Book Title: Jain Sahitya Samaroha Guchha 3
Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/014003/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6La sAhitya samAroha guccha 3 *prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya sain Education international For Private s j e dy For Private & o n ly Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha (ahevAlo temaja abhyAsalekhe ane vyAkhyAna) guccha 3 saMpAdaka ramaNalAla cI. zAha prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama TrasTa ogasTa krAMti mAga, muMbaI-4070 36 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Sahitya Samaroh [ Reports & Essays : Part-3] Published : May-1995 O Price : Rs. 50-00 D jaina sAhitya samAroha guccha-3 (ahevAla temaja abhyAsalekho ane vyAkhyAne) D prathama AvRtti me, 1995 - D kiMmata rUpiyA pacAsa [] prakAzaka : zrI vasanajI lakhamazI zAha ceramena, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama TrasTa ogasTa krAMti mAga, muMbaI-4000 36 B mudraka : zaileSa prinTarI 15, nAgorI esTeTa, dUdhezvara roDa-amadAvAda. Te. naM. 202355 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanAnA preraka pa. pU. AcArya zrI vijayavalabhasUrIzvarajI mahArAjanI tathA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA Adya sthApaka maMtrI sva. motIcaMda giradharalAla kApaDiyAnI bhAvanA vidyAlaya dvArA vidyArthIo mATe zikSaNa ane raheThANanI sarasa sagavaDa karavA uparAMta jaina sAhitya ane saMzodhananA kSetre mahattvanuM kArya karavAnI hatI. emanI e bhAvanA anusAra vidyAlaye vakhatovakhata bhinna bhinna prakAranI jaina sAhityanI pravRtti hAtha dharI che. jaina sAhityanA lekhana-prakAzanamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaye ghaNuM mahatvanuM yogadAna ApyuM che. vidyAlayanuM graMthAlaya muMbaInuM eka samRddha graMthAlaya che. vaLI vidyAlaya pAse jaina hastapratane samRddha bhaMDAra paNa che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye I. sa. 196nnA arasAmAM ApaNuM AgamagraMthonuM saMzodhana-saMpAdana karAvI, adhikRta vAcanA sAthe enA prakAzananI ejanA hAtha dharI hatI. A yejanAnA preraka pratasolAvAridhi, AgamaprabhAkara pa. pU. munizrI puNyavijayajI mahArAja hatA emaNe pite keTalAka Agama graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karI ApyuM hatuM. emanA kALadharma pachI e javAbadArI 5 pU. munizrI jabUvijayajI mahArAje svIkArI che. A pejanAmAM ghaNAkharA mahatvanA AgamagraMthe prakAzita thaI cUkayA che. ane e prakAzana kArya haju cAlu ja che. A kArya mATe vidyAlaye jinAgama TrasTanA nAmathI judA TrasTanI racanA karI che ane tenA upakrame jena sAhi. tyanI vividha pravRtti hAtha dharavAmAM AvI rahI che. I. sa. 1977mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayane hIraka mahotsava yojavAmAM AvyuM hatuM. e prasaMge jaina sAhitya samArohanA nAmathI eka vadhu pravRttinuM Ayojana thayuM ane prathama jaina sAhitya samAroha e prasaMge muMbaImAM padmazrI kezavarAma kA. zAstrInA pramukhapada heThaLa javAmAM AvyuM hatuM. tyArathI Aja divasa sudhImAM (1) muMbaI, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahuvA, (3) surata, (4) sonagaDha, (5) mAMDavI, (kaccha) (6) khaMbhAta, (7) pAlanapura, (8) sametazikhara, (9) pAlitANuM, () tera jinAlaya (kaccha), (11) cArUpa (pATaNa), (12) benera jinAlaya (kaccha) ane (13) rAjagRhI-ema tera jeTalA jene sAhitya samAroha ye javAmAM AvyuM che. A pravRttine maLavA utsAhabharyA sahakAranI e pratIti karAve che. jaina sAhitya samArehanI beThakamAM rajU thayelA nibaMdhamAMthI pasaMda karelA nibaMdhe gucha-1 ane gucha-2 tarIke maMtharUpe agAu prakAzita thaI gayA che. have A gucha-3 prakAzita thAya che. e amArA mATe atyaMta harSanI vAta che. A gucha3nA saMpAdana javAbadArI jena sAhitya samArohanA saMyejaka Do. ramaNalAla cI zAhe svIkArI che ane mAnArha kArya karI ApyuM che e badala ame emanA RNI chIe ane emane dhanyavAda ApIe chIe. A gucha-3mAM je je lekhakonA lekhe pragaTa karavAmAM AvyA che te te lekhakane paNa ame AbhAra mAnIe chIe. A graMthanA mudraNakAryanI javAbadArI De. zivalAla jesalapura e svIkArI che ane presakopI zrI cImanalAla ema. zAha- kalAdhare ' taiyAra karI ApI che e mATe ame teo baMnenA paNa AbhArI chIe. amane AzA che ke jaina sAhitya samArohanI A pravRtti uttarottara vikasatI raheze ane e dvArA jaina sAhityanA abhyAsa tathA saMzodhananA kSetre mahattvanuM kArya thatuM raheze. muMbaI : caitra suda-13, saM. 2051 vasanajI lakhamazI zAha ceramena, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama TrasTa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya jene sAhitya samAroha (ahevAle ane nibaMdha) guchanAmane A graMtha pragaTa thAya che e mArA mATe bahu AnaMdane avasara che. "jaina sAhitya samAroha" gucha-1 1985mAM ane guccha-2 1987mAM pragaTa thayuM hatuM. tyArapachI jaina sAhitya samArohanI pravRti aniyamita paNe cAlatI rahI hatI, eTale guccha-3 nA prakAzananuM kArya vilaMbamAM paDI gayuM hatuM sadbhAgye chellAM traNeka varSathI jaina sAhitya samArohanI pravRtti pharI niyamita banI che. tethI gucha-3nA prakAzananuM kArya saraLa banyuM che. mArA mitra ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama TrasTanA ceramena zrI vasanajI lakhamazI he A pravRttine pharI niyamita karavA mATe sakriya rasa laIne vahIvaTI javAbadArI svIkArI lIdhI che. ethI jena sAhitya samArohana pravRttine ane gucchanA prakAzanane na vega sAMpaDyo che. gucha-2nA prakAzana pachI ATha varSe A guNa-3 prakAzita thanAra che. gaye varSe mArca, 1994mAM kacchamAM bera jinAlaya khAte bArano jaina sAhitya samAroha yojavAmAM Avyo hato. tyAra pachI terame jaina sAhitya samAroha mArca 1995mAM rAjagRhI (bihAra) khAne javAmAM AvyuM hatuM. Ama atyAra sudhImAM tera jeTalA sAhitya samAroha yojAI gayA che. gucha-1 ane gucha-ramAM sAtamA jaina sAhitya samAroha sudhInA ahevAle ane pasaMda karAyelAM nibaMdhe ApavAmAM AvyA che. A gucha-samAM AThamAthI bAramA sudhInA jena sAhisya samArohanA ahevAle ApavAmAM AvyA che. jaina sAhitya samArohanA gurachanA prakAzana mATe nibaMdhe, abhyAsalekho vagerenI pasaMdagInI bAbatamAM evuM dhoraNa rAkhavAmAM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che ke sAmAnya rIte dareka lekhakane eka ja nibaMdha levAmAM Ave. gucha-1 lA ane guccha-2 jAnA prakAzana vakhate Avo ja niyama rAkhavAmAM Avyo hato. eka rIte A niyama ISTa che, kAraNa ke AvA prakAzanemAM kharca ThIka ThIka thato hoya che ane vaLataranI khAsa apekSA hotI nathI. ethI sAta sudhInA jaina sAhitya samArohamAM rajU thayelA nibaMdhamAMthI paNa keTalAka evA che ke je graMthastharUpe chApI zakAya evA che ane gucchanI aMdara sthAna pAmI zake evA che. vaLI AThamAthI bAramA sudhInA pAMca jena sAhitya samArohamAM rajU thayelA nibaMdhomAMthI paNa pasaMdagI karavAne ThIka ThIka avakAza rahe che. Ama chatAM pratyeka guramAM dareka lekhakano phakta eka ja nibaMdha prakAzita karavA mATe levAnuM dhoraNa cAlu rAkhyuM che. jaina sAhitya samAroha mATe AvatA badhA ja nibaMdhenuM dhoraNa eka sarakhuM ucca nathI hatuM. tema chatAM prakAzita karavA yogya nibaMdhenI saMkhyAnuM pramANa ThIka ThIka sAruM rahe che. e ghaNuM maTI AzA janmAve che. A gucha-3mAM samArohanA ahevAlanI saMkhyAnuM pramANa saheja vadhAre hovAthI nibaMdhonI saMkhyA thoDI maryAdita rAkhavI paDI che. tema chatAM zakya teTalA vadhu lekhone sthAna ApavAne prayAsa karyo che. A graMthamAM jaina sAhitya samArohanA lekhomAMthI pasaMdagI karavAmAM keTalIka bAbato lakSamAM levI paDI che. jaina sAhitya samArohamAM rajU thayelA lekhe paikI keTalAka lekhe ati vistRta che, to keTalAka lekho ati saMkSipta-mAtra noMdha rUpe ja jovA maLyA che. keTalAka viSaya upara eka karatAM vadhu lekho che. keTalAka lekhe lekhako pAse ja rahI gayA hoya ane zrI mahAvIra jaina vidyAlaya pAse enI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nakala upalabdha na hoya evuM banyuM che. samAroha bAda koI koI lekhakoe pitAnA lekhanI nakala sudhArA-vadhArA mATe pAchI maMgAvI * lIdhI hoya evuM paNa banyuM che. badhA pramukha ane vibhAgIya pramukhanAM vyAkhyAne paNa upalabdha nathI, kAraNa ke keTalAke maukhika vaktavya rajU karyuM che. A badhI maryAdAone A saMpAdana taiyAra karatI vakhate lakSamAM levI paDI che. jaina sAhitya samArohanI pravRttine saMsthAkIya baMdhAraNIya mALakhAmAM bAMdhavAnuM haju vicArAyuM nathI. kAraNa ke Arthika prazna mULabhUta ane mahatvane levAthI keTalIka bhUmikA taiyAra thavAnI apekSA rahe che. vaLI aMdAjita kharcane lakSamAM letAM bhASA ane prAdezika vistAranI maryAdA paNa nakkI karavAnI rahe che. e mATe cogya kALa jyAre paripakava thaze tyAre A pravRtti svayameya baMdhAraNIya svarUpa dhAraNa karaze. paraMtu tyAM sudhI to vRkSanI jema tene vikAsa svayameva anaupacArika rIte thato rahe e ja ISTa che. tera jeTalA jaina sAhitya samArohanuM Ayojana thaI zakyuM e ja A anaupacArika pravRttinI phalazruti che. AvI pravRttine nimitte keTalAka navadita lekhakonI kalama vikasI che ane keTalAka samartha lekhako dvArA sarasa abhyAsa lekho maLyA che e enI mahatvanI phalazruti che. amAre mATe e kharekhara khUba AnaMdanI vAta che. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye saMpAdananI A javAbadArI mane saMpI te mATe huM vidyAlayane ane jinAgama TrasTanA ceramena zrI visanajI lakhamazI zAhane kANuM chuM. AzA che ke A graMtha vidvAne ane bhAvakane saMtoSa Apaze. muMbaI : citra suda-13 saM. 2051 ramaNalAla cI. zAha saMpAdaka Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jaina sAhitya samArohanA pramukha nAma (1) zrI kezavarAma kA. zAstrI (2) 5'. dalasukhabhAI mAlavaNiyA (3) OM!. bhAgIlAla sAMDesarA sthaLa va muMbaI 1977 mahuvA 1979 1980 surata seAnagaDha (saurASTra) 1983 (4) agaracaMdajI nAheTA (5) DaoN. ramaNalAla cI. zAha mAMDavI (kaccha) 1984 (6) zrI bhavaralAla nAhaTA kha'bhAta 1985 1987 (7) Do. umAkAMta pI. zAha pAlanapura 1986 (8) Do. sAgaramala jaina sametazikhara(bihAra) (9) pU. zrI yaze.devasUri mahArAja pAlitANA 1987 (10) DaoN. nagInadAsa je. zAha khetera jinAlaya (kaccha) 1988 (11) pU. zrI ja'bhUvijayajI mahArAja cArUpa (pATaNa) 1989 (12) OM. ramaNalAla cI. zAha khetera jinAlaya (kaccha) 1994 (13) DaoN. sAgaramala jaina rAjagRhI (bihAra) 1995 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNika ahevAle 1. AThame jena sAhitya samAroha saM- cImanalAla ema. zAha-kalAdhara 2. navamo jaina sAhitya samAroha saM - cImanalAla ema. zAha-kalAdhara" 3. dasame jaina sAhitya samAroha sa - pannAlAla 2. zAha 4. agiyArame jaina sAhitya samAroha - pannAlAla 2. zAha 5. bAramo jaina sAhitya samAroha - cImanalAla ema. zAha -"kalAdhara ayAsalekhe 1. traNa chatra pa. pU. zrI yazodevasUri mahArAja 2. pAMca samavAyakAraNa ane cAra sAdhanAkAraNa paM. panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI 2. divyadhvani ramaNalAla cI. zAha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 18) 4. sva. mehanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakAra jayaMta koThArI 5. ekavIsamI sadI ane jainadharma kumArapALa desAI 6. trizalA mAtAnAM svapna tArAbahena ra. zAha 7. kavi sahajasuMdarakRta "guNaratnAkara chaMda kAntilAla bI. zAha 8. "bharatezvara-bAhubalirAsamAMnA zakuna-apazukana ane varNano saMdarbha baLavaMta jAnI 9 tamiLanAM saMta kavayitrI avaIyAra nemacaMda ema. gAlA 10. lajA-zrAvakajIvananI lakSmaNarekhA malkacaMda 2. zAha 11. sukaDi orasIyA saMvAda rAsa devabALAbahena saMdhavI 12. AtmArAmajInuM pUja-sAhitya kavIna zAha 13. gujarAtI jainapatrakAratva : eka abhyAsa cImanalAla ema. zAha-kalAdhara' 16 228. 248 258. 22 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha guccha 3 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamA jaina sAhitya samArA ahevAla: manAla ema. zAhe kalApara te pUrva bhUmikA : sametazikhara eTale nAnI mahAna, pavitra tI'bhUmi. A paryaMta upara jainAnA vata mAna cAvIzInA ceAvIza tItha karAmAMthI vIsa tItha kA nirvANu pAmyA hatA. A bhUmimAM evuM te zuM haze ke vicaratAM vicaratAM nirvANu mATe A paryaMta para AvavAnuM vIza jeTalA tIrthaMkara paramAtmAe nakkI karyu haze. A bhUminuM ja kAI adbhuta mAhAtmya che. AvA atyaMta mahimAzIla taraNutAraNu zrI sametazikharajI mahAtIthaOmAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame ane ravi Tura (muMbaI)vALA zrI zAMtilAla gaDAnAM mAtuzrI kuMtAbahena kAnajI rAyazI gaDAnI smRtimAM temanA Arthika sahayeAgathI tA 1, 2, 3, mA', 1987nA rAja AThamA jaina sAhitya samAreAhanu' AyeAjana thayuM hatuM.. AjathI lagabhaga be varSa pahelAM sametazikharajI tItha mulye acalagacchanA pUjya gaNiva zrI kalAprabhasAgarajI mahArAja sAhebanI nizrAmAM eka vid pariSadanu AyeAjana thayu` hatu`. temAM bhAga levA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI ane jaina sAhitya samArohanA sapejaka DaoN. ramalAla cI. zAha, jANItA lekhaka ane evAkeTa zrI nema'phreM gAlA vagere vidvAna tathA atithivizeSa tarIke zrI vasanajI lakhamazI zAha padhAryA hatA. A vid paSitu AyeAjana eI te samaye tyAM upasthita rahelA kacchI jIvananA maMtrI ane ravi TuranA mAlikazrI zAMtilAla gaDAe evA prastAva mUkya hatA. ke jo AThamA jaina sAhitya samArohanu` AyeAjana sametazikharamAM karavAmAM Ave te bheAjana tathA utArA ane anya kharcanI javAbadArI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jaina sAhitya samAAhU-gu 3 ravi Tura taraphthI pAse svIkAravA taiyAra che. muMbaI AvyA pachI -- zrI zAMtilAma gaDhAe : potAnAM mAtuzrI 'tAbahenanA smaraNArthe" AThamA jaina sAhitya samArAha sametazikharajImAM yeAjavA mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayane vidhisara lekhita nima...traNa ApyuM hatuM. ane tenI Athika javAbadArI svIkArI hatI. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI vyavasthApaka samiti dvArA A nima traNanA svIkAra thatAM AThame jaina sAhitya ' samArAha sametazikharamAM yeAjavAnuM nakkI thayu' hatu.. udghATana beThaka : ravivAra, tA. pahelI mArca 1987nA sametazikharajI mahAtIrtha khAte kacchI bhuvanamAM jaina dharmonA prakAMDa vidvAna ane zrI pArzvanAtha vidyAzrama zAdha sa`sthAna-vArANasInA niyAmaka DaeNA, sAgaramala jainanA adhyakSasthAne AThamA jaina sAhitya samArAhanA prAraMbha thaye| hatA. A prasa Mge muMbaInA jANItA jaina agraNI zrI vasanajI lakhamazI zAha, zrI jhaveracaMda jeThAlAla sAvalA ane kalakattAnA kacchI samAjanA agresara zrI kuMvarajI nAthAbhAI pAsu atithivizeSa tarIke padhAryA hatA. madhyakAlIna jaina sAhityanA prakAMDa pa`ti ane jaina jagatanAM AdaraNIya vidvAna zrI bhavaralAla nAhaTAnI upasthitithI A sAhitya samAreAhane viziSTa gaurava prApta thayuM hatuM. kAryakramanA prAra`bhe zrI uSAbahena mahetA ane zrI kaMcanabahena khImaziyAe ma'gala stuti karI hatI. 12 '' svAgata : samArohanA nimaMtraka zrI zAMtilAla kAnajI gaDAe saiAnu` bhAvabhInu''. 'svAgata karatAM jaNAvyu' hatu` ke sametazikharajI tIthamAM AThame jaina sAMhitya samArAha yeAjavAnI mane je taka ApavAmAM AvI che te mArA mATe moTuM saddabhAgya che, ane tethI AyeAka sasyA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA ma MtrI zrI je. Ara. zAha, vyavasthApaka samitinA sabhya tathA DAyarekaTara zrI kAMtilAla br *, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThame jaina sAhitya samAroha karAne huM atyaMta rAkhuM chuM. A samArohamAM bhAga levA padhArelA sAkSane vaMdana karatAM vimaNe vadhumAM jaNAvyuM hatuM ke, Apa sonI nahAjarIthI A kAryakramanI zobhAmAM abhivRddhi thaI che. Apa saunuM svAgata karatAM huM atyaMta AnaMda ane gaurava anubhavuM chuM. || jana sAhitya samArehanI rUparekhA: A samArohamAM saMyojaka Do.ramaNalAla cI. zAhe jaina sAhitya samArohanI bhUmikA samajAvatAM javuM hatuM ke Aje AnaMdanI vAta che ke muMbaI ane gujarAtamAM jAtI A jaina sAhityika pravRtti keDa sametazikharajI tIrthamAM pahoMcI che. jene sAhitya samArohane prAraMbha sana-1977mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA hIraka mahotsava prasaMge thaye hate. e pachI mahuvA, surata, senagaDha, mAMDavI (kaccha), khaMbhAta ane pAlanapura khAte AvA sAhitya samAroha yojAyA hatA. vidyAlayanA upakrame yojAtA A sAhitya samArohanuM koI aupacArika mALakhuM ghaDavAmAM AvyuM nathI. samAroha mATe koI baMdhAraNa nathI ke tenA sabhyapadanuM keI lavAjama nathI. A eka evairapaNe vikasatI sAhityika pravRtti che. A pravRttimAM kaI phirakA bheda nathI ke jena-jenetara evI sAMpradAyika saMkucitatA paNa nathI. jaina viSaya para lakhanArA jaina-jainetara lekhako AmAM bhAga laI zake che. A samAroha nimite, vidvAne pitAnA nibaMdha taiyAra karavA navA navA viSayone abhyAsa kare che. ahIM paraspara saMparka vadhe che. vicAra-vinimaya thAya che. tethI jaina sAhitya ane tatvajJAnanI dizAmAM navA navA abhigama janme che. A AkhI pravRtti vidyAlaya, vidvAna ane nimaMtraka saMsthAonA sahayogathI cAle che. jene sAhitya samArohane AMtara. bhAratIya ane bhaviSyamAM AMtararASTriya stare mUkI zakAya. ApaNA saunA prayatno e dizAmAM preraka baLa banI rahe evI AzA vyakta Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * atithi jena sAhitya samAroha -guru sAna ane rAtrinuM jIvanamAM mUhatha: dIpaka pragaTAvIne samArohanuM uddhATana karatAM che. sAgaramaNa jene jaNAvyuM hatuM ke jena samAja arthaprApti tarapha jeTaluM lakSya Ape che teTaluM lakSya. jJAnaprApti tarapha Ape tevA prayatno AjanA sAhityakAroe karavA joIe. samAjamAM be vastunuM bhAre mUlya che. eka che jJAna ane bIju cAritra. Aje jaina vidyA ane sAhitya kSetre jenenuM pradAna keTaluM ? Aje jana viSa para pIeca. DI. karanArA moTA bhAganA janetara vidyAthIe che. ApaNe ApaNuM jAtane tIrthakaronA uttarA-- dhikArI tarIke manAvIe chIe. paraMtu tIrthakaroe pharamAvela Adezane ApaNe ApaNuM jIvanamAM keTale utAryo che te viSe vicAravAnI jarUra che. atithione saMdeza : atithivizeSa tarIke padhArelA zrI vasanajI lakhamazI zAhe kahyuM hatuM ke jIvanamAM jJAna nahi hoya te ApaNe bahu pAchaLa rahI jaIzuM. jJAna ja mokSa prAptinI bArI che. jJAna vinAnuM jIvana nakAmuM che. * sametazikharanA kacchI bhuvananA pramukha zrI jhaveracaMda jeThAlAla sAvalAe jaNAvyuM hatuM ke ApaNuM vIsa tIrthakaronI nirvANa bhUmimAM kacchI bhuvananA amArA AMgaNe padhArIne Apa saue amane upakta karyo che. jaina sAhityakAranuM A saMmelana amane jJAna prAptinI eka navI dizA tarapha laI javA prere che. kalakattAnA kacchI samAjanA agraNe zrI kuMvarajI nAthAbhAI pAsue jaNAvyuM hatuM ke jana sAhitya kSetre mahatvanuM yogadAna ApanAra ATalA badhA sAkSara atre padhAryA che tene savizeSa AnaMda che. jaina sAhitya samAreha guccha: 2 nuM prakAzana : atyAra sudhInA sAteya jaina sAhitya samArohamAM rajU thayelA he kahyuM ke Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ame jene sAhitya samAroha leomAMthI pasaMda karAyelA lekhanuM vidyAlaya dvArA taiyAra karAyela pustaka "jaina sAhitya samAroha gucchaH 2'nuM vimocana zrI kuMvarajI nAthAbhAI pAsunA varad haste thayuM hatuM. A pustakanuM saMpanna Do. ramaNalAla cI. zAha, zrI kAMtilAla DAhyAbhAI kerA, zrI panAlAlA -zAha, prA. gulAba deDhiyA ane zrI cImanalAla kalAdhare karyuM che. maraNikAnuM vimocana : A samAroha prasaMge ravi duranA sahayogathI eka smaraNikA (saMpAdakaH cImanalAla ema. zAha, kalAdhara) taiyAra karavAmAM AvI hatI. tenuM prakAzana zrI jhaveracaMda jeThAlAla sAvalAnA varad haste thayuM hatuM. A smaraNikAmAM jaina dharma, tattvajJAna ane sAhityanA prakAMDa vidvAnonA paMdara jeTalA lekho levAmAM AvyA che. bhagavAnanI vANuno pracAra ane prasAra: samArohanA udghATana prasaMge zrI bhaMvaralAla nAhaTAe jaNAvyuM hatuM ke Aje bhagavAna mahAvIranI vANIne sArAe vizvamAM phelAvavAnI jarUra che. je A kAma thaI zake te yuddhane Are AvelI A duniyA zAMtine zvAsa laI zakaze. bhagavAna mahAvIre prarUpelA satya, ahiMsA, acaurya, aparigraha ane anekakAnta ja saMsAranA dAvAnaLane bujhavavAnI kSamatA dharAve che, ApaNe sau sAthe maLIne prabhunI A amRtavANInA prasAra ane pracAranA kAryane vadhu vegIluM banAvIe. abhivAdana : samArohanA pramukha De. sAgaramala jainanuM, samArehanA saMyojaka The. ramaNalAla cI. zAhanuM, zrI bhaMvaralAla nAhaTAnuM tema ja atithivizeSe zrI vasanajI lakhamazI zAhanuM, zrI jhaveracaMda jeThAlAla sAvalAnuM ane zrI kuMvarajI nAyAbhAI pAsunuM nimaMtraka parivAra taraphathI puSpahAra arpaNa karI abhivAdana karavAmAM AvyuM hatuM. sAthe sametazikharajI tIrthamAM potAnA mAtuzrI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene sAhitya samAroha-gu kuMtAbahenanI smRtimAM jema sAhitya samAroha javA badala ravi kuranA saMcAlaka zrI zAMtilAla kAnajI gaDAnuM zrI vasanajI lakhamazI zAha taraphathI zAla oDhADIne bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM.' A uddaghATana beThakanuM saMcAlana zrI cImanalAla kalAdhare karyuM hatuM ane AbhAravidhi zrI nemacaMda gAlAe karI hatI. ' sAhitya-taravajJAna vibhAganI beThake : AThamA jaina sAhitya samArohanA pramukha Do. sAgaramala jenA ane vidvaddavarya zrI bhavaralAla nAhaTAnI upasthitimAM ravivAra, tA. pahelI mArca, 198nA baporanA sADA traNa vAge temaja te ja divase rAtrInA ATha vAge ane maMgaLavAra, tA. trIjI mArca, 1987nA savAranA 9-00 kalAke jaina sAhitya, tattvajJAna vagere viSayenI kula traNa beThake javAmAM AvI hatI. temAM nIcenA vidvAnoe pitAnA vidvatta pUrNa zedha nibaMdho rajU karyA hatA. kavi jayAnaMda kRta surAhmapurIya nRpati varNana chaMda : hindImAM rajU thayela nagarakoTa kAMgaDAnA ItihAsanI mAhitI ApatA A zodha nibaMdhamAM zrI bhaMvaralAla nAhaTAe jaNAvyuM hatuM ke jAlaMdhara maMDala-mAMgaDA nagarakoTa trigatane rAjavaMza ati prAcIna che. mahAbhAratakAlIna rAjA suzamacaMdrathI A vaMzanI paraMparA cAlI AvI che ane enAM pa00 nAmomAM 234 mA naMbare che. brahmAMDa purANa mujaba devI pArvatie daine nAza mATe brahmA pAsethI varadAna meLavyuM ane te mujaba pitAnA parasevAnI TIpAthI zakti zALI mAnavanuM sarjana karyuM. te bhUmicaMdra thayA. bhUmicake daityo, vadha karyo tenA badalAmAM devI dvArA viMganuM rAjya tene prApta thayuM: zrI hemacaMdrAcAryanA mata anusAra trigatta jelaMdharane je paryAya che. mahAbhArata ane kalpaNa kavinI rAjataraMgiNimAM paNa tene triga nAmano ullekha jovA maLe che. pahelA kaTaca vaMzanuM mULasthAna Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamo jene sAhitya samAroha mulatAna hatuM paNa vIra ajunathI parAjita thaIne suzarmacaMdra kAMgaDAnagarakeTa yA suzarmapura vasAvyuM hatuM. darzana, jJAna ora cAritrake samyakatva aura mithyAtvaka, kasauTI : Do. sAgaramala jene uparokta viSaya para belatAM jaNAvyuM hatuM ke jaina paraMparAmAM saman darzana, jJAna ane cAritrane mokSa mAgarUpa mAnavAmAM AvyA che. paNa prazna e thAya che ke ApaNe kone samyagU darzana, jJAna, caritra kahIe ? darzana zabdane Aje ApaNe je artha karI rahyA chIe te mULa artha nathI paraMtu prAcIna darzana zabdano artha pitAnI jAtane jovI e thAya che. matalaba darzana zabdano mULa artha AtmadaSTA thavuM e che. ApaNuM dRSTi rAga-dveSa rahita hovI joIe. te ja samyam jJAnanI prApti zakya che. jIvanamAM svanuM adhyayana-AcaraNa ane bIjAne jarA paNa pIDA na pahoMce tenI kALajI AmAne urvagati tarapha laI jaI zake. samyagU cAritranI prApti ethI sahaja banI zake. lAMchana : DaoN. ramaNalAla cI. zAhe lAMchana "svAdhyAya ane "sAgara zeTha copAI' e traNa viSaya para samAroha mATe taiyAra karelA nibaMdhamAMthI "lAMchana' viSaya para nibaMdha rajU karyo hate. temaNe jaNAvyuM hatuM ke lAMchana zabda saMskRta bhASAne che. cihna athavA viziSTa lakSaNa e tene artha thAya che. jemAM lAMchana zabda vizeSapaNe vaparAya che. dareka mANasane zarIramAM enI pitAnI kahI zakAya evI koIka lAkSaNiktA jovA maLe che. AvI lAkSaNikatA temAM uttama svarUpamAM tIkarAnA zarIramAM jovA maLe che. vartamAna covIzInA vIze tIrthakara ane vIsa viharamAna jinezvaranA lAMchane suprasiddha che. Avazyaka niyuktimAM jaNAvyA pramANe laoNna e tIrthakaronA jamaNuM aMga upara jovA maLatuM viziSTa cihna che. siMha, hAthI, baLada, haraNa ghaDe, zekha sAthiye vagere lAMchana maMgalamaya gaNAya che ane tIrthakaronA nAma Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAre-guccha 3 kamanA udaya pramANe te temanA zarIra upara jovA maLe che. lAMchana pratIkarUpa che ane tenA viziSTa guNe tIrthakaranA jIvanamAM jovA maLe che. vartamAna covIsImAM koI paNa eka lAMchana be tIrthakaromAM jovA maLatuM nathI. paraMtu vIsa viharamAna jinezvaramAM baLada, hAthI, caMdra, sUrya, kamaLa vagere lAMchano eka karatAM vadhAre tIrthakaramAM jovA maLe che. tamiLa jana mahAkAvya zirapAdhikArama: - A viSaya para bolatAM zrI nemacaMda gAlAe jaNAvyuM hatuM ke zilpAdhikArama e prAcIna tamiLa saMskRtinuM mahAkAvya che. tamiLa dezanI mULa saMskRti eTale draviDa saMskRti. A mahAkAvyanA racayitA kavi Ilaga jena hatA. ane cerA gAmanA rAjakumAra hatA. saMsAranI asAratA joIne temaNe jaina dikSA grahaNa karI hatI. temaNe racelA zilpAdhikArama mahAkAvyamAM kanagI nAmanI pratibhAzALI sati strInI kathA vaNI levAmAM AvI che. kannagInA lagna kavAla nAmanI vyakti sAthe thayA hatAM. lagna pachI kannagInA patine mAdhavI nAmanI nartakI sAthe prema thayo hato ane kanagI e pachI tenA pati taraphathI satata upekSA pAmavA lAgI. ane Ama eka AyanArI pitAnA saMsArarathane gatizIla rAkhavA kevI rIte maLe che tenuM subhaga dazana A mahAkAvya karAve che. lekAyata ane jana mata: uparokta viSaya para bolatAM zrI goviMdajI jIvarAja loDAyAe kahyuM hatuM ke bhAratIya darzananA itihAsamAM kAmata 5Na eka prAcIna mata tarIke svIkAravAnuM AcArya haribhadrasUrinA vivaraNathI sUcita thAya che. ane te saMbaMdhI mAhitI bahudhA anya mata dvArA ja maLatI rahI che. jaDavAdI vicAradhArAne darzanamAM samAviSTa karavAnI A ceSTA dArzanika paraMparAmAM avanavI gANa sakAya. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThame jaina sAhitya samAroha temaNe lekAyatanI vyAkhyA, tenuM dArzanika sthAna ane mahattva temaja jaina mata dvArA tenuM spaSTIkaraNa ane tene sparzatI bAbato upara rasaprada carcA karI hatI. kevaLajJAna : | zrI uSAbahena mahetAe A viSaya para prakAza pADatAM jaNAvyuM hatuM ke kevaLa eTale mAtra phakta eka ja, eTale ajJAnane sarvathA abhAva enuM nAma kevaLajJAna. kevaLajJAnanI vyAkhyA jaina zAstromAM A pramANe karela che-lekAlekanI aMdara rahelA rUpI-arUpI sarva dravyone tathA tenA atIta, anAgata ane vartamAnakALanA sarva paryAyone eka sAthe eka samaye jANe tene kevaLajJAna kahevAya che. kevaLajJAna parakSetre prakAzaka jJAnamaya che ane svakSetre AnaMdavedana che. kevaLajJAnamAM sarva jJAnavaraNIya karmane kSaya thavAthI anaMta jJAnane prakAza thAya che. jena tattvajJAna: A viSaya para bolatAM zrI dinezabhAI jeThAlAla khImasiyAe jaNAvyuM hatuM ke jIvananuM dhyeya mokSa che. mokSa prAptinuM sAdhana dharma che. samyam dazana, jJAna ane cAritra e ratnatrayI mokSamArga che. prathama, saMveda, niveda, anukaMpA ane Astiya e samyakatvanI oLakha che. chava, ajIva, baMdha, Azrava, saMvara, nirjarA ane mokSa e tavonI oLakha anivArya che. je cAra nikSepanI paddhatithI karI zakAya che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e cAra nikSepa che. mati, zruta, avadhi, mana paryava ane kevaLa e jJAnanA pAMca prakAra che. nayavAda, anekAMtavAda ane svAdAdanA siddhAMto jenuM viziSTa yogadAna che. nayanA mukhya be prakAre ane sAta bhede che. dharma, adhama, AkAza ane pugaLa e cAra ajIva astikA che. pAMcamuM chavadravya che. samayane dravya gaNue te e chaThuM dravya che. AtmA, zarIra, ega tathA karma bAbata paNa jena tattvajJAna viziSTa che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jene sAhitya samAroha-guccha ke dharmanuM mULa-samyaga darzana : uparokta viSaya para bolatAM prA. upalA kAMtilAla modIe jaNAvyuM hatuM ke trikALa svarUpanI sAcI samajaNa te samyagU darzana che. jIvanamAM samyagU darzana pragaTatAM tene satasvarUpane anubhava thAya che. je jIva avikArI, nirvikalpa, Atmika sukhanuM AsvAdana kare che te samakita che. je jJAnamAM pitAnuM nija svarUpa pratibhAse che te samyagU jJAna che. navatara paranI zraddhA e ja samyagU darzana che. samyaga darzanamAM viparIta mAnyatA hotI nathI. nizcayathI zuddha AtmAno pratibhAsa te samyaga darzananuM lakSaNa che. bhagavatI satramAM kahyuM ke abheda daSTimAM ramAtmA pote ja saMyama che, saMvara che ane samyam darzana che. jaina darzanamAM dhyAnayoga : prA. sAvitrIbahena zAhe A viSaya para bolatAM kahyuM hatuM ke jaina darzanamAM dhyAna yugane zreSTha tapane prakAra kahyo che. mAnavInA manamAM zubhAzubha vicAro cAle che. tenA mATe tenuM mana ja javAbadAra che. AthI dhyAna mArganuM prathama sopAna che. cittavRttinirodha cittavRttinI ekAgratA dhyAnamAM ananya siddhi apAve che. dhyAnanA be prakAre che : eka zubha dhyAna ane bIju, azubha mAna. zubha dhyAnamAM dhama dhyAna ane zukala dhyAna ane azubha dhyAnamAM Ata. dhyAna ane raudradhyAna evA prakAre che. AjanI yaMtra saMskRtinA pratyAghAtarUpe mAnava jIvana kSata-vikSata banI gayuM che. ane AthI ja jIvanamAM dhyAna yoganuM mahatva vadhI jAya che. AcArya tulasInuM prekSA dhyAna ke zrI goenkAjInI vipazyanA sAdhanA AjanA jana. samUhanuM dhyAna ga tarapha lakSya kendrita kare che. jaina daSTie yoga : prA. (De.) kekilAbahena zAhe A viSaya para besatAM jaNAvyuM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThame jene sAhitya samAroha hatuM ke jena dharma ahiMsA pradhAna che. tema yoga pradhAna paNa che. yoga sAdhanA e jenenuM eka mahattvapUrNa aMga che. je prakhyakAroe yegane zreSTha kalpataru je, uttama ciMtAmaNi ratana jevo ane siddhi ke muktinA dvAra jevo kahyo che. jenazananI yoga sAdhanAnuM bhAratIya yoga paraMparAmAM viziSTa sthAna che. yogAbhyAsa nirvANa sAdhaka che. yoga e sAdhanAne rAjapatha che. jene paraMparAmAM yoga eTale mekSa sAthe pejana karAvanAra athavA patattva sAthe joDAvanArA jaina AgamamAM darzana, jJAna ane cAritra A ratnatrayane mokSanA upAya tarIke batAvavAmAM AvyA che. yoga eTale samya jJAna, samyam zraddhA ane samyaguM cAritra. AcArya haribhadrasUrie yogane savadukhathI mukta hovAnA sAdhana tarIke varNave che. Ama sukha prAtine mAga jena dharme yoganA rUpamAM batAvyuM che. paryAvaraNa ane parigraha parimANa : uparokta viSaya para bolatAM prA. gulAba deDhiyAe jaNAvyuM hatuM ke jaina dharme pahelethI ja aparigrahI banavA, saMgraha che karavA kahyuM che te ja vAta Aje paryAvaraNanA niSNAto kahI rahyA che. badhuM bhegu karavAnI lahAyamAM paDelo mAM prakRtine lUTavA lAge che. pANI, jamIna, vRkSo, havA, zaktinA sAdhano te badhuM pitAnA mATe ja che tema te mAnI rahyo che. kudata to pitAnA mATe ja astitva dharAve che tema te mAnI rahyo che ane tethI ja te upayogane badale tene geraupayoga vadhu karI rahyo che. ApaNe koInA vizALa baMgalAnuM suMdara pharnicara joIe chIe tyAre tAjuba thaI baMgalAnA mAlikanI prazaMsA karIe chIe. tyAre ApaNe e bhUlI jaIe chIe ke emAM lAkaDAnA bephAma vaparAza pAchaLa keTalAMya anAmI vRkSone saMhAra thaye haze. vinA kAraNe meTara doDAvanAra dhArmika rIte to sUkSma jIvonI hiMsA karI pApa AcarI rahyo che, paNa paryAvaraNanI dRSTie paNa praduSaNu vadhArI rahyo che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-mucha 3 anya niba che : A beThakamAM uparokta nibaMdhenI rajUAta uparAMta anya vidvAne ane abhyAsIoe paNa judA judA viSaya para nibaMdha rajU karyA hatA, tenI vigata A pramANe che : (1) zrI nagInadAsa je. zAha, "vAvaDIkara " (muMbaI)-gaNadhara zrI gautamasvAmI. (2) zrI cImanalAla ema. zAha, kalAdhara -(muMbaI) vIsamI sadInA jaina gUrjara sAkSara (7) De. dhavala nemacaMda gAlA-(muMbaI) Jainism-It's Relevance today (4) Do. zilpA nemacaMda gAlA (muMbaI) jena dharmamAM ahiMsAnuM vyApaka svarUpa zrImatI uSAbahena nagInadAsa vAvaDIkara (muMbaI). ApaNuM prAcIna stavane-kAvyane amara vArase. zrI kAntilAla khetazI zAha (muMbaI) mArI samajaNa mujabane jaina dharma. (7) De. udayacaMda jaina (udayapura) AcArAMgameM samatA (8) zrImatI mAyA jena (udayapura) viveka vilAsaH paricaya AThamA ina sAhitya samAroha mATe A uparAMta nIcenA nibaMdho paNa maLyA hatA. paraMtu te te nibaMdhonA lekhake saMjogavathAt samArohamAM upasthita rahI zakyA na hatA. (1) pUjya sAdhavI zrI mokSaguNazrojI (muMbaI) jaina dIkSAnA prakAro (2) paM. panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI (muMbaI) cAra kAraNuM prA. tArAbahena ramaNalAla zAha (muMbaI) samarAIma mahA For Private Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAme jaina ahitya samAroha () Do. ramezacaMdra cunIlAla vAhana (muMbaI) bhAzAtanA (5) De. nileza ena. dalAla (muMbaI) Sigoificance of the discussion on Kartaka. rma in Samaysar zrI nAnAlAla vasA (muMbaI) jaina guphA-maMdire (7) prA. kAntAbahena dineza bhaTTa (muMbaI) AnaMda jana yAtrI zrI basaMtalAla narasiMhapurA (muMbaI) jaina itihAsa (9) zrI rameza lAlajI gAlA (muMbaI) satsaMga : pArasamaNi (10) pUjya sAdhvI zrI pUrNabhadrAzrIjI (khaMbhAta) zrI sthaMbhana pArzvanAtha mAhAtamyA (11) 5. chabIladAsa kezarIcaMda saMghavI (khaMbhAta) upAdhyAya zrI yazovijyajI mahArAja (12) prA. jayaMtIlAla ema. zAha (pAlitANA) zrI bhagavatIsUtranI bhAvanA : eka tArivaka vicArazuM. (13) prA. mAvajI ke. sAvalA (gAMdhIdhAma) utkrAMtivAda ane jainadarzananI tAvika bhUmikA (14) De. zekharacaMdra jaina (bhAvanagara) jaina dharmameM sAmAyika aura svAdhyAyakA vivecana (15) prA. aruNa zAMtilAla jozI (bhAvanagara) mahAzatakanuM AkhyAna H eka samIkSA (16) prA. bAphaNa ema. dhruva (bhAvanagara) na jana : TUMkA paricaya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 (17) OMA. priyabhALA zAha (amadAvAda) bhadrezvaranu jaina maMdira jaina sAhitya samAroha guccha 3 (18) prA. maMda ratilAla zAha (amadAvAda) bhAla dIkSA : yeAgya ? ayogya ? (19) zrI hasamukha zAMtilAla zAha (amadAvAda) jainAcAranI upayAgitA (20) zrI devendra prA. ejhA (amadAvAda) mAnavIya jIvAsvAda (21) prA. Ara. pI. mahetA (junAgaDha) naimitama H eka avalokana : (22) DaeNA. premasumana jaina (uyapura) nemiNuAhariu (bhamadeva) kI pAMDulipiya (23) DaeNA. ramezacadra sI, guptA (vArANasI) jainadarzana me' bhaktikA sthAna (24) haiM|. subhASa koThArI (vArANusI) zrAvakAcAra era rASTriyakatavya (25) DaoN. ziSTa nArAyaNu sinhA (vArANusI) ahiMsA eka spaSTikaraNa (26) DA. ke, khI, lAkhaDe (sAlApura) Live & Let Live (27) zrI e. ela. saMcetI (jodhapura) tamila mahAkAvya zilpAdikAram usake lekhaka jainati ikSa gA (28) zrI sahanalAla surANA (thANA) .. dhArmika sahiSNutAke prasa'game' jaita ma zime hindu devIdevatAo tathA hindu madirame' jaina mUrti e. chI vidyamAnatA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamo jeta sAhitya samAroha (29) zrI madhusUdana ema. vyAsa dvArA) . jaina dharma ane tenAM maMdiranI zilpa-sthApatya ane lavyatA. . (30) zrI nAgeza ke. ela. (dvArakA) sanAtana dharmanA sodara : brAhmaNa ane zramaNa (31) zrI hajArIgala (kanuM la) AtmAnI anAdipana (2) prA. bhaktinAtha zukala (vallabhavidyAnagara) hemacaMdrAcArya kRta yogazAstra (3) zrImatI saroja caMdrakAnta lAlakA (kAraMjA-lADa) bhagavAna mahAvIra ane pUrvabhavo (34) vaidya hemAdri jaina (vaDodarA) jaina jJAti vibhAga pAThaya pustakamAM jena kRtionI thatI upekSA aMge TharAva : zrI goviMdajI jIvarAja leDAyA dvArA rajU thayela ane zrI dinezabhAI jeThAlAla khImasiyAnA TekAthI nIce mujabane TharAva sarvAnumate pasAra karavAmAM Avyo hato. Aje tA. 3-3-1887nA roja sametazikharajI tIrthamAM maLela AThamA jaina sAhitya samArohanuM A adhivezana sarvAnumate TharAve che ke itihAsa ane sAhityanA pAThatha pustakamAM jaina aitihAsika pramANabhUta hakIkato ane jaina sAhitya racanAonI ghera upekSA thatI rahI che. jethI bhAratIya saMskRtimAM jenenI gauravagAthA para jANe akudaratI paDade pADI devAmAM Avyo hoya tevI paristhiti nirmANa thayA kare che. madhyakAlIna sAhityamAM jenuM yogadAna nevuM TakA karatAM paNa vadhAre hovA chatAM pAThaya pustakomAM jene kRtione Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jena sAhitya saMmAra-gucha 4 khAsa kazuM sthAna mApavAmAM AvatuM nathI e atyaMta zocanIya sthiti che. A paristhiti nivAravA mATe AjanuM A adhivezana bhArata sarakAra tathA gujarAta, uttara pradeza, bihAra, baMgALa tathA anya rAjya sarakArone anurodha kare che ke A dizAmAM yogya pagalAM levAmAM Ave ane jaina sAhitya tathA ItihAsane thatA anyAyane dUra karavAmAM Ave." sanmAna : kAryakramanI aMtima beThakamAM zrI bhaMvaralAla nAhaTA, De. ramaNalAla cI. zAha, zrI vasanajI lakhamazI zAha ane zrI cImanalAla kalAdharanuM temaNe Apela sevAo badala nimaMtraka saMsthA taraphathI caMdanahAra arpaNa karI bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. sAhityika vibhAganI traNe beThakanuM saMcAlana prA. gulAbabhAI deDhiyAe karyuM hatuM. jyAre kAryakramanA aMte zrI mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI De. ramaNalAla cI. zAhe ane nimaMtraka saMsthA taraphathI zrI zAMtilAla gaDAe AbhAravidhi karI hatI. nimaMtraNa: have pachInA samAroha mATe rAjakeTa, tIthala, pAlitANuM, bhUja vagere sthaLonI saMsthAo taraphathI nimaMtraNe maLyAM hatAM. tIrthayAtrA : A samAroha tArIkha pahelIthI tArIkha trIjI mArca sudhI sametazikharajI tIrthamAM jAyA hatA. sametazikharajI jevA dUranA pavitra tIrthasthaLe AvatAM tenI AjubAjunI tIthakara bhagavaM tenI ka9yANaka bhUmi ane anya sthAnanI yAtrAne lAbha maLe te hetuthI sAkSarone nimaMtraka saMsthA dvArA banArasa, siMhapurI, bhadainI, bhelapura, sAranAtha, buddhagayA, rAjagRhI, kuMDalapura, nAlaMdA, pAvApurI, guNiyAjI, kSatriya Tha, kalakattA, vagere sthaLonI yAtrA karAvavAmAM AvI hatI. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThame jaina sAhitya amArAha 17 Ama jJAna yAtrA sAthe tI yAtrAnu AyeAjana karIne zrI mahAvIra jaina vidyAlaye ane niyaMtraka saMsthAnA saMcAlakoe AmA jaina sAhitya samArohane vadhu yazasvI ane yAdagAra banAvye hatA. pArzvanAtha vidyAzramanI mulAkAta : A kAryakramamAM banArasanI tItha yAtrAnI sAthe sAthe pArzvanAtha vidyAzramanI mulAkAtanuM AyeAjana paNa karavAmAM Avyu hatuM. maMgaLavAra tA. 24mI phebruArIe bapore cAra vAge samArohanA sau pratinidhie pAzvanAtha vidyAzrama pahe McyA hatA. tyAM sabhAnuM Aye!jana karavAmAM AvyuM hatuM, ane vidyAzramanA DAyarekaTara DA. sAgaramala jaina, vidyAzramanA pramukha ane anya haddedArAe tathA DaoN. ramaNulAla cI. zAhe prAsaMgika pravacane! karyAM. hatAM. vidyAzrama taraphathI samAreAhanA sau pratinidhionu phUlahAra paherAvIne sanmAna karavAmAM Avyu hatuM. pUrNAhuti : jaina sAhitya samArohanI samApti pachI sau pratinidhione kalakattA padhAravA mATe kalakattAnA kacchI bhavananA pramukha zrI kuMvarajIbhAI nAthAbhAI pAsu taraphathI niyaMtraNa ApavAmAM AvyuM hatuM. te pramANe sau pratinidhie tA. cethI mA'nA kalakattA paheAMcyA hatA. tyAM pratinidhione rahevA mATe kaccha bhavanamAM suuMdara vyavasthA karavAmAM AvI hatI. vaLI kacchI bhavana taraphathI DaeNA. ramaNulAla cI. zAhanu' jaina dharma ane vartamAna jagata' e viSaya upara vyAkhyAna rAkhavAmAM Avyu hatu. DaoN. ramaNubhAInA paricaya prA. gulAba deDhiyAe ApyA hatA. A prasaMge zrI kuMvarajIbhAI, zrI vasanajI lakhamazI zAha, zrI nAnAbhAI mekonI, zrI zAMtilAla gaDA vageree prAsa`gika pravacana karyAM hatAM. A kAryakrama sAthe jaina sAhitya samAreAhatI pUrNAhuti thaI hatI. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA jaina sAhitya samAreAha ahevAla : cImanalAla ema. zAha, kalAdhara' pUrva bhUmikA : zrI zatru'jaya tItha eTale jainanu pavitratama tI; tIrthAdhi rAja. A tIthamAM kAMkare kAMkare anata AtmAo siddhipadane pAmyA che, ane tethI ja A bhUminI aNue aNu ati pavitra manAya che. prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva bhagavAnanI nirvANabhUmi aSTApadane, gAmA vAsupUjyaravAmInI nirvANabhUmi ca'pApurIne, bAvIsamA neminAtha prabhunI nirvANuMbhUmi giranArapatane, cAvIsamA mahAvIrasvAmInI nirvANabhUmi pAvApurIne ane bAkInA vIsa tIrthaMkarAnI nirvANuMbhUmi sametazikhara tIne vaMdana karatAM je puNyaLa prApta thAya che te karatAM se| gaNu phaLa ekalA zrI zatru MjayatIrthane vana karavAthI prApta thAya che ema 'zatruMjaya laghukalpa'mAM kahevAmAM Avyu che. Ama jaina dharmamAM zrI zatru Mjaya tItha'nu' AvuM aciMtya mAhAtmya ane adbhuta prabhAva che. ane tethI ja jaine zraddhApUrvaka mAnadellAsathI A tI`nI yAtrA karI jIvanamAM kRtAthatA anubhave che. jainenA AvA mahAna, pavitra ane zAzvatA tIthadhAma zrI RRtru Mjaya tIthamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya ane zrI siddhakSetra jaina sAhitya ma`diranA saMyukta upakrame sAhityakalAratna pa. pU. AcAryaM bhagavaMta zrI viSaya yAdevasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA pramukhasthAne (nizrAmAM) tA. 21, 22, navembara, 1987nA rAja pAlitANA khAte zrI siddhakSetra jaina sAhitya madiranA dhama'vihAra sabhAgRhamAM navamA jaina sAhitya samArohanuM AyeAjana thayu hatuM. samAreAhanI taiyArI ane vyavasthA : pAlitANA jaina saMdhanA agraNI zrI nagInadAsa odhavajI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA jaina sAhitya samAroha gAMdhI, zrI vRjalAla pAnAcaMda vArA, zrI zAMtilAla catrabhUja gAMdhI, zrI dharamazI jAvajI vArA, zrI veNIlAla popaTalAla deAzI, prA. jayaMtIlAla ema. zAha, zrI Ara. ke. zAha Adie satata jahemata uThAvIne samArAhanI bheAjana-utArA sahita tamAma vyavasthA gAThavI hatI. udghATana beThaka : 13 zanivAra, tA. 21mI navembara, 1987nA rAja savAranA nava vAge zrI siddhakSetra jaina sAhitya mA~diranA dharyuMvihAra sabhAgRhamAM udghATana beThakanA prArabha thayA hatA. A vakhatanA samAreha pa. pU. zmA. zrI yAdevasUrijI mahArAjanI nizrAmAM ane pa. pU. zrI jaMbuvijayajI mahArAja, pa. pU. zrI mitrAnaMdasUrijI mahArAja, pa. pU. pa. zrI vAcaspativijayajI mahArAja, pa. pU. zrI maNiprabhasAgarajI mahArAja vagere sAdhu bhagavaMtAnI upasthitimAM ceAjAyA e enI viziSTatA hatI. svAgata : pAlitANA jaina saMdhanA agraNI ane zrI siddhakSetra jaina sAhitya madiranA TrasTI zrI vRjalAla pAnAcaMda vArAe saunu` svAgata karatAM jALyu` hatu` ke ATalA badhA vidvAna amArA AMgaNe padhAryAM che te amAru mATu' sadbhAgya che. AvakAra : zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI sevaMtIlAla kezavalAla zAhe mahemAnane AvakAra ApatAM jaNAvyu` hatu` ke chellA sADAsAta dAyakAnA pratihAsamAM vidyAlaye samAjanA caraNe DAkaTarI, vakIlo, sthapatie, atha zAstrIo, udyogapati ane sAhityakAro dharyo che. Agama prakAzana ane sAhitya samArehatI pravRttithI vizAlaya jJAna ane vidyAnA kSetre ajavALAM pAtharI rahyuM che. A saMsthAnA amRta saheAtsava thAThA samayamAM ujavAro. te samaye AvatAM pacAsa varSane Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jena sAhitya samAroha-guccha ke najara sAme rAkhIne vidyAlaya dvArA vividha pravRttionuM Ayojana hAtha dharavAnI bhAvanA che. jaina sAhitya samArehanI rUparekhA : A samArohanA saMjaka The. ramaNalAla cI. zAhe jenA sAhitya samArehanI bhUmikA samajAvatAM jaNAvyuM hatuM ke A pravRttine prAraMbha sana 1977mAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA hIraka mahesava prasaMge muMbaImAM thayuM hatuM. e pachI mahuvA, surata, nagaDha, mAMDavI (kaccha), khaMbhAta, pAlanapura ane sametazikhara tIrtha khAte AvA sAhitya samAroha yojAyA hatA. vidyAlayanA upakrame jAtA A sAhitya samAroha mATe kaI pacArika mALakhuM ghaDavAmAM AvyuM nathI. samArohanuM ke baMdhAraNa nathI ke tenA sabhyapadanuM koI lavAjama nathI. A eka vairapaNe vikasatI sAhityika pravRtti che. A pravRttimAM kaI zirakAbheda nathI ke jena-jenetara evI sAmpradAyika saMkucitatA paNa nathI. jenA viSaya para lakhanArA jaina-jainetara lekhake AmAM bhAga laI zake che. A samAroha nimiro vidvAne pitAnA nibaMdha taiyAra karavA navA navA viSayone abhyAsa kare che. ahIM paraspara saMparka vadhe che. vicAra vinimaya thAya che. tethI jene sAhitya ane tattvajJAnanI dizAmAM navA navA abhigama janme che. A AkhI pravRtti vidyAlaya, vidvAne ane nimaMtraka saMsthAonA sahayegathI cAle che. jene sAhitya samArohanuM eka leya te jaina sAhitya mATe abhiruci jAge ane vadhe evuM vAtAvaraNuM prasarAvavAnuM che. maMgaladIpanuM prAgaTaya : dIpaka pragaTAvIne samArohanuM uddhATana karatA jANItA jene agraN zrI vasanajI lakhamazI zAhe jaNAvyuM hatuM ke AjanA kaparA samayamAM jene saMskAra ane kuLane TakAvI rAkhavA haze te jIvanamAM sAhityanI abhiruci keLavavI ja paDaze. videzamAM vasatA jemAM paNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAroha ApaNuM dharma-saMskAra TakI rahe te mATe paMDita-vidvAne taiyAra karI tyAM mekalavA paDaze. jenI sAhitya samAroha dvArA A kArya thaI zakaze te A yuganuM eka zakavatI kArya thayuM gaNAze. bhagavAna mahAvIrano saMdeza : jaina Agama nA prakAMDa vidvAna pU. munivarya zrI vijaya mahArAje potAnA vidvattApUrNa uddaghATana pravacanamAM jaNAvyuM hatuM ke zramaNa bhagavAna mahAvIra jyAM jyAM vicaryA tyAM tyAM traNa muddA para dezanA ApatA hatA : (1) jagatanA jIvo baMdhAya che kevI rIte ? (2) jagatanA jIvone kevA karmo bhogavavA paDe che ? ane (3) jagatanA jIvone temAMthI kevI rIte chuTakAro thaI zake ? paramAtmAnI AjJA mujaba A traNe vAtanuM rahasya pAmIne je jIvo dharmarata rahe che te avazya bhavaduHkhane TALe che. Aje ApaNe deza mAMthI saMskRta ane prAkRta bhASAnuM adhyayana lupta thatuM jAya che. ApaNA sAhityane mULa khajAne saMskRta ane prAkRtamAM che. eTale ApaNe je saMskRta ane prAkRta bhASAnA adhyayana tarapha durlakSa sevIzuM te bhaviSyamAM ApaNuM e amUlya jJAnavArasAne sAcavI zakIzuM nahi. zAstravizArada vijayadharmasUrijI mahArAje e dizAmAM sAruM kArya karyuM hatuM ane temanA suprayatnothI samAjane paM. haragoviMdadAsa, paM. sukhalAlajI ane paM. becaradAsajI jevA prakAMDa paMDitanI bheTa maLI hatI. mArI eka bhAvanA che ke zivapurInI suSupta paDelI pAThazALAne ahIM pAlitANuM lAvavAmAM Ave ane zivapurInI jema ja ahIM paNa sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAne uttama keTina jJAnAbhyAsa karAvAya to vartamAna samayanuM eka Avazyaka uttama kArya thaze. ahIM siddhakSetra-pAlitANamAM Aje badhI rItanI sAnukULatA che ane tethI ja A sUcana para vicAra karavA jevo che. Apa nuM jJAnabhaMDAromAM Aje 15 lAkhathIya vadhAre hastaprato Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jena sAhitya samAroha-gura7 me saMgrahAyelI che. ApaNuM jJAnanA A amUlya vArasA tarapha ApaNe ochuM lakSa ApIe chIe. mArA saMsArI pitAzrI ane gurudeva pU. bhuvanavijayajI mahArAja kahetA ke jenee zastro sarakArane ane zAstro sAdhune soMpyA che. ApaNe daradAgInAnI jeTalI saMbhALa rAkhIe chIe, vepAradhaMdhAmAM jeTalI kALajI rAkhIe chIe teTalI kALajI je jJAnabhaMDArAnI ane te dvArA jJAnaprAptinI rAkhatA thaI jaIe to jainadharmane vizvamAM vadhu yazajajavala ane vadhu unnata banAvI zakIe. paramAtmAnI vANIne prasAra ane pracAra : jaina dharmanI tyAgabhAvanAnA sAkSAta pratIkarUpa jodhapurathI padhArelA pU. harImala pArekhe prabhAvazALI pravacana karatAM jaNAvyuM hatuM ke asAra A saMsAranA duHkhothI mukta thavA mATe tIrthaMkara paramAtmAe samaya samaya para pitAnI amRtavANuM vahevaDAvI A sRSTi para parama upakAra karyo che, ane ethI ja e paramAtmA praNita dharma ane jJAnanI prabhAvanA karavI e ApaNuM sonI pharaja banI rahe che ane emaNe batAvelA utkRSTa mAge badhAne sulabha ane sugama thAya tevA prayatna karavA e ApaNuM saunuM kartavya banI rahe che. AvI mahAna lakattama vibhUtionA vicAre kaI saMpradAya athavA anya koI saMkucita manovRttimAM bAMdhI levA hitAvaha nathI. kAraNa ke temanAM Aptavacane te koI paNa prAdezika jAti, liMga, bhASA ane anya bhedabhAvathI para hAI saune mATe kalyANakArI che. sAhitya eka evI kaDI che ke je bhinna bhinna saMpradAyone temAM joDI eka maMca para lAve che. sAhityakArone Azaya koI paNa pUrvagraha ke grathithI mukta rahIne sAhitya sarjavAno hovo joIe. sAcA jainatvanI prApti ; A samArohanA pramukhasthAnethI mananIya pravacana ApatAM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo jene sAhitya samAroha ra sAhityakalAratna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI vijaya yazodevasUrizvarajI mahArAja sAhebe jaNAvyuM hatuM ke eka samaya evo hato ke A AryAvartanI bhUmimAM kanyAkumArIthI kaMdahAra (kAbula) sudhI navakAramaMtranuM satata guMjana thatuM. jenadharmanI AbhA sarvatra vistarelI hatI. jainadharmane prabhAva sarvatra jovA maLato hato. jaina zramaNonI mahAna paraMparA hatI. ane tenI tarapha leka prema, lAgaNI ane AdarathI jetA hatA. Aje samaya badalAye che. jaina dharmanuM kSetra mAtra gujarAta, rAjasthAna ke mahArASTranA thoDA vistAra pUratuM sImita thaI gayuM che. je thaI gayuM che tene raMja karyA vinA have je che tene jALavavAmAM ApaNe magna banIe te jarUrI che. Aje te ApaNA samAja arthapradhAna banI gayo che. mAtra arthaprApti ja jIvananI sArthakatA nathI. emanI sAthe jJAnanI prApti, sAcA dharmanI, sAcI samajaNanI prApti e ja jIvananuM parama lakSa levuM joIe. pa. pU. yodevasUrijIe pramukhasthAnethI rajU karavA mATenA zrI tIrthaMkaradevanI pratimAjI uparanAM traNa chatra viSenA pitAnA saMzodhanAtmaka lekhamAMthI keTalAka muddA rajU karyA hatA. aSTaprAtihAryamAM eka prAtihAryA te chatra che. tIrthaMkaranA mastaka upara traNa chatranI racanA teo kare che. e traNe chatrane krama uparathI nAne, mATe ane vadhu moTe e pramANe che ke moTe, nAne ane vadhu nAne e pramANe che? te vidvAna sAdhu bhagavaMtanA vibhinna mata che. pa. pU. yazaideva. sUrie ghaNuM saMzodhana karI purAvA ApIne A lekha dvArA sAbita karI ApyuM che ke tIrthaMkaradevanI mUti upara je traNa che che tenA kramamAM sauthI upara nAnuM chatra hoya che ane nIce sauthI moTuM chatra hoya che. A prasaMge pri. tArAbahena ramaNalAla zAha, zrI naTavaralAla esa. zAha, zrI manubhAI zeTha, zrI vasaMtabhAI zeTha vageree samAroha aMge prAsaMgika vakatavya karyA hatAM. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 abhivAdana : pAlitANAnAM dhArmika ane sAhityaka kSetre dI kAlIna sevA ApanAra sa MniSTha kAryAMkarA (1) De. bhAIkSAlabhAI ema. AvIzI (2) zrI sAmaca`dabhAI DI. zAha (3) pa'. kapUracAMdabhAI rahyucheADadAsa vAraiyA (4) prA. jayaMtIlAla ema. zAha (5) 5. manasukhalAla haricaMda maNiyAra ane (6) 5. popaTalAla kezavajI zAhanuM mA samAreAhanI uddhATana beThakamAM zrI siddhakSetra jaina sAhitya maMdira taraphathI zAla oDhADIne sanmAna karavAnA kAryakrama yeAjAyA hatA. A chae mahAnubhAvAnA paricaya zrI cImanalAla pAlitANAkare ApyA hatA. samAnaneA pratyuttara pa... kapUracadabhAI vAraiyAe ApyA hatA. jaina sAhitya samAreAha-guccha 3 udghATana samArAhanuM saMcAlana zrI manubhAI zeThe tathA prA. jaya'tIlAla ema. zAhe karyu` hatu` ane AbhAravidhi zrI cImanalAla kalAdhare karI hatI. tatvajJAna vibhAganI beThaka: zanivAra tA. 21mI navembara, 1987nA apeAranA traNa vAge 5. pU. AcArya bhagavaMta zrI vijaya mitrAnaM dasUrizvarajI mahArAja sAhebanA pramukhasthAne (nizrAmAM) pa. pU A. bhagavaMta zrI vijaya yazeAdevasUrizvarajI mahArAja sAhebanI upasthitimAM tattvajJAna vibhAganI beThakanA prAraMbha thaye! hatA. jemAM 5. zAMtilAla kezavalAla, DA. ramaNalAla cI. zAha, prA. malUkacaMda ratilAla zAha, prA. aruNu jozI, prA. upalAbahena medI, zrI naTavaralAla esa. zAha, zrI gAviSTa leADAyA, zrI uSAbahena mahetA vageree pAtAnA nidhA ke vaktavye rajU karyo hatAM. jaina tattvajJAna : pa. zAMtilAla kezavalAle A viSaya para khelatAM jaNAvyuM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAroha hatuM ke vizvanA badhA dharmomAM Izvarane kartA mAnavAmAM AvyA che. Izvarane sarva jIvone kalyANane mArga batAvanArA mAnavAmAM AvyA che. jena granthamAM "tAre te tIrtha" ema kahevAmAM AvyuM che. tema ja tIrtha pravanArane tIrthakara kahevAmAM AvyA che. jinapratimA ane jinaAgamo vartamAna samaye saunA mATe AlaMbanarUpa che ane tenA vaDe ja bhavasamudrane pAra karI zakAya che. svAdhyAya : rDo. ramaNalAla cI. zAhe svAdhyAyanI judI judI zAstrIya vyAkhyAo samajAvIne kahyuM hatuM ke jenadharmamAM svAdhyAyane atyaMtara tapanA eka prakAra tarIke svIkAravAmAM AvyuM che. "sva"nuM adhyayana te svAdhyAya. eTale svAdhyAyathI AtmasvarUpanI upalabdhi thavI joIe. game te prakAranA sAhityanuM vAMcana te jaina daSTie svAdhyAya nathI. te mAtra vAMcana che. te samagU zratanuM hoya ke miyA mRtanuM paNa heya. svAdhyAyamAM phakta samyagU zrutanuM vAMcana ja hovuM joIe. enA abhyAsamAM punaruktine doSa zAstrakAroe gaNu nathI, balake punaruktine guNarUpe darzAvI che. vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA ane dharmakathA ema svAdhyAyanA pAMca peTAprakAra darzAvyA che. sAdhuoe divasa ane rAtre maLIne vadhumAM vadhu samaya svAdhyAyamAM gALa joIe evuM vidhAna che. svAdhyAyathI karmanI ghaNI nirA thAya che ane tethI mokSamArgamAM te bhavya jIne ananya upakAraka thAya che. sUmadharma ahiMsA : prA. malukacaMda 2. zAhe A viSaya para potAnuM vaktavya rajU karatAM jaNAvyuM hatuM ke ahiMsAnuM pratipAdana sarvadharmamAM jovA maLe che, paraMtu "ahiMsA paramodhama" kahIne jainadharmamAM tene khAsa mahatva ApavAmAM AvyuM che ane tenuM sUkSma pratipAdana karavAmAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha-guccha 3 AvyuM che. jemAM to ahiMsA dharmanI yathArthatA sAthe ja badhAM mahAvrata ane sAdhanA che. utkRSTa dharmanA aMgarUpa saMyama ane tapa ahiMsAnI siddhine athe che. Adara zrAvaka prA. aruNa jozIe A viSaya para bolatAM jaNAvyuM ke jainadharmanA anuyAyIne zrAvaka kahevAmAM Ave che. jinezvarane ArAdhyadeva gaNunArA, rAgadveSathI alipta rahenAra, sarva pratye prIti rAkhanArA, samatA ane kSamAne dhAraNa karanAre, dayAne mahatva ApanAra, pApakarmane nAza karI mokSamArga saMcaranAra zrAvaka Ada zrAvaka kahevAya che. hemacaMdrAcArya racita yogazAstramAM zrAvakanA mArganusArI5NunA pAMtrIsa guNa varNavavAmAM AvyA che. jainadharma ane tapazcaryA : prA. utpalAbahena kAMtilAla modIe A viSaya para bolatAM jaNAvyuM hatuM ke tapa e AtmAnI zuddhine zreSTha upAya che. jene dharmamAM tapanuM bhAre mahattva darzAvavAmAM AvyuM che. bAhyatapa ane atyaMtara tapanI jaina dharmanI bhAvanA mokSalakSI che. tapa e jaina saMskRtinuM prANatattva che. tapathI karmanI nija thAya che, AtmAnI malinatA jovAya che ane saMpUrNa karmakSaya karI jIvAtmA mokSagati pAmI zake che. jIvana jIvavAnI kaLA : jana dharmanI daSTie : zrI naTavaravAla esa. zAhe A viSaya para bolatAM jaNAvyuM hatuM ke jena dharmanI dRSTie sarva duHkhanuM mULa parigraha che. saMtoSa e jIvananuM parama dhana che, paraMtu Aje saMtoSa che kyAM? mAtra artha prApti ja jIvananuM lakSa nathI. jenadhama tyAgapradhAna dharma che. tapa ane saMyamanuM jenomAM bhAre mahattva che. jIvana jIvavAnI kharI cAvI jainadharmo darzAvelA zrAvakanAM bAra vratomAM che. samatAnI prApti Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAroha 27 mATe sAmAyika jevI kriyAonuM ane divasa tathA rAtre lAgelA denA prAyazcitarUpe devasI ane rAI pratikramaNanuM jainadharmamAM bhAre mahatva che. rAjamArga : zrImad rAjacaMdra prakAzita vitarAga mAga : zrI goviMdajI jIvarAja DAyAe A viSaya para belatAM jaNAvyuM hatuM ke AjanA kaparA kALamAM zrImad rAjacaMdra viracita tatvaci tana adhyAtma mArganA pravAsIo mATe parama zAMtirUpa gaNAvI zakAya. A yugapuruSanuM kathana, kavana ane kalApUrNa tatva viSa bhavaduHkhane dUra karavAnuM sAmarthya dharAve che. kaSAyo : zrI uSAbahena mahetAe A viSaya para bolatA jaNAvyuM hatuM ke jenadharmamAM AtmAne vikAsa aTakAvanArA ane bhavabaMdhanane vadhAranArA cAra kaSAye darzAvavAmAM AvyA che. te che kodha, mAna, mAyA ane lebha, krodha dvArA prIti, mAna dvArA vinaya ane mAyA dvArA maitrIne nAza thAya che. jyAre lobha jIvanamAM sarvanAza sarje che. Ama kodhathI magajano tIvra ukaLATa, ahaMkArathI sattA vaibhavane niraMkuza dekhAva, mAyAthI sevAto khoTo daMbha ane lebhathI karavI paDatI jIvananI veTha para A bhavanA saMtApane ane parabhavanA duHkhane vicAra karavAnI jarUra che. manuSya jIvananI sArthakatA : tatvajJAna vibhAganI beThakanA adhyakSasthAnethI vidvatApUrNa pravacana ApatA pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI vijaya mitrAnaMdasUrizvarajI mahArAja sAhebe jaNAvyuM hatuM ke samyam darzanathI zuddha evuM jJAna ane cAritra e ja manuSya jIvananI sArthakatA che. zramaNa bhagavAna mahAvIre jagatane addabhuta tatvajJAnane prakAza Apyo che. jema jagatanA padArtho utpannazIla che tema nAzavaMta, asthira ane vinAzI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jena sAhitya samAroha-guccha che paNa che e vAtanuM samAdhAna thatAM gautamasvAmIe paramAtmAnuM zaraNuM svIkAryuM hatuM. bhagavAne jJAnanA mahAsAgaramAMthI temanA ziSyone khobo bharIne tatva ApyuM. temanA samartha ziSyoe temAMthI eka bindu jeTaluM guyuM ane bhAvanAne prarUpela te tatva A samaye ApaNI pAse tuSAra jeTaluM rahyuM che te paNa e tIrthaMkara paramAtmAnI vANI heya sau mATe kalyANakArI che. zrI mahAvIra svAmIne nirvANa pachInA 500 varSanA gALAmAM vAcaka umAravAti mahArAja thayA. temaNe ghaNAM grantho racyAM. ATalA prakAMDa vidvAna hovA chatAM teo bilakula nirAbhimAnI hatA. e te haMmezA kahetA ke huM to bhAI jJAnanA agAdha mahAsAgaranA kinAre beTho chuM. ane ekinArethI ratano viNane tamane ApuM chuM. temanI kevI vinamratA. haribhadrasUrie 1444 grantha racI jaina dharmane udyota karyo. kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya, upAdhyAya yazavijayajI mahArAja jevI keTakeTalIya mahAna vibhUtioe pitAnA apUrva jJAna tejanA ajavALA pAtharIne A jagata upara keTale moTe upakAra karyo che. anya nibaMdha : tattvajJAna vibhAganI A beThakamAM uparokta nibaMdhonI rajUAta uparAMta zrI hasamukha zAMtilAla zAhe samakti eTale zuM ? kevI rIte ? zA mATe ? e viSaya para ane zrI harezakumAra aruNabhAI jozIe jenadharmamAM lezyA' e viSaya para pitAnA abhyAsapUrNa nibaMdha vAMcyA hatA. A uparAMta tattvajJAna vibhAga mATe Do. ramezacaMdra cunIlAla lAlana (muMbaI), De. kokilAbahena zAha (muMbaI), zrI rohita zAha (amadAvAda), munizrI haMsa (amadAvAda), De. maNibhAI prajApati (dvArakA), zrImatI sudhA pradIpa jhaverI (bhUja), ku. harSikA ramaNikalAla dozI (jAmanagara), ku. jyoti pratAparAya zAha (bhAvanagara), Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAra zrI jitendrakumAra jaina (uDDayapura) vagere tarathI lekhe| maLyA hatA paraMtu sa jogavazAta 'te upasthita rahyA na hatA. sArasvatAnuM sanmAna : 29 pAlitANAnI 30 jeTalI vividha sAMsthAnA upakrame navamAM jaina sAhitya samArAhamAM bhAga levA pAlitANA padhArelA vidvAnanu abhivAdana karavAnA eka kAryakrama DA. khAbulAla harakhacaMda zAhanA pramukhasthAne zanivAra, tA. 21-11-1987nA rAtre 8-30 kalAke zrI siddhakSetra jaina sAhitya maMdiranA dha vihAra sabhAgRhamAM ceAjavAmAM AvyA hatA jemAM atithivizeSa tarIke jANItA udyogapati zeThazrI pratApabhAI bhAgIlAla padhAryA hatA. kAkramanA prAraMbha pAlitANA hAIskUlanA adhyApaka zrI cemezacaMdra AcAya'nI maMgala prArthanAthI thayA hatA. prAsa'gika vaktavyeA bAda samAreAha mATe padhArela sArasvatAnu' sanmAna karavAmAM AvyuM hatuM. sAhitya vibhAganI beThaka : ravivAra, tA. 22mI navembara, 1987nA roja savAranA 9-30 vAge pa. pU. AcAya bhagavaMtazrI vijaya yadevasUrijI mahArAja sAhebanA pramukhasthAne (nizrAmAM) sAhitya vibhAganI beThaka maLI hatI temAM nIcenA sAkSaroe peAtAnA abhyAsalekhA rajU karyAM hatA : meAhanalAla dalIcaMdra dezAInuM sAhityakArya : prA. jayaMtabhAI kAThArIe A viSaya para khelatAM jaNAvyu hatuM ke vidvAna dhaNIvAra paradezamAM pUjAtA hoya che, pazu dharaAMgaNe enI kiMmata catI nathI. zrI mohanabhAInA jaina gujarara kavie' ane jaina sAhityanA sa`kSipta itihAsa' jevA Aphara granthAnuM mUlya abhyAsIe dhaNu. mehuM samaje che ne ekale hAthe AvAM meTAM kAma karanAra pratye apAra Adara thAya che. ' pazu A uparAMta mehanabhAInA 4000-5000 pAnAnAM amacastha lakhANeA che Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya mArAha-37 3 enA aMdAja bhAgye ja koIne haze. emanAM lakhANAnI keTalIka lAkSaNikatAo tarata dhyAna kheMce che abhyAsazIlatA, vigatapracuratA, jainatva chatAM sAMpradAyikatAthI upara UtI vizALa dRSTi, jainetara sAhityanA paNa UMDe| abhyAsa, samakAlIna jIvananI gatividhimAM rasa, rASTravAdI vicAravalajI vagere. mehanabhAInAM agraMthastha lakhAzeA graMthastha thaze tyAre emanI pUrI sAcI chabbI Apazune maLaze ane sAhitya, itihAsa, dharmAMnI dhaNI navI bAbatA paNa jANavA maLaze. samarAiDhya kA : 30 prA. tArAbahena ramaNulAla zAhe A viSaya para khelatAM jAnyu` hatu` ke samadazI' AcAya' haribhadrasUrie samaya' upadezapradhAna kayAkRti 'samarAia kahA' (samarAdityanI kathA) prAkRta bhASAmAM lakhI che. temAM jainadarzananA mahattvanA siddhAMtA, vividha pAtro, prasaMge, upakathAo ane sAdhusAdhvIonAM upadezavacanA rajU karavAmAM AvyAM che. e mukhya pAtro rAjakumAra gusena ane purohita putra agnizammUnA nava bhavanI A khAdhakathA che. vicAra, vANI ane vananI nAnAmAM nAnI kSatinA paNa kevAM kevAM pariNAme bhAgavavAnAM Ave che te sama` rIte A mahAkathAmAM darzAvAyu` che. anekane mATe preraNArUpa banI rahe evI A mahAkathAnuM sarjana karI kavi, maharSi, tattvavettA zrI haribhadrasUrie thAkArasa'ka tarIkenI potAnI ananya zaktinI adbhuta pratIti karAvI che. savaeNgara gazAlA : eka paricaya : 5. kapUracaMdra raNuEADadAsa vAraiyAe A viSaya para khelatAM jaNAvyu` hatu` ke vi. sa. 1125mAM prAkRta bhASAmAM racAyelA A sadIdha granthamAM zrI jinacaMdrasUrie gRhasthAne ane tyAgIvaga mATe ArAdhanAnuM su Mdara svarUpa samajAyu` che. A granthamAM jJAna, darzana, cAritra ane tapanI ArAdhanA cAra skandharUpe sAdhu bhagavate ane Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA jaina sAhitya samArAha zrAvakanAM dRSTAMtApUrvaka varNavavAmAM AvI che. meAkSanI prApti mATenA parikramavidhi, paragaNusaMkramaNu, mamatvaviccheda ane samAdhilAbha e cAra kAraNa A granthamAM vistRta svarUpe batAvavAmAM AvyAM che. mekSamA'nA icchuka AtmAe ArAdhanA mATenA A gra Mtha avazya avagAhana karavA jevA che. 31 tAmila jaitakRti : nAlaDiyAra : zrI nemacaMda gAlAe A viSaya para khelatAM jaNAvyuM hatuM ke nATaDiyAra tAmila bhASAnA prAcIna mahAna jaina graMtha che. tenI racanAnA pratihAsa evA che ke pUrve tAmila dezamAM paDelA duSkALane kAraNe madurAInA pAMDaya rAjA ugra peruvaluDi pAse pAse ATha hajAra munie Azaro levA AvyA. rAjAe temane sArI rIte rAkhyA. khIjA varSe dezamAM sukALa thavAthI te muniee tyAMthI vihAra karavAnuM vicAyu.... paraMtu rAjA rajA nahI. Ape tevuM jaNAtAM gupta rIte tyAMthI cAlyA javAnA ni`ya lIdhA ane rAjAnA upakAranA badale vALavA dareka munie cAreka lITInu eka eka pada lakhIne javuM tema nakkI karyu. Ama ATha hajAra pada lakhAyAM. rAjAne e pachI jANa thaI ke sAdhu jatA rahyA che tyAre krodhAvezamAM te mATe hajAra padmapatrone temaNe nadImAM padharAvI dIdhAM. pAchaLathI pastAvA thatAM eNe ghaNI tapAsa karatAM temAMthI 400 padmapatro maLI AvyA. te parathI te rAjAe A bAlaDiyAra' nAmane adbhuta graMtha racyA che. jJAnasAranA sAra : zrI jayendra ema. zAhe A viSaya para khelatAM jaNAvyu hatu. ke upAdhyAya yAvijayajInI saMskRta bhASAmAM racAyelI A uttama kRti che. yAgaviSayaka badhA ja prathAnA vAMcana, manana ane anubhAvananA sAra eTale jJAnasAra. jJAnasAramAM adhyAtma viSayaka Dhara aSTakA che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya samAroha-mucha 3 emAM pUrNatA, magnatA, sthiratA, jJAna, kriyA, tyAga, mauna, viveka, tapa, dhyAna, yoga ityAdi viSayo paranAM aSTakamAM maulika, gahana tatvaciMtana raheluM che. A dareka aSTaka upara eka eka graMthanuM sajana thaI zake tevI artha saghana A kRti che. jaina dharma ane pracAramAdhyamanA prazno : A viSaya para pitAnuM vaktavya rajU karatAM prA. gulAba deDhiyAe jaNAvyuM hatuM ke Ajane samaya pracAranAM mAdhyamono che. jaina dharmanA prasAra mATe moTe bhAge haju vyAkhyAne ane grathane ja AdhAra levAya che. vartamAna samayamAM dUradarzana, viDIyo jevAM pracAra mAdhyame vadhu sabaLa banyAM che. jaina dharmane mane vijJAna, ArogyavijJAna, sAhitya, saMgIta, kalAo vagere sAthe sarakhAvIne AvA mAdhyama dvArA rajU karavAmAM Ave te bALaka ane yuvAnone jarUra rasa paDe. jenazAstro : zrI dinezabhAI jeThAlAla khImasIyAe A viSaya para bolatAM jaNavyuM hatuM ke jaina dharmanA siddhAMto bhagavAna mahAvIre prarUpelA ane gaNadhara bhagavatee gUMthelA AgamomAM saMgrahAyelA che. saMskRta, apabhraMza, gujarAta, rAjasthAnI, kannaDa, tAmila ane hindI bhASAomAM vipula pramANamAM jaina sAhitya racAyuM che. ' upAdhyAya yazovijayajInuM jIvanakavana : prA. jayaMtIlAla ema. zAhe A viSaya para belatAM jaNAvyuM hatuM ke AjathI traNa varSa pahelAM thayelAM A samartha jaina sarjaka temanI addabhuta racanAo dvArA Aje paNuM saunA hRdayamAM birAjamAna rahyA che. sAhityanuM kaI kSetra evuM nahi hoya ke jenuM kheDANa upAdhyAyajI mahArAje nahi karyuM hoya. eka prakAMDa vidvAna tarIke temanI yazogAthA Aje paNa digaMtamAM prasarelI jovA maLe che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jena sAhitya samAroha temaNe racelA stavane, sajajhAyo, rAsAo vageremAM bhAva lAlitya, atha gAMbhIrya, bhASAnI sacoTatA ane rasa paripUrNatA jovA maLe che. yuvAne ane dharmasaMskAra A beThakamAM pitAnuM prAsaMgika vaktavya rajU karatA zrI kharataragacchanA pU. vidvAna munizrI maNiprabhasAgarajI mahArAje jaNAvyuM hatuM ke jena sAhitya samArohanI A pravRtti joI khUba ja AnaMda thayo che. AjanA yuvAnomAM je ApaNe dharmasaMskAra TakAvI rAkhavA haze te sAhitya samAroha jevA kAryakramone vadhu vega ane sahayoga Apavo ja paDaze ane tethI ja AvA samAroha vAraMvAra jAtA rahe te jarUrI che. gujarAtamAM ja jatA A kAryakramane have rAjasthAnamAM paNa lAvavAnI jarUra che. tyAMnI prajAne paNa AvI viziSTa sAhitya pravRttinAM darzana karAvavAnI AvazyakatA che. sAhitya : mAnava mananI saMjIvanI : sAhitya vibhAganI beThakanA adhyakSasthAnethI mananIya pravacana ApatAM pa. pU. AcArya bhagavaMta zrI yazodevasUrijI mahArAje jaNuvyuM hatuM ke sAhitya vibhinna prajA vacce setu banI zake che ane atrI baMdhAvI zake che. sAhitya mAnava mananuM vividha rIte ghaDatara karanArI saMjIvanI che. dezanI mahattA ke mahAnatA tenI dhanasaMpatti ke anya samRddhithI apAtI nathI; paNa tenI pAse sAhitya--nAmanI samRddhi kevI che, keTalI che te uparathI mapAya che. vizvanA cekamAM unnata mastake UbhA rahI zakIe tevo vizALa sAhityane khajAne, vArase ApaNane maLe che. e vArasAnuM ApaNe jatana karIe ane tene sadupayoga karatA rahIe te bhAvi prajAne megya mArge vALI zakIe. jenI daSTie zrutajJAna be prakAranuM che. eka samyakRta ane bIju mithyA muta. samyagU zruta eTale sAcI dizA batAvatuM jJAna nA ahi mahArAje Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina sAhitya samAroha guccha 3 savaLuM jJAna. mithAmRta eTale jIvana mATe khoTI dizA batAvatuM jJAna-avaLuM jJAna. je jJAna heya-upAdeyanI samaja ane vivekadraSTi ApanAra heya ane AtmakalyANa karAvanAra hoya te jJAnane ja sAcuM -savaLuM jJAna kahevAya che. zAstrakAroe e ja jJAna bhaNavAnIvAMcavAnI vAta jaNAvI che. jaina sAhitya ghaNuM vizALa ane vaividhyapUrNa che. bhAratanI ghaNIkharI bhASAomAM aneka upayogI viSaya upara te racAyuM che. jenAcAryoe jene sArvajanika sAhitya kahI zakAya evAM vyAkaraNa, koSa, kAvya, chaMda, alaMkArazAstra, nATyazAstra, saMgItazAstra, sthApatyazAstra, gaNitazAstra, jatiSazAstra, darzanazAstra upara graMtha lakhyAM che. mokSamArge laI janArAM AcArazAstra, gazAstra, dhArmika ane AdhyAtmika zAstro seMkaDonI saMkhyAmAM racyAM che. sAMsArika ane bhautika anukULatA mATe maMtra, taMtra, ane yaMtra upara vizALa sarjana karyuM che. e uparAMta mudrAtaMtra, nimittazAstra, vaidaka, vijJAna, nIti, bhUgoLa, khagoLazAstra temaja vividha prakAre racAyelAM tetrAdi sAhitya upara seMkaDe granthanuM sarjana karyuM che. emAMnuM keTaluMka mudrita thayuM che ane keTaluMka jaina jJAnabhaMDAromAM surakSita rahyuM che. jaina jJAnabhaMDAromAM kAgaLa ane tADapatra A baMne prakAranI hastalikhita pratio vidyamAna che. Aje mudraNakaLAnA kAraNe hastalikhita prati lakhAvavAne vyavasAya naSTa thayuM che. evA lahiyA paNa have maLatA nathI. sAhityapremIoe eTaluM yAda rAkhavuM ghaTe ke chApelA granthanuM AyuSya pacAsathI se-savA varSanuM hoya che, jyAre hAthabanAvaTanA esiDa vinAnA majabUta kAgaLa upara lakhAyelI hastapathIonuM AyuSya 50 thI 600 varSanuM hoya che. anya lekha: sAhitya vibhAganI beThakyAM uparokta nibaMdhonI rajUAta Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAroha che ?' uparAMta anya vidyA ane abhyAsIoe paNa vividha viSaya paranA lekhe rajU karyA hatA. jenI vigata A pramANe che: (1) . baLavaMta jAnI-rAjakoTa * samayasuMdarata "satyAsInI duSkALa varNana chatrIsI' (2) De. Ara. pI. mahetA-jUnAgaDha * prabaMdhakAra merUtuMga (3) prA. kAntilAla bI. zAha-amadAvAda * zrI mohanalAla dalIcaMda desAIkRta "sAmAyikasUtra (4) zrI nagInadAsa je. zAha, "vAvaDIkara -muMbaI * zAstravizArada vijaya dharmasUrijI mahArAja (5) zrI cImanalAla ema. zAha, kalAdhara-muMbaI * jodhapuramAM maLeluM prathama jaina sAhitya saMmelana (6) zrI prakAza pI. vorA-muMbaI * bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda vividha gAnuM astitva (7) zrI rAjendra sArAbhAI navAba-amadAvAda * dariyAI vepAranA vikAsanI dRSTie zrIpALarAsanuM , , mUlyAMkana . (8) De. zilpA nemacaMda gAlA-muMbaI . mAnavI : eka zAkAhArI prANI, (9) zrImatI uSAbahena nagInadAsa vAvaDIkara-muMbaI * upAdhyAya yaze vijayajInI stavana vIzI eka abhyAsa ' (10) De. mRdulA leyA-muMbaI. * Health and Hygiene in context of Jain Religious Practices. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha-mucha 3. | sAhitya vibhAganI A beThaka mATe nIcenA nibaMdhe paNa maLyA hatA, paraMtu te kRtionA lekhake saMjogavazAt A samArohamAM upasthita rahI zakyA na hatA. (1) zrI bhaMvaralAla nAhaTA-kalakattA * zrI yUlibhadra phAgu (2) De. priyabALA zAha-amadAvAda * jaina saMpradAyamAM gacche (3) vaidya hemAbdI jena-vaDedarA * niyama pUjA (4) munizrI haribhadrasAgarajI-naliyA (kaccha) * zrI sumatInAtha bhagavAna (5) so. saroja caM. lAlakA-kAraMja (lA) * nAyadhammakahAM (6) zrImatI senala rAjendra navAba-amadAvAda * * vijJapti patranuM zaikSaNika mUlyAMkana abhivAdana : sAhitya vibhAganI beThakanI pUrNAhuti pachI pa. pU. AcArya zrI yadevasUrijI mahArAjanI preraNAthI A sAhitya samArohanA AyeAjana mATe athAga parizrama uThAvanAra prA, jayaMtIlAla ema. zAha, zrI rohitabhAI jhaverI vagere sthAnika kAryakartAonuM abhivAdana karavAmAM AvyuM hatuM. saMcAlana ane AbhAradana : tatvajJAna ane sAhitya vibhAganI beThakenuM, saMcAlana zrI cImanalAla ema. zAha, kalAdharae karyuM hatuM, jyAre zrI mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI zrI pannAlAla 2. zAhe ane zrI siddhakSetra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navame jaina sAhitya samAroha 80 jena sAhitya maMdira taraphathI zrI vRjalAla pAnAcaMda vorAe AbhAravidhi karI hatI. pUrNAhuti: A rIte navamA jaina sAhitya samArehanI pAlitANA khAte tirthAdhirAja zrI siddhAcalajInI chatrachAyAmAM pa. pU. A. zrI yazadevasUrijI mahArAja sAhebanI nizrAmAM sarasa rIte pUrNAhuti thaI hatI. A prasaMge samArohanA pratinidhione zrI siddhagirinI tIrthayAtrAne paNa lAbha maLe hate. siddhAcalajInI jAmAM sarasa rIte digirina Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasame jaina sAhitya samArela ahevAla : pannAlAla 2. zAha cAra cAra varSanA satata duSkALa bAda megharAjAnI amIvarSothI pariplAvita thayelI kacchanI hariyALI-lIlIchama dharatI para dasamA. jaina sAhitya samAroha nimitte muMbaI, amadAvAda, vallabhavidyAnagara, rAjakoTa ane bhAvanagara ema vividha sthaLoethI padhArelA jene sAhityanA jijJAsu, rasike, abhyAsIo ane vidvAne gata mAsa navembaranI tA. 26, 27 ane 28mInA roja karachanA talavANA pAse navodita tIrtha benera jinAlaya khAte vidyAvyAsaMga mAryo. kacchanI dhIMgI dharatInI samagra prajA ane temAMye jena kacchI prajA vyApArakuzaLa, sAhasika, zraddhALu, dharmapremI ane dAnavIra che. zrAvaka bhImazI mANeke te jaina sAhityanI kRtione bhaMDAromAMthI zodhI, temanuM mudraNa-prakAzana karI, jaina sAhityanI ananya sevA karI che ane A pradezane mahimA ba che. mesarsa navanIta prakAzana kendranA nimaMtraNathI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame dasame jaina sAhitya samAroha yojAyo. tenA pramukhasthAne hatA jANItA tatvajJa ane lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA DirekaTara Do. nagInadAsa je. zAha. nAhita tIrthamAM AvakAra : zanivAre baporanA 3-30 vAgye AcArya guNadaya sAgarasUrinI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamA jaina sAhitya samArAha caMda nizrAmAM maLelI samArIhanI A udghATana beThakamAM saunu svAgata karatAM khetera jinAlayanA menejiMga TrasTI zrI vasanajI sakhamazI zAhe jaNAvyu hatu ke prAcIna bhadrezvara tIrthInI najIkamAM mAMDavIthI daseka kilAmITaranA aMtare talavANuA gAmanI sIma ane koDAya gAmanI sImAMte 80 ekara jamInamAM A tItha patharAyelu` raheze. kacchamAM rAjamAga para AveluM A navAti yAtrAsthaLa Adhunika sagavaDatAthI susajja che. AvA A tI'mAM sonuM abhivAdana karatAM mane Anada thAya che. vidyAlayanA amRta mahAtsava : me. navanIta prakAzana kendra vatI zrI DuMgarazIbhAI gAlAe saune AvakAra ApyA bAda zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA ma`trI zrI sevaMtIlAla ke. zAhe jaNuAvyuM ke yeAjaka sa MsthAne TUMka samayamAM 5'cetera varSa' pUrAM thaze, e nimitte AgAmI pacAsa varSamAM jaina samAjanI zaikSaNika jarUriyAtane lakSamAM rAkhI navAM vikAsakAryo hAtha dharavAnI ame vicAraNA karI rahyA chIe, e mATe saunAM sUcane ane sAyane emaNe AvakAryAM hatAM. mAsanAM traNa sAmaneA : AcAryaM zrI guNeAdhyasAgaranI nizrAmAM maLelA dasamA jaina sAhitya samArohamAM pU. AcAya zrIe mAMgalika pharamAvyA bAda pU. munizrI pUrNa bhadrasAgarajIe jaina sAhitya samArohanI pravRttithI potAne atyaMta mAnada thaye| hovAnuM jaNAvI meAkSanAM traNa sAdhanA-jJAnanA prakAza, zuddhinI jarUriyAta tathA tapa ane sayamane! mahimA samajAgye hatA ane AcAya zrI vatI A pravRttine aMtaranA AzIrvAda pAThavyA hatA. me. navanIta prakAzana kendranA zrI amaracaMdabhAI gAlAe dIpa pragaTAvI A samArohanuM uddhATana karyuM hatuM . Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jaina sAhitya samAguccha 3 samArehanI svaicchika ane anaupacArika pravRtti: dasamA jaina sAhitya samArAhanA sayeAjaka ane 'prabhu jIvana'nA taMtrI DaoN. ramalAla cI. zAhe samArAhanI A pravRttine eka svaicchika ane anaupacArika pravRtti tarIke oLakhAvI, vartamAna samayamAM sAhityanI AkhehavA UbhI karavI atyaMta jarUrI che ema jaNAvyu` hatu`. emaNe vizeSamAM kahyuM ke A pravRtti nimitto pU. sUrioe racelA prathAnA svAdhyAya thAya ane vijJAnanI pragati sAthe bhautikavAdamAM paDelA zaherIjanone ekAMtamAM svAdhyAya karavAnI taka maLe evI A sAvajanika pravRttinI bhUmikA che. sAhityarasikA, adhyApako jaina graMthA vAMcavA tarapha vaLe ane adhyayanalekhA lakhe e A pravRttinI eka iSTa phalazruti che. emAM sava` naveditAne paNa potAnA abhyAsalekha rajU karavAnI taka ApavAmAM Ave che. eTale samArAddha mATe AvatA nibaMdhanuM stara vividha prakAranuM rahe e svAbhAvika che. prAsa'gika pravacanA : dasamA jaina sAhitya samArAha prasaMge zrI acalagaccha jaina saMdhanA pramukhazrI gulAbacaMda karamacaMda grAha, kreAMgresanA zrI jayakumAra saMdhavI, prA. tArAbena 2. zAha, zrI cAMpazIbhAI, zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI himatalAla esa. gAMdhI, prinsa plAsTi *sanA zrI kizArabhAI ane kacchI kavi zrI mAdhavajI joSI 'aska' ane samArAhanA pramukha DaoN. nagInabhAI je. zAhe prAsa`gika pravacana karyAM hatAM ane samArohanI saphaLatA icchI hatI. prathama beThaka: ravivAra, tA. 27-11-'88nA roja savAranA 9-30 vAgye zrI pArzva candragacchanA pU. munizrI jIvanacaMdravijayajI ane zrI mATha koTi moTI pakSanA pU. munizrI navInacaMdrajI mahArAjanI nizrAmAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasa jaina sAhitya samAroha pahelI beThaka maLI hatI. A beThakamAM zrI uSAbahena mahetAe ghAtI -adhAtI kama viSe, zrI naTavaralAla esa. zAhe kAyAnI mAyAnA baMdhana viSe, De. kharacaMdra jene "yazovijayajI kRta jJAnasAra-eka adhyayana' viSe, prA. macaMda Ara. zAhe zrAvakene zreSTha dharma-dAna viSe, prA. nalinAkSa paMDyAe peTalAdanA jaina samAja vize ane prA. devabALA saMdhavIe bhAvarana muni kRta haribala rAsa viSe nibaMdha vAMcyA hatA. prAraMbhamAM pU. munizrI bhuvanacaMdravijayajIe AcaraNa para bhAra mUkatAM jene janatA, jaina sAhityathI paricita thAya evAM pagalAM levAnI preraNA ApI hatI. AcArya bhagavaMta choTAlAlajI mahArAjanA 5. navInacaMdra mahArAje lakSmI ane sarasvatIputronA saMgane AvakAra Ape che. kacchanA jJAnabhaMDAromAM sacavAyela grAnI zrAvakone jANa paNa nahi hoya ema jaNAvI enuM mahattva ApaNane samajAyuM nathI ema kahyuM hatuM. tyAra bAda pramukhazrI nagInabhAI je. zAhe vaktavya rajU karyuM hatuM, jenA mahatvanA muddAo A pramANe che: jaina sAhitya eTale jainadhamazana-viSayaka ane jenA dvArA racAyeluM sAhitya: . samArehanA pramukha De. nagInadAsa je. zAhe jaNAvyuM ke jena sAhitya eTale jainadharmadarzana viSayaka sAhitya temaja jene dvArA racAyeluM kAvya tathA kAvyatara zAstrIya sAhitya. jaina sAhityane mahimA karatAM emaNe jaina sAhityane iyattA, guNavattA ane vividhatAnI daSTie ajoDa gaNAvyuM hatuM. A mATe emaNe sva. mohanalAla dalIcaMda dezAI kRta jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa, pArzvanAtha vidyAzrama prakAzita jaina sAhityakA bRhad ItihAsa" bhAga 1 thI 6, zrI hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA kRta "jaina saMskRta sAhityane Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 jena sAhitya samAroha-mucha ke itihAsa bhAga 1-3, jagadIzacaMdra jainakRta "prAkRta sAhityakA itihAsa," me. da. dezAIkRta "jene gujara kavio' bhAga 1 thI 5, e. cakravatI kRta "jaina lITarecara ina tAmila' vagerene AdhArabhUta sAdhana tarIke oLakhAvyAM hatAM, uparAMta vividha jaina bhaMDAronAM sUcipatra jevAnI bhalAmaNa karI hatI. sau prathama emaNe jene dvArA racAyela kAvyasAhitya ane kAvyatara zAstrIya sAhityane ati saMkSipta paricaya karAvyuM hatuM. vividha bhASAmAM racAyela jaina sAhityanI jhAMkhI : saMskRta, prAkRta apabhraMza, vraja, gujarAta, rAjasthAnI, kannaDa, tamiLa vagere bhASAmAM racAyela ane kAvyasAhityanAM aneka rUpanA kheDANunI emaNe carcA karI hatI. saMskRta kAvya sAhityamAM raviNanuM vicarita, jinasena ane sakalakItinuM harivaMzapurANu guNabhadranuM mahApurANa ane hemacaMdrAcAryanA triSaSThizalAkApuruSacaritane zakavatI graMtha gaNuvyA hatA. A racanAone moTo bhAga kathAtmaka ane purANanI svAbhAvika, saraLa zailI chatAM aneka sthAne rasa, bhAva ane alaMkArothI maMDita che. merUtuMga kRta mahApurANa, pAmuMdara kRta yadusuMdara mahAkAvya, pArzvanAtha carita mahAkAvya ane rAyamalAnyuya, amaracaMdra kRta padmAnaMda mahAkAvya, harizcaMdra kRta dharmazarmAsyudayama mahAkAvya, vAgabhaTTa kRta ne nirvANa kAvya, jinasena kRta pArdhAnyudaya, devavimalagaNi kRta hIra saubhAgya-A badhAM saMskRta mahAkAvyanAM sarasa udAharaNe pUrAM pADe che. e ja rIte prAkRta, apabhra 2, gujarAtI, kanaDa, tamiLa vagere bhASAomAM racAyelI mahattvanI kRtione paNa emaNe paricaya Apyo hate. jainadharmadana-viSayaka sAhitya : jaina dharmadarzana viSayaka sAhityanI jhAMkhI karAvatAM emaNe Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasame jene sAhitya samAroha 43 AvA sAhityanI lAkSaNikatA pragaTa karatA beeka graMthane paricaya karAvyuM hatuM. jaina Agama sAhityanAM bAra aMga graMthanI gaNadharoe karelI racanA bAra aMgenA viSayane loke samajI zake e AzayathI tapazvAt AcAryoe karelI upAMgonI racanAone Agama sAhityamAM samAveza thAya che. ardhamAgadhImAM racAyela A badhA graMthane samajAvatA aneka graMtha racAyA che. tevI racanAo cAra prakAranI- niyukti, bhAga, cUrNi ane TI hevAnuM emaNe jaNAvyuM hatuM. itara matonI AlocanA : jena dArzanike itara matonI AlocanA karatAM pahelAM emane pUrvapakSa eTale paripUrNa ane nyAyayukta raju kare che ke ene vAMcI vipakSIne Azaya spaSTarUpe samajamAM Ave che. temAM lekhaka taraphathI kazuM lAdavAmAM AvatuM nathI. jene dArzaniko anekAMtavAdI hAI be ekAntavAdI viruddha matie parasparanuM khaMDana karavA prAyojelI badhI lIle jene dArzaniko te banenuM khaMDana karavAmAM prajI chevaTe samanvayanA siddhAMta pramANe baMne matimAM rahelA satyAMzane svIkArI anekAMtanuM prasthApana kare che ema temaNe jaNAvyuM hatuM. ghAtI aghAtI karma: zrI uSAbahena mahetAe AtmAnuM svarUpa guNajJAna che, ema jaNAvI enA avinAzI, avikArI, svAdhIna ane pUrNa svarUpane vAta kare te ghAtI karma ane mULa svarUpa rUpI evA kevaLajJAnane je vAta kare te AghAtI karma evI vyAkhyA karI, jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNaya, mohanIya ane aMtarAya ema cAra karmone ghAtI kama tarIke ane vedanIya, nAma, gAtra ane AyuSya ema cAra karmone AghAtI karmo tarIke oLakhAvyAM hatAM ane tenA peTAbhede samajAvyA hatA. kAyAnI mAyAnAM baMdhana : A viSe zrI naTavaralAla esa. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreha-guccha 3 zAhe upasaga Adi mATe kALadhamane pichAnI jainetara devadevIonI ArAdhanA karatA thayA e vakhate yAganiSTha AcAya zrImad buddhisAgarasUrIzvarajI mahArAje mahuDI tItha nI sthApanA karI enI vigatA ApI jaNAvyu` hatu` ke gautamasvAmIne rAsa, navakAra matrane chaMda, pUjana Adi mAnavI mAtrane sAMtvana ApanArAM che, paraMtu zraddhAnA maLe ja A badhA jApathI mAnavI zAMtine anubhava karI zakaze ema spaSTa karyu hatu. 4 zrAvakanA zreSTha dha-dvAna : A viSaya para prA. malukacaMda zAhe jaNAvyu hatu ke dAnanA vividha prakAra, jema ke anuka`pAdAna, abhayadAna, kAruNyadAna, lajjAdAna, gauravadAna, ava`dAna, dharmAMdAna, AzAdAna ane pratyupakAra dAna vagere che. emaNe jaNAvyu` hatu` ke dAna vinA je mAhAsaktipUrvaka dhanasa`cayamAM ja rAce che e te lakSmInA dAsa che, jyAre dAna-dharmAMne nitya jIvanamAM apanAvIne sAcA zrAvaka ke gRhasthanu katavya adA karIne, ApaNe lamIdAsa nahI paraMtu lakSmInArAyaNu banI rahIe evI abhIpsA vyakata karI hatI. bIjI eka : bapAranA aDhI vAge bIjI beThaka maLI hatI temAM nIce mujabanA nibaMdhA rajU thayA hatA. kumArapALa aMge sAhitya : prA. tArAbahena 2. zAhe kumArapALa vizetI madhyakAlIna sAhityanI mAhitI rajU karI mahArAjA kumArapALanA jIvananA prasa MgeA AdhAra sahita vaglRvyA hatA, jemAMnA keTalAka prasaMgo rasika hatA. hemaca`drAcAyanA kALadhama ane kumArapALanA vilApamAM mahArAjA kumArapALa rAjavI hovAnA kAraNe guru hemacaMdra emane tyAM gecarI laI ne zakayA e prasaMgamAM apavAda na karavAnI hemacadrAcAyanI dRSTi ane A! karatAM pote sAmAnya zrAvaka Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasa jena sAhitya samAroha heta te kevuM sAruM evI kumArapALanI pratikriyAne prasaMga emaNe hRdayasparzI rIte rajU karyo hate. yogazAstramAM brahmacaryanI vibhAvanA : hemacaMdrAcAryakata gazAstramAM brahmacarya vize paraMparAgata vibhAvanAnI panAlAla 2. zAhe rajUAta karyA bAda Adhunika vicAradhArA ane jene dRSTie brahmacaryanI rajuAta karatAM kahyuM ke brahmacaryanI sAdhanA ati duSkara che eTale ene lakSya na banAvavAmAM vyaktinI pitAnI maryAdAne bAhya kavaca ApavAnI vRttinA emaNe darzana karyA hatAM. sthULa kAmavAsanA ane vayajanya Avega mATe ApaNo uchera ane keLavaNuM javAbadAra hevAnI vAtamAM cheda uDADI kAmasaMskAra nimeLa karavA vize ApaNuM pUrvasUrioe karela ciMtana ane anubhavanA AdhAre Apela nava vADathI brahmacaryanI sAdhanA sahaja thAya e stare pahoMcAya ema samajAvyuM hatuM. strI-puruSanI samAnatAnA A yugamAM strIone halakI cItaravAmAM Ave che e bAbatamAM emaNe kahyuM ke sUkSma rIte strIjAti tarapha nahi, paraMtu strI kalevara tarapha daSTiparivartananI emAM mahattA che. strI dvArA puruSane brahmacaryamAM sthira karAya evAM ojasvI udAharaNe maLe che. tevAM ejasvI udAharaNo calita thatI strIne puruSa dvArA sthira karAyAnA nathI athavA taddana virala che. A beThakamAM zrI goviMdajI leDAyAe paDadarzana samanvaya, De. rameza lAlane baLadIkSA viruddha eka rITa pITIzana, zrI nemacaMda gAlAe "saMlekhanA', prA. sAvitrI zAhe "lezyA-prekSA', prA. utpalA modIe "dharmanI AvazyaktA", zrI cImanalAla ema. zAha-kalAdharae prArthanA, zrI dineza khImaziyAe jene bhAratIya jIvanamAM enuM sthAna ane yogadAna', prA. gulAba deDhiyAe zrAvaka bhImazI mANeka', zrI sudhAbahena pI. jhaverIe "vijJAna prayogazALAnI bahAra', De. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-muM 3 kilA zAhe "jaina darzanamAM jJAnavijJAna e viSaya para pitAnA abhyAsa pUrNa nibaMdhe raju karyA hatA. cheTalI beThaka : semavAra, tA. 28mInA roja savAranA nava vAgye maLelI. aMtima beThakamAM nIce mujabanA nibaMdhe raju thayA hatAH | divyavani : A viSaya para pravacana ApatAM sAhitya samArohanA saMyojaka The. ramaNalAla cI. zAhe jaNAvyuM hatuM ke ATha prAtihAryamAM divyadhvanine samAveza thAya che. divyadhvani eTale tIrthakara bhagavAnane kevaLajJAna thAya tyAre temanA zarIramAMthI nIkaLatA vani ane dezanA (upadeza) Ape tyAre emanA mukhamAMthI nIkaLatI vANIne de madhura banAve che. bhagavAnanI vANuM AMtarika vibhUti rUpa che ane deve dvArA vAjiMtro vaDe enuM prasAraNa e prAtihAryAM che. divyadhvanithI mRgalAo doDI Ave, stabdha thaI sAMbhaLe. A nibaMdha mATe emaNe pravacana sAdhAra', vItarAgastrotranI avacUri', lokaprakAza," "lalitavistarA' AdinA saMdarbho ApyA hatA. zrI panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI e AzravanA cAra prakAranA bheda samajAvyA hatA. A beThakamAM Do. baLavaMta jAnIe "vastupALa tejapALane rAsa zrI zivakumAra jaine "dharmatava prasAra,' zrI hasamukha zAMtilAla zAha jainatvanA vIsA', De. dhavala gAlAe jainIjhama enDa lebala pIsa, e viSaya para pitAnA nibaMdha vAMcyA hatA. anya nibaMdha: nIce jaNAvela vidvAna taraphathI A samAroha mATe nibaMdhe prApta thayA hatA. paraMtu saMjogavazAta je te vidAne upasthita rahI zakyA na hatA eTale emanA nibaMdhe rajU thaI zakayA na hatA. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samo jaina sAhitya samAroha (1) jinadeva darzana': prA. ke. bI. zAha (2) "jaina dharma ane anuSThAna' zrI jayaMtIlAla ema. zAha (3) jaina dharma ane ItihAsa: zrI manoja ema. brahmabhaTTa () kalyANa ane enuM mahattva zrI sarojabahena caM. lAlakA (5) jaina taravajJAna: zrI nItAbahena osavAla (6) jaina dharma ane svacchatA : Do. tilatamAM mahendra jAnI (9) jenenI vAghapUjA: Do. hemaMtakumAra vaidya (8) kSatriyakuMDa: pU. kalAprabhasAgara (9) vyazavijayanI ajJAtakRti: pU. nityAnaMdavijayajI mahArAja. samApana : samApanamAM zrI muMbaI jaina yuvaka saMghanA maMtrI zrI ke. pI. zAhe samArohanI pravRtti sau prathama najaronajara nihALavAne AnaMda ane saMtoSa vyakta karyo hato. botera jinAlaya TrasTa vatI zrI vasanajI lakhamazI, navanIta prakAzana kendra taraphathI zrI DuMgarazIbhAI gAlA ane zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI hiMmatalAla esa. gAMdhIe AbhAradarzana karyuM hatuM. A prasaMge mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI enA maMtrI zrI hiMmatalAla esa. gAMdhIe gAlAbaMdhuonuM rUpiye, zrIphaLa, caMdanahAra ane zAla oDhADI bahumAna karyuM hatuM. mesarsa navanIta prakAzana kendra taraphathI zrI amaracaMdabhAI gAlAe tera jinAlayanA TrasTI zrI vasanajI lakhamazI samArehanA saMyojaka zrI De. ramaNalAla cI. zAha, vidyAlayanA maMtrI zrI hiMmatalAla gAMdhIne rUpiyA, zrIphaLa, caMdanahAra ane zAla ApI abhivAdana karyuM hatuM. nibaMdha vAMcanAra dareka vidvAnane mesarsa navanIta prakAzana kendra taraphathI suMdara kalAtmaka smRticina bheTa ApavAmAM AvyuM hatuM. prAraMbhamAM muMbaIthI ane anya sthaLoethI AvelA vidvAna, jaina sAhityanA abhyAsIo ane rasikane bhadradhara tIrthanI yAtrA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S jena sAhitya samAroha-mu. karAvavAmAM AvI hatI. tyAMthI bhojana bAda sarvodaya kendra bIdaDAnI hospiTalanI mulAkAta levAmAM AvI hatI. samAroha bAda me. navanIta prakAzana kendranA vatana rAyaNa gAmanI mulAkAta levAmAM AvI hatI ane semavAra, tA. 28-11-88nA roja baporanuM bhajana tyAM levAnuM rAkhyuM hatuM. tyAMthI mAMDavInA dariyAkinAre pavanacakkI dvArA vighatazaktinA upAdananI Adhunika sagavaDatAne khyAla meLavavAmAM Avyo hato. mAMDavImAM zrI premajIbhAI ane hIrajIbhAI kArANInI vADImAM ArAma ane vanabhojana saha paryaTanane AnaMda mANyo hate. dasamA jaina sAhitya samArohanI ahIM pUrNAhuti thaI hatI. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyArame jaina sAhitya samAroha ahevAla : pannAlAla 2. zAha - pATaNanA parisaramAM Avela cArUpa tIrthamAM saMvata 2045nA A suda pahelI ane bIjI ekamane zanivAra ane ravivAra anukrame tA. 30mI sapTembara ane 1lI okaTobara, 1989nA roja zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upakrame pU. munizrI jaMbUvijyajI mahArAjanI nizrAmAM agiyArame jaina sAhitya samAroha javAmAM AvyA hatA. A samArohanuM uddhATana uttara gujarAta yunivarsiTInA kulapati zrI kulInacaMdra yAnike karyuM hatuM. A samAroha mATe zrI lAlajIbhAI velajIbhAI enkaravAlAnA drasTIo zrI dAmajIbhAI ane jAdavajIbhAI enkaravAlA ceriTebala TrasTa taraphathI Arthika sAga sAMpaDyo hate. AMtararASTriya khyAti apAve tevAM kAryonI jhAMkhI : pU. munizrI jaMbUvijayajI mahArAje namaskAra mahAmaMtra ane anya konA paThanathI A samArohanuM maMgaLAcaraNa karyA bAda zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI zAMtilAla TokarazI zAhe, bhUja, amadAvAda, valabhavidyAnagara, surata ane muMbaI Adi vividha sthaLoethI A samArohamAM bhAga levA padhArelA vidvAne, abhyAsIo ane jijJAsuo-bhAvakonuM svAgata karatAM A saMsthA dvArA jinAgama ane sAhitya prakAzananI AMtararASTriya khyAti apAve tevAM kAryo For Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArAha-guccha 3 hAtha dharavAmAM AvyAM che. tenI jhAMkhI karAvI hatI ane uttara gujarAta yunivarsiTInA kulapati zrI kulInacaMdra yAjJikane A samA rAhatu` uddhATana karavA vina'tI karI hatI. . jJAnanA pratIkarUpa dIpaprAgaTayathI A samAreAhanuM udghATana karatAM zrI yAjJike kyu ke pATaNanA parisaramAM AvelA cArUpa tItha'mAM agiyAramA jaina sAhitya samArahanuM AyeAjana thayuM che temAM bhAga letAM huM AnaMda ane gaurava anubhavu chu.. gujarAtanI rAjadhAnI tarIke pAchu pAMca saikA sudhI rahyuM te eka vikrama che ane tevA vikrama mATe khInna teTalAM varSonI rAha jovI paDe. hemacaMdrAcAya nu punita smaraNa : kalikAlasaOjJa hemaca`drAcA'nuM punita smaraNu karI emaNe hyu` ke jIvananAM tamAma kSetramAM emanu` pradAna ananya rahyuM che. vastupAla-tejapAlanI vyApAra, vyavahAra ane saMskAranI bAbatamAM AMtarasUjhathI gujarAtanA sarvo'gI vikAsa thayeA che. ahIM uttara gujarAta yunivarsiTInA parisaramAM anusnAtaka kakSAe 700 vidyAthIo-vidyArthinI saMskRta bhASAnu` adhyayana karI rahyAM che. ekalA pATamAM evAM sAthI adhika vidyAthIo-vidyArthinIo che. A badhu' thAya che--dekhAya che te himazIlA jevu` che eTale ke te ga MjAvara kArya ne mAtra AThamA bhAga ke tethI oche che. jaina sAhitya samArAha jevI pravRttithI tene pretsAhana ane vega maLe. emaNe samApana karatAM kahyuM ke, ApaNA ucca Adarzo ane siddhAMtAnu vyavahAramAM kevI rIte AcaraNa karavuM te mahattvanu che. tathI vyavahAra sudhInA enA avataraNanuM kAma e viziSTa keATinuM kA che. saMnyAsa mA` darekane mATe zakaja na pazu hoya, paraMtu jIvanamAM saMyama, sadAcAra e darekane mATe prAthamika AvazyakatA che e dRSTie A bAbatane vicAra thavA laTe. jaina sAhitya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramA jaina sAhitya samAroha samArAhanuM AyeAjana e dRSTie bhaviSyanI AzA che ane te mATe yeAjakone dhanyavAda ghaTe che, 51 samArAhunI svaicchika pravRtti : jaina sAhitya samAreAhanI pravRtti e svaicchika pravRtti che ema jaNAvI 'pramuddha jIvana'nA taMtrI, A pravRttinA draSTA ane saMceAjaka OM. ramaNalAla cI. zAhe jaNAvyu` hatu` ke chellAM paMdareka varSoMthI A pravRtti hAtha dharAya che. atyAra sudhImAM muMbaI, mahuvA, surata, seAnagaDha, mAMDavI (kaccha), kha'bhAta, pAlanapura, samezikhara (bihAra), pAlitANA, khetera jinAlaya (kaccha)mAM anukrame ekathI dasa jaina sAhitya samAroha ceAjAyAM, ane Aje agiyAramA jaina sAhitya samArAha atre yeAjAyA che. jaina sAhitya samArAhanI pAchaLa jaina sAhityanA prasAranI dRSTi che. leke ne AkavAne ane temanA sudhI sAhitya paheoMcADavAnA amAro Azaya che. emaNe vizeSamAM kahyuM ke keTalu ka sAhitya tatkAlIna mUlya dharAvatu hoya che, teA keTaluMka sa`na zakavatI athavA cirakAlIna hAya che. cirakAlIna sAhitya prati gati ane ruci ochI hoya che. tatkAlIna sAhityamAMthI leAkeAne kaIMka a Mze mukta karIne zakavatI ke cirakAlIna sAhitya tarapha vALavAnI amArI dRSTi che. nibaMdhanu' vAMcana thAya ane tenA para carcA thAya tevA parisa'vAda, jJAnI gurubhagavaMtanI pAse Agama ke pUrvasUrinA ekAda grathanI sImita samudAyamAM vAcatA ke jaina zruti sa MgeASThi jevA kAyakrame amArAM manamAM rame che, te vidyAlaya, anya saMsthA taraphathI ke vyaktigata kakSAe dAtAonA sahakArathI have pachI hAtha dharavAmAM Avaze ema temaNe umeyu hatu. ane A kA'mAM guru bhagavaMtA, vidvAne ane judI judI sasthAo tema ja vidyAlayanA kAryavAhako taraphathI maLatA rahelA sahakAranI sAbhAra noMdha lIdhI hatI. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guracha ke dhULadhoyAM jevuM ane ati parizramabharyuM saMzAdhanakArya : zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA Adyapreraka sva. AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAjanA samudAyanA pUjya munizrI dharmadhura, dharavijayajI mahArAja sAhebe jaina sAhitya samArohanI AjanI bhUmikAne aMkura sAthe sarakhAvI hatI ane temAMthI vaTavRkSa pAMgare evI manekAmanA vyakta karI hatI. emaNe kahyuM ke ApaNe tyAM zrutajJAnanI paraMparA hatI. buddhinI maMdatA, duSkALa Adi kAraNathI temAMthI ghaNuM kALagrasta thatuM gayuM. eTale vIra nirvANanA Azare navase varSo bAda devadhi gaNu kSamAzramaNe sau prathama Agama sAhityane vallabhIpuramAM pustakAraDha karyuM. vartamAnamAM mudrita Agama graMthanI paraMparA, ghaNuM virodhanI vacce, pU. AcAryazrI sAgarAnaMdasUrie zarU karI. zratazIlavAridhi Agama-prabhAraka pU. munizrI puNyavijayajI mahArAja sAhebe jesalamera, pATaNa, lIbaDI AdinA jJAna bhaMDAronI hasta. pratanI tapAsa karI, ghaNuM muzkelIo vacce saMzodhananI navI paripATI. viksAvI ane te aMgenI niyamAvalinI paraMparA daDha karI. eka Agama graMthanI pasaMdagI karI, alaga alaga jJAna bhaMDAramAMthI hastaprate meLavI, enI paraMparA zuM che, be hastaprati vaccenA aMtaranI kAcI noMdha, pAThAMtarA ane TIkAnA pATha-abhyAsa parathI mULa pATha nakkI thAya evI nyAyayukta paddhatinuM emaNe anusaraNa karyuM. kALakrame paraMparA badalAtI jAya to te pasaMda karavAnI ane pasaMdagInAM kAraNe nizcita karavAnI cAra-pAMca dRSTi che te pU. munizrI puNyavijayajI mahArAje kaI rIte prasthApita karI tene temaNe khyAla Apyo hato. zuddhi-azuddhi ane vyAkaraNanI dRSTie pAThAMtare ApavAmAM Ave. A badhuM dhULadheyAM jevuM ane ati parizrama mAgI le tevuM kArya che ema temaNe samajAvyuM hatuM. zasro sarakArane ane zAstro sAdhune : jemanI pAvana nizrAmAM A samAroha yojAye che tevA 5 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyArame jena sAhitya samAroha 53 munizrI jaMbUvijayajI mahArAje kahyuM hatuM ke zAstrakAroe cAra cIjo durlabha gaNAvI che. temAM manuSyabhavanI prApti ane zAstrazravaNa agratAkrame che. zAstra zravaNa dvArA saMskAraprApti thAya che ema jaNAvI emaNe kahyuM hatuM ke e kAma sAhitya kare che. amuka apekSAe kevaLajJAna svaprakAzita che, jayAre zrutajJAna sva-para prakAzita che. eTale zrutajJAna mahatvanuM che. enI upekSA karIne zAsana ke rASTra vikAsa pAmI zake nahIM. AjanI prajA tejasvI nathI. tenA kAraNanI mImAMsA karatAM emaNe samajAvyuM ke ApaNe zastro sarakArane ane zAstro sAdhuone sayA tenuM A pariNAma che. bhUtakALamAM zrAvako abhyAsI ane vidvAna hatA. eTale sAdhuomAM sajajatA rahetI. vastupAla kamajJAnanA niSNAta hatA ane emanuM tejasvI vidyAmaMDaLa hatuM ane vartamAnamAM sva. kuMvarajI ANaMdajI kApaDiyA evA zAstrAbhyAsI hatA. eTale sAdhuoe zAstra-abhyAsathI sajaja rahevuM paDatuM. saMpradAyathI upara UtI hemacaMdrAcAryanI daSTi : bhagavAna mahAvIranI paraMparAmAM hemacaMdrAcArya thayA. emaNe dUSaNonA dezanikAla ane ahiMsAnA saMskAranI vicAradhArA ApI. emanA jIvanamAM kyAMya sAMpradAyiktA ke saMkucitatA jevA nahIM maLe. e vItarAga tetra race te vaLI mahAdeva oNtranuM paNa sarjana kare. dezInAmavALA, nighaMTu, nyAya ane vaidaka jevA granI paNa teoe racanA karI che. te saMpradAyane anulakSIne nahIM paraMtu samagra jIvarAzinA kalyANanI daSTi lakSamAM rAkhIne evuM sarjana karyuM che. gAMdhIjInI ahiMsAnAM mULa hemacaMdrAcAryanI prarUpita amAri ghoSaNamAM rahelAM che ema temaNe umeryuM hatuM. yunivarsiTIthI caDiyAtuM vidyAdhAma-pATaNa : " a hemacaMdrAcAryanA samayamAM pATaNanuM sthAna yunivarsiTIthIya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-mucha 3 caDiyAtA evA vidyAdhAmanuM hatuM ema jaNAvI emaNe kahyuM hatuM ke, bhinna bhinna viSayo mATe AdhArarUpa AkAra graMthane saMgraha pATaNanA jJAna bhaMDAromAM e vakhate karavAmAM AvyuM hatuM. sAmagrI ane AdhAra mATe vidvAne pATaNamAM hAjara ja heya. saMskRtane sAcavavAnuM kArya varSothI jaina sAdhuo karI rahyAM che. A saMdarbhe vartamAnamAM mahArASTranA prA. bhAMDArakanuM emaNe smaraNa karyuM hatuM. hemacaMdrAcAryanA vakhatamAM hastapratonA lekhana mATe traNaso lahiyAo ekIsAthe besatA. kAgaLa ane kalama (baruA)niyamita sarjana karavAmAM AvatuM. A jJAnayajJamAM keTakeTalAne sahayoga maLI raheto ! emaNe samajAvyuM ke parabrahmanI prAptinuM lakSa e bhAratIya saMskRtinuM ane darzanenuM parama lakSa che. IDA, piMgalA, prANAyAma ane vega AdinI sAdhanAthI A parama lakSanI prApti thaI zake che. prANAyamanI jeTalI vigate carcA hemacaMdrAcArya kRta yogazAstra'mAM thaI che teTalI vigate carcA anya graMthamAM jovA maLatI nathI; haThayoga pradIpikAmAM paNa nahIM. vizALa phalaka para tulanAtmaka daSTie emAM vicAraNuM thaI che. emaNe vizeSamAM kahyuM hatuM ke gujarAtanI bhUmi khamIravaMtI che ane eNe yuge yuge enuM gaurava vadhAre evA mahApuruSonI jagatane bheTa dharI che. eka arthamAM e bhUmi asAmAnya che. hemacaMdrAcArya ane kumArapALa, vastupAlatejapAla, megala samrATa akabara ne pratibodha pamADanAra AcArya zrI hIravijayasUri, traNa saikA pahelAM uttara gujarAtanA kanerUmAM janmelA upAdhyAya yazovijayajIthI mAMDIne vartamAnamAM jagatane ahiMsAnI dIkSA ApanAra gAMdhIjI ane saradAra vallabhabhAI paTelanuM netRtva e gujarAtanI jagatane dena che, ema jaNAvI emaNe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI jinAgama prakAzananI pravRttine biradAvI hatI. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 agiyArame jena sAhitya samAroha sarasvatI-putra ane putrIonuM milana : prAsaMgika pravacana karatAM zrI zazikAnta mahetAe jaina sAhitya samAroha nimitte ahIM sarasvatI-putro ane putrIonuM milana jAya che enA AnaMdanI abhivyakti karIne kahyuM hatuM ke jaina sAhityamAM rasa che, ene svIkAra e AzAnuM kiraNa che. emaNe vizeSamAM kahyuM hatuM ke jinazAsana e tatvajJAna che, saMpradAya nathI. jJAnanI, tatvanI rakSA mATe saMdha vyavasthA che. enuM anusaMdhAna Aje samAjamAMthI chUTI gayuM che. adhyAtmanuM anuSThAna, anusaMdhAna ane adhiSThAna Aje kaSAreya na hatuM eTaluM jarUrI che. zrotAvarga Aje lupta thaye che ane vyAkhyAnane vyAmoha vo che e ciMtAjanaka che. kALakrame ApaNu vArasAnA jatananI jarUriyAtane emaNe anurodha karyo hato. AtmAne ajavALe e parva : prA. tArAbahena 2. zAhe jaNAvyuM hatuM ke gurubhagavaMtanI nizrAmAM ApaNe jJAnanI pratiSThA karavA ekatra thayAM chIe, ane ApaNe mATe e eka parva che. parvanI vyAkhyA karatAM emaNe kahyuM ke AtmAne ajavALe e parva. AjanA ApaNuM jIvanane AlekhagrApha derIe te bahu coMkAvanAruM pariNAma jovA maLe ema jaNAvI emaNe kahyuM ke Aje prakIrNa bAbatamAM puSkaLa samayane durthaya thAya che. e badhAMnI sarakhAmaNImAM Aje ahIM jJAnanA abhaMga dvArethI kazuMka navuM pAmIne, navuM jANIne ApaNe javuM che ema jaNAvI jaina sAhitya samArohanI pravRttine emaNe anumodana ApyuM hatuM. zubhecchA saMdezAonI rajUAta H jaina sAhitya samArohamAM upasthita na rahI zakanAra zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pramukha zrI je. Ara. zAha ane upapramukha hai. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha 3 jIvanalAla ema. lAkhANInA AjanA prasaMganI saphaLatA pAThavatA saMdezAnI rajUAta ane A uddhATana beThakanuM saMcAlana zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI hiMmatalAla esa. gAMdhIe karyuM hatuM. dvitIya beThaka : zanivAra, tA. 30-9-1989nA roja baporanA 3-00 vAgye kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanI navamI janma zatAbdinA upalakSyamAM - hemacaMdrAcAryanA jIvana ane kavana'nI beThakamAM pU. munizrI jaMbU vijayajI mahArAjanA mAMgalika bAda zrImatI zailajAbahena cetanakumAra zAhe hemacaMdrAcArya viSe pitAnA nibaMdhanuM vAMcana karyuM hatuM. saMskRtamAM nibaMdha vAMcana : zrImati zailajAbahena zAhe saraLa saMskRta bhASAmAM emanA nibaMdhanuM vAMcana karyuM hatuM. pAMcamA jaina sAhitya samAroha vakhate mAMDavImAM paNa emaNe saMskRtamAM prAsaMgika uddabodhana karyuM hatuM enuM AthI smaraNa tAju thayuM. emaNe hemacaMdrAcAryanA jIvananI keTalIka hakIkato ane emaNe racelA graMthanI saMkSepamAM rajUAta karI hatI. lAkha pramANu sAhityanuM hemacaMdrAcArya sarjana karyuM e zuM zakaya che? evI ApaNane zaMkA thAya e svAbhAvika che. akhaMDa brahmacaryanI sAdhanAnA prabhAvanA kAraNe e zakaya banyuM che evuM samAdhAna vyAkhyAtAe ApyuM hatuM. pUrva sUrionA graMthanuM dohana chatAM paDakAravAnuM sAhasa : gujarAta yunivarsiTInA saMskRta vibhAganA adhyakSa Do. tapasvI nadIe hemacaMdrAcAryanA kAvyAnuzAsanamAM rasadaSa, vAdeSa ane athadoSa sahita tera vAkaya doSonI thayelI carcA aMge jaNAvyuM ke hemacaMdrane pUrvasUrionA maMthanA AdhArane lAbha maLe che. paraMtu Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyArame jaina sAhitya samAroha e badhAthI jarUra paDaye teo svataMtra siddhAMta pakSa race che ane pUrvasUrioe sthApelA siddhAMtane paDakAravAnuM sAhasa paNa kare che. bANa, mammaTa, rudraTa jevAM pUrvasUrionA Akara graMthanuM dohana karIne emaNe A kArya svataMtra vicArazaktithI pAra pADyuM che ema temaNe jaNAvyuM hatuM. saMpradAnakAraka vibhaktinI carcA : gujarAta yunivarsiTInA saMskRta vibhAganA rIDara DaeN. vasaMta bhadde siddhahema zabdAnuzAsanamAM saMpradAnakAraka ethI vibhaktinA judA judA upayoga ane prayoga vize carcA karI hatI. svapajJa TIkA tatva prakAzikAno AdhAra laIne emaNe saMpradAnakAraka cethI vibhaktinA keTalAMka rasaprada udAharaNa rajU karyA hatAM. emAM hemacaMdrAcAryanA keTalAka prayoge ciMtya che. bhASAnA kramika vikAsanI dRSTie hastapratAnI zuddhi-vRddhi: gujarAta yunivarsiTInA prAkRta vibhAganA adhyakSa DaeN. ke. RSabhacaMdrae bhASAnA kramika vikAsane lakSamAM rAkhI Agama sAhityanI saghaLI upalabdha hastapratonAM pAThAMtare ane tenI zuddhi-vRddhi karavI joIe ema jaNAvyuM hatuM. bhagavAna mahAvIranA samaye bolAtI bolI pramANe A kArya thavuM joIe evuM emanuM tAraNa hatuM. vItarAgastotrAmAM bhaktinuM samAna pAmuM : prabuddha jIvana'nA taMtrI Do. ramaNalAla cI. zAhe hemacaMdrAcArya kRta vItarAgastotra viSe nibaMdha rajU karyo hato. mahArAjA siddharAjanI vinaMtIthI hemacaMdrAcArye jema siddhahema zabdAnuzAsana racyuM tema kumArapALanI vinaMtIthI yogazAstra" ane "vItarAgastotranI racanA karI hatI tenAM AMtarabAhya pramANe maLe che. A tetramAM tIrtha karanA sahaja ane devakRta atizaye ane prAtihAryA vagerenuM bhAvasabhara Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina sAhitya samAroha-gucha 3. varNana Ave che. temAM kalikAlasarvajJanI jinabhaktinuM sabaLa pAsuM dekhAya che. anya nibaMdhanuM vAMcana : A beThakamAM anya nibaMdhonuM saMkSepamAM vAMcana thayuM hatuM, jemAM hemacaMdrAcAryanuM yogazAstra viSe Do. kokilAbahena zAhe, siddharAja ane hemacaMdrAcArya' viSe "janmabhUmi pravAsI'nA upataMtrI zrI jayendra zAha, triSaSTizalApuruSacaritra' viSe zrI cImanalAla ema. zAha, "kalAdhara vageree rajU karelAM nibaMdhone samAveza thate hato. paMDita zivalAlabhAIe paNa hemacaMdrAcArya kRta sAhityanI sarasa mImAMsA karI hatI. upasaMhAra : pU. munizrI aMbUvijayajI mahArAje kalikAlasarvajJAne ucita aMjali ApI, emanI viziSTa sarjana-zaktine nyAya ApatAM kahyuM hatuM ke hemacaMdrAcArye "siddhahema'nI racanA karI e vakhate emanI samakSa pUrvasUrionA zatakathI adhika vyAkaraNagraMtha hatA. e badhAnuM dehana karIne emaNe benamUna vyAkaraNagraMtha race che eTale emanA prayogo ciMtya jaNAya e pahelAM A badhAM saMdarbhagraMthane samagra paNe abhyAsa karIne aMtima tAraNa para AvI zakAya. De. tapasvI nAMdI ane De. vasaMta bhaTTa temaja zrImatI zailejAbahenane prayAsa stutya che ema emaNe beThakanuM samApana karatAM kahyuM hatuM. A beThakanuM saMcAlana zrI cImanalAla ema. zAha kalAdhare' karyuM hatuM. rIjI beThaka : ravivAra tA. 1-10-1989nA roja savAranA 10-00 kalAke samArohanI chellI beThaka maLI hatI. AraMbhamAM pU. munizrI jaMbUvijayajI mahArAje mAMgalika saMbhaLAvyuM hatuM ke jIva mAtrane zubha abhyAsa :jAya e pahejaya ra te Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyArame jaina sAhitya samAroha thAya evI vAta game che. svapnamAM paNa AnaMda-maMgaLanA padArthanuM sevana kare che. kaMcana, kAminI, kAyA, kuTuMba ane kIti dvArA paraloka sudharato nathI. A pAMca "kane anulakSI thatI pravRtti duHkhamaya, kalezamaya, trAsarUpa ane saMtApamAM pariName che. paraMtu paMca parameSThinI. upAsanA ja ApaNuM mATe AnaMda-maMgaLarUpa bane che. emaNe vizeSamAM kahyuM ke ApaNuM cetanA sAthe bhagavAna joDAya te ja tenI upAsanA maMgaLakArI bane che. paramAtmAne cittamAM sthApavA hoya to ahaMkArane vidAya ApavI jarUrI che. jenadarzane AvI vinamratAnI sAdhanA karavAnI sAdhakone dIkSA ApI che. pUrA samarpaNabhAvathI bhagavAnanA zaraNe bhakta jAya te te vakhate bhagavAna tene bhUtakALane jotAM nathI. daDhaprahArI ane cilAtIputranA jIvanamAM ekAeka AvelA parivartana ane temanA AdhyAtmika vikAsa A vAtanI zAkha pUre che. paramAtmA prati samarpaNa-bhAvanI uttarottara vRddhi karavAnI ane bhavabhava tenI sAthe cittanuM joDANa thAya emAM rata, ramaNuM rahevAnI emaNe zIkha ApI hatI. vividha upAdhithI anuraktane bhaktinI mIThAza-apRzya : pU. munizrI dharmadhuraMdharavijayajIe kalyANa maMdiratetranA ADatrIzamA zlekanuM cothuM caraNa ramata kriyA pratinita na mAsUA." ne TAMkIne kahyuM hatuM ke bhAva vagaranI kriyA maLatI nathI tenuM kAraNa ApaNuM jIbha para namaka lAgeluM hoya ane sAkaranuM sevana karIe te mIThAza mANI zakAtI nathI. e rIte saMsAranI Adhi, vyAdhi ane upAdhithI ApaNe anurakta hoIe tyAM paramAtmAnI bhaktinI mIThAza ApaNane sparzI zakatI nathI. A samAroha mATe AvelA anya nibaMdhenI yAdI nIce pramANe che: 1. The. ramaNalAla cI. zAha-mithyAtvanuM rivarUpa, 2, prA. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha-guccha 3 tArAbahena 2. zAha-trizalAmAtAnAM sva. 3. prA. nalinAkSa paMDayA-sejitrAnI jena paraMparA. 4. zrI naTavaralAla esa. zAhazabdano zaNagAra. pa. pU. munizrI pradyumnavijayajI gaNi-anuprekSAnI zailIne svAdhyAya 6. pU. sAdhavajI yugaMdharAzIcha-deha duHkha mahA phala 7. zrI devendra ojhA-mahAvIra prabhu ane caMDakauzika 8. zrImatI sudhAbahena jhaverI -lekSA : eka manovaijJAnika draSTikoNa. 9. zrI jayaMtIlAla ema. zAha jaina dharmanuM kamadarzana. 10. prA. aruNa joSI-bhagavAna mahAvIranI upadezazailI. 11. zrI saubhAgyacaMda ena. cekasI-sAhitya, kalA ane dharma. 12. zrI hasamukhalAla zAMtilAla zAha-guruvaMdana. 13. zrImatI gItA jaina-AcAryazrI kuMdakuMdAcArya. 14. zrI rAjendra navAba-pATaNanA kalAratna maMtrI zrI vAchAka-eka paricaya. 15. zrI nemacaMda gAlA-jenA darzana ane mahAtmA melInasa. 16. zrI goviMdajI jIvarAja DAyA-sahaja AtmasvarUpa. 17. prA. upalAbahena modI--dhArmika zikSaNanI upayogitA. 18. prA. sAvitrIbahena ra. zAha -guNasthAnaka samAroha 19. DaeN. kalAbahena zAha-AcArya zrI guNasAgara-jIvana ane kAya. A beThakanA aMtamAM zrI panAlAla je. gAMdhIe ghAtI ane adhAtI karmonuM svarUpa samajAvyuM hatuM ane pU. munizrI jaMbUvijayajIe upasaMhAramAM jaina sAhitya samArohanA Ayojana aMge saMtoSa vyakta karyo hate. dvitIya ane tRtIya beThakanuM saMcAlana zrI cImanalAla ema. zAha kalAdhare karyuM hatuM. jayAre AbhAravidhi zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA TrasTI zrI naTavaralAla esa. zAhe karI hatI. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramo jaina sAhitya samAroha ahevAla : cImanalAla ema. zAha, "kalAdhara pUrvabhUmikA : kacha mAtra gujarAtane ja nahi bhAratane ane vizvane eka viziSTa pradeza che. enA je bhavya bhUtakALa, sAMskRtika samRddhi, dilerI ane parAkramone ItihAsa bhAgye ja vizvane koI anya pradeza dharAvato haze. kacchanA lokasAhityakAra dulerAya kArANue ethI ja kahyuM che: saMta sUtA bhalA bhakta je bhomamAM, pIra poDhayA jahAM ThAma ThAme; DuMgare DuMgare devanI DerIo, khAMbhImA khAMdhinI gAmagAme, keka kavio taNuM bhavya urabhAvanI, jyAM vahI satata sAhitya saraNI: bhAratI mAtane khoLale khelatI, dhanya ho ! dhanya he ! kacha dharaNI ! anekAneka naravIranI janmadAtrI kacchanI dharatI nagabhAM bhUmi che. samasta jagatamAM prakhyAta thayelA evA narapuMgavone eNe janma Ape che. aneka AsamAnI-sulatAnI Aphatone sAmane karIne khaDatala banelI kacchanI dharaNuM vIra prasutA che. ahIM thaI gayelA saMta, mahata, satIe, zurAo, dAnavIra dAtAo, kavio, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha a sAhityakAra ane kalAkAroe pitAnA AtmatejathI A dharatIne vadhu ne vadhu gauravavAnta karI che. AvI kacchanI zauryavaMtI pavitra bhUmimAM jagavikhyAta prAcIna tIrtha bhadrezvaranI najIka mAMDavIthI navA kile miTaranA aMtare koDAya gAma pAse ezI ekara jeTalI vizALa jamInamAM nirmANa pAmelA nUtana jaina tIrthasthaLa botera jinAlaya maye muMbaInI suprasiddha jaina zikSaNa saMsthA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA jinAgama TrasTanA upakrame tA. 19, 20, 21 mArca, 1994nA roja bAramA jaina sAhitya samArohanuM Ayojana thayuM hatuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye tenA hIraka mahotsava prasaMge I. sa. 1977mAM prathama jaina sAhitya samArohanuM muMbaI khAte sAkSaravarya zrI kezavarAma kA. zAstrInA pramukhasthAne Ayojana karyuM hatuM. e pachI A saMsthAe mahuvA, surata, sonagaDha, mAMDavI (kaccha), khaMbhAta, pAlanapura, sametazikhara, pAlitANuM, betera jinAlaya ane cArUpa (pATaNa) ema agiyAra sthaLoe sAhitya samAroha yA hatA. kacchanI pavitra bhUmimAM bera jinAlaya jevA nUtana jaina tIrthasthaLamAM jainAcArya zrImad guNadayasAgarasUrIzvarajI mahArAja sAhebanI pAvana nizrAmAM ane muMbaI yunivarsiTInA gujarAtI vibhAganA bhUtapUrva adhyakSa ane jaina dharmanA prakAMDa vidvAna che. ramaNalAla cI. zAhanA pramukhasthAne yojAyela A bAramA jaina sAhitya samArohamAM uddhATana beThaka ane sAhityanI beThaka saha kula cAra beThake Ayojita thaI hatI. muMbaI, amadAvAda, bhAvanagara, rAjakoTa, kaccha, jodhapura vagere sthaLoethI sATha jeTalA vidvAnoe A kAryakramamAM utsAhabhera bhAga lIdho hato. uddaghATana beThaka: ravivAra tA. 20mI mArca, 1994nA roja savAranA dasa vAge Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jene sAhitya samAroha 63 kacachanA betera jinAlayanA upAzraya khaMDamAM pU. AcArya bhagavaMta zrI guNadayasAgarasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA maMgalAcaraNathI A sAhitya samArohane prAraMbha thayo hato. A prasaMge jene jagatanA AdaraNIya vidvAna tyAgamUti zrI joharImala pArekhanI upasthitithI A sAhitya samArohane viziSTa gaurava prApta thayuM hatuM. svAgata: zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA jinAgama TrasTanA ceramena zrI vasanajI lakhamazI zAhe saunuM bhAvabhInuM svAgata karatAM jaNAvyuM hatuM ke kacchanI A pavitra bhUmi para jaina sAhitya samArohanuM A jana thAya tene kAne AnaMda na thAya ? ATalA badhA vidvAno amAre AMgaNe padhAryA tenuM amAre mana bhAre gaurava che. A vidvAne jainadhama, tatvajJAna, ItihAsa ItyAdi viSaya para abhyAsa nibaMdha vAMcaze. temAMthI ghaNuM navuM navuM jANavA maLaze. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya dvArA jAtA jaina sAhityanA A kAryakramane vyApa vadhu ne vadhu vistare evI zubha kAmanA. jana sAhitya samArohanI bhUmikA : A jaina sAhitya samArohanA adhyakSa ane saMyojaka Do. ramaNalAla cI. zAhe sAhitya samArehanI bhUmikA samajAvatAM jaNAvyuM hatuM ke jaina dharmamAM jJAnane bhAre mahimA batAvyo che. sUkSmamAM sUkSma evA nigodanA jIvomAM paNa akSaranA anaMta bhAga jeTaluM jJAna avazya hoya che. jaina sAhitya samAroha e sAMpradAyika ke saMkucita dRSTithI nathI zarU karAya. paraMtu jene pAse aDhaLaka sAhitya ane kalAne vArase che. tene vyasthita karavAne tathA tenA abhyAsIone pratsAhita karavAne A prayAsa che. jemAM jAti, liMga ane varNabheda nathI. jenA badhAya tIrthakara kSatriya hatA. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha ke badhAya gaNadhara brAhmaNa hatA. metAraja muni zuddha varNanA hatA. jaina dharma sarva mATe khulle che. A sAhitya samAroha yojavA pAchaLano uddeza jJAnanI upAsanA ane dharma tathA tavadarzananI pravRttine vega ApavAne che. agAu varSo sudhI gujarAtI sAhitya pariSadanA saMmelanamAM jaina sAhityane eka jude vibhAga rahe. keTalAMka varSothI e vibhAga baMdha thayuM che. AthI jena sAhityanA adhyayana ane saMzodhanane vadhu sakriya banAvavAnI dRSTithI alaga samAroha yojavAnI bhUmikA racAI hatI ane te zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jevI jJAnasamRddha saMsthAe javAbadArI upADI lIdhI che. vikramanA paMdaramAM zatakathI aDhAramAM zataka sudhImAM seMkaDo nahi balake hajAro sAhitya kRtionI racanA jaina kavionA hAthe gujarAtI rAjasthAnI bhASAmAM thaI che. vaLI te pUrvenA hajAreka varSanA samayamAM saMskRta ane prAkRta bhASAmAM paNa aneka kRtionI racanA thaI che. je sAhitya prakAzita thayuM che te te dasa-paMdara TakA jeTaluM paNa haze ke kema te prazna che. jesalamera, pATaNa, surata, khaMbhAta, DabhoI, chANI, vaDodarA, pAlitANuM, bhAvanagara, liMbaDI, jodhapura, jayapura, bikAnera vagerenA jJAna bhaMDAromAM vIsa lAkhathI vadhu hastaprate Aje paNa sacavAyelI maLe che. e jotAM A prAcIna ane madhyakAlIna samayagALA daramiyAna keTaluM mAtabara jaina sAhitya racAyuM haze tene khyAla Ave che. A sAhityanA saMzodhana, saMpAdana, adhyayana ItyAdi prakAranI pravRttine vikasAvavA tathA navodita sAhityakArone protsAhita karavAnA AzayathI chellAM be dAyakAthI sAhityasamArohanI A pravRtti cAlI rahI che. A pravRtti mATe Arthika tathA anya prakArano sahayoga vividha saMsthAo ane zreSThIo dvArA amane je maLo rahyo che te mATe ame saunA RNI chIe. dIpaprAgaTaya : maMgaladIpa pragaTAvIne sAhitya samArohanuM uddhATana karatAM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramo jaina hitya samAroha gujarAta rAjayanA kAyade, nyAya ane grAma vikAsa khAtAnA maMtrI zrI navInacaMdra zAstrIe jaNAvyuM hatuM ke kaccha tapabhUmi che. karachanI A punita dharA para botera jinAlaya jevA pavitra tIrtha. sthaLamAM jena sAhitya samArohanuM Ayojana thAya e atyaMta AnaMda sAthe gauravanI vAta che. jainadharme vizvane ahiMsAne saMdeza Ape che. jainadharma graMthomAM ApavAmAM AvelA upadezanuM anusaraNa thAya te jagata tanAva mukta banI zake, hiMsA mukta banI zake, ane sAruM jIvana jIvavA mATe sakSama banI zake. samAjamAM ahiMsA, zAMti, ekatA, bhAIcAro ane paraspara sumeLa sAdhavA jene sAhitya ghaNuM upayogI thaI zake. AjanA kaparA kALamAM mANasa mANasa tarIke jIvavAnuM zIkhe, sRSTinA raMgamaMca para thoDuM bheju vApare te tene saMsAra sukhI ane saMtevI bane. aMtamAM zrI zAstrIe jaina sAhitya samAroha dvArA dharma, sAhitya, nIti, sadAcAranI vAte le konA hRdaya sudhI pahoMce ane sAhitya samArohanI A virala pravRttithI anekenuM jIvana naMdanavana bane evI zubhakAmanA darzAvI hatI. jana sAhityanuM yogadAna : suprasiddha vyAkhyAnakAra munizrI devaranasAgarajI mahArAje A prasaMge vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke kacchanuM A keDAya gAma kacachanI kAzI che. ahIM koDAyamAM sAhitya samAroha na thAya te Azcarya thAya ! A bhUminA paramANuM ati pavitra che. AjathI savAse varSa pahelAM A bhUmi para sAhityanA vidvAnanuM avAranavAra milana thatuM. ahIM jJAna gaMgotrI satata vahetI rahetI. jene sAhityanuM vizvanA sAhityamAM adabhUta yogadAna che. ema jaNAvIne jena sAhityakArAnA hAthe sajAyeluM sAhitya, zrIpALacaritra, zrI devacaMchanI vIzI-padaracanAo, zrI sakalacaMdrajInI sattarabhedI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha-gu7 2 pUjA ane anya pUjA sAhitya, upAdhyAya yazovijayajI ane zrI jJAnavimalasUrinI racanAo temaja acalagacchanA prabhAvaka AcArya zrI jayazekharasUrinA sAhityanuM rasapAna karAvyuM hatuM. kharA netRtvanI khATa : khyAtanAma vidvAna, tyAgamUti zrI jerImala pArekhe saMbodhana karatAM kahyuM hatuM ke, keTalIkavAra vicAra e thAya che ke samAja ane sAhityane zuM levA devA ? AvA sAhitya saMmelane kharekhara janatAne upayogI thAya che kharA? A dezamAM kyAreka dharma sAmAjika rahyo che to kayAreka samAja dhArmika rahyo che. A dezanI keTalIka nabaLAIo spaSTa jaNAI rahI che. Aje sauthI vadhAre kheMce tevI vAta e che ke mahAtmA gAMdhI pachI A dezamAM kharA netRtvanI khoTa UbhI thaI che. AjanAM ApaNuM ghaNuMkharAM rAjakIya netAo tadana vAmaNuM ane dizAdara vinAnA che. Aje ApaNe kayAM jaI rahyA chIe, ApaNuM maMtavya zuM che tene khyAla ja ApaNane nathI. tIrthakara bhagavAna dIpaka samAna : A uddhATana beThakamAM vidvAna vyAkhyAtA prA tArAbahena 2. zAhe u dhana karatAM jaNAvyuM hatuM ke, jJAna e dIpaka che. dIpakanI hAjarImAM jema aMdhakAra TakI zake nahi tema jJAnarUpI dIpaka jemanA aMta:karaNamAM vidyamAna che. temanA aMtaHkaraNamAM ajJAna, rAga, dveSa, moha, phodha, IrSyA ane asUyArUpI aMdhakAra tathA te aMdhakAramAMthI utpanna thanArA azAMti, duHkha, kheda ke zekarUpI durguNe TakI zakatA nathI. tIrthakara bhagavAna dIpaka samAna che. tIrthakara eTale tIrtha pravartaka ane dharma pravartaka tIrthakara bhagavAna pote taryA ane ApaNane taravAne upadeza ApI gayA che. jema eka dIpamAMthI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ara jaina sAhitya samAroha bIje dIpaka pragaTe te rIte ApaNe jJAnarUpI dIpakane satata prajavalita rAkhI ApaNuM kalyANa sAdhavAnuM che. zrI upendrabhAI vorAnuM sanmAna : zrI ArakSitasarijI jaina tattvajJAna vidyApIThamAM varSo sudhI ApanArA saMskRtanA vidvAna adhyApaka zrI upendrarAya nAnAlAla virAnuM A prasaMge rU. 1101/-nI thelI, cAMdInuM zrIphaLa, prazastI patra, zAla ane sukhaDanI mALA dvArA zrI navInacaMdra zAstrInA varada haste bahumAna karAyuM hatuM. prathama beThaka : ravivAra tA. 20mI mArca 1994nA roja baporanA traNa vAge upAzraya khaMDamAM DA, ramaNalAla cI. zAhanA adhyakSasthAne bAramA jaina sAhitya samArohanI pahelI beThakano prAraMbha thayo hato. A beThakamAM nIcenA vidvAnoe pitAnA abhyAsalekhe rajU karyA hatA. jJAnayogane mahimA : pU. sAdhvI zrI mokSaguNAzrIjIe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNuvyuM hatuM ke paramapadane pAmavA mATe ApaNuM zAstramAM traNa pega batAvyA che te che jJAnayoga, tapayoga ane bhaktiga. A traNe pagamAMthI jJAnayogane jainadharmamAM bhAre mahimA che. jJAnagithI anaMta kamanI nirjarA thaI zake. jJAnamAM kaThina jarUra che paNa azakya nathI. marajIvA jema metI levA samudramAM UMDe utaratA jAya tema chavAtmA AtmaciMtanamAM UMDe utarato jAya tema tene jJAnayoganI prApti sahaja thAya. lijajA-zrAvaka jIvananI lakSmaNarekhA : prA. malukacaMda 2, zAhe A viSaya para besatAM kahyuM hatuM ke kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye yogazAstramAM mArganusArI zrAvaka Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema sAhitya sabhAgura jIvanamAM dharma ArAdhanA mATe je 5 bola kahyA che temAM lajajA. guNane paNa samAveza thAya che. dazavaikAlika sUtramAM AtmakalyANa mATe.. lajajA, dayA, saMyama ane brahmacaryane sAdhanarUpa gaNAvyA che. pazu. ane mAnavamAM AhAra, nidrA, bhaya ane maithuna samAna rUpe che. paraMtu manuSyajIvanamAM dharma ane temAMthI niSpanna thatAM viveka, maryAdA lajAnA kAraNe manuSya pazuthI judo paDI jAya che. manuSya jIvanamAM lajajAnA AcAramAM saMskAra ane lekaniMdAne bhaya e baMne kAma karatAM hoya che. zrI vijayAnaMdasUri mahArAja : zrI jayendrabhAI ema. zAhe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke jena zvetAmbara mUrtipUjaka saMpradAyamAM AcArya zrI vijayasiMhasUri pachI deDhasothI base varSanA gALAmAM kaI AcArya thayA na hatA. evA samaye pAlitANAmAM samasta jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMghe zrI vijayAnaMdasUri (AtmArAmajI mahArAja)ne AcArya padavI arpaNa karI ethI temane vikramanI vIsamI ane IsunI ogaNIsamI sadInA Adya saMvegI AcArya ane yugapuruSa tarIke oLakhavAmAM Ave che. paM. zrI sukhalAlajInA mate AtmArAmajI mahArAja prakhara vidvAna, tattva parIkSaka ane kAMtikArI vibhutI hatA. De. ramaNalAla cI. zAha jaNAve che ke AtmArAmajI mahArAja jevI mahAna pratibhA chellAM be saikAmAM koI thaI nathI. gujarAta, rAjasthAna ane paMjAba upara emano prabhAva ghaNo moTo rahyo hato. dhyAnayoga ane svAnubhUti : che. kokilAbahena zAhe A viSaya para besatAM kahyuM hatuM ke jenAga sAdhanAmAM dhyAnane bhAre mahimA che. mata, niyama, ta5,. apa, svAdhyAya vagere dhArmika kriyAonuM projana vyaktinA vicAra, Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jana sAhitya samAroha vartananI azuddhio dUra karI manane zAMta ane svastha thavAmAM sahAyaka thavAnuM che. aMte dhyeya che samatvanA vikAsa dvArA AtmajJAnanI prApti arthAta svAnubhUti. vizvanA badhA ja mahApuruSoe "sarvane oLakhavA upara bhAra mUke che. zrImad rAjacaMdra kahe che-"jaba jAje nija rUpake, taba jAnyo saba leka, nahi jAnyo nija rUpake, taba jAnya saba pheka', kabIra kahe che: AtmajJAna vinA jaga juThA ! sokreTIsa Know Thyself kahI AtmajJAnanuM mahattava svIkAre che. yoga eTale pitAnI jAtanI mulAkAta. Atmazakti jAgRta karavA mATe dhyAnayoga sarvotkRSTa sAdhana che. dhyAnayoga dvArA aMtarmukha thaI vitarAgapada prApta karI -zakAya. jaina dharmamAM strIonuM sthAna : che. haMsAbahena zAhe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke zAstra ane vyavahAra e baMne strI jAtine AdhyAtmika ane zArIrika vikAsamAM puruSajAtinI samAna siddha kare che. bhagavAna mahAvIre strIne puruSa samAna gaNIne caturvidha saMghamAM sAvI ane zrAvikAne sthAna ApIne mahilAonuM gaurava vadhAryuM che. bhagavAna mahAvIranA samayamAM caMdanabALA, mRgAvatI, sulAsA vagere mahilAonAM javalaMta udAharaNa che. aDhI hajAra varSanAM ItihAsamAM aneka mahilAonA uttama daSTAMta jovA maLe che. kavi sahajasuMdaranI eka aprakaTa racanA : prA. kAntilAla bI. zAhe A viSaya para bolatAM kahyuM hatuM ke, jaina sAdhu kavi sahajasudara upadezaga7nA siddhasUri-dhanasAranI paraMparAmAM renasamudra upAdhyAyanA ziSya. temanI guNaratnAkara chaMdakRtine mukhya viSaya jaina saMpradAyamAM khUba jANItA evA sthUlabhadra-zAnA kathAnakane che. AkhI racanA kula cAra adhikAromAM vahecAyelI che. A kRti kula 418 kaDI dharAve che. AkhI kRti vAMcatA eka kathAtmaka Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-gucha kAvyakRti tarIke je pAMceka muddAo paratve ApaNuM lakSa derAya che te che: (1) A kRtimAM vAtAkathana kavinuM gauNu prajana rahyuM che. (2) ahIM kathana karatAM bhAvanirUpaNuM ane varNana vizeSa dhyAna kheMce che (3) kRtinA bahiraMganI paNa kavie savizeSa mAvajata karI che. (4) cAraNuM chaTAvALA vividha chaMdone kavie khUba lADa laDAvIne emAMthI bharapUra saMgIta UbhuM karyuM che. (5) kavine pAMDitya ane bahuzrutatA ahIM pragaTa thAya che. anya vakatA : prathama beThakamAM uparokta nibaMdhenI rajUAta uparAMta (1) pU. " munizrI navaratnasAgarajIe dhyAnayoga" ane (2) pU. sAdhvIzrI kalpaguNazrIjIe zrutajJAnane mahimA e viSaya para mananIya vaktavya rajU karyA hatA. dvitIya beThaka : ravivAra, tA. 20mI mArca, 1994nA rAtrInA ATha vAge yAtrika gRhamAM jaina sAhitya samArohanI bIjI beThaka maLI hatI. jemAM nIcenA vidvAnoe pitAnA nibaMdhe rajU karyA hatA. satadharma saMzAdhana : - zrI goviMdajIe jIvarAja levAyAe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke dharmanI ImArata satyanA pAyA para nirbhara hoya che. A pAyAnA (1) darzana (2) adhyAtmavidyA (3) AcArasaMhitA ane (4) paraMparA e cAra mukhya aMga che. A caturvidha pariprekSyamAM koI paNa dharmanuM mULa svarUpa jANamAM AvI zake. A svarUpa samajavAnI manasthiti paNa satya vaDe ja sAI zake. satya ane satadharma eTalA gADhapaNe saMlagna che ke dhama kayAMthI zarU thAya che ane satya kayAMthI praviSTa thAya che te kaLavuM kaThina che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jaina sAhitya samAroha sacAro-eka abhigama : prA. arUNa jozIe A viSaya para bolatAM kahyuM hatuM ke, AtmA jyAre dehano tyAga kare che tyAre maraNu thAya che. pratyeka dehadhArI mATe maraNu Avazyaka che. uttarAdhyayana sUtramAM maraNunA khe prakAza nirdiSTa che. jemake ajJAnI jIvAnu` akALa maraNu vAra vAra thAya che. paraMtu paMDita puruSonuM sakALa maraNu eka ja vAra thAya che. ane te utkRSTa che. sacArAnA saMbaMdha ajJAnIonA akALa maraNu sAthe nathI. vyutpatinI dRSTie tapAsIe te| sacArA zabda 'saMstAraka' zabdamAMthI nIkaLe che. tRNu zayyAne saMstAraka athavA sacArA kahe che ane sacArAnA sabaMdha paDitA sAthe che. AgAmI samayane oLakhIne paMkti svayaM peAtAnA mRtyukALa nizcita kare che ane A prakriyAne kAryAnvita karavA mATe tRSNa--zayyA bichAvIne AhArAdine tyAga karI AtmadhyAnamAM rata thaI dehatyAga kare che, A prakriyAne saMcAra karyAM kahevAya che. jainadharmInA viziSTa siddhAMtA : 1 prA. upalA mAdIe A viSaya para vaktavyU ApatAM jaNAvyu` hatu` ke, jainadarzana e anekAntadana che. AtmA sAdhaka che, samyag jJAna, darzana, cAritra ane tapa e sAdhana che. mekSa e tenuM sA che, mekSa eTale AtmAnA sapUrNa guNAnI paripUrNatA. adhanAthI sacA chUTavuM' tenu' nAma meAkSa. jeTalA baMdhanA vadhAre teTalA sa MsAra vadhAre. AtmA pete ja kama'nA kartA che ane peAte ja sukhadu:khane bhoktA che. bIjo kare ne tame bhAgavA ane tame karA ne bIjo bhAgave e suTita nathI ane tethI ja A vizva Izvara ke keAIe banAvyuM nathI ke Izvara tenA preraka nathI. deSathI rahita thayelA siddha AtmAne saMsAranA pAmatA nathI. kAraNa ke rAga saMbaMdha rahevA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAgu che jainatIrtha tAraMgA - eka prAcIna nagara : . kanubhAI zeThe A viSaya para bolatA kahyuM hatuM ke, tAraMgA para bAramI sadInuM ajitanAtha bhagavAnanuM prAcIna daherAsara darzanIya che. tAraMgA tIrthanI mAhitI "rAsamALA'mAMthI prApta thAya che. rAsamALAmAM jaNAvyuM che ke ahIM keTalAka navA nAnA daherAsare che. svaccha jaLAzayo che. parvata para devI tAraMgAnuM maMdira che. tethI tenuM nAma tAraMgA paDayuM che. te veNu vatsarAjanA samayanuM che. saMbhava che ke A sthaLe kumArapALe baMdhAvela ajitanAthanA daherAsara pUrve paNa koI daherAsara heya. A sthaLanI cAre tarapha jaMgale che ane bhemiyA vinA tyAM javuM muzkela che. ahIM pahoMcavAnA be mArgo che. IDaranI mAphaka ahIM nAne durga che. A parvatanI khINamAM ajitanAtha bhagavAnanuM daherAsara che. tenI AjubAjunA traNa zikhare para nAnI chatrIo che. je bhomiyAnuM sthAna che. tAraMgA nagaranA rakSaNa mATe durga bAMdhe che. jyAM bhekhaDo sIdhI ane caDhANuM azakya che. tevA sthaLone bAda karatA bIjA bhAga para sthAnika grenAITa paththaranI bhIte bAMdhI che. A durgane pUrva ane pazcima dizAnA daravAjA che. temAM pUrvanA daravAjAnI racanA sulatAna yuganI kamAnavALI che. tathA daravAjA paranI bhIMta para zikharanA bhAge, cakezvarI, tIrthakara Adi zi9pa dekhAya te rIte jaDI dIdhelA che. samakItanA saDasaTha bela : zrI uSAbahena mahetAe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNuvyuM hatuM ke vyavahAra samitinuM pAlana karavA mATe saDasaTha bhedanuM jJAna Avazyaka che. cAra sahaNa, traNa liMga, daza prakArane vinaya, traNa prakAranI zuddhi, pAMca duSaNane tyAga, ATha prabhAvako, pAMca lakSaNa, pAMca bhUSaNo, I AgArA, cha jayaNa, cha bhAvanA ane cha sthAnaka ema saDasaTha bhedothI yukta hoya te samyakatva zuddha kahevAya. samakata Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A hitya samAroha pAmelo jIva samakita sAcavavA saDasaTha bolanI ArAdhanA karatA hoya che. nizciyathI samakitanI sAdhanA, mehanIya karmanI sAta prakRtie anaMtAnubaMdhI kedha, mAna, mAyA lebha tathA mithyAtva mehanIya, mizra mohanIya ane samakita mohanIya A sAta prakRtine upazama, kApazama ke kSaya he joIe, te ja sAcI ArAdhanA che. locana-kAjala saMvAda: De. kIrtidA jozIe A viSaya para bolatA kahyuM hatuM ke, locanakAjala saMvAda kavi jayavaMtarinI racanA che. jayavaMtasUri madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA gaNanApAtra kaviomAMnA eka che. temanI kavitvazakti asAdhAraNa che. teo vaDatapagacachanI ratnAkara zAkhAnA sAdhu hatA. kavinI jIvana ghaTanAonA samaya nideze maLatA nathI. temanI kRtiomAM maLatA samayane AdhAre temane kavanakALa soLamI sadInA madhyabhAga ane uttarArdha nizcita thAya che. lecanakAjala saMvAda jayavaMtarinI be DhALa ane 29 kaDInI racanA che. A kRti TUMkI che paraMtu kathananA cAturya ane snehabhAvanA vilakSaNa nirUpaNanI dRSTie AkarSaka che. Ama te "samAna rUpa guNa vyAsaneSa maitrI" ema kahevAya che. paNa nirguNa sAthe paNa saMbaMdha hoya zake e viziSTa vicAra A nAnakaDI kRtinuM AkarSaNa che. A laghukRti tenA kathananA cAturya viSayanI rajUAtanI vilakSaNatA, uttama daSTAMta kalA ane paraMparA karatAM navA viSayanI pasaMdagIne kAraNe dhyAnapAtra banI rahe che. anya nibaMdha : dvitIya beThakamAM uparokta nibaMdhonI rajUAta 'uparAMta (1) De. dhavala gAlAe Cosmic Universel Without Beginning and without End e viSaya para, (2) zrI prakAza pI. vorA e "jinezvara paramAtmAnuM vijJAna" e viSaya para ane (3) zrI hasamukhalAla zAMtilAla zAhe "ahiMsA pAlanamAM jena sAhityanuM gadAna" e viSaya para nibaMdha vAMcana karyuM hatuM. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAreha-gucha 4. tRtIya beThaka : semavAra, tA. 21mI mArca, 1994nA roja savAranA, sADA nava vAge upAzraya khaMDamAM tRtIya ane aMtIma beThaka maLI hatI jemAM nIcenA vidvAnoe pitAnA nibaMdhe rajU karyA hatA. avadhijJAna : Do. ramaNalAla cImanalAla zAhe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke jenadharmamAM jJAnanA mukhya pAMca prakAra batAvyA che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna. jIva cAra prakAranA ghAsikamane sarvathA kSaya kare tyAre tene kevaLajJAna pragaTa thAya che, je mukti apAve che. jJAnavaraya karmanA kSayapakSama anusAra jIvane mati, bhuta, avadhi ane mana:paryava jJAna thAya che. avadhi eTale maryAdA. sthaLa ane kALanI amuka maryAdAmAM rahelA rUpI padArthone Ama pratyakSa karavAnI zakti te avadhijJAna che. AMkha ane mananI sahAya vagara kevaLa AtmabhAve rUpIpadArthane jovA jANavA te avadhijJAna che. avadhijJAna be prakAranA che: bhava pratyayika ane guNa pratyayika. deve ane narakagatinA jIvane avadhijJAna janmanI sAthe thAya che. manuSya ane tIya ane avadhijJAna guNavikAsa dvArA thAya che. tIrthaMkara bhagavAnane avadhijJAna janmathI thAya che. anugAmI, ananugAmI, vardhamAna, himAna, pratipati ane apratipati evA prakAre paNa avadhijJAnamAM batAvavAmAM Ave che. avadhijJAnI jIva vartamAna samaya uparAMta bhUtakALa ane bhaviSyakALamAM paNa pitAnI sthaLa kALanI maryAdA anusAra rUpI padArthone joI zake che. avadhijJAna samakti jIvane tathA mithyAvIne paNa hoI zake che. mithyAtvInA avadhijJAnane vilaMga jJAna kahevAmAM Ave che. kAraNa ke te malina prakAranuM hoya che. mana:paryAvajJAna, avadhijJAna karatAM caDhiyAtuM che. kAraNa ke te phakta samakitI jIvone ja thaI zake Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jene sAhitya samAroha che. vartamAna samayamAM TI.vI. ane viDionI zodha thaI che je avadhijJAnano kaMIka aNasAra Ape che. paraMtu te pUrNa nathI. kAraNuM ke TI.vI. ane viDiye bhaviSyakALanI ghaTanAne kayAreya batAvI nahi. zake. vaLI tenA da be parimANamAM che. avadhijJAnamAM jIvaMta dazyanI jema traNa parimANa hoya che. avadhijJAna ane mana:paryava jJAna. eka prakAranI labdhi che. mokSamArganI ArAdhanAmAM te anivArya nathI. guNe pAsanA : mA, tArAbahena ramaNalAla zAhe A viSaya para belatAM kahyuM hatuM ke jenadharmamAM guNopAsanAnuM ghaNuM mahatva che. mAnavabhava. e guNaprApta karavAno amUlya avasara che. guNa anaMta che, deze paNu anaMta che. doSa dUra karI guNa prApta karavA e parama puruSArtha che. kayAM guNo pAmavAM ? paraMparAthI je uttama manAyA che, je svapara kalyANakArI che, saMte ane prajJAvAna puruSa jenI prazaMsA karatA thAktAM nathI te guNo. jenadharma pramANe zubhalakSaNa te guNa che. azubha lakSaNa te doSa che. paMcamahAvata te guNa che. bAkInA bane te uttaraguNa athavA mULaguNane poSaka guNa che. guNa prAptinA upAyo aneka che. temAM mukhyatve prabhudarzana, prabhu stavana, prabhu bhakti che. e uparAMta zAstravAMcana, ciMtana, manana, saMtasamAgama, sadguru zaraNa, mahAna vyaktinA caritranuM vAcana, kaDaka AbhaparIkSaNa ane prakRti nirIkSaNane gaNAvI zakAya. samyaga jJAna aura taka : zrI joharamala pArekhe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyuM hatuM ke tethI dharmane siddha kare, paripuSTa kare vyartha che. parabhAvamAMthI svabhAvamAM pahoMcavuM enuM nAma ja dharma che. svabhAvanA abhAvamAM tarkanA mAdhyamathI jJAna prAptinI AzA niSphaLa Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArela guccha 2 svabhAva kAI divasa taka pratiSThita nahi thAya. tA thI aparipakava loDhAnI zraddhA DAmADALa thavAnI zakayatA che. ot bhaktAmar OAtra - pADe ane paThana : prA. jayaMtabhAI kAThArIe A viSaya para khelatAM kahyuM hatu` ke bhaktAmara steAtra e su Mdara bhakti racanA ja nahi, sarasa kAvyakRti paNa che. A racanA saMskRta bhASAmAM che. temAM keTalAka kahina zabdo Ave che. bhaktAmara Atra jainAmAM dhaNu pracalita che. ethI enI dhaNI pustikAo chapAya che. ane keTalIka phaeNseTA paNu utarI che. AvI pustikAe zuddha chapAya ane kaeNseTAmAM tadna zuddha uccAraNa thAya e jarUrI che. keTalIka nAmAMkti vyaktinI kaeNseTamAM paNa azuddha uccAraNa sAMbhaLavA maLe che ethI udvega thAya che. tamiLanA saMta kaviyitrI - annaiyAra : zrI temacaMdra ema. gAlAe A viSaya para vaktavya ApatAM jaNAvyu` hatu` ke drAviDa parivAranI tamiLabhASA bhAratanI prAcInatama bhASAomAM eka che. jaina paraparA ane jaina sAhityanI sAthe!sAtha tamila sAhityanA vikAsa thayeA che. jaina kavio, sate ane vidvAneAe tamimra sAhityanA utthAna ane utkaSamAM noMdhAvele phrALA ananya, amUlya che. sadIo sudhI jaina anugamanA prabhAvathI sata ane bhakta nArIeAnI dI' paraMparA vikasI, jemAM sauthI lekapriya hatA prathama sadInAM saMta ane bhakta kavayitrI anvayAra. teo jaina hatA ane eka mAnyatA anusAra saMta tiruvalluvaranAM bahena hatA. emanAmAM vairAgyadazA ane kavitvazakti janmasiddha hatI. koI paNa dRzya ke ghaTanA jotAM temanI kAvyasaraNI vahevA lAgatI. anvayAra atyaMta rUpALA hatA. paMdara varSe lagna nakkI thayAM. emanI koI IcchA na hatI. jAna mAMDave AvI UbhI. avyAra tyAMthI sarakI gaNezajInA maMdiramAM paheAMcIprA nA karI ke mArA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jena hitya samAroha rUpane, mArA pavanane pAchuM laI le ane jANa mAtramAM avaIvAra dharaDAM DozI thaI gayA ! pAchA AvI parivrAjaka banI zikSA mAgI. nivAha karatAM. rAjavIo emane khUba sanmAna ApatA. emanI racanAo Aje paNa pAThyakramamAM che. ghera ghera emanI racanAo Aje gavAya che. pramANabhAna, saMyama, zista, dAnadhama, gRhasthadharma, vidyA, kaSAya, namratA, rAjAnI pharajo, anAsakti, tyAga vagere aneka viSaya para emanI racanAo maLe che. upAdhyAya yazavijayajInAM keTalAMka pado : Do. kalAbahena zAhe A viSaya para bolatAM kahyuM hatuM ke sattaramAM saikAmAM thayelA upAdhyAya yazovijayajI mahArAja jaina dharmanA prakAMDa vidvAna hatA. ekathI vadhAre graMthanuM temaNe sarjana karyuM hatuM. saMskRta, prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM temanI kRtio vidvadabhogya che. temanA stavana-panuM sAhitya paNa eTaluM ja utkRSTa che. emanA pado sAmAnya jinastavana svarUpe, viziSTa nistavana svarUpe, gItarUpe, AdhyAtmika rUpe, navanidhAna nava stavane rUpe ane gautama prabhAtI stavana rUpe racAyA che. yeya ane kyAtAnI ekatA thatAM bheda maTI jAya che. kavie tethI ja gAyuM che. mAtA ema bhaye deu eka kuM, mi bhedakI bhAga, kulavidArI chare janasaritA, taba nahi taDAga." page cAlanAra pagarakhAM pahere te tene kAMTA na vAge te vAta kevI sarasa rajU karAI che. pAu calata panahI je pahire, nahI tasa kaMTaka lAga." upA. yazovijayajInI padaracanAo bhaktahRdayanA sAdhanAkALamAM uddabhavatA vividhabhAvone utkRSTa rIte raju kare che ane tethI ja temanI padaracanAo jIvaMta lAge che. sukaDI-ArasIyA saMvAda rAsa : DA, devabALA saMghavIe A viSaya para prakAza pADatAM jaNAvyuM hatuM ke madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM saMvAlAtmaka Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha-guNa 3 kRtionI paraMparAnusAra sukaDI ane bArasiyAnA saMvAdanI A rAsakRti saM. 1783mAM bhAvaprabhasUrie racelI che. A kRti 16 DhALamAM, 354 kaDImAM ane 764 paMktiomAM racAyelI sudIdha saMvAdakRti che. sukhaDanA lAkaDAne TukaDA ane orasIyA vacce A kRtimAM rajU thayele saMvAda kavinI phaLadrupa kalpanAzakti, uDI vicAra zakti ane tIkSaNa tarka zaktine paricaya karAve che. zatruMjaya tIrtha para jinaprabhunI aMgapUjA mATe orasIyA para sukhaDa dhasavA jatAM e be vaccenA saMbhASaNane AlekhatI A kRtimAM kavie nItibodha upadezanI suMdara guthaNI karI che. anya abhyAsa le che : sAhitya samArohanI A tRtIya ane aMtIma beThakamAM uparokta nibaMdhenI rajUAta uparAMta anya vidvAne ane abhyAsIoe paNa vividha viSayo para abhyAsalekhe rajU karyA hatA, jenI vigata A pramANe cheH (1) zrI cImanalAla ema. zAha-kalAdhara-gujarAtI jenA patrakAratva dizA ane vikAsa (2) DaoN. baLavaMta jAnI-khemA haDALiyAne rAsa (3) De. zilpA gAlA-pAMca samavAya ane (4) zrI sudarzanA koThArI-cha Avazyaka bAramA jaina sAhitya samAroha mATe bIjA keTalAka nibaMdha AvyA hatA, jemAMnA A mujabanA mukhya che. (1) pU. muni zrI navInacaMdravijayajI (pAlitANu) zrImad vijayAnaMdasUri mahArAja aura unakA sAhitya-eka adhyayana (2) zrI bhaMvaralAla nAhaTA (kalakattA)-bhAkhaMDa pakSI (3) De. priyabALA zAha (amadAvAda)-jaina mUrtipUjAnI prAcInatA (4) Do. kavina zAha (bilimorA)-AtmArAmajI mahArAjanuM pUjA sAhitya (5) paM. chabIladAsa kezarIcaMda saMghavI (surata) doDha varSa pahelAnuM eka aitihAsika kathAnaka ane zAstrIya pAThanI mahattA samajAvatA eka mananIya vyavahAra prasaMga Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArame jaina sAhitya samAroha (6) De. Ara. pI. mahetA (gAMdhInagara)-mudita kumudacaMdra prakaraNa (7) prA. cetanA bI. zAha (rAjakoTa)-meruvijaya kuta vastupAla tejapAlane rAsa-eka adhyayana (8) zrI nagInadAsa vAvaDIkara (muMbaI)sudharmAsvAmI (9) De. manaharabhAI sI. zAha (amadAvAda)-bAravratadhArI zrAvakanA lakSaNo (10) De. sureza jhaverI (amadAvAda)-samayanI mAMgarAmabANa IlAja. abhivAdana : jaina sAhitya samArohanA saMyejaka . ramaNalAla cI, zAhanuM jinAgama TrasTanA ceramena zrI vasanajI lakhamazI zAhanuM sAhityanI traNe beThakonuM saMcAlana karanAra zrI cImanalAla kalAdharanuM, kavi saMmelana ane uddhATana beThakanuM saMcAlana karanAra zrI kalyANajI sAvalA-umilanuM ane yAtrA pravAsanuM Ayojana ane vyavasthA saMbhALanAra zrI zAMtilAla gaDAnuM A prasaMge abhivAdana karavAmAM AvyuM hatuM. saMcAlana ane AbhAradarzana : kavi saMmelana ane uddhATana beThakanuM saMcAlana zrI kalyANajI sAvalA-umile karyuM hatuM. jaina sAhitya samArohanI traNe beThakonuM saMcAlana zrI cImanalAla kalAdhare karyuM hatuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jinAgama TrasTa taraphathI zrI vasanajI lakhamazI zAhe AbhAravidhi karI hatI. kavi-saMmelana : tA. 18mI mArca, 1994nA jaina sAhitya samArohanI pUrva saMdhyAe zrI kalyANajI sAvalA-umilanA kuzaLa saMcAlana heThaLa kavi saMmelana jAyuM hatuM. jemAM kacchanA ane muMbaInA kavio avazrI AnaMda zarmA, cImanalAla kalAdhara, dAuda TAnA, jayendra zAha, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya mArAguccha rajanIkAMta cA-AnaMda, goviMdajI levAyA-ziriza', vraja khatrI gajakaMdha', rasika mAmatorA, jayaMta sacade, prakAza verA zAne kalyANajI sAvalA-umile svaracita kAvya, gIta, gajhala rajU karIne upasthita zrotAjanone prabhAvita karyA hatA. tIrthayAtrA : A mAhitya samArohamAM upasthita vidvAna bhAI-bahenane kacchanA prAcIna tIrtha bhadrezvara, vADI, bidaDA, navAvAsa (durgApura) koThArA, sutharI, jakhau, naliyA, terA, bhuja vagere sthaLonI tIrthayAtrA karAvavAmAM AvI hatI. * * Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa chatra pa. pU. zrI yazodevasUri mahArAja - - tIrthakara kevalI-sarvajJa thAya tyAre deve aSTamahAprAtihAryanI racanA kare che. emAM cothuM prAtihArya te traNa chatra che. kevalI avasthAthI laIne nirvANu paryata prabhunA mastaka upara devanirmita traNa chatronuM astitva rahe che. A traNa chatro ekasarakhA mApanAM nahi paNa nAnAM moTAM hoya che. paraMtu e kayA krame hoya che ? sauthI upara nAnuM ane prabhunA mastaka upara sauthI moTuM evA savaLA krame heya che ke sauthI upara meTuM ane prabhunA mastaka upara cheTaluM te nAnuM evA avaLA krame heAya che ? tene uttara e che ke prabhunA mastaka upara A traNa chatro savaLA krame ja hoya che. AjathI 25-30 varSa upara citrakAra zrI gokulabhAI kApaDIyA pAse bhagavAna zrI mahAvIranAM dIkSAnAM citro zarU karAvyAM hatAM. kevalajJAna pachInAM citro citarAvavAmAM Avaze tyAre mAre chatra batAvavAno prasaMga Ubho thaze ja, tyAre te chatra kevI rIte batAvavAM te prazna mArI sAme khaDo thayo hato. bhAratanI parikaravALI mUrtiomAM savaLAM traNa chatro jevAM maLatAM hatAM. prAcIna mUti. zi je maLI AvyAM temAM paNa traNa cho savaLAM ja jovA maLatAM hatAM. bIjI bAju vItarAgastotranI TIkAnA AdhAre samAjamAM tethI UlaTAM eTale avaLAM chatranI samaja paNa sArI pravartatI hatI, tyAre mane thayuM ke A bAbatamAM sAcuM zuM ? tene nirNaya thaI jAya te citro karAvavAnA prasaMge khATuM Alekhana na thavA pAme. huM mArA anubhava lakhuM ke-Arakayolojikala DipArTamenTanAM prakAzane dvArA, anya moTI meTI saMsthAo dvArA, bahAra paDelAM nAnAM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jaina sAhitya samAhi-surai 3 meTAM prakAzana dvArA, myujhiyama dvArA, mAsiko vagere sAmayiko dvArA, kAgaLa, vastra ane kASTha uparanAM citro dvArA gAmaDAMnI, zaheranI, jaMgalanI, pahADonI, guphAonI vetAmbara ane digambara seMkaDo mUtionA phoTAo meM je joyA emAM spaSTa savaLAM chatrone eka ja prakAra jovA maLyA che. A traNa chatra mATe kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya vItarAgantotra'mAM nIce pramANe zleka Apyo che? tavodhya'mUrkha' puNyaddhi-kramasabrahmacAriNI / chatratrayI tribhuvana prabhutva prauDhaza sinI // A zlokamAM AvelA puSya, Rddhi ane jana ane TIkAmAM Avelo uttarottara zabda. A cAra zabdanI asaMgati savaLAM chatrane anukULa rahe che. bhAratabharamAM yatra, tatra, sarvatra parikaravAnI ke parikaravinAnI mUtio, te dhAtunI hoya ke ArasanI, zvetAmbara hoya ke digambara, te mUtio uparanAM chatro trikoNAkAre mUrtinI upara ja ke aMdara paththara ke dhAtuthI kaMDArelA vidyamAna che. hajAro varasathI kaMDArAyelAM che, jene huM savaLAM (bhagavAnanAM mAthA upara prathama meTuM, te pachI bIju tethI nAnuM ane te pachI trIju tethIya nAnuM) prakAra tarIke oLakhAvuM chuM te ja prakAranAM cha che. zAstramAM "chAtichatta zabda je arthamAM vaparAya che te ja arthamAM jhagha jhava" zabda che, eTale baMne vacce arthasAmya jaLavAI rahyuM. A eTalA mATe kahevuM paDyuM che ke chatro ADAM laTakAvavAnAM nathI paNa UbhAM laTakAvavAnAM che. e cho UbhAM laTakAvavAnAM pArAM paNa konI mAphaka ? to zrI hemacaMdrAcAryajIe enI spaSTatA karavA pulisihakarinI vAkaya lakhyuMte "puNyakti thI zuM levuM? e mATe Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa gu blekamAM kazuM ja sUcavyu nathI. puNyaRddhi zabdathI TIkAkAre peAtAnI sUjha pramANe samyaktvAdi Rddhi atha. karyAM. e rIte huM puNyaRddhithI samavasaraNanI Rddhi paNa sUcavI zakuM. Rddhi zabdane prayAga samyaktvAdi zabda sAthe jeTale badhabesatA nathI, tethI vadhu samavasaraNanI Rddhi sAthe baMdhabesatA che. game te RddhinuM grahaNa karavAmAM vAMdho nathI. kemake krama sAthe saMbaMdha joDavAnA nathI, phakta chatra ' uparAuparI ' che eTalu' ja sAbita karavuM che. je vAta zrImad hemaya drAcAya jIe karI barAbara te ja vAta mahepAdhyAya zrI vinavijayajI mahArAja kare che-- pratisiMhAsana prauDha-cchatrANAM syAt tryaM traya N / uparyuparisa sthAyi mauktikazreNyala N kRtam // 620 || zrI hemaca`drAcAya jIe lekamAM jema jhalaka zabda vAparyAM tema zrI vinayavijayajI mahArAje leAkamAM 'jyuri'-upara upara zabda vAparyo che, eTale traNa trA upara upara che eTalI ja vAta karI, paNa emane traNa tranAM krama ke tenAM mApa bAbatamAM IzArA karyo nathI. 4. * AgamazAstro, AgamanA TIkAkArA, zrI hemaca`drAcAryajI, zrI vinayavijayajI tathA anya granthA eka ja sarakhI eka ja vAta kare che. paNu chatranAM krama ke mApa aMge koI sUcana ke sa Mta karatAM nathI. pU. zrI hemacaMdrAcAya jI puNyaddhi kramathI chatranI AkRti(sAIjha)ne jaNAvatA nathI, e ja rIte TIkAkAra paNa peAtAnI TIkA dvArA chatranI sAIjhane jaNAvatA nathI. prathama ApaNe TIkAnI 5kti joIe. taba maulau chatratrayI zobhate / kathaM / Urdhva mUrdhva uparyupari vyavasthitA ata eva puNyarddhikramasabrahmacAriNI... artha - A TIkA zrI hemacaMdrAcAya jInA zlokanA athane Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jaina sAhitya samAroha-mucha * anusaratI ja che. chatratrayI "upara upara" vyavasthita rIte rahelI che. ane tethI ja te puNyaddhikrama mujaba (upara upara) samajavI. pachI puNyaddhijhama mujaba kahI, te puNyaddhithI zuM levuM ? eTale TIkAkAre eka pachI eka gaThavAelAM samyakatva, dezavirati vagere vratonI vAta. karI. te pachI TIkAkAre "uttarottaranne puSyadvaiiH: tatra mAtAtrayI' ATalI ja TIkA karI che. TIkAkAranA " uttarottara ' zabdano artha zuM karo ? atyAra sudhI ApaNe badhA rivAja mujaba eka, ekathI moTuM' e ja artha karatA AvyA chIe. krama ane * uttarottara A be zabda evA drayathaka jevA che ke saheje zramabhUlAvo thaI ja jAya, paraMtu TIkAkArane Azaya "uparAuparI rahelI vastu' ATalI ja bAbatane jaNAvavAnuM che, paNa "uttarottara zabda chatranI (ekabIjAthI nAnI ke meTI) AkRtionI vAta vyakta karato nathI. - A uparathI tAtparya e nIkaLyuM ke zrI hemacaMdrAcAryajInA 4 kane anusaratI vAta TIkAkAre paNa karI. TIkAkArane "puNyaddhi ' nA arthasUcaka samyakatva eTale nAnuM, dezavirati eTale moTuM ane sarvavirati eTale ethIya moTuM e je artha ITa heta che. TIkAkAra pote TIkAmAM tavar mAtavatratrathI e lakhyA pachI teozrI lakhata ke-pappazaravAghena mAruM jIvra raghu, dezaviratirAnTena dvitIya 4tra prathamachatrAt vastI ane sarvaviratirAna phitIyANi adhiva vistIrNa tRtIyaM chatra ane prakAre tratrathI jJAtavyA athavA anayAjALa chatrA paraMtu Avo kazo ullekha karyo nathI. vItarAgastotra'nI avacUrimAM nIce pramANe kahyuM che : ' ' * 3ttarottara ne artha kozakAroe AgaLa AgaLa, vadhAre ne vadhAre athavA kramazaH kare che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa chatra 85 - puNyaspaddhistasyAH kramaH, prathama samyaktvam, tato dezaviratistataH sarvaviratirityAdistasya sabrahmacAriNI sadRzI malyAdinA / avacUrikAre "puyaRddhine artha judI ja rIte karyo. puNyaRddhithI samyakatva, dezavirati, sarvavirati jaNAvIne ema lakhyuM ke "chatrayI A puddhinA jevI che. puNyaddhinA jevI che eTale zuM ? te jaNAvyuM ke rahyA hatA eTale jema samyaphava, dezavirati, sarvavirati e vratanI jevI nirmaLatA che tenA jevI ja chatratrayI nimeLa che, eTale nirmaLatA joDe sarakhAmaNI karI. je krama ja sUcavavo hoya te sadarI TIkA pachI prathama chatra raghu to mahaMta e rItanI TIkA karI spaSTatA karata, paNa karI nahi. A artha je barAbara hoya te avacUrikAre puNyaddhikama zabdathI chatranAM kramano te koI ja IzAre karyo nathI. jainadharmamAM tIrthakaronI mUti kevI rIte banAvavI ? te mATe zi9pazAstra vizAradoe lakhyuM che. A zAstra seMkaDo varasathI lakhAyuM che, kemake mUti ghaDavAnuM baMdhAraNa lagabhaga hajAre varasothI ghaDAyuM che, emAM mUtinAM aMgopAMge kevAM mApe rAkhavAM ? enI keTalI laMbAI-pahoLAI rAkhavI? ane mukhanI AkRtinuM mApa e badhuM jaNAyuM che. e zAstramAM mUrti mAthA sudhI taiyAra thavA Ave tyAre e chatra mAthA upara paheluM moTuM banAvavuM ke mAthA upara paheluM nAnuM banAvavuM ? te tyAM nAnAM chatranI te kaI vAta ja nathI. zilpakAroe spaSTa lakhyuM ke tIrthakara jinendradevanAM mAthA upara paheluM chatra sauthI moTAmAM moTuM, te pachI uttarottara be nAnAM banAvavAM eTale savaLAM chatranI ja vAta aMke thaI. puNyaddhi zabadathI samyaktva, dezavirati Adi RddhinuM grahaNa karyuM, paNa prazna e Ubho thAya ke prathama daSTie samyaphavAdi Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha , tyAganAM vrate che to tene Rddhi tarIke kema eLakhAvAya? kharekhara sAcI rIte je "Rddhi' zabdane yogya hoya tevuM je daSTAnta maLI jAya te enuM grahaNa zA mATe na karavuM ? te ApaNuM pAse bIjI Rddhi che, tene purA paNa che. tIrthakaredevanAM pravacananI sabhA jene samavasaraNa kahe che, je senA, cAMdI, ratna vagerenI RddhithI baneluM che. bhArata cakravatIe mAtA marudevAne jyAre kahyuM ke, "tArA putranI samavasaraNanI Rddhi te tuM je," eTale puSyaddhithI samavasaraNanuM prahaNa karavuM vadhu ucita che ane vadhArAmAM koIne ADakatarI rIte krama goThave hoya te paNa samavasaraNu baMdhabesatuM thAya tema che. kemake sasaraNane je traNa gaDha che te gaDhane AkAra savaLAM traNa chatrane barAbara maLato Ave che. nIcene gaDha pahelo sauthI moTo ane bIjo, trIje uttarottara nAnA eTale sasaraNanI Rddhine artha vadhu svIkArya che. pratyakSapramANa e sAmAnya rIte Agha, sauthI zreSTha, niHzaMka ane nirvivAda pramANu gaNAya che. enAthI vastu hastAmalakata spaSTa samajAya che. pratyakSapramANa mATe bIjA kazA purAvA-sAbitInI jarUra rahetI nathI. (1) pAMca-pAMca phUTa ke tethI vadhu moTI kALamIMDha paththaranI 2500 varSa jUnI mUrtiomAM mAthA upara aMdara ja khodIne paththaranAM ja banAvelAM savaLAM ja chatro che. bahArathI lAvelAM hoya tevAM nahIM paNa mUti ghaDI tyAre ja bhegAM ghaDelAM che. tethI te Agamane ane tadanusAra vartatI savaLAM chatranI mAnyatAne ja anusaratAM che. zilpazAstranAM granthamAM jenamUrtinAM aMgopAMgo kevAM mAre karavAM, parikara kevA mApe banAvavuM, e badhI vAta vyavasthita rIte gaNatarI mujaba lakhelI che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa chatra zipanAM "dIpAva" ane "zilparatnAkara' nAmanA prakhyAta pratye spaSTa jaNAve che ke bhagavAnanAM mAthA upara paheluM chatra sauthI meTuM, ane te pachI uttarottara be nAnAM samajavAM. zilpazAstranA A be graMthamAM spaSTa lakhyuM che ke, tIrthaMkaranI mUti upara pachI mRNAstra eTale kamaladaMDa karavo ane te pachI chatra banAvavuM. te chatranA uparanA bhAgamAM bIjAM be cha karavAM. badhe chatravaTo (bhege gaNune) 20 aMgula paheLe thAya. te kevI rIte thAya ? te nIcenuM paheluM chatra te garbhasthAnathI eTale kendranA madhyabhAgathI baMne bAjue daza-daza AMgula karavuM, eTale baMne bAjune saravALe karIe eTale nIcenuM chatra 20 aMgula thAya. AnuM tAtparya e ke paheluM chatra sahuthI moTuM vIza aMgulanuM samajavuM, pachInuM bIju chatra te vasu aMgula eTale ke garbhasthAnathI ATha-ATha aMgulanuM banAvavuM eTale gaLAkAre 16 aMgulanuM thAya ane trIju chatra cha aMgulanuM karavuM. AnuM tAtparya e thayuM ke paheluM chatra sauthI moTuM viza aMgulanuM thayuM eTale svAbhAvika rIte ja te paheluM samajavAnuM che. tyArapachI bIju ATha aMgulanuM te nAnuM ane bIjAthI cha gulanuM te tenAthIe nAnuM samajavuM. AthI pahelAM chatranI gaLAkAramAM laMbAI-pahoLAI 20 aMgulanI, pachInI 8 aMgulanI ane te pachInI 6 aMgulanI. Ama, pratyakSa pramANa ane zilpazAstranA AdhAre spaSTa thAya che ke savaLAM chatranI paraMparA ja sAcI ane zAstrIya che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNu ane cAra sAdhanA kAraNa paM. panAlAla jagajIvanadAsa gAMdhI pratyeka kAraNanI pAzvabhUmikAmAM kAraNa rahela che. jenA darzane karela pRththakaraNa anusAra kAryanA mULamAM mukhyatAe pAMca kAraNa rahela che. emAM gauNa pradhAnatA hoI zake che. A pAMca kAraNa ke kArya banavAmAM bhAga bhajave che te (1) svabhAva (2) kALa (3) karma (4) puruSArtha (udyama) ane (5) bhavitavyatA (niyati-prArabdha) che. - jyAM sudhI aMtima kArya thAya nahi, kRtakRtya thavAya nahi, eTale ke jIva (AtmA) enA svabhAva (mULa zuddha svarUpa)mAM Ave nahi tyAM sudhI A pAMce kAraNe saMsArI chadmastha jIva viSe vatteoche aMze bhAga bhajave che ane kArya-kAraNanI paraMparA cAlatI rahe che. jema pAMca kAraNa che, tema jaina darzananA tattvajJAna anusAra tema astikAya (pradeza samUha) che. (1) dharmAstikAya (2) adharmastikAya (3) AkAzAstikAya (4) pudgalAstikAya ane (5) jIvAstikAya ema pAMca astikAya che. AmAM dhamastikAya, adharmAstikAya, ane AkAzAstikAya viSe mAtra eka ja kAraNa svabhAva dhaTe che. e traNa asitakAya jaDa, akriya, ane arUpI che arthAta temanAmAM parivartana ke paribhramaNa nathI; tethI te traNemAM mAtra eka ja kAraNa svabhAvanuM astitva che. dharmAstikAyane gatisahAyaka dharma, adharmAstikAyane sthiti sahAyaka dhama ane AkAzAstikAyane avagAhanA devAne dhama, temanA tathA prakAranA A bhAva che. te sAthe pudagalAstikAya viSe mAtra svabhAva, kALa ane bhavitavyatA e traNa kAraNo ja bhAga bhajave che.-pudgalAstikAya, e jaDa (achava- nivetana) hovAthI tema ja vedanA ane jJAna na hovAnA kAraNe kama Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNu ane cAra sAdhanA kAraNa mane puruSAya e khe kAraNu dhaTatA nathI. paraMtu pudgalAstikAya, parivartanazIla, ( rUparUpAMtaratA paryAyAMtaratA ) hovAthI tema ja ribhramazIla ( kSetrAMtaratA )hevAthI emAM svabhAva uparAMta kALa ane bhavitavyatA ghaTe che. v jyAre jIvAstikAyamAM je saMsArI-chadmastha jIve che emanA viSe pAMce kAraNeA ghaTe che. tyAre siddha paramAtmAnA jIve viSe, teo temanA mULa zuddha svarUpamAM AvI kRtakRtya thayela hovAthI, karahita ( niSkarmA ) heAvAthI, akriya, arUpI (parivata`na ane paribhramaNu rahita parama sthirAvasthA), sthira, akAla heAvAthI emanA viSe kALa, ka puruSArthI ane bhavitavyatA nathI ghaTatAM, paraMtu mAtra svabhAva dhaTe che. chatAM eTalI spaSTatA karavAnI ke jIva jayAre avyavahAra rAzimAMthI vyavahAra rAzimAM Ave che. nigeAdamAMthI nIkaLe che tyAre bhavitavyatA ja hoya che. A pAMce kAraNeAnI have vyAkhyA karIzuM ane samajIzuM. (1) svabhAva : je drazyamAM je lakSaNurUpa bhAva hoya te tene svabhAva kahevAya che. gati sahAyakatA, dharmAstikAyanA; sthitisahAyatA, adharmAsti kAyanA; avagAhanA dAyitva, AkAzAstikAyanA; pUragalana ane grahaNaguNu pudgalAstikAyane tathA darzIna-jJAna-cAritra-tapa-vIya.-- upayega (saccidAna da sva1) e jIvAstikrAyane svabhAva che. jenuM astitva trikALa hoya, jene banAvI zakAya nahi, jene miTAvI zakAya nahi, je anAdi, anaMta, anutpanna avinAzI, svayaMbhU hAya tene svabhAva kahevAya che. vizvamAM kaI paNa padAtha astitvarUpe che ane tene nizcita svabhAva che. tema te nizcita svabhAva anusAre tenu nizcita kA` pazu che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha 3 ApaNe je chIe te ApaNuM astitva che ane ApaNe jevAM chIe te ApaNe svabhAva che. (2) kALa vartana eTale pAMce astikAmAM thatI artha kriyA, jene kALa kahevAya che. TUMkamAM chavaajIva, (pudgala pradhAna)nA paryAyanuM nAma ja kALa. jIvaAjIvanA artha kriyAkArInA arthamAM je bhAvo (paryAyAMtaratAM, rUparUpAMtaratAM kSetramAMtaratA) che te ja kALa che. paryAyAMtaratA jyAM che, rUparUpAMtaratA ne zreyAMtaratA eTale ke parivartana ne paribhramaNa jyAM che tyAM kALa che. pudgaladravyamAM je paryAya che te kALa che ane te anitya che. saMsArI chaghastha jIvomAM je kartA-bhoktAnA bhAve che te kALa che, je anitya che. jIvane je kALAzvAsa che tenuM ja nAma kALa. dravyanI avasyAMtarane gALo te kALaH kamika avasthA jemAM che tevAM pudgala dravya ane saMsArI (azuddha) chavadravyane kALa hoya che. (3) karma : bhUtakALamAM jIve pitAnA Atmapradeze jamA karAvela pitAnI zubhAzubha mAnasika, vAcika, ane kAyika kriyAne kama kahe che. e jIva ane pudgalanuM mizraNa che. kAraNavagaNa (pudgala) jayAre Atmapradeza sAthe baddha saMbaMdhamAM Ave che tyAre te karma rUpe pariName che. (4) puruSArtha (udyama) : jemAM pheraphAra karI zakAtuM hoya emAM pheraphAra karavAnI kriyAne udyama kahe che. mana, vacana, kAyAnA yoge karIne maLela "saMjJA tathA buddhi vAparIne ISTanI prApti mATe karAyele parizrama te puruSArtha athavA te udyama kahevAya che. udyama eTale vIryatarAyane kSayopazama, ke je vartamAna kALamAM che ane vartamAna kALamAM kAmamAM Ave che. bhUtakALanI smRti che, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA kAraNa ane bhaviSyakALanuM sapanuM (kalpanA) che. vedanA to mAtra vartamAna svarUpa che. bhaviSyakALa ane bhUtakALa che. eTale saMbaMdha che. paraMtu upayoga arthAta vedanAmAM te mAtra vartamAnakALa ja che. bhUtakALane khatama karI, bhaviSyakALane sudhAravAnI tAkAta vartamAnakALamAM rahela udyama-puruSArtha-vIya zaktimAM che. karma ane bhavitavyatA hovA chatAM udyama vinA kArya siddhi nathI. jAgRti e uttama che. udyamathI bhaviSyane aMta ANavAne hoya che. pitAnA bhaviSyano aMta ANavA mATe udyama karavAnuM che. jyAre anyanA bhaviSya aMge bhavitavyAthI vicAra karavAno che. te te chanA bhUtakALanA itihAsane paNa tathA-prakAranI bhavitavyatAthI mUlavavAne che. (5) bhavitavyatA (niyati-prArabdha) : kevali bhagavaMta (sarvajJa prabhu) je banAva arthAta ghaTanA prasaMga ke Event ne je pramANe emanA jJAnamAM je hoya athavA te jotAM hoya te ja pramANe te banAvanuM nizcita banavuM tene bhavitavyatA kahe che. "bhagavaMta je pramANe jue che te ja pramANe thAya che, te bhagavaMtanI sarvajJatA che. jyAre je pramANe thAya che te ja pramANe bhagavaMta jue che." te bhagavaMtanI vItarAgatA che, niSmajanatA, nihitA, niSpakSatA, nirapekSatA mAdhyasthatA che. je pharanAra nathI, je TaLanAra nathI, je nizcita che ane je avazyabhAvi che te bhavitavyatA che. svabhAva anAdi-anaMta siddhi che. svabhAva akramathI che. bhavitavyatA e banAva-dhaTanA Event che. enI zarUAta (Adi) che ane tene aMta paNa che. bhavitavyatA kamathI hoya che. banAva bane tyAre utpAda ane banAva pUrI thAya tyAre vyaya. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-mucha 3 - bhavitavyatA e abAdhAkALavALuM hovAthI "para" vastu che. bhavitavyatA e vAyadAne vepAra che. jyAre udyama e rokaDAne hajarano vepAra che. strIne mAtRtva prAptinA banAvamAM A pAMca kAraNe je bhAga bhajave che ane tenAthI mAtRtva prAptinuM je kArya bane che te viSe vicAratAM A pAMca kAraNe saraLatAthI samajI zakIzuM. savabhAva : mAtA banI zakavAne dharma strImAM che. puruSa mAtA banI zakato nathI. strIne mAtA banI zakavAne dharma te svabhAva. kALa : strI amuka nizcita samaye mAtA banI zake che. strI tuvaMtI thayA bAda ja ane garbha rahyA pachI, garbhakALa pUrNa thaye ja mAtA banI zake che. Ama ahIM mAtRtva prAtinA banAvamAM kALa paNa ene bhAga bhajave che. karma ; pUrvakRta mAtRtva prAptinuM tathA prakAranuM kAma bAMdhyuM hoya ane te kema udayamAM Ave tyAre ja te strI mAtA banI zake che, e batADe che ke karma mAtA banavAmAM kAraNabhUta che. puruSArtha udyama : puruSa sAthenA kriyAtmaka saMyoge karIne strI mAtRtva dhAraNa karI zake che. je udyamano phALo mAtRtva prAti viSe sUcave che. bhavitavyatA-niyati-prArabdha : uparokta cAre karaze prApta hovA chatAM jo tathA prakAranI bhavitavyatA na hoya te strI mAtA thaI zakatI nathI. enAthI e sAbita thAya che ke bhavitavyatA paNa bhAga bhajave che. strIne mAtRtva prApti bAbate A pAMce kAraNe bhAga bhajave che te ApaNe sahunA anubhavanI vAta che. te ja pramANe anya kArya viSe paNa A pAMce kAraNe vattA ochA aMze bhAga bhajave che.' Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA kAraNa .. (Events) ane mAM nathI. para banatA have ApaNe A pAMca kAraNathI niSpanna thatI sAdhanA viSe vicArIzuM. bhavitavyatAmAM ApaNe parAdhIna chIe. bhAvamAM ApaNe svAdhIna chIe. bahAra banatA banAve (Events) ApaNuM vazamAM ke ApaNuM kAbumAM nathI. paraMtu ghaTatI te ghaTanAo upara yA to banatA te banAvo upara bhAva (feelings) kevAM karavAM, ke bhAva. kevAM rAkhavA ane te bhAva kema jALavavA te ApaNuM hAthanI vAta. che. e ja ApaNuM vazamAM che ane te ja ApaNe puruSArtha che. e ja pramANe bahAranI saMpatti tathA prakAranAM karmanA viSAkedaye maLavI te prArabdha che. jyAre ApaNe ApaNuM AtmAne nirAvaraNa (kamarahita) karavo te ApaNe puruSArtha che. prApta samaya-saMpattizakti-sAdhanAdine AmanistAra kAje sadupayoga kare te jIvane -AtmAne puruSArtha che. pariNAma je Ave te prArabdha arthAt bhavitavyatA pramANe che. ApaNI IcchA, buddhi, kriyA, bhAva e puruSArtha che. AvI maLavuM te prArabdha che. je akriyatA che. jyAre prayatnapUrvaka IcchA pramANenuM meLavavuM te puruSArtha che je sakriyatA che. prArabdha upara' vastunA saMbaMdhe che ane tethI parAdhIna che. "para" vastu maLe paNa kharI ane na paNa maLe. kamane udaya che te prArabdha che. bhAvamAM parivartana karavuM te puruSArtha che. dha nIpajavAne saMyogo nirmANa thavA te prArabdha che. jyAre krodhanA saMyogomAM zAMta rahI kSamAbhAva dhAraNa kare te puruSArtha che, kAraNa ke karmane udaya che paNa bhAvane udaya nathI. bhAva to karavAnA che. bhAvavAnA che. bhagavAne (sarvajJa prabhue) joyuM che tevuM thavAnuM che te prArabdha che. paraMtu te chatAM ya e sarvajJa prabhu-vItarAga jinezvara bhagavaMta emanI jinavANInuM zravaNa karAve che eTale ke upadeza-arthAt dezanA Ape che, kAraNa ke ApaNe sahumAM puruSArthanI zakti che-udyama che, virya phoravavAnI AMtarika zakti che, tAkAta che.. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya mArAha-guccha 3 e vIya zakti (puruSA') vaDe ja bhagavAnanA upadeza jhIlI (grahI)ne ApaNAmAMnA saMsArabhAva, mithyAtvabhAva, dehabhAva, kaSAyabhAva, Adi kADhI nAMkhIne yAne ke ene vairAgyabhAva, samyagUlAva, AtmabhAva, adhyAtmabhAva, prazAMtabhAvamAM pariNamAvavAnA-palaTAvavAne puruSAtha kheDI zakIe chIe. Aje bhAvapalaTA, bhAvaparivatana, hRdayaparivata na che te ja chadmasthaLavAne pahelAM mithyAva guNusthAnakethI ceAthA samyakatva guNasthAnake ArAhaNu karavAnI manAyeAgatI dRSTi parivatananI prakriyA che. It is a turning point. 4 pAMca kAraNane sAdhana banAvI, sAdhanA karI sA arthAt siddhinI prApti karavAnI che. kALa je vartamAna che, te bhUta bane che ane bhaviSya, vatamAna banIne avatare che. vartamAnakALanA upayAga karI, bhUta ane bhaviSyane khatama karI kALAtIta eTale ke akAla thavAnuM che. bhaviSya-vartamAna-bhUtakALanI je hAramALA (LineChain) cAle che, kALanu' je vaheNa vahe che, te vinAzI che. emAM vinAzIpaNu' che. jIve eTale ke ApaNe sahue vicAravAnu che ke... vinAzI rahevu` che ? kALanA pravAhamAM taNAtA rahevu' che? ke pachI avinAzI thavuM che ? avinAzI thavuM hAya, kALanA vamaLamAMthI kinArlR Avavu. DrAya, teA bhaviSya vata mAna--bhUta ema kALanI je zRMkhalA cAle che tene teADavI rahI. kALa pachI svabhAvanI vAta karIe te svabhAva, jagatane zuM che? ane jIvanA peAtAnA zuM che? e jIve eTale ke ApaNe sahue vicAravuM joIe ane te upara ciMtana, manana, maMthana, sazodhana karI jIve enA peAtAnA (sva) bhAvamAM eTale ke svabhAvamAM Avavu joIe. krama viSe vicAratAM emAMthI sAdhanA e nIkaLI zake che ke krama sArA ane narasA (kharAba) ubhaya prakAranA hoya che. satkrama nuM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA karaNa La sAruM ane kukama (duSkarmanuM phaLa kharAba hoya che. te kama karatI vakhate arthAta karmabaMdhanA samaye jIve nikI banI satkarma- sukarma-sukRta tarapha vaLavuM joIe. udyamanI vAta laIe to te pAMce kAraNamAM jIvane svAdhIna evuM kAraNa che. mATe jIve zubhamAM pravRttizIla thavuM joIe ane pramAda cheDI apramata (jAgRta-sAvadha) banI zubhamAM joDAI zuddha (rmamalarahita) thavuM joIe. aMte bhavitavyatAmAMthI sAdhanA e nIkaLe che ke jIva icche che kAMI ane thAya che kAMI. te je pariNAma Ave tene niyati, nizcita bhAvi samajI laI rati-arati, harSa zokathI dUra rahI samabhAva TakAvI zakAya ane samatAmAM rahI zakAya. pAMce kAraNa maLI kArya bane che te e pAMce kAraNathI jIve sAdhanA karavI joIe. kALa-kama udyama-niyati Adi AtmAnuM svarUpa nathI. paraMtu paramAtmapada prAptinAM sAdhana che. udyama Adi karavA chatAM ya pariNAma na Ave te hatAza nahi thatA svarUpamAM sAdhanAmAM-sthira rahevuM. sAdhanathI pariNAma na Ave te kALadhama-udAma AdithI para thavuM arthAt upara UThavuM, sAdhanathI rahita nathI thavAnuM paNa sAdhanathI samatha thavAnuM che. kAryanA mULamAM rahela A pAMce mULa kAraNathI AbhAnA mULa zuddha svarUpane samajI jIve pAMca kAraNuthI sAdhanA karI svayaMnA zuddha Atma svarUpa-paramAtma svarUpanuM prAgI karavAnuM che. mokSanI prApti thavAnI che, e ApaNuM bhavitavyatA che. ApaNA svabhAvane oLakhI, kAmanA bhramamAMthI bahAra nIkaLI, kamarati thavAmAM ApaNe sahu koI ulasI banIe. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha guru , svabhAvakALa-karma-udyama ane niyati e pAMca samavAyI. kAraNa viSe vigate vicAryuM. e pAMca samavAyI kAraNanI jema mukti prApti mATe cAra sAdhanA kAraNanI AvazyakatA che, je prApta karI te vaDe mukti prAptinuM kArya siddha thaI zake che. e cAra sAdhanA- kAraNo nIce pramANe che : (1) apekSA kAraNa (2) nimitta kAraNa (3) asAdhAraNa kAraNa ane (4) upAdAna kAraNa. (1) apekSA karaNa : apekSA kAraNa pUrvakRta kamathI prApta thAya che, je janmathI laI maraNayA te nirvANa sudhI AtmA (jIva)nI sAthe hoya che. apekSAkAraNane vyApAra mAphaka ya-vikraya heto nathI. e pAyo (Foundation) che. karmabhUmi (jyAM asimasi ane kRSine vyavahAra hoya che te pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca mahAvidehanA kSetrane karmabhUmi kahevAya che) mukti prAptine . anukULa kALa ke jene kALacakranI gaNatarImAM cethA duHkhama-sukhamane Ane kahe che te kALa, AryakSetra, AryajAti, uccagotra saMpatti paMcendriya manuSyani tathA vajaRSahma nArAca saMdhayaNuM (hADakAMnI racanAne anusAre zarIranA bAMdhA-daDhatAnA arthAta - saMghayaNanA jaina darzanamAM prakAra varNavela che ke vajaRSabha nArAcasaMghayaNa, RSabhanArAca saMghayaNu, nArAya saMdhathaNa, ardhanArAca saMghayaNa, kilikA ane sevA athavA chevaTanuM saMdhayaNa, vachaRSabhanArA saMdhayaNa, e zArIrika baLanI parAkASThA che. zarIranAM hADakAnI daDhatA ane baLa, mananAM vikAsa tathA manobaLa mATe sahAyaka che. jema ApaNe vyavahAramAM pratyakSa anubhava karIe chIe ke ApaNA nibaLa saMghayaNane aMge bhalabhalAM kahevAtAM kherakhAM zarIranI nibaLatAe manathI dIna hIna banI jAya che)nI prApti, mokSa-prAptinI apekSA jene che tene Avazyaka che, kemake karmabhUmi, duHkha-sukhama nAmane. FO | Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra mAdhanA kAraNe 97 cotho Aro athavA mahAvideha kSetra ke jyAM sadA mokSaprAptine anukULa kALa che. AryakSetra, AryajAti, uccagautra, saMkSipaMcendriya manuSyabhava tathA vajISabhanArA saMghayaNa e mokSaprApti mATe apekSita che ane tethI ja te sarvene apekSA kAraNamAM gaNavela che. AvA prakArane mokSanI prAptine anukULa manuSyabhava maLa e jaina darzanamAM jaNAvela daza daSTAMte durlabha arthAta atyaMta durlabha che. mahApudaye karIne enI jIvane prApti thAya che. (2) nimittakAraNa : nimittakArane vyApAra hoya che ane tene bahArathI meLavavAM paDe che. tyAM to tathA prakArane vega hoya to yogAnuyoga evAM nimitta AvI maLe che. nimittakAraNamAM AtmAnuM kartApaNuM che. vaLI nimitta be prakAranAM che. eka te jaDa nimitta eTale ke caravaLa -edyo-muhapattI, kaTAsaNuM, Asana, maMdira, graMtha Adi upakaraNe je karaNanimitta kahevAya che. bIjA cetana nimitta che, je deva-guru-sAdhamika Adi che. jene kartA nimitta kahevAya che ane te ApaNAthI bhinnakSetre hoya che. (3) asAdhAraNa kAraNa ke apekSA ane nimitta kAraNane prApta karI, aMta:karaNanI, mokSa prAptine yogya tathA prakAranI zuddhi thavI, te mokSaprApti aMgenuM asAdhAraNa kAraNa kahevAya. TUMkamAM bahAranAM maMdira-mUti, AgamagraMtha dharma tathA deva ane gurunA nimitta kAraNane prApta karIne atyaMtaramAM krodha, mAna, mAyA, lobha Adi kaSAyenuM upazamana thavuM ane rAga-dveSa rahita thatAM jaI nispRhI banavuM tene asAdhAraNa kAraNa kahe che. ' kArya eka tattva che. jenuM anaMtarakAraNa eka heya che, paraMtu paraMparakAra aneka hoya che. kAryanI siddhi pUrenuM aMtima kAraNa te anaMtarakAraNa ane tenI pAzvabhUmimAM rahelAM anya kAraNo te Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guracha 3 paraMpara kAraNa. sarvajJatA arthAta kevalajJAnanI prAptinuM anaMtarakAranuM te vItarAgatA-kSapakazreNi che. jyAre enI pUnA paraMpara-kAraNamAM guNasthAnaka ArohaNa, samyakatva prApti Adi che. (4) upAdAna kAraNa : upAdAna kAraNa eTale AtmA, svayaM AtmAne mokSa thaI zake che ane thAya che. jema ke mATIne ghaDe bane che paNa kapaDAMne ghaDo banato nathI. ghaTAkAre pariNamanane svabhAva mATIno che. tema paramAtma svarUpe pariNamanane svabhAva AtmAne che. mATe AbhAne upAdAna kAraNa kahela che. TUMkamAM upAdAna kAraNa e guNa-dravya svayaM che, jyAre asAdhAraNa kAraNa e guNane guNa che. athavA to kahe ke mokSane Icchaka e upAdAnakAraNa che. jyAre mokSanI IcchA e asAdhAraNa kAraNuM che. upAdAna kAraNa dravya pradhAna che. jyAre asAdhAraNa kAraNa guNuparyAya pradhAna che. AmAM eka vibhAgamAM apekSA ane nimitta kAraNa che, jenI kamathI prApti che. jyAre bIjA vibhAgamAM asAdhAraNa ane upAdAna kAraNa che je yugapada prApta thAya che. karmabhUmi, AryakSetra, AryajAti, uccagotra (sAtvikabhAva yukta saMskArI jIvana)nI apekSAe jyAM apekSAkAraNa che tyAM ja nimittakAraNe maLI zake che. apekSA kAraNa maLyAM pachI nimittakAraNanA saMbaMdhamAM AvavuM paDatuM hoya che mATe ja tenI apekSAkAraNa ane nimitakAraNa evA be kamamAM vahecaNI karI che. apekSA ane nimitta. kAraNane pAmIne, asAdhAraNa kAraNa ane upAdAnakaraNane pAmavAnI zakyatA UbhI thAya che. je prApta thayethI asAdhAraNa ane upAdAna kAraNa yugapada prApta thAya che. kAraNa ke dravyathI tenA guNaparyAya abhinna che. arthAta dravya e upAdAna kAraNa che ane guNaparyAyane vikAsa e asAdhAraNu kAraNa che. udAharaNa tarIke mokSane Icchaka utpAdana dravya FOT | Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNu ane cAra sAdhanA kAraNu che ane meAkSanI IcchA tathA tene anukULa vRtti ne pravRtti e asAdhAraNa kAraNu che. guNasthAnaka kramArohanI paripATIthI cethA guNasthAnathI zarU karI je samyaktva, dezavirati,savirati Adi sAdhaka avasthAe che te ane temAM rahelAM sAdhanAnA guNA yAvad kevalajJAna sudhI sa` asAdhAraNa kAraNarUpe che. aMte kevalajJAna prApta thayethI asAdhAraNu ane upAdAnakAraNu eka thaI jAya che. kevala jJAtI dravya che. jemAM jJAna guNu che ane kevalajJAna e jJAnaneA paryAya che. eTale asAdhAraNa kAraNu rUpa guNuparyAya ane kevalajJAnI dravya abheda thaI jAya che. sAdhaka avasthAmAM, vikAsakramamAM upAdAnane vikAsa je bhedarUpa dekhAya che te sAdhya avasthAmAM abheda thaI jAya che. aMtima kAnI kRti ane kAraNunI samAptithI je kRtakRtyAvasthAnI arthAt paramAtmapadanI prApti thAya che tyAre guNu ane guNI abheda thAya che. pachI apekSAkAraNu ane nimittakAraNa mekSa prApta thaye rahetI nathI. krama ke te ubhaya 'para' dravya hovAthI bhedarUpa che jethI chUTAM paDI jAya che. samaSTi-vizvamAM tema ja meAkSamArganI sAdhanAmAM A cAra sAdhanA kAraNeAnuM sa`cAlana che, je mATIne apAtA ghaTAkAra ane ghauMmAMthI banAvAtI ATalInA dRSTAMtathI spaSTa samajI zakAya che. mATIne apAtA ghaTAkAramAM khullA AkAza, ane bhUmi apekSA kAraNa che. 64, cakrAdi karaNa-nimitta kAraNu che. jyAre kuMbhAra kartyanimitta kAraNa che ane mATI upAdAna kAraNa che. teja pramANe mATIne piDa baTAkArane prApta kare tyAM sudhInA vacalA AkAre (jene zAstrIya bhASAmAM sthAsa, koSa, kapAla, kuzaLa vigere paryAyeAthI ALakhavAmAM Ave che) te asAdhAraNa kAraNA che. tema ghauMnI zaTalImAM meTa, kaNika ane kaNikanA luvA vagere avasthAo eTale ke taiyAra thayelI ATalI ane roTalInI pUrva avasthAe asAdhAraNa kAra kahevAya che, jyAre ghau... e upAdAna kAraNu che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene sAhitya samAroha-mucha a apekSAkAraNamAM agAu jaNAvyA mujaba pUrvakRta karma che. jyAre nimitta kAraNumAM jIvanuM samyapha kartApaNuM che. kema ke devane ISTarUpe svIkAravA-sthApavAmAM, guNIjanane gurupade sthApavAmAM tathA sAdhArmika, sujana, saMta samAgama satsaMga karavA AdimAM temaja arcanA-upAsanAdi karavAmAM kartApaNuM che. apekSA ane nimittakAraNane prApta karI asAdhAraNakAraNa tathA upAdAnakAraNamAM praveza karavAno che ke jyAMthI abhyatara mekSamArganI zarUAta thAya che. jenA aMte paramAtmapadanI prApti sAthe ja asAdhAraNa ane upAdAna kAraNa ubhaya abheda thaI jAya che. jyAre nimittasAdhana nimitta ja rahe che. bhedarUpa ja rahe che. paNa abheda thatuM nathI. jyAre apekSAkaraNa: dehanA aMte sAthe nirvANu thatAM aMta pAme che. apekSAkAraNa ane nimittakAraNa sudhI pahoMcavAmAM te ApaNane ApaNuM zubhakarmo sahAyabhUta thAya che. paraMtu nimitta kAraNarUpa devaguru bhagavata ApaNane apekSA ane nimittamAM ja gAMdhI na rAkhatAM ApaNane asAdhAraNa ane upAdAna kAraNumAM javA prere che. kama kAMI ApaNane asAdhAraNa ane upAdAnakAraNamAM laI jatAM nathI. skUla udAharaNathI samajavuM hoya te samajI zakAya ke amuka saMgamAM vaidyadAkatara naLI dvArA anna jaTharamAM pahoMcADI deze paNa te anamAMthI rasa-lohI-vIrya zakti te zarIre svayaM ja banAvavI paDaze. pUrva puNyakarmanA udaye zrImaMta kuTuMbamAM janma e pUrvakRta karmane kAraNe maLe ane TaLI jaI zake che. paNa zrImaMta-samRddha saMskAra vArase te zrImaMta saMskArI svajana, mitra, satsaMga, vAyana Adina nimittathI ja maLI zake che. bAhya sAdhana (upakaraNa)thI sAdhanA karavAnI che ane atyaMtara asAdhAraNa kAraNa dvArA bhAvamAM ArohaNa karavAnuM che. arthAta paraMparAe kSapakazreNi mAMDavAnI che je upAdAnakAraNanI khilavaNuM che. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNu ane cAra sAdhanA kAraNa atha ane kAma evuM tattva che ke khIjA ApaNA mATe karI Ape, jyAre mekSa evuM tattva che ke koI ApaNu' nahi karI Ape. AtmA svayaM upAdAnakAraNa che te asAdhAraNa kAraNa taiyAra kare te muktAtmA-paramAtmA bane. bIjA ApaNA mATe rAMdhI zake, khavaDAvI pazu zake, paraMtu bIjA khAya ane ApaNu` peTa bharAya e teA kadI nahi bane. je khAya tenuM ja peTa bharAya ane te ja tRpta thAya, bIjo nahi. e te ApaNA sahunA anubhavanI vAta che. je kAraNathI nizcita kAya thAya che te kAraNu aMzarUpa hovA chatAM temAM pUrNatAnA AreApa karIne tene pradhAnatva Apavu e kRtajJatA guNa che. rasAI mATe sarva sAdhana sAmagrI hAjara hovA chatAM agni peTAvavA ekAdI kAMDI-dIvAsaLI na heAya te tenA mATe chellI ghaDIe doDAdoDa thaI paDe che e ApaNA jIvanavyavahAranA anubhavanI vAta che. eve samaye dIvAsaLI jevI mAmUlI vastunI pradhAnatA thaI paDe che. eTale ja teA ApaNe kRtajJatAbhAva vyakta karavA upakaraNAnA UjamaNAnuM AyeAjana karI te pratyenA ahAbhAva-upakArabhAva vyakta karIe chIe. UmA dvArA upakaraNAnA darzana-vaMdana karIe chIe ane temanI upakArakatA upara svIkRtinI maheAra chApa mArIe chIe. 101 bAhya pa'cAcAranA pAlanamAM devaguru jeo rto nimitta che emanuM AlaMbana laIne bahu upakaraNAdi je karaNanimitta che tenA dvArA sAdhanA karI abhyaMtaramAM paMcAcAranA pAlanamAM aMtarayAtrArUpe kaSAyanuM upazamana ke je asAdhAraNakAraka che te karatAM karatAM kaSAyanA sarvathA kSaya karavAnA hoya che. saDasaThe melanI sajhAyamAM tathA ATha yeAga dRSTinI sajhAyamAM mahAmahApAdhyAya. yazavijayajIe detra ane gurunuM mahAtmya gAyuM che ke... Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jene sAhitya samAreha-gucha * "saMmati dAyaka guru taNe pagruvAra (prati upakAra) na thAya. bhava kaDAkoDe karI karatAM sarva upAya."-(saDasaTha bela) pazu TAlI surarUpa kare je samaktine avadata re; e guNa vIra taNe na visAruM... (sthirAdaSTi upara sajajhAya) - jyAM kArya-kAraNanI paraMparA cAle che temAM kAraNe kArya mATe che ane te thayela kArya AgaLanA kArya mATe kAraNa bane che. paraMtu pUrNa yAne ke aMtimakArya thayA pachI AgaLanuM kArya hetuM nathI. temaja kRtakRtya thayethI pahelAMnA kAraNane jovAnI ane hevAnI jarUra nathI. kAraNa-kAryanI paraMparAne tyAM aMta Ave che. kAraNa-kAryanA bhAvamAM trikAlAbAdhita niyama che ke "aMtima kAryanuM kArya na heya ane mULa kAraNanuM kAraNa na hoya. A ja vidhAnamAM pelI kALajUnI samasyA "muraghI pahelI ke IDuM paheluM ?"ne ukela maLI jAya che ke suradhI IDA sApekSa che ane IDuM aradhI sApekSa che. yAda rahe ke karyuM tene kahevAya ke je karyA bAda keI karavApaNuM ja rahe nahi ane thayuM tene kahevAya ke je thayA bAda TaLe nahi, vinAza pAme nahi, ochuMvatuM thAya nahi, pheraphAra thAya nahi. na bagADapaNuM hoya ke na sudharavApaNuM hoya, ke na tenAthI kayAMka, kazuM adhika haya, tema tenA rakSaNa ke jALavaNInIya AvazyatA nahi hoya. e trikALa ekarUpa heya. thayuM te che ke je thayAM pachI sthira thaI jAya. sthAyI banI jAya, jemAM AgaLa thavAnuM hoya athavA karavAnuM bAkI heya tene aMtima-kArya na kahevAya. , kArya-kAraNanI rUparekhA e che ke kyAM ..... (ma) saMsAramAMthI saMsAra banAve ane kArya-kAraNanI paraMparA cAlu ne cAlu ja rAkhavI. sTezana pachI sTezana ane eka mukAma Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA kAraNe 10i 103 pachI bIjA mukAmanA pherA-cakkara cAlu ja rAkhavA, ke jyAM maMjhila hAya ja nahi. athavA te.. (1) saMsAramAMthI mokSamArga kerI kADho ane saMsAra rahita thaI aMtima kArya karI siddhi meLavavI-mukti meLavavI ane AtmamAMthI paramAtmA banI javuM, jethI kArya-kAraNanI paraMparA-zRMkhalAne aMta ANa cakkaramAMthI chUTI jaI sAdi-anaMta sthira thaI javAya. jyAM kArya-kAraNa hoya che tyAM kartA-bhoktA bhAva hoya che. prayojana hovAthI sukha mATe bhoktAbhAva ane kArya hovAthI tyAM kartAbhAva Ave che. puruSArtha e kartAbhAva che. jyAre mokSamArgamAM mohabhAvane haNavArUpa kartAbhAva hoya che. je banI zake ema hoya te kartavya che ane te ja kAryarUpa hoya che. je kArya pachI nityatAnI prApti thAya tene kArya kahevAya. pudgaladrAvya vinAzI hevAthI pAramArthikatAe te kAryakSetra nathI. AmakSetra evuM che ke jyAM aMtima kAryanI siddhi thaI zake che. mATe ja mokSa e kArya che ane te avazya bhavyajIvoe karavA jevuM kartavya che, e kartavyarUpa che. mokSa prApta thayA pachI kAMI karavApaNuM rahetuM nathI. tethI te kArya thayuM kahevAya. ajJAnI phaLane cuMTe che. paraMtu te phaLanA mULakAraNane jotA jete nathI. e zvAnavRtti che. jyAre jJAnI kArya (phaLa)mAM kAraNane eTale ke mULane jue che ane kAraNa arthAt kamabaMdhanA samaye tenA kArya eTale ke phaLano vicAra kare che. e siMhakRtti che. ajJAnI pudayamAM phaLane cUMTe che ane puNyakarmabaMdha veLAnA zubhabhAvane bhUle che. jyAre pApakarmabaMdha veLA ajJAnI tenA phaLa svarUpe AvI paDanAra duHkhane vicAra karato ja nathI. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jaina sAhitya samAreha-guccha 3 apekSAkAraNu mokSa prApti mATe jyAM sudhI na maLela heya tyAM sudhI pradhAna samajavAM, apekSAkAraNa maLyA pachI deva-gurudharma nimittakAraNu baLavAna lekhavAM ke jenI prAptithI jIvanA pitAnA asAdhAraNakAraNu (guNa) ane upAdAnakAraNa (guNI) ghAtikarmanA kSaya ' arthAt mokSaprApti mATe mahattvanA banI rahe che. nimittakaraNane prApta karIne tene saphaLa karavA mATe asAdhAraNa ane upAdAna kAraNane AtmapuruSArtha karIne tejavaMtu banAvavuM joIe. te ja pariNAme svasvarUpane pamAya ane AtmAne nirAvaraNa banAvAya. nimittakAraNa e "para" che, jyAre upAdAnakAraNa "sva' che. eTale ke nimitta ane upAdAnakAraNamAM bheda che. jyAre upAdAna ane asAdhAraNa kAraNuM ubhaya "sva" che ane tethI bhedarUpa nathI. tema ja vidheyAtmaka (Positive) che, tethI viparIta apekSA ane nimittakAraNuM ubhaya para hevAthI niSedhAtmaka (Negative) che. mULa AdhAra kAraNa eTale upAdAnakAraNa ane tenI vacalI vikAsa avasthAo te asAdhAraNakAraNa. apekSA-nimitta-asAdhAraNa ane upAdAna kAraNathI je kArya thAya te vaDe AkAra AtmAnA upayogane arthAta upAdAnane ApavAnA che ane nahi ke pudgalane jema daMDa, cakra, pANuM ane hasta dvaya e cAra vaDe je AkAra ApavAnA che te mATIne ane nahi ke hastadhayanA mAlika kuMbhArane svakSetra, svaguNa paryAyarUpe je hoya te nizcaya kahevAya. tethI asAdhAraNa ane upAdAna kAraNa svakSetre hovAthI te nizcaya rU5 che. apekSAkAraNa ane nimittakAraNa paradravya che ane parakSetre che tethI te vyavahArarUpa che. apekSAkAra maLyA bAda nimitta kAraNane meLavavA ane tenAthI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA karaNa 105 asAdhAraNa ane upAdAna kAraNane keLavavAnA hoya che. tema karazuM te ja pAra UtarazuM. anyathA maLelAM apekSA ane nimittakAraNa paNa cAlyA jaze ane sthiti ghAMcInI ghANIne baLada jevI thaze. - jeTalI nimitta upara ApaNe dRSTi che teTalI ApaNuM upAdAna upara ApaNI daSTi nathI. nimitta uparanI daSTi nimitta na maLe tyAM sudhI rAkhavAnI hoya che, jyAre upAdAna uparanI dRSTi te kevalajJAna na thAya tyAM sudhI rAkhavAnI hoya che. darda ane daridratA na hoya to jIvana jIvavA jevuM lAge che ane kAMIka sukhane anubhavIe chIe. e ja pramANe samyam daSTipAta Ave to ApaNe dharmamAM kAMIka sthAna pAmIe. nizcayathI asAdhAraNa kAraNu (guNa) taiyAra thAya te "AtmakRpA' thaI kahevAya. bAkI vyavahArathI deva-gurUnA vadana-pUjana-sevA -vaiyAvaccethI nimittakRpA arthAta gurukRpA te maLI zake che. AtmAnA mohAdi, rAga dveSAdi dehabhAva, saMsArabhAve e khADATekarAvALI kharabacaDI bhUmi che. je upara Abha bhAvarUpI nisaraNI UMce caDhavA mATe mUkI zakato nathI. jyAre deva-guru niSparigrahI nirAraMbhI niravadya, nirdoSa, niSpA5 lIsI sapATa bhUmi che, je upara AbhA pitAnI bhAvarUpI nisaraNI mUkI upara UThI zake che. bhAvArohaNa karI zake che ane zreNie ArUDha thaI zake che. devaguru nisaraNI mAMDavA mATe nimitta che. je nisaraNInA sahAre kevalajJAnanI prApti sudhI AgaLa vadhavAnuM che. AtmAe pite pitAnA asAdhAraNa kAraNa vaDe ane upAdAna kAraNa vaDe ceryAsI lAkha yonimAMthI manuSyani ane saddagurune yoga meLavyo e enI upara thayela "paramAtmakRpA" che. have sazurune saMga sevI potAnA asAdhAraNa ane upAdAna kAraNane taiyAra karI svayaM paramAtmA banavuM te "AramakRpA che. "paramAtmA ' maLela che evAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jaina sAhitya samAroha-mucha 3 ApaNe sahu "AtmakRpA" karI svayaM paramAtmA banIe tevI abhyarthanA ! pUjya devacaMdrajIta vIzImAM emaNe aDhAramAM aranAtha bhagavaMtanI stavanAmAM A cAra kAraNuM upara prakAza pADayo che je nIce pramANe che... prathama zrI aranAtha, zivapura sAtha kharorI, tribhuvana jana AdhAra, bhavanisvAra karI 1. kartA kAraNa yoga, kArya siddha laherI, kAraNa cAra anupa, kAryathI teha gaherI 2. je kAraNa te kArya thAye pUrNa paderI, upAdAna te hetu, mATI ghaTa jema vaderI che. upAdAnathI bhinna, je viNu kArya na thAya; na huve kAryarUpa kartAne vyavasAya 4. kAraNa teha nimitta, cAdika ghaTa bhAve; kArya tathA samavAya, kAraNu niyatane dave 5. vastu abheda sarUpa, kAryapaNuM na raherI; te asAdhAraNa hetu kuMausthAna laherI 6. jehane na vivahAra, bhinna niyata bahu bhAvI; bhUmi kALa AkAza, ghaTa kAraNa sabhAvI che. eha apekSA hetu, AgamamAMhi kahyorI; - kAraNa pada utpana, kArya thaye na lallorI 8. kartA Atama dravya, kArya siddha parI; nija sattAgata dhama, te upAdAna gaNatarI 9. yoga samAdhi vidhAna, asAdhAraNa teha vadherI; vidhi AcaraNuM bhakti, jiNe nija kArya saMdarI 10. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca samavAya kAraNa ane cAra sAdhanA kAraNe 107. naragati paDhama saMdhayaNa, teha apekSA jANo, nimittAzrita upAdAna, tehanI lekhe ANe... 11. nimitta hetu jinarAja, samatA amRta khANI; prabhu AlaMbana siddhi, niyamA eha vakhANa... 12. puSTa hetu aranAtha, tehanA guNathI hIlIye, rIjha bhakti bahumAna; bhoga dhyAnathI mIliye... 13. moTA ne uchaMga, beThAne zI ciMtA, tima prabhu caraNa pasAya, sevaka thayA naciMtA... 14. ara prabhu prabhutA raMga, aMtara zakti vikAsa, devacaMdra ANaMda akSayabhoga vilAsI... 15. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya dhvani ramaNalAla cI. zAha tIrthakara bhagavAnanA arthAta arihaMta paramAtmAnA je bAra guNa gaNavavAmAM Ave che, temAM cAra mUlAtizayanA (athavA sahajatizayanA) cAra guNa sAthe ATha pratihAyanA ATha guNa nIce pramANe gaNAvAya che : (1) apAyApagamAtizaya, (2) jJAnAtizaya, (3) pUjatizaya ane (4) vacanAtizaya (A cAra mUlAtizaya che.) prAtihAryo ATha cheH (1) azokavRkSa, (2) surapupavRSTi, (3) divya dhvani, (4) cAmara, (5) Asana, (6) bhAmaMDala, (7) duMdubhi ane (8) chatra. samavaraNa vakhate de tIrthaMkara paramAtmAnAM A ATha prAtihAryonI racanA kare che. Ama, cAra mUlAtizaya ane ATha prAtihAya maLIne bAra guNa thAya che. AmAM "divya vani' e tIrthaMkara paramAtmAnI prAtihAryane eka prakAra che. vaLI te arihaMta bhagavAnane eka uttama guNa che. tIrthaMkara paramAtmAnAM ATha prAtihAya (saMkhyA, krama ane nAmanI daSTie) vetA bara ane digambara baMne paraMparAne mAnya che. prAtihArya mATe nIcene leka ghaNe prAcIna che ane baMne paraMparAmAM te pracalita che : arorA: kuNu vaghuci nimAra rA bhAmaNDala dundubhirAtapatra satprAtihAryANi jinezvarANAm // [ azokavRkSa, surapuSpavRSTi, divya dhvani, cAmara, Asana, bhAmaMDala, duMdubhi ane Atapatra (chatra) e jinezvaranAM prAtihAryA che.] prAcIna sAhityamAM A kalAka lagabhaga paMdara varSa pUrve thaI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya avani' 109 gamelA maharSi zrI haribhadrasUrie pitAnA "anekAntajya patAkA" nAmanA granthamAM kyAMkathI uddadhRta karele sau prathama jovA maLe che. paraMtu A zleka ethI keTale vadhu prAcIna che tathA mULa kayA graMthane e che ane enI racanA koNe karI che te vize pramANabhUta rIte kazuM jANavA maLatuM nathI. saikAothI pracalita banele A ka atyaMta pavitra manAya che ane stuti, tyavaMdana, vidhividhAna vageremAM bahumAnapUrvaka enuM paThana thAya che. prAtihAryo vize prAkRtamAM zrI nemicaMdasariviracita pravacana saddhAra" graMthamAM nIce pramANe bleka maLe che? kakilli kusumavuTThI devajhuNi cAmarAsaNAIca / bhAvalaya bharI chatta jayaMti jiNapADiherAI // [kaMkili (azokavRkSa), kusumavRSTi, divya vani, cAmara, Asana, bhAvalaya (bhAmaMDaLa, bherI (duMdubhi) ane chatra e jinanAM pAlihera (prAtihArya) jaya pAme che.] prAtihAryA zabda saMskRta pratihAra uparathI AvyuM che. pratihAra kare te pratihAya. pratihAra zabda prati + ha uparathI Avyo che. prada zuti grAmavardhamAnayati eTale ke darekane svAmI pAse laI Ave te pratihAra. pratihArane eka artha thAya che daravAjo athavA dvAra. eTale lakSaNAthI pratihArane artha thAya che dvArapALa, bAraNane rakSaka, cokIdAra, paheregIra. * pratihArane vizeSa artha thAya che chaDIdAra, rAjAnI AgaLa cAlanAra, rAjAne aMgarakSaka, vaLI pratihArano bIjo artha thAya che indranI AjJA mujaba kAma karanArA de. deve samavasaraNamAM prAtihAryanI eTalA mATe racanA kare che ke jethI e prAtihAryo jagatanA kene tIrthaMkara paramAtmA pAse laI Ave... prAtihAryo lekenA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jaina sAhitya samAroha-guccha 3 cittamAM Azcarya, jijJAsA, suSa, kutUhala vagere bhAve prere che. ane tIrthaMkara paramAtmA pratye pUjyabhAva janmAve che. eTalA mATe deva enI racanA kare che. devenuM A pratihArakarma eTale ene prAtihArya (athavA mahAprAtihArya) kahevAmAM Ave che. rAjAnA rakSakone ke paheregIrone paNa pratihAra kahevAmAM Ave che. paraMtu rAjAnA pratihAro manuSya hoya che. vaLI te pagAra laI nekarI karanArA hoya che. kyAreka rAjA mATe tenA manamAM abhAva ke dhikkAra paNa hoI zake che. tIrthakara bhagavAnanA pratihAre devo hoya che. teo mekara tarIke nahi, paNa potAnAmAM sahaja rIte pragaTelA bhaktibhAvathI prerAIne svecchAe, umaMga ane ullAsathI pratihAra tarIke kAma kare che. temanI pAse vaikriya labdhi hoya che ane teo avadhijJAnI hoya che. teo vaikriya labdhi ke zakti vaDe vividha prakAranI racanAo ke rUpa banAvI (vikuvI) zake che. eTalA mATe deve samavasaraNamAM je racanA kare che te prAtihAryo kahevAya che. pravacana sAroddhAranI vRttimAM kahyuM che. pratihAraH suratiniyutti devAsteSAM karmANi prAtihAryANi / prAtihArya' zabda uparathI prAkRtamAM paDihera" zabda Avyo. pADiheranA traNa arthe karavAmAM Ave cheH (1) devatAkRta pratihArakarma, (2) devatAkRta pUjAvizeSa ane (3) devanuM sAnnidhya. bauddhadharmamAM paNa prAtihAya zabda vaparAyela che. vinayapiTakanA mahAvargI" graMthamAM paMdara prakAranAM prAtihAryo gaNAvavAmAM AvyAM che. tyAM prAtihArya eTale eka prakArane daivI camatkAra athavA devI Rddhi eTale artha karavAmAM AvyuM che. bhagavAna buddhanA evA camatkAranA paMdara prasaMge temAM TAMkvAmAM AvyA che. deva samavasaraNamAM prAtihAryonI je racanA kare che temAM tIrthakara paramAtmAne prabhAva ke atizaya ja rahele hoya che. devo bhale Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya vani 111 svecchAe, pUjyabhAva ane bhakti bhAvathI tenI racanA karatA hoya to paNa temAM savizeSa baLa, samRddhi, ojasa, aizvaryA ItyAdi tIrthaMkara paramAtmAnA atizayane kAraNe ja Ave che. ema kahevAya che ke samavasaraNamAM jevuM azokavRkSa hoya che. tevuM azokarakSa khuda IndranA pitAnA udyAnamAM paNa nathI hotuM. dhAre ke tIrthaMkara paramAtmAnI upasthiti na hoya te prasaMge badhA ja devatAo bhegA maLIne pitAnI tamAma zaikriyAdi ladhithI kaI eka azokavRkSanI racanA kare to paNa te azokavRkSanuM sauMdarya samavasaraNanA azokavRkSa karatAM anekagaNuM UtaratuM ke hIna hoya. vaLI badhA devoe tIrthakara bhagavAnanI hAjarI vinA utpanna kareluM azokavRkSa (ke anya prAtihArya) jenAra lokonA hRdayamAM kadAca kautuka utpanna karI zake, paNa sAcA dharmanI bhAvanA utpanna na karI zake. jyAre samavasaraNamAM devoe racela azokavRkSa (ke anya prAtihArya) lokonA hRdayamAM dhama-bhAvanA jAgrata karavAnuM nimitta bane che. - A ATha prAtihAryomAM divya dhvani nAmanA prAtihAryamAM keTalIka vizeSa vicAraNA thaI che ane zvetAmbara tathA digambara paraMparAmAM tenuM keTaluMka arthadhaTana judI judI rIte thayuM che. 'divya dhvani eTale zuM ? divya eTale daivI ene eka artha thAya che "devata" ane bIjo artha thAya che "lokottara'. eTale divya dhvanine eka artha thAya che devatAoe karele dhvani ane bIjo artha thAya che tIrthakara bhagavAnanI vANIrUpa lokottara (divya) vini. samavasaraNa vakhate devatAo azekAkSa, puSpavRSTi, siMhAsana vagere prAtihAryonI racanA to kare che, paraMtu dezanAnI vANurUpa divya vani to tIrthaMkara paramAtmAne potAne hoya che. emanuM e Atmabhata lakSaNa che. te temAM prAtihAyapaNuM kevI rIte ghaTI zake? vini. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jaina sAhitya samAroha-mucha 8 e prazna koIne thAya. ene khulAso karatAM "pravacana-sAroddhAra'' vagere graMthomAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke mAlava ane zikIya vagere rAga vaDe tIrthaMkara paramAtmA samavasaraNamAM je dezanA Ape che te vakhate bhagavAnanI baMne bAju rahelA devo vINA, veNu vagere vAdyonA avani vaDe bhagavaMtanA zabdone vadhu madhura ane karNapriya banAve che. jema ke I gAyakanA madhura gItadhvanine saMgItakAre vAjitronA avani vaDe vadhAre madhura kare che tevI rIte deve paNa tIrthaMkara paramAtmA pratyenA bhaktibhAvathI prerAIne emanI dezanAnA digya vanine vadhu AhalAdaka banAve che. eTale jeTalA aMzamAM deve vAjiMtro vaDe bhagavAnanI vANIne vadhu madhura banAve che teTalA aMzamAM devanuM e prAtihAryapaNuM gaNavAmAM Ave che. eTale divya vanine prAtihArya tarIke gaNavAmAM koI bAdha raheto nathI. AnA anusaMdhAnamAM bIjo prazna e thAya ke zuM tIrthakara paramAtmAnI vANImAM evI nyUnatA hoya che ke devoe ene madhura karNapriya banAvavAnI jarUra paDe ? ene uttara e che ke tIrthakara paramAtmAnI vANuM te janmathI ja atizayayukta hoya che. eTale emAM nyUnatA hovAne prazna ja nathI rahetuM. deve te dezanA samaye divya dhvani kare che te koI nyUnatA dUra karavA mATe nahi, paNa pitAnA adamya bhaktibhAvane vyakta karyA vagara teo rahI zaktA nathI mATe teo divya dhvani kare che. devene divya dhvani mAtra mAdhurya mATe ja nahi paNa bhagavAnanI dezanAnA vanine eka jana sudhI prasAravA mATe paNa hoya che. tIrthakara bhagavAnanI vANurUpI divya dhvanine atizaya tarIke gaNAvavAmAM Ave che. tIrthakara bhagavAnanA evA trIsa atizaya che. temAM cAra atizaya te mUlAtizaya che. ogaNIsa atizaya deve e karelA hoya che ane agiyAra atizaya kamane kSaya thayA pachI pragaTa thAya che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya vani 11 digambara paraMparA pramANe bhagavAnanA cotrIsa atizayanA e ja pramANe traNa prakAra batAvavAmAM Ave che : (1) sahajatizaya, (2) karmakSayaja atizaya, ane (3) devakRta atizaya. paraMtu digambara paraMparAmAM te dareka prakAranA atizayonI saMkhyAmAM pharaka che. temAM sahajAtizayanI saMkhyA dasa che. karmakSayaja atizayanI saMkhyA paNa dasa che ane devakRta atizayonI saMkhyA cauda che. emAM bhagavAnanI janmathI hitakArI ane priya vANIne sahajAtizaya tarIke oLakhavAmAM Ave che ane samavasaraNanI sarvabhASArUpa vANIne devakRta atizaya tarIke gaNavAmAM Ave che. zvetAmbara paraMparA pramANe tIrthaMkara paramAtmAnA ATha prAti. hAryamAMthI azokavRkSa, surapuSpavRSTi, cAmara, Asana, duMdubhi ane chatra e cha prAtihAryane samAveza devakRta atizayamAM thAya che. bhAmaMDaLa prAtihAryane samAveza karmakSayaja atizayamAM thAya che. paraMtu divya vani prAtihAryane (eTale ke devoe viSNu, veNu vagere dvArA karelA vanino samAveza kaI atizayamAM thato nathI. alabatta, bhagavAnanI pitAnI vANIrUpa je divya vani che tene trIsa atizayamAMnAM eka atizaya tarIke gaNavAmAM Ave che. tIrthakara paramAtmAnI divya vANI pAMtrIsa prakAranA uttama guNothI yukta hoya che. e guNo nIce pramANe che: (1) saMskAravata, (2) udAtta (UMcA svare) (3) upacArapata (agrAmya, (4) gaMbhIrazabda (medhagaMbhIra), (5) anunAdi (pratidhvaniyukta-sarasa paDadhe paDe. raNako thAya), (6) dakSiNa (saraLa), (7) upanIra (mAlakausa vagere rogothI yukta), (8) mahAI (mahana arthavALI), (9) avyAhata popa (paraspara virodha vinAnI). (10) ziSTa, (11) asaMdigdha (saMdehadahita), (12) apAhatA. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina sAhitya samAroha-guracha 3 jesara (bIjA koI dUSaNa na batAvI zake evI), (13) hRdayamAhI (14) dezakAlAvyatIta, (15) tasvAnurU5, (16) aprakIrNaprasUta, (17) ane pragRhIta, (18) abhijAta. (19) atisnigdhamadhura, (20) aparamaviddha (bIjAMonAM marma-rahasyone khulelAM na karanAra, bIjAnAM hadayane na vIMdhanAra), (21) arthadhamabhyAsaneya (22) udAra, (23) paraniMdAmekarSaviprayukta, (24) upagalAgha, (25) anAnIta (26) upAditAchina kautuhala, (17) adbhuta (28) ane sivilaMbita, (29) vizvamavikSepa-kilikiMcitA vimukata, (30) aneka jAtisaMzrayathI vicitra, (31) AhitavizeSa-bIjA vayane nI apekSA e viziSTa), (32) sAkAra, (33) sattapaspriha, (34) aparidina ane (3) amyuccheda. koI koI graMthamAM A pAMtrIsa guNonAM nAmomAM ke kramamAM pharaka jovA maLe che. tIrthaMkara paramAtmAnA "zravaNuparamasIkhya" ApanAra divya avanine mahimA samaye samaye maMthakAra maharSioe varNavyo che. u. ta, dipani prAtihAryanuM varNana karatAM "pravacana sAroddhAra'mAM sarasatarasudhArasasodaraH sarabhasavividhadezApahRta muktavyApAraprasAritavadanaiH kuraMgakulairAkulAkulairUtkaNarAkarNya mAnaH sakalajanAnanda-pramodadAyI divyadhvanirvitanyate / zreSThatama amRtarasa sarakhe, kAnane atipriya lAgate tathA je sAMbhaLavA mATe caravAnuM ityAdi kArya choDI daI AsapAsathI jyAM haraNonAM ToLeToLAM deDI Ave che tathA sarva janane AnaMdapramoda ApanAre e divya dhvani deva samavasaraNamAM) kare che] divya vaninuM varNana karatAM " kalyANa maMdira strotra mAM zrI siddhasena divAkara kahe che: Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krizya dhvani sthAne gaMbhIra hRdayodadhisambhavAyAH pIyUSatAM tava giraH samudIrayanti / pItvA yataH paramasemadasa gabhAjo bhavyA vrajanti tarasA'pyajarAmaratvam // 115 [huM svAmina ! gaMbhIra hRdayarUpa samudrathI utpanna thayelI tamArI vANIne paDatA amRtarUpa kahe che, te yeAgya ja che. jevI rIte tamArI vANInuM pAna karIne manuSya ajarAmarapaNuM pAme che tevI ja rIte tamArI vANInuM zrAdrendriya vaDe pAna karIne, bhavya prANI paramAnaMdanA anubhavane pAmIne zIvrapaNe ajarAmarapaNAne-mekSane pAme che.] digambara paraMparAnA 48 zlokanA bhaktAmarastAtra'mAM digda dhvani prAtihA nuM nIce pramANe vana thayuM cheH svargApavargagamamArga vimArgaNeSTasaddharmatattvakathanaikapaTustrilokyA: / divyadhvanirbhavati te vizadArtha sarva bhASAsvabhAva pariNAmaguNaprayojyaH // [svarga ane mokSanA mAga khatAvavAmAM ISTa mitra, sama ane sastunuM svarUpa kahevAmAM traNe lAkamAM catura tathA nima La aya ane samasta bhASA svabhAva-pariNAmAdi guNaeNAthI yukta ApanA divya dhvani thAya che.] ' * vItarAgastava 'nA pAMcamA prakAzamAM hemacandrAcAye kriSya dhvani nA mahimA vaNuvatAM lakhyu cheH mAlavakaizikamukhya grAmarAga pavitritaH / tava divyo dhvaniH pIto havedigrIvaimRgairapi // [mAlakepza vagere grAmarAgathI pavitra thayelA mApanA dig Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jaina sAhitya samAroha-guccha che dhvaninuM harSa vaDe UMcI prIvAvALAM banelAM haraNAMo dvArA paNa pAna thAya che. ] divya dhvani vize "vItarAgastava'nI TIkAmAM kahyuM che: tathA dharmopadezovasare hi bhagavAn svabhAvasubhaga bhavi. SNunA zrotRjanazrotrapuTapravizatpIyUSakulyAtulyena nirAyAsapravRtte naiva svareNa dezanAM vidhate, kintu vRttikRta igha sUtra surAstameva svaramAyojana viSvag vistArayanti, ato devakRtatvAt sa divyamvanirabhidhIyate / [ dhamane upadeza ApatI vakhate bhagavAna, svAbhAvika saubhaHgyathI utpanna thatA, zrotAjanonA karNavirAmAM pesatA amRtanI nIka jevA ane anAyAse bolAtA svara vaDe dezanA Ape che. paraMtu jema TIkAkAro sUtrane TIkA vaDe vistRta kare che, tema te ja bhagavaMtanA svarane devatAe cAre bAju eka yojana sudhI vistAra che, tethI prasArita dhvani devakRta hovAthI te apekSAe divya dhvani kahevAya che. ] vaLI, vItarAgastavanI avacUrimAM divya avaninuM savistara varNana karatAM kahevAyuM che : "he sarvAtizAyi vacananA svAmI! svAbhAvika saubhAgyathI utpanna thatI, zrotAjanonA karNamAM pesatI amRtanI nIka samAna ane zrama vinA pravartatI vANu vaDe jayAre samavasaraNamAM bhavyajananA kalyANane mATe Apa dharmadezanA Apa cho tyAre bhaktithI nirbhara hRdayavALA devatAe te vANune sarva dizAmAM eka jana sudhI viratAre che. ethI ja e dhvani devatAo vaDe vistArAto hovAthI divya dhvani mahAprAtihArya kahevAya che. "kSIrAsavI, sapirAsavI, maMAvI ane amRtAvI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya dhvani munivarezamAM cUDAmaNi samAna hai karAtA kSIrasamudranA dhvani samAna dezanA Ape che tyAre mA vANInA dhvanine apUrva Ana MdamAM sAMbhaLe ja che, kintu anupama sahaja netra adha nimIlita thayAM che evAM pRhAthI sAMbhaLe che. jinadeva ! meru paryaMta vaDe maMthana gaMbhIra nAda vaDe jyAre Apa rasathI paripUNu evA ApatI nimagna mata vaDe devagaNeA te parama sukhanA praka'thI jeonAM mRgalAMe paNu tene tIvra * sa jIveAnA vacanathI ana taguNu upAdeyatAvALAM vacananA svAmI ! jyAre te mRgalAMe ApanA divya dhvanine sAMbhaLe che tyAre teonI grIvAe haSathI UMcI thaI jAya che ane jANe citramAM Alikhita hAya tevAM ati sthira thaI jAya che! he nAtha ! ApanA te leAkeAttama dhvani mAlavaeNkezikA (mAlakoza) pramukha grAmarAgA vaDe, pavitritasaMvalita hoya che. jagatanA paramaguru, huM jinezvara deva! kavie ahIM dRLa: pItta: (te dhvaninu` mRgalAMe vaDe pAna karAyu) evuM eTalA mATe kahe che ke mRgalAMe dhvanipriya hoya che. sattatvanA kAraNe sa'gItanA grAmarAgeAnA sarvAMtattvane jANanAra huM lAnAtha ! Apa mAlakaiziI rAgamAM dharmAMdezanA eTalA mATe Ape che ke te vairAgyarasane vyakta karavA mATe ati sarasa hoya che.' divya dhvani vize upAdhyAya vinayavijayajIe leAkaprakAza 'mAM karyu che H 117 < mAlavakaizikamukhyagrAmarAgAMcIto'rhatAm / Ayojana dhvanirdivyadhvanimizraH prasarpati // [mAlakoza pramukha rAgAmAM kahevAtI bhagavaMtanI dezanAnA dhvani (devatAoe karelA) kriSya dhvanithI mizra thaIne eka ceAjana sudhImAM phelAya che. ] diga bara para MparAnusAra dibya dhvaninI eka vyAkhyA evI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jena sAhitya samAroha-guracha ) ApavAmAM Ave che ke tIrthaMkara paramAtmAne je samaye kevaLajJAna thAya che barAbara te ja samaye emanA samagra zarIranAM sarvAgomAMthI meghagajanA jevo kArarUpI divya vani nIkaLe che ane te eka jana sudhI saMbhaLAya che. bhagavAnanA mukhanAM badhAM uccAraNaavayavo eTale ke tALavuM, jIbha, kaMTha, heTha, mukha vagere baMdha athavA zAMta ja hoya che, tema chatAM A dhvani prakaTa thAya che. e avani bhagavAna pote potAnI IcchAthI prakaTa kare che evuM nathI. bhagavAnanI tyAre keI IchA hotI nathI, paraMtu e dhvani emanA dehamAMthI sahaja rIte pragaTa thaI zake e prazna thAya. ene uttara e che ke bhavya jIvonA puNyanA udayathI te divya vani bhagya. jIvone mATe pragaTa thAya che. A vani kArarUpI hoya che ane te sAMbhaLanAra sarva jIvone atizaya AhUlAda Ape che. sAMbhaLanAra sarva jIvonA kalyANarUpa e divya dhvani hoya che. digaMbara paraMparA anusAra divya avanine bIjo prakAra te sarvamAgadhI bhASA che. bhagavAna jyAre dezanA Ape che tyAre bhavya manuSyanI pracalita lekabhASAmAM Ape che, paraMtu bhagavAnanI vANInI e camatkRti hoya che ke tyAM AvelA deva, manuSya ane prANuo e darekanI potapotAnI bhASAmAM bhagavAnanI e dezanA rUpAMtarita thaI jAya che ane ethI bhagavAnanI dezanA sarvane samajAya che. yogazAstramAM hemacaMdrAcArye kahyuM che. vijJAna kamAvAnuvAta vavanajavavoyansa bhagavAnanI vANune A eka "atizaya" che, samavasaraNamAM bhagavAnanI dezanArUpI sarvamAgadhI bhASAmAM jyAre divya dhvani pragaTa thAya che tyAre gaNadharo upasthita hoya che. eTale kahevAya che ke bhagavAnane sarvabhASArUpI divya dhvani hamezAM gaNu dhonI upasthitimAM ja pragaTa thAya che. digambara paraMparA anusAra tIrthakara bhagavAnane svabhAvata pragaTa thate divya dhvani traNeya saMdhikALamAM nava muddata sudhI. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya vani 119 akhalita nIkaLe che ane te eka jana sudhI saMbhaLAya che. paraMtu samavasaraNamAM bhagavAnane sarvamAgadhI-bhASArUpI je divya vani hoya che te gaNadhara, deva, cakravatIo vagerenA praznone uttararUpe anya kALe paNa pragaTa thAya che. bhagavAnanAM sarvAMgamAMthI pragaTa thato divya vani kArarUpI hoya che ane eTalA mATe e divya vanine akSarAtmaka kahevAmAM Ave che, paraMtu bhagavAna jyAre dezanA Ape che tyAre temanA mukhamAMthI pragaTa thate divya vani akSarAtmaka hoya che. bhagavAnanA samavasaraNanI jyAM jyAM je racanA thAya che temAM je bhavya manuSya AvelAM hoya che te badhAnI kula bhASAnI saMkhyA aDhAra ane laghubhASAnI saMkhyA sAta jeTalI hoya che ane te darekane bhagavAnanI dezanA pitA potAnI bhASAmAM pariName che. taduparAMta samavasaraNamAM AvelAM judAM judAM prANIone bhagavAnanI dezanAnI bhASA patipitAnI bhASAnA rUpamAM pariName che. zAstrakAro upamA ApatAM kahe che ke jema AkAzamAM meghavarSA eka rUpe ja hoya che, paraMtu nIce AvyA pachI bhinnabhinna sthaLa anusAra te varSanuM pANI jude jude sthaLe judAM judAM rUpamAM pariName che, tevI ja rIte bhagavAnanI vANuM eka ja rU5nI hovA chatAM sarva jIvone pitatAnI bhASAmAM pariName che. bhagavAnanI vANune A eka atizaya che. samavasaraNa ke prAtihAryAnuM AlaMbana laI tapa, jApa ke dayAna dvArA jinezvara bhagavAnanI ArAdhanA karAya che. divya avaninA Alabama dvArA thatI ArAdhanA mATe maMtra zAstrakAroe A pramANe A cha : OM hI ajarAmara divyadhvaniprAtihAryopazobhitAya zrI jinAya nmH| - bhavya jIvone svargApavaganA kalyANa mArga tarapha AkarSAnAra jinezvara bhagavAnanI dezanArUpI divya vANIne ane prAtihArya divya dhvanine mahimA je tevo nathI. dharmarucihIna ke tatvacihIna prayajanane te tenI kalpanA paNa na AvI zake ! Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mehanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakArya D jayaMta koThArI vidvAne te ghaNuM hoya che, paraMtu mANasa vidvAna hoya te sAthe kaI jIvana dhyeyane varele heya, karmaTha hAya, dhana ane prati baMne para ni:spRha hoya, nirabhimAnI, namra ane jijJAsu hoya, dharma ane nIti mAgI hoya tathA dezavatsala, samAjasevAbhAvI ane manuSya premI hoya evuM javalle ja banI Avatu hoya che jaina gurjara kavio' ane jaina sAhityane saMkSipta itihAsa' jevA Akara graMtha ApanAra sva. mohanalAla dalIcaMda dezAI AvA eka virala vidvAna puruSa hatA. mohanabhAInI sevAnuM mukhya kSetra te, alabatta, sAhitya ja che. grejyueTa thatAMnI sAthe cheka 1908mAM e "jaina sAhitya ane zrImaMtAnuM kartavya nAmanI ladhu pustikA pragaTa kare che e batAve che ke jene vize emaNe sau prathama vicAravuM zarU karyuM te sAhityane viSaya ja che. e pustikAmAM emaNe jinadevanI mAtra mUrti pratimAnA sevananAM ja nahIM, vANuM pratimAnA sevananAM 5NuM daLa batAvyAM che ne vANapratimAnuM mAhAsya karyuM che. sAhityasevAnI laganI emanA manamAM UgI rahI hatI e pustikAmAM jaina sAhitya para karavAnAM kAryonuM emaNe digdarzana karAvyuM che emAMthI ghaNAM emaNe ja pachIthI karavAmAM AvyAM: 'jaina gUrjara kaviomAM jene sAhityanI mahAbhArata sUci emaNe ApI, jaina sAhityane saMkSipta itihAsa' e vIgatasabhara sarvagrAhI ItihAsa emaNe racyo, siddhicandra upAdhyAyaracita bhAnucandragaNicarita' jevI saMskRta ane aneka madhyakAlIna gujarAtI jaina kRtionAM saMpAdana karyA, aneka jaina Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakArya 121 kavionA parica-abhyAse rajU karyo ane jaina dharma-tattvajJAnanA viSayamAM paNa kAma karyuM. 1908mAM lakhelI pustikA jANe 1944 sudhI cAlelI emanI avirata sAhityasAdhanAnuM prAstAvika banI rahI. mehanabhAInuM sAhityasarjana vipula che. paNa e cokkasa prakAranuM, nijI mudrAvALuM che. emAMthI emanI kaI jAtanI sAhityika pratibhA Upase che e have joIe. paMDita sukhalAlajI jevA snehIo mohanabhAIne ghaNuM vAra kahetA, "mohanabhAI. tame bahu moTAM pothAM pragaTa kare che ane khUba lAMbuM lakhe che. tyAre mehanabhAI khaDakhaDATa hasIne nikhAlasatApUrvaka kahetA, "tamArA jevA kAMI ame maulika lekhaka nathI." hA, mohanabhAI keTale aMze maulika lekhaka che, emanI molikatA zAmAM rahelI che evo prazna jarUra thaI zake. jene sAhityano saMkSipta ItihAsa jevo AkAragraMtha saMkalanane Azraya le- hemacaMdrAcArya ke yazovijayajInA mUlyAMkanamAM adhikArI vidvAnanAM lAMbAM lAMbA uddharaNothI calAve - te e samajI zakAya; saMpAdaka badhuM sAhitya vAMcI pitAnAM ja mUlyAMkane Ape evI apekSA na rAkhI zakAya paraMtu jaina saMpradAya aMgenI sAmAnya carcA (je ItihAsanAM chevaTanAM prakaraNamAM samAyelI che) ane vyApA rasanA anya viSayanI carcA ( nivedanamAM samAyelI che, bIjAonA Teke cAle, emAM paNa lAMbA avataraNa apAya tyAre lekhakanI maulikatA vize saMzaya thAya. mane vahema che ke udadhRta tarIke mukAyelA nathI tevA bhAgomAM paNa keTaluMka anyatrathI saMkalita kareluM kadAca hoya mohanabhAI jabarA saMkalanakAra hatA ema jaNAya che. emanuM vAcana vizALa hatuM, smRti sateja hatI ne eTalAM ne evAM moTAM kAma e hAtha para letA hatA ke saMkalanane sahAre levAnuM emane mATe svAbhAvika banI jAya. paNa A saMkalana pitAnA kayeyane vaza mATe svAbhAli.52 letA hatA ja karI ne eTalA . Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina sAhitya samAroha-guccha 3 vatIne cAsa dRSTithI ja thayelu che. emAM kayAMya zaMbhumeLA nathI, jAtajAtanA TukaDA bhemA sIvI banAvele caMdave| nathI, saMkalana vivekapUrvaka thayu che, potAnI mAnyatAne anurUpa rIte ja thayuM che ane mehanabhAInA samagra lakhANumAM AvAM saMkalana evAM haLIbhaLI jAya che ke emAM kazuM' parAyApaNu` ke uchInuM lIdhApaNuM paNa bhAsatuM nathI. vastutaH mAhanabhAImAM svataMtra vicArazakti naheAtI evuM te kaMi nathI. emaNe jAherajIvanamAM bhAga lIdhA che, patro calAvyAM che ne emAM peAtAnAM ma`tavyeA pragaTa karavAnA emane avasara AvyA che mehanabhAetu samagra jIvana paNa vicAraniSTha jIvana hatuM. paNa kadAca svabhAgavata namratAne kAraNe, kadAca vicAra samarthita thAya, ene vadhu mahattva prApta thAya e hetuthI, kadAca samayAbhAve gAMdhIjI, kAlelakara, sukhalAlajI vagere sAmAnya puruSAnAM (ne khIjA dhaNAnAM paNa) vayanA dhRta karIne e peAtAnI vAta calAve che. mehanabhAI je kaMI vicAre che e ethI aLapAtuM nathI, e prakAzita thAya che. vicAranI eka mudrA mAhanabhAInAM sa` lakhANemAM ApaNe joI zakIe chIe mAhanabhAInA svabhAvamAM sagrAhaka vRtti che. je kaMi sAru ke upayogI jaNAyu' e sadharI levu. sakalanazailImAM A sagrAhaka vRttinA hissA paNa hAya. mehanabAInAM pustakAmAM je prastAra dekhAya che te A saMgrAhaka vRttinuM ja pariNAma che. viSaya a MgenI eTalI badhI sAmagrI mAhanabhAI joI vaLatA ke emanuM viSayanirUpaNu bhAre vIgatabharyu banyA vinA na rahe. peAtAnI sajjatAne kAraNe AnuSa gika khAkhatA upara prakAza pADavAnu ce e icche ane bIjAne aprastuta ke asa Mgata lAge evI vagatene TALavAnuM. emanAthI nA khanI zake. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakA Ane saMgrAhaka vRtti nahIM, paNa sarvasaMgrAhaka (ensAIklopIDika) vRtti ja kahevI joIe sAmAyikasUtrapATha te pAMca panAmAM samAya e. enA vize 300 pAnAMnuM pustaka heya evuM koNa mAne ? paNa mehanabhAI sUtronA zabdo jayAM sudhI laI jaI zake tyAM sudhI jAya - enI saghaLI paribhASAo spaSTa kare, tAtparyALe ukele, jarUrI saghaLo nItivicAra ane tatvavicAra pUre paDe. e ATaluM ja na aTake. "sAmayikavicAra' nAmano 140 pAnAM sudhI vistarata bhUmikA-khaMDa paNa mUke jemAM sAmayikanAM svarUpa, sthAna, lakSaNa, prakAre, upakaraNe, prajane, mAhAsya ke phalasiddhinI vicAraNA heya. sAmayika vize pUrve je kaMI vicArAyuM hoya te mohanabhAI saMgrahIta karI le ne Ama emanuM lakhANa vistaratuM jAya "bhAnucandraga carita'nA saMpAdanamAM, caritranAyaka jahAMgIranA saMbadhamAM AvelA tethI megala darabAro sudhI pahoMcelA jaina munionI mAhitI joDavAmAM Ave, bhAnucandranI ziSya paraMparA ApavAmAM Ave, emanI tathA emanA caritralekhaka ne ziSya siddhicandranI kRtionI mAhitI pUrI pADavAmAM Ave e to badhuM viSayAnurUpa ja gaNAya. paraMtu guruziSyanI kRtionI prazastio utAravAmAM Ave ne je subhASita saMgrahamAM siddhicandranA keTalAMka subhASite maLe che e A khA subhASita-saMgrahano vIgate paricaya noMdhavAmAM Ave ene mehanabhAInI lobhI vRttinuM ja pariNAma lekhavuM paDe. mohanabhAInI sarvasaMgrAhaka vRttine adbhuta dAkhale to "jaina sAhityano saMkSipta itihAsa che. "saMkSipta tarIke oLakhAvAyelA A graMthanAM pAnAM 1100 jeTalAM che ne "jaina gUrjara kavio'nA bIjA bhAgamAM prastAvanA tarIke mUkvA dhArele lekha (200-300 pAnAM dhAryA hoya; pahelA bhAgamAM evaDo prastAvanA lekha che) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jena sAhitya samAroha-gu9 3 1100 pAnAnAM graMtha rUpe pariName che! mohanabhAI pachI hIrAlAla kApaDiyAe "jene saMskRta sAhityane ItihAsanA graMtho ApyA che ne hiMdImAM jaina sAhityanA bRhad itihAsanA keTalAka graMthe pragaTa thayA che tema chatAM mohanabhAInA kaMthanI upayogitA ochI thaI nathI enuM kAraNa e graMthanuM sarvasaMgrahAmaka svarUpa ja che mehanabhAIe ghaNuM haratapratabhAre joyelA tene lAbha A graMthane maLe che. Aje hastapratabhaMDAro kaNa jevA jAya? mohanabhAI e kRtienA lekhananI eTale ke lipibaddha thayAnI, kRtie saMzodhita thayAnI vagere mAhitI paNa Ameja karI che. sAhityanA ItihAsamAM AvI mAhitI ke nAkhe? eka daSTie sAhityanA itihAsamAM e mAhitI aprastuta paNa lekhAya, paNa A prakAranA mAhitI saMcaye ja mehanabhAInA graMthane advitIya banAvyo che. jaina gUrjara kavio' che to eka sAhityasUci-mukhyatve hastapratasUci. mehanabhAIe emAM jUnI gujarAtIne ItihAsa je vastutaH apabhraMza ItihAsa che), jena gonI gurupadAvalIo vagere sAmagrI nAkhI che te bhogIlAla sAMDesarA jevA vidvAnane paNa anAvazyaka lAgI che. paNa gujarAtImAM Aja sudhI apabhraMzane bIje kaMI ItihAsa nathI. ane gurupaTTAvalI paNa sughaDa, suvyavasthita saraLatAthI upayogamAM laI zakAya evI A eka ja che ! mULa sAmagrI para enI upakAratA ochI mAnIe (sAva nathI evuM to nathI jo tame A sAmagrInuM svataMtra mUlya ochuM nathI ane mohanabhAInI lebI vRttinuM e supariNAma che ema Aje to bhAse che. paMDita sukhalAlajI pAse rata rahevAnuM thAya to mehanabhAI sAthe kAma laIne jaya. eka vAra paMDitajIe pUchayuM, "A bhAra zo ?" mehanabhAIe javAba Apyo ke "jaina gUrjara kavionAM pariziSTonuM kAma cAle che. na kare te koNa kare? are rahI jAya." mohanabhAInI dhAra khoTI na hatI enI pratIti have ApaNane thAya che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. meAhanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakAya 125 mehanabhAInA kAya nuM mUlyAMkana karatI veLA rAmanArAyaNa pAThake'jaina gUjara kavione anulakSIne kahelA A zabda yAda karavA jevA che : 'sa MgrahanI gaNanA maulika graMthathI UtaratI karAya che paNa AvA zAstrIya sa`pAdananI kiMmata sAhityamAM ghaNI moTI tenI mahenata te te prakAranuM kAma jeNe thADu dhaNu Mye ja samaje che." (prasthAna, dIpotsavI a'ka, 1983) kayu che ane hoya te meAhanabhAInA sAhityanuM kharuM mUlya saMbaOsAhitya tarIke che ane saMdarbha sAhityanA e eka uttama nirmAtA che. emanuM A prakAranuM sAhitya aneka vidyAkAryane upakAraka batI zake evuM che, sAdhatene sAmagrI ane dizA pUrI pADe evu che. 'jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa' ane 'jaina gUrjara kavio'ne anulakSIne hari. vallabha bhAyANI kahe che ke dezAInA neya AkaragraMthanA bAdazAhI khajAnAne huM pote mArA kAma mATe varasothI lAbha dAvA ApyA bru ane gujarAtI sAhitya ate sa MskRtinA aneka itihAsa lekhako-sa zASake! paNa Aja sudhI ema karatA che.'' (bhASAvimarza', eprila-jUna 1987) 'jaina gUjjara kavie'mAM madhyakALanA sAtase varasanA dhama', sarakAra, samAjajIvana, itihAsanI evI sAmagrI samAyelI che ke ene AdhAre nAnAmeTA aneka sazodhana-lekhA taiyAra thaI zake. meAhanabhAIe saMgrahIta karelI sAmagrInA AvA abhyAsa thave! haju bAkI che. saMdarbha'sAhityamAM vividha prakAranI varSoMnukramika sUcie eka anivAya ane atyaMta mahattvanuM aMga che. AvI sUcie vinA soMdarbha sAhityane ghaTatA uyeAga thaI zakatA nathI. meAhanabhAInI dRSTi A bAbatamAM Azrayajanaka rIte lAMbe sudhI paheAMce che. jaina sAhityanA sa`kSipta itihAsa'mAM kartAe, kRtio, pAribhASika zabde, tIrthAM, gacchA, kulagetro, sthaLasthAnAdi vagere 22 vibhAgamAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-373 vahecAyelI lagabhaga 200 pAnAMnI varNAnukramika sUci che. jaina gUrjara kavio'mAM kartA-kRtisUci, kRtienI vagIkRta sUci, gadyakArI ne gadyakRtinI sUci, sthaLa-sthAnAdinI sUci, kRtionI sAlavArI sUci vagere kevI vividha prakAranI sUci emaNe joDI che ! 126 sUcinuM mahattva meAhanabhAIne keTale pahelethI samajAyuM hatu. tenA dAkhalA jue : cheka 1910nA 'nayaka`ikA' jevA nAnA graMthamAM pazu a Mte pAribhASika zabdo, vyaktinAme, zra'yanAma, sthaLanAme, saMsthAnAmA vagerenA samAveza karatA savistara viSayAnukrama emaNe mUkayo che. ane 1912nA 'jaina kAvyapraveza' jevA pAThapustakamAM paNa kaI jaina kathA kayA graMthamAM prApya che te darzAvatA 'kathAnukrama' mUkaye! che- zikSakane e kAma Ave ne! bhogIlAla sAMDesarAne potAnA lekhAnI yAdI rAkhavAnu sUcavanAra meAhanabhAI hatA. bhAgIlAla sAMDesarAe potAnA eka lekhanI mAhitI ApI hatI temAM meAhanabhAIe bhUla pazu batAvelI. meAhanabhAI khIjAnA lekhAnI mAhitI rAkhatA hatA teA peAtAnA lekhAnI mAhitI paNa rAkhI ja haze ne? paNu durbhAgye e Ate prApta thaI nathI. sUci mATenA meAhanabhAInA utsAha eTale badhA hatA ke mAna daza kara dhruva ane becaradAsa dezIe taiyAra karela prAkRta pAThamALAmAM zabdakoza naheAtA te hAvA joIe ema kahI meAhanabhAIe karI ApyA ! gujarAtI sAhityanA kSetre sUcinu' ATaluM badhu` mahattva karanAra ane sUcanA Ave parizrama uThAvanAra khIjuM kAI najare patu nathI. mohanabhAImAM dhaNI khArIka vyavasthAsUjha hatI ema huM mAnu chuM. jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa' ane 'jaina gUrjara kavio' jevA Akaratra'thA vyavasthAsUjha vinA cI ja na zakAya. emAM je viputra sAdhanasAmagrInA upayega thayelA che e custa vyavasthA UbhI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakAya 127 karyA vinA thaI ja na zake. A graMthamAM mUkAyelI bharapUra varNana kamika sUcio e vyavasthAsUjhanuM pariNAma nathI to zAnuM che? jena sAhityane saMkSipta itihAsamAM phakarAone apAyelA kramAMka, jena gUjara kavio'mAM samayAnukrame sAmagrInI rajUAta, kartAone tathA kRtione kramAMka ApavAnI paddhati, varNanukramaNImAM kartAkRtikramAMka tathA pRSThaka bane darzAvavAnI apanAvAyela rIta - A badhuM vyavasthAnI jhINuM sUjha dharAvato, vyavasthA mATe AgrahI mANasa ja karI zake. Ama chatAM A AkaragraMthomAM keTalIka bAbatamAM vyavasthA tUTI hoya te tenuM kAraNa sAmagrInI pracuratA che. sAva ekale hAthe A kAmo karavAnAM thayAM che te che ane jaina gUrjara kavionuM kAma to varSo sudhI kheMcAyuM te che. mehanabhAIno e prakRtidoSa nathI. sa maphatvanA saDasaTha bolanI sajhAya" ke "jena kAvyapraveza' jevAM AraMbhakALanAM bAlabodhatmaka pustakomAMye viSayAnurUpa khaMDe, viSayazIrSaka, samajUtI sAthe anuvAda, vizeSa artha, TATamAM pUti ke carcA - kevI sugama, svaccha, sahAyakAraka thAya evI aneka staranI vyavasthA mohanabhAIe nipajAvI che! vivekAnaMdanA patrone mohana. bhAIe anuvAda karyo tyAre mULa aMgrejI pustakamAM te patro je kramamAM prApta thayelA e kramamAM mukAyA hatAM; mohanabhAI samayanA kramamAM - tArIkhanA kramamAM ane samaya na hoya tyAM saMbaMdha joI e patrone goThave che - vivekAnaMdanA mAnasika jIvanane samajavAmAM madada maLe e hetuthI. Ama avyavasthA nahI, vyavasthA ja mehanabhAIne svabhAva che. jemAM vyavasthA na hoya tyAM e vyavasthA nipajAve che ane aneka navI vyavasthA kape che. mohanabhAI jena gUrjara kaviomAM AgaLa AvI gayelA sAmagrInI zuhikRddhi satata karatA rahyA che ne jena sAhityane saMkSipta itihAsamAM mAtra bhUla sudhAratuM ja nahIM paNa navI prApta Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jana sAhitya samAroha - guru thayelI mAhitI umeratuM vistRta zuddhi ane vRddhipatra ApyuM che te ApaNe tyAM saMzodhakomAM paNa vAraMvAra jovA na maLatI cokasAInI vRttinuM ane akhaMDa jAgarUktAnuM eka ujajavala udAharaNa che. mehanabhAInI zakti ne sajajatA AmAM kayAMka UNI utarI heya ema bane paNa emanI vaijJAnikatA ane satya hakIkata mATenA Agrahane AMka e che AMkavA je nathI. me hanabhAInAM sarva lakhANomAM ApaNane saMskRtADhayatA vina nI ziSTa gujarAtI bhASAne viniyoga jovA maLe che. mAhitI ke vicAra kazAne rajU karavAmAM emane bhASAnI maryAdA naDatI nathI. emaNe karelA anuvAdo eTalA sarala-sahaja hoya che ke emanI bhASAkSamatAnuM e meTu pramANu banI rahe che. vAkyaracanA bahudhA akilaSTa ane pravAhI hoya che samagra lakhANa eka vyavasthita AkAra pAme che. emanA lakhANamAM saghanatAne sthAne prastAra thayele keTalIka vAra anubhavAya, paNa ethI phuTatA ane sarvagamyatA Ave che. mohanabhAImAM hRdayanI nimalatA che. je kahevAnuM hoya te zAMta bhAve spaSTa ane sIdhuM e kahe che. ethI emanI zailImAM sAdAIbharI layagAmitA Ave che. mohanabhAInAM lakhANe mAhitIlakSI ne vicAralakSI hoI emAM zailInA raMgane bhAgye ja avakAza maLe evuM che. Ameya svasthatA e mohanabhAInuM svabhAvalakSaNa che. Ama chatAM, lakhANe zuSkatA ane karmazatAne bhega banatAM nathI, prasAdaguNa sadA pravatI rahe che. ane prasaMge utsAha, jema tathA uSmAnA sparza dharAvatuM gadya paNa ApaNane sAMpaDe che. pitAnA lekhene mATe mohanabhAI arUDha prakAranAM, sacoTa asara nipajAvatAM zIrSake je che. thoDAM zIrSaka juo : "tIrthane savAla te AkhI samAjane savAla che." "pade kADhI nAkhe," Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mehanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakArya 129 kAgaDAone zuM zAMtithI rahevAne hakaka nathI ?', "have zuM', ApaNe kevA dekhAvuM joIe ?', "aikaya kyAre karIzuM ? hamaNAM ja, "zuM sAdhusaMdha utthApavA yogya che? nahIM ja', "saMdha eTale zuM?" zrAvakavaga' vagere. vicAra rajU karavA mATe mehanabhAI koIvAra saMvAdanA mAmano upayoga kare che. e batAve che ke emaNe lokagamyatAne visAre pADI nathI. patrakAra evuM karI paNa na zake. mehanabhAI viziSTa zailaMkAra nathI, paraMtu jenI pAse kazI ja zailI na hoya evA lekhaka paNa nathI. potAnA hetune anurUpa zailI emaNe nipajAvI lIdhI che ne emAM thoDuM vaividhya AvavA dIdhuM che. kyAreka potAnI rItanI kaMIka sAhityikatA ane vAgmitAthI ene sajI che. mohanabhAInI viziSTa ane virala sAhityika pratibhAnA A paricaya pachI emanI graMtha-lekha-sRSTine paNa paricaya meLavIe. Akara : mehanabhAInA graMthamAM ziramararUpa te che emanA be Akara- jaina gUrjara kavio" ane "jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa." jaina gUrjara kavio' vikrama bAramA zatakathI vIsamA zataka sudhInA jaina gujarAtI sAhityanI sUci che. emAM mudrita sAhityanI noMdha levAmAM AvI che kharI, paNa mukhya to e hastaprata bhaMDAromAM sacavAyelA jaina sAhityanI sUci che. mohanabhAIe 1911thI AvI yAdI karavAnuM zarU kareluM ane "jaina gUrjara kavione pahele bhAga 1926mAM, bIjo 1931mAM ane trIjo 1944mAM bahAra pADavo, te jotAM mehanabhAIne A jJAnayajJa 33 varSa cAle Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreDa-muccha kahevAya. sAhityasUci mATe 250 jeTalA hastapratasaMgrahA--sauMsthAgata ke vyaktigata, moTe bhAge jAte joyelA tA keTalIka vAra sUci rUpe prApta karelA - emaNe upayogamAM lIdhA che ane mudrita kRtio mATe tathA pUraka mAhitI ke sauMda` ApavA mATe emaNe je graMtheA, sAmiyakAmAMnA lekhA vagerenA upayAga karyo che te badhAMnI yAdI karIe te mehanabhAIe upayAgamAM lIdhelAM sAdhanAnA AMkaDA 500 sudhI kadAca pahoMcI jAya. AnA ane graMthazreNInAM 4,000 uparAMta pAnAM vicAra karIe tyAre mAhanabhAInA asAdhAraNa zramanI kaIka jhAMkhI thAya. 