'aho dUta ! taI mAharA mananI vAta jANI / ju e vAta kahI tu hivai e vAta saphala kari / ' pachai e vAta sakhInA mukha-itu dhanavatIiM sAMbhalI mani harSa dhri| tisiI dUtanaI rAjAI kuMkuma aNAvI lekha likhI dIdhau / pachai dUti jaI acalapuri rAjA vikramanaI e 1. K. krIDAnaiM. 2. K. jai Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAvabodha vAta kahI jau, 'dhana anai dhanavatInaI e saMyoga melau / Agai tumhArai sneha chai / vizeSa tu dhanavatInaI saMyogi sneha gADherau vaadhisii|' pachai rAjAIe vAta paDivajI, lekha likhI, teha ji dUta pAchau calAviu / tetalai dhanakumAra poliI baiThau dekhI dUti praNAma karI sarva vRttAMta kahiu / pachai dhanakumAri paNi dhanavatI-bhaNI ApaNau muktAphalanau hAra anai lekha te dUta-hAthi chAnau dIdhau / pachai duti siMharAjAnaI AvI sarva vAta kahI saMtoSa UpajAviu / pachai dUtiI prachanna dhanavatInaiM lekha anai motInau hAra dIghau / dhanavatII lekha vAMcI hAra ApaNai galai ghAtiu, mananai kahai, 'dhanakumAri mujhanai e saMcakAra dIdhau / ' pachai dUtanaI 'apAra-saMtoSi dAna deI visarjiu / pachai siMharAjAI ApaNau pradhAna sajja karI aneka hastI-turaMgama-dhana-kanaka-maNi-mANikyamuktAphala-sahita dhanavatI svayaMvarA calAvI / mArga ullaMdhI kramiiM acalapuri AvyA / pachai bhalai divasi pANigrahanau utsava hUu / ApaNapatraM kRtArthapaNauM mAnatA mahA ruddhinai vistAri ghari AvyA / sukha anubhavatAM ekadA prastAvi rAjA vikrama dhana-dhanavatII parivariu gajeMdri baisI jetalai vana-mAhi gayau, tetalai tihAM caturmAnI zrI vasuMdharAcArya vana-mAhi dekhI rAjA vikrama paNi saparivAra tihAM vAMdivA Aviu / upadesa sAMbhalI desanAnaI prAMti rAjA vikrama jJAnI-kanhai pUchai, 'svAmina ! dhana jahIi garmi Aviu, tahIi mAtAnai sauNA mAhi AvI eka puruSa isiuM kahai, 'ekavAra AMbau AMgaNai vAvauM chauM, valI ATha vAra vAvIsii ' ima je kahilaM, tehanau kauNa vizeSa ?' jJAnI kahai, 'e nava bhavanauM svarUpa sUcaviuM / ' pachi rAjAdika sahU ApaNai ApaNai ghari Aviu / anyadA dhana-dhanavatI udyAnavana-mAhi AvyA / tihAM eka mahAtmA mUrkhAi aceta paDiu dekhI sItala jala-vAyune yoge saceta kIdhau / pachai te mahAtmA. kanhai dharmopadesa sAMbhalI, ghari teDI, dUdha vahirAviuM / mAsa-divasa rAkhI mahAtmA-kanhali pUchai, 'tumhe aceta thaI kAMi paDiyA hUMtA ?' tisii mahAtmA kahai, 'saMsAra-hUMtau thAkau, teha-bhaNI pa. Diu paramArtha itu / dravya-itu vAta sAMbhalau / nAmi karI hUM municaMdra / saMghAta eka Avatau haMtau te sAthi AvatAM vATa-hUMtau bhUlau / tRSAkrAMta ihAM AvI paDiu / ti vAra-pachI tumhe je upacAra kIdhau tiNi hUM saceta hUu / hiva tumhe gRhIdharma, dvAdazavrata-mUla samyaktva paDivajau / ' pachai dhana-dhanavatIi te mahAtmA-samIpi samyaktva lIghauM / pachai vikramarAjAiM ApaNauM rAja dha. nakumAranai deI cAritra lIghauM / pachai ketalau kAla rAja bhogavI dhanavatInau putra jayaMta, tehanai rAja dei, dhana-dhanavatIi dIkSA leI, ketalau kAla AcAryapada bhogavI, prAMta-kAli mAsa-divasasIma aNasaNa pAlI, dhana-dhanavatI marI saudharmai devaloki iMdra-sAmAnika deva hUyA / isii vaitAvyaparvati uttara zreNii sUratejapuri, sUra-nAmA vidyAdhara, vidyunmatI bhAryA, tehanI kUkhii dhananau jIva devalokatu cyavI Upanau / pUre divase putranau janma hUu / nAma citragati dIgha / hiva te vAdhatau vAdhatau saMpUrNa kalA abhyasai / isii INai baitAdiya dakSaNa-zreNiiM anaMgasiMha rAjA, zaziprabhA bhAryA, tehanI kUkhiiM saudharma devaloka-itu dhanavatInau jIva cavI, ratnavatI ehavai nAmiiM, ghaNA putra-Upari putrI huI, saMpUrNa guNa-sahita vAdhatI vAdhatI yauvanAvasthAI Avo / tisii rAjAi putrInai vara jotAM naimittika pUchiuM / tisiiM 1 L. P. apAri saMtoSi, K. pAritoSika dAna. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita naimittika kahai, 'rAjA ! sAMbhali / jahIi jhUjha karatAM tAharA hAtha hUMtU khAMDauM je lesiI apahanatIzvare jeDaI mAthI phanI vRSTi hosidaM, te tAharo putrInau pati bhatAra hosii / ' e vAra sAMnI rAjAI nai metteka dAni karI saMtoSiu / isiI bharatakSetri cakrapuri, rAjA sugrIva, tehanau bi bhAryA chai, eka yazazvinI, bIjI bhadrA / te bihunaI sumitra anai padma ehavai nAmi bi putra hayA / bhadrAnu putra padma yazazvinInau putra sumitra / hiva bhadrA cItavai, 'sumitra-thikAM mAharA putranai rAja nahI hui / ' teha-bhaNI bhadrAI sumitranai viSa diidh| sumitra Akulau hUu, tetalai rAjA tihAM Aviu / aneka maMtrataMtra kIdhA, paNi guNa na Upajai / tisiI loke vAta prakaTa kIdhI jau, ' bhadrAI su metranai viSa dIdhauM / ' e vAta sAMbhalI bhadrA nAThI / rAjA sumitranai dharmoSadha karAvivA lAgau / valI subhatranA guNa cItavI cItavI rovA laagu| tisiha kautigIyAla citragati vimAni baiThau te nagara-Upari Aviu / nagaranA loka duHkhI dekhI tihAM AvI lokanA mukha-itu vAta jaannii| jetalai maMtra guNI pANIi sumitra chAMTiu, tetalai sumitranau viSa Utariu / sumitra baiTha 3 hau / lokanA baMda dekhI kahai, 'evaDA loka mujhapAkhatI kAMi milyA chai ?' tisiI rAjAI viSa-pradAna bhadrAI jima dIdha anai citragRtiI jima viSa vAliGa ityAdi sarva vRttAMta kahiu~ / tisiI sumitra UThI vinayapUrvaka citragatinaI' kahai, 'taI je upagAra kIdhau, tINaI tAharau kula jANiu / paraM tathApi ApaNau kula prakAsau / ' isii citragatinai sevakai sarva vAta kaho / pachai sumitriiM citragatinai bhojanAdika ghaNau vinaya sAcaviu / isii citragati cAlivA lAgau / tisii sumitra kahai, 'he mitra ! suyazA nAmii kevalI ihAM AvaNahAra chaI te vAMdI pachai ghari pahucijyo / ' tisiI kevalI Aviu / rAjAdika sarva lAka vAMdivA gayA / kevalI upadesa devA lAgau / tisii citragati gurunai vAMdI samyaktta paDi vajai / tisiI sugrIva gurunai vAMdo pUchivA lAgau jau, 'bhadrA sumitranai viSa deI kihAM gaI ?' tu kevalI kahai, 'nAsatA core jhAlo / sarva vastra AbharaNa leI pAli-mAhi lei gayA / tihAM vaNijArA AvyA, tehanai hAthi bhadrA vecI / valI te vaNinArAhaMtI naatthii| vana-mAhi daviI dAdhI / pachaI marI, pahilai naragi gaI / tihAM-hUMtI tiyaca-mAhi bhamI, caMDAlanai ghara bhAryA huI / tihAM saMukinai saMbadhiI marI, valI trIjai naragi gaI / i. tyAdi anaMta dukkha pAmisii / ' ityAdi upadesa sAMbhalI vairAgya-lagai sugrIva-rAjAi dIkSA lIdhI, sumitranai rAjya dIdhauM / citragati ApaNai nagari Aviu / pachai sumitrai te padmabhAInai ke. talAeka gAma dIdhAM / paNi tu hI rIsANau hUMta u nIkalI gayau / ehavaI prastAvi anaMgasiMhanau putra kamala nAmiI vidyAdhara, sumitranI bahina kaliMgarAjAnI bhAryA apaharI / tisiI sumitranI prI te mani AgI, citragatiI kamala vidyAdhara-sAthiiM saMgrAma mAMDiuM / veTAnai sakhAthati anaMgasiMha Aviu / tu hI tihAM citragatiiM raNAMgaNi sarva zastra nIThAliyAM / tiriI ratnavatInau pitA devatAdatta khar3aga leI vairI citragati-pratiiM kahA, 'are ! nAsi nAsi, nahItari INai khAMDai tAhara u mastaka-cheda thAsii / ' tisiI citragati | L. Pu. gati prati, 2. L. nIThavyAM P nIThavyA. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAsa-bAlAvabodha hasInai kahivA lAgau, 'are ! tai na sAMbhaliuM jau - kAyaranA hAthana zastra vIranaI maMDana hui 1 isiu kahitau ji'cItarAnI pariI UlalI, citragatiiM aMdhakAra vikurvI tehanA hAthanau khAMDau lIdha / anai sumitranI bahina paNi lIdhI / kSaNAMtari jau joi, tu ne te khAMDau, na te strI / pachai kSaNa eka viSAda karI te jJAnInau vacana cauMtAriu'-'je tAharau khAMDau lesiI, te putrInai bhartAra hosii' / pachai harSa dharatau cItavai, 'hivai te khaDganau haraNahAra mai kima jANIsiiM? valI tAM eka ahinANa deharaI kusumavRSTinau chai / ' tisiI citragati sumitranI bahina akhaMDa-zIla leI Aviu / tisiI sumitra bhaginInai virahai putranai rAja deI ApaNape cAritra lIdhauM / nava pUrva kiMcit nyUna sumitriiM bhaNyA / tisiI sumitra gurunI anujJA pAmI vihAra karatau magadha-gAmabAhari kAusaggi rahiu / tisii uramAI padma je pUrviI rIsa-lagai bAhari nIkaliu hUMtau, tINaI te muni dIThau / tetalai vayara jAgiuM / teNa pani AkarNAta bANa maMkI mahAtmA hIi tima vIdhiu, jima te padma naragi gayau / e bhAva pachai te ruSi cItavai, 'e aparAdha mAharau, je maI ehanai rAja nApiuM / ' valI ApaNa sarva-jIva-sAkhiiM 'micchAmi dukkaDa' detau marInai brahma-devaloki deva iu / padma tihAM-haMtau jAtau saapiiNddsiu| pachai marI sAtamI naraka-pRthvIi gayau / sumitranau~ maraNa jANI citragati asamAdhi karatau naMdIzvari yAtrA-bhaNI gayau / tihAM ratnavatI-sahita anaMgasiMha, bIjA i vidyAdhara, devatA, sarva tIrthayAtrA-bhaNI milyA chaI / tisiI citragati zAzvatAM tIrthanI pUjA karI, bhAvastuti bhaNI vItarAganAM stavana kahivA lAgau / tisiI sumitra brahmaloka-haMtau AvI citragati-Upari kusumanI vRSTi kIdhI / pachai anaMgasiMha te phUlanI vRSTi dekhI khAMDAnau haraNahAra jANi u, anai putrInau vara paNi eha ji ehavau nizvaya karo, mani harSa ANiu / tetalai ratnavatIi citragati dRSTiiM dIThau / bhavAMtaranau sneha jAgiu / pachai pitAI hiAM ji lAna leI putrI ratnavatI citragatinai pariNAvI / jima sonA naI hIrAnau saMyoga miliu sobhai, tima ratnavatI nai citragati zobhivA lAgAM / pachai ghaNau kAla gRhasthAvAsa pAlI, ratnavatInu putra pura daranai rAja deI ApaNape cAritra lIghau / pachai ghaNau kAla cAritra pAlI mAheMdra-devaloki devatApaNa pAmyAM / iti zrI zIlopadezamAlAnai bAlAvabodhi zrI nebhica ratri cyAribhavanau varNana kahiu // hivai isiI prastAvi, pazvima-videhi, padmavijayi, siMhapura nagari, harinaMdI rAjA anaI priyadarzanA bhAryA / tehanI khiI mAheMdra-devaloka-itu cavI aparAjita-putrapaNai avatariu / hiva te mauDaI mauDaI vAghatAM sarva kalA abhyasI / ima ekadA mahutAnau putra vimalabodha anai aparAjita kumAra behaM mitra ghoDai caDI vahiyAliI ghoDA pherivA lAgA / tisiI tiNe dRSTa ghoDe behUM mahA araNya mAhi lIdhA / jetalaI vehU mitra ghoDA-thakA Utarai, tetalaite behUM ghoDA paDayA / pachai rAjakumAra anai pradhAnaputra talAvi pANI pII, sutthA thaI, kahivA lAgA, 'ApaNape Agai desItaranI manasA karatAM, hiva te saphala' karIi / pitAnau viyoga sahasiuM, paNi pRthvInAM kau. tiga joIi / ' pachai behUM navanavAM kautiga jotAM jAvA lAgA / 1. L, vItarAganI B. vAnaranI 2. Pu. karAM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 merusundaragaNi-viracita tetaliI 'rAkhi' 'rAkhi' karatau koI eka puruSa jata u AvI kumAranai saraNai paiThau / tetalaI kumAri kahiuM, 'ma bIhi' / etalai 'haNi' 'haNi', 'mAri' 'mAri' karatAM rAjAnA puruSa AvI kahai, 'e cora / INaI dhaNA loka 'musyA chai, amhe tu mArisiu / ' tisiiM kumAra hasInaI kahihvA lAgau, 'iMdra jau ApaNapai Avai, tu hI ehanai hU~ nApauM / ' tisiI te jaNa kumAranaI haNavA UThayA / tetalaI kumAra sAhamu thayau / sarva nAThA / pachaI rAjAnaI jaI vAta kahI / tisiI sukosala-rAjAI ApaNauM ghaNau sainya mokaliu / te hI kumAri bhAMjiuM / pachaI rAjA ApaNapaI Aviu / jhUjha karatAM sukozala rAjAI ApaNA mitranara putra kumAra olakhI yuddha nivAriuM / pachaI aparAjitanaiM ApaNai ghari leI Aviu / rAjAI kumAranaI ApaNI beTI kanakamAlA pariNAvI / kumAra ketalAeka dina tihAM rahI, desAMtaranAM kautiga jovA-bhaNI, rAjAnai aNakahiI, rAtrii behU cAlyA / mArga ullaMghatAM nagara dukaDI eka kAlikAdevI chai, tehanA bhuvana-mAMhiM jetalaI AvyA, tetalaI kumAri rudana sAMbhaliuM / pachai khaDga hAthi leI zabda-keDii ji nIkaliu / tisiI tihAM eka Aginau kuDa, te-samIpi strI eka, puruSa eka khaDga hasti, dekhI kumAra kahai, 'are durAtmana ! e stro mUki, nahI tu jhUjha kari / ' tisiI vidyAdhara anai kumAra jhUjha karatAM vidyAdhara hAriu / pachaI kumAri te ratnamAlAnauM pANigrahaNa kIghau / ketalau kAla tihAM rahI pRthvI-mAMhiM paribhramaNa karatAM kaMDanapuri AvyA / tihAM kevalajJAnI dekhI, bhAva-sahita kevalI vAMdI, upadesa sAMbhalI, pUchivA lAgA, 'svAmina ! amhe bhavya, ki abhavya ' tisaI kevalI kahai, 'tumheM bhavya chau, kumAra ! sAMbhAla, jiNi kAraNi e pAMcamA bhava-hUMtau navama bhavi tUM zrI nemi-nAmA tIrthakara thAesi / anai e maMtrI-putra tAharai pahilau gaNadhara thAsii / ' e vAta sAMbhalI behU harSa dharatA pRthvI-mAMhiM kautiga joI chaI / isiI AnaMdapuri, jitasatru-rAjA, dhAraNI priyA, tehanI kukhii mAhendra-devaloka-itu ratnavatInau jIva cavI, prItImatI nAmi putrI huii| anukramiI vAdhatI, sakala zAstra bhaNI, yauvanAvasthAI AvI / tisiI pitA-Agali pratijJA kIdhI, 'je mujhanai vidyAi karI jIpisii, te mAharau' pati bhAra hosii / ehavI pratijJA jANI pitAi svayaMvarA-maMDapa maMDAviu / tihAM sakala rAjA bhUcara khecara teDAvyA, anai sarva tihAM AvyA / isiI mitra-sahita aparAjita kumAra paNi Aviu / tiNi mani ehavau cItaviu jau, 'rakhe amhanai koI olkhii| teha-bhaNI mukhi guTikA dyAtI rUpanau parAvarta kiidhu| tisii prItimatI kanyA hAthi varamAlA dharI, Agali pratihAriNI sarva rAjAnA avadAta pragaTa karatI, sabhA-mAMhiM AvI / tetalaI sarva rAjA tehanai rUpi mohiA haMtA staMbhanI pari huaa| tisiiM prItimatIiM praznottara mAMDayA / paNi valatau uttara koI na dii / tivAraiM loke kahiuM, 'vidhAtrAiM ehanaI sarIkhau vara vIsAriu / ' pachai rAjA saciMta hau, 'etale rAjAe mile ju kanyAnauM mana na mAniuM, tu hiva siu kIjisaiM?' isii harinaMdana (?) aparAjitakumAra cItavai, 'strI-sAthiI vAda karatAM sobhai nahI, paNi tathApi kAMI ApaNau parAkrama dekhADIi / ' pachai kumAri pUtalInai mAthai hAtha deI pUtalI bolaavii| putalI kanyAprati kahai, 'kuNa guru ? kuNa deva ?' ityAdi pRcchA-uttara karatAM rAjakanyAi hAriu / tisiI 1. L. lusyA 2. Pu.K. mArahai Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 39 pUtalIi kahI jau, 'varamAlA mAharA svAmInai galai ghAti / ' tisiI kanyAI pUrva-bhavanA sneha-lagai je kumAra kApaDInai veSii chai, tehanai kaMThi varamAlA ghAtI / te dekhI sarva rAja. kumAra rIsANA haMtA, hathIAra leI jhUjhavA laagaa| tisiIekalau kumAra jhujhivA tima lAgaujima sarva rAjakumAra bhAgA / tisii somaprabha mAulau aparAjitanai olakhI kahivA lAgau. jau. 'ghaNe dihADe Aja tU diitthu| bhamarAnI rItiiM tumhe kAI bhamauchau 1 mAtApitA tumhArI mAdhi ghaNI karaI chii| somaprabhii bIjA sarva rAjA samajhAvyA / pachai svAbhAvika rUpa karI, bhalai lagni pANigrahaNa kIghauM / anai valI jitazatrurAjAI ApaNA muMhatAnI beTI vimalabodhanai devarAvI / ketalau kAla tihAM rahiyA / tisiI kumAranI sudhi jANI, hadinaMdanarAjAI ApaNau pradhAna kIrtirAja mokalI, aparAjita teDAviu / pachai kumA.raI khecarI-bhUcarI sarva strI pariNI hUMtI te ekaThI karI, svasurAnaI pUchI, tihAM-hUMtau cAliu / thoDe dihADe sihapuri nagari AvI mAtApitA praNamyA / pachai harinaMdana-rAjAI putranai rAja dei ApaNape dIkSA liidhii| cAritra pAlI, mokSa pahutau / pachai aparAjita rAjA vimalabodha mahutA-sahata sukhii rAja pAlatAM, avasara jANI, aparAjiti ApaNA padma-putranai rAja deI, sa-kalatra cAritra lIghauM / ketalau kAla cAritra pAlI, prAMta-samai aNasaNa leI, AraNa-devaloki Idra-sAmAnika hau / isii INai dvIpi hastinAgapuri, zrISeNa rAjA, zrImatI bhAryA, tehanI kRkhii aparAjitanau jIva, igyAramA devalokatu cavI, zaMkha-svapna-sUcita hUMtau avatariu / pUre divase putra jAyau / ehava nAma sauNAnai anusAri dIdhauM / isiI vimalabodhanau jIva paNi subuddhi mahutA nai ghari matiprabha ehavai nAmii putra hara | ehavai prastAvi desano sImanA loka rAjAnai AvI pukAra karaI jau, 'svAmI ! vizAla-zagi DUgari samara nAmA pallIpatiI sarva dhana amhArA lUTI lIdhAM / amhe tu vasI na sakauM / ' pachai rAjAI prayANa-DhakkA devarAvI / jetalai rAjA cAlivA lAgau, tetalai zaMkhakumAra rAjAnai praNamI kahai, svAmI ! kIDI-Upari tumhArI so kaTako ?' pachai rAjAI kumAranai Adeza dIdhau / tisiI zakhakumAra sarva kaTaka ekaThaDaM karI pAlinai sImA-seDhai gayau / tetalai pallI-patiiM zaMkha Avatau jANI jhUjha karivauM mAMDiuM / tisiiM zaMkhakumAri tima kimai yuddha kIdhauM, jima pallIpatiiM galai kuhADau karI zaMkhakumAranai zaraNi Aviu / pachai je jehanI vastu hUMto, te tehanI devarAvI / durga ApaNai vasi karI, zaMkhakumAra pAchau valiu / tisiiM aMtarAli AvatAM, rAtri sukhanidrAiM sUtAM, eka strInauM rudana sAMbhalI, kumAra strI-samIpi AvI pUchai, 'he strI ! tujhanai kauNa dukkha ?' tisaI strI kahai, 'agadezi capAnagarI, jita' ri rAjA, kIrtimatI priyA, tehanI putrI yazomatI jetalai yauvanAvasthAI AvI, tetalai zrISeNara jAnu putra zaMkhakumAra, tehanA guNa sAMbhalI yazomatI anurAga dharavA lAgI / te vAta rAjAI paNi sAMbhalI / pachai zrISeNarAjA-bhaNo hastinAgapuri saMbaMdha karivA-bhaNI jaNa mokalyA / tetalaI maNizekhara-vidyAdhari, je Agai kanyA mAMgI hUMtI, toNai e vAta jANI yazomato AharI / tehanI bAMhii valagI hUM ihAM-tAI' AvI / tisiI tiNi pApII balAtkAri hAtha 1. K ihAMlagai. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 merusundaragaNi-viracita vichor3I hUM ihAM mUMkI / hivaI hUM tehanI dhAvinAtA, te mujha-pAkhai kima rahisiI ?' e vAta sAMbhalI kumAra kahai. ' ma roi dhIrapaNauM Adari / hUM hivaDAM te khecaranai haNI, kanyA pAcho vAlauM chau / ' ima kahI sUryanai udayi vizAlazIla zuMga parvatanI guphAnai cAraNai jetalai Avai, dies kumArIna prArthanA karata vidyAdhara dekhI, zaMkhakumAra khaDga kADhI vidyAdhara prati kahai, 'are pAnI, parastrInA pApanauM phala Aja dekhADisu / ' tisiI vidyAdhara dhanuSa leI sAmuhu UThiu / tetalaI kumAriiM hAtha-hUMtu dhanuSa UdAlI pATUI tima kimaI AhaNiu, jima vRkSa bhuI itima te bhuMI paDiu / pachai kahivA lAgau, 'Aja pachai hUM tAharau sevaka / paNi tima karau jima eka vAra deva vAMdivA-bhaNI Avau / ' pachai kumAri e vAta paDivajI / hastinAgapura ApaNau vRttAMta jaNAvI, dhAvimAtA kanyAsahita aNAvI, aneka khecare parivariyA vaitADhya parvati AvyA / tihAM yazomato - sahita zaMkhakumAra zAsvatAM caitya vAMdI, pUjI, pachai maNizekhari vidyAdhari kumAra kanakapuri ANIu / vastra AbharaNe bahumAnI, aneka vidyAdharano putrI sahita, yazomatIiM alaMkRta kumAra, zrI jitArirAjAIM caMpAnagarIi aNAviu / tihAM zaMkhakumAri mahAruddhina vistAri pANigrahaNa kIdhauM / valI zrI vAsupUjyanI yAtrA karI, svasurAnai pUchI hastinAgapura Aviu / tisiI zrISeNarAjAI zaMkhakumAranai rAja deI, ApaNape cAritra leI, kevalajJAna pAmI, bhavikaMjananaI upadeza detAM, hastinAgapuri AvyA / tetalaI zaMkharAjA aMtapura sahita Aviu / tihAM zrISeNa kevalInA mukhatu upadesa sAMbhalI, vairAgya Upanai, saMsAranu asArapaNauM cIMtavatau' zaMkharAjA kevalI - samIpa pUchai, 'he svAmI ! yazomatI - sAthiI evaDuM je sneha, te kAMi !' kevalI kahaI, 'pahilaI dhananai bhavi eha ji dhanavatI priyA tAharaIM hUMtI / pachai pahilaI devaloki saMbaMdha / valI citragati - ratnavatI / pachai maheMdra devaloki / valI prItimatI - aparAjita / valI AraNa devaloki sAtamai bhavi | sAMprata zaMkha-yazomatI / valI ihAM hUMtA aparAjita - vimAni deva / valI navamai bhavi tUM neminAtha hoisi anai e rAjImatI hosii / eha-bhaNI tumha bihunai pUrvabhavanau sneha chai / ' ityAdi pUrva saMbaMdha sAMbhalI puMDarIka putranai rAja deI, yazomatI priyA - sahita zrI zaMkharAjA cAritra leI, vIsa sthAnakAdi tapa karI, tIrthaMkara nAma-karma nikAcita bAMdhiuM / pachai aNasaNa leI, ArAdhanA karI, maraNa pAmI, aparAjita vimAni behU devatA huA / isiI jaMbUdrIpi bharatakSetri sorIpuri nagara, samudravijaya rAjA, zivAdevI rANI, tehanI kUkhiI kArtika vadi bArasinI rAtri citrA nakSatra mAhi kanyArAzidaM zaMkhanau jIva aparAjita - vimAnatu cavI trihuM jJAni sahita, caUda sauNe sUcita, paramezvariI avatAra lIghau / mAtA jAgyA pahI bharttAra - prati sauNAnu phala pUchiuM / tisihaM samudravijaya kahai, 'e sauNAnai anusAri putra hosii / ' tu hI naimittika pUchiyA / naimittike vicArInai kahiuM, 'tumhArau putra bAvIsamau tIrthaMkara hosii / ' e vAta sAMbhalI zivAdevI harSI hUMtI garbha dharivA lAmI | tisiI iMdranau Asana kaMpa u | pachai iMdri avadhi jJAni karI bAvIsamau jina jANI, praNAma karI zakrastava bhaNI yathAsthAni pahutau / paramezvaranai avatAri rAjAnai bhaMDAra koThAra sahU dhani karI vAdhyAM / garbhanai pramANa baMdIvANa sarva mUkANA / 1. L. paNauM jANI zaMkha 0. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA- bAlAvabodha pachai mAtAnaI je je DohalA UpajaI te te sarva iMdrAdika deva pUravai / ima karatAM sArddhaSTa [ dina nava masavADA huyA / isii zrAvaNa sudi pAMcamI dina citrA nakSatra - mAhi svAmInau janma hUu / tisihaM iMdranaI AsanakaMpa hUu / pachai iMdri svAmInau janma jANI, avasvApinI vidyA deI, pAMce rUpe karo paramezvaranai meru-parvati leI Aviu / tihAM ati-pAMDu kaMbalazilA - Upari yojana- mukha kalase karI paramesaranai janma mahotsava karI, pUjI arcI, atrasvApinI vidyA apaharI, svAmI mAtA- samIpi mUkyA / devatAe suvarNa-ratnanI vRSTi kIdhI / pachai parame. svaranaI aMgUThai amRta saMcAriu~ / iMdra paramezvaranaI vAMdI, khamAvI naMdIzvari pahutau / isii prabhAtanau samau hUu / sUrya Ugiu / jau mAtA jAgaI, tu putra sAlaMkAra, sAbharaNa dekhai / tetalai dAsIiM rAjAnai vadhAmaNI dIdhI / pachai rAjAI putranai janmi pAritoSika dAna deI, sarva baMdIvANa mUM kAvI mahA mahotsava kIdhau / pachai chaTThi dini chaTThI kIdhI / bAramai dihADai sarva kuTuMba jimADI, ariSTa vilaya gayAM garbhanai pramANi te-bhaNI ariSTanemi nAma dIghauM / pachai paMca prakAra dhAtrI pAlItau moTau hUu / svAmI manorathane sae vAghivA lAgau / isii jarAsiMdhi dUta mokalI samudravijaya rAjAnai kahAviuM ju, 'vaitADhya - parvata - samIpa siMhapura siMharatha rAjAnai bAMdhi ji ko ANisiha tehanai huM jIvayazA beTI anai manovAMchita nagara Apisu / ' tetalai vasudeva praNAma karI kahai, 'e kAju hUM karisu / ' tisihaM samudravijayi kahiuM, 'e avasara tAharau nahI / ' tu hI vasudeva rahai nahI / pachai vasudeva calAviu / tihAM siMharatha paNi sAmahu Aviu / yuddha huDaM / vasudevanai kaMsa sArathI huI baiThau chai / tisii vasudeva siMharathanauM kaTaka bhAMjI, siMharatharAya pADI, kaMsa pAhai baMdhAvI, ApaNai nagari pAchau Aviu / tetalai samudravijayaha vasudevanai ekAMti baisArInai kahiuM jau, 'kroSTika - naimittiki isiuM kahiuM chai - je jIvayazAnauM pANigrahaNa karisiI, tehanA kulanaDa kSaya hosihaM / hivai tUM te upAya cIMtavi je kaMsanai mAthai e pavADau ghAtI, Apa sukhI thA / pachai vasudeva jarAsiMdhu - kanhai jaI kaMsanai jIvayazA devarAvI, mathurAnagarI paNi dadhI / ityAdi bahu vaktavya chai / nArAyaNi jivArai kaMsa haNiu, tivArai jIvayazA jalAMjali na dii / pachai jarAsiMdhai e vAta sAMbhalI dUta mokaliu / tINai te dUta avagaNI yAdave kroSTika pUchiu, tivArai kahivA lAgau, 'trikhaMDa-bhoktA kRSNa-rAma hosihaM / paNi pazcima- disihaM zrI viMdhyagiri-sanmukha samudra char3a tihAM jaI rahau / nArAyaNanI priyA satyabhAmA bi putra prasavasihaM / tihAM tumhe nagarI basAvijyo / ' chaha sarva yAdava sorIpura hUMtA nIkalyA sAta kula koDi sAthaI, anai ugrasena igyAra kula sts sAthi nIkalI, paMtha avagAhI, viMdhya parvata- dUkaDA jetalai AvyA, tetalai kAla-mahAkAlapramukha jarAsiMdhunA pAMca saha putra vAharai AvyA / tisihaM yAdavakulanI adhiSTAyakAI triNi cihi racI DokarInai rUpidaM rovA baiThI / tisihaM kAli-mahAkAli pUchiuM, 'tuM kAMi roi ?' te kahara, 'tumhArai bhae bIhatA yAdava sarva Agi mAhi paiThA / e vAta sAMbhalI kAla- mahAkAla kumara paNi ANi-mAhi paiThA / e vAta yAdave sAMbhalI / pachai aimuttau pUchiu ju, 'hiva kima kIjisii ?' tivArai kahitrA lAgau, 'jehanai kuli eka mahApuruSa hui, te kula gaMjAi nahI / pachai triNi mahApuruSa tumhAre kule, tumhe kAMha bIhau ?" 1. K navamAsa anai sAdA ATha dina huA / 5 41 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 merusundaragaNi-viracita isii soraThadesa-mAhi AvatAM satyabhAmAiM bi putra prasavyA, bhAnu anai bhAmara ehavai nAmi / pachai kRSNi tihAM triNNi upavAsa karI susthita lavaNAdhipa ArAdhiu / pachai pratyakSa hui, paMcayajJa nAmA zaMkha deI kRSNa-prati kahai, 'syUM karauM ?' pachai kRSNi kahiuM, 'nagaranai ThAma Api / ' pachai saMtuSTa 'huMtai navabArahI nagarI karI dIdhI / aDhAra hAtha UMcauM gaDha, bAra hAtha pahulaDa, nava hAtha uMDI pAkhatI khAI, ehavau khAI-sahita gaDha karI dIdhau / mAhi aneka AvAsa karI dIdhA / pachai vAsudevanai kAji aDhAra bhUmikAnu AvAsa karI dIdhau / bIjAM sarva ghara eka rAtri-mAhi dhanadi kIdhAM / pachai tihAM dvAravatII kRSNanai rAjyAbhiSeka kIdhau / isii zrI nemikumAra trihuM jJAne sahita rAmati ramivA lAgau / yAdava sarva navanavI rAmati khelAvaI / ima bAlyAvasthA atikrami zrI nemikumAra yauvanAvasthAI AvyA / vajraRSabha-nArAca-saMhanana-sahita dasa dhanuSa UMcA ehavAi nemikumAra viSaya-thakI vimukha hayA / - isiI vaNijAga ratnakaMbala leI AvyA / paNi thoDau lAbha dekhI rAjagRha nagari gayA / tihAM jIvayazAnai dekhADayAM / mUla karatAM kahiu, 'adhalAkha kAMbalanauM mUla / ' tivAraI te vaNiArA kahaI, 'amhanaiM dvAravatI nagarII lAkha dravya detA hUMtA / paNi amhe na vecyAM / tivArai jIvayazA pUchai, 'te dvArAvatI nagarI kihAM chai tivAraI vaNijAre kahiuM, 'dhanada-yakSanI sthApI dvArAvatI dhanadhAnye karI bharita-pUrita chai, anai rAjA kRSNa rAja karai chai / ' e vAta sAMbhalI bhUtAdhiSThita puruSanI parii rotI hUMtI pitA-kanha li jaI kahivA lAgI jau, 'mAharau vaDarI ajI jIvaha chaha / ' e vAta sAMbhalI trikhaMDa-bhoktA jarAsidhu kahivA lAgau. 'he vatsi ! sasto thA mAharauM kIghauM joi / ' pachai prayANa-bhaMbhA devarAvI, sahadevAdika putranA saI, duryodhana-zizupAlAdika rAjAne sahasre vArItau, apazukane nivArItau hUMtau, jarAsiMdhu pazcima disiI cAliu / tisiI nArada-RSI raNAMgaNanai kutigiyAla hUMtau jarAsiMdhunai kahai, 'tUM kRSNa sAthi puhacI nahI sakai / ' imarIsa uupjaavii| pachai kRSNa-samIpi AvI kahiuM, 'jarAsiMdhu Avai chai, tUM sajja thaa|' e vAta sAMbhalI nArAyaNa(? Ni) hUMkArau mUMkI paDahau vajAviuM / pachai dasai dazAranAM kaTaka sajja hayAM / aUTha koDi putra sannAha pahiravA lAgA / tisii ugrasena paNi ApaNA kaTaka melI Aviu / mahAsena sAMtana rAjAdikanAM, pAMcai pAMDavanI patnInA susarAnoM, etalA sarva kaTaka AvI milyaaN| bhale sukane, aneka vAjitra vAjate, kRSNa rathi baisI cAliu / kroSTika-naimittiki mahata dIdhauM / ima kRSNa sainya melI jetalai sImai Avai, tetalai jarAsiMdhu sAmahu AvI cakravyUhapaNai ApaNauM kaTaka rAkhiuM / sahasra-ArA ehavauM cakra, tINai AkAri ekaNi-ekaNi Arai sahasra-sahasra rAjA, bi sahastra ratha, sau hAthI, pAMca sahasra azva, sola sahastra pAyaka, pAMca sahastra rAjA cakranai mukhi / kaurava gAMdhAra rAjAnAM kaTaka keDiiM, ApaNapaI puMThii rahiu / vAta sAMbhalI kRSNa paNi guruDamyUhiI utariu / tihAM paMcAsa-lAkha kumara guruDavyahanaI makhi rahiyA / goviMda-balibhadra mAthai rahyA / kaTaka sarva bihu pAse rahiyAM / isiIe bAta avadhinaI baliiM iMdriI jANI, ApaNa ratha agai mAtula sArathI, ApaNau sannAha anai sarva zastra nemikumAra-bhaNI mokalyAM / 1. K saMtuSTa hUi huMtai Pu. L saMtuSTa vartamAna. 2. Pu. dazodazanAM kaTaka. 3. K A pramANe pATha che-pAMca pAMDava jimaNaI pAsaI rahiyA / bIjA DAbaI pAsaI rahiyA / kaTaka...... Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAvabodha isiI behU dala miraI, subhaTa kilakalArava karaiM, hAthie guDi DhalaI, ghoDe pAkhara paDaI) suMbhaTa sannAha phi| I, mAhomAhi varaNI varai / hAthIu hAthIA sAthiI, ghoDu ghoDA sAthiI, ratha rathiI, pAyaka pAyakiiM, bhathAita bhathAitiiM, sIMgaNIu sIMgaNIdhA sAthiI, aneka salla. vAvalla-bhalla-tomara-nArAce karI mAhomAhi jhUjha karatAM AkAsa dhUliI chAyauM / lohInI nadI vahivA laagii| subhaTa paDivA lAgA / khaGga ne jhArakAre AkAsi udyota hoivA lAgau / sIMgigine TaNatkAre AkAza gAjI rahiu / ehavI AreNi hotA nArada AkAsi nAcatau, biha dalanai dharima detAM ji, gadAI karI jarAsiMdhuI rAma tima haNiu, jima mukhi lohI nAkhatau paDiu, kesava bANe karI tima DhAMkiu, jima dekhai koI nahI / yAdavanau sarva sainya bhaaguN| jarA-vidyAnai bali sarva kaTaka aceta ha / tisii mAtula sArathI zrI nemikumAra-pratiiM kahai, 'svAmI ! yadyapi tumhe nirIha nirahakAra chau, kahinI karaNavAra na karau, paNi tathApi e yAdava niveMsa jAtA uddharau / ApaNau parAkrama dekhAu / ' isa kahii hUMtai, zrI neminAthai dhanuSa hAthi leI jarAsiMdhunA kaTakanI. dhvajA sarva kApI, sarva zastra chedyAM / tihAM saMkhesarau pArzvanAtha pragaTa kIdhau / tehanA pakhAlana jali jarA-vidyA gaI / yAdava sarva pAchA valyA / tetalaI jarAsiMdhu bolivA lAgau, 'are gopAla ! mAharau jamAI haNI tUM pazcima samudraI nAsI gayau sIyAlanI pari, tu Aja tajhanaI haNI jIvayazA-pAMhi jalAMjali devarAvisu / ' iNiI vacani kRSNa bolivA lAgau. 'taDa bahilau thA / tAharA mAyabApanai sAthiI tUjhanaI melisu / ' ima kahatAM behU jhUjha karA, te zastra nahI, te vidyA nahI, je tihAM prayuMjI nahI / ima jhUjha karatAM, jarAsiMdhunAM sarva zastra khuuttaa| tisiI jarAsiMdhu rAjAI cakra-ratna smariuM, tetalai jvAlAmAlA karAla karatAM cakra aavirdd| tisiI nArAyaNa bhaNo mUkiuM / hIyai jetalai lAgauM, tetalai kRSNanA bhAgya-lagaI hAthi Adi baiTauM / nArAyaNi cakra valatU mUkI jarAsiMdhu haNiu / tihAM devatAe jayajayArava kIcaDa. navamau vAsudeva ehavI udghoSaNA kIdhI, kusumanI vRSTi kIghI / pachai mAtula sArathI Apa. Nai ThAmi pahRtu / trikhaDa sAdhI nArAyaNa dvAravatII Aviu / saMkha 1 khaDga 2 dhanaSa 3 cakra 4 vanamAlA 5 kaustubhamaNi 6 gadA 7 - e sAta ratne sahita nArAyaNa rAjya karitA lAgau / anai zrI nemikumAra viSaya-vimukha-haMtu sukhiI rahai / isii sAba-pajUna vidyAdharanI, rAjAnI putrIe parivariyA vana-mAhi krIDA : zrI samudravijaya zivAdevI zrI nemikumAra pratiI kahai, 'vatsa ! tu guNe karI saMpUrNa yauvanavaI Aviu hUMtu i je strInauM pANigrahaNa nahIM karatau, tiNi karI amhe mahA duhavaNa ANauM chau~ jima bhalauM i mANikya hema-viNa na sobhai, tima strI-viNa tUM sobhatau nathI / teha-bhaNI eka vAra paraNi. jima amhe vaha' locane dekhU / ' e yAta sAbhalI nemikumAra kahA, 'Ama tAta ! e strInA saMgraha paramArthavRttiI dukhadAyaka chai / teha-bhaNI mAharauM mana nhii| . isiha yazomatInau jIva aparAjIta-vimAna-tu civI, ugrasenanI bhAryA dhAraNI, tehanI kakhi avatarI. rAjImatI ehavai nAmi putrI huI / kramiiM vAdhatI vAdhatI yauvanAvasthAI AvI / isiI nemikumAra AyudhazAlA-mAhi phiratA phiratA AvyA / tihAM sAraMga dhanuSa. paMcayajJa saMkha dekhI hAthi levA lAgA / tetalai rakhavAle kahiuM, 'svAmi ! na vAivalaM, parahuM chau / 1. K bihu~ 2. K parigraha, Pu. saMsarga 3. L paMcajanya, Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita kiMtu e zaMkha nArAyaNa TAlI koI hAthi leI na sakai / ' tisiiM zrI nemikumAriiM paMcayaza zaMkha leI, rAkhatAM vicAlaI mukhi karI vAyau / tehanai nAdiiM rakhavAlA aceta huI bhuiM paDiyA / dvAravatImau gaDha paNi kAMpivA lAgau / nArAyaNa saMkhanau nAda sAMbhalI sasaMbhrAMta cau-pakhera joivA lAgau / 'e' kisiuM Azcarya 1 valI mana-mAhi ciMtavivA lAgau, 'bIjA khaMDa-haMtau bIjau nArAyaNa Aviu ki syUM ?' tetalaI pAharIe jaI kahiuM, 'svAmI ! zrI nemikumAra AvyA hatA / tINe rAkhatAM vicAlaI zaMkha leI vAyau / ' e vAta sAMbhalI nArAyaNa bIhivA lAgau, 'jima dAMtiiM kaSTiI karI modaka bhAMjai anai jIbha helAI lAbha lii, tima maI triNi saI sAThi saMgrAma karI trihai khaMDa sAdhyAM, paNi nemikumAra helAI rAja lesiI / ' isiuM cItavI nArAyaNa Apa AyudhazAlA-mAhi Aviu / mana-mAhi bIhatau nemi prati kahai, 'bAMdhava ! e saMkha tumhe pUriu ?' nemikumAriI kahiuM, 'hA, e saMkha maI pUriu / ' tisiI nArAyaNa kahai, 'Avau, Aja ApaNape ApaNauM cala jeIi / ' ima kahiI behU mAlAkhADai AvyA / tetalaI nemikumAra nArAyaNa pratiiM kahai, 'bAMdhava ! mAhomAhi ApaNape jhUjhatAM sobhai nahI / paNi eka ekanI bAMha 'namAvI joIi, anai balibhadra sAkhIu kIjai / ' iNi vavani nArAyaNi bAMha lAMbI kIdhI / tisiI neminAthiI jima kamalanAla namAvIDa. tima nArAyaNanI bAMha namAvI / pachai nemikumAriiM ApaNI bAMha lAMcI kIdhI, tetalaI nArAyaNa sarva baliI karI vilagau, vAnaranI pariiM hIcivA lAgau, paNi lagArai namAvI ne sakai / tisiI hari kahivA lAgau, 'dhanya amhArauM kula, jihAM ehavA mahA balavaMta puruSa valI baladeva-pratiI kahai hari jau, 'ehavauM bala Aja cakravarti-mAhi nathI, tu e kAMDa chaDa khaMDa sAdhai nahI ?' e vAta sAMbhalI balibhadra nArAyaNanA mananI bhrAMti UtArivAbhaNI kahai, 'bAMdhava ! ehanai ji baliI ApaNa rAjya bhogavIi chai / tujhanai kisiuM vIsarilaM. jahIiM jarAsiMdhu sAthiI jhUjha karatAM jarAvidyA UtArI ? anaI valI naimittiki kahiu~ kara e bAvIsamau tIrtha kara hosiI / rAja tu narakana kAraNa chai, teha-bhaNI ehana rAjanI manasA nathI / e bAla-brahmacArI / ' e vAta sAMbhalI goviMda harakhiu aMtaHpura-mAhi AvA kahivA lAgau jau, 'nemikumAranai aMtaHpura-mAhiM AvatAM ADI lAkaDI na devI / ' valI rukmiNI-satyabhAmAnai kahiu, 'tumhe ApaNA devara Avarjijyo / ' pachai nemikumAra ekalau i aMtaHpura-mAhi jAi-Avai / ehavai zivAdevI kahai nArAyaNapratiI jau, 'tumhe nemikumAranai manAvau, jima amhe eka vAra vIvAhanau utsava dekhuN|' pachaDa nArAyaga-pramukha sarva yAdava manAvaI, paNi nemikumAra mAnai nahI / isiI ekadA vana-mAhi khaDokhalI' jhIlatAM, pANigrahaNa balAtkAriI manAvyA zrI nemikumAra / tetalaI nArAyaNi ugrasena. rAjAnai ghari jaI rAjImatI mAgI, kroSTuki teDo lagna 'joAviuM / tisiI koSTaka kahA 'harinAzayani vovAha jugatau nahI / ' tetalai nArAyaNa kahai, 'hUM tu sAkSAtkAri chauM, tu e doSa nahI / ' balI neminAtha tu adhUta cha, pahiDatAM vAra nahI lAgai / ' tu naimittika kahai, 'zrAvaNa sudi chaThii lagana chai / ' e vAta sAMbhalI ugrasena-samudravijapa vIvAhanI sAmagrI karivA lAgA / 1. Pu. e siu. 2. Pu. ki sauM. 3. K namADI 4. Pu. jovarAviuM / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha bihune ghare javArA vAvyA / pApaDa-vaDInA muhUrta kIdhAM / bihuMne dhare gIta gAIi / toraNa 'vaMdaravAli mNddaavii| samagra sAmagrI huii| lagna ikaDai Avii, zrI neminAthanai siMhAsani baisArI, gIte gAite snAna-majana-pIThInA AcAra karI, pAriNeta vastra pahirAvyAM / tisiiM ugrasena-rAjAnai ghari paNi kanyAnai snAna-majjana vidhi karI, gIte gAite / rAjImatI ApaNapatraM dhanya mAnatI bhavAMtaranau pati pAmI, rAtrI sukhiiM atikramAvI / isiI prabhAtanai samai sUryanai udayi zrI nemikumAranai snAna vilepana sarva AbharaNa pahirAvo, mastake chatra dhararAvi, bihu pAse camara DhAlIte, lUga UtArIte, gIta gAite, goviMdAdika sarva yAdava Agali cAlate, rathiI AmhI pagi pagi dAna dIjate jetalai ugrasenanA ghara dUkaDau toraNa-samIpa nemikumAra Aviu, tetalai rAjImatI udAra sphAra zraMgAra karI sakhI pratijJa kahai, 'he sakhi ! joi e zrI nemikumAra Avai chaI' ima kahatI gaukhe baiTho rAjImatI valI valI jovA lAgI / tetalai jimaNauM locana, jimaNau khavau phurikivA lAgau | e svarUpa dekhI sakhI-prati kahai, 'he sakhi ! nemikumAranau melApaka dIsai nahI / ' tisiI jalacara-thalacara-khacarAdika sarva jIva gaurava-bhaNI ANNA chai tehanau vilApa dekhI jANatau i nemikumAra sArathI kanhai pUchai, 'kahi-na, e prANI kahinai heti duHkhI kIjai chaI?' tisiiM sArathI kahai, 'svAmI ! tumhArA gaurava-bhaNI e jIva ANyA chi|' e vAta sAMbhalI ratha pAchau vAliu / jIva sarva mUkAvyA / yAdava sarva ADA hUyA, paNi svAmI kahai. 'jihAM evaDA jIvanau viNAsa, tihAM kehauM sukha ? ' tisiI mAnApa vilApa karatAM kahai, 'vaccha ! eka bAra pANigrahaNa kari / pachai jima meli* Avai tima kare / eka vAra bola mAni / ' tisiI nemikumAra kahai, 'hUM e jIvanau vadha dekhI viratau huu / tumhArai rathanemi-pramukha ghaNA putra chaI / te tumhArA manoratha purvsiii| paNi hUM cAritra liuM chauM / ' e sAMbhalI mAtApitA vilApa karatAM kahaI, 'jima pasU-upari dayA kIdhI, tima amha-Upari dayA kAMi na karai ?" pachaI e vAta sAMbhalI rAjImatI vilApa karivA lAgI, 'he prANanAtha ! he svAmina ! ATha bhavanau neha pAlI, navamai bhavi tUM nITara kAMDa hau kahi-na ? ima vilApa karatI ghaNai kaSTi rAkhI / tisii sakhI kahaDa. 'e jau gayau, tu valI ghaNA i kSatrIya-kumAra chai / ' tivArai valatauM rAjali kahai, 'ja kimhaI neminAthai pANigrahaNa na kIdhauM, tu hI mAharai eha ji guru, eha ji svAmI / je gati ehanai te mujhanA / ' tetalaI lokAMtika deva AvI kahai, 'svAmI ! dIkSAnu samaya iDa chaha / ' tisiI svAmI sAMvatsarika dAna deI, snAna karI, sibikAi bahasI, iMdra mAthaha chatra dharai, bihuM pAse camara Dhalai, devatAno koDii paravariu, manuSyane sahasra, yAdavane samUhe, vAjitrane lAkhe vAjate, pagi pagi dAna dIjate, zrI girinAri sahasrAmravana-mAhi svAmI zibikA-tu UtarI, sarva AbharaNa mUkI, chaTha tara karI, triNisaI varasa ghari rahI, citrA nakSatri, zrAvaNa sudi chaThaI, pUrvAhna svAmIi cAritra lIdhauM, sahasra kSatriyakumAra sAthi / pachaI rAma, kRSNa, pAMDavAdika saha vAMdI vAMdo nagara-mAhi AvyA / bIjai dini svAmI varadatta brAhmaNanai ghari paramAnni karI pAraNauM kIdhauM / tihAM devatAe puSpavRSTi, ratnavRSTi, svarNavRSTe kIdhI / devaduMdubhinau nAda hacha / 1. Pu. vAnaravAlA 2. Pu. mela. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita pachaI svAmI caupana dina chadmasthapaNai vihAra karatAM, asarga sahitAM rektakAcali sahasAmravana-mAhe veDasavRkSa-talai, aSTama tapi, Asoja vadi amAvasanai dini, pUrvAhni, citrAnakSatri kevalajJAna UpanauM / tetalaI iMdanauM Asana kAMpiuM / avadhi-baliI jANI, iMdra tihAM Avo, samavasaraNa kIdhauM / svAmI tihAM siMhAsani baisI dharmopadeza devA laagaa| tetalai udyAnapAlaki jaI kRSNanai vadhAmaNI diidhii| tehanai bAra koDi rUpAnI vadhAmaNI ApI / tivAraha kRSNa ApaNape saparivAra, sAMta:pura, sanAgarIkaloka vAMdivA Aviu / tihAM svAmInau rapadesa sAMbhalivA lAgau / tetalaI varadatta-pramukha vi sahasra rAjakumAra anai ghaNI kanyAe parivari rAjImatIi mahA mahotsavapUrvaka cAritra lodhuN| ehavai rAjamatInau ati anurAga dekhI kRSNa svAmo-kanhali pUchai, 'he bhagavana ! tumha-Upari evaDau sneha te kAMi ?' tivAraiM dhanadattadhanadeva-vimalabodha svarUpa kahAM anai ATha bhavanA snehanauM kAraNa kahiDaM / varadatta-pramukha igpAra gagadhAnI sthApanA kiidhii| dasa dasAra, ugrasena, pajUna, rAmAdike sampatva paDivajiuM / sivA, rohaNI, devakI, rukmiNI-pramukhe' zrAvakapaNauM paDivAMjeuM / ima caturvidha saMghanI sthApanA karo / bIjo porasiI gaNadhare dharmopadeza dIghau, tetalaI kRSNi eka pAyau bali ANiuM, tenau ardha devanAra lodhalaM, ardha rAjaloke lIdhauM / yakSa gomedha dvimukha naravAhana sthApiu, anai siMyAnArUDha kuSmAMDI devatA zAsananI rakhavAli kIdho / aDhAra sahasra mahAtamAnai dIkSA dIdhI anaI cauAlIsa sahasra mahAsatInai dIkSA dIdhI / zrAvaka eka lAkha 'iguNa hattari sahasra, zrAvikA triNi lAkha chatrIsa sahassa guNavaMti-ityAdi saMgha pratibodhI, eka sahastra varSa AUkhauM pAlI, pAMca sai chatrIsa siuM zrI girinAri pAdapopagama aNasaNa leI, AsADha zudi AThami, citrA nakSatri, svAmInai nirvANa hUuM / rAjImatI paNi mokSi pahutI; anai paramezvaranA mAbApa cauthai devaloki pahutA / hivai devanAe gozIrSa-caMdane cihi karI, svAmInau aMga prajvAli, vahnikumAra devatAe vahni kIdhI, vAyu-kumAra devatAe vAyu kIdhau, meghakumAre agni upazamAvI / tisiI iMdrii dADha lIdhI, asthi devatAe lIdhAM, vastra rAjAe lIdhI, rAkha sarva loke lIdhI / pachai nirvANa bhUmikAI neminAthanaI, iMdri maMDara kodhau / pachai sadhalA deva te ThAma vAMdI, pUjo naMdIzvari pahutA / iti zIlopadezamAlA-bAlAvibodhe zrI nemi-caritra nava-bhava-saMbaMdhi cyAri prastAva kIdhA // 17 // varalI sIla pAlavAnI dRDhimA dekhADatau kahai siri-malli-nemi-pamuhA sAhINa-sivA vi bm-vyliinnaa| jai tA kimaNNa-jIvA siDhilA saMsAravasagA vi // 40 vyAkhyAH - jeha bhagavaMtanai svAdhIna ziva-bhAvIuM mokSapada, mokSagAmI chai ehavA zrI malanemi-pramukha brahmavatanai viSai lIna chaI, pANigrahaNa pariharI brahmacarya pAlavAnai kAji lIna =tatpara chaI / kAMi zIla pAlai? mokSa-bhaNI / te mokSi jAivAnau tiNihI ji bhavi nivaDa kA ANai chai jau-amhe iNii ji bhavi mokSa jaasiuN| tINe ju brahmavrata pAliGa, pANigrahaNa na kIghau, viSayasukha vimukha thayA / tau anerA je jIva saMsAra-sAgara-mAhi bUDA chaI. jehanai mokSa daHprApa chai, te jIva mokSa-sukha sAdhavA-bhaNI kAMi nirudyama? tehe jIve mokSa-sukha vAMchate zIla ji pAlivauM, mallinAthanI pari / hiva te mallinAthanau caritra kahIi 1. L. Pu. prabhRti. 2. Pu. pothau 3. P. ugaNahuttari K. ogaNauttari. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 47 [18. zrI mallinAtha-caritra ] zrI jaMbUdvIpa-mAhi salilAvatI-vijayi vItazokA nagarI / tihAM bala ehavai nAmi rAjA rAjya karai / dhAraNI bhAryA / tehnau putra mahAbala / teha jivAraI yovanAvasthAI Aviu, tivArai pAMca saI gajAnI kanyA paraNAviu / / hivai tehanai nagara-mAhi cha mitra chaI / vaizramaNa 1 abhicaMdra 2 dharaNa 3 pUraNa 4 vasu 5 acala 6-e cha mitra sAthi krIDA-vinoda karatAM kAla jAi / aneka vAve, talAvi, vADI ehe mitre paravariu mahAbala hIDai / etalai ekadA udyAna-bani balarAjA gayau / tihAM jJAnI AcArya dekhI rAjA vAMdai / AcArya dharmopadeza dii / rAjA te upadeza sAMbhalI cItavivA lAgau, 'ajI rAja dharivAnai koI samartha putra nahI, jehanai rAja deI hu dIkSA liu / ' ima cItavatu valI pUchai, 'svAmina ! e ciMtA kAMi UpanI ? tisiiM jJAnI kahai, 'jivAraI karma sabala hui, tivAraI e ciMtA Upajai / jivAraI jIva sabala, tivArai ciMtA na Upajai / ' ima rAjAI vicAra sAMbhalI tihAM ji cAritra lIdhauM / pachai pradhAne milI mahAbalanai rAja dIdhauM / mahAbala chae mitre paravagui rAjalIlA bhogavai / ima kAla jAtaI rAjAnaI ghari kamalAvatI rANII sarva-lakSaNa putra janmiu / mahA vistAri putra-janma-utsava karI balabhadra nAma dIdhau / mauDai mauDai vAdhatAM sarva kalA abhysii| tisiI yauvanAvasthAi Avii yuvarAja padavI dIdhI / a'paNi dharma-ji-nai viSai udyamapara hUu / dAna, zIla, napa, bhAvanA bhAvatau zrI vIra-guru-samIri cha mitra-sAthi mahAbali dIkSA lodhI / pachai sAtai mahAtgA sarvatobhadra. siMhAnikrIDitAdi tapi karI kama kSamAvatA pAragaDaM karaI / paNi mahAbala tapanai prAMti pAraNauM na karai mAyA-lagI / ima mahAbali strI-karma UpArji / mohanauM viusita jou / evaDai mahAbale mAyA-lagaha strIpagaDaM pA meu / pacha bIsa sthAnaka mahAvali sevyAM, tIrthaMkara-nAma-karma UgarjiGa / caurAsI pUrava lakSa Ayu pAlo, sataI muni vaijayaMti vimAni anuttara sura, tetrIsa sAgaropamanai AUkhai haA / isiI jaMbU-dIpi, dakSiNa bharati, videha-dezi, mithilA nagarIi kuMbha nagamA bhUpati prabhAvatI rANI-sahita sukhiI kAla atikramAvai / isiI mahAbalanau java vaijayaMta-vimAna-taucivI. phAgaNa zudi cauthinI rAtiI prabhAvatI gaNInI kukhiiM avatAra liidhu| tihAM caUda sauNA svAmInai avatAra dekhI, naimittikanA mukha-tu svAmInau avatAra jANI, garbha pAlatI. pUre dikse mAgazira sudi ekAdazInai dini, sarvalakSaNasaMpUrNa 'putra prasaviu / tisiI kSaNa eka nArakInaha paNi sukha Upana u / isiI chappanna disi-kumArikAe ApaNau ApaNau adhikAra sUtikarmanau kIghau / tetalai iMdranA Asana kAMgyAM, zAzvatI ghAMTa sughoSA vaagii| tehanai nAdi causaThi iMDa milyA / tatkAla iMdranai Adezi lAkha joyaNanauM pAlaka-vimAna kiidh| mAhi maNinI panikA pAMca saI yojana UMca vimAna, tihAM iMdra ApaNape bitthu| devatA sarva meruparvati phtaa| iMdra ApaNi svAmInI mAtAnai avasvApinI vidyA deI, karasaMpuTi jinanaI leI pratichaMda rUpa mUkI, pAMca kalyANaka samakAla huI teha-bhaNI pAMca rUpa karI nai, pAMDu kaMbalasilA-upari jagannAthanaI ApaNaI utsagi dharI bitthu| tIrthodaka ANI yojana-mukha kalase mAtra acyutAdika iMdre kIdhauM / pachai gaMdha kASAyaka vastre aMga lUhI, bAvana caMdane agi vilepa 1. K putrInu janma hUu. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 merusundaragaNi-viracita kI dhaDaM / pachai kuMDala - mukuTAdika sarva AbharaNa pahirAvI, AratI maMgalIkAdika vidhi karI, ArAdha khanAvI, svAmI karasaMpuTi leI, avasvApinI vidyA apaharI / mAtA-samIpi AvI, paTTakUlayugala usIsai mUMkI, valI ratnakhacita daDau eka UparI bAMdhI, puraMdara iMdrana Adezi dhanada yakSi bAra koDi suvarNa ratnanI vRSTi kIdhI pachaI iMdrai ehavo udghoSaNA karAvI ju, 'je ko paramezvaranI mAtA Upari pADUuM cIMtavisii, tehanaI iMdra vajraha karI arjuna-maMjarInI parihaM mastaka bikhaMDa karisihaM / ' ehavI ghoSaNA karI aMgUThaI amRta saMcArI, pAMca ghAtrI mUM kI, praNAma karI iMdra naMdIzvari pahutau / tetalai mAtA jAgI / Agali sAlaMkAra, sAbharaNa putra' dekhI harSI tI kuMbharAjAnaha vadhAmaNI devarAvI / pachai rAjAI tehanaI jIvAvadhi dAna deI janma mahotsava mahA vistAri karAviu / baMdi - mokSa karAvyA / mAna- unmAna pramANa vadhAryAM / kramidaM chaThI kIdhI / igyAramai divasi sarva kuTuMba jimADI, sarva kuTuMbanai vastra, AbharaNa, alaMkAra deI, kusumamAlAnau Dohalau Upana ta teha-bhaNI zrI malli e nAma dIdha uM / prAktana karmanA yoga lagAi strI-veda u | zrI malli yauvanAvasthAi AvyA paMcavIsa dhanuSa uccaistara, trihuM jJAne virAjamAna / isii I i bharatakSetriI sAketa - pattani, vaijayaMta-tu avatarI avalamitranau jIva pratibuddhi havanAmi rAjA hUu / tehanai padmAvatI ehavai nAmi priyA / anyadA nAganI yAtrA -bhagI priyAsahita ju pahuca, tu Agali puSpanau muhura anai puSpanau maMDapa dekhI, priyA sahita valI valI joi prasaMsivA lAgau ju - ehavI vastu Ajanai kAlina dIsai / etalai subuddhi muhutaI kahiuM, 'bahuratnA vasuMdharA, svAmI ! jevI kuMbharAjAnai ghari mallIkumArikA chai ehavI tribhuvana mAhi anerI strI nathI / ' e nAma sAMbhalI bhavAMtaranA snehanai pramANi ApaNau dUta kuMbharAjA-bhaNI varaNAnai kAji calAviu // 1 ehavai dharaNanau jIva vejayaMta vimAna inu civI pRSTacapAi caMdrachAyAbhidha rAjA hUu / tehanai nayasAra nAmA zreSTha jinadharmanai viSai nizcala / vANijanai heti pravahaNi caDiu / tisii mithyAtvI devatA eka tehanA dharmanI nizcalatA jovA-bhaNI samudra kallolamAlAI karI Akalau kIdhau / pravahaNa bUDivA lAgauM / tetalai devatA pragaTa thaI kahai, 'ju jinadharma mUkai anai mUjhanai Adarai tu pravahaNa rAkhauM / ' iNi vacani tilatumamAtra Dolai nahI / tetalai devatA pragaTa thaI kahivA lAgau, 'aho ! tAharI prasaMsA iMdra karatau dekhI mai macchara-lagai tAharI prasaMsA sAMpa hI na sakI / teha-bhaNI mai parIkSA kIdhI / ' ima kahI cyAri kuMDala ratnanA deI devatA adRzya hUu / pachai nayasAra kupala-kSemi samudra UtarI milAnagarIi AvIu / kuMbharAjAnai bi kuMDala dIghAM / tetalai malla kumArI tihAM AvI hUMto / rAjAi te kuMDala kumarInai dIghAM / pachai nayasAra kriyANA sarva vetrI cA Aviu / tihAM caMdracchAya-rAjAnai miliu | tehanai bi kuMDala dIghAM / tetala rAjAI pUchiuM, 'bi kuMDala kihAM lAdhAM ?" tivAra nayasAra kahai, 'mai bi Dala mallIkumarInai dIghAM / paNi te mallIkumArInau rUpa je doThau te ekaNi mukhi kahiuM na jAi / e vAta sAMbhaLI bhavAMtaranA sneha-lagai dUta varaNA bhaNI mokaliu // 2 K. mukura. 1. K putrI 2. P.. muhara, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAsabodha 49 isiI puraNanau jIva vaijayaMta-tau civI zrAvastIi rukmI nAmA rAjA hau / dhAraNI nAmi priyA / anyadA apaNI putrInauM rUpa dekhI rajA kuMcakI-prati kahai, jehavau mAharI putrIna rUrasaMpadA, tehavU anethi natha / ' tetalaI kucakI kahai, 'svAmina ! e garva ma karau / jiNi kAraNi mi thelAnagarII kuMbharAjAnI putrI mallIkumarI rUi. sobhAgye karI suMdara ch| ehavI devaloki paNa na dIsai / e vAta sAMbhalI varaNa,nai kAji kuMbharAjA-samIpi dUta mokaliu pUrva snehalagaI // 3 isiiM vasunau jIva paNi vaijayaMta-itu civa vANArasI-nagarIi zaMkha nAmA rAjA hau / etalai mallInAM kuMDala kAnanAM bhAgAM / te sonAranai dIdhAM samArivA-bhaNI / paNi sonAra kahai, 'svAmina ! e devatAdatta maI samarAi nahI / ' nisiI rAjAI rosa-lagai nagarI-hUMtau kAdiu / te sonAra rIsANau vANArasII AvI rAjAnai miliu / rAjAI desanAM Azcarya kautiga pUchayAM / tiNi sonArai mallIkumarInAM rUpanI vAta jetalaI kahI, tetalai pUrvabhavanA sneha-lagai vANA bhaNI dUta mokaliu // 4 ehavaDa vaizramaNanau jIva vaijayaMta-t civI hastinAgapari adInazatra rAjA hau / ekadA mallInau sahodara mallakumAra, tINai citramara-pAha' citrasAlI cItarAvA mAMDI / hiva te citragara-mAhi eka citragaranai devatAnau vara chai / eka aMganau pradeza dekhI sarva aMganau rUpa likhA / isii gau banai aMtarAli mallIkumarInA paganau aMgUThau dIThau / pachai tiNi citragari mallIkumarInauM rUpa jehabau hUtau, tehavauM saMpUrNa rUpa likhiuN| ehavai malla-kumAra citrazAlImAhi Aviu / tihAM mallI dekhI pAu valiu / tetalai dhAtrIi samyaga joI nai kahiu~, 'vatsa ! e tau citragata mallInauM rUA chan / sAkSAtkAri nathI / ' pachai malla rIsANai te citragaranau hAtha chedI desa-hUMtau kaaddhiu| te citragara phiratau phiratau hastinAgapuri adInazatra-rAjA-Agali AvI mallInI vAta khii| tetalai pUrvabhavanA sneha-lagai varaNAnai kAji dUta eka mokliu||5 etalai valI abhicaMdranau jIva vaijayaMta-tu cavo kAMpilyapuri jitazatru rAjA hUu / isii mallIkumarI-sAthi ko eka pAkhaMDanI dharmanau vAda karatAM Utara nAvai / tetalai te bAhari kaado| pakaDa rIsANI kAMpilyanagarai jitazatru rAjA-Agali mallIna rUpa varNaviu / tiNi rAjAi anurAganA vaza-lagI dUta mokaliu varaNa nai kAji // 6 isii zrI-mallI paNi avadhii karI bhavAMtaranA mitra pUrvasnehanau kAraNa jANI te pratibodhavA-bhagI ApaNA ghara- pamISi azokavana-mAhi ratnamaya pITha karAviu / tihAM suvarNamayI pUtalI eka karAvI / Upari valI dAMkaNauM karAvi / paNi pUtalI mAhi polI kIdhI chai / hivai je DAhA chaI, tehI ima jANaI ju e jIvatI pUtalI chai / valI pAkhatI jAlI sahita ghara karAviuM / bAraNA cha jujuAM kara vyAM / pUtalI-pAchali bhItiiM chidra rAkhiuM / sarva AhAranI poDI te polI pUtalI-mAhi mUkAvoi / pUtalInai tAlUi AhAra mUMkI Upari sonAnauM DhAMkaNauM dIjai / sarva AbharaNa pahirAvIi / isiI chai rAjAnA dUta, je jUjUA AvyA hatA, te bhagajAI pAchA vAlyA / pachai chai rAjA resANA hUMtA ApaNAM ApaNAM sarva sainya leI tihAM aayaa| mithilAnagaro viittii| kuMbharAjA Akulau hUu / tetalai mallIkumarIi ApaNI buddhi karI kuMbharAjAnai kahiuM. 'tAta ! Aja rAtiiM ekekau jujau rAjA teDAvau / ' pachi kuMbharAjAI 1. L. pAhaMti / 2. Pu. AhAra nIpAI te pUtalI / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundaragaNi-viracita chai rAjA jUjUA teDyA / tisihaM rAjA chae bAraNe jujubhA jujuA paiThA / paNi eka-ekanai jANatA nathI / te pratimA dekhI harSita hUMtA sAkSAt mallIkumarI jANI jetalai mAthai hAtha lagAss dres DhAMkaNauM 'alagauM hUuM / tisiddhaM mAhi-thakI durgaMdhi UchalI / tisihaM tima kimai jima nAka DhAMkI alagA nAsivA lAgA / tetalaI mallinAtha te rAjA bolAvyA, 'aho ! jau sonAnI pUtalI evaDau durgaMdha, tu hUM malamUtranuM thAnaka, mAharai viSaI evaDau syuM kUDauM vyAmoha ? e viSayasukha viSaprAya chai, e viSaya lagI saMsAra - mAhi jIva bhamai chai' / zrI mallinAtha bhavAMtaranA sneha lagI tima kimai pratibodhyA jima te chai rAjAnai jAtIsmaraNa UpanauM / pachaI chai rAjA kahaI, 'amhanai dIkSA diu / tetalaI mallinAtha kahai, 'mujhanai jivArai kevalajJAna UpajisihaM, tivAraiM tumhanaI cAritranI prApti hosihaM / ' e vAta sAMbhalI chai rAjA pratibodhyA hUMtA namaskAra karI mallinAthanaiM khamAvI ApaNe ApaNe sthAnake pahutA / 50 tivAra pachI sau varasa janma- itu baulii hUMtai lokAMtika devatAe AvI dIkSAnu kAla kahiu / tisiI vana-mAhi ke kelli - tada-talai, zibakA-tu UtarI, sarva AbharaNa mUMko, aSTama-tapi dIkSA Raat | sAmAyaka-sUtra UcaryAM / pachai mana-paryAya jJAna UpanauM / tiNai ji dini kevalajJAna Upana | iMdranauM Asana kAMpiu / tisihaM avadhinai yogiiM iMdra AvI kevala - mahimA kIghau / samosaraNa kIdhau / tihAM zrI mallinAtha dharmopadeza devA lAgA, sarva bhASAi jima sarva jIva samajhaI / tINI desanAI pratibuddha tINe chae rAjAe dIkSA lIdhI / zrI kuMbharAjAI zrAvaka [na] u dharma paDivajiuM / tihAM svAmInA mukha itu tripadI pAmI aThAvIse gaNadhare caUda pUrva navA kIdhA / paNa pahura pachI gaNadhare pAdapIThi baisI desanA dIdhI / tetalai kumbharAjAI kalamazAlinaDa zATau (?) ANiu / vAnitra vAjate tehanauM ardha devatA liI, ardha sarva rAjAdika lii / kaNamAtra bhuI na paDai / te ji ko eka kaNa lii, tehanai pUrvilA roga sarvaM jAI anai navA chamAsa- tAMi na UpajaI / bIjaI dini paramAnni karI vizvasenanai ghari zrI - mallinAthanai pAraNauM hUuM / paMca divya hUyAM | pachai svAmI pRthvI -mAhi bhavyajIvanai pratibodha detAM, paMcAvana sahasra varSa Ayu pAlI, pAMca saha sAdhu sarva sahita, sameta-zikhari mAsa-dIha aNasaNa pAlI, phAguNa zudi cArasi dini, bharaNI nakSatra, svAmI mokSi puhatA | iMdrAdika deva paNi mahAmahotsava karI naMdIzvari pahutA / tu aho bhaviko ! jima zrI mallinAthai zIla pAliu, tima tumhe pAlau / iti zrI - kharataragaccha zrI jinacaMdrasUriziSya vA0 merusuMdaragaNi viracita zrI - zIlopadezamAlA - bAlAvibodhai zrI mallicaritra saMpUrNa // 18 // je jIva malli-neminI pariI adRSTa- kAmabhoga brahmavrata pAlai te Azcarya kAMi nahIM, paraM je viSaya sevI anai zIla pAlai te dhanya / ihAM dRSTAMta pUrvaka kahai - so jayau thUlabhado acchezyaka ricariya-pariarIo / jassajjavi baMbhavae jayammi vajjei jayaDhakkA ||41 vyAkhyAH - zrI Arya - vijayasaMbhUtinau ziSya zrI-sthUlibhadra jayavaMtu hu / te kisiu chai 1 acheraya=AzvaryakArIuM caritra tiNi karo parikalita=sahita ehavA je zrI-sthUlabhadranau brahmavratapAlanarUpa yazapaDaha jagatraya-mAhi Aja lagai vAjai chai / anai valI aneka yuga sIma vAjisi / kaMdarparUpa mahAmalla jIpa vairI javaDhakahA=jarabherI vAjai cha = vidvAMsa ekAMga vIrapaNa varNava / iti gAthArthaH / bhAvArtha kathA-hUMta jANivau - 1. Pu parahu~ paDiu, K, alagauM thaya / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19 sthUlabhadra-caritra INai bharatakSetri pADalIpura-nagari naMda rAjA, zakaDAla mahuta u, tehanI bhAryA lakSmIvatI / tehanA bi putra-eka zrI-sthUlabhadra, bIjau sirIu / hivai je sirIu, te naMdarAjAnau aMgolagu, anai sthUlabhadra, te pUrva-puNya-lagai pitAnai prasAdi upakozA vezyA tehanai ghari bAra varasa rahiu / isiI brAhmaNa vararuci nAmA mahA vidvAMsa kavIzvara, te. sadAi rAjAnai aThottarasau nave kAvye karI stavai / anai naMda rAjA zakaDAla mahutA sAmahaM joi / paNi zakaDAla mithyAtvI-bhaNI prasasA na karai / ima karatAM ghaNA divasa gyaa| na naMdarAjA dAna diina pradhAna varNavai / isiI vararuciI cItaMviu, 'jAM zakaDAlanI bhAryA naho AvarjauM tAM mahutau dAna devA nahI diiM, kAMI pravAhiI sarva vizva strInauM vAhiuM bhamai chai / ' ima cItavI vararuciI lakSmI tima AvarjI jima zakaDAliI patagariu~ / prabhAti rAjA naMda sabhA-mAhi AvI baiThau tetalai vararuci Aviu / tihAM aThottara sau kAvye rAjAnI stuti kIdhI / rAjAiM pradhAna sAmahaM joyauM / tetalAI pradhAni strInai vacaniI kahiuM ju, 'e kAvya bhalAM chaiM / ' pachaI rAjAI saMtuSTa vartamAna aThottara sau dInAra devarAvyA / ima bIjai dini paMDita aThottara sau kAvye karo varNavai anai rAjA pradhAna-pAhiti aThottara sau dInAra devarAvai / ima ghaNA dina gayA / ___ anyadA mahutaI cItaMviuM, 'e mithyAtvanI vRddhi mujha thakI huii|' pachai pradhAna rAjA pratiiM kahai, 'svAmI! e kAvya jUnAM / jau na mAnau tau mAharI putrInai Avai chaDa, pUchau / tumhanai prabhAti pratyaya dekhADisu / ' pachaha jakkhA 1 jakhadinnA 2 bhUtA 3 bhUtadinnA 4 seNA 5 veNA 6 reNA 7 e sAta putrI muhutaanii| tihAM pahalI eka-saMthUI, bIjI bi-saMthUI, trIjI tri-saMthUI - ima sAtai sAta-saMthUI / te rAjabhavani ANI, parIachi baMdhAvI, mAhi rAkhI / tetalai viddhAMsa Aviu, kAvya kahiyAM / jakkhAi jetalai eka vAra sAMbhalyA tetalai jakkhAI rAjA dekhatAM pATha dIghau / ima sAte putrIe anukramii pATha dIdhau / e vAta jANI rAjAI dAna vararucinai niSedhAbiu / rAjA pradhAna prati kahai, 'tihi ji varNavyAM tu maI dAna dodhddN|' pachaDa vararuci paMDita gaMgAnai taTi kapaTayaMtra mAMDI prabhAti loka dekhatAM kahA, 'he mAta / ju rAjA dAna na dii tu mAta tU dii / ' ima kahI jetalai pANI-mAhi yaMtra-Upari paga AhaNai tetalai aThottara sau dInAranI gAMThaDI bAhari paDai / te gAMThaDI sarva loka dekhatA lii / ima le vAta prasiddha huI / kAMI suprayukta pAkhaMDai kauNa kauNa vipratArIi nahIM ? hivai e vAta rAjA Agali paNi kuNahi eki kahI, 'svAmI ! gaMgA aThottara sau dInAra dii chaDa / ' rAjA / vAta sAcI mAnI, kAMi rAjA balada pANI e jima vAlII tima valaI / isiI zakaDAla praNAma karI kahai, 'svAmina ! prabhAta samai ApaNape jaIi / ' e vAta rAjAI paDivajI / tisiI saMdhyAI mahatai jaNa mokalI vararuci paMDitanI mUkI chAnI gAMThaDI aNAvI / pachai prabhAti rAjAnaDa saMghAti leI nadInai kAMThai aavyaa| tetalaha vararuciI rAjA dekhatAM nadInA aThottara sau kAvya karI stavI, gaMgAnai prArthai, 'mAtA ! rAjA nApai, tUM Api' / ima kahI paga yaMtra-Upari Aha paNi je mahataha kapaTa karI graMthi lIdhI, teha-bhaNI kAMI na pddi| ima vAra vAra paga AhaNatA ko dekhatA ji zakaDAlai ApaNI bagala-hUMtI gAMThaDI kADhI rAjAnai hAthi ApI. kahivA 1. A. lAchalade / 2. K. AvaDai / 3. L. K. saMthI / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita lAgau, 'svAmI ! e pAkhaMDa Agai mai jANauM hUta u, paNi Aja mai tumhanai khiuN|' pachaI vararucinI mAma gai / gAMThaDI vararucinai dIdhI / rAjA ghari Aviu / va vararuci sApanI parii zakaDAlanA chidra joi / ima anyadA rAjAnA ghara ikaDI nesAla maaNddii| tihA~ muhatAnA gharanI dAso eka paMDitiiM aavrjii| te-kanhali muhutAnI sarva vAta pUchatAM anerai dihADai maItAnai ghari siroAnau vIvAha maMDAviu / ApaNai ghari jimADivA. bhaNI chatrIsai kArakhAnA kraavoi| chatra, cAmara, jarahi, jINasAla, vAjina navAnIpajAi chii| ehavA vararuci paMDita avasara lahI, sUkhaDIiM bAlaka AvarjI, eka loka bAlakanai mukhi UcarAvai vetti loko muDho yatchakaDAlaH kariSyati / hatvA naMdaM nRpaM rAjye zrIyakaM sthApayiSyati / e loka bAlaka hIDatAM phiratAM mukhi Ucarai / tisiI e loka rAjAi gaukhi baiThA sAMbhalyau / ApaNA jaNa mokalyA / zakaDAla muhatAnA gharanau varetra joAvo, ma.ne cotavA, 'je vAta bAlaka Ucarai te alIka na hui / anai jau mai ghara joAviuM tu sA vI vAta diitthii|' pachai rAjA mana-mAhi DaMsa rAkhI rhiu| prabhAti mahutau rAjAnai jetalai praNAma karai tetalai rAjA UparAThau hUu / e vAta dekhI zakaDAla ghari AvI, sirIu teDA, kahiva lAgau, 'vatsa! sAMprata kuNihi ki alIka bolI rAjA sakopa kIdhau | tu Aja Apagai kuli utsAta dosai cha / paNi ju hU~ marauM tu utpAta ttlii| te-bhaNI prabhAti hu rAjA-samIpa jaI jetalai praNAma karauM tetalai tUM mastaka-cheda kare / ' e vAta sAMbhalI sirIu kahai, 'tAta ! e vAta mai na cAla / ' tivAraDa zakaDAla kahai. 'eka vRddha mujhanai haNI ApaNauM kula Udhari / I tAlapaTa viSa khAu chauM / tUM pavADau leje / ' ima moTai kaSTi samajhAvI, gajA samApi AvI. jetalaI praNAma karai tetalaI valI rAjA UparAThau hUu / tisiI zakaDAli viSa mukhi ghAtiuM, tetalai sirII khAMDai karI pitAnA mastakanau cheda ke dhu| rAjA 'hA hA' katiu sirIAnaI kaDi, 'e taI siuM kIghau tetalai sirIu kahaI, 'svAmI! toNai sonai siu ko jai jINaI kAna Tai e vAta sAMbhalo rAjA tUThau, pradhAnanI mudrA devA laagu| tetalai sirIi kahiuM. 'mAharau vaDau bAMdhava thUlabhadra vezyAni ghare chai, te udaya nai asta jANatau nathI / vezyAnai dhari bAra koDI suvarNa vilsii| ehavau thUlabhadra teDAvi mudrA diu / ' pachai rAjAI te thUlabhadra teDAviu, pitAnau maraNa kahiu~ anai kahiuM, 'rAjamudrA liu / ' timaI thUlabhadra kahai, 'vimaasuN|' pachai rAjAI kahiuM, 'azokavana-mAhi jaI vimAsi / ' pachai thUlabhadra cItavaI'tAM saMsAranau svarUpa ati asAra je pitA mUu maI na jaanniu| tu hivaha INaha adhikAri sari' ima vimAsI 'karemibhaMte' arihaMta-siddha-sAkhi jetalaI Ucarai, mAthai loca karai, tetalaI devatAe vesa diidhu|te pahirI rAjA-samIpi Avi dharmalAbha kahI na nIkalivA laaNgt| tetalaha rAjAI kahiu~, 'e siuM?' tivArai munii kahiu~, 'ima ji vimAsiuM / ' pachai thUlabhadra nIkAleu / rAjAi jaNa mokalyA, 'jou kihAM jAi? tetalaI jima aMtijanau pADa pariharoI tima vezyAvADau pariharI zrI-saMbhUtivijaya AcArya-samIpi dIkSA lIdhI / isii rAjAI sirIAnaI pradhAna-mudA dodhI / sirIu ghari AvI vimAsai, 'e tAM sarva vilasita vararu.cana kouM / tu pitAnau vayara kima vAlIsii ?' ima vimAsI kozAnai ghari Ava thUlabhadrano kathA maaNddii| jima TaMkaNakhAri suvarNa galai tima sirIyAnai vacani kozAnau mana bhediuM / tisiiMsirIu Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha kahai, 'je thUlabhadra ghara choDai te vararucinau vilasita / tu e vayara tAharai sAnidhi valai / ' ima kahai kozA hasInai kahai, 'te kima? sirIu kahai, 'tAharI bahina sAthi vararucinai saMbaMdha chaha / anai te-pAhi tehanai madirApAna karAvIi / ' e vAta tINai paDivajI / pachai sirIu ghari aaviu| hivai vararuci anai rAjA sadAi ekai Asani baiThA vAta kri| ima ekadA sirIi avasara lahI rAjA vInaviu 'svAmina ! bhaMDAri tevaDA dhana nahI / ' tisii rAjA kahai, 'jAM gaDAla haMtau tAM lagaivAMka kAMI na haMtau / ' tivAraI sirIu kahai, 'svAmI! te 'madyapAnI vararuci brAhmaNi phokaTa bAlakanai mukhi loka bhaNAvI tumhArauM mana vipratAriu / ' rAjA kahai, 'te vararuci bAMbhaNa, kima madya pIi ?' tisiI sirou kahai, 'svAmI ! prabhAti e kau. tiga dekhaaddiisiii|' pachaI mAlI eka ApaNau vizvAsI teDI tehanai sIkhavI sirIu prabhAti sabhAmAhi Aviu / vararuci paNi Aviu / sAmaMta maMDaloka sarva aayaa| tetalai mAlIi kamala ANI rAjAdika lokanai ApyAM, anai mayaNahala-bhAvita je chai kamala te vararucinai paNi hAthi dIghau / saha ko kamala sUMghivA lAgA / tivAraMi vararuci paNi te kamala iMghiuM / te mayaNahala-parimalanai pramANi vararucinai vamana hau / tisiI sabhA-haMtau nIkaliu / paNi madirA gaMdhAvA lAgI je kozAnI bahini pAI huuNtii| te vAta rAjAdika saghale loke jaannii| pachaI vararuci tAtaDaM kathIra pIdhauM, zodhi hovA bhnnii| maraNa pAmau / ima sirIi vayara vaaliddN| pachai sirIi satAMga rAjya Akramiu / sarva mudrAI pradhAnapada bhogavai / ehavai zrI-thUlabhadra dvAdazAMgI bhaNI guru-samIpi rahai / isi varSAkAla Avyau / trihuM mahAtmAe guru vInavyA / eka kahai, 'cyAri mAsa. upavAsa karI, sIha-guphAnai dvAri Ubhau kAusagga karisu / ' bIjau sAdhu kahai, 'dRSTIviSa sApanai bilanai dvAri, cyAri mAsa upavAsa karI kAussagga krisu| trIjau sAdhu kahai, 'kUA-Upari adhavici kASTa chai, tihAM cyAri mosa kAusaggi rahisu / ' tisii gure zrutajJAnanai bali jANI Adesa dIdhau / tetalai thUla-. bhadra paNi gurunai kahai , 'hUM kozAnai ghari chi rasa jimatau, citrazAlI-mAhi cyAri mAsa rahisu / ' isii saMbhUtivijaya gure yogyatA iNdriy-jyn| jANI Adeza dIdhau / pahilA triNNi mahAtmA ApaNai ApaNai ThAmi jaI kAustaggi rahiyA / thUlabhadra kozAnai ghari jaI dharmalAbha kahI, kozAnI citrazAlI mAMgI thUlabhadra caumAsi rahiu / tihAM cha rasamai AhAra viharAviu / pachai vezyA navA navA vesa pahirI nava nave hAvabhAva-kaTAkSa-kSepe vacana-vilAse nava nave bhaMgAre zrI thUlabhadranai khalabhalAvai / paNi lagArai kSobha na paami| jima jAtizuddha hIrau lohi bhedIi nahIM tima thUlabhadra na bhedIi / pachai kozA AvI page lAgI, 'svAmina ! pUrva-paricayalagai mai aparAdha kIghau / hivai te aparAdha khamau / ' pachai thUlabhadrai tima te pratibodhI jima zrAvakauM dharma Adariu anai abhigraha lIdhau - rAjadatta puruSa TAlI anerA puruSanau nema / isii varasAlau saMpUrNa atikrmiu| tiNi mahAtmA ApaNA ApaNA abhigraha pUrI jetalaI guru-samIpi AvyA tetalaI guru kAMi eka Asana-itu UThI, 'dukkarakAraka Avau' isiuM kahiuM / tetalai thUlabhadra Aviu / tehanai guru UThI bahumAna dei, 'dukkara-dukkarakAraka aavu|' 1. K vararuci brAmhaNi madyapAniiM / 2. Pu. L. mIDahala, K. mINahala / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 merusundaragaNi-viracita iNi vacani mahAtmA cItavai, 'e muhutAnA putra-bhaNI bahumAna diiM guru / ' te triNi 'hiva AvataI varasAlii amhe paNi abhigraha lesiuN|' ima amarSa hIA-mAhi vahatA ATha mAsa moTai kaSTii gmaaddyaa| tetalaI varasAlau Aviu / siMhaguphAvAsI mahAtmAi guru vInavyA, 'bhagavana ! vezyAnai ghari cyAri mAsa hUM rahisu / tapa niyama karisu / ' tisii gure jJAnopayogiiM jANI kahiuM, 'taI e abhigraha nahI paliI / ' ima kahatAM vAratAM vicAlai siMhaguphAvAsIiM abhigraha leI, thUlabhadranI spardhA vahatau upako zAnai ghari pahutau / tiNi jANiuM ju, 'e thUlabhadranI tuDiI Aviu chi|' pachai udAra sphAra zrRMgAra karI, mahAtmA-samIpi AvI, hAvabhAva tima karivA mAMDyA jima kSaNa eka-mAhi mahAtmA cUkau / tapakriyA sarva muukii| tisii upakozA kahai, 'dhana ANi / ' mahAtmA kahA, 'dhana mujha-kanhali natho / tu upakozA kahai, 'nepAla desi jA, tihAM nepAla dezanau rAjA dezAMtarInai eka ratnakaMbala Apai chai, te ratnakaMbala savA-lAkha lahai / ' pachai te mahAtmA kAmanau vAhiu varasatai meghi nepAladesa-bhaNI cAliu | paMtha avagAhI nepAladesanA rAjAnai milI, ratnakaMbala lahI, vAMsa eka-mAhi gopavI, pAchau vaaliu| paNi mana-mAhi upakozAnai dhyAi / ima AvatAM pAli-mAhi sUDAnaI vacaniiM mahAtmA bhIle' jhAlo khauliu / paNi kAMDa na dekhai / tisiI mUkI dodhau / tetalai valI sUDau kahai 'lAkha jAi, lAkha jAi / ' isi kaha(? hi)i valI mahAtmAnA mukha-pramukha sarva joyAM, paNi kAMI na dekhi| tetalai pallopati kahai, 'aho mahAtmA ! amhe tAharaDaM kAI na liu~ / paNi kahi, sUDau sAcau ki kUDau ?' tivAraI mahAtmAi kahiuM, 'e vAMsanI lAkaDI-mAhi savA-lAkhanau ratnakaMbala chai / ' pachai satya vacana-lagai mahAtmA mUMkiu / hivai te muni paMtha avagAhI, upakozAnai ghari Aviu / tetalaha upakozA paga dhotI hUMtI / tisii mahAtmAi te ratnakaMcala ANi Agali mUkiu / ehavai vezyAi te kaMbala leI, paga lUhI, khAla-mAhi cAMpiuM / tivArai muni kahai, 'ehavau bahumUlya kaMcala helAI kAdama-mAhi tai kAMDa ghAtiuM ?' tivAraI kozA kahai, 'e kAMbalAnI kehI vAta chaDa ? joina, taI cAritra ratna helAI mAharai viSai kima gamADiuM cha? kahi-na alpa sukhanai kAjiiM anaMta sukha kAMi hAraI ?' ityAdi pratibodha sAMbhalI vairAgya-lagai kahivA lAgau, n| tara 4bhalau tAriu / hiva hUM guru-kanhali jaI AloyaNa liuM chauM / tujhanaha dharmalAbha hu / ' tisii usakozA pagi lAgI kahai, 'etalau aparAdha maiM tumhArA pratibodha-bhaNI kIdhau / te tumhe khamajyo / ' pachai guru-samipi AvI, pApa AloI, tapa tapivA laagu| isii ekadA rAjAI sArthavAha eka Aviu hUMtau tehanai kozA diidhii| hivai te kozA sArthavAha-Agali sadA thUlabhadranA guga varNavai / te gugavarNana dekho thUlabhadra-sAthiI mana UtArivAbhaNI sArthavAha ekaNi bANi karI, sUtau hUMtau, AMbAnI lUMcI chedI, bANiI bANa sAMdhI, kozAni hAthi laMca Apai / ApaNau kusalapaNauM dekhADI, kozAnA mukha sAmahauM joi / tetalai kozA paNi sarisavanau thAla bharI, phUle DhAMkI, Urari sUI mUMke, nAcivA logii| paNi saIi paga vaudhAgau nahI, anai phUla paNi khispAM naho / ehavau svarUpa dekhI sArthavAha saMtuSTa vartamAna kahai, 'mAgi, syU ApauM ?' tivAraI kozA kahai, 'maI siuM dekhADiuM je tuM rIjhiu 1 jau 1. P sivAya 'bhIle nathI. / 2. Pu. Seli3 L. khAliu P. jhaaliu.| 3. K. helAI ima kAMI khAli ghAliu / 4. P. L. K bhlu| 5. Pu. 'raSiu' sudhArIne 'haraSiu, L. P. raMjiu / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha dukkara vastu joIi tu thUlabhadranI, jINai bAra koDi dhana mujha sAthi pariharI, ehavau zola pAliuM / ' ityAdi zrI-thUlabhadranA guNa varNavatAM pAmI dIkSA lodhI / kozA valI ApaNaI abhigrahi rahI / isa bAra varasI dukAla paDiu / tiNi sAdhu-saMgha mahA-kaSTiI dukAla Utariu / paNi mahAtmAnai guNavAnai abhAvi siddhAMta vIsariyA / pachaI zrI saMgha pADalI puri nagari sarva ekaThau miliu / jehanai ji kAMi mukhi Avata hUMta sarva ekaTauM karatAM igyAra aMga pUrA kAM / paNi pUrvano vidyA joIi, teha-bhaNI bhadrabAhu svAmi-samIpa, teDivA-bhaNI bi mahAtmA mokalyA | tisii bhadrabAhu svAmi kahai, 'mai tu mahAprANa dhyAna mAMDiuM chai / tiNi karI mai nahI atrAi / ' pachas mahAtamA pAchA AvyA / vahI saMdhiI pUrvanA uddhAra-bhaNI bi mahAtmA mokalI kahAviDaM, 'ji ko saMghanai na mAnai tehanai siu daMDa ?' guru kahara, 'tehanaI saMgha bAhari kIjai / ' ima kahiI, mahAtmA kahaI, 'tu tumhe ji saMgha bAhari thA siu / ' iNi vacani sasaMbhrAMta zrI-bhadrabAhu svAmi kahivA lAgA, 'saMghanau bola mAthA Upari / paNi ju saMgha mujha Upari kRpA karai tu mahAtmA prajJAvaMta ji ko hui te mokalau / tehanaI hUM sAta vAcanA desu / ima saMghanai prasAdiiM mAharau~ kAna sIjhai anai mahAtmA paNi bhaNyA jAI / ' iNi vacani saMghiI thUlabhadra - pramukha pAMca saI mahAtmA bhaNivA mokalyA | tihAM bhadrabAhu svAmi- kanhai bhaNivA lAgA / 55 bhogavI nai helAI hUM te sArthavAha pratibodha That kAli mahAtmA bhaNatAM bhaNatAM UbhagA / sarva pAchA AvyA / ekalau thUlabhadra tihAM rahiu bhaNai / ima bhaNatAM bhaNatAM dasa pUrva bhaNyA / tetalaI zrI thUlabhadranI bahina dIkSA leInai vAMdivA AvI / gurunai pUchi, 'bhagavana ! thUlabhadra kihAM ?' tisiddhaM gure kahiuM, 'devakula-mAhi sajjhAya guNi chai / ' pachai mahAsatI bhAI vAMdivA tihAM AvI / tetalai thUlabhadrahaM vidyAnahaM bali siMhanau rUpa kIdhau~ / mahAsatI sIha dekhI pAchI nAThI / tihAM jaI gurunai kahara, 'bhAInai 'kuzala nahI / ' tisihaM gure upayoga deI joInai kahiuM, 'jAu vAMdau / kusala chai / ' pachai mahAsatI harSI huMtI bhAInai vAMdI Agali baiThI / timii thUlabhadra pUcha3, 'sirIu kihAM ?" tivArai mahAsatI kahaI, " amha sAthiI dIkSA lIdhI / paNi lagAraI bhUkhyau rahI na sakai / ekAsaNauM paNi na karai / ima karatAM pajUsaNa Aviu~ / pachai mahAsatIe sirIyAbhAInai porisi karAvI, porisi pahutI, sADha porisi karAvI / ina karatAM sAMjha jhAlavI / pachai mahAsatIe kahiuM, 'hivai rAti paDI, prabhAta pAraNauM kare / ' ima ardharAtri vauliI Akalau hUu / tihAM ArAdhanApUrvaka maraNa pAmiu / prabhAti RSi - ghAtanA pApa lagai mahAsatI pAraNauM na karai / isii saMgha miliu / sarva vAta saMghaAgali kahI / saMdhidaM valatau kahiuM, 'tumhanai pApa na laagi| kAMi tehanai tAravA-bhaNI tumhe udyama kIdhau / ' tuhai mahAsatI na mAnai, isiuM kahai, 'jau vItarAga mukhi karI kahaI tu pAraNa kAuM / ' chaha sarva maMtra kAusaggi rahiu / tihAM zAsana- devatA AvI kahai, 'kauNa kAja 1' tisiddhaM saMgha kahai, 'zrI - sImaMdhara- svAminai pUchI AvaDa - 'mahAsatInai pApa lAgauM ki nA ?' tetalai zAsana- devatA kahai saMghana, 'tumhe kAusaga rahau, jima hUM pUchI AvauM / ' mahAsanI kahara, 'ahe ApaNai mukhi pUchisiuM / ' pachai zAsana devatAr3a karasaMpuTi mahAsatInai leI zrI - sImaMdhara svAmi- kanhai ANI / tihAM mahAsatIDa vAMdInai pUchiuM / tisihaM svAmI kahara, 'tU nirdoSi / ' pachaH svAmIha zAsana-devatA dekhatA cUlikA ApI / zAsana-devatA yakSA mahA1. K. zrImukhiI / 2. Pu. nardoSai / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita satInai bharatakSetri leI AcI / tihAM saMghanai cUlikA ApI, zrI-sImaMdharasvAminau vacana kahiuM / pachai pAraNauM saghale kIdhauM / " ityAdi vAta kahI mahAsatI upAzrayi pahutI / isiI thUlabhadra vAcanA-bhaNI AcArya-samIpi Aviu / tetalai gure kahiuM, 'jA, tUM yogya nahI / ' tivAraiM jau joi tu dikSA-dina AraMbhI, ApaNau aparAdha na dekhai / paNi eka aparAdha je gurunai aNakahai sIhanauM rUpa kIghau, te TAlI anerau aparAdha nahI / pachai gurune page lAgo ApaNa u arAdha khamAvai, 'svAmina ! e ArAdha khamau / valI aparAdha nahIM karau / ' guru kahai, 'hivara tUMha nai va canA nahI diu~ / ' pachai sarva saMgha melI, gurunI rIsa upasamAvivA-bhaNI, page lAgI rahiu / tuhai gurunI rIsa upasamai nahI / AcArya kahai 'ajI tai samudra-mAhi eka biMdu bhaNiuM chai, anai te hI vidyA jarI nahI, tu Agili vidyA kima jarisii ?, paNi jau saMgha valI valI kahai chai, tu sUtrapATha karAvisu / paNi artha nahI kahauM / ' pachai thUlabhadranai cyAri pUrva chehi lAM sUtra-tu bhagAvI kahiuM, 'Aja pachai tUM dasa ji pUrva ziSyanai bhaNAve, paNi cyAri ma bhaNAvesi / ' pachai zrI-thUlabhadra cauda-pUrva-dhara AcArya-padavI lahI, ekaNi nagari mitranai ghari Aviu / tetalaha mitrano bhAryA sAmhI UThI, paNi dAlidra-lagai kAMi bhagata karI na sakai / tisiI thUlabhadri pUchiuM, 'te 'soma mitra kihAM gayau ?' tisiiM strI kahai, 'dhananI AzAI dezAMtari gayau chi|' evai jUnA ghara-mAhi thAMbhau eka dekhI enalau bola kahiu, "e ima anai te tim| kahau e vAtanau kima ?' isiuM kahI AcArya upAzraye AvyA / pachai mitra ghari aaviu| strIiM AcAryanA vacana kahiyAM / thAMbhau dekhADi u / pachai somiI te thAMbhau UkheDI. bhUmi khaNI, savA lAkha dravya kADhiuM / ima zrI-thUlabhadranAM ghaNAM avadAta chii| ima bhavikajananai pratibodha deI, prAMti aNasaNa leI svargi gyaa| . iti zrI kharataragacche zrIjinacaMdrasUrI vijayi vA0 merusudaragaNinA viracitaM zrI sthUlabhadracaritraM samAptaM // 19 // hivai je lobha dekhADiiM zIla-hUMtA na cUkai te kahai-- taM namaha vayarasAmi sayaMvarA rynnkoddi-susmiddhii| avagaNiyA jeNa tiNaM va siTTi dhUA pavararUvA / / 42 vyAkhyA :- te zrIvayarasvAminai namau / jiNi bhagavati saMyaMvari Avo rUpavaMti strI. ratnakoDi tiNi kari sahita ehavI, dhanasaMcaya zreSTi tehanI rukmiNI beTI, anurAgasahita AvI hUMtI, jUna tRgeno pariI aaggii:prihrii| te jima lobhi na gayA tima cIje mahApuruSe strI dekhI lobhI na jAiva / / hiva te vayarasvAminI kathA kahIi [20. vajrasvAminI kathA] IgaI bharatArddhi, avaMtIdezi, tuMbavaNa saMnivezi, vyavahArIyAnu putra dhanagiri vasai, paNi mahA dharmavaMta / kramiI yauvanAvasthAi Aviu / tetalai mAnApitAe kanyA mAgI dhanagirInai kIdhai / tisii dhanagiri kanyAnA pitAi kahai, 'tumhe kAMI kanyA dyau chara ? haM tu dIkSA lesu / ' isii dhanapAlanI beTI nAmiI sunaMdA te kahai 'dhana gari TAlo pANigrahaNa anethi na karaDaM / ' pachaha 1. K. somila / 2. L. somile / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha aNaIchatai ti pitAI dhanagiri pariNAviu / paNi thoDA dina ghare rahiu / tetalai puNyavaMta jIva eka devaloka tu civI sunaMdAnI kUkhai Upanau / tetalai dhanagirihaM dIkSA lIdhI zrI-sIhagiri AcArya samIpa / pachai patnInau bhAI Aryasamita mahAtmA dhanagirinai sahAdhyAi hUu / thoDe dihADe zruta sarvaM bhaNiu / isiI sunaMdA garbha dharatI pUre divase putra janmiu sarvalakSaNa saMpUrNa / janma -kAli strI gIta gAI, utsava karaI, paNi mukhi kahaI', 'Aja bAlakanau pitA dIkSA na liata tu janma mahotsava vistAri karata / strIiM bhalII syUM cAlai ?' e vAta bAlaka sAMbhalI cIMtavara, 'dIkSAnau nAma mai kihAi sAMbhaliu chai / ' ima IhApoha karatAM jAtIsmaraNa UpanauM, pUrva bhava dIThau / pachai bAlaka catavai, 'mAharA guNarUpa jau e dekhasii tu mAtA dIkSA levA nahI dii / ' ima vimAsI bAlaka rovA lAgau / rAtri nai divasa rotau ji rahai / rAkhiu i rahai nahI / pachai mAtA UbhagI kahai, 'jima tAharau bApa gayau, tima tUM paNi jA / ima kahatAM cha mAsa gayA / tetalai ghanagiri zrI. sIhAgiri AcArya sAthi Aryasamita sahita AvyA / pachai dhanagiri gurunai vAMdInai kahai, 'svAmina ! jau AjJA hui tu saMsArIyAM vaMdAvI AvauM / ' pachai Aryasamita sahita dhanagiri jetalaI gurunaI praNAma karI nIkaliu, tetalaI gure kAMI sauNa vicArInai kahiuM, 'Aja tumhanai moTau lAbha hosii / tumhe sacitta acittanau niSedha ma karijyo / pachai 'taha tti' karI sunaMdAnai ghari jaI dhanagiri 'dharma - lAbha' kahiu / tetalai sakhIi ji kahiuM, 'he bahini ! dhanagiri Aviu chai / tUM kahitI beTau bApanai Apisu tu Api / ' sunaMdA paNi UbhagI hUtI ghanagirinaha kahai, 'ApaNau putra lii / jima tUM gayau tima putra leI jA / ' pachai dhanagiriiM sAkhIyA kIdhA, matauM likhAviu / pachai sunaMdA bihuM hAthe putranai leI kahivA lAgI, 'etalaDa kAla mai pAliu, hivas tUM pAli / ima kahI putra dIghau / valI ghanagirii kahiuM, 'hivaDAM tU rabhasapaNai Apai chai, utA kare / ' sunaMdA kahai, 'mAharai khapa nathI / ' ima kahI bAlaka jholI-mAhi mUMkiu, tetalai zetau rahiu / pachai behU mahAtamA posAlai AvyA / tetalai guru sAmhA AvI kahivA lAgA, 'jholI bhAre chai, amhanai Api / tu vIsAmau lii / ' pachai dhanagiri guruna jholI ApI / te mAhi te bAlaka- ratna dekhI guru kahai, 'mAhi kisiuM vajra chai, je eass bhAra ?' ima kahI valI bAlakanA mukha sAmahuM joI kahivA lAgA, 'e bAlaka moTau yugapradhAna hosii / e yatnai karI rAkhijo / ' tihAM vajrasAra' ehavaDaM nAma dIghauM / pachai bAlaka mahAsatInai samopiu, kahiuM, 'rUDI pari rAkhijyo / ' mahAsatIe sijyAtara zrAvikAnai bhalAviu / te strI bAlakanai dhavArai, pAlai, lAlai, nAnAvidha krIDA karAvai / eka snAna karAvai, eka AMkhi Ajai, eka stanyapAna karAvai / ima sarva ApaNI ApaNI bhakti karatAM te art- bAlaka tima kimai bolAi cAlai, jima sarva saMgha pramoda pAmai / hiva sunaMdA te vayarabAlakanas dekhI lobha-lagI zrAvikA pratii kahai, 'e tu mAharu putra, mujhanai Apau / ' pachai zrAvikA kahai, 'e gurunI zrANi chai, amhe nahI ApauM / ' iNi vacani sunaMdA zAkhA - patita vAnarInI parihaM nirAsa huI / tuhara putranA sneha - lagai kivArai kivArai AvInai dhavArai, kivArai Apai utsaMgi dharai / 1. Pu. vajrakumAra / 57 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita isii acalapuranai samIpi nadI eka bihuM bhAge thaI / te-mAhi beTa eka' chai / tihAM tApasa vasaI / teha-mAhi eka tApasa pAdalepa-vidyA jANai / te sarva tApasanai pagi pAdalepa karI loka dekhatA ji pagi karI nadI Utarai / lokanai mahA vismaya Upajai / pachai ghaNA loka tApasanI mahimA dekhI bhagata thayA / pachai te loka zrAvakanaI kahaiM, 'tumhArai zAsani koI ehaghau chai ki nA ?' tisiI zrAvaka aNabolyA rahaI / ima karatAM anyadA prastAvi vayarasvAminA mAulA zrI-Aryasamita AcArya tihAM AvyA / zrAvaka sarva vAMdivA AvyA / gure pUchiuM, 'samAdhi chai 1 tisii zrAvaka kahaI, 'Aja-kAli tApasanI mahimA adhikI chai / tiNi karI tApasanA bhakta je chaI, te zrAvakanai hasaI chaI / ' pachai gure jJAnabaliI tApasanau pAdalepa jANI je samyaktvadhArI zrAvaka hUMtA, te teDyA / kahiu~, 'Aja tumhe pAraNauM karavA-bhaNaH tApasanai ghari teDau pachai zrAvaka prabhAti aI tApasa nihNtriaa| loke jANiuM-tApase zrAvaka paalttyaa| pachai sarva loke paravaryA tApasa zrAvakanai ghari AvyA / tetalai zrAvake dUdha ANI jhAMbaDA leI tApasanA paga dhovA mAMDyA / tima kimai jehavAM puSkaranAM patra huI tehavA kIdhA / pachaI caMdanaI karI lipyA / ima karatAM tApasanAM mukha zyAma huAM / bhojana vIsarI gyaa| pachaI bhojananai aMti sarva tApasa loke parivayA~ nadInai kAMThai AvyA / te tApasa pAdalepa-pAkhai pANI-mAhi bUDivA lAgA / tetalai lokanAM sahazra hAthi tAlI detA kahaiM, 'etalA dina amhe lepanai baliI bholavI vaMcyA / ' tisii nagaranau rAjA tihAM Aviu / tetalaI guru paNi tihAM aavyaa| te tApasanI apabhrAjanA dekhI sarva loka dekhatAM nadInai kahiuM, 'amhe pelai pAri jAsiuM / tU mAga mUki / ' ima kahatAM nadI bi-khaMDa huI / rAjA, tApasa, guru sarva pelai pAri AvyA / tihA~ tApase evaDI gurunI zakti dekhI dIkSA liidhii| tehanaI keDai nai brahmadvIpI sAkhA nAma hUuM / isiI vayara-bAlaka trihu varasanau hUu / tetalai dhanagiri-pramukha sAdhu tuMbavaNa-saMnivesi aavyaa|| tetalai sunaMdA AvI kahai, 'mAharI thApaNi aapu|' tisiiM dhanagiri vaha i. 'e vAta hiva ma kahesi / tahIiM tAM gvAhI-sAkha A kIdhA chii| hivai tUM mAgatI lAja nahIM?' sunaMdA kahai, 'ApaNI vastu mAgatAM sI lAja ? hUM mAharu putra lesu / ' ima vivAda karatAM rAjabhavani jaI sakala zrIsaMgha dhanagiri saha jimaNai pAsai rAjAnaI baiThA / anai sunaMdAnau pakSa tu rAjAnai DAi pAsai baiThau / bhojarAjA bihuM pakSanA vacana sAMbhalI kahiuM, 'e vivAda mai na bhAjai, paNi jehanau teDiu bAlaka AvaI' te levA lahai / ' e vAta cihuM pAse mAnI / tetalai sunaMdA kahai, 'pahilaGa hU~ bAlakanai teDisu / ' ima kahI sUkhaDI, khelaNA, citragata pATI, sAkara, ToparAM, khArika ityAdi sakhaDI leI sunaMdA kahai, 'vatsaM! eka vAra Avi / e sarva tUM lii| valI ghaNI sUkhaDI Na vacani vayara cItavai, 'yadyapi mAtA lopI na joIi. paNi hivaDAM jau mAnai mAnisu, tu saMghanI avahIlanA hosii|' ima cItavI mAtA sAmahuna joyuN| tetalai dhanagiri zrIsaMgha dekhatAM rajoharaNa hAthi leI kahiu, 'bAlaka! amhArai tu e dharmadhvaja oghau chii| jau vAMchA hui, tu aavi|' tetalaha vayara-bAlaka UlAlA karI Aghai vilagau / sakala zrIsaMghanaimani utsAha Upanau / tetalaha sunaMdA kSaNa eka vilApa karI kahivA lAgI, 'pahilau tAM bhAIi dIkSA lIdhI / pachada bharatAri 1. L eka kanyApUrNa, Pu. kanyAvarNa / 2. K. tApasanu / 3. K. tehanu bAlaka huI / 4. Pu. leSaNI / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 59 dIkSA lIdhI / pachai valI putriI dIkSA lIdhI / tu hivai hUM ghari rahI syuM karauM ? mujhanai paNi dIkSA diu / ' pachai zrI - sIha giri-sUgnii pAdamUli dIkSA lIdhI / padAnusAriNI prajJAI zrI vayara pAlaNai pauDhii mahAsatInA mukha- itu igyAra aMga aNAvyAM / anyadA guru vayara bAlaka ATha varasanau saMghAti leI avaMtI-bhaNI cAlyA / tetalai aMtarAli megha Aviu / te apakAyanA niSedha-bhaNI yakSana bhavani rahyA / tetalai vayaranA bhavAMtarI mitra devatA vayaranI parIkSA bhaNo maMda vRSTi vikurvI, saMghAta ekanI racanA karI, devatA zrAvakanai veSi AvI AcArya vInavyA, 'svAmina ! vayara bAlaka vahiravA mokalau / ' gure jetalai mokaliu, tetalai aMtarAli megha Ayau / valI megha saMhariu / valo gurunai AdeziiM vayara Apa bIjI vAra AvassahI karI nIkaliu / jihAM saMghAta chai tihAM jau Avai, tu eka jUnau tRNAna chAparauM dekhai / teha-talai aneka zAli-dAli-kohalAnAM vyaMjana dekhI vayara bAlaka cIMtava dravya-kSetra - kAla - bhAvanaI melihaM, 'te dravya je zAli rAMdhI chaha, te tu hivaDAM nIpanI na huI / kSetra jau joIi tu e vATa UjeNInI-ihAM etalI sAmagrI kihAM ? kAla jau joIi tu kohalAnau e kAla nahI / bhAva jaTha joIi tu deNahAra zrAvaka AMkhi meSonameSa nathI karatAM / tu ima jANII chai, e devatA ghaTai / tu devatAnu piMDa mahAtamAnai na kalpai / ' ima cIMtavI jetalai pachiu valai tetalai devatA page lAgI, khamAvI, vaikriyalabdhi deI adRzya huA / e vAta sAMbhalI guru camatkariyA / valI teha jiM jRMbhaka devatA vaNika-rUpa jeSTha mAsi ghRtapUra vayaranai devA lAgo / tihAM paNi devapiMDa jANo pAchau valiu / tetalai devatA prakaTa huI AkAzagAminI vidyA deI adRzya huA / ima vayara bAlaka je je mahAtamA siddhAMta bhaNai te te sarva siddhAMta jalonI parii saMgrahai / ima ekadA guru bahirbhUmikAI pahutA / vayara cAlaka ekalaDa posAlai cIMtavai / tetalaI bAlakasvabhAva-lagai upadhi sarva Apa pAkhatI mUMkI, vAcanA devA lAgau / tetalai guru AvyA / tihAM bAlakanI vANI sAMbhalI bAraNai chAnA rahInai sAMbhalai tu igyAraha aMga bAlakanaI muhaDai askhalita AvaDatAM jANyAM / mani harSyA / pachai gure saMcala kIdhau / tetalai vayari upadhi sarva jUjUI mUkI gurunA paga pUMjivA sAmahau Ayau / gure pachas mahAtmAnai jaNAvivA-bhaNI Asanna eka gAma chai tihA~ bhaNI cAlivA lAgA / tetalai mahAtamA AvI kahaI, 'bhagavana ! amhanai vAcanA karaNa desii ?' tisihaM gure kahiuM, 'e vayara bAlaka tumhanai vAcanA desii / ' ima 'tahatti' karI mAniuM / pachai prabhAti baisaNau~ vayaranai mAMDiu / tihAM baisArI vAcanA mAMgI / tetalai vayara vidhivat vAcanA devA lAgau / je ziSya parIchatA nahI, te-hU parIchivA lAgA / je guru mAse vAcanA detA, te vara ekai dini dii / tisii mahAtmAe cIMtaviu, 'jai guru mauDerA Avai, tu amhArai bhagavaM vAru cAlai / ' ima karatAM guru AvyA / mahAtmA pUchayA ju, 'vAcanA cAlai chai ?' tisiha mahAtmA sarva gurunai vInavaI, 'svAmina ! e jaMgama sarasvatI bhaMDAra / etalA dina amhe na jANiuM / je amhe avajJA kIdhI, te khamau / ' pachai gure kahiuM, 'tumhanai jaNAvivA ji bhaNi amhe cAlyA hUMtA / ' pachas vAcanAcAryapada deI mahAtmA bhaNAvivAnu Adesa dIghau / AcAra-kalpa vayaranai guru bhaNAvai / jetalau gurunai dRSTivAda AvataDa hUMtau, tetalau sarva vayaranai bhaNAviu / pachai guru dasapura AyA / tihAM vayaranai kahai, 'vatsa ! dasapUrvaghara zrI bhadraguptasUri avaMtIiM chai / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita te-kanhali tehavau koi ziSya nathI, je pUrvanI vidyA lii / te-bhaNI tUM UjeNIi jaI dasa pUrva purA bhnni| jivAraI dasa pUrva purA thAsiI, tivAriiM zAsana-devatA sAMnidhi karisii / ' e vAta zrI-vayariiM paDivajI, Ujegi-bhaNI cAliu, paMtha avagAhI sAMjhai UjeNIi Aviu / prabhAti gurunai vAMdisii ehavai / pAchilI rAtriiM zrI-bhadraguptasUri sauNauM dekhai ju, 'koI parahuNau AvI, amhArA hAtha-haMtau khIranau paMDagaha leI pII, tRpti paamii|' isiuM suhaNauM sajjhAya karatAM mahAtmA-pratiiM guru kahai ju, 'Aja koI ApaNai parahuNau Avisii, te amhArI sarva vidyA lesii|' ima vAta karatAM prabhAti zrI-vayarasvAmi AvyA / gurunai vAMdI Agali bitthaa| tetalai gure ati bahumAnapUrvaka saMyamanai viSayi kusala pUchiuM / valI pUchiuM, 'zrI-sIhagiri-sUrinA caraNa-kamala mUMkI IhAM kima AvyA ? tetalai vayara vinayapUrvaka kahai, 'zrI-gure tumha samIpi daza pUrva bhaNivA-bhaNI mokaliu chuN| te pUrva tumha kanhai chaI, anethi nthii| eha bhaNI prasAda karI mujhanai bhnnaavu|' pachai vayara gurunai prasAdiI, siddha-sArasvata-cUrNanai pramANiiM dasa i pUrva thoDA kAla-mAhi bhaNyA / pachai zrI-bhadragupta-sUrinai Adesii dasa pUrvanI anujJA pAmI, dazapuri AvI zrI-guru praNamyA / tisiI zrI-sIhagiri-sUri vayaranai saMtuSTa-vartamAna AcAryapada deI gaNanI anujJA dIdhI / tiNi avasari buMbhaka-devatAe mahA-mahotsava kIdhau, AkAsi-iMtu kusumanI vRSTi kiidhii| zrI-sIhagiri-sUri cAritra pAlI aNasaNa-pUrvaka maraNa pAmI svarganai bhAjana huaa| hivai zrI-vayarasvAmi pAMca sai mAhAtmAe parivaryA jihAM jihAM vihAra karai, tihAM tihAM zrAvaka saMgha navanavA mahotsava karaI / isiI zrI-vayarasvAminI mahAsatI pADalIpuri nagari dhanazreSTinI yAnasAlAI AvI rahI / tisiI te vivahArIAnI putrI rukmiNI mahAsatI-kanhai bhaNai, mahAsatI-kanhai baisai / tisiiM mahAsatI zrI-vayaranA guga varNavai / rUpa-lAvaNya vidyA varNavatAM rukmiNInaha anurAga vayarasvAmi-Upari hUu / pachai pratijJA karai, 'mujhanai iNi bhavi vayara ji bharatAra / ' tivArai mahAsatI kahai, 'te tu nIrAga nispRhI, kAma-hUMtA viratAM chaI / teha Upari e manasA ma karesi / ' pachai rukmiNI kahai, 'hivai tAM vayaranA paga zaraNi / ' te rukmiNInaha citti vajralepano pariiM vayaranauM nAma rahi / anyadA pADalIpuri zrI-vayarasvAmi vihAra karatA AyA / tihAM nagaranA loka sarva vAMdivA gayA / rAjA paNi vAMdivA Aviu / tisii gure vidyAnai baliI ApaNau rUpa sau mahAtmAnai vipara kiighuN| pAMca pAMca mahAtmAe saMghADau kIdhau anai saMghADai saMghADai vayarasvAmi jajaA dIsaha / tivAraI loka, rAjA sahU vismayApanna, mahAtmAnai pUchai, 'tumha-mAhi zrI-vayarasvAmi kauNa?' tivArai mahAtamA kahaI, 'jehanai mahAMta teja, te jANijyo vayarasvAmi / ' ima sarva mahAtmA AvyA / paNi ajI olakhI koI na sakai / tetalai kyarasvAmi vidyAbaliI apUrva rUpa karI nagaranai parasari AvI dharmApadesa devA' mAMDiu / tisii rAjAdika loke garu olakhyA / saghale vAMdyA / pachai dharmenau upadeza sAMbhalI sahU ApaNai ApaNai sthAnaki para aMteurIe te AcAryano rUpasaMpadA sAMbhalI, rAjAnai kahI gurunaI vAMdivA AvI / tisiiM sAkamaNI pitAnai kahai, 'tAta ! e vayarasvAmi Aviu chai, anai maha tu ehavI pratijJA kIdhI chai jau, iNi bhavi vayara bharatAra / teha-bhaNI cAlau joI AvIi / jAe ta dezAMtarI cha / UThI anethi jAsii / pachai mujhanai Agi ji zaraNi hasii / ' kA sAMbhalI dhanazreSThi rukmiNInai sAthiI sau koDi dhana leI, aneka vastra-alaMkAra 1. Pu.paDaghalu, K.paDaghu / 2. Pu. K. devau / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA -- bAlAvabodha 61 saMghAtiI leI zrI - vayara - samIpi Aviu / tetalaiM zrI vayari strInA cittanau kSobha nivarttAvivA-bhaNI sAmAnya rUpa kIdhau / tivAraI sarva loka kahivA lAgA, 'evaDA atizaya, evaDI vidyA, paNi vidhAtrAeM rUpa na kIdhauM / ' tetalai bhagatanA cittanaI harSa UjAvivA-bhaNI valI svAbhAvika rUpa kIdhauM / pachai dharmopadeza zrI-vayarasvAmiI dIghau / isii dhana mana-mAhi cIMtavai, ' mAharI putrI dhanya, jINai ehavai e sthAna ki anurAga kIdhau chai / ' ima kanyAnai dAnii, varanai dhyAniha gurunI dezanA dhana na sAMbhalai / tisiha desanAnai aMti dhana gurunai vInavara, 'svAmina ! e rukmiNI putrI tumhArA guNa smaratI etalA dina rahI, paNi hivai pANigrahaNa karI manoratha saphala karau / nahI tu agni-saraNa karisii / ehanai ghaNAi vara AlyA, paNi tAharai sobhAgyaha karI rukmiNoi sarva varanau niSedha kIdhau / teha-bhaNI hAtha 'melhAvaNa'i sau koDi dhana hUM Apisu / paNi hivai pANigrahaNa kari / ' tivArai vayarasvAmi kahai, 'aho dhana ! kalpavRkSa mUMki eraMDau kauNa Azrai ? ciMtAmaNi pariharI kAca kauNa lii ? tima cAritra pariharI dhana ana kanyA uNa Adarai ? e bhoga viSa-samAna, jeha-lagai cihuM gatinA dukkha pAmIi / e tu dhana anai strI naraganau kAraNa / anai je cAritra, te mokSanau kAraNa / jau ehanau anurAga sAcau chai, tu cAritra liu, jeha-lagai anaMta sukha pAmIi / ' ityAdi zrI - varanA vacana sAMbhala rukmiNI cAritra lIdhaDaM sAcau saneha pAlivA-bhaNI | tima ghaNe zrAva ke dIkSA lIdhI / isii zrI - vayarasvAminai jRMbhaka - devatAe AkAzagAminI vidyA dIdhI / te vidyAna bali vayara agaMjanIya huu / ima zrI varasvAmi vihAra karatAM, pratibodha detAM, sukhiI rahaI chaI / isiI bAra - varisI duka paDiu | mAtA beTAnau vesAsa na karai, pitA putranai na vIsasai / ehavai dukAli zrI - saMghiiM guru vInavyA, 'svAmina ! hAthIi caDyAM jau svAna bhasaI, tu kima sobhai ? tima tumha sarIkhA guru, ana zrI saMgha dukAli dukho thAi e vAta zobhatI nathI / pachai zrI-vayarasvAmi cakravartinI pariiM paTa vistArI, saMgha sarva baisArI, vici ApaNape baiThA / vidyA smarI hUMkArau jetalai mUkiu, tetalAi pada AkAza cAliu / tisii datta nAmA brAhmaNa zayyAtara kaNa mAMgivA-bhaNI gayau hUMtau / ehavai zrI vayara AkAsi jAtA dekhI UMcai sAdi kahivA lAgau, ' etA dina zayyAtara DUMtau, hiva sAhammI thAuM chauM / mujhana kAMi mUMkau chau ? e vacana sAMbhalI zrI-vayarihaM dayAlagai te-hU paTi baisAriu / pachai pavanavegi paTa cAliu | te paTa zrI saMghanai vismaya UpajAvatAM - mAhezvari puri zrI vayarasvAmi AvyA / tihAM bauddhabhakta rAjA rAjya karai / tehanai milI zrI-saMgha subhikSa-bhaNI tINai desi rahiu / tihAM jaina anai bauddha ekA rahitAM spardhA UpAjevA lAgI / jainanI pUjA - mahimA dekhI bauddha rAjA vInaviu, 'rAjan ! e je jaina AvyA, te tu sarva phUla leI jAI / ApaNa dehara kAMI phUla lAvai nhiiN| teha-bhaNI mAlI vArII / ' pachai rAjAI sarva mAlI teDInai kahiuM ju, 'zrAvakana phUla mApio / pacha3 muhagA I phUla sonAnaha mUli nApai / tivArai zrAvaka paMcavarNa ratna, kapUra, kastUrIe karI pUjA karahUM / paNi jahavI phUlanI pUjA karatAM lAgai, tehavI icchA apucata, aneka upAya zrAvaka cIMtavaI / paNi upAya lahaI nahIM / ima upAya cIMtavatAM pajusaNa 1. P. melAvaNIi 2 Pu. P. pajusaraNa / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita AviuM / tivAraI saMghiI vayarasvAmI vInavyA, 'svAmI ! kArime kusume pUjAnu harSa na pahucai / tu svAmi ! tumha sarIkhA guru, anai saMghanI icchA na pahucaI, tu e vAta sAcI-ghari ratnamaya dIvA balaI, anai aMdhArauM parAbhavai / teha-bhaNI saMghanu harSa pUrau, jima 'pajasaNa saraMga hui / ' pachai zrI-vayarasvAmi prabhAvanA aMga-phala jANI AkAzagAminI-vidyAnai baliiM mAhezvarI-nagarIi AvyA / vahnidevanai ArAmavani dhanagirinau je chai mitra taDitAmidha mAlI, te-samIpi AvyA / tiNai mitranau putra dekhI bhaktipUrvaka vAMdI kahivA lAgau, 'kAi kAju hui te kahau / ' tivArai guru kahaI, 'saMghanu kAja eka moTauM chai, teha-bhaNo hUM phUla levA Aviu chauM / ' tivArai mAlI kahai, 'INI vADIi vIsa lAkha phUla dina pratiI UtaraI / jetalAM joIi tetalAM leI pahucau / ' tivArai gure kahiuM, vIsa lAkha phUla majada kari, jetalai hUM Agali jaI aavuN|' ima kahI ApaNi kSudra himavaMti pahutA / tihAM zAzvatAM caitya vAMdI 'padmadrahi AvyA / tihAM zrI-lakSmI rAjahaMsi baiThI / bihuM hAthe kamala / bhamare ruNajhuNATa karatI, eka kamala hAthi leI, padmadevanI pUjA-bhaNI cAlI / tetalai vayarasvAmi dIThA / lakSmI praNAma karI kahai, 'kamala joIi tetalAM tumhe liu / ' tihAM lakSa kamala lakSmII dodhAM / pachai guru vahnidevanI vADIi AvI ratnahemamaya, devatAnI pariI vimAna bikurvI vIsa lAkha phUla mAhi mukyAM / eka lakSa kamala mAhi mUkI Apa mAhi baiThA / jamaka devatAnau jetalai smaraNa kIdhauM, tetalai devatA AvyA / te devatAne vRMde paravariyA aneka vAjiba vAjate, ghAMTanA saI raNajhaNATa karate, aneka dhvaja lahalahate, AkAzi AvivA lAgA / tetalaI bauddhe cItaviu, e vimAna amhArai deharai Avai chai / ' teha-bhaNI rAjAdika loka sarva milI deharAnai bAraNai UbhA rahyA joi chaI / tetalai vimAna te deharau pariharI jaina prAsAdi AviuM / mAhi zrI-vayarasvAmi aneka devatAne vRde parivaryA vimAna-tu UtarI, paramezvaranai praNAma karI, saMghanai kahai, 'pajUsaNa-upari phUla tu AvyA chaI / tumhe ApaNI icchA puurvtth|' pachai zrAvaka-saMgha ApaNI bhaktiI ToDara leI leI vItarAganai pUjaI / ehavI mahimA zrI-jinazAsananI dekhI rAjAdika sarva loka jainabhakta huA / pachaha zrI-vayarasvAmi dakSiNa dezi AvyA / tihAM valI bAra-varasI dukAla Upanau jANI, mahAtamA saveM sIdAtA dekhI, vidyAnai bali anna ANI karI UddharivA lAgA / etala vayarasvAminai leSmA Upanau / tisiI mahAtamAe suThi ANI ApI / gure prAsuka dekhI ketalIeka lIdhI / gAMThIu eka bhojananai aMti levA-bhaNI kAni mUkI chAMDiu / vAra kIdhI, paNi gAMThIu vosarI gayau / valI sajjhAya karatAM saMdhyAI pratikramaNa-velAi AloyaNauM AloyatAM te saMThi kAna-itI paDI / tivAraiM ApaNau pramAda jANI cItavai, 'ju mujhanai evaDau pramAda Upanau, tu rUDA kAraNa nahIM / teha-bhaNI agasaNa lIjai / ' ehavai zrI-vayarasvAmiI sarva mahAtamA teDI kahiu~, 'e je maMtrapiMDa lIjai chai te tu pApa hui chai. anai e tu bAra-varasI dukAla / tu e asAra sayaranai kIdhai kauNa saMyama virAdhaI ?' isa vimAsI, pachai vajrasena ziSya teDo, gacchanau bhAra ApI, kahiu~, 'jihAM lakSa dhananau vyaya karI eka hAMDo jihAM caDisii, tihAM jANijyo sugAla hosii / ' e vAta kahI, valI mahAtmAnai kahiuM, cAla u, kINai eki cahI aNasaNa lIjai / ' ima kahI ketalAeka mahAtamAe parivariyAM parvati caDivA lAgA / tetalai 1. Pu. P. pajusaraNa 2. P. L. padmadevInaI drahi AvyA / 3. K. padmAdevI pUjA / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 63 cees eka bAlaka dekhI balAtkAri parvata-talai mUMkI Apa parvati AruhiA / tetalAi celaDa catavai, 'mai Upari caDiI rakhe gurunai asamAdhi Upajai / ' teha-bhaNI celau tala rahI ArA dhanA aNasaNa leI zilA-pari kAusagga kIdhau / jima 'Agai ghI vIgharai, tima taDakas celAna sayara vIghariDaM / kSaNa eka-mAhi karmanau kSaya karI svargatai bhAjana huu / tihAM devatAe mahimA kIjai / te dekhI vayarasvAmi mahAtmAnai kahai, 'jou, thoDai kAli kima ApaNapu sAdhiuM / tu ApaNape Alasa kAMi kIjai 11 pachai saghale mahAtamAe samakAli aNasaNa lIdhauM / tetalai mithyAtvI devatA eka zrAvakanu rUpa karI mahAtmAnai modaka dekhAi, pANI dekhADai | pachai zrI - vayara svAmi catavai, 'e mithyAtvA devatA mahAtmAnA mana paDAvai / tu anethi jaI kAja sAdhIi / ' pachai zrI bayarasvAmi dasa sahazra mahAtamAe paravariyA bIjai parvati caDI ApaNauM kAja sAdha | tihAM samyagdRSTI devatAnu anugraha mAgiu / sukhiI aNasaNa pAlI sarva sAdhu svarganai bhAjana huA / tetalai devatAe te vAta iMdra- Agali kahI / tu iMdra ApaNape jRMbhaka devatAe parivariu AvI rathi baisI, parvata - pAkhatI triNi pradakSiNA dIdhI / teha-bhaNI rathAvarta parvatanauM nAma hUuM / tihAM aMtya-kriyA karI, svarNamaya stUpa karI, zrI vayarasvAminI pratimA pUjI, iMdra ApaNa ThAmi pahutu / / isiI vajrasena sopAraI bAra varasanai prAMti gurunI zikhyA hIyai gharI Aviu / tetalai jinadatta zreSTha, IzvarI bhAryA, tehanA cyAri putra caMdra 1, uddehika 2, nAga 3, vidyAdhara 4 - ityAdi kuTuMbe paravariyAM dukAla jAlavaI paNi anna na lAbhaI / pachai eka dini lAkha dravyanau vyaya karI hAMDI eka caDAvI, anai viSa vATI DhAMkaNIi ghAti mUkiuM chai / tisihaM kuTuMba teDI jiNadatta kahai, 'kumaraNaI maraNa hosihaM te pAhaIM ArAdhanA aNasaNa UcarI jau e viSa lagai marIha, tu duHkha na dekhIi / ' ima kahI jetalaI arAdhanA UcarAvai, tetalai vajrasena AvI 'dharmalAbha' kahiu / tisii IzvarI UThI ApaNauM dhanya mAnatI kahA, 'bhalauM hUuM je bhAgya lagai tumhe ihAM aayaa| saMvibhAga karAvau / ajI viSa tu nathI ghAtiuM / e tetalaI guruvacana smarI vajrasena kahai, 'tumhe ma marau / prabhAti laI maraNa-hUMtA nivartyA tetalai prabhAtii dhAnanA vAhaNa AvyAM sugAla hUu / tivAraNaM zreSThine cihuM beTe dIkSA lodhI / vyAraha samagra vidyA bhaNyo / cihuMnai AcAryapada dIghAM / tihAM cyAri gacchanI sthApanA kIdhI / 1 tu havA zrI - vayarasvAmi cha mAsa ghari rahI, AThamai varasi vAcanAcArya padavI lahI, 44 varasa vratAryAya pAlI, 36 varSa AcAryapada pAlI, jinazAsana mahAMta prabhAvanA karI, dhananI koDii je lobhi na gayA / zrI-vayara svAmicaritra samApta // 20 // # khIra leI amhanai tArau / ' sugAla hosiI' / ima jeta hivas zIlavaMta puruSa mAnya hui, paNi je strI zIlavatI hui, te paNi pUjanIka hui-isiuM dRSTAMtapUrvaka kahai chai - pAlati niya-sIlaM ThAvaMti suddha dhamma - maggami / rahanemi muNi pi jae sA pujjA rAyamai ajjA // 43 1. K. agnihaM ghI vIgharAi 2. Pu. iMdra 3 uddehika 4 nAgendra 5 vidyAdhara 4 / A. iMdra 1 caMdra 2 nAga 3 | Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merundaragaNi-biracita vyAkhyA :- nija ApaNai DIliI sUdhauM zIla pAlatI, anai rahaneminaha unmArga paDato dharma viSas sthApatI hUMtI ehavI rAjImatI mahAsatI jagatraya-mAhi pUjivA = vAMdivAnaMda yogya huI / zrI nemI dIkSA letAM zrI neminau laghu bAMdhava rathanemI prArthanA karatau rAjImatI pratibodhiu / ima zolanai pradhAnapaNai rAjImatI pUjya huii| kathA tu Agai kahI chai / hivara je RSIzvara zIla pAlaI te dhanya / valI je gRhastha hUMtA zIla pAlaI te gADherA dhanya / te kahara - 64 = te dhannA gihiNo vi hu maharisi - majjhammi je udAharaNaM / niruvama sIla-vaya-rayA pAvati pasiddha-mAhappaM // 44 vyAkhyA : - khalu = nizcaI te gRhI dhanya, je gRhasthAvAsi vasatA hUMtA - sudarzana zreSTi pramukha - nirupama zIla pAlivAnai vicAri brahmavratanI parIkSA karatAM, maharSi garuA zrI-sthUlabhadrAdi muni-mAhiM dRSTAMta jagatraya - mAhi huA / zIlanai mahAtamyai karI maharSi samAna huA / te gRhastha kisyA cha ? prasiddha = samasta loka virUpAta mahAtamya jehanauM chaha, ehavA te gRhasthai dhanya = vaMdanIya huI | hivai te zIlavaMta gRhasthanAM nAma pUrvaka dekhADIi chai sIla - prabhAva - pabhAviya, sudaMsaNaM taM sudaMsaNaM seTThi / kavilA - nivadevIhiM akhohiaM namaha niccapi // 45 vyAkhyA:- ApaNA suddha zIlanai prabhAviI = mahAtamyaI karI, dIpAviu~ = udyotavaMta kIdhauM, suSThu = pradhAna darzana = samyaktva athavA jinazAsana jANyau chai jeNai / ehavau je zreSTi sudarzana zrAvaka = gRhastha- dharmidaM vartamAna, munIzvaranI pariI kapilanI bhAryA kapilA brAhmaNI anai rAjAnI paTTarANI abhayAdevI e bihue hAvabhAva-lobha- bhayAdika aneka prakAri abrahmasevanA bhaNI kSobhavI i hUMtau paNi kSobhi na gayau, zIla hUMtara cUkau nahI / maraNa AMgamiuM, paNi zIla bhAMjiu nahI / ehavA sudarzana zreSThinai namaskarau = sadA praNAma karau / ehavAM vAMdivA yogya huI / iti gAthArthaH / vistarArtha kathA hUMta jANivau / hivas te sudarzana zreSThinI kathA kahIi [ 21 sudarzana zreSThinI kathA ] aMgadezi caMpAnagarIi dadhivAhana rAjA abhaya prANavallabhA sahita sukhiI divasa nIgamai / hivai tiNi nagarIi RSabhadatta zreSTi vasai / tehanI priyA arhadAsI jANavI / tehanai subhaga nAmA bhaisina pAlanahAra sadAi gAI - bhaiMsi veDi- mAhi jaI cAras, pAi / ima ekadA sAMjhai pAchau valiu ghara-bhaNI / tisihaM pratimAi rahiu mahAtmA eka vastrarahita zIta paroSaha sahata dIThau / te subhaga ghari Aviu / paNi te mahAtmAnu kaSTa cIMtavatAM rAtri moTai kaSTi gamADI / prabhAti savArai UThI, gAi-bhaI sinai Agali karI, ju mahAtmA - kanhali Avai, tu ajI te mahAtamA kAusagiMga ji dIThau | AhAra karivA lAgau talaI sUrya uga | 'namo arihaMtANaM' kahatau te cAraNaRSi kAusagga pArI AkAzI UDiu / pachai subhaga cItavaha, 'namo arihaMtANaM' e AkAzagAminI vidyA ghaTai / pacha rAtri naI divasa mana hUMtau e pada na mUM kaha / tisi i zreSThiI pUchiu, 'AjakAla tUM siu as cha ?' tINai kahiuM, 'AkAzagAminI vidyA japau chauM ? hi' 'tu mujhanai kahaI ( 1 hi ) / ' tibAraha 'namo arihaMtANaM' e pada kahiuM / tisiI zreSThi kahara, 'bApaDA ! eha lagai aneka Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA - bAlAvabodha 65 vidyA sIjhai / ' pachai ekA varSAkAli Avi hUMtai gAI-bhaI si cArivA gayau / tetalaI ADI mahApUri nadI AvI, gAIbhaIsi tarI pailai pAri gaI / subhaga ulii taTi rahiu atras, 'mujhana tAM AkAzagAminI vidyA AvaDai chaha, Aja parIkSA joDa / ima coMtavI UMcI bhUmikAra caDI 'namo arihaMtANaM' kahI jhAMpa dIdhI, tetalai pAdharau nadI -mAhi paDiu / talai khayarana khUTau hUMtau, teNai peTa va ghANauM / navakAranai dhyAni marI arhadAsInI kUkhiI avatAra lIghau / te garbhanai pramANi dharmamaya DohalA UpanaI, anai zreSThi sarva DohalA pravaI / ima pUre divase putra janmau, te sarvAMga suMdara dekhI sudarzana nAma dIghau / mauDai mauDai kalpavelinI parihaM vAdhavA lAgau / saghalIi kalA abhyasI, kramidaM yauvana pAmiu / pitAI manoramA kanyA pariNAbiu | paMca prakAri viSayasukha anubhavatAM sugurunai yogi parastrInau nema lIghau / hiva teha ji nagara-mAhi kapilanAmA purohita vasai / te sAthiI sudarzananaha prIti UpanI / aneka zloka-kathA- vinoda karatAM divasa jAi / ekadA kapilanI bhAryA kapilanaI pUchai, 'svAmina ! sarva gharanA kAma kI tumhe rAtri-dina kihAM rahau chau ?" tivArai kapila kapilAnai kahai, 'RSabhadAsana putra sudarzana, te sAthi mAharai mitrAcAra chai / tehanI saMgati hUM mUkI na sakauM / ' e vAta sAMbhalI kapilA sudarzana dekhivA-bhaNI manasA karai / ekadA rAjAnai Adesi kapila grAmAMtari gayau anai avasara lahI kapilA sudarzananai ghari AvI / mitranI patnI -bhaNI sudazani bahumAna AgatA - svAgata kI uM / tetalai kapilA sudarzanana rUpa jotI kAmanI vAhI isyA vacana kapaTamai bolAi, 'aho sudarzana ! tumhArA mitranai. zarIri kAMi asukha chai / tumhe tu pUchanA i nAvau / prIti kisI je sukhi dukhi nAvIi ?' tivArai sudarzana mitranI prIti mana-mAhi dharata kapilanai ghari gayau / pUchai, 'mitra kahAM ?' kapilAi kahiuM, 'nivAi sutau chai / ' tisihaghara mAhi AvI pUchiuM, 'kihAM chai ?' tu valI kahai, 'uraDA-mAhi chai / ' sudarzana jetalaI uraDAmAhi Avai tetalai kapilAi bAra dIghAM / tivArai sudarzanai jANiuM ju, 'e strInA kapaTa huI / ' mani catavai, ' syuM thayauM ? mAharu mana kisiuM ehanai pADisii ?' meru parvatanI pariiM cha / ' tisiha kapilA aneka hAvabhAva karatI, kAmanA bhAva dekhADatI, navanavA zRMgAra karatI, AliMgana detI, aMgopAMga sarva pharasatI, ghaNAi bola bolai / paNi jima mahiSanai zRMgi masAna DaMka na lAgai, abhavya nai jima jinanau upadeza na lAgai, tima kapilAnA bola sudarzana naha na lAgaIM / tihAM ApaNi kAusaggi rahiu / valI ju bolAvai tu kahai, 'subhagi ! mujhana puruSArthapaNu nathI / joi na tAhare vacane to pASANa bhedIi, tu manuSyanI kehI vAta ?" ityAdi vacana sAMbhalI satyavacana mana-mAhi ANI pachai bAra ughADI jAvA dIghau / jima koI ghADinai hAthi caDiu hui anai chUTau hUMtau nAsI jAi tima sudarzana nAsI ApaNa ghara Aviu / pachai pArakai ghari ekalA jAivAnau nIma lIghauM / hivara eka divasi dadhivAhana rAjA aMta:pura - sahita, rAjaloke parivariu, sudarzana zreSThi paNi ANai parivAriiM parava raDa, bIjAi namasta loka udyAnavani iMdra - mahotsava karavA-bhaNI jAvA lAgA / tisiI abhayA rAgA subAmani baiThI kapilA sahita vana mAhi jAtI hUMtI / ehavai mArgi sudarzananI bhAryA manoramA pAMce putre parivarI, rathi baiThI, pAna ArogatI dIThI / tivArai kapilAI 1K pADi chai, 1 Pu ehanai pADi cha / 2. Pu Dasa, L. DaMsa | 9 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi viracita abhayA pUchI, 'he devi ! e strI iMdrANI sarIkhI putravatI kuNa ?' tivAraI abhayAI kahiuM, 'zreSThi sudarzananI e bhAryA / ehanA pAMca i putr|' tivArai kapilAI hasInai kahiuM, 'napuMsakanaI paNi kisiuM putra hui ?' tisii abhayAI kahiuM, 'e vAta tUM kima jANai ?' ima pUchIi ati snehalagaha ApaNI prachanna vAta kahI, anai sudarzananau sarva vRttAMta kahiu / tivAraiM abhayArANI kapilA hasI, 'tu tuM ehavIi caturi hUMtI paNi INai dhUrti tU vaMcI / te tu parastrInai saMgi napuMsaka chai paNi ghari tu nathI / kivArai gADhAi DAhA ghaasii|' ima hasI iMtI rIsANI kapilA kahai, 'bahini ! tUM gADhI caturi chai paNi jANIsiiM jau tu sudarzanai bholavesi / ' iNi vacaniI abhayArANI ahaMkAri caDI pratijJA karai, 'tu hUM jau ehanai zIla-haMtau paadduN|' ima abhayAI pratijJA kIdhI, ApaNai ghari AvI, dhAvimAtA-ogali ApaNI pratijJAnI vAta khii| tivAraha mAtAI kahilaM, 'ciMtA ma karesi / e pratijJA tAharI hai pUravisu / ' ima kahI te dhAvi sudarzana zreSThinA chala bilAInI pariI jotI rahai, paNi chala lahai nahI / isii sudarzana, AThami pramukha parvatithi posaha leI sUnA ghara-mAhi AvI, kAussagga karai / (e svarUpa tINI dhAvii jANiuM / pachai eka dini kaumudI-mahotsava Aviu / anai jina-zAsani caumAsau AviuM / tisii rAjA nAgarIka-loke parivariu krIDA-bhaNI vana-mAhi jAvA lAgau / isiha sudarzana rAjAnai vInavI posaha levA-bhaNI ghari rahI, posaha leI sUnA devakula-mAhi kAusaggi rahiu / e vAta abhayArANIi jANI, dhAvimAtA-sahita ghari rahI / hiva Agai sudarzana zreSThi sarIkhI kASTamaya pratimA chama-lagA karAvI chai, tahanA alaMkAra sudarzana sarIkhA karAvI, pAlakhIiM baisArI, pratimA gAjatai vAjatA sakhIe parivarI te dhAvimAtA poliI leI nIkalI kriiddaabhnnii| tetalai polIA UThI joI tu kASTanI prtimaa| vesAsa Upanai koI karaNavAra na karai / isii tINai kaumudInaI dini rAjA bAhari gayau hUMta u, anai dhAvimAtAI teha ji sudarzana pAlakhI ghAtI abhayArANI-samIpi ANiu / abhayA hI hUMtI aneka hAvabhAva karI kSobhivA laagii| paNi tehanau eka roma mAtra hAlai nahI / merunI parihaM nizcala dekhI abhayA tu uubhgii| sudarzana zreSTha cAri puhara kAusagga karI rahiu / tisiI abhayAI bhaya dekhADiyA, tuha i kSobha na paami| abhayArANI khinnakheda huii| paNi roma mAtra bhIjii nahI / pachai prabhAta hovA lAgau / rAjAnaI ghari AvivAnI velA huI / tisiiM rANI rIsANI haMtI ApaNauM DIla ApaNIi vilUrI. vastra phADI pokAra karivA lAgI / tetalA pAhurI game game dhaayaa| AvI ju joi tu Agali sudarzana kAusamgi rahiu dIThau / pAhurIe te jhAli / tetalA rAjA aaviu| pUchi / tisiI abhayAI kahiuM, 'svAmI ! INai pApIi ghara-mAhi paisI INai prakAri hU viDaMbI / ' tivAraI rAmAI cItaviuM, 'ju amRta-hUMtuM viSa UThai tu e-hutI e vAta huI / e sudarzana puNyavaMta,ehUMtauM e karma na ghtti|' pachaI rAjAi sudarzana pUchiuM, paNi abhayAnI dayA-lagI kAMI na bolai / tivAraiM rAjAI cItaviuM, 'ju e na bolai tumahI e anpAI saMbhAvII / ' ima cItavI rAjA rIsANau kopi caDiu, talAra teDI kahiuM, "eDnaI viDaMbAnaI sUlI diu|' tivArai te talAra yamadUta sarIkhA AvI, jaTAI jhAlI, bAharI kADhI, mAthai bhadra karAvI, galai kagayaranI mAla ghAtI, ratAMjaNInAM TIlA kADhayAM, sUpaDAnAM chatra mAthaI karI, rAsabhi caDAvI, Agali DUMDe vAjate, mAravA-bhagI calAviu / 'aMtaHpura-mAhi pAradha kIghau teha-bhago rAjAI eDavara a deza dIghau' ima loka-Agali vAta te talAra khii| e vAta manoramAi saaNbhlii| manoramA coMtavai, 'cadramA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 67 hUMtA kivArai aMgAra paDaI, paNi e vAta sudarzana zreSThi-hUMtI na hui / ' pachai gharanai devAlai jaI, deva pUjI kahivA lAgI mahAsatI, 'aho zAsanadevatAu ! e sudarzananai niHkAraNa ju Ala dIdhauM chai tu sAnidhya karijyo / nahIM karau tau mujhanai kAusamga pArivAnau niim|' ima kahI kAusamga kIdhau / tetalai AkAsi devalAnI vANI UpanI, 'he mahAsati ! ma kari ciMtA / amhe tehanA zola-lagai sAnidhya kArasuM / ' isii sudarzana gAma-mAhi pheravI, aneka viDaMbanA dekhADI, lokanai hAhAkAra karatAM sudarzana sUlII caDAviu / tetalai zIlanA prabhAva-lagai samyagdRSTI devatAe AvI, sUlI pheDI siMhAsana kIdhauM / tetalai talAra strAMDAnA ghAya mUkai, te ghAya phITI AbharaNa thAivA lAgA / e Azcarya dekhI talAre rAjA-samIpi jaI vAta sarva kIdhI / rAnA sAzcarya gajeMdri baisI nAgarIka-loke parivariu kautiga-lagai tihAM Aviu / sudarzana siMhAmani sAlaMkAra sAbharaNa baiThau dekhI harSita hUMtau rAjA praNAma karI kahai, 'aho satvanidhi ! tU Aja mai locanaI karI diitthu| mai mUDhii strInaI vani evaDI ApadA dekhADI / paNi tujhanai te sarva saMpadA thaI / jima gAI kSAra-jala pII paNi dadha dii tivArai miSTa thAi, nima samudranai jalai nAlerI sIcII anai ApaNai guNi karI miSTa thAi, tina nusanaI ahe ApadA kIdhI, paNi tAharA zIlanai guNe karo saMpadA ji hui / ' ima rAjA sudarzananai stavI, pUjI, hAthIi baisArI nagara-mAhi ANI, ghari pahucADiu / tetalai sudarzana devAlai AvI manoramAnai kAusagga parAvai / isii rAjAi sarva vRttAMta pUchI, vastra-alaMkAre karI bahamAna de, ApaNau aparAdha khamAvI, ghari AvI abhayArANInai desavaTau devA lAgau / tisii sudarzana AvI page lAgI, rAnAnai manAvI, abhayArANInai abhayadAna devarAviu / ima sudarzana jaina dharmanai viSai prabhAvanA karI dharma-dhyAna karai chai / ehavai abhayAi mananI saMkAi bIhatI galai pAzI deI prANa chaaNddyaa| anai abhayAnI dhAvimAtA nAsI pADalIpuri devadattA vezyAnai ghare AvI rahI / jiNi kAraNi ehavA kAmanA karaNahAranai ehavAM ji ThAma huI / hivada te dhAvi sudarzananA zolanI prasaMsA devadattA gaNikA. Agali karai / inii sudarzana saMsAra-hUMtau virakta, dIkSA leI vihAra karatau pADalIpuri aaviu| tihAM abhayAnI dhAviI olaviu / pachai dhAvi kapaTa-zrAvikA thaI, pAraNAnai misii devadattAnai ghari leI AvI / tihAM bAraNauM dIdhauM / devadattAI te muni ghaNauM kadarthiu, paNi dhyAna hUMtau cUka naho / tisii sAMjhai ApahaNI mUMkiu / pachai sudarzana virakta hUMtau vana-mAhi jaI pratimAha rahiu msaann-bhuumikaaii| hivai abhayA marInai vyaMtarI huI te tihAM aavii| vayara poSatI aneka upasarga karatAM zubhadhyAnanaI baliI kevalajJAna pAmiu / tetalaha devatAe kevala-mahimA kiidh| sahazrapatra kamala racI devatAe vicii bahasAriu / dharmopadeza devA laagu| dvividha dharma prarUpiu / tihAM ghaNe loke ya tedharma Adariu, ghaNe zrAvakanau dharma Adariu / tihAM abhayA patI paNi jaina dharma Adariu / ani valI devadattAi, dhAvimAtAi zrAvaruna u dharma Adirau / ima sudarzanana caritra sAMbhalI aho bhaviko!zIla ji pAlau, jima helAI mokSa-sukha paam| iti zIlopadezamAlA-bAlAvibodhi zrI. sudarzana-zreSTha-kathA samAptA // 21 hivai je zrAvaka zIla pAlaI tehanu syu kahII' ? paNi cora hUMtA zIla pAlaI te dhanya / teha ji kahai Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita jo annAyarao vi hu niva-bhajjA-patthio vi na hu khuddho / sIla-niamANukUlo sa vaMkacUlo gihI jayau // 46 / vyAkhyA :- te vaMcala rAjapatra jayavaMtau hh| chaha je kehavau 1 aghAI para-dravyAu haraNahAra anai nRparAjAnI bhAryAi prArthika hUMtau paNi kSobhiu nhiiN'| valI kevau chai ? 'zolabhaMga karivAnau nIma, rAjapatno mAtA samAna / ' isiu abhigraha pAlivA bhaNI anukUla = sAvadhAna chai / iti gAthArthaH / vizeSa kathA-hUMtau jANivauM / hivai te vaMkaclanI kathA kahIi [ 22. vaMkacUla-kathA ] rathanUpura nagara, tihAM vimalayaza rAjA, sumaMgalA paTTagaNI, tehanI khii vakacala putra, vaMkacUlA putrI huI / RmiI yauvanavasthAI AvyA / avasari rAjAnI putrI rohaNI koI eka kumaranai pariNAvI, paNi vakacUlA lahuDapaNa-lagai vidhavA hui / isii rAjA uramAI bhAI lagha. tehanai rAja devAnI manasA karavA lAgau / tivArai vaMkacUliiM te vAta sAMsahI na skii| teha-bhaNI rAjAnai aNakahiI ji vaMkacUla naukalivA lAgau / tetalai bhAInA sneha lagai vaMkacUlA paNi moklii| pachaha vakacala paMtha avagAhatai pAli-mAhi Aviu / tihAM bhIle AkAregita-ceSTAI rAjakumAra jANI, praNAma karI, vivAnauM kAraNa puuchiuN| pachai kumAri sarva vRttAMta khilN| paha te sarva bhIla praNAma karI kahaI, 'svAmina ! amhArai svAmI hUMta u te parokSa huu / hivaH svAmI tumhe thAu / ' ima kahI abhiSeka kIdhau / pachai pAlinau adhipati vaMkacUla hUu / isiiM zrI candrayazasUri pRthvo-mAhi vihAra karatAM, aneka jovanaI pratibodha detAM Avaha chaha / ehavai varasAlau aaviu| tihAM dhuri Aviu AsADha, aMtara gaNa saMbADha, kATII loha, bAMbhataNA niroha, chAsi khATI thAi, mATI vyAi, pANI bhAbhalIi, gauDo gUjarI'varNa sAMbhala iM, rAtri aMdhArI, lavai timarI, Ugatau svaccha, pazcima disii maccha, disi aMdhAra ghora, nAcaI paMcavidha mora, pahilau sUsUATa, lokanau kUkUATa, visamI chAMTa, bhUmi kalahATa, paranAla kha ThahalaI, netra taDataDaI, kholaDAM khaDahaDaI, kyArA gAhIiM, daMtAla vAhIiM, vaNasatI vastu rAkhIiM, bhIjatA ghari AvIiMehavau varSAkAla Aviu jANo AcArya pAli mAhi AvyA / tihAM vaMkacUla-kanhai upAzraya mAgiu / tivArai vaMkacUla kahaha, 'jau dharmanau upadesa kahinai na diu tu rahau / kAI amhA26 tu corI-vaMca-droha-pAkhai nirvAha na pddi| corI ji amhArai AjIvikA / teha-bhaNI tumhe dharmakathA na kahivI / ' pachai AcArya vacana mA ne| tihAM cyAri mAsa dharmadhyAna karatAM, saMyama pAlatAM, sukhai raho, vakacUlanai kahI vaSoMkAlanai prAMti cAlivA lAgA / tetalai vakacUla khaDDa sakhAyata karI gurunai saMpreDivA-bhaNI ApaNI sIma tAMI Aviu / pachai gurunai kahiuM, 'etalA Adho pArakI sIma, mai avAi nahI / tetalai guru pArakI sIma-mAhi UbhA rahI vaMcUlanai kahai, 'aho kSatriya kumAra | hiva kAMI dharma kahIi / ' tivArai vakacUla kahai, 'jukAi maI palahate khu|' guru kahaI, jivAraI jIva-vadha karai tivArai sAta paga pAchau usaro ghAu dejye| eka e nIma 1, bIjau je phalanau nAma na jANai te phala ma khAesi 2, trIjau rAjAnI paTTarAzI mAtAsamAna gaNije 3, cauthau kAga-mAMsanau nIma 4 / ' e cyAri nIma gure dIdhA / vakacUla 'vaha ti' karI nIma paDivajyA / gure vihAra kIdhau / 1. Pu. L. zobhiu nahIM cUkau nahI / 2. rAga / 3. K. huI / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 69 vaMkacUla ghari AvI kuNihi gAmi herU karI, sarva bhIla ekaThA melo, ghADai cAliu / tetalaI tINai gAmi suddhi huI te gAma Ucaliu / vaMkacUla tihAM gayau pachai sarva bhIla pAchA vliyaa| bhUkhyA tarasyA vana eka-mAhi jai keI sutA, ke baiThA, keI knaphala sodhivA laagaa| isii viSanai vRkSi phala lAgAM dekhI saghale te phala leI vaMkacUlaAgali ANI muMkyAM / tivAraI vakacUla pUchA, 'eDnau siuM nAma ?' te kahaI, 'amhe na jANa' tivAraI guru-datta nIma 'cIti Avii kahai, 'jAM ehanau nAma na kahau tA mujhanaI khAivA nIma chh'| pachada sevaka kahaI, 'svAmI ! nIma pachai pAlijyo / Aja bhUkhyA, siuM nIma ? tuhai vakacUla na mAnai / pachai sarva sevaka ekAMti jaI sarva phala khAI sUtA / eka sevaka bhakti-lagai cIMtavai, 'Aja ApaNau svAmI bhUkhiu tu kima phala mukhi ghAta ?' teha.bhaNI te rahiu / rAtri prahara eka gaI tetalaI kumAra UThI sevakanai kahai, 'e sarva UThADi, jima ghari jiii|' jetalai sevaka UThADai tetalai dekhai, siu ? saghalAi prANa-hUMtA makANA / AvI vaMkacUlanai kahiuM, 'e tu sarva mUA dIsaI chii|| tetalA vakacUla sevakanA maraNanU dukkha anai ApaNau nIma phaliuM te harSa dharatau khaDga leI ghari Aviu / ehavai gharanA kamADa dIdhAM dIThAM / kamADanai chidri mAhi joi tu bhAyA~ paruSa-sahita sutI dIThI / rIsa UpanIi, khaDga kADhI, upari caDI ghara-mAhi Aviu / bihanai ekA khAMDii karI haNisu ima cautavI jetalai ghAya mU kai tetalaI nIma cIti Aviu / paddha sAta paga pAchau usariu / tetalai khAMDau bhAravaTi lAgauM, khaTaku hau / bahina vaMkacUlA jAgI hatI kahai, 'jIvau vakacUla / ' ehavau bahinanau svara olakhI khar3aga pAchauM sAtI prachivA lAgau, 'he bahini ! puruSanai veSi tUM kAMi sUtI ?' tetalai bahina bolI, 'sAMbhali bhAi | jivArai tUM dhADai caDiu tivArai keDii pekhaNIyA AvyA / usara mAMDiu / mai cItaviu-jau ima kahIsiMha vakacUla ghari natho tu e anethi jaI kahisii 'pAli sunI chai / ' ima kahI rakhe koI AvI lUsai, teha-bhaNI tAharAM vastra pahirI sabhA-mAhi rAtii hU~ jaI bitthii| vaDI vAra tihAM baisI dAna deI, pekhaNIA visA / asura-lagai UtAvalI INai ji vesiha bhaujAI-kanhali AvI sUtI / ' ima sAMbhalI vakacUla kahai, 'te guru dhanya jINe mAnaha pahavA nIma dIdhA / mujhanaI bi nIma tu phalyA / ekaNi nImi tAM jIvatu Ugariu je ajANiu phala na khAdhaDaM / bIjai nImi Aja tAM bahinanI hatyA anai patnInI hatyA-hUM tau chUTiu / e mahAtamA Apa nai paranai tAraka chai / maI tAM mahAtmAnI bhagati lagArai na kiidhii|' ima vAta karatAM ketalA eka dina pAli-mAhi rahI vimAsiuM, 'bhIla tu sarva mUbhA / hivai rakhe mujhanai koI haNaI / ' eha-bhaNI pAli mUkI UjeNII AvI koI eka zreSTinai ghari bahina nadu bhAryA mUkI, ApaNa corI karivA lAgau / ima karatAM ghaNA dina gayA / ekadA prastAvi cItavaha. 'je bApaDAM dubalA nITha rulI peTa bharaI chaI tehanA dhana letAM mujhanai mahA pApa lAgaDa chaha / paNi jau corI kIjai tu rAjAnai ghari bhalI, kAMI kai DIla dIjai kai adhika jananI rAzi ANIi / ' ima cItavI varasAlai goha eka moTI jhAlI sIkhavo / pachai tehanai pachi milagI rAtrinai samai rAjAnai ghari corIi pitthu| ehavai rAjA rANInai mAhomAhi prema-sneha- apanAu / rAjA rIsAvI anethi ghara-mAhi jaI naSTa-caryAi rANInAM kautiga joi chaha / 1. Pu. 'cItaviu K. saMbhAriu / 2. K. sAda / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita isiI vaMkacUla gohanai prayogii jihAM rANI chai tihAM Aviu / rANIi vaMkacUla dIThau / te vaMkacUlanu rUpa dekhI rANI vyAmohI hutI prArthanA karivA lAgI, 'aho puruSa ! UkaraDau khaga tAM jima ratnarAzinI prApti sukhadAyaka tima tU Aja corIiM paiThau anai mAharI prApti tujhanai huI / tu ima jANIi deva tujhanai tUThau / paNi kahinai tUM kauNa ?' vaMkacUla kahA, 'hUM cora / ' 'tu syA-bhaNI Aviu chai ' te kahai, 'hU maNi-ratna-dhana levA-bhaNo Aviu chauM / ' tisiI rANI kahai, 'ju mAharI vAta mAnai tu tAharA manoratha pUravau / ' vaMkacUla pUchai, 'subhagi ! tUM kauNa ?' te kahii, 'hUM rAjAnI paTTarANI / jehana tUsa tehanaI rAja ApauM, jehanai rUsa tehanau jIva liu~ / ' tu vaMkacUla kahai, 'tU tu mAharI' mAtA, iNi kAraNi zAstra ima bolii chai rAjapatnI guropatnI mitrapatnI tathaiva ca / patnImAtA svamAtA ca paMcaite mAtaraH smRtAH // 1 valI rANo kahai, 'mAhara vacana mAni / ' vaMkacUla kahai, 'tu tU mAtA / e vAta na hui / ' tu rANI kahai, 'hivai mAhara' kIghauM joe / ' pachai rANoi ApaNAM vastra phADayAM, aMga vilUrI pokAra kIghau, 'aho subhaTo ! dhAu dhAu / mAhi koI cora pAradArika pitthu|' tetalai subhaTa 'haNi haNi' 'mAri mAri' karatAM dhAyA / hivai rAjAI bAraNai UbhAM e vAta sAMbhalI Azcaryamai huu chai / ehavai subhaTa je bAraNai AvyA tehanai rAjAI kahiu, 'ehanaI koi ghAu ma dejyo, prabhAti sAhI mujha kanhai ANijyo / ' pachai talAra ghara-mAhi AvyA / rANIi kahiuM, 'e te paardaarik| jhAlau, bAMdhau, maaru|' pachai talAre vakacUla jhAlI rAkhI muuki| hivai rAnA strInA caritra mana-mAhi vicArai, 'nou ehanai evaDauM tochaDapaNauM / ' anai vaMkacUlanA guNa smaraba, "jounai evaDAiM vacana kahyAM, paNi lagArai mana mediuM nahIM / tu koI e uttama puruSa chaha / ' pramAti rAjA sabhA-mAhi AvI baIThau, cora aNAvI pUchiuM, 'tU' kauNa ? syA-bhaNI Anyau ? vaMkacUla kahai, 'hUM cArI-bhaNI Aviu hUMtau paNi rANIi dIThau / rANI bIhatII pokAra kIdhau anai hUM jhlaannu|' rAjAI cItaviuM, 'ehanI dhIrimA jou - ApaNau doSa lIghau, paNi rANInau doSa lagArai mani nANiu / tu e mAharai putranai ThAmi / ' ima cautavI rAjAI vaMkacUlanI parIkSA-bhaNI kahiuM, 'e rANInai tUM lii, mai tujhanai ApI / ' tivArai vakacUla kahai, 'e mAharI mAtA / ' pachai rAjA rIsANa u talAranaha kahai, 'jAu sUlII diu, durmaraNiiM mArijyo / ' tu hI vakacUla rANInai paDivajai nhii| tisiItalAra vakacUla nai leI nIkalyA / sUlI-samIpa ANiu tu hI na maani| pachai rAjAI vaMkacUlanau sattva jANI, putrapaNai paDivajI, yuvarAja-padavI diidhii| vaMkacUlai bahina-bhAryA teddaavii| vArU sAta bhUminau AvAsa dIdhau / tihAM ApaNA kuTuMba-sahita sukha bhogavai / mana-mAhi cItavai valI jau, 'ekavAra guru milaI tu janma saphala thaai|' ima vimAsatAM anerai divasi guru AvyA / bhAvapUrvaka vaMkacUla tihAM jaI gurunai praNAma karai / guru paNi dharma-upadeza diI / pachai vaMkacUliI zrI-samyaktva paDivajiuM, gItArtha zrAvaka huuu| isii UjeNI-samIpi sAligrAma / tihAM jinadAsa zrAvaka / te sAthi vakacUlanai mitrAcAra hau / isii bhIma nAmA caraDa desanai saMtApai / tehanI rAva loke AvI kidhii| tetalai rAjAI prayANa-bhaMbhA devarAvI / rAjA ApaNi niikliu| ehavai vaMkacUla rAjAnai praNAma karI kahA, 'svAmI ! kIDI-Upari tumhArI sI kaTakI ? e vitU hUM karisu / ' pachai rAjAI 1. K. mAMharai / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha vaMkacUla calAviu / vaMkacUlai tihAM jaI bhIma pallIpati sAthii mahAyuddha karI bAMdhiu / paNi bAMdhatAM vaMkacUlanai prahAra gADhA laagaa| vaMcUla jaya pAmI ghari pAchau Aviu, paNi ghAu rUjhAi nhiiN| pachaha vaidya teDI rAjAI kahiuM 'e kima sAjau thAi ?' tivArai vaidya kahai, 'jau mAMsa lii tu guNa hui / ' pachaha vakacUla kahai. 'mujhanai kAgamAMsanau jAvajjIva nIma chai / ' tivArai rAjA kahai, 'vaccha ! jIvannaro bhadra-zatAni pazyati / ekavAra lii, pachai valI nIma pAle / ' tivArai kumAra kahai, 'vari mAharA prANa jAu, paNi kAgamAMsa na liuM / ' tivArai rAjAI sevaka pUchayA, 'ehanai ko mitra chai ?' sevake kahiuM, 'svAmI ! zAligrAmavAstavya jinadAsa ehanai parama mitra chai / ' tivArai rAjAI jinadAsa teDAviu / te mArgi AvatAM jinadAsi bi strI rudana karatI dIThI, pUchiuM, 'kAMI rudana karau ?' tetalai devAMganA kahaI', 'e vaMkacUla kAgamAMsa lesii, tu 'amhArai pati bhartAra na hui / tUM tu ehanau mitra ch| ju amhanai dayA karai / tu kAgamAMsa levA ma deje / ' e vacana jinadAsa paDivajI vaMkacUlasamIpi Aviu / rAjAi kahiuM, 'vakacUla mnaavu|' jinadAsi AvI vakacUlanI nADi joii| rAjA-pratyakSa kahivA lAgau, 'ehanai hivai dharma ji USadha karAvau / vilaMba ma karau / ' pachai ArAdhanApUrvaka agasaNa levarAvI dukRtanI garihA. sukRtanI anumodanA karAvA, navakAra guNAvatAM divaMgata hUu / vaMkacUla marI bAramai devaloki devatA hUu / vaMkacUlanA Urdhva kArya karI, jinadAsa jau pAchau Avai tu devAMganA tima ji rudana karatI dekhI pUchai, 'hiva kAI rou ? maI tumhAraI vacani kAgamAMsanau parihAra karAviu / ' tivAraI devAMganA kahaI, 'tai tima nirjarAviu jima vaMkacUla marI bAramai devaloki gayau / amhArI Asa nirAma huI / tu jou ehabau vaMkacU la je devabhava pAma te zIlanau mAhAtmya / iti zrI-vaMkacUlanau caritra samApta // 22 // etalai gRhastha je zIlavaMta puruSa huA tehanI stuti kahI / hiva je strI zIlavaMta huI te kahA akkhaliya-sIla-vimalA mahilA dhavaleha tinni vi kulaaii| iha-paraloesu tahA jasamasamasuhaM ca pAvei // 47 vyAkhyA:-askhalita = khaMDanA-rahita zIla pAlavaI karI je vimala = nirmala cha mahilA =strI ehavI triha kulanaI dhaulai = nirmala karai, pitA-mAtA anai susarAnA gotrAdika pragaTa karai, trihaM gotranA pUrvajanai ajuyAlai / kisiuM strI ekalA kula ji nai ajuAlai ? nA, ihaloki sarvavizva-mAhi paNa mahAjasa pAmai / valI paraloki zIla pAlivAnaha pramANiI yaza = kIrti, asamasukha = asAmAnya saukhya- bAra devaloka nava greveyaka, sarvArthasiddhi, mokSanAM anaMta sukha-te paNi laii / valI zIlavaMta mahAsatInI stuti kahai jA niya-kaMta muttuM suviNe vi na Ihae naraM annaM / AbAla-baMbhayArINaM sA risINaM pi thavaNijjA // 48 / vyAkhyA :- je strI nija = ApaNa u, kAMta = vallabha mUMkI, sauNA i mAhei anerau = para-puruSa mani-vacani karI vAMchai nahI, Ajanma mana-vacana-kAyanI zuddhiI je bhartAra ji naI dhyAi te mahAsatI, AbAla-brahmacAriNI strI, tehanai maharSi = mahAnta RSIzvara teha i stavaI, mahAtamA i te strInA zIlaguNa varNavaI / bihUM gAhanau artha hau / 1. K.amhArai bhatari kuNa husIi 1 / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita hivai kulavadhU anai duzvAriNInau aMtara kahaipara purisa seviNIo kula-ramaNIo havaMti jai loe / tA vesA-dAsINaM paDhamA rehA kulabahUsu // 49 vyAkhyA :-jau kimai kulavadhU parapuruSanI sevA karai tau loka-mAhi je vezyA-dAsI, je sadAi parapuruSanI sevA karai, tehanai paNi kulavadhUnai dhuri pahilo rekhA huI joIi / bihuMnai aMtara kisiu ? je vezyA te parapuruSano sevA karatI rahai anai je kulavadhU te parapuruSanI vAMchA i na karai / iNai ka raNi kulavadhUi para puruSanau saMga sarvathA varjivau / tucchA vi ramaNi-jAI pasaMsaNijjA surAsura-narANa / vihiyA mahAsaIhiM kAhiMciya vimala-sIlAhiM // 50 vyAkhyA :-ati tochaDI agaMbhIra, niMdya isI je strItaNI jAti te jAti kiNihI eka lAna koDi-mAhi eki 'kuNiI strIiM mahAsatIiM vimala zIlanai pAlivai karI devadAnavanai prazaMsanIyavarNanIya kIdhI |pnni prAhai strInI jAti tochaDI-niMdya sarva vizva-mAhi khii| ghaNe prakAre niMdya strInI tuccha jAti hui / atha kuNi kuNi zIla pAlivai karI strInI jAti prazaMsanIya kIdhI ? te dRSTAMta-pUrvaka kahai niya sIla-mahAmaMteNa pabala-jalaNaM jalaM kuNaMtIe / sIlugghosaNa-paDaho ajja vi ruNajhuNai sIyAe // 51 vyAkhyA :-nija ApaNauM zIla pAlivA taNauM ghosaNarUpa je paDaha -vAjitra te ajI-AjasIma, jagatraya-mAhi ruNajhuNAyamAna% prasiddha chi| Aja-sIma samasta- loka RSi ima kaha-jauzItAnA zIlanai pramANiI agnikuMDa phITI jalanau kuMDa padmasarovara samAna hau / yadAkAli zrIrAmadeviI dazakaMdhara rAvaNa haNiu, zItA pAcho lodhI, tivArai zIlabhaMganI zaMkA pheDivA-bhaNI sura, asura, manuSya samakSa khayaranA aMgAra bharI khAI, teha-mAhi zItA-mAhiI dhIja karAviu / jima zItAi khAI-mAhi jhAMpa dodhI tima zIlanai pramANiI aMgAra phATo pANI thayAM, vicAlai karNikA huI, te Upari zItA jaI baiThI / tihAM devadevatAM jayajayArava karatA zIlanu mahimA vakhANivA lAgA / ityAdi gAthAnau artha hau / vistarArtha kathAhata jANiva / te zItA caritra Agali kahIsii / valI zIla pAlivAnau mahimA vizeSa kahai cAlaNi dhariya-jalAe saMgha-muhugghADaNaM kayaM jIe / caMpA-dArugghADaNa-miseNa naMdau subhaddA sA // 52 / / vyAkhyA :-zIlanaI pramANiI, kAcA sUtranai tAMtaNaI bAMdhI cAlaNIi karI kUA-mAhizikalaM pANI kADhI, devatAe dIdhA chai je caMpAnagarInAM cyAri bAraNAM, teha-mAhi triNi bAraNA pANIsiGa chAMTI UghADyA / valI eka bAraNauM aNaUghADiuM rAkhI kahiuM, 'jau ko strI zuddha zolavaMta haI te bAra UghADijyo / ' iNi prakAriI polinA bAra UghADivaI karI jiNi saMghanauM makha UghADiuM, jinazAsana dIpAviu, prabhAvanA kadhI te subhadrA strI cirakAla-sIma nAMdau / gAthAnau artha haTha / vizeSa kathA-DhUMtau jANivau / te kathA kahIi 1.Pu.L. kuNahi 2. K.-lagai Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha [ 23. zIla-Upari satI subhadrAnI kathA] vasaMtapuri nagari jitazatru rAjA rAja karai / tiNi nagari jinadAsa zrIvaka vasai / tehanI vallabhA jinamati zIlavatI / tehanI subhadrA ehavai nAmi putri zIlAdika guNe karI virAjamAna, vAdhatI vAdhatI aneka vidyAbhyAsa karatI yauvanAvasthAi bhAvI / te mithyAtvanau mAma na sAMbhalai / - isii anyadA caMpAnagarI-vAstavya buddhadAsAbhidha zreSThi vyavasAyanai heti vasaMtapuri Aviu, paNi bauddhadharmanai viSayi te vizArada cha / te buddhadAse anyadA jinadAsanai ghari Aviu kisii vANijyanai hete / tetalai subhadrA sAlaMkAra, sAbharaNa tihAM AvI / tiNi buddhadAsi diitthii| hivai tehanai rUpai vyAmohiu haMtau lokanA mukha-tu jinadharmanau sarva saMbaMdha jANI kapaTa-zrAvaka huu| bhAva-pAkhai sarva mahAtmAnai bAMdai , upadesa sAMbhalai / paryupAsti karatAM sAdhu-saMsarga-lagai samyaktvano ruci kaanii| jima cApAnai gadhi tila bhAvyA haMtA sugaMdha thAI, cAMpela kahivAiM. tima te jinadharma-vAsita huu / pachai zrI-vItarAganI pUjA-vaMdanA-AvazyakAdi dharma niraMtara karai / ratnanai lAbhi kauNa pramAda karai ? api tu na koI / hivai jinadAsa paNi buddhadAsanA vinItAdi guNe raMjiu hUMtau yogya vara dekhI ApaNI putrI tehanaI diidhii| bhalai muhUrti, bhalai divasi, mahA-Rddhinai vistAri, pANigrahaNa karAviGa / pachai mahA AnaMda Upanau / hiva buddhadAsa subhadrA-sahita sukhii yugalIyAnI pariI sukha anubhavatAM, anyadA buddhadAsa cItavai, 'maI tu ghaNauM dhana UrjiGa / hivai pitA-samIpi jaI kuTuMbanai miluN|' ima cItavI susarAnai kahivA lAgau ju, 'tumhe kahau tu hUM cAlauM / pitAnai milyA ghaNA dina hUyA / ' tivArai jinadAsa zreSThi kahA, 'vaccha ! e vAta tu jugatI, je tumhe pitAnai milivA caalu| uttamanau e AcAra chaha / paNi vizeSa eka chai te saaNbhl| tumhArai je mAtApitA, te bIjai dharmi anai je subhadrA, te tu jindhrmi| tu ima kima nirvAha thAsiI ?' tivArai buddhadAsa kahai, 'hUM tihAM gayA pachI pitAnaI praNamI, subhadrAnai jai ghari raakhisu|' ima kahiu~ tivArai jinadAsi vacana mAniuM / putrInaI sarva sIkha diidhii| tihAM-thika buddhadAsa cAliu / paMtha avagAhI caMpA aaviu| subhadrA jaI ghari rAkhI, Apa pitAnai praNamI, dhana sarva ANI pitAnai doghuN| mAtApitA pUchaI, 'vaha kihAM?' buddhadAsa kahai, 'maha jar3a ghari rAkhI chai / ' pachai subhadrA Upari sAsu-naNaMda vayara vahai jinadharma-bhaNI / hivai te chidra motI rahaiM anai subhadrA kevalau jinadharma pAlatI sukhiI rahai / ima karatAM ekadA mAhAtmA eka bhAta-pANInai heti madhyAhna-samai viharavA Aviu / tetalA buddhadAsanai subhadrAnI sAsU kahai, 'vatsa ! e subhadrA kuzIli, sadAi mahAtmA-sAthi bhAvai tima hasai, bolai / ' tivArai buddha dAsa kahai, 'he mAta ! sonai kivArai mala baisai, paNi e-mAhi kuzIlapaNa nahI / ' valI subhadrAnI sAsU-naNaMda misa jotI rhii| ehavai te mahAtmA madhyAhasamayi ghara-mAhi vahiravA Aviu / hivai tehanai subhadrA prAsuka bhAta-pANI vahirAvai ch| ehavA subhadrA ju mahAtmA-sAmahUM joi, tu siuM dekhai ? tu vAyanauM UDiuM tRNauM eka mahAtamAnI AMkhi-mAhi paiThauM, paNi te Dolanai viSai nispRhI hUMtau kADhai nahI, anai kaDhAvai paNi nhiiN| ehavauM dekhI mikSA detAM ji lAghavapaNai karI, jIbhai karI AMkhinauM tRNauM kAdiGa / paNi 1. pratomAM vAraMvAra 'buddhidAsa' pATha maLe che. 2. P. laghulAghavI kalAi karI, K. lAghava-lagai / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi- viracita kADhatAM sImaMtanau siMdUra mahAtmAnai mAthai lAgau / mahAtmA nispRhI, teM siMdUra parahau~ na kIu / hivai subhadrAnai mani kapaTa tu koI nahI / isii subhadrAnI sAsUi e sarva AcaraNa dekhA buddhadAsa teDI kahiuM, 'tAharA gharanA AcaraNa joi / etalA dina na tUM mAnatu, paNi Aja joI / ajI te mahAtmAnai mAthai siMdUra chaha / ' pachai buddhadAsa te siMdUra dekhI patIjiu / hivai buddhadAsa te divasa lagai viratau u cIMtavai, 'ehavI i subhadrA jau 'iNai AcAri hui tuhina dUSaNa dIjai ?' anai subhadrA paNi nisneha bhartAra dekhI mani cIMtavai, 'kArimA saMbaMdha ju sAcA bhaNI, tu kisa te sAcA thAI ? paNi asamAdhi eha ji eka, je jinazAsani Akasmika e apavAda Upanau / tu hiva kAussagga tahII pArauM, jahII e apavAda Talai / ' ima cIMtavI, devapUjA karI Agali UbhI rahI kahai, 'aho zAsana- devatA ! mujhanai e apavAda Upanau chai, tu hiva kAusagga hUM tahI pArisu, jahIhaM mAharau e apavAda utAriSu / ' ima kahI kAussAga jetalai lIdhauM, tetalaI zIlanai pramANi zAsana- devatA AvI kahivA lAgI, 'vatsi ! tAharai sattviI, tAharas zIli hUM ihAM AvI / hivai ji kAMI tAharai kathanIya chaha, te kahi, jima hUM karauM / ' tetalai subhadrA kAusagga pArI, praNAma karI kahivA lAgI, 'mAta ! e jinazAsananai viSa kalaMka Upana chaha te parahau kari / ' tetalaI zAsana devatA kahara, 'vassi ! asamAdhi ma karesi / prabhAti tima karisu, jima tAharauM kalaMka Utarisii, anai valI jinazAsani prabhAvanA hosiha / ' ima kahI devatA adRzya huI / 74 ima karatAM rAtri vihANI / isii sUryanai udayi nagaranI poli polIyA ughADaI, paNi UghaDai nahI / gAIM, vAcharUyA, bhaiMsi, ghoDA - sahU i tRSAkrAMta bAraNai AvI UbhAM rahiyAM / isii rAjAnaM suddhi huI / rAjA ApaNape Aviu / ghaNa aNAvyA, paNi kimADa hAlaI nahI anai bhAjaI nahI / rAjA paNi kheda pAmiu / pachar3a rAjAI snAna karI dhUpanA kuDachA hAthi le kahivA lAgau, 'ji ko deva-dAnava kupiu chai, te AkAzi AvI, pragaTa thaI bAta kahau / amhe tara jAuM kAMi nahI / ' iNi vacani AkAzi devatAnI vANI huI, kahiuM, 'ji ko mahAsatI hui, te kAcai tAMtaNai cAlaNI bAMdhI kuA-mAhi thI pANI kAThI, kimADa triNi vAra pANII karI chAMTai, tu kimADa UghaDaI / ' pachai rAjAi sarva strI teDAvI, cAlaNI aNAvI. kAcara tAMta baMdhAvI / paNi kihanai bAMdhatAM zUTa, kinai bAMdhyA pachI hAthi letAM trUTai, kinaI kUAkAMThaI TAi, paNi kuA-mAhi kinai kIdhara cAlaNI na paisai / ima sarva strI likhI huI / pachar3a rAjAi paDahau vajAviu / paNi paDahau koI chabai nahI / loka, rAjA Akula-vyAkula thayA, paNi poli UghaDai nahI / saghalI i strInI parIkSA joI / tisihaM subhadrA madhura svari sAsU-prati kahai, 'mAta ! nau Adeza diu, tu ekavAre hu~ paNi vinoda joDaM / tivAraI sAsU hasInai kahara, 'Agai tAharauM zIla jANiuM / hiva valI kAMDa loka-mAhi vigUcaI 1 ju etalI strIe poli nathI UghaDa, tu taI kima UghaDisiMha 1 paNi tAharai jinadharma pAkhaMDa nighaNA dIsaIM / ' tivAraI subhadrA kahara, 'mAta ! tau hivaI madda paNi pA~cana AcAri ApaNI parIkSA kIjisii / ' ima kahI snAna karI, nirmala vastra pahirI, subhadrA ghara- hUMtI nIkalI / tisihaM sAsU, naNaMda sarva vAra, paNi balAtkAri jihAM rAjAdika loka UbhA rahiyA cha, tihAM AvI / pachai buddhadAsa udAsIna hUMtau tihAM Aviu / sAsU, susarA sarva tihAM AvyA / K. iNai anAcAri pravartta / 1. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 zIlopadezamAlA-bAlAvabodha tetalai subhadrAI kAcA tAMtaNA leI cAlaNI bAMdhI / sarva loka dekhatAM te cAlaNI kuA-mAhi ghAtI, mAhi-thikau pANI kADhiu / paNi eka biMdu pAchauMna pddiuN| ima pANI kUA-bAhari kADhI rAjA Agali UbhI rhii| tetalai rAjAdika sarva loka' jayajayArava karavA laagaa| 'vatsi ! e nagarinI poli tahi ji ughaDisii / ' ima kahatAM maMtri, sAmaMta, bhUpAla, pauraloka sarva subhadrA sAthi huaa| subhadrA paNi bhadrahastInI gatiiM cAlatI, vItarAga hIA-mAhi dharatI, navakAra UcaratI, te mahAsatI polinai bAraNai AvI, sarva-sAkhi kahivA lAgI, 'jau mai buddhadAsa TAlI iNi bhavi mana-vacana-kAyAI karI anerau puruSa cItaviu hui, tu poli ma UghaDijyo / anai jau parapuruSa na cItaviu hui, tu poli UghaDau / ' 'ima kahI pANII poli chAMTI triNNi vAra / tetalai poli UghaDI / AkAzi deva-duMdubhi vAjI / devatAe jayajayArava kiidhu| ima sAsU-naNaMda dekhatAM triNi poli UghADI / hivai cauthI poli rAkhI, valI kahiuM, 'ji ko bIjI i satI hui, te cauthI poli UghADijyo / ' ima kahI gAjatai-vAjatai subhadrA saghale dehare caitya-paravADi karI, rAjAdika loke parivarI ghari AvI / isiI sAsU, svasurau, bhartAra AvI ApaNau aparAdha khamAvI kahaI, 'amhe varAsyAM / dhanya jinazAsana, jihAM evaDu mahimA chi|' pachai rAjA ApaNai ghari gayau / hivai buddhadAsa jinadharma-Upari sAdara hUu / pachai ketalau kAla gRhastha-dharma pAlI, avasari cAritra pAlI, sugatinai bhAjana huo| iti zrI-zIlopadezamAlA-bAlAvabodhe subhadrA-kathA samAptA / / 23 // nia-sIla-rakkhaNatthaM taNaM va rajjaM pi pariharaMtIe / sayala-saINaM majjhe iha rehA mayaNarehAe // 52 vyAkhyA:-nija ApaNauM zIla rAkhivA-bhaNI tRNAnI pariiM rAjanAM sukha pariharIAM jiNi te madanarekhA mahAsatI ihAM-pRthvImAhi samasta satInai dhuri pahilI rekhA huI / ima saMkSepiDa gAthAnau artha hUu / vistaraI artha kathA-DhUMtau jANivau / hiva te madanarekhAnI kathA kahIi - ( 24. madanarekhA satInI kathA ) avaMtIdezi sudarzana nagara / tihAM rAjA maNiratha rAja karai, anai yugabAhu yuvarAja-padavI bhogavai / tehanai madanarekhA ehavai nAmiI bhAryA huI / te madanarekhA ApaNAM dharmakarama karatI sukhiI kAla gamADi / anyadA maNiratharAjAI madanarekhAnauM rUpa diitthuN| vyAmohiu thikA madanarekhA-bhaNI vastra, AbharaNa, alaMkAra, sukhaDI mokli| anai madanarekhA jeThanA mokalyAbhaNI harSita-thiko lii / ima ketalAeka divasa atikramyA / ____ isiiM maNiratharAjAI dUtI mokalI / tiNii dUtII AvI madanarekhAnai rAjAnau abhiprAya kahiu ju, 'he subhagi ! je divasa-lagai rAjAi tUM diThI, te divasa-lagai rAjA tAharai viSai sAnurAga huu / hivai rAjA kahai chai, "mAharau bola mAni anai rAjanI dhaNIANI taM thaa|" ityAdi vacana sAbhalI madanarekhA kahai, 'je satpuruSa chaI, te tau parastrInau nAma letA saMkAI, pachai vAMchA kima karaI ? tu joi-na rAjA pitAnai ThAmi / je vadhU-Upari anurAga karai, te kisiuM lAja nathI UpajatI? valI sagau bhAI jIvai chai, tehanI paNi lAja nathI ? athavA e 1. 'baya jayArava...paura loka sarva ' sudhI pATha K mAM nathI. 2. 'ima kahatAM...poli UghaDau / ' pATha Pu. mAM nathI / 3. Pu. jina dharma pAlI, K. jina dharma pAlI gRhasthAvAsi / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita vAta ju UpanI mani, tu prakAsI kAi ?' ima dAsI nirbhachI hUMtI pAchI AvI / rAjAnai sarva vRttAMta kahiu / rAjA maNiratha cIMtavai, 'jA lagai e bhAI jIvaI, tA lagai e mujhanai nahI teha-bhaNI pahilaGa tAM yugabAhu mArivAnau upAya cItavIi / ' ima vimAsatAM, coranI pariI kiTa jotAM vasaMtaRtu Aviu / udyAnavani sarva vanaspatI murii| ehavaDa vanapAli AvI rAjA pInaviu. 'svAmI ! vanaspatI maurI / ' e vAta sAMbhalI rAjA saharSa hau / tisiI yugabAhu madanarekhA sahita vana-mAhi gayau / saghalau divasa vasaMtakrIDA karI, kelinA ghara-mAhi jaI jetalai nidrA karai, tetalai maNiratha rAjAI avasara jANI, chala lahI, thoDai paravAri paravariu, dayapaNaiM zastra leI, vana-mAhi Aviu / tetalai yugabAhunA sevaka UbhA huA / maNiratha kahai, 'bhAI kihAM ? ApaNai tu cau-pakhera vayara chai, eha-bhaNI ekalau bhAI dekhI hUM teDivA Aviu chauM / ' tisii sevaka kahaiM, "e keliharA-mAhi chai / ' pachai rAjA khaDga leI keliharA-mAhi paisI, kuladharma, yaza, dayA lopI, khagi karI yugabAha haNiu / ehavai madanarekhA pokAra karatI jAgI, vilApa karivA lAgI / tetalaI pAharI game game jAgyA iMtA dhAI sarva ekaThA milyA / pachai rAjAI kahiu', 'bhAInai hUM jagADatau hUtau anai varAMsaha khAMDau hAtha-hUMtu paDiuM / ' ima kahI rAjA ghari Aviu / pachai madanarekhA yugabAhUnA kAnanai mUli AvI kahai, 'rakhe tumhe rAjA-Upari vayara cItavau / e sarva tumhArA bhavAMtarIka karma-lagai e vAta AvI ghttii| hivai jau tumhe lagArai kAcau thAesiu, tu paraloka-hUMtau cUkisiu / eha-bhaNI mananai samAghi ANu / zrIvItarAganau zaraNa kara / mamatA mUMku / kahinA kuTuMba ? kehanA bhAI ? kehanA ghara ? sadhalA iMjIva sAthiI mitrAcAra paDivajau / arihaMta-deva-susAdhu-guru-jina-praNIta dharma eha ji paDivajau / ApaNA pApa Alou, niMdu / siddha-sAkhi ji koI puNya kIghau hui, tehanI anamoda / mahAmaMtra navakAra smaru / kAMi ju navakAra guNatAM prANa jAI, tu jIva mokSa pAmai / kadApi mokSa na pAmai, tuhai vimAnanA sukha pAmai / pAMca aNuvrata, triNi guNavrata, cyAri zikSAvrata-ima bAra vrata Adarau / tumhArai mitra, putra, kalatra koI zaraNa nahI, eka ji jina-dharma zaraNa / valI e manuSyabhavanI sAmagrI dohilI chaI, teha-bhaNI hivaDA pramAda ma karijyo / ' ehavA madanarekhAnAM vacana sAMbhalI kopa upazamiu / saMvegaraMga-pUriu hUMtau marI brahma-devaloki devatA hu| isiI satI madanarekhA. putra caMdrayaza, bIjA isaveM parivAra vilApa karatAM dekhI cIMtavai ju, 'haM garbhi-haMtI vilaya kAMDa na gaI, je mAharau' rUpa evaDA anarthanaI heti huI ? je yugabAhu vinAza pAmai, tehanauM mUla hU thaI, jima sUkaDinA vRkSanai parimala viNAsa UpajAvai / tu hiva e vAta tAM ima huI, paNi mai ApaNau zIla kima rAkhIsii te upAya cItavau / ' pachaha kAMi eka mana-mAhi dhyAI, sarva putrAdika tRNanI pariI pariharo, saghalAno dRSTi vaMcI, rAtrina samai nAThI / pUrvadiziiM jAtI, garbha dharatI, saMsAranI asAratA cauMtavatI, page DAbhanI pIDa sahatI aTavI-mAhi paiThI / tisiI rAtri atikramI / paMtha avagAhatAM madhyAha-samaI talAvi AvI pANI pIdhauM, phalaphUla AsvAdyAM, triSA-bubhukSyA upazamAvI, saMdhyAnai samaha sAgAra paccakhANa paccakkhI, velinA ghara-mAhi sUtI navakAra smaratI / isiI rAtriI siMha bolai mahA bhayaMkara vana-mAhi / tihAM sarvAMga suMdara putra prasaviu, jima pUrva dizi sUryanai prasavai / pachai talAvi AvI, pANIi karI sarva zarIra dhoI, bAlakaratna kaMbalii vITI, hAthi bhatAranA nAmanI mudrikA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlapadezamAlA - bAlAbodha ghAtI, harSa dharatI velinA ghara-mAhi bAlakanai mUkI, ApaNapai talAni pANI pIvA-bhaNI jetalai Avara, tetalai pANI-mAhi-thikau jalahastI nIkaliGa / tiNi mayaNarekhA apaharI AkAzi UlAlI / tetalai naMdIzvari yAtrA -bhaNI vidyAdharezvara jAtau hUMtau, tiNI madanarekhA paDatI jhAlI, kAmanau vA hiu leI cAliu / tetalai madanarekhA vilApa karatI kahA, 'he bAMdhava ! mujhanai mUki, jiNi kAraNa kAnanavana - mAhi jAtamAtra bAlaka mUMkiu chai, tehanai svApada khAIsihaM / valI stanyapAnapAkhai bAlaka marisii / teha-bhaNI kRpA kari mujhanai tihAM mUki athavA te bAlaka ihAM ANi ' tivAras vidyAdhara kahai, 'e vAta hUM tu karau, ju mujhanai mAnaha, bhartApaNai paDivajai / eka e rUDauM hUuM, je tINai hAthIi tUM UlAlI anaha mai paDatI jhAlI / nahItari maraNa huu hutauM / hiva eka bola mAharau mAni / jiNi kAraNi hUM maNicUDa vidyAdhara - cakravarttinau putra maNiprabha vidyAdhara ehavai nAmii, pitAnai praNAma karavA jAtau hUMtau ehavai mai tUM dIThI / hiva tUM mujhanai paDivajI, vidyAdharano svAminI thA / valI tAharai je putrano Arti chai, tehanI vAta sAMbhali / mithilA nagarInau adhipati zrI padmaratha rAjA vakra-zikSita ghADai apahariu, vana-mAhi Aviu hUMtau / tiNi te bAlaka rota sAMbhalo tihAM AvI bAlaka lIghau sarvAga-suMdara dekhI / pachai ApaNa ghari leI bhAryA puSpamAlA, tehanai putra mAnonai Au / kahiu, "ApaNai eha ji putra / " ima kahI sukhi te putranai pAlai chai / e vAta mujhanada prajJapti - vidyAi kahI / hiva e vikhavAda mUMki / mujhanai Adari / ' tivArahUM madanarekhA viSAda karatI mana-mAhi catavai, 'etalA divasa - tAi maI ApaNa zIla rAkhiDaM, paNi hiva kima kIjisiMha ? kauNa upAya catavIsii 1 zIla tu sahI pAliGa joIi anai e tu smarArta' / tu kAMI kAlakSepa karauM / ' teha-bhaNI kahara, 'he mahAbhAga ! pahilauM mujhana naMdIzvari yAtrA karAvi / pachai jima kahesi, tima karisu / ' tivArai saMtuSTa vartamAna mAniu / 77 pachai madanarekhAnai naMdIzvari yAtrA leIM cAliu / kramii naMdIzvari Avyau | bAvana caityadeva namaskariyA / tetalai maNicUDa muni caturjJAnI tihAM Aviu / tiNi maNiprabhi ApaNau pitA Aviu jANI, pradakSiNA deI, Agali baiThau / tisii pitAi tima kAMI upadeza dIghau, tehavau kAMI saMsAranuM asArapaNauM dekhADiuM, jima maNiprabha UThI madanarekhAnaI bahinapaNaI paDivajI khamAvivA lAgau, 'bahina ! hUM varAMsiuM / hivai mai mananau~ kuTila raNauM mUMkiuM / ' pachai jJAnImahAtmA-kanhai putranau sarva vRttAMta pUchiu / jJAnIi mUla-hUMtau AraMbhI sarva vRttAMta putranai kahiu / tihAM maNiprabhi paradAranau nIma lIghau | isii AkAsa- itu UtarI devatA eka mahA riddhinai vistAri, madanarekhA - pAkhatI triNi pradakSiNA deI, praNAma kIdhau | pachar3a muninai praNAma kIdhauM / ehavau asamaMjasa svarUpa dekhI maNiprabha devatA-prati kahA, 'aho deveMdra ! caturjJAnI ullaMghonai pahilauM strInai praNAma karai, tu tujhana siuM kahIi ?' ima ulaMbhai dIghai valatau jetalaI devatA bolAi, tetalai cAraNa- zramaNa mahAtmA boliu, vatsa ! ulaMbhau ma dai / e tu kRtajJa, uttama, jiNi kAraNi INI madanarekhAi yugabAhu bharatAranai jivAraI khaDga karI ANi vedanAgrasta dIThau, tivArai ehanai tehavA kAMI upadeza dIghA, je upadezanai pramANii marI pAMcamai devaloka devatA hUu / pachai P. kAmArtta cha / * 1. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meru sundaragaNi-viracita " avadhi bali dharmAcArya gurunau AcAra sAcavatau e madanarekha! mahAsatInai praNamai / te e AcAra - ihAM doSa kAMI nahI / jiNi kAraNi aNagAra athavA ji ko jehanai upadeza dii, te tena guru / ihAM saMdeha kAMI nahI / INI madanarekhAi prAMtakAli bhartAranai samyakva detAM kauNa kauNa vastu na doghI 1 api tu sarva dIghau / ' e vAta sAMbhalI vidyAghara devatAnAM khamAvai / tetalai devatA madanarekhAnai kaha ' kahi, siuM karauM tujhanaI ?' tisiI madanarekhA kahara, 'mujhanai mithilAnagarI leI mUki, jihAM te laghu putra chai / ' netalai devatAi kSaNa eka mAhi tihAM 'lIdhI / tihAM nami anai mallinAtha praNamyA mahA-prAsAdi / pachai sAdhvI kanhaI jaI dharma sAMbhalivA lAgI / ehavai devatAe kahiuM, 'Avau, jima putra dekhAuM / ' tivArai madanarekhA kahara, 'mAharas putri siu~ kIjai 1 ketA putra Agai huA cha3 / hivaha mujhanai cAritra zaraNa / ' pachai devatA mahAsatInai praNAma karI ApaNa ThAmi pahuta u / madanarekhAi dIkSA lIdhI / hivara zrI padmaratharAjAi te putra ghari pAlatAM vairI sarva namAvyA, teha-bhaNI 'nami' e nAma dIghauM bAlakanai / kramidaM bAlaka vAghatau yovanAvasthAiM Aviu / tisihaM pitAIM eka sau ATha kanyA pariNAvo | mahAMta yogya jANI pitAI ApaNauM rAja dIghauM / pachai ApaNape padmaratharAjAI dIkSA lodhI / kramii mokSa (?) pahutu / hivai maNiratha yugabAhu bAMdhavanai haNI ghare Aviu, rAtri * sarpai khAghau maraNa pAmI cauthI naraga-pRthvIi gayau / pachai pradhAna milI yugabAhunu putra caMdrayazakumAra, tehanai rAja dIghau / te rAja ApaNauM sukhii pAlivA lAgau / isihaM namirAjAnau paTTahastI zveta, bhadrajAtIya, AlAnastaMbha unmUlI, vaMdhyAcala smaratau nIkaliu / tetalai mArgi jAtAM caMdrayazarAjAnA jaNa, tI jhAliu / pachai e vAta caranA mukha itu namirAjAi jANI, dUta mokalI hAthIu maMgAviu / tivArai dUta - prati caMdrayaza-rAjAi kahiu', 'namirAjA nItinau jANa nahIM | kAMI parahastagata vastu phokaTa kima lAbhai ? e vastu jehanai hAthi caDI, te teha jinI / ' ima kahI dUta avagaNI visarjiu / tiNi dUti AvI namirAjAnai kahiuM, 'tihAM tu tujhanaI ko na mAnai / ' pachai nami prayANa - bhaMbhA devarAvI, sarva - sainya melI nIkaliu / tisiIM valI dUta eka mokalI kahAviuM ju, 'hAthIu Api, nahItari hUM AvauM chauM / ' isa caMdrayaza rAjA paNi caturaMga dala melI sAmhau nIkalivA lAgau / tetalaD apazakuna huA / pradhAne vArI rAkhiu / pachai nagara ji mAhi kaTaka melI rahiu / tisiha nami AvI gaDha vITiu / sadA yuddha hui, DhIkulI-yaMtra vahaI, ghaNA subhaTa raNi rahaI, vAcitra vAja, kAyara bhAjaI, subhaTa gAjaI / tisiha mahAsatII e vAta sAMbhalI, mana-mAhi cIMtavara, 'e behU sagA bhAI cha, paNi ghaNA lokanau kSaya karisiIM / ' eha-bhaNI AryA pUchI, ApaNaTha vRttAMta kahI, namirAjA - kanhai mahAsatI AvI / namidaM paNi vinaya pratipatti kIdhI, kAMi je sneha 'aho rAjendra ! lakSmI samudranA kallolanI saMsAra dekhI evaDuM je jhUjha karau chau, te vaDA bhAI sAthiI jhUjha karavA yugatauM nahI / ' mahAsati ! kauNa vaDau bAMdhava ?' mahAnamirAjA valataDaM kahai, 'kima ?" tivAraha te jAi nahI / pacha3 mahAsatI kahivA lAgI, parihaM cAla chai / tu namirAjana ! e asAra naraga - ji- nai heti / anai valI vizeSa sAMbhali / tivAraI nami Azraryamai vacana sAMbhalI kahaha, 'he satI kahai, 'eha ji caMdrayaza rAjA tAharau bAMdhava / ' 78 1. 4. K. pahucADI / 2. K. L. pavattiNi-kanhai / 3. Pu. L. devarAvauM / P. L. sarpanA DaMsa lagai maraNa / 5. K sarvatra 'caMdrayazA' nAma Ape che / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-pAlAvarodha mahAsatIi sarva vRttAMta-saMbaMdha, jima yugavAha haNiu, jima nami padmarathai rAjAI lIghau-ityAdi sarva vRttAMta kahI, pachai mudrikArasna ulakhAviuM / ratnakaMbalanau vRttAMta paNi puSpamAlA-iMtu jaNAvI roSa gamADiu / paNi namirAjA ahaMkAra na mUMkai / kahai, 'hU~ kima namI diuM? hiva lokamAhi zobhA na pAma / ' pachai mahAsatI caMdrayaza-kanhai gaI / saghale ulkhii| sarva aMtapurI page lAgI / tihAM caMdrayazarAjAI mAtA ulakhI, saghalau vRttAMta mA-kanhai puchiu / kahilaM, 'te garbha kihAM ?' tisiI mahAsatI kaDi, 'je nami Aviu chai, te tAharau bhAI / ' e vAta sAMbhalI, vayara mUMkI, sarva Rddhinai vistAri bhAInai milivA-bhaNI sAmuhu Aviu / tetalai nami paNi bhAI Avatau dekhI sAmaha Aviu / beha bhAI milyA, caMdramA nai sUryanI parihaM zobhikA laagaa| te behUM nagara-mAhi AvyA / mahA harSe uupnu| isiDa caMdrayaza rAjA kahA, 'bhrAta! suNA(?Ni), ghaNA divasa-lagai mAharI manasA dIkSA levA Upari htii| paNi rAjanai yogya koI nhiiN| hivaI bAMdhava ! e rAja tUM lii / mujhanai dIkSA levA dii, jima ApaNau manoratha saphala kruN|' ima kaho naminai rAja deI caMdrayazi dIkSA liidhii| ApaNau kAja saadhiuN| pachai namirAjAI behU rAja ApaNai vasi karI akhaMDa rAja pAlivA laagu| isiI namirAyanai DIli pUrvakarmanA udaya-lagai chamAsI mahAdAgha Upanau / aneka vaidya teDyA, paNi upazamai nahI / pachai sUkaDinA lepa bhagI rANI saMghalI sUkaDi ghasivA baiThA / tisii pradhAna AvI rAjA-kanhai pUchA, 'svAmI ! samAdhi chai ?' rAjA kahai, 'e je sUkaDi ghasatAM valayanA khaTakA huI chaI, te mahA mujhanai asukhadAyaka chaI / ' pachai pradhAni AvI sarva rANInA valaya UtarAbyAM / eka eka valaya maMgalika-bhaNI raakhi| sUkaDi ghasAi cha / ehavA rAjAi kahiuM, 'hivaDAM samAdhi chai / khaTakA kAI nathI haMtA 1' pradhAna kahA, 'eka ji valaya rAkhiuM chaI, tiNi karI khaTakA natho hUMtA / ' rAjA cItavaha, 'jihAM ghaNA saMbaMdha, tihAM ghaNA karma-baMdha / ' pachai cAritrAvaraNI karmanai kSayi evI buddhi UpanI, 'jou, jAM ghaNAM valaya hUMrtA, tAM khaTakA thAtA hUMtA / hivaDAM ekalAM valaya kAMi nathI vAjatAM / tima e saMsAra-mAhi ghaNA kuTuMba, ghaNI rAjaRddhi, tAM karmabaMdha / jivAraI jIva ekalau, tivArai sukhI / jima ekaNi hAthi tAlI na vAjai, tima ekalAM karmabaMdha na hui|' ima mani vimAsI valA vimAsai, 'ju e vedanA upazamasii, tu hUM dIkSA lesu / ' isiuM cautavI jetalai sUtau, tetalai nidrA AvI, samAdhi UpanI / tisii sauNA-mAhi meruparvata-Upari zvetagajArUDha ApaNapauM dekhI jAgiu / jAgyA pachI sarva kuTuMbanI mamatA kI prabhAti dIkSA lIdhI / ehavaiM iMdra avadhinaI baliI gajAnA caritranu sattva dekhI parIkSA-bhaNI brAhmaNanai vezi AvInai kahai, 'aho nami! tUM dIkSA lii chai, paNi pAchai mithilA-nagarIiM Agi lAgI chai / tu pAchau bali / ' valatUM nami kahai, 'mithilA dAjhatai mAharauM kAMI nathI dAjhatau / ' valI iMdra kahai, 'jau cAritra lesi, tu pahilaghuputranaI kAji gaDha-maDha-maMdira karAvi, pachai cAritra leje / ' tivAraI nami kahai, 'dhara tu vATa-mAhi na karAvIi / jihAM zAzvatauM ThAma hui, tihAM karAvIi / ' ityAdi vacane naminI draDhimA dekhI, iMdra pratyakSa huI, praNAma karI kahai, 'aho ! tU dhanya, je taI ehavI buddhi ANI / ' pachai ApaNau aparAdha khamAvI, iMdra ApaNai ThAmi pahutau / anai nami ApaNauM cAritra pAlI kArya sAdhiuM / hiva madanarekhA mahAsatI paNi ApaNauM zIla pAlI uttama parda sAdhiuM / iti madanarekhA mahAsatI kathA samAptA // 24|| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita jima madanarekhAi zIlarakSA bhaNI tRNAnI pariI rAjaRddhi pariharI, zIla pAliDaM, tima anerI strIe ima ji zIla pAlivauM / te dRSTAMta - pUrvaka kahai - 80 naMdau sIlAdiya - jaNaviMdA suMdarI mahAbhAgA / aMjaNasuMdari-namayAsuMdari - raisuMdarIo ya // 55 vyAkhyA:- te suMdarI mahAsatI 1, aMjaNAsuM rI 2, narmadAsuMdarI 3, ratisuMdarI 4 - e cyAri mahAsatI cirakAla - sIma nAMdau / te kisI chai ? jINi zIMli guNi karI harSAvyAM sarva-jana - lokanA I vRMda = samUha cha / valI kisI chai ? mahAbhAgA = mahA bhAgyavaMta te kahIi jehanai Ajanma-maraNAMta-sIma eka i apavAda nathI hUu / etalau gAthArtha thayau / vizeSa artha kathA - huMta jANivau / tihAM pahilauM suMdarInI kathA kahIi (25. satI suMdarInuM dRSTAMta) iNI avasarpiNIha zrI AdinAtha, nAbhirAjAnu putra, vinotA-nagarIi rAja karai / sumaMgalAsunaMdA e bi bhAryA sahita sukhiI kAla atikramAvara / anyadA sumaMgalAI caUda sauNAM dIThAM / pachai tiNi jaI RSabhadevanai kahiuM / svAmI kahai, 'tAharI kukhihaM cakravarti hosii / ' e vAta sAMbhalI garbha vahatAM sArdhASTa nava mAsa gayA / pachas bharata nai brAhmI yugala sumaMgalAi prasaviuM / tisiha valI sunaMdAi paNi bAhubali naha suMdarI yugala prasaviu~ / pachai valI sumaMgalAI UgaNapaMcAsa putra - yugala prasavyAM / jima gaja vana mAhi vAi, tima sau putra vAghivA lAgA / moTA huaa| yUthanAthanI parihaM svAmI putre vITiyA rahaI / tihAM sau zilpa svAmII lokanA vyavahAra-bhaNI prakaTa kIdhAM / bharatanaI bahuttari kalA bhaNAvI, tima bIjAi putranaI bahuttari kalA sIkhavI / kAMI supAtra zAlinA bIjanI parihaM zatadhA vidyA vAi / pachai valI bAhUcalinai puruSa, strI, hastI, azvanAM lakSaNa saMpUrNa sIkhaNyAM, anai aDhAi lipi brAhmInai sIkhavI / suMdarInai paNi gaNitAdi vidyA sIkhavI / isiha kalpavRkSa paNi phalAdi detA rahiyA / yugaliyAM sIdAvA lAgAM / ehavai agni-dharma prakaTa thayau / ima ekadA yugaliyAM zrI RSabhadevanai rAjyAbhiSeka karavAnI vAMchAi gaMgAra pANI levA gayA cha / ehavai svAmInai rAjyAbhiSekanau samaya jANI, iMdraha AvI svAmInaha rAjyAbhiSeka karI, sonAnI kAMba leI Aga'le Ubhau rahiu / isii yugaliyAM AvyAM / svAmI sAlaMkAra, sAbharaNa dekhI vinaya lagai pANI paga- Upari nAmiuM / tihAM iMdra tUThau / pachai vinItAnagarI kI bhI / navI rAjyasthita sarva svAmI kIdhI / pachai svAmI saMsAra sukha-vimukha hUMtA, bhogaphala - karmana kSayi lokAMtika deva AvI dIkSAnu samaya bolai ju, 'svAmI ! dharmatIrtha pravartAvara / ' tetalai svAmI jJAni karI dIkSAnu samaya jANI, bharata cakravartinai mUlagU rAjya dIghauM, anai bahulIdesanu rAjya bAhubalina dIdharaM / bIjA i putranaI ekekau desa vihicI dIghau / pachai svAmIi dIkSA lIdhI / Arya-anArya desi svAmI vihAra karatA varasamai dini zrI zreyAMsanai ghari pahilauM pAraNauM ikSurasi karI kI uM / tihAM thikau dAna-dharma vistariu / devatAe sADhIbAra koDi suvarNanI vRSTi kIdhI / hivai svAmI chadamasthAvasthAiM sarva desi vihAra karatA, eka sahazra varSanai 'atikrami, ayodhyAnai parisari, purimatAlapuri, zakaTamukha udyAnavani, RSabhanAthanai aSTama-tapi nyagrodha vRkSa-talai phAguNa vadI igyArasihaM kebalajJAna UpanauM / devatAe samavasaraNa kIdhauM / tihAM iMdrAdika devatAe kevala - mahimA kI u / 1. K AMtarai Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha isii bharata cakravarti sabhA-mAhi baiThau chai, tetalai yamaka-samaki bihuM puruSe AvI sabhA-mAhi bharatanai vadhAmaNI dIdhI , kahaiM, 'svAmI! zrI RSabhadevanai kevala uupn|' tetalai valI bIja vadhAmaNI dodhI, kahai. 'svAmo! AyudhazAlA-mAhi cakraratna Upana cha / ' pachai e behUM vAta sAMbhalI bharata cautavivA lAgau, 'tAM cakraratnano pUjA saMsAranai heti char3a, anai je svAmonai jJAnanI utpatti te tu mokSanai heti / ' ima vimAsInai bharata zrIRSabhadevanai vAMdivA-bhaNI saparivAra senAsahita nIkali u / pachai tihAM pUrvadvAri samavasaraNa mAhi AvI, triNi pradakSiNA deI svAmInai vAMdI, yathAyuktiiM bharata baiThau / hivai svAmI sarva bhASAi sarva jIvanaiM upadeza diiM ju, 'saMsAra-rUpIyA kSArasamudra-mAhi jarA-vyAdhi-durgati-rUpa nakra-cakre saMka(va)lita tihAM prANInai kisiuM sukha cha? paNi tihAi keeka jIva surasthalanai pariI sukha pAmaI / tu caturgatika saMsAra-dukkha-rUpa-mAhi vicaratAM mokSanI vAMchA kIjai te yatniI karivauM / ' ityAdi upadeza sAMbhalI pAMca sai putra bharatanA dIkSA leSA lAgA / sAta sai potarA paNi dIkSA levA lAgA / tivAraI bharati brAhmInai Adeza dIghau / brAhmIi paNi dIkSA lIdhI / sudhAkuMDa pAmI kuNa amRtapAna na karai ? api tu sahu-i karaI / tisii bAhUbaliI paNi suMdaronai anumati dIdhI, 'jA, cAritra lyai / ' tetalai bharati suMdarI dIkSA letI raakhii| pachai svAmInaI pahilI zrAvikA huI / hivai suMdarInauM suMdara rUpa dekhI strI-ratnanI vAMchAi suMdarI rAvo mUMkI / bharatai paNi zrAvakana u dharma paDivajiu / pachai cakraratnanI pUjA karivA-bhagI bharata AvazAlA-mAhi gayau / tihAM pradakSiNA deI, cakraratnanaha namI. * aSTArikA mahotsava karI, bharata digvijaya bhaNI cAliu / tetalai sola sahazra yakSa sevA karavA laagaa| hiva bharata chai khaMDa sAdhi chai ehavai valI cakraratna 1, khaDgaratna 2, chatraratna 3, daMDaratna 4-e cyAri ratna AyudhazAlA-mAhi UpanAM / paNi cyArii ekeMdrI jaannivaaN| hivai - kAgiNIratna 5, carmaratna 6 anai maNiratna 7-e triNNii lakSmInai ghari pAmyAM / senApati 8. gRhapati 9, purohita 10, vArSika 11-e cyAri ratna vinitAnagarii hUAM / gajaratna 12, azvaratna 13 vaitADhaya-mUli pAmyAM / valI strIratna 14 e vidyAdhara-zreNiiM Upana / - ima caUda-i ratna uupnaaN| hivai bharata sAThi sahasra varSa lagai saghalai digvijaya karI pAchau Aviu pachai bharata cakravarti vinItA-nagarIi AvI bAra varasa-lagaI rAjyAbhiSeka karAviu / ehavai suMdarIi sAMbhaliDaM, 'je strI-ratna hui te chaTThI naraga-pRthvIiM jaai|' e vAta sAMbhalI suMdarI mani apAra dukkha dharivA lAgI, 'dhaga mAharA rUpanai, je rUpa-lagI naraki jAI / tu tiNi rUpi, strI-ratnanI padavIi kisiuM karivauM chai jeha-lagai naraga pAmIi?' ima cItavI sAThi sahazra varSalagai suMdarII AMcila kIdhAM / paNi tapi karI sUkI lAkaDI-sarIkhI huii| . ____ehavai bharata cakravarti chai khaMDa sAdhI ghari aMtaHpura-mAhi Aviu / isii suMdarI dUbalI - dIThI / sUAra pUchayA, 'kahu re ! mAharai ghara kisiuM dhAna na huMtu ? kiM vA khAdima na haMtAM ? kiM vA svAdima na hutAM 1 athavA koI kRpaNa bhaMDArI hUMtau, je detau kAMI nahI ? ki vA vastra alaMkAra pahucatAM na huMtAM ? athavA mU jAvatAM ehanai kuNa dUhavai chai ? kiM vA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 merusundaragaNi-viracita kAI roga chai ? athavA kAi vaidya na huMtau ? athavA USadha mAharai ghari lAbhatAM na huMtAM ? athavA e dhuri-lagai kisiu dUbalI ji chai ?' ima kahii hRtaI adhikArI chai tINai praNAma karI bharatanai kahiuM, 'svAmI! je divasa-lagai tumhe digvijaya-bhaNI cAlyA, te divasa-lagai strI-ratnapaNAnI aNavAMchAiM sAThi sahasra varSa-sIma karmanA kSaya bhagI AMbila kIdhAM / ' hiva e vAta sAMbhalI bharata pazcAttApa karatau suMdarI-samopi AvI pUchA, 'kahi-na, tUM dIkSA leNahAri chai ?' tivAraI suMdarIi kahiuM, 'haa|' tisiI bharata kahivA lAgau, 'maI je tujhanai cAritra letAM vighna kIdhauM te khami / kAI dhanya te, je cAritra pAlai / anai eka hu~ 'abhAgIu chauM, je viSayanau vAhiu cAritra na liuM / tu tu cAli, jima paramezvara-samIpi jaI dIkSA tujhanai devraavuN|' isii trailokyanau nAyaka vihAra karatau aSTApadi AvI samosariu / devatAnI koDi tihAM milii| tetalai bharatanai kuNahi ekaNi AvI vadhAmaNI dIdhI ja, 'svAmI aSTApadi samosaryA / ' pachai tehanai bharati sADhI bAra koDi suvarNanA ApI vadhAmaNA-bhaNI / tisiI suMdarI kahai, 'he bharata ! mAharA manoratha phaliyA, je svAmI AvyA / hivai hU~ dIkSA liu~ / ' tisiI bharata saparivAra, sanAgarika svAmInai vAMdivA caaliu| tihAM svAmII dharmopadeza dIghau / pachai bharati saMdarInai dIkSA-mahotsava karAviu / tivAraI suMdarI sAthiI ghaNI strIe dIkSA liidhii| suMdarI mahA harSa dharatI kahai, 'svAmI ! dhanya te, je tAharau mArga Adarai / ' ima kahatI suMdarI mahAsatI-mAhi AvI bitthii| anai bharata vAMdI ayodhyAI pahutau / hivai suMdarI nirmala cAritra pAlI, ghAtiyA karmanau kSaya karI, mokSi pahutI / ima saMkSepiI suMdarInau dRSTAMta kahiuM // 25 // hivai aMjaNAsuMdarInau dRSTAMta kahIi [26. aMjanAsudarI-dRSTAMta ] INai jaMbUdvIpi vaitADhya-parvati prahalAdanapura nagara / tihAM prahalAdana nAmaI rAjA, padmAvatI rANI / tehanau putra pavanaMjaya ehavai nAmiI chai / hivai tehanai RSabhadatta ehavai nAmi mitra / te sAthiI krIDA-vinoda karatAM mitra-sahita sukhiiM kAla gamADai / ___ isiI tINai ji vaitAbya-parvati aMjanapura nagara / tihAM aMjanaketu rAjA, aMjanAvatI raannii| tehanI patrI aMjanAsundarI paNi mahA rUpavatI, guNavatI, bhaNatI-guNatI sarva kalAnai pAri pahatI / / vAta saghale rAjAnaI dezi prasarI ju-'Ajanai kAli eDavarDa rUpa-lAvaNya anethi nthii|' pachai saghale rAjAe ApaNau ApaNau pradhAna anai ApaNAM ApaNAM rUpanAM paTa mokalyAM / hivaha rAjA sarva paTa loDa, paNi eku-i rucai nahI / IsiI pavanaMjayakumAranau paTa ANi u / te dekhI anerA sarva hamAranA paTa nAMkhI, te rUpa jovA lAgau / rAjA pachai aMjanAsuMdarI anai pavanaMjayanA rUpanaDa rIvAda dekho pradhAna chira, 'joina, sarI vAM rUpa chaiM / ' tivAraiM pradhAna kahivA lAgau. 'svAmI ! rUpa jotAM tu devadatta-kumAranau rUpa adhikauM chai / paNi kevalIi kahiuM chaha jau. ra varasi muktigAmI hosiii| eha-bhaNI te alpa-Ayu jANI e saMbaMdha rahau / pavanaMjayanau saMbaMdha karau / ' 1. K. pramAdI cha / 2. K. L. Pu. rAyatane pasarI / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha hivai anyadA naMdIzvari zAzvatAM caitya vAMdivA-bhaNI vidyAdharanAM sahazra milyA chaI / tihAM aMjanapuranau adhipati paNi Aviu cha / tisiI prahalAdana-rAjAnau putra pavanaMjaya dekhI, yogya jANI aMjanAsudarI kanyA diidhii| tetalai naimittiki lagna dIghauM / pachai behUM rAjA ApaNe ApaNe ghare Arva vivAhanI sAmagrI kodhI / aMjanaketu-rAjAI mahARddhinai vistAri sAmagro karI zrI-prahalAdana-rAjA-bhaNo lAna-patrikA mokalI / hiva prahalAdana-rAjAI paNi sarva kuTuMba teDI jAna calAvI / kAMI putranai kAjiI kahinai utsAha na Upajai ? isii RSabhadatta pavanaMjayakumAranai kahai, 'he mitra ! ApaNo maitrInau sneha bhAjatau doisa chai / ' tivArai kumAra kahai, 'mitra ! cAli, kautiga joI AvIi, kanyA kevI chaha / kAMI sneha bhAjisii ? cAla tau, e vAta joIi / ' pachai behU mitra vimAni bahasI pracchanna rAtri susurAnai ghari aMdhakAra-paTa pahiro aavyaa| jihAM aMjanAsudarI sakhIiM parivarI vAta karai chaha, tihAM AvyA / tisii eka sakhI kahivA lAgI, 'he aMjanA suMdari ! je tAharaI kIdhaI vara joyau hatau, tehanaI AUvauM thoDauM / te nAtra tau rahiuM / athavA valI tINai nAtraiMsi kIjaI, jINai viyoga hui ?' tisii aMjanAsuMdarI kahai, 'he sakhi ! thoDI-i amRtanI chaTA kihAM lAbhai 1 te devadattakumAra kihAM muktigAmI ? e vacana sAMbhalI pavanaMjayakumAra siMhanI pariha kopAruNa-locana hUMta u khaDga leI mArivA UThiu / tetalai RSabhadatti hAtha-hUMtau khAMDauM UdAlI lIdhauM, 'hivaDAM e kopanau kauNa avasara ? bhalA manuSyanai e vAta yugatI nahI / eka valI ApaNape pArakai ghari AvyA, vali rAtri, anai e aNapariNI pArakI strI kahivarAi / ' isiGa kahI khAMDauM pAchauM ghatAviuM / paNi kumAra mani dUhavANau / pachai viratau hUMtau ghari pAcha u Aviu / tisii aneka hAthI, ghoDA, ratha, pAyaka melI pitAi jAna calAvI / gaNyA dina-pariU vATai aneka dAna dIjai, gIta gAIi, suhAsiNi kumAranau lUNa UtAraI / kumAra te svaparU dekhI mitranai kahai, "e AraMbha yugatauM nathI / e vIvAha durjananI goSThinI pariI mujhanai rucatau nathI / ' hivai e vAta mAtAI sAMbhalI / mAtA AvI putranai kahai, 'vatsa ! taI sAmAnya lokanI AzA pUravI / pachai mAtAnai nirAsa kAI karaI ? eka vAra maMDANi vivAha karivA diDa / / isiI valI rAjAI vAta sAMbhalI / rAjA AvI kumAranai kahai, 'e siuM isAbhalI chai, lAjanau kAraNa ? amhArauM kIdhau~ kAja kihAM DhIla na hui / amha jIvatAM te anerau kauNa chai, je e kanyAnai pariNisii ?' ima saroSa bolatau rAjA kumAranai sarva AbharaNa pahirAvai / pachai hAthoi baisArI mAthai chatra dharAviu / bihu~ pAse camara DhalivA lAgA, suhAsiNI gIta gAvA lAgI / yAna nai pagi pagi dAna dIjai / paNi kumAra hIyA-mAhi gUDha kopa dharatau taMbola levA lAgau / Agali sarva jAnIyA huA / vara caurI-mAhi Aviu / tihAM aMjanAsuMdarI-pavanaMjayakumAranai pANigrahaNa hUuM / dAna, bhojana, sanmAna sarva aMjanaketu-rAjAI kIdhAM / jivAraI kumAra pariNI ghari Aviu, tivAraI prahalAdana-rAjAI sarva jAnI-lokanaI dAna deI saMtoSyAM haMtAM visA / ApaNe ApaNe ghare gayA / hiva aMjanAsuMdarI kulAcAra pAlatI ApaNe guNe karI sarva kuTuMbanai saMtoSai / paNi bhavAMtaranA karma-lagai pavanaMjayakumAra aMjanAsuMdarI-sAmahu~ dRSTi-mAtraI na joi / paraNyA-pachI bolAvI nahIM / * Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 merusundaragaNi-viracita aMjanAsuMdarI uttama kulavaMto, zIlavaMtI, parama bhaktiI karo devatAnI pariI bharinai ArAdhai, anai zrI-vItarAganau dharma ekacitti pAlai chai / isii rAvaNa laMkAdhipati prativAsudeva-sAthi yuddha karavA-bhaNI kaTaka melaNahAra hUMtaI jhUjhanai sakhAyata-bhaNI prahalAdana-rAjAnai teDauM mokaliuM / tisiI prahalAdana rAjA raNanai kautigIyAla hUMtau jayaDhakkA devarAvivA lAgau / tetalaI kumAra e vAta sAMbhalI pitAnai kahai, 'mai putra 'hUMtai je tumhe mUjhivA jAu, te zobhai nahIM / ' ima kahI kumAri bIDau jhAliu / pitAnai praNamI, mAtAnai praNAma karivA-bhaNi Aviu / ehavai aMjanAsuMdarI sAsUnai ghari AvI UmmaNadUmaNI thAMbhai uThIMgI UbhI rahI / tisii kumAra mAtAne page lAgau / mAtAI AsIsa dIdhI, zikSA deI putra visarjiu / hivaI aMjanAsudarI thAMbhai valagI pUtalInI rItii rahI, paNi pavanajayai lagArai dRSTi na dIdhI / pachai aMjanAsuMdarI zUnya cittai AMkhiiM anupAta karatI ghari AvI / hivai kumAra cAlI, pahilai prayANai mAnasa-sarovaranai kAMThai Utariu / tihAM rAtriI paryati paMkhI AnaMda karatAM dekhI mitra-kanhai kumAra pUchadda, 'e paMkhIyA syA-bhaNI pukAraI chaI ?' tivAraha mitra kahA, 'deva | e cakravAka-cakravAkI, rAtrinau viyoga tiNi karI vilApa karaiM. chii|' isii aMjanAsuMdarInauM aMtarAya-karma kSayi gavauM / ehavai pavanaMjaya cautavai, 'jou, je pAtharA paMkhIyA, tehanai evaDAM viraha chaI / anai maI tAM aMjanAsudarI bAra varasa-mAhi bolAvI nathI ! pANigrahaNa kIdhA pachI dRSTi-mAtraI joI nathI / tu tehanauM kauNa hAla ? tivArai mitra balatuM kahai, 'etalA dinanau viraha tai tAM mani nANiu / ' tivArai pavanaMjaya kahai, 'mitra ! haM pAchau jaI milI Avisu / hiva mai viraha sahivAtau nathI / ' pachai pavanaMjaya rAtrinai samai nIkalI pAchau ghari Aviu / bAraNai Ubhau rahI mAhi caritra jovA lAgau / dekhai tu aMjanA asamAdhi karai chai / tetalai pavanaMjayi bAra UghaDAviu, tihAM aMjanAsudarI AdarI / tahoI aMjanAsudarI RtusnAtA hUMtI / tiNi aMjanAI kahiuM, 'svAmI ! kadAcita saMtAnaprApti husiI, tu sAsU-susarA vikalpa dharisiiM / ' pavanaMjayi ApaNI mudrikA nAmAMkita dIdhI / Apa valI kaTaka-mAhi gyu| hivai aMjanAsudarI cItavai, 'tAM aMtarAya-karma kSayi gayau, je bharinau bahumAna lAuM / ' isiiM trIjai mAsi garbha pragaTa thayau / sAsU mani cItavai, 'vahU tAM asatI huI / ' e vAta susarai paNi jANI / pachai garbha jima jima vAdhai tima tima aMjanAnai mani harSa Upajai / anai kalaMka paNi loka-mAhi vAdhivA lAgau / ima garbha vAdhatai sAsU-susare pUchiuM, 'e siuM ?' tivArai te mudrikAratna dekhADi, tuhai na mAnai / tisii mAsa pAMcanau garbha thayau / para susarau mani cItavai, 'bhartAri tAM kadApi sparzamAtra nathI kodhau, je ehanaha garbha hUu / tu nizcaI e duzvAriNI anai asatI / ' ima cItavI ghara-bAhari kADhI / pachai bApanA ghara-bhaNo cAlI / ekAkinI vATai cAlatI cItavai, 'valI tAM e karma udaya AviDaM / tau re jIva ! sahi / ' ima eka dAsI sahita aMjanAsudaro mArgi cAlatI balI cItavaha, 'mAtA-pitAnA ghari jAtAM zobhai nahI / ' teha-bhaNI vana-mAhi AvI / ApaNauM 1. K. chataha tumhe / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaulopadezamAlA - bAlAvabodha 85 zIla rAkhatI, kaMdamUla AhAra letI, nIjharaNanA pANI pItI, kihAM eka vana nikuMja-mAhi putra prasavi sUrya samAna / te vana-mAhi aMjanAsuMdarInA zIlarUpa zastranai pramANaI soha, vAgha, citraka, zRgAla, cora eka i TUkaDA AvI na sakaI / isiI ekadA pANI jovA bhaNI dAsI mokalI / tiNi dAi AvI aMjanAsuMdarI vInavI jau, 'svAmini ! parvatanA zRMga- upari eka mahAtmA kAussaggi Ubhau roheu chai / ' e vAta sAMbhalI aMjanAnai tRSA-bubhukSA vIsarI gaI / pachai aMjanA ka-bAla nai leI mahAtmA-samIpa AvI, bhaktipUrvaka triNi pradakSiNA deI muni vAMdiu / tetalai muni kAyotsarga pAro dharmalAbha dIghau / aMjanA Agali baiThI / muni upadeza dii, 'he mahAbhAgi ! e saMsAra - mAhi jIvana eka dharma ji zaraNa chai / saMyoga nai viyoga karma - ji lagAi huI / je jIva paranaidUSaNa dii, te sarva phoka / jAM jIva karma bhogavai nahIM, tAM lagai jIva chUTai nahI / ' ityAdi dharmopadeza sAMbhalI, vairAgyaraMga Upanai arihaMtanau dharma sAMbhalI abhigraha - sahita zrI- samyaktva lIdhauM / pachai te mahAtmA atizayavaMta jANI aMjanA pUchai, 'svAmina ! kehA karma-lagai mujhanai e dukkha Upana ?' muni kahai, 'he bhadri ! ko eka vyavahArIu, tehanai ghari tUM vallabhA hu / ana je tAharai bIjI sauki, te jinadharmi karI vAsita / abhigraha lIghau - ' vItarAganI pratimA tehanai pUjI phUla-dhUpa karI jimauM / ' anyadA mithyAtvAbhiniveza - lagai [taIM] pratimA cAra prahara UkaraDA mAhi gopavI rAkhI, anai te sauki zrAvikA deva pUjyA-pAkhai jimai nahI / ima bAra pahura bhUkhI rahI / pachaI taI dayA lagai UkaraDA-mAhi-thakauM biMba kADhI doghauM / te karmana e vipAka, je tujhanai bhartAra sAthi bAra varasanau viyoga hUu / ' valI pativratA kahivA lAgI hAtha joDInacha, 'svAmina ! mAharai keDai e dAsI karma bhogavai te kAMi ?' muni kahai, 'jivArai ta pratimA gopavI, tivAraI INi kahiuM, "e ajI ughADI dIsai chai / " pacha ta vizeSata DhAMkI / te karma-lagaha e paNi tujha keDii dukkha pAmai cha / ' e vAta sAMbhalI savismaya hUMtI aMjanAsuMdarI cItavara, 'tAM saghale-i karma-ji-nai pradhAnapaNauM, je dukkha-sukha pAmIi / ' pachar3e te mahAsatI sattva abalaMbI parvatanai zikhari rahIM / eva tena mAulaTa sUryaketu nAmA vidyAdhara naMdIzvari yAtrA karI pAchau ghara-bhaNI valiu, dass RSinai pramANi vimAna khaliuM / kAMha jiNi kAraNi tIrthanai lAMdhiva vimAna khalIi * (1) / tisii sUryaketu vimAna hUMtau UtarI, te muni vAMdI ApaNapuM dhanya mAnivA lAgau | tisihaM te dekhI sAhammiNinI buddhii 'vAMdU' ima kahai, tetalaiM te bahinanI beTI ulakhI / harSita hUMta te kanhaI sarva vRttAMta pUchI, aMjanAsuMdarI bAlaka - putra - dAsI sahita vimAna baisArI, sUrya ketu cAliu / tetalai vimAnanI ghAMTa vAjivA lAgI / te ghAMTanau nAda sAMbhalI bAlaka yogInI pariI dhyAnastha rahiu - bolai nahI, cAlai nahI / tisiha te bAlasvabhAva-lagai mAulanai utsaMgahUMta UllI vimAnanI ghAMTai valagau / tetalai bAlaka bhuI paDiu / - isiI aMjanAsundarI vilApa karatI kahai, are daiva ! pahilauM tAM tehavauM dukkha sahiuM, anai hivaDAM je beTAnaraM mukha jotI sukha pAmatI tehInai sAMsahI na sakiuM ?' ima vilApa karatI devanai ulaMbhA detI, rudana karatI kahai, 'putra silAI Aphaliu husii, ki bhuMi paDiu husii ?' tetalai sUryaketu vimAna tu UtarI 1. K. svaliuM / 2 P. sva lIhIi, L. khalahiha / 3. K. teha cha / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita jINai pradezi bAlaka paDiu chai, tINai pradesi Aviu / dekhai, tu aMjanAnA zIlanai pramANi bAlaka palyaMkanI pariI sUtau chai , paNi zilA cUra thaI bAlakanaI prahAriiM / pachai bAlakanai sUryaketu lei, cau pakhera aMga sparzI, bihu~ hAtha-Upari bahasArI, bhANejanai beTau ANI dIdhau / pachai bAlaka akSataaMga dekhI mAtA hI / jima dAlidrI nidhAna pAmIi hIDa, tima mAtA hI / tihAM putranaI nAma zilAcUraNa dIdhauM / pachai utsava-pUrvaka sUrya ketu ghari lIi Aviu / ghaNe dine sagAnaiM milI, teha-bhaNI sarva hA / / hivai tihAM aMjanAsuMdarI dAna detI sukhai ApaNA divasa gamADai chai / isii aMjanAdarInI saghale vAta prasarI / ehavai pavanaMjayakumAra paNi' varuNanai jIpI jitakAsI mahotsava pUrvaka ghari Aviu / pitAnai caraNa praNamI, mAtAnI AsIsa letu, suhAsiNIe tilaka(?ki) vadhAvIte' jayajayakAra lokanAM vacana sAMbhalatu, jAyAnauM mukha joNahAra hUMtau, ghari Aviu / jima prAsAda biMbaviNa na zobhai, tima priyA-viNa ghara zUnya dekhI virahi karI Akulau kumAra hau / citrazAlA jhAlanI pari mAnatau, rAjariddhi tRNa-samAna gaNatau, vilApa karivA lAgau, he kAMte ! he prANanAthi ! kahi, tUM kihAM gaI ? athavA dhAvimAtAi kAMi na rAkho ? athavA pradhAno ! tumhe kAlakSepa karI kAMi na rAkhI? hA mAtApitAu! mujha AvatAM-lagai kAMi na paDikhyA? tu ima jANIi, te ghara-haMtI kADhyA pachI svApade khAdhI husii / tu hivai e strI-ratna kihAM pAmIsiDa duma vilApa karatau pavanaMjaya nagaranai parisari cihi racAvI caMdananA kaassttnii| tetalaI mAtApitA Akula-vyAkula hUMtA putranai samajhAvaI, paNi samajhai naho / isii RSabhadattiI AvI mitranai AliMgI kAlakSepa-bhaNI triNi dina mAgyA / anai valI kumAranai kahilaM, 'te zIla. nai pramANi jIvatI hosii / teha-bhaNI hUM pratijJA karauM chauM / ' pachai pavanaMjaya mitranA vacanalagai triNa divasa-tAMI paDikhiu / havai RSabhadatta vimAni baisI aneka gAma-nagara jotau trIjai dini sUryapuranai udyAni Aviu / tihAM strInI goSThi isI sAMbhalI ju, 'zilAcUraNa bAlaka-sarIkhau sohAgI ko dIsaha nahI / ' e nAma sAMbhalI RSabhadatta cItavai, 'e aMjanAsudarInau putra tehanauM nAma ghtti|' pachai pracchannapaNai sarva vAta sAMbhalI, sUryaketu-rAjAnI sabhAI jau Avai, tu aMjanAsudarI putra-sahita dIThI / tatkAla ulakhI / pachai aMjanAi RSabhadatta ulakhIu, lAjI hUMtI Asana mUMkI UbhI thaI / tihAM sUryaketunai bharinA mitranauM svarUpa kahIM AgatA-svAgata karAviuM / eha RSabhadatta kahivA lAgau ju, 'aMjanAsuMdarInai virahi pavanaMjayakumAra agni-mAhi paisatau maha rAkhiu cha / triNNi dina volyA chaI / teha-bhaNI tumhe vilaMba ma karau / aMjanAnai calAvau / hivai tumhanai kalyANa hu / tumhArau e upagAra saya sAkhe pasarau / ' pachai sUryaketu jamAInA mitra-sAthiI aMjanAsuMdarI putra sahita calAvI / RSabhadatta vimAni baisArI ghari leI aavi| tetalai rAjAnai badhAmaNI dodhii| anai pavanaMjaya hkhiu| pavanaMjayanai priyAnai Agamani navau janma huaa| pachai prahalAdana-rAjA saparivAra sAmahu Avo aMjanAsundarI putra-sahita nagara-mAhi aannii| pavanaMjayanA putranai zilAcUraNa je nAma hUMtau, te pachai valI hanUmaMta evaDhaM nAma dIghauM / rAjAI pavanaMjayanai rAja dei ApaNape dIkSA lIdhI / 1, P. K. Pu. vadhArIte, L. vadhArIjate / 2. K. jaNAvI / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha hivai pavanaMjaya rAjA rAjya pAlai | aMjanAsuMdarI paTarANI kIdhI / sukhiI ApaNA dharma sAdhaiM chdaM / isii hanUmaMta putra moTau hUu / UdArya - dhIrya gAMbhIryAdi guNe karI vikhyAta u / isii zrImunisuvratanai tIthi koI AcArya vihAra karatA tINai nagari AyA | rAjA pavanaMjaya vAMdivA Aviu, aMjanAsundarI - sahita / tisii gure bhava- nistAraka dharmopadeza dIghau / tihAM aMjanA darI pratibUjhI huMtI pavanaMjayanai kahai ju, 'mujhanai dIkSA levA diu / ' paNi pavanaMjaya priyAnu sneha 'pariharI na sakai, teha-bhaNI Adesa na dii / tu hI aMjanA na rahai / pachai ati Agraha aMjanAnau jANI hanumaMtanai rAja dIghauM / ApaNI priyA sahita suguru-samIpi dIkSA lIdhI / behUM niratocAra cAritra pAlI devaloka pahutA / kramii mokSa jAsiI / iti zrI aMjanAsuMdarI kathA ||62 || hivas zrInarmadAnI kathA kahIi * [ 27. narmadA suMdarI - -kathA ] eha ji jaMbUdvIpa-mAhi vardhamAnapura nagara / tihAM saMprati rAjA rAjya karai / tINai nagari RSabhasena sArthavAha vasai / tehanI bhAryA vIramatI / tehanai ci putra- eka sahadeva, bIjau vIradAsa / anai RSidattA ehavai nAmi putrI mahA rUpavatI / yauvanAvasthAi AvI tetalai ghaNA-i maharddhika vyavahArIyA mAgaI, paNi zreSTha mithyAtvInai nAi / isis maharddhika rudradatta nAmi vaNiga-putra vANijya- heti rUpacaMdapura-hutau tINai nagari Aviu / paNi te kuberadatta mitrana ghari AvI Utariu | aneka vyavasAya karai / ApaNA gharanI rIti tihAM rahai / 87 anyadA RSidattA sakhIiM parivarI tihAM mattavAraNaI baiThI dIThI / hivai rudradatta rUpiiM vyAmohiu hUMtau RSidattAnauM dhyAna dhAi / pachai e vAta kuberadatta mitra - Agali kahI / tivA - raI kuberadatta kahai, 'e zreSTha jinadharmI TAlI anerA kahinai nApai / ' tivAraI rudradatta mithyAvI-i-thikau RSidattAnai lobhii zrAvakanau dharma paDivajiu / kAMI mAyA lagai gADhA-i vivekInAM citta AvarjIhaM / pachada RSabhasenai ApaNI putrI RSidattA rudradattanai dIdhI / tihAM pANigrahaNamahotsava hUu / ketalAeka mAsa jau atikramyA, tu rudradatta susarAnai pUchI, priyA sahita ApaNai nagari Aviu / tisiha rudradattanau pitA vadhUnai Agamani harkhiu / pachai rudradatti jinadharma chAMDiu / RSidattAI paNi bhartAranA saMsarga lagAi jinadharma chAMDiu / kramidaM mahezvaradatta putra tINai janmiu / sarva kalA kramii abhyasI moTau hUu / isii RSidattAnau vaDau bAMdhava sahadeva bhAryAM suMdarI sahita sukhii rahai chai / ehavai tiNi suMdarI apUrva suhaNauM dIThaDaM / tehanai yogi AdhAna gharivo lAgI / kramidaM garbha vRddhi pAmataha ehavau Dohalau Upanau jANai jau, 'narmadA nadI - mAhi jaI snAna karaDaM / e vAta bhartAra1. K. chaaNddii| 2. K. pariNAvar3a nahI / 3. K. jinadharma-vAsita TAlI anerAnahaM na dii / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 merusundaragaNi-viracita Agali kahI / pachai sahadeva saMghAtanI racanA karI suMdarInai sAthi leI cAliu / hivai narmadAnai kAMThai AvI, pUjA arcA karI, narmadA-mAhi paisI, jalakrIDA kiidhii| pachai sahadeva vyavasAyanai sukhiI tihAM nagarInI sthApanA karI, narmadApura nAma diidhddN| tihAM jinamaMdira karAviuM samyaktva-piMDa poSivA-bhaNI / pachai saghalA-i vyavahAroA ApaNA ApaNA nagara mUMkI tihAM AtrI vasyA / isii pUre divase putrI janmI, paNi putra-janma-pariI utsava kIghau / narmadAsuMdarI e nAma diidh| kramii saghalI i kalA abhyasI yauvanAvasthAi AvI / ____ isii narmadAsuMdarInauM rUpa sAMbhalI RSidattAi cItaviuM jau, 'mAharA putra mahezvaradatta, tehanai heti e narmadAsudarI mAgIi / athavA mujhanai dhigadhikAra hu, je mai jinadharma chAMDai hUMtai hUM kuTuMbiI chAMDI / je hUM parvatithinAM nAma-i na jANauM, te mAharA putranai kima putrI desIiM(1)?' ima kahatI rovA lAgI / tetalai rudradatta Aviu / tiNi pUchi, 'tUM asamAdhi kAi karai ?' tivAraI RSidattAI sarva vRttAMta kahiu / ehavai mahezvaradatta putra, mA-bApanI vAta sAMbhalI kahivA lAgau, 'tAta ! mujhanaI tihAM mokalau, jima saghalA-i AvarjI, mAulAnI putrI pariNI, mAnai harSa UpajAvauM / ' pachai pitAI mahezvaradatta calAviu / thoDe dihADe paMtha avagAhI narmadApuri Aviu / tihAM sahadevanaiM miliu| hivai mahezvahadatta tima bolai, tima cAlai, jima sahadevAdika sahU mani camatkariyA / pachai utsaMgi baisArI kahivA lAgA, 'vatsa ! tai amhArA citta tima AvarjiyAM, jima jAMgulI-vidyAi * karI sApa vazi thAi, tima amhe vazi kIdhA / tu vatsa ! mAgi / ji kAMI mAgai, te ApauM / ' tivAraI mahezvaradatti narmadAsuMdarI mAgI / pachai mAtApitAi ApI / tihAM mahezvaradatti jinadharma paDivaniuM / sama-zapatha kIdhA ju, 'iNi bhavi jinadharma TAlI avara dharma na kr|' pachai mahA-AnaMdi, mahA-mahotsavi narmadAsudarInauM pANigrahaNa kIdhauM / ketalAeka dina tihAM rahiu / havai narmadAsuMdarIi tima jinadharmanA upadesa dIdhA, jima mahesaradatta jinadharmanai viSayi gADha nizcala huu / pachai ketaleeka dihADe susarAnaiM kahI, bhAryA-sahita mahezvaradatti AvI, mAtApitAnai praNAma kIghau / tisiI RSidattA narmadAsu darInai utsagi bahasArI kahai, 'vatsi ! taI tima cAlivauM, jima mithyAtvana u nAma ghara mAhi na rahai / ' hivai mahezvaradatta nrmdaasud| * sukhiI kAla gamADatAM sarva svajananai mAnya iyAM / anyadA narmadAsundarI gaukhi baiThI ArIsai ApaNau~ mukha jotI, taMbola khAtI, aneka vibhrama karatI, lIlA-lagai taMbola gaukhanai bAraNai nAkhiu / isii mahAtamA ika talai jAtau haMtau, tehanai mAthai taMbola paDiu ! tetalai teNai mahAtamAi kahiuM, 'ima je RSinI AzAtanA karai, te bharinau viyoga pAmai / ' isiu te mahAtmAnau sakopa vacana sAMbhalI viSAda-para narmadAsuMdarI gaukha-hUMtI UtarI, mahAtmAne page lAgI kahivA lAgI, 'mahAtman ! hUM varAMsI, je hUM jinadharmanA marma jANatI i hUMtI evaDau avinaya kIghau / tu hivai tumhe vizvanai vatsala chau, mujha Upari kSamA karau / tumhe tu vayarI-i-Upari kopa na karau, pachai mujha UAri kopa kima karisiu ? tathApi mujha abhAgiNI-Upari zApa parahau karau / ' tisii muni boliu, 'he varisa ! sAMbhali, kheda ma dhari / je mahAramA hui, te zApa ana anugraha na karai / 1. K. atikramatAM / 2. L. Pu.lAMSiu / 3. K ytii| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha '89 paNi na jANauM, mAharA mukha-hUMtau ehavauM vacana kima-hi nIkaliu~ ? athavA lIMbanai je karaapaNauM, te koI karai chai ? te svabhAviiM ji hui|' ima pratibodhI mahAtmA ApaNai kAni gayau / narmadAsudarI pAchI ghari AvI / sukhiiM ghari rahai chai / ____ isiha anerai divasi mahesaradatta vyavasAya-bhaNI javanadvIpa-bhaNI cAlivA lAgau / tetalaha narmadAsuMdarI kahai, 'svAmI! hU~ paNi sAthi Avisu / ' pachai narmadAsuMdarI saMghAtii cAli / hivA samudra-mAhi pravahaNi baisI cAlatAM ardha paMtha avagAhiu jetalaI, tetalaI rAtrinai samai kuNihi ekaNi gIta gAyauM / te gIta sAMbhalI narmadAsuMdarI svaranAM lakSaNa jANatI hUMtI bharinai Azcarya UpajAvatI kahivA lAgI, 'svAmina ! je e gIta gAi chaI, te sAmalai varNi chai, sthUla-Ni chai, kRza-deha chai, guhyadesi masau chai, zoNa-lAMchana chai, bAvIsa varasanau chaDa, hIyauM pahulau~ chai / ' ityAdi strInA vacana sAMbhalI mahesaradatta mana-mAhi coMtavai. 'e narmadAsudarI kuzIli saMbhAvIi, anyathA etalI vAta kima e jANai ? tAM hivai parIkSA karau / ' pachai prabhAti te puruSa teDI, sarva ahinANa joI, mani nizcaya kIdhau, 'tAM sahI e kuzIli ji / ' pachai gUDha kopa dharatau cIMdavai, "etalA dina hU~ima jANatau jau, e mahAsatI cha / paNi tAM Aja pArakhauM dIThauM / tu hiva ehanai samudra-mAhi ThelI diu~ / athavA khar3agi karI kelinI pariI bi-khaMDa karauM / ' ima jetalai cIMtavai chai, tetalai akasmAta niyAmaka kUmAkhaMbhA'-Upari caDinai kahai, 'are loko ! pravahaNa rAkhau, sida pADau, nAMgara mNk| rAkSasau dvIpa Aviu / jala IdhaNanI sAmagrI liu / ' ima kahI ApaNauM pravahaNa rAkhi / sarva saMgraha kIdhau / isii mahesaradatta mAyA-lagai gUDha kopa dharatau narmadAsudarInai vana-mAhi leI gayau / aneka talAva dekhADyAM / valI vana sarva dekhADI saMdhyAI kihAM eka vananikuMja-mohi naI sadA / tetalaDa parvopArjita duHkarma-lagai narmadAnai nidrA AvI / tetalaDa mahesaradatta narmadA sUtI ji mUMkInai pravahaNi Aviu / paNi kahi, 'loko ! nAsau nAsau / kAMtA rAkSasi khAdhI / hUM nAsa' Aviu / tumhe cAlata, nahIMtari rAkSasa AvI khAsii / ' tivArai bIhatAM loka pravahaNi caDI cAlyA / pachai mahesaradatta cItavai, 'mai bihU vAnAM kIdhAM-duHzAli strIhAMDI anaha lokanau apavAda-i rAkhiu / ' hivai kramiI yavanadvIpi Aviu / tihAM ghaNau dhana upArjI ApaNai nagari Aviu, anaI priyAnau svarUpa kahiuM jau, 'rAkSasai priyA khaadhii|' pachai asamAdhi karI narmadAnAM pretakArya kIdhAM / valI mahesaradatta navI vAra paraNiu / ___hivai narmadAsudarI vana-mAhi jima sUtI hUMtI, tima ji navakAra kahitI hUMtI jAgI / paNi agali bhAra na dekhai / tisiiM narmadA bholapaNa-lagai kahai, 'svAmI ! ehavauM hAsUna kIjaha tuhai koI nAvai / tetalai UThI vana-mAhi jovA lAgI, paNi bhartAra na dekhaa| tivAraDaM narmadA roibA lAgI / tiNi rotAM je vananAM svApada chaI, te hI rovA lAgAM / pachaha latAnA ghara-mAhi rAtri rahI, paNi rAtri sau varSa samAna huI / valI prabhAti vana jotI, rudana karatI, pAMca dina atikramAvI chaThai dini jihAM pravahaNa haMtAM, tihAM AvI, tu A pravahaNa nahI / tivArai gADherI nirAsa-thakI rudana karatI te muninau vacana cIti Aviu / pachai thoDerI apsamAdhi karivA lAgI / ima ApaNauM pUrvopArjita kama bhogavatI, AtmAnai prati1. K. kUArthamA / 2. L. Pu. rAkhasaI dvIpa K. rAkhisa dvIpa / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 merusundaragaNi-viracita gedha detI, mahAsatIi sarovari snAna karI, vana-mAhi deva vAMdI, phalAhAra karInai tApasI huI / pachai guphA-mAhi mATInI pratimA karI, mananai sthiratA-bhaNI phale-phUle pUjI, Agali baisI sajjhAya karai / ekAgra citta dIkSAnA, dhyAnanA viSai tatpara hUMtI rahai chai / isii. te narmadAnau pItarIu vIradAsa babbarakUla-bhaNI jAtau hatau, tINai pradezi jihAM narmadAsudarI guphA-mAhi svAmInI stuti karai chai, tihAM Aviu / pachai te stuti sAMbhalI vIradAsa guphA-mAhi paiThau / tisiI sAzcaryarUpa vIradAsi bhatrIjI dekhI / kaMThi AliMgI zoka anai harSa dharatau pUchivA lAgau, 'he vatsi ! tUM ekAkinI ihAM kAMi ? athavA tUM kima AvI ihAM ?' ima pUchai hUMtai narmadAi ApaNau sarva vRttAMta kahiu / pachai vIradAsa daivanaI olaMbhA detau hUMtau narmadAsuMdarInai saMghAtii leI babbarakUli AviDa / tisiiM narmadAsuMdarI vastranA ghara-mAhi mUkI / pachai vIradAsa bheTi leI rAjAnai miliu / rAjAi bahumAna deI ardha dANa mukiu / pachai vIradAsa kriyANAM vecivA lAgau / tihAM hariNI nAmiiM paNyAMganA vsi| paNi te pravahaNI-loka-kanhali sahasra dInAra lii| te levA-bhaNI dAsI eka vIradAsanai UtArai moklii| tiNi dAsIi narmadAsuMdarI rUpavaMta dIThI / tiNiiM jaI hariNInaI kahiuM jau, 'ehavauM rUpa pRthvI-mAhi mathI / e jau tAhari ghari Avai, tu jANe kalpaveli AvI / tINII dravyanI koDi UpArjIi / ' pachai hariNIi dhana mAgivAnaI misiiM tehanauM caritra jovA-bhaNI valI teha ji dAsI moklii| tisii vIradAsiI sahasra dInAra dIdhA / tetalai pAchI AvI hariNInai kahai. 'na jANIi, e vIradAsanI bahini chai athavA sagI chai ? kiMvA dAsI chai te jANIi nahI / ' tivArai hariNI tehanai ghari AvI / pachai vIradAsanai balAtkAriiMmiSAMtara karI ApaNai pari leI gaI / vIradAsa bholavI hAthanI vITI nAmAMkita lodhI / te leI balI hariNIi dAsI mokalI narmadAsuMdarI-kanhali, kahivarAviuM ju, 'e mudrikAnai ahinANiiM zreSThi vIgdAsa tujhanaI teDai chai / ' tisiiM narmadA sarala citta-lagI te dAsI-sAthiI gii| tetalai hariNIi te narmadAsuMdarI bhuihari leI ghAtI / mudrikA pAchI ApI / pachai akhaMDavata vIradAsa pAchau pari viu / jau UtArai joi, tu na medA na dekhai / pachai nagara-mAhi jotau hUMtau sAsaMka hariNI-nai ghari AvI pUchai ju, 'narmadA kihAM ? tivAraI te kapaTapaMDitA na mAnai kahA, 'ha siu~ jANauM ? tisiI vIradAsa cItavai. 'eka kArelI anai lauMbaDai caDI, eka vezyA anai rAjAnauM bahumAna / tu e sAthiI nahI pahacIi / eka paradesa, bIjauM jINai gopavI te kima Apisii ?' ima ghaNI asamAdhi kIdhI / para ApaNI vastu sarva lei, ghaNau lAbha UpArjI, pAchau cAliu / bharuacchi nagari Aviu / tihAM AvyA-pachI parama mitra parama zrAvaka jiNadAsa zreSThi, te-Agali vAta khii| narmadAsuMdarInI suddhinai heti babarakUla-bhaNI ApaNai ThAmi mitra mokaliu / hivai hariNII vIradAsa cAlyA pachI narmadAsuMdarInaI kahiuM, 'he subhagi ! saubhAgyanau nidhAna vezyApaNauM AdarI yauvananau phala lii / ' e vacana jetalai hariNI kahiSA lAgI, tetalai narmadAi kAna DhAMkI-nai kahilaM, 'e vAta Aja pachI ma kahesi / hUM Ajanma sIlanI khaMDanA nahI karauM / ' tivArai vezyA kahai, 'amhArau janma saphala, je ApaNI icchAI vilasauM, bhoga bhogavauM / ' tesalai narmadA kahai, 'iNe sukhe mokSanA sukha kuNa haarii| jAM mujhanai jIvatavya, tAM zIla kuNa Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 91 harI sakai ? kadApi meruparvatanI cUlikA cAlai anai kadApi pazcimidaM sUryaM Ugaha, paNi harDa zIla bhaMga na karauM / ' pachai hariNIiM aneka dIna bola bolyAM, lobha dekhADiyA, paNi tuha-i na mAnai | tivArai hariNIi narmadAnaI pAMcasai nADI devarAvI / paNi lagArai te satInau roma mAtra khubhu nahI, anai zIla-i bhAgauM nahI / tisihaM narmadAnai mAratAM zIlanai pramANiI hariNI vezyA mUI / pachai bIjI vezyA bhayabhIta hUMtI page lAgI narmadAnai mana vai, 'tUM amhArai svAminI thA / prabhutva- paNai ApaNI icchAi zAla pAli / ' pacha3 narmadAsuMdarI te vacana mAniuM / ima karatAM pradhAni narmadAnauM rUpa dekhI: prArthanA karavA lAgau / paNi mAnai nahIM / tibArai pradhAni rAjA - Agali jaI narmadAnA rUpanI varNanA kIdhI / tetalai rAjAIM narmadAsuMdarI-bhaNA pAlakhI mokalI / tisihaM rAjAne sevake jaI, mahAvistAri narmadAsu darI sukhAsani baisArI, mAthai chatra dharI calAvI / ehavai narmadAsuMdarI zIlanI rakSA bhaNI gahilI hUI / moTau eka nagaranau khAla teha-mAhi UlalI paDI / pachai ima tet, 'loko ! mAharai sayari yakSakardama kahitAM sUkaDi, karpUra, kastUrI lAgI chai / ' ima kahitI saghalAI lokanai kAdavi chAMTai, anai ApaNAM vastra phADai / valI loka-sAhamI dhUli nAMkhara / isiI pradhAnihaM rAjAnai kahiuM, 'svAmI ! na jANIi, chalabheda hUu ki dRSTi lAgI / ' tisiddhaM rAjAI maMtravAdI teDiyA / te jetalai maMtra guNI guNI sarisava nAkhaI, tetalaiM narmadAsu darI te sAhamA pASANa tima nAMkhivA lAgI, jima te maMtravAdI nAsI gayA / hivai nagara - mAhi gahilInaI parihaM phirai, votarAganAM gIta gAi / isihaM je jinadAsa bharUacchi haMtu Aviu chai, tINai te narmadAsuMdarInai mukhiI vItarAganI gota sAMbhalyAM / tivArai jinadAsa Agali AvI dayApara hUMta kavA lAgau, 6 he subhagi ! tujhana e syuM thayauM ? tUM tu parama zrAvikA jinabhakta chai / ' tivAraiM narmadA kahai, 'tUM jau jina bhakta chai, tu mAharau svarUpa ekAMti pUche, paNi loka dekhatAM ma pUchesi / ' hivaha anyadA gIta gAtI vana - mAhi jaI, deva vAMdI, gIta gAI chai, tisihaM jinadAsa paNi keDai lAgau vana-mAhi gayau / tihAM tehanai ' vAMdu ' kahI jiNadAsa pUchivA lAgau, tUM kauNa ? ' tivArai narmadAsuMdarI ApaNa svarUpa sarva zrAvaka - Agali kahiuM / tivArai jinadAsa kahai, after ! tAharI moTI vAta / taI jima zola rAkhiuM, tima bIjau koi rAkhI na sakai / hiva hUM tAharai kIdhai IhAM Aviu chauM / bharUpachi hUMtau vIradAsa - mitriiM hUM mokaliu / tu hivaI tUM kheda ma ghare / jima rUDa husihaM tima hUM karisu' / paNi Aja pachI rAjamArgi jetalA pANInA ghaDA AvaI, tetalA tU bhAMje / ' ima saMketa karI te bechU nagara - mAhi AnyA / C pachai narmadA pASANa nAMkhara, hAMDalAM phoDai, lokanai saMtApai / isihaM nagaranau rAjA nIkaliGa / tiNi te gahilI dIThI / tisihaM jinadAsa Agali UbhaDa hUMtau / tehanai kahiuM jau, 'iNiiM nagara saghala vAnarInI pari saMtA piDaM / hivai tima kari, jima pravahaNi baisArI ehanai paradvIpi leI jA, jima vyAdhi jui / ' tivArai jinadAsi paDivajiuM / mana-mAhi hakhiu / pachai lohAra teDI, narmadAnaha paga aThIla ghAtI, pravahaNi baisArI, sarva vAkhara pravahaNi ghAlyA / pachai ApaNa pravahaNi barasI cAliu / mArgi jAtAM aThIla bhAMjI, vastra AbharaNa pahirAvI, narmadApuri ANI / tisihaM pitAI 1. K. karesi / 2. K. krayANAM / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 merusundaragaNi-viracita AvI jANI, sAmuhu Avyau / pachai narmadAsundarI mAtApitAnaI kaMThi lAgI tAra-svariI rudana karivA lAgI / tisaI RSabhasenAdika kahivA lAgA, "bhalU huu~ je, amhe beTI jIvatI dIThI / tu Aja putrInai navau janma hau / ' eha-bhaNI mahA mahotsava karivA lAgA / jaina-prAsAdi mahApUjA-pUrvaka sAdharmika vAtsalyAdika kodhAM / ketalAeka dina jinadAsa tihAM rahI vIradAsanai pUchI bharUacchi gayau / isii ekadA Arya suhastisUri daza-pUrva-dhara vihAra karatAM AvyA narmadApuri / tivAraI nanaMdAsuMdarI mAbApa-pItarIA-sahita AcArya-samopi AvI, praNAma karI Agali bitthii| tetalai zrI-muhastisUra dharmalAbha kahI dharmopadeza dIghau / tivAra-pacho dezanAnai aMti vIradAsa gurunai praNamInai pUchiyA lAgau, 'svAmina ! narmadA suMdarIiM bhavAMtari kauNa kama UpAjiuM, je nirdoSa i susIla hutI i evaMDAM kaSTa pAmyAM ?' tivAraI bhagavaMta zrutanau upayoga deI pUrvabhava kahivA lAgA, 'Igai pRthvopIThi vidhyagiri / te-mAhi-thikI narmadA nadI nIkalI chaha / tehanI adhiSThAyikA mithvAsvinI devatA eka cha / tINaI devatAIekadA mahAtmA eka dharmaruci pratimAi rahiu dekhI ghagA asarga kIdhA / tu-hI dharmaruci mahAtmA dhyAna-iMtu na cUkau / tisiI devatAI mahAtmAno kSamA dekhI pratibUjhI huMtI samyaktvavaMti huI / hiva te marI tumhArI putrI narmadA huI, anai pUrvilA abhyAsa-lagI narmadA-snAnanau Dohalau Upanau / valI je mahAtmAnai upasarga kIghau hu~tau teha-bhaNI dukkhiNI huii| e vAta sAbhalo narmadAI dIkSA liidhii| tisihaM jAtIsmaraNa upanauM / pachaha cAritra pAlatAM valI avadhizAna UpanauM / pachai pavattiNi-pada pAmI kUvavaMdapuri AvI / paNi tapa lagI kAlakramaI kRzadeha huI chai / tihAM kuNihi ulakhi nhii| pachai namayAsuMdarI pavattiNI mahAsatIne vRde parivarI RSidattAnai ghari AvI / dharmalAbha kahiu / tisii RSidattAI Azraya dIghau / tihAM mahAsatI rhii| hivaI dharmanau upadesa mahAsatI sadA dii anai mahesaradatta. RSidattA upadeza sAMbhalaI, paNi ekU te mahAsatInaI olakhai nahI / ima anyadA saMvegaraMga UpAivA-bhaNI mahesaradattanaI svara-lakSaNa bhaNAviuM / tisiiM svara-lakSaNa bhaNi iMtaha te narmadAsuMdaro strI citti AvI / pachai pazcAttApa karivA lAgau, 'dhig dhikAra musanai, je maI ehanI i satI vana-mAhi sUtI mUkI / tu hUM daivaiM haNiu / je svaralakSaNa-kagI rAtriiM gIta gAtau puruSa tehanA ahinANa kahiyAM, paNi mahArai mani vikalpa Upanu / teha-lagai maI niraparAdha te strI jana-mAhi mNkii| tu te namayAnA ku' le hosiI?' ima ApaNI zocA karatau dekhI vyA-lagAi mahAsatI kahai, 'te I namayAsuMdarI, je tujha Agali baiThI cha / ' tivAraI mahesaradatta cItavai, 'e kisiuM Azvarya ? nou, saghale karma ji sabala, jima nacAvai tima nAvIha / ihAM kihana u dona nahIM / ' pachai UThI mahAsatInai page lAgiu / tihAM khamAvI karI au raMga-pUrita hatau zrI-suistisUri AcArya-samIpi jaI vrata lIdhauM / anai RSidattAI paMNi cAstri liidh| pachai behUM tara tapI, cAritra pAlI, svarganai bhAjana iyA / anai namayAsuMdarI paNi prAMta-samaya jANo, saMlekhanApUrvaka aNasaNa pAlI, devaloki phutii| pachai valI mahAvidehi kSetri panI, dIkSA leI, mokSa phucisi| __ iti namayA-suMdarI kathA // 27 // 1. K. prastAva Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlApadezamAlA bAlAvabodha hivai ratisuMdarInI kathA kahIi - [ 28. ratisuMdarI - kathA ] sAketapuri nagari narakesarI rAjA rAjya karai / tehanai sakala - aMteura - mukhya kamalasuMdarI paTTarANI chai / tenI putrI nAmiI karI ratisuMdarI / kramiI kramiI vAdhikA lAgI / ratna tisiddhaM vihAra karatI ati guNavaMti guNazrI ehavai nAmidaM pavattiNI AvI sAMbhalI / tivAraI ratisuMdarI sakhIe parivarI vAMdIvA gaI / tisii guNazrI mahAsatAi dharmamai upadesa devA mAMDiu, 'jima dAlidrInai ciMtAmaNi ratna durlabha, tima saMsArI jIvanai manuSyanai janmi dharmanauM zravaNa dohilauM / tihAM i valI ratnii bhariDaM nidhAna hui, te mAhi thI jima bhAgyavaMtanai hAthi ass anai abhAgIyAnai hAthi kauDI i na caDai, tima je bhAgyavaMta hosii, te ' samyaktva - ratna lesiI / ima jANI samyaktva liu / nirmalauM tapa tapau / anai ujjalauM zIla pAlau, jima helAI muktipada pAmau / ' e upadesa mahAsatInA mukha itu sAMbhalI ratisuMdarI kahivA lAgI, 'he mahAsati ! taI bhalau upadesa dIghau / Aja jJAna-locana UghADiuM / tu gRhasthanai ucita yogya dharma prasAda karI mujhanai dii / ' pachai mahAsatIIM samyaktva dIghauM anai valI kahara, 'vacchi ! zIlaratna- samAna avara dharma nahI / eha-bhaNI tU akhaMDa zIlavata pAlije / para- puruSanauM varjana karije / kulAMganAnaI zIlanaI prabhAvi aneka siddhi huI / anai paraloki saMsAra mAhi paNa dukha durgati na huI / paraMparAI mukti paNi pAmIi / ' ityAdi upadeza sAMbhalI rAmAMcita-gAtra hUMto ratisuMdarI nIma leI, mahAsatInai vAMdI ghari AvA / 93 hivai isiI naMdanapuri caMdrabhUti nAmiha rAjA rAja karai chai / anyadA sAketapuranagara-tu arikesari rAjA, tINai rAjakAjanai arthi caMdrabhUtirAya-bhaNI dUta eka mokaliu / hivas caMdrabhUti te dUta- kanhali sarva desa desanauM svarUpa pUchiuM / tivArai tiNi dUti sarva desanuM varNana karatAM vizeSa ratisuMdarInA rUpanaDaM varNana kIdhauM / tisihaM caMdrabhUti rAjA te Upari anurAga dharata, saMbaMdha joDivAnaI kAjiI ApaNau pradhAna mokaliGa arikesari bhUpati bhaNI / pacha rAjAI yogya saMbaMdha jANI putrikA dIdhI / pachai bhalai divasi rAjAI kanyA naMdanapuri mokalI | jima lakSmI nArAyaNanai sayaMvarA AvI, tima ratisuMdarI te rAjAnai sayaMvarA AvA / tihAM bhalai muhUrtta vivAhna utsava huu / sukhiI rahaI cha / ehavai mahendrasiMha rAjAI caMdra nAmA dUtapAhaIM caMdrabhUtinaI isiuM kahAviu~ ju, 'aho rAjandra ! ApaNapAnai Agai etalauM kAla prAMti hUMtI, paNi putra te pramANa, je kulanai udyAtakAraka hui, anai pUrvajanau saMbaMdha je lopai nahI / hivaha nau tU sagAI rAkhai, sneha pAlai, tu taI je navI pariNA chai ratisuMdarI te amhanai bheTa mokale / jima hUM paNi prIti calAviDaM jAuM / jihAM proti hui tihAM etalauM kAja ghaNa na lekhavIi / ' ityAdi dUtanAM vacana sAMbhalI caMdrarAjA lagAreka hasI-nai kahivA lAgau, 'he dUta ! sagA kahinai vallabha na hui ? paNi jiNai kAraNi paropakAro maitrI ca dAkSiNyaM priyabhASaNaM / sauzIlyaM vinayastyAgo sajjanAnAM guNA amI // 1 // 1. K. tehanai hAthi samyaktva-ratna Avisi / 2. KP ajJAna locana / 3. K. caMdrabhUpati / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita tu aho dUta ! tAharai svAmIiM mujhanai bhalau~ kahAviuM / paNi je kulona huI te ApaNI maryAdA na mUkaI / tu hiva hUM paNi valatU kahAvauM chauM jau - 'tU ApaNI bhAryA zivAdevI mokalai" tisii dUta kahivA lAgau jau, "tU mAharA svAmInAM vacana lopesi tu jANe tujhanai anartha uupjisii| te mahendrarAjAnauM kaTaka taI kima sahavarAniI ? teha-bhaNI UtAvalau ma boli|' isiI caMdrarAjA roSAruNa-locana hatau kahivA lAgau, 'are dUta! tAharA svAmIna jANapaNau jANiuM / te bhalau kulAcAra pAlai chai, je pArakI strInI vAMchA karai chai / ' tisiI valo data kaha i. 'aho rAjendra ! mAharau vacana saaNbhli| kAMi buddhivaMta puruSe jINai kINaha AyaI karo ApaNa AtmA rAkhinau / kisiuM tujhanai nItizAstra vIsarI gayauM ? yataH bhRtyaidhanena tAbhyAM tu rakSaNIyA hi vallabhA / dAsa-dravya kalatraistu rakSaNIyaM sva-jIvitaM / ' ityAdi vacana dUta bolatau rAjAI galai jhalAvI sabhA-bAhari kaDhAviu / jima kRpaNa i bhIkhArI bAhari kADhIi tima kADhiu / tiNai datai jaI mahendrasiMhanai kahiuM / tetalai mahendrasiMha rAjA samudranI veli jima kaTaka leI AvivA lAgau / tiliI e vAta sAMbhalI candrarAjA paNi sAmahau~ nIkaliu / pachai tihAM bihu kaTakanai jhUjha hotAM candrarAjAna kaTaka / tisii mahendrasiMha rAhunI pariI caMdrarAjA jIvatau bAMdhI pradhAnanai aapiu| tivArai hariNanI pariI caMdarAjAnauM kaTaka nAsatAM mRgalInI pariI ratisuMdarI jhAlI / pachai ratisuMdarIna lAbhii saMtuSTa huMtai mahendrasiMhiI caMdrarAjA mUMkiu / pachai mahendrasiha rAjA ApaNai naigari pAchau Aviu / tisii kAmanau vAhiu ratisuMdaronai kahivA lAgau, 'he subhagi ! je divasa-lagai maI tUM itanA mukha itu sAMbhalI te divasa-lagai hUM AnaMdapUrita hIyai manoratha karatau rahiu / tu he maMdri ! etalau AraMbha maI tAharaI kAjiI kii| tu hivai mAharalaM vacana mAnI rAjyanI svAminI thaa|' tivArai ratisuMdarI cItavivA lAgI, "e mAharA rUpa naI dhikkAra hu je bhAra evaDI ApadA-mAhi paaddiu| anai valI e kAmI balatkAri zIlanau~ bhaga karisiha / tu hivai maI kima kIjisai ! kima zola rAkhosida? athavA kAla-vilaMba karauM / te karatAM sarva bola bhalA husiI / ihAM zAMta mi vacana boli meli aavsii| ima cautavI vala kahivA lAgI 'aho rAjendra ! e bolanI thoDI vAta chai 1 tAharau bola kima lopAi ? paNi kAMI eka mAMga te Api / ' rAjA kahA, 'e siu~ kahiuM ? ju kahi tu ApaNa u jIva paNi ApalaM / ' tivAraI ratisaMdarI kahai, 'e bAtana siu kahivauM ? paNi cyAri mAsa zIlabhaMga ma karesi / ' tisii rAjA kaDivA lAgau, 'e tu vajrapAta-pAhiI adhika bola maagiu| tu hivai mai tAharau cyAri mAsanau bola mAniu / pachai tu mAharai ji hAthi vAta chai / ' ima kahI rAjA gayau / ___ pachA ratisuMdarI AMbilanai upavAse karI ApaNauM Dola zoSatI, snAna-vilepana sarva vA, mauDa mauii kRza deha huI / mAMsa-lohI sarva sUkivA lAgAM / ehavai rAjAI te ratisuMdaro diitthii| ciMtAtura iMtu pUchivA lAgau, 'he subhagi ! tujhanai kAMI roga chai ? athavA kAMI duHkha chaha je tujhanai ehavI avasthA AvI ?' tivAraI ratisuMdarI kahai. 'he rAjan ! vairAgya-lagai ma paDavarDa vrata kobai chai, tiNii karI mAhI kAyA vicchApa dImai ch|' jima phAguNamAsi vicchAya vana dosaI, tima te vicchAya dosivA lAgo / valI kahai, 'e vrata tAM maha 1K. sAhamu / 2. K sthAnaki gayau / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-cAlAvabodha kimhai pUrauM kIdhaLa' jaaiii| kAMI vratanai bhaMgi narakapAta hui|' tivArai rAjA pUchai, 'tujhanaI vairAgya syA-lagI Upanau ? bhoganai yogya ehavalaM je sayara, te tUM taparUpa agnikuMDa-mAhi kusumamAlAnI pariI kAMi ghAtai tivAraiM pativratA kahai, 'aho rAjendra ! e sayaranaI taI siuM vakhANiuM, je sayara doSane sae bhariuM cha ? e sayara ji vairAgyanauM kAraNa / sAMbhali, te kehavau chai 1 yataH vasAsRgmAMsamedosthipittaviNmUtrazleSmabhiH / savatyetadvapuraiH navabhiH pUtigaMdhitAM // 1 // ehavA DIlanai valI valI je vilepana-snAna-dhUpe karI saMskarIi, paNi tu hI durgaMdhi na choDaI / e azucina nidhAna chai / ehavA DIlanai viSai kauNa moha karai ? api tu na koii| kAMDa bAhari dIsatAM rUDauM mAhi ta u ehavauM / jima viSaphala muhi mIThau lAgai anai aMtaraMgi viNAsa UpajAvai / ' ityAdi ghaNau upadesa ratisuMdarII diidhu| paNi magaselIA pASANanI parihaM rAjA bhedIi nahI, mana-mAhi cItavai, 'e tAM cyAri mAsa sarva bola kahau, pachai tu mAharAi hAthi vAta chai |im cItavI rAjA kahivA lAgau, 'tU kAI asamAdhi ma karesi, ApaNau nIma sukhiI pUravi / / isi kahI rAjA ApaNa ghari Aviu / ima karatAM ji cyAri mAsa gayA / / pachai avadhi pahatIi rAjA kahivA lAgau, 'Aja hUM ApaNau manoratha pUrava / ' tivAraI ratisuMdarI kahivA lAgI, 'he rAjan ! saghale ApaNau svArtha ji vaalh|' isikahI valI ratisuMdarI kahivA lAgI, 'Aja ji tAM maI sabala khIranau AhAra lIdhau chai, tiNi kari mAharau DIla Akula thAi chai, DIla phUTai chai, sUla Avai chai, mAtha dukhai chai / ' ima kahatI mINahala khAI vamana kiidhuN| tisii rAjAnai teDI kahiu~, 'joi-na kRtaghna DIlana vilasita / ehavau paramAnna lIdhau hUMtau, anai hivaDAM jima azucimai thayau, tima bhojana-samAna ekavAra haiM dIdhI, anai hiva tUM mAharI vAMchA karai chai / te tu hUM vamyA anna-samAna huI ch| hiva ta e vAMchA karatau lAjatau nathI? paranI grahI parAI strInA aMgIkAra samAna pRthvI-mAhi avara kAI pApa nathI / ' tivAraI rAjA kahai, 'he suMdari ! e vAta sarva jaannu| paNi atirAganA yaza-lagai tAharau saMgama vAMchau~ / ' tisii mahAsatI kahivA lAgI, 'ajI mAharA aMgana tajhanaI siu anurAga chai ?' valI rAjA kahai, 'tAharauM DIla tapii karI dAdha chai, paNi tAharAM je bi locana te maiM na muuNkaaii|' tisii ratisuMdarIi ApaNa zIla rAkhivAbhaNI locana beha kADhI rAjAnai hAthi ApyAM / e svarUpa dekhI rAjA camatkariu hUMtau ratimuMdarI-Upari rAga mUkI kahivA lAgau, 'he kRzodari ! ehavau dAruNa kaSTa taiM siuM kodhalaM. je mujhanai mahA du:khadAyaka hUuM.?' tivAraI satI kahivA lAgI, 'tujhanai mujhanai USadha samAna e bAta huI, jiNi kAraNi "USadha pItAM kaDUuM huI, paNi pariNAmi guNakAraka, tima hivaDAM kaSTa ha, paNi Agali guNanai heti hosii / ' pachai ratisuMdarIi tima upadesa devA mAMTi viSaDa nizcala huu, vairAgya Upanai ratisuMdarInai khamAvivA laagu| tetalai zIlanaDa pramANi zAsana devatAI behU locana navAM kIdhAM / pachai rAjAI mahuMtA-sAthiI ratisuMdarI naMdanapuri 1. K, kritth| 2. K. nAkhai / 3. P. mayaNahala Pu. mIDahala / 4. K. rAjA paNi bhati rAganA vaza-lagai kahai 'tAharu saMgama vaaNch|' 5. P. L. Pu. usaha K. usdd| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 merusundaragaNi viracita mokalI, caMdrarAjAnai kahAviu ju, 'e mAharai bahina / ehanai maiM sAsaravAsau karI mokalI chai / ' pachai caMdrarAjA zIladharmanau mahAtmya jANI pratibUdhau hUMtau, avasari putranai rAja deI, ratisuMdarI priyA sahita dozA leI, cAritra pAlI, behU mokSi pahutAM / iti zrI zIlopadezamAlA-bAlAvivodhe ratisuMdarInI kathA // 28 // ima valI zIla-mahAtmya-lagai strInAM nAma pApakSayakAraka huI te kahA - risidattA davadatI kamalA ya kalAvaI vimalasIlA / mAmAMgahaNa-jaleNa vi kalimala-pakkhAlaNaM kuNaha // 55 vyAkhyA :-- RSidattA 1, devadetI 2, kamalA 3, anai kalAvatI 4- e cyArii mahAsatI zIlavaMti huI / paNi te kehavI cha ? vimala-nirmala parIkSA-sahita zIlaguNa jehanai ch| / isI cyAra i stii| aho loko! tehana nAma-grahaNa-rUpIi jala = pANIi karI ApaNauM kalimala= anaMtA bhavanAM pAparUpa mala, tehanau~ pakhAliva karau / etalai gAthAnau artha iu / hiva vistarArtha kathA hUMtau jANivau / tihAM cihuM satI-mAhi pahilau RSidattAnI kathA kahIi - [29. RSidattA-kathA] iNai madhyadezi rathamardana nagari, hemaratha rAjA / tehanI vallabhA suyazA / tehanu putra kanakarathakumAra sukhii vAdhA chai / isii kAverInagarIi suMdarapANi rAjA, tehanI priyA vAsulA / tehanI putrI rukmiNI yauvanAvasthAI aavii| tivAraI kanakarathakumAranaI diidhii| pachai bhalai divasi pANigrahaNa karivA-bhaNI pitAnu Adeza lahI kumAra cAliu / hiva mArgi sImAla bhUSAlani vazi karatau mahA eka vana gahana, teha-mAhi Aviu, jihAM sUrya Ugiu na diish| tisiI kumAraI paMtha jovA-bhaNI game game jaNa mokalyA huMtA, te AvI kumAranai praNAma karI kahivA lAgA, 'svAmI ! tumhArau Adesa pAmI dUri bhUmikAI gayA, tetalai talAva eka apUrva dIThauM / amhe tehanai kAMThai AgyA / tisiI vananai AMtarai kanyA eka vRkSanai mUli hIMcatI doThI / jetalai amhe AgherA AvyA tetalai te dUri nATho, jima kAi ulakhI na sakai / khecarInI pariI vana-mAhI lukI rhii| pachA amhe ghaNa ivana-mAhi joI, paNi kihAM i dIThI nhii| jima citrakaveli dAliTrI na dekhai, tima amhe te na diitthii|' e vAta sAMbhalI kumAra saharSa hUMtau teha ji jaNanai sAthiI leI tINai mArgii kumAra cAliu / tihAM paMtha avagAhA, vana gahana sodhatAM, kuraMgInI pariI te kanyA kumAri dIThI / tivAraI kumAra cautavai, 'e devAMganA muninA zApa-lagai paDI ghaTai / anyathA ehavI strI ihAM kihAM ? jima marumaMDali kalpaveli nahI, tima e strI-ratna pRthvI-mAhi nhii|' ima tehanai rUdiI mohiu hUMta kumAra sainya-sahita Agherau cAliu / tetalaI kaTakanau kolAhala sAMbhalI kanyA naatthii| pachai kumAri kaTaka saghalauM i talAvanI pAlii UtAriu / anai ApaNi kAmanau vAhiu kanyA jovA-bhaNI vana-mAhi phiravA laagu| paNi kanyAnai na dekhai / tisii Agali 'uttuMgatoraNa prAsAda eka diitthu| pachai kumAra cautavai, 'sahI e kanyA eha-mAhi ghtti|' ima cautavI te prAsAda-mAhi kumAra pAThau / tihAM zrI-AdinAthanI pratimA diitthii| ApaNapauM dhanya mAnataDa 1.K,Pu..uttaMga / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha lava karavatA. ghAra praNAma karI, vananai phUle karI pratimA puunii| tetalaI tApasa eka mahAvRddha, mastaka jaTA paratau, kanyAnaiM sAthiI leI, tihAM Aviu / tisi kanyAiM te kanakaratha dekhI coMtaviDaM, 'e iMdra ki caMdra ki kaMdarpa ?' ima cItavivA laagii| elai kumAraI pratimA namaskarI / pachai tApasa muninA praNAma kIdhauM / tisii tApasa munii 'ciraM jIva' e 'AziSA dIdhI, pUchivA lAgau, 'aho kumAra ! tAharauM kuNa kula ? kuNa nAma ? kuNa ThAma ?' tivAraI kumAranaI baMdIjaniI sarva kulanAti prakaTa kIdhAM / pachai kumAriI kanyAnA mukha sAmahauM joI tApasa pUchiu, 'e kauNa kanyA ? e kahina uM deharauM ? anai tumhe kuNa 1 tivArai tApasa kahivA lAgau, 'e kathA moTI chaha / eha-bhaNI jetalaI haiM pUjA karI pAchau AvauM, tAM-lagA paDakhau / ' pachadra kumAra vacana paDivajI, maMDapi AvI baiThau / tisii RSi kanyA-sahita devagRha-mAhi mA pUnI pAu Aviu / ehavai valI kanyA-sAmuhauM kumAra novA lAgau / tetalai muni kumAranaI saMghAtiI leI, prAsAdanai uttaradisii *uTaja eka chai, teha-mAhi leI Aviu / tihAM kumAranai pagamoaNa deI prahuNAgati kiidhii| pachai tApasa vAta kahivA lAgau, 'vatsa ! ihAM maMtrasaMjJA nAmiiM nagarI htii| tihAM zrI hariSeNa rAjA, priyadarzanA raannii| tehanau putra ajitasena ehavai nAmiI vikhyAta hau / hivA anyadA vAhIAlI-bhaNI vakra-zikSita turaMgami caDI rAjA nIkaliu / tihAM azva pheravata rAjA apaharI e vana-mAhi lIdhau / tiniiM rAjA paNi dakSapaNA-lagA baDanI DAlaI vlgu| ghoDau vahI Aghau gyu| pachai rAjA DAla-itu UtarI tRSAkrAMta hUMtau vana-mAhi phiravA laagu| tetalai talAva eka dIThauM / tihAM hAtha-mukha dhoI pANI piidh| tisiI vizvabhati tApasa eka Aviu / rAjAI praNAma kIdhauM / te tApasa kaccha-mahAkacchanau keddu| tiNi bhIAdinAthanau AzIrvAda dIghau / pachaI rAjA anai RSi mAhomAhi kuzala samAcAra pUchivA lAgA / evai vana-mAhi kolAhala hUu / AzramavAsI RSi kahai, 'e siuM kolAhala !' tisiI rAjAi cItaviuM, 'mujha keDii mAharauM kaTaka Avi "ghaTai / ' ibhii sarva sAbhaMte AvI rAjA praNamiu / pachai tApase mAsa eka rAjA raakhiu| rAjA paNi tApasanI sevA karivA lAgau / hivaI. rAjAI tihAM uttaMga-toraNa prAsAda karAviu / mAhi zrI-AdinAthanI pratimA maMDAvI / pachai rAjA ApaNA nagara-bhagI cAlisA laagu| eDvai tApama rAjAnaI viSApahAra maMtra eka dIghau / hiva rAjA AdhI ApaNai nagari sukhiI rAja pAlivA lAgau / ima ekadA sabhA-mAhi rAjAnai baiThe dvArapAli pI vI to kIdhI. 'svAmin ! maMgalAvatI-nagaroi priyadarzana rAjA. vidya-prabhA rANI tehanI patrI prItimati / tehanai sApanau DaMsa hUu / te viSa valai nahI / pachai rAjAI amhe tumha-samIpi mokalyA / hivai tima karu, jima jIvadAna diu e vAta sAMbhalI rAjA ghaDIA-joaNI sAMdi sajja karAvI, ApaNi tihAM avI, RSidatta maMtra, tehanai yogi tatkAla kanyA nirviSa kIdhI / pachaDa pitAI te kanyA teha ji rAjAnaI dadhI / pANigrahaNa karI rAjA ApaNaha ghari Aviu / hivai ketalau kAla rAjAI rAja pAlI, putranai rAjya deI, pachai rAjAi priyA-sahita tApamA dIkSA lIdhI, vizvabhUti tApasa-samIpi / pachai behU suddha zIlavata pAlaI chii| isiDa protimatIna 1. K. e AzIrvAda dIdhau / 2. P. uDIu eku / 3. K. pAhuNAcAra kIdhau / 4. K. vinA badhI pratiomAM 'maMtrisaMjJA' pATha che / 5. K. hsidd| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 merusundaragaNi-viracita 6 pAMcamai mAsi garbha pragaTa hUu lajjAkAraka / tivArai rAjAI pUchiu~, 'he bhadri ! e kisiuM ?" prItimatI kahara, 'Agai mAharai AghAnanau saMbhava hU~tau, paNi mai jANiuM-jau huM kahisu, tu vratanau 'aMtarAya hosiha / teha-bhaNI mahaM na kahiuM / ' valI rAjA kahai, 'hivai tu saghalA i tApasa-mAhi ApaNape halUA pAMDeyA / tu prabhAti ApaNape anethi jAsiuM / ima cIMtavI gAlahathA deI saciMta rAtri gamADi / tisiha prabhAti jau joi, tu tApasa ekU vana-mAhi nahI / tivAraI beDU vilakhA huA / DAbauM- jimaNauM jovA lAgAM / tetalai tApasa eka jAtau dIThau / ehavai hariSeNa te tApasanai praNAma karI pUchivA lAgau ju, 'e vana Aja sUnauM kAMi dIsai ?' tivAraI RSi kahai, 'e tumhAraDaM kukarma dekhI sarva tApasa gayA / ' isiDa kahI tApasa gayau / pachai hariSeNa viSAda para hUMtau uTaja-mAhi paiThau | tihAM ApaNAM kukarmanai niMdatA prItimatIi beTI jAI / paNi ati rUpavatI / tehanauM RSidattA nAma dIghauM / vadhAmaNauM DUuM / tisiI mAtA parokSa huI / pachai pitAI putrI pAlI, ATha varasanI kIdhI / paNi mana- mAhi ciMtaviDaM, 'rakhe e putrI rUpavaMtInai vanecara, bhIla, puliMdAdika upadravaI / " eha-bhaNI tehanai pitAs azIkaraNa aMjana karI mujhanai dIghauM / hiva te hUM zrISeNa dAkSiNya-lagai e kanyAnI sAra karaDaM chauM / paNi mujhanai koi ulakhI na sakai / aho kumAra ! te Aja hUM taI ulakhiu / ' ima vAta karatAM RSidattA kumAra sAmahauM jovA lAgI / isii RSidattA anai kumAra te beDUMnaI snehanauM kAraNa jANI tApasa kahA, 'e kanyA mai tujhanai dIghI / ' pachai kumAri tahatti karI, bacana mAnI pANigrahaNa kIghau / ketalAeka dina kumAra RSidattA sAthi tihAM tApasA zrami rahiu / RSidattA paNa kumAranA saMsarga-lagI vanecarI phITI vicakSaNa, DAhI hUI / ehavai beTIjamAInai pUchI RSi vairAgya para paMca parameSThi smaratau agni-mAhi pravesa kIdhau / tivAra RSidasA ghaNau vilApa karavA lAgI / tisiI kumAriiM RSidattAni tima samajAvI jima asamAdhi karatI rahI / pa kumAra ApaNa kaTaka leI RSidattA - sahita ApaNai nagari pAchau Aviu / rAjAdika e svarUpa dekhI vismayApanna huyA / rathamardananagara-mAhi utsava hoivA lAgA / hiva RSidattA bhartArai bahumAnya huI, ativinaya-lagI sAsU-susarAnAM citta AvarjyA / pachai rAjAi kumArana yuvarAja-padavI dIdhI / RSidattA sahita sukhii kAla atikramAvara chai / uses kAberI - nagarIi suMdarapANi rAjAi e vAta sAMbhalI ju, 'pANigrahaNa-bhaNI kumAra Avata hUM anai aMtarAli RSinI putrI pariNI pAchaDa gayau / ' e vAta rukmiNIi paNi sAMbhalI / yauvananau unmAda, tehanA garva lagai upAya cIMtavivA lAgI ju, 'kINai upAyai RSidattAnai asukha Upajar3a, tu hUM kumAranau~ pANigrahaNa karaDaM / ima vimAsI sulasA joginI teDAvI / paNi te kehI cha ? aneka maMtra, taMtra, yaMtranI jANI, chai kUDa kapaTanI khANi / te sulasA yoginI ghaNa bhAvarjI, tivArai tUThI hUMtI kahai, 'mAgi, ji kAMI kahai, te ApauM / ' pachai rukmiNI kahara, 'RSidattAnai kalaMka dii anai kumAra mujhanai pati dii / ' e vAta susAi paDivajI, rathamardana nagari AvI, paNi sApiNinI pariI dopaDI hUMtI nagara-mAhi khar3I cApaDI karai / rAkSasInI pari mahA duSTi tiNi sulasAi ekadA mahA aMdhakAra vikurviDa / avasvApinI vidyA prayuMbhI 1. K. vyAghAta / 2. Pu. gAlahathu, K. gAhatthA, L. galahAtha / 3. K. rAtri satapaNa nIgamI / 4. Pu. L, teinahaM / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA bAlAvabodha eka manuSyaM hnniu| pachai kumAranai ghari AvI, duSTabuddhiiM RSidattAnauM mukha lohIi kharaDiuM / valo mAMsanau poMDau gAMThaDIiM bAMdhiu / hivai RSidattA sUtI hu~tI e vAta jANai nahI / etalA bola karI rAkSasI gaI / ehavai pADoso, jehanau manuSya haNiu hUMtu te, jau jAgai (2) tu manuSya mAriu dekhI kolAhala kIghau / tetalai kumAra jAgiu / te purUSanI vAta sAMbhalI / priyAnauM mukha jau joi, tu lohIi kharaDiuM doThauM / anai chehaDai mAMsanau pIDau dIThau / tisiI kumAranA cittanA viSai zaMkA UpanI, 'kisiu~ bhaI, jima Agai rAkSasI sAMbhalIi, tima e strI dIsai chai / tu kisiuM mAharai e prANavallabhA rAkSasI chai ? e vAta saMbhaSai nahI, paNi ihAM dIsai chai / ' pachai kumAri tatkAla priyA jagADI / jima sUtI UThI, tima ni pUchiyA lAgau, 'he devi ! tUjau gopavai nahIM, tu hUM tUnai kAMI puuch|' priyA kahara, 'puuch|' tivAraI kumAra kahai, 'he priye! Aja puruSa eka rAtri mAriu sAMbhaliu / anai Aja tu tAharau mukha paNi lohIi kharaDi dIsai cha / yalI mAMsapiMDa osIsai mukiu chi| tu kahi-na tUM muniputrikA huI-nA sAMprata e kisiu rAkSasI thaI ? ima je pratyakSa dekhada, te kima sAvau na mAnai ?' pachai RSidattA bharinauM ehavalaM vacana sAMbhalI bIhatI haMtI tarala-locana kumAra prati kahA, 'svAmin ! ' lahuDapaNai jau mai mAMsanI spRhA kIdhI huta, tu Aja icchA hai Upajata | paNi tAM e vAta asaMbhAvya dIsai chai je mukhai karI UcarAi nahI / paNi tAM kuNahi vairi-lagai athavA mAharA pUrvilA karma-lagai e bhAva kIdhau chai / anai ju svAmInai kadAcit 2 apratIti UpanI chai, tu ghaTa-sape ANau jima pratIti UpajAvauM / ' tisii kumAra kRpAsAgara, vive kI teha-pratiI kahai, 'he bhadri ! hUM tu tujhanai nirdoSa jANauM chauM, bIjanA caMdramAnI parii / ' ima kahatau pANInau loTau leI kumAra ApaNai hAthi priyAnau mukha dhovA lAgau / ima sadAi te sulasA rAtri puruSanai haNI avasvApinI-vidyAnaha balii kumAranai pari AvI, RSadattA ji sUtI chai tehana mukha lohoi kharaDI, usIsai valI masipiMDa maMkInai jAi / anai kumAra sadA priyAnau mukha ghoi, poMDau bAhari naMkhAvA / ima karatAM ghaNA dina gayA / hivai e vAta prabhAtanA vAyunI pariI vistaratI rAjA-Agali vAta gaI / pachA rAjAi pradhAna teDI kahiu, 'tumha thakAM dina dina prati eka eka puruSa koi haNai cha / tu mauDai mauDai bi-bi puruSa haNAsii / ' tivArai pradhAna kahai, 'amhe yatna ghaNau karau, paNi jANI na sakIi / na jANIi, nagara-mAhi maragI chai ki devatA cha ki yogiNi chaI ? eha-bhaNI pAkhaMDI sarva nagara-bAhari kADhoi / pachai zAMti hosii / ' pachai rAjAi jaina muni TAlI sarva darzanI kADhayA / ehavai pApiNI sulasA rAjAnai AvI milI / ekAMta mAMgI kahivA. lAgI, 'svAmin ! Aja sauNA-mAhi mujhanai koI kahI gayau jau-pAkhaMDInai niraparAdha rAjA kAMI. kADhai chai ? jima dUdha bilAI pII jAi anai rIsii bAlaka mArIi, tima je kumAri vanacAriNI RSidattA. ANI chai e sarva vilasita tehanAM / anai rAjA darzanInaI kADhai / ima mujhanaI kahI te ahazya hUu / anai jau na mAnau tu Aja rAjA ApaNape jaI kautiga jou / ' tivAra pachI rAjAi te sulasA visarjI / tINI rAtri putra ApaNa-samIpi rAkhiu, anai RSidattA-samIpi 1. K.L.P. lahuDapaNa-lagai / 2. L. Pu. apriti / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita chAnA cara mUkyA / ehavai kumAra cItavai, 'Aja priyAnau UghADa hosii, tu hUM kima karauM ? ekaNi disi bApanau Adeza pramANa kIdhau joIi, anai bojauM tu priyAnai duHkha UpanauM / tu hU~ mahA-saMkaTa-mAhi paDiu / ' isii sulasAi avasvApinI vidyAnai baliI, pUrvilI rItiiM. puruSa haNI tima ji RSidattAnai kIghauM / te svarUpa prabhAti rAjAne care RSidattA-samIpi AvI joyauM / anai tima ji rAjAnai paNi AvI kahiuM / tetalaI rAjA putra-Upari rIsANau nirbhasivA lAgau, 'are putra ! strInA AcAra jANataui ghari rAkhai / tu re pApI ! are durAcAra ! mujhaAgali alagau jA / je rAkhasI, te taI ghari rAkhA. mAharai kuli taI kalaMka caDA viuM / ' ehavada kumAra rAjAnai page lAgI kahai, 'kopa ma karau / e koI duSTa tehanau~ kAma / ' tetalA rAjA kopATopi caDiu / kahivA lAgau, 'are putra ! ju na patIjai tu jaInai joi / ' pachai kumAra rAjAnau Adesa pAmI vicchAya-vadana iMtu priyA-samIpi AvI kahivA lAgau, 'he priye / e tAharAM prAcIna karma udayi AvyAM / hiva hUM siuM karauM? tujhanai rAkhasIna kalaMka sulasA-yoginIi caDAviu / te Aja rAjAne care tU tehavI mukhi rudhira-kharaDI dIThI / tu hiva na jANoi tAharauM karma tujhanai kima rolavisiI / ' isiiM rAjAI talAranA kahiuM, jAu, RSidattA ghara-mAhi-hUMtI jaTIe jhAlI, khAMcI, vAhari kADhau / anai nagara-mAhi pheravI, pretavana-mAhi leI, e rAkhasInai hapijyo / ' ehavau rAjAnau Adesa lahI sarva talAra RSidattA-samIpi AvI, jaTIe jhAlI, ghara-bAhari kaaddhii| tetalai kumAra gala pAsau ghAtivA lAgau / tivAraiM rAjAI balAtkAra kumAra maraNa-itu rAkhiu / pachA kumAra AMkhii AMsU pADatu vilApa karivA lAgau / tetalai talAre RSidattAnai kAni sUpaDAM bAMdhyAM, valI bIlanA phala mAthai ghAtyAM, rAsabha ANiu, mAthai bhadra karAviuM, lIMbanAM pAna nahaThIkirAnI mAla galai ghAtI, masi mukhi lagADI, DIla cItarAviuM / pachai rAsabhi baisArI, Agali DuDi vAjataI, kAhalI sIgaDAM vAjate, te sato nagara-mAhi pheravI, hAhAkAra lokane kIbate, nayara-vAhari jetalai kADhI, tetalai mUrchA AvI, aceta thaI, bhUmiiM paDI / tivAraI talAre jANiu-'binhA vAnA iyAM-amnaI strI-hatyA na lAgI, anai rAjAnau Adesa paNi pramANi caDiu / ' pachaha talAra pAchA valI ghari AvyA / tetalai keDii tADhau vAyu bAyau, saceta huI / cau-pakhera sAmuhau joi, tu nivaraM dekhai / pachaI rovA lAgI, daivanai ulabhA detI, hA tAta! he mAta ! hA praannnaath|' ima kahatI, mauDai mauDai cAlatI, vanabhaNI nIkalI / mana-mAhi cItavai ju, 'karma-Agali koI na chUTaI / kodhAM karma bhogavII, tau chaTI / teha-bhaNI hivadAM e kalaMka tujhanaI caDiuM, tu re jIva ! sahi / anai bhari paNi mahA saMkaTa-mAhi paDiu / tehnau kauNa hAla hosii ?' ima vilApa karatI pAdacAriNI pitAnA Azrama-bhaNI cAlI / page DAbhasI khUcaI, loho vahai / ima page cAlatI jihAM pitA Agi-mAhi paiThau hUMtau, te cihi-dUkaDI AvI, rotI hUMtI kahivA lAgI, he bApa ! eka vAra tUM mujhanai dazana dii / Agai hUM e tApasa-vana-mAhi rahitI / hivai valI eha ji tapovana zaraNa / tu hiva e vana-mAhi zIla maI kima pAlIsii ?' ima vimAsatAM cIti AviuM ju, 'mujhanai bApi USadho dekhADI hUMtI, jehanai pramANi strI puruSa pa thAi / pachai te USadhI leI kAni baaNdhii| tatkAla te purUSa-rUpi huI / vana-mAhi kaMda-mUla-phala khAtI rhi| zrIAdinAthanI pUjA karai / tApasau veSa dharatI, RSidatta nAma dharatI, sukhaI rahai chai / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 101 hivaha pAchali kumAra priyAnau viraha, tiNi karI Akula u zUnyacitta -thakau rahai chai / ehava sulasA kRtakRtya iMto rukmiNI-samIpi jaI sarva vAta kahI, rukmiNInai harSa UpajAviu / pachai caMDikAnai pUjA-maNo chAga eka haNi u / tisii kAberIpatii rathamardana-nagari hemaratha rAjA-bhaNI dUta eka mokaliu / pachai dUta tihAM AvI rAjAnai kahai, 'kauga kAraNa je putra tumhArau pANigrahaNa-bhaNI nAviu ? hiva Apagau putra rukmiNI kanyAnA pANigrahaNa-bhaNIcalAvau / sagAI kIdhI ji hUi / ' e vacana sAMbhalI rAjAi dUta bahu mAnI, ekAMti putra-samopi AvI isiuM kahai, 'vatsa ! Aja kAla tU vicchAya-badana kAI dIsai ? sUnA gharano pariI UmaNadUmaNau kAMI ? tu tU vaccha ! pUrva-duHkama-lagai ji kAMI kaSTa paDi3 hui, te pheDi / dhIra puruSa valI sarva karmanaI viSai udyama karai / tu hivaI tU mAharai vacana kAberIpatinI putrIna pANigrahaNa karI mAharu mana saMtoSi / ' pachai kumAra pitAnI AjJA aNalopatau sainya-sahita valI pANigrahaNa-bhaNI cAliu / hivai mArga ulaMghatau, RSidattAnau dhyAna dharatau te pUrva-paricita tapovana pAmiuM / te dekhI mitranai kahaiete tapovana, e te deharau, e te sarovara, e te vRkSa, jihAM maI snehapUrvaka RSidattA pariNI / tu joi-na, te RSidattA-viNa Aja mujhanai sarva duHkharUpa pratibhAsai chai / tu are daiva ! taI e siuM kodhauM ?' ima asamAdhi karatau zrI denAthanai prAsAdi Aviu / tetalaI jimaNau locana pharAkavA lAgau / tisii kumAra mani cItavai,'je asamAdhi kara, te phoka, kAMi priyA bhAvai tihAM jIvai chai / athavA e dehara Agai ruliyAmaNauM chai / ' ima cItavatau jetalai devakula-mAhi cau-pakhera joi chai, ehavai te RSidatta tApasa phalaphUla leI kumAranai ApyAM / kumAra paNe priyAnA sneha-lagI mahA AnaMda dharivA lAgau / tetalai RSidatta muni mana-mAhi cItavai,' e kumAranA AkAra te dIsai, je rukmiNInA pANigrahaNa-bhaNI cAliu / tu hUM ApaNapauM pragaTa karauM / paNi hivaDA prastAva nahI / pachai kumAra deva pUjInai RSidatta tApasanai sAthi leI, kaTaka-mAhi ANI vastra, asana, pAna, khAdima-svAdime karI ghaNI bhakti kIdhI / pachai pUchivA lAgau, 'ketalA divasa-lagA tamhe INai Azrami rahau chau ? te tumhe ApaNau vRttAMta kahau / ' tivArai muni kahai, 'Agai INai Azrami hariSeNa muni hUMtau / tehanI putrI RSidattA kanyA / tehanaM pANigrahaNa koI rAjaputra ihAM AvI karI gayau / ehavai RSi jamAI-patrInaI pachI Agi-mAhi paisI prANa chAMDyA / anaI hUM pRthvI bhamI bhamI ihAM aaviu| mujhanai ihAM rahitAM varasa pAMca haa| aho kumAra ! tAharai daza ni te varasa Aja saphala huAM / ' kumAra kahai, 'aho muni ! sAnandapaNai tujhanai dekhI dRSTi tRpti nahIM pAmatI, jima thala ghaTai pANIha tRpti na pAmai / ' pachai RSi kahai, 'mujhanai paNi tujha dekhI harSa Upajai chai / ' kumAra kahai, 'aho muni ! tAharai snehi mAharau citta bAMdhiu chai, paNi mujhanai Agali jAvau chai / eha-bhaNI tU mujha sAthi Avi / anai valatAM tUM INai Azrami rahe / ' tivAraI muni kahA, 'aho kumAra ! mujhanai Agraha na karivau ! jiNi kAraNi rAjAnu saMsarga RSinai duSaNaprAya cha / ' iNi vavani kumAri gADherau Agraha karI RSidatta-muni saMghAti calAviu / pachai kumAra naI RSidatta cAlatAM, mArgi aneka goSTha karatAM, navanavA vinoda jotAM, thAnaki thAnaki rahitAM. nava-navA zloka subhASita bolatAM, kAberonagarIiM AvyA / ehavai vadhAmaNIi jaI kAberIpati vadhAviu, kahilaM, 'svAmin ! hemaratharAjAnau putra kanakaratha Aviu / ' ti saI rAjAI teha-naI Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 merusundaragaNi-viracita paisArau karAviu / nagara-mAhi aneka taliyAM toraNa, vaMdaravAla baMdhAvI / pachi bhalai lagni kumAri rukmiNInau pANigrahaNa kIdhauM / kumAra ketalAeka divasa tihAM rahiu / anyathA vesAsa Upanai rukmiNIi kumAra pUchiu~, 'he svAmin ! je RSidattA pahilI pariNI huMtI te kehavI hutA, jeNIi ahalyAnI parihaM tAharauM citta raMjiviu hutau ?' ima kahii hu~tai kumAra AMkhii AMsU pADatau gadgad -svarii kahivA lAgau, 'jetalI vizva-mAhi strI chaI, tetalI hU~ tehanI paga dhUli samAna gaNU / tehanai virahai tAM mai tAharau pANigrahaNa kI uM / jima mAnasarovaranauM nIra AsvAdI manuSya marumaM Dalana kSAra-jala kima AsvAdai ? tima tAharau sabaMdha jANivau / ' e vAta sAMbhalI rukmiNI rIsANI hUMtI pUrvilI ApaNI sarva vAta kahavA lAgI, 'e tAM mai ji RSidattA tAharA mana-hUMtI UtArI / sulasA yoginI mokalIna i ma kalaMka caDAvAviu / ' ityAdi vacana sAMbhalI RSidattamuni mana-mAhi catavai, 'tAM bharatAranA mana hUMta mAharau kalaMka UtariuM / ima kumAra paNi te rukmaNinAM vacana sAMbhalI roSAruNalocana hUMtau te rukmiNonaI tarjivA lAgau / jima dahIMnai bhAMDi zunInai boTiI zunI hAkI kADhII, tima te kADhI / 'are pApiNo ! taI tA hUM kevaDA saMkaTa-mAhi ghAtiu ? tu hiva hUM ApaNA jIvanaI kAMI hita karauM, jiNi kAraNi maIM lokadvaya viruddha narakanaI hetu AcaraNa Acariu / ' ima kahI nagaranai parasari kumAri cihi karAvI / ANi kASTa-bhakSaNa karavA lAgau / 3 eva kAberIpati tihAM AvI kumAranai hAthi jhAlI nivArivA lAgau / samasta loka paNi azrupAta karatA vArivA lAgA / tu hI kumAra raha nahI / isii RSidatta-muni tihAM AvI kumAranai kahai, 'aho kumAra ! stro nai kIdhai evaDau~ siuM mAMDiu ? anai mUA i pachI ko kahinai na milai / eha-bhaNI jIvatAM ajI kihAM-i-thakI tujhanai vallabhA milisai / ' tivAraiM kumAra kahai, 'ahoM RSi ! taI tAM bAlakanI pariiM hUM bholavivA mAMDiu / hivai eka vAra mujhanai marivA dai, jima virahanauM duHkha bhAjai / ' RSe kahai, 'tAharai satviI sahI tAharI bhAryA jIvai chai / ' Ke vAta sAMbhalI kumAra kahai, 'taraM priyA kihAM dIThI, kihAM sAMbhalI ?' tivArai muni kahai, 'hUM' jJAni karI jANauM chau, ju tAharI vallabhA sukhiIM jovai cha / ' [ kumAra kahai ] 'tu RSi ! kahina kima hI te priyA Avai ?' valatu RSi kahai, 'mujhanai ju mokalai, tu sahI aNauM / ' tivArai kumAra kahai, 'tu sama kari, jima mujhanai pratIta (1ti ) Upajai / ' valI RSi kahai, 'ju hUM' ANauM, tu mujhanai siuM Apai ?' kumAra kahai, 'hU N ApaNauM AtmA ApauM / ' tivAraI muni hasonai kahai, 'tU' ApaNau AtmA ApaNakanhali rAkhi, paNi prastAvi kAI mAgauM, tehanI nA ma kahesi / ' te vacana kumAri paDivajiuM / pachai te tApasa-muni parIyachi mAhi paiThau / loka ghaNA kautigIyAla milyA chaI nagarInA / isiI AkAzavANI hUI ju, 'satonA satva, tapa, dhyAna pRthvI- mAhi jayavaMtA cha / ' isiu kahatAM hAthi phUlanI mAla dharatA devatA AkAsi AvyA / tisii jima karasaNI megha-sAmuhauM joi, tima sahU RSadattAnI vATa jovA lAgA | lokanaI sarva kAma vIsarI gayAM / ehavai kumAra RSidattA dIThI / paNi te kehavI chaI ? jima agni hUMtau nIkaliu sonauM dIpai, tima te dIptimaMta, upapAta zayyanI pariI surAMganA sarIkhI prakaTa huI / prasannamukha RSidattA jivAraI AvI, tivArai sarva deva, dAnava, mAnava pativrata'naI 'jaya jaya', 'jaya jaya' zabda UcaratAM AkAzi 1. P. vinA : ghaNa pANIi / 2. K. lekhavauM chauM / 3. P bholivaDa Pu. bholavivau / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 103 kusumanI vRSTi karavA lAgA / tivArai RSidattA ApaNai rUpi karI rukmiNInai dAsI-samAna karatI UbhI rahI, dekhI loka sarva kumAranai prasaMsai / kAverIpati paNi jamAInai jIvitavya dekhI harSita | jima caMdramA dekhI samudra ullAsa pAmai, tima tINai pAmiu / pachai kAberopati kumAranai RSidattA gajeMdra baisArI, mahA Rddhinai vistAri ApaNai ghari ANI, gauravapaNai snAnAdika karAviDaM | pachai yoginI aNAvI kAna- nAzikA chedI, ghaNI viDaMbanA dekhADI, desahUMtI bAhara kADhI / pachai kAberIpati ApaNI beTI gADhI nirbhachI, kumAra ketalAeka divasa tihAM rAkhiu / anyadA kumAra RSidattA - nai kahai, 'he priye ! tujha-keDiI tAharI suddhi-bhaNI madda RSi eka mokaliu hUMtu, te ajI nAvai / tehanI asamAdhi mujhana gADhI chai / ' tivAraRSidattA hasInai kahai, 'svAmI ! e 'viSAda ma kari / USadhInA yoga-lagai e sarva maI ji kI uM / paNi hivara mAharau vara Api, taI je boliu hUMtau / ' kumAra kahA, 'mAgi / ' RSidattA kahara, 'jima mujhanai lekhAi, tima ji rukmiNInaI gaNi / ' kumAra kahai, 'jou ehanau viveka, ehanI dayA jou / ' ima kahI te vAta kumArii mAnI / tetalaI RSidattA rukmiNI aNAvI / bharatAranai page lagADI / pachai kumAra susarAnai mokalAvI, bihuM strIe parivariu, sainya sahita ApaNai nagari Aviu / pitAi mahA-vistAri pravezotsava kIdhau / pachai rAjAI e svarUpa jANI RSidattAnai ApaNau aparAdha khamAvInai kahai, 'e RSidattA satI-siromaNi / ima kahI mAnivA lAgau / hiva anyadA kanakaratha putranaI rAja deI rAjA ApaNape zrI bhadrAcArya-samIpi cAritra leI, suddha saMyama pAlI, mokSi pahutau / hiva kanakaratha ApaNau~ rAja pAlai chai / isii RSidattAI siMharatha putra janmiu / tihAM mahA mahotsaba hUu / ekadA rAjA RSidattA sahita gaukhi baiThau chai, ehavai AkAzi paMcavarNa AbhAM hUyAM, anai dekhatAM ji vilai gayAM / tivAraI rAjAi e asAra saMsAranU svarUpa dekhI mani vairAgya dharatAM ji rAtri gaI / tisihaM prabhAti zrI bhadrayazasUrinau Agamana sAMbhalI saparivAra rAjA vAMdivA gayau / tihAM gure dharmopadeza dIghau | gurunI dekhanA sAMbhalI pachai RSidattA gurunai pUchai, 'svAmin! maI bhavAMtara kauNa pApa kI uM je mujhanai rAkSasInauM kalaMka caDiuM ?' tivAraI guru jJAni karI kahara, ' vatsi ! pUrva-bhava sAMbhali / gaMgApura nagara / tihAM gaMgadatta rAjA, gaMgA ehavai nAmi priyA, gaMgasenA putrI / paNi ati hi suzIli / ekadA gaMgasenA- nai caMdrayazA mahAsatI sAthihaM dharmanI goSTi huI / tivArai gaMgasenA viSaya tRNa samAna gaNivA lAgI / " hivai te guru kahai, 'te mahAsatI - kanhali kAI eka tapasvinI tapa tapai chai / te-sAthi tAharai matsara hUu | tUM tehanI prasaMsA sahI na sakai / pachai taI tehanai ehavau kalaMka dIghauM ju, "e dIha tapa tapai anai rAtri masANi jaI mRtakanAM mAMsa khAi / " tisihaM tujhanai mahAsatIe kahiuM, "bApaDI ! evaDau karmabaMdha kAMI karai ? sAmuhauM karma UpArjai chai / " hivai e pApa taI aNaAloI aNapaDikamidaM marI, ghaNau kAla saMsAra-mAhi bhamI, INai ji gaMgApuri rAjAnI putrI huI / pachai prastAvi jina dIkSA leI, tapa tapI, aNasaNapUrvaka marI, IzAnendranI priyA huI / tihAM-tI civI tUM hariSeNa rAjAno putrI huI / paNi bhavAMtaranAM karma-lagai tujhanai 1. K. L. Pu. vikhavAda / 2. P. Pu. dekhaha / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 merusundaragaNi-viracita e kalaMka UpanauM chai / ima ju vacana-mAtriiM prANI evaDAM kaSTa pAmai chai, tu je kAyAi karI pApa karai chai, te tau bhavane sae nahI chUTai / ' ima jJAnInAM vacana sAMbhalI, vairAgya-raMgi purita huMtI, IhApoha karatAM jAtI-smaraNa-jJAna UpanauM / ApaNau bhavAMtara diitthu| tivAraI RSidattA karma-thakI bIhatI jJAnInai vInavai jau, 'mujhanai hivai jina-dIkSA diu / ' guru kahai, 'rAjAnai manAvi, jima tujhanai dIkSA diuN|' pachai e vAta sAMbhalI rAjA paNi saMsAranauM asArapaNauM dekhatau siMharatha putranai rAja deI, RSidattA bhAryA-sahita rAjAi dIkSA liidhii| pachai vihAra karatAM, khaDga-dhArA-samAna cAritra pAlatAM, bhaddilapuri AvyA / tihAM saMpUrNa karma unmUlI, kevalajJAna pAmI, behu mokSi pahutAM / iti zrI-zIlopadezamAlA-bAlAvibodhe zrI-RSidattA-mahAsatI-kathA // 29|| hivai davadaMta nI kathA kahai - [30. davadaMtInI kathA INai jabadvIpi bharatakSetri aSTopada-samIpi saMgamapura nagara / tihAM mammaNa rAjA vIramatI bhAryA-sahita sukhiI rAja karai / anyadA priyA-sahita rAjA AheDA-bhaNI ngr-baahiriniikliu| tisiI saMdhAta-sAthai mahAtmA eka mala-malina-gAtra Avatau dekhI mana-mAhi apazukana mAnatau rAjAI mahAtmA khalI rAkhiu, saMghAta-hUMtau cUkaviu / bAra ghaDI-tAI saMtApI pachai dayA-pariNAma UpanaI, rAjAI mahAtmA pUchiu, "kihAM hUMtau tUM Aviu ? kihAM jAesi ?" tivAraI muni kahai, 'hu~ rohItakanagara-hUMtau Aviu / paNa aSTApadi biMba namaskarivA-bhaNI jAuM cha / te haiM tumhe hivaDA saMghAta-hUMtau vichohiu|' ima vAta karatAM rAjArANIe duHsvapnanI pariiM kopa muukiu| pachai te mahAtmA-nai bhAtapANII karI saMpUrNa bhakti kIdhI / tisiI mahAtmAI jJAnarUpa dharma-USadha karma-roganI cikitsA bhaNI ApiuM / pachai mahAtmA aSTApadi pahutau / hivai te bihui mahAtmAnA saMsarga-lagai zrAvakauM dharma tima pAlivA lAgAM; jima rAMka dravyanai pAlai / anyadA vIramatInai jinadharmanI gADhI sthiratA karivA-bhaNI zAsana-devatAI aSTApada tIrtha dekhADi / tisiItihAM vIramatIiM, aSTApada-Upari zAzvatI pratimAI je devatA pUjaI acaI chaI te dekhI parama AnaMda dharatI cauvIsa i jinanI pratimA namaskarI, vidyAdharInI pari? Apa. NaDa nagari pAchI AvI / pachai jina-jina-prati vIsa-vIsa AMbila karI ratnamaI cauvIsa tilaka karAvyAM / pachai saparivAra aSTApada-parvati jaI snAtra-mahotsapa-pUrvaka cauvIsa i tIrthakaranaI cauvIsa i tilaka dIdhAM / bhAvapUrvaka valI cAraNa-zramaNa mahAtmA tihAM AviA hUMtA, tehanaI dAna deI, mahA-bhaktipUrvaka nAcI, gIta gAI, ghari AvI / hivai bihu~nai DIla i jUjU paNi jIva eka ji / ima dharma-karma karatAM samAdhi-maraNa pAmI, behUM devaloki deva-devI huaa| tihAM hUMtau mammaNanau jIva civI, INai jaMbUdvIpi, bharatakSetri, bahulI-dezi, potanapuri nagari, dhammilla nAmiI AbhAranI bhAryA reNukA, tehanI kUkhiI, dhana ehavaI nAmii putra hau / anai vIramatInaDa jIva devaloka-tu civI dhUsarI ehavai nAmi dhananI bhAryA huI / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha hivai dhana araNya-mAhi bhaiMsi cArai / kAMI ? AbhIranai kuli mUlagI eha ji vRtti, je bhaiMsi caariiiN| isiI anyadA varSAkAla Aviu / gADhau kAdama hau / bhaiMsi kroMkAra karivA laagii| ehavai dhana cArivA-bhaNI varasatai meghi bhaIsinai leI, mAthai chatraDI dharI, nIkaliu / pachA mahA-aTavI-mAhi bhaiMsinaI cAratAM mahAtmA eka pratimAI rahiu dIThau / paNi eka ji paga bhUmikAI lAgau chai / anai upavAsi karI mahA-kRza cha / valI tADhii karI kAMpatau, vR parihaM dhajatau chaha / ehavau te muni dekhI dhananai dayA UpanIi ApaNI chatraDI mahAtmAnA mAthA-UparI mahA-bhaktibhAvanA-sahita dharI rahiu / paNi na te dhana thAkau, na te megha varasatau rahiu / ima ghaNA prahara vRSTi karI megha rahiu / tetalaI mahAtamAI kAussagga pAriu / pachai dhana praNAma karo mahAtmAnaI paga cAMpivA lAgau / hAtha joDI kahivA lAgau, 'aho muni ! e kAla tu viSama, anai pRthvI kardama-bahula huI / tu Aja tumhe kihAM-hUMtA AvyA ? anai kihAM jAsiu ?' tivAraI muni kahai, hUM pAMDudesa-yAu Aviu anai gurunaI vAMdivA-bhaNI laMkAi jAisu / paNi jAtAM e varasAlau Aviu, tu muninai varasatai meghai jAvaDaM nAvai / teha-bhaNI mai nIma lIdhau- jAM e meha varasisai, tAM kihI naho jAuM / ima cItavI ihAM bi hiu / tu Aja mehanai varasatAM 'sAta dina thayA / e abhigraha hivaDAM pahutu / tu hibai haiM kihAM eka vasa-mahi jaI rahisu / ' tivAraI dhana kahivA lAgau. 'mAharai bhaisau chai. tiNi caDau, jima kAdamana u upadrava na hui / ' tisiiM muni kahai, mahAtmA bhaIsai na caDaI / paranaiM jima pIDa hui tima na karaI / mahAtmA pAlA ji caalii|' ima kahitau te muni dhananai sAthiI nagaranai parasiri Aviu / tetalai dhana kahai, 'aho muni ! jAM hUM bhaIsi dohauM, tAM paDakhau / ' ima kahI dhana ghari AvI bhaiMsi dohI, ghaDau eka dUdhiI bharI, ApaNapuM dhanya mAnatau, tihAM Avo mahAtmAnaI pAraNauM karAviuM / pachai varSAnai vyatikrami mahAtmA potanapari Aviu / pachai dhana dhUsarI-priyA-sahita zrAvakanau dharma sUdhauM samyaktva-sahita pAlai / pachai avasari cAritra leI, sAta varasa dIkSA pAlI, maraNa pAmI, sugAtri je dAna dIdhauM tehanai pramANi, haimavati kSetri binhai jIva yugalIyAM hUyAM / tihAM-hUMtA marI devaloki UpanAM / valI tihAM-haMtau mammaNanau jIva civI INai bharatakSetri kozaladezi kozalAnagarII ikSvAku-kuli niSadha ehavai nAmi rAjA anai suMdarI bhAryA, tehanI kUkhii nala ehavai nAmi putra hUu / anai kUbara laghu bAMdhava hUu / isiI vidarbhadezi kuMDinapuri bhImaratha rAjA, puSpadaMtI-bhAryA sahita, sukhiI divasa gamADai chaha / isiiM puSpadaMtI pazcima-rAtriI sukha-ziyyAI sUtI sauNauM lahI, rAjAnai kahai, 'svAmI ! ima jANau vana hUMtau dAvAnalanau preriu sveta hastI eka mAhagi ghari Aviu / ' e vAta sAMbhalI rAjA kahai, 'e sauNAnai anusAro koI puNyAdhika jIva tAharI kUkhiI avatarisii / ' pachai puSpadaMtI aneka dharmakAja karai / ima dharma-karma karatAM sASTi nava mAsa gayA / pachai bhalai divasi putrI janmI / pitAi putrajanmanI pariI janma-mahotsava kIdhau / pUrva-karmAnubhAvalagI te kanyAnai bhAli tilaka ratna-samAna UpanauM, jANe sUrya jhalahalai chai / pachai sUrya-caMdradarzana karAvyAM, chaThai dini chaTThI jAgI / hivai je dAvAnala-hUMtau sveta hastI ghari Avataka 1. K. bAra / 2. K.P.L. tAharai / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita dIThau teha-bhaNI davadaMtI nAma dIghauM / je 'mitreyI mAtA tehI madhura-vacane bolAvaI / jima jima kumarI rIkhatI, pagi nUpura ramijhami karatI, hasatI, khelatI cAlai, tima tima mAvApa harSIi / ima putrI vAdhatI, mAbApanAM manoratha pUravatI, ATha varasanI huI / tetalai mAtA-pitAe kalAcAryasamIpi bhaNivA muNkii| paNi thoDe dihADe sarva zAstra bhnnyaaN| sAkSAtkAri sarasvatInI pariiM zAstra jANivA laagii| guru nAmamAtra ji huuyaa| tisiI kalA cArthiI davadaMtI ANI rAjAnaI dIdhI / tivAraI rAjAI davadaMtInI vidyA dekhI, eka lAkha sonauM AcAryanai deI kalAcArya visrjit| ... pachai nirvRtti devatAI davadaMtInuM puNya dekhI suvarNamai zrI-zAMtinAthanI pratimA ApI / valI ima kahiuM ja, 'e bhAviu solamau tIrthakara hosii / e pratimA taI sadAi pUjivI / ' kahI devatA adRzya huii| pachai davadaMtI gharanaI devAlai pratimA mUMkI, sadAi pUjai / RmiI davadaMtII yauvanapaNauM pAmiuM / isiI mAgapa anurUpa varanI ciMtA karatAM ji putrI aDhAra varasanI hii| tetalaI pradhAne rAjA vInaviu, 'svAmI! svayaMvarA-maMDapa maMDAvIi / tihAM patrI AphaNII vara UlakhI lesii / ' pachai rAjAi svayaMvarA-maMDapa maMDAviu / hivai gAmi gAmi data mokalI rAjAnA kumAra teDAvyA / dUte niSadharAjA bolAviu / niSadharAjA paNi nala-kabara-patre parivariu Aviu / pachai bhomaratha rAjAI AgatA-svAgata karI, AvAse sarva rAjA uutaariyaa| tisiI nala dekhI sarva rAjA adekhAI karivA lAgA / hivai bhImarAjAI sayaMvarA-maMDapa maMDAviu / hemamaya siMhAsana maMDAvyAM / jehavI saudharmedvanI sabhA hui, ehavI kIdhI / vicAlai staMbha mAMDiu / tINai sarva bhUSaNa bhUSita pUtalI karI mAMDI, jANe devAMganA cha / je pAdharA rAjA chaiM, te cItavaI, amhe e jovAi nahI lahaimiDa prabhAti sarva rAjeMdra siMhAsane AvI baiThA / niSadharAjA paNi putre parivariu AvI baiThau / ehavai davadaMtI udAra sphAra zugAra karI, sveta vastra pahiro, sabhA-mAhi aavii| paNi Agali pratihAriNI hAthi sonAnI kAMba leI saveM rAjAnAM nAma nai guNa pragaTa karatI kahai. 'he svAmini ! e magadhadesanau adhipati caMdrakIti / e aMgadesanau adhipati bhImarAjA / / kozaladezanau niSadha rAjA / e nala-kUbara tehanA putr|' ima nAma letAM nalanai viSai davadaMtInauM mana gayauM, aMgi romaMca Upanau / tivAraiM nalanaI kaMTi varamAlA davadaMtIi muuNkii| tetalai kRSNarAja khaga leI kahai, 're nala ! tUM kanyA mUMki / mujha-chatA kauNa kanyA pariNI sakaha" tivAraInala anai kRSNarAjanai mAhomAhi yuddha hotAM manuSyanA saMhAra thAtAM dekhI davadaMtII avazrAvaNA kIdhI, 'jau hUM ahaMtanI bhakta chau~, tau zAsana-devatA ! nalanai jaya hu|' ima kahI pANInI chAMTa naaNkhii| tetalai kRSNarAjAnauM khAMDauM paDiuM / pachai kRSNarAjAInala praNamiu / tihAM naliI jaitra-padavI paamii| tivAraI sarva gajeMdra harSiyA / pachai bhalai divasi pANigrahaNa-mahotsava hUu / tihAM hAtha-melhAvaNIi bhImarAjAI aneka dhana, kanaka, asva, hastI dIyAM / pakaDa bhImaratha rAjAnai pUchI niSadharAjA putravadhU-sahita kozala-bhaNI cAliu / tisiiM bhImarAjA bInA sIkha diha, 'vatsa! vyasani kaSTii paDii bharinau keDauna mUkivau / ' ima sIkha deI bhImarAjA pAchaTha ' valiu / pachai davadaMtI pitAnI sIkha mana-mAhi dharatI, nalanaI rathi bitthii| ratha Aghau caaliu|| 1. K. maMtrei / 2. P. ApahaNI Pu. AmhaNo L. aaphnnii| 3. Pu. P. valyar3a / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlAbAlAvabodha 107 hivai nala-davadaMtI mArgi aneka vRkSanAM kautiga jotAM, ratha unmArgi cAlivA lAgau / ima mAgi cAlatAM aMdhakAra prakaTa hu| tisii loka cAlI na sakaiM, uraI-paraI paDivA laagaa| ehavai nali davadaMtInai kahiuM, 'he priye ! nidrA ma kari, tilaka prakaTa kari / ' tivAraI davadaMtI rathanai ani jetalai baiThI, tetalai tilaka sUrya kI pariI udyota karivA lAgauM / pachai sarva loka sukhiI cAlivA lAgA / ima cAlatAM nali muni eka pratimAI rahiu dIThau / tivAraI nala pitAnai kahai, 'tAtapAda ! ajUAlAnai yogii mahAtmA eka dIsai chai / tu mArganau kAMI phala lIjai / e mahAtmAnai kAumaggi rahatAM je gaMdhahastIi DIla ghasiGa chai, tehanaI gaghiI bhamarA saMtAvaI chaI / te parIsaha muni sahai chai / ' e vAta sAMbhalI niSadharAjA putra-sahita tihAM jaI, muninai praNAma karI, sarva upadrava nivArI, upadeza sAMbhalI (?li)| pachai nala muninai pUchai, 'e davadaMtInA tilakana evaDauMsi teja ?' tivArai muni kahai, 'je cauvIsa tIrthakaranaI tilaka dIghAM hUMtAM, tehana e phala / ajo ghaNA prakAra hosiiM / ' ima sAMbhalI muni vAMdI AghA cAlyA / paMtha avagAhI ApaNi nagare AvyA / pachai niSadhii nalanaI rAja dIdha', anai kacaranai yuvarAja-padavo deI ApaNapaI cAritra lIdhauM / tivAra-pachI nalarAjA ApaNI prajAnaI pAlai / isiI anyadA nalarAjA pradhAranai pUchai, 'mAharai pitAi ketalI bhUmikA sAdhI haMtI ?' tivArai pradhAna kahai, 'pitA-thakI tumhe ghaNI bhuMI sAdhI / paNi ihAM-thakI vIsa i joyaNa Upari takSazilA nagarI, tehanau adhipati kadaMbarAjA chai, te tumhArI AjJA na paali|' e vAta sAMbhalI nalarAjAi kaTaka karI, takSazilAha jaI, nagara va TiuM / ehavai kadaMbarAjA sAmuhu niikliiu| tivArai nali kahiuM, 'je evaDAM manuSmanau kSaya kIjai, te kAi? Avi, ApaNape behU yuddha kriii|' kadaMbi e vacana mAniuM / pachai bihunaI yuddha karatAM kadaMbi haariddN| tivArai kadaMbi dIkSA liidhii| pachai nalarAjA kadaMbanA putranai rAja deI ApaNai ghari aaviu| triNi khaMDa sAdhI sukhii rahai cha isii kubara rAjyanI vAMchA karatau zAkinInI pariI nalarAjAnAM chidra joi / paNi nalarAjA tu sarala / hivaha ekadA kuvara duSTa svabhAva-lagI sAri-pAsA ANI nalanai kahai, 'bAMdhava ! Avau, ApaNape jUe khelIi / ' pachai nala nai kUbara behU ramivA laagaa| kivArai nala jIpaha, kivArai kabara jIpai / ima .ratAM devanA yoga-lagai nala hArivA lAgau, anai kuvara jIpavA laagu| gAma, nagara, desa, bhaMDAra, koThAra, azva, gaja, ratha, sarva hArai, anai kubara jIpaDa / tisiI loka hAhAkAra karivA lAgA, 'svAmin ! e vyasana mUkau / INai vyasani ghaNA loka kSayi gayA chii|' tu hI nala pAchau uiTai nhii| tisii davadaMtI AvInai kahai, 'svAmI! dyata-krIDA mUMki / vari ApaNauM rAja bhAInai ApahaNI dii / paNi je hArInai dIjai, te zobhai nhii|' jima dasamI avasthAI hastoMdra kAMi ceyai-veyai nahI, tima te nalarAjA kAMi ceyai-veyai nhii| pachaha davadaMtI-sahita aMtaHpura paNi haariuN| tivAraI kUbara nalanai kahai, 'e tu mai sarva jIta / hiva mAharI bhuMi chAMDi / tujhanai bApii rAja dIghau hUMtauM, mujhanai paramesari dI / ' e vacana sAMbhalI nalarAjA rAjya-riddhi sarva chAMDI, eka pahiraNauM pahirI, niikliu| tisii davadaMtI paNi keDiI nIkalI / tivAraI kUvara kahA, 'mai tUM jUvaTai jItI ch| taM ma jAesi / tetalaha amAtya kahai, 'kacara ! tU varAMsIi cha / e satI parapuruSanI chAyA paNi na sahaha / valI vaDA bhAInI patnI mAtA-samAna gaNIha / hiva ju tUM rUDai mUMkai tu rUDauM nahotari e satI bhasma karisi / navIna kAI asAdhya nthii| eha-bhaNI ratha eka saI balayukta sArathI-sahita davadaMtInai Api / " Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita tivAraiM nala kahai, 'mai ju bharatArdha chAMDilaM, tu valI INai rathi siuM kIjai ?' ima kahI davadaMto-sahita nala cAliu / tisii pradhAna vInavai, 'svAmI ! davadaMtI ratha-viNa pAlI cAlI nahI sakai, teha-bhaNI kRpA karau / etalau bola mAnau / ' pachai nala ratha leI cAliu / tisii cAlatAM mArgi pAMca saI hAthanau thAMbhau eka dIThau / te thAMbhau ekaNi hAthi kelinI parii leI valI thApiu tINaI thAnaki / tehavai RSi eka Aviu / tINai kahiuM, 'valI ihAM nalarAjA rAjya pAmisii / ' ima vAta sAMbhalo nala-davadaMtI nagarI-bAhari nIkalI kahA, 'hivai kehI disiI jaIsii ?' tivArai davadaMtI kahai, 'svAmI! kuMDina puraI jaIi, jihAM mAharau pitA chai / ' tivAraI nali kuMDinapura-bhaNI ratha kheDiu / pachai mArga ullaMghatAM mahA aTavI-mAhi ratha paDiu / tisii game game bhIla AvyA / ehavai nala ratha-haMtu UtarI, khaDga leI, sAmuha thAivA lAgau / tetalai davadaMtIi kahiuM, 'he nAtha ! zIAlIA-Upari tAharau siu AkSepa ?' ima kahatI davadaMtI hUMkArau mUkai / je je hUMkAga sAMbhalai, te te aceta thaI bhuMi paDai / pachai bhIle palAyana kIdhauM / hivai je ratha alagau mUMkiu hUMtu, te ratha bIje bhIle lIghau / pachai nala-davadaitI pAlA cAlivA lAgA / . ima cAlatAM mArgi jAtAM thaakaaN| kihAM eka vRkSa-talai jai baiTha / tihAM nala keline patre karI davadatInai vAya ghAtivA lAgau / davadaMtI paNi nalanA paga cAMpai chai / ehavai davadaMtI tRSAkrAMta huI / tetalai nali kamalane dale karI jala ANI pAyauM, sustI kiidhii| tivArai davadaMtI pUchai, 'ajI aTavI ketalI thAkai ?' nala kahai, 'sau joyaNa-mAhi ajI pAMca ji moyaNa AvyA ch|' ima vAta karatAM sUrya Athamiu / pachai azokavRkSanA pallava leI sAtharau kIdhau / tihAM davadaMtI sUtI / ehavai gAinau zabda sAMbhalI, vasatu tivAra iM jANI, nali kahiu~, 'ihAM koI tApasAzrama ghaTai / ' tuhI davadaMtI UThI na sakA / nali kahiu~, 'haM pAharI cha / tUM sukhiI nidrA kri|' pachai davadaMtInai nIdra AvI / evai nala cautavai, 'je kaSTi Avii susarAnai zaraNi jAi, te adhama / eha-bhaNI ju davadaMto bApanai ghari jAi, tu haM bhAvai tihAM jAu / athavA e davadaMtInai zIlanai pramANi kAMI upadrava nahI Upajai / ' ima cItavI vana sarIkhAMkaThina citta karI, churIi karI jAMgha vidArI, rudhira kADhI, vastranai chehaDai ehavA akSara likhyA ju, 'e vaDa-talai bi bATa chaI / tihAM DAbI vATa pitAnA ghara-bhaNI jAsii, anai jimaNI vATa susarAnA ghara-bhaNI jaasii| hivai jihAM tAharai vicAri Avai, tihAM tUM jaae|' ehavA akSara likhInai nala mauDai-si nikalivA lAgau / tivArai ApaNA jIvanai kahai, 'are jIva ! tU cAMDAlanI pariI nirdaya / kAMI ? je e abalAnai mUkI jAi chaha / ' valI vimAsai, 'je ardhauM vastra pahiriu chai, ardhau davadaMtInai bichAhiuM chai, te kima khAMci liM? ima cItavatau valI kaThina citta karI, charii karI vastra kApiGa / valI cIta. vai, 'e hAthanai dhikkAra hu, je vastra kApatAM hAtha vahiu / tu are jimaNA hAtha ! etalI dayA ina UpanI ? ityAdi aneka saMkalpa-vikalpa cItavI nokaliu / tisiI Agherau jaI valI nala cautavivA lAgau ju, 'hUM ApaNauM mukha kima dekhADisu imiuM kahitau valI valI pAu~ jota u, valI daivanai ulaMbhA dii, 'are daiva! are vidhi! taIe sarva-guNazAlinI davadaMtI kAMI nIpAi ? anai junItAI tu evaDA dukha-mAhi kAMI ghAtI ? tu aho vana devatAu ! e ballabhA tumhanai bhalAvI chai / tima karijyo jima ehanai kaSTa nAvai / ' ityAdi vilApa karatau Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 109 pAchauM jotau tAM gayau jAM ADAM vRkSa AvyAM / ghaNI bhUmikA jaI valI cIMtavai, 'rakhe ehanai koI vanecara jIva saMtAvai / ' ima cIMtavI vanalatAnai aMtarAli jotaGa AtmAnai kahai, 'are nala ! je tU ekalI nirAdhAra priyA vana mAhi sUtI mUkInai jAI chai, tu tUM zata-khaMDa kAMI nahI thAtau ?' ima ji vilApa karatAM prabhAta hUuM / jetalai nala Aghau cAliu tetalai sUryanai udayi valI siuM dekhai ? mahAMta eka dAvAnala Agali lAgau dIThau / te mAhi aneka vanecara jIvanA Akranda sAMbhalivA lAgau / Agherau ju jAi tu manuSyanI bhASAI isiuM sAMbhalibA lAgau ju, 'aho ikSvAku kulamaMDana nala ! mujhanai balatAM rAkhI rAkhi / ' ima sApa eka manuSya-bhASAI bolatau da Thau / tivArai nala cItavaI, 'e sApa mAhara nAma kima jANai ? athavA manuSyanA bhASAI sApa kima bolai ?' ima nalanai vimAsatAM vatuM sApa boliu, 'aho, uttama ! pUrvilai bhavi hUM manuSya hUMtau / te abhyAsa - lagai manuSya-bhASAI bolaDaM chauM / tau valI mujhanai avadhijJAna chan, tINai karI sarva jagatrayanI vAta jANauM / paNi hivaDAM mujhanai e ApadA-tu rAkhi / ' pachai nali ApaNauM vastra mUMkI, jima kuvA hUMtaDaM pANI kADhIi, tima te sApa Agi hUMtau kADhau / tivArai ji tINai sApi te nala DasiDa / tima ji nali sApa bhuMI lAMkhInai kahiuM, 'aho sarpa ! taI bhalauM na kodhauM / ' tetalaI viSa DIla-mAhi saMkramiuM / nala kUbaDau anai kurUpa huu / pachai nala catavai, 'hiva dIkSA leI ApaNauM kAja sAdhau / ' isii sApa divyamUrti huI kahivA lAgau, 'vatsa nala ! tuM kAMI asamAdhi karai 1 hUM tu tAharau pitA niSedha nAmi, dIkSAnai pramANi brahma devaloki devatA hUu chauM / te hUM Aja tujhanaI ApadA dekhI ihAM Aviu / hiva tuM viSAda ma kari / INai rUpiI tujhanai vairI koI pIDA nahI karai / ajI tu rAjA huI bharatArdhaM bhogavesi / tujhanai dIkSAnu avasara ApahaNI hUM kahisu / hiva e zrIphala-cIlauM lai, e karaMDI lai, paNi ApaNA jIvitavyanI pariI yatnii rAkhe / anai jivArai ApaNa mUlagauM rUpa karivA hIDai, tivArai e phala bhAMjI, vastra-yugala kADhI, anai e karaMDo-mAhi thakAM AbharaNa kADhI pahiraje / etalai mUlagauM rUpa pAmisi / ima kahii hUMtai valI nala pUchai, 'tumhArI vahU mai jihAM mUkI hUMtI, tihAM ji chai athavA anethi gaIM ?' tivArai devatAiM davadaMtInau sarva vRttAMta kahI, valI nalanai kahai, 'e vana - mAhitU ekalau kAMI bhramai ? jihAM tAharI manasA hui, tihAM mUkauM / ' valatuM nala kahai, 'mujhanai suMsumArapuri leI mUkau / ' pachai devatAI tatkAla nala tihAM leI mUkiu / tihAM zrI - naminAthanau nagara bAhiri deha uM chaha, teha-mAhi jaI nala deva vAMdivA lAgau / tivArai devatA adRzya hUu / deva juhArI kUcaDau nagara-bhaNI jetalai nIkaliu tetalai nagaramAhi kolAhala sAMbhaliu / tisiI kumAra ca tavai, 'e kisiu kolAhala ?' tetalai ghAi siuM pralayakAla sarIkhau hAthIu eka prakaTa hUu / paNi te hAthIu manuSyanA lakSanai haNatau, upadrava karatau hATanI zreNi pADatau, manuSyanI koDi parivariu, ehavau cahuTA-mAhi nIkaliu / tetalai dadhipUrNa rAjA Ucau hAtha karI kahivA lAgau, 'aho loko ! ji ko e hAthInai vazi karisii, tehanai hUM sarva saMpadA Apisu / ' e bAta sAMbhalI nala rAjA hAthI A sAmuhau dhAyau / tisihaM loka kahaI, 'are kubja ! ma mari, ma mari / hAthI mahA duSTa chai / ' ima vAratAM ji nali hAthI hAki, 'are pApI hastI ! bApaDA lokanai kAMi saMtApai 1 hUM tu Agali Ubhau chauM / tUM Avi / ' tetalai hAthIu sarva loka mUkI kUbaDA nala-bhaNI Aviu / tivAra nali aneka kiraNa - aMgamoTane karI hAthIu tima khediu jima hAthIu thAkau / tetalai nali ApaNauM vastra lAMkhiuM / hAthIu rIsa lagai daMtUsala vastra-bhaNI khoivA' lAgau / ehavai 1. C. Pu. khovA, K. kSobhivA / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 merusuMdaragaNi-viracita kubja-rUpi nala kiraNa deI hAthI-Upari caDiu / e svarUpa dadhiparNa-rAjAI dekhI mana-mAhi cItaviu, 'e koI asAmAnya puruSa / ' ima cItavI ApaNA kaMThanI ratnamAlA nalanai galai ghaatii| tivArai nala hAthIi baisI, AlAna-staMbhi ANI, bAMdhiu / pachai dadhiparNa paTTakUla, sarva AbharaNa deI bahumAnapUrvaka jAti, kula, vaMza, sarva pUchivA lAgau / tivArai kubja kahai, 'janmabhUmi kozalAnagarI / anai haM te nala-rAjAnau sUAra / te nalanI saMgati-lagai sarva kalA jANa / valI sUrya pAka rasavatI nala jANatau ki (1) haM jANa / hiva te nalarAjAI dyanakrIDA karatAM rAjariddhi sarva hAriu~, anai pApIi kUvari jiituN| pachai tiHNa kUvari nala damayaMtI bAhari kADhayAM / te sAMprata na jANIi kihAM gayAM ?' e vAta sAbhalI dadhiparNa-rAjA nalanA guNa smarI smarI, nalanAM pretakArya 'karI, asamAdhi karivA lAgau / hiva anyadA dadhiparNa rAjA te sUAranai prArthanA karai, 'aho ! eka vAra sUryapAka-rasavatI nIpAi / ' tivArai sUAri sUryapAka-rasavatI karI, rAjA saparivAri jimADiu / pachai rAjA saMtuSTa vartamAna hUMtau te kUbaDA nalanaI pAMca saI grAma anai eka lAkha TaMkA etalu devA lAgau / paNi te nala grAma na lii / pachai kharaca-bhaNI eka lAkha dravya lIdhauM / valI rAjAI kahiuM, 'ji kAMI tAharai joIi, te kaha / ' tivArai kubja kahai, 'tumhe rAja pAlatAM uchauM kAMI nathI / paNi desa-mAhi saghalai madirA, dyUtakrIDA, AheDau - e sahU nivArau / ' tivAraI rAjAI taha tti' karI kubjanauM vacana mAniuM / ima kubja-rUpi nala sukhiiM rahai cha / ehavai anerai divasi talAvanai kAMThai te kUbaDau jaI baiThau / tisii koI eka desAMtarI brAhmaNa AvI kuja-kanhai bitthu| tihAM kUbaDanaDe sarvAMga rUpa dekhI goSTi karatAM aMtarAli tINai bi loka paDhyA / yataH anAryANAmalajjAnAM durbuddhInAM hatAtmanAM / rekhAM manye nalasyaiva yaH suptAmatyajat priyAM // 1 // vizrabdhAM vallabhAM snigdhAM suptAmekAkinI vane / tyaktukAmo'pi jAtaH kiM tatraiva hi na bhasmasAt / / 2 / / gIta-mAhi ehavauM sAMbhalI kubja kahai, 'taI bhalauM gIta gAyauM / paNi kahi, tUM kauNa ? kihAM-haMu Aviu ? anai kihAM e nalanI vAta sAMmalI ?' ima pUchiu hUMtau kahai, 'mAharau nAma kusala u, anai kuMDinapura-hUMtau Aviu / tihAM maI e nalanI kathA sAMbhalI / ' tivArai vizvara-netra haMtau kubja valI pUchivA lAgau, 'aho ! jima taI vAta lAbhalI chai, tima mujha Agali vAta sarva kahi / ' tu brAhmaNa kaha i, 'sAMbhali, jivAraI nala davadaMtI sUtI mUkInai gayau. tivArai davadaMtIi sa uNauM dIThauM, 'jANai -hUM AMbai caDI chau~, AMbA khAvAnI vAMchAi / jetalaI hAtha ghAtauM tetalai hAthIi AvI AMbau unmUliu, anai hUM bhuI pddii| ima sauNauM lahI jetalaI prabhAti jAgI, tetalaI * bhartAra Agali na dekhai / pachai cau-pakhera jovA lAgI. tuhI na dekhi| tivAraI cIMtavai, 'e vidhAtrA ajI mujhanai siu~ karisii, je ehavI avasa bhAranai na dekhauM ? athavA mukha dhovA-bhaNI talAvi gayau hasiI / athavA saubhAgyanidhi pati kINI vidyAdharIi apahariu ghaTai / athavA hAsA-lAi vana-mAhi lukI rahiu ghaTai / / isa cItavatI davadaMtI vRkSa-vRkSa-pratiiM joivA lAgI / paNi kihAM nalanaI na dekhai / tivAraDa vilApa karatI kahai, 'te vRkSa, te parvata, te bhUmi dIsai, paNi eka nala na dIsai / ' pachai sauNAnau artha cItArivA lAgI, 'je sahakAra dIThau, te nala / je puSaphala, te rAja / anai je Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 111 phalanau svAda, te rAjya-sukha / je bhamarA, te parivAra / anai hAthIi je sahakAra unmUliu, te daiviI nala rAjya-haMtau kAdiu / anai je vRkSa-haMtI paDI, te jANe nala-haMtI hai alagI hii| tu INai sauNai mujhamai nala dohilau milisii / ' ima sauNAnau artha vicArI pachai tima rovA lAgI, jima vRkSanai paNi rudana AvivA lAgauM / valI vilApa karatI kahai, 'he nAtha ! he svAmI ! mujhanai mUMkI tUM kihAM gayau ? haM tu tujhanai kAMI bhAra na karatI, kAMcalI jima sApanai bhAra na karai tima / athavA tUM ju vana-mAhi lukI rahiu chai, tu e hAsauM zobhata nathI / athavA hUM vanadevatAnai prArthanA kara chauM jau, mujhanai nala dekhADau / athavA valI pRthvI ! tUM ci-khaMDa thA, jima hUM mAhi paisu / ' ima bharatAranaI cItavatI, aTavI-mAhi sUnai mani phiratI hUMtI, ApaNai vastra akSara likhyA dIThA / te dekhI harSita hUMtI vAMcivA laagii| pachai mana-mAhi coMtavai, 'tAM hUM nalanAM mana-mAhi cha / ApaNape gayau, paNi mujhanai Adesa deI gayau | tu hiva hU~ e baDanai ahinANi pitAnaDa ghari jAuM / jiNi kAraNi, pati-rahita strInai pitA ji zaraNa / ' ima vimAsI naukAra smaratI pitAnA ghara-maNI cAlI / mArgi jAtAM aneka DAma khUnaI chaI, tiNi karI lohI niikli| valI mArganau zrama, tiNi karI parisveda Upajai chai / paNi tehanA zIlanai pramANi tehavA i vana-mAdi mahA hiMsaka jIva te sAmhA sakhAIA huA / ima jAtAM Agali saMghAta eka dIThau / te saMghAta dekhI davadaMta nai samAdhi UpanI / ehavaDa bhIle AvI saMghAta grahiu, jima viSaya kAmInai graii / tivArai satI davadaMtI Ucai sAdi bhIlanaI kahi, 'are bhIlo! jAu jAu / ' tu hI saMghAtanA loka bIhavA laagaa| tisiha bhIla saMghAta lUsivA-bhaNI dhAyA / tetalai satI kahai, 'aho loko ! ma biihu| saMghAta maI rAkhiu / te kauNa chaha, je tumha-sAmhau~ joI sakai ?' ima kahI jetalai haMkArau maMkiu, tetalai te cora sarva nAsI gyaa| jima jAMgulI-maMtra-guNii sApa nAsai, tima te bhIla naatthaa| pachai saMghAtanau adhipati saparivAra AvI, hAtha joDI, satI-Agali Ubhau rahI kahai..'mAta ! Aja taI jIvadAna dIghau |tu tU kauNa? e vana-mAhi tU ekalI kAMI bhamai ? Aja amha puNya-lagai tUM ihAM AvI / ' tivAraI valat davadaMtI kahai nila-rAjAi dyata-vyasani karI rAja hArita / ityAdi sarva vAta kahI / pachada sArthavAhi nalanI priyA jANI, bahina karI maanii| pachaDa sArthavAhi davadaMtI taMgoTI mAhi rAkhI / mukhiI mArga ulaMghivA lAgA / tetarAivarasAla viu / kAdama mAhi gADAM khUcivA lAgAM / balada hAlI na sakaI tivAraddha cyAri mAsa saMghAta tihAM rahiu / pachai satI ghaNA kAlanI sthiti jANI sArthavAhanai viNa-kahi ekAkinI nIkalI / tihAM-haMtI jetalai AghI cAlI, tetalai rAkSasa eka sAmuhau Aviu / kahivA lAgau, 'haM ghaNA dinana bhUkhiu chu| Aja tujhanai khAisu / ' tivAraI satI bIhatI ihatI dhIrapaNa avalaMbInai kahivA lAgI, 'aho rAkSasa ! ju jIva jAyau. tu maraNa chan / paNi parastrIna sparzi tUM bhasma thAesi / ' iNi vacani rAkSasa harSiu hUMtu kahai, 'vacchi! tUThau / bhaNi, siu upagAra karauM ?' tivArai satI kahai, 'ju tUM devatA chai, tu kahi, mujhanai nala kahIi milisiha" siI avadhinai bali rAkSasa kahai, 'bAramai varisi pitAnai ghari tujhanai nala milisai / ' pachA rAkSasa kahai, 'he bhadri! ju kahai, tu tujha ikSaNa eka-mAhi pitAnai ghari leI mUka tivAra satI kahai, 'tUMhanai kalyANa hu / hUM parapuruSanau sparza na karauM / ' iNi vacani devatA prakaTa haI. ApaNauM rUpa dekhADI, adRzya hau / hiva davadaMtIi bAra varasanI avadhi jANI pachaha paDavara abhigraha kIghau, 'jAM bhartAra na milai, tA-sIma rakta vastra, tAMbUla, bhUSaNa, vilepana, vigai-etalAnu Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 merusuMdaragaNi-viracita mujhanai niim|' pachai parvatanI guphA-mAhi zrI-zAMtinAthanI mATInI pratimA karI, ekai khUNai mAMDI / tihA~ bananA kusuma ANI sadA i pUjai / bihu upavAsi pAraNauM karai, anai pAraNai phalAhAra lii / navakAra guNaI / ekalI rahai chai / ehavaha te sArthavAha davadaMtInai aNadekhatau, asamAdhi karatau, pagaI pagi keDiI Aviu / tihAM guphA-mAhi deva-pUjA karatI davadaMtI dekhI sArthavAha pUchai, 'e kauNa pratimA ?' davadaMtI kahai, 'e zrI zAMtinAthanI prtimaa|' ima AlApa-saMlApa sAMbhalI ikaDA tApasa chaI te AvyA / pachai davadaMtIi tehavau kAMI upadesa mAMDiu, jima vasaMta sArthavAha zrAvaka hau / pachai sarva saMghAta tihAM ANI rAkhiu / isii tApasanai Azrami mahA-meghavRSTi hoivA laagii| tiNi karI tApasa AkulA hUMtA davadaMtI-kanhali AvyA / tivAraI davadaMtII meghanaI kahiu, 'ju maI jinadharma sUdhau pAliTha chai, tu megha ma varisijo / ' iNi vacani megha thaMbhANau / pachaha tApasa dhanakanaka ANI dii paNi satI na lii| tihAM tApasi jinadharma paDivajiu / pachaha vasaMta sArthavAhi tihAM mahAnagara vasAviuM / valI zro-zAMtinAthanau prAsAda karAviu / satI davadaMtIi pAMca saI tApasa prtibodhyaa| teha-bhaNI tApasapura e nAma hu| hiva anyadA yazobhadrasUri AcArya tihAM AvyA / te-kanhali vimalamati-kulapatii dIkSA lIghI / isii parvata-Ugari udyota dIThau / tihAM eka devatA Avai, eka jAi / ima jayajayArakha dekhI tApasa. sArthavAhanA loka. sarva jAgyA / pachai davadaMtI tApasa-vaNiga-sahita parvati cddii| tihA~ ju joi, tu siMha kesara muninai kevala jJAna UpanauM chai / eha-bhaNI devatA kevala-mahimA karai chaI / pachai saparivAra davadaM tIi te kevalI vAMdiu / ehavai yazobhadra kevalInu guru tihAM Aviu / te paNi kevalInai vAMdI Agali baiThau / tisii siMha kesari-kevalI dharmopadeza devA lAgau / tivAraiM tApase pUchiuM, 'svAmI ! davadaMtIi je meha rAkhiu, te kima ?' muni kahai, 'e zIlanauM pramANa / anai je saMghAta cora-haMtu rAkhiu, te hI zIlana pramANa / ' ima kahitAM ji te kevalI mokSi phutu| pachaI yazobhadrasUre kanhali davadaMtIi ApaNAM bhavAMtara pUchiu / tivArai gare sarva kahiuM / tihAM tApase dIkSA liidhii| pachai sArthapatiI prAsAdanI pratiSTA kraavii| ima davadaMtoi sAta-varasa-tAI prabhAvanA-pUjA kIdhI / hiva anerai divasi koI guphAnai bAraNai AvI kahai, 'he davadaMti ! mai tau TUkaDau la dIThau. paNi mAharai sAtha jAi chai / teha -bhaNI haM nahI paDakhauM / ' e vAta sAMbhalI vatI harSita hatI zabda-keDiiM jinIkalI / Agali ju ghaNI bhuMI gaI. tu manuSyanai na dekhaDa / kAMI ? 'devo durblghaatkH'| davadaMtI pachai araNya-mAhi paDI / tivArai valI baisai, valI UThai. valI rudana karai, valI vallabhanai smarai, valI cItavai, 'kisiuM karauM ? kihAM jAuM" ima cItavatAM rAkhasI eka AvI kahai, 'hUM tujhanai khAisu / ' tivAraI davadaMtI kahaI, 'jau maI nala TAlI bIjau mani karI prArthiu na hui, tau rAkhasI tAharau prabhAva jAu / ' tetalaha rAkhasI adRzya haI / pachaI davadaMtI AdhI cAlI, paNi triSAkrAMta huI / ehavai nadI eka jali karI rahita dIThI / tivArai davadaMtI kahai, 'ju mai sUdhauM samakitva pAliuM chai, tu sAMprata pANI prakaTa thAu / ' ima kahI jetalai pATU ANI tetalai jala nIkaliuM / pachai pANI AzvAdI, Agali jAtI vaDa-talai jaI baiThI / tisii dhanadeva sArthavAha tihAM Aviu / tiNi te satI dIThI / pachai tehanai sAthai acalapuri AvI / hivai te acalapuranai parasari vAvi Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha eka chai / tihAM tRSAMkrAMta pANI pIvA-bhaNI AvI / isii pANIhAri jANaiM jau, 'e maladevatA chai / ' pachai jetalai vAvi-mAhi paiThI, tetalaI davadaMtInau paga jalagodhAI grasiu / tivAraI ji triNi navakAra kahiyA / tehanaI pramANi paga mUkANa u / pachai davadaMtI pANI pII vAvinI varaMDIi AvI baiThI / rAjya karai chai / anai caMdrayazA bhAryA / nehanI dAsI eka vAvii pANI bharivA AvI / tiNi te satI dIThI / tiNi dAsIi jaI caMdrayazA rANInai kahiuM / tivAraI valatuM caMdrayazA kahai, 'jA, te strI ihAM ANi / jima mAharI putrI caMdravatI, tehanai bahina husai / ' ima kahI dAsI-pAhiiM teDAvI, putrI karI mAnI / paNi sagapaNa kuNahai na jANiuM / ima ekadA cadrayazA kahai, 'jehavI davadaMtI, tehavI e saMbhAvIi chai / paNi te nalanI patnI, ihAM ima kima Avaha ?' valI te strI puuchii| tur3I davadaMtIi ApaNau vRttAMta na kahiu / pachai caMdrayazAi putrI karI mAnI / tihAM zatrukAri dAna dii chai / isii piMgala cora mArivA kaaddhiu| tisii tiNi davadaMtIi te cora mUMkAviu / pachai tiNi cori davadaMtI mAtA karI mAnI / tivArai davadaMtIi cora pUchi u, 'tUM kauNa ?' tisiI cora kahai 'hUM vasaMta-sArthavAhanau dAsa piMgala / karmanau preriu hUMtau ihAM AvI caMdravatInI ratnanI karaMDI corI / tetalaI hUM talAri jhAliu / pachai rAjAi vadha-bhUmikAnau Adesa dIdhau / anai taI INI velAI jIvadAna diidhuN| valI cora kahai, 'mAtA ! jivArai tUM tApasapura-hUMtI gaI, tivArai sArthavAhi bhojana mukiu / ehavai yazobhadrasUri AvyA / tINe gure sAtamai dihADai vasaMtasArthavAhanai pAraNa karAviu / paNi rotau, asamAdhi karata u rahai nahI / pachai te vasaMta sArthavAha, anyadA, ghaNI bheTi leI, kUbara-rAjAnaI milI, saMtoSa UpajAvI, te tApasapuranau rAjA huu / tihAM kUbari chatra-cAmara deI, te sAmaMta karI mUkiu / anai vasaMtazrIsekhara ehavau nAma dIdhauM / valI kUvari aneka vAjitra dodhAM / pachai vasaMtazrIsekhara gAjatai vAjatA ApaNai nagari Aviu / sukhii rAja pAlai / ' hiva davadaMtI kahai coranai, 'tU dIkSA lei, saMsAra-haMtau nistari / ' tivArai piMgali tehanauM vacana mAnI dIkSA lIdhI / ehavai prastAvi bhImi rAjAI vAta sAMmalI ju, 'nali rAja hAriuM anai kubarii nala bAhari kaaddhiu| pachai davadaMtInai leI aTavI-mAhi pitthu| Agali te na jANIi jIvai chaI ki mUAM / ' tivArai puSpadaMtI mAtA paNi rovA laagii| pachaI bhImarAjAi harimitra nala-davadaMtInI suddhi levA-bhaNI desa-mAhi claaviu| hiva te gAma, nagara, vana jotau jotau acalapuri Aviu / tihAM AvI rAjA-kanhali nala-davadaMtInI vAta puucho| tivArai caMdrayazA baiThI huuNnii| tiNi vAta sAMbhalI nala-damayaMtInau~ svarUpa pUchiu / tivArai harimitra sarva vAta kahI / tihAM sarva asamAdhi karivA laagu| ehavai saha asamAdhi karatAM dekhI te harimitra bhUkhiu hUta u, dAnazAlAi jihAM zatrUkAra maMDANau chai, tihAM ju Avai, tu Agali bhImarAjAnI putrI dIThI / uulkhii| pachai damayaMtIne page laagu| bhUkha-tirasa sarva visarI gii| pachai pUchai, 'mAtA ! tumhanai e kauNa avasthA ?' ima kahI tihAM-thakau UThI caMdrayazAdevInai vadhAmaNI diidhii| kahiuM 'tAharI dAnazAlAI davadaMtI cha / ' tetalaI caMdrayazA tatkAla tihAM AvI kahivA lAgI, 'mai etalau kAla tU ulakhI na sakI, paNi taI Apa gara kAMI na jaNAviuM ? kivAraI ju bhAvaThi Avai, tuhI mAtRkuli lAja na kIjai / ' athavA valI kahai 'taI nala mUkiu ki nalai tUM mUkI ?' Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 merusuMdaragaNi-viracita tivArat davadetI kahai 'e vAta pachei kIjisii / ima kahai hUMtara caMdrayazAI ApaNai ghari . ANI, snAnabhojana karAvI, sarva nalanI kathA pUcho / davadaMtIi sarva vAta kahI / tivAraI saghalAnai mani harSa Unau / tetalaI koI eka deva, ApaNI kAMtiI sabhA-mAhi udyota karatau, AvI davadaMtInai praNAma karI kahai, 'he mAta ! te hUM piMgala cora, je taI pratibodhI, dIkSA devarAvI / pachA hUM zmazAna -mAhi pratimAi rahiu hUMtau / tihAM citAnau davAnala Aviu, tiNi karI hUM dAgha / paNi mai parIsaha ahiAsiu / teha - lagai marI, tAharai prasAdai, hUM saudharma - devaloka devatA hu / ' ima kahI sabhA-mAhi sAta koDi suvarNanI vRSTi kIdhI sarva dekhatAM / pachai te dharmanauM phala dekhI rAjAIM jinadharma paDivajiu / tetalai harimitra kAi, 'i davadaMtI ghaNau kAla rahI / hivai pitAnaI ghari mokalau / ' pachai rAjAI ApaNau kaTaka saMghAti deI satI pitAnai ghari mokalI / pitAI paNi AvatI jANI, mAtA-pitA sAmUhA AvyA / tihAM davadaMtII mA-bApa namyA / tivAraI harSa anai vikhavAda samakAla huA / pachai nagara - mAhi ANI, sAta dina tAi mahotsava karI bhImi rAjAI nana sarva vRttAMta pUchiu / tu aho kubja ! jivArai davadaMtIha te nalanI sarva vAta kahI tivAraI hUM tihAM baiThau hUM tau / pachai davadaMtI bApanai ghari rahI / tihAM rAjAI harimitranaI pAMcasaI gAma dIghAM / anai valI kahiuM, 'nalanai Agamani tujhanai ardha rAja Apisu / ' isiI prastAvi pUrvi ApaNai kAji dadhiparNa rAjAnau jaNa eka suMsumArapura thakau bhIma-rAjA-kanhali Aviu hUMtau, teNai bhImarAjA - Agali ehavI vAta kIdhI ju, 'nala rAjAnau sUAra dadhiparNarAjA - kanhali Aviu chai / te sUryapAka rasavatI karai chai / ' e vAta sAMbhalI davadaMtI kahai, 'tAta ! nala TAlI e vidyA anethi nathI / paNi guTikA, maMtra, devatAMnA yoga-lagai ApaNauM rUpa gopaviDaM ghaTai | tu sahI tumhArau jamAI teha ji ghaTai / ' pachai bhImi mujhanai sIkha deI hU~ ihAM mokaliu / hiva hUM pUchatau pUchatau ihAM Aviu / tUM kUbaDAnauM rUpa dekhI mai cIMtaviu, te nala kihAM anai tUM kihAM ?" tivArai kubja rovA lAgau / davadaMtInau viyoga cIti Aviu / pachai kunja kahai, 'aho brAhmaNa ! tU' bhalai Aviu / vAru kathA kahI je mujhanai saMtoSa UpajAviu / tu Aja tUM mAharai ghari Avi / ' ima kahI brAhmaNa ghari teDI, sUryapAka rasavatInuM bhojana karAvI, anai je pUrviha lAkha TaMkA lAu hUMta te brAhmaNanai dIghau / valI ApaNAM AbharaNa dIdhAM / pachai brAhmaNi bhIma rAjA Agili jaI te kUDanau rohavauM, sUryapAka rasavatInuM karivauM, lakSa TaMkAnaDa devauM - e sarva vAta kahI / tivAraI davadaMtI kahai, 'tAta ! ihAM kAMI vicAraNA na karivI / e sahI kUbaDanai rUpa tumhArau jamAI chai / eka vAra kima hI ihAM ANau, jima hUM UlakhUM / ' tivArai bhIma kahai, 'kUDau sayaMvarAmaMDapa maMDAvI susumArapuranau adhipati teDAvIi / anai ju nala hosii tu te sAthi ApaNI Avisiha / kAMI, nArInau parAbhava pazunai paNi dohila hui / valI azvanA hIyAnI vAta nala TAlI bIjau ko na jANai / eha-bhaNI sayaMvarA - maMDapanaraM muhUrtta dUkaDu kahAvau / ' pachaI bhImarAjAI dadhiparNarAjA-samIpi dUta mokalI kahAviDaM, 'aho dadhivarNa rAjendra ! je davadaMtIna saMyaMvarA maMDapa chacha / caitra zudi pAMcami mahUrtta chai / iNi kAraNi tumhe vahilA Avijyo / ' isiuM kahAvidaM dadhivarNa vivavAda karai / tivArai kUbaDa kahai, 'rAjan ! Aja saciMta kAM ?' tivArai rAjA kahai, 'aho kUbaDa ! nala rAjA parokSa hUDa sAMbhalI sAMprata bhIma Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA - bAlAvabodha 115 rAjAI davadaMtInai heti sayaMvarA - maMDapa maMDAviu / anai te muhUrtta ADA saghalAi cyAra prahara cha / teha-bhaNI mai tihAM na javAi / eha ji ciMtAnuM kAraNa / ' tivArai kUbaDa kahai, 'hUM tujhana kuMDinapuri prabhAti leI jAuM ju mujhanai manamAnatAM ghoDA nai ratha Apai / ' tisii rAjAi ratha majUda karAviu / pachai tiNi rathi rAjA, chatradhara, taMboladAra, bi camaraDhAla, anai kUbaDa - etalA jaNA rathi baiThA / valI kUcaDi ApaNI karaMDI anai zrIphala e bi vAnAM saMghAti lIghA / ima cha jaNA rathi baiThA / pachai kUbaDai ratha kheDiu / jima vAyanauM preriMDaM pravahaNa cAlai, tima ratha cAlivA lAjau / cAlatA rAjAnuM uttara saMga UDI rAjA kahai, 'aho kUbaDa ! ratha rAkhi, jima vastra liuM tivAraiM kahai, 'rAjana ! jihAM vastra paDiu te anai rathanai paMcavIsa joaNanau AMtarau hUu / ajI e ghoDA madhyama chaI, ju uttama huI tu paMcAsa hui / ' ima mArgi cAlatAM kauThanau vRkSa eka dIThau / te dekhI rAjA utkarSa lagai kUcaDanai kahara, 'INii vRkSai jetalAM phala lAgA chai tetalAM valatAM tujhanai hUM kahisu / hivarDA tu kAlakSepa khamai nahIM / ' tivAraI kUbaDa kahai, 'rAjan ! hivaDAM ji utiga dekhADi / ima bhui~ paDiuM / tetalai kUbaDa hasInai joyaNanaDa aMtarAla tU kAlakSepana bhaya mANesi / ' tisiI rAjAI kahiu, 'INai kauThi aDhAra sahasra phala cha / ' pachai kUbaDa eka muSTinai prahAri vRkSa AhaNiu / tetalaI taDataDATa karatAM phala bhuI paDyAM / ju gaNI joi tu te ar3hAra sahasra phala huAM / pachai kubji te vidyA lIdhI / anai azvA hIAnI vAta jANivAnI vidyA rAjAnai dIdhI / tisii eka disiI sUrya Ugiu Ai ekai disihaM vidarbhAnI polinaI bAraNai AvyA / tetalai davadaMtIi rAtri sauNauM lahI prabhAti bApanai kahai, 'tAta ! Aja nivRttidevIi hUM kozalAnagarIi lodhI / tihAM mujhanai vana dekhADiu / valI tehanaiM vacani hU sahakAri caDI / valI tINat eka kamala mAharaI hAthi dIghauM / ehavai paMkhIu eka vRkSa-talai paDiu / ' ehavau sauNau davadaMtoi kahiu / tivAraI bhIma kahai, 'vatsi ! taI sauNauM uttama dIThauM / je kozalAnau vana dIThaDa te valI pUrvilI saMpadA pAmesi / ana saikAra te tujhana nala milasiI / valI je paMkhIu paDiu te jANe kUbara rAja-hUMtau paDisii / ' isiu sauNAnau vicAra sAMbhalI harSa dharivA lAgI / tetalai vadhAmaNIi AvI vadhAmaNI dIdhI / kahiuM, 'svAmI ! dadhipUrNa nai kUDa polinai vAraNai AvyA / ' pachai, bhImarAjA sAmhau AvI, ghaNauM bahumAna deI, AvAsi UtAriyA / tihAM kUbaDa - pAhai sUryapAka - rasavatI karAvI sarva jimyA | pachai davadaMtI kUbaDa ApaNai ghari aNAvI bApanai isiuM kahai jau, ' kUbaDa- rUpi nl| kAMI, jJAnIiM tu ima kahiu~ hUMta uju, nala TAlI sUryAka - rasavatI bIjau ko karI na jANai / tu eha-bhaNI e niSadharAjAnau putra nala ji / ihAM saMdeha nahIM / muninAM vacana anyathA na huI / valI eka vizeSa chaha, ju ehanI AMgulI lAgai mujhanai romAMca Upajai tu jANijyo nala, nahItara nahI / ' tivArai kUbar3a kahai, 'Ajanma parastrInai hUM sparza na karau~ / ' pachai bhImarAjAi ghaNI abhyarthanA karI AMgulInau sparza karAvi / tetalaI davadaMtInai romAMca UpanaM / tisihaM davadaMtI kahai, 'svAmI ! tahI hUM sUtI mUM kI tUM gayau / paNi hivaDAM jAgatAM kima mUMkI jAesi ?' isiu~ kahI kUca gRhAMgaNa-mAhi ANI, prArthanA karavA lAgI, 'prANanAtha ! ajI ApaNauM rUpa pragaTa kAMI na karai ? mujhanai kAMi saMtApai chai ?' ima kahii hU tai tiNai kUbaDai Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusudaragaNi-viracita zrIphala-bIla bhAMjI vastra-yugala kADhi / valI karaMDI-mAhi-thAM AbharaNa kADhayAM / tetalaI tatkAla kubaDau phITI saMpUrNa-rUpi nala pragaTa hUu / pachai tihAM sarva sabhA-loka dekhatAM nalanai siMhAsani baisArI bhImarAjA hAtha joDI kahivA lAgau, 'e rAja-saMpadA, amhe, sarvasva taahr| ji kAi Adesa diu te 9 karau / ' tisiI valI dadhiparNa rAjA paNi sasaMbhrAMta nalanai praNAma karI kahai je, 'mai ajANi ji kAMI avajJA kIdhI te tUM khami / ' vali tiNi samai dhanadeva sArthavAha milivA Aviu / davadaMtIi bhAInI pariI bhakti kIdhI / ima saghalAnai bahumAna deI, mAsadivasa-sIma sarva rAkhyA / pachai navanavA utsava karivA laagaa| ima anerai dini koI eka devatA AvI davadaMtInai kahai, 'he devi! tujhanai cIti Avai, je pUrvii tApasanau nAyaka samyaktva levarAviu hUMtau ? pachai valI dIkSA levararAvI ? te hUM saudharmadevaloki detA hUu / ' ima kahI sAta koDi suvarNanI vRSTi karI adRzya huu| pachai vasaMta sArthavAha, dadhipaNa,bhImAdika rAjAe milI nalanai rAjyAbhiSeka kiidhu| pachai bhalai muharti nala. rAjA ayodhyA-bhaNI cAliu / mArgi aneka desa,gAma,nagara sAdhatau sAdhatau ayodhyAnagarInai parasari rativallabha-udyAnani AvI uutriu| ehavai kuvari vAta sAMbhalI bIhavA laagu| teta. lai nali dUta mokalI kahAviuM, 'bAMdhava ! Avi, pAse karI valI khelIi / ju haM jIpa tu mAha uM rAja, azva, hastI, sarva mAha uM, anai tU jIpai tu tAharauM / ' ima jivArai kahAviuM, tivArai kUcari coMtaviu, 'sahI e-sAthii 'raNa-bhUmikAi nahI jIpAi, paNi pAse karI nalarAjA Agi mai jItau chai anai valI rja pisu / ' ima vimAsI tihAM AvI behU bAMdhava pAse khelivA laagaa| hiva bhAgyanA udaya karI nalarAjAi sarva pRthvI jiitii| pachai nalai ApaNauM rAjya lIgha anai kUbaranai bhAI-bhaNI yuvarAja-padavI dIdhI / hivai nalarAjA ApaNauM rAja leI davadaMto-sahita kozalAnagarInA caitya vAMdivA gayau / isii aneka rAjA bheTi leI AvivA lAgA / ima ghaNA varasa bharatArdhanU rAjya paaliuN| tetalai niSadha pitA devalokathI Avo nalanai upadeza dii, "e asAra saMsAra, teha-mAhi cAritra ji sAra / teha-bhaNI hiva tUM dIkSA lii'| pachai nalarAjAi puSkala-putranai ApaNauM rAja deI, davadaMtI-sahita dIkSA lidhI / tihAM satare bhede saMyama pAlatau pRthvI-mAhi vihAra karivA laagu| paNi nala sakomalapaNA-lagai cAritra pAlatau DhIlau hUu / ehavai niSadhi devi AvI dRDha kIdhau / tuhI nala-muni davadaMtInai viSai kAmAtura hau / valI pitAi AvI pratibodhiu / tuhI cAritra pAlI na sakai / pachai nala-muniiM aNasaNa lIdhauM / tivArai nalanai snehi davadaMtIi paNi aNasaNa lIdhauM / pachai aNasaNa-sahita nala marI kubera-nAmi uttaradizinau adhipati hUu, 'anai davadaMtI tehanI devI huI / ima davadaMtInI pariI anere loke zIla paaliv| iti zrI. zIlopadezamAlA-bAlAvabodhe nala-davadaMtIkathA // 30 // vi zrI kamalA mahAsatInI kathA kahIi [31. kamalA mahAsatInI kathA] zrI. lATadezi bhRgukacchanagari megharatha rAjA rAja karai / tehanai gRhAMgaNi vimalA raannii| tehanI patrI kamalA eDvai nAmi / sAta putra Upari te putrI jaaii| mahA rUpavati, vAthatI vAdhatI 1. K. saMgrAmi / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 117 yauvanabhari AvI / isii sopArai pattani rAjA zrI. rativallabha rAja karai / tehanai megharatha rAjAsAthi prIti huI chai / te megharatha - rAjAnaI rativallabha dihADInI bheTi mokalai / ima bihuMnai prIti vAdhivA lAgI / dUta mAhomAhi AvatA ji rahaI / anyadA megharatha catavai ju, 'rativallabha samAna rAjaputra koI dIsaI nahI / tu mAharai kamalA putrI chai te rativallabhanaI deI prIti vAghatI karauM / ' ima vimAsI megharAjA sabhA-mAhi AvI baiThau / tetalai kamalA putrI pitAnai utsaMgi jaI baiThI / tisiha varanI ciMtA UpanI / rAjA pradhAnanai kahai, 'putrI nai vara kauNa kIjisii ?' tivAraI pradhAna kahaI, 'svAmina ! kula, zIla, rUpi, yauvana karI rativallabha-rAjA yogya dosai chai / ' tivArai rAjA kahai, 'maharI manasA sArai tumhe vacana kahiuM / tu iNi kAraNi rAjA muhatAne locane karI sahasrAkSa kahIi te vAta sAcI / ' pachai pradhAne kaMDaM, 'svAmI ! ApaNape dUta mokalI nAtru karAvIi / ' pachai rAjAi sArdUla pradhAna mokalI, lagna-Uri rativallabha teDAvI, bhalai muhUrti rativallabhanai ApaNI putrI kamalA dIghI / ars vistAri pANigrahaNa hUuM / tihAM hAtha-melhAvaNIi ratna, alaMkAra, gaja, azva ghaNA dIghA / pachar3a rativallabha paraNI ghara-bhaNI cAliu / megharatha-rAjA saMpreDI pAchau valiu, anai rativallabha mArga ullaMtrI ApaNai nagari mahAvistAri Aviu / tihAM kamalA- sahita sukha bhogavatAM ghaNA dina gayA / isa samudra mAhi girivardhana nagari kIrttivardhana rAjA rAja karai / paNi te mahA strI lAluna / tiNi anyadA kamalAnu rUpa sAMbhalI kAma-vihvala hUu / tivArai yugaMdhara - mitra maMtravAdI ekAMti teDI kahiu~, 'tAharI prIti, tAharA maMtranu siuM phala, je hUM kamalA- trInai kIdhai duHkhI thA chauM ?' tivAraI mitra kahiu, 'strI tu cihuM prakAre chai eka pativratA, bIjI asatI / tihAM satI hui te ANivAnau siu prayAsa kIjai ? ju kuzIli strI hui tu hivaDAM ANalaM / ' tivAraI rAjA kahai, 'e vAtanI sI ciMtA karai ? ekavAra ihAM-tAI ANi, jima tehanau phalAphala dekhADauM / ' pachai mitra bhUmigraha-mAhi paisI maMtra jApa - homa tima karivA mAMDyA, jima kSaNa-ekamAhi, kamalA jima patyaMki sUtI hUMtI tima ji thakI AkarSI ANI / tisii yugaMdhara mitra cItavaha 'enai ju hUM jagADisa, tu mujhanai satIpaNai hivaDA ji bhasma karisii / ' ima cIMtavI kIrtivarddhananai kahiu~, 'mai AkarSaNI - vidyAnai bali te kamalA ANI chai / AghI vAta tUM jANai / ' tisiI prabhAti kamalA ApahaNI jAgI / jau joi tu na te gAma, na te ThAma, na te AvAsa / ekU na dekhai / tisiha yUtha bhraSTa hariNInI paridaM sarva dizi joivA lAgI / tetalai kIrtivarddhana rAjA kahara, 'he bhadri ! e ghara, e ThAma, e saMpadA, sahU tAirau / hUM i tAharau Adeza - kAraka cha / ' e vAta sAMbhalI kamalA rIsANI hUMtI kahai, 'are duSTa ! tU kIrtivarddhana phITI Aja akIrtivarddhana hUuM / tu mujha Agali siuM Ubhau rahiu ? hUM tu rativallabharAjAnI priyA, tetUna kima hosii ? jina ratnAvalI kAganai kaThina chAjai / bApaDA ! mujhanai zIghra mAhara ghari mokali / nahItau, mAharA bhartAranAM cANa tAharA mastakanaI digpAlanI pUjA-bhaNI kalpasihaM / ' tivAraI kIrtivarddhana rAjA kahai, 'hUM balAtkAri tAharauM zIla bhAMjisu / ' ima kahI sarvAMga lohi vITI, pagi aThIla ghAtI, baMdIkhANai ghAtI mUkI chai / ehavai rativallabharAjA ju jAgai tu kamalA rANInaI na dekhai / tivAraI corai musyAnI paririM rAjA Akula-vyAkula hUMtau sarvatra joivA lAgau / tuhI na dekhai | paMchai pAhurI pUchayA / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 merusuMdaragaNi-viracita te paNi vismayApanna tA kahaI, 'rAjana ! ihAM pAdacArI koI nAviu / amhe tu prabhAta-tAI jAgatA hUMtA / ' pachai saghale dvIpAntare cara mokalyA / paNi kahIM suddhi na pAmI / tivArai rAjAi ApaNai mani nizcau kIghau ju, 'sahI e rANI vidyAsiddha-puruSi vidyAnai bali aphrii| tu e mAharau rAja phoka, mAharI saMpadA, mArahauM bala e sahU phoka, je maI ApaNI priyA gmaaddii| tu bhaI, ji ko priyAnI suddhi ANai tehanaI hUM ApaNau arddha rAja ApauM / ' ima kahI nagaramAhi paDaha vajAviu / __ ima karatAM pAMcamai mAsi kevalI nagaranai parasari AvI samavasariu / pachai tihAM rAjAI jaI kevalI vAMdI dezanA sAMbhalI / pachai pUchivA lAgau, 'svAmin ! kamalApriyA jIvai ch| ki mUI ? athavA e kahinauM vilasita ? athavA jIvatI milisii ?' ima pUchiI hUMtai kevalI kahai, 'ehanau bhavAMtara sAMbhali / vismayAkSi puri durjaya rAjA / tehanI bhAryA dhanyA ehavai nAmi hUMtI / tiNi eka vAra krodha-lagai dAsI ekanaI gADhI kUTI, bAMdhI karI, ketalAeka prahara-sIma bhuMiharA-mAhi ghAtI rAkhI / pachai dayA UpanIi bAhiri kADhI / tINai bhavi kamalAi e karma UpArjiGa / pUrva-karma-lagai sAMprata kIrtivarddhana-rAjAnai mitrii vidyAnai bali apaharI, tihAM baMdIkhANai ghAtI mUkI chai / te pAchilauM karma udayi Aviu / te dhanyA marI sAMprata harI priyA kamalA huii| anai je INai bhavAMtari jJAnapAMcamInau tapa tapiu, te puNyanai pramANi hivai-mAsa eka-mAhi baMdimokSa hosii / tujhanai mAsanai prAMte nizcaIsiuM milisiiM / kAi, karma bhogavyAM viNa na chUTII / ' ima kevalInA mukhathI kamalAnau pUrvabhavAMtara sAMbhalI ghaNA jIva prati. bodhyA hUMtA ApaNai ApaNai ghari gayA / pachai rativallabha rAjeMdra kaTaka melI kIrtivarddhana-Upari cAlivA lAgau / ehava teha ji bhuvanabhAnu-kevalI vihAra karatau girivarddhanapuri Aviu / tetalaha kevalInai prabhAvi kamalArANInai galAnI sAMkala, paganI aThIla, sarva truTI / tisii zrI kIrtivarddhana-rAjA bhuvanabhAnu-kevalInai vAMdivA gayau / tihAM mahAtmAi dharmalAbha dIdhau / valI vizeSa pratibodhabhaNI kamalAnau bhavAMtara kahivau mAMDiu / kahiuM, 'ji ko suddha zIla pAlai tehanai lohanI sAMkala braTI jAi / ' e vAta sAMbhalI kIrtivarddhana mana-mAhi cakiu ju, 'mai loka-dvaya-viruddha e AcAra mAMDiu, je maI kAmAta-haMtai kamalA-mahAsatInai pADUuM cIMtaviuM / paNi te pahanaha zAli karI saha niSphala huuuN|' ima cItavI pachai pAdharau baMdIkhANai jaI baMdIkhANA-hUMtI kamalA bAhari kADhI / lAjatu haMtu rAjA page lAgI khamAvivA lAgau ja, haM mahA pApI. virAMsiu / Aja pachai tUM mAharai bahina, tUMha ji dharmAcArya, je hUM pApa karatau nivAriu / he bahina ! tUM rativallabha-rAjAnI rIsa upasamAve / hiva tujhanai hUM pravahaNi baisArI tAharai nagarI leI jAisu / ' ima kahI jetalai pravahaNa sajja karo, kIrtivarddhana-rAjA kamalAnai leI cAliu. tetalai rativallabha-rAjA kaTaka melI sImA-seDhai Aviu / tirii kamalAi sAmahau jaNa mokalI kahAviuM ju. 'svAmI ! tAharai prasAdi hU akSatazIla hUMtI, kIrtivaddhana bAMdhava sAthiI Ava cha / tumhe e rAjA-Upari kopa ma karijyo / ' ehavauM svarUpa sAMbhalI rAjA cItavai, 'aho zIla mahAtamya jou, je kamalAnai zatru hUMtA te mitra huaa|' ima mAhomAhi beha rAjA milyA / bihu ucita pratipatti kIdhI / pachai kamalAsatI mahA vistAri nagara-mAhi ANI / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 119 hiva ketalA-eka divasa kIrtivarddhana kamalA-bahina-samIpi rahI, pachai ApaNai nagari pahutau / pachai rativallabha kamalA-sahita gRhasthadharma pAlI, avasari putranai rAja deI, dAna, saMghapUjA dika bhakti karI, zrI-caMdanAcArya-samIpi dIkSA lIdhI / cAritra pAlI, ghAtIyAM karmanai kSayi kevalajJAna pAmI, behU mokSa pahutA / iti zrI-zIlopadezamAlA-bAlAvibodhe zrI kamalA-mahAsatI kathA // 31 // hiva kalAvatInI kathA kahIi [32. kalAvatInI kathA] IgaDa jaMbadIpi, maMgalAvatI-vijayi zrIzaMkhapura nagara / tihAM zaMkha nAmA rAjA rAjya karai / hivA te rAjA ekadA sabhA-mAhi jaI baiThau / ehavai gaja-zreSTinau putra datta evai nAmi, tiNi bheTa ANI rAjA-Agali mUkI praNAma kIdhau / tisiiM rAjAi AgatA-svAgata pUchiuM / valI rAjA pUchai, 'kahau, kAMI desAMtari kautiga da TauM ?' tivArai datta kahai, 'rAjana ! devazAlapuri nagari hai vANijya-nai hetiiM gayau hUMtau / anai vANijya karI ju pAchau valiu, tetalaI aMtarAli kanyA ekanauM rUpa dIThauM / te tAM mukhi karI na kahavAI / paNi tehanI vAnagI ANI chaha / hama kahI citralikhita rUpanI pATI rAjA-Agali makI / te rUpa dekhI rAjA dattanai kahai, 'e rUpa devIna uM ghtti| manuSya-mAhi ehavauM rUpa kihA~ ?' tivArai datta kahai, 'svAmI ! e mAnavI ji, paNi vidhAtrAi ApaNauM kuzalapaNauM' jaNAvAnai arthi ehavau rUpa kIdhauM / ' 'tu e kauNi ? datta kahai, 'devazAlipuri zrI-vijayasena rAjA, zrImatI rANI, tehanI putrI kalAvai ehavai nAmi / te jivAraI vayaHprApta huI tivAraI kanyAI ehavI pratijJA kIdhI ju, 'hUM tehanauM pANigrahaNa karisu, je bihu bolanau Uttara desiI / ' e vAta sAMbhalI rAjA gADhau saciMta hUu / pachi sayavarA maMDapa maDAviu / ehavai ApaNA nagara-bhaNI hUM pAchau cAliu / jetalai hUM devazAli nagaranai udyAnavani Aviu, tetalai rAjA vijayasenanau putra jayasenakumAra duSTa ghoDai apahariu mUrchAgata jAtau dIThau / te maha jIvADiu / pachai sukhAni baisArI ghari leI gayau / tivAraI rAja I INai upagAri haM putra karI maaniu| hvii ekadA rAjA sabhA-mAhi mujhanai kahivA lAgau, 'aho datta ! jima jayasenakumAranai upagAra kIghau, tima mAharI beTI kalAvatInA varanI ciMtA kari / ' tivAraI maI kahiuM, 'zrI-zaMkharAjA yogya chai / ' isiuM kahI pachai maI kalAvatInauM rUpa paTi likhArva, hai ihAM aviu | e tu rUpa maI vAnagI mAtra ANiuM chaI / saghalU i rUpa likhAi nahI / ' e vacana sAMbhalI rAjA valI valI rUpa sAmuhauM jotau, mUrchAgata hUMtau, datta-prati kahai, evaDu mAharu bhAgya kihAM chai, je ehavA pAtranau saMyoga milai ?' tivAraI datta kahai, 'nAtha ! tUM asamAdhi ma kari / tujhanaI sauNa te hui chai, je e patnI tAharI hosii / paNi tumhe sarasvatInaha ArAdhau, jima cyAri praznanau Ura AvaDai / ' iNi vacani zaMkharAjA brahmavrata pAlatau sarasvatI ArAdhikA lAgau / tisii sAtamai dini sarasvatI tUThI / isiuM kahai, 'vatsa ! tAharA hAtha nai sparzi mAtri pUtalI te hI bolisii, cyAri praznanA Utara paNi desii / ' ima kahI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 merusuMdaragaNi-viracita sarasvatI adRzya hUI / pachai zaMbarAjA datta sahita devazAlanagarI-bhaNI sainye paravari ra cAliu / ehavai vijayasena rAjAI zaMkharAjA Avata u jANI, jayasenakumAra sAmuhau mokalI moTai vistAri nagaramAhi ANiu / isiI sayaMvarA-maDapi sarva rAjA milyA / 'mAMcai jaI baiThA / tetalai kalAvatI sAlaMkAra sAbharaNa sakhIe parivarI sabhA mAhi avI / tisiiM pratIhAriNI kahai, 'ji ko e cyAri praznanau Utara desii, te kalAvatInu pANigrahaNa karisii / te cyAri pazna kehAM ? ko devaH ko guruH kiM ca tattvaM sattvaM ca kIdRzaM / sphuTIkartAhati spaSTaM kalAvatyA varasraja // 1 // INii prazni kuNa hI rAjAnai valatu Utara nAvai / tivArai zaMkharAjAI kahiuM vItarAgaH paraM devo mahAvratadharo guru / tattvaM jIvAdayo jJeyA sattvaM ceMdriya-nigrahaH // 2 // INai valatai Utari dIdhai hUMtai kalAvatI kanyA saharSa hUMtI i zaMkharAjAnai kaMThi jetalaI varamAlA makI, tetalai bIjA sarva rAjA rIsANA / paNi kalAvatInai zIli zaMkharAjAi sarva rAjA jtaa| pachai bhalai muharti pANigrahaNa kIdhau / mAsa eka tihAM rahI ApaNA nagara-bhaNI pAchau caaliu| tisii vijayarAjA putrikAnai zikhyA deI pAcha u valiu / anai saMkharAjA kalAvatI-priyA, dattasahita ekaNi rathi baisI, paMtha avagAhatau, sainye paravariu, ApaNai nagari Aviu / tihAM sukhai rAjya pAlai chai / isii kalAvatIi sauNA-mAhi kAma-kuMbha amRta bhariu dIThau / jAgaraNa pAmI rAjAnaI - kahiu~ / tivArai rAjA kahai, 'ApaNai ghari putra janmIsii / te rAjyanai yogya hosii / ' pachai jetalaI ATha mAsa vIsa dina gayA, ehavaI kalAvatInai pitAI jANiuM ju, 'putrIna u pahilau prasava pitAnai ghari hui / ' teha-bhaNI vijayasena gajAi kalAvatInai levA puruSa mokalyA chai / tehanai hAthi kalAvatInai bhAIi kalAvatInai arthi bi bAherakhA lAkha lAkha dravyanA mokalyA / valI lUgaDAM paNi mokalyAM / tINe puruSe AvI kalAvatInai dIdhAM / anai kalAvatIi te bahirakhA-vastra rAjAnai aNadekhADii pahiriyAM / pachaI je pradhAna AvyAM hUMtA te sanmAna deI visA / hivai je jayasenabhAInA atyaMta sneha-lagI kalAvatIi te bahirakhA AraNai hAthi bAMdhyA, bAMdhInai hasatI hUMtI sakhI-prati isiuM kahivA lAgI, 'he sakhi ! jINai e bahirakhA mokalyA te sAthi mAharai gADhau sneha chai / te divasa, te ghaDI, kivArai hosii, jivArai hUM tehanai milI ApaNau~ jIvitavya saphala karisu? jiNi kAraNi Aja mai tehanAM hAthanA mokalyA bahirakhA pAmyA 1 ehavauM mizra-vacana bolatI rAjAI sAMbhalI / tivAraiM rAjA mana-mAhi krodha dharatau isiuM cItavaI, 'jou, muMjhanai TAlI e kalAvatInai anerau koI citta-mAhi vasai chai / mujhasAthi ciNauThInI pariiM bAhari sneha chai. paNi ehanai mana-mAhi bojau koI chai / jou, ehanaha haM sarvasva diu tuhI e mAharI varNanA nathI krtii| tu hivai hUM ehanai chAMDisu / ' ima cItavatAM rAtri pddii| tisiI mAtaMgI-yugala teDAvInai isiuM kahiuM je, 'gaNInai vana mAhi makInai tehanA beha bahirakhA anai behU hAtha chedI leI Avijyo / ihAM kAMI vicAraNA ma karijyo / ' ima kahI te beha mAtagI mokalI / pachai ziyyA-pAlaka teDInai kahiu~, 'jAu, jima koI na jANai tima kalAvatInai rathi baisArI vana-mAhi mUkI Avi / ' pachai tiNi ekalI kalAvatI 1. L. maMci, C. P. maMDapi / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 121 rathi baisArI araNya mAhi leI, ratha-hUMtI UtAro, gadagada-svari kahivA lAgau, 'he mAta ! na jANIi, kINai kAraNi rAjAi tUM vana-mAhi mUkAvI / ' jima e vAta sAMbhalI, tima ji mUrchAgata hUM to, rovA lAgo / valI saceta thAi, valI bhuI paDai / valo mAtA-pitA-bhrAtAnai smaratI tima rovA lAgI, jima pAkhatI vRkSa chaI te hI rovA laagaa| ima aneka vilApa karatI te siyyApAlakanai hAthi isiu saMdesa u kahAviu ju, 'rAjana ! mai je anAcAra kIghau, te taI mujhanai koI na jagAviu ?' ima sAMbhalI pachai ratha-haMtI UtArI jetalaI pAchau valiu, tetalai mAtaMgI. jugala AvInai kahai. 're pApiNI ! tUM bhartAranI vaMcanAnU phala bhogavi / ' ima kahI bahirakhAsahita cinhai hAtha chedInai leI gaI / tivArai kalAvato mahA-vilApa karatI pUrvopArjita karma nai jhUratI nadonai tIri jaI vananikuMja-mAhi putra prasaviu / paNi hAya-yAkhai putranai sAra na kraaii| tivArai rotI hUMtI isiu kahai, 'jou, je dAliTrInai kuli putra prasavIi, tehanai ghare gIta gAIi, utsava kIjai / anai e putra rAjAnai kuli Upanau chai, te putranI sAra-i-nau saMdeha paDiu / isii nadI mahA-pUra AvI dITho / te dekho saMkalpa-vikalpa karI pachai kalAvatIi ehavI avazrAvaNA kIdhI, 'ju mai mani vacani kAyAI karI zuddha zIla pAli hui, tu e nadI upazamapaNauM pAmijyo / anai mAharA hAtha navA Avijyo / ' ima jetalaI kahiuM, tetalaI tehanA zIlanai pramANi kanakacUDa-maMDita nava-pallava navA hAtha AvyA / nadI upazamI / tivArai AkAzi kusumanI vRSTi huii| pachai kalAvatI putra-sahita nadI UtarI pAri gaI / etalai tApasa AvInai kahai, 'he subhagi! bAlaka prasavii ihAM rahivauM nAvai / teha-bhaNI tUM amhArai Azrami Avi / ' ima kahI ApaNai Azrami ANI / tisii tApasapati pUchai, 'vAtsa ! tU ka uNi ? kahinI strI ? kihAM-haMtI AvI ?' tivAraI kalAvatoi ApaNau sarva vRttAMta kahiu / pachai tApasi azvAsanA deI, pitAnA gharanI pariI putra-sahita kalAvatI Azrama-mAhi raakhii| hivai isiI cAMDAli AvI hAtha anai bahirakhA rAjA-Agali ANI mUkayAM / tisiiM gajAI bahirakhA hAthi leI joyA / ju joi, tu kalAvatInu bhAI vijayasenakumAra, tehanu nAma dIThauM / pachai rAjAi sasaMbhrAMtaraNai kalAvatInI sakhI pUrcha / kahiuM, 'devazAlanagara-hUMtau koI ihAM Aviu haMtau ?' tivAraI sakhII kahiuM, 'svAmI ! kalAvatInai bhAIi ci bahirakhA anaI vastra mokalyA haMtA / te jaNa ajI ihAM ji chii|' pachai rAjAI te jaNa teDInai pUchayA, kahiDa'e bahirakhA tumhe ANyA " tINe kahiu~, 'amhe ANyA / ' jima e vAta rAjAha sAMbhalI, tima rAjA aceta thaI bhuMi paDiu / tetalai pradhAne tADhau vAya ghAtI saceta kIdhau / pachai rAjA hIyauM AhaNai. mAthau~ kUTai / tivArai pradhAni kahiuM' 'pahilauM aNavimAsii kAja na kIjai, ju kIjai tu evaDauM dukkha hui / ' gajA kahai. 'hiva hUM e dukkha sahI na sakauM, kASTa-bhakSaNa karimu / ' ima kahI rAjA kASTa-bhakSaNa kagviA cAliu / tivArai mahutai kahAM, 'svAmI! sAta dina tAI paDakha u, jima hUM eka vAra te ThAma joI aavddN| kivAraI tumhArA bhAgya-lagai jIvatI milai / ' ima rAjA samajAvI, ApaNi jovA nIkaliu / sarva vana jovA lAgau / paNi kihAMDa devaha nahI / pachA tApasanai Azrama AvI, tApasa pUchayA, 'aho tApaso ! e vana-mAhi ekAkinI strI dIThI ki nA?' tisii tApasa kahaI, 'tiNi strIi kaNa kAja chai ?' 1.PL. pahilau aNavimAsiuM kAja kIjai tu / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 merusuMdaragaNi-viracita tivArai praghAni kahiu~, 'zaMkharAjA te kalAvatInai viyogi prANa tyAga karai cha / paNi ju te Avai, tu prANa na chaaNddi|' ima kahai hUMtai tApase jANiuM, 'e sahI rAjAnau pradhAna ghaTai / ' pachai dattapradhAna nai putra-sahita kalAvatI dekhADI / jima kalAvatIiM te rAjAnu mitra dUra-tu Avatu dIThau, tima ji 'prauhaMsa Upana i rovA lAgI / tetalaI datta AvInai kahai, 'bahina ! ma roi / kIdhAM karmanAM phala bhogavyAM viNa na chUTII / je tIrthakara deva chai, te hI karma-Agali na chuutti| ima jANI dhIrapaNauM Adari / anai INai rathi baisi / ApaNai darzani karI rAjAnai jIvadAna dii| nahItara pazcAttApa karatau rAjA kASTa-bhakSaNa krisii| mai AjanA dina-tAI jirAjA raakhiuchi|' pachai kalAvatI tApasanI anujJA mAgI datta-sAthi rathi baisI cAlI / tihAM-haMtI paMtha avagAhI ApaNA nagaranai parasari AvI / tetalai zaMkharAjAi vAta saaNbhlii| pachai AMkhiI AMsU pADatau rAjA sAmahau~ AvInai kahai, 'he bhadri ! je mai tujhanai viDaMbanA kIdhI, tU vana-mAhi mUkAvI; tAharA hAtha kapAvyA, te mAharu sarva aparAdha khami / ' ima kahI mahAvistAri putra-sahita nagara-mAhi ANI / tihAM sauNAnai anusAri putranai purNakalasa e nAma dIghauM / anyadA kalAvatII ekAMti avasara lahI rAjA pUchiu, 'svAmI! kINai doSi vana-mAhi maMkI mAharA hAtha chedAvyA te kahau / ' tivAraI rAjA salajjapaNaI kahai, 'he bhadri ! tujha-mAhi sarvathA kalaMka nathI, paNi tAharA bhavAMtarI karma-lagai mai te kAMI karma Acariu, je mAtaMga i nAcarai / ' tivArai rAjAI ApaNa sarva vRttAMta kahivA mAMDiu, 'he subhagi! jiNi dihADai mai tujhanai ApadA aNAvI te-hUMtU anerai dihADai, tAharA bahirakhA dekhI mujhanai uratau Upanai, hUM kASTa bhakSaNa karivA lAgau / tisiI datta-mitrai AvI pratijJA karI hU~ raakhiu| pachaI haiM prAsAda deva namaskarI rAtrinai samai nagaranai parasari rahiu / tihAM mai nidrA-mAhi imiu sauNauM lAdha ja aNapAkI veli kalpavRkSa-haMtI khisI paDI / anai valI te veli saMpUrNa phala lAgaDa tatkAla kalpavRkSi caDI / pachai prabhAti mai guru puuchyaa| gure kahiuM, 'rAjan ! kalpavRkSa-samAna tUM jANivau, anai veli samAna tAharI priyA / te tujhanai putra prasavii milisii|" te tUM milii|' ityAdi svapna-vicAra kahI pachai rAjA kalAvatI-sahita vana-mAhi muninai vAMdivA gyu| tihAM devapajA karI, muni vAMdI bhAryA-sahita rAjA Agali baiThau / tisii munii desanA diidhii| pachai desanAnai aMti rAjA pUchai, 'bhagavan ! kalAvatIi kauNa kameM kIdhauM, je nidoSa kalAvatInA maI hAtha chedAnyA ?' tivArai muni tehana u pUrva-bhava kahivA lAgau, 'zrI videhi kSetri, 4 maheMdrapuri nagari, vikramarAjA lIlAvatI-bhAryA-sahita sukhaI rAja karai chai / ipii sulocanA ehavai nAmi putrI jaaii| mAtA-pitAnai mahA-vallabha huuNtii| krami krami vAdhatI yauvanAvasthAi aavii| hiva ekadA putrI rAjAnai utsaMgi baiThI chai / ehavai kuNihi ekiNi eka sUDau manohara ANI rAjAnai bheTii diivu| rAjAI te upAdhyAyanai deI bhaNAviu / rAjAnai AzIrvAda devA laagu| pachai rAjAi te zuka putrInai dIdhau / jima dAlidrI modaka pAmI harSa ANai, tima te zuka lahI putrI 1. C. L.prauMhasa K. prahuma Pu. prahahaMsa P. pahaMsa / 2. K. bhavAMtarIka karma A.B. bhavAMtarI kukarma C. bhavAMtarI karma / 3. K. te hutu pahalai dini, Pu. te iMtu anerai / 4. A.C. mahendrapuri nagara vikrama ..B. K. mahendrapuri naravikrama... 5. P. manohAriGa L. manoharIu A. manohArI / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 123 harSa mAnivA lAgI / rAtri nai divasa putro zukanai mUMkai nahI / aneka sAkaranA pANI, zAli, dADimanI kulI dina prati dii / valI suvarNamai pAMjarai ghAtI rAkhiu / kivAra utsaMgi, kivAraI pAMjarai, ima vinoda karatI bhagAvai / bhojani, zayani, Asani, sUtI, baiThI, yoginInI pari ekAgra mana hUMtI, te sulocanA kanyA zukanai mUMha nahI / hivara ekadA sulocanA udyAnavanaha vinoda-bhaNI, zukanai pAMjarA-mAhi ghAtI leI gaI / tihAM deharA-mAhi sulocanAi sImaMdharasvAmi namaskariyA / ehavai zukra paNi pratimA dekhI cIMtavai, 'ehavI pratimA mai Agai kihAMI dIThI hUMto / ' ima IhApoha karatAM jAtI- smaraNa - jJAna UpanauM / tisihaM ju joi, tu pUrvilai bhavi cAritra pAmiu hUMtau / tihAM sarva zAstra bhaNyAM kSayopazama- lagai / paNi kriyA tehavI na pAlI / anai vastra, pustaka, pAtrAnI mUrchAI ApaNa jJAna phoka gamADiu / cAritra virAdhiu / tihAM hUMtu marI e-vana-mAhi hUM sUDau hUu / anai je dUkaDau pADha mUkiu teha-lagai hivaDAM bhagavAnI manasA huI / hivas tu hUM tiryacanai bhavi Aviu / mai siuM cAlai 1 paNi Aja pachai e devanai praNamI bhojana karisu / " ehavau nIma lIghaDaM / pachai sulocanA devanada praNamI pUjI, pAMjarau saMghAti leI pAchI AvI / tisii bIjai dini zukanai hAthi leI jimavA baiThI / tetalai sUDAnai nIma cIti Aviu / pachai "namo arihaMtANaM " kahI sUDau UDiu, deharai jaI, pratimA praNamI, vanaphala khAvA lAgau / isii rAjAnI putrI zukanai virahi vilApa karivA lAgI / ehavai sUDA-bhaNI pAyaka dhAyA / te vana-mAhi AvyA / tihAM AMcAnI DAlaha sUDau baiThau dIThau / tINai pAsa mAMDI suDau jhAlI sulocanAnai ANI Apiu / tivArai sulocanA snehamai vacana zukra-prati kahai, "aho zuru ! mujhana mUM kI tUM kahAM gayau hUMtau ? Aja pachai tAharau vesAsa bhAgau / " ima kahI nRpAMgajAIM gatinA bhaMga-bhaNI sUDAnI behUM pAMkha parahI karI, sonAnai pAMjaraha ghAtI mUMkiu / tibArazuka cIMtavaha ju, 'paravasapaNAnai dhikkAra hu, je mai evaDI pIDa sahIi chai / athavA ju tahIM i kriyA sUzrI pAlatau tu, Aja paravasapaNaDe na pAmata / tu are jIva ! vedanA sahi / kahai, hiva paramesaranauM mukha kima dekhisi ?' te sUr3au ima cIMtavata, AMkhii AMsU, pAData u, aNasaNa leI, maraNa pAmI saudharma-devaloki devatA hUu / pachai sulocanA paNi zukanai virahi aNasaNa pAlI, saudharma i devaloki tehanI priyA huI / he rAjana ! tihAM ghaNA sukha bhogavI te zukanaDa jIva marI sAMprata tUM zaMkharAjA hUDa, anai sulocanAnu jIva e kalAvatI huI / paNi je bhavAMtara sUDAnI pAMkha chedI hU~tI, te karmalagai kalAvatInA hAtha taI chedAvyA / tu e ApaNA karma bhogavyA viNa na chUTIi / eka vAranauM kIdhauM dasavAra bhogavIi / ' pachai tatkAla rAjArANInai jAtIsmaraNa-jJAna upanauM / tihAM ApaNau bhavAMtara dIThau / tisii vairAgya-raMga Upanai pUrNakalasa putranai rAjya deI, guru-samIpi bihui dIkSA lIdhI / pachai ghau kAla cAritra pAlI ketalai kAli mokSi pahucisi / iti zrI - zIlopadezamAlA - bAlAvibodhi zrI kalAvatI - kathA samAptA // 32 // * hiva keI eka mahAsatInai gRhasthAvAsi vasatAM i hUMtA zolanA mAhAtamya lagai maharSi i. stava / te kahai -- Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 merusuMdaragaNi-viracita Areas - naMdatI - moramA - rohiNI - pamukkhANaM / risiNo vi sayAkAlaM mahAsaINaM thuNaMti guNe // 56 vyAkhyA:- zIlavatI 1, naMdayaMtI 2, manoramA 3, rohiNI 4 - pramukha cyAri mahAsatI jayavaMtI hu / kAMi je, mahAsatInA guNa, RSIzvara i sadA i = sarvakAla guNa stavai / etalai gAhanau artha u / bhAvArtha kathA - hUMta jANivau / tihAM pahilaMu zIlavatInI kathA kahIi [ 33. zIlavatInI kathA ] Ii jaMbUdrIpi zrInaMdanapuri nagari arimardana rAjA rAja kara3 / hivai te rAjAnai mAnya zrIratnAkara nAmi zreSThi vasaI / zrI ehavai nAmi tehanI bhAryA / te beDUM zrAvakau dharma pAlai / paNi karmanA yoga lagai saMtAnanI prApti nahI / tithi karI mahA dukhI / hivai anyadA putranai heti zrI - kalatra zreSTinai isiuM kahai, 'svAmina ! e zrIajitanAthanA deharA- Agali ajitabalAdevI mahA saprabhAvika chai / te aputrIyAnai putra dii, nirdhananai dhana dii, dohAgInai sohAgI karai ! ji ko ehanI sevA karai, te sahU pAmai / iNe kAraNi, he nAtha ! ApaNape putranai arthi kAMI mAnI / kAMI, beTAnai heti ApagA praNate hI dIjai / " tivArai ratnAkara zreSTii zrInai bacana te devInai kAMI mAniuM / pachai saMtAnanI prApti huI / kAMI ? bhAgyanai yogai saghalI i vastu phalai / kramii putranau janma huDa | tehanai ajitasena e nAma dIghauM / jivAraI bAlyAvasthA atikramI yauvanAvasthAI Aviu, tivAraI pitA vivAhanI ciMtA karivA lAgau ju, 'ehanai bhalI kanyA Avai tu rUDauM / yataH - nirvizeSaH prabhuH pAravazyaM durvinayo'nugaH / duSTA ca bhAryA catvAri manaHzalyAni dehinAM ||1|| imavitA karai cha / ehavaha vyavasAnai heti koI vaNigaputra ratnAkara - seThii Agai calAviu hUMtau, te saMpUrNa vyavasAya karI zreSTi-kanhali AvI baiThau / tisiI seThiI vyavasAya svarUpa pUchiuM / tivAraha vANautri Aya varau sarva dekhADiu / valI vANautra kahai, hUM maMgalAvatI nagarI gayau hUMta / tihAM jinadatta zreSTi sAthi mAharai vyavahAra hUu / tiNi seThi eka divasa hUM ghari jimavA teDiu / tihAM maI devAMganA sarokhI kanyA eka dIThI / tisiI maha zreSTi pUchiu, ' ra kaNi ?' tivAraI zreSTha kahai 'e mAharI putrI / paNi mujhana kahI ciMtA TalatI nathI / kAM ? jAgauM, e putrI hiMseu vara pAmisi ? kima sasurAnai raMjavisii ? kima zIla pAlisiha ? kima putra prasavisii ? athavA e valI rakhe ehanai saukinauM dukha Upajai / ima e kanyA vAghatI vAghatI mujhanai ciMtA upajAvai chai / paNi e putrI sarva guNanI khANi chai / sarva bhASA jANai / paMkhIyAnI bhASA te ho samajhai / zIlavato ehavauM nAma / ' ehanai rUpa-kalA-guNe karI sarIkhau vara ehanai joIi cha / paNi vara kihAM milai nahI / eha bhaNI mujhana ciMtA TalatI nathI / ' tivArai maI seThinai kahiuM, 'citA ma kari / zrI naMdanapura ratnAkara zreSTina putra ajitasena e kannAnai yogya cha / ' tikhii jinadatta kahai 'he mitra ! ghaNA 1. A. B ehanA, C. ehane / 2 C. K Talai nahIM / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA-bAlAvabodha dinanI ciMtA Aja taI bhaaNjii|' ima kahI pachai ApaNI beTI ajitasenanai devA-maNI ApaNau jinazekhara putra mujha sAthi mokaliu / te sAMprata mAharai ghari chaha / hiva tumhe e nAtra sahI karau / ' tivAraiM zreSTi kahai, 'he mahAbhAga ! tai e bhalauM kIdhauM / kAiM? saghalAi lAbha-mAhi e lAbha mujhanai moTau hUu / ' pachai ratnAkari bahUmAna-pUrvaka jinazekhara teDI zIlavatInauM nAtra sahI kIghau / pachai pitAiM ajitasena pANigrahaNa-bhaNI jinazekhara-sAthi calAviu / tihAM mahA Rddhinai vistAri ajitaseni zIlavatIna pANigrahaNa kIdhauM / anai hAtha-melAvaNIi ghaNauM dhana lAghauM / pachai sumarAnai mokalAvI zIlavatI-sahita ApaNai ghari Aviu / hivai ajitasena zIlavatIsahita sukhiiM dharma, artha, kAma-triNai puruSArtha sAdhivA lAgau / ima karatAM ghaNA dina gayA / ekadA prastAvi zIlavatIi rAtrinai samai 'zivA-phekArInu svara sAMbhaliu / te svaranaI anunAri ghaDau leI rAtrii gahiri nIkalI / tisii zIlavata nu susarau jAgatau hUMtau / tiNi te vadhU rAtriI bAhiri jAtI dIThI / te dekhI mani vikalpa Upanau / pachai cautavivA lAgau, 'sahI ehavI rAtriI ju e bAhiri nIkalI chai, tu ima jANIi e zIlavatI kuzIli chai . jou nai, bhalA kulanI beTI bhalai thAnaki AvI anai ehavA i kAja karai / tu ima jANIi. pravAhaI strI Apa-svArthinI / vAhiri rUDI dIsai, paNi mAhi citta kUDau / ' susarau ima cItavivA lAgau / hiva zIlavatI mAyAI karI rahita, kaI kAja karI, ghaDau ThAmi mUkI, ApaNi ziyyAi AvI sUtI / pachai prabhAti tochaDaraNA lagaI seThi ApaNI strInai isiuM kahai ju, 'tAharI vaha zIli guNi AcAre karI kehavI pratibhAsai ?' tivArai srIi kahiuM, 'svAmI ! kulamaryAdAI karI rUDI chi|' tisiI zreSTi kahai, 'tAharI buddhi paNi rUDI nahI, jiNi kAraNi, ehanAM AcaraNa Aja rAtiI mai dIThAM chai / na jANIi, ekalo kihAMi nIkalI gaI hUMtI ?' ima vAta karaI chai / iliI ajitasena putra mAtApitAnA paga namivA Aviu / tihAM bApanai saciMta dekhI pUchai, 'Aja tumhe saciMta kAMI dIsau ?' tivArai pitA kahai, 'vatsa ! hibaI siDaM kahIi ? vidhAtrAiM ApaNai ghari kalpaveli vAvI, paNi sAMsahI na sakI / kAMI je, zIlavatI ehavai vaMzi UpanI, mahAguNavaMtI anaI ehavI i ju pADUA AcAri cAlai, tu siu~ kahIi 1 ju lAja, ju jinadharma, ju sarva guNa joIi, tu eha-mAhi / paNi hivaDa sarva guNa gmaaddyaa| etalA dina kalpaveli-sarIkhI hUMtI, paNi hiva viSaveli samAna huI / Aja rAtrii pANInau kuMbha leI kihAMi gaI hUMtI mujha jAgatAM ji / te eka prahara bAri rahI pAchI AvI / tu vatsa ! ehanai tU chAMDi / ' tivAraI putra pitAnau Adesa aNalopatau 'taha tti' kahI ghari aaviu|| tisii prabhAti zeSThi kAMI kUDa vimAsI ghU-samIpi AvI kahai, 'vatsi ! tAhagi pitAI tUM UtAvalI milavA-bhaNI teDI cha / ' tivAraI vadhUI DahApaNa-lagai rAtrinau vRttAMta jANI sasurAnau vacana maaniu| kAMI ? parIkSAi AphaNI sonauM kasi pahucisii / pachai ratha praguNa kIdhauM / tetalai zIlavatI-vaha-sahita ratnAkara aSTi rathi baisI cAliu / mArgi cAlatAM nadI eka AvI / tisiha zreSTiI zIlavatInai kahiuM, 'he vadhU ! e paganAM khAsaDAM UtAri, pANIi 1K.zivA phetkAra karatI sAMbhalI / 2 P. ehavaI, C. eha i / 3. K.P pADUi AcAri pravartai / 4.CK. AphaNI / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 merusuMdaragaNi-viracita bhajisi / ' tivAraI vadhU kAMI 'vimAsInai te khAsaDAM pahirii ji pANI-mAhi cAlI / tetala zreSTha rIsAu hUMtu cIMtavai, 'sahI e tAM Apa chaMdI chai / ' ima valI mArgi cAlatAM Agali . * mUMganu kSetra phaliuM dekhI susarau kahara, 'vatsi ! e kSetrInai hAthi sarva dhAna AviDaM / AjakAla dhAna ghari Avasiha / tivAraI valatu vahU kahA, 'e kSetra Agima khAghauM, ghari dhAna kAMI nahI Avai / ' INai paDUtari sasurau gADheraTha dUhavANau / valI jetalai ratha Aghau cAliu, tetalaI nagara eka moTauM, dhani karI dhanada yakSanA nagara sarIkhauM, dIThauM / te dekhI zreSTi vahUnai kaii, e nagara vasai chai / INai nagari ApaNape rahIi / ' tivArai vadhU valatuM kahai, 'nA, e nagara sUnauM chai / ihAM nahI rahoi / ' pachai AdhA cAlyAM / paNi sasurau dUhavANau / tisii Agali subhaTa eka ghAe jAjarau kIghau Avata dIThau / te dekhI zreSThi kahai, 'bApaDai subhaTa vevaDA ghAya sahyA chaI ?" tivArai vadhU kahai, e kAyara nAsatu hUMtu kUTANau chai / ' valI muravadhUnI niMdA karatau baDabaDatau, rIsANau Aghau cAliu / tisihaM sUrya ghaNau ca' Deu jANI zreSTi vaDa eka mAMTau dekhI, vaDa- talai jaI Utariu / tetalai vadhU i vaDanI chAMha mUMkI lU Ur3hI taDaka jaI baiThI / tisiI zreSTii kahiu~, 'vatsi ! chAyAi Avi / ' tivAraI vadhU agasAMbhalatI AMkhi mocI rahI / pachai zreSTi cIMtavai, 'je vAta hUM kahauM te tu e na mAnai / tu hivai ehana kauNa kahisii ?' ima kahI zreSThi Aghau cAliu / tetalai sUnauM gAma eka Avi / teha-mAhi " saghalAi ghara cyAri-pAMca "vasai chai / te tuccha gAma dekhI zreSTi kahai, 'INai gAMmi nahI rahIi / ' tivArai zIlavatI kahai, 'e gAma gADha vasai chai / ihAM rahIMsii / ' echa zreSTi catavai, 'e vahU sarvathA viparIti / ' tetalai gAma-mAhi DhUMtau zIlavatInau mAulauM Aviu / tiNi bahumAnapUrvaka seThi nimADI rAkhivA lAgau / paNi rahai nahI / pachai vadhU-sahitaM seThi Aghau cAliu / tetalaI vRkSa eka dekhI madhyAhna-samu jANI ratha hUMtu Utari / tihAM kAMI thoDauM siuM sIrAvI ratha-ji-Upara seThi kapaTa-nidrAI sUtau / pachai zIlavatI paNi pitAnuM ghara TUkaDauM jANI roTI-karaMvaDa leI jimavA bahaThI / tetalai kayaranA vRkSa - Upari kAga eka bolivA lAgau / tisii te kAganI bhASA ulakhI zIlavatI kAganai kahai, 're kAga ! tUM kAMI karagarATa karai ?' e vAta sAMgalI zreSTi mana-mAhi cIMtavara, 'e durAcAri sauNa paNi jANai chai / ' pachai vadhU kAganai kahai, 'tujhanai karaMbAnI icchA chai, tehamaNI tUM bolai chai / ' tivArai zIlavatI avasara jANI niHzaMkapaNai kahivA lAgI, 'aho kAga ! eka bola Agai " zivA- phekArInau mAniu, te mATi bhartAranau viyoga hUDa, anai sAMprata 1. C. K. Pu. vimAsI naye khAsaDe pahire / 2. Pu. muganu kSetra vAviuM dekhI / 3. K. rIsAu / 4. Pu. Agherau / 5. K. sarva thaI ghara cyAri pAMca saI cha, Pu. ghara saghalAM i cyAri kai pAMca vasaI cha / 6. C. vAsi / 7. K. suvAsiG 8. A. B. viparita / 9. K seThinai 10. Pu. zivAnu mAniu tu / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zolopadezamAlA- bAlAvabodha 127 tAharau bola ju mAna, tu 'pitAnai milavAnau saMdeha paDai / ' tivAgi zreSTi jAgatau haMtau. sAbhiprAya vacana sAMmalI kahai, 'he durvinIta ! e siMu bolai chai ? tivArai zIlavatI kahA, 'susarA | e sAcI ji vAta / kAMI ? je mAharA guNa hUMtA, te doSanai heti huA, caMdananI pariI / hUM jahIi bAlakapaNai sarva zAstra bhaNI, tahoi kAkaruta paNi bhaNiuM hUMtu / ' iNi vacani zreSTi sAvadhAna thaI sarva vAta pUchivA lAgau / tivArai bahU kahai, 'susarA / jivArai haM rAtriha jAgatI haMtI, ehavai sivA eka bolI / pachai hUM tehanA sauNanai anusAriI ghaDau leI nadIi gaI / tisaI nihAM mRtaka eka AviuM / tetalai te nadI-haMtu bAhari kADhI, tehanI kaDiDa AbharaNa haMtA te maiM liidhaaN| te leI ghaDA-mAhi ghAtI hUM ghari AvI / pachai mai chANaharA-mAhiM ghaDaughAtiu / tu kahau, INai aparAdhi hUM tumhe etalI bhuI ANI / hiva valI e vAyasa bolira / te ima kahai chai je, e vRkSa-talai dasa lakSa svarNa cha / teha-bhaNI haM kAganai kaha chauM-dAdhA Upari phoDau ma pADi / Agai ApadA-mAhi pADI chauM,' valI kAMi pADai 1 e vAta sAMbhala, timii susarau kahai, 'he vatsi ! e vAta kisiuM sAcI 1'ima kahitau palavaTi bAMdhI. taruNA puruSanI pariI kudAlau hAthi leI, kAganai karaMbau 'devarAvI, te vRkSanai mali AvI khaNivA lAgau / tetalai mAhi-hUMtA dasa ghaDA lAkha lAkha suvarNa bhariyA nIkalyA / tu jANe zIlavatInA guNa pragaTa huA / te sonuM dekhI zreSTi cIta i, 'sahI, e zIlavatI sAkSAkAri mUrtivaMtI lakSmI chai / jou, maI kAcanI bhrAMtii marakatamaNi-samAna e vahU avagaNI / / ima kI sUvarNaka bha rathi ghAtI, zIlavatInai ApaNau aparAdha khamAvA lAgau / valI valI vadhUnI prasaMsA karata u, vadhUnai 2thi baisArI ratha pAchau vAliu / tisii vadhU kahai, 'mAharA bApanauM ghara TUkaDauM chai / teha-bhaNI eka vAra pitAnai milauM / ' tivAraiM susarau kahai, 'he sabhagi / hivaDAM tUM ghari Avi / ApagauM kula " uAli / ' pachai zIlavatIi susarAnA dAkSiNya-lagaI vacana mAniuM / pachaDa zreSTiI ratha pAchau kheDiu / ima mArgi AcatAM pUchivA lAgau, 'he vassi ! Uvasa nagaranai taI vasatauM kAMi kahiu / ' tivArai zIlavatI kahai, 'jihAM ApaNA sagA huI. te sUnai vasatajANivauM / kAMI 1 jetalaI tumhe AvyA sAMbhalyA, tetalaI mAhaha mAulai ji kaI kI te tumhe dIThau / teha-bhaNI maI vasatuM kahiu~ / ' tivAraI cANikyanI pariDa vadhanAM vacana sAbhiprAya jANo valI zreSTi kahai, 'jivAraI hUM vaDa-talai Utariu tivArai ta' taDakA kAMi baiThI ?' vadhU kahA, 'tumhe kisiuM sAMbhalI uM nathI, ju vAyasa vaDi baiThau strInaDa mAthai viTA karai tu cha-mAsa-mAhi bharinai maraNa hui kivA mahAMta roga Avai ? athavA baDanai mUli sApa huii| teha-bhaNo maI upAya karo ''uDhaNauM uDhI, chAyA ma kI alagI bahaThI / ' zreSTi kahai, 'vatsi ! tAharI bhalI buddhi / ' 1. C. L Pu. pitAi / 2. K sUnu / 3. K ghAliu / 4. K dravya / 5. A. B. pADI chai / 6. K. deI / 7. K. Pu, khamAvivA / 8 K. Pu. ajUAli / 9. K. je kAMi bhakta kIdhI te tumhe dIThI / 10. K. cANAkya / 11. K. Pu, oDhaNau oDhI / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdaragaNi-viracita valI seThi pUcha, 'te subhaTa maI vakhANiu anai tai vakhoDiu te kAMi ?' vadhU kahara, 'tehanai pUThiha ghA lAgA hUMnA paNi sanmukha na tA / ' e vAta sAMbhalI zreSTi camatka riu hUM'tu valI pUchai, 'vasatAM nagaranai tai' Uvasa kAMI kahiuM ?" tivArai vadhU kahai, 'jihAM ApaNa sagau koI nahI, te vasatau i sUnau / ' valo susarau pUchaha, 'mUMgana kSetra phaliDa dekhI mai kahiu - e kSetranA ghaNonada dhAnanau vAMka kAMI nahI huI / tivAraI taI kahiuM - e kSetra Agima khAdha / te taI ima kAMI kahiuM ?' vadhU kahai, 'e kSetranA dhaNI TohatA hU~, paNi nirAdarA dIThA / ' pachai zreSTii te kSetramA ghaNI pUchayA / taNe kahi N, 'amhe e kSetra Agima khAghauM / ' e vAta sAMgalI zreSTi gADheru harSiu / valI susarau pUchai, 'pANI bharI nadI, teha-mAhi khADA pahirii tUM kAMI cAlI ?' tivArai vadhU kahai, 'pANi-mAhi kIDA, kAMTA, jalasarpa dosaI nahI / teha-bhaNI mai khAsaDAM pahiriyAM / ' ityAdi vAta karatAM kramii ghare AvyA / tihAM zreSTi ApaNI strI, ApaNau beTaDa teDInaD kaDi ju, 'mai ajANapaNai tumhanai bhrAMti UpajAvI / paNa e sAkSAtkAri lakSmI cha / ehanai prasAdai maI dasa lakSa suvarNa ANiu / valI tahIi je ghaDau leI rAtrii bAhara gaI hUMtI 'tahIi INIi ratnarAzi ANI chai / ' ima zreSTai sarva vRttAMta kahI chANaharaDaM khaNI ratna kADhayAM / tihAM saghale dIThAM | pachai sarvasva gharanI svAminI zIlavatI huI / 128 feat krami zreSTi a'UvAnai kSaya parokSa hUu / anai ajitasena putra kuTuMbanau nAyaka kIdhau / pachai te behU zrAvaka dharma pAlitrA lAgAM / tisihaM nagaranau rAjA arimardana, tINai pAMcasaI mahutA navA kIdhA, paNi mukhya mahutu nahI / teha-bhaNI rAjA parIkSA jovA-bhaNI ehavI eka samasyA samasta nAgarIka lokanai kahai / kisI ? - 'je mujhanai pagi karI AhaNaI, tehanai aaNa daMDa kIjai ?' tivArai loka kahai, 'svAmI ! tehanai ziraccheda kIjai / ' paNi rAjAnai e vAta meli nAvai / pachai e vAta ajitasenai AvI zIlavatInai kahI / tisii zIlavatI kahai, 'tehanai sarvAMga AbharaNa dIjai / ' tivArai ajinasenai pUchiu, 'te kima ?' kahiuM, 'rAjAnai priyA TAlI kauNa pATU dii ?' e vAta sAMbhalI ajitasena seThi rAjA-samIpi jaInai kahai, 'jiNi pAhU dIdhI tehanai sarvAMga AmaraNa diu / ' e vAta sAMbhalI rAjA saMtuSTa hUMtu te ajita senanai sarva pradhAna mAhi mukhya kIdhau / anyathA paryaMta dezanA rAjA Upari arimardana- rAjAi kaTakI kIdhI / tihAM ajitasena saMghAti teDiu, cAlivA lAgau / tisii ajitasena zIlavatI priyAnaI kahai, 'tU' ekalI ghari kima rahasi ? kima zIla pAlesi !" titrArakhaM zIlavatI kahara, 'svAmI ! ju iMdra ApaNape Avai, tuhI mAha zIla khaMDI na sakai / anai ju tumhanara mAharau pratya nathI, taDa e phUlanI mAla lai / mAharA zIlana pramANi sadAi sazrIka rahisii / anai jahIi mujhanai kuzIlapaNauM, tasts jANe kuramAsi / ' ima kahI ajitamenanai kaMThi kusumamAlA mUMkI / pachai ajitasena rAjA - sAthai cAliu / mahAMta aTavI-mAhi gayA / tihAM phalaphUla kAMI na pAmoIM / tisii ajitasenanai kaMTha phUlanI mAlA dekhI rAjA kahai, 'ehavI aTavI-mAhi ehavAM phUla kahAM ?" tivArat ajitasena kahai, 'svAmI ! mAharI zIlavatI priyAnA zIlanara pramANai phUlanI mAlA 1. C. tehI INIi... | Pu. tehI INai / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 129 kuramAto nathI / ' jima e vAta sAMbhalI rAja iM, tima ji kAmAMkura-mitrai kahiu~ ju, 'strInai zIla kihAM ? tivArai bIjau lalitAMga kahai, 'e vAta sAcI / strInaha zIla. nahI / ' tetalai trIjai ratikeli-mitrai kahiuM sahI, ihAM koI saMdeha nahI / ' tisiiM cauthau azoka kahai, 'cAlau, parIkSA kIjai / ' pachai rAjAi ghaNauM dhana deI cyArai zIlavatI-kanhali mokalyA / hiva kAmAMkuri AvI zIlavatInA AvAsa-kanhali navau ghara maMDAviDaM / tihAM sadAi hAvabhAva nepathya zIlavatInai dekhADai / Ni zIlavatIi jANiu ju, 'mAharAM zIlanA bhraMza-bhaNI etalA vAnAM karai chii|' pachai cyAra i mitra upAya cItavivA laagaa| hiva anerai divasi azokii dUtI mokalInai kahAviuM, 'he bhadri ! tAharau bhari tau dezAMtara gayau chai / tUM yauvananaI phala kAMI na lii ?' tivArai zIlavatI kahai, 'kulastrInaI e vAta yugatI nahI / anai kadApi ju e vAta kIjai tu lobha-pAkhai na kIjai / ' isiI kahii hUMtai azoki valI dAsI mokalI pUchAviu ju, 'tU ketalaDaM dhana mAgai chai ?' tivArai zIlavatI kahai, 'hUM lAkha TaMkA mAgauM / teha-mAhi ardha pahilaGa Apau, anai tumhe pAMcamai dihADai Avijyo tahII ardha letAM Avijyo / ' iNi vacani azoka harSiu haMtu dUtI-hAthi ardhau lAkha deI zIlavatInai maakliu| hiva zIlavatIi uraDA-mAdi chAnau eka kUu khaNAviu, anai te-Upari palyaMka eka vANa-pATI-rahita uttarapaTii DhAMkI mUkiu chai / isii pAMcamai dini azoka paMcAsa sahasra leI, tAMbUla bhakSaNa karatau, jagatra saghalau~ triNa samAna gaNata, jetalai palyaMki jaI baiThau, tetalai ghAisiMu kUA-mAhi paDiu / pachai zIlavatIi te lAkha TaMkA leI ghara-mAhi mUkyA, anai tehanai zarAvalai 'doraDau bAMdhI, bhAta-pANI ghAlI, kUA-mAhi mU kAvai / hivai te nArakInI pariI duHkha anubhavivA lAgau / ina kUA-mAhi rahitAM azokanai eka mAsa atikramiu / ehavai valI lalitAMga muhatau dravya leI Aviu / te paNi zIlavatII eka lakSa dravya leI A-mAhi ghaatiu| hivai valI trIjau kAmAMkura dhana leI aaviu| te paNi zIlavatII lAkha TaMkA leI AmAhi ghAtiu | valI ca utha ra rati keTi Aviu / teDna paNi teha jihA: zIlavatIi kIghau / ima cyAri mahA dukha bhogavivA lAgA / isii rAjA vayarI jIpI ApaNai nagari pAcha / Aviu / pachai te cyAri i mitra mahA dukhI hUMtA zIlavatInai kahaI, 'je aNavimAsiu kAja karai, te amhArI pariI dukha pAmai / hivai amhanai naraga-haMtA kADha / ' tivAraI zIlavatI kahai, 'jau mAhara vacana mAnau, tu kaaddhuN|' tisiI te kahaI, 'ji koi tAharai kartavya chaI, tehana Adeza dai / paNi eka vAra kuA-haMtA kaaddhi|' valatuM zIlavatI kahai, 'jivArai hUM bolAvalaM tivAraI tumhe cyAri askhalita bolijyo / ' tINecihae e vacana mAMniuM / ima tehanai saghalI sIkha deI, pachai ajitasena-patinaiM sarva vAta jaNAvI, saparivAra rAjA ANai ghari jimavA nihutriu| tetalai zIlavatII sarva rasavatI nIpAI, pracchanna karI maMkI / tisii rAjA AvI ji pavA bitthu| paNi bhojananI sAmagrI kAMI na dekhai / tivArai rAjA kahai. 'amhe kisyA Upari nihutariyA hUMtA ?' tetalai zIlavatI mUrtimaMta bAraNA AvI, phUle pUjI, kahivA lAgI, 'aho yazo ! saghalI rasavatI majUda karau / Aja ApaNai pari rAjA jimavA Aviu chai / ' tisii te kRpA-mAhi-thakA cyArai kahaI. 'amhe rasavatI majada , 1. Pu. dorau / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .130 merusuMdaragaNi-viracita kara chauM / tumhanai ghaNI i pUrisiu / ' pachai rAjA jetalai jimavA baiThau, tetalai saghalI i sAmagrI rAjA-Agali aann|| rAjA jimavA lAgau / paNi mana-mAhi kautiga UpanauM / tihAM valI zIlavatIi tAMbUla-vastra alaMkAre karI cArI lAkha TaMkAnau vyaya kIdhau / tivAraI rAjA saMtoSiu hUMtau cItavai, 'sahI e koI apUrva siddhi chai, je bola bolatAM sarva saMpanna / ' pachai rAjA zIlavatInai pUchai, 'he bhadri ! e AzcaryakAraka kisiuM ?' tivAraI zIlavatI kahai, 'mAharai ghari cyAri kAmika yakSa chi| ti Ni karI sarva vastu saMjai / ' tihAM rAjAI zIlavatI bahina karI maanii| pachai vahumAna-pUrvaka vastra -AbharaNa deI cyAra i yakSa mAgyA / tivArai zIlavatIi vacana mAni / kahiuM, 'e cyArii yakSa tumha- bhAgali ANI mUkisu / ' e vAta sAMbhalI rAjA ApaNai ghari gayau / pachaI zIlavatIi te cyAra i kUA-mAhitho kADhI, bAvane caMdane lIMpyA, vAMsanA karaMDIyA-mAhi ghAtI rathi baimAryA / pachai bhAgali aneka dhUra UgAhIte, vAjina vAjate, nATaka karAvAte, iNI rItii karaMDIyA rAjA-kanhali ANIvA lAgA / tetalai rAjA sAhu AvI bahumAnapUrvaka vyAri I karaMDIyA ghari leI gayau / pch| rAja iM sUAra nivAriyA, kahiu~, 'Aja rasavato yazca ji desiiM / ' pachai bhojananai avasari rAjAI pUjI, arcI, bhogAdi karo kahilaM, 'aho yakSo ! tumhe nIpanI rasavatI aapu|' tivAraI pelA kihAM-thakI Apai pachai rAjAI jima karaMDIyA UghaDAvyA, tima mAhi. thakA cyAra i te karAla-vikarAla asthicarmAvazeSa nIkalyA / tivAraha rAjA bIhanau hUMtu pUchai, 'tumhe ka uNa ? rAkhasa ki jhoTIMga ki preta tivArai te cyAra i kahA, "svAmI! amhe tAharA kAmAMkurAdi cyara i puruSa / ' ima kahii taha rAjAi ulakhyA / pachai sarva vRttAMta pUchiu / tINe saghalI i vAta jima huI, tima rAjA-Agali khii| tisii rAjA kahai, 'vatso ! e tumhanai kauNa avasthA AvI ?' ehavauM svarUpa jANI rAjAdika loka saha camatkariyA / tihAM rAjAI zIlavatInAM zIlanI prasaMsA kIdhI / pachai rAjAi zIlavatI teDAvInai kahi, 'he pativrate! tAharI e mATI buddhi / he mahAsati ! ehavA dRDhimA zIlanI anethi na dIsai / jivAraI maI ajitasenanaI galai phUlanI mAla dIThI, tivArai amhe tAharauM zIla jANiuM / tu hiva tU amhArau aparAdha khami / ApaNA bAMdhava Upari kopa ma karesi / ' pachaI tehanA zIlanai pramANi devatAe kusumano vRSTi kiidhii| tihAM rAjAdika loke parastrInA nIma lIdhAM / pachai rAjAi zIlavatI satkArI sanmAnI ghari moklii| hivai ajitasena zIlavatI priyA-sahita sukhiiM rahai chai / Isii 'zrIdamaghoSasUri jJAnI tihAM AvyA / rAjAdika sarva vAMdivA gayA / pachai desanAnai aMti jJAnI muni zIlavatInai kahA, 'he bhadri ! pUrva-bhavanAM abhyAsa-lagI tAharau zIla dIpai chai / ' tisii ajitasena pUchai, 'kima ? tivAraI te jJAnI muni zIlavatInu pUrvabhava kahai, 'kuzapuri nagari sulasa zrAvaka vasai / tehanI bhAryA sujasA / tehanu dharmaputra durgata, anai tehanI bhAryA durgilA / te ekadA sujalAsAthi mahAsatInI posAlai AvI / tiNi sujasAi pothI pUjI / te dekhI durgilA mahAsatInai pachai, 'e kisiuM?' tivArai mahAsatI kahai, 'Aja ajUAlI pAMcami ch| e pothI pUjatAM, zIla pAlatAM mokSa pAmIi / ' e vAta sAMbhalI dugilA nIMtavai, 'e mAharI svAminI dhanya, je hama dAna dii cha / anai eka hU~ abhAgiNI, je dAna deI na sakU~ / ' tivAraI mahAsatI kahai. 'ju taI dAna na devAiM, tu tU suddha zIla pAli, jAvajjIva parapuruSanau nIma lyai / anai 1.P dharmaghoSasUri, Pu. zrImadaghoSasi / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 131 AThami caudasi dhari paNi zIla pAle / e upadesa sAMbhalI durgilAI e nIma lIdhau / kramiI samakitva paNi paamiuN| valI jJAna-paMcamInauM tara paNi kI ghauM / kAlanai yogi bhartAra-bhAryA marI saudharma-devaloki devatA thayA / tihAM-haMtau cavI durgatanau jIva tUM ajitasena hau, anai durgilAnu jIva civI e zIlavatI huI / je bhavAMtare jJAna ArAdhiuM teha-lagai zIlavatInai nirmalI buddhi huii|' ima kahii hUMtai jAtI-smaraNa-jJAna upanauM / tihAM ApaNauM pUrva bhava svarUpa da tthuN| pachai bihu~naI vairAgya Upanai hUMtai cAritra leI, samyag pAlI, pAMcamai devaloki devatA huaa| tihAM haMtA valI eka vAra manuSyanu janma lahI mokSa paamisiiN| __iti zrI-zIlopadezamAlA-bAlAvabodhi zrIzIlavatIcaritra samApta // 33 hiva naMdayaMtInI kathA kahIi [34. naMdayatInI kathA ] zrIpotanapura nagari naravikrama rAjA rAjya karai / tihAM sAgarapota nAmA zreSTi vasai / tehaputra samudradatta / te bAlapaNA lagai sarva kalA abhyAsatu Rmii yauvanapaNauM pAmiu / isiI sopArApATaNa-vAstavya nAgadatta zreSTi, tehanI putrI naMdayaMto mahAguNavaMti, tei sAthi samudradattanai pANigrahaNa hauM / hiva samudradattanau je bAlamitra sahdeva, te sAthi kathA-kAvya-vinoda karI kAla atikramAvai / ___anyadA samudradatti sahadevanai kahiuM, 'he mitra ! puruSa te pramANa, je ApaNI UrjI lakSmI bhogavai / teha-bhaNI cAlau ApaNape dezAMtari jaI lakSmI UgarjIi / ' tivArai valataM sahadeva kaha pitAnai kahi, jima ApaNi cAlIi / ' pachai samudradatta bApa-kanhali AvI kahai. 'majhanaDa Adeza diu, jima hUM dezAMtari cAlauM / tivArai pitA kahai, 'ApaNai ghara dhananI koDi cha / dezAMtari jaInaI kisiu karisu / e lakSmI ApaNI icchAI vilasi / kAMI ? e vAta sAcI haI. je AMgaNai kalpavRkSa anai beDi-mAhi phala levA jaIi / ' valI putra kahai, 'tAta ! je kApuruSa hui, te bApa UpArjiuM dhana vilasai / ' e vAta putranI sAMbhalI pitA zoka anai AnaMda dharatau, gadgada-svari rotu kahai, 'vatsa ! e vAta tu sAcI / je bhAgyavaMta putra hui, teha ji ApaNI UpArjI lakSmI vilasai / ' ityAdi vacana kahI pitAiM e vacana mAniuM / - pachai samudradatta ghaNAM kriyANAM melI, dravyanI koDii pravahaNa pUrAvI, mAtApitAnI anumati mAMgI, bhalai muharti samudradatta-mitra-sahita pravahaNi caDI cAliu / tisiiM rAtrinai samai prANavallabhA naMdayaMtI cIti AvI / tihAM tehanai virahi jhUratau asamAdhi karatau mitra-prati isi kahA 'maI saha mokalAviu, paNi naMdayaMtI priyA rati Avo haMtI. tiNi karI maha mokalAvI nahI / te mAharA mana-mAhi apAra khaTakai chai / ' tivArai mitriI kahiu, 'ajI kAMI 'viparcha chai ? pAchau jaI milI Avi / ' tivArai samudradatta pAchau valiu / ardharAtrinai samai gharanai bAraNai Aviu / paNi surapAla polIu jAvA na dii / tisii samudradattiI polIAnai sarva vAta jaNAvInai kahiuM, 'eka vAra mAhi mUki, jima naMdayaMtI-priyAnai milI AvauM / anai jau na mAnai, tau e mAharI nAmAMkita mudrikA lai / ' ima kahI sUrapAla-polIAnai ApaNI nAmAMkita mudrikA dIdhI / pachai ApaNai ghari AvI bAraNai Ubhau rahI ima cItavai, 'jorDa, 1.K viNaThauM nathI / C. viNaThauM chai, pAchau jA, milI Abi / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita priyAnai mani mAharau viyoga ketalaueka chai ? kisiuM karai chai ?' ima pracchanna-vRttiI ju joi tu siuM dekhA? te naMdayaMtI bharinai viyogi jima jala-viNa mAchalI Talapalai, tima Talavalai chai / khiNi baimai, khiNi sUi, khiNi UThai, khiNi bhuI paDai / ima karatAM kimahI jaMpa na hui / valI hAra-dora troDai, samasta aMga moDai, caMdra caMdana apAri dahai, mukhi ima kahai, 'daiviI mujhanai evaDau viyoga siuM kIdhau ?' ima kahI tihAM-yakI UThI gharanI vADIi gaI / tihAM jaI paMca-parameSTi-navakAra kahI, devaguru smarI, sarva jIva sAthi khimita-khAmaNAM karI kahai, 'hivaDAM bharatAra aNabolAviu cAliu chai / ju iNi bhavi ehava svarUpa huuM, tu Avatai bhavi mujhanai samudradatta bhartAra hojyo / ' ima kahI ApaNA vastranau pAsau karI vRkSiI bAMdhiu / tihAM bharatAranA guNa valI valI smarI ApaNai galai jetalai 'pAsau ghAtiTha, tetalai samudradatti AvI pAsau kApiu / pachai tihAM saMbhogAdika sukha anubhavI, gatra raho, priyAnai mokalAvI, pAchau pravahaNi AvI, pravahaNa kheDAvI dvIpAMtari cAliu / hiva je samudradatta rAtriI ghari Avira, te vAta koI na jANai / paNi tINai saMyogi naMdayaMtInai garbha rahiu / tetalaI mAma cyAri huA, pachai udara vAdhivA lAgauM / tisii sAgarapota-susarAnA mana-mAhi ehavau vizleSa Upanau, 'jahIi samudradatta cAliu tahIi e vadhU tu rativaMtI haMtI / tiNi karI viNamokalAviI cAliu / anai hivaDAM je e garbha dIsai chai, tiNi karI ima jANIi, e duHzIlA / tu e vadhU amhArA kulanai lAMchana UpajAvisii / hivai e rAkhivA "yuktI nhiiN| cAMDAlinI pariiM pariharI joiii|' ima mana-mAhi cItavI, nirdayapaNau ANI, mauDai-siu naMdayaMtInai rathi baIsArI, mahA-vana-mAhi leI mUkI Aviu / tivAra-pachai naMdayaMtI cItavai, 'maI tu aparAdha kAI nahIM kIghau, anai hai je INai svasuraha bIte kAMDa 1ima vimAmto aceta thaI bhuMiM paDI / lagAreka vAya vAyau, saceta huii| nirAdhAra tI cItavai, 'hi vaha mAharau zIla kima rahisii ? ima cItavI jetalai vana-mAhi pAsau galai ghAtiu, tetalai devatAi pAsau kApi / tihAM hanI AdhI cAlI / siMha vyAghra AvI namI namI jAI, paNi pADUu kAMI na karaI / pachai parvata eka naI zaMgi caDI, devagurunau dhyAna karI jetalai jhAMpa dIdhI, tetalaI devatAi talai palyaMka kIdhau / tihAM zAsanadevatA, tanidhya kI / valI Agali jAtI cIMtavai, ha bharatAri chAMDo, pitAI chAMDI. na jANI majhanai ajI vidhAtrA siu karisii ? ima ApaNapau niMdatI yUthabhraSTa hariNInI pariDaM upaddha-paraDa phirivA lAgI / IsiI bharUca -nagaranau adhipati zrIpadmarAjA mRgayAtrA-bhaNI nIliu haMtau, tiNi te bana-mAhi naMdayaMtI dIThI / bahina karI mAnI / pachai ApaNai nagari ANI / kahiu~, 'bahini ! jAM-lagai tAharau pati nAvai tAM-tAMI zatrUkAri dIna-dukhita-lokanai dAna dai / ' pachai naMdayaMtI dAna deto, dharma-dhyAna karatI, garbha pAlatI, bharinai smaratI, rahai chai / hiva zreSTi kahUnai vana-mAhi mUkI pAchau ghari AvI, tihAM vahUnA zIlanI vAta sarvakuTuMba-Agali kaho / .. hivai anyadA sUrapAla pratIhAra kisiI kAjiI jihAM samudradatta chaha tihAM gayau hUMtau / te kAja karI pAcha u ghara-bhaNI cAlivA lAgau / tisiI tehanai hAthi samudradattaI ApaNai mAtA-pitA-priyAnai kaI kAMI apUrva vastu mokalI / te leI sUrapAla ghari AvI 1K.pAza / 2.K.P yukta / 3K. chAMDivA yogya / 4K.nathI / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAghabodha 133 I mAbApanai jUjUI vastu ApI / pachai jau nadayaMtInai vastu devA jAi, tu naMdayaMtInai na dekhas | tivAra sUrapAla sAgarapota- kanhaMi pUchai, 'vadhU kihAM ?' ima pUchi sAgarapoti vahUnI sarva vAta kahI / tetalai sUrapAla rotau kahai, zreSTa ! tumhe gADhA varAsyA / te tu mahA pativratA / ' kahiuM, 'sAMbhalau, jahIi samudradatta cAliu hUMtu, tINI ji rAtri chAnau pAchau Aviu / hUM tehanai mAhi nahuta mUMkatu, paNi tINai nAmAMkita mudrikA mujhanai ApI / ApaNa ghara- mAhi jaI priyAnai milI pAchau valI pravahaNi caDiu / anai mUjhanai sama dIghau hUMtau, teha-bhaNI maI na kahiuM / ' ima kahI jetalai nAmAMkita mudrikA dekhADI, tetalai sAgarapota ghaNI asamAdhi ANata, vilApa karatau ji vadhUnai jovA cAliu / Isii samudradatta putra ghaNDa lAbha UpArjI ApaNai nagari kuzalakhemai Aviu / tisiha te strInI vAta sAMbhalI vajrAhatanI parihaM mahAMta asamAdhi karatau ima kahara, 'priyA vinA jIvana mai siu karivauM chai ? hiva hUM kASTa-bhakSaNa kariSu / ' tivArai mitrai kahiuM, 'eka vAra saghale dese joI Avi / pachai tu kASTa-bhakSaNa kare / ' e mitranuM vacana sAMbhalI samudradatta gAma, nagara, vana, sahU jotau jotau jAivA lAgau / tihAM saMcala khUTai sakhAIMyA pAchA gayA / pachai ekAkI phiratau naMdayaMtInai smaratau, kaMdamUlaphalAhAra karatau, mahAkRza hUMtau, phirata phiratau bharuaci aviu / paNi kSudhAi pIDiu dvaitu bhojananai heti zatrUkAri gayau / tisii dAnazAlAI dAna detI naMdayaMtI dIThI / ulakhI / anai naMdayaMtIi te samudradatta ulakhiu / ima bihu~nai mAhomAhi harSa Upanau / hiva naMdayaMtI ApaNI vAta kahitI rovA lAgI / tisiI samudradattai ApaNaha hAthi karI AMsU lUhIyA / pachai premamai vAta karivA lAgA / isii rAjAi e vAta sabhilI / rAjA paNi tihAM AvI samudradatta-naMdayaMtInai ghari leI sarva vAta pUchI / etalaha sAgarapota anai sUrapAla behU bhamatA bhamatA tihAM AvyA / sarva ekaThA milyA / ima mAhomAhi vAta karaI chaI / Isii jJAnabhAnu kevalI tihAM AvI samavamariu / gayA / kevalI vAMdInai samudradattai pUchiDaM, 'svAmina ! caDiuM ?" tivArai jJAnI kahai, 'ehanai jIvai bhavAMtari yAga mAMDiu hUMtau / tihAM mahAtamA eka bhikSAnai arthi Aviu / tehanai kahiuM, "re zUdra ! tUM ihAM kihAM Aviu 1" ehavauM dUSaNa dIghaDaM / tetacai ehanai kuTuMci saghale sAcauM karI mAniu / tihAM sAmudAyaka karma UpArjiM / teha-lagai e mahAsatI i hUMtI paNi karma udayi Avii hUMtaI e kalaMka pAmiu / ' tu kevalI kahai chai, 'aho loko! aNaAloi karmanA vizeSa-lagI jIva bhavATavImAhi Ii pari bhamai / ' ehavau upadesa sAMbhalI, vairAgya para dIkSAnu manoratha cIMtavatA zrAvakaDa dharma paDivajI, jIrNoddhArAdi puNya karI, bhartAra sahita naMdayatI ghaNau kAla gRha-dharma pAlI, AUkhAnai kSaya devaloka pahutI / kramai mokSi jAsiha / iti zIlopadezamAlA - bAlAvibodhe zrI naMdayaMtI kathA samApta // 34 // * tisiI samudradattAdika sarva vAMdivA naMdayaMtInai kINai karmi e kalaMka atha valI trIjI manoramA mahAsatI, sudarzana zreSTinI kalatra, sarva - loka prasiddha ji chai / jehanA zIla- mahimA - lagai sudarzana zreSTinara evaDai kaSTi pasis, kAusagga kIdhara zAsana devatAI pratyakSa hUI saMkaTa bhAMjiuM / tihAM mahAMta mahimA huI / te sudarzana zreSTinI kathA-DhUMtI jANivI / manoramAna nAmamAtra kahiuM / hiva rohiNInI kathA kahAi Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita [35. rohiNInI kathA] pADalIpura nagara / tihAM zrI naMdarAjA rAja karai / tiNi nagari dhanAvaha zreSTi yasai / tehanI priyA rohiNI, paNi rUpI karI sarva jaga - mohinI / 134 anyadA zreSTa rohigonai kahaI, 'he priye ! jau tUM kaii, tara hUM pravahaNi baisI, desAMtari jaI, dhana upArjI AvauM / ' titrArakhaM rohiNIi Adesa dIghau / pachai dhanAvaha dezAMtari cAliu / hiva rohiNo trikaraNa-suddha zIla pAlatI, dharma dhyAna karatI sukhiI rahai chai / isiI uSNa-kAla Avi rohiNI sakhIe parivarI AgNA AvAsano sAtamI bhUmikAI caDo hAsu-vinoda karivA lAgo / tisiI naMdarAjA I dIThI / nirUpama rUpa lAvaNya dekhI rAjA kAmAMdha hUu / pacha6 rAja: iM rohiNI-kanhali dUtI mokalI / tiNi dUtIiM Avo rohiNInai isiuM kahiu', 'devi ! tUMhanai kaMdarpa tUuu | kAMI, tujhanai rAjA zrInaMda vAMchai chai / tu hiva tUM naMdarAjAnai saMgi ApaNa u tu saphala kari / ' jima e bAta sAMbhaLI, tima roheNI mana-mAhi cItavai, 'sahI, e tAM rAjA nirargalA mAtA hastIMnI parihaM zIlarUpI vRkSa unmUlisii / tu mai e rAjA upAi ji karI rAkhiva / paNi ihAM koI praNa nahI cAlai / ' ima vinAsI dUta na madhura vacane karI kahara, 'he sakhi ! strotu sahajii subhaga puruSanI vAMchA karai / pachaI valI vizeSii naMdarAjA sarIkhau prArthai tu dUdha-mAhi sakara milI / ju e rAjA AtraNahAra chai, tu rAti avio / ' ima kahI phalaphUla deI dAsI visarjI / tiNi jaI naMdarAjA saMtoSika | pachai rAjAIM te divasa varSa samAna gamADiu / tisiha rAtri AvI / rAjA naMda zRMgAra karI, sarva loka vikharjI, narma- mahutA sahita rohiNInai ghari Aviu / tihAM ceTI-pAti AgatAsvAgata karAviDaM / pachai rAjA manoratha sahita siMhAsana jaI baiThau / tisiha rohiNI sAlaMkAra sAbharaNa rAjA sAmhI dRSTi deI rahI, anai rAjA rohiNInai sAmhauM joI rahiu / jetalai rAjA dhIramapaNaDe avalaMtrI kAMI bolDa, tetalai satrIe kahiuM, 'svAmI ! rasavatI maz2ada huI / ' ima kahI rAjA Agali suvarNamaya thAla ANI mUkiu / pachai phalahuli parIsI / tetalai navanave vastre DhAMkI hAMDalI sau eka Agali ANI mUkI / rohiNI parIsivA lAgI / tisii rAjA kahai, 'sarva hAMDalI-mAhi-thaku~ thoDauM thoDau parIsau / ' jima koI tRSAkrAMta pANI mAgai tima navanavI hAMDilInI rasavatI lii / paNi svAda eka ji dekhai / tivArai rAjA kahai, 'e hAMDilI navI navI dIsaI, anai rasavatI paNi jUjUI dIsaI, paNi svAdatAM eka ji svAda Avai chai / anai e jUjUe DhAMkaNe karI DhAMkI chaI te kAMI vizeSa saMbhAvIi ?' tivAraI rohiNI hasInai kahai, 'rAjana ! sarva jANavettA mAhi tUM dhuri cha, paNi ihAM kAMI kAraNa chai / ' rAjAi pRchiuM 'kisiuM kAraNa ?' tisihaM rohiNI kahai, 'jima e sarva vastu jUjUI dekhIi chai, paNi svAda eka ji, tima saMsAra mAhi strI sarva jUjUI ji chaI / paNi ketalI eka gorI, ketalIeka zyAma, eka rUpavaMti eka madhyama rUpavaMti / ima sarva strI jUjUI chaI / paNi pavi-huM-nau saMbhoga-vizeSa eka ji / jima AkAsi caMdramA eka, paNi pANI-mAhi pratitriMtra jUjUAM dekhIi / jima caMdramA eka ji tima sarva strI svAdii ekasarIkhI, vizeSa kAMI nahI / paNa etalau vizeSa ji svadAra-saMbhoganau saMtoSa te sanmArga, anai parastrIna U saMbhoga te asanmArga / tu aho rAjan ! ihaloka-paraloka- viruddha kima i nAcarI / vizeSata tumhe prajAnA nAtha, pitA samAna, saghalAnai AdhArabhUta chau / anai Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 135 je tumhe anyAI cAlau, tu ima jANIi, amRta-hUMtI aMgAranI vRSTi paDI / he rAjan ! e viSaya-sukha narakanI khANi chai / teha-bhaNI tU ApaNA kulanau AcAra smari / anyAyamArgi ma cAli / ' iNi va vani rAjA pratibodhiu hUMtau rohiNIne page lAgI, ApaNau aparAdha khamAvI nai kahai. 'he bhAdra ! durAcAranA adekhanA deNahAra ghaNA i huI, paNi hitopadeza viralu koI dii / Aja-pachai tUM mAharai bhaginI anai mAharI gurugI paNi taM, je naraga mAhi paDatau taI rAkhiu / ' pachai naMdagajA ApaNai ghari Aviu / isii dhanAvaha zreSTi dvIpAMtarahaMtau dhA UpArjI ghari Aviu / tisiiM rohiNIiM AgatA-svAgata kIghauM / pachai naMdarAyanau sarva vRttAMta ceDInA mukha-itu sAMbhalI dhanAvaha seThi cItavai, 'e rohiNInurUpa-lAvaNya amRta tehanI kuuii| e ekAMti rAjAI viNa bhogavI kima melhI husii 1jima UdhADau karapau kAga-vasi paDiu hUMtau aNa nAkhiuM na muuki| valI bibhukSitanai mukhi sarasa phala AviuM aNacAkhiuM na melhai / tima ekAM te rUpavaMti strI puruSanai vasi paDI hUMtI aNabhukta na jAi / ' evau vikalpa mana-mAhi cItavI dhanAvaha rohiNI-sAthi na bolai / saciMta thakau rahai / isii rohiNIi caturapaNai bharina abhiprAya jANiu / tihAM dhanAvaha paNi rAtriI aNaboliu rahiu / isii megha akhaMDa-dhAra musala-pramANa dhArAi karI varasivA lAgau / valI sAta dina-mAhi dhAra na 'khaMDI / tisii gaMgAnadI mahA-pUri aavo| samasta pADalIpura nagara vAhIvA lAgauM / tetalai rAjA-pramukha sarva loka milI kahaiM, 'te koI chai je nadInauM pUra vAlai tivAraI rohiNI prastAva jANInai aAvI / pachai rAjA, bhartAra dekhatAM, sarvaloka-pratyakSa, hAthi pANI navakAranau~ smaraNa karI kahivA lAgI, 'he gaMge ! ja mai mani vacani kAyAi karI suddha zIla pAli hai, tu nadi ! tUM mAga dai / pAchI uhaTi / ' ima kahI jetalai pANInI chAMTa ghAtI, tetalai tatkAla nadI pAchI vlii| tisii sahU loka jayajayArava karatA, devatA e kusumanI vRSTi kiidhii| tivArai bharinai mani vizleSa Utariu / pachai saghale zIlanI mahimA vistarI / tisiI ghaNe loke parastrInau nIma lIdhau | valI mithyAtva-haMtA ghaNA loka nivA / vizeSata jina dharmanI khyAti hii| pachai rohiNI-rAjA-sahita caitya-parivADi karI rohiNInai ghari AvyA / tihAM dhanAvahi zIlanI mahimA devo, sarva saMtoSiu / ima rohiNo jina-zAsani prabhAvanA karo, kAla dharma pAlI, deva-loka gii| // iti rohiNInI kathA // 35 / / hiva zIlavaMta manuSyanau saMsarga bahu guNa-dAyaka hui / te kahoi___ sIla kaliehiM saddhiM saMgo vi hu tagguNAvaho hoi / kappUraM saI jhatta(?tthaM) pi kuNai vatthUNa surahittaM // 7 vyAkhyAH -je manuSya zIla-kalita kahIi, zIlaI karI sahita hui susIla hA isita artha / teha manuSyana u saMga-saMbaMdha guNakAraka hui / kAMI ? te hI manuSya suzIla hui, parana daSTAMti / jima kapUranau saMsarga kIghau hUMtau sayara anai vastra bihunai ApaNai parimali karI sugaMdha karai, tima zIlavaMtanau saMsarga karatAM, karaNahArasai zIlAdika guNa UpajaI / jiNi kAraNi valI kahiuM, 1.K. khAMcI, A.B. khaMcI, Pu. khaMDI / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita . jo jAriseNa saMgaM karei acireNa tAriso hoi / . kusumeNa saha vasaMtA tilA vi taggaMdhiyA jAyA // 1 // eha-bhaNI zIlavaMtanau saMsarga karivau, kuzIlanau saMmarga na karivau / hivai eka zIla-guNapAkhai bIjA sarva guNa - phoka thaaii| te kahai... sayalo vi guNaggAmo sIleNa viNA na sohamAvahai / nayaNa-vihUNaM va muhaM lavaNa-vihUNA rasavaI vva // 58 vyAkhyAH -naya-vinayAdika saghalAi guNagrAma-guNa-samUha, zIla-pAkhai zobhA na pAmai, sukhanai dRSTAMti / jima mukhi bhalA kapola, rAtA hoTha, laMba karNa, gaura varNa, sukumAla zarIra, bhalI dADhI-ityAdi bhalA hui paNi eka AMkhi vinA jima mukha na zobhai / valI dRSTAMta kahai, jima samasta rasavatI miSTa, madhura, gavila, tiktAdi saMpUrNa-rasa-sahita hui, paNi jau eka mAhi lavagarasa na hui tu lagArai svAda na dii, tima aneza samasta guga liguga-viNa zobhaI' nahI / ana3 kivArai zarIra-mAhi bIjA guga na huI, eka zIla ji guNa hui, tau jANe sarva guNa huaa| hivai zIla-lagai iha-loki hi pratyakSa phala hui te kahai visa-visahara-kari-kesari-corAri-pisAya-sAiNI-pamuhAH / savve vi asuha bhAvA pahavaMti na sIlavaMtANaM / / 59 - vyAkhyAH -viSa thAvara-jaMgama-rUpa, viSadhara-ajagarAdi sarpa, kari madonmatta hastI,kesari= siMha vyAghrAdi, co=taskara, ariri, pizAca-bhUtapreta, jhoToMga-gogA-pramukha, zAkinI=zIkottarIpramukha nava koDi kAtyAyanI-e saghalAi mAraNAtmaka azubha padArtha chaI, paNi zIlavratadhAronai prabhavaI nahI, kAMI upadrava karI na skaa| hivai zIlavata AdarInai iMdrInA vAhyA hUMtA zIla melhaI, zIla bhAMjaI tehanUM svarUpa kahai sIla-bhaTThANaM puNa nAma-ggahaNaM pi pAva-taru-bIyaM / jA puNa tesiM tu gaI taM jANai kevalI-bhayavaM // 60 vyAkhyA :--je jIva zIla-hRtA bhraSTa thAI tehay nAmagrahaNa paNi pApa-taru-bIja hui / jima bIja vRkSanai UpajAvai, tima kuzIrana nAmagrahaNa pApa UpajAvai / anai je valI zIlabhraSTanI gati saMsAra-mAhi paribhramaNa-rUpa, te kevalI bhagavaMta jANai / anerau ko jIva sakai / kahI paNi na sakaI, ati raudra-pApapaNA lagai / etalai gAthArtha hUu / hiva valI zIla-bhraSTa jIvanai iha-lokai para-loki je phala huI te bihu~ gAthAe karA kahai baMdhaNa-cheyaNa-tADaNa-mAraNa-pamuhAI viviha-dukkhAI / iha-loe vi jahA thiramajasaM pAvaMti gaya-sIlA // 61 dAlida-khudda-vAhI-appAu-kurUvayAI asuhAI / 'narayatAi vi vasaNAI galiya-sIlANa para-loe // 62 1. Pu. maraNaMtA / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 137 vyAkhyA :--zIlanA bhaMga-lagaI jIva iha-loki baMdhana-rAMdu-lohanA-baMdhana ityAdi paam| chedana karNa-nAsikAdi, tADana zastri karI, mAraNa lakuTAdike, khaGgAdike karI, pramukha bIjI i nAnAvidha kadarthanA sahAvIi / valI ihaloki ayaza-apakIrti evamAdika prakAra lahai / anai mUA pUThii paraloki dAlidra hui / kSudra vyAdhi, alpAyu, kurUpatA, vAmaNA, kUbaDA, TUTA, pAMgulA, azubha 'napuMsakA, naraka, tiryaMcAdi-gati-pramukha aneka kaSTa vyasana lahaiyAmai / joDa, zIla-bhagai iha-loki para-loki evaDA kaSTa bhogavIi 2 / hiva zIla-bhraSTa kUlavAlUAnau dRSTAMtapUrvaka phala kahai-- niruvama-tava-guNa-raMjiya suro pi so kUlavAluo saahuu| mAgahiyA-saMgAo galiya-vao pAvio ku-gaI // 63 vyAkhyAH -nirupama asAmAnya je tapaguNa, tiNi karI raMjavyA sura-devatA jINai isiu, te kulavAlUu muni mAgadhikA gaNikAnA saMsarga-lagai galita-vrata bhagnazIlavata hau / iha-loki patita hUu anai paraloki narakAdi kugati pAmo / etalai gAthAnau artha hUu / bhAvArtha kathAhaMtu jANivau / te kUlavAlUAnI kathA kahIi-- [36. kUlavAlUAnI kathA ] kINai eki nagari koI eka AcArya kSamAvaMta huA / te ApaNA gacchanai pAlaI / hivai jima zrI-mahAvIranai gosAlau kuziSya, tima te gurunai kuziSya eka sAMpaDiu, gurunai udezakAraka dAvinIta, gurunai pratikUla / tehanai guru ghaNoi sAraNAvAraNA diI. paNi te kaziSyanai gamai nahI / ima sadA-i te guru-Upari pApa bAMdhai / anyadA guru yAtrA-bhaNI zrI. girinAri parvati caDayA / tisii te kuziSya capala-locana bhAvai tihAM sukha jotau dekhI gure rIsa kIdhI / pachai celau DaMsa rAkhI rahiu / guru jivArai pAchAM UtarivA lAgA, tivArai kehii gaDau eka guru-bhaNI DholI dIdhau | tisiI gure te pASANa Avatau jANI, guru TalI alagA huA / gaDau vahI Aghau gyu| guru rIsANA hUMtA kahaI, 're kuziSya ! tUM strI-hUMtau patita thAe / ' pachai te ziSya guruvacana kUDauM karivA-bhaNI cItavai, 'hUM tihAM rahisu, jihAM strInauM nAma-mAtra nahI sAMbhalau~ / ' ima cItavI narmadA-nadInai kUli jaI mAsa-kSapaNAdi tapa tapatau kAusagi rahiu / tisii varasAlai nadInauM mahA-pUra AviuM / tetalai nadInI adhiSTAyakaI pramANi pravAha TAliu / tihAM loka-mAhi kUlavAlUu mahAtmA e nAma vikhyAta hu| hivai tiNi prastAvi hAra-kuMDala-vastra-sahita secanaka hastI zrI.zreNika rAjA halla-vihallanaI dIghauM / tetalaI zreNikarAjA parokSa hUu / pachai koNika rAji baiThau / paNi zreNikanI asamAdhiI nagara-mAhi rahI na sakai, bAhari jaI rhiu| tetalaI praghAne buddhi dIdhI / tihAM caMpAnagarI vasAvI / pachai koNika kAlAdika dasa kumAra sahita tihAM rahiu / padmAvatI paTTarANI kIdhI / te rANInA Agraha-lagai koNikai halla-vihalla-kanhaI hAra-kuMDala mAgyAM / tisiI halla-vihalle vimAsI, sAra vastu leI, ratoratiiM vizAlanagarIi AvyA / tihAM halla-viharUlanau nAnau gheDaDa rAya rAjya karai cha / tiNi halla-vihala mAna deI rAkhyA / tisiiM prabhAti koNika vAta 1K. napuMsakatA / 2 C. bhogavAvII, K. bhogavAvIi / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 merusuMdaragaNi-viracita sAMbhalI cauMtavai, 'tAM bhAI tu gayA anai ratna igayAM / ju maI e vAta paDivajI, tu hiva hU~ pAchI kima mUkaDaM ? vari kaTaka karInai e ratna leI aavuN|' ima cItavI dUta mokalI ceDArAyanaI kahAviu ju, 'halla-vihalla behaM urahA' mokalio / ' tivArai ceDau rAjA dUtanai kahai, 'aho dUta ! e mAharA dohItra zaraNai AvyA, te mai kima devarAI ?' ima kahI dUta pAchai vAliu / tetalai koNika siMhanI pariI rIsANau hUMtau kaTaka melI vizAlAnagarI-bhaNI Aviu / tivArai ceDau rAjA paNi sAmuhau Aviu / hivai ceDArAyanai parigraha-parimANi eka ji bANa nAMkhivAnau nIma chi| isii pahilA dini koNikA ApaNau bhAI kAla isii nAmi senAnI kIghau / tihAM jhUjhanai samai ceDArayanai eka-i bANi parokSa hau / valI bIjai dini bIjau bhAI haNiu / ima ceDai rAya nave dihADe nava bhAI koNikanA haNyA / tihAM koTi-saMkhya sebhaTa paDayA / kihAMieka ehavI saMkhyA dIsai chaDa jau, eka koDi asI lAkha etalA subhaTa paDyA / ehavau mahA-ariSTa jhUjha hUuM / hivaI rAtrina samai halla-vihalla secanaki hAthIi baisI nIkalaI, anai koNikanauM. kaTaka haNI pochA AMvaI / ima karatAM koNika ghaNAi upAya karai, paNi halla-vihalla kimahi vasi nAvai / pachai koNikai khAI eka 'khaNI, khayaranA aMgAra bharI, chonI DhAMkI mUkAvI chai / isii tima ji gatrii halla-vihalla secanaki baisI aavyaa| tisii halla-vihalle secanaka preriu / paNi secanaka Agi jANI Aghau paisai nahI / jivArai balAtkAri hAthIu preriu, tivArai hAthoI sUDhii karI halla-vihalla pUThi-haMtA UtArI ApaNi khAI-mAhi paDiu / tetalai Agi prakaTa huii| pachaha halla-vihalla uratA karatA dIkSAnI vAMchA karivA lAgA / isii zrIzAsana-devatAi UpADI zrImahAvIranai samosaraNi makyA / tihAM tINe dIkSA dIdhI / hivai koNika vizAlA leI na sakai / tivArai valI koNikai ehavI pratijJA kIdhI, hU~ tu koNika, ju vizAlanagarI-mAhi rAsabhI jotarI hala kheDAvaDaM / nahIM tu agni-mAhi pravesa kruN|' isI pratijJA kIdhI, tuhI gaDha levarAi nahI / tivArai koNika mana-mAhi vikhavAda karivA lAgau / tisiI zAsana-devatAI gurunau pratyanIka kUlavAlUu jANI, rIsANI haMtI, AkAzi rahI ehavI vANI bolI 'samaNe jai kUlavAlae mAgahiA gaNiA ya ANae / rAyA ya asogacaMdae vesAliM nagariM gahissae // 1 // ' ehavI gAthA sAMbhalI koNika rAjA harSiu / kAMI ? devatAnI vANI niHphala na hui / pachai rAjAI mAgadhikA vezyA teDI vastra-alaMkAre satkArInai kahiuM, 'he bhadra ! kUlavAlUu muni bholavI ihAM ANi / ' tivAraI vezyAi e vAta paDivajI / pachai kapaTa-zrAvikA huI, tevaDatevaDI pAMca-sAta sakhI sAthi leI, saMghanI rananA karI, tIrtha namaskaratI. jINai pradesi kUlavAlUu muni chai tihAM AvI / bhAvanA-pUrvaka muni vAMdI, Agali baiThI / tisiiM muniiM dharmalAbha kahI pUchiuM, 'tumhe kihAM-hUMtA AvyA ?' tivAraiM mAgadhikA kahai, 'nAtha ! amhe caMpAnagarI hUMtA tIrtha namaskaratA namaskaratA ihAM aavyaa| tu Aja amhe jaMgama-tIrtha meTiuM / mahAtman ! hiva amha-Uri kRpA karI baitAlIsa-doSa-vizuddha AhAra ch| te Aja tU lai / ' 1.K. atra / 2. 'khaNI' pATha mAtra K. mAM ja che. 3. K. ASata gamana karai / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha pachai muni ghaNai Agrahi phAsU jANI viharavA Aviu / hiva mAgadhikAi pUrvii nepAlagoTe mizrita modaka karI mUkyA chii| tehvA te modaka viharAvyA / pch| muni ekAMti jaI jetalai kIghauM. tetalaha 'vireca lAgau / tINai atIsAri karI rAtri moTai kaSTi gii| tetalAI prabhAti mAgadhikA AvI kahai, 'e doSa mujakRta hUu / ' ima kahatI sArazuddhi karivA lAgI / valI kahai, 'amhArau cAlaNau rahi / kAMI ? muninai e avasthA huI hUM kima chAMDI jAuM ?' pachai aMganI saMvAhanAM karivA lAgI / ima saMkaTi pADI hAvabhAve karI tima-kimaha muni bholaviu, jima bhartAra-bhAryAnau saMbaMdha hau / jou mohana vilasita / jima krIDAmarkaTa dorIi bAMghiu bhAvai tihAM lIjai, tima te kulavAlUu muni mAgadhikA vezyAI koNikakanhali ANiu / pachai rAjAnai kahai, 'e kUlavAlUu mai pati karI ANiu chai / ' tisiha rAjA klavAlU Anai kahai 'aho muni ! tima kari jima e vizAlA levarAi / ' pachai muni vizAlA-mAhi jaI nagaranA caritra joivA lAgau / ju joi tu nagara-mAhi rAjAnai sabalAI kAMI nathI / paNi zrI-munisuvratasvAminA stUpanI sabalAi dIThI / te thUbhanI pratiSTA mUla puSpArki moTai yogi huI ch| tiNi karI jau iMdra Avai tu hI e nagarIna levarAi / ehavauM kAraNa jANI kAMI vicArai tetalai nagaranA loka, rAjA sahU AvI muni-kanhali pUchai, 'aho! ajI vigraha ketalAeka dina hosii ?' tivArai muni kahaI, 'jAM nagara-mAhie stUpa chai, "tAM-lagai gaDha-rohau hosii / ' kahiuM, 'ju e khaNI lAMkhau, tu hivaDAM i gaDha-rohau bhAjai / tetalai loka kusi-kudAlA leI thUbha khaNivA lAgA / kahau, dhUrtii kauNa-eka bholavIi nahIM ? pachai tINai koNikanai isiuM jaNAviuju, 'tUM kaTaka leI kosa bi alagau jAe, jima ehanai pratyaya Upajai / ' pachai koNika bi-kosa tAi pAchau gayau / tivArai loke sAcau pratyaya jANI stUpa mUla-hUMtau khaNI nAMkhiu / tisiiM adhiSTAyaka nagaranai choDI. gayA / pachai bAramA barasanai aMti koNikai vizAlA nagarI liidhii| tINI velAi je saMgrAma hau te saMgrAma INai utsarpiNIi na huta u huuuN| pachai koNiki ceDAnai nIkalInai kahiuM, 'he nAnA ! hiva tUM ji kAI kahai te hUM karau !' tivArai ceDau kahai, 'jetalai hUM vAviI snAna karI AvarDa, tetalai t nagara-mAhi mAvesi / ' ima kahI pachai ceDai rAjAI snAna karI ApaNai kaMThi pratimA bAMdhI jetalai vAvi-mAhi jhAMpa dIdhI tetalaI dharaNe draI AvI, ceDArAjAnai sAhammI-bhaNI leI, ApaNai sthAnaki gayau / tihAM ceDau rAjA aNasaNa leI, ArAdhanA-pUrvaka maraNa pAmI, AThamai sahastrAra devaloki deva hu| ehavai ceDArAyanau dohItru sujeSTAnu putra satyakI ehavai nAmi vidyAdhara chai / tiNI AvI te vizAlAnau sarva loka nIlavati parvati lIdhau / pachai koNiki nagarI-mAhi jaI, hali zasabha jotarAvI. vizAlAnI bhUmikA kheDI, kauDAM vAvI pratijJA pUrI kIdhI / pachai azokacaMdra rAjA ApaNaI nagari pAchau Aviu / anai kUlavAlUu RSi mAgadhikA vezyAnai saMgi zIlamI khaDanA karI aneka bhava saMsAra-mAhi miu / iti zrI zIlopadezamAlA-bAlAvibodhi kUlavAlUAnI kathA // 36 // hivai tu (ju) viSaya-sukharasika jIva, tehanai tapa i nirarthaka, te kahai - 1. K. reca 2 C.L. calANa, K. cAlivau / 3. Pu. avasthA huI kema / 4. K. tAM-lagai e vigraha nahIM bhAjai / tetalai loka kusi......... Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 meru suMdaragaNi-viracita samaNI vihu visaya-rasA puvva bhave dovaI kama - niyANA / sivadAyagaM pi hu tavaM muhAI hAriMsu ( ? ) hI moho // 64 vyAkhyA : - drupadI = dupada rAjAno putrI anai pAMDavanI kalatra / drupadI pUrvilai bhavAMtari sAgaradatta zreSTinI putrI hUMtI, te putrI zramaNI mahAsati huI / pachai viSayarasa = lolapatA - lagai niyANauM bAMdhiuM / te niyANA-lagai ApaNauM tapa muhiyAM hAraviu / jiNi kAraNi bATI-vaDai arahaTa veciu / jima' koI dorInai kAji vaidUrya-maNi bhAjai, loha - khaMDana kI i. pravahaNa bhAMjara, tima tINI mahAsatIi bhoganai kAji mokSa-dAyaka tapa muhiyAM hAraviuM / etalai gAthArtha hue / hivas drupadInI kathA kahIi- [ 37. drupadInI kathA ] caMpAnagarAI triNi brAhmaNa-sahodara, somadeva, somabhUti, somadatta - iNi nAmiI vasaI / te trihu nI e triNi priyA - nAgazrI 1, bhUtazrI 2, yakSazrI 3 / e trihadda ApaNai ApaNai vAri rasavatI karai anai sarva kuTuMba ekaThauM bhojana karai / ima eka dini nAgazrIiM ApaNai vAra vyaMjana sahita rasavatI kIdhI / paNi te vyaMjana mAhi ajANapaNai kaDUI tUMbaDI pacANI / pachai saMpUrNa pAkanai aMti rasavatI cAkhatAM te kaDUI tU baDI sarpa-dRSTanI parii aniSTa jANI / tumhI lobha- lagai lAMkhI nahIM, ekAMti rAkhI mUMkI / pachai kuTuMba sarva jamADiuM / jetalaha bhartAradevara jimI bAhara gayA, tetalai udyAni vani dharmaghoSasUri jJAnI samosariyA / hivai teha-mAhi eka dharmaruci mahAtmA mAkhakSapaNanai pAraNai nAgazrInai ghari viharavA Aviu / tetalai nAgazrIi durgati paDivA-bhaNI mahAtmAnai kaDuDaM tUMbaDauM dIghauM / tiNi mahAtmAi te gurunai ANI dekhADiuM / tisiIM gure vatsalapaNA - lagai kahiuM, 'e tU'baDauM nAgazrIi tujhana dIghauM, paNi tUM ma leje, kihAMi prAsuka bhUmikAI leI pariThavije / ' eivau gurUnau Adesa pAmI dharmarUci nagara bAhari pariThavivA gayau tihAM pariThavatAM biMdu eka bhUmikAI paDiu~ / tihAM kIDI AvI / je je kIDI biMdui lAgai, te marai / te dekhI coMtavai, 'ju ekaNi biMdui evaDI kIDI mUIM chaI, tu sarva pariThavatAM na jANIi ketA jIva parisiI ?" ima cIMtavI ArAdhanA-pUrvaka te kaDUuM tUM baDau dharmaruci - mahAtmAI 4 lIghau~ / letAM samAna maraNa pAmI sarvArthasiddhiiM pahutau / tisihaM guru vATa joI ju, 'ajI dharmaruci nAvai / ' pachai gure bi mahAtmA mokalyA / tINe dharmarucinauM svarUpa jANI gurunai AvI kahiuM / tivAraI gure mahAtmA - Agali sarva vAta kahI / te vAta kINai prakAri somadevAdike jANI, nAgazrI Upari rIsANA / pachI somadevi nAgazrI ghara-hUMtI kADhI / tihAM loke garahItI-niMdItI jAtI hUMtI jvara - khAsa "svAsa-atIsAranI bedanA anubhavatI, kSudhA tRSA sahitI, raudra dhyAna lagai marI chaThI naraga pRthvIi gaI / tihAM hUMtI matsyanai bhavi gaI / valI sAtamI naraga pRthvI, valI matsyanaI bhavi, ima saghale narake bhamI / pachai valI pRthvIkAyamAhi bhI / ima giri - saridupala-nyAyi karI karmanA lAghava itu nAgazrInau jIva bhamI bhamI caMpAnagarIi sAgaradatta - zreSTinI bhAryA subhadrA, tehanI kukhiha sukumAlikA ehavai nAmi putrI huI / sarvatra 'draupadI' pATha che. 6. K. cha- kAya mAhi 1. K. jima kodirA naI kAjiI vaiDUrya maNi bhAjai / 2. K. mAM 3 K. zivAya 'paraThavA' / 4. K. vAvaDiM / 5 Pu. K. kAsa, 7. K.C. satra 'sukumArikA' pATha Ape che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA ghAlAvabodha 141 isiI tINai ji nagari jinadatta zreSTi, bhadrA priyA, tehanau putra sAgara sarva-guNa-saMpUrNa chai / isiha anyadA jinadatta-zreSTiDaM te sukamAlikA mahA-rUpavaMtI dIThI / te dekhI cItavai, 'sahI, e kanyA mAharA putranai yogya chai / ' ima vimAsI sAjana melI sAgaradatta-kanhali sukumAlikA putrI maaNgii| tivArai zreSTi kahai, 'putrI tau varanai dIdhI ji joIi, paNi putrI-viNa hUM eka ghaDI rahI na sakauM / teha-bhaNI jau gharajamAI thAi tu pANigrahaNa karau / ' seThii e vAta paDivajI / pachai moTai vistAri putranauM pANigrahaNa hUuM / tihAM sAgaranai hAtha-melhAvaNIi ghaNauM dhana dIghauM / pachai sAgariiM sarva bhogAMga-sAmagrI melI sijyAi strInaI viSai ekatra saMyoga kIghau / tetalaI pUrvakarmanA udaya-lagai jima aMgAra jvalai, tima sukumAlikAnau zarIra jvalatauM jANI sAgara bhayabhIta hUMtau rAtrinai samai nAsI gyu| tisii prabhAti jAgI hUMtI, bhartAra gayau jANI, yUtha-bhraSTa kuraMgInI pariI sukumAlikA rudana karivA laagii| tisii e vAta pitAI sAMbhalI, jinadatta zreSTinA kahiu / tivAraI jinadatti ApaNau sAgara putra gADhau 'haTakiu, 'are nirlajja ! e bhalA kulano putrI tUM kima chAMDai ? rUDI anai pADUI i aMgIkAra kIdhI kima pariharAi ? iNi kAraNi tUM jaInaI Adari, sagapaNa ma bhaaNji|' tivArai sAgara putra kahai, 'vari hUM kUda paDauM, paNi e sukamAlikAnai nAdarau / ' e vAta sAgaradattai bhItinai AMtari thakau sAMbhalI putrInai kahai, 'vatsi ! te sAgara tima kimai viratau hau, jima tAharau nAma na saaNshi| tu varisa ! asamAdhi ma kari / valI bIjau ko vara joI sii / ' ima kahI zreSTi gaukhi baiThau baiThau vara joi chai / isii bhIkhArI eka dIThau / paNi kahAu ? eka khApara hAthi chai, mAkhI bhaNahaNATa karatau, kutipata, yauvanAvasthAi saMprApta, valI kakSATa ji parigraha, sAkSAtkAri dAlidrImUrti / ehavau te ghara-mAhi teDI, abhyaMga-udvartana karAvI, caMdanai lepI, divya vastra pahirAvI, sAgaradatta kahivA lAgau, 'e mAharI putrI sukumAlikA / tehanai paraNI ghaNI lakSmI vilasi / ' ima kahii iMtai te bhikSAcara svargavAsa-samAna zreSTinau ghara mAnatau ghara-jamAI thaI rahiu / ehavai te sukumAlikA zaMgAra karI vAsaghara-mAhi AvI / pachai jetalai te sparza karavA lAgau, tetalai te agnidAha-samAna / rAkSasInI pariI sukumAlikA nai mAnatau te bhikSAcara khApara leI rAtriI naatthu| tetalai valI prabhAta putrI rotI dekhI pitA kahai, 'vatsi ! e bhavAMtaranA karmanau vipAka / tUM asamAdhi ma kari / karma Agali koI na chUTai / teha-bhaNI hiva tU dAna dii, saMtoSa ANI mAharai ghari sukhada rhaa|' pachai sukumAlikA ApaNauM karma bhogavatI pitAnai ghari thakI rahai chai / isii anyadA mahAtamA eka viharavA Aviu / tivAraiM prAsuka anni karI mahAtamA paDilAbhiu / tiNai mahAtamAi valatau dharmopadeza tima dIghau, jima vairAgya-lagai tINI sukumAlikAI te mahAtamA-kanhali cAritra lIdhauM / jima nidhana manuSya mANikyanai pAlai, tima te cAritra pAlivA laagii| ghaNA tapa tapo, ekadA vizeSa tapanI vAMchAI guruNImai praNamI isiuM pUchai, 'bhagavati ! jima mahAtamA vana-mAhi rahI ugra tapa tapaI, tima i paNiM vana-mAhi jaI tapa karisa / " tivAraI mahAsatI kahaI, 'mahAnubhAvi ! puruSanaI vanavAsi rahI tapa karivaThaM vItarAge kahiu chai / paNi saMyatInai nahI / tu hI sukumAlikA na mAnai / guruNI ghaNauM i 1.K.hAkiu / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 merusuMdaragaNi-viracita vArai paNi kadAgraha na mUkai / pachai vanavAsanI tulanA karivA-bhaNI ekalI nagara-samIpi je vana chai, te vana-mAhi jaI ugra tapa karivA lAgI / hivai ekadA vasaMtaRtaI devadattA gaNikA pAMce puruSe parivarI teha ji vana-mAhi AvI krIDA karivA laagii| eka puruSa paga talahAMmai, bIjau vojaNai vAya ghAtai chai, trIjau pAnanA bIDI karI mukhi dii chai, ca uthAnai utsaMgi suti chai, pAMcamau pANI pAi chai-ima pAMce viTa puruSe devadattA gaNikA sevyamAna / pAMcai lAli pAli karatAM dekhI sukumAlikA carcItavai, 'eka hUM strI jou, je maI bi vara parA anai te bei vara rAtri mUnai melhI nAThA / anai eki bApaDI strI jou, jehanai pAMca puruSa lAlipAli karaI chaI, tu hI e bola nahIM detI / tu hiva ju mAharA taparnu pramANa chaI, tuhUM bhavAMtari pAMce bharatAre sevyamAna hUjiu / ' ima kAmabhogAbhilASiNIi niANauM bAMdhiuM / tihAM ApaNa u tapa veciu / ju e tapa na vecata, tau tINau ji bhavi tapanai pramANi mokSa jAata / hika e niANauM aNaAloi 'addhamAsanI saMlekhanA karI tara tapatI hui upAzrayi rahI / tihAM-thako marI nava palyopamanai AUkhai saudharmai devalokai devI haI / tihAM-hatI civI kAMpilya-puranau adhipati drupadarAjA, tehanai ghari drupado ehavai nAmi mahA-rUpavati kanyA huI / kramii yauvanapaNauM pAmiuM / tivArai drupadarAjAi putrikAnA pANigrahaNa-bhaNI svayaMvarA-maMDapa maMDAviu / tihAM gadhAvedhavidyA mAMDI / sarva rAjA dUta mokalI mokalI teDAvyA / tihAM pAMGa rAjAnA putra yudhiSThira 1, bhIma 2, arjuna 3, nakula 4, sahadeva 5-e pAMcai pAMDava mahAriddhinai vistAri AvyA / tisiI drupadI sAlaMkAra, sAbharaNa, snAna karI, sveta vastra pahirI, svayaMvarA maMDapa-mAhi aavii| tihAM hAthi varamAlA leI UbhI rahI / etalai arjuni rAdhAvedha sAdhiu / tisiI drapadIi arjunanai kaMThi varamAlA mUkI / tetalai pRvilA niANAnA karmanA udaya-lagai pAMca pAMDavanaDa galai samakAlai varamAlA paDI / tivArai rAjA drupada anai drupadInA mana-mAhi ehavI ciMtA UpanI ju, 'eka varamAlA pAMcanai kaMThi kima paDI ? athavA pAMca-i-nai putrI kima devarAha . etalaDa AkAzi devatAnI vANo huii| kahiu~, 'e niyANA-baddha chai, ehanai pAMca bharatAra hosiha / e vAta cUkai nahI / pAMca-i-nai pANigrahaNa karAvau / ' ima devatAnI vANI sAMbhalI bhavitavyatAnu nioga jANI pAMca-i-nau pANigrahaNa karAviu / pachaha pAMcaDa bhartAra-sAthiddha drapadI sukha bhogavivA lAgI / ehanau vistAra pAMDavanA caritra hatau jANivau / ihAM saMkhepiI karI kahiuM chaha / jima drupadIi pAchilai bhavi viSayAbhilASi niyANau bAMdhiu, tima aho loko! viSayanau ehavau vyApa jANI tumhe niANauM na bAMdhivauM / iti zrI zIlopadezamAlA bAlAvibodhe drupadIcaritra samApta // 37 // hivai je puruSa pAradArika kahIi parastrI nai viSai vyasanIA huI te garuyA i laghutvapaNauM pAmai / te dRSTAMta-sahita dekhADatau kahai amara-nara-asura-visarisa-porisacario pi para ramaNi-rasio / visama-dasaM saMpatto laMkAhivaI vi raMko vva // 64 1. C.K.Pu. ATha mAsanI / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 143. vyAkhyAH -amara-deva nara manuSya, asura-teha-mAhi adabhuta-caritra, asAmAnya parAkramI ehavau laMkAdhipati rAvaNa, je trailokyanau kaMTaka, te hI rAvaNa ju pararamaNI-parastrInai viSai rasikatAlagai rAMkanI pariI mahA-viSama dazA-mAhi paDi u=rAjyabhraza, kulakSaya, maraNAMta kaSTa pAmi tu anerAnau si kahIi 1 iti gAthArtha / hivai valI zIlabhra za-lagI jIva nakAdi durgati' bhavAMtari lahai anai ihaloka aneka kAla sIma ayaza pRthvI-mAMhi vistarai / isiu dRSTAMte karI kahai neurapaMDiya-dattayaduhiyA-pamuhANa ajja vi jayammi / asaI tti ghosa-ghaTA-TaMkAro viramai na tAro // 66 / vyAkhyAH -nUpurapaMDitA, dattanI putrI-pramukha aneka strI asatI kuzIla huI / tehanau AcAra Aja-sIma 'e asatI' isiu tAra-dIrgha ayazarUpa ghaMTAnau zabda nathI phITau / saha koi ima kahai ju-nUpurapaMDitA, dattaduhitA mahA asatI hui / isiu apayaza - zabda jagatrayamAhi Aja-lagai pasarI rahiu chai / ajI phITatau nathI / anerA ghAMTanau zabda thoDI vAra rahI phITai, paNi asatInu zabda na phITai / etalaI gAthAnau artha hau / sAMprata nUpurapaMDitAnau dRSTAMta kahai chai-.. [38. nUpurapaDitAnu dRSTAMta] rAjagRha-nagari devadatta suvarNakAra vasai / tehanu putra devadinna / te paNi samasta guNe karI vikhyAta hau / tehanI bhAryA durgilA evai nAmi / paNi te ApaNauM rUpa-lAvaNya-saubhAgyayauvana-rUpa pAza, tiNi karI taruNa puruSarUpa mRga, tehanai pAza-mAhi pADai, anai yauvanamadi kI unmatta thakI nirargala phirai / eka vAra te durgilA grISma-kAli snAna karivA-bhaNI nadIDa gii| tihAM snAna karatI nagaranai juvAna puruSai dIThI / tetalai tehanai mani vyAmoha Upanau / tivArai te puruSa kahaI, 'he subhagi ! e nadI, e vRkSa, e hUM tujhanai kuzala pUchauM chauM / ' valatUM durgilA kahai, 'tujhanai, vRkSanai, nadInai kalyANa hu| anai tumhArI icchA paNi avasari pahacADIsii / ' iNi vacani kSaNa-eka te puruSa unmatta sarIkhau thaI rahiu / ehavai koIeka bAlaka ramatAM hatA, te Azrai vacana kahI ApaNapau jaNAviuM ju, 'devadatta svarNakAranI vaha, devadinnanI priyA / anai mArauM ghara pUrva disii chi|' Ima ApaNau saMbaMdha jaNAvI ghari AvI / te yuvAna paNi ApaNai ghari Aviu / pachaDa tiNi tApasI eka sIkhavI durgilA-kanhali mokalI / te tApasI bhikSAnai misiI svarNakAranai ghari AvI / tivArai dugilA hAMDalA dhotI huuNtii| te-Agali pracchannapaNai tiNi tApasIi vAta kahI ju, 'tujhanaI snAna karatAM jINaI puruSai ApaNau bhAva jaNAviu hUMtu, tINai haiM mokalI ch|' e vAta sAMbhalI mana-mAhi jANI, AkAra gopavI, kahivA lAgI, 're pApiNI ! ehavalaM vacana taI mujhanai siuM kahiu' ? je kulIna hui, te e vAta na sAMsahai / ' ima kahI te tApasI galathI bAhari kADhI, kADhatAM pUThii misi-kharaDiu hAthau diidhu| pachate tApasI dUhavANI hUMtI pAchI AvI te yuvAnanai kahai, aho! e pASANa-sarIkhI kaThina strI, e-kanhali mujhanai si mokalai ? mujha nIkalatAM jINai mAharI pUTiiM kAjala-kharaDI thApa paNi diidhii|' ima kahI pUThauM dekhADiuM / pAMca AMgulonai ahinANi jANiuM ju, 'hUM kAlI pAMcamiI teDiu chaThaM / kAMi, dhUrtanI sAna dhUrta ji jANai / paNi mujhanai ThAma na jagAviuM / ' teha-bhaNI valI tApasInai ghaNauM dhana deI kahA, 'te mAharai viSai sahI anurakta chai / paNi kisiiM kAraNa-lagai tUM je nirbharasI, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 merusundaragaNi-viraMcita te vAta na jANIi / paNi eka vAra valI tUM jA / kAMI, je gaDha chai te hI upakramiiMja lIjai / pachai manuSyana siuM kahivau?' tivArai tApasI kahai, 'te tu satI / teinauM darzana tujhanai dohinu ghaTai / tu hI tujhanai tAM ehanI AzA chai, tau eka vAra valI jAuM |'im kahI te tApasI[i] durgilA-samIpi. jaInai isiuM kahiuM, 'te tau nara tAharai viSai anurakta chaha, tU nirAsa kAi makaI ?' tivArai durgilAI jANiuM, 'sahI tiNi dihADau jANiu, paNi ThAma na jANisaM, tehabhaNI mokalI / ' pachai durgilAi te tApasI-Urari rosa karI gharano choMDIi kADho / tisii vilakhI thakI pAchI AvI / te taruNa puruSanai sarva vRttAnta kahiu / tibAraiM tiNi jANi pachokaDi teDiu chauM / ' tApasI kahaI, 'Aja pachAi haM valI nahI jAuM / ' ... pachaI te taruNa puruSa kAlI pAMcaminI gatriI tehanA gharanI vADI-mAhigayau tisiMha tihAvinA mAhomAhi saMbaMdha huu| tihAM ji vihu~nai nidrA bhaavii| tisiI devadatta vRddha sonAra, tehanau susarau,je rAtriI gharanai pachokaDi jihAM vADI chai, tihAM kAyanI ciMtA-bhaNI ju Avai,tu tehavau apamaMjasa saMbaMdha dekhI cItavai, 'e tu putra nahI / ' pachai ghara-mAhi Avo putranai joI valI pAchau AvI cItavai, 'jau prabhAti beTAnai e vAta kahi, tu beTau mAnisiI nahI / ' ima vimAsI mauDaisiu paganauM neura UtArI lIdhauM / tetalaI durgilA jAgI / susarau * ulakhiu / pachaha tiNi jAra-puruSa jagADInau kahiuM, 'ApaNape susaraI doThAM, paNi hiva tUM sakhAyata kare / ' pachai te taruNa vacana paDivajI ApaNai ghari gayau / anai durgilA UThI bhartAra-samIpi AvI / tihAM bharinai jagADInai isiuM kahai , 'ihAM tAA hui chai, paNi ApaNape pachokaDi azokavanikA-mADi jaI nidrA kIjai / ' pachai devadinna durgilA-sahita pachokaDa jaI sUtau / mana-mAhi kAMI kapaTa nahI, tivArai. ji tehanai nidrA AvI / paNi durgilAnai nidrA nAvai / ghaDI bighaDI gaI. tetalai bharinai jagADI kahai, 'e tumhArA gharanau siu AcAra je mujhanai tumha-kanhali-thakAM tumhArau pitA hivaDA Avo igI avasyAMi sUnAM mAharA pagana ne ura kADhI gyu| e Dosau tu calacitta huu / lAja i gamADI / valI etalai nahI sarai / prabhAti sunhaI dosa cddaavish| anai tumhe ApaNA pitAnau mukha rAkhisiu / teha-bhaNI hivaDA ji UThau / Alasa na karau / INI vAtai mAharA prANa jAi ch| / tumheM neura "mAMgI aNau / ' tivAraI bhartAra kahai. 'haM Dokaranai gADhau hAkisu / tUM rakhe mana-mAhi saMdeha ANai / prabhAti jo, e Dokaranai siuMsirDa kahau chauM / ' INI rItiiM bhartAra hAthi karI, valI samanAM saI karAvyA ju, 'sahI hUM na pahiDauM / ' kahau, strInai vasi puruSa paDiu hUMtu kauNa kauNa sama na karai ? .. isiI prabhAti devadinna pitA samIpa jaI kahivA lAgau, 'tAta! ehavauM siuM kIdhauM, je vadhUnA paganauM neura lIdhauMtivArai te vRddha kahai, 'tAharI strI kuzIli / mai parapuruSa-sAthi sUtI diitthii| tehanIpratIti-bhaNI maiM neura liighuN|' tivAraI putra kahai, 'tAta! tehUMya ji pachokaDi sUtau hataupaNi tumhanai vaDapaNa AviuM, tiNi karI buddhi gaI / te tu satI ji chai / ihAM vicAra kArDa nahI / / tisiI vRddha kahai, 're putra ! jivArai mai nupura lIdha, tivArai tUM joyau, paNi tU ghara-mAhi hu~ta u / tetalai vadhU AvInai kahai, 'hivai e vAna hUM sAMsahUM nahI / dhIja i karInai hUM ApaNauM kalaMka UtArau / kulavaMtI strInai thoDauM i kalaMka ghaNUM dUSaNa UpajAvai / teha-bhaNI 1. A. B. K. turuNa / 2. K. pAchali 2, Pu. mAgI Avau / 3. C. P. L. harakisu, K. hArkosa / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 145 ApaNaI nagari zobhana -nAmA yakSanI UbhI pratimA chai, tehanI jAMgha vicAlai ji ko saciu hui te nIkalI jAi, anaI ji ko kUDau hui tehanai jAMgha vici cAMpI raakhi|' tivArai e bAta saghale maanii| pachada durgilAi snAna karI, dhauta vastra pahirI, pUjA-bhaNI bali hAthi leI AdityavAri sarva-loka-pratyakSa yakSanai bhuvani AvivA lAgI / tetalai mArgi jAtAM te jAra-puruSa saMketa-Upari gahilAnai rUpI AvI durgilAnai vilagau / tisii durgilAi te parahu kIcaDa, anai ghari jaI navI vAra snAna karo yakSanai kahivA lAgI, 'aho yakSarAja! Ajanma devadinna bhAra anai mArgi AvatAM je gahilau AvI lAgau te TAlI bIjA kahinai ju I AbhaDI hauM, tau na yakSa ! mujhanai zuddhi ma deje / nahItara ApaNau pratyaya dekhADe / ' ima kahii hUMtai jetalai yakSa kAMI vimAsai, tetalai durgilA yakSanA rihuM paga vicAlai nIkalI gaI / tivArai saghale loke sUdhI sUdhI kahI / tehanai galai rAjapuruSe phUlanI mAla ghaatii| hivai yakSa vimAsatau ji rahiu / pachai te durgilA vAjiba vAjate, manuSyane sahase parivarI, devadinnai mahA-mahotsava kIjate ApaNai ghari AvI / tihAM nUpurana u abAda Utariu, teha-bhaNI lAke nUpurapaMDitA nAma dIdhauM / -hivai devadatta, vadhUna ehavauM vismayakAraka caritra dekhI, tehanai nidra nAThI, yogInI pariI naSTanidra hUu / e vAta mauDai mauDai rAjAI sAMbhalI ju, 'devadattanai nidra nAvai / ' pachai rAjAi te devadatta teDI aMtaHpuranau rakhavAlau kIdhau / / isiI Agai aMtaHpura-mAhilI kA eka rANI hAthInau pautAra kahatAM meMTha, te-sAthi lubdha huI cha / te vAra vAra UThai anai sonAra jAgata u dekhI valI pAchI jaai| tivAraha devadatta svarNakAri jANiuM ju, 'ihAM 'kaNe kaI kAraNa saMbhAvIi / ' ima jANi te vRddha sonAra kapaTa-nidrAi sUtau / tivAraI rANI coranI parii UThI, urai-parai jotI, pUrva saMketa-sthAnaki gaukhi jaI baiThI / tisii talai rAjAna u paTTa-hastI hUMtau, tINai sUdii karI rANI bhuMiM uutaarii| tivArai rANI-Upari pautAra rasANa u kahai, 're ! tuM mauDI kAMi AvI ?' ima kahI hAthInI sAMkala hAthi leI dAsInI rItiiM pUThii ANI / tivArai rANI kahai, 'svAmI ! hai siGa karauM ? Aja rAjAi koI navau pAharI mUkiu chai / te tu jAgatau rahai chai / tehanaI bhai hU~ nAvI / hivaDAM lagAreka tehanai nidrA AvI chai, tiNi karI hUM ihAM aavii| tu mujha Upari phokaTa kopa kAMi karau ?' ima rANI prahara bi tihAM rhii| pachai pAchilI rAtriI valI hAthIDa UpADI rANInai gaukhi mUkI anai rANI ApaNai ThAmi gii| ehavauM rAjAnA gharanau~ caritra dekhI vRddha sonAra cItavai. 'jou, jehanai evaDA pAhurI, evaDAM rakhopA, tehane ghare ju ehavA vRttAMta, tu mujhanai mAharI vaDnau siu auratau ? e strInA caritranAu pAraMparya kauNa lahI sakA? jiNi kAraNi kahiuM, azvaplutaM vAsavagajitaM ca strINAM caritraM bhavitavyatA. ca / __ avarSaNa cApyativarSaNaM ca devA na jAnanti kuto manuSyAH // 1 // vizeSata srInauM caritra meghanA garjita sarIkhauM kauNa maNI sAi? tu hiva hU~ siuM vismaya kara kAMI, je sadA i gharanai vyApAri thakI rAtridivana bAhara phirai, tehanai sIla kima palai ima vimAlI vadhUnA doSanau avarSa mana hUM u mUMkI devadatta svarga kAra sUtau / pachai prabhAta euM, 1. C. K. Pu. paNi / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 merusundaragaNi-viracita tuhI sonAra jAgai naho / tisii pAhurie jaI rAjAna3 kahiu~ / tivArai valatu rAjA kahai, 'kaI kAraNa ji ghtti| ehanai koI ma jgaaddijyo|' ima tehanai sUtAM sAta dina gyaa| sAtamaI dini jima jAgiu, tima rAjapuruSe sonAra rAjA-samIpi liidhu'| tetalai rAjAi pUchiuM, 'kahi, tUM je sAta dina-tAI sUtau, te siu kAraNa ?' tivArai devadatti abhayadAna mAMgI rAtrinau vRttAMta rAjA-Agali khiu| rAjAI te rANI-pautAra- hAthIna u sarva vRttAMta sAMbhalI te sonAra sarakArapUrvaka visarjiu / pachai rAjA isiuM cItavaI, 'te rANo kima olakhIsiiM?' ima cItavI tihAM-hUMtaTha sasaMbhrAMta UThI, rAjA aMtaHpura-mAhi AvI, gUDha kopa dharatau kahivA lAgau ju, 'Aja maI suhaNau eka lAdha cha / teha-bhaNo tumhe ApaNAM vastra mUkI mujha-Agali Avau, jima hUM tumhArI pRThiI asavAra thAu, etalai pADUu suhaNauTalai / ' ima kahii hUMtai saghalI rANIe tima ji kIdhauM / paNi je eka duzcAriNI te kahai, 'hUM lAja anai biihddN|' tivAraI rAjAnai hAthi sanAla kamala hUM tau, tiNi kamali karI rAjA rANI aahnnii| tetalai kapaTa-mUrkhAi aceta thaI bhuI pddii| tivAraI rAjAI jANiuM ju, 'te eha ji|' pachai valI pUThiI sAMkalanA ghAya dIThA / tiriI rAjA kahai, 're nIlaji / tivArai hAthIi sU Dhii karI UtArI anai pauMtAri sAMkalai karI mAro, tivArai tUna bIhanI, anaI hivaDAM eka kamalanai ghAI aceta thaI bhuI paDI ?' jima ima kahiu~, tima rANI cmkii| pachai rAjA rIsANau haMtau pautAra teDI, paTTahastI aNAvI, te rANI nai pautAra upari baisArI, rAjA bhRkuTI-bhISaNa thaI muhatA Agali kahivA lAgau, 'jAu, e hAthIu rANIpautAra-sahita vaibhAragiri parvatanai zagi caDAvI, trihuMnai DholI diu|' pachaI pautAra-rANIsahita hAthIu parvatanai zRgi caDAviu / tivAraI paraMtAri hAthIu trihuM page Ubhau rAkhiu / sarva loka hAhAkAra karivA laagaa| tisii pradhAne jaI rAjA vInaviu, 'svAmI! e pazu ajANa / ehanaI jIvadAna diu / ' ima kahai hUMtai rAjA na mAnai / tivArai hAthIu bihuM page rAkhiu / valI pradhAne loke jaI rAjA vInaviu / tu hI rAjA na mAnai / pachai ekai pagi rAkhiu / tivArai vo sarva loke jaI vInaviu, 'svAmI ! e hasti-ratna kAMI mArau chau ? e tu paravazi / jima pautAra kahai, tima kadhai ji chUTai / ' tivArai rAjAI kahilaM. 'jAu, jau tumhe kahau chau, tu hAthI uutaaru|' pachai loke jaI kahiuM, 'aho pautAra ! rAjAnau Adeza hui chai / hAthIu parvata-hUM tu utAri / ' tiriI patArai kahiu' ju, 'amhanai abhayadAna devarAvau, tu hUMe hAthI UnArau / ' tiIi valI pradhAni rAjA manAvI abhayadAna devarAviu / pachai hAthIu mauDai mauDai parvara-hatau UtAriu / tetalai pautArarANInai desavaTau hUu / anai hAthIu rAjAnai ghari aviu| .. pachai rANI nai pautAra nAsatAM nAsatAM saMdhyAnai samai kINai gAmi gyaa| tihAM bAhari sUnai devakuli sUtA / ehavaha cora eka corI karI nAThau, tINai ji devakuli rAtriI aaviu| tetalai dehara rAjAne jaNe voTiuM / pachai mahAMdhakAri te cora jihAM te bi jaNAM sutA chaI. tihAM Aviu / hivai tehanai sparzi je pautAra sUtau chaha, te jAgiu nahIM / paNi te coranaha sparzi te rAjavallabhA tatkAla jaagii| te jima jAgI, tima ji tehanai viSai anurakta haMtI i. 'taM kauga ?' tivAraI te kahai, 'hUM cora, rAjAnA jaNanA bhaya-lagai nAThara, ihAM mAvi chau / ' tivArai rANI kahai, 'aho puruSa ! jau mAhara vacana mAnai, tu tujhanai 1 A. B. ANyau / 2 C. K. sauNa.3, Pu. muNu / 3 C. K. sUDhii, Pu. sUDi / 4 C. K. L. desauTau, Pu. desaTau / . Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 147 maraNa-hutau rAkhau / ' tu jou, strInA sneha ehavA chai, je rAjA nai pautAra chAMDI cora-Upari mana kIdhau / jiNi kAraNi strI ehavI jalpaMti sArdhamanyena pazyatyanyaM savibhramA / hRdaye ciMtayatyanyaM priyaH ko nAma yoSitAM // 1 // ima jANI paMDite mamatA na karivI / tivArai cora kahai, 'sonanai valI surh| eka tujha thakI mAharA prANa UgaraI, anai valI tAharI prApti huI / tu huM Ajanma tAharau cola lopaunahI / paNi kahai (? hi.) kINI yuktiI mAharA prANa rAkhesi tivArai varatu rANI kahai, 'jibAraI prabhAti talAra Avisii, tivArai hUM kahisu, e mAharau pati bharatAra / ' pachai cora kahai, 'e vAta vAru kahI / ' tetalai prabhAti rAjAnA subhaTa 'haNi' 'haNi' karatAM devakula mAhi paisI pUchivA lAgA; 'tumha-mAhi cora kauNa ?' tisii te pApiNI cora-sAmhu joI kahai, 'e mAharau bhrtaar| amhe dezAMtari jAtA hatAM / tisiI sAMjha pddii| pachai amhe e devakula-mAhi AvI sUtAM tivArai talAra vimAsavA lAgA ju, 'e cora hui, tu ehavauM strIratna kihAM? jehanai lakSmI sarIkhI e vallabhA, te cora kima ghaTai ?' pachai te srInai vyatikari, bApaDau niraparAdha pautAra cora karI bAMdho sUlIi dodhau / tivArai tRSA UranIi je je loka mArgi Avai, te te kanhali pANI mAMgai / paNi rAjAnA bhaya-lagai koI pANI pAi nhii| isiI jinadAsa zrAvaka tINI vATai Avatau dekhI pANI maaNgiuN| tivAraI jinadAsa kadai, 'ju mAharauM vacana karai, tu tujhanai pANi pAuM / ' tINai kahiuM 'karisu / ' tivArai jinadAsai kahiuM, 'navakAranu pada smari / jetalai I pANI ANI pAuM, tetalaI tU "namo arihaMtANa" e pada Ucari / ' pachai pautArai jalanI vAMchAI valI valI pada smarivA laagu| tisii jinadAsa rAjAnau Adesa avagaNI pANI. leI Avatau tiNi pautAri dotth| pANI Avatau dekhI saMtoSa Upanai valI valI "namo arihaMtANae pada smaratauM prANa muukiu| tu jou-na, ajJAta-dharma-tattva i nakAranai pramANi akAma-nirjarAi, marI vyaMtara-mAhi devatA hUu / / hivai te durAcAriNI cora-sAthi mArgi jAtI hUMtI / vicAlai nadI eka mahAMta aavii|, tivAraI cora kahai, 'he priye ! hUM tujhanaI vastra-alaMkAra-sahita nadInai pelai pAri leI jaI nahI sakauM / teha-bhaNI pahilau ApaNA vastra-AbharaNa sarva mAharaiM hAthi Api, jima pelai, pAra leI muuNkuN| pachai bIjI vAra tujhanai leI mUkisu / ' iNi vacani rAjavallabhAI sarva ApaNAM AbharaNa-vastra UtArI tehanai hAthi dIdhAM / tivArai cora kahai, 'he svAminI ! jAM lagaha e. pAri jaI AbharaNa pelai pAri mUMki AvauM, tAM-lagai tUM nirbhaya hUMtI e zarakaDanA vana-mAhirahi / haMhivaDAM ji AvI tujhanai leI jAisu / ' ima kahI te cora nadInai pelai pAri jaI vimAsivA. lAgau, je strI pautAranai ApaNI nathI huI, te mujhanai kima ApaNI hosii 1 ima cItavIte cora sarva AbharaNa leInai nATau / tisii rAjavallabhA nagna zarakaDanA vana-mAhi thakI... pokArivA lAgI. 'aho puruSa ! ma nAsi, ma nAsi / are adhama ! mujhanai maMkI tUM kihAM jAi chai ?' tivArai cora kahai, 'hUM tujhanai nagna dekhI bIhauM / teha-bhaNI hUM jAuM chA . ima kahitau cora nAsI gayau / pachai rANI dIna-dayAmaNI thakI UbhI rahI / isiI prastAvi te pautAranau jIva devatvapaNauM pAmii hUMtai avadhijJAnanai bali te rANInaI - nadInai upakaThi nirAvaraNI diitthii| tisiDa pUrvabhava-saMbaMpa-lagai pratibodhivA-bhaNI devatAI sIAliyAna Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 merusuMdaragaNi-viracita rUpa karI mukhi mAMsa-khaMDa leI nadInai kAMThai Aviu / jima nadI -mAhi mAchilI dIThI, tima ni mAMsa mUMkI mAchilI -bhaNI ghAyauM / tetalai mAchilau kUdI nadI -mAhI paiThau / anai je mAMsakhaMDa hUMtau, te samala| leI gaI / ima sIAliu bihuM-hUMtu cUkau dekhI rAjavallabhA kahai, 're durbuddhi ! re mUrkha ! mukhi AviDa mAMsapiMDa mUkInai jaDa mAchalA - pUThii ghAu, tu joi na bihuDUMta cUkau / ' tetalai manuSya-bhASAI sIyAlIi loka boliu / yataH - 'ito bhraSTA tato bhraSTA nadI vahati saMgame / na ca jAro na bhartAro kathaM vadasi nagnike' // 1 // valI kahai, 're nIlaji ! hUM tu bihu~ thakau cUkau, paNi tU rAjA-pautAra-cora trihu~thakI cUkI | re nagni ! mujhanai siu hasai ?' e vAta sAMbhalI jetalai bhayatrasta hui, tetalai devatA pragaTa huI kahai, 'are pAviNI ! te hUM pautAra, je taI hUM marAviu / paNi mai jinadharmai pramANi devapaNa pAmi / tu hivai hUM tujha Upari sI dayA karau ? paNi tathApi jinadharma paDivaji / " tivArai tiNi rAjavallabhAI vacana mAniu~ / pachai devatAI te rANI UpADI mahAsatI - samIpi leI mUkI / tihAM dIkSA lIdhI / tu hI ajI asatInau apayaza rUpIu nAda viramiu nathI / iti zrI zIlopadezamAlA - bAlAvibodhe nUpurapaMDitAnI kathA samApta // 38 // * atha dattaduhitAnI kathA kahIha [ 39. dattaduhitAnI kathA ] jayapura nagara / tihAM jayaratha rAjA rAja karai / tehanai datta ehavai nAmi maMtrIzvara / tehamI putrI zRMgAramaMjarI ehavI nAmi / te ApaNai rUpi yauvani karI sarva vizvana vyAmoha UpajAvaI / paNi te pUrvakarmanA doSa lagai AkAra iMgita ceSTAI karI asatIpaNau jaNAvai / hivaha rAjA vAvi-kUpa-taDAga vananai viSai krIDA kutUhala rasika hUMtau ekadA jayaratha bhUpatii jima te gaDakhi baiThI zRMgAramaMjarI dIThI, tima ja rAjA kAma-vihvala' hUu / cetanA i nAThI / kAMI, kaMdarpa - rUpI bhIlii rAjA haNiu / tehanA darzana lagai ArAma-vAvinI kreDA vIsarI gaI / pacha e vAta pradhAne jANI, te zrRMgAramaMjarI maaNgii| bhaI divasi rAjAi tehanauM pANigrahaNa kIghau~ / pacha rAjAIM saptabhUmikA AvAsa mAhi rAkhI / paNi te zrRMgAramaMjarI svabhAvi i capalA / hivai rAjA sahita kivArai vana-mAhi, kivArai prAsAdi, kivArai sAna bhUmikAni AvAsi ima bhartAranA vAlapaNA-lagai svecchAi sukha vilasai / anai rAjA paNi snAna-bhojanAdika sarva teha-ji-naha ghari karai / teha-tu eka kSaNa alagau na rahai / isi teha ji nagara-mAhiM vyavahArIAnu putra dhanaMjaya / te ekadA mArgi jAtau hUM tau | jINaiM gaukhi baiThI chai je aMgAramaMjarI, te gaDakhali hAri manohAri kaMdarbhAvatAra te dhanaMjaya nIkaliu / tisihaM te dattanI putrI zrRMgAramaM jaroi dIThau / pachai kAmanI vAhI hUMtI tatkAla cIrIi manogata vAta likhI muktAphalanai hAri bAMdhI upari-thakIiM dhanaMjayanA kaMTha-bhaNI te hAra lAMkhI galai ghAtiu / tisihaM dhanaMjai te hAra hUMtI- cIrI leI vAMcI / tivAraI te rANI sAnurAmiNI jANI ApaNai ghari Aviu / pachai ghagaDaM ghana vecI ApaNA ghara-hUMto rANInA ghara-sIma moTI suraMga devarAvI / 1. C. kAma viddhau, K. kAma-vikala / ' Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 149 tINA suraMgai dhanaMjaya jAi-Avai / kivAraI rANI dhanaMjayanai ghari Avai / ima ketalau-eka kAla atikramiTa / ekadA rANI dhanaMjayanai ghari gaukhi baiThI krIDA karai ch| isii rAjA raivADIi nIkaliu / tetalai rAjAite dattanI putrI krIDA karatI diitthii| tisiiMtINI rANIi paNi vicakSaNapaNA-lagaI te rAjAnau abhiprAya jANiu / pachai tatkAla te suraMganI vATai thaI ApaNai ghari aavii| tetalai rAjA paNi sAzaMka UtAvalau AvI jima AvAsa-Upari caDiu, tima Agali rANI dekhI rAjA harSiu / hiva anyadA rAjAI nATaka eka maMDAviu / tihAM gaMdharva gIta-gAna karivA lAgA / tisiiM te dattanI sutA tihAM jovA AvI / te dekhI rAjAnai mani kSobha hau / pachaI sabhA visarjI rAjA AvAsa-mAhi Aviu / jau oi, tau te rANI ghUrmAtI, bagAI khAtI diitthii| te dekhI rAjAnai mani zaMkA UtarI / ima rAjA rANI-sahita sukhiiM kAla atikramAvai cha / ehavai vasaMta-samaya Aviu jANI rAjA rANI-sahita pauraloke paravariu vana-mAhi krIDA karivA-bhaNI gayau / tihAM ghaNI krIDA karI, rAtriiM teha ji vana-mAhi velinA mAMDavA-talai sutAM / tetalai akasmAta rANInai sApanau DaMsa huuu| pachai rANI pokAra karatI AgI, aceta hoivA laagii| isiiM rAjAi maMtravAdI bolAvyA / jelalai maMtravAdI AvaI, tetalai rANI aceta thaI bhuI paDI / jetalA upacAra hUMtA, tetalA sarva gAruDIe kIdhA, paNi sarva niHphala huaa| pachai. rAjA dhorimA mUkI rovA laagu| tivArai ApaNauM rAja tRNa-samAna gaNatau te rANI sAthi kASTa bhakSaNa karivAnai sAvadhAna hau / tisiI ghaNauM i pradhAna rAkhaI, paNi rahai nahIM / pachai nagara-bAhiri cihi kIdhI / jivArai rAjA rANI-sAthi tihAM Aviu, tivArai sarva loka vilApa karivA lAgA / ehabai naMdIzvari yAtrA-bhaNI vidyAdhara eka jAtau hUMtau / tINai te rAjAnu maraNa sAMbhalI dayA-lagai pANI abhimatra jetalai rANI chAMTo, tetalai viSa gyuN| rANI saceta thaI / gajA harSiu / samasta nagaraloka paNi hA / mahA-vAjitra vAjivA lAgo / pachaI rAjAI te vidyAgharezvaranai bahumAna-pUrvaka visarjiu / hiva te rAtri teha ji vana mAhi rahyA / tisiI dhanaMjaya paNi rAtriI tihAM Aviu / kAMI, jihAM ApaNauM mana tihAM alagU i ikaDam / tivAraI rANI dhanaMjaya-kanhali AvInai kahai, 'Avau, ApaNape dezAMtari jaIi / ihAM ApaNapAnai kehauM sukha ?' tivArai dhanaMjaya kahai, 'are mugdhi ! e kUDI vimAsaNa ma kari / e rAjA jIvataI tujhanaI leI jAtAM mAhara: mAuM i Ai / ' tivArai valI rANI kahai, 'prANanAtha ! e rAjA jIvatAM ApaNape nissaMka sukha bhogavI nahI sakIi / teha-bhaNI hUM rAjAnaI mArI AvauM chauM / paThai tUM rAjA anai hUM raannii|' tu ou saMsAranI gati / eka e yoSitA kisyAM kisyAM vAnAM na karai 1 yata : __ kavayaH kiM na kurvanti, kiM na kurvanti yoSitaH / / madyapAH kiM na jalpanti, kiM na bhakSanti vAyasAH // 1 // te rANI ima kahI jihAM rAjA sUtau chai tihAM AvI, rAjAnu khaDga leI, jetalai prahAra karai, tetalai dhanaMjaya AbI, hAtha-hUMtau khaDga leI mana-mAhi isiuM cIMtavivA lAgau, 'jou, jIgaI rAjAI e paTTarANI kIdhI, valI jehanai snehi karI rAjA kASTa-bhakSaNa karatau 'tau, jehanai prasAdi evaDA sukha bhogavyAM, tehanai jau e ApaNI nathI huI, tu e mUhanaI ApaNI kima hosiiM? Ate dihADe mujhanai paNi e prakAra hosii / tu mAharai INai saMbaMdhi karI sariuM / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita e mAharA AtmAnai dhikkAra, je mai etalau kAla eha-sAthi saMbaMdha kIdhau / tu teha ji dhanya, je sarva saMsAra chAMDI, dharma Adaro, tapodhana huA / ' ityAdi mana-mAhi vicArI jima koI balatI nitA-hUMtau nAsai, tima te strI-hUMtau nAsI, vairAgyaraMga-pUrita viraktacitta hUMtu, gurusamIpi jaI dIkSA liidhii| tisiI prabhAti rAjA ApaNai ghari Aviu, sukhai rAja pAlai cha / isiI anyadA koI eka vaNijAre ghoDA ANyA / teha-mAhi lakSaNayukta turaMgama eka moTau dekhI kautiga-lagai rAjA asavAra hau / tivArai pradhAna kahai, 'svAmI ! sbl| dvipada-catuppadi aNaparIkhii kAja na kiijii|' ima vAratAM i hUMtAM rAjA turaMgami caDiu / paNi te azva mauDai mauDai cAlivA lAgau / pachai jetalai rAjAI vAga khAMcI tetalai te azva pavanavegi caaliu| "jAi, joi" loke ima kahatAM ji rAjA adRzya hUu / ima mArgi jAtAM rAjA cIMtavai, INai ghoDai tu vana-mAhi lIdhau / tu hivai ji kAMI nibaddha chai, te paamiisiiN|' ima kahI te ghoDAnI vAga DhIlI maMkI / tetalaI azva Ubhau rahiu / tivAraI vakra-zikSita azva jANI rAjA Utariu / ehavai tRSA-bubhukSAkrAMta hUM tau rAjA araNya-mAhi phiravA lAgau / tetalai mahAtamA eka zAMta-dAMta dekhI rAjAI vAMdiu / tisiI mahAtamAi kAusagga pArI, gajAnai dharmalAbha kahI, upadeza devA lAgau, 'rAjana ! e asAra saMsAra-mAhi jIvanai dharma ji AdhAra ch|' ityAdi upadeza sAMbhalI vairAgya-raMga-pUrita cAritranau manoratha karatau, rAja-riddhi tRNa-samAna gaNatau mahAtmAnai kahai, 'he bhagavana ! taI je navayauvani dIkSA lIdhI te. kahi, kauNa vairAgpanau kAraNa ?' tivArai muni kahaI, 'rAjana ! je mai dIkSA lIdhI, te tihAM kAraNa tUMha ji / ' rAjAI pUchiuM, 'kima ?' tivArai muni kahai, 'rAjana! jivAraI tAharI . rANInai sApa-DaMsa hau, tivArai tUM kASTabhakSaNa karivAnai sajja huuu| tetalaI vidyAdhari AvI viSa vAli / rAtriI tumhe teha ji vana-mAhi rahiyA / tivArai rANI tujhanai mUko mujha-samopi pUrva-paricaya-lagai Avo, isiuM kahivA lAgI ju, "e rAjA jIvatAM ApaNapAnai sukha na ghaTai / teha-bhaNI rAjAnai haNI aavddN|" ima kaho te rANI khaDga leI jetalai tAharauM mastaka chedai, tetalai maI hAthi jhAlI, ApaNaha mani cItaviu ju, "mujhanai dhikkAra, kAmanai dhikkAra, je kAmanI vAhI rANI rAjAnau evaDau sneha avagaNI Aja rAjAnai mArivA AvI / tu te mujhanai kima ApaNI hosii ?" ima cItavI pachaI mujhanaI savega-raga Upanai, viSa-samAna viSaya-sukha mUkI cAritra liidhuN| tehabhaNI hiva haM Atapi AtApanA karauM chauM / ' e vAta sAMbhalI rAjA vairAgya-pUrita haMtau, cAritra levAnu manoratha karavA lAgau / ehavai te rAjAnauM kaTaka aaviuN| pachai rAjA saparivAra nagara-mAhi AvI, putranai rAja deI, ApaNape dIkSA lodhii| tihAM rANInI vAta prakaTa huI / tivArai loka rANInI niMdA karivA lAgA / hiva te zrRMgAramaMjarI rANI nikAcita karma bAMgha, AUkhAnai kSayi marI, naraki gaI / tihAM-hUMtI AvI ghaNau kAla saMsAra-mAhi bhamasii / iti zrIzIlopadezamAlA-bAlAvibodhe meru suMdara-gaNinA viracina datta-duhitAnI kathA saMpUrNA // 39 // hiva pAchilA dRSTAMtanau artha upadesi karI kahai evaM solArAhaNa virAhaNANaM ca sukkh-dukkhaaii| iya jANiya bho bhavvA siDhilA mA hoha sIlammi // 67 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlApabodha 151 vyAkhyA:-evaM INai prakAre, jehe jIve zIlanI pAlanA kIdhI, te jIvanai iha-loki paraloki sukha-yazAdi phalanI prApti huii| anai jehe zIlanI virAdhanA kIdhI, te jIvanai ayaza= apakIrti, narakAdi phala huaa| eha-bhaNI zIla-ArAdhana-virAdhana-lagai sukha-dukhanauM phala jANI, bho bhavika-loko ! zIla pAlatA da.lA ma hojyo / hiva zIla-pAlaNahAra puruSe nArInau saMga varjivau te kahai babhavvaya dhArINaM nArI-saMgo aNattha-patthArI / mUsANa va maMjArI iyaM nisiddhaM ca sutte vi // 68 vyAkhyA :-je puruSanai svadAra-saMtoSa, paradAra-parihAra hui anai je strInai parapuruSanau parihAra hui te zIlavata kahIi / anai je sarvathA maithunanau tyAga, te brahmavata kahI / te brahmavratadhArI-nai nArInau saMga anarthanaI heti hui, UMdiranai dRSTAMti / jima UMdira cilAInai saMgi viNAsa pAmai, tima strInau saMga brahmatratadhArInaI viNAsa UpajAvai / valI eha ji kahaI - vibhUsA itthi saMsaggI paNIyaM rasa bhoaNaM narassa'tta-gavesissa visaM tAlauDa jahA // 69 vyAkhyA:-AtmagaveSI tatvavettA je puruSa hui, tehanai e vibhUSAdika sarva tAlapuTa viSa-samAna jANiva u| hivai te vibhUSA siuM kahIi ? je sayaranI zobhA-bhaNI nakha samArIi, alaMkArana pahirava, tAMbUlAdika zobhA / anai strInau saMsarga ekatra nivAsa / praNIta sarasa AhAra-rasabhojana, vigaina sevivuN| jima tAlapuTa viSa tatkAla prANanai apahAraka, tima zIlavaMtanai vibhUSAdika tAlapuTa viSa-samAna jANivauM / hiva valI siddhAMtanauM udAharaNa kahai jahA kukkuDa-poyassa niJca kulalao bhayaM / evaM khu baMbhayArissa itthI-vigAhao bhayaM / / 70 vyAkhyA:--jima kUDAnA bAlakanai kulala kahIi biDAlAnau bhaya sadAi hui, tima brahmacArInai strInA vigraha kahIi DIla-thakI bhaya Upajai / strI nai puruSanA saMga-lagai viNAsa i uupji| eha-bhaNI paraspariI saMga vrjivu| yataH-- smRtA bhavati tApAya dRSTA tuunmaad-kaarinnii| rapRSTA bhavati mohAya keneyaM nirmitA vazA / / 1 / / agnikuMDa-samA nArI ghRtakuMbha-samo naraH / eka-saMga-prasaMgeNa dravo bhavati nAnyathA // 2 // valI strInauM rUpa varjivauM te kahai - citta-bhittiM na nijjhAe nAriM vA sualaMkiya / bhakkharaM piva daLUNaM dihi~ paDisamAhare // 71 byAkhyAH -bhItinAM likhyAM rUpa na dhyAIina joIi, anai nArI bhalA alaMkAra, bhalAM vastra pahire rUpa joivauM nahIM / jima bhAskara sUrya dekhI dRSTi vAlIi, tima strI dekhI dRSTi pAchI vAliyai / hivai je kAma-locanA-strInau saMsarga brahmacArIi varjivau ehanauM kisiuM kariva 1 paNi je ehavIi strI hui tehanau i saMga varjivau te kahai chai Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meru sundaragaNi-viracita hatthapAya paDichinnaM kannanAsa - vigappiyaM / avi vAsa sayaM nAriM baMbhayArI trivajjae // 72 vyAkhyA : - je strInA hAthAga chedyA huI, kAnanAka te paNi kAvyAM huIM valI sau varasa ulyA hui, ehavI hai bIbhatsa strInau satarga brahmavArI nizcai-siuM varjai / kAMi 1 iMdriyagrAma durjaya chai / 152 27 valI eha ji vizeSa bihuM gAhe karI kahai vyAkhyA : - ihAM pahilauM jIvanai anAdi bhavAbhyAsa lagI viSaya- pipAsA = bhoga-tRSNA nivAratAM dohilI, anai iMdriya tu mahAdurjaya = jIpAi nahI / teha i mAhi valI citta-mana te tau gADherauM capala [73], [thetra ] je satta= cittanau dRDhapaNauM chai, te tu thoDilauM lagAreka, valI asAra=kSaNa- vinazvara / anai je mahilA =strI te tu mohaNanI velaDI / kAMi, rAtridivasa hAva-bhAva kaTAkSa - vikSeda ke karI vyAmoha UjAvai / etale prakAre karI jetI vAraha cittacala i, tivAraI strInai saMsargi ApaNauM brahmavrata kima rAkhI sakai ? api tu na sakai / ima zIlabhaigana aNakarivai karI ApaNauM mana rAkhai / hivai e arthanai viharaha ApaNA AtmAnai zikhyA dii te kahai visamA visaya pivAsA aNAi bhava-bhAvaNAi jIvANaM / ai dujjeANi ya iMdiyANi taha caMcalaM cittaM // 73 thevamasAraM sattaM mohaNa vallI a mahiliAo vi / ia kaha vicaliya-citto ya ThAvae evamappANaM // 74 vyAkhyA : - re jIva ! siddhAMta mAhi kahiu~ chai anaI pratyakSa anubhava karo dekhai chai paNi, kAmabhoganAM sukha jetalai AMkhi mIcI UbADIi, etalauM viSaya-sukha chai / tu ehanai kAji, are mUrkha jIva, anaMta = zAsvatAM mokSa sukha kAMi hAravai ? te kehavAM chaI ? je zazI caMdramA, tehanI kAnti te samAna ujjvala cha / anaha valI jasa= kIrti, te paNi muhIAM kAMi gamADai 1 kAMi nIgamai 1 hivai kAmAtura manuSyanai je iha-loki doSa Upajai, kahai ityAdi / re jIva samaya kappiya-nimesa suha- lAlaso kahaM mUDha / sAsaya- suhmasamaM taM hArisi sasi soyaraM ca jasaM // 75 kalamala - arai- abhukkhA vAhI dAhAi viviha- asuhAI / maraNaM pi hu virahAisu saMpajjai kAma - taviANaM // 76 vyAkhyA : - kAmadana jIvanai je Upari vAMchA hui, te-pAkhai kalamalau = cittanauM vyAkula uM, tiNi karIarati= cittanau udvega, teha lagai abhUkha hui / ati kAma-lagI vyAdhi=jvara, khanAdi roga Upajai, hIyA-mAhi dAgha Upajai / Adi zabda-itu mUrchA = cittanai sUnyatA ityAdi Upajai / maraNa paNi Upajai virahAdike karI / yataH - prathame tvabhilASaH syAt dvitIye hyarthacitanaM / anusmRtistRtIye ca caturthe guNa-kIrtanaM // 1 // udvegaH paMcame jJeyo vilApaH SaSTha ucyate / unmAdaH saptame jJeyo bhaved vyAdhirathASTame // 2 // navame jaDatA proktA dazame maraNaM bhavet / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 153 valI visayAturanai dukhI saMsAra dekhADai visaINa dukkha-lakkhA visaya-virattANamasamasama-sukkha / jai niuNa pariciMtasi tA tujjha vi aNubhavo eso // 77 vyAkhyA:-je mAnavI viSayAsakta hui, tehanai dukkhanA lakSa uupjii| anai je viSayahatA viratA huI, teinai sukkha asAmAnya parama sukha uupjii| e vAtanai viharai anerAnA kahyA-pAhai ApaNai hoi-nipuNapaNai hIA-sAthi AphaNI vicArI joi / re jIva! tahana anubhUta svarUpa chaI / ApaNA hIyA-siuM vicArI joi / etalai gAthArtha hu| valI e upadeza kahai jAsiM ca saMga-vasao jasa-dhamma-kulAi hArase mUDha / tAsi pi kiMpi citte ciMtasu nArINa duccariyaM // 78 vyAkhyA:--re jIva-Atman ! tUM nArInu je saMga-saMbhoga, tehanaha kAji ApaNau yaza, dharma, kulAcAra samasta hAravai chainIgamai chai / tu te nArInA je duzcarita doSa chaI, te ApaNA hIyA-siu vicArI kAMi na joi? valI nArInA vizeSa kahai-- cavalAo kuDilAo vaMcaNa-nirayAu duTTha-dhiTThAo / taha nIya gAmiNIo jAo tesi pi ko moho ? // 79 vyAkhyAH --je nArI svabhAviiM capala caMcala-svabhAva hui, anaI valI mahA-kuTila vakra svabhAva hui, paravaMcanAnai viSai nirata sAvadhAna hui, valI manuSyanaI ApadAiM pADivAnai kAji mahAduSTi, dhRSTA, valI vakra-citta, valI nadInI pariI nIcagAminI, isI je nirguNi, nirlajji, nisnehi, te strI-upari kisiu moha kIjai ? api tu na kIjai / hivaha e nArI kSaNa-eka rAga dharai te kahai gaNa-sAyaraM pi parisaM caMcala-cittA vivajiu paayaa| raccai nirakkhare vihu nIattamaho mahilAe // 80 vyAkhyAH --e pApiNI strI caMcala-citta hUMtI, guNarUpa ratna tehanau sAgara-samudra isiu guNasAgara te ApaNau puruSa melhI, je nirakSara mUrkha hAlI-pIMDAra-prabhRti je puruSa huI, tehanai viSai rAcai-tihAM mana karai, teha-si ramaI / tu aho loko ! te strInau nocapaNauM adhamapaNauM jou / valI strInauM adhamapaNauM kahai rUvovahasiya-mayaraddhayaM pi puhavIsaraM pi parihariu / iyara-nare vi pasajjai hI hI mahilANa ahamattaM // 81 vyAkhyAH --jINai puruSi ApaNai rUpi karI makaradhvaja kaMdarpa hasiu jItau chai, athavA pRthvIpati rAjA hui tehavA i ApaNA puruSanai pariharI, kAmAtura hUMtI strI je kurUpa, dAlidrI, karmakarAdi je puruSa te-Upari abhilASa karai-aMganA saMga karai / 'hI hI' isiI kheda-vacani / jou-ni, mahilA strInauM adhamapaNauM / je rUpiI na rAcai, guNe na rAcai, kiMtu kAma-sukhi rAcai, iNi kAraNi adhamapaNauM kahiuM / 20 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sundara gaNi-viracita hivat e strInauM svarUpa jaNAvatau kahai dharA va kAyarA vA nArI muddhA va buddhimaM vA / rattA va virattA vA saralA kuDilA va no jANe // 82 vyAkhyA:- e strInai koI ima jANI na sakai ju, 'e strI dhIra=sAhasavaMti chai 1 kiMvA kAyara = cIhakaNi chai ? ki e strI mUdhI = bholI chai ? ki e buddhivaMta chai ? ki e rAtI = sAnurAgi cha ? ki e virati chai ? ki e sarala svabhAvanI chai ? kiMvA e kuTila svabhAvanI= unmArga cAriNI cha ?' ityAdi bole strInauM svarUpa ko jANI na sakai / sAmAnya manuSyana siuM kahIi 1 je mahA-buddhivaMta huI, teha i e strInAM caritra jANI na sakai / te svarUpa kahai niyamai-mAhappeNaM je sayalaM tihuyaNaM parikalaMti / nArI caria - viAre te vi hu mUDha vva mUa vva // 83 vyAkhyA : - - je puruSa mahA buddhivaMta hui, ApaNI buddhinai mahAtami karI trihu tribhuvanamAhi jJAna-vijJAnAdika sahU jANaI, ehavA je puruSa, te paNi nArI=strInA caritra = kuTilapaNauM ityAdi kAraNe nArInA caritranaI viSai = vicArite puruSa mukhi bolidA mUka = bobaDA huI, strInA caritra lakhI na sakaI, anai bobaDAnI paririM jANatAI hUMtA paNi jIbhai kahI na sakaI, kisai kAraNi / hivai e strInAM caritra jANIiM nahI te kAraNa kahai - annaM ramai nirikkhara annaM ciMtei bhAsae anna / annarasa dei dosa kavaDa- kuDI kAmiNI viaDA // 84 vyAkhyAH - - e nArI anerA sAthi ramai = krIDA karai, anerAnai nirakhai = joi, anerau koI puruSa citta-mAhi cIMtavai, anai anerAnai mukhi zrRMgAravacane karI hAsapUrvaka bolAvai / anerA duHzIlAdika puruSa, doSa' anerAnau anurakta puruSanaI dii, anai anezanai aNahUMtau doSa caDAva = kalaMka dii / INi kAraNi e kAminI=strI mahAvikaTa=vAMkI | anai valI kUDakapaTa= vaMca-droha tehanI kuTIgRha | jevalAM sarva kapaTa, tetalAM samasta e kAminI strI-mAhi huI / hivai anurakta i strInau vesAsa na karivau te kahai - jatthANuratta-cittA sura-dhaNa desAiaM pi chaDDei / taM pahu khivei dukkhe mahilA miMThassa niva-bhajjA // 85 vyAkhyA : - ji puruSanai viSai anuraktacitta hui, rAgasukha-paravazi mahilA kAmasukha-bhaNI, suha kahI rAjyAdika sukha, dhanaM kahIi suvarNa-maNi mANikyAdika, dena kahI sthAnakAdika, Adi zabda tu mAtRkula- pitRkula-svasurakula, parivAra samasta e chAMDai = melhI jAi / je puruSa sAthi lubdha huMtI e sarva melhai, nidAni te puruSanai paNi mahA - duHkha mAhi pADai / te strIna krisiGa vesAsa 1 teha - Upari kisiu moha ? rANInI pariDaM, jima nRpa=rAjAnI kAminI = kalatra meMTha paDatAra, tehasiuM anurakta hUMtI anai pachai te pauMcAra evaDai dukkha pADiu / ihAM nUpurapar3itA, rANI anai pauMcAra e trihu~no kathA jANivI / te kathA Agai kahI chaha, tihAM hUMtI jANivI / 1. A.B. sadoSa anerA anurakta puruSa naM dii / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 155 hivai je bhavya huI te strInAM caritra dekhI viSaya-itA viratA huI / isiu dRSTAMtapUrvaka kuDilaM mahila-laliya parikaliu vimala buddhiA dhIrA / dhannA viratta cittA havaMti jaha agaDadattAI // 86 // vyAkhyAH -mahila=trInau mahAkuTila vAMkuM lalitapaNauM buddhivaMta-puruSanaI anAkalIya, tu evaDhaM te ceSTita=AcaraNa parikalI=jANInai je nirmala-ceSTita hui, buddhimaMta huI, dhIra huI, halUkarmA jIva huI te e strI-hUMtA virakta-citta huI, agaDadattanai dRSTAMti / jima agaDadattakumAra strInA ceSTita dekhI virakta huu, tima Adi zabda-itu bhartRhari-zAlibhadra-jaMbUsvAmi-pramukha aneka puruSa jANivA / etalaha gAthAnau artha huu| vistarArtha kathA-hUMtau jANivau / te agaDadattanI kathA kahIi [40. agaDadattanI kathA] zaMkhapura nagari suMdara rAjA, bhAryA sulasA / tehanI kUkhi-hUMtau Upanau agaDadatta / paNi te mahA rUpavaMta, mahA parAkramI anai valI sarva doSanauM nidhAna / te ekadA rAjasabhA-mAhi AvI baiThau / tisii loke Avo rAjA vinaviu, 'svAmI! INai agaDadatti saha nagara saMtApiu / eha-thakAM amhe vasI na sakU~ / ' e vAta sAMbhalI rAjA rIsANau hUMtu kahivA lAgau, 'vari aNajAyau putra bhalau, paNi durvinIta putra pADUu / jiNi kAraNi, sAmAnya i kula bhalai. putriI vibhUSIi, anai bhalUi kula kuputrii kalaMkIi / ' ityAdi vacana kahI sAhaMkAra kumAra rAjAi nirbhasiMu / tivAraI kumAra 'prahusiu hUMtau rAtriI nIkalI gayau / mauDai mauDai bhUmi Akramatau vANArasI-nagarIi Aviu / hivai te nagarI jotau jotau kuNahi ekaNi maDhi gayau / tihAM nesAlI maNaI chaI upAdhyAya-samIpi AvI / tisii pavanacaMdra upAdhyAyana praNAma karI te agaDadatta-kumAra Agali baiThau / tivArai te AkRtivaMta kumAra dekhI upAdhyAya pUchai. 'tUM kauNa 1 kihAM-haMta u Aviu ? anai kauNa kAraNa ?' tivArai kumAri ApaNa u sarva vRttAMta kahiu / pachai upAdhyAya kahai, 'vatsa ! je suputra hui, mAtApitAnai na mUkaI / kAMi ? tehanA upagAranaI ApaNape 'UraNa kima ina thaIi / jINai stanyapAna karAvyAM tehanai ju muMkIi tu Dhora na mANasanai siuvahirau ?' tivArai kumAra kahai, 'e bola tumhArau mai mAniu / pachaha upAdhyAyai ApaNai ghari ANI snAna-bhojana karAvI kahiuM, 'vatsa ! pitAnA gharanI rItiI DahAM ta rahe / ciMtA kisI i ma kare / ' pachai kumAra tihAM rahiu haMtu sarva zAstra bhaNiu / hiva ekadA kumAra vana-mAhi khelatau hUMtau, tetalai akasmAt phUlanai daDai AhaNiu / tisii. jau pAchauM joi, tu ramaNI eka dIThI / kumAra paNi tehane kaTAkSabANe karI vIghiu iMtau strI-sammukha jovA lAgau / tivArai strI kahai, 'aho kumAra ! je velA-lagai tUM dRSTiI dIThau. te velA AraMbhI tU kaMdarpane bANe karI haNai chai / ' e vAta sAMbhalI kumAra pUchai, 'subhagi. ! tU. kauNi 1 kahinI beTI ?' tivArai strI kahaI, 'hUM baMdhudatta zreSTinI putrI, nAmiI madanamaMjarI / mai bAlakapaNai sarva kalA abhyasI / pachaI hUM pitAI paraNAvI / paNi bharatArai dAlidra-lagai hUM prihrii| 1. P. rIsANau / 2. A.B.L.Pu. UrNa, K. usiMkala / 3.K. aMtara / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 merusundaragaNi-viracita -bhaNI hUM pitAnai ghara-thakI rahauM chauM / tu Aja tUM dRSTiIM karI dIThau / hivai tUM mAharau manoratha saphala kari / ' tivArai kumAra kahai, 'tAharau manoratha avasarai saphala kIjisiha / tUM ciMtA ma kare / ' pachai madanamaMjarI harSita hUMto ghari gaI, anai kumAra asavAra thaI nagara-bhaNI AvivA lAgau / etalai nagara-mAhi kolAhala sAMbhaliu / tisiha vismita hUMta sanmukha ju joi, tu hastI eka pracaMDa Avatau dIThau / te dekhI kumAra ghoDA-thakI UtarI rabhasapaNai hAthI-bhaNI dhAyaTa / jetalai hAthi uttarAkhaNanI vITalI karI hAthI-bhaNI lAMkhI tetalai hAthI kumAra-sanmukha dhAyau / tisii loka hAhArakha karivA lAgA / etalai kumAra i vidyutikaraNa deI, paDatAranI paririM hAthIi caDiu / tetalai bhuvanapAla - rAjAIM kumAra dIThau / sAhasaka jANI rAjAi kumAra DI ApaNa sama baisArI kahivA lAgau, 'vatsa ! guNe karI yadyapi kula jANIi chai, paNi tathApi ApaNa svarUpa prakaTa kari / ' tivAraI kumAri pavanacaMdra upAdhyAya - sanmukha joyauM / tisiI tiNi upAdhyAyai kumArana sarva vRttAMta kahiu / tivArai rAjAIM kahiuM, 'evaDA parAkrama rAjaboja TAlI anethi na huI / ' pachai kumAra vastra alaMkAre satkAriu / ghaNauM jotA rahauM, paNi cora isii nagarInA loka bheTi leI AvyA, rAjAnai vInavaI, 'svAmina ! taI rAja pAlatai tAharauM nagara kuNahi eka adRSTa core musIi chai / ' e vAta sAMbhalI rAjAI talAra teDAvI AkrosapUrvaka kahiuM,' re ! tumha thakA core nagara saMtApIi, te siuM kAraNa ?" tivArai talAra kahai, 'svAmI ! cora na jANIi siddha chai kiMvA maMtravAdI chai ? amhe ghaNa amhArI dRSTi nAvai / te siuM kAraNa ?' tivArai rAjA saciMta jANI kumAra kahai, 'tAta ! e ciMtA ma karau e kAma mujhanai diu / e Adeza anethi ma dejyo / ju sUMThii zleSmA khAi, tu rasAyaNa kaNa liI ?' pachai rAjAIM kumAranaI Adesa dIghau / hivai kumAra pavanacaMdra upAdhyAyanI anujJAi dyUtakAra, mAlAkAra, kalAla, vezyA, kaMdoInAM hATa-INe sthAnake cora jotA cha dina hUyA / pachai sAtamai dini kumAra cItavai, 'ajI tAM coranI vAta i na sabhilIi, anai dina tu eka ji thAkai chai / mAharI pratijJA pUrI kima yAsi ?' ima cIMtavI jetalai nagara - bAhari nIkaliDa, tela parivrAjaka eka, kaSAyaka vastra pahiro, tAmrAkSa, vikarAla Avata dekhI, kumAra cItavaI, 'sahI eha jite cora / ' ehavaDa nizvau karI tehanai praNAma kIghau / tivAraI parivrAjaka pchai 'tU' kauNa ?' kumAra kahai, 'hUM videsI, dAlidrI - pIDita hUMtu ghananai kAji urai-parai phirauM chauM / 'tivAraI pAkhaMDI kahai, 'mujha sAthi Avi, jima tAharauM dAlidra gamADauM / ' pachai kumAra 'pramANa' isiuM kahI Ubhau rahiu / tetalai te parivrAjaka pAchau jaI, pretavana- mAhi-hUtA bi kuzi, ci khaDga ANI, kumAranai sAthi leI, nagara-mAhi Avi, vidyAnai bali nagaranA lokanAM locana bAMdhyAM / pachai koI eka vyavahArIyAnai ghari jaI khAtra pADiuM / tihAM aneka ratna AbharaNa bastre bharI 'peI bi kAr3hI | bIjA i ghaNAM vAnAM kADhyAM / te samasta dhana leI kumAra sahita kuNihi devakuli gayau / tihAM ghaNA videzI sUtA dekhI paribrAjakai kumAranai kahiu~, 'ApaNape ihAM sUIsii / ' pachai tiNi parivrAjaki sarva sutA jANi, binhai peIM UpADI, sUnai devakuli leI mUMkI / ApaNi pAkhaMDa - lagai AvI sUnau / tivArai rAjaku nagari cIMtatrIuM, 'ehanau vesAsa na kIjai / ' ima cIMtavI ApaNai sAtharai pacheDI lAMbI karI mUM kI / pachai ApaNauM khaDga sakhAyata karI vaDanA 1. A. B. Pu. peDI / 2. A. B. Pu- peDo, L. paTArI P peTArI, C. piTArI / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha koTara-mAhi rahiu / tetalai parivAjaki UThI jetalA sUtA hUMtA te sarva haNI, kumAranai sAtharai AvI pacheDI bi-khaMDa kiidhii| pachai te sAtharau sUnau jANI te cora urai-parai jovA lAgau / tetalaI kumAra khaDga kAr3hInai kahai, 're cora ! hiva tU kihAM jAesi ?' ima kahitai ji khar3agi karI coranI bihai jAMgha chedI / tivArai cora kahai, 'aho satpuruSa ! tAharai sauryapaNai karI hUM sNtossiu| hivai mAharI vAta sAMbhali / e deharA-pUThii vaDanA koTara-mAhi pAtAli mAharauM bhuvana chai / tihAM vIramatI putrI-pAhai zilA ughaDAve / anai e khaDga saMketabhaNI dejye / valI tehanauM pANigrahaNa karije / te tujhanaI sarva bhaMDAra dekhADisii / pachai kumAri tihAM jaI vIramatInai sarva vAta khii| ahinANa-bhaNI khaDga paNa dIdhauM / tivAraI tiNi vIramatIiM AgatAsvAgata karI, kumAranai palyaMki baisAro, ghara-mAhi jaI, bIjI bhUmikAI caDI / tisiI kumAri cItaviuM, 'ehanau i vIpsAsa na kIjaha / ' ima cItavI palyaMka mUkI kumAra ekai khUNai lukI rahiu / hiva vIramatIi Upari caDI yaMtrazilA kaapii| te tatkAla khaDakhaDatI palyaMka-Upari pddii| palyaMka cUrNa hau / pachai vIramatI AvInai kahai, 'are! mAharA pitAnai haNI jIvivauM vAMchai ?' te vIramatInai ima kahitA ji kumAra pragaTa thaI jaTIe jhAlI bhUmigRha-bAhari kADhI. te zilA tima ji deI, rAjA-samIpi leI Aviu / tivAraI rAjA kumAranI saurya prasaMsivA lAgau / pachai rAjAI nagaranA loka teDI jehanI je vastu haMtI tehanai te vastu aapii| thAkatI rAjAha liidhii| pachai rAja iM saMtuSTa vartamAna eka sahasra hAthI, eka lAkha jAtya turaMgama, eka koDi sonauM. lAkha gAmanau eka deza, dasa koDinau bhaMDAra, valI aneka vastu AbharaNaalaMkAra-sahita ApaNI kamalasenA kanyA, etalAM vAnAM te agaDadatta-kumAranai diidhaaN| valI sAta-bhUmika AvAsa diidhu| havai tihAM kumAra saparivAra upAdhyAyanai dhyAtau, rAjAnai bApanI pariI mAnatau, sakhiDa rahai chai / isii kAI eka strI vadhAvatI kumAranai kahai, 'je pUrvii baMdhudatta zreSThinI putrI madanamaMjarI saMtoSI haMtI. tINIi tAharau vRttAMta, cora nigrahivauM, rAja-patrIna pariNa / sarva sAMbhalI hUM tujha-kanhali mokalI chau / ' ima kahI kumaranai kaThi kusumamAlA ghAtI / valI kahivA lAgI, 'aho kumAra ! mAharau abhAgya, je taI hUM vIsArI' / tivAraDa kamAra kahai, 'tU tehanaI kahije, jau kheda na dhare / cAlatAM tujhanai sAthi leI cAlisa / / ma kasarI ApaNA hAthanI nAmAMkita mudrikA deI mokalI / isiI kumAranai polIi AvI vInatI kIdhI. 'svAmI ! zaMkhapuranA bi pradhAna bAraNai AvI UbhA rahiyA chii|' pachai kumAri mAhi teDAvyA / te behU ulakhI, AliMganapUrvaka bahumAna deI, ApaNa-kanhali baisArI mAtA-pitAna kSema-kalyANa-kAraNa pUchi / tivArai suvega kahai, 'he kumAra ! je divasa-lagai tumhe cAlyA te divasa-lagaha mAtApitAnai asamAdhi na bhaagii|' e vAsa sAMbhalI kumAra apAta karatau isi kahai, 'mai mAbApanaI duHkha ji kIghau / ' tivAraI valI suvega kahai, 'tumhe je dezAMtaranA kutUhala joyAM, tiNi karI e dukha i sukharUpa huuu| tu hiva aavu| ApaNe gaNe. darzani karI pitAnA manoratha pUrau / ' pachaI kumAra te beD pradhAna satkArI, saMtoSI ApaNai sAthi leI rAjA-samIpi Aviu / tihAM suvega pAhaMti sarva vRttAMta khaaviu| pachai bhuvanapAli rAjAi putrInai sarva sIkha deI kumAranai cAlivAnI anumati dIdhI / kumAra pazi upAdhyAyanai pUchI saparivAra caaliu| pachai kumAri kaTaka vahitauM karI, ApaNi pAchau Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita valI, te madanamaMjarI dUtI-pAhaMti teDAvI, rathi baisArI valI cAliu / tetalai kaTaka cAlI gayau / pachai kumAra sUnADinI vATai nIkaliu / ima sUnai mArgi jAtAM viMdhyavana-mAhi bhIma pallIpati AvI paDiu / pachai mAhomAhi yuddha hovA lAgauM / tivAraI kumAranA subhaTa dizodizi nAsivA lAgA / ima kumAra anai bhIma pallIpatinai yuddha hatA, jivAraI kumAra bhIma jIpI na sakai, tivArai kumAri madanamaMjaro sArathI karI rathi baisArI / tetalai bhIma madanamaMjarInai rUpi vyAmohiu hUMtau kSobha pAmivA lAgau / tisiI kumari avasara lahI bhIma hnniu| maraNa paamiu| pachai kumAra ekalai rathi tINI vATai nikaliu / je kaTaka dizodizi nAThAM te tau jUjUi vATai paDiuM / hivai kumAra ekaNi rathai jAtau jetalaI ardha paMtha avagAhiu, tetalai bi puruSa sAmhA milyA / te-kanhali kumAri vATa puuchii| tisii te puruSa kahaI, 'aho ! e vaDa-hUMtA di mArga chii| teha-mAhi jimaNai mArgi zaMkhapura alagauM hui, paNi mArgi bhaya nhiiN| anai DAbai mArgi zaMkhapura dUkaDa hui, paNi mArgi bhaya ghnnaa| eka duryodhana nAmai cora chai, eka madonmatta hastI chai, vali eka siMha chai / teha-bhaNI tumhe DAbI vATai ma jaajyo|' e vAta sAMbhalI pachai kumAri DhUkaDau paMtha jANI DAbI vATai ratha kheDiu / tivAraI ketalAeka loka kumAranai sAthii cAlyA / taHNaI mArgi jAtAM kApAlika eka sanmukha AvI kumAranai AzIrvAda dIdhau / pachai te kApAlika kumAranai kahai, 'hUM tIrthayAtrA-bhaNI cAliu cha', iNi kAraNi tAharau sAtha vaaNch'| tivArai kumAri e bola mAniuM / pachai kumAranA ratha sAthi te kApAlika cAliu / ju ketalIeka bhUmikA gayau, tu kApAlika isiuM kahai, 'aho ! hUM ihAM Agai varasAlai rahiu hUMtau, teha-bhaNI ihAM mujhanaI gokulanA dhaNI prahuNAgata karisiI / iNi kAraNi, aho kumAra ! sAtha-sahita Aja tU prAhuNau thA / ' kumAra kahai, 'maninauM bhojana karivA yugatalaM nhii|' ina kaii haMtaha pachai tINai kApAlika viSa-mizrita dUdhadahI ANI diidhaaN| tihAM eka kumAra TAlI bIje saghale lIdhAM / leI saghalA i sAtharai sUtA / hivai jetalai kumAra ApaNau zaMbala kAhI bhojana karivA baiThau, tetalai te kApAlika khaDga kADhI kumAra samopi AvI kahai, 'are ! te hUM duryodhana-nAmA cora / tai kisiuM mAraha nAma i nahI sAMbhaliuM ? tu hiva tUM priyA anai lakSmI leI kihAM jAesi ? tAharA je sakhAiA te sarva mai viSai karI maariaa|' ima kahI khaDga kADhI jetalaha kumAra-bhaNI dhAyau tetalai kumAri ApaNai khagi karI te kApAlika bi-khaMDa kIdhau / pachai kumAraI pANI ANI kApAlikanai mukhiI devA lAgau / tivArai kumArane guNe raMjiu hUMtau kApAlika kahai, 'e parvata-mAhi vaDanA 'koTaranai ahinANi mAharauM ghara chai / tihAM dhana chaI sarva, anaI suMdarI bhAryA cha / e sarva tUM leje / ' pachai e vAta kumAri madanamaMjarInai kahI / tisii madanamaMjarIi citti vicArInai kahiu, 'nAtha ! hivaDAM AdhA cAlau / ' pachai kumAra jetalai Aghau cAliu tetalai vanagaja eka sAmuhau aaviu| te paNi helAI vasi kIghau / ima valI kesarI siMha Aviu / te paNi ApaNi zaktii karI bi-khaMDa kIghau / INI rItii paMtha avagAhatA Agali kamalasenA-priyA-sahita AraNau kaTaka daatthu| te dekhi harSita haMtau pachiyA lAgau, 'tumhe mujha-pakhaI AdhA kima cAlyA ?' tivAraI kumAranA pradhAna kahaI, 'svAmI! amhanai kuNihi ekaNi Ima kahiu ju, "kumAra Aghau cAliu" te-bhaNI 1. C. K. Pu. kotara / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha 159 amhe kamalasenAnai leI bIjI vATai cAlyA / tu sAMprata hivaDAM tumhe milyA / ' ima vAta karatAM paMtha avagAhatAM saMkhapurinai udyAni vani AnyA / pachai pitAI kumAra pravezotsava karI nagarI-mAhi ANiu / tisiiM vadhU-sahita kupara mAtApitA paga namaskarI bhApaNai ghari Aviu / pachai bhalai divasi kumAranai yuvarAja padavI dodhI / anai kumArii te madanamaMjarI paTTarANI kIdhI / anai kamalasenA lahuDI rANI kodhI / hivai. sarva kAjakAmanai dhuri madanamajarI kIdhI / paNi lagArai kamalasenA rIsANI nahIM / hiva anyadA vasaMtaRtu AviI rAjA sAMta:pura vana-mAhi gayau / tisiI agaDadattakumAra paNi madanamaMjarI-sahita rathi baisI vana-mAhi gayau / tihAM sarva dina krIDA karI, tINai ji rathi nidrA karivA laagaa| ehavai nidrA-mAhi madanamaMjarInau hAtha lAMbau hUu, tihAM sarpii AvI DaMka' kIdhau / tetalai tatkAla madanamaMjarI pukArI UThI / tisiI kumAra dIvau karI ju joi, tu sApa dIThau / etalai priyAnai mUrchA AvI / te dekhI kumAranai paNi mUrchA AvI / pachai zItala vAyanaha yogaha kamAra saceta hu| hivaha jetalaI maMtravAdI-taMtravAdI teDAvInai upacAra karAvai, tetalai rANI aceta huI muMI pddo| tivAraiM kumAra vilApa karatau kASTanI cihi karAvI priyA-sahita cihi-mAhi paisivA lAgau / tisiI koI eka vidyAdhara AkAza-mArgi jAtau huuNtu| teNai te kolAhala sAMbhalI tihAM Aviu / pachai vidyAdharai vidyAi karI triNNi vAra pANI abhimaMtrI madanamaMjarI chAMTI / tetalaha tatkAla viSa gayauM, AMkhi UghADI jovA laagii| tivAraha kumAranai mani AnaMda uupn| pachai vidyAdhara satkAriu hUMtau ApaNai ThAmi pahutau / anaI kumAra madanamaMjarInai leI devakula-mAhi Aviu / tisii madanamaMjarI kahai, 'svAmI! mujhanai tADhI lAgai ch| e vAta sAMbhalI kumAra araNInA kASTa levA gyu| hivai te devakula-mAhi Agai pAMca cora corI karI pracchanna rahyA hatA, tINai dIvau pragaTa kIghau tivArai te coranU rUpa dekhI madanamaMjarI vyAmohi hUtI isiu~ kahai, 'ju mujhanai Adarau tu @ bharinai hagI tumha-sAthi AvauM / ' core e vacana mAniuM / ehavai kumAriiM araNI-kASTa letAM. devakula-mAhi udyota dIThau / te dekhI sAsaka hUMtau pAchau AvI priyAnai pUchai, 'he priye ! e devakula-mAhi udyota kisiuM hUu ?' tivArai strI kahai 'svAmI ! tumhe je araNInI Agi pADI tehanau udyota ihAM pratibiMbiu / ' iNi vacani mananI zaMkA bhaagii| pachai ApaNa khar3aga priyAnai hAthi deI, sIta gamADivA-bhaNI ApaNape Agi pragaTa karivA lAgau / tisiddha prayAi bhartAra-bhaNI khaDga mUkiu, paNi lAgauM nahI, bhItiiM khalahANauM / pachai kumAra sAsaMka hatau priyAnai pUchai, he priye ! e siuM?' tivAraI strI kahai, 'mAharA hAtha tAbyA, tiNi karI khAMDauM khisI bhuI paDiuM / ' pachai kumAranai mani vesAsa Upanau / tihAM-thakau priyA-sahita kumAra ghari Aviu / hivaha pAchali core cautaviuM, 'jou, jehanai kIdhai kumAra kASTa-bhakSaNa karatau hUMtau, tehanai ju ApaNI nahI huI, tu amhanai kima husiha ?' ima cItavatAM vairAgya-raMga UpanaiM pAMce core dIkSA lIdhI / / hiva kumAra dharma-artha-kAma e trivarga sAdhatau rahai chai / isii paradesI turaMgama aavyaa| jetalai ekai ghoDai kumAra asavAra hUu, tetalai te turaMgama paMvamadhArAi cAlivA lAgau / ehavai keMtalAeka asavAra pAchA valyA ketalAeka saMghAti nIkalyA / ima jAtAM ji kSaNa-eka kamAra adRzya hau / mahA-aTavI-mAhi gyu| tihAM jetalai kumAri ghoDAnI vAga maMkI. 1. G. Pu. Dasa, K. DaMza / 2. P TharyA / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusuMdaragaNi-viracita tetalA ghoDau paDeu' / pachai kumAra vana-mAhi phiratau, tihAM zrI-AdinAthanau prAsAda dekhI mani harSa Upanau / pachai prAsAda-mAhi AvI zrI-AdinAthanai praNamI AgilI vAvii snAna - karI, valI phalaphUla leI, jagannAtha pUjI, jagatI-mAhi AvIu / tetalai tihAM muni eka dharmopadeza detau dekhI, pachai mahAtmA-pAkhatI triNi pradakSiNA deI, praNAma karI, Agali baiTha / tisii tihAM keI-eka puruSa dIkSA-leNahAra dekhI mahAtmA-kanhali pUchai, 'bhagavana ! e pAMca puruSa dIkSA liI chaI, te kauNa? anai valI ehanai vairAgpanau syauM kAraNa ?' tivArada muni kahai, 'aho bhadra ! ehanau saMbaMdha sAMbhali / / ihAM vdhyaattvii| teha-mAhi bhIma nAmA pallIpati rahai / tehanA e pAMca i bAMdhava / hivai tihAM koI eka rAjakumara kaTaka leI Avatau hUMtau / teha-sAthi bhImai jhUjha kIghauM / tivArai bhIma madanamaMjarInai rUpii vyAmohiu hUMtau kAma-vyAkula huuu| tisiI kumAriiM te palla pati haNiu / pachai kumAra ApaNai nagari Aviu / hivaite bhImanA pAMca i bAMdhava kumAranai haNivA-bhaNI chidra joI, paNi pahucI na sakaI / ima ekadA te kumAra priyA-sahita vana-mAhi dekhI te pAMca i chAnA devakula-mAhi rahyA / isiI kumAgnI vallabhA sarpanai Dasii aceta huI / tivArai tehanai virahi kumAra agni-praveza karivA lAgau / ehavai vidyAdhari AvI priyA jIvADI / kumAra harSiu / pachai priyA kahai, 'svAmo ! tADhI lAgai chai, agni ANi / ' iNi vani kumAra snehanau vAhiu Apa agni levA vana-mAhi gyu| anai priyA devakuTha-mAhi mUMkI / ehavai je pUviI pAMca i cora kumAranai haNivA bhagI deharA-mahi rahyA chaI, tINe dIvau pragaTa kdh|| tetalaI kumAranI pripAi te pAMva i cora diitth| hivai teha-mAhi je laghu bAMdhava chai, tehanauM mana kumAranI priyA-Upari haaN| anai te strInauM mana te cora-Upari euM / pachai strIi prArthanA kIdhI / tivAraiM coriI kahiuM, 'jAM tAharau pati jIvai tAM-tAI ApaNapAnai saMbaMdha na ghtti|' valI strI kahai, 'aho / jetalai kumAra Avai, tetalai kumArana hagI niHzalya karisu / ' ima kahitAM ji te kumAra Agi leI Aviu / tisiI core dIvau DhAMkiu / pachai kumAri priyA pUchI, 'kahi-na, e devakula mAhi udyota siu hUu ? tivArai ApaNa u saMbaMdha gopavI strI kahai, 'svAmI! tumhe je Agi ANI, teDnai pratibiMbi udyota huuu|' strIiM ima vesAsa UrajAviu / pacha ApaNauM khaDga piyAnai hAthi deI, "Apa agni pragaTa karivA lAgau / tivAraiM tINI pApiNIi pati mArivA-bhaNI khAMDa sajja kIdhauM / telai te coranai dayA UpanI / cora / lAgA, 'jou. jehanai kIdhai e kumAra agni-praveza karatau haMtau, teha-Upari sneha UtArI sAMprata mAharai viSai rAtI haMtI, valI tehanai mArivA cItavai chi| tu e yuvatI strInaTa kehau vesAsa, je hUMtA etalAM vAnA huI ?' yataH ___ akIrti-kAraNaM yoSit yoSit vairasya kAraNaM / saMsAre kAraNaM yoSit yoSitaM varjayettataH // 11 // strInau ehavaDhaM kAraNa jANI te pAMce i cora saMsAra-hUMtA virmyaa| hiva jetalai tINI strII kamAranA galA-bhaNI khAMDauM mUkiu tetalaI core khAMDauM khalahiuM / ' jima te muninA mukha-itu evAta sAMbhanI tima ji kumAra strI-Upari viratau hau / mara-mAhi cauMtavitrA lAgau,'mujhanai dhikAra, je mai jAti-kula-vizuddha strI chAMDI e-Upari anurAga kiidhu|' tivAraI muni kahA, 'aho kumAra ! Igai kAraNi e pAMca i cora dIkSA lii chii|' ehavau 1. K. rahiu / 2. C. ApaNipe sIta gamAvivA-bhaNI agni / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha vRttAMta sAMbhalI te coranai khamAvI strInauM svarUpa vimAsatu muninai kahai, dhanya e cora, je ehavarDa kAraNa dekhI dIkSA lii chii|' ima valI gurupaI kahai, 'svAmina ! e sarva tumhe-mAharau ji vRttAMta kahiu / te hUMya ji / tu tumha TAlI mujhanaI e kauNa saMdeha bhAjata ? hivaie pAMca i cora mAharA bAMdhava hUyA, jINe hUM jIvatau rAkhiu / tu Aja pachai mujhanai arahaMta deva, susAdhu guru, jina-praNIta dharma-eha ji samakitva saraNi / ' tihAM ehavauM samakitva paDivajI, ApaNaDa ghari AvI, mAtA-pitAnai samajhAvI, kamalasenApriyA-sahita dIkSA leI, vairAgya-raMga-pUrita hUMtau, cAritra pAlI, te agaDadatta mahAtmA mokSa-sukhanai bhAjana hUu / ihAM agaDadatta-muninau dRSTAMta saMkSepiI karI kahiuM / hiva ehanau vistAra zrI-vasadevahIMDi'-hatau jANivau / iti zrIzIlopadezamAlA-bAlAvibodhai zrI-kharataragaccha-nAyaka-zrI-jinacaMdrasUri-ziSyena viracita zrIagaDadattamuni-kathA // 40 // * atha valI nArInau vesAsa karatAM durdazA pAmIi te kahai muha-mahurAsu nirighaNa-maNAsu nArIsu muddha vIsAsaM / jaMto lahasi avassaM paesirAu vya visama-dasaM // 87 vyAkhyAH - he mugdha = he suddha-hRdaya ! e nArI mukhii mahA madhura hui, anai mana-mAhi mahA-nirpaNa dRSTa-citta hai / tu aho aprAjJa ! isI nArI strInau ju taM vesAsa karisi. tau ta tehanaDa vizvAsi jAtau hatau avazyameva-nizcai-siuM viSama pADuI dazA pAmisi / kaNanI pariI 1 pradezI-rAjAnI parii / jima pradezI rAjAI strInA vizvAsa-lagai viSama avasthA pAmI. tima anerau-i nara pAmai / iti gAthArtha / hivai vistara-artha kathA-haMtau jANivau / te pradezI rAjAnI kathA kahIi [41. pradezI rAjAnI kathA] zvetavatI-nagarIi pradezI rAjA rAjya karai / tehanI prANapriyA sUryakAMtA raannii| anai citra nAmA maMtrIzvara / te citra ekadA rAjakAja-bhaNI jitazatru rAjA-samIpi zrAvastI-nagarII gyu| tihAM kezI gaNadhara dekhI, praNAma karI, upadeza sAMbhalI, gRhadharma paDivajI. kezIkamAranai Agraha kIdhau, kahiuM, 'svAmI ! eka vAra zvetavatI-nagarIi vihAra karijyo / ' ima kahI gurunai hA bhaNAvI / pachai citra mahutau ApaNai nagari Aviu / / hivai je pradezI-rAjA, te mahA-nAstika / puNya-pApa kAMI na mAnaha / nita mahutA-sAthi vivAda karatau ji rhaa| isiI pRthvI-maMDala-mAhi vihAra karatau kezI AcArya, zvetavatInai parasari udyAnavana,teha-mAhi AvI samosaryA / ehavai udyAnapAlaki AvI mahatAnai vadhAmaNI diidhii| tisihaM citra mahatau isiuM cIMtavai,'ju mujha thakAM mAharau svAmI naraki jAsii, tu e vAta yugatI nhii|' ima coMtavI ghoDAnai miSAMtari pradezI rAjA vana-mAhi liidhu| tihAM ghaNA azva pheriyaa| rAjA thAkau / pachaha vRkSa-mUli jaI vIsAmau levA laagu| tetalai te gurunI vANI rAjAnai kAni paDI / tivAraI pradhAna-prati kahai, 'e kauNa bolai chai ?' tisiI pradhAni kahiuM, 'svAmI ! cAlau ApaNape jaI saaNbhloi|' pachai rAjA dUkaDau AvI vANI sAMbhalivA lAgau / tihAM madhura svari 1. B. 0 hIMDisiddhAMta-hUMtau / 2. AB. pharyA, P. pheryA, L. phirayA / 21 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita karI guru kahA, 'aho loko ! e saMsAra-mAhi je mUDha jIva tattva aNajANatau haMtau anai asada-vAsanAI karI ApaNau janma mudhA hAravai, te naraganai atithi thAi / anaI ju dharma Adaraha tu Urdhvagati pAmai / ' ehavauM sAMbhalI valatuM rAjA kahai, 'mahAtmana! puNya-pApa nathI, jIva-ajIva nthii| jiNi kAraNi, mai cora eka jhAlI tolAvI joyu| pachai valI galai TUpau deInai toliu| na tehanau kAMi bhAra ghaTiu, na kaaNivaadhiu| ima valI cora eka jhAlInai khaMDokhaMDi karI jIva joyau / paNi tehanau jIva dIThau nhii| pachaI valI eka cora jhAlI kubhI-mAhi ghAtI, bAraNauM lIpAvI, dina pAMca-sAta mAhi rAkhI jima bAhari kADhayau tima 'gADaranAM saI dIThA / tu kahau, te coranau jIva kINI vATai gayau ? anai gADaranA jIva kINo vATai AvyAM? kuMbhIi tu kAI chidra paDiuMna hNtu|' tivArai guru rAjAnai valatu dRSTAMta dekhADivA-bhaNI kahai, 'rAjana! eka daIDa aNAvInai joi|' tivAraha rAjAI daIDa aNAvI, *tolAvI, valI vAI bharI tolAviu, paNi teha-mAhi tetalau ji bhAra / e rAjAnA pahilA bolanau Utara hUu / vali gure araNI-kASTa aNAvI rAjAnai kahiu', 'rAjana ! eha-mAhi Agi kihAMi dIsai chai ?' kahiu~, 'nA / ' tivArai te kASTa ghasAvyAM, mAhihaMtI agni pragaTa huI / e bIjA bolanu e uutr| valI gure kuMbhI eka aNAvI. mAhi zaMkhavAdaka puruSa ghAtI, bAraNauM bUgavI, saMkha pUrAviu / pachai gure rAjAnai kahiu', 'jima e svara nIkalatau kuNihi na dIsai, tima jova nIkalatau kuNihi na dIThau / ' ityAdi yuktiI rAjA rima kimaha pratibodhiu, jima rAjAi nAstika-mata chAMDI, hemanI rItii parIkSA karI, jina-mata Adariu / tihAM ji samyaktva-mUla dvAdaza vrata UcarI, valI zIlatAdikanA abhigraha lIdhA / pachai parvatithiI rAjA posaha levA lAmau / ima jinadharmanai viSai mahAMta rakta hau / tisiI sUryakAMtA rANIi kAmAzaktapaNai anya-puruSa- siprIti baaNdhii| tivAraI tiNi puruSi kahi', 'jAM e rAjA bIva, tAM ApaNau sneha saphala nahIM thaai|' pachai sUryakAMtA-rANIi rAjAnA upavAsanA pAraNAnai divasi bhojana-mAhi viSa dIdhau / jetalai pradhAne AvI viSApahArI payoga karI viSa vAlivA lAgA, tetalai suryakAMtAI cItarva uM ju, 'mAharauM kIdhauM aNakIdhauM thAsyaDa / ima coMtavo mAyA-lago rotI hUMtI sUryakAMtA rANI rAjAnai galai valagInai kahivA lAgI. hA svAmI ! hA prANanAtha ! e tUMna kisiuM huI ?' ityAdi kapaTa-vilApa karatI gajAnanu galai aMgUThau cAMpI TUpau dIghau / tivArai rAjAI te pApiNInauM svarUpa jANi uM, paNi cAlaDa kAMI nahI / pachai navakAra guNatAM ji rAjAnA prANa gayA / marInai sUryAbha-vimAni saudharmi devaloki devatA h| hiva tihAM avadhinai bali ApaNauM pUrva-svarUpa jANI, samyaktva nirmalauM karatau, cyAri palyopamanau Ayu pAlI, mahAvidehi kSetri AvI mokSi jAsii / tu aho dhArmiko ! isiu jANI te strInau vesAsa ma karijyo / iti zro-zolopadezamAlA-bAlAviyodhe pradezIrAjAnI kathA samApta // 41 balI yAMtapUrvaka nArInau avisvAsapaNa u dekhADatau kahai aNukala-sapimmANa vi ramaNINaM mA karija vosAsaM / jaha rAma-lakkhaNehiM suppaNahAe mahAraNe // 88 vyAkhyA:-he viduSo ! ima ma jANisiu, ju e mUhanai anukUla=hitakAriNI chaha, athavA 1. Pu. gADharanAM sai, B.laTanA saI / 2. A. B. daDau, P. dIvaDauPu, dIDau / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha mAharai viSai saprema-sasneha, sAnurAgiNI chai / isiu jANiiM hUMtai paNi te ramaNI-strInau vizvAsa na karivau / yataH na vizvaset kRSNasarpasya strI-caritraM na vizvaset / so virAdhito hanti strI samArAdhitA pi hi // 1 // e Upari dRSTAMta kahai-jima ihAM araNya-daMDakAraNya-mAhi zrI-rAma-lakSmaNa-kumAri sUrpaNakhA= rAvaNanI bahina, tehana u vesAsa na kIdhau / kima te kahai-yadA kAli zrI-rAma-lakSmaNa behU vanavAsi, phiratA phiratA jivArai lakSmaga-kumAri zAMbUka vidyAdhara haNiu, tivArai rAvaNanI bhaginI sUrpaNakhA ApaNA putranau vadha jANI, jetalaI lakSmaNa-samIpi AvI, tetalai lakSmaNanauM rUpa dekhI vyAmohI hUMtI, putranI asamAdhi mUkI, saMbhoganaI kAraNi prArthanA karivA laagii| tivArai lakSmaNi zrIrAma-kanhali moklii| paNi zrIrAma na mAnai / valI zrIgami lakSmaNa-kanhali moklii| jima DamarUnI maNi urai-parai phirai, tima te sUrpaNakhA phirI / paNi tehanau vesAsa na kIdhau / e moTau dRSTAMta chai / paNi zItAnA caritra-haMtau jANivau tima anere puruSe paNi strInau vesAsa na kariva / valI eha ji artha dIpAvatau kahai para-ramaNI-patthaNAu dakkhinnAAvi mujha mA mUDha / 'paDasi aNatthe kiM kila dakkhinnaM rakkhasIhiM samaM // 89 vyAkhyAH -re mUDha= mUrkha ! para-ramaNI-parastrI, kivAgiM maithuna-sevA-bhaNI prArthanA karai, tu rakhe tehanA dAkSiNya-lagI cUkai / ju kivAraI tehanA dAkSiNya-lagai mohai paDiu, cUkau, tau sahI moTa: anarthi saMkaTi paDisi / kila isii(13) prazni / kisiu ? je rAkSasI huI tehanI koI kANi karai ? api tu koI na karai / jisI rAkSasI, tisI parastrI jANivI / yataH darzane harate prANAn sparzane harate balaM / maithune harate vIrya strI hi pratyakSa-rAkSasI // 2 hiva pAradArikanI nirbhartsanA karai pararamaNI-saMgAo sohamgaM mA "muNesu nibbhagga / jai siddhi-vahU-raMga karesu tA muNasu sohaga // 90 vyAkhyAH -he nirbhAgya-zekhara ! para ramaNI-pa-strInA raMga lagai ApaNauM rUpa, 'lAvaNyAdi saubhAgyavaMta karI ma mAni / strI bApaDI kuNa mAtra ? jai kimai siddhivadhU-mukti-kanyA, te sAthi raMga karai te ju ApaNai vazi karai, teha-siu ramai, tu tAharauM saubhAgyapaNauM sAcalaM mAna-tau jANauM sahI, tAharauM sAcalaM saubhAgya / iti gAthArtha / hivai saMsArAbhilASI jIvanai mokSanauM lAbha dohilau te kahai bahu-mahilAsu pasatta siva-lacchI kaha tuma samIhei / __iyarAvi poDha-mahilA annAsatta na Ihei // 91 1. Pu. pddissN| 2. C. mA maNesu / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita vyAkhyAH -are mUDha jIva ! jai kisai anerI bahu ghaNI strInai viSai Asakta hosii, tau je zivalakSmI=muktikanyA chai, te tUMhanai kima vAMchasii ? ihAM dRSTAMta dekhADai-jima anerI : anya-strI-Asakta dekho viratI thAi, tima mukti-strI paNi anya-strI-rakta puruSanaI na vAMchai / hivai nirmala zIla pAlavai ji karI mokSanI prApti hui te kahai-- sAsaya-suha-siri-ramma avihaDa-pimmaM samiddha-siddhi-vahu / jai Ihasi tA parihara iyarAo tuccha-mahilAo // 92 vyAkhyA:-are muggha jIva ! jihAM siddhivadhU chai, tihAM tu zAzvatAM nizcala, anaMta sukha chii| valI zAzvatA, ramyapradhAna, anaMta lakSmI te paNi tihAM cha / je anaMtai kAli vihaDai nahI isiu prema sneha paNi tihAM chi| e sarva vAta siddhivadhUnai viSai prasiddha ch| / isI muktinArInau saMgama jai Ihai vAMchai tu, itara anerI je tuccha aghami, nIci, nisnehi mahilA chaI, tehanata saMsarga melhi rihari / atha strI-laMpaTanai kihAM sukha na hui te kahai rammAo ramagIo daTThaM vivihAu kAma-taviyassa / .. kattha suhaM tuha hohI bhaNiyamiNaM Agamevi jao // 93 vyAkhyAH -are Atmana ! ramya manohara ramaNInA hAvabhAva, vividha kaTAkSakSepAdi dekhI, jau kAmi karI saMtapta hoesi, tu tUhanai sukha kihAM-thaka u hosii ? valI eha ji saMbaMdha siddhAMta-mAhi kahiu chai / te kahA jai taM kAhisi bhAvaM jA jA dacchasi nArIo / vAyAiddho vva haDho adviappA bhavissasi // 94 vyAkhyA:-jai kimai tUMje je nArI surUpa dekhisi, te te nArI-Upari jau citta-mAhi saMbhogAbhilASa karesi, tau vAyanau aMdoliu vRkSa, tehanI pariI anizcitAtmA hosi=athiraAtmA thAesi / hiva strInai zarIri vairAgya-hetu-kAraNa dekhADatu kahA ramaNINaM ramaNIyaM dehAvayavANa jA siriM sarasi / juvvaNa-virame veragga-dAiNiM taM ciya saresu // 95 vyAkhyA:-he vivekI ! jima tU unmAda-janaka ramaNI-strI taNAM stanAdika aMgopAMga taNI ramaNIya-manohara zrI zobhA ApaNA mana-mAhi smarai chai, tima tehI ji strI taNAM yauvananai vigamani-jagai AviiM hU~tai, etalAM vAnAM hui-stana sUkI jAi, mukhii dAMta na hui, sayari lAlarI balai, mukha lAla paDai-ityAdi strInI avasthA dekhI, citta-mAhi vairAgya kAi na smarai ? iti gaathaarth| atha zIlanau mahAtamya anai zIlarahitanI niMdA kahai sIla-pavittassa sayA kiMkarabhAvaM karaMti devA vi / sIla-bhaTTho naTTho paramiTThI vi ha jao bhaNiyaM // 96 vyAkhyAH - je puruSa sIli karI pavitra hui-suzIlavaMta hui, tehanai devatA paNi kiMkarabhAva-dAsapaNauM karai / anai je parameSTIbrahmA hui, athavA te parameSTI-sarIkhu hui, para jau zIla-bhraSTa hau, tau nizcii-siuM naSTa vigatau iji / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlApabodha valI zrI-upadesamAlA-mAhi kahiuM chai, te kahai-- jai ThANI jara moNI jai muMDI vakkalI tavassI vA / patyaMto a abaMbhaM baMbhA vi na rocae majhaM // 97 vyAkhyA:-jai kimai ekaNi ThAmi kAusamgi siMhaguphAvAsInI pariI rahai, athavA jaMgamAdikanI parii mUnavrata-dhAraka hui, athavA muMDitamastakaluMcitakeza bauddhAdikanI parii, vakkalI valkala kahIi tvacA-dhAraka tApasAdika, tapasvI=mAsa-kSapaNAdi ugra-tapakAraka vizvAmi-trAdika, vA-zabda-itu anerau i koI jAti-kula-IzvaryAdi je saMpanna, guNavaMta huI, tehavau i hUMtau jai kimai abrahma sevivA vAMchai, tara te nara-manuSya muMhanai na rucaina suhAi / anerAnauM siuM kahIi 1 je loka-mAhi brahmA jagatanau kartA chai, te paNi na rucaina bhAvaha / iya bhAvaM bhAvaMto sajoga-jutto jiiMdio dhIro / rakkhai muNI gihIvi hu mimmala niya-sIla-mANikkaM // 98 vyAkhyA:-- ima pUrvokta bhAva bhAvataucItavatu hUMtau ApaNau mana-vacana-kAyanau yoga, tiNi karI saMyukta sahita hUMtau, jiteMdriya kahIi ApaNI iMdriya jIpI=unmArga-hUMtI nivartAvI, je dhIra= nizcala, muni-mahAtmA athavA gRhastha, te ApaNa nirmala-zIlarUpa mANikya-ratna raakhi| mANikanI pariI zIla surakSita karivauM / hiva muninI pariI zIlarakSAnau upAya kahai egate maMtAI pAsatthAI-kusaMgamavi sayayaM / parivajjaMto navabaMbha-gutti-gutto care sAhU // 99 vyAkhyAH - ekAMti-nirvijana-sthAnaki, strI-sAthi maMtra AlocakaraNa, Adi-zabda-lagI je strI vyAkula sthAnaka, tehanauM varjivu, valI pAsasthA-usannAdika, tehanau saMga varjivau / ityAdi bola varjatau, navavidha brahmacarya gupti tiNi karI gupta-sahita sAdhu vicarai / valI Adi-zabda itu avasanna-kuzIla-saMsakta yathAchaMdAdi jANivA / hiva gRhasthanai paNi zIlarakSAnau upAya kahai vesA-dAsI-asaI-pamuhANaM sesa-duTThanArINaM / sIla-vaya-rakkhaNatthaM gihI vi saMga vivajjijjA // 100 vyAkhyA:-gRhasthi ApaNa zalavata rAkhivA-bhaNI vezyA, dAsI, asatI kahI je bharinaDa vaMcI para-puruSa-siuM ramai, eha-pramukha anerI i je duSTa-kuzIliNI nArI hui, tehanau saMsarga sarvathA varjivau / ehanA saMsarga-lagai gRhasthanai zIlabhaMga-doSa Upajai / atha valI muni-gRhathanaha zikSA kahai vesA-dAsI-ittara-paraMgaNA-liMgiNINa sevAo / vajjijja uttarottara e e dosA viseseNa // 101 vyAkhyA:-gRhasthaI e sarva varjivI, jiNi kAraNi eka eka pAhaMta adhika adhika sadoSa chai / te kauNa ? vezyA paNAMganA, te bhalai manuSyai varjivI / dAsI ceDI te paNi na sevivI / itvarA kahIi je bhADauM deI saMbhoga-bhaNI ghari rAkhI hui / parAMganA kahI parastrI, te tu sarvathA tyAjya Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundara-gaNi-viracita hai / liMgiNI kahIi yati-veSa-dhAriNI-mahAsatI / iNi kAraNi ekekathI adhika adhika sadoSa chai / teha-bhaNI uttame eha-siGa saMbaMdha-saMbhogAbhilASa sarvathA varjivau / etalau gAhanau artha huuu| hiva bihuMnai kusaMsarga varjivau, te kahai jU Ara-pAradAria naDa viDa-pamuhehiM saha kumittehiM / saMga vajjijja sayA saMgAu guNA vi dosA vi // 102 vyAkhyA:-jUAra-jUArI, pAradArika parastrI-laMpaTa, naTa-nATako, viTa-cora, eha-pramukha anerA i madyapAnI, pADUA mitra, eha-sAthi saMga sadAi varjivau / jiNi kAraNi, jisiu saMsarga kIjai, tisA ji guNa nai doSa UpajaI / atha nArInA guNa kahaimiya-bhAsiNI salajjA kula-desa-vayANurUva-vesadharA / abhamaNa-sIlA cattAsai-saMgA hujja nArI vi // 103 vyAkhyAH -mita-bhASiNI kahoi thoDauM-siuM bolaI / valI salajjA lAja-sahita hui, anai valI kula naI desanai sArai, vayanai sArai, lakSmInai sArai, rUpanai sArai vesa pahirai / valI abhamaNa kahI ghari ghari bhamato na rahai / asatInau saMga tyajai / -isI kulastrI saghale prazasya zlAghanIya hui / valI kulastrI kisI hui te kahai deva-guru-piyara-sasurAiesa bhattA thirA vr-viveyaa| kaMtANuratta-cittA viralA mahilA sudaDha-cittA // 104 vyAkhyAH -deva, guru, mAtA-pitA, sAsU-svasuga-pramukha je vaDA-pUjya huI, tehanai viSai bhaktA hui, thi-sthira kahIi capala-svabhAva na hui, valI vara-pradhAna-vivekavatI hui, valI kAMta= bharinai anurakta-citta hui, valI zIla rAkhivA-bhaNI dRDha-citta-nizcala-mana hui-ehavI kulIna strI saisahastra-mAhi ekkA-viralI ji dIsai / atha mahAsatInI zIlanI dRDhimA kahainimmala-mahAsaINaM sIlavayaM khaMDiuM na sakko vi / sakkeDa jeNa tANaM jIvAo sIlamabhahiaM // 105 vyAkhyA:-je strI nirmala mahAsatI satvavati hui, tehana uM zIla zakra iMdra i khaMDI na skaa| jiNi kAraNa, te strInaI jIvatavya-pAhaMti zIla vAlahUM hui / vari ApagA prANa chAMDai, paNi zIlanau bhaMga na karai / hiva satI-zabdanau artha kahai sa cciya sai tti bhannai jA vihure vi hu na khaMDae sIlaM / taM kila kaNayaM kaNayaM jaM jalaNAo vimalayarayaM // 106 vyAkhyAH -satI ehavauM nAma tehanai kahivarAi je vidhuri=saMkaTi paDii, jIva saMdehi paDi haMtai je zIlanI khaMDanA na karai / ihAM dRSTAMta dekhADai-kila-nizcaisiuM jima kanaka Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA bAlAvabodha 167 kAMi 1 suvarNa te kahIi, je jvalana = vaizvAnara-mAhi ghatiuM hUMtau vimalatara = cokha uM nIkalai | sonau jima jima agni-mAhi ghAtIi, tima tima cokhau nIsarai / tima satI te kahIi, je saMkaTi paDayAM zIla rAkhai / hivas asatIna svarUpa kahai niya - satta- vajjiyAo pAvAu narANa dUsaNaM diti / kiM kAhAmo amhe nirAlA jeNime purisA ||107 vyAkhyA: - nija= ApaNaI satvidaM vivarjita= zIla- dRDhimA - rahita hUMtI e pApiNI strI, nara= puruSa i isiuM dUSaNa dii ki, 'siu' karau ? amhe tu abalA strI mAtra anai e puruSa tau svacchaMda, laMpaTa, nirargala hUMtA AvI AvI udvega karaI / e- Agali kimahi na chUTIi / e sarva puruSaji-nu doSa, amhArau doSa kAMI nahIM / ' atha zItA - mahAsatInau dRSTAMta pUrvaka kahai tihuaNa-pahuNA vihu rAvaNeNa jIse na romamittaM pi / saMcAliya naM tIe cariaM cittaM ti sIAe || 108 vyAkhyAH - anerA sAmAnya puruSanau siu~ kahivaDa 1 paNi je tribhuvananau svAmI, mahA-rUpavaMta kaMdarpAvatAra, evau je laMkAnaDa adhipati rAvaNa, tINai aneka mahA-hAvabhAva, dInahIna vavane sneha-hobha- bhayAdika ghaNA prakAra kIghA, paNi te zItA mahAsatInauM romamAtra rAvaNii calAvI na sakiu / tu je ehavI hui, te mahAsatI kahIi / hivas te mahAsatInA caritra kuNa deva - manuSyamaharSinai Azcarya na UpajAvai ? kiMtu nAma mAtra sAMbhalatA satralAI mani AzcaryarUpa camatkAra Upajai / etalai gAhAnau artha hUu / vistarArtha kathA-hUMtu jANivau / hiva zItAnI kathA kahIi [ 42. sItAnI kathA ] mithilAnagarI janakarAjA rAja karai / tehanI bhAryA videhA rANI / tiNi anyadA putraputra nauM yugala prasaviu~ / talaI karmanA yoga-lagI pUrva vayara cIMtavI, devatAI putra apahariu, pachai vaitADhya parvata Upari ANI mUkiu | ehavai dakSiNa- zreNiiM rathanUpuranagaranau adhipati caMdragati' AviDa hUMta, tINai te bAlaka leI, putra karI, ApaNI caMdramatI priyA tehanai deI vagharAviu / pachai bhAmaMDala evaDaM nAma dIghaDaM / hivai pAchali janakarAjA - videhArANIiM putranau apaharaNa jANI, ghaNI asamAdhi nai ghaNI zocA karI rahyA / pachai mAtA-pitA putrInau mukha dekhI zItala thayA / teha-bhaNI zItA ehavauM nAma dIghauM / paNi putranauM apaharaNa dekhI bIhatA hUMtA te zItA-putrInaI bhuja loTAss | iNi kAraNi e zItAnahaM bIjau nAma bhUmisutA evauM hUuM / te zItA uDada mauDai vAghatI yauvanAvasthAiM AvI / tivAraI janakapitAnai varanI ciMtA UpanI / isii mleccha - rAjAI te janaka - rAjAnau deta ghaNau lIghau / paNi janaka puhacI na sakai / hivai ayodhyA nagarIi rAjA dazaratha rarAja karai / kozalA (1), bIjI sumitrA (2), trIjI kaikeyI (3). cauthI e cyAri putra jANivA - rAma (1) rahadda chan / lakSmaNa ( 2 ), bharata ( 3 1. C. caMDaguti / 2. C. vadhAraviu / 3. C. subhadrA / tehanI e cyArai vallabhA jANivI - eka suprabhA (4) / tehanai anukramii valI ), zatrudhna ( 4 ) - ityAdi sahita sukhii Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita isii janakarAjAnau dUta dazaratharAjAnai praNAma karI Agali AvI baiThau / tetalai dazaratharAjAIM janakanauM kuzalakSema - samAcAra pUchiu / valI pUchiuM, 'tU kehai kAji mokaliu chai te kahi / ' tivArai dUta praNAma karInai kahara, 'svAmI ! janakarAjAnai ghaNAi mitra cha, paNi kaSTa paDa tujha sarIkhau sagau mitra bIjau koI nahI / jiNi kAraNi, vaitADhya parvatanai aMtarAli barbara desa, tihAM mayUrazAla - puri mleccharAjA durjaya chai / tINai janakarAjAnau desa lIu / teha-bhaNI hUM tumha-bhaNI mokaliu chauM / hiva tumhe vilaMba ma karau / prItinau avasara eha ji chai / ' INi vacani dazaratharAjA prayANa bhaMbhA devarAvI cAlivA lAgau / tisihaM zrI rAmii AvI, praNAma karI, pitAnai rAkhI, Apa lakSmaNa sahita kaTaka leI, mithilAnagarIiM gayau / tihrAM rAmi mleccha-sAthi mahAyuddha karI, mleccha haNI, desa-DuMtA kADhI, janakarAjAnai harSa UpajAviu / tivArai janakarAjAI isiuM cIMtaviDaM ju, 'e zItA zrIrAmanai diuM / ' ima jetalai devAnI manasA kIdhI, tetalai nArada RSi kanyAnA aMtaHpura-mAhi Aviu / tisiha zItAI te nArada kachoTI dhAraka, bhISaNa-AkAra dekhI, bahatI hUMtI, te nAradanai AgatA svAgata viNa-kIdhai ghara-mAhi gaI / tivArai nArada rIsANau hUMtu, vaitADhya parvata jaI, caMdragatinau putra bhAmaMDala tehanai zItAnauM rUpa puTi (1 paTi) likhI jima dekhADiu, tima te kAmArtta hUu / tivAraI caMdragatipitAI zItAnauM nAmaThAma sahU nAradanai mukha- itu jANI, nAradanai visarjI, pachaI) caMdragati bhAmaMDalaputranai kahai, 'vatsa ! kheda ma dhari / zItA tUMhanaiM pariNAvIsii / " ima kahI pachai rAtri capalagati vidyAdhara mokalI, janakarAjA aNAvI, bhAmaMDala - putranai heti zItA mAgI / tivAra janaki kahiuM, 'maha zItA zrIrAmanai dIgho chai / ' e vAta sAMbhaLI caMdragati kahA, 'ju mitrANaI nahIM dii, tu hU~ balAtkAri harivA samartha cha / athavA valI eka vAta sAMbhali, je saghalA-i-naI saMmati / ApaNai ghari vajrArNava dhanuSa chai, sahasra yakSe adhiSTita, devatAdatta chai / ji-ko te dhanuSa caDAvisa, te zItAnau pANi grahaNa karisiha / ima karatAM ju rAma dhanuSa caDAvara, tu apari bhalau | amhe paNa karaNavAra na karau / ima tAharau bola paNi Upari Avisiha / ' e vAta sAMbhalI janakarAjA kSaNa eka vimAsI, kAlakSepa karivA-bhaNI e vacana mAniuM / pachai caMdragatiha vajrArNava dhanuSa janakanai deI, janaka mithilAi pahutau kIghau / 168 pacha janakarAjAI zItAnai kAji sa paMvarA maMDapa maMDAviu / tihAM aneka khecara, bhUcara, rAjA dazaratha, rAma-lakSmaNAdika saDU i AvyA / isiI zItA sAlaMkAra sAbharaNa karI sayaMvarAmaMDapa ANI / tisiI saghale rAjAe dIThI / pachai tihAM sarva pratyakSa dekhatAM pratihAraNI isiu kahavA lAgI, 'aho rAjAno ! ji ko e vajrAvarta dhanuSa caDAvisiha, te zItAnuM pANigrahaNa karisii / ' tivArai sahU rAjA dhanuSa-bhaNI hAtha ghAtaI, paNi caDAvI koI na sakai / pachai pitAnai Adezi zrIrAmahaM dhanuSa caDAviuM / anai valI UtAriuM / tisihaM zItAI varamAlA rAmanai kaMThi ghAtI / tihAM valI jetalai lakSmaNi vajrArNava dhanuSa caDAviuM, tetalaI vidyAdhare aDhAra kanyAna' pANigrahaNa karAviDa / ehavauM svarUpa dekhI bhAmaMDala kopa dharivA lAgau / tisii jJAnIiM AvI samajAviu / kahiu~, 'e tu tAharI yugmajAta bahina / ' ima kahI pratibodhiu / pachai janakarAjAI aneka vastra, alaMkAra, AbharaNa deI, saMtoSI, sarva visayAM / hivai je rAma-lakSmaNa, teha i zItAnai leI ApaNai nagari AgyA / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 zIlopadezamAlA-bAlAvabodha anyadA dazaratharAjA ApaNapAnai vRddhapaNa jANatau zIrAmanai rAja devA lAgau / isii ke keiI avasara jANI pUrvilau vara 'potii hUMtau, te mAMgiu / tivAraI dazaratha rAjA ciMtAtura hUMtau rAmana teDInai kahai,'vatsa! mai kekeinaha sayaMvarA-maDapi sArathIpaNai vara kahiu hUMtau / te vara hivaDa kekei mAgai chai / isiuM kahai ju. "mAhA putranai rAja diu / " tu hUM hivai si karau ?' tivAraI rAma harSita hUMtau kahai, 'tAta ! tAharai tu behU putra sarIkhA / teha-bhaNI bharatanai rAja diu|' e vacana sAMbhalI pachai rAjAI bharata teDInaI kahiuM, 'e rAja tUM lai / ' tivAraiM bharata kahai, 'rAma-thakAM mujhanaI rAja kisiu ?' tivAraiM valatU rAma kahi, 'he baMdhava ! tUM bApanU RNa vAli / hUM vanavAsa Adarisu / ' ima kahI pitA nai praNAma karI, dhanuSa, tUNIra-bhAthau hAthi leI, mAnai praNAma karivA gayau / tisiI mAi paNi e vAta sAMbhalI, asamAdhi karatI kahai, 'vatsa! tAharau viyoga kima sahisu ?' tivAraiM rAma kahai, 'mAta ! jivAraI siMha vana-mAhi jAi chai, tivAraI siMho koI asamAdhi na karai / tima mujhanai vana-mAhi jAtAM tUM kAMI asamAdhi karai 1'ima mAtAnai samajhAvI praNAma karI, siMhanI pariI zrIrAma vanavAsa bhaNI nIkaliu / tisiha sItA paNi sAsa-svasurAnaI praNamo bhartAra-keDiI nIkalI / tetalai valI lakSmaNi ie vAta sAMbhalI ju, 'zrIrAma vanavAsi cAliu' / tivAraI lakSmaNa rIsANau haMtau asamAdhi karatA isiu kahivA lAgau ju, 'e kekei kAlarAtri-sarIkhI huii| kaI ? jeha-hUMtau sAMprata evaDau utpAta Upanau / ' ima kahitAM ji dazaratha rAjA kekeinA putranai rAja deI Apa "UraNa huu / tivAraiM lakSmaNa kahai, 'tAta! kahau tu ehanai haNI rAja rAmanai diu / athavA bharata Aphe gamanaiM desiiN| valI lakSmaNa cItavai, 'ima karatAM kuli virodha uupjisiii|' ima cItavI pitAnaI pUchI lakSmaNa rAma-keDii nIkalIu / ima jivAraI lakSmaNa, zrIrAma nai zItA-triNai ayodhyA-hUMtI nIkalyA, tivArai samasta nAgarIka-loka AMkhii azradhAta karatAM isiuM kahaiM, 'valI INi nagari eha ji zrIrAma rAjA hosii / ' ehavI lokanI AsIsa letA, pAdacArI, mauDai mauDai paMtha avagAhatA, mahA-daMDakAraNya-vana-mAhi eka guphA chai. tihAM AvI rahyA / tihAM jetalai bi mAsa-khamaNa kadhA, tetalai pAraNai muni eka viharavA Aviu / tivArai zItAi grAsuka-annapAne karI mahAtanA pratilAnyA / tisiiM devatAe devadu dubhi-nAda karI kusumanI vRSTi kIdhI / ehavai koI eka kuSTa-rogI khaga-pAMkhII AvI muninA caraNa namaskaryA / tetalai tatkAla municaraNanA sparza-lagI suvarNa-pakSI hU / tivAgi zrIrAma muninai vaMdInai pUchivA lAgau, 'e rogI, duSTa paMkha u, tumhArA sparza-lagai suvarNa varNa huu, te miu kAraNa ?' tivArai muni kahai, 'he rAma ! ehanau pUrva saMbaMdha sAMbhAla / ihAM ji kubhAranau kI "puranagara, tihAM daMDakarAjA rAjya karai / tehanau mahatau pAlaka isii naami| anyadA taNai mahatai zrIkhaMdakAcArya gADhA pIDayA / tINI vedanAi khaMdakasUri marI vahmikumAra-mAhi devatA hUu / tivAraha te rIsa-lagai e nagara, desa, rAjA, loka sahita sahu bhasma kIdhau / tiNi kAraNi e daMDakAraNya huu / hivai je daMDaka rAjAnau jIva, te saMsAra-mAhi bhamI bhI sAMprata e kucha pAkhIu hUu / te hivaDAM amhanai dekhI ehanai jAtI-smaraNa-jJAna UpanauM / sAMprata ApaNauM parvila svarUpa dIThaDaM / anai valI jina-dharmanai pramANi nIroga hau / tu hivai e 1. C. L. . potaI, Pu. poti-hutu| 2. K. URNa, Pu. UrNa / 1. P. purimatAla nagara / 22 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. merusundaragaNi-viracita aTAyu pAMkhiu Aja pachai tumhArai sAhammI / ' pachaha zrIrAmaIte jaTAyu pAkhIu bAMdhavanI rItiI bahumAna deI saMghAti lIghau / hiva cyArii tihAM-hatAM cAlyA-rAma, lakSmaNa, zItA, jaTAyu pAMkhIu / paMtha avagAhatA dakSiga-desi paMcavaTI, godAvarInai kAMThai AvyA / tisiI tihAM aneka nadInA jala cara jIva, tehanA zabda sAMbhalatu hanu, lakSmaNakumAra nadInA kautiga jotau jotau 'vaMsiyAli eka-mAhi gayau / tihAM jau joi, tu eka khaDga dIThauM / tivAraiM lakSmaNi te khAMDauM hAthi leI, rAmati-lagai lIlAI khani karI vasiyAli chedI / tetalaI mAhi agninau kaMDa dIThau / tihAM valI UMdhai mAthai, Upahare page, puruSa eka dhUmrapAna karatau ehavau khaDgii chedANau da Thau / te dekho lakSmaNa cItavaha, 'mai tAM puruSa eka niraparAdha haNiu / ' mAthauM agni Upari dIThauM anai DIla bhUmikAi paDiu / te tihAM evau saMbaMdha dekhI vaDI vAra-tAI zocA karI khaDga leI rAmanai dekhADiuM / tivArai rAma kahai, 'bAMdhava ! e tu caMdrahAsa khar3aga / ehanau sAdhaka taI haNiu / tu valI ehanau rakhavAlau paNi koI husii / ' tINai prastAvi pAtAla-laMkAnau adhipati khara nAmA rAkSasa, tehanI vallabhA anai rAvaNanI bahina sUrpanakhA, te ApaNA putranai jetalai jovA AvI, tetalai vasiyAli-mAhi panaDa dhaDa anai mastaka jUjUAM dekhI, rotI kahai, 're vatsa ! tUM kuNihi haNiu ?' ima vilApa karatI pagiiM pagi paMcavaTIi jihAM rAma-lakSmaNa chaI tihAM AvI / tetalai rAma-lakSmaNanAM rUpa dekhI vyAmohI hUMtI, putranI asamAdhi mUkI 'kAmavihvala hUMtI, prArthanA karai jau, 'mAharauM pANigrahaNa kari / ' tivArai rAmi kahilaM, 'aho ! mAharai tu bhAryA chai / tUM lakSmaNa-kanhali jaa| pachai lakSmaNa-kanhali jaI prArthanA karivA lAgI / tivArai valatU lakSamaNi kahiuM. 'aho ! taI tu pahilaGa vaDA bAMdhavanI prArthanA kIdhI, iNi kAraNi taM mAharaDa bhaujAi huI / ' pachai valI kAmAta hUMtA rAma-samIpi AvI / tivAraiM zItAI te gADhI hasI / pachai te sUrpanakhA atyaMta rIsANI hUMtI ApaNau pati khara rAkSasa,te-kanhali jaI maMbUka-putranA maraNanI bAta kahI / tetalaI tatkAla te khara rAkSasa cauda sahasra sabhaTa leI rAmalakSmaNa-sAthi jhUjha karivA Aviu | tibAraI lakSmaNi zrIrAma zItAnA rakhopA-bhaNI mokaliu, anaiM ApaNapaI lakSmaNa ekAMga-vIra yuddha karivA rahiu / tivArahuM zro rAmaI kahiu. 'bAMdhava ! jivAraI kaI gADhI ApadA Avai, tivAraita siMhanAda kre|' ima kahI rAma zItA-kanhali gayau / pachai lakSmaNa ekalau te khara rAkSasa-sAthi jhUjha karivA lAgau / tisiI rAkSasa bhAjivA laagaa| ehavai te sUrpanakhA bharinI sakhAyata-bhaNI trikUTa-parvati AI, dazavadana rAvaNanai yahai, 'aho bAMdhava ! daMDakAraNya mAhi rAma-lakSmaNa AvyA cha / te kharamAthi ajha karai uI / teha-bhaNI tumhe vahilA Avau / mujhanai pati-bhikSA diu| anaha te vairInai haNo dasai disinai viSai bali diu / valI eka vAta sAMbhali / tihAM lakSmaNa ekalau ajha karai cha / anai je zrIrAma, te gavita hUMtau zItA-sAthi krIDA karai chai / tu bAMdhava ehavauM strIratna pRthvI-mAhi nathI / ' e vAta sAMbhalI kAmAtura hUMtau rAvaNa tatkSaNa puSpaka vimAni baisI jihAM zItA buddha vihAM Aviu / paNi zrIrAma-chatAM zItAnaha harI na skaa| pachaha rAvaNi avalokinI vidyA smarI / tivArai te AvInai kahai, 'svAmI ! maha ihAM kAMI na cAlai / 1, P. vaMzajAli / 2. K. kAbhi pIDI DhuMtI / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha paNi eka vAta sAMbhali-e rAmalakSmaNa bihUMnai mAho-mAhi siMhanAdanau saMketa cha / ' e vAta jANI jima rAvaNi siMhanAda kIghau, tima ji zrIrAma sAsaka hUMtau zItAnai kahai, 'he zIte ! lakSmaNanai ApadA AvI / ' tivArai zotA kahai, 'svAmI! hivai vilaMba ma kari / tUM lakSmaNanai jaI rAkhi / ' ima kahii hUMtai rAma dhanuSa caDAvIna lakSmaNa-bhaNI cAliu / tisii rANi prastAva jANI, vimAna itu UtarI, zItAnai apaharI, vimAni basArI jAvA lAgau / tetalai zItA badana karivA laago| ehavai jaTAyu pAMkhIu ApaNe nakhe karI rAvaNa-sAthi jhujha karivA lAgau / tihAM rAvaNi khagi karI jaTAyu pAMkhIu bhuI pADiu / pachai rAvaNa zItAna leI cAliu / tivAraiM zItA mahA-vilApa karatI kahai, 'hA bhrAta bhAmaMDala ! hA rAmalakSmaNa ! musanai rAkhau, rAkhau / ' Ima vilApa karatI mAgi jAi cha / isii bhAmaMDalanau pAyaka eka AkAzi Avatu haMtu, tINai te zItAnAM haraNa jANI rAvaNa-sAthi jhUjha mAMDiu / tivAraiM te .hI rAvaNi khar3agi karI bhuI pADiu / ima AkAzi jAtAM rAvaNa zItAnai kahai, he subhagi ! tUM vilApa kAMI kari ? haM tu rAvaNa, laMkAnau adhipati / tAharau AdezakAraka thAu cha / hivai ta te vanecara rAmanai mUkI mAharau aMgIkAra kari / ' ima kahitau rAvaNa zItAnai leI laMkAi Ayau / tihAM aneka cATukAra vacane karI prArthai, paNi zItAnauM roma mAtra bhedIi nahIM / kina eka 'rAma' 'rAma' smarato rahai / tihAM valI ehavau abhigraha lIghau, 'jAM rAma-lakSmaNana kuzalasamAcAra na pAmauM, tAM-sIma mujhanai annanau nema / ' isii tihAM lakSmaNanai jhUjha karatAM zrIrAma Aviu / te dekhI lakSmaNa sasaMbhrAMta iMtu kahA, 'bAMdhava! zItA ekalI maMkI ihAM kAMi bhAviu ?' tivArai zrIrAma kahai, 'he bhrAta | taI siMhanAda kIghau, teha-maNI hUM Aviu / ' tivAraI valaMtu lakSmaNa kahai, 'bhrAta ! maI tu siMhanAda na kIghau / hiva taM pAchau jaa| sahI, nUM kuNihi chetriu|tuu UtAvalau jA / hivaDA ji vairInai haNI tAharI paThiI AvauM chauM / ' ima jetalai zrIrAma pAchau AvI joi, tu zItA na dekhdd| tivArai rAma vilApa karatu, chedyA vRkSanI pariI mUrchA-gata hUMtau, bhuI pddiu| pachai vananA vAya lAgai saceta huI vana joivA lAgau / tihAM jaTAyu pAMkhIu khaDgAhata, susatau hUMtau, bhUmikAi paDiu dIThau / tINai zotAnA haraNanau vRttAMta kahiu / pachai zrIrAmai jaTAyu paMkhIyAnai navakAra dIdhau / tehanai pramANi jaTAyu marI mAheMdra-devaloki devatA hau / hivai rAma zatAnai pani vani jotau mUrchAgata hUMtau valI bhUI paDiu / tetalaI lakSmaNa vairInai bIpI rAma-samIpi Aviu / tisiI rAma aceta dekhI pANI sIMcI saceta kIdhau / pachai kahaI, 'bAMdhava ! tAharai kIdhai zItAnai mUMkI Aviu hUMtau, paNi joi-na, devikIsiuM kI ?' tivAraI vala lakSmaNa kahai, 'bAMdhava ! vikhavAda ma kari / zItA tau chaliI karI apaharI, paNi hivai kAMI ApaNape upAya karIi / paNi valI eka vizeSa sAMbhalau, je maI sAMprata khara rAkSasa haNiu, tehanau vairo virAdha Agai pAtAla-laMkAnau adhipati hNt| te khari kADhiu chai, te mujhanai AvI siliu / teha-sAthiI maI mitrAcAra paDivajiu chai / tu cAlau, tehanaha pitAnau rAja deI ApaNau kojai / ' pachai zrIrAmi te virAdhanai pAtAla-lakAnauM gaja dIghau / zuda anai supakhA behU bohatAM nAsI rAvaNa-'kanhali gyaa| 1. C kanhaili / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sundaragaNi-viracita isa prastAva kavi dhAnagarInau adhipati sugrIva krIDA* bhaMNI bAhari nIkaliu hU~ ta / ehavaha vidyAdhara eka vidyAnai bali navau~ sugrIvanauM rUpa karI rAji baiThau / tetalai mUlagu sugrIva vipaNi nagara -mAhi paisivA na lahai / pradhAna kahA, 'tU kauNa 1 sugrIva tu Agai rAna karai cha / " tihAM viTa-sugrIvanau pakSa saghale kIghau, paNi tehanau kuNihi na kIdhau / pachai je mUlagau sugrIva te dIna dayAmaNau thakau rahai chai / 172 isii rAma-lakSmaNa kavika dhAi AgyA / tetalai te sugrova rAmanai zaraNi jaI kahai, 'aho rAma ! mujhana mAharauM rAjya devAri, jima chU tAharau sevaka thAuM, tAharai kAji Avisu / ' tivArai zrIrAmi vacana mAniu~ / pachai sugrIvii pradhAnanai ima kahAviu, 'ji ko 'raNAMgaNa jipisii te rAja lesii / ' iNi vacani viTa-sugrIva jhUjha-bhaNI sarva-bali nIkaliu / tihAM jetalAI rAmana darzana hUuM te talaI rUpa - parAvartta vidyA nAThI / tisihaM viTa-sugrIva paNi nAsI gayau / pachai tihAM zrIrAma mUlagA sugrIvanai kikkiM dhAnagarInau rAjya dIghauM / tivArai sugrIva aDhAra kanyA leI Aviu / rAmanai kahai, 'svAmina ! mujha Upari kRpA karI e kanyAnau pANigrahaNa karau / ' tivArai valatU zrIrAma kahai, 'aho sugrIva ! e kanyA rahivA dai, kiMtu zItAnI zuddhi ANi / " pachai kapi-vAnara, tehanau rAjA sugrIva, tINai dizodizihaM zItA jovA-bhaNI ApaNA subhaTa mokayA | anai Apa sugrIva kaMbudvIpa-bhaNI cAliDaM / tisii mArgi jAtAM ratnajaTI vidyAdhara, bhAmaMDalanau pAyaka miliu, je rAvaNiI haNI bhuMi nAMkhiu hUMtau / tihAM tINai zItAnau sarva vRttAMta kahiu | pachai sugrIvai ratnajaTI-pAyaka rAma - kanhali ANiu / tivAraI toNai jINI rItiha rAvaNa zItA apaharI, jINI rItiha tINI jhUjha kIdhauM, te sarva vRttAMta rAma - Agali kahiu / pachai rAvaNi zItA harI jANI, zrIrAma sugrIvanaha pUchai, 'aho sugrIva ! laMkA ketalai dUri chaha ?' tivArai sugrIva kahai, 'svAmI ! lakSmaNanA bala Agali laMkA kAMI alagI nathI / ' tibAraha lakSmaNa kahai, 'aho ! je rAvaNa vAyasanI parihaM zItAnaI leI gayau, te rAvaNanau bala jANiu / ' tisi jAMbavaMta maMtrI kahai, 'svAmI ! naimitiki ima kahiuM chaha ji ko koTi- zilA UpADisiha, te rAvaNanai haNisiha / ' ima kahI pachai saghale vAnare lakSmaNa siMdhu dekhi lIghaDaM / tihAM jetalai lakSmaNi koTi-zilA UpADI, tetalai devatAi kusuma - vRSTi kIdhI / jayajaya - rava hUu / pachaha koTi-zilA parvati anai sametazikhari vItarAga namaskarI, sahU kikki dhAi AvyA / vAI vRddha vAnara rAmacaMdranai kahai, 'svAmI ! lakSmaNanai hAthi rAvaNanau kSaya hosii / paNi tathApi eka bAra dUta mokalIi / ' eha vacana rAmii mAniu / pachai sugrIvai aMjanAnau putra hanumaMta sUryapatana hU~ tau aNAvI, bahumAna deI, zrIrAmanai kahiuM, 'svAmI ! mAharA rAjanau e jIvitavya-sAra chai / valI e. mahAparAkramI chai / e zItAnI zuddhi-bhaNI mokalau / ' tivAraiM zrIrAma ApaNI nAmAMkita mudrikA deInai isiu' kahai, 'aho hanUmaMta ! tU' laMkAi naI zItA priyAnai saMketa-bhaNI e mudrikA deI, saMdesau kahije ju-rAma tAharai virahi jagatra tRNasamAna gaNai chai / teha-bhaNI rakhe tUM ApaNA prANa chAMDai / juhU~ rAma jIvatau cha N, tu tUMhanai vahilI pAchI ANisu / ' e vAta hanUmata sAMbhalI tahatti karI, AkAsa mArgi phAla deI laMkAI Aviu / pachaI tihA rAvaNanau bhAI vibhISaNa, tehanaI milo kahivA lAgau 'he bhrAta ! nyAya anai anyAya sarva tujha Agali hui cha3 / iNi kAraNi hUM tujhanai kahau~ cha / tumhe rAmanI patnI 1. B. RgAMgaNi Pu. rugNAMgaNi / 2. K. jaga triNa samAna lekhavai / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha mUkAvau, ju ApaNapAnai hita vAMchau / kAMI? tAharau bAMdhava rAvaNa 'balavaMta chaI. paNi zrIrAma-Agala rahI nahIM sakai / teha-bhaNI zItA rAmanai pAchI apAvau / ' tivAraha vibhASaNa boliu, 'are hanUmaMta ! ApaNI vallabhA tu savi kahinai vAlhI hui / paNi tAharau svAmI zrIrAma mAharA bhAI-siuM pahucI nahI sakai / eha-bhaNI tUM pAchau jA / zItAnA koI nahI Apai / ' e vAu sAMbhalI hanUmaMta roSAruNa hUMtau devaramaNa-udyAnani aavi| tisiha tihAM zItA dIrgha nIsAsau mUMkatI kRza-deha, malamalina vastra dharatI, mukhi rAma rAma smaratI, azrupAta karatA, azokavRkSa-talai dITho / ehavI zItA dekhI hanUmati rAmanI nAmAMkita mudrikA Agali mUMkI, praNAma kIdhau / tetalaI zItA harSita-vadana hUMtI pUchA, 'rAma-lakSmaNanai samAdhi chai ?' tivArai hanUmata kahai, 'haM rAma tAharI zuddhi-bhaNI ihAM mokali ch| hiva maI pAchaha gayaI ji rAma kaTaka karo ihAM Avisii / ' tu zItA pUchA, 'vatsa ! kahi-na, taI samudra kima lAMghiu ?' tivArahaM hanuma ta kahA, 'he bhAta ! zrIrAmanai vani AkAzagAminI-vidyAnai bali samudra lAMghiu / tu hiva mAta ! tAharau cUDAratna bhApi, jima rAmanai pratyaya Upajaha / ' pachaha zItAi ApaNa cahArala ApiuM / anai valI ima kahiuM, 'vatsa ! tuM zIghra pAu jA / e rAkSasa-mAhi marahisi / ' tivArai hanUmaMta kahai, 'mAta ! bhayanI zaMkA ma kari / tu ApaNau parAkrama dekhADInai jAisu / ' ima kahI zItAnai praNAma karI pachaha laMkAnAM samasta vana bhAMjivA lAgau / je rakhavAlA haMtA te hI haNyA / pachai valI laMkAnAM ghaNAM ghara bhAMjI, chAjAM noDI, valI rAvaNanA mastakanau mukuTa cUrNa karA, kA prajAlI, ityAdi vinoda karI hanUmata pAchau rAma-samApi Aviu pachai praNAma karI zItAna cahAratna Agali mkI sarva bAta kahI-jima zItA milI, jima laMkA vizvAsa. ityAdi sarva bAta khii| tivAraI zrIrAma harSita hUMtu AliMganapUrvaka ghaNauM bahumAna deI, pachai prayANabhaMbhA devarAvI / tihAM aneka virAdha, jAMbavaMta, nIla, bhAmaMDala, nala, aMgada -ityAdi parivAra leI rAmalakSmaNa laMkA-bhaNI cAlyA / tivArai sugrIva AgevANa kIghau, anai je nala-nIla te beha saMgrAmanai agresara thApyA / ima mArgi jAtAM tINe nala-nIli samudra nai setu rAjA beha bAMdhI karI rAmanai ApyA / tivAraha rAmi paNi te tihAM ji ApaNA karI thApyA / ima mArgi jAtAM balI savelanagari suvelarAjA jIpI saMghAti ldhiu| valI tihAM-thakI haMsadIpa laMkAnai pAsai chaI, tihAM AvI, haMsaratha rAjA jIpI, rAma-lakSmaNa kaTaka-sahita ketalAeka dina tihAM raDA / / isiI rAvaNa paNi zrIrAmanai Avalau jANI reNanai viSai sajja huI, sarva sainya melI, jetalai nIkaliu, tetalai vibhISaNa AvI rAvaNa nai praNamI kahai, svAmI ! aNavimAsiuM kAma ma karau | Agai eka parastrInai apahAri karI kula lajAviuM chai / tu bAMdhava ! hiva zItA parahI Apau / sarva lokanau kSaya ma karau / ' iNi vacana rAvaNa rIsANau hUMtau, vibhISaNa tima kimai nirbhachi u, jima vibhISaNa saparivAra rAmacaMdranaI AvI miliu / tivArai zrIrAmi avasara jANI vibhISaNa bahumAnI Apa-samIpi raakhiu| valI kahiuM, 'e laMkAnauM rAja tujhanai ApisU / ' pachai rAmanai Adesi vAnare laMkA ruudhii| tetalaI rAvaNane subhaTe yuddha mAMDiuM / ima behu kaTakanai yuddha hotAM rAkSasa bhaagaa| nisiI rAvaNa bAMdhava-sahita sAmuhu AvI jhUjha karivA 1. C. balavaMta 5 hUtau pANa, K. balabaMta hUtu paNi / 2. B. C. *Nanai / 3 K. vinA sarvatra 'apahari' / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita lAgau / isiiM rAma-lakSmaNa-bhAmaMDalAdika sahU i raNatUra vAjate sumanai sAmhA thayA / tihAM khaDgAdi khaDga, zarAdi zariiM, ima mAhomAhi jhUjha karatAM, rAvaNi vibhISaNa-bhaNI jima trizUla mU kiuM, tima lakSmaNa i cUrNa kIghauM / tivArai rAvaNi rIsANai hUMtai, zakti-praharaNi zastri karI lakSmaNanaI hoi tADiu / tetalaI tatkAla lakSmaNanai mUrchA AvI / tisiI rAmi zokArta hutai AvI rAvaNa-bhaNI bhAlau mUkiu / tima ji valI rAvaNi rAma-bhaNI gadA mUko / tivAraI rAma aceta huI bhuMiM paDiu / tetalaI vidyAdhare jali karI sA~ciu / tiNi prastAvi zItA cItavai, 'jou, bhartAra-devarainai e avasthA AvI / ' ima vilApa karata' dekhI, kAi. eka vidyAdharI AvI, zItAnai kahai, 'he zIte ! tUM asamAdhi ma kari / tAharau devara prabhAti niHzalya yAsii / ' e vAta sAMmalI sUryanA udaya-tAI zItA sustI thaI / hivai tihAM lakSmaNa aceta thaI paDiu dekhI zrIrAma paNi aceta thaI paDiu / valI zItala vAyunaI yogi rAma saceta hUu / tivArai rAma isiu kahai, 'bAMdhava ! bolai kAMI nahI ? taI nau rAja vibhISaNanai devauM kahiuM chaha / te vacana kisiuM taI vIsArilaM ? tu taM bAMdhava! UThi, jima . ApaNape gavaNanai haNo, rAja vibhISaNanaI dInai / ' ima kahI rAma dhanuSa hAthi leI otalaI UThiu, telalai vibhISaNi rAmanai kahiuM, 'he zrIrAma! sAMprata e moha chAMDi | dhIrapaNauM Adari / jiNi kAraNi, zakti-praharaNa-zastranau haNiu puruSa sUryodaya-tAI jIvai, adhikau na jIvai / te-bhaNI tumhe maMtrataMtre karIM yatna karAvau / ' pachai zrI rAmiI lakSmaNa-pAkhatI sugrIvAdika rakhavAlA mUkyA / ehavai caMdra vidyAdhara AvI rAmanai vInavai, 'svAmI ! zakti nIkalivAnau eka upAya chaha, te tUM sAMbhali / jiNi kAraNi, bharatanau mAulau droNamegha rAjA, tehanI kanyA vizalyA, tehanA snAnanai nIri karI zakti Aphe bAhari nIkalisii / ' iNi vacanai bhAmaMDaladike tihAM baI vizalyA kanyA ANI / pachai tehanA jala-stAna-lamI sUryanai udayi zakti jvalatI bAhari nIkalI / tisihaM jayajayArava hUu / tisii prabhAti rAvaNa zukane vArItau hUMtau saMgrAma-bhaNI raNa-bhumikAi Aviu / tihAM rAma-rAvaNanai mahA-yuddha karatAM, rAkSase vAnara ulAlI nAMkhyA / tetalai lakSmaNa vedanA-rahita yuddhanA viSai valI sajja hUu dekhI, lakSmaNanai jIpavA-bhaNI rAvaNi baharUpiNI vidyA smarI / tetalai tatkAla rAvaNanAM aneka rUpa hUAM / tisiiM lakSmaNa Agali-pAchali Asai-pAsai saghale rAvaNa jhUjha karatau dekhai / tivArai ekalau lakSmaNa garuDa-paMkhi caDiu hUMtu nAnAvidha zastre karI rAvaNarnu sahU i rUpa pADivA lAgau / tivAraha rAvaNi ApaNau cakra smarI mastaka-pAkhatI pheravI lakSmaNa-bhaNI maMkiGa / hivai jetalai lakSmaNi cakra Avata u jANiuM, tetalai DAbaha hAthi kari jhaaliuN| tetalaI devatAe AkAzathI ehavI udyoSaNA kIdhI jau, 'e lakSmaNakumAra AThamA hari hau |'tihaaN devanAe isiuM khi| pachai lakSmaNi teha ji cakra rAvaNa-bhaNI mukiu / tisii te cakra rAvaNanau ziraccheda karI pAchauM lakSmaNanai hAthi AvI baiTha / tivArai valI devatA jayajayArava karatAM kusumanI vRSTi karivA lAgA / 1. K, lakSmaNa hIi / 2. K. AphaNI / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA-bAlAvabodha / tiNi samaI zrIrAmai vibhISaNanai laMkAnauM rAja dIdhauM / tihAM vibhISaNanai rAji baisArI pachai rAma-lakSmaNa parivAra-mahita zItAnai levA vana-mAhi gayA / tisii zItAI zrIrAma Avatau dekhI harSAzca pADatI vizvara-netra sAmhauM jovA lAgI / tivArai AkAzi devatAnI vANI huI ju, 'e zItA mahAsatI, mahAsatI / ' ima vAta sAMbhalI pachai rAma-lakSmaNa saharSita hatA puSpaka-vimAnai bahamI sugrIva-vibhISaNa-bhAmaMDAladika-sahita ApaNai sAketapuri nagari AvyA / tetalai bharata paNi sumitra-bAMdhava-sahita AvI rAma-lakSmaNanai praNAma kIdhau / pachai mahA vistAri vAjina vAjate rAma-lakSmaNa-zItA-pramukha saha ghari AvyA / tivArai lakSmaNanai ardhacakrIna rAja dIdhauM / anai ApaNape zrIrAma rAjA huu / pch| sugrIvAdika sahu ApaNe ApaNe deze mokalI, sukhiiM zItA-sahita sukha anubhavibA laagaa| ima ketale dihADe zItA sarabha-svapna sUcita hUMtI garbha dharivA lAgI / tivArai sameta - zikhari yAtrA jAvAna ra Dohalau Upanau / isi avasari zItAnau jimaNuM locana phurakivA laagu| pachai e vAta jima samanai kahI, tima ji rAma camakiu hUMtau zAtAnai kahA, 'he priye ! ikAI pADU saMbhAvIi / iNi kAraNi tU ApaNai ghari baI devArcana karAvi, supAtri dAna dii / ' ehavI bhartAranI zikSA sAMbhalI zItA ApaNai pari AvI, devArcanAdika sarva puNya kIdhAM / tetalai nagarane vRddha-puruSe AvI rAma vInaviu, 'svAmI ! sAca' ki jhUThau', athavA rUDa ki poD amhe na jANau, paNi sarva loka ima kahaI chaI ju, "rAvaNa strI-laMpaTi zItA ekAkinA chamAsa-tAI ghari rAkhI, hivai yadyapi zItA rAvaNa-Upari virakta hUMtI, paNi tathApi rAvaNi balAtkAri zIla bhAMjiu ghaTai / " tu rAjana ! e vAta vicArivA-sarIkhI / jima telana biMda pANI-mAhi prasarai, tima loka-mAhi apayaza prasariu chaha / tu svaamii| rakhe ApaNa kuliM Aghau apayaza aNAvau / ' ima zItAna' kalaMka sAMbhalI zrIrAma rAjA aNaboliu rahiu / tisiI valI dheryapaNau avalaMbI kahivA lAgau, 'aho mahAjano ! tumhe musanai bhabau jnnaaviu| e strInai kIdhA apayaza nahI sAMsaha / ' ima kahI mahAjana visarjI, pachai rAtri rAma naSTacaryAI nIkaliu / nagara-mAhi lokanI vAta sAMbhalatau camAranA ghara-dUkaDau AvI gama vAta sAMbha. lavA lAgau / isiI camAriI ApaNI strI pATUI AhaNInai kahiu', 're durAcAri / etalI velAta kihAM gaI haMtI ?' tivArai strI kahai, 'tU bhalerau puriSa Aviu / jou-na, zItA tAM rAvaNanaI ghari cha mAsa rahI, tu hI rAmiI kAMI na kahiu~ / rAmaI to cha mAsa sAMsahyA', anai Aja tUM eka kSaNamAtra sahI na sakiu ?' tivArai valatu camAra kahai, 'rAma tu strInai vazi chai, paNi hUM kahinai vazi nathI / ' tihAM rAmi ehavI vAta sAMbhalo / rAma dukhAta hUMtu nItavaddha. 'majhanai dhikAra hu, je hUM strInai kIdhA nIcanAM vacana sAMbhalI sAMsahau / ' valI rAma cIMtavai, 'sahI zItA tu pativratA, anai rAvaNa tu strIlaMpaTa / anai mahArau kula tu nirmala, anai loka tu durArAdhya / tu hivai hUM siu karau 1 zItAnai chAMDau ?' ima cItavI lakSmaNa-Agali sarva vAta kahI / tivArai lakSmaNa kahai, 'bAMdhava ! lokanai kahii zItA ma chAMDisi / loka pravAhai paradoSanai viSai rasika huI / yataH-- ... 1..C. samA / 2. B. gaI / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ..... merumunyAgaNi-virakSita khala: sarSapamAtrANi para-chidrANi pazyati / - Atmano bilvamAtrANi pazyannapi na pazyati // 1 // ima lakSmaNii ghaNu i kahi, tu hI rAma na mAnai / pachai zrIrAmi kRtAMta senAnI teDInai kahiu, bA, zItAnai vana-mAhi mUMkI Atri / koi ? loka tu zItAnau ehavau apavAda bolaha chaha / teha-bhI hUM zotAnA disu / iNi kAraNi tUM ratha sajja kari / kAMi ? AgaI e zItAnai saMmelazikhara jAvAna Dohalau cha / INai misa zotA- rathi baisArI gaMgAnaI pAri leI mUki / pachai kulAMta senAko saMmetazikharano yAtrAnai misi zItAnai rathi aisArI niiklit| tihAM jaI sametazikharanI yAtrA karAvI valatAM aTavI-mAhi mUkInai ima kahiu, 'mAta ! lokApavAda-bhaNI rAmacandri tUM vana-mAhi mUkAvI chana / tu mAharau abhAgya, je hUM INai kAmi mokaliu / e vacana sAMbhalI muLagata haMtI zItA bhuMiM pddii| pachai zItala vAyanai yogi saceta hui hUto zotA vilApa karatI kahivA lAgI, 'he rAmacandra ! ju tUM lokApavAda-bhai bIhatu hUMtu, tu musanai loka-pratyakSa taI dhIca kAMI na 'kArAviuM? aho rAma ! ehavauM nighaNapaNauM ! taI ApaNA kula-sarIkharDa naM kIghau, je hUM ekAkinI niraparAdha AdhAna-sahita vana mAhi mUkAvI / hivai hU~ tA kimahI vana-mAhi thAisu / paNi rAma-lakSmaNa jayavaMtA hojyo / ' ima kahI senAnI visarjiu / tivAraha senAnI paNi zItAnai praNAma karI azrupAta karatau pAchau valiu / pachai zItA paNi ApaNauM karma niMdatI yUtha-bhraSTa hariNInI parihaM vana-mAhi phiravA lAgI / isii prastAvi zrI vanajaMgha rAjA tihAM Aviu haMtau vINai te zItA bahina pahibajI, puMDarIka-puri aannii| hivaha senAnI pAu Anyaja, rAmanai praNAma karI zItAnau sarva vRttAMta kahiu / rAmacaMdra zItAnau viyoga aNasahitau, teha ji senAnI sAthI leI rAmacaMdra vana-mAhi gayau / vihAM zItA sarvatra joI, paNi lAdhI nhiiN| pachai rAma dhari AvI zItAnI "preta-kriyA karI, zItAnauM dhyAna karatau kAla atikramAvai chai / hivai zItAha tehanai pari lava anai kuza putrayugala prasaviu / tivArai vajrajaMghi ApaNA putranI pariI janmotsava kIthau / te behU bAlaka kuza anai lava ehave nAmeM prasiddha huA / vihue saMpUrNa kalA abhyasI / behU yauvanapaNauM pAmyA / behU mahA-durdhara subhaTa huaa| pachA vajranadhi ApaNI zaziclA putrI lavanai pariNAvI / valI kSetrIsa kanyA bIjI pariNAvI / ima balI kuzanai kIdhA pRthurAjAnI putrI maMgAvI / tivArai pRthurAjA kahai, 'hU~ ajJAtavaMzanai ApaNI putrI nahI aapuN|' iNi vacani vajrajaMgha anai pRthurAjAnai mAhomAhi yuddha hUuM / tisiI pRthurAbAi vajrajaMghana kaTaka bhAMjiDaM ! tivArai lava anai kucha rIsANe hUMte, tima kimai yA mAMDiDa, jima pRthurAjA naatthr| tetalai lava-kuzi kahiuM, 'aho! amhe avaMzaje taM vazaja nasADi / ' tivAraI pRthurAjA pachi u valInai kahai, 'aho kumArI ! tumhArI "soyavRttiI karI maI tumhAguM kula jANiuM / ' ima kahI pachai vanajaMgha sAthi mela karI behu kaTaka tihAM UyA / isiI nArada Aviu / tivArai vajrajaghi nAradanai praNAma karInai kahi, 'maho riSi ! e kuzanai pRthurAjA ApaNI putrI dii chai / iNi kAraNi tumhe kuzanauM kula prakaTa karaTha, nima pRthunA harSa Upajai / ' tivArai nArada hasInai kahai, 'aho abUjha loko ! 1. B. karAvI, K. Pu. kraaviu| 2. C. pratikriyA / 3. B. C. sUryavRttiha / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlA - bAlAvabodha 177 e enAM kuru kuNa na jANai ? rAmalakSmaNa tu sabalai prasiddha cha / jiNi kAraNi, e vAta sAMbhalau | lokApavAda-bhaNI zrIrAmai zItA vana-mAhi mUMkAvI / tehanA e lava anai kuza behU putra / ' vAta sAMbhalI kuza kahara, 'nArada RSi ! zrIrAmai tAM rUDaDaM na kIdhauM, je lokanI vAtaI avicAri zItA vana-mAhi mUMkAvI / ' tetalai valI lava boliu, 'aho RSi ! te nagarI ketalaha dUri chai, jihAM rAma-lakSmaNa cha ?' tivAraI nArada kahai, 'ihAM hUMtI ayodhyAnagaro vIsA -sau joana huI / ' tisihaM tihAM pRthurAjAI kanakamAlA putrI kuzanaha pariNAvI / pacha vajrajaMgha lavakuza sahita ApaNai nagari Aviu / tetalai lava naha kuza mAulau pUchI, je zrIrAmi zItA chAMDI e amarSa mana-mAhi gharI, behU bAMdhava kaTaka karI rAma bhaNI cAlyA / ima paMtha avagAhatA jetalas ayodhyAnai parasari AvyA tetalA rAma-lakSmaNa paNi ghaNaDaM sainya leI sAmhA AvI mahA-jhUjha mAMDilaM / tisiha lavakuze rAmanauM sainya kSaNa eka mAhi AkaDAnA tUlanI pari dizodizi UDADiuM / tivAraI rAma-lakSmaNa rIsANA hUMtA, ati amarSa karI kuza-bhaNI cakra mUM ki - DaM / paNi te cakra gotri - tu puhacI na sakai / pachai kuza pAvatI phirI valI lakSmaNanai hAthi AvI baiThauM / tivAraha rAma-lakSmaNa mana-mAhi vikhavAda bharatA ima cIMtavivA lAgA jau, 'balibhadranArAyaNa amhe hai, ki e lava nai kuza ? hama cIMtavai cha / isiha nArada RSi bhAmaMDala - sahita tihAM rAma-lakSmaNa-samIpa AvI, hasInai ima kahivA lAgau, 'aho ! harSanaha ThAmi tumhe siu vikhavAda mAMGiu ? jehanA ehavA putra, tehanai harSa ji kIdhau joIi / ' tivAraiM zrIrAmi pUchi, 'riSi ! te kima ? ' valatuM nArada kahai, 'e beDhU tAharA putra, zItAnI kUkhiI UpanA / sAMprata saMgrAmanai misi tumhanai jovA AgyA cha / paNi e vaharI nahIM, iNi kAraNi e cakra gotri-bhaNI na puhaciraM / tu e ahinANa tumhe jANijyo / e vAta sAMbhalI rAma-lakSmaNa sneha lagai sAmhA milavA gayA / tisihaM lava-kusa paNi vinIta hUMtA AvI pitAne page lAgA / tivAras bihuM kaTakana mAho mAhi mahA-utsava- AnaMda huA / pachai puSpaka vimAna isI gama-lakSmaNa lavakuza sahita nagara mAhi AgyA / tisiddhaM lakSmaNi, sugrovi, vajrajaMdha zItA ANivA bhaNI zrIrAma vaM naviu / tetalAI rAmi anujJA dIdhI / pachai lakSmaNAdika sahU sAmhA tihAM jai zItAnai nagara-mAhi veDivA lAgA / tivArai zItA kahara, 'jAM dhIja karInai sUjhauM nahI, tAM-sIma hUM nagara-mAhi nAvaDaM / daza dhIja cha / teha- mAhi je meli Avai te karAvaDa / ju kahu tau Agi mAhi paisI nIkalauM ( 1 ), athavA cokhA cAvaDaM (2), athavA kahau tau kosa pIuM (3), athavA ghaTasarpa kADhaDaM (4), athavA ghaTagola kADhauM ( 5 ), athavA taravAri-Upari cAlaDaM ( 6 ) athavA tAtau lohanau golau hAtha - Upari rAkhauM (7), athavA kahau tau tAtI tela - kaDAi - mAhithI kauDI kADhauM (8), athavA unhoM kusi jIbhai karI cATauM (9), athavA kahau tau devanauM phUla UtAraDaM (10) / ' zItAi ima kahiI hUMtaI, pachai zrIgami moTI caurI khaNAvI / triNNi saha hAtha lAMbI, bi purisa UMDI ehavI, caMdanAdika kANDe bharI, mAhi agni prajvAlI, mahA Terait karI / zrIrAma-lakSmaNAdika sahU i milI zItA-pAhaMti snAna karAviuM / pachai zItAI snAna karI, triNi navakAra kahI ehavI avazrAvaNA kIdhI, 'aho lokapAlo ! sAMbhaP. gotraputranaI / 2. K. cauka Upari / 1. B. gotri mAhi tu, Pu. gotra tu, 3. K. tAtI / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracita lu| ju maha rAma TAlI tridhA-suddhii bIjau koI puruSa dhyAyau hui, tu mujhanai Agi bhasma karijyo, nahI tu Agi phITI pANInau kuMDa hojyo|' ima kahI jima zItAi Agi-mAhi jhAMpa dIdhI, tima zIlanai pramANi Agi zItala huI . / vAvanI pariI te khAI pANI[i] bharANI / te pANI-mAhi sahasradala kamala huAM / te kamala-pari ratnamaya siMhAsana / te Upari zItA baiThI, lakSmInI pari sobhivA laagii| tisii devatAe zItAnA mastaka-Upari kusuma-vRSTi kIdhI / 'aho zIlamaho zIlaM' ima devatA prasaMsA karivA laagaa| ehavauM 'mAtAnau svarUpa dekhI lA anai kuza behU putra AvI phge laagaa| tetalai lakSmaNAdika teha. i namaskarivA laagaa| tetalai valI zrIrAma AvI hAtha joDI kahivA lAgau, 'he devI ! mai je lokanI vAte tUM araNya-mAhi mUkAbI anai sAMprata valI tujha-pAhaMti divya karAviDaM ityAdika sarva mAharau aparAdha kha ma / hiva INai vimAni brahamI ApaNii ghari Avi / rAjyalakSmI saphala kari / ' tivArai zItA kahai, 'he priyatama ! e toharau dosa nahI, na anerAnau dosa / kiMtu e mAharA karmanau dosa / eha-bhaNI mAharai saMsAranai sukhi karI sariuM / hiva haiM dukkhanA cheda-bhaNI ji dIkSA lesu-pachai moTai mahotsavi zrIrAmai anai zItAi bihUMjaNe dIkSA lIdhI / ima ghaNu kAla cAstri' pALI zrIsama mokSi pahutau / anai zItA zIteMdra hau / tihAM devalokanAM sukha bhogavI kramiI karmanaI kSayi zItA mokSa(1kSi) jAsii / iti zrozIlopadezamAlA-bAlAvibodhe zItA-mahAsatI-kathA samAptA // 42 // valI mahAsatInA lakSaNa kahaijA sIlabhaMga-sAmariga-saMbhave niccalA saI esA / iyarA mahAsaIo ghare ghare saMti paurAo // 109 vyAkhyA:-je strI zIla-bhaMganI sAmagrI hUMtI i ApaNauM zola pAlivA-bhaNI dRDha hui-te sAmagrI kauNa ? rUpa, lAvaNya, yauvana, naranI prArthanA, lakSmInA unmAda, ekAMta pradeza, rAjAdi, grahAdi kAraNe-ju zIlabhaMga na karai, tu ima jANIi te mhaastii| anai eha-tI je anerI satI, te ghari ghari ghaNI i dIsai / valI zIlarakSAnau upAya kahai taha vi hu egaMtAI-saMgo niccaM pi parihareavyo / - jeNa ya visamo iMdiyagAmo tucchAI sattAI // 110 vyAkhyAH -yadyapi zIla pAlatAM dohilaGa chai, paNa tu hI zalanA pAlaNahAra naranArIe ekAMti saMga sadAi varjivau / jiNi kAraNe jIvanai je iMdriyagrAma, te tu mahA viSama ati darjaya chai / anai je sattva:sAhasa te tu thodd'aa| iNi karaNi, nisattva jovanai paDatAM vAra na lAgaDA teha-bhago zolavaMta puruSe ekAMti strI-saMga TArivau / tima stroi paNi ekAMti puruSanau saMga ttaalivu| atha te saMga-lagI je doSa Upajai te kahai jai vi hu no vaya-bhaMgo taha vi hu saMgAu hoi avvaao| dosa-nihAlaNa-niuNo satro pAyaM jaNo jeNa // 112 1. C. L.P. shiitaan| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaulopadezamAlA bAlAghavodha 179 vyAkhyAH -yadyapi te. yateMdriyanaha brahmavatanau bhaMma na hui, paNi tathApi saMga-lagI apavAdadoSAdika kAraNa Upajai / jiNi kAraNi, pravAhi loka doSa levAnaI' viSa sAvadhAna cha / hiva zIlanau upadeza kahai tA savvahA vi sIlammi ujjama taha kareha bho bhavvA / jaha pAveha lahu-cciya saMsAraM tariya siva-sukkha // 112 vyAkhyAH -aho bhaviko ! teha kAraNa-itu manasA vA vA karmaNA-trikaraNa-suddhiI, zIlanai viSaha udyama karau, jima lava-zIghra saMsAra-samudra tarI ziva-sauravya paamu| hivai graMthanau karaNahAra sva-garva-parihAra-pUrvaka sarva-saMgraha upadesa kahA iya sIla bhAvaNAe bhAvaMto niccameva appANaM / dhanno dharijja baMbhaM dhamma-mahA-bhavaNa-thira-thaMbhaM // 113 vyAkhyAH -INai prakAri=pUkti upadeza, dRSTAMtarUpa zIlanI bhAvanAI karI, nitya-sadAI, ApaNapuM bhAvatA hUMtA, he dhanyo bhAgyavato, jIvo, tumhe brahmavata zIlavata dharau pratipAlau / paNi te brahmavata kehavauM chai ? dharmarUpIu mahAgaruu bhuvana AvAsa, teha thobhivA-bhaNI nizcala staMbha-samAna e brahmavata chii| jima prAsAda staMbhi karI nizcala hui, tima dharmasIla dRDha brahmavata pAlivaha karI nizcala hui| je dhanya-kRtapuNya hui, teha ji zIlavata dharivAnA viSai kSama-samartha hui| paNi mujha sarIkhau pApI samartha na hui / valI eha ji saMbaMdha graMthakAra jaNAvai--aho saMgadoSi je dhanya hui, teha ji zIla pAlI sakai / paNi adhanya pAlI na sakai / ihAM dhanazrI satInau dRSTAMta dekhADai [43. dhanazrIna dRSTAMta] UjeNI nagarIi jitazatru rAjA kamalA-bhAryA-sahita sukhiiM ApaNauM rAja pAlai / yahI teha ji nagarI-mAhi sAgaracaMdra zreSTa caMdrazrI-bhAryA-sahita vasai / hivai tehanau putra samudradatta, te anyadA mAtApitAi kalAcArya-samIpi bhaNivA mUkiu / pachai mauDai mauDai kalAcAryanI bhAryAnai saMsargi te samudradattanI mAtA kalAcArya-sAthi lubdhI hui / ima ekadA samudradatta mAtAnau e svarUpa dekhI sarva strInai viSai viratau hu| tivArai samudradatti vivAhanau abhigraha lIghau jau, 'hUM pANigrahaNa nahI kruN|' pachai pitA putra yauvana vaya(?i) Aviu dekhI ghnnii| kanyA mAgai. paNi samudradattanai strIna nAma na suDAi, sarvathA na mAnai, yatInI parihaM sarva niSedha / ima karatAM ghaNau kAla gayau / ___ anyadA vivasAya-nimitta pitA sAgaracaMdra soraThadesa-bhaNI cAliu / tihAM giripuri dhana sArthavAha. tehanai ghari jaI uutriu| tihAM ghaNau vivasAya karI, pachai tehanI putrI dhanazrI samudradattanaha kAji mAMgI, sAgaracaMdra ApaNa ghari Aviu / ima ekadA pitAiM samudradattanai kahiuM. 'vatsa! giripari ApaNI vastu-bhAMDa chaI, te tUM jaI leI aavi|" te-Agali paraNavAnI vAta huna khii| kiMtu samudradattanu mitra chai teha-Agali chAnai-siuM bAta kahI ju. 'maI tihAM dhanazrI kanyA mAgI chai / te tUM prapaMca karI ehanai pANigrahaNa karAve / ' tivArai tINaiMmitri: sarva vAta paDivajI / pachai bhalai muhUrti mitra-sahita giripura-bhaNI samudradatta caaliu| mArga ullaMghatau thoDe dihADe giripuranai udyAni-vani pahutau / 1. B.Pu. bolavAnai / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merusundaragaNi-viracitaM tisiha tiNi mitra 'chAnai - siuM dhana - sArthavAhanai varanaDaM Agamana jaNAviu~ / dhanaha paNi vivAhanI sarva sAmagrI sajja karI mUMkI / pachai samudradatta saparivAra ghari jimavA nihutariu / tihAM kANiI pADo dhanazrInauM pANigrahaNa karAviuM / hAtha - melhAvaNIiM ghaNauM dhana dIghau / pachai valI mitranu preriu vAsagRha-mAhi gayau / tisiI tihAM dhanazrInaI dekhI tatkAla pAchau valI, mitra - samIpa AvI sutau / pachai prabhAti zaroranI ciMtAnai misi kAganI pari kihAMi nAsI gayau / lagAreka hUI jivAradaM nAvai, tivAraha mitra susarAnaI kahAviDa jau, 'tumhArau jamAI dIsatu nathI / ' pachai dhana sArthavAhara jamAI saghale joAviu, paNi kihAMi na lAghau | mauDai mauDara e vAta sAgaracaMdra - pitAI sAMbhalI / pitA paNi mahA asamAdhi karata hiAM Aviu / tihAM i putranI suddhi aNapAmatau valI pAchau ghari pahutau / ima karatAM bAra varasa vauliyAM / 180 bAramA varasanai aMti samudradatta kApaDInai vesi sthUla pInAMga deha dharatau tihAM atrI ghanazreSThinai praNAma karonai isiuM kahai, 'aho zreSTi ! jau tumhArai udyAna - vananai rakhavAlau joIi, tu mujhanai rAkhau / ' pachai seThai teha ji vADInau rakhavAlau kIdhau / hivai te samudradatta kApaDInai veSi hUMtai tima kAMI vRkSanI zuzrUSA kIdhI, jima thoDA dina -mAhi naMdanavana sarIkhau vana dIsivA lAgau / anyadA dhana- sArthavAha tehavI vanalakSmI dekhI, AnaMda-pUrita IMDa, mana-mAhi ima catavivA lAgau jau, 'Aja pahilauM ehavaDa kalApAtra maI yogya koI na dIThau / tu hivai e ApaNai hATi basArI / ' ima cautavo pachai te samudradatta kApaDI bahumAnapUrvaka ApaNai hATi baisAriu / tINaha thoDA dina-mAhi ghaNa lakSmI UpArjI / pachai ati vinIta dekhI vinItaka ehavau~ nAma dIghauM / te vinItaka saghale vikhyAta huGa / tivArai zreSTiI cIMtabiuM jau, 'rakhe e vinItaka sarva-guNamaha dekhI rAjA lii / ' ima vimAsI pachai sarva gharanA kAja-kAma tehanai bhalAvyAM / hivara te gharanAM vAMchita kAja karata putra nAhai te adhika karo mAniu / kAMI ? saghale guNa ji ' arcIha / yata :lahuDA vaDA mA bhaNau, guNa vaDA saMsAri / gAgari achacha baiThaDI, karavai pIjai vAri // 1 // ima te vinotaka sarva kArya karatau, dhanazrInA mananai vizvAsapaNauM pAmiu / paNi bharatAranai ulakha nahI / ima anerai divasi dhanazrI gaukhi baiThI talArihaM dIThI / tisiI talAra kAmAMdha hUDa / yataH - na pazyati hi jAtyaMdha kAmAMdho naiva pazyati / na pazyati madonmatto ardhI doSo na pazyati // 2 // te talAra ati kAma vyApta hUMtai, ApaNI strInA pArakhA-bhaNI vinItakikahiuM, sarva bAta kahisu / ' kAMI ? je dhUrta hui, te dhanazrInI prArthanA vinItaka pAhai karAvI / tivAraha 'e vAtanI ciMtA ma karI / avasari dhanazrInai hUM paramArthaM levA-bhaNI saghalI vastu paDivajai / pacha 1. C. L. Pu. chAnauM / 2. K. lAjiI pADI / 3. C. Pu. kAja teha mAhi bhalAvyA / 4. K. Pu. ardhI / 5. K mana guNau / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaulopadezamAlA-bAlAvabodha vinItaki dhanazrIna jima talAranau saMbaMdha kahiu, tima dhanazrI kahivA lAgI, 'aho vinItaka ! Ajapachaha ehavalaM vacana sarvathA ma kahesi / ' ima valI divasa ekanauM AMtara uM ghAlInai vinItaki kahiu~ / tivArai dhanazrI mAthauM dhUNatI vinItakanai kahA, 'aho ! etalA divasa tUM prANa-ipAhai ati-vallabha hUMtau, paNi INi vani vairI-pAhii adhikau hUu / kAMI? je tU' mAhau zIla-mANikya dUSavavA vAMchai / biNi kAraNi, sAMbhali mana-vacana-kAyi karI mujhanai pitAdatta bharatAra samudradatta teha ji zaraNi / ' tivArai vinItaka ApaNapauM gopavatu, gUDha harSa dharatau kahivA lAgau, 'he mugdhi ! kRpaNanA dhananI pariiM tUM mudhA janma koI gamADai? te tu bharatAra tujhanai chAMhI gyu| tehanI zuddhi ikihAM ina lodhI / iNi kAraNi talAranau vacana mAni / ' tivAraI dhanazrI kahai, 'are ! tU vinIta i avinIta eu, je tUM ehavAM bacana mujhanai saMbhalAvai / kAMI? kulastrInai zIla ji ratna rAkhiuM joIi, anai tiNi zIla 'bhAjatai strI jIvatI i muI jANivI / sAMprata cira-paricita-lagI tUM jIvatu mukiu chaha / ' ima dhanazrIi vinItaka gAdau nirbhasiu / pachai talAranai jaI kahiuM, 'aho ! strI tu na mAnai / ' tivArai talAra rAgAMdha hUMtu vinItakanai kahaiM, 'aho vinItaka ! dhanazrInai valI eka vAra kahi, pachaha ma kahesi / ' ima valI divasa pAMca-sAta AMtarau karI valI trIjI vAra dhanazrInai kahiuM / tivArai dhanazrIi cItaviuM', 'zikhyA-pAkhaI te nahI rahA / ' ima cItavI dhanazrIi kahilaM, 'nA, te talAra sarva sAmagrI karAvI azokavanikA-mAhi teDi / palyaMkAdika sarva bhogAdi sAmagrI melAvi / ' ima kahI pachA ApaNape tihA~ gaI / te paNi tihAM Aviu / tisii dhanazrIi candrahAsa madirA aNAvI / te talAranai cima pAI, tima talAra aceta yaI bhuMiM paDiu / pachar3a manazrIi teha-ji-nauM khaDga leI mastaka-cheda karI vinItakanai kahiu', 'are vinItaka ! vegau' khADa khaNi, 'nahI tu INai khaDgi karI tAharauM paNi mastaka chedisu / ' tivArai dIhatai hUMtaha khADa khaNI / pachai talAranai dhanazrIi te-mA he dATiu / vinItakanai kahiu, 'are ! jau bAhiri vAta kodhI, tu tU jANii / ' ima nibhartisaI bohatu hUMtu dhanazrInai pagi lAgI kahai, 'svAmini ! e mAharu aparAdha khami / paNi kahi te samudradatta kauNa ?' tivArai dhanazrI kahai, 'sAMbhali, ujjeNInagarII sAgaracandranu putra samudradatta, sarva guNanu Agara, te mAharau pati jANivau / ' hivai teha ji samudradatta chai, paNi ApaNapaTha aNajaNAvatu strInai isiu kahai, 'he subhagi ! tAhare guNe raMjiu hUMtu, bhAvaha tihAM thaku tAharau bharatAra joInai ANisu / ' ima kahInai nIkaliu / tisiI mArgi jAtau ima cItavai, 'maI tu mAharI stronA zIlanI parokSA dIThI / je hUM ima jANatau je sarva strI kuzIli, te tAM vRthA / ' ima cItavatu dhanazrI-upari sAnurAga hUu / ima mArga ullaMghI ApaNai ghari Aviu / mAtApitAnai harSa UrajAviu / pachai sAgaracaMdra zreSTii giripuri dhana-sArthavAhanai jamAIna Agamana jaNAviu / tisiiM te paNi mahAMta harSa dharivA lAgA / dhanazroi 1.K. bhASivai, C. Pu. nAThai / 2. K. UtAvalau / 3. K. nahItari INai / 4. C. vRthA phokaTa / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 merusundaragaNi-viracita 'rulImAiti thaI / pachaha anyadA samudradatta strInai oNauM karivAnai arthi giripuri gyu| svasurAnai pari Aviu / paNi lAja-maNI ApaNapauM dekhADai nahI / ima karatAM rAtrinai samai dhanazrIi vAsaghara-mAhi dovau ANiu / tisii samudradatti lAja-bhaNI dIvau vadhArI, ziyyAI sUI rahiu / isa bIjai dini / trIjai dini ima ji karo rahiu / pachai dhanazrIi cauthai dini saMdhyAnai samai pracchanna dIvau karI ghara-mAhi rAkhiu / isiI bharatAra AvI ziyyAI sUtu, tetalai dhanazrIi tatkAla dIvau pragaTa kIghau / jo je i, tu teha ji vinItaka ApaNau bhartAra jANo sahaSita sasneha hUMtI kahivA lAgI, 'he svAmI ! he prANanAtha ! taI mujhanai ApaNapa kAMI na jaNAvyauM ?' ima ApaNau jamAI jANonai saha iharakhyA / pachai samudradatta ApaNa hAtha-melhAvaNInau~ dhana anai dhanazrInai lei ApaNai nagari . Aviu / ima dhanazrI ApaNau bhartAra pAmI, niHkalaMka zIla pAlI, sakala sukhanai bhAjana huI / iti zrozIlopadezamAlA-bAlAvibodhe dhanazrInI kathA saMpUrNA // 43 // hivai graMthakAra graMthanI samApti-bhaNI ApaNa nAma-garbhita maMgala. gAthA kahA--. iya jayasiMha-muNIsara-viNeya-jayakittiNA kaya eyaM / sIlovaesamAlaM ArAhiya lahaha bohi phalaM // 114 vyAkhyAH -INai-pUrvokta prakAri karI, jayasiMhamUri, tehanu vinIta ziSya jayakIti mune, tINai e zrIzolopadezamAlA-prakaraNa-rUpa mUla-sUtra kIghau / tu e prakaraNa, bho bhavika loko ! tumhe ArAdhI karI, INai prakAra zIla pAlI. siddhAMtokta gAthArUpa prakaraNa bhaNatAM guNatAM, suddha zIla pAlatAM, bhAvanA bhAvatAM, jima bodhibIjanu phala lahu, para parAiM mokSaphala paNi pAmau // ___ iti zrIzIlopadezamAlA-bolAvabodhaH saMpUrNaH // zrI kharataragacche, zrI jinacandrasUri-vijayarAjye, vAcaka-ratnamUrtigaNi-ziSyeNa vAcaka-merusundaragaNinA zIlopadezamAlA-bAlAvabodhaH mugdhajanavibodhAya kRtaH / / 1. C.Pu. rulIAti haI / , K. ruliyAiti hutI pachai ... / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlopadezamAlAnI gAthAonI akArAdi sUcI saMkhyA saMkhyA 88 84 25 110 114 28 112 108 86 80 gAthA akkhaliya-sIla aNukUla-sapimmANa annaM ramA nirikkhai avaMbha payarDa ciya amara-nara-asura AbAla-baMbhayAri iya jayasiMha-muNIsara iya bhAva bhAvaMto iya sIla-bhAvaNAe egate maMtAI pAsasthAI evaM sIlArAhaNa kalamala-araha kalikArao vi jana kuDilaM mahila-laliya guNa sAyaraM pi purisaM cavalAo kuDilAo cAlaNi-dhariya citta-bhittiM na chaTTahamadasamAI mai ThANI jai moNI jaI taM kAhisi bhAvaM baI vihu no vayabhaMgo ghau-naMdaNo mahappA ja loe vi suNijjai jasthANuratta-cittA ara-jajjara-therI jahA kukkuDapoyassa jANati dhammatatta jA niya-kaMta jAsiM ca saMgavasao jA sIla-maMga-sAmaggi jippaMti suheNaM ciya jUAra-pAradAria gAthA je mAmati na sIsa je sayala-sattha jalanihi jo annAyarao taM dANaM so a tavo taM namaha vayarasAmi tahavi hu egaMtAI tA kaha visaya-pasattA tA sayala iyarakahA tA samvahA vi sIlammi tihuaNa-pahuNA vi tihuyaNa-jagaDaNa-unbhaDa tucchA vi ramaNi-jAI te dhannA gihiNo thevamasAraM sattaM dANa-tava-bhAvaNAI dAyAra-siromaNiNo dAyA vi tavassI vi dAlidda-khudda-vAhI dIsaMti aNege ugga dIsaMti sIha-porisa deva-guru-piyara devo gurU ya dhammo dhIrA va kAyarA naMdau sIlANaMdiya na vi kiMci aNunnArya nimmala-mahAmaINa nimmahiya-sayala-hIlaM niya-mai-mAhappeNaM niya-sattAvajjiyAo niya-sIla-bahula niya-sIla-mahAmaMteNa niya-sIla-rakkhaNatthaM niruvama-tava-guNa 104 8 85 m v. , 48 78 s m ur mm Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA niva-dhuA niya-rUvA neurakhaMDiya - dattaya no kAmINa sacca pai - divasa dasa dasa para purisa se viNIo para - ramaNI - patthaNAu para - ramaNI - saMgAo paraloe vi hu pAlaMti niya-sIlaM ijjati sivatthaM baMdhaNa- chepaNa - tADaNa baM bhavvaya-dhArINaM bahu - mahilAsu pasataM mayaNa-pavaNeNa jai maraNe vi dINa vayaNaM miya-bhAsiNI salar3ajA muha maDurAsu mehuNa-sannArUDho ramaNI - kaDakkha - vikkheva ramaNINaM ramaNIyaM rammAo ramaNIo risidattA davadaMtI rUvo hasiya re jIva samaya saMkhyA 38 66 24 31 49 89 90 43 21 61 68 91 33 18 103 87 23 37 95 93 55 81 75 184 gAthA lacchI jasaM payAvo vibhUsA iritha visaINa dukkha visamA visaya pivAsA visayAsatto vi naro visa-visahara - kari vesA dAsI - asaI vesA - dAsI - ittara saMvegagahiyadikkho sakko vi neya sacciya saha tti samaNI vihu visaya sayalo vi guNaggAmo sAvajjajoga - vajjaNa sAsava - suha - siri sirimallinemi sIla - kaliehiM saddhiM sIla - pabhAva - pabhAviya sIla pavittassa sIla-bhaTThANaM puNa sIlavara naMdayaMtI so jayau thUlabhaddo hatthapAya-paDi chinnaM hari-hara - caurANaNa saMkhyA 3 69 77 73 22 5.9 100 101 30 17 106 64 58 29 92 40 57 45 96 60 56 41 72 20 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padya pRSTha 52 dNmdd 93 32 22 152 94 zIlopadezamAlA-bAlAvabodhamA uddhRta saMskRta prAkRta padyonI akArAdi sUcI pRSTha padya akIrti-kAraNaM yoSit ___ na vetti loko mUDho akvANasaNI kammANa nirvizeSaH prabhuH agnikuNDa-samA nArI 151 paMciMdiyA maNussA anAryANAmalajjAnAM 110 pA de jaliya joI azvaplutaM vAsavarjita 145 paropakAro maitrI ca asaMkhaitthinara 22 puriseNa sahagayAe ahaM ca bhogagayassa prathametvAbhilASaH ito bhraSTA tato bhraSTA 148 bhRtyardhanena itthIjoNimajhe 22 rAjapatnI gugepatnI ittho joNIe saMbhavati 22 lakSmIryazaH kule janma kavayaH kiM na kurbanti lahuDA vaDA mA bhaNau ko devaH ko guruH 120 vasAsRgmAMsa khalaH sarSapamAtrANi 176 vAyunA yatra nIyante ceIya-dabva-viNAse vizrabdhAM vallabhAM jai taM kAhisi bhAvaM vItarAgaH paraM devo jalpanti sAdha manyena 147 zrInAbheyamameyazrI jo jAriseNa maMga 136 zrIjinacancandragurUgA darzane harate prANAn 163 saMdharaNammi asuddhiM dhiratthu te jasokAmA saMsAra tava paryanta-padavI na pazyati hi jAtyaMdhaH 180 samaNe jai kUlavAlae navalakkhANaM majjhe savvo puvakayANaM na vizvaset kRSNasarpasya 163 smRtA bhavati tApAya 18. 32 110 32 WU 22 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aUTha sADA RNa agnidAgha agnidAha ajI hajI aThIla beDI aNasaNa anazana adhavici adhavaca adhikau adako, vadhArAno anethi anyatra, bIje anerau baju, anya apabhrAjanA hINapata, avamAnanA apAri (bhalau ) ghaNuM (sAraM ) amAvasa amAsa alagauM dUra, AghuM avadAta yazasvI kArya avazrAvaNA ghoSaNA asamAdhi ciMtA, upAdhi mahatvanA zabdonI sArtha sUcI ahinANa ghANa aMgamoTana aMga maroDaM aMgolagu aMgasevaka aMtapurI rANI aMteurI aMtaHpuranI strI, rANI AUkhu, AUkhau Ayakhu, AyuSya AgatA - svAgata (napuM. ) AgatAsvAgatA AdityavAra AtavAra, ravivAra Agam AvakArakhu Agima AgaLathI, pahalethI Apa pote ApaNai pote ApaNaDaM potAnu ApaNapAnai ApaNane ApaNI ApoApa ApaNIi pote AphaNI, AphahaNI ApoApa AbharaM vAdaLu AbhaD aDavu Ama tAta he tAta ! Aya-varau Aya-vyaya AreNi prathama haroLanuM yuddha Aloy Aloca AloyaNaDa Aloca Av AvaDavu Avas Avas Asoja Aso AsvAsanA AzvAsana AhaNU mArakhaM Ahe zikAra IgyArasa agiyArasa vAha IMTo bhADo uraI -paI ahIMtahIM aTiMge uThIM uttarAsaNa uttarAsaMga uraDau oraDo uratau orato, aprAptanI zaMkhanA mAI oramA uliu olyuM usanna zithilAcArI (sAdhu) usara pekhaNu, nATaka- bhavAI jevo tamAzI uhadU haTavu Ugar baca UgAh uchALavu (dhULa) UghADU ughADu' paDI javu, ghaTasphoTa thavo UcalU ucALA bharavA UdAlU AMcakI levu UparAThau nArAja, pratikULa, vipharelu Upaharau UMca, UpharaM Ubhag 55,57 kaMTALI jatru, thAkatru, manathI thAkavu UmaNa dUmaNI khinna UraNa RNamukta ekaNa eka ja Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka - saMthuI (strI) jene eka vAranA zravaNathI yAda rahI jAya tevI (strI) eku eka paNa, eke ya utigIyAla kautukI kaTakI 71, 128 AkramaNa, caDAI kaNayara kara kaNavAra karaNavAra, sAra-saMbhALa kayara keraDo karagarATa kaLakaLATa ( kAgaDAno) karaNavAra ciMtA, sArasaMbhALa karasaNI kheDUta kalahATa 68 1 kAgala ( phA . ) kAgaLa kANi maryAdA, dAkSiNya, lAja (kANi pADI zaramamAM nAkhI, zaramAvI) kAdama kAdava kApaDI rakhaDato bhikhArI kArakhAna ( phA . ) kArakhAnu kAzmira kRtrima, banAvaTI kiraNa karaNa, yuddhamAM aMganA calana valanano prakAra ramAI ramAI kuNabI kheDuta, kaNI keliharA kadalIgRha kehA kevA kroMkATa (bhaiMsa) DaNakavu khaula khoLavu khaDahaD lathaDavu, skhalita thavu khaDI - cApaDI 98 1 khaDokhalI 44 kuMDa, hoja kham kSamA karavI khayana khena, kSaya khayara khera kharaca ( phA . ) kharaca khalahANa skhalita thayuM, athaDANu khalI rAkhiu 104 chUTo pADIne baMdI rAkhyo ? 287 khavau khabho khApara ThIbahu khAMc ca khubh kSubdha tha kho kha gaurava gaurava, varapakSane kanyApakSa taraphathI apAtuM jamaNa, harakha - jamaNa gaDa pahANo gaDha - rohau gaDhano gheroM gamAD gumAva, vitAvavu game game dizo diza galahath gaLanrIe pakaDavu gaMjA - gAMjavu gAr3hau ghaNu gADhera vadhAre gAlahathA (devA) (ciMtAmA) hathelI para gAla DhALavA gAvaDi 29 1 girinAri giranAra guDi hAthI kavaca guNav gaNavu, vAraMvAra paThana karavu guruNI garaNI, jaina sAdhvI gogau 136 gogA bApA, gogA deva, ghoghA vIra grAmAMtari gAmatare ghaT saMbhavavu, lAgavu ghaDIA - joaNI 97 ghaDiyA - jojana, ekamAM eka yojana kApatI ghAI utAvaLa ghAt ghAlavu nAkhavu ghAs chetarAva ghUrmA - 149 jhokAM khAvAM cau-pakhera copAsa, cogama caumAsa comAsu caurI 177 cokhaMDo khADo caki cakita thayo caraDa cora Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAla cAla, Upa cAlaNaDa javAnuM, prasthAna cAMpela capAnI sugaMdha vALu tela ciNauThI caNoThI citrAma citra civU cyaaj (svargamAMthI) avataravu cihi ceha, citA cirI cIThI cItAr cItava corI corIchUpIthI chaTThI jAgI 105 chaThThIe (saMtAna janma pachI chaTThe divase) jAgaraNa yu chatraDI chatrI chab aDavuM chAjAM chajAM chANaharu chANAMno gaMja chAMdUA bola khuzAmatanA bola, chAMdAM che hilauM chelluM jagatra traNa jagata, tribhuvana jarahi bakhtarano eka prakAra jAjarau jarjarita jAnIyA, jAnIloka jAnaiyA jAyau jaNyo jiNU jaNa jitakAsI vijetAne yogya jima jethI karIne jINasAla bakhtarano eka prakAra jIp jIta juhAra baMda, juhAra karavA jUDa juduM jUt jU-buM jUpa jUtavu jUvaTaDa jugAra joyaNa yojana jhIlU nahA jhjha yuddha karavu 188 jhUjha yuddha jhoTIMga bhUta ToDara phUlanuM choguM, kalagI ThokiraDaM ThIka DaMka daMza DAbhasI DAbhanI tINI saLa DAu DAyo DIla zarIra DuMgara DuMgaro Dohalau dohada, dohalo Dhola doDaaj talahAMsa taLAMsavuM talAra nagararakSaka taMgoTI nAno taMbU taMboladAra tAMbUlika tAcha cholavu tAda tADhA thaI javuM tAdi tAda tusihaM spardhAmAM tUM ha tU prasanna tha tRNa tara troDU toDaM thAkU rahevu, bAkI rahevu thAkau thAkyo thAkatI bAkInI thAMbhara thAMbhalo thUbha stUpa thobhU Teko devo daiDu do dAijhU baLavu dAdhI dAjhI dAlidra dAridraya dIsU dekhApuM durgaMdha durgaMdha Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 duhavaNa duHkha, dubhAvU dopaDI 98 be-jIbhI 1 ThagArI vAta kara nArI ? daMga gAma dhIja socanu pArakhaM dhuri AraMbhe, zarUmA dhUN dhuNAvaq dhUpadhANAM dhUpadAnIo namayA narmadA navabArahI nava yojana pahoLI, bAra yojana lAMbI naSTacaryA rAtricaryA nahotau, nahIMto nahItari nahitara nAnau nAno, mAno bApa nAlerI nALierI nAv na AvaDavU, na ghaTavU nAMd AnaM deta yavu, sukhI-samRddha thaQ niANauM nidAna, niyAj nibhraMkU niMdavU nivarauM nirjana, ekAMta nivAi nirvAte, ekAMte nihu~tar notaravu nIgam vItAva, gALavU nITha 69 naSTaprAya ? dIna-hIna ? nIThara niSThura noThAi, nIThAlU nAza karavo neDAli dAmaNI nesAla nizALa paila pelu paisArau praveza paud poDhavu pauNa poj paraMtAra mahAvata pakhAla snAna pagaI pagi pagale pagale paga-dhoaNa. paga dhovA, pANI paccakhANa pacakhANa [amuka pApa karmano tyAga karavAnI bAdhA] pachokaDa pachavADe pajUna pradyumna pajUsaNa (pAThAMtara : pajUsaraNa) paryuSaNa paDakha , paDikha vATa jovI, pratIkSA karavI paDagaha pratigraha, vATakA jevU pAtra paDahau paDo, ghoSaNAno Dhola paDUtara pratyuttara patagar kabUla karavu, khAtarI ApavI patIj vizvAsa besavo, pratIti thavI parahuNau paroNo parAv pAraNuM karAva, pariachi, pariyachi paDado pariThav sthApaq parIcha samajavu, jANavU pavADau parAkrama, parAkramano jaza parokSa hUu mRtyu pAmyo pasAya bheTa pahiDU 44 phaTakavU, vicAra badalavo, pharI ja pahiraNauM paheraNa paMcayajJa pAMcajanya (kRSNano zaMkha) pAkhara ghoDAna kavaca pADU kharAba pAtra gaNikA pAthau 46 ? pAdhara sIdhe sIdhu, pAdhalaM, mAtra, kevaLa pAriNeta pAnetara pAlaTa palaTAvaM, badalAvU pAli pallI, corono vAsa pAzI, pAsau phAMso pAhurI prAharika, paheregIra pItarIu pitarAI pUjanIka pUjanIya Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUThauM pUMTha pUrva pUvu pUrvilauM palAMnu peI peTI pekhaNiyA pekha karanArA, nATakiyA pota aMga, paMDa potaDa nidhAra, khajAno potarA pautra prauhaMsa 122 duHkhada lAgaNIno Avega praguNa kIdhau taiyAra karyo pramANa prabhAva pravAhi, pravAhai sAmAnyapaNe, niyame karI prahuNAgata paroNAgata prahus 155 duHkhada lagaNInge Avega Avavo prArthika prArthita prAhai prAyaH phalahuli bhojanamAM phaLaphaLAdi khAdya phAsU prAsuka phIT maTavu, naSTa thaM phurakU pharakavu bagala (phA.) bagala bAI bAsu bahirakhu berakha baMdI khANa baMdikhAnuM baMdIvANa baMdIo bAra dIghAM bAraNAM baMdha karyA bAMha (strI.) bAhu biDAlau bilADo bilAI bilADI bIhakaNa bIkaNa bIhanau banyo bolavAnAM bolabAMha sneha-sadbhAva, sahAya bhaujAI mojAI bhaN kahe bharUaca, bharUaccha, bharUyacha bharUca 190 bhathAita bhAthAvALo bhalai bhale bhAvaitihAM phAve tyAM, game tyAM bhAvaThi pIDA, saMkaTa bhAMga prakAra, bhaMgI mAMbhalIi bhAMbhaLu thAya bhInAM bhonAM thayAM, bhIMDayAM bhuiharu bhaya bheTi bheTa bhogalI karma bhogavA mATe udayamAM Avelu karma mauDai-siu dhIme thI mauDI moDI majUda (kara) ( phA ) taiyAra kara mata saMmati (likhita), manuM manasA vAMchA mayaNaddala mIDhaLa masavADau mAsa mahutau, muMhatau maMtrI mahAMta moTuM maMthANu ravaiyo mAI mAtRkA, varNamAlA mAulau mAmo mAchilau, mAchilI mAchalu, mAchalI mAtau matta, mAto mAtula mAtali (iMdrano sArathi ) mAma (strI.) zAkha, AbarU mAlAkhADau malla - akhADo mAsa - dIha mAsadivasa, eka mAsa sudhI mAhila mAlu, aMdaranuM mitrAcAra maitrI mus luMTavu muhiyAM mudhA, vyartha mUdhI bhoLI, mugdhA mUrchA lAlasA, spRhA mRgayAtrA mRgayA megha varasAda Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 mel meLavadyu, ekaThaM karavU varasAlau comAsu melApaka meLApa varaMDI nIco koTa, vaMDI meha varasAda varNav vakhANabu mokalAv vidAya levI varAMs' bhramamAM paDavu mojaDA joDA varAMsai bhUlathI . raivADI rAjAnI savArI varAMsau khoTo bharoso, bhUla, bhrama rati (strInI) Rtu, rajasrAvano samaya vari bhale rativaMtI RtumatI, rajasvalA vahiyAvaTi vahI ratoratiI rAtorAta vahirau vahero, pharaka rAkh rakSaNa karavu vahir voravU rAtI anurakta vahIAlI, vahayAlI ghoDA khelavavAnuM sthAna rAtri vihANI vahANu thayu vaMdaravAli vaMdanamAlA, zobhA mATe laTakAvelI rAmati ramata mALA rAMdu doraDu, rAMDhavu vaMsiyAli vAMsanu jAlu rosAv rIsAvu vAy vagADavu rIsANu kApyo gusse thayo vAkhara mAla ruliyAmaNauM raLiyAmaNu vAga lagAma ruliyAyati (strI.) raLiyAta, AnaMda-umaMga vAcharUyA vAcharU rUsu (-nA upara) gusse tharbu vATalI, vATulI goLa lahU prApta kara vANautra vANotara lahuDapaNa bacapaNa vANahI mojaDI lAlarI karacalI vAth vadhavu lAlipAli lallocappo, khuzAmata vAnagI vAnagI lAkha nAkhavU vAra (kodhI) sahAya (kara) luk saMtAvU vAlaMbhapaNa vahAla lUsa-lUTavu vAsagRha, vAsaghara zayanagRha loTAD suvA vAharai AvyA vAra karI, saMkaTamAM sahAya loTIkagaNauM ALoTavu lohakhaMDa lokhaMDa vikalpa zaMkA loMga laviMga vikhavAda viSAda vaula vItayu vigaDa ghI vagere vikArajanaka khAdya vastu vaDa AMTo, voTo vigUca niMdA karAvavI, utArI pADavu vaDa jha jhu vicAlai daramiyAna vaNigaputra vANotara vichAhU DhAMkaQ vadhAra olavayu (dIvo) vichohiMu vikhUTo pAiyo vadharAv vadhAvavU viNaThaM vinAsthu varaNauM varaNa vitU 70 kSullaka kAma, kaniSTha kAma Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vidhAtrA vidhAtA viratau virakta virala chUTuM vilakhau bhoMTho, jhaMkhavANo vizleSa 132 vAMkadekho saMzaya vihaD vachUTavU, chUTavu viharaI mize, nimitte arthanai viharai (arthane mize) voghar pIgaLavU vIsam vizvAsa karavo vegau vahelo vec kharacavU, vApara veDasa vetasa veDi vagaDo vesAsa vizvAsa vyatikara 147 dagAbAjI, vaMcanA vyavahAra vepAra zatrakAra sadAvata zarApa zApa zATau (1) 50 DUDu ? zikhyA zikSA zIkottarI 136 zikotarI praleSmA saLekhama sauNa zakuna sauNa, suhaNa svapna sauMcala saMcaLa sakhAiu sahAyaka sakhAyati sahAya sajjhAya svAdhyAya samarmAkatva samyaktva samAr kApavU, sarakhu karavu (nakha) sayara zarIra savituM sau sasaMbhrAMta saMbhrAMta, hAMphaLu phAMphalu sahI (kara) pAkuM (kara) sahU sau saMghADau saMghADo, saMgheDo saMcakAra avakAza ? saMpreDa 68, 117 vaLAvavU, vidAya ApavI sabheDau kalaha sAkhou sAkSI sAjau sAjo sADha sArdha, doDha sADho bAra sADI bAra sAt saMtADavU sAhU pakaDavu sAhammI sAdharmika, samAna dharma pALatuM sAMDhi sAMDhaNI sAMsaha khamayu, sahana karavU sijyAtara sAdhune bAsa-sthAna denAra sogaDau zaMgavAdya sIjha siddha thavu sIMgaNIu dhanurdhara surahuM sugaMdhI susarau sasaro susta svastha suhA- gamavu sUAra rasoyo sUk sukAvu sUkaDi sukhaDa sUkhaDI sUkhaDI sUjha zuddha thavu sudhi samAcAra sUnADi nirjana sthaLa, sUna, ekAMta sevA sevana svasurau sasaro haTak hAkavu, dhamakAvavu halUA halakA hAjIviu 'hA jo hA' karanAro hAthau thApo hAtha-melAvaNI hastameLApa hArav hAravu hAla cAlavu hAsU hasavu, hAsya hID (karavA hIrai 109) cAhavu (karavA cAhe) herU chUpI tapAsa, mAsusI tapAsa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personal use only www.ainelibrary.org