130 mohanabhAInAM zrama ane sUjhanI pUrI jhAMkhI thavA mATe tA gra'thanI sAmagrImAM the|DuMka U'De UtaravuM paDe. meAhanabhAIe kRtionI mAtra sUci karI nathI, vaNunAAtmaka sUci karI che kRtinA AraMbha atanA bhAge utAryo che - kaMika vistArathI utAryAM che ema kahevAya. jarUrI lAgyu tyAM vaccenA bhAge paNa ApyA che, subhASitA jevI sAmagrI AvI te enA namUnA utAryA che, kAMka chaThThA ne dezIonI yAdI ApI che ane kRtionI hastapratAnI puSpikAe paNu vIgate utArI che. kayAreka kRtionI guNavattA vizenI noMdha maLe che ne A sAmagrImAMthI maLatI dezIonI lAMbI sUci meAhanabhAIe ApI che. te jotAM meAhanabhAIe ghaNI kRtio vIgate joI che ema phalita thAya che. vastutaH A kRti meM utArI lIdhI che evI teAMdha paNa keTaleka sthAne maLe ja che. kRtionI sUci karatI vakhate emAM ATalAbadhA UMDA UtaravAnuM kema banI zake e kAyaDA ja che. 1150 jeTalA kaviene, emanI 3000 jeTalI kRtione ane e kRtiono vividha bhaMDArAmAM rahelI hastapratAnI mAhitIne eka sAthe lAvI mUkavI, ene samayanA kramamAM geAThavavI e kevI jhauNuvaTabharI custa kAya paddhati mAge e te| Avu kAma karanAra ja samajI zake. . Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakAya 131 jaina gUrjara kavio' jaina sAhityanI vipulatA ane vividha tAnuM romAMcaka darzana ApaNane karAve che ane madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM jenenuM arpaNa keTaluM moTuM ane mUlyavAna che te sthApI Ape che. A uparAMta, e graMthazreNIe madhyakALanA sAta varasanA sAhityika-sAmAjika ItihAsanI gaMjAvara sAmagrI pitAmAM saMdharelI che -evI gaMjAvara ke bIjI saMzodhita AvRtimAM A sAmagrInI varNanukramaNIo ne sAlavArI anukramaNikAne 850 pAnAM sudhI vistarata graMtha thayo ! mohanabhAI mAtra jaina sAhityasUci ApIne aTakyA nathI; emaNe jaina bhaMDAromAM prApta thayelI jainetara kRtionI noMdha paNa ApI che. uparAMta, emaNe keTalIka pUraka sAmagrI paNa jeDI che - jUnI gujarAtI bhASAne itihAsa (vastutaH apabhraMzane ItihAsa), jaina kathAnAmakoza, jena gacchonI gurupadAvalIo, rAjAvalI, dezIonI sUci vagere. zatakavAra kavionI kAvyaprasAdI ApavAnI IcchA hatI (e taiyAra paNa thaI hatI ema jaNAya che) e te vapUrI ja rahI. bIjI paNa IcchAo emanA manamAM UgI haze ja. paNa trIjo bhAga te emanI lathaDatI tabiyate pUro thaye jaNAya che. eTale ghaNuM mananuM manamAM rahyuM haze. paMDita sukhalAlajInuM dhAravuM sAcuM jaNAya che ke "temanI tabiyata upara jIvaleNa phaTakA mAranAra kRti e te jaina gurjara kavio' che." nAgakumAra makAtI paNa seMdhe che ke "zrI mohanalAla desAIe pitAnI tabiyatanI paNa paravA karyA vinA ekale hAthe A graMtha mATe je amUlya sAmagrI ekatra karI hatI ane tenI pAchaLa lehInuM pANI karyuM hatuM tene sAmAnya mANasane ekadama khyAla Avavo muzkela che. paraMtu varSonI jahemata, ujAgarA ane satata adhyayananA paripAka rUpe A graMtha taiyAra thayelA che. taiyAra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha 3 bhAjananI patarALI upara besanArate rAMdhanAranI takalIphanA khyAla bhAgye ja Ave che.' (zrI jaina zvetAmbara kAnpharansanA itihAsa, pR. 115) 132 jaina gUra kavio' mehanabhAInI kevI utkaTa lagananuM pariNAma hatuM te muni jinaviSayajInA A udgAre| AbAda rIte batAve che : 'A gauravabharelA graMthanA sa`prayAjaka zrIyuta mohanalAla da. dezAI A viSayamAM amArA samavyasanI ane samasvabhAvI caramitra che. jaina sAhitya ane jaina itihAsanA parizIlanA emane jUne rAga che. je vakhate emane kalamaye jhAlatAM nahAtI AvaDatI te vakhatanA e jaina itihAsa ane jaina sAhityanA vicAradhelA ane ananya Azcaka banelA che. kAI 20-22 varSathI je eka peAtAnA priya vicArarUpa suputranI e pratipAlanA karatA AvyA che tenA lagnasatra samAna saubhAgyabharelA suprasaMga jevA, A graMthane prakAzamAM mUkavAne temane mATe suavasara AvelA gaNAya. ane e suavasarane jovA meAhanabhAI saphaLa thayA te mATe ame emane vadhAmaNI ApIe chIe. A yuganA jaina vyavasAyI gRhasthAmAM meAhanabhAI jUnA jaita sAhityanA abhyAsI tarIke sarvAMgra che...mAhanabhAI jo na janmyA DhAta te kadAca jaina gUra kavie|nI jhAMkhI karavA jagatane ekavIsamI sadInI vATa jarUra jovI paData.' (jaina sAhitya . sa`zAka, phAlguna sa. 1983) jaina gUrjara kavio'nuM gujarAtanA vidvasamAje ane pratiSThita sAmayikAe umaLakAbhera svAgata karyu saurASTra' patre mehana bhAIne aMdhArI guphAmAM mazAla laI janAra" kahyA tathA emanA A sAhasane apUrva' karyuM. (tA. 5-2-27) aMbAlAla jAnIe A graMthane saMyeAjana temaja savidhAnapuraHsara' racI prakaTa karelA < Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla lIcaMda dezAInuM sAhityakArya 133 mahAmUle mahAbhArata sUcigraMtha', madhusUdana medIe "sarvottama kIti. staMbha same sUcitraMtha", to nAnAlAla mahetAe "graMthakAre mATe graMtha" kahyo. narasiMharAve jaNAvyuM ke "AvA AkaramaMthanuM avakana lakhavuM e mArA sAmarthanI bahAra che, te kezavalAla ha. dhruve mehanabhAInA zramano ananyatA ema kahIne batAvI ke "tame jaina sAhityanI jevI sevA bajAvI che tevI jainetara gujarAtI sAhityanI sevA bajAvanAra koI nathI." ane kahAnajI dhamasiMha kavie te bhAvabharI kAvyAMjali arpita karI : jena kAvyasAhityanA mahAbhArata e bhAga, avalokanathI Upa aMtaramAM anurAga. 1. jati satI guru jJAnine anupama jJAnavilAsa, acaLa karyo ItihAsathI, e nahi a5 prayAsa. 2. gujarAtI sAhityamAM jena kavi vara vIra, zuddha svarUpe dAkha, mohana mati gaMbhIra. 3. vetAMbara maMDaLI malI tene karyo prakAza, phahAna abhivaMdana kare, Izvara pUre Aza. 4. saMkSipta' tarIke oLakhAyele paNa hajAra uparAMta pAnAmAM vistarata jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa" zrI mahAvIra svAmInA samayathI saM. 1960 sudhInA zvetAmbara jaina sAhityanuM kAlakamabaddha digdarzana karAve che. samakAlIna vyaktio paratve taTastha rahI zakAtuM nathI e samajathI pite sagIra maTavA tyAM sudhImAM avasAna pAmelA lekhake AgaLa aTakI javAne mehanabhAI e upakrama rAkhe che. digambara sAhityane pitAnAM sAdhanazramanI maryAdAne kAraNe e samAveza karI zakyA nathI, paNa tAMbaramAM mUrtipUjaka paraMparA sAthe sthAnaka vAsI paraMparAnA sAhityanI paNa temaNe kiMcita nedha lIdhI che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jene sAhitya samAroha-guca7 3 A graMtha pAchaLa mehanabhAIne sAteka varSane athAga parizrama paDelo che. munazIe gujarAtI sAhityanA bRhad ItihAsanI yojanA karI temAM madhyakALanA je sAhitya vize eka prakaraNa lakhavAnuM mehanabhAIne soMpavAmAM AvyuM ane keTalIka carcAvicAraNA pachI emaNe 1926nA AraMbhamAM A prakaraNa lakhavuM AraMvyuM. "jaine ane temanuM sAhitya" e nAmanA A lekhamAM mehanabhAIne pRSThamaryAdAne kAraNe ghaNuM saMkaDAza anubhavavI paDI - madhyakAlIna sAhityane vAro Ave te pahelAM ja pa6 pAnAM thaI gayAM ane jene mATe lakhavAnuM hatuM te madhyakAlIna gujarAtI sAhityane gauNa karI nAkhavuM paDyuM. mAtra nAmanirdezathI calAvavuM paDayuM ne zatakavAra jaina kavionAM kAvyonA namUnAo taiyAra karelA te bAda karavA paDayA. Ama chatAM madhyakALano sAhityapravAha' e graMthamAM mukAyelA A lekhe ghaNu vidvAnenuM sAruM dhyAna kheMceluM. A pachI mohanabhAIe A lekha enA yogya svarUpamAM jaina gUrjara kavio'nA bIjA bhAganI prastAvanA tarIke mUkavAnuM vicAryuM. daramiyAna emAM AgamasAhityane ItihAsa umeravAnuM sUcana AvyuM. 1928mAM bhAre parizramapUrvaka e bhAga taiyAra karI presamAM paNa sAmagrI mokalavA mAMDI. "jaina gUrjara kavione bhAga bIje chapAI rahyo hato tenuM prakAzana aTakAvyuM. paraMtu 1930 sudhImAM A lekhamAM hIravijayasUri sudhI pahoMcatAM ja 560 pAnAM thaI javAthI eno judo graMtha prakAzita karavAnuM nakkI karyuM, je 1933mAM prakAzita thayuM. vacce bALaputre lagADelI nAnakaDI AgamAM ghaNI na baLI gaI hatI te pharIne taiyAra karavI paDI hatI. mohanabhAIe pote spaSTatA karI che ke A graMthane eka saMgrahagraMtha eTale ke samayAnukramamAM kRtio, kartA vagerenA keza tarIke prakaTa karavAnI maryAdA svIkAravI paDI che. e svarUpane lakSamAM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva mAhanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakAya 135 rAkhI banI zake teTalI viSayamAhatI ne TUMka carcA dAkhala karI che, paNa sAhityanI silAsilAbaMdha tapAsa ne sa` mudrita gra MthAnI viSayamAhitI ne samIkSA ApI zakAI nathI. eTale ja te e 'sa'kSipta' tarIke oLakhAvAyele che. Ama chatAM mAhanabhAIe eTalAM badhAM sAdhanAnA upayAga karyo che ke A graMtha kevaLa hAza' rahI zakayo nathI, emAM dhaNI aitihAsika ane caritrAtmaka mAhitI Ameja thaI che - mahattvanI vyakti paratve te dhaNI vistRta, tathA dhaNI vAto pahelI vAra prakAzamAM AvI che. chellAM prakaraNeAmAM jaina dharmanA mukhya siddhAMto, tenI sasthAo, tIrthAM vagere vize keTalIka prAthamika mAhitI ane potAnA vicAro joyA vagara mAhanabhAI rahI zakavA nI. uparAMta, graMthamAM jinamUti e, jinamadirA, anya sthApatya, aitihAsika vyaktie, prAcIna praamAMnAM ra`gIna citro, pratAmAMnA hastAkSarA, khA vagerenI maLIne paDha khIe mUkI che ane tene savistara paricaya 62 pAnAMmAM ApyA che, peAtAnA nivedanamAM pazu bhaDAre, pradarzIte, vihAra-AzrameA, keLavaNI, bhASA, jAtibheda Adi aneka viSaya para carcA karavAno taka emaNe lIdhI che. Ama, aneka rIte mohanabhAI e potAnA graMthane samRddha karyo che. meAhanabhAInA sAhityarasa, ItihAsarasa, dharmAMsa ane guNuAnu rAga A saMgrahagraMthamAM vyakta thayA vinA rahyA nathI. dareka prakaraNane Arbhe mukAyelAM eka ke vadhu uddharaNA jue eTale e uddharaNA ApanAranA vyaktitvane uSmAbharyo spa thayA vinA raheze nahI. graMthasAmagrImAM paNa meAhanabhAIe kalamate meAkaLI vahevA daI caritranAyaka ke aitihAsika prasaMganA yeAgya mahimA sthApita karyAM che. kartA-kRtinI kArI taivAnA khaDakalA vacce A badhu paDelu' che tethI pahelI najare A graMthanA vAcakanuM dhyAna e na kheMce eve! sAMbhava che. pazu dhaiyathI A graMthamAMthI pasAra thanArane eka saMgrahasthAnamAMthI maLe tenA karatAM ghaNuM vadhAre maLaze emAM zaMkA nathI. * Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guccha , mehanabhAInA A graMthamAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane gujarAtI bhASAnA sAhityanI neMdha che. hiMdI kRtio jUja hovAthI enI noMdha paNa AvavA dIdhI che. gujarAtI kAvyasAhitya para mohanabhAIne "jaina gUrjara kavione havAle ApI kevala kavinA yAdIthI saMtoSa mAnavo paDayo che. mohanabhAInI eka mahatvanI sAhityasevA te prAcIna sAhitya kRtionA saMpAdananI che. pitAnI pustikA "jaina sAhitya ane zrImaMtanuM kartavya" e pustikAmAM prAcIna graMthonA prakAzananI agatya mehanabhAIe bhArapUrvaka batAvI hatI. pachI to prAcIna jaina sAhityanI zodha, noMdha, abhyAsa ane prakAzana emanuM jIvanakAya banI gayuM. "sujasavelI bhAsa" e kRti akhaMDa rUpe maLI AvatAM mehanabhAIne thayelA ati ullAsanI vAta sukhalAlajIe noMdhI che te A kAmane emane rasa keTale utkaTa hato ne emAM e keTalA khUpI gayelA te batAve che. aneka kRtio emaNe utArI lIdhelI temAMthI keTalIka graMtha rUpe pragaTa thaI che, keTalIka sAmayikomAM daTAyelI paDI che ne ghaNI te ajJAtavAsamAM cAlI gaI jaNAya che. mohanabhAIne sauthI vadhu gaurava Ape evuM saMpAdana te siddhicandra upAdhyAya-viracita "bhAnucandragaNicarita' (saMskRta)nuM gaNAya. kemake enuM prakAzana atyaMta pratiSThita siMdhI jaina granthamAlAmAM thayuM che. paMDita sukhalAlajI mohanabhAInA A eka ja saMpAdanane yAda kare che, ane viziSTa saMpAdana gaNAve che ane e "koI paNa skalaranuM dhyAna kheMcyA vinA rahe tema nathI" ema jaNAve che. - A kRtinI hastaprata mohanabhAIne agaracaMda nAhaTA pAsethI pUve maLelI ane pitAnA rasathI ja emaNe ene utArI lIdhelI. muni jinavijayajIe e kRtinuM mahatva samajI siMdhI jena graMthamAlA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakArya 137 mATe enuM saMpAdana karI ApavAnI mehanabhAI pAse mAgaNI karI ane kRtimAM nirUpAyela viSayane mohanabhAIne UMDe abhyAsa hAI ene lagatI vistRta prastAvanA aMgrejImAM teo joDe evuM paNa sUcana karyuM. mehanabha I ne utsAhathI ane niHsvArthabhAve A kAma karI ApyuM. bhAnucaMdra ane siddhicandra mogala zahenazAha jahAMgIranA saMsargamAM AvyA hatA ane enA darabAramAM sthAna pAmyA hatA eTale A kRtinuM, sAdhucarita tarIke mahattva che. te uparAMta, ItihAsadRSTie paNa mahattva gaNAya. A kRtinI zradheya vAcanA ApavA sAthe mehanabhAIe emAMnA viSayane ane ene saMbaMdhita aneka bAbatone ke saghana abhyAsa ahIM rajU karyo che e emanI 75 pAnAMnI prastAvanAnA muddAonI ane joDelAM pariziSTonI noMdhapAtra levAthI AvI jazeH 1. akabaranA darabAramAM jaina munio: 2. jahAMgIranA darabAramAM jaina munio: 3. kRtine sAra; 4. enA viSayane lagatI anyatrathI maLatI mAhitI; 5. bhAnucandranI ziSyaparaMparAne paricaya; 6. bhAnucandranI kRtione TUMka paricaya; 7. siddhicandranI kRtione TUMka paricaya; 7. siddhicandranI kRtione TUMka paricaya; 8. bhAnucandrakRta kRtionI prazasti vagere (sUryasahastra nAma stotra AkhuM ApyuM che; 8. siddhicandrakRta kRtionI prazasti vagere siddhicaMdranAM keTalAMka subhASito "ktiratnAkara'mAM maLe che to e AkhA graMthanAM subhASitenI viSayavAra yAdI, kartAnAma sAthe, ApI che); 10. akabara ane jahAMgIranAM zAhI pharamAnene aMgrejI anuvAda. mohanabhAInI zAstrabuddhi kyAM sudhI pahoMce che ene khyAla emaNe prastAvanAmAM samAyelAM nAmAdinI ane kRti tathA pariziSTamAM samAyelAM nAmAdinI alaga sUcio ApI che te parathI Avaze. mohanabhAInuM bIju mahatvanuM saMpAdana "jaina aitihAsika Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya mArAha-guccha rAsamALA bhA. 1' che, emAM zAMtidAsa ane vakhata zeThane rAsa' uparAMtanI 11 rAsakRti te jaina munie vizenI che. AgaLa badhA rAsanAyaka ane rAsakAra vize aitihAsika pIThikA sAthe sA dhanapUvaka mAhitI ApavAmAM AvI che. zAMtidAsa zeThanI vaMzaparaM parAnA ItihAsa keTalAka prathA ne sarakArI dAtAvejone AdhAre adhyAtma jJAna prasAraka ma`DaLanA nAmathI ApavAmAM Avye che temAM anya sAthe meAhanalAla UcaMda dezAInI madadanA ullekha che, pazu meAhanabhAInu ItihAsattAna jotAM emanI madada savizeSa hoya eve sabhava jaNAya che. kadAca lakhANu paNu emaNe ja karyu. hAya. 1 138 A meAhanabhAIe badhA rAsamAM viSayavAra mathALAM karI enA vAcanane sugama banAvyu che ane adharA zabdonA koza paNu ApyA che. kRtienuM mAhanabhAI pote ja kevuM taTastha, svastha ane sAcuM mUlyAMkana kare che e jovA jevu che. sagRhIta badhA rAse, e kahe che ke, kAvyasAhityamAM praveze tema nathI, paraMtu temAMnA keTalAkamAM je vana, dezanA Adi bhAgA che te kAnya tarIke khapI zake tema che." vihAra AdinI vIgatAmAM nIrasatA, rukSatA ane nivividhatA che paNa ItihAsa mATe e vIgatA kAmanI che ema e darzAve che. yazAvijayajI viracita guja`ra sAhitya saMgraha bhA. 1' prathama paMktinA paMDita kavinI kRtionA sa Mcaya hAI atyaMta mahattvanuM prakAzana gaNAya. A pustaka para soMpAdaka tarIke meAhanamAInuM nAma nathI, paNa mAhanabhAIe ene potAnA sapAdana tarIke noMdhela che. pustakamAM evI taidha teA che ja ke meAhanalAla dalIcaMda dezAIe aprakaTa kRtie ApI che. presakeMpI zeAdhI ApI che. pAThAMtarI umeryo che, prUphAnu` sa`zeAdhana kayu`' che, 'javilAma'nI ane anya kRtine mathALAM ApyAM che, dheA mUkI che, zuddhi-vRddhipatraka taiyAra karyu che ane pratenA paricaya ApyA che. eTale vAstavamAM meAhanabhAI ja sapAdaka che emAM zaMkA rahetI nathI. st Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. meAhanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakA ' gurjara . rAsAvalI'nA mAhanabhAInuM nAma balavaMtarAya ThAkAra ane madhusUdana meAdI jevA sa'mAnya vidvAna sAthe joDAyu che ane eNrienTala InsTiTayUTa (vaDodarA) jevI pratiSThita saMsthA dvArA enu prakAzana thayu che e meAhanabhAIne gaurava apAve evI ghaTanA che. AmAM meAhanabhAIe jahematapUrNAMka keTalIka uttama prAcIna pratie meLavI ApavAnI, madhusUdana meAdInI sAthe rahI kAvyeAnI pasa`dagI karavAnI ane keTalAMka kAvyeAnI nakala pUrI pADavAnI kAmagIrI karI hatI. meAhanabhAIe jenI nakala pUrI pADI hatI e kAvye utAvaLe utArAyela ane tethI kSativALAM hatAM ema madhusUdana modI taidhe che. meAhanabhAIe je rIte kAma khecyuM che e jotAM e sAcuM haze ema manAya. paNa sAthesAthe emane maLelI hastaprata bhraSTa hAya ema pazu ane. joke jenI hastaprata meAdIne jovA na maLI hoya evI mohanabhAIe utArelI eka ja kRti abudAcala vinatI' saMgrahamAM che emAM kAIka ja pAThadeSa dekhAya che. sapAdana, zabdakAza, TippaNa vagere bAkInI sava* kAmagIrI madhusUdana meAdIe karelI. 1927mAM vicArAyelI A sapAdanayeAjanA 1937mAM ArienTala InsTiTayUTa dvArA svIkArAI ne enuM chApakAma e arasAmAM zarU thayuM, paNa zabdakoza, TippaNu vagerenAM kAma te pachI thayAM eTale pustaka te 1958mAM prasiddha thayuM. daramiyAna 1945mAM mAhanabhAInu sne 1952mAM khalava tarAyanuM avasAna thaI gayuM hatuM. 139 kavivara nayasu MdarakRta 'giranAra tIrthaMAra rAsa ane tI mALA' munizrI khAkSavijayajInI preraNApI taiyAra thayela che. samAviSTa banne kRtionI hastaprata emane bAlavijayajI pAsethI maLelI, paNu nay-suMdarakRta 'giranAra tIrthodvAra rAsa'nuM saMpAdana khIjI prate meLavIne thaI zakayuM che, jyAre nyAyavijayakRta 'giranAra tIrthaMmALA'nI khIjI kAI prata maLI nathI. 'giranAra tIrthaMhAra rAsa'nA sa`pAnane rAsasAra, jIgdAya ane dhArmika, aitihAsika vagere prakAranI pUraka mAhitIthI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14.' jaina sAhitya samAroha-gucha 3 samRddha karavAmAM AvyuM che paraMtu bIjI kRti saraLa hoI emAM zabdAtha ApavAnI jarUra joI nathI. vAcanA taiyAra karavAmAM "saMbhAraI'nuM "saMbhAre' jevA pheraphAra karelA che te kRtionA sAMpradAyika upayogane lakSamAM rAkhIne thayuM haze ema lAge che. pustakanuM prakAzanavarSa, saM. 1976 che paNa "giranAra tIrtha. mALAne AraMbhe mukAyelI saMpAdakIya noMdhane aMte saM. 1978nuM varSa che tethI e vahema jAya che ke bIjI kRti pAchaLathI joDavAmAM AvI che, je ke pRthyAMka saLaMga ja cAle che. upAdhyAya thaze vijayajInA jIvana mATe eka mAtra prAcIna AdhAra kAntivijayakRta "sujasavelI bhAsa" che. mahattvanI mAhitI samAvatI cAra DhALanI A kRtinuM saMpAdana traNa prata - jemAMnI eka te truTaka hatI -ne AdhAre mehanabhAIe karyuM che. sAthe kRtine gadyA. nuvAda Ape che. kRtimAMnI aitihAsika mAhitInI pUti, spaSTatA ke carcA karatAM TipaNe joDyAM che prastAvanAmAM yazovijayajIne AlecanAtmaka jIvanaparicaya Ape che. nAnakaDuM paNa ghaNuM mahatva pUrNa A saMpAdana che. gujarAtI tathA aMgrejI banne bhASAmAM alaga alaga prasiddha thayela vinayavijayakRta nAyakarNikA' (saMskRta)mAM kRtinI vAcanA hastapratone AdhAre saMpAdita karIne ApI che ke pracalita vAcanAne svIkArI lIdhI che enI koI mAhitI nathI. A baMne prakAzane hetu jaina nyAyanA A prAraMbhika pustakane gujarAtI tathA aMgrejImAM utAravA tathA samajAvavAnuM jaNAya che. bannemAM kaviparicaya, kRtine anuvAda tathA emAMnA tatvavicArane samajAvatI bhUmikA che. gujarAtI pustaka phatehacaMda kapUracaMda lAlananA sahakAramAM taiyAra thayeluM che ke emAM anuvAda lAlanano che, je mehanabhAIe sudhAryo che. emAM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakArya 141 mehanabhAIe pAribhASika zabdo, vyaktinAma, graMthanAme, kRtinA, sthaLanAme, saMsthAnA vagerenI vistRta varNanukramaNuM joDI che. aMgrejI pustaka mehanabhAInuM svataMtra prakAzana che. mohanabhAI pate darzanazAstranA mANasa nathI tethI dArzanika viSaya sAthenI emanI mathAmaNa tarIke A pustaka dhyAnapAtra che. yazovijayajIkRta "samyaktvanA 67 belanI sajhAyamAM paNa hastapratano AdhAra lIdhAnI koI mAhitI nathI. paraMtu A pustakanI viziSTatA te saMpradAyamAM atyaMta prasiddha kRtine viSayAnurUpa khaMDavibhAjana, dareka khaMDane zIrSaka, samajUtI sAthene gadyAnuvAda, TippaNa vagerethI sugamasamRddha karI che temAM che. A kRtinuM zAstrIya saMpAdana pachIthI yazovijayajIkRta gUrjara sAhitya saMgraha bhA. 1mAM maLe che. jaina kAvyapraveza" eka zaikSaNika saMpAdana che. emAM bahudhA stavana-sajhAya-pada prakAranI ladhu kRtio che, paNa te uparAMta thoDIka chatrIsIo ne "samyaktvanA saDasaTha belanI sajhAya" jevI koI lAMbI kRtine paNa samAveza thayo che. saMpAdananuM prayojana dhArmika zikSaNanI aMgabhUta kRtione saMcaya karavAnuM che eTale gadyAnuvAda, samajUtI, mAhitI ne zikSakane mArgadarzana emAM joDAyAM che. daSTAMtakathAo ApavAmAM AvI che vya kayA rAgamAM gavAze enI neMdha paNa che. zikSaka kathAo kahI zake te mATe thAstronI yAdI paNa ApI che. pustakamAM AgaLa konpharansa taiyAra karAvela dhArmika zikSaNano kama AkhAye ApavAmAM Avyo che te emAMnI vizALa daSTine kAraNe lakSa kheMce evo che. kathAo mATe mohanabhAI pitAnA TippaNamAM IsapanI vAta" "paMcataMtra' bALavArtA" "subodhaka nItithI" "InDiyana pherI TeIsa" vagerenI tathA aneka marAThI, gujarAtI, aMgrejI ane jaina kathAjhanI bhalAmaNa kare che temAM emaNe A viSayane kevI vizALa daSTithI ne UMDe vicAra karelo che e dekhAI Ave che. paMcataMtra dain Education International Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jaina sAhitya samAroha-mucha 3 ke IsapanI badhI vAte bALakone kahevA jevI nathI ema jaNAvI e kahevA jevI vAtonI yAdI paNa Ape che! zikSako mATenA khAsa graMthanI e bhalAmaNa kare che. Ama, bAlazikSaNa vize mehanabhAInuM vAcana noMdhapAtra hovAnuM dekhAI Ave che. AraMbhanA "nivedanamAM paNa judI judI kakSAnAM bALakonI samajazakti, grahaNazakti vize mohanabhAIe vicAra karyo che te paNa ApaNane evuM dekhADe che. A zaikSaNika pustakamAM darzana' nAmathI mukAyele eka agralekha khAsa dhyAna kheMce evo che. emAM stavana-svAdhyAya prakAranA sAhitya vize keTalAka suMdara vicAra rajU thayA che. mohanabhAI stavanonI lokapriyatAnAM kAraNe nAdhe che- jIvanadhatA (tatvajJAna), vyaktigata AnaMda-zokanA udgAra, saMgItadhvani, AMtarika kiMmata. stavananA cAra bheda batAve che - vAMcApUrvaka, guNakIrtanapUrvaka, svaniMdApUrvaka, AtmasvarUpAnubhava. hAlanAM stavane vize abhiprAya vyakta kare che - "sAhityadaSTie vicAratAM keTalAMka stavane kaniSTha mAsikamAM paNa AvavA egya nahIM." stavanamAM kayA devo na joIe te darzAve che. svAdhyAyanA prakAra tathA enI utpattine TUMka ItihAsa Ape che ane madhyakALanA anya sAhityaprakAra - rAse, pUja, pada, galI vagere - vize mAhitI Ape che. jena kAvyapraveza' e zaikSaNika pustaka, Ama, mehanabhAInA keTalAka mahattvanA sAhityavicArane zikSaNavicArane saMgharIne beThuM che. jainAcArya zrI AtmAnaMdajI janmazatAbdI smAraka graMtha' e judA ja prakAranuM saMpAdana che. emAM AtmAnaMdajI vizenA ane anya upayogI viSayo vizenA lekho saMgRhIta thayA che. lekhe aMgrejI, hiMdI ane gujarAtI ema traNa vibhAgamAM rajU thayA che. mohanabhAInI saMpAdakIya kAmagIrI A prakAranI che - emaNe viSayanI yAdI sAthe jana-jainetara lekhakone nimaMtraNa pAThavyAM che, e mATe Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakArya Rtipatra lakhyAM che ne evA zramapUrvaka A lekha meLavyA che; dareka lekhane AraMbhe lekhaka tathA lekhanA viSayane paricaya mUkyo che; 147 jeTalAM phoTAo ane rekhAMkane prApta karyo che ne ene chApyAM che. mehanabhAIne AmAM "suzIlane tathA suMdalAla jainane sahakAra maLe. Dabala krAuna sAIjhanA lagabhaga 700 pAnAne varasa uparAMtane samaya lIdhelo e A graMtha mehanabhAInA saMpAdakIya zramanuM eka UjaLuM daSTAMta che. mohanabhAInA vicArAtmaka graMthomAM sauthI mahatvane graMtha te aprasiddha che. e che "bauddha ane jaina matanA saMkSepamAM ItihAsa, siddhAnta ane vaidika dharma sAthe tulanA." A viSayanA nibaMdha mATe phArbasa gujarAtI sabhAe tA. 3-3-1913nI sabhAmAM nirNaya laI rU. 500nuM pAritoSika jAhera karyuM hatuM. A viSayane koI samartha tatvajJa ane marmagrAhI vidvAna ja nyAya ApI sake. pitAne adhikAra nathI evI samajathI mehanabhAIe nibaMdha lakhavAne kaI vicAra karyo na hato, paraMtu nibaMdha ApavAnI samayamaryAdA (30-6-1914) hatI te pUrI thatAM pahelAM cAra mAse phArbasa gujarAtI sabhAnA maMtrImahAzaye mohanabhAInA eka mitra dvArA sUcanA karI ane emanA AgrahathI mehanabhAIe nibaMdha lakhavAnuM svIkAryuM. emaNe viSayane gaMbhIra abhyAsa zarU karyo, paraMtu nibaMdhanI samayAvadhi AvI tyAM sudhImAM e pUro thaI zakyo nahIM. samayanI sagavaDa thaze te pUruM karI ApIza ema jaNAvI emaNe je kaMI lakhAyuM hatuM te, tathA karelI sava nedhe sabhAnA maMtrIzrIne samapita karyA. sabhAe tA. 1-10-1914nI beThakamAM mohanabhAIne vadhAre samaya ApavAno TharAva karyo ane nibaMdhonA nirNAyako tarIke kRSNalAla mohanalAla jhaverI tathA tanasukharAma tripAThInAM nAma nakkI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-guracha 3 karyA A pachI mohanaLAIe nibaMdha pUro karyo, jenAM 150ne badale 340 jeTalAM pAnAM (phUlaskepa) thayAM. sabhAnI tA. 4-10-1915nI beThakamAM nirNAyakoe AvelA be nibaMdhomAMthI mohanabhAIne nibaMdha pasaMda karyAnI beMdha karI ane ene pAritoSika ApavAnuM TharAvyuM. phArbasa gujarAtI sabhAnAM 1918mAM taiyAra thatAM prakAzamAM A graMthanI jAherAta thaI che, paraMtu graMtha prakAzita thayo nathI. cheka navembara 1932mAM "jaina sAhityano saMkSipta itihAsanA nivedanamAM mohanabhAI A nibaMdhane adyatana karavAnI AvazyaktA darzAve che, pote e haju sudhI nathI karI zakavA mATe dilagIra vyakta kare che ane have e kAma mATe avakAza meLavaze ema jaNAve che. paNa A pachIye jaina gurjara kavio'nI bhagIratha kAmagIrI cAlu ja rahI tethI mohanabhAInI IcchA pUrI thaI jaNAtI nathI. sadabhAgye A nibaMdhanI hastaprata mohanabhAInA suputra jaya. sukhabhAIne maLI AvI che. emAM bauddha dharma vizene bhAga 102 pAnAMmAM che ne jaina dharma vizene bhAga 238 pAnAmAM che. keTalAMka citro paNa Ameja thayAM che. banne dharmanA sarva siddhAMtane AvarI levAne emAM prayatna che. keTalIka Avazyaka aitihAsika bhUmikA che ane AjanI daSTie paNa bane dharmonI keTalIka carcA che. banne vibhAga mATe upayogamAM lIdhelA graMthanI yAdI mohanabhAIe uThAvelA apAra zramanI ApaNane pratIti karAve che. jainadharma vibhAganAM DAMka prakaraNe heralDa'mAM chapAyelAM maLe che. anukramaNikAmAM darzAveluM jaina dhArmika sAhitya e prakaraNa maLelI sAmagrImAM gerahAjara che, paNa ene upaga "jaina sAhityane saMkSipta itihAsamAM thaI gayo hovAnI saMbhAvanA jaNAya che. - "sAmAyika sUtra" ane "jinadevadazana' e mohanabhAInA sAMpra. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mehanalAla dalIyoM, dezAInuM sAhityakAya 145 dAyika vidhivicAranA lokabheAgya ane lokopayeAgI graMthe che. ane prathAmAM prasiddha vaktA munizrI cAritravijayajI taraphathI mehanabhAIne sAmagrI ane sahAya maLyAM hatAM. ' jaina sAhitya ane zrIma MtAnuM ka`vya ' sAhityasarakSaNa ane prakAzananI agatya batAvatA, enI kAya dizAo cI dhatA nAnakaDA prAthamika lekha che. prakI` prathA : a'grejImAM lakhAyela zramad yAvijayajI' eka nAnakaDA caritragraMtha che. mULa A jaina sTuDanTsa bradharahUDa samakSa 1910mAM vAMcele nibaMdha che ne te 1912mAM heralDa'mAM chapAyela che. emAM yazovijayanuM jIvanacaritra, emanI sAhityakRtionA paricaya, emanI pratibhAnuM mUlyAMkana tathA emanA jaina-jainetara samakAlInA vizenI mAhitIne samAveza thayeA che. A pustakanI keTalIka mAhitI Aje kAlaprasta thaI gaNAya. meAhanabhAIe pote pachIthI jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa'mAM yazeAvijayajInu` adhikRta cAritra Apyu che ne emanA sAhityakA nA vadhAre vIgatathI paricaya ApyA che. svAmI vivekAnaMdanA patro' e anuvAdagraMtha che. paNa mAhuna bhAIe emAM saMpAdanaka' paNa karyu che. mULa aMgrejI graMtha episTalsa Av svAmI vivekAna'da' (be bhAgamAM patro jema prApta thatA gayA tema chApyA che. mAhanabhAIe ene miti pramANe gADhanyA che, jethI vivekAna nA jIvanane-mAnasika jIvanane samajavAmAM madada maLe. vivekAnaMde mAMsAhAra pratye-hisA pratye anukULa valaNa darzAvyuM che te meAhanabhAIne yAgya lAgyuM nathI, tethI e bhAga emaNe bhASAMtaramAM lIdhA nathI ! mAhanabhAIne A niya vivAdAspada ja gaNAya. 10 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sArAha guccha 3 A patronA anuvAda e keTaluM kaparuM` kA` hatu` e meAhanabhAI e mUkelI nAMSa parathI samajAya che. gujarAtImAM bhagubhAI krutecaMda kArabhArI taraphathI anuvAda taiyAra thatA hatA te meAhanabhAI e joyA hatA ane emane lAgyuM hatuM ke, ' te bhASAzailI, vicAravega ane mUlabhAva sudara rIte AchAM batAvI zakaze.' marAThImAM anuvAda hatA te akSarazaH nahAtA-kina lAgyuM' te pahatu` mUkayu` hatu`. mehu nabhAInuM bhASAMtara suvAcya che. bhASA saraLa paNu ziSTa ane gauravabharI che. vAkaye aliSTa che. 146 meAhanabhAI vivekAna'dathI keTalAbadhA prabhAvita hatA te emaNe A graMthamAM vivekAnaMdanA vyaktitvanAM kSakSaNNA vistArathI tAravIne, 80 pAnAMnI jIvanarekhA joDI che ne A patro vize nIcenA udgArA karyo che te parathI dekhAI Ave che: "te vAMcatAM tanamAM tanamatATa ane manamAM apUrva jusso pragaTa thAya che. bhASA evI prAtsAhaka (vigorous) che, kalpanA evI manAramya ane cittAkarSaka che ane AtmAne vega ane prabala ane zauryAnvita che ke kAI paNa vyakti maMtramugdha thayA vagara rahe tema nathI." meAhanabhAInA tanamanATa emanA zabdomAM vyakta thatA ApaNe anubhavI RRkIe chIe. hu Ta vArananA jainijhama' e lekha enA bhASAMtara jainadhama ' sAthe mesasa meghajI hIrajInI kaMpanIe prasiddha karela che. temAM pUMThA para bhASAMtarakAra tarIke meAhanalAla dalIcaMdanu nAma che, paraMtu prakAzakanA AmukhamAM bhASAMtara karI ApanAra badhu meAhanalAla dalIcaMda bI.e. tathA adhu umedacaMda deAlatacaMda bI. e.nA hamArA para moTA upakAra thayeA che" evA ullekha che te parathI umedacaMda deta sahabhASAMtara kartA hoya evu' samajAya che. jaina rAsamALA (puravaNuM')' e manasukharAma kIratacaMda mahetAnI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityAya 147 jene rAsamALA'nI puravaNI che. emAM kakkAvArImAM kRtiyAdI che ne sAthe prata jyAM prApta che e bhaMDArane paNa nirdeza che. mohanabhAInuM ghaNuM sAhitya haju sAmayike ane anya saMgrAnahAtmaka graMthomAM daTAyeluM paDyuM che. be-traNa hajAra pAnAMthI ochuM nahIM hoya evo aMdAja che. mehanabhAIne agraMthastha sAhityanI sUci taiyAra karavAmAM AvI che je A graMthamAM have pachI Apo che), paNa haju emanAM keTalAMka lakhANa najara bahAra rahyAM hoya e pAka vahema che, kemake mehanabhAInAM lakhANe sAmayike ane anya saMgrahAtmaka graMthamAM satata jatAM rahyAM che, temaja mohanabhAInAM lakhANo anyatra chapAyAM hevAne saMbhava jaNAya evA ulalekhe satata sApaDatAM rahyAM. mohanabhAInAM aMgrastha lakhANonI yAdI para najara pheravIe topaNa emanI vyApaka phalakanI avirata sAhityasevAnI gADha pratIti thayA vinA rahetI nathI. taravavicAra, ItihAsa, sAhitya - e traNe kSetromAM mohanabhAInI lekhinI nirvikane ghUmatI dekhAya che ane emanI zedhadaSTi navanavIna aNujANa pradeze ApaNu samakSa khullAM kare che. vicArAtmaka lekhamAM svAbhAvika rIte ja jaina tatvavicAranA leone samAveza che, paNa "dIkSAmImAMsA' jevo sudIrgha lekha grAma, ItihAsa, bhAvanA ane vyavahAra e sarva bhUmikAone sparzatI vyApa prakAranI tattvavicAraNA rajU kare che, te jaina daSTie mahAtmA gAMdhI je lekha jaina tatvane gAMdhIjInI vyApaka dharmabhAvanA sAthe jogavavAnA viziSTa prayAsarUpa che. "svAmI zrI vivekAnaMdanA preraNAprada vicAro ane "mahAtmA gAMdhIjI - keTalAka dhArmika vicAro' ApaNane sIdhI rIte jainetara vicArasRSTimAM laI jAya che te "AtmaghAta - eka bahena pratye patra' e lekha binasAMpradAyika jIvanavicArane eka namUne banI rahe che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 - jaina sAhitya samAroha-guccha ke aitihAsika lekhe mukhyatve jaina sAdhana para AdhArita che paNa emAMnI itihAsasRSTi te vizALa che. eTale ja "IDarano itihAsa" jevo lekha ApaNane sAMpaDe che kheDA, jhIMjhuvADA vagerenA pitAnA jJAnapravAsone AlekhatA mohanabhAI tyAMnA zilAlekhone abhyAsa rajU karavA sAthe sthAnika itihAsa-bhUgoLanI anya mAhitI paNa meLavIne mUke ja che. kAyastha jAtine TUMka ItihAsa' je lekha paNa mehanabhAIne nAme caDe che e emanI vizALa ItihAsa daSTi batAve che. mehanabhAIne caritra bhaka lekha paNa emanI itihAsadRSTinI nIpaja samA che. e lekho prAcIna-arvAcIna sAdhuvara tathA jaina zreSThIo vizenA che. e lekhe keTalIka vAra saMzodhanAtmaka hoya che. te keTalIka vAra mahAvIrasavAmI vizenA lekhamAM banyuM che tema pitAnI sAthe vizALa ItihAsane kheMcI lAve che. samayasuMdara, RSabhadAsa vagere vizenA lekho te-te sAdhukavinA vizALa sAhityasarjanano paricaya karAvatA heI mAtra caritrAtmaka lekha banI na rahetA sAhityika abhyAsalekha banI rahe che. A uparAMta prAcIna kRtio vironA dhaNa le che. emAM saMskRta, apabhraMza bhASAnI kRtione paNa samAveza che tathA "zukasaptati" jevI jenetara paraMparAmAM maLatI thAkRti tathA "varaparAjaya" jevA vaidakagraMthane paNa samAveza che e hakIkata nedhapAtra che. mohanabhAInA sAhityika lekha samIkSAtmaka hetA nathI - mohanabhAInI e pratibhA nathI - vadhAre to e mAhitInI kakSAe rahe che, paNa kRtionA AsvAdya aMze keTalIka vAra e tAravI Ape che ke cIdhe che emAM emanI rasadaSTinAM IMgito ApaNane maLe che, te madhyakAlIna sAhityamAM jIvanane ulAsa nathI e munazInA matane paDakArate "prAcIna jaina sAhityamAM jIvanane ullAsa" jevo lekha mohanabhAInI sAhityika avalokananI sUjhane ApaNane paricaya karAve che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. mohanalAla dalIcaMda dezAInuM sAhityakA peAte calAvelAM sAmayikAmAM svIkAra ane samAlecanA'nA vibhAgamAM aneka prakAzanAnAM TUMkAM-lAMbAM avalokanA mAhanabhAIe lakhelAM che te sAhityanI duniyA sAthenA emanA gADha nAte darzAve che. emAM jaina graMthAnAM avalokanA savizeSa heAya e svAbhAvika che, paNa sAthesAthe 'prItamadAsanI vANI', majulAla majamudArakRta 'abhimanyunu AkhyAna ane abhimanyunuM leAkasAhitya', kezava haSa~da dhruvaanuvAdita 'sAsu` svapna', kRSNulAla meA. jhaverI-anuvAdita 'kRSNacaritra' vagerenA samAveza thayA che, ane emAMnAM keTalAMka avalekane khAssAM lAMbA che te batAve che ke meAhanabhAInA sAhityaabhyAsa jaita sAhitya pUratA maryAdata nathI. emanI najara jainetara sAhityaparaMparA taMpha paNa huMmezAM ma`DAyelI rahI che. 49 mehanabhAInAM lakhANAmAM prAcIna pratihAsa, sAhitya vagerene lagatA lakhANAnuM prAcu` che, kemake emanA abhyAsanuM mukhya kSetra e che, paraMtu arvAcIna jIvanathI e alipta rahyA nathI. peAte calAvelAM sAmiyakAmAM meAhanabhAIe AjanA jaina samAjane lagatA dhaNA prazno vAravAra carcyA che. te uparAMta samakAlIna rASTrIya ghaTanAe upara nAMdhA lakhI che. svAmI vivekAnaMda ane mahAtmA gAMdhIjInA vicAre| vizenA lekhA e arvAcIna samaya sAthenI nimmata ja vyakta kare che ne? 'svIkAra ane samAtheAcanA'mAM prasthAna'nA nATaka akano samAveza thayA che e paNa mAhanabhAInA rasa prAcIna sAhitya pUratA maryAdita nahAtA te batAve che. emanA lakhANAmAM umAza karanA 'vizvazAMti', lalitanAM kAvye vageremAMthI utArA maLe che ane samakAlIna sAhityanA ghaNA sadarbhe jaDe che e judI ja vAta che. mehanabhAIe sa'pAdita karelI aneka prAcIna kRtie sAmayikAmAM paDelI che. emAM aitihAsika kAgye, rAsA, phrAga, bAramAsA, stavana, subhASitA, hariyALIe, ukhANAM, bAlAvabeAdha uparAMta patro, rAjavaMzAvala, dhareNuAkhatane dastAveja, svAdhya-vijJAna jevA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jena sAhitya samAreha-guccha 2 viSaya-prakArone samAveza thAya che ne vikramanA paMdaramA sakAnA. keTalAka jaina kavionI kAvyaprasAdI', "prAcIna jaina kaviomAM vasaMta.. varNana' jevAM cokkasa viSayalakSI saMkalane paNa che. mohanabhAInI vizALa sAhityopAsanAnI jhAMkhI AmAMthI thAya che. mohanabhAI bhAre moTA saMgrAhaka ne satata ghaNuM badhuM noMdha rUpe lakhatA rahenAra sAhityopAsaka hatA. emanuM jIvana aNadhArI rIte saMkelAyuM tethI emanI ghaNI sAmagrI amudrita rUpe paDI rahI hoya e svAbhAvika che. e sAmagrI kayAM gaI enA sagaDa maLatA nathI, paraMtu evI sAmagrI hatI ja enA saMte to maLe ja che. zatakavAra jaina kavionI prasAdI emaNe saMkalita karelI ne pahelAM madhyakALane sAhityapravAhamAMnA emanA lekhamAM ane pachIthI jaina gUrjara kavio'mAM e mUkavA emaNe vicAreluM evA emanA pitAnA ullekho maLe che, paNa e banI zakyuM nathI. AgaLa nidezala "vikramanA paMdaramA zatakanA keTalAka jaina kavionI kAvyaprasAdI' e emanA e bRhata saMkalanano eka bhAga hoya evo saMbhava che. jaina gUrjara kaviomAM keTalAka sthAne pite kRti utArI lIdhI hovAnI nedha che. paNa e katao prasiddha thayAnI mAhitI maLatI nathI. siddhicandraviracita" "bhAnucandragaNicarita" pite nAhaTA pAsethI maLelI pratamAMthI ema ja utArI lIdhela ne pAchaLathI muni jinavijayanA goThavaNathI prasiddha thayela e ApaNe AgaLa noMdhI gayA chIe jinavijayajInA sahakArathI lIdhelo ArAsaNuM tIrthanA pratimA leone saMgraha jinavijayajI pAse prakAzana mATe paDI rahela che e ulekha mehanabhAIe karela che (jena, 26 mArca 1949). paraMtu A saMgraha prasiddha thayAnuM jANavA maLatuM nathI. jinavijayajI saMpAdita "prAcIna jaina lekhasaMgraha bhA. 2mAM ArAsaNa tIrthanA lebo che. paNa e devadatta rAmakRSNa bhAMDArakare mokalelA che ane A prakAzana mehanabhAInA ullekhathI ghaNuM vaheluM, cheka 1921nuM che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sava. mohanalAla dalIcaMda desAInuM sAhityakArya 151 - jhavaDiyAnA lekhe utAryAnuM mehanabhAIe lakhela che paNa e lekhe prasiddha thayAnuM jaNAtuM nathI. yavijayajIkRta "nyAyAvatAra" aMgrejI parathI gujarAtImAM mehanabhAIe taiyAra karela che e tathA nyAyapradIpa" ane "nayakarNikA' vize manasukhalAla kIratacaMda mahetA pAsethI TIkATippaNuM mAgelAM, "nyAyAvatAra to manasukhabhAI vizeSa skuTa kare to sahakartA tarIke chapAvavAnI taiyArI mehanabhAIe batAvelI. paraMtu AmAMthI "nayakaNikA' ja prasiddha thayela che. "nyAyAvatAra' mULa ne anuvAda pustaka rUpe nahI paNa "rA'mAM pachIthI pragaTa thayela. "gujarAtanA jaina saMpradAyane ItihAsa' lakhavAnI bhAvanA mehanabhAIe "jaina sAhityane saMkSipta ItihAsa'nA nivedanamAM vyakta karelI che, paNa e bhAvanA paripUrNa thayelI nathI. kA : sAmayikomAM mehanabhAInAM kAvya pragaTa thayelAM che. keTalAMka kAvyo "vIrabhakti' e emanA upanAmathI pragaTa thayelAM che ne keTalAMka anAmI kAbe paNa emanAM hevAnI zakayatA che. keI kAvya saMyukta rIte lakhAyeluM paNa maLe che tathA anuvAdarUpa kAvya paNa che. A kAvya prAsaMgika che, bhaktinAM che, bedhAtmaka che, sAmAjika viSayanAM ("vidhavA bahenane AzvAsana')ne rASTriya bhAvanAnAM paNa che. kayAMka aMgata lAgaNI vyakta thaI che (hRdayanI vAta koNa jANe', "snehInAM saMbhAraNuM). khAsa trIo mATenAM kAvya paNa mohanabhAIe racelAM che. A kAme e samaye kapriya 1. tribhuvana vIrajI hemANuM gujarAtI takhallusamAM mohanabhAInuM eka anya upanAma "eka grejyueTa hovAnuM nedha che, paraMtu A upanAmathI je eka-be lekha jovA maLyA te mohanabhAI nyueTa thayA pahelAMnA che. to "kAunTa opha mAnTekrisTa'nA anuvAdaka eka grejyueTa amadAvAdanA che. A upanAmathI mehanabhAInuM kaI lakhANa prApta thatuM nathI. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra. jaina sAhitya samAroha-gucha 3. thayAM haze ema jaNAya che. mohanabhAInuM TIkAkAra "jena rivyu' evuM todhe che ke "teonuM bhejuM suMdara kavitA racI zake che. khAsa karIne garabIo strIvargamAM ekasarakhI rIte mAna pAmI che." (me- jana 1918) raNajitarAma vAvAbhAIne paNa mohanabhAInAM kAvya rasaprada lAgelAM ane ene saMgraha karavAnuM emaNe sUcana kareluM (heralDa sapTe.-nave. 1917). paraMtu kAvyakalAnI daSTie A racanAo Aje bhAgye ja lakSa kheMcI zake. emAM kavacita bagaDeluM ghaDiyALa jevI anyakti racanA maLe che. mohanabhAInA bhAvanAzIla hRdayane sparza anubhavAya che ne rAga-DhALanA nidezapUrvaka geyatA siddha karavAmAM AvI che e ene guNa pakSa che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadharma * - kumArapALa desAI ekAeka dAruNuyuddha phATI nIkaLyuM ane AkAzamAM comera beba jhIMkanArAM vimAne cakarAvA levA lAgyAM. bhUmi para mANasa, pazuo ane pakSIo boMbanA sarvanAzathI bacavA mATe jIva hatheLImAM laIne nAsatAM hatAM, tyAre eka dIvAla para be bephikarA gIdha kazAya ucATa ke ciMtA vagara beThA hatAM. nirAMte vAta karatAM A gIdha para eka pakSInI najara paDI ane eNe utAvaLe gIdha pAse jaIne dhamaNiyA zvAse kahyuM: "are cAle bhAgI chUTo. yuddha phATI nIkaLyuM che. mAnava dAnava banIne ekabIjAnA lehI mATe tarasya banyo che. mAnavIonI laDAImAM vinA kAraNe ApaNe khuvAra thaI jaIzuM. cAle nAse. hajIye UgarI javAnI taka che.' pakSInI A vAta sAMbhaLIne pelA vRddha ane anubhavI gIdha khaDakhaDATa hasI paDyA ane ThAvakA avAje bolyA, "are dayAvAna mAnavInI laDAI e amAre mATe te svAdiSTa mIThAI che. AvuM yuddha thAya e to amAre mATe senerI avasaramAnavInuM yuddha ane tenuM mata eTale amAre mATe mahephila, mijabAnI ane jayAphatanA divaso.' bIjA vRddha gIdhe cIpI cIpIne kahyuM, te amArAM zAstro kyAMthI vAMcyAM heya? amArAM zAstromAM to lakhyuM che ke gIdha para kRpA varasAvavA mATe ja Izvara mAnavIne yuddhamAM dhakele che. yuddha ane mAnavIne meLa Izvara gIdhane mATe ja saje che." Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jena sAhitya samAroha-gucha varSonA anubhavI gIdhane bhAgI nIkaLavAnI salAha ApanAra vilA moDhe pAche . baMne gIdha yuhanI moja mANavA para phelAvIne AkAzamAM ahIMtahIM AnaMdabhera ghUmavA lAgyA. jamIna para besIne mIThA bhajananAM svapnAM sevavA lAgyAM. paraMtu evAmAM ja baba pA ane enA avazaSa paNa zeSa na rahyA. parivartanane pArakhI nahIM zakanAra ane bhaviSyane oLakhI nahIM zakanAranI sthiti pelA gIdha jevI thAya che. je mAtra bhUtakALanA dara para cAle che. te vartamAnamAM visaMvAda ja saje che. thayelA parivatanane oLakhavA mATe satata gatizIla daSTi joIe. bhaviSyane vicAra nahIM karanArI daSTi vartamAnamAM sthitisthApaka rahe che. prasiddha ciMtaka elavina Tophalara kahe che-"If we do not learn from History, we shall be compelled to believe it true. But if we do not change the future, we shall be compelled to endure it. And, that could be worse.' A dRSTie AvatI sadImAM dharmanI gatividhi kevI haze eno vicAra karIe ekavIsamI sadImAM koI mulAkAtI tamArA makAnane mukhya daravAjo kholaze tyAre tame dIvAnakhaMDanI ArAma khurazImAM beThAM beThAM skrIna para AgaMtukano cahero joI zakazo ane bAjumAM paDelA "rimoTa kanTrola'nI eka cAMpa dabAvaze eTale bAraNuM khUlI jaze. yaMtramAnava ene mATe ziyALo hevAthI garama masAlAvALI cA lAvaze. e vyakti tamane tamArA dAdAnA pitAnuM nAma pUbaze ane tame tarata ja kepyuTaramAMthI enI mAhitI Apaze. magajamAM koI vigata ke mAhitI rAkhavAnI jarUra nahIM hoya, kAraNa ke komyuTara ja mAhitIne sa praha ane mAhitInI punaHprAptinuM badhuM ja kAma karatu haze. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jenaSama 155 e kepyuTara ja kavitAnuM sarjana karatuM haze. bhalabhalA kAbela khelADIne cesamAM harAvatuM hara. vaparAzamAM judAM judAM sAdhananuM saMjana sAdhatuM haze. komyuTara Tarminala zikSaNakArya karatuM haze. AjanA yugane koyuTara krAMtinA yuga tarIke oLakhavAmAM Ave che ane e kepyuTara ekavIsamI sadImAM mAnavajIvananA meTA bhAganuM kArya bajAvatuM haze. saMdezo mokalavAnuM, anya bhASAmAM tarajume karavAnuM, nekarI ke jIvanasAthInI pasaMdagI karavAnuM kAma komyuTara vyavasthita rIte bajAvatuM haze. supara komyuTara AMkhanA palakArAmAM aneka praznonA javAba hAjara karI deze. AjathI ekAda dAyakAmAM ja komyuTaranI kAmagIrI kevI haze e vize nyu yorkanI poliTekanika InsTiTayuTanA che. je buglIrelae "spekaTrama' sAmAyikamAM kApanika citra AlekhatAM lakhyuM: "merI nAmanI strI savAre thoDI moDI UThe che, tabiyata asvastha lAgatAM e parsanala komyuTara pAse jAya che. ke pyuTara dvArA te tenA DokaTarane kansalaTa kare che turata De kaTara tene koyuTaranA skrIna upara ja javAba Ape che, eTale merI tenA ghare rAkhelA TelimeTrika sensasenA tAranI sAthe pitAnA zarIrane joDe che. tenA dvArA DokaTarane tenI ophisamAM beThAM-beThAM, merInuM blaDapresara, nADInA dhabakArA Temparecara ane bIjI bAbatonI mAhitI maLI jAya che. ke yuTara A mAhitIne "meDama' nAmanA eka ilekaTronika sAdhana dvArA DokaTarane pahoMcADe che. mAIle dUra beThele DaoNkaTara A badhe DeTA' vAMce che. e pachI DokaTara pitAnA kepyuTaramAM merIne heltha kArDa joI le che. e pachI eka ekasaparTa sisTamanAM progrAmiMga pramANe koyuTaramAM te merInI takalIphamAM saMbhavita nidAne kare che. emAMthI eka nidAna karIne merIne mATe davA lakhI Ape che ane kepyuTara dvArA merIne kahe che. e pachI merI tenA meDikala sToranuM baTana dabAvIne ghera beThAM ja tene joItI davAne orDara ApI de che. sToravALo merInA beMkanA khAtAne DepyuTara dvArA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 jaina sAhitya samAroha-guccha 3 cakAsIne merIne aa mekalI Ape che. merI tenA kampyuTara sAthe DispensarIne plaga joDI de che eTale DaeNAkaTaranA kAmpyuTare lakhyA pramANe davAno Dojha AvI jAya che.' Ama merIe savAre sAta vAgye DaoNkaTaraneA saparka sAdhyeA ane traNeka kalAkamAM te AnA prathama Dojha levAI gayA. ApaNA dezamAM ATalI prakriyA mATe keTalAya divasa jAya, khuda amerikAmAM AkhA divasa lAge ane AvavA-javAnA temaja cikitsAnA dhaNA samaya veDaphAya, e kAma kampyuTara bhAre jhaDapI karI Apaze. DAyAbiTisa, blaDapresara, thAirAiDa jevA rAgAmAM dardIne Aje rAjAnI amuka geLAe levI paDe che. paNu AvatI sadImAM evI eka kepasyula zodhavAmAM Avaze ke je zarIramAM niyamitapaNe jarUrI Dojha ApatI raheze. bahAranI duniyAnI sadhaLI mAhitI Teli-TekasathI maLI raheze. basa, Trena ke vimAnanA samaya, sinemAnA zenI vigata ke havAmAnanI mAhitA AsAnIthI sAMpaDatI raheze. Ama samUhamAdhyamo mAnavajIvanuM avibhAjya aMga khanI gayAM haze. Telivijhana akhAra ane TeliphAnanI sevA Apaze. ilekaTrAnikasanA eTalA badhA vikAsa thaye haze ke meTA bhAganI TapAlo ilekaTrAnikasa dvArA maLatI haze. Aje phorena riTananA mahimA che. e samaye muna riTana' raste hAlatAM cAlatAM maLaze. Ayara kalArka 'dna thAujhanDa T' nAmanu` pustaka lakhyu che. emAM eNe lakhyuM che ke I. sa. 2002mAM evAM yaMtro zeAdhAyAM haze ke caMdrayAtrA mATe baLataNutA kula kha` mAtra 8 Delara thaze. Aje meDikala sAyansa khUba jhaDapathI pragati sAdhi rahyu che. mAnavInAM aMge. badalavAnI khAmatamAM eNe dhaNI mATI siddhi meLavI che. peAtAnA jINu aMgAne khale navAM aMga nAkhIne mAnavI vadhu lAMbu jIvI zakaze. ema paNa kahevAmAM Ave che ke ceDA samayamAM a`gAnAM kALAbajAra' tharo ! mAnavInI p gutA AvatI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jenalama sadImAM nivArI zakAze. kRtrima hAtha ane paganI madadathI e sazakta mAnavI jeTaluM ja kAma karI zakaze. bIjI bAju "kRtrima buddhine eTale badhe vikAsa thayuM haze ke mANasane bahu mahenata karavAnI jarUra nahI rahe. AkhI kacerI enA gharanA nAnakaDA oraDAmAM samAI jaze. mAnavI enI paMcendriyane pUrepUre upaga kare che, paNa enAmAM eka chaThThI zakti che jene E. S. P. kahe che. A zaktine bane yurIgelara mAtra pitAnI AMkhonI daSTi nedhIne saLiyA vALI zake che. avakAzayAtrI eDagaramile avakAzamAM rahIne TelipathIno prayoga karyo. bIjAnA rogone mAtra sparzathI maTADavAnI hIliMganI prakriyA Aje jANItI che. atyAre mAnavInI A chUpI chI indriyanI zakti vize saMzodhana cAlI rahyAM che. AvatI kAle mANasa nahIM paNa yaMtroya A chaThThI Idriya zaktino upayoga karatAM haze. mAnavInA jIvanamAM janma, lagna ane mRtyu e traNa sauthI mahattvanI ghaTanA manAya che. paraMtu e traNemAM AvatI sadImAM UthalapAthala karanAruM pariNAma Avaze. kRtrima vIryadAnane kAraNe naramAdAnA saMyoganI anivAryatAne cheda uDI jaze. Ichita prakAranI saMtatinI prApti mATe vaya beMkamAM tejasvI ke pratibhAvaMta puruSonA vIryanI meTI mAMga raheze. mAtAnA udaramAM nahIM, paNa prayogazALAnI kasanaLImAM TesTa TayUba bALaka ucharatuM haze athavA to koI anya strInA udaramAM ene vikAsa thato haze. TesTa TayUba bALaka AvatAM ja mAtRtva ane vaMdhyatvanA khyAlamAM Aje ja keTaluM badhuM parivartana AvI gayuM che ! evI ja rIte komyuTara lagnano gera banaze. jyAre kRtrima aMgone kAraNe kaI mAnavI pAMgaLA ke azakta nahi thAya. e pitAnAM aMgone AsAnIthI badalI zakaze. A rIte mAnavajIvanamAM samULagu parivartana AvyuM haze. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jena sAhitya samAro-guru 3 vyaktinI jJAnopArjananI paddhatimAM samULI krAMti thaI gaI haze. nAnI keTaloga TremAM hajAro prAinI vigate samAyelI haro. prakAzaka pustaka pragaTa karavAne badale komyuTarane soMpIne mAIkroprakAzananA mAdhyamathI tarata ja ghera beThAM pustake pahoMcADaze. vizALa pustakAlayo ke blaDabenka nakAmA banI jaze kAraNa ke eka nAnakaDA khaMDamAM AkhuM pustakAlaya AvI jaze ane sikveTika khADanI zodha thatAM lohIne saMgharI rAkhavAnI jarUra nahIM rahe. vyaktinuM AyuSya eTaluM badhuM vadhI gayuM haze ke sATha varSanI vyaktine vRddha ke Dose kaheze te tamAruM AvI banaze! paraMtu A TephanolojInA vikAsanI bIjI bAju paNa che. vikhyAta ciMtaka sukhAkAra kahe che ke, "pholojInA madamAM mANasa pUrapATa AgaLa ja rahyo che ane TekanolojInAM pariNAma zuM Ave enI e paravA karato nathI." peTroliyama thoDA vakhatamAM khalAsa thaI jaze, pachI zuM ? khANamAMthI kolase khUTI jaze pachI zuM? peTrola, praduSaNa ane khanIjonI achata che mAnavajAtanI maha samasyA che. ekavIsamI sadImAM ghaNA vaijJAnikonI mAnyatA pramANe lIkavIDa hAIDrojana (LHA)ne vaparAza mukhya baLataNa tarIke thato haro. vimAne sahita moTA bhAganAM vAhane A lIkavI. hAiDrojanathI cAlatAM haze. e sAcuM che ke lIkavITha hAIjinane khUba saMbhALapUrvaka saMdharavo paDe che ane ene bharavA mATe ghaNI moTI Tenka joIe che. paraMtu A lIkavIDa hAIDrojana zuddha svarUpamAM maLe che ane ethIya vadhu te e pradUSaNamukta hoya che. mAnavIe vRkSone eTale badhe nAza karyo ke vizvane pratyeka mAnavI roja eka vRkSa vAve te ja te sarabhara thaI zake. Aje je rIte rAMsalAM vRkSane nAza thayo che te jotAM ekavIsamI sadImAM FO! ' Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane janama 158 varasAda varasaze paNa emAM pANInA badale kArakhAnAomAMthI nIkaLatA kemikalsane pariNAme esiDa-varSA thaze. duniyAnI saMpattinA eMzI TakA duniyAnA cha TakA loko vApare che. bAkInA corANuM TakA mANasane bhAge duniyAnI vIsa TakA saMpatti ja Ave che. A Arthika asamAnatA jagatanA aneka dezomAM garIbI ane bhUkhamarAnA rUpe jovA maLe che. amerikAnA pramukha AIjhana hovare "kalIna banI himAyata karI. A kalInoMba mANasane apaMga ke rogagrasta banAve nahIM, paNa ene e se TakA mArI nAkhe, enuM AkhuM astitva ja kalInasApha ne saphAcaTa karI nAkhe. A pachI sara kiraNenA upayogathI ATabebe dhAyo. have nepAma boMba zo che. jemAM bhIMta, kharazo, dIvAle badhuM ja rahe, mAtra enI vacce koI jIvaMta cetanA na rahe. aNubhaThThInA akasmAtoe sAva jude ja bhasmAsura khaDA karyo che. Aje 50,000 jeTalAM Arivaka zastro mAnavasaMhAra mATe hAjarAhajUra che. eka amerikana vicArake kahyuM ke je have aNuyuddha phATI nIkaLe te duniyAnI moTA bhAganI vasatIne nAza eka pragADha cuMbana eTale samaya le teTalA samayamAM thaI jAya. A duniyAne deTasa vakhata saMhAra karI zake eTalA saMhAra khAdhane mANase taiyAra karyo che. tethI ja have jagatamAM yuha ane zAMti evA be samayagALA AvatA nathI paNa yuddhane kALa ane yuddhanI taiyArIne kALa evA be samayagALA hoya che. chelA 3,000 varSamAM 15,000 jeTalAM yuddho khelAyAM che. badhAM ja prANIomAM potAnA jAtabhAIone sauthI vadhu nAza karavAnuM gaurava' manuSyajAti dharAve che. have je yuha thAya te azone pariNAme A pRthvI para "nyukalIyara vinTara sajAze ane e Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jaina sAhitya samAroha-gucacha zItayuga vyApI jAya ke Ajane ApaNe eka nahIM, paNa AvA ekase sUrya paNa enI ThaMDIne pheDI zakaze nahIM. A paristhitimAM mekisama gokInA jIvananI eka ghaTanA yAda Ave che. raziyAnA gAmaDAomAM jaIne gokI vijJAnanI siddhio vize vAta karato hato. e kahe ke vijJAnane pariNAme mAnavI UDI zake che, dariyAnA taLiye khAMkhAkhoLA karI zake che, moTuM khetara e paLavAramAM kheDI zake che. eka nAnakaDA gAmamAM mekisama gokI vijJAnanI adbhuta siddhi vize pravacana Apato hato tyAre eka vRddha puruSe pUchyuM : tame mAnavIne AkAzamAM UDatA ane dariyAnA taLiye pahoMcatAM kema AvaDavuM te batAvyuM. paNa ApaNane A duniyAmAM dharatI para mAnavIne kema rahevuM e AvaDatuM nathI tenuM zuM ? vRddhane prazna sAco ane mArmika hato. dharatI para mAnavIne kema rahevuM te zIkhavavuM e ja pratyeka dharmanuM hAda che. AthI ja ghAte : arthAt jenAthI ApaNe sArI rIte jIvana jIvI zakIe te dhama. Aje te mAnavIe vinAzaka aNuzastro sajIne bhasmAsurane jagADyo che, je bhasmAsUra khuda mAnavajAtine ja svAhA karI jAya te che. sTAravorsa jagatane gherIne beThI che. AvatI kAle Teka, rekeTa ke boMba nakAmAM banI jaze. jherI vAyu ke mAnasa-prabhAva karatAM yuddho khelAze. zAstronAM rUpa badalAya che, paNa mAnavInI hiMsakavRttimAM te vadhu ne vadhu dhI homAya che. AthI ja mAnavajAta Aje buddha, mahAvIra, Izu ke gAMdhI tarapha AzAbharI mITa mAMDIne beThI che. Ave samaye phreMca navalakathAkAra vikaTarayuganA zabdo yAda Ave che. vizvanAM tamAma lazkarI karatAM eka vastu baLavAna che ane te che saveLAne vicAra.'. . Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadhama 11 ahI e vicAra karIe ke jetananAM mAM tA bhUlI bhaTakI, mUMjhAyelI akaLAyelI ane hijarAyelI yAtanAmasta mAnavajAtane mATe AvatI sadImAM dizAsUcaka banI rahe tema che. Ane mATe sara` prathama vicAra karIe jainadhama nA mULa siddhAMta jevA aparigrahanA 'sUtrakRtAMga' nAmanA jaina AgamanA prathama adhyayanamAM aparihatI vAta karavAmAM AvI che. parigrahane kAraNe ja pApa thAya che, hiMsA thAya che, bhaya ane asatyane Azare levAya che. parigrahanI lAlasAe mAnavIne dAnava banAvye che. enAmAM niraMtara bhAgavaibhavanI lAlasAnuM tAMDava racyuM che. AthI vartamAna samayanA ciMtA bhAre viSAda sAthe eTaluM ja kahe che- The less I have the more I am.' vaLI jaitadarzIna koI vastunI prApti ke saMgraha ene ja parigraha kahetuM nathI keIpaNu vastu mATenI mUrchA ane Asakta ene parigraha gaNe che. Aje ApaNe joIe chIe ke dhananI Asaktie mAnavIne kuvA khede! ane mUlyahIna banAvI dIdhA che. sattAnI Asakti AMdhaLAsaMhAraka deADamAM pariNumI che. vartamAna jagatanI asIma yAtanAonu mukhya kAraNa mAnavInI vakarelI, bahekelI ane vaNuselI parigrahavRtti che; paraMtu hakIkatamAM parigraha ja enA du:khanuM ane baMdhananu` kAraNu ane che. e mAnavIne khAdya vastuonA gulAma banAve che prasiddha ciMtaka ema'ne kahyuM ke vastu mAnavamatanI pITha para savAra thaIne esI gaI che.' Ave vakhate jainadarzana kahe che ke jeTale parigraha Ache, eTalu' eNu' pApa thAya. bhagavAna mahAvIre kahyuM-'jema bhamarA puSpamAMthI rasa cUsaro, paraMtu puSpane nAza karatA nathI. e ja rIte zreyAthI` manuSya potAnI vyavahArika pravRttimAM khIjAne ochAmAM oche. kaleza ke pIDA Apaze.' AvatA yugamAM duHkhI mAnavI ke sa'tRpta 11 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra jaina sAhitya samArata-guccha 3 jagatane A aparigrahanA dRSTikoNu navA abhigama mApaze. A ja parigrahanA vicAranA gAMdhIjIe navA saMdarbha'mAM upayAga karyo. emaNe TrasTIzipanA siddhAMtanI vAta karIne kahyuM ke tamArI pAse je kAMI vadhArAnu' che te. bIjAnuM che. tamAru kAya' teA mAtra ene jatanabhera jALavavAnu` che. tamArI jarUriyAtAnuM tame rakSaNu karI enAthI me vadhu cIvaTa ane saMbhALa mAM 'vizeSa'nuM jatana karavAmAM levAnI che. je kunehathI tame vadhArAnu' meLavyu che. tenAthI pazu vadhu kunehathI tamAre e vaheMcavAnuM che. ] jIvananA vyavahAramAM mArgAnusArInA prathama niyama nyAya-sa Mpanna vibhavanA pAyA parathI apariyahanA Adaza taraph mITa mAMDI zakAya. AvatIkAlanA parigrahanI mUrchAmAM DUbelA jagatane ane emAM racyA pacyA rahenArA mAnavIne aparigrahanA navA saMda, navI AzA ane navI samAnatA tarapha dorI jAya kharA. jainadhama'nAM pAMca mahAvratamAM sahuthI paheluM mahAvrata che ahiMsA. mAje jagata hiMsAnA zikhare kheDu che, tyAre A ahiMsAnA siddhAMtanI agAu kadI naheAtI teTalo. pratiSThA karavI jarUrI che. vyaktinA a'gata jIvanathI mAMDI vizvanA vyApaka phalaka para eka yA khIna rUpe hi`sA vadhatI jAya che. kAramA bhUkhamarAthI dherAyelI mAnavajAtanA karamAMthI dara cha rUpiye eka rUpiyA kharcAya che. lazkara pAchaLa ane tenA muddalAmAM maLe che bhaya, Ata ane asalAmatI. prajAnA verAmAMthI jaMgI zastrasAmagrI UbhI karanArI sattAone have e zastrasAmagrInA nAza mATe karArA karavA paDe che, Aje rASTrA vAtA kare che zAMtinI jhaMkhanAnI ane taiyArI kare che yuddhanI. ahiMsA e kAI bAlAcAra nathI. alake samagra mAnavane ghATa ApatI jIvanazailI che. jainadharmAMnA sauthI prAcInamatha 'mAcArAMgasUtra'mAM kahevAyuM che ke kAI paNa prANI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadharma chava ke sattvanI hiMsA na karavI e zuddha, nitya ane zAzvata dhama che." AcArAMgasUtranA prathama adhyAyamAM hiMsAnAM kAraNo ane sAdhanane viveka batAvyuM che. bhagavAna mahAvIranI ahiMsA vicAraNAne aka emanI A vANamAM maLe che. jene tuM haNavA mAge che te tuM ja che. jenA para tuM zAsana karavA mAge che te tuM ja che, jene tuM paritApa upajAvavA mAge che, te tuM ja che. jene tuM mArI nAkhavA mAge che te paNa tuM ja che. Ama jANuM, samaja mANasa koIne haNato nathI, koInA para zAsana calAvato nathI ke koIne paritApa ApatA nathI." ahiMsA e jainadharmane pAme che. jenadhame ene vizeSa prAdhAnya ApyuM che, tema ja ene aMge sUkSma vicAraNA karI che. badhA jIvonI samAnatAnA siddhAMtamAMthI ahiMsAne AviSkAra thayo che sahu jIva jIvavA Icche che; koIne maravuM gamatuM nathI. sahu sukha icche che; kaI du:kha icchatuM nathI. hiMsA karavAnA vicArathI ja kamabaMdha thAya che, AthI jainadharmamAM hiMsA ane ahiMsA e kartAnA bhAva para AdhArita che. jyAM pramAda che tyAM nitya hiMsA hoya che. atyavANuM ane vatana e hiMsA che. bIjAne AghAta Apavo ke bhraSTAcAra karavo e paNa hiMsA che. pahelAM vicAramAM hiMsA Ave che ane pachI vANI ane vatanamAM hiMsA Ave che. AthI ja kahevAyuM che : War is born in the hearts of men' 24121149 641 svAtIe kahyuM che : " topo bavAno) arthAta jIvonuM jIvana ekabIjAnA sahakArathI cAlI zake. mahAvIranI ahiMsA e mAtra manuSya pUratI ja maryAdita nathI, paraMtu prANImAtrane AvarI le che. jIvananI ektA-(unity of life)mAM mAne che. sarva jIvane e samAna gaNe che ane enA pratye samAna Adara rAkhe che. je prANI, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jaina sAhitya samAroha-guccha 3 pratye ghAtakI thAya, te mAnava pratye paNa ghAtakI thaI zake. karatA e mAtra bAhya AcaraNa nathI, paraMtu AMtarika dudhRtti che. jenA hRdayamAM ghAtakI haze, te prANuM hoya ke manuSya-sahu pratye ghAtakI vartana karo. mAnavI eTale ghAtakI bane che ke potAnI navI baMdUka barAbara cAle che ke nahIM te jovA thoDAka lokone goLIthI phUMkI detAM enuM rUMvADuMya pharakatuM nathI. be-pagA thavA chatAM cepagAnI hiMsA mAnavI. mAMthI gaI nathI. jamAne che pazubaLane. "We kill for the sake of killing'. amerikAmAM eka gharamAM pitAe putrane saheja Thapake Ayo ne putre javAba Apyo, I will shoot you." Ama mAnavInA jIvanamAM, enA AhAra temaja akhabAra, calacitra ke Telivijhana jevAM samUha mAdhyamathI, hiMsAvRttine uzkeratAM pustake thI enuM dimAga hiMsAthI khadabade-khaLabhaLe che. tyAre A ahiMsAnI bhAvanA pathadarzaka banaze, jenA hRdayamAM karuNuM haze e badhAM prANa pratye karuNubhayuM vartana karaze, ahiMsAnuM mahattva darzAvatAM kahyuM che- tuMgaM na maMdarAo, AgAsAo kisAbhayaM natthi / jaha taha jayaMmi jANasu, dhambhamahisAsama natsthi / / (meru parvatathI UMcuM ane AkAzathI vizALa jagatamAM kazuM nathI, tevI ja rIte ahiMsA samAna jagatamAM bIjo koI dharma nathI.) mahAvIranI ahiMsAnI kuMcI aDhI hajAra varSa pachI mahAtmA gAMdhIne maLI ane emaNe enI tAkAta batAvI ApI. 1946nA ogasTa mahinAmAM zAstradhArI uzkerAyelAM ToLA sAme niHzastra gAMdhI UbhA rahyA ane ToLAne A anukaMpAnI aDaga zilA sAme namavuM paDayuM. A samaye le mAunTabeTane kahyuM : ' ' je kAma ApaNe AkhI brigeDiyara mokalIne na karI zakayA hota te kAma A mANase ekalAe karyuM che, ane hindustAnanI pUrva pAMkhane bhaThake baLatI bacAvI che. ahIM sva. esa. Ara. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadharma 165 bhadanA eka vAkayanuM smaraNa thAya che. "aDhI hajAra varSa pahelAM vicAravAmAM Avela vicAra je AsamAnamAM gUMjato haze te gAMdhImAM Uge : "ahiMsAne vicAra." "As if there was an Invisible traffic between Mahavira and Gandhi.' ahiMsAnA A sUtrane vyaktigata jIvanamAM AvatI sadInA mAnavIe utAravAnuM raheze. jenadarzana e akhaMDitatAne, samagratA (totality)ne Agraha seve che. khaMDita nahi paNa akhaMDita AcaraNa ane bhAvanAne dharma che ane tethI gharane mAnavI ane dukAnane mAnavI baMne eka hovA joIe. Aje derAsarane mAnavI duniyAdArImAM jatAM palaTAI jAya che. e be vacce Aje bheda paDI gayo che tyAre ahiMsAnI bhAvanA vyaktinA samagra jIvanamAM pragaTavI joIe te Avazyaka che. e kIDI-maMkoThAne bacAve paNa mANasanuM zeSaNa kare te na cAle. e kuTuMbamAM vahAlasoyuM vartana karato hoya ane vyavahAramAM kaThora hoya te na cAle. eka strI gharamAM samarSaNazIla mAtA hoya ane bahAra vastuonI lAlasA rAkhatI nArI hoya te na cAle. ahiMsAnI bhAvanA mAtra rasoDAmAM bha-abhajyanA vicAra AgaLa ja aTakI javI joIe nahIM, balake e prema ane anukaMpAnI sakriyatA sAthe jIvanamAM pAMgaravI joIe. ahiMsAnI AvI sakriyatAne bhagavAna mahAvIra, caMDakauzika jevA vinA kAraNe deza denArA dhI sarSa sudhI laI gayA hatA ane chatAMya enI sAthenA vatanamAM emanuM vizvavasalya lagIre ochuM thayuM nahatuM. parimahane sIdho saMbaMdha che ahiMsA sAthe, ane tethI AvatI kAlanA samAja mATe zoSaNa ane bhraSTAcAra e paNa hiMsAnuM ja eka rUpa banaze. garIba, nabaLA dalita, lAcAra ke zeSitane khoTo lAbha levo te mAtra sAmAjika anyAya ja nathI. balake e hiMsA ane dhAtakIpaNuM paNa che. A ja ahiMsA anya mana, dhama Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1}} jaina sAhitya samAroha-guccha ke darzana sAthenA sahaastitvanuM sUcana kare che. mAthI ja muni saMtabAlajIe kahyuM, mAnavasamAjane ahiMsaka saskRtinI ane saha. astitvanI bheTa ApanAra jainadhama che.' AjanA yugane ane AvatI kAlanA vizvane AvI bhAvanAonI vizeSa jarUra che. jonAthana sviphTe eka sthaLe lakhyuM che--We have just enough religion to make us hate, but not enough to make us love one another.' A bhAvanAonAM aMjana AkhamAM AMjIne ja ApaNe dhama jhanUna, dharmo dhatAne AMkhIne 'Religious fellowship' sudhI paheAMcI zakIe. Aje jagatamAM AtaMkavAda anekavidha svarUpe phelAyelA che tyAre A ahiMsA dvArA mAnavajAtane ugArI zakAya. A ahiMsAmAMthI satya, asteya, brahmacaryAM ane aparimaha phare che. enA mULa pAyA mahAvIre aparigrahamAM darzAye che te bhUlavu' na joIe. ahiMsAnA AcAranI dRSTimAMthI jainadharmAMnI AhAra sabadhI UDI vicAraNA pragaTe che. AhAranA sabadha mana sAthe che. jevu anna tevuM mana; ethI ja AhAra aMgeno jAgRti rAkhavAnuM kahyuM. che. eNe upavAsa ane mitAhAranA mahimA kahyo che. Aje upavAsanu mahattva svAsthya ane ArAgyanA kSetramAM eTalu ja svIkArAyuM che. nisargIpacAra enA pahelA pagathiyA tarIke upavAsanu` mahattva darzAve che. AyuveMdanA graMtheAmAM paNa enI eTalI ja mahattA darzAvavAmAM AvI che. jaina samAjamAM lAMbA samayanA upavAsa pracalita che. pazcimanA dezomAM paNu 90-90 divasanA upavAsa karAvIne Ane gamukta karAyAnA dAkhalA nAMdhAyA che. DaeN. keriMgTana kahe che, 'upavAso hRdayane khUba ja zakti maLe che, hradayane majaputa ane sazakta banAvavA mATe upavAsa sauthI sArI mAga che. kAraNu ke enAthI eka bAju hRdayane vadhu ArAma maLe che ane jherI davA vagara lA vadhu zuddha thAya che.' A teA thaI upavAsano zArIrika asara; paraMtu Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 ekavIsamI sadI ane jainadharma enI sAthe jema varSothI zarIramAM saMcita karelI azuddhio dUra thAya che. e ja rIte hadayamAM jAgatI duttio paNa ochI thAya che. AvI ja rIte jenadharmamAM zAkAhArane mahimA khUba varNavavAmAM AvyuM che. Aje videzamAM keTalAya videzI citrakAra, adAkAra, zAkAhAra apanAve che ane e ja zAkAhAra jenadharmanI AhAra vicAraNAne pAme che. Aje hArTaeTeka ane blaDaprezara jevA rogonuM pramANa vadhyuM che tyAre AyaMbila khUba upayogI bane. A AhArazAstrane AjanI vaijJAnika draSTie AlekhavAnI jarUra che. e samayanI samama vicAraNuM anubhava para AdhArita hatI. AjanuM vijJAna prayoga para AdhArita che. je prayoga tame kare te huM karuM, jayAre anubhavamAM te je anubhava tame prApta kare te bIjAne na paNa thAya. AjanA samayamAM amerikAmAM DokaTare sUryAsta pahelAM bhajana karavAnI vAta dardInI sUcanAomAM lakhe che. A vAta varSo pahelAMnA zAstramAM lakhelI che. emAM paramANunI gatine vicAra thayela che. bhASAnI utpattine vicAra thayela che, temaja reDiye nahete chatAM eka ja samayamAM aneka loko sudhI vANI pahoMcADavAnI vAta thaI che. enI dhyAnanI praNAlI AvatI kAlanA mAnavInA tana ane mananA rogone dUra karI zake tevI che. "prekSA dhyAnanA prayoge AnuM jIvaMta udAharaNa che. mananI zakti mATe paccakhANa, dhyAnanI ucca bhUmikA mATe kAusagga, AMtaradoSonI oLakha mATe pratikamaNa, AMtarazuddhi mATe paryuSaNa, vIratAnI bhAvanA mATe kSamA jevI bhAvanAe apanAvavAthI ja AvatI kAle ApaNe dhabakato mAnavI meLavI zakIzuM. prasiddha amerikana ciMtaka henarI e eka mANasane hAtha pakaDyo ane enI AMkhamAMthI AMsu sAravA lAgyA ! kAraNa ke e hAtha ene lAkaDAnA TukaDA jevo jaDa ane nicetana lAgyA. mAnavIne UrdhvagAmI ane cetanavaMto banAvavA mATe jainadhama dAna, zIla, tapa ane bhAvanI cAra bhAvanAone uSa kare che. eka sUtra maLe che : Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-mucha 3 mAdhuraM tu tu tu he manuSya, manuSya thavuM kaThina che." manuSya janmato nathI, paNa bhItaramAMthI manuSyane jagADavAnuM che. bALakanA janma pachI thato A bIjo janma te manuSyajanma. * amerikAnA raMgabhedavirodhI netA mATina lyuthara kiMge eka svapna sevyuM. emaNe eka evA jagatanI kalpanA karI ke jyAM mAnavInI pahecAna cAmaDInA raMgathI nahi paNa cAritryanA mUlyathI thatI hoya. 'Not by the colour of the skin, but by the content of his character,' jenadharmamAM varNane virodha che, jAtane virodha che. janma nahIM paNa kamathI mANasatI oLakha meLavavAmAM Ave che. 3 kAranA jApathI brAhmaNa jaMgalamAM rahevAthI muni ke ziramuMDanathI bamaNu kahevAya nahI.jenadhame kahyuM keH "brahmacaryathI brAhmaNa,jJa nathI muni ane samatAthI bamaNuM thavAya" enA namaskAramaMtramAM koI vyaktine praNAma nathI, paraMtu tIrthakara, siddha, AcArya jevA guNonA dhArakane praNAma che. khuda bhagavAna mahAvIre ema kahyuM: 'mAre zaraNe nahIM, paNa dharmanA zaraNe AvavAthI mukti maLaze." Aje duniyA pradUSaNathI gherAI che. vRkSanAM nAza mAnavane duSkALano zApa Ape che. prANIonI amuka jAte naSTa thaI gaI che. tyAre je dhamanI jayaNAne saMbhAravA jevI che. jena zrAvako tithie lIlerI khAtA nathI, jenasAdhunA AcAramAM paryAvaraNanI keTalI badhI khevanA jevA maLe che ! jainadarzanamAM satyanI ane khI pratiSThA che. enA bIjA mahAvrata rUpe satyanuM sthAna che. "prazna vyAkaraNamAM "satya e ja bhagavAna che' ema kahevAmAM AvyuM che, jyAre "AcArAMgasUtramAM kahyuM che : satyanI AjJA upara Ubhele buddhizALI mRtyune tarI jAya che." A satyane anubhava mAnavInA aMtaramAM thatuM hoya che. mahAvIranuM jIvana ja svayaM sAdhanAthI prApta thayelA anubhava para AdhArita che. AthI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadharma 169 ja teo kahe che ke, huM pUrNajJAnI chuM ane te tame svIkAre tema nahi, paNa dareka jIva sAcI sAdhanA kare to e padane prApta karI zake che e emane upadeza che. khuda bhagavAna mahAvIre paNa 27 bhavanI sAdhanA ane e pachI sADAbAra varSanI tapazcaryA bAda tIrthaMkara padanI prApti karI hatI. AvI satyapAlananI jAgRti jenA manamAM hoya tenI zuM vAta karavI ? satya bolanArane agni saLagAvI zakato nathI ke pANI DUbADI zakatuM nathI. jainadarzane satyanI vyApaka vicAraNA karI che huM kahuM chuM te ja satya" evA Aha, durAgraha ke pUrvagrahamAM vicAra che hiMsA samAyelI che. jyAre bIjAnA kathanamAM paNa sa yane aMza hoI zake tevI udAra daSTi te anekata, kAraNa ke sa ya sAkSa che. tamArI najaranuM satya ane tenA paranI tamArI zraddhA temaja bIjAnI najaranuM satya ane tenA taraphanI tenI vicAraNA. Ama jIvananI sarva dRSTine anekAMtamAM samatA che, sahiSNutA che. samanvaya che ane saha-astitvanI bhAvanA che. satyazodha mATenA avirata prayAsanI A eka sAcI paddhati che. badhI vastune sApekSabhAve vicAravI ane dareka sthitimAM rahelA satyanA aMzane ja enuM nAma anekAMta che. "mAruM ja sAcuM' ema nahi, paraMtu "sAcuM te mAru" evI bhAvanA pragaTa thaI. bhagavAna mahAvIranA jIvanamAM "sAcuM te mAruM' batAvatA aneka prasaMge maLe che. emaNe emanA paTadhara jJAnI gautamane AnaMda zrAvakanI kSamA mAgavA kahyuM hatuM. bhagavAna mahAvIranA samaye aneka vivAda cAlatA hatA. dareka potAnI vAta sAcI TheravavA mATe bIjAnA vicAranuM khaMDana kare, bIjAnA vicAranA khaMDanane badale maMDananI bhAvanA bhagavAne batAvI. emaNe kahyuM : tamArI ekAtI banelI daSTine anekAntI banAve. ema. karaze te ja tamArI daSTine DhAMkI dete sarvathA" zabdane bane For PV Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina sAhitya samAroha-guracha 3 kadAgraharUpI paDade haThI jaze ane pachI tarata ja tamane zuddha satyanuM spaSTa ane surekha darzana thaze.' Ama bhagavAna mahAvIre mata, vAda vicArasaraNuM ane mAnyatA enA mAnavInA hRdayamAM cAlatA vivAdayuddhane khALavA prayAsa karyo. Ane mATe emaNe sAta AMdhaLA hAthIne je rIte jue che tenuM dRSTAMta ApyuM. A anekAtavAdathI mAnavI bIjAnI dRSTie vicArato thaI jaze ane Ama thAya to jagatanAM ardhA dukhe ochAM thaI jAya. anekAnta samanvaya ane virodha parihArane mArga batAve che. vinobAjI kahe che ke anekAnta daSTi e mahAvIranI jagatane viziSTa dena che. AInsTAIne bhautika jagatamAM sApekSavAda che. bhagavAna mahAvIre 2500 varSa pahelAM vyavahAra jagatane sApekSavAda batAvyuM. anekAMtavAdanI oLakha ApatAM AcArya jinabhadra kahe che : paraspara virodhI maMtomAM virodha tyAM sudhI ja rahe che, jyAM sudhI e badhAne saMgata karIne eka samapra-pUrNa dazanarUpe samanvaya pAme nahIM. virodhane AdhAra parasparamAM rahelA do ke nyUnatAe che." adhyamagI AnaMdaghanajI zrI neminina sIvanane mAraMbha "SaTa darazana jina aMga bhaNuM je' kahIne darzAve che ke sAMkhya ane ga e jinabhagavAnanAM caraNa che. bauddha ane mImAMsaka emanA hAtha che. kAyatika (nAstika athavA bRhaspatine mAnanArA) emanI kUkha jevA che. A rIte sarva vicAraNuonA samanvayanI eka bhUmikA ahIM maLe che, jagata jema sAMkaDuM thatuM jAya che tema tema dharmonuM sahaastitva sarjAtuM jAya che tyAre jaina dharmanI dharmo ane darzanA sahaastitvanI bhAvanA vicAravA jevI che. eka bAju Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadharma vicArone samanvaya che bIjI bAju anya dharmo prati Adara che. samrATa kumArapALa ke viSNuvardhana jevA rAjAoe jainamaMdiranI sAthosAtha viSNu ane zivanAM madira baMdhAvyAM. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye seminAthanA maMdiramAM ziva-prArthanA karI eTaluM ja nahi, paNa zivastutine eka leka paNa ra. bhaviSyamAM dharmanA udAra tattvano samanvaya karavA mATe anekAMta daSTi AdhArazilA banI rahe ema che. jainadharma mA vidhAtA che. pI . jaDa para jainadharme mAnavagauravanI vAta karI che. bhagavAna mahAvIre kahyuM, tuM ja tArA bhAgyavidhAtA che." pitAnA samayanI aMdhazraddhAo ane mAnyatAo sAme emaNe jehAda calAvI. jaDa paraMparAne tyAga ane aMdhavizvAsano anAdara hoya te ja nigraMtha thavAya. vardhamAna eTale pragatizIla. e pragatizIlanuM pUrvagrahathI mukta evuM khulI kitAba jevuM jIvana e ja niyano sAco anuyAyI. ane AthI ja jIvanane dharmabhAvanAnI pragabhUmi banAvavAnuM kahyuM. mahAvIranI pAse te mAtra prakAza. Aje dharmanI AsapAsa lAgelAM mAnyatA, aMdhazraddhA ane camatkAronAM AvaraNa dUra thavA lAgyAM che ane mAtra prakAzanI zodha ane prAptinA bhAga tarIke dha rahyo che. keTalAka dharmo vijJAnanA paDakAra sAme TakI zakyA nathI. mahAvIra eka mahAna vaijJAnika hatA. Do. jagadIzacaMdra bojhe prayoga karIne sAbita karyuM ke, vanaspatimAM jIvana che. pANuM pAnAro maLI AvatAM vRkSa hase che, ane kaThiyAro AvatAM dhruje paNa che ! bhagavAna mahAvIra ane ethIya pahelAM bhagavAna RSabhadeve A vAta kahI hatI. koI paNa prakAranA mAIkroskepa vinA kaMdamULamAM rahelA asaMkhya jI vizenuM jJAna hatuM. hakIktamAM dhama pite ja vijJAna che. dharma pAse anubhUtinuM satya che. vijJAna pAse tarka ane prayAganuM satya che. For Private are Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jaina sAhitya samAreha-guccha AvI vijJAnanI dRSTie dhamanI zailI pArakhavAmAM Ave to dhaNA anubhavanAM sAne tanu` pIDhabaLa maLe. nArIpratiSThAnA prabaLa udveSa A dharmamAM satata sabhaLAya che. bhagavAna mahAvIre nArIne jJAna ane muktinI adhikAriNI jAhera karI caMdanabALA sAdhvIne sahuthI pahelAM dIkSA ApIne nArIjAtinA prazno ukelavA mATe ene mAdhyama banAvI. mallinAtha svAmI sro hAvA chatAM tIthaMkara cA. zreNika rAjAnI rANI celaNA ThaMDImAM tapa karatA munine joIne 'enu zu thaze ? ' evAM zabdo maLyAM. zreNikane patInA cAritra vize zaMkA gaI. bhagavAna mahAvIre zreNikanI zaMkAnuM samAdhAna karIne kahyuM, 'tamane celA jevI patitratA strI tarapha kheATI zakA che. AthI celaNA sAthe ja nahI, AkhI nAra. jAti pratye anyAya karyAM.' AvI nArIpratiSThA jainadhama mAM pahelethI ja che. AvatI sadImAM mAnavajAtane dharmAM zuM ApI zake, ene A te mAtra aMgulinirdeza ja thayuM. dharmAMnA ma`ne pAmavA jema jema prayAsa karIe tema emAMthI mAnavajAtane mATe dizAdarzaka navanIta sAMpaDavAnuM ja. Ane mATe keTalu ka cheDavu paDaze. navI dRSTi svIkAravo paraze. purANIcIjonA prasa'sAgAnamAMthI mukta thavu' paDaze. jaDakriyAnA kAcalAne bhetu' paDaze. TeknAlAjInI haraphALatI veLAe enI upekSA ke avagaNanA have zakaya nathI. have te mAnavaAtmA sAthe ene meLa esADavAnA che. akriyatA, gatAnugatikatA ane kUpama phUMkatAmAMthI bahAra Ava ne dhama bhAvanAnI sakriyatA ane samayasa da tA pragaTAvavI paDaze. mAnavajAtanA bhAvine nIrakhatAM marTrAnDa rasele traNa zakayatA darzAvI; eka te AkhIye. jIvasRSTinA aMta, bIjI zakayatA e ke mahA sahAramAMthI UgarI gayelI kAI nAnakaDI vastI pharI AdimajIvana zarU kare, trIjI zakayatA te ke eka vizvasarakAra heThaLa mAnavajAta eka ane. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavIsamI sadI ane jainadhama A trIjI zayatAnI kheAja mATe havenA samaye puruSAya karavAnA che. Ave samaye ahi MsAnI bhAvanAnA AhalekathI vizvazAMti bhaNI kadama bharo zoe, aparigrahathI zASita ane vyathita mAnavIe!ne sahAyarUpa thaI samAjavAda prati gati rIe. jAti, jJAti ane varSoMnA vADA bhedIne mAnavanu gaurava karIe. nArInI pratiSThA sAthe mAnavakaruzuAnI bhAvanA jagADIe, dhama, rAjya ke rASTrI vahe cAyelA jagatamAM anekAMtanI dRSTithI sahuastitvanI, vizvasarakAranI ane vizvamAnavanI jhaDaMkhanA karIe. 1723 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizalA mAtAnAM svapnA tArAbahena ra. zAha AbAlavRddha sau manuSye| nidrAdhIna thAya ke svapnanI baMNujhAra cAlu thAya. svapnarahita saLaga rAtri pasAra thAya evuM banavu azakaya che. svapnenuM vismaraNa paNu eTalu ja varita hoya che. keTalAMka sArAMmAThAM svapnA jIvanabhara yAda rahI jAya che. svapnAnu paNa eka zAstra che, ane pratye svapnatu kaMIka kAraNa, atha baTana ke rahasya haiAya che. jainadhama mAM tItha karatI mAtAne eka ja rAtrimAM saLaMga anukrame AvatAM svapnAnu` mAhAtmya savizeSa che. jaina dharmImAM mAtAnuM ane temAM paNa tIya kara bhagavAnatI mAtAnuM ghaNu` gaurava karavAmAM ALyuM che. tIthaMkaranA jIvanuM temanI mAtAnA udaramAM garUpe cyavana (avataraNu) thAya te samaye traNe lekamAM AnaMda AnaMda prasare che. iMdrane peAtAnA viziSTa jJAnathI enI jANa thAya che. te tarata ja iMdrAsana parathI nIce UtarI, pAtAnI meAjaDI utArI, sAta DagalAM AgaLa cAlI, tIya karanI mAtAnu mukha je dizAmAM hoya te dizA sAme mukha karI tItha kara bhagavAnanA alauki guNAnI stuti kare che. jainazAstramAM A stutine ' zakrastava ' (namuththuNa sUtra) kahe che. sagarbhAvasthAmAM tIthaMkara bhagavAnanI mAtAne cauda (digambara mAnyatA anusAra seALa) mahAsvapna Ave che. A svapnA sAmAnya nahi, paraMtu mahAsvapnA hAya che ane te mAtAnA udaramAM tItha``karane athavA cakravatIne jIva che tenuM sUcana kare che. tIthaMkarapadanI prApti te eka nahi, paraMtu aneka bhatranI sAdhanAnuM pariNAma che. kumAra vamAnamAMthI tItha kara bhagavAna mahAvIra banyA te eka nahi, paraMtu sattAvIsa bhatranI sAdhanAnuM phaLa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizalA mAtAnAM svapna 175 hatuM. bhagavAna mahAvIrane jIva mAtAnA uMdaramAM Avyo tyArapachI mAtA trizalAne cauda mahAsvane AvyAM. temaNe rAjA siddhArthane tenI vAta karI. rAjAe te vize svapAThakane pUchyuM. svapna pAThakee tenuM phaLa samajAvatAM kahyuM ke, "tamAre tyAM jagatauddhAraka mahAna AtmAne janma thaze.' svakhapAThakae karelI AgAhI pramANe kumAra vardhamAnano janma thaye ane teo tIrthakara bhagavAna mahAvIra thayA. A svapna pAchaLa mAnasazAstrIya prakriyA kAma karI rahI che. svapna sevavAM" evo je rUDhaprayoga vaparAya che tenuM kaMIka viziSTa prayojana hoya che. bhAvi saMtAna mATe mAtA svapna sevatI hoya che. mAtAnA udaramAM garbha poSAya che, tethI mAtAnA cittanA saMskAronI ane sevelAM svapnanI asara udarastha bALaka jhIle che. dareka mAtA pitAnI zakti ane kakSA anusAra svapna sevatI hoya che. A kArya mAtra sagarbhAvasthA daramiyAna ja nahi, paNuM ethI paNa ghaNuM vaheluM cAlu thaI jAya che. emAM AsapAsanI vyaktie, vAtAvaraNa, saMjogo ane zikSaNa mahatvane bhAga bhajave che. eTalA mATe ja strInI sagarbhAvasthA daramiyAna vAMcana, manana, ciMtana, khAnapAna ane dhArmika kriyA para vizeSa dhyAna ApavAmAM Ave che, bALaka udaramAM heAya tyAM sudhI ene ghaDavuM e mukhyatve mAtAnA hAthanI vAta che. janma pachI mAtA uparAMta anya vyaktionA saMskAra paNa bALaka jhIle che. mAtAnA AcaraNanI asara jema garbhamAM rahelA bALaka para paDe che tema bALaka paNu je uttama AtmA hoya te mAtAnA manamAM uttama bhAva janmAve che ane kuTuMbamAM sukhazAMti ane samRddhi vadhe che. bhagavAna mahAvIrane jIva trizalA mAtAnA udaramAM A ethI kuLamAM sukhazAMti ane samRddhi vadhyAM ane janma pachI paNa vadhatA rahyAM. tethI temanuM nAma vardhamAnakumAra pADavAmAM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha -guru. | mAtA trizalAne AvelAM cauda svapna parathI tIrthakara bhagavAna mahAvIranA jagatahitakArI, virATa ane bhavya vyaktitvanI jhAMkhI thAya che. temanA jIvananA judA judA prasaMga ane hakIkatane jhINavaTapUrvaka abhyAsa karatAM lAge che ke A cauda svane bhagavAnanA jIvanamAM jovA maLatAM asAdhAraNuM adbhuta zakti, AtmakalyANa ane lokakalyANa mATenA apratima puruSArthanA uttama ane mahAna pratIkarUpa (Symbols) che. e pratIko te zreSTha che ja, paraMtu keTalAMka svonI AgaLa vizeSaNo paNa umerAyAM che. dA. ta., zrata hAthI, pavasarovara, devavimAna, kSIrasamudra, nidhUma agni, ItyAdi. A vizeSa laukikamAMthI alaukistAnI, sAmAnyamAMthI vizeSatAnI ane viralatAnI pratIti karAve che. badhA ja tIrthakaronI mAtAne cauda svato (1) hAthI (2) RSabha (3) kesarI siMha (4) lakSmIdevI (5) puSpamALA (6) caMdra (7) sUrya (8) Indradhvaja (9) kaLaza (10) pAsarovara (11) kSArasamudra (12) devavimAna (13) napuMja (14) nidhUma agni-e pramANe anukrame Ave che. paraMtu be tIrthakaronI mAtAne AvelA pahelA svapnanA kramamAM phera che. prathama tIrthaMkara RSabhadevanI mAtAne AveluM paheluM svapna RSabhanuM che. chelalA tIrthakara bhagavAna mahAvIranI mAtAne paheluM svapana kesarI sihanuM AvyuM hatuM. (siMha e bhagavAna mahAvIranuM lAMchana" paNa che.) A svapnanuM zAstrakAroe judI judI rIte arthaghaTana karI enuM mahatva darzAvyuM che. vaLI emAM rahela AdhyAtmika vikAsakrama paNa darzAvAya che. cauda svane cauda guNasthAnakanA sUcaka che ema paNa kahevAya che. ahIM trizalA mAtAne AvelAM e cauda svaplena rahasya joIzuM. dareka padArtha, vastu ane vyaktimAM guNadoSa rahelA hoya che. zubha svapnanA arthaghaTanamAM tenA zreSTha gupa che te ja lakSamAM levAmAM Ave che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizalA mAtAnAM svapna 17. (1) siMha H siMha baLa, parAkrama, nirbhayatA, svataMtratA, saMyama. ItyAdinuM pratika che. "zAstavamAM bhagavAnane "purisasiMhANuM' eTale ke puruSomAM siMha samAna kahyAM che. tIrthakara bhagavAnanA aSTa prAtihAryamAM eka prAtihAya te siMhAsana che. siMhAsana eTale siMhanA uttama guNu jevA guNa dharAvanAra mATenuM Asana. bhagavAna mahAvare bALapaNamAM ramatAM ramatAM sApane UMcakIne phekavAnI ane mAnavezadhArI rAkSasane haMphAvavAnI vIratA batAvI hatI. tethI ja devee temane mahAvIra nAma ApyuM. vaLI sAdhanAkALa daramiyAna temaNe tapazcaryA karavAmAM tathA pariSaha ane upasargo sahana karavAmAM apratima vIratA dAkhavI eTale temanuM "mahAvIra' evuM nAma sArthaka thayuM. (2) zveta hAthI : prANuomAM ta hAthI kadamAM meTe, baLavAna, zAkAhArI ane samajadAra hovAne kAraNe zubha prasaMge maMgaLa ane pUjAgya tathA gurupadane pAtra gaNAya che "namuthuNuM sUtramAM bhagavAnane "purivaragadhahathiyuM eTale ke puruSomAM gaMdhahasti-samAna gaNuvyAM che. bhagavAna mahAvare kevaLajJAna prApta karyA pachI aneka lakone upadeza ApI bhavasAgara taravAne mArga batAvyo. samyaka dharma pravartAvIne teo jagataguru banyA. (3) RSabha : RSabha e zaktinuM pratIka che. baLavAna hovAne kAraNe te bhAra vahana karI zake che. kAdavamAM kheMcI gayelA gADAne ke rathane kheMcIne te bacAvI le che. RSabha khetara kheDavAmAM ane e rIte ana pU 2 pADavAmAM sahAya kare che. bhagavAna mahAvIre adharmanA kIcaDamAM phasAyelA samAjane bahAra kADhavo. emanA samayamAM khaMDanamaMDanamAM rAcatA aneka vAde pravartatA hatA. A aniSTane dUra karavA bhagavAne anekAntavAda Ape. te samayamAM dharmanA nAme pakSamAM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArela-guSTa 3 108 pazula hAmAtAM hatAM. bhagavAne pazune khale aMtaranI khurAI A pazuvRttione DAmIne sAcI dhArmi katA pragaTAvavAnA rAha batAye. A svapnAnI vizeSatA e che ke siMha, hAthI, RSabha vagere nimna gaNAtAM pazumekamAM paNa mAtAe ucca sattva joyuM. kAraNu ke puruSArthI dvArA krUratA, jaDatA, buddhinI sthUlatA khakherI sAttvikatA prApta karavI zakaya che. peAtAnA pUrva bhavamAM tripRSThakumAra jevA atyaMta pAzavI ane krUra rAjakumAramAMthI bhavAntaramAM sattvazIla kumAra vadha mAna sAyA ane temAMthI jagatava`dya prabhu mahAvIra pragaTayA te mAnavapuruSAya nA phaLanA kAraNe, (4) lakSmIdevI : padmAsanasthA, caturbhu-jA lakSmIdevI sukhasa'patti ane vaibhavanI devI gaNAya che. para`tu ahI' ca'cala, nAzavaMta bhautika anasa patti karatAM sAcI upakAraka zAzvata AdhyAtmika sapattinA atha levAnA che. AdhyAtmika lakSmI prApta karanAra sAcA arthamAM bhagavAna-bhAgyavAna bane che ane pUjAya che, (5) puSpanI mALA : puSpa suMdaratA, kAmaLatA ane pavitratAnu pratIka che. vividha rUpa, raMga ane suvAsavALAM puSpAnI mALA eTale bhagavAna mahAvIranA dig ane adbhuta jIvana prasaMgAnI hAramALA. tenI surabhi cAre bAju Ape|Apa prasarI jAya che. (6) caMdra : saumyatA, zItaLatA, tejasvitA ane mAya e caMdranA lakSaNA che. evAM lakSaNe bhagavAnamAM paNa heAya che. emanA sa''mAM AvanArane enI pratIti thAya che. (7) sUrya' : sUrya AkAzavatI yAtiSacakranA kendrIya graha che. sUrya' aMdhakAranA nAza karIne prakAza phelAve che. jagatane te ajavALe che, bhagavAna jJAnarUpI sUrya vaDe mAharUpI ane ajJAnarUpI aMdhakArane nAza kare che. (8) indradhvaja : dhvaja e vijayanu' pratiSThAnu' ane UdhvagAmitAnuM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizalA mAtAnAM svapna pratIka che. indradhvaja e devAno racanA che. tItha``karanA samavasaramAM cAre dizAnA digatasthApI indradhvaja devA laherAve che. indradhvaja e dhanA vijaya sUcave che. (9) jaLapurNa kaLaza : kaLaza e bhAratIya saMskRtinuM zAMti, zakti, sabharatA ane jIvantatAnuM maMgaLa ane dhyeya pratIka che. zubha ane dhArmika prasaMge tenI sthApanA karavAmAM Ave che. jaLa eTale jIvana ane jaLa eTale zakti. pU.kuMbha eTale jarApaNu apUrNatA vinAnuM jIvana. trizalA mAtAe samatha, kSatirahita, viziSTa ane virala zaktivALA pUrNa puruSa-puruSAttama bane tevA putra yeA hateA. dareka tIrthaMkaranA jIvanamAM ceAtrIsa prakAranA atiye pragaTa thAya che. A atizaye eTale asAdhAraNu guNu ke zaktinI parAkASThA ane A atizayeA jIvananI pUtAnA sUcaka che. 179 (10) padmasarAvara-sarAvaranA pANIthI zarIra ane mana zuddha ane zAMta bane che. padma eTale kamaLa. e suMdaratAnu', suvAsanuM ane nile patAnuM pratIka che. tenA para lakSmInA vAsa che. tIthaMkara bhagavAnanuM cAritrya kamaLa jevu... sAttvika kaSAyeAthI ane vAsanAethI rahita ane saMsAramaLathI alipta heAya che. rAgadveSathI rahita temanA hukamaLamAM kaivalyarUpI lakSmIne vAsa hAya che temanA prabhAvathI aneka zraddhALu bhakto temanA tarapha AkarSAya che. (11) kSIrasamudra : samudra taravA mATe ati vikaTa, paNa tenA upara nAnAmAM nAnI hoDI paNa hileALA laI zake. samudra udAratAnuM pratIka che. ratnAkara samudranI jema tIya kara bhagavAnanuM jIvana guNarUpI ratnAkara jevuM che. kSara eTale dUdha te ujajvaLatA, pavitratA ane vAtsalyanuM sUcaka che. bhagavAna mahAvIre sajIvA pratye vAtsalyabhAva vahAvyA hatA. cakauzika jevA kAtila viSadharane paNa prate bedha pamADayA. ca'kauzike temanA paganA aMgu The Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180. jena sAhitya samAroha-guNa 3. daMza dIdhe. tyAre aMguThAmAMthI lehIne badale dUdhanI dhArA vahI. A dUdha te bhagavAna mahAvIranI vizvavatsalatAnuM pratIka che. (12) devavimAna vimAnavAsI deve paNa jenI sevA kare evA alaukika putranI trizalAmAtAe icchA karI hatI. bhagavAna mahAvIranA jIvananA dareka prasaMge IMdrAdie moTI saMkhyAmAM hAjara rahI temanI sevA karI che. teo kevaLajJAna pAmyA pachI devee samavasaraNanI racanA karI che. (13) ratanapuMja : ratna e guNanuM pratIka che. aneka ratnanA samUha sarakhA lokottara guNanAM bhaMDAra jevA putranI bhAvanA trizalA mAtAe sevI hatI. (14) nidhUma agni : mAtAe mukhamAM nidhUma agnine praveza karato dIThe. ahIM nidhUma zabda mahatvane che. dhumADo eTale malinatA, aspaSTatA, azuddhi, dhUMdhaLApaNuM ityAdi. agni azuddhine bALI nAkhe che. jJAnarUpI agni karmarUpI kacarAne bALe che. nirdumaagni e saMpUrNa, sarvottama, anaMta anAvaraNa kevaLajJAnanuM sUcana kare che. Ama, trizAlA mAtAne AveluM ekeeka svapna rahasya ane taravathI bhareluM che. cauda svane saLaMga anukrame Ave che tenuM mahattva keTaluM badhuM hoya te enA uparathI samajI zakAya che. manuSya jIvananI sarvoccatA tIrthaMkara padamAM rahI che te A svapna uparathI paNa pratIta thAya che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi sahajasuMdarakRta "guNaratnAkarachaMda' kAntilAla bI. zAha jaina sAdhukavi sahajasuMdara upakezagachanA siddhisUri dhanasAranI paraMparAmAM ratnasamudra upAdhyAyanA ziSya. emaNe racelI nAnI-moTI kRtionI saMkhyA 25 jeTalI thavA jAya che. e kRtiomAMnI keTalIkamAM maLatAM racanA varSane AdhAre kavi sahajasuMdarane jIvanakALa 16mI sadIno pUrvAdha hovAnuM nizcita karI zakAya che. emanI racanAomAM rAsa, chaMda, saMvAda, stavana. sajjhAya vagere padyasvarUpane samAveza thAya che. RSidarA mahAsatI rAsa, jabUsvAmI aMtaraMga rAsa, AtmarAja rAsa, prasannacaMdra rAjarSi rAsa, tetalI maMtrIne rAsa. amarakumAra rAsa, IriyAvahI vicAra rAsa, paradezI rAjAne rAsa, yUlibhadra rAsa, zukarAjasiDAsAhelI rAsa, guNaratnAkarada, sarasvatI mAtAne chaMda, ratnakumAra/ratnasAra copAI, AMkhakAna saMvAda, yauvana jarA saMvAda, te uparAMta keTalIka stavane-sajjhA jevI kRtio sahajasuMdare racI che. paNa A saumAM emanI uttama racanA kadAca "guNaratnAkarachaMda ja che. A kRti I. sa. 1516 (saMvata 1572)mAM racAyelI che. eTale kahI zakAya ke A kavine jame lagabhaga 500 varSa pUrAM thayAM che. cheka hamaNuM sudhI A kavinI kevaLa traNa nAnI racanAo ja mudrita thaI hatI. paNa tAjetaramAM zrImatI niraMjanA vorAe A kavinI lagabhaga cauka kRtio saMpAdita karIne pragaTa karI che. paNa emanI uttama racanA guNaratnAkarachaMda' te, enI asaMkhya hastaprato upalabdha hovA chatAM, hajI aprakaTa ja rahI che. guNaratnAkarachaMda' kRtine mukhya viSaya jaina saMpradAyamAM khUba jANItA evA sthUlibhadra-zAnA sthAnakane che. AkhI racanA kula 4 adhikAromAM vahecAyelI che ane kula 419 kaDI dharAve che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jana sAhitya samAroha-guccha ) AkhI kRti vAMcatAM eka thAtmaka kAvyakRti tarIke je pAMceka muddAo paratve ApaNuM lakSa derAya che te mArI daSTie A pramANe che: (1) A kRtimAM vArtAkathana kavinuM gauNa prajana rahyuM che. (2) ahIM kathana karatAM bhAvanirUpaNuM ane varNana vizeSa dhyAna kheMce che. (3) kRtinA bahiraMganI paNa kavie savizeSa mAvajata karI che. (4) cAraNuM chaTAvALA vividha chaMdane kavie khUba lADa laDAvIne emAMthI bharapUra saMgIta UbhuM karyuM che. (5) kavinAM pAMDitya ane bahuzrutatA ahIM pragaTa thAya che. A pAMca muddAomAMthI, ApaNu samakSa to, A kRtimAM thayelAM bhAvanirUpaNuM ane varNana vize, keTalAMka udAharaNa ApIne, thoDIka vAta karIza. "guNaratnAkara chaMda' kathAtmaka kRti heI ahIM kathAne dera che khare, paNa khUba ja pAtaLo. kathAnakane nimitta banAvIne sahajasuMdara kavitvanI kharI oLA uchALe che te te enAM alaMkRta varNane mAM. kathA e kavinuM mukhya prayajana rahyuM nathI. prathama adhikAra sarasvatIdevInuM mahimAgAna, sthUlibhadra prazasti ane pADalapura nagarInA varNanamAM samApta thAya che. bIjA adhikAramAM sthUlibhadrane janmotsava, bALa sthUlibhadrane lAlanapAlana sAthe thato uchera, sthUlibhadranI bAlaceSTAo, yauvanamAM emanI saMkrAMti ane pachI yuvAna banelA dhUlibhadrane kozA sAthe bhegavilAsa. Ama eka pachI eka AvatAM varNanenA pravAhamAM bhAvaka taNuya che. trIjA adhikAramAM AraMbhe, sthUlibhadranA pitA zakaTAlanA rAjakhaTapaTathI thayelA mRtyune te kavi kevaLa saMkSata ullekha ja kare che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi sahaja suMdarakRta "guNaratnAkara chaMda' 183 kavine vizeSa rasa che rAjyanuM teDuM AvatAM yUlibhadranI mAnasika vimAsaNanA citrAlekhanamAM. sthUlibhadrane vairAgya, kozAne pIMkhAyelo manamALe, enI virahadazA A varSamAM trIje adhikAra rokAya che. cothe adhikAra comAsuM gALavA AvelA sthUlibhadranuM mana rIjhavavA mATe kozAnA prayAsanA citravarNanamAM rokAya che. chevaTe sthUlibhadrane kezAne bodha ane kezAnuM hadaya parivartana-tyAM kRti samApta thAya che. AMtaraprAsa, atyAnuprAsa, zabdAlaMkAra, jhaDajhamaka, ravAnusArI zabdaprayojanA cAraNa chaTAvALo layahiraleLa ane kavacita kaMThayavAgha saMgItanI sUrAvali-A badhAmAMthI eka viziSTa nAdasaMgIta nIpaje che. keTalAye varNane ahIM saMgItabaddha banI ApaNane viziSTa layapravAhamAM kheMcI jAya che. prathama adhikAramAM sarasvatInI prazasti sAMbhaLaze : "dhamadhama ghUghara ghamaghama kaMtaya, jhaMjhara rimajhima raNuraNataya, kari cUDi raNati hi dikhaI, tuha siMgAra kIuM saha UpaI." kavi sthUlibhadra prazasti A zabdomAM kare che? "guNola lola kalola karati capala cihuM disa hiMsae," jhalahalaI siri suha jhANu, sIkari zIlabhUSaNa dIsae." pATalIputra nagarInuM varNana citrAtmaka banyuM che. pADalapuranAM prajAjane, enI pauSadhazALAo ane dharmazALAo, bAgabagIcA, vAvasarovaraphUpa Adi jaLAza, enA rAjavI ane maMtrI A badhI vigatone samAvI letuM prAsayukta nagaravarNana kavie karyuM che. emAM kayAMka kyAMka kavi zabdacAturIbharyo camakaprayoga paNa kare che? Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samA roha-mucha 3 "moTe maMdira bahU karaNIA, nayaNina dIsaI tihAM kAraNuM, sUra vahaI nitu karI kodaMDaha kaha tIraI navi deha ko daMDaha." pAlakhII basaI narapAlA, hIMDaI eka valI nara pAlA." bIjA adhikArane AraMbha kavi sthUlibhadranA janmatsavathI paMca zabda vAjaI vasi Dholaka, mRganayaNuM maMgalamukhI belaha' dUhA gIta bhaNaI guNagAthA, kukuma kesaranA ghaI hAthA,' navanava nAri vadhAvaI koDe, repa keli manahara ToDe. paNa pachI te janmotsavanuM AkhuM citra saMgItamAM saMkrame cheH dhaNa gajajai jiSa karIya suviddala, vajajaI dhadhikiTa TrekaTa maddala, cacapaTa cacapaTa tAla taraMgA gini tirthaMga nirAkaTa thau gA." tAgini tAgini tighugini tighugini. sirigama apadhami tusara sara, nIsANa ki dramakti dramadrama kahakati drahadraha kaKkAra kare, jhalari jhaNajhaNukaMti, bherI bhaNumaMti, bhau bhau bhUgala bharaharayaM, ghugdhAra dhamadhamakaMti, raNuNarasuti sasabada saMgiti sadavara." bAla sthUlibhadra pratye mAtA-pitAnuM vAtsalya juoH lAlaI pAlaI naI saMsAI, suta sAhamau vali vali nihAI." AmAM kAra ane kriyApademAMnA "AInAM uccAraNAnAM thatAM punarAvartanamAMthI jhamatuM nAdasoMdarya karNapriya bane che. yUlibhadranI bAlasahaja ceSTAonA varNanamAM citra ane saMgItanI jugalabaMdhI joI zakAzeH Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi sahajasuMdarakRta 'guNaratnAkarachaMda 185 lIlAlaTakatau, kara jhaTakatau, kSaNi aTakaMta6, vilakhatau, puharI tali pahau, putra AkhaDatau, na rahaI raDatau, DhaNakata yuvAna TyUlibhadrane AvatA joIne kezAne pahelAM te ene ThagavAne, dhUtavAne bhAva jAge che. te vicAre che: gADhA pUrata maI ThagyA, chekara chahyA chayala, dhorIkA dhUri petaruM, havaI ema karuM bayala. dhAta kharI jau lAgaTyAM, tau choDavasthaI, tau drAma A kSaNa sudhI to kozA ke IpaNu puruSane saMga karanArI gaNikA mAtra che. paNa pachI yUlibhadrane najIkathI nihALIne pote enAthI prabhAvita banI jAya che. kavi enuM A bhAva5rivartana A rIte noMdhe che : pahilau ThagavidyA huMtI, dIThau thayau sa-bhAva, sAhabrU lAgI mUrivA, jala viNa jimya3 talAva." bhrabhaMgi bhAvaI jaga bhalavya6 chayA leka chaMdA karI, zrI skUlibhadra pekhI karI thaI vezi te kiMkarI'. atyArasudhI potAnA bhUbhaMgathI jagatane bheLavanArI ne lokone chaLanArI kezA dhUlibhadrane joIne emanI kiMkarI-dAsI banI gaI. te vicAre che: "heva uDADavuM kema hAthi piyu baI yu. AMgaNe beThelA pipaTane have hAthe karIne kema uDADI mUkuM? pachI te zRMgAranirUpaNa gheraMga dhAraNa kare che. kezAnuM dehasaudarya, enA vastrAbhUSaNe, ane enA prapaMcI hAvabhAvanA varNanemAM kavi bhAvakane ghasaDI jAya che. bhayamatrA mayagala jisyA sUra subhada, pekhI nara pAchA paDaI, mehalaI mAna marada." suvana deha rUparela, kAMgeha gajajae, Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12} uratya hAra, hIra, cIra, kaMcukI virajae, kaTa ila ki jhINuvaka khagni khagni kummae paceAharANu pakhi loka lakakha dhummae,' 'annagara`ga aMga aMga kesi vesi khae, jaina sAhitya samAreAha-guccha 7 kaDakha aMga aMga kesa Dresi dRkhae, kaDakakha cUkakha tIra tikakha tikakha mukSue.' nIcenI kaDImAM kAzAne sarovaranA rUpakathI kavi vahuve che H nArisarezavara sabala, sakala mukhakamala maneAhara, bhamuha bhamahi raNujhati, nayanayuga mIna saheAdara, prema taNuu jala ahula, vayaNu rasakSahiri lakSatti, kharI jalasevAla, pAli yauvana mayamatti, nava cakravAka caNuharayugala, harai raMga rAti - mali zrI sthUlabhadra jhillaI tihAM ramai huMsaRs`sI ja le.' ahI` kaiAzA sarAvara, mukha kamaLa, AMkheA mItrya, prema, jala, vANI rasalaharI, kezakalApa, jalazevALa, yauvana sareAvarapALa, stanayugma cakravAkayugala tarIke vavAyAM che. S nAri sareAvara samala sakala mukhakamala maneAhara' A paMktimAM 'sa' ane 'ma' zrutinAM Avane ane sabala, sakala, kamalanA zabdAnuprAsa viziSTa jhaDajhamaka UbhI kare che. lalita kAmalakAnta padAvalinA anubhava ahI thAya che. pachI te| kAzAnA zRMgArI hAvabhAva ane kAmakrIDAnAM keTalAMka vyaMjanApUrNa vaNutA cAle che. eka udAharaNa : Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi sahajasuMdarakata guNaratnAkara 1857 popaTa dAkha taNuu rasa ghUMTaI, pAsi paDI sUDI navi chUTaI, deI kara pAkhara baMdhana bhAI, AMkasa nakha deI tana pIDaI. vezyAno sneha kadI eka vyaktiniSTha heta nathI, paNa svArthavRttivALo hoya che ane anekanI sAthe e kevuM kUDakapaTa kare che e vAta kahevA kavie je kalpanAcitra rajU karyuM che e kAvyAtmaka che. A kapanAcitra ane virala lAgyuM che ane bIje kyAMya vAMcyAMnuM jANamAM nathI. murija jaLa atyamaI keza tima mUkI re, java velA jehanI, tAma hasyau mana mohI, phala tAra siri ghahila, ramaI te caMdA sAthaI, sUra samaI jANevi kulla paNi nAMkhaI hAthaI, ima rayaNi phUDa bihu spaSTa karaI, viza kahIM sAcI na haI." ahIM sahajasuMdara kavi vezyAne rajanI sAthe sarakhAvIne kahe che ke jyAre sUraja Athame che tyAre rAtri keza chUTA mUkIne (aMdha kAra mATenuM ka95na) rudana kare che. paNa pachI, jevI jenI veLa; te pramANe tenI sAthe mana lagADe che. rAtri tArArUpI le mAthAmAM besIne (zRMgAra sajIne) caMdra sAthe ramata mAMDe che. pachI pAcho sUryane AvavAno samaya jANune mAthAmAMthI phUle pitAne hAthe nAMkhI de che. (divasa UgatAM tArA asta pAme che te mATenuM kalpana) Ama rAtri bannenI sAthe (sUrya ane caMdranI sAthe) kUDakapaTa kare che. e ja rIte vezyA kadI sAcI heya nahIM. trIjA adhikAramAM rAjayanuM nimaMtraNa AvatAM yUlibhadranI. vimAsaNa baLadanA upamAnathI kavie citrita karI che. je hIMDavau mekalAvaI, mAthaI na paDayuM bhAra, te dhari dhuri taraI, dhUNuI sIsa apAra, Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 jaina sAhitya samAreha-guccha che je baLada mokaLA-mukta uryo hoya, mAthe koI bhAra na pAThavo hoya, tene dhUMsarI sAthe jotaravAmAM Ave tyAre tenuM mastaka dhuNAvIne ke aNagame-virodha pragaTa kare che evI ja sthiti sthUlibhadranI che. rAjadarabAre jatA sthUlibhadrane viyAga kozAne zI rIte sahya bane ? enI kAkaludInuM citra jUo : jima jima prIu pagalAM bharaI, tima tima adhika rati, Agali pAchali UtarI, praha pAlava jhAlaMti." kauzAnA virahabhAvanuM nirUpaNa atyaMta citrAtmaka, AlaMkArika, kalpanAsamRddha, jhaDajhamakathI pracura ane kavacit zabdAleSayukta banyuM che ? kSaNa bAhire kSaNi UbhI taDakaI, rIsabharI sahI ara svau taDakaI' hAradaradIsaInavi galaI e, bhejana mukhi sahIara navi galaie." bhamarInI paripI3 guNa gaNatI, kari cUDI nAMkhaI guNagaNatI." kozAne hRdayacitkAra juo : manapaMkhI mAlu karaI rahitu ghaNu sadaiva, te mAla tujha bhAMjatAM, yA na AvI zaiSa." cethA adhikAramAM palaTAyelI paristhitinuM Alekhana che. sAdhu banelA sthUlibhadra kozAne tyAM cAturmAsa gALavA AvyA che. sthUli. bhadranuM mane rIjhavavA kozAnA prayAsanuM varNana zRMgArarasika, prAsAnuprAsayukta ane nAdasaudaryathI sabhara banyuM che. nAcaI nAca karI siMgAraha dhidhikAra TrekaTanA dhaMkAraha, ce laI cIra kasI kari caraNA, dhamakAvaI jhamakAvaI caraNe." "kezA vezyA ramaNi, keli jaIsA namaNi, haMsalIlA gamaNi, catura caMpakavaraNi, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi sahajasuMdarakRta "guNaratnAkara 189 ghUmaI ghUzvara ghaNuNi, jamali jhaMjhara jhaNaNa, nAcaI khelaI taraNi, dhasaI dhaDahAI dhara Na, valIvalI lAgaI caraNi cavaI bela mIThA vayaNi, guNavedha bheda khaI dharaNi, prANanAtha taraI zaraNi. A kRtimAM cAraNI chaMdonI layachaTA, kavinuM pAMDitya, bodhatvane paNa maLatuM kAvyarUpa, kavinI bhASA-zailI vagere anya muddAo vize paNa ghaNuM kahI zakAya ema che. paNa ahIM', kAvyamAM thayeluM keTaluMka bhAvanirUpaNuM ane alaMkaraNa-te vize keTalAMka mahattvanAM udAharaNo ApavAnuM ja paryApta gayuM che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatezvara-mahulirAsamAMnA zakunaapazukana ane varSe nAnA sadabha aLava ta jAnI, madhyakAlIna gujarAtItI rAsa, AkhyAna, pavADA ke padyAtmaka lokavArtAone mUlyAMkanamAM emAMnI azuka-apazakuna ane vividha varSoMnAnI vigatAne kartA-racayitAnI-sUkSma nirIkSaNuzakti ke sAmAjika abhijJatA tarIke SaTAvAya che e mane barAbara nathI lAgatuM. kRti 'taga ta pravezela A vigata mATe Avazyaka-anivAya hAya che. ucita sthAne AvI badhI vigatenA viniyoga karIne paNakartA potAnA racanAkauzalyanA paricaya karAvatA heAya che. paraMtu AvI badhI vigatA arthAt zakuMna-apazakunanI vigate ane vanavanA, nagara vaNuM ne, kacerI-vaNuM ne, yuddha vahune, puruSa varNanA, kA~racayitAnI-sUkSmanirIkSaNa zaktino dyotaka gaNuAvI zakAya nahIM, kAraNu phe e badhuM paraMparA-prApta mAhitI--jJAnanA viniyeAgarUpe DrAya che. nAkara, premAnaMda ane zAmaLa ke anya jaita kavioe ekasarakhI rIte AvA vaNune prayojyA che. badhAnI nArIe sarakhI che. badhAmAMnA nagarava nA bahudhA sarakhA che. zuM sAtase varSa jeTalA samayagALA daramyAna badhu ekasarakhu` ja rahyuM haze ? hakIkate kArlIna kartAoe kavipada prApti mATe abhyAsa karyo hAya e jJAna ahI` kAraNubhUta che. aneka dAnapatro-khatapatro ane kAvyabhadha-chaMdanA mathAmAMthI kAvyazALA-pAThazALAnA saMdarbhorUpa dastAvejI purAvA maLe che. bhUjanI 'rAma lakhapata vrajabhASA pAThazALA'mAnu chellA sA va` pUvaeN nu suMdara udAharaNa che. { kavipada-prApti mATenA abhyAsamAM kavione kAvyasarjana uparAMta krAgyapaThananA paNa khAsa abhyAsa karAvavAmAM AvatA. chaMda, alaMkAra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatezvara bAhubalirAsaramAMnA cakana-apazukana..... 191 ane prAsa mATenA aneka graMthe kaMThastha karavAnA rahetA, AvA aneka graMthanI hastaprata Aje 5Na upalabdha che. AvA graMthe uparAMta keTalAka samuccaya paNa kaMThastha karavAnA rahetA. kartA pitAnI racanAmAM A badhI kaMThastha sAmagrI yathAsthAne samucita rIte prayojIne kRtinuM sarjana kare eTale koI purogAmI paDaze athavA te anukaraNa che ema paNa na kahI zakAya. AkhI paraMparAmAM hakIkate A jJAnane kAraNe badhI samAnatA paDadhAya. maulikatAno khyAla atyAre che e rIte pahelAM na hatA. aneka AkhyAnemAMnA zakuna-apazukana tathA vanavarNane, nagara varNana ane pAtravarNanenI sAmyatAnuM A rIte adhyayana karavAthI paraMparAne paricaya maLI rahe. ApaNuM pAse sAmagrI mATe "riSTasamuccaya" ane "varNakasamuccaya' jevA graMthe che. ene AdhArarUpe svIkArIne e graMthamAMnI yAdI kevI rIte satata paraMparAmAM nirUpaNa pAmI e tapAsano viSaya banavo joIe. bhale graMthomAMthI vigate nirapI, paraMtu enuM e nirUpaNa kRtinA saMdarbhe keTaluM ucita che? kRtine zraya, hRdayasparzI ane arthapUrNa banAvavAmAM A nirUpaNa ke bhAga bhajave che? te tapAsIne kartAnI pratibhAnuM mUlyAMkana karavuM joIe. ahIM AkhyAnaparaMparAne badale rAsaparaMparAmAMthI prAraMbhanI eka atyaMta mahatvanI racanA "bharatezvara bAhubalirAsamAMnAM zakunaapazukana ane varNamAM "riSTasamuccaya" tathA "varNakasamuccayanI sAmagrI kevI rIte nirUpaNu pAmI che tenI tapAsa karavAno upakrama che. * prAraMbhamAM meM abhyAsa mATe khapamAM lIdhelA A baMne graMthane ke paricaya karAvIne pachI emAMthI kaI sAmagrI ritezvara bAhubali rAsa'mAM kayAM prajAI che e TUMkamAM darzAvela che. rionI (cakana-apazakunanI) vicAronuM sanAtana kALathI cAlI Ave che. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jaina sAhitya samArAha-guccha 3 riSTAnI mAnyatA bhAratIya jIvanamAM tathA sAhityamAM uparAMta vizvabharanI khIjI sa`skRtiomAM paNa jovA maLe che. rizo eTale zakuna, apazukana, kAI akudaratI banAvA ke prasa'gA (vyaktigata ke sAmAnya) jenA dvArA vyaktinAM jIvanamAM ke dezamAM zubha ke azubha khanavAnI AgAhI karavAmAM Ave che. udAharaNa tarIke koIne chIMka AvavI, AMgaLInA TAcakA phADhavA, AMkhamAMthI niSkAraNu AMsunI dhAra thavI vagere dvArA kaMI azubha banavAnu che ema mAnavAmAM Ave che. makAna para kAgaDA kheAle te| mahemAna Avaze ke paradeza gayela pati pAcho AvI rahyo che evI zubha AgAhI karavAmAM Ave che. sUrya'grahaNu, caMdragrahaNu, dhUmaketunu' dekhAvu vagere dezane mATenA riSTA gaNuAya che. (1) bhAratIya vidyAbhavana dvArA prakAzita tathA DaeNA. e. esa. geApANI dvArA soMpAdita 'riSTa samuccaya' (I. sa. 1945) nAmanA graMthamAM riSTanI vizad carcA karavAmAM AvI che. prAkRta bhASAmAM lakhAyela A graMthamAM 261 gAthAo che. ahI e sa MpAdita karIne enA sa MskRta anuvAda tathA pariziSTarUpe ane TippaNurUpe kaMI keTalIya sAmagrI mUkIne DaeNA. e. esa. geApANIe peAtAnI zAstrIya sarodhana dRSTinA darzana karAvyA hAI mA saMpAdana khUba ja mahattvanu che. 'riSTa samuccaya'nA mULa kartA du deve rijonA mukhya traNa praznAra ApyAM che. (1) pidmastha AMgaLInA TacAkA phADhavA, AMkhe! sthira thaI javI, AMkhemAMthI satata AMsunu paDhavu vagere A prakAramAM Ave che. (2) padmastha--judA judA svarUpe sUrya ane caMdranuM darzana, saLagatA dIvA Dha'De! lAgavA, caMdramAM vatu Le| dekhAvAM ke haraNa na dekhAvu' vagere A prakAramAM gaNAya che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatezvara bAhubalirAsaramAMnA zakuna-apazukana........ 193 (3) rU5stha-nija chAyA, parachAyA ane chAyApurUSa-A avAntara prakAra che. chAyAnA svarUpa uparathI AgAhI thAya che. svapnane paNa riSTane eka prakAra gaNyo che. devendrakathita ane sahaja evA svapnanuM vividha rIte arthadhaTana karavAmAM AvyuM che. temAM vividha prakAranI AgAhI karavAmAM AvI che. eka navIna prakAra pramariSTane che. AnA nava avAra prakAra che. aMguliprazna, alakSI prazna, gorAcanA prazna, prahmAkSara prazna, zakuna prazna, akSaraazva, herAprazna ane lagnaprazna. AmAM zakuna prazna jANavA jevo che. AmAM judAM judAM prANIonA darzanarUpo riSTanI kevI zubha ke azubha asara thAya che te batAvAyuM che. kALuM ziyALa, kAgaDe, azva, bagale, sArasa, samaDI, popaTa, kabUtara vagere DAbI bAjue dekhAya te mAMdA mANasanuM jIvana vadhAre che. jyAre A badhAM dakSiNa bAjue avAja karatA dekhAya to te daradInuM jIvana TUMkAve che. riSTa-samuccayanAM AdhAra para "bharatezvara bAhubalirAsamAM AvatAM riSTo joIe. bAhubalirAsanI 55-5 kaDImAM A riSTonuM varNana che. bharatarAjA maMtrInI salAhathI bAhubaline samajAvavA dUta mokale che tyAre dUtane vividha prakAranAM apazukana thAya che. jenuM pariNAma sAruM nathI ema sUcavAya che. bAhubali pAse javA dUta ratha joDe che tyAre rathane DAbI bAjune azva vAraMvAra sAme thavA lAge che. kALe bilADa ADe Utare che. jamaNuM bAjue gadheDAno paga pachADavAne ne bhUMkavAne avAja saMbhaLAya che. bAvaLanI sukAyela DALI para beThelI devacakalI avAja kare che. jhADanA jhuMDamAM beThelo ghuvaDa citkAra kare che. jamaNuM bAjuethI sApa pasAra thAya che. ziyALa lALI kare che. DAbI bAjue DAkalAne avAja Ave che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ex jaina sAhitya samArAha guccha 3 cIbarI avAja kare che. vAvRkSa parathI yakSa ane kALIyAra joDuM utare che. 25 AgaLa cAlatAM sAme saLagatA agAra dekhAya che. mAgaLa kALA hAthI potAnA dAMta dekhADe che ne sUcave che ke dUtanA AyuSyanA a`ta AvI rahyo che. Ama vividha prakAranAM aai dvArA ahI' cakravatI rAjA bharata mATe yuddharUpI azubha pariNAmanuM sUcana thayela che. A badhA ahI nirUpaNu pAmelA zatruna-apazukana 'riSTa-samuccaya'mAM paNa ekasAthe kramabaddha rIte noMdhAyelA che. zAlibhadrasUrie ahI enA samucita rIte viniyeAga karyo jAya che. A paraMparA pAchaLathI * vidyAvilAsa vADu" ane vimala prama' jevI aneka kRtiomAM paNa dRSTigeAcara thAya che. (2) mahArAjA sayAjIrAva yunivarsi TI-vaDAdarAnI prAcIna gujara graMthamALA heThaLa prakAzita DaoN. bhAgIlAla sAMDesarA sa`pAti graMthA vaNu kasamuccaya bhAga-1 (I.sa. 1956), bhAga-2 (I.sa. 1959)mAM aneka prakAranAM vaNunA-viSayaka kRtionuM saMpAdana ane abhyAsa che. va kasamuccayanI sudI' paraMparAmAMthI prApta hastapratAne AdhAre thayeluM A saMpAdana gujarAtanA saMzAdhana-sa`pAdanamra theAmAM atyaMta mahattvanuM che. ahI prathama khaMDamAM agiyAra jeTalA vividha vastu ke saMpAdita karIne mUkayA che. enA lekhanasamaya bahudhA paMdarathI aDhAramA saikA vaccenA che. emAMnA keTalAkanI racanA dasathI teranI vaccenA caulukayayuga daramiyAna thayelI hAvAnI sabhAvanA emAMnI vaNya sAmagrIne AdhAre nirdezI zakAya tema che. "bharatezvara bAhubalirAsa'mAMnA 74thI 76 kaDhInA vAdyonA nAmeA ane 88, 90, 110 kaDImAMnA prAsAdanA nAmeA, 104, 106, 107, 109, 112 kaDImAMnA AyudhanAmA tathA 177thI 178mAMnA vaNu nA, 30 kaDImAMnA khAdyasAmagrInA nAmeA, 59 kaThInA mAbhUSaNanA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bharatezvara bAhubalirAsa'mAMnA zakuna apazukana . 15 nideze ane 111mAMnA azvanAmenA varNana saMdarbho "varNakasamuccaya' mAMthI prApta thAya che. Ama vAgha, Ayudha, prAsAda, AbhuSaNa, khAdyasAmagrI ane azva AdinA varNane je rIte "bharatezvara bAhubalirAsamAM pravejAyela che ane spaSTa saMdarbha-"varNakasamuccayamAM kaDIbaddha rIte maLe che. AvA samuccaya hakIkate kartAone kathAmAM ucita sthAne vigatanA nirUpaNa mATe khapamAM lAgatA hoya che. paraMparA rUpe madhyakAlIna kRtiomAM AvA varNane samAnarUpe daSTigocara thatA he ene artha anukaraNa thatuM nathI, temaja tatkAlIna parivezanuM ke sakanI sUkSmanirIkSaNa zaktirUpa nirUpaNa thato nathI. hakIkate A badhA vananirUpaNanI prAkRta-apabhraMzA kALathI eka paraMparA che ane enuM anukaraNa jUnI gujarAtImAM paNa daSTigocara thAya che. bhAratezvara bAhubalirAsIne AdhAre A vigato darzAvI samagra paraMparAne vigate abhyAsa karavAthI AkhuM citra spaSTa thAya, "bharatezvara bAhubalirAyanA zakuna, apazukana ane keTalAka varNane saMdarbha "riSTa samuccaya" temaja "varNa samucaya'mAMthI prApta thAya che. A badhI paraMparAprApta sAmagrIne enA kartAe ahIM evI rIte e sthAne prayojI che ke e kAraNe vAtAvaraNanuM nirmANa thayuM. viSayasAmagrIne zaheya parimANa paNa prApta thayuM. AmAM kartAnI sarjaka daSTi samAviSTa che ema kahI zakAya. ApaNuM madhyakAlIna kathAkRtiomAMnA zakuna apazukana ane varNana, nirUpaNane A daSTibiMduthI vigate abhyAsa e joIe. Forro Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI avaIyAra nemacaMda ema. gAlA bhASAvijJAnanI daSTie tamiLa bhASA jagatanI temaja bhAratadezanI prAcInatama bhASAomAM eka che. kAviTha parivAranI cAra bhASAo : kannaDa, malayAlama, telugu ane tamiLamAM sarvathI adhika vikasita ane samRddha tamiLa bhASA che. gujarAtI, marAThI, hiMdI, baMgALI ane siMhAlInI jema tamiLa bhASA saMskRtamAMthI nathI UtarI AvI. e svataMtra bhASA che. tamiLa bhASAmAM Irala, kasuva, karava, kikADI ane baragaMDI, ema pAMca belI che. tamiLa lipi prAcIna lipi parathI avatarI che. A lipine uddagama tADapatra para lakhavAnI anukULatAne lakSamAM rAkhIne thayuM che. atyAre tamiLa lipimAM bAra svara ane aDhAra vyaMjana che. tamiLa sAhitya I. sa. pUrve 200 varSathI paNa vyApakarUpe pracalita hatuM. tamiLa classical, praziSTa sAhitya samaya jatAM saMgama sAhityarUpe pracalita thayuM, jemAM kavitA traNa paMktithI mAMDIne AThase paMktionI hoya che. AvI 2,381 saMgama kavitAo che. jemAM 100 kavitAnA sarjaka anAmI che. tamiLa sAhityathI yuropanA vidvAne paNa prabhAvita thayAM che. saMta tiruvaluvaranA "kuraLa'nA bhAratIya temaja videzI bhASAomAM kula 82 rUpAMtara thayAM che. kaMgananuM rAmAyaNa paNa eTaluM ja lokapriya che. jaina paraMparA ane jaina sAhityanI sAthosAtha tamiLa sAhityane vikAsa thayo che. jena saMte, kavio ane vidvAnee tamiLa, Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM sata yitrI avyAra sAhityanA vikAsa, utkaSara ane utthAnamAM noMdhAvelA phrA ananya ane amUlya che. tamiLa dezamAM sadIo sudhI jaina anugamaneA vyApaka prabhAva rahyo. pariNAmarUpa saMta ane bhakta nArIeAnI bhavya para parA vikasI sata avyAra uparAMta ujajavaLa jaina sAdhvI cheH kuvaDI eDigala : tamiLa jaina mahAkAvya zillAdikAram kuvaDI eDiMgalanAM upadezathI sabhara che. kAvAlaNu ane kannagIne madurA jatA rastAmAM kuvaDI eDigalanA bheTA thAya che. pUrI sapharamAM kuva'DI medha Ape che. pammAI : jIvaka ciMtAmaNi graMthamAM emanA ullekha che. emaNe sAdhvIe mATe maTha sthApelA. pete maThAdhIza hatA. jIvananAM mAtA vijayeramAdevI, sunadyA ane hajAra uparAMta nArIoe A maThamAMthI dIkSIta thaI sanyAsa dhAraNa karyo. kAMghiyAra : jIvaka ciMtAmaNinA racayitA che : tirucakakA devara. paNa eka mAnyatA anusAra A graMthamAM sa Mta kaudhiyAre racelAM 450 kSeAkeAne samAveza karavAmAM AvyA che. A zleAkA eTalA utkRSTa che, ke anya leAkAthI alaga tAravI zakAtAM nathI. pRthvIdevI : nAgakumAra kAvyamAMnA ullekha anusAra pRthvIdevI rAjarANI hatA ane zrImadhinI nizrAmAM sanyasta thayAM. blikanAI : pRthvIdevInA putravadhu hatA. pamAzrInI nizrAmAM sanyAsa lIdhA. jene ullekha pazu nAgakumAra kAvyamAM che. mAdhAtAdevI : merumatha purANamAM emanA ullekha Ave che. zAMtamathI ane hiraNyamathInA mAga daza na heThaLa emaNe sanyAsa dhAraNa karyAM. zrIdharI ane yazeAdharI ! A e sAdhvImAnA ullekha pazu merumatha purANamAM Ave che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArAha-guccha pRthvIdevI, IllAnA, ramAdhAtAdevI, viSayeramAdevI temaja jIkananI patnI, sarve gRhiNIo hatI; pachI sanyAsa dhAraNa karyAM. Aryanganas thayAM. raNaMka nIlakezI : zuddha jAtinAM hatA. sata palAyalAe jaina dhA Adha ApyA ane emaNe dIkSA lIdhI. jaina dharmane bahALe pracAra karyAM. abhayamathI : abhayamI ane abhayaruci joDiyAM bhAI bahena hatAM. yazeAdharA kAvyamAM emanA ullekha Ave che. emaNe jaina darzInanuM UMDu adhyayana-ciMtana karI samyaktva prApta karyuM. emanAM caritrA sAMbhaLIne tyAMnA rAjA marIdhAtAe paNa sanyAsa lIdhA. uparAMta dakSiNu bhAratanAM nArIsa MtA kadhI, ammA, kannI, kauundhI, paImI, samI, kurAthI, perunAthI, AAsala, zailavI temaja IyAI vagerenA ullekha cUDAmaNi nika u, piMgaLa nikaDu temaja kAyacarA nika umAM jovA maLe che. zravaNu elageADAmAM zilAlekhamAM nIce mujaba saMta nArInA ullekha cheH nAgamathI kandhIyAra, sAgImathI kandhIyAra, zrImathi kandhIyAra, nivillura kandhIyAra, rAgaNImathI kandhIyAra, anaMtAmathI kandhIyAra ane magAppA dhIyAra. temaja pRthvI vi'gA kurAthI ane kanakavIrA kairAcI banne sAdhvIo ucca kakSAnu` tapasvI jIvana jIvatA hatAM. eka anya zilAlekha anusAra paTTanI ane karAthI eDigala eu sAdhvIjIoe eka zikSaNa saMsthA sthApI hatI. garIA mATe pANI athe kUvA paNa khAdAvelA. e samaya hatAH 'madurAI kAnhA kApurakesarI vamAra'nA rAjyakALanA uparAMta anya e satanArI ratnAnA ullekha che. jemanAM nAma Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI anvayAra 199 e je nagara ke gAmamAM vasatAM, tenA parathI pADavAmAM Avela che. (1) mijhahAlura kurAthI ane (2) tirupAruci kurAthI. AhAla: dakSiNanA mIrAM. mIrAM jeTalAM ja lokapriya ane AdaraNaya. mIrAM giradharane paraNI, ADhAla zrIraMganAthajIne varyA. baMnee bhagavAna sAthe ja ghara mAMDhavuM. saMsAramAM rahyA chatAM chele ApyAla zrIraMganAthajImAM samAI gayAM; mIrAM zrIkRSNamAM. bannenI jIvanakalAmAM adbhuta sAmya che. ADAlanAM keTalAMka gItane aMgrejImAM maharSi araviMde anuvAda karyo che. AkakA mahAdeva : karNATakanA mIrAM emanI racanAo kanna bhASAnAM uttamottama kAvyomAM gaNAya che. madurAthI thoDe dura ADhAlanuM maMdira che. tirupati bAlAjInI taLeTImAM eka maMdiramAM ArahAlanI pratimAM prasthApita che. azvaIyAra vize aitihAsika mAhitI pAMkhI che. emano samayakALa IzunI AgalI sadIthI IzunI prathama sadImAM mUkavAmAM Ave che. saMta tiruvaluvara ane avaIyAra samakAlIna hatA. bane jaina hatA evI dRDha mAnyatA pravarte che. eka mata e paNa che ke, azvaIyAra saMta tiruvaluvaranA bahena hatA. baMne vacce anubaMdha rahyo hato, temaja "kuraLa"nI chAyA avaiyAranA kAvyomAM spaSTa dekhAya che. bannee jaina siddhAMtanuM ja prakSepaNa karyuM che. saMta tiruvalluvara tamiLa sAhityanA mukuTamaNi samA sarvocca, anupama ane mahApratibhAvaMta kavi rahyA che; jayAre anvaIyAra tamiLa bhASA ane tamiLa dezanAM sauthI vadhu lokapriya bhaktakavayitrI rahyA che. tamiLa dezamAM evuM kaI bara nathI, jyAM avvaIyAranAM gIta-bhajano gavAtAM na hoya emanI racanAo paNa "muraLa"nI cA nI jema . Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3BE jaina sAhitya saMmArAha-guccha 3 pAThayakrmamAM sthAna pAmI che. cakravatI rAjageApAlAcArIe 'kuraLa'tu aMgrejImAM rUpAMtara karyu, je pustakarUpe pragaTa thayuM. rAjAjIe anvayAranI keTalIka racanAtmAnuM. aMgrejI rUpAMtara karyuM, je gAMdhIjInA yaMga inDiyA' ane 'svarAjya'mAM lekhamALArUpe pragaTa thaI. tyArabAda gAMdhIjInA sUcatathI 'anvaSayAra' pustakarUpe pragaTa thayuM. rAjAjI kahetA : 'She is the cultural exponent of the genius of the toiling millions.' kanyAkumArI jillAmAM traNa ma`diza che, je anvayArane samarpita che. emanI smRtimAM A maMdiranuM nirmANu thayu` che. sata avvaIyAra atyaMta tejasvI, satyaniSTha, bhaktivAna ane svayaM dIpti sanyAsInI hatA. zAomAM jene vidvatta sanyAsa kahyo che. jema yAjJavalkaye prathamathI ja jJAnI hovAthI AvA sanyAsa lIdhe hateA. bhakti ane vairAgyadazA emanAmAM janmasiddha hatI. annayAra pUrva-prajJA; kavitvazakti laIne avatarelA. saMsAra vacce rahIne pazu saMsArathI alipta, nispRha ane jaLakamaLavat rahyA. Adi ane bhagavAna anvayAranAM mAtA-pitA hatA. eka mAnyatA anusAra mAtA atyaja hatA ane emanA premI ucca jAtinA hatA. emanI mAtAne premIe sogaMdapUrvaka khAtrI ApI vrata levAnI pharaja pADI ke je bALakeA janme, temane tarata tyajI devAM. anvaSTa emanu prathama saMtAna pratijJA pramANe bALakIne tyajI ja devI paDaze. mAtA mATe A sthiti vasamI--asahya thaI paDI. haiyu zANuvidINu thaI gayuM. tarata janmelI bALakIne tyajavAnI krUratA phrema AcarI zakAya ? dheAdhamAra varasAda varasatA hateA...pAte haiye mAtAe bALakIne TApalImAM mUkI...mAtAnI vedanAnA pAra na hato...a14 tA sarasvatInA avatAra hatA. mAtAnI vyathA ane A neI nAnakaDI azvaie mAtAne sAMtvana ApatAM kavitAmAM kahyuM : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrInI avvAIyAra 21 AvuM ja nirmANa thaze, evuM je Izvarane pitAnI IcchAthI mAruM bhAgya mArA kapALa para lakhyuM che, e Izvara zuM marI paravAryo che? e hajI jIve che; game tevAM kaSTa paDe, duSkALa paDe, mArI mAM... javAbadArI enI che. tuM haiyuM bhAMgIza nahi, hAma hArIza nahi, valepAta karIza nahi. mAtA phasaDAI paDI. varasAda eTale musaLadhAra vara ke pUra AvyuM. e pUranA vaheNamAM vahetI TopalI nadImAM pahoMcI. taNAtI taNAtI nadIne kinAre lAMgarI. eka pUjArIe ene UMcakI lIdhI. pUjArI daMpatine koI saMtAna na hatuM. atyaM ja hatA. saMtAna mATe aneka vrata, bAdhA, anuSThAna karyA hatA e badhAnA phaLarUpe prabhue bALaka ApyuM ema mAnI prabhune upakAra mAnya ane bALakIne ghera laI AvyA. avaI eTalAM rUpALAM hatAM ke AkhuM gAma gheluM thaI gayuM. gAmanAM atyaMjoe emane ucherI. keIne keI ene pitAnAM ghera laI jAya. ramADe, khavaDAve, pIvaDAve...gAmamAM utsava thaI gaye. nAnakaDI azvaI bharatabharelA pAraNumAM khUle che. lADakoDane pAra nathI. hasatI-khelatI anvaI eka divasa acAnaka raDavA mAMDe che.. vAraMvAra hAtha laMbAve che. mAtA chAnI rAkhavAno prayatna kare che. 5Na rUdana cAlu ja rahe che. mAtAne kaMI samaja paDhatI nathI. pachI khyAla Ave che ke, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jena sAhitya samAroha-guccha 3. hAtha laMbAvI avaI gaNezanI nAnakaDI mati tarapha IzAro karI rahI che. mAtA nAnA gaNezane avaInAM hAthamAM Ape che ane avaI zAMta thaI jAya che. basa..! tyArathI gaNeza enA bhAIbaMdha. enI sAthe ramatAM ramatAM avaI moTI thatI jAya che. pratidina rUpa khIlatu jAya che. avyaInA pAlaka pitA kavitA ane bhajana racatA, e gAtA kavio ane bhajanikono emanA ghera meLe jAmato. aqI pAMca varSanAM thayAM... tyAre ghera majalisamAM eka kavi mitrae kahyuM: meM be paMktio racI che, paNa pachInAM be caraNa kaI rIte besatAM nathI. saMbhaLAvo te kharA...' pitAe kahyuM. kavie paMktio raju karI : kare jyAre zubha kArya koI pratye, nava karaje gaNatarI badalAnI; pAMca varSanI avaI pAdapUti karatAM be caraNa balI UThI H AkAzane AMbatuM nALiyeranuM UMcu jhADa 5NuM; mULiyAMne pAyeluM pANuM mIThuM karI vALe che pAchuM. arthAt , AvaThAM UMcA jhADanAM mULiyAmAM je pANI pAvAmAM Ave che, te paNa e jhADa mIThAM pANI nALiyeramAM bharI pAchuM vALe che. keTalI gaMbhIra vAta azvaIe kahI dIdhI ! sat kAyanAM zubha pariNAma AvIne maLe ja che. tamAma dharmanI AdhArazIlA sadAcAra che. For Pin Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI azvaIyAra sa sujipaNuM sAhila nArANuM. manuSyanA sarva sadAcAra saphaLa thAya che. (utta. a. 10, gA. 10) bALasakhIo ane nAnakaDA gaNeza sAthe hasatAM ramatAM avaI moTI thatI jAya che. daseka varSanI avaI sahelIo sAthe nAnakaDI gAgara laI vinAyakanI stuti gAtAM pANuM bharavA jAya che. avaI eka tripuMDadhArI gajarAjane jue che. gajarAja AgaLa cAlatuM jAya che. avUI enI pAchaLa pAchaLa jAya che... sahelIo avaIne choDI bhAgI jAya che. cAlatAM cAlatAM gajarAja zrI gaNezanAM maMdiramAM praveze che... azvaI ene anusare che. maMdiramAM vizALakAya zrI gaNezanI pratimA che. pratimAnI najIka AvatAM ja gajarAja zrI gaNezanI mUtimAM samAI jaya che ! abduI A camatkArane saMketa samajI jAya che. be hAtha joDI, vaMdana karI, stuti gAtAM priya gaNezane prArthanA kare che : "mane jIvananuM lakSya prApta thAo, evA AzIrvAda Ape. he zrI gaNeza! mArA pUrva janmonAM karmone kSaya thAya evI zakti bApa. huM janmajamAMtaranA bhavabhramaNamAMthI chUTI ajanmA banI jAuM e kRpA kare.. basa ATaluM ja mAguM chuM." pratimAne vAcA phUTe che. zrI gaNeza kahe che: "le konAM utthAnanuM kAma kare, janasamAja, dharmamaya, nItimaya ane sadAcArI thAya, evI samajaNa lokomAM pragaTAve. sAmAnya mANasanA duHkha, ajJAna, pIDA, dAridraya, mUDhatA dUra thAya ane emanuM jIvana sudhare, sukha-zAMti sthapAya evo puruSArtha karo...! eka haLavuM smita karI zrI gaNeza cUpa thaI gayA. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 na sAhitya samAroha-mucha a azvaI te AnaMdavibhora thaI gaI..doDhatI, hAMphatI ghera AvI ane mAne vaLagI paDI. adhIrA zvAse bolI...mA..! Aje vinAyake mArI sAthe vAta karI !' pavanavege vAta AkhA gAmamAM phelAI jAya che. gAmavAsIo azvaine sAkSAt sarasvatIne avatAra ja mAne che. enI zANuM vANuM premAdarathI sAMbhaLe che. A ghaTanA pachI avaInI vairAgyadazA, nispRhA, AtmalaganI ane bhakti uttarottara vadhatAM jAya che... paMdareka varSanI thatAM to azvaInuM rUpa sahastrakaLAe khIlI -UThe che. enA rUpa ane vidvatAnI carcA pUrA tamiLa dezamAM thavA lAge che. AsapAsanA rAjavIo temaja zreNIo taraphathI aneka mAMgA Ave che...kavi pitA avaIne pUche che: "ATalA mAMgAmAMthI tuM kahe tenI sAthe tArA lagna laIe..." azvathAra kahe che: "mAre paraNavuM ja nathI.' huM saMsAra mAMDavA janmI nathI. mAre to mAtra bhagavAnanI bhakti karavI che ane koddhAranuM kAma karavuM che.' kavi pitA upara cArekorathI dabANa Ave che. "zuM dIkarIne kuMvArI rAkhavI che?" "kanyAdAna vinA tAre jIva avagate jaze." "chokarI te nAdAna che, tuM paNa chokaramatamAM sarI paDyo ?" "dIkarIne sApanI jema keTalA divasa saMgharIza?" "kyAMka tane kALI TIlI na -lAge...' vagere salAha, upAlaMbha ane ToNuthI vAja AvI chevaTe kavipitAe eka rAjAnuM rAjakuMvara mATe AveluM mAMgu svIkAryuM. (eka mata anusAra eka zrImaMta zreSTha putranuM mAMguM svIkAryuM.) lagnanI tithi nakkI thaI gaI. pUrA gAmamAM harSollAsa ane dehadhAma Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI azvaIyAra 205 macI gaI, paNa avaIyArane jaMpa nathI... lagnane Agale divase varapakSa taraphathI thALanAM thALa bharI jarIyAna vastro, hirA-motInA, dAgInA, mUlyavAna vastuo, najarANuM kavinA ghera pahoMce che... nArIvarga DoLA visphArI acaMbAthI joyA kare che. paNa avaI gabharATathI kSubdha thatI jAya che... "mArI vAta kema koI sAMbhaLatuM nathI, samajatuM nathI, mAnatuM nathI..." avvaIyAra vimAsatI rahe che... te divasa to AthamI jAya che. saMsAramAM mane lezamAtra paNa rasa nathI e huM kema karI samajAvuM ?"... pUrI rAta avvaiyAra vimAsaNamAM vitAve che. ... ane no sUraja Uge che. lagnane divasa, aqIne soLe zaNagAra sajAvAya che. kimatI jarIyAnA lagnanI jema, ane dAgInAthI suMdara deha aparUpa DhakAI jAya che. kaTokaTInI paLa AvI pahoMcI... lagnanI zubha ghaDI AvI pahoMcI.. vAjate gAjate jAna mAMDave AvIne UbhI...paNa kanyA kayAM ?..abUiyAra gAyaba !! . sAja-zaNagAra thatAM hatAM. tyAre avvaI te vicAre caDI gaI. have A kALavaDImAMthI kema chUTavuM ? A dharmasaMkaTamAMthI kema bacavuM ? bhagavAna sivAya have AmAMthI keNa ugArI zake? avaIe priya gAThiyA gaNezane saMbhAryA.. badhAnI najara cUkavI siphatathI sarakI pahoMcI sIdhI vinAyakanA maMdire... vinahartAnuM zaraNu zokhuM.. zrI gaNezanI pratimA samakSa AdrabhAve stuti karI.. - "he bhagavan! mAre saMsAranAM baMdhanomAMthI chUTavuM che. bhavabhramaNamAMthI mukta thavuM che. tyAM A saMsAranI navI beDIomAM kema jakaDAu ? A baMdhananuM kAraNa te mArU rUpa ja ne? ane A rUpane AdhAra te mugdhAvasthA ja ne? A rUpa paNa huM kizorI chuM, yauvanane UMbare UbhI chuM eTale ja zobhe che ne? mAre prabhubhakti Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * T 2 jaina sAhitya samArAva-guccha 3 ane lokasevAnAM kAryo pUrAM karavA che, e mATe te! meM janmadhAraNa karyo che. he prabhu ! mArUM rUpayauvana pAchu laI lyo...mane nathI joItu.... mane zArImAMthI muThThI mA banAvI de. mane bacAvI lye. huM ATaluM ja mAguM chuM. ane eka camatkAra thaye....hasatI kudatI chekarI annaI kSaNumAtramAM gharaDI DAthI khanI gaI. vALa dheALAM thaI gayAM. deha karacalIothI UbharAI gayA. eka paLamAM aDhadhI sadInI majala pUrI thaI gaI. avayAranI AMkhAmAM AMsU umaTI AvyAM...khALapaNanAM gAThiyA gaNeze krUraja,-maitrInI mIThI javAbadArI aNIne TAMkaNe nibhAvI. AMsUnI dhAra sAthe avayAre zaraNuma karuNuAkRpA mATe stuti gAI. " " huM badhAnI mAtA banuM, evA paramapitAnA bhAdeza che. teA janmathI ja anAtha hatI. tame mAtA nI mArI sabhALa lIdhI. have te! saMsAranAM anAtha bALakAnI mA banavAnu` sadbhAgya mane sAMpaDayu che. mane e sautI mA banavA de, hu emanI sAMbhALa laIza. saunI mA ane sonI sevA...emAM ja mArUM baceluM jIvana vyatIta karU evA AziSa Ape." tyAganI A eka adbhuta, vilakSaNu ane anAkhI ghaTanA che. ItihAsamAM ene beTA nathI. yayAtie bhAgavilAsa mATe potAnAM putra pAsethI yauvana chinavI lIdhuM hatuM. avayAre saMsArathI virakta thavA, prabhubhakti ane lokonI sevA karavA athe peAtAnu yauvana sarjanahArane pAlluM soMpI dIdhuM, pacAsa varSoM sevAyajJanI vedImAM DAmI dIdhAM. yauvananA bhega ApI bheAganAM sa'jogAmAMthI nivRtta thayAM, vAvRddha avaIyAra pAchAM phare che. dharatI DenIne kANu paraNavA taiyAra thAya? bhagavAne dhA sAMbhaLI ane mamAra lagnanAM pracamAMthI macI gayAM. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miLanAM saMta kavayitrI abUiyAra 207 lagnane halAsa viSAdamAM pheravAI gayo. gAmavAsIo citkAra karI uThayAM. pAlaka mAtA-pitA, vaDIlo, grAmajane, sahelIo, saunI avaIyAre vidAya lIdhI ane bhikSukanI jema sarvasaMgaparityAga karI. sarvasva choDI mAtra eka pioTalI laI cAlI nIkaLyA. mahAbhiniSThamaNune avasara hatA. AkhuM gAma raDI uThayuM. saMsAratyAga agAu jJAnadeva jyAre chelIvAra viThobAnA darzane paMDharapura gayA, tyAre saMta nAmadeva emanI sAthe hatA. jJAnadeve tyAM bhUmisamAdhine saMkalpa karyo, tyAre nAmadeva pucha lAyA hatA. saMta tAnezvare jyAre bhUmisamAdhi lIdhI, tyAranuM varNana nAmadeve aDhIse lekamAM karyuM che. AvuM ja varNana avaIyAranI hatyavidAraka vidAya vakhatanuM haze ! azvaIyAra satata paribhramaNa karatAM rahyAM. bhikSA mAgI khAtA. kayAreka divasonAM divase lAMbA upavAsa thaI jatA. ajJAna, dAridraya, rogAvasthA, duSkALa, gRhasthAzramamAM natimattA, nyAyI rAjasattA mATe, duSaNanAM nivAraNa mATe jIvanabhara madhyA. abUiyAra kahetAH mArUM A ja jIvanakame che. e ja karavAno mane AdeA maLe che. eTale te meM yauvana tyacha vRddhatva svIkAryuM che." avaIyAra gAtA rahetAM. janmathI mANasa ucca ke nIca jAtine nathI, paNu karmothI thAya che. je kRpaNa che, te nIca jAtine che.' tamiLa dezanAM mA, bhUlakAonI dAdImA tarIke pratiSThA pAmyA. Thera Thera AvakAra pAmatAM. rAjya ke gAmamAM pravezatAM ja Teva varaNAIthI utsAhapUrvaka bhavya svAgata thatuM. saradhAra gAmamAM thAI Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina sAhitya samAroha gucha . javAtAM eka mahatsava ujavAto. rAjAo emane khUba mAna ApatA. vinayapUrvaka AmaMtraNa ApI rAjyamAM bolAvatA. dabadabAbharyuM svAgata karatA. paraMtu abUiyArane A dabadabo pasaMda na hate. temanuM lakSya garIbomAMja lekasaMgrahanuM kAma karavAnuM hatuM. praziSTa lakAdara ane lekacAhanA pAmyA. rAjavIone paNa ThapakArI detA. gImAM karuNAbhAve rasALa bodha ApatA. koIpaNa daya ke ghaTanA jetA emanA mukhethI kAvyanI saravANuM vahetI. sAkSAta jIbhe sarasvatIne vAsa hato. emanAM kAvyo-gIta-bhajanamAM jJAnapracuratA, prajJAvabodha, buddhimarmajJatA, uktakAla, upamAkozalya Similies ane Metaphor, kalpanAsAmae", banukaMpA, tulanAsAma, rocaka zailI ane AgavI AdhyAtmika pratibhA kaThIe kaDIe daSTigocara thatI. pada pade samatva raheluM. karatAM karatAM eka nagaramAM pravezatAM eka zrImaMta emane mahela jevA AvAsamAM laI gayAM. vADI, vajIphA, saMpattinuM pradarzana karI dekhADayuM. avaIyAre bAyuM : saMpatti ane milakatanA vistArathI koI moTo nathI thaI jate mAtra kada jeI moTAI na devAya; aphATa samudranuM pANI pIvAmAM, ke snAnamAM paNa kAma nathI lAgatuM. jayAre nAnakaDA jharaNunuM pANuM mANasanI tarasa chipAve che. avaIyAre kAvyamAM mArmika rIte kahI dIdhuM ke, mAtra saMgrahI rAkhelI aphATa saMpatti samudranA khArAM pANI jevI che. je kazA kAmamAM nathI AvatI. jyAre dAnanAM jharaNuM vahAvatI saMpatti lokone kAma Ave che, tarasa chIpAve che; upayogI nIvaDe che. . . : varNavyavasthA viSe bahu udArabhAvathI, abhigamathI te samayanI pracalita mAnyatAonuM khaMDana karatAM avaIyAra kahe che : Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tagiLanAM satta kavayitrI avyAra kAI varU nathI hotA; pazu eka e sajajanA ane sauhArda pUNu manuSyA ja garImAne emanAM duHkhanivAramAM sahAyarUpa thAya che. jo kahevAM ja hoya, te mAtra e ja che. bInae, je koI paNa prakAranI madada nathI karatA. teo tA. nIca jAtinAM ja kahevAya ane pahelAM ucca jAtinAM che. badhAM zAstro A ja kahe che. vyApaka dhArmika vibhAvanAthI avyayAra kahe che : badhA ja dharmo eka ja vAta kare che sAru' karI ane aniSTathI dUra rahe.. pUrva bhavamAM je zubha karmo bAMdhyAM, e ja vaibhavatA vArasA tamane A dharatI para, A janmamAM prApta thayeA che. mATe pApathI nivRtta thAo ane zubhamAM pravRtta thAo. te kALamAM aneka matamatAMtara ane sa`prAya. traNa zaiva sa MtAnuM (1. tirujJAnasa badhAra, 209 sa Mte eka nAnakaDI kAvyakaphrikAmAM peAtAnA cukAdo AApI * detAM kahyuM H dignya saMtakavinuM 'kuraLa' je pavitra vedonA sArarUpa che. (saMta tiruvalluvara) tamiLa vaida tarIke prati pAmyuM che. 'thevArama' jemanAM 10,000thI vadhu zlokA che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 2. tirunAjukAvyasara 7. sudharAmRti" svAmIDhA) vaiSNavaRRSinuM... tiruvAcakramanu tirumulAranuM jaina sAhitya rAmArAha suka tiruvamAMjhI daivI zabdo je uccArAya che; tamiLa upaniSada tirkovAI tirumaMtrama adhA eka ja che; ane eka ja upadeza Ape che. janma-punarjanma, krama vyavasthA, kama phaLa viSenA bhajanamAM eka sudara racanAmAM avayAra kahe che H eka pavAlu' nAhI' tame aphATa ane UThAmAM UMDA samudramAM, ekadama UDe sudhI-taLiye sudhI laI jaI pANI bharA, tA pazu agAdha samudramAMthI mAtra eka ja pavAluM pANI sarArI, cAra vAlAM niha. tamiLa dezamAM nAjhahI' eka mApa-measure ke, jene mATe pavAlu zabda vAparI zakIe. A ja saMdarbhamAM avayAra eka DhIlI kanyAne kahe mArI lADakI kanyA, tane tArI pRcchA mujaba sapatti prApta thAya, Icchita puti maLe, paraMtu dareka jIva- peAtAnAM bhAgalAM-pUva janmAmAM je vAveluM' haraze, : Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taLinAM sa Mta kavayitrI avadhAra tenAM phaLasvarUpa, eTaluM ja mApasara sukha pAmaze. tame game teTalu jha jhmA, vAvalA, paNa je niyatie tamArA mATe nirmANu nathI karyuM, te maLavAnuM nathI. je nirmANu che, te AvIne ja maLaze. sate mAradhUma, temaja pAMca samavAyamAMnA 'niyati'nI vAta kahI dIdhI. cAra puruSAthanI nAnakaDA kAvyamAM rajU karatAM saMta kahe che : dhama : duHkhI ane niHsahAya mATe dhama eka AzarA samAna che. artha : pApakamathI nivRtta thaI je kAma : snehALa daMpatinuM' cyAtmika aikaya, zmane pArasparika ekamekanI sahAyatA, rAma upArjana thAya, te atha. te krAya. jyAre e traNene tajIne, ethI para pAralaukinI jhaMkhanA karA, tyAre AnaMdasvarUpa mukti AvI maLe che. bhAratIya saMskRtimAM cAra puruSAthamAM dhamane prathama mAyA che. tenuM kAraNa ke atha ane kAma paNa dha ya hAya. atha upArjana nyAyasaMpanna hoya, pAMpayukta nahi vastuta: ceAthA puruSArthAMne mekSa'ne khale nAna puruSArtha thavA zuddhi ke zeSa jhuruSAtha kahevA joIe. meNa te enI atima phaLazruti che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 - jaina sAhitya samAroha-mua puruSArthane mahimA karatAM avvaImAra kahe che: vipula varSo mATe, upara svargamAM vAdaLAMo che; nIce phaLa ApavA mATe ' A dharatI che, nadI che, nALAM che. A badhuM hovA chatAM.. . ' je koI mUrakha ALasu banIne besI rahe, ane pitAnAM durbhAgyanI . hariyAda karato rahe, te he pretAtmA ! ene sArI peThe phaTakArajo..jhATakaze. ALasa ane pramAda mAtra zArIrika bAbata nathI. e te mana ane buddhino roga che. pramAda e sAdhanAne, puruSArthane ane pari. zramane sauthI moTo zatru che ane karmabaMdhanuM eka kAraNa che. upamAkauzalyathI saMta avvaIyAra kahe che : camakatI AMkhe ane sugaMdhI phUlavALI he kanyA ! mANasa traNa prakAranA hoya che. . uttama che... . . . . ! jeo vANIne yaya karyA vagara, Dhola vagADayA vagara, cUpacApa kArya kare che. . mukha te.. jeo kenAM kalA pachI zubha kAryamAM pravRta thAya che ane kehaNAM kaniSTa te.. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LinAM sAMta kaviyatrI anvaiyAra : jeo kahyAM chatAM kAI sAruM kAma karatA nathI. * AnA tamane jIvaMta dRSTAMta joIe che? te jo...A Nusane, AMbAne ane pAdIrone... traNa prakAranAM mANase.ne sa'te brusa jevAM, AMbA jevA ane pAdIrI jevAM kahyAM che. ya rasanuM jhADa phalita thayA vinA...phUla vinA phaLa Ape che. AMbAnu jhADa krulita thaI pachI phaLa Ape che. pazu pAIrInuM jhADa koI phaLa ApatuM nathI...pazu enAM badhAM ja phUla jharIne vAI jAya che. nakAmAM phUla veDaphI nAkhe che. pAdIrInA phUla - atyaMta sugaMdhI heAya che. e phUla jAsmIna la jevAM hAya che. patnI jAtajAtanI mAgaNI karatI ja rahe che, evA dhare bhikSA mATe jatAM vAtacIta sAMbhaLatA sa`ta gAya cheH dhyAna pUrvaka ciMtavA : peAtAnI Avaka karatAM je vadhu kharce che, te potAnuM svamAna gumAvaze. enI vivekabuddhi naSTa thaI jaze. e jyAM jaze tyAM cAra tarIke badanAma thaze ane jIvAtmAnAM sAta svarUpethI pazu nIcalI kakSAnA gaNAze. patnInI kAI mAMga na heAya chatAM ephrAma kha`karanArane TAMkatAM kahe che H are ! peAtAnI guNIyala patnI mATe AvA mAsa duSTa AtmA sAbita thaze. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya amArIta-guru par3a joIne vetaravuM, cAdara joIne ja paga phelAvavA, sAdhana joIne ja zAkha karavA. tr eka divasa avaiyAra maMdiranI sAme prAMgaNamAM bhArAma karI rahyA hatA. emanA paga maMdiranI mUti tarapha hatA. eka rAhadArIe ThapakAbharyA svare avayArane kahyuM : e...muThThI AI ! prabhunA nivAsa taraph paga rAkhIne kema* tI che ? Ama sUvAya nahi.' avaIyAre javAba ApyA. "mitra, tArI vAta sAcI che. have mane kahe ke, bhagavAna kayAM nathI vasatA ? ke jethI e tarapha paga. zaMkhAvI salAmata rIte huM sUI zakuM.........huM bahu thAkI gaI ..' dakSiNanA celA, cerA ane pAMDayana traNe rAjyamAM avyAra rAjavIonu sanmAna pAmatA. chatAM emane mAna-akarAma-dhana saMpatti jJAnI khevanA na hatI. rAjAe viSe paNa kazA aheAbhAva mengeA na hatA. eka rAjAne gItamAM emaNe kahI paNa dIdhuM : je AtmA virakatathI abhiSipta che : tene mATe suvaNu paNa tRNu samAna che; zUravIra, je mRtyune bheTe che, e mRtyu ane mATe tRNu samAna che. prAjJa puruSa mATe o paNa tRNu samAna che. ane sanyAsI mATe-- rAjA pazu tRNu samAna che. eka divasa ayAr vanamAMthI pasAra thatA hatA. vanamAM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI abUiyAra 25 bheMsa caratI hatI. bharavADa cha aMkunA kSa para beTho hate. are chokarAne pUchyuM : "mArA bALamitra ! thoDAM phaLa mArA mATe pheMkIza?" Apane garama phaLa joIe ke ThaM?" chokarAe pUchayuM. "mane ceDAM garama phaLa joIe che" annayAre kahyuM. e samajI gayA ke chokaro mArI majAka kare che. chokarAe thoDAM pakAM phaLa toDIne nIce pheMkayA. jamIna para paDatAM phaLa dhULathI lepAI gayAM. dAdIe raMka mArI phaLo parathI dhULa uThADI...emane khyAla AvI gayo ke garama phaLane artha che ! "hA...hA..' cheka khukhaanla hasavA lAgyuM. saMbhALIne dAdImA...kayAMka meDhe caracara nahi." dAdImA A majAkathI khuza thaI gAI uSAMka vRkSanA kaThaNa thaDane chedatI, junI kuhADI jevo , eka namaNa cheDa samakSa hArI gaI. huM mArI hAra svIkAruM chuM. have mane be rAta Udha nahiM Ave khuda deve paNa abUiyAranAM gIta sAMbhaLavA utsuka rahetA. zivanA putra muragana tarIke oLakhAtA kumAradeva ane sanmukha tamiLa prajAnAM lokapriya deva che. prema ane yauvananA deva che. e jaMgala ane pahADomAM bhamyA kare che. muraganadevane eka divasa agnajIvAra sAthe vArtAlApa karavAnI icchA thaI. eTale muragane rUpa badalI, bheMsanAM bharavADane veza dhAraNa karI vArtAlApa karyo. e kare, te ja muraganA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jaina sAhitya samAreta-guNa 3 - saMta abUiyAre jJAna ane vidyAbhyAsane apUrva mahimA gAyo che. te kALamAM tamiLadezamAM vidyA ane abhyAsane bhUSaNurUpa lekhavAmAM AvatuM. te samayamAM vidyA ane viratAnAM guNone je mahimA jovA maLe che te anya sAhityamAM jovA maLato nathI. azvaIyAra kahetA ? ghaNuM badhI nAnI-moTI DALIovALe jaMgalamAM UMce Ubhelo vRkSa, e vRkSa ja nathI. pelA mUkhane jue. je vidvAnonI sabhAmAM Ubhe che, paNa..ane ApavAmAM AveluM lakhANuM nathI e vAMcI zakato, nathI ukelI zakato. e A vRkSa jevo che. phaLa vinAne-niSpatti vinAne Ubho che. anya kAvyamAM kahe che? rAja ane vidvAnanI sarakhAmaNI kare, to rAjA karatAM vidyAnanuM sAmrAjya vadhu phelAyeluM ane vistRta che. rAjAnI kIti enA rAjyanI hada sudhI sImita che; paNa vidvAna to jyAM jAya, vicare, tyAM mAna-sanmAna pAme che. svadeze pute rAnnAM; vidvAna sarvatra pukathate nI ja vAta kahI. vaLI eka kAvyamAM kahe che? eka leka be vAra sAMbhaLyA pachI je mANasa kaMThastha karI, zIkhI zakatA nathI, je mUrakha khajurInuM koruM pAMdaDuM jue che, paNa tene lakhatAM AvaDatuM nathI. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI avadyAra 217 lokonI ThekaDIne bhoga banavA mATe ja duHkhIyArI mAtAe AvA kaMgALa dikarAne janma Ape haze! e mUrakhane phaTakAra mArA saMtAna ! ene sArI peThe haTakAro. abhyAsa, AyAsa, ciMtana viSe avvaIyAra kahe che : citrakaLA AMgaLIonA AyAsa-abhyAsathI siddha thAya che. sudaDha ane suramya tamiLa bhASA, vANInI tAlImathI siddha thAya che. mananA satata niSThAvaMta kheDANathI, manane keLavavAthI vidyA-jJAna saMpanna thAya che. sudhaTha ane AkarSaka rItabhAta rojabarojanA mahAvarAthI pamAya che. paNuM prema, karuNA, paragajupaNuM, A guNe mAnavImAM janmasiddha hoya che. A badhuM laIne ja mAnavI avatare che. jJAnane garva na karavAnI cetavaNI ApatAM saMta kahe che: cakalIne mALa juo; vRkSamAMthI jharatA niSpa aMdara padArthane juo. sapheda kIkIonI Azcaryajanaka karAmatane juo. madhamAkhIonA madhapuDo juo, nAnakaDA karoLiyAnuM nAjuka jALuM juo. koI kALA mAthAne matya mAnavI enuM anukaraNa karI na zake. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jana sAhitya samAroha-guccha che eTale koI pitAnI zaktinI baDAza na hAMke, kAraNa evuM koI nathI. jemAM AgavI viziSTatA na hoya saMta agvaIyAre jJAnane prathama mUkyuM che. jinasatromAM paNa kahyuM che: gai nA to kayA nAga yAra. jJAna e ja prakAza che. ajJAna e aMdhakAra. dharma ArAdhanAnA be ja sAdhana che, je jJAnathI siddha thAya che. prathama jJAta guNonuM sevana ane bIju jJAta doSane tyAga. (caMdravijajhaya payaNuM gA. 71-80). pAri rAja azvaivAranA bhakta hatA. azvaIyAra madurAthI pAchAM phare che tyAre emane khabara paDe che ke, traNa rAjAo pArinI be kuMvarIo aMga ane saMgane paraNavA utsuka che. ApasamAM jhaghaDI rahyA che. azvaivAra cerA rAjAne samajAve che. kahe che: "he rAjA, te te kanagInuM maMdira baMdhAvyuM che ane A kevI jida laine beTho che?" bIjA rAjAone paNa samajAve che. paraMtu koI samajavA taiyAra nathI. emAMno eka sabaLa rAjA pAri rAjAnI banne kuMvarIone uThAvI jAya che, ane killAmAM keda karI rAkhe che. julamI rAjA pAse meTuM lazkara che. pAri te nAne rAjA. yuddha karIne to kuvarIone choDAvI zakAya ema nhotuM. rAjA abUiyAra pAse dhA nAkhe che. avaIyAra pharI eka vAra enA goThiyA ane ISTadeva zrI gaNezane saMbhAre che. e ja junA maMdiramAM gaNezajInI virATakArya mati samakSa prArthanA-AjIjI kare che. avaIyAranAM AMsa aTaktAM nathI. gaNezajI badhuM sAMbhaLI le che...ane tyAM ja eka camatkAra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI baLavAra 21 thAya che. pharI e ja vipuMDadhArI gajarAja gaNezajInI pratimAmAMthI bahAra nIkaLe che. eTaluM ja nahi, paNa pacIsa-pacAsa tripuMDadhArI hAthIonI vaNajhAra bahAra paDe che. badhA hAthIo sAthe avaIyAra jumI rAjAnAM kilA pAse. pahoMce che. hAthIo mAthAM mArI mArI gaDhane jamInadosta karI nAkhe che. gaDha tUTe che ane keda karAyelI ane kuMvarIone choDAvI avaIyAra rAjAne pAchI soMpe che. hAthIo hArabaMdha eka pachI eka pAchAM phare che. avaIyAranA gAma pahece che ane badhA tripuMDadhArI gajarAje eka pachI eka gaNezajImAM samAI jAya che. anityabhAvanA, dehanI zUddhatA, anAsakti ane vairAgyadayA. viSe avvavAre gAyuM che : dhyAna daIne vicAre : A deha te nakAmAM, kSudra ane asaMkhya jherI jaMtuo ane rogothI khadabadatuM ghara che. regenuM ja AzrayasthAna che. prANa puruSo e samaje che; ane saMsAramAM jaLakamaLavat rahI, kazI paNa AsaktithI lepAyA vagara nirAsata bhAve, mauna paNe jIvI jAya che. azuci bhAvanA aMge jinasatramAM kahyuM cheH mAMsAsthiSu saMdhAte bhUtrapurISabhUte navacchidra / azuci parisravati, zubha zarIre kimasti ? // (samaNAM para1).. mAMsa ane arithanAM saMdhAtathI utpanna thayela, maLamUtrathI bhareluM, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jaina sAhitya samAroha-guccha tema ja nava chidromAMthI amuci-asvaccha padArtha vahAvanArA, A zarIramAM kayAMthI sukha hoI zake? saMta tiruvalluvare suMdara zabdomAM kahyuM che? A kSudra dehamAM Azraya levAnI AtmA zA mATe IrachA karate ho ? zuM ene koI zAzvata nivAsasthAna nahIM hoya ? (kuraLa H RcA 340) zarIranI azuci darzAvyA pachI e ja kAvyamAM avaIyAra AgaLa kahe che: prANa puruSo e samaje che, ane saMsAramAM kazI paNa AsaktithI-lepAyA vagara nirAsakta bhAve, mauna paNe AvI jAya che. jinasutromAM A ja vAta kahI che : yatho salilena na lipyate kamalinIpatraM svabhAva prakRtyA / tathA bhAvena na lipyate rASAyaviSayaeN: has / -jema kamaLanAM cheDanuM pAMdaDuM svabhAvathI ja levAtuM nathI, tema sapuruSa samayanA prabhAvathI, kaSAya ane viSayothI lepAto nathI. A ja gItAne anAsakti yoga. pachInA zlokomAM kahyuM che : kAma-bheganAM vAtAvaraNamAM ucharela je manuSya enAthI kamaLanI jema lekhAte nathI, tene ame brAhmaNa kahIe chIe. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tamiLanAM saMta kavayitrI azvaIyAra -jevI rIte cIkaNo guNa dharAvatuM kamalinInuM pAMdaDuM pANathI lepAtuM nathI, tevI rIte jIvonI vacce samitipUrvaka vicaranAre sAdhu pApa-karmabaMdhathI vepAto nathI. (samaNusutta: 109, 207, 393) -bhAvathI virakata thayela manuSya zekamukta banI jAya che. jevI rIte kamaLanAM cheDanuM pAMdaDuM lepAtuM nathI, tevI rIte saMsAramAM rahyA chatAM paNa te aneka duonI paraMparAthI lepato nathI. * * (samaNusud 81) saMsAmAM rahyAM chatAM gRhasthAzramanI pharaja bajAvatAM chatAM, kAmabhoganA vAtAvaraNamAM vasavA chatAM, manuSya eSaNAothI lepAyA vagara, khaTapaTa, vAdavivAda saMkalpa-vikalpa vagara mauna paNe jIvI jAya che. te jaLamAM jema kamaLa pANIthI vepAto nathI tema, nirAsaktapaNe chavI jAya che. A tyAre ja banejyAre vairAgyadazA keLavAya ane anAsaktine prabhAva vadhe. tyAga na Take vairAgya vinA. kuMdakuMdAcArye lakhyuM che. jene dehAdimAM aNu jeTalI paNa Asakti che, te mANasa bhalene badhA zAstro jANato hoya, chatAM mukta thaI zakatuM nathI. - saMta tiruvalluvara kahetA : "je kSaNe Asaktine lepa thAya che, te ja kSaNe janma-maraNanuM cakra thaMbhI jAya che. je AsaktimAM rahe che, e pherAmAM pharato ja rahe che. (kuraLa kAcA 349) korSa viSe avaIyAre gAyuM , kSudra mANasane krodha pattharamAM tirADa pADI haMmezane mATe be bhAgalA karI nAkhe che. madhyama mANasane kola senAmAM tirADa pADavA jevAM che; bhAgalAM paDe che, paraMtu sAMdhI zakAya che. : : ' , ' ', . . Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara jena Ahitya amAreha-mu. paNa sahAcArane paMthe vAta umadA AtmAne - puNyaprakopa, pANImAM chaDelA - tIra jevo che. kSaNa vAra mATe pANI uchaLe che, pachI ApameLe samarasa thaI jAya che. jinasatromAM kahyuM che? uttamasya kSaNa krodho dvi yAma madhyastha tu / madhamasya tvahorAtra vira krodho'dhamAdhamaH // -uttama puruSane kSaNa mAtra kodha rahe, madhyamane be prahara, amane ahorAtra; adhamAdhamane cirakALa koI rahe. jinasatro anusAra krodhanAM (temaja kaSAyanAM dareka ghaTakanA) taratamatA-tIvra maMdatA anusAra cAra vibhAga karavAmAM AvyAM che. anaMtAnubaMdhI : parvatamAM paDelI phATa jeva; je paDayA pachI kadI saMdhAya nahi. apratyAkhAnI : pRthvImAM paDelI phATa je. varasAda Ave te saMdhAI jAya-pUrAI jAya. pratyAkhAnI ; retImAM doralI rekhA je. pavanane sapATe AvatAM rekhA laya pAme. bhUsAI jAya. saMjavalana : pANImAM doralI rekhA je. tarata vilaya pAme. avyayAre kodhanAM jinasatro jevA vibhAgonI ja vAta kahI che. koSa e prathama kaSAya mANasane prathama zatru che. vinayanamratA vize azvathAra gAya che? Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayinI anAyAra namratA sAthe kaThoratA kadI vidhI thaI zakatI nathI; jaMgalI hAthIne eka tIra vadhI zake che; paNa e tIra, nAnakaDA cheDa para laherAtA kapAsane vIdhI zakatuM nathI. lakhaMDanA saLiyAnA dhAthI khaDakane bhedI zakAtuM nathI. paNa eka lIlA ghAsanAM maLiyAMnAM mulAyama dabANathI, kALamIMDha khAmAM paNa, phATa paDI jAya che. ane lIlAM aMkUra phare che, khaDaka bhedIne... adhvaIyAranuM vilakSaNa upamAsAmarthya A paMktiomAM jovA maLe che. jyAM AkaDa5, ahaMkAra, mAna hoya, tyAM namratA saMbhavI na zake nagnatA vinA vinaya na Ave. vinayane dharmanuM mULa kahyuM che. vinaya vinA vizA na Ave. mAja viyanA (daza. a. 8. gA. 28) mAna vinayane nAza kare che. prazna : he bhagavAna ! mAnane chatavAthI jIva zuM upArjana kare? uttara : he ziSa! mAnane jItavAthI jIva mAdava ke mRdutAnuM upArjana kare. mAnane kaSAyamAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. atyaMtara tapamAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. namratA vinA A kaSAyamAMthI chuTAtuM nathI. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 - jaina sAhitya samAreAha-guccha che tapa viSe avaIyAra utkRSTa upamAthI kahe sAvaka prema, premikAne virahavedanAthI vyathita karI de che. zarIrane kRza karI de che; paNa tethI te e kanyA... vadhu ne vadhu suMdara thatI jAya che ! jevI rIte... saMta kATinA puruSa upavAsa vagere tapazcaryAthI peAtAnAM dehane kRza karI nAkhe che; paraMtu AvI kSINupaNu' paNu, AMtaraprakAzathI enAM samagra caherAne...AkRtine adhika daidIpyamAna banAve che. TUMkamAM kahIe te : Emaciation leads to Emancipation-kRAtA, kSINutA, dehanuM dheAvANu manuSyane mukti tarapha laI jAya che. AyadhamanA cAra aMga jainadarzananA cAra AdhArastaMbha che. jJAna, zIla, tapa, ane bhAva. emAM jJAnane prathama mUkayu che. * tamiLa paraMparAmAM prAcInakALathI dAna ApavuM ane pIDitAne sahAya karavI tene uccatama kabyAmAM samAveza karavAmAM Avye che. tamiLanA 'zA' akSara sAthe sUtra sAmbIttirIyela' zALAmAM zIkhavavAmAM Ave che. jenA atha cheH kazuM karyA vinA ALasu nI rakhaDavA na karo. sa Mta annayAre gAyelA dAnaneA mahimA pramAdane poSavA mATe nahi paNu azakta, asahAya, paukritA, apaMge sATenA che. eka kAvyamAM avyayAra vyaMgAtmaka rIte kahe che: mAMgyA vinA anudAna ApavuM, e mahat kAma che, Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI avavAra mAgyA pachI ApavuM, e udAratA che. garIba, asahAya vAraMvAra mAgavA Ave. ane dhakkA khavaDAvI ApavuM, , te dAna na kahevAya. paNa paga-majUrI Leg Labour mAtra ApI kahevAya. anya eka kAvyamAM kahe che : vaTarAje kahyuM: "kAle Avaje!" bIjA eka rAje kahyuM: "pachI Avaje!' paNa aMtarAje saraLa bhAve spaSTa kahI dIdhuM, hu tamane kAMI ApI zakuM ema nathI." aMtarAje je kahyuM, te pelA beunA "kAle Avaje, ane pachI Avaje' enAM karatAM vadhu mIThuM che. anya kAkhyAmAM kahyuM che: evA paNa lo ke che. je dhakkA khavaDAvavA chatAM ApatAM nathI. teo saMtAne sahita naSTa thavA jAya che." '. eka kaMjusa zeThane saMbaMdhI azvaIyAra kahe che: udAra anudAnathI sajajananI saMpatti vaparAI jAya che. paraMtu A sadvyayathI umero thAya che, vRddhi thAya che ghaTADe nahiM. jevI rIte yuddhamAM melA ghA ane carakAthI zuravIra yoddho vadhu svarUpavAna lAgata heya che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jene sAhitya samAroha e ja rIte zilpakAranAM vAMkaNA ' - ane hathoDAnA vAthI, aNudhaDa pattharamAMthI manerama AkRti upase che. jema zUravIranI zauryagarimA yuddhanA medAnamAM nikhare che, ane nijIva pArthiva padArthamAM, cetanA ane sauMdarya pragaTe che. eka adUbhuta kAvyamAM azvaIyAra kahe che? nALAmAM pANI vahI rahyuM che, khetaramAM cokhAnA pAkane siMcavA mATe, paNa pitAnI mastImAM vahetuM pANI, raste AvatA dhAsane paNa pANIthI tRpta kare che. A purAtana dharatI para je eka sajajana purUSa hoya, te udAsita vAdaLAM enAM mATe amIvRSTi kare che. enA nimitte thatI amIdhArAne lAbha badhAne maLe che. dAme eTale udAra mananuM vartana. saMta azvaIyAre dAnanA saMdarbhamAM sajajana puruSane ulekha karyo che. saMta tiruvaluvare lakhyuM che sajajana puruSoe svaparizramathI ekatra karelI saMpatti para hitAya ja hoya che." Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta mitrI avyavAra 20 sajajana eTale satyaniSTha, yAvAna, udAra ane vivekazIla. dAnamAM apAtuM dhana nyAyeApArjita hovuM joIe. jAti, krAmanA, nAmanA ke takatInI lAlacarahita hovu joIe. . eka dharanAM dvAre bhikSA mATe UbhA rahyAM, tyAre alvayAre joyuM ke mAtA nAnA putrane DhIkhI rahI che. avyAra gAI UThayAM : .. he mAtA, eka ratnathI sabhA zaile che, te ratana te vidvAna. eka ranathI AkAza zAbhe che, te ratna te sUryAM. eka ranathI para hAle che, te ratna te putra ! vaLI eka dharatAM daravAje kalaha sAMbhaLatAM amAra guMjI uThecA: caMdranAM kiraNe| zItaLa che, sukhaDanA lepa ethI paNa zItaLa che. paraMtu jenAmAM prema che, vidyA che, audAya che, tenAM zabdo sauthI vadhu zItaLa che. dAMpatyaaikayane annayAra hamezAM biradAvatA. eka daravAje avaIyAra gAI UThayAM : pati-patnI vaccene niHsvAya ane vizuddha prema, bannene IzvaranI najIka lAvI de che. gAMdhIjIe paNa A ja vAta kahI. : eka daravAje ayAre gAya H Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jena sAhitya samAha-mucha . . patine sabhA Ape evI. . . A guNalakamI jevI gRhiNa, patine sarva prakAre anurUpa, anukULa thaI sarva prakAranAM saMjogo ane paristhitimAM sukhI dAMpatyajIvana vItAve che. paraMtu, je kissAomAM khaTapaTa UbhI thAya che, paraspara pratikULatA ane viSamatA sajA che, tyAre koIne kahetA nahi, paNa cUpacApa sanyAsa dhAraNa karI leje. pAri rAjAe azvaIyArane be divasa rokI lIdhA. ghera teraNe baMdhAyA, bhavya sanmAna thayuM ? abUiyAra gRhiNIone saMbedhatAM eka kAvyamAM kahe che? hRdayamAM dhIrajane sthAna Ape, samatAne haiyAmAM sthira kare; kedhane dezavaTo Ape. zrImaMta gharanAM he, to paNa pati sAthe mRdutAthI-prasannatAthI vAta kare. kalamALAmAM jema dere hoya che, tema che parovAI samAI jAo. vikharAyelAM phUlone jema dora ekasUtre bAMdhe che, tema gharanAM tamAma sabhyone bAMdho. derAnI jema. gupta rahIne badhAne sAcavI lo. azvaIyAra vyathAnI taratamatA ApatAM chele kahe che? je abhAgI puruSa evI patnIthI baMdhAyela che, je ene cAhatI nathI, e te mahAdAruNa vyathA che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI azvaIyAra ane sarvAdhika karuNa vyathA-vItaka te rojabarojanAM bhojana mATe ene AvI patnInA bharose rahevuM paDe che. vaLI kahyuM che: gRhalakSmI vinAnuM ghara to khacita ja badanasIbIne vareluM che. sagAMo, ke jemanI sAthe ApaNe lohIne saMbaMdha hoya che, tenI upara ApaNe bahu madAra bAMdhIe chIe. avaIyAre citrAtmaka zailImAM upAyukta varNana karyuM che ? tamArI jemanI sAthe lehInI sagAI che, e ja tamArAM sagAM che, evuM haMmezAM dhArI nahi letA, tame je roga-bIja laIne janme che, e ja tamAruM mAraNa nathI banatuM ? e ja mAre che ne ? jyAre dUra jaMgalamAM UgatI jaDIbuTTI tamane jivADatI nathI ? kaparA samaye sagAo karatAM snehIo ane mitro sAtha Ape che, te taya saMte kahI dIdhuM. vaLI kahe che : taLAva sUkAtAM, sAgarapaMkhI tyAM rahetuM nathI. jyAre tamArA mAThAM divaso Ave che, tyAre pilA paMkhInI jema tamane FO * Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya sarAda-mujI kheDa denArA, eDI janArA kahevAtA mitro mitro ja nathI hAtAM. mitro tA e hoya che, je kATI, abAla ane neyaDAla jevAM taLAvanA pANInA velA jevAM hAya chaeN, je tamane cheDIne jatAM nathI, paNa tyAM ja rahI tamArI sAthe venA bhAgave che. samaye kAma Ave te mitra, sneha vinAnI maitrI karatAM tIvra duzmanAvaTa bahetara che. saMta avayAre sad-asad, viveka, saMyama ane niyamana, zista para bhAra mUkayo. kahe cheH e ceAkhAnA dANA ja hoya che, je aMkurita thaI, phuTI jIvana pAme che. pazu jo phAMtaruM tUTIne naSTa thaI jAya, te e pharI 'kurita thaI UgatA nathI, sau naNe che. manuSyAmAM si'huM samAna, samathamAM samatha puruSa paNa pramANultAna, sayama ane zista vinA hAtha dharelA kAryamAM siddhi prApta karI zakate nathI. mAtra khAvA-pIvAmAM ja jiMdagI gujArI devI ane satata ciMtAgrasta rahevuM. evI bhautika vicAraNA tamiLanA prAcIna sAhityamAM sava thA tiraskArane pAtra rahI che. eka kAvyamAM saMta avvayAra kahe che : A...mArA peTa... mArI musIbatAnA kothaLA ! huM tane eka divasa mATe bheAjanathI va`cita rahevAnuM kahuM chu paNa tu kaMI mAne ema nathI. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI avAImAra vaLI anya divase tane... be divasa jarUra pUratuM ja bhejana levAnuM kahuM chuM paraMtu te paNa tuM sAMbhaLavA taiyAra nathI. tene kyAreya mArI musIbatane khyAla Avato nathI. tArI sAthe jiMdagI gujAravI duSkara che, mArA mATe muzkela che. anya kAvyamAM kahe che: nAlAyaka mANasane ApaNe namana karIe chIe; rakhaDIe chIe, bhIkha mAgIe chIe. ApaNe mahAna samudra pAra karIe chIe. badhAne gulAma banAvI rAja karatAM hoIe, evo dekhADe karIe chIe. ApaNe stutio gAIe chIe, ane ApaNuM AtmAne khADAmAM dhakelIye chIe, ane A badhuM... A julmI peTamAM pavAluM bhara cokhA eravA mATe ! enA uttaramAM kavi kahe cheH muThThIbhara cekhA peTa bharavA paryApta che. deDha gaja kapaDuM zarIra DhAMkavA mATe pUratuM che. paNa mANasane te eMsI kareDa yojanAonAM vicAramAM ja vyasta rahevuM che. kAdavanuM vAsaNa jema ke, tema jIvana zake ane mRtyu ane tyAM sudhI... >> Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAra-guw AMkhe pATA bAMdhI, aMdha baherI, . " jIvatA mANasee pUru' jIvatara : saMgharSa ane ciMtAmAM ja vyatita karavuM rahyuM. - We eat to live and not live to eat. ApaNe jIvavA mATe khAIe chIe; khAvA mATe nathI jIvatA. e tathya saMte raju karyuM che. ApaNe doSa zarIrane ApIe chIe. paNa zarIrane kharAba Adato pADanAra mana ja che. zrI araviMda kahetAM Body has only needs. Mind has desires. zarIrane mAtra jarUriyAta hoya che. eSaNAo manane heAya che. zarIra pitAnI javAbadArI barobara samaje che. pAMca indriyanA viSaye maryAdita che. jyAre mananAM viSaye amApa che. khAvApIvAmAM, dehane zaNagAravAmAM, lADa laDAvavAmAM ja AyuSya pUruM thaI jAya che. zarIrayAtrAmAM ja AyakhuM khatama thaI jAya che. A pazvAcAra che. pazu jevI pravRtti che. mAnavIne zobhe evuM nathI. AnA jevI karUNuM mahAmUlA manuSyabhava mATe, bIjI kaI hoI zake ? vezyAnA saMga viSe saMta avvaIcAra kahe che ? paisA mATe deha vecanAra strIono saMga, ghaMTInuM paDa bAMdhI, nadImAM kUdI madada mATe bUma pADavA samAna che. e tamArI A jiMdagI ane pachInI jiMdagI bhraSTa-naSTa karI nAkho. tamArI badhI saMpatti ha5 karI leze, ane bhaviSyanAM jIvana mATe dukhanA bIja vAvaze. saMte bahu vareluM bhASAmAM aAvA saMga viSe cetavaNI uccArI che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM saMta kavayitrI anvarjhayAra jaina dananAM sAta vyasanAmAM vezyAgamana ane parastrIMgamana AvI jAya che. aNuvratAmAM ceAthuM vrata che : sthUla maithuna viramaNu vrata, parastrIne tyAga, vezyA, vidhavA ane kumArikAnA saMgane tyAga A vratamAM AvI jAya che. kheDUta ane khetInA mahimA gAtAM avayAr kahe che : nI khetI jevA kAI vyavasAya nathI, jamIna kheDanAra kheDUta evu umadA jIvana jIve che, jenI kAI sAthe sarakhAmaNI na thaI zake. badhA udyogamAM kaIne kaI DAdha hoya che ja. kheDUta anAja pakave che. te peAtAnA hakkanu khAya che. bAkI badhA pApachI Parasites che. vebsaTara DikasanarInAM racayitA DaeNniyala velsTare kahyuM che : Let us never forget that the cultivation of the Earth is the most important labour of men; when fillage begins, all other Arts follow. The farmers therefore are the founders of civilization.' 13 kheDUtane jagatanA tAta kahyo che saMta avardhayAra madurA tarapha yAtrA karI rahyA hatA. eka vanarAjImAM vRkSa taLe sa Mta tiruvalluvarane ziSyA sAthe beThelAM joyAM. AdinAthanI stuti karatI prathama RcAnuM raTaNa cAlatu hatu.. satane vaMdana karI avyAre khabara-a'tara pUchyAM. saMte ullAsapUrvaka svAgata karI emane besADayAM. pachI te satsaMga cAyA. ziSyAe kahyuM: 'tamiLa sa Mgame (sAhitya ekeDemI) kuraLane mAnyatA ApavAnA InkAra karI dIdheA che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene sAhitya samAroha-mukhya che - "A ke anyAya divya saMtanI devI racanAne Avo anAdara?" azvAra prajavaLI uThe che. avaIyAra saMta tiruvalluvarane divya saMta tarIke sanmAne che, ane Adara kare che. kurAne daivI racanA tarIke gaNe che. "maharSi, huM madurAI jAuM chuM. Apa atyAre ja mArI sAthe cAle. saMgama kema svIkRti nathI ApatI te huM jouM chuM. saMgamanA sabhyone kaMI bhAnasAna che ke nahi ?" badhA madurAI pahece che. minAkSI maMdiranA eka cekamAM eka taLAva che. piTTAthakulama arthAta senAnA kamaLavALuM sarovara. Aje paNa sonAnuM kamaLa tyAM rAkhavAmAM AvyuM che. A sarovaramAM Indra tapazcaryA karI pApamAMthI mukti meLavI hatI. IndranA airAvatane paNa ahi mokSa thayo hato, ema kahevAya che. saMgamanA adhikArIo kaI rIte mAnyatA ApavA taiyAra na hatA. chevaTe kasoTI karavAnI darakhAsta mUkI. "kuraLa' graMthane taLAvamAM nAkhavuM. je tarI jAya, te mAnyatA ApavI. DUbI jAya te nahi. AkhuM madurAI kaTI jevA umaTayuM. kuraLa" graMthane eka pATiyA para mUkI taLAvamAM nAkhavAmAM AvayuM. graMtha pANImAM DUbe ane pachI dhIre dhIre sapATI para tarato pAcho Avyo. suvarNa kamaLa upara...mAnavamedanIe jayajayakAra karyo. jayaghoSathI gagana gAjI uThayuM. lokoe kuraLa ane saMtaRSine UMcakI lIdhAM. kuraLane saMgame mAnyatA ApI. abUiyAranuM A addabhuta kavi . madurAImAM nagara utsava ujavA. madurAImAM yuvAvarganA zrImaMta nabIrAonI vilAsitA, samayane gunAhita veDaphATa, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. tamiLanAM saMta kavayitrI avaIyAra saMpattinuM gumAna vagere nihALI azvAra UbhI zerIe gAI uThayA : pANInA parapoTA jevI che: yuvAnI, samudranA mojAM jevI che: dhanasaMpatti, Ave ane jAya ! ane A mATInuM zarIra ? e to pANImAM lakhelAM akSara jevuM kSaNika che. zA mATe nirarthaka kriDAomAM samayane veDaphATa kare che ? A bhava kaMI karI maLavAno che ? zA mATe bhagavAnanuM nAma letA nathI? avayAre kahelI cheTalI vAta kavi kiTsanI yAda apAve. chavvIsa varSanI nAnI vaye aMgrejInA UrmizIla kavi jahemAna kisanI jIvanalIlA saMkelAI gaI. mRtyu agAu kise pitAnI khAMbhI para kotaravAnAM zabdo potAnA mitra savarnane lakhAvI dIdhA hatA ane pitAnuM nAma nahi lakhavAnuM sUcana karyuM hatuM. e zabdo hatA : Here lies one, whose name was writ in. water.' "jenuM nAma pANImAM lakhAyuM che, te ahi Dhiyo che.' pANImAM je lakhAya, te kSIra hoya; akSara nahi. saMta tiruvaluvara viSe abUiyAra kahe che: parama satyanAM dIpa sama saMta tiruvalluvarane Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena sAhitya samAroha-mucha 3 ujajavaLa prakAza, AjanI jema ja sadAkALa saune bAlakita karI mAnavahaiyAnAM aMdhakArane dUra karatA rahe. anya eka kAvyamAM kahe che : saMta tiruvalluvara to aNumAM cheda karI, enI nAnakaDI bakhelamAM jJAnanAM sAta samudra ThAlavI de che; ane pachI enA TUkaDA karI, "kuraLa'nA rUpamAM ApaNane Ape che. saMta avvaIyAre dIrgha AyuSya bhogavyuM. tamiLa dezane khUNe khUNe pharI vaLyAM. dharmamaya paNa vyavahAraparasta bodha Apo. satata vihAra karatA rahetA eka piTalI sivAya kazu ja na hatuM. sadA yAtrA karatAM samaya jhaDapathI vahI jAya che. aMta samaya - najIka Avato jAya che. jIvanabharano thAka grahaNa karyo hato..jANe thAka utAratAM hoya tema. je vRkSa para bharavADanA rUpamAM muraganadeva sAthe vArtAlApa thayo hoya te ja jhADanI chAyAmAM beThA...AkhuM nagara dazanAthe UmaTayuM che. avaIyAra muraganadevane stuti karI AhavAna kare che...jana. medanInI hajAre AMkhamAMthI AMsunI dhArA vahe che. ane moranA vAhanamAM besI muraganadeva devadevIo sAthe avakAzamAMthI nIce Utare che. muraganadeva eka smita pharakAve che. avaIyAra vaMdana kare che. janamedanIne vaMdana karI mora-vAhanamAM muragadeva sAthe besI agruIyAra sadehe svarge sidhAve che. eka tejapuMja samuM jIvana samApta thAya che. rAjA kahetAM : tamAM besI eka minArAnI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamiLanAM sata vayitrI annayAra RIG 'She was one of the saintliest and most learned among men and women of the Time.' anvayAra jIve che; lokahaiyAnA akAramAM, bALakAnA zvAsamAM In the heart throbs of the multitudes ever since. madrAsanAM jaiminI pikacarsa'nA esa. esa. vAsane 1953mAM 'vyAra' citrapaTa utAryuM... ke. khI. suMdaramakhAle annayAranu pAtra adbhuta sUjha ane sahajatAthI caritrAya kara philma pheDarezana oNpha inDiyA dvArA A citrapaTa pArlAmenTanA sabhyAne batAvavAmAM Avyu'. sabhye eTalAM prabhAvita, rAmAMcita thayAM ke citrapaTa pUru' thatAM daza kAe UbhA thaI dasa minITa sudhI tALIo pADI vadhAvI lIdhu.. A citrapaTa aNuA philma phesTIvalAmAM khUba praznasA pAmI, khUba lekapriya thaI, leAkAdara pAmI. tamiLanI zreSTha. philmamAM A citrapaTanI aNunA thAya che. bhUlakAMonI dAdImA hajI zvase che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajjA--zrAvakajIvananI lakSmaNarekhA malUca 2. zAhu mArgAnusArI zrAvakanA jIvanamAM dharmArAdhanAmAM saphaLatA mATe AcAya samrATa zrI hemayaMdrAcArye temanA yogazAstra graMthamAM pAMtrIsa khAlanI ArAdhanA pharamAvI che, temAMthI keTalAkanA ahI nirdeza karIe te. (1) nyAyI AjIvikA (2) yeAgyasthaLe vivAha (3) ahiMsAnI dRSTie nirdoSa, sAttvika ane mitAhAra (4) nidrAtyAga (5) lajajAvAna (6) pApabhIrU (7) gurudaSTivALA (8) dAnadhamI (9) paraMpakAra (10) yA vagere. AmAM zrAvaka ke zrAvikAnA jIvanamAM lajjAnA guNu paNa atyaMta mahattvanuM sthAna dharAve che, tethI ahIM ApaNe tenA ja vicAra karIzu. dazavaikAlika sUtra 9/1/13mAM kahe che ke, lajjA, yA, sa Mjaya, lalacera', kalyANu, bhAgilsa viseAhiThANu' eTale ke jene AtmakalyANu karavuM che tene mATe lajjA, zyA, saMyama ane brahmacarya' e Atma vizuddhinAM sAdhana che. subhASitakAra kahe che ke AhAra, nidrAlaya, maithuna 2 sAmAnyametAta pazubhiH narANAm . dharmI hiteSAmAdhike vizeSe| dhame suhInAH pazubhIH samAnA. eTale ke, pazu ane mAnava ekasarakhI rIte AhAra, nidrA, bhaya ane maithunanAM viSayAmAM vyasta hAya che; e rIte e banne samAna che. paraMtu dharmAMtemAMthI niSpanna thatA viveka-maryAdA-lajjA e eka evuM tattva che ke jenA kAraNe mAnavatI vizeSatA che eTale ke mAnava lajjAne kAraNe pazuthI judA paDI jAya che. prakRtinI dRSTie pazu ane mAnava bannemAM aniyatrita kAmavAsanA rahelI che. je kAI paNa sthaLe, samaye ke kaMI pazu vyakti sAthe te bhogavI letA hoya che. paraMtu seMkaDanArA varSathI buddhi ane hRdayatattvanA vikAsathI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAja-zrAvajIvananI bahamaNurakhA 249 mAnavIe eka saMskRti vikasAvI. vadhu sukhI thavA mATe artha ane kAmane paNuM dharmatatvathI niyata karavAnI sAthe teNe kuTuMbasaMsthAnuM sarjana karyuM. jenAM pariName saMskRtie evA saMskAra ApyA ke gRhastha dAMpatyajIvana bhale Ave paraMtu mAtA-putra, bhAI-bahena, diyarabhojAI, pitA-putra, guru-ziSyA jevA saMbaMdhomAM vikAravRttine sthAne vAtsalyabhAva he ja ghaTe. have je A niSedhasthAnamAM paNa vikAra jAge te e pApa manAyuM; lajajAspada kArya gaNAyuM. prakRtidatta svabhAva pramANe te mAnavI A saMbaMdhomAM paNa kAmuka banI jAya tevo moTo saMbhava hoya che. tethI te saMskRtie AvA saMbaMdhomAM kAMI aghaTita na bane teTalA mATe keTalAka zista uddabodhI che. e zista, vastro ane lajajAguNanI madadathI gRhastha dharmapUrvaka jIvI zake che. lajajAne gRhasthane agatyane guNa eTalA mATe gaye che ke je lajajAne hAm thAya te vyakti, kuTuMba ke samAja badhAnI adhogati sajaIne, saravALe vyaktine Apatti ane adharmanI UMDI khAImAM dhakelAvAnuM thAya che ke thaze te ApaNe sAmAnya avalokanamAMthI paNa spaSTa joI zakIe. . dA. ta. ApaNuM bhAratIya kuTuMbasaMsthAmAM lajajA ane Avazyaka zistathI saheje Aja sudhI maMgaLa guhajIvana jIvAtuM rahyuM che. paraMtu chellA dazakAthI citrapaTa ane TI. vI. gharegharamAM pravezatA, bhAI-bahena, pitA-putrI vagere Avazyaka zista jALavyA vinA eka sAthe ja paDadA paranAM bibhatsa ke vikRta dazya jotAM thayAM hovAthI, lajajA' guNanI zithilatA thatAM, kuTuMbasaMsthAne chInabhInsa kare tevI anetika ghaTanAo, baLAtkAra vagere prasaMge vadhI rahyA che. sukha ane zAntinA mAdhyama jevI kuTuMba saMsthA mATe TI. vI. aNuboMbanA visphoTa jevuM vinAzaka kAma karaze ema prAjJajano AgAhI kare che. kAraNa ke lajajalepa nilajajatAnA AkramaNanuM e ja pariNAma Ave e spaSTa che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jaina sAhitya samAreha-surai che te pote je kArya kare che te karavA jevuM te nathI ema vyaktine hadayamAM lAge che to kharuM, paraMtu Asaktivaza ke anya lAcArIthI chevaTe te kArya te karaze, paraMtu temAM bIjAthI chUpAvIne te gupta rIte kArya karaze. Ama chUpAvavAmAM lajajAnI-ka9yANakArI zistanI bhAvanA rahelI hoya che, daMbha nahi. lajajA ane daMbhane taphAvata samajIe: "a" mAne che ke bIDI pIvI kharAba che, paraMtu vyasanathI lAcAra che eTale jAheramAM-khAsa to potAnA vaDilenI najara sAme te pIvAnuM nahIM rAkhatAM, chUpAvIne pIe che. najara sAme pItA zarama Ave che. vaDile jANe paNa che ke nAne bIDI pIe che; nAne paNa jANe che ke vaDilone potAnI ebanI khabara che. Ama chatAM AmAM khAnagIpaNuM ke lajajA e kalyANakArI zista che, daMbha nathI. emAMthI kayAreka vyasanamukti tarapha pragati zakaya banaze. daMbhanuM udAharaNa joIe te badhumrapAna kare che. pote dhumrapAnane kharAba mAnate nathI, paraMtu bIDI nahi pInArane maLatI pratiSThA meLavavA athavA dhumrapAnathI thatI apratiSThAthI bacavA te kaI na jANe tema khAnagImAM pIe che. to A tene daMbha kahevAya. "a" ane "e bannenI kriyAmAM khAnagIpaNuM che, paraMtu "a"nI kriyAmAM lajajA che, potAnI lAcArInuM bhAna che. jyAre 'nI kriyAmAM pote pIvAmAM mAne che eTale lAcArIne prazna nathI, chUpAvIne pIvAmAM ane daMbha che. lajajAne vikAsa ke AcaraNa be prakAre jovA maLe che. (1) vyakti potAnA saMskAra ke amuka AdarzavAdane kAraNe, potAnA aMtarAtmA ke paramAtmAnI sAkSIe ja koI paNa bUrA kAma karatAM lajajA anubhave che. AvI lajajA tene jAheramAM ke khAnagImAM paNa khoTA kAmathI rokI le che ane e rIte zrAvaka pApamAM paDate bacI jAya che. AvI vyaktinI lajajAvRtti lokaniMdAnA bhayathI prerita nathI hotI, paraMtu aMtardhAna prerita saMsakArathI hoya che. udAharaNa tarIka-mahAtmA gAMdhI temanI ugatI yauvanavayamAM kusaMgathI traNekavAra Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lajAzrAvakajIvananI lakSamaNarekhA 241 teo vezyAnI sAthe ekAMta keTaDImAM pUrAya che te kharA, paraMtu pitAnA bhAre.lajajAnA saMskArathI dareka vakhate teo patananI chellI paLe bacI jAya che juo AtmakathA bhAga 1-7-21, 2-6-103 ane 1-21-73 gujarAtI caudamI AvRtti). pitAnA A prasaMge aMge gAMdhIjI AvuM saMvedana nedhe che: huM vezyAnA) makAnamAM pUrAye khare, paraMtu jene Izvara ugAravA Icche te paDavA irachato chatAM pavitra rahI zake che. saMdarbha jotAM ApaNe AmAM umeraNa karI zakIe ke, Izvara vyaktine lajajAnuM kavaca paherAvIne bacAvI le che. vaLI gAMdhIjI lakhe che ke-jema na paDavAne prayatna karato chatAM manuSya paDe che evuM ApaNe anubhavIe chIe, tema ja paDavA irachata tAM aneka saMjogone kAraNe (saMdarbha kahI zakIe ke mAtra lajajA ne kAraNe) manuSya bacI jAya che e paNa anubhavasiddha vAta che. lajajAnuM bIju svarUpa lekaniMdAnA bhayathI prerita hoya che. leko jANaze te mArI niMdA karaze e bhayathI zrAvakanI lajajAti TakI rahIne, tene niMdakAryamAM joDAvA nathI detI. tethI AvI vyakti koI na jue tevI salAmatInI khAtrIvALI taka maLe tyAre patanamAMthI bacI zakatI nathI. sAmAnya rIte mANasanA jIvanamAM lajAnA AcAramAM saMskAra ane lekaniMdAne bhaya banne kAma karatA hoya che. ApaNuM pitAnAM bhUtakALane yAda karIe to evA prasaMge yAda AvI zake ke temAM je lajajA vacce na AvI hota to patanamAge gamana thayuM hota. eka kUDI pANIthI bharelI che. pANI zAnta jaNAya che, paraMtu kUDInA dAdAne-pATiyAne je kADhI levAmAM Ave che te ja zAnta pANe keTalA josa ane khaLabhaLATathI bahAra dhasI jaze ? chelA TIpA sudhI bahAra nIkaLI jaze. saMskArI vyaktirUpI kUDInuM pATiyuM paNa lajajA che. e Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAreAha-succha 3 saheja dUra hayu ke, lamaNurekhAne haTAvI dIdhI te! badhuM sAtattva vahI javAnuM, kevaLa patananI parAkASTA ja. Ama lajjA e zrAvakajIvanamAM sAcavavA jevA amUlya saMrakAra ke guNu che. zrAvakanAM sarva sAtavane e saMrakSaka kile che. jara tA paNa sAmAjika jIvananI dRSTie lokanaMdAnA bhayathI prerita lajjAnuM paNa ghaNuM mahattva che. tethI AkhA samAjamAM pavitratA ane kalyANakArI zistanuM vAtAvaraNa jaLavAI rahe che. zrImad rAjaya' (trIjI AvRtti, pAnuM 830) lakhe che ke brahmacaya yathAtathya rIte te| kAI viralA jIva pALI zake che, leka lAthI brahma paLAya tA te uttama che, vyaktine apratiSThAne ke leAniMdAne! bhaya na rahe te tevA pApa kAyathI acavAmAM sahAyaka lajjAnuM AvaraNuM dUra thatAM, vyakti samUha durAcAramAM se che. dA. ta. bIDInA vyasana mATe lAniMdA ke apratiSThA nathI thatI. tethI ApaNAM samAjanA moTAbhAgane puruSavaga e vyasanamAM phasAtA rahyo che. te tethI UlaTu strIthI--khIDI na pIvAya athavA te sa`skArI nArI dhumrapAna na kare--e vicAra prerita lajjA hajI Aje paNa pazcimanI nArIjagatanI tulanAmAM bhAratanI nArInA bahu moTA samUhane, apratiSThAnA bhathathI bacavA, dhumrapAnanI badIthI dUra rAkhI rahI che. A rIte joIe te samajI zakAya che ke sAmAjika stare sadguNAnu` ke sArI khAkhatAnu bahumAna ke pratiSThA sthApita thAya ane durAcAranI apratiSThA mUrtimaMta thAya ane vyaktigata stare dareka zrAvakanA jIvanamAM lajjArUpI lakSmaNurekhA aMkita thaela hAya te vyakti ane samAja cattuvidha saMdha dhaNI Atmika pragati karI zake. lAleApathI vyakti ane samAjanuM kevuM patana thAya che te jarA joIe. ekAMta adhArI guphAmAM bhInAM vastrone sUkavatI vajrarahita sAthvIzrI rAjImatine joIne muni thanemi pragaTapaNe tenI . Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lajjA-zrAvakajIvananI lakSmaNarekhA 243 pAse 'kAma'nI yAcanA kare che--e kAmadevanA dukhANuthI dhAyala hradayamAMthI lajjAnuM mANu haThavAnA prabhAve ja. rAjImatinA hakkaspazI uddezathI muni pharIthI saMyamamAM sthira thayA te temanA sAdhutAnA saMskAra ane lajjAguNunA punaH pravezathI zakaya banela che. khIjI bAju ajANapaNe paNa lajAtyAganI nizAnI rUpa sAdhvIjInu diga Mbara zarIra muninI najare paDayu. heta tA temane vikAra janmavAne prasa`ga ja UbhA na thAta. kSAtyAganA tA A Akasmika prasaMga hatA chatAM AvA prasa Mge| jo mahAmunine paNa meATA mathanamAM mUkI de che, te jyAM vijAtIya AkaSa Nu ke kAmabhoganA hetupUrvaka lajAtyAganA aMgaprada'nA yAjAya che. evI ApaNI vartamAna yuvApeDhInI veSabhUSAnI vidhAtaka asarA viSe teA pUvuM ja zuM ? enAthI sAmenA rUpane TIkITIkIne jotA rahevAnI yuvAjagatanI vikramelI bhramaravRtti viSe te jANe samajyA, paraMtu prauDhA ke vRddhoe paNa jANe temAM hariphAI mAMDI che evA vikRta vRddhanI manekzAne vaNuM vatA sa MskRtanA kavinI zlaka racanA anuvAda joIe. vRddha svagataH dAMta paDI gayA che tenuM duHkha nathI, paLiyA AvyA che tenI mane pIDA nathI; avasthAthI agA kaMpe che tenI ciMtA nathI. pazumAthe veNI mAMdhelI A brekarI mane 'kAkA' kahIne lAve che tevu duHkha thAya che..! bAlamAM jeTalu kAmukatAnuM ke lajajAtyAganuM vAtAvaraNa vadhAre teTathI zrAvakajIganamAM lajjArUpI kavacanI AvazyakatA paNa vadhAre gaNAya prakRtidrutta kahe ke cAlI AvatI puruSa pradhAna samAjaracanAne kAraNe kahA, paraMtu jAtIyajIvananA saMdarbhamAM puruSanI tulanAmAM strImAM vadhu lajjA hoya che. tenI zIlarakSaNa mATe lajjArUpI lamaNurekhAnI ke vacanI tene savizeSa jarUra paNa haiAya che. A subhASita pazu tema kahe cheH 'nila jajA phUlAMgatAnA salamA gaNikA: ca' eTale Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene sAhitya samAroha-guccha ke nArI-kulavadhU-lajajA vinAnI hoya te tenuM zIla) nAza pAme che. tyAre vezyA lajajAvAna hoya te te nAza pAme che (dhaMdhe na karI zake). ema paNa ukti che ke, "yuvatI pahelA zaramAya che pachI bharamAya che ne aMte karamAya che.'--AmAM paNa nArI-zrAvikA-mATe lajAnI lakSmaNarekhAnuM-mahatva sUcita thAya che. " lajajA e jema zrAvakajIvananI lakSmaNarekhA che tethI UlaTuM nirlajajApaNuM-naphaTAI e vyaktine niraMtara durAcAramAM ramamANa rAkhanAra avaguNa che. * "naphaTAIne kyAreka Open hearted ke saraLatAnA guNa tarIke gaNavavAnI kuceSTA paNa thatI hoya che. videza jaI AvanAra keTalAka mulAkAtI kahetA hoya che ke tyAMnA leke Open hearted hoya che; jevI hoya tevI potAnI jAta khUllI kare...dA. ta. amerikAmAM eka dIkarI pitAnA paMcotera varSanI vidhavA mAtAne patra lakhe che. ke, "mArI paDozamAM rahetA khyAzInA saMgrahastha vidhura thayA che, ghaNuM milaktavALA che; tAre temanI sAthe jIvana jevuM hoya to huM mahenata karuM.' mAjI pratyuttaramAM lakhe che, "e te bahu vRddha kahevAya. mAre hamaNuM nathI goThavAvuM. hamaNuM eka pAdarI sAthe mAre lava cAle che ! vagere.' AvuM bhAratanuM eka udAharaNa : eka rAjyanA bhUtapUrva mukhyamaMtrIe, saMtAna sahitanI pitAnI patnI hovA chatAM, pitAnI madhyamavaye bIjI yuvatI sAthe jAhera rIte ghara mAMDayuM ane gaurava letA heya tema evuM nivedana bahAra pADayuM ke moTAM kahevAtAM ghaNunA jIvanamAM Ama ja hoya che. paraMtu te khAnagI rAkhe che; huM saraLa chuM, Open hearted chuM eTale Ama karuM chuM-vagere. uparanI baMne ghaTanA naphaTAInI gaNAya ke open hearted nsaraLa hRdayanA prasaMga gaNAya? e nakkI karatAM pUrve guNa-avaguNanuM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laja jA-zrAvakajIvananI lakSmaNurekhA svarUpa vicAravuM joIe. kudaratamAM kAI evI racanA che ke saMpUrNa vizvanI khAkhatA bhAvarUpe UlaTI samAna dekhAya che. dA. ta., sthira bhamaraDA sthira dekhAya che. tema khUba ja gatizIla bhamaraDA paNa jANe sthira UbhelA hAya tevA dekhAya che. kaMjusAI ane karakasara, udAratA ane uDAupaNuM ane paraspara sapUrNa virAdhI che chatAM bAhya rIte sarakhA ja lAge che. Open hearted ane nijatA khAlathI sarakhA lAge che paNu banne paraspara sapUrNa virAdhI che. bannemAM evI jAherAta ke kabUlAta che ke ame AvuM karyuM' che, para`tu Open hearted vALAnI jAherAtamAM peAtAnI lAcArI ke nabaLatAnA (eTale te rakhAta rAkhyAnI vAta lajjAne kAraNe janatAryA te chUpAve che) svIkAra che, karelA te kAya te mATe lajajA anubhave che. jyAre nila jjanI tevI jAherAtamAM nilajjatAne, dhaNAM temaja kare che tema meM pazu karyu tema naphaTAInA bhAva che; karelA kama` mATe lajjAnI vAta te| dUra rahI, para Mtu ahu tA pUrvaka kazuMka parAkrama karyo temAM maMda che. Ama saraLatA ane. nilajjatA e enI sUkSma bhedarekhA dhyAnamAM rAkhIne uparanI ane ghaTanA viSe abhiprAya nAMdhIe te! videzanA mAjInI saraLatA che tema nahi, paraMtu tyAM zithilacArinI kAI apratiSThA nahi hAvAthI ane mAjIne cAritryamaya jIvanane kAI Agraha-AMdarahi hovAthI ahIM mAjInI saraLatA nahi, paraMtu naphaTAI ke lajjAne abhAva kahI zakAya. mukhyamaMtrInI vAtamAM paNa Open hearted nahiM paNu pUrI nilajjatA UbharAtI jovA maLe che. 245 lajAnuM eka akalyANakArI pAsu paNa che athavA kahuM! ke khoTI lA paNu hAya che ke jeneA tA tyAga ja kartavyarUpa gaNAya. vigatathI samajIe. kayAreka evA prasaMga upasthita thAya che ke kata y pAlana karavA jatAM peAtAnAM snehasaMbaMdhA, mAna, yaza ke aizvaryane gumAvavAnI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jaina sAhitya samAMrAha-guccha paristhiti UbhI thavAnI DeAya che, ke peAte samAjamAM nilajja ke nATa dekhAvAnA pUra sa`bhatra hoya che. ktavya bajAvavA jatAM maLanAra apayazathI lajjA anubhavI te kata y na bajAve te UlaTA pApamAM paDe che. AvA prasaMge virala kasoTI thatI hAya che. peAtAnI vAsanAne na sAkhe teA rANIe sudardena zeTha para baLAtkAranA AreApa mUkI samasta zaheramAM e AbarU karI phrAMsIne mAcaDe caDAvavAnI dhamakI ApI tyAre leAkeAnI najare nila ja gAI javAnA bhayane vazna banI, suza`na zeThe zIlarakSaNunA kanyanA tyAga karyo haiAta te ? evuM ja bIjuM kathAnaka mahAtmA mULadAsanu che. jemAM teoe anaitika rIte sagarjI banelI eka yuvAna vidhavAne kUvAmAM paDhIne AtmadhAta karatI bacAvIne pote rakhAta rAkhyAnA AkSepanI paravA karyA vinA, tevI lekina dAthI lajjA pAmyA vinA paNa tene peAtAnA AzramamAM putrI bhAve sthAna Ape che ane tethI haMmezA puSpothI pUjAtA rahelA evA te mahAtmAne have patthara ane jUtAnA prahAra maLe che, chatAM saMta mULadAsa potAnuM karuNAkA' cUktA nathI. mATA kahevAtA mANase paNu pratiSThAlepa thavAne bhaya ke lA anubhavI, viralaprasa`ge lajjA cheADI, satyanuM dharmAMcara karI zaktA nathI. AvA saMdRla'mAM svAmI vivekAnaMda kahe che: ' Live for your opinion, not for others.' mahAna AMglakavi Tenisana paNa kahe che ke alabat samaya vItyAbAda chevaTe satya prakAze che tyAre mULadAsa vadhu mahAnakItine vare che. 1 All great works are always misundererstood, A kahevatanA sUra paNa e ja che ke, lajjAnA-bhayane tyAga karI satyanuM ja anusaraNa karavuM. kUtarA teA bhasyA kare, paraMtu gajarAja enI cAla na le.' zrImad rAjacaMdra pazu A vicAranuM samatha na karatAM kahe che ke, jIva ne laukika layathI bhaya pAmyA te tenAthI kAMI paNa thAya nahi. lekA game tema khele tenI darakAra na karatAM, Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA-zrAvakajIvananI samusurekhA Atmatita jenAthI thAya tevA sadAcaraNu sevavA (pAnuM 827). vaLI pAnu.-312 para lakhe cheH 'satasa`kha"dhI sa`skArAnI dRDhatA thavA savaprakAre lekalajjAnI upekSA karI satsaMganA paricaya karavA zreyaskara che; leAkalA te kAI moTA kAraNamAM sava`prakAre tyAgavI paDe che. mahApuruSonI A zIkha sAcI ja che. lajjAne vaLagI rahI hata tA mIrAM 'mIrAM' kayAMthI banI zakI hota? A rIte pragatimayajIvanamAM atyaMta jarUrI evA vivekanI janaka ane sarakSaka temaja guNAnI savaka evI lajjA zrAvakajIvanamAM 'lakSmaNarekhA'nI jema mahatvanuM sthAna dharAve che. 247 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukaDi erasIyA saMvAda rAsa - devabALAbahena saMghavI madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI saMvAdAtmaka kRtionI para. parAnusAra A rAsakRti sukhaDa ane orasIyAnA saMvAdane AlekhatI racanA che. saMvAdAtmaka kRtionI paraMparAmAM mAnavIonA paraspara saMbhApaNane AlekhatI, mAnavInAM aMge ane avayava arasaparasa bolatAM heya evuM dAkhavatI ane A sRSTinA vividha padArtho vaccenA kaI be padArthonA saMvAdane AlekhatI kRtio ema viSayAnusAra vibhAga pADI zakAya. prathama vibhAgamAM nema-rAjala saMvAda, guru-ziSya saMvAda, rAvaNa maMdodarI saMvAda te bIjA vibhAgamAM locana-kAjala saMvAda, jIbha-dAMta saMvAda, AMkha-kAna saMvAda, DAbA jamaNA hAthane saMvAda rasanA viSaya banyA che. trIjA vibhAgamAM samudra-vahANa, motI-kapAsi, samudra-kalaza, sUryadIpaka, sukhaDa erasI, Adine saMvAda AlekhAyele che. upalabdha saMvAda kRtiomAM soLamA zatakamAM muni lAvaNyasamaya kRta rAvaNa maMdarI saMvAda, kara saMvAda, gorI-sAvalI vivAda tathA sUryadIpa saMvAda tathA kavi sahajasuMdara kRta yauvana-jarA saMvAda, ane AMkha-kAna saMvAda noMdhapAtra che. sattaramAM zatakamAM ajitadevasUri kRta samati zIla saMvAdaH jayavaMtari kRta locana-kAjala saMvAda, hIrakalaza mRta jIbha dAMta saMvAda; kavi samayasuMdara racita dAna-zIla-tapa-bhAvanA saMvAda; zrIsAra kRta motI-kapAsIyA saMbaMdha saMvAda, upAdhyAya kuzala dhIra racita udyamakarma saMvAda dhyAnAha kRtio che. aDhAramA zatakamAM upAdhyAya yazavijaya kRta samudra-vahANu saMvAda, udyavijaya kRta Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukahi orasIyA saMvAda rAsa 249 samudra-kalaza saMvAda ane AcArya bhAvaprabhasUri kRta sukaDi orasIyA saMvAda sa. 1783 ullekhanIya che. A prakaTa kRtinI svahastAkSara likhita hastaprata graMthabhaMDAramAMthI upalabdha thatAM tene paricaya ane karavAne uddeza che. bhAvaprasUsUrinI A saMvAda-racanA 16 Dha la ane 354 kaDInI 764 paMktiomAM patharAyelI sahuthI dIdha saMvAdakRti che. A kRtinuM nAma saMvAda chatAM temAM AlekhAyele che vivAda. sukhaDanI lAkaDI ane orasIyA vaccene A vivAda nArI-nara vaccene, vanaspatikAya ane pRthvIkAya vaccene huMsAtuMsIbharyo vivAda che. arasaparasane ekamekathI mUThI uMcerA sAbita karavAnA prayatnanI parAkASTA sajI sAmAnA doSadarzana ane pitAnA guNagAna sudhI pahoMcI jaI Akhare samAdhAna ane saMvAdamAM pUrNa thatI A racanA kavinI phaLadrupa kalpanAzakti, UMDI vicArazakti ane tIkSaNa dalIla zaktine paricaya karAve che. zatruMjayatItha para jinaprabhunI aMga pUjA mATe orasIyA para sukhaDa ghasavA jatAM e be vaccenA saMbhASaNane AlekhatI A kRtimAM kavie niti-badha upadezanI suMdara gUMthaNe karI che. prAraMbhe jinezvaradeva, sarasvatIdevI ane temanA kRpApAtra siddhasena divAkara di kavivare tathA guruzrI mahimAprabhasUrine praNamIne kavie cothI ja kaDImAM "suka erasIyA taNo kahisyuM sarasa saMvAda' ema viSayAraMbha karI lIdhuM che. RSabhajiNuM daputra cakravatI rAja bharata ayodhyAnagarImAMthI cha khaMDa bhUmi para rAja kare che. sAthe 14 rane, 9 nidhi, 64 hajAra rANuo ane apAra aizvaryA che, tyAre kevalI prabhu RSabhadeva mukhe "saMdhapati pada mahimA, tenA lakSaNe, tenuM kArya Adi zravaNa karatAM utsAha prakaTatAM bharatarAjA zatruMjayayAtrAne saMdha laI javAno saMkalpa pAra pADavA udyamazIla banyAnI vAta prathama DhALamAM kavie kahI che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jana sAhitya samAroha-guru saMdha prayANunuM suMdara varNana karatI bIjI TAla ane je girirAjanA kAMkare kAMkare anaMta sAdhugaNa siddha thayA che tyAM caitya karAvI, prabhunA prAsAde racAvI, aneka prakAre bhakitabhAvapUrvaka prabhujInI pratimAo banAvaDAvI pratiSThA mahotsava karavAnI taiyArI darzAvatI trIjI DhAla. ema pUrva bhUmikA AlekhI kavi cothI DhAlathI saMvAdakRtinA mukhya viSaya para Ave che. A pa6 kaDInI pUrvabhUmikAmAM bharatarAjA, tenI rANIe, tenuM rAjya, saMdhapatinA lakSaNo, kartavya, mAhAma, saMgha prayANa Adine saMkSipta suMdara varNane che. bhArata rAjAe maneharamUlI auSadhI motI rayaNa pravAla, tIrthodaka mATI zubhAvAlA gaMdha vizAla; agara kapUra kesara sukaDi vAvyA valI javAra, pratiSThA upayogI vastu sajaja savi sAra." ane "gharSaNa pIsaNuM karaja' leI sUkaDi hAtha karaI ghasarake jehavaI esaAne aMga," ke turata sukaDi belI "bharata suNe eka vinati re." ane 12 kaDImAM te ArasIAne sparza pitAnA aMgane thAya te aNaghaTatI vAta che. te mATenAM kAraNe darzAve che. tenA uttararUpe dhIragaMbhIra ArasI 44 kaDInI uktimAM prabhAvaka dalIlanI rajUAta kare che. chatAM sukaDi mAnatI nathI. te 48 kaDImAM pratyuttara Ape che. jenI sAme ArasI 21 kaDImAM ane pharIthI sukaDinI 28 kaDInA pratyuttara sAme 33 kaDImAM dalIla kare che. Ama sukAnI 12, 48 ane 28 tathA rasIyAnI 44, 21 ane 34 kahInI sAmasAmI dalIlanI 88 tathA 98 ema kula 202 kaDIno A vivAdAtmaka saMvAda che. saMbhAraNuM hAI bolacAlanI lahekAmaya pAtra anurUpa bhASA prajAI che. pariNAme kRtinI sAhajika , Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukaDi orasIyA saMvAda rAsa 251 svAbhAvika ceTa rasAtmaktA sadhAya che. vivAda karatAM pUvapakSauttarapakSa ekamekane utArI pADI, temanI rajUAtane vajuda vagaranI sAbita karI potAnI vAtane sAcI siddha karavAnA sakSama prayAsa kare che. baMne pakSanI dalIlenI joradAra rajUAta A saMbhASaNane rasamaya banAve che. A dalIlone tadaSTie tapAsIe te baMne pakSe tayAMza che ja. sukaDi pitAne taruvara ziromaNi ane parimalapUrNa tathA ora siyAne hIna, niNa, jenA saMparkamAM Ave tene ghasIne kSINa karanAra jaDa pASANu kahe che. jenuM aMga kSatabharapura che, je saMhAraka che, jalamAM jAte DUbI anyane paNa DUbADe che. mUDhane jenI upamA apAya che tene saMga ucita nathI. asamAna saMganuM pariNAma kAga. saMga haMsa jevuM Ave che. ' e ArasI othamI re, nipuNa nipaTa e hIla; mUDha naI Ima kahaI mAnavI re, pratyakSa eha pASANu. - orasI pitAne girivaMza samartha saMta mAne che. girirAja zatruMjayane vaMzaja gaNe che. dhIra gaMbhIra cheSathI kaTakI caMdanataNuMthI udabodhana karI tenA garva khaMDanano prayAsa AraMbhe che. sukhaDanuM saMskRta nAma "zrIkhaMDa napuMsakaliMga ane vyavahAranAma sukaDi aliMga che. naTanI jema nAma-jAti badalanAra, strI jAti tarIke mAyA-mAsAnI adhikatAthI sattaramuM pApasthAnaka gaNanAra sukaDi vaLI temAM Ave ahaMkAra ! uccatAnI vAta te dUra rahI. A te nIcatAnIya parAkASTA ! sukaDiyAne ke strI jAtinA durguNo darzAvI, atAga trIcaritra ane strIoe karelAM hIna kRtyenAM aitihAsika dRSTAMta ApI oraso tenI hInajAti sAbita karavA mathe che. chatAM strI jAtimAMya apavAdarUpa soLa satI, jinamAtAo che ja, tema sugaMdhaguNane Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapara jaina sAhitya samAreha-guccha 3 lIdhe sukatinuM mahatva che kharuM! paNa je te kAraNa tajI, kArya Icche to mUrkhatA che. kAryasiddhi zakya te ja bane je te kuhADAthI kapAya, orasIyA para ghasAya, bhAvikajana dvArA prayojAya ane tyAre ja te jinapUjana mATe upayogI banI zake. vaLI orasIyAnI jAti te ucca che. zaila rAjaputra te bhAre chatAM upakArI che. tenA nAmamAM Avate "urasa yAne ke hRdaya tene hadayavaMta darzAve che. tene saMga e bhAga nathI, kemake te apUrva brahmacArI che. gaMdhanI chAkI, kalezanI mAtI, kezavallabha strI jAti sukaDie bUrA phaLa ApanAra kusaMpa jhaghaDo tajI devAM joIe. sukaThinehInajAti kahevAvAthI thayela roSa tenA pratyuttaramAM jaNAvatAM te orasIyAne liMboLI ane potAne drAkSa gaNave che. orasIyAnA khAnadAnane tucchatAthI varNavatAM te zilA mA, gaMDa zaila, pitA, leDhI bahenanA kuTuMbavALo gaNAve che. puSkarAva megha ane magadalanA daSTAMta udaDatA avaguNa darzAve che. tenuM saMskRta nAma " avakarSaka' yathArtha che. kemake te strI jAti sukaDi mATe apakarSa--vinAzakArI che. kAryakAraNanI bAbata to evI che ke pANI bharavA mATe kAryarUpI ghaDA ja levAya. kAraNarUpI kuMbhAranA cAkane to vicAra paNa na karAya. TADhathI bacavA sahu vastra oDhe, reTiye ke trAka nahi. mATe kArya sAthe ja saMbaMdha ucita kAraNane zuM kare ! sukaDi vanaspati jAtinuM mahattva ane upakAritA darzAvatA saMkhyAbaMdha daSTAMta ApI pitAnuM mahattava darzAve che jinezvaradevanA chatrarUpe zekavRkSa devataruM kalpavRkSa ane daivI daza taruvarenI te vaMza ja che. jina pratimA, jina maMdira dvAra, sAdhukarane daMDa, maMtrajapa mATe mALA ItyAdimAM kASTa prayojAya che. jagatane poSaNa ApanAra anAja, Arogya ApanAra auSadhi, sugaMdhI Idriya upabhoga tela Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukaDi orasIyA saMvAda rAsa - 253 attarAdi sAmagrI ApanAra vanaspatijAti ja he I tenuM sthAna ucca ja che. rasIo turata tenI dalIlanuM khaMDana karatAM jaNAve che ke tenI saMgati te konI konI sAthe che? mAthe sarSa yA kuhADI che. pavana tenA parimalane cera che. vaLI sUtra siddhAMtAnusAra dasa taruvare vanaspatijAtinA nahi paNa pRthvIkAya yAne orasIyAnI jAtinA che. vaLI jala, vanaspati ane sarva prANunA AdhArarUpa pRthvI ja che. jinamaMdira, jina pratimA, gaDha, maDha tenAM ja bane che. jIvane poSaka AhAra pakAvavA mATe pAtra Avazyaka che. te mATInuM ja che. saptadhAtu ratane Adi pRthvInI ja pedAza che. AbhUSaNe paNa tenAM ja bane che. lavaNa pRthvIkAya vinA bhojanamAM rasa nathI. Ama chatAM parvataputra erasIo ane parvate ugela sukaThi baMne samAna mahatva dharAvatAM hoI bhAI bahena samAna che. sukaDine rAja adhika vadhatAM te orasIyAne harAyA Dhera sama ane abhimAne kulI gayelA geLA sama kahI sukaDi sAthe vAda karavA mATe tene apAtra gaNave che. dekhI TeluM lokanuM huI bhUrAyuM DhAra, tima tuM bhUrA thaya rahyo saMdha tujha keri; je te mAthuM upADIuM mujhasyu karavA vAda, gheTAMnI pari ghuraharyo savi su tava sAda. sukaDi pitAnA nAmanI vyutpati karI tenA samAnAthI zAda sukRtyakArikA sukriyA, zubhanArI, zIlavatI, satI ema darzAve che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samAroha-surai che ane pachI kulavatI nArInA AcAra-vicAranuM kArya-akAya aMgenI tenI aucitya samajanuM vistRta varNana karI potAnI uccatAnuM pramANa Ape che. sAthe sAthe nIti-bodha-upadeza daSTie paNa sukaDinI A ukti zrotAo mATe samRddha banI rahe che. ' A ukti bAda bhArata rAjAnI rANIe sukaDine pakSa laI erasIyA sAthe sukaDinI IcchA viruddha na lagADavA jaNAve che. paraMtu bharata rAjA taTasthapaNe baMne pakSane pUrNapaNe sAMbhaLavAnA matanA che. tethI erasIyAne javAba ApavAnI taka maLatAM ja sukaDine utArI pADatAM kahe che garva ma kari re gahilaDI pAsI gaMdha paya, je jina aMge navi caDhI tu tujha janama awche. chatAM sAthe sAthe samajAvaTane sUra paNa kAyama rAkhe che : samajA sukaDi prate hajI na uDaI uMdha, puNuM parvata AgalaI mAMDanija mAhAmya. kUpaDeDakI kima lahaI guru sarovara game ema sukaDine paNa ane pitAne parvata, tene kuvAnI phUlaNa deDakI ane pitAne vizALa sarevara gaNAve che. pitAnA nAmano artha laukika vyutpattinI rIte karatAM erasIyAne e eTale omakAra yAne jinezvara-deva, jinapUjA, jenadharma ane temAM rasIyo te orasIye. vaLI tenA nAmane eka artha supuruSa jaNAvI tenAM lakSaNo varNave che. Ama pitAnI samaja ane mAhAtmya darzAve che. rAjA bharata AnA nirAkaraNa mATe gaNadharane prAthanA kare che. tyAM A vivAda saMbhASaNane aMta Ave che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suka ArasIyA saMvAda rAsa 255 cothI DhALanI cethI kaDIthI AraMbhAyela A 22 kaDInA vivAdAtmaka saMbhASaNa bAramI hAlamAM samApta thAya che. teramI DhALamAM gaNadhara dezanAmAM kavi kArya-kAraNa saMbadhanI vistRta carcA rajU kare che. dhumra vahina nyAya samajAvatAM jyAM jyAM dhUmADo tyAM tyAM agni e saMbaMdha samajAve che. kAraNo pAMca prakAranA darzAve che. jemAM eka kAraNa che svabhAva kAraNa-pAdAna. jenA pariNAme mAtA marudevI siddha thayA. te ja pramANe sukaDi ane orasIye baMne jinapUjanAthe pAdAne kAraNe che. baMne mahattvanAM che. baMne anivArya che. pachInI dezanAmAM svAdAvAda ekAntavAdane bhaMjaka che. temAM sAta nayane samudAya jJAnadaSTi ApanAra che. A sAta nayamAM cAra dravyanAya che. nigama saMgraha vyavahAra ane jusUtra tathA traNa paryAyanaya che. zabda, rUDha ane paryAya. mA darekanA zrata prakArabhede sAtase naya. thAya. Ama chatAM A sarvanI samagrapaNe vicAraNuM karyA bAda ema tAraNa kADhI zakAya ke sukaDi sugaMdha svabhAvane lIdhe pradhAna kAraNa che. chatAM prathama erasIyA kAraNa AvyA bAda ja te jinaaMge caDe. - gaNadhara dezAnAmAMnI A zAstra siddhAMtanI tathA nayanI carcA kavie atyaMta saraLa rIte rajU karI che. dharagaththu dRSTAMti ApI sacoTatA ANuM cheH paMcanavidhi kriyA viNa pAka na dhAnane, bolyA viNa uThaI nahI svara koI gAmane; annavala udyama viNa navi AvaI mukhaI, viNa puNya kima saMpatti bhagavAI sukhaI Ama mAnI suDi vAta' erasIyAne sIsa namAvatI khamAvatI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 jaina sAhitya samArAha-guccha 'T ane mela thaye erasIyA sAthe malapatA thI saMvAda sadhAI vivAdanA aMta Ave che. dravyapUjAnI taiyArI thatAM pratiSThA mahotsavanA vividha tabakkAe caudamI DhALamAM ane bharata rAjAnI bhAvapUjA paMdaramI DhALamAM varNavI kavi aMtima seALanI DhALamAM kRtinA racanA, samaya, sthaLa, karmonAma, gurupara'parA, phalazruti Adi vavI pUrNAhuti kare che. kavitI dIla zakti tarka zaktine paricaya karAvatI A racanA bhASAdaSTie paNa nAMdhapAtra che. udbodhana ane sa`bhASaNanI rajUAtamAM khelacAlanI bhASA tenA vividha lahekAo, kAnU sAthe pratyeAjAI che. suDhi ArasIyAnI uktiomAM potapotAnI vAtanA sama"narUpe je avataraNA TAMke che tenuM vaividhya kharekhara dhyAna kheMce tevu che. sAmAnya lokokti, kahevata, subhASitathI mAMDIne kavita chaMda ane gAhAnA upayAga karyo che. kulle khAra avataraNanI sATha pa`ktimAM A rajUAta thaI che. saMgati samAjanI ja zeAbhe. asamAnatI saMgatanA phaLa vAyasahasatI thA dvArA kahI cAra prakAranA saMga kahe che : (1) sajjana-sajjananA dudha-sAkaraneA (2) sajjana-dunA seAnA-kAcanA (3) duna-sajjananA pittaLa-mANekaranane (4) du'na-dunanA cakamaka paththarane teA vaLI saMgati kIjai sAdhukI harakha usakI vyAdhi. ochI saMgata nIcakI ADhAM puhara upAdhi' jevI hi dI Abda chAMTavALI ukti paNa A ja saMdarbhamAM che. te nIca puruSane vaSNu vatA kavita chaMdanI bhASA viziSTa che. 'jU lIkhAteA, deha rAmAtA, bhAle, DhI'khe, DhIla'gA, kame` lalA DIgA, DAlAlA, DhIkaraThAlA, ThATha ThI gAlA, bha`Daga bhUkhAlejete 'nahIM...gAMThai nANeA dhAnane! dANA' te tA 'nahIM lakSaNu nahIM' lAvaNu' ema baMne rIte ThAlA che. sulakSaNanI zIlavatI nArInA lakSaNeAmAM pati pahelAM jame nahIM, Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suki ArasIyA saMvAda rAsa 257 ziyaLanI nava vADa sAcave, parva tithie brahmacarya pALe, jinapUjana kare, e prakAre A cAra varNana vizeSa che. supuruSa paNa ziyaLanI sImA sAcave. parastrI sAme najara na kare. sAta vyasanathI dUra rahe. pAMca prakAre dAna kare. saMgha kA. jinapUjA kare evA A cAra varNana ja che. dalIlabAjInA dAvapecanI ane udhananI lahekAmaya bhASA, rasamaya, saraLa, saceTa, nirUpaNu, dIrghakRti chatAM ammalita kathanapravAha; lokokti Adine sAre ucita upayoga; thoDAM chatAM suMdara varNane, kevaLa vANI vilAsa na lAge tevI narma-marmayukta bodhaka dalIla e A racanAnuM jamApAsu che. je tene madhyakAlIna gujarAtI sAhityanI 'saMvAda' nAmI kRtiomAM seMdhapAtra banAve che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInu pUjAsAhitya vina zAha zro AtmArAmajI mahArAja vIsamI sadInA prathama AcArya bhagavata, zrutajJAnanAM prakhara abhyAsI ane jJAnanAM bhavya vArasAnA prasAra mATe jIvanabhara puruSA` karIne yathA nAma tathA puLA :' nAmane caritA karanAra mahAtmA hatA. emanA sayama jIvanano sAra zrutajJAnApAsanA ane jinazAsana pratyenI apUrva zraddhA-bhakti che. Aje sAdhu ane zrAvaka varSoMmAM jJAna mArgI kaIka upekSita hAlatamAM che. tyAre evA mahApuruSanA jIvananI nAnApAsanAnA vicAra karatAM jinazAsananI prabhAvanAnA sAcA pratIka samA gurudevanuM smaraNu pazu zraya bhaktaneAnA hRdayane nata mastaka banAvI 'guru te tuja' ema kahevA mATenI zubha bhAvanA thAya che. jaina sAdhuee ratnatraunI ArAdhanAnI sAthe zrAvakazrAvikAne dharmAbhimukha karI dharmAM pratyenI aDaga zraddhA rahe te mATe jinavANInuM zravaNu karavAnI mahAmUlI pravRtti AAdarI che. abhyAsa ane upadezanA pariNAma svarUpe zAstrajJAnanI kaThina vigatene peAtAnI AgavI zailImAM pustakarUpe pragaTa karI che. te dRSTie vicAratAM anya munionI mAphaka AtmArAmajIe jaina sAhityamAM kalama calAvIne jainadhama ane tattvajJAnanA viSayane sparzatA agiyAra jeTallA pustakAnI racanA karI che. eka tarapha zAstrajJAnanI zuSka vigatene graMthastha karI te! e ja mahAtmAe sahayatAthI bhAvadha'nI abhivRddhimAM upakAraka vaividhyapUrNa pUjAnI racanA paNa karI che. A prakAranI racanA emanA pAMDityanI sAthe bhakta hRdayanI bhakti bhAvanAne mUti'ma'ta rIte pragaTa kare che. aDhAramI sadImAM pUjA sAhityanA vikAsa thayA ane bhakti mAganA eka bhAga rUpe pUjA lokapriya banI. pUjAsAhityanI racanA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInuM pUjAsAhitya 259 teramA zatakamAM jUnI apabhraMza bhASAmAM kavie mahAvIra janmAjika kaLazanI racanA karI che. temAM bhagavAna mahAvIranA janma mahotsavanuM varNana karavAmAM AvyuM che. seLamA zatakamAM zrAvaka kavi depAle snAtra pUjenI racanA karI che. temAM vaccha bhaMDArI kRta "pAzvanAtha kaLaza" ane ratnAkarasUri kRta "AdinAtha janmAbhiSeka kaLaza'nI racanA mizrita thayelI che. taduparAMta sakalacaMdra upAdhyAyajIe sattara bhedI pUjAnI racanA karI che. aDhAramA zatakamAM yazovijayajIkRta navapadanI pUja ane devacaMdrajI kRta snAtra pUjAnI racanAo upalabdha thAya che. A rIte samaya jatAM bhakti bhAvanAnAM abhinava svarUpe pUjA sAhityanI racanAo vizeSa rIte pragaTa thaI. ogaNusamI sadImAM kavi paMDita vIravijayajIe navANa prakArI, cosaTha prakArI, paMca kalyANuka, bAravrata, pistAlIza Agama, aSTa prakArI pUjA ane snAtra pUjAnI racanAthI pUjA sAhityane samRddha karyuM che. pUjA sAhitya bhaktimArganI paraMparAnuM anusaMdhAna karIne abAlavRddha sau koIne bhakti karavA ananya preraka banyuM che. mokSa mArganI sAdhanAmAM jJAna, bhakti ane karmaveganI upAsanA anivArya mAnavAmAM AvI che. te dRSTie prabhu pratyenI bhaktibhAvanA pragaTa karIne kama nirjarAnI sAthe samakti zuddha karavAmAM mahAna upakAraka bane che. pUjA sAhityanA viSayomAM mukhyatve tIrthakara bhagavAnanuM jIvana, jena tatvajJAnane lagatA muddAo, jaina tIrtho ane pratimA pUjana vageremAMthI pasaMda karavAmAM Ave che. kavi AtmArAmajIe pUjA sAhityane samRddha karavAmAM mUlyavAna pradAna karyuM che. emanI pUjA sAhityanI racanAomAM snAtra pUjA saM. 1939, sattarabhedI pUjA saM. 1940, vIza sthAnaka pUjA saM. 1943, aSTa prakArI pUjA ane navapadanI pUjAne samAveza thAya che. prabhunI sAkAra upAsanA mATe navadhA bhaktinI praNAlikA bhAratIya saMskRtimAM pracalita che. temAM pUjana eTale mUrti pUjAne Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jaina sAhitya samAroha-mucha 3 samAveza karavAmAM Ave che. mUrtinuM AlaMbana bhaktimAM ananya preraka nIvaDe che. vividha rIte prabhu pUjA karavAnI vidhimAM aSTa prakArI pUjA prathama koTinI gaNAya che. - aSTa prakArI pUjA: prabhunI jaLa, caMdana, puSpa, dhUpa, dIpa, akSata, naivedha ane phaLa ema ATha dravyathI bhaktibhAvapUrvaka pUja karavAmAM Ave che. - pUjA, duhA, DhALa athavA gIta, kAvya ane maMtra ema cAra vibhAgamAM vahecAyelI che. duhAmAM aSTaprakArI pUjAne saMkSipta ullekha karavAnI sAthe paraMparAgata rIte ISTadeva zrI zaMkhezvara pArzvanAthanI stuti karavAmAM AvI che. prabhu pUjA be vibhAgamAM vahecAyelI che. aMga ane agra. tene ullekha nIcenA duhAmAM thayela che. pUjA aSTa prakAranI, aMga tIna cittadhAra, ama paMca mana mese, kari tarike saMsAra, bhaktikAvyomAM geyatA mahattvanI bhUmikA bhajave che. kavi pite zAstrIya saMgItanA tajajJa hovAthI vividha zAstrIya rAgano prayoga karIne pUjA racI che. aSTa prakArI pUjAmAM mAlakoza, jayajayavaMtI, dhanyAzrI, kaliMgaDA, pIlu, khamAcakA, tilAnA, siMdhakArI, bharavI, DumarA, jaMgalI, revatA rAgane prayAga thayele che. kaLazanI racanA e pUjAnI pUrNatAnuM sUcana kare che. temAM pUjAnuM phaLa, guru paraMparA, racanAvarSa, sthaLa ane kavi nAmano ullekha thayelo che. kavinA zabdomAM uparokta mAhitI nIce mujaba noMdhAyelI che? zrI guru vRddhi vijaya mahArAjA kumati kupaMtha nikaMdI 8 zikha juga aMka iMdu zubha varase pAlitANA suragI e he . Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA mArAmajInu pUjAsAhitya kaM pUrjAnA racanA samayane pratyakSa akAmAM darzAvavAne badale pratikAtmaka jI-prayAga karavAmAM Avye che. pUjA sAhityanI A eka vizeSatAnuM sarvasAmAnya rIte anya kaviemAM anusaraNa thayelu che. dareka pUjAnA pheLe mATe pracalita dRSTAMtane nAme lekha chellI kaDImAM thayele che. vaNu pUjAmAM sAmezvarI vipravadhu vizeSana pUjA mATe jayasUra ane zubhamati "pati, kusuma pUrjA mATe, dhUpa pUjA mATe vinapadhara nRpa, dIpaka pUjA mATe jinamatI ane dhanazrI, akSata, naivedya ane phaLa pUjA mATe kIra yugalanA dRSTAMtane nAmeAllekha thayela che. jaina sAhityamAM A dRSTAMtA vizeSa jANItA che. kusuma pUjAmAM phUlonI, naivaidyapUjAmAM bhAjananI vaividhyapUrNa vAnagIkSe ane phaLapUjAmAM vividha ne ullekha thayele che. AnA udAharaNa tarIke joIe to kusumapUjAmAM puSponI yAdI nIce mujaba cheH mAdherA caMpaka mAlatI, ketakI pAhala Ama re, jAmula priyaMgu puntAMga nAga, macakuMda, kuMda ca'eli, je laiMgiyA zubha thAna re. aa v aa 'AtmArAma' e kavinuM nAma che. tene ullekha Atma svarUpa pAmavA mATe pUkhanuM vidhAna ema darzAvIne gUDhA pAmI zakAya eza prayAga karyo che. udA. joIe tA~~ Atama ciddana sahaja vilAsI, pAmI mruta citaH mahAna ! prA aSTaprakArI pUjAmAM tene mahimA gAvAmAM AvyA che. koI kaI racanAmAM bhAvavAhI pa`ktie maLI Ave che. kavinI prabhu pratyenI bhaktibhAvanA ane tenI ekAgratAnI anerI mastIne! paricaya thAya che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra pUjo arihata raMga re, bhiva bhAva surge; arihaMta padma arcana karI cetana, jina svarUpa meM ma rahIye, meza raMga ramyA, phaLa aname. sukhadAya, jaina sAhitya,samAra ha-guccha emanI racanAmAM hindI bhASAnu mizraNa thayelu che. kavine anyAnuprAsanI phAvaTa sArI che. jinavapUjA sukha kadA, nase aDaphakA dhA, sudara dhira cAla ratana dA, jinAlaya pUja jina caMdnA / 1 / / A rIte aSTaprakArI pUjA emanI pUjAnI vizada mAhitI ApatI bhaktipradhAna racanA che. navapadanau pUjAnI racanA saMvata 1941mAM thaI che. temAM jainadhama mAM ArAdhanAnA pAyArUpa navapadanI zAstrokta mAhitI ApavAmAM AvI che. ariha Mta, siddha, AcAya', upAdhyAya, sAdhu, darzana, jJAna, cAritra ane tapa emAM navapadanuM svarUpa kavie pracalita dezI cAlanA prayAga karIne tattvajJAnanA krani viSayane padmavANI dvArA jana sAdhAraNa sudhI pahoMcADavAnA saphaLa prayAga karyo che : mahebUbA jAnI merA pahuMcAla, nija svarUpa jAne khina cetanA; kAyala cauka rahI madhuvana me', AI indranAra kara kara zaMgAra, niza dina jo vATaDI; brahmajJAna nahIM jAnA hai, terA darasa bhale pAyA. ! Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInuM pUjAsAhitya : 263 zivapada prApta navapadanI ArAdhanAthI prApta karanAra zrIpAla ane mayaNane tapanI pUjAmAM ullekha karyo che? sipAla siddhacakra ArAdhI mana tana rAga harA, nava bhavAMtara ziva kamalAle AtamAnaMda bharI che (ja.5 che dharma sAhityamAM sIdhA upadezane ulokha thayela hoya che. manuSya bhava saphaLa karavA mATe navapadanI ArAdhanA karavA jaNAvavAmAM AvyuM cheH baMdIkadhu kara le kamAI re, jata narabhava sala karAI baMde, - navapadanA svarUpane pAribhASika zabdomAM paricaya Ape che. dA. ta. siddhapadanA duhAmAM siddha padane ullekha karavAmAM AvyuM che te kavinA zabdomAM joIe te nIce mujaba cheH alakha niraMjana acara vibhu akSaya, amara, apAra; mahAnaMda padavI varI, e vyaya ajara udAra che 1 che anaMta catuSaya rUpale, dhArI acala anaMga; cidAna Izvara prabhu, aTaka mahAya aMga che re ! navapadanI pUjA jJAnamArganI kAvya racanAne namUne che. temAM aSTa prakArI pUjAmAM samAna paraMparAgata lakSaNe caritArtha thayelA che. tavadarzananI prAthamika jhAMkhI karAvIne jJAna mAganA rahasyane pAmavA mATe A pUjA praveza dvAra samAna che. zrI yazovijayajI upAdhyAya, zrI padyavijayajI ane kavi manasukha lIle paMcamahAla godharAnA vatanI)nI racanAo paNa prasiddha che. ke Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana sAhitya samAroha-guccha ke aSTaprakArI pUja saraLa ane sugrAhya che. jyAre navapadanI pUjA tatvajJAnane samajavA mATe hAtha karatAM buddhine vadhu sparze che. ajJAnarUpI aMdhakArano nAza karIne jJAnarUpI divya prakAza prApta karavAmAM mArgadarzaka staMbha samAna navapadanI pUjA deva, guru, ane dharmanA svarUpane (geyadezIonA prayogathI jJAnamArga tarapha gatizIla thavAnI bhaktinA mAdhyama dvArA avinAzapada prAptine zAzvata mArga darzAve che. ' vIza sthAnaka pUjA : vIza sthAnaka tapanI ArAdhanA trikaraNa zudhe karavAthI tIrthaMkara nAma kama upArjana thaI zake che. bhagavAna mahAvIre 25mAM naMdana RSinA bhavamAM A tapanI ArAdhanA karIne tIrthakara nAmakarma nikAcita karyuM hatuM. pariNAme A tapanI pUrNAhuti thayA pachI ke koI dhArmika mahotsavamAM vIza sthAnaka pUjA bhAvavAhI rIte bhaNAvavAmAM Ave che. ogaNIsamI sadImAM mI. sari mahArAje vIza sthAnakanI pUjAnI racanA karI che. tyAra pachI kavi AtmArAmajInI uparokta viSaya para racanA thaI che. aSTaprakArI pUjAmAM jina pratimA kendra sthAne che. vIza sthAnakamAM paNa tethI AgaLa vadhIne ahobhAvapUrvaka prabhunI pUjA karavAmAM Ave che. eka eka pada bhaktibhAvamAM nimagna kare tema che. vIza sthAnakanA nAma anukrame, arihaMta, siddha, suri, sthavira, pAThaka sAdhu, jJAna, darzana, vinaya, caritra, brahmacarya", kriyA, tapa, dAna, vaiyAvacca, samAdhi, abhinavajJAna, zrata ane tIrtha che. pratyeka padanI ArAdhanA jIvamAMthI ziva thavA mATe dIvAdAMDI samAna che. AtmAnA sahaja svarUpane pAmavA mATe AlaMbanarUpa che. temAM pUrva kahelA navapadane paNa nirdeza thayela che. vIza sthAnaka pUjA eTale. natrayInI ArAdhanAno subhaga samanvaya karAvatI jJAna ane bhaktinA saMgavALI apUva' kAvyaracanA che.' Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInuM pUjanasAhitya pUjAnA prAraMbhamAM viroSaNa yukta zaMkhezvara pArzvanAthanI stuti karI che? samarasa rasabhara apahara karama bharama saLanAsa kare mana magana dharama dhara zrI zaMkhezvara pAsa 1 | kavie bIjA duhAmAM jinavANIne mahimA darzAvyo che ? vastu sakala prakAzinI bhAsinI cidughana rUpa; syAdvAda mata kAriAnI, jinavANI rasakUpa che 2 duhA jevI sAmAnya racanAmAM paNa kavinI varNanI layabaddha janA AkarSaka banI rahe che. jena kavioe dezIone vizeSa prayoga karIne kAvyo racyA che. temAM rahele viziSTa laya-tAla ane samUhamAM gAI zakAya tevI lAkSaNikatAthI dezI vadhu pracAra pAmI hatI. kavie nIce mujabanI dezIone prayoga karyo che : kAhA me nahi raheNa re tuma e saMga caluM, vItarAga ke dekha darasa, duvidhA mArI miTa gaI re lAgI lagana kaho kese chUTe, prANajIvana prabhu yAra e. niza dina jevuM vATaDI ghera Ave DholA - mAnene cetanajI, mArI vAta mAne ne A dezIo uparAMta kumarI, paMjAbI, dIpacaMdI, lAvaNI, tritAla ane ajamerI tAlano prayoga karIne samagra pUjAnI racanA, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jana sAhitya samAroha gukhya 8 saMgIta ane kavitAne samanvaya sAdhe che. pratyeka pUjAmAM te padanI zAstrokta mAhitI ApIne ArAdhanA karavAne bhAva vyakta karyo che. aSTaprakArI pUjAnI mAphaka ahIM paNa tapanA ArAdhaka AtmAne dRSTAMta tarIke ullekha karavAmAM AvyuM che. dA. ta. pAMcamAM sthavirapadanI ArAdhanA mATe pakvottara rAjAne nAma nirdeza karyo che. padyottara nRpa Iha pada sevI Ama arihaMta pada vatiyA re | 7 | vIrA sthAnakanI pUjAne AdhAre kavinI zAstrajJAnanA talasparzI samaja zakti ane jJAnamaya-Atma smaraNatAno vistArathI paricaya thAya che. A ulekha manuSyane cetana nAmathI ubedhana karIne karavAmAM AvyuM che. dA. rAcerI, cetana, mana zuddhatAnA rAce dhAre dhAro samAdhi kere rAga. siddha acala AnaMdI re, jAti se jyoti milI, apane raMga meM, raMga de helI hari lAlA pAThaka pada sukha cena dena, vasa amIrasa bhIne re sudi caMda isa mere tAra tAra tAra miTa gaI re anAdi pIra cidAnaMda jAgo te rahI uparokta paMktio adhyAtmavAdanI mastInA udAharaNarUpa che. kavi AtmArAmajInI AtmAne sahaja svarUpa pAmavA mATenI zubha bhAvanAnuM ahIM darzana thAya che. vIza sthAnakanA pUjAnA kendrasthAne AtmasvarUpa pAmavA mATeno kendravatI vicAra pragaTa thayeluM che. duhA, DhALa ke gIta, kAvya ane maMtra ema cAra vibhAgamAM pUjA vaheMcAyelI che. kavie upamA, rUpaka ane dRSTAMta alaMkArono prayoga karIne vicAronI abhivyaktine asarakAraka banAvI che. chatAM ghaNuM badhAM pAribhASika zabda prayogone kAraNe kavigata zAstrIya vicAre AtmasAta karavA kaThina che. bhakita Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInuM pUjAsAhitya 26 kAvyamAM je lAgaNuM ke uminuM tatva joIe te ahIM evuM che chatAM adhyAtmavAda pratyenI sAcI lagana pragaTa karavAmAM saphaLatA meLavI che. - sattarabhedI pUjA: pUjAnA vividha prakAromAM satarabhedI pUjA prabhu. bhaktinI vizeSatAno paricaya karAve che. pUjAnA viSayanI vividhatAmAM navIna bhAta pADatI kavinI sattarabhedI pUjAnI racanA che. pUrve sattaramA zatakamAM sakalacaMdra upAdhyAyajIe sattarabhedI pUjAnI racanA karI hatI. aSTa prakArI pUjAmAM prabhunI ATha prakAre pUjA karavAmAM Ave che. tyAre ahIM sattara prakAre pUjA karavAmAM Ave che. eTale sattara bhedI nAma rAkhavAmAM AvyuM che. tenA nAma anukrame havaNa, caMdana, gaMdha, puSpArohaNa, puSpamALA, AMgIracanA, cUrNa, vaja, AbharaNa, putpagRha, puSpavaSaNa, aSTa maMgala, dhUpa, gIta, nATaka, vAjitra ema sattara bheda vALI paraMparAgata lakSaNe yukta pUja racI che. kavie prathama duhAmAM zrAvako mATe vidhipUrvaka pUjAnA phaLane ullekha karIne bIjA duhAmAM prabhu pUjAne zAstrIya graMthone AdhAra darzAvyA che. sAtA aMge draupadI, pUje zrI jinarAja rAya paseNI upAMgamAM, hita sukha ziva pala kAja pAsA jJAtA dharmakathA agyAra aMga sUtramAM sthAna pAmyuM che. jyAre rAya pasaNI upAMga che. 45 AgamamAM e be prathe pUjA vize mULabhUta saMdarbha pUrA pADe che. prabhu bhaktimAM vizeSa tallInatA ke bhakti sarItAmAM snAna karAvanArI A pUjAnI keTalIka paMktio pUjA viSayanA vicArane spaSTa kare che. "jinadarzana mehanagArA jina pApa kalaMka yArA'mAM prabhudarzanane mahimA che. e phaLane ulekha che. "cidAnaMda dhana aMtarajAmI, aba mohe pAra utAramAM bhakta bhagavAnane vinaMtI karI pitAne uddhAra karavA prArthanA kare che. AraMbhamAM prabhunAM vizeSaNa darzAvyA che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jena sAhitya samAreTa-gurai che ahama jijdA prabhu mere mana vasIyA'mAM kavinI kalpanA zaktine paricaya thAya che. bhakta kahe che: "bhagavAna to mArA manamAM vasI gayA che' bhaktinA prabhAvathI bhakta prabhu sAthe tanmayatA sAdhe che tenuM A udAharaNa che. vajapUjAmAM kavinI citrAtmaka abhivyaktinuM darzana thAya che. AI suMdara nAra, kara kara siMgAra kADI catya dvArA mane mAhedhAra prabhu guNa vicAra, adha saba kSaya kIne 1 kavinI kalpanAnI sAthe varNana zaktinA namunArUpa devaja varNanane he noMdhapAtra che. paMcavaraNa devaja zobhatI ghUgharIne dhabakAra hemadaMDa mana mohatI ladhu patAkA sAra che1 ! raNajhaNa karatI nAcatI zAbhita jinahara caga lahake pavana jhakora se bAjata nAda abhaMga che 2 patAkA jANe ke koI strI hoya tema nAcatI laherAtI ane dhUdharInA avAjathI saune mana mohaka lAge che. zuddha kAvya racanAnA namunA rUpa AvI paMktio sattarabhedI pUjAmAM jovA maLe che. AbharaNa pUjamAM prabhunuM vAstavika citra AlekhavAmAM AvyuM che. ArasapahANunI mUtine kiMmatI vastrAbhUSaNothI alaMkRta karI prabhu pratimAne bha5 (Grand) batAvavAno prayatna karyo che. jina guNa gAvata sura sudarIthI AraMbha thatI gIta pUjAmAM IndrANI prabhunA guNagAna gAya che. tenuM AkarSaka citra AlekhyuM che. caMpakavaraNI sura manaharaNa caMdra mukha caMgAra dharI che. 1 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhArAmajInuM pUjanasAhitya 2 69 mAmAnA pUjA samAga sAthe eka diramAM tAla mRdaMga baMsarI mahala viNa upAMga dhuni madhurI | 2 uparokta udAharaNamAM bhakti bhAvanAnuM cittAkarSaka ane bhAvavAhI nirUpaNa thayeluM che-varNAnuprAsanI yojanAthI madhura padAvalI banI rahe che. - sattarabhedInI pUjA narasiMhanI premalakSaNa bhaktinI sAthe sAmya dharAve che. kavinI kavitA kalAne sAro paricaya prApta thAya che. AtmArAmajI sAcA kavi tarIke pragaTa thAya che. snAtra pUjA : kavinA pUjAsAhityamAM snAtra pUjAnI racanA kavitA ane saMgIta kalAne suyoga sAdhe che. snAtra pUjA e prabhunA janmAbhiSekanuM anusaraNa karatI racanA che. devoe merU parvata upara prabhune janmAbhiSeka ujavyuM hatuM tenA anusaraNa rUpe jina maMdiramAM pratidina ane mahesavanI vidhimAM prabhunI sthApanA karIne janma mahesavanI ujavaNI karavAmAM Ave che. A pUjAmAM prabhunA janma kalyANakanuM vizada varNana ApavAmAM AvyuM che. AtmArAmajInI racanA pUrve kavi depAla, devacaMdrajI, patravijayajI, vIravijayajI vagere kavioe snAtra pUjAnI racanA karI che pUjAnI jokapriyatAnI sAthe snAtra pUjA paNa vizeSa AdarapUrva zrAvaka-zrAvikAo rA-rAgiNu yukta vAjiMtranA sAgathI bhaNAvIne bhaktirasanI ramajhaTa jamAve che. snAtra pUjA sAthe sAmya dharAvatI anya racanAomAM zrI jJAnavimalasariphata zAMti jina kaLaza, zrI padmavijayajI kRta zrI ajitanAtha jinanAM kaLazanI racanA thaI che. snAtra pUjAmAM mukhyatve prabhunA janmathI akhila vizvamAM AnaMdanuM vAtAvaraNa phelAya che. ane tIrthaMkaranA janmathI harSaghelA banelA deva-devIo bhAre ThAThathI mahotsava ujave che. temAM prabhunI mAtAne mAvelA cauda svapna, chapana dipha. kumArikAo, cesaTha, Indro ane I-dvAmie prabhune bhaktibhAvapUrvaka sugaMdha yukta dazAnI ane dUdhanA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27e jene sAhitya samAroha-guNa che mizraNathI ane e patra nATaka racanA che ane rAte mizraNathI abhiSeka karavAmAM Ave che te darzAvavAmAM AvyuM che. snAtranI racanA eka pA nATakanI samakakSa sthAna pAme tevI che. kavi AtmArAmajI kRta pUjAnI racanA cha kAvyamAM vibhAjIta thayelI che. prathama DhALamAM bhUta, bhaviSya ane vartamAna tIrthakarone kusumAMjali arpaNa karavAnI vigata che. bIjI DhALamAM bhagavAna mahAvIra vIza sthAnaka tapa karyuM teno ullekha karI mAtAe cauda svapna joyAM tenI sUci ApI che. trIjImAM chapana dipha kumArikAonuM janma mahotsavamAM Agamana, cothImAM indra suASA ghaMTane nAda karIne badhA devane A mahatsavamAM padhAravA mATe sUcana kare che. pAMcamImAM upasthita deva-devIo prabhune abhiSeka kare che tenuM varNana che ane chaThThImAM prabhu pUjA karIne deva-devIo u9lAsathI gIta gAIne nRtya dvArA bhaktibhAva pragaTa kare che. te prasaMganuM nirUpaNa che. keyala TahukI rahI madhuvanameM vAri jAuM re kesarIyA sAmarA, guNa gAuM re lAgI lagana kahe kese dhare prANajIvana : dezIone prayoga karIne snAtra pUjAne geya racanA banAvI che. chaThThI DhALamAM kavinI kalpanA zakti ane kAvya racanAnuM mAdhurya ne saudaya AkarSaka banI rahe che. nAcata zaka zI herIbhAI nAcata zakra zakkI chuM chuM I I I nana nana na nAcata zaka zakI harIbhAI nAcata zaka zakI - snAtrane aMte kaLazanI racanA paraMparAgata rIte gura paraMparA ane racanA samaya sthAnane ullekha karyo che. AbhArAmajInA pUjA sAhitya para vihaMgAvalekana karatA eTaluM spaSTa samajAya che ke, kavie pUjAnA viSaya, vastunI pasaMdagImAM pratimA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArAmajInu pUjAsAhitya 201 pUjananA viSayane kaThina vigatene potAnI AgavI zailImAM pustakarUpe svIkArIne snAtra pUjA-aSTaprakArI pUjA ane sattara bedI pUjAnI racanA karI che. A viSaya pasaMdagI 'ge mAru' evuM anumAna che ke kavie prathama sthAnakavAsI matanI dIkSA lIdhI hatI ane jaina tattva jJAnanA abhyAsathI jina pratimAnA zAstrIya sa`darbho jANyA. eTale zvetAmbara saMpradAyamAM dIkSA lIdhI. A vicAra parivatananI dRDhatAnA prabhAvathI uparakta viSaya para pUnna racIne zAstrIya paraMparAnuM satya. niSThA ane zraddhAthI gaurava vadhAyu che. jaina tattvadarzananA abhyAsanA cakrarUpe navapada ane vIsa sthAnaka pUjA cIne jJAnamArgane saraLa anAvavAnA prayAsa karyo che. vividha dezIo ane zAstrIya rAgAnA prayAgathI kavitA, sa gIta ane bhaktine triveNI saMgama sAyA che. laya, a-gaMbhIratA zabdAtIta vaNuM yAjanA citrAtmakavALI paktie emanI kavitva zakti abhivyaktinA udAharaNurUpa che. pUjAmanA vatanI hAvA chatAM gujarAtI bhASAmAM hindInI chAMTavALI pUjA sAhityanI racanAe jaina kAvya sAhityanA amUlya vArase che. zakhezvara pArzvanAthanI stuti guruparaMparAnA ane racanA samayasthaLa kavitA nAmanA ullekha vagere mukhyakAlIna jaina kavionI para parAnuM anusaraNu thayeluM jovA mATe aSTa prakArI pRSna karatAM sattara bhedI pUjA bhaktikAvyanI racanA tarIke vadhu saphaLa nIvaDI che. jyAre navapada ane vIsa sthAnakanI pUjA bhakti karatAM jJAnamAga ne sparzI buddhine kasoTIe caDhAvIne tattvanI kaThina vAtAne samajAvavAnA prayatna kare che. Ama emanuM pUjana sAhitya jJAna ane bhaktine samanvaya kare che. jaina vizeAmAM zrI AtmArAmajInI racanAe kahrayamAM bhakti svarUpe sthAna pAmI che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI jana patrakAratva-eka abhyAsa cImanalAla ema. zAha, "kalAdhara'' khUba ja jhaDapathI vikasI rahelA A yugamAM patrakAratvanuM viziSTa mahatva che, tene koI InakAra karI zake tema nathI. bhAratamAM patrakAratvane prAraMbha thayAne be saikA jeTalo dIrdha samaya vItI gayo che. bhAratanA prAraMbhika patrakAratvathI laIne vartamAna patrakAratva sudhInI vikAsayAtrAne ane kho itihAsa che. ekavIsamI sadI tarapha jaI rahelA A vizvamAM vijJAnanI avanavI zodhothI ane mudraNakAryamAM AvelI abhUtapUrva krAMtithI AjanuM patrakAra jagata ghaNI badhI rIte viziSTa, virala ane vismayajanaka banI rahyuM che. patrakAra jagatane vizvamAM cothI jAgIra gaNavAmAM Ave che. patrakAratva e te rojanI cAlatI pArlAmenTa che. mahAtmA gAMdhI patrakAratvane janatAnA vizva vidyAlaya tarIke oLakhAve che. aMgreja ciMtaka kArbAIla patrakArone vizvanA zAsake kahe che. nepoliyananA mate patrakAra eka hajAra baMdUkothI paNa vadhAre bhayAnaka che. paMDita javAharalAla naherunA mate vyApaka dhamamAM akhabAronI svataMtratA mAtra eka AMdolana ja nahi, paraMtu janatAMtrika prakriyAnI eka Avayaka vizeSatA che. amerikAnA eka vakhatanA rASTrapramukha jeTarsana kahe che ke temane je samAcArapatra vihina zAsana vyavasthA ane zAsanavihina samAcAra patravALA samAjamAMthI pasaMdagI karavAnuM kahevAmAM Ave to niHzaMka samAcAra patravALI vyavasthAne ja pasaMda kare. sana 1876nI racha sapTembare 'TAImsa opha inDiyAe lakhyuM hatuM ke Adhanika patrakAra seTapITa ke senTalanA devaLanA zretA karatAM eka gaNAM vadhAre pravacana ApI zakaze. je lokone e kahe che For Private Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI jaina patrakAra-eka abhyAsa emanuM ja e mAuthapIsa che. pradhAne ene dhyAnathI sAMbhaLe che. senApatio navuM kadama bharatA pahelAM enI vAta vicAre che." jaina patrakAratvane itihAsa 135 varSa jeTalo prAcIna che. samagra bhAratamAMthI Ajadina sudhI pragaTa thayelA jaina patromAM sauthI prathama jaina patrakAratvane dhvaja pharakAvavAnuM mAna gujarAtI bhASAne ane zvetAmbara mUrtipUjaka samAjane phALe jAya che. gujarAtI jenapatronI vartamAna samayanI lAMbI nAmAvali tarapha daSTipAta karatA eka vAta siddha thAya che ke jenA patrakAratvanA vikAsamAM badhA phirakAomAMthI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka samAjanuM yogadAna mUlyavAna rahyuM che sa pradAyanI daSTie vicAratA gujarAtI patrakAratvamAM zvetAmbara mUrtipUjaka samAje sana 1859mAM "jenadIpaka" dvArA, tAmbara sthAnakavAsI samAje 1889mAM "jaina dharmodaya" dvArA ane digambara samAje sana 1942mAM "Atmadharma" dvArA utsAhabhera AraMbha karyo hate. sana 1857nA svAtaMtra saMgrAma pachI mAtra be varSa bAda amadAvAdanI jaina sabhA dvArA zeThazrI umAbhAI haDisiMha ane zeThazrI maganabhAI karamacaMdanA Arthika sahakArathI "jainadIpaka' nAmanuM mAsika pragaTa thayuM. A pachI I. sa. 1875mAM "jena divAkara' sAmayika paNa amadAvAdathI zrI kezavalAla umedacaMda dvArA pragaTa thayuM. sana 1884mAM amadAvAdathI zrI kezavalAla zivarAma dvArA pragaTa thayeluM "jene sudhArasa" ekAda varSa cAlyuM. e vakhatanA suprasiddha nATayakAra ane kavi DAhyAlAla joLazAjInA nirIkSaNa heThaLa jainadharma pravartaka sabhA, amadAvAda taraphathI "syAdAda sudhA' nAmanuM sAmayika ane e pachI thoDA mahinA bAda jena hitecchu patra pragaTa thayuM. jaina hitenA taMtrI jANatA tatvaciMtaka zrI vADIlAla motIlAla zAha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 - jena sAhitya samAra-gura hatA. bhAvanagaranI jainadharma prasAraka sabhA taraphathI jaina dharma prakAza nAmanuM sAmayika nevuM varSa sudhI sarasa rIte cAlyuM. - amadAvAdamAM zrI bhagubhAI hicaMda kArabhArIe "prajAbaMdhu' patra zarU karyuM e pachI "samAlocaka" ane tyArabAda I. sa. 1903nI 12mI eprile jaina samAjanuM prathama sAptAhika "jena" patra prasiddha thayuM. pahelAM A patrane prAraMbha amadAvAdathI thaze ane te pachIthI te bhAvanagaramAMthI pragaTa thatuM rahyuM. A patranI taMtrI tarIke devacaMda dAmajI kaThalAkara, gulAbacaMda devacaMda zeTha ane mahendra gulAbacada zeThe uttama sevA bajAvI. kamanasIbe A patra tenI zatAbdI UjavI na zAyuM. jaina samAjanuM sauthI jUnuM sAmayika "AtmAnaMda prakAza? tenI zatAbdI UjavavA bhAgyazALI bane tevuM jaNAya che. hAla A sAmayikane 91muM varSa cAlI rahyuM che ane te zrI jena AtmAnaMda sabhA - bhAvanagara dvArA niyamita pragaTa thaI rahyuM che. sana 1859thI 1993nA Disembara sudhI jenonA badhA rikAnA maLIne 450thI vadhu jaina patro pragaTa thayA che. vizvanA koI eka samAje ATalI moTI saMkhyAmAM dhArmika ke sAmAjika patro pragaTa karyA nathI. A sADA cArasothI vadhu patro gujarAtI uparAMta anya ATha bhASAmAM pragaTa thayA che. bhASAvAra patro A pramANe che : hindImAM 279, gujarAtImAM 126, marAThImAM 24, aMgrejImAM 11, tamilamAM 6, udumAM 6, kanaDamAM 5, baMgALImAM 3 ane saMskRtamAM 1 ema kula 461 patro pragaTa thayA che. AmAM rAjayAnukrama pramANe uttarapradezamAMthI 86, rAjasthAnamAMthI 85, mahArASTramAMthI 80, guja. rAtamAMthI 68, dihImAMthI 58, madhyapradezamAMthI 35, pazcima baMgALamAMthI 25, paMjAba ane hariyANAmAMthI 8, tamilanADumAMthI 7, karNATakamAMthI 7, bihAramAMthI 6, AMdhramAMthI 4 ane AsAmamAMthI 1 ema kula 461 jenapatro pragaTa thayA che. ApaNuM saunA sAgye Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI jene patrakAratva-eka abhyAsa ra A badhA patromAM moTAbhAganA patronI ghaNI badhI vigate maLe che. na patromAM sauthI vadhu mAsika pragaTa thayAM che. A uparAMta sAptAhika, pAkSika, mAsika, mAsika, ardhavArSika ane vArSika patro paNa pragaTa thayA che. AmAMthI "jaina, "jena ti" ane sevAsamAja' jevA patrone dainikarUpe pragaTa thavAnuM saubhAgya prApta thayuM che. hAla jena jagatanuM eka mAtra dainika "jenajagata" hindI bhAvAmAM jayapurathI 1982thI niyamita pragaTa thAya che. | gujarAtI mAsika patromAM sarvaprathama mAsika 185tmAM jainadIpaka sAptAhika patromAM sarvaprathama sAptAhika 193 mAM "jena', pAkSika patromAM sarvaprathama 1911mAM "jainazAsana' daimAsika patromAM sarvaprathama 1944mAM " jaina satyaprakAza ', mAsika patromAM sarvaprathama 1944mAM "kayANa ane vArSika patromAM sarvaprathama 1975mAM "saMvatsari kSamApanA" zarU thayA hatA. AmAMthI hAla - kalyANa" ane "saMvatsari kSamApanA" zarU thayA hatA. AmAMthI hAla "kalyANa ane "saMvatsari kSamApanA" e be patro ja cAlu rahyAM che " kalyANa' atyAre mAsikarUpe niyamita pragaTa thAya che. sana 1859mAM gujarAtI bhASAmAM "jainadIpaka' amadAvAdathI, sana 1830mAM hindI bhASAmAM jaina patrikA" prayAgathI, sana 1884mAM marAThI bhASAmAM "jainabedhaka' solApurathI, sana 1885mAM urdU bhASAmAM chayAlAla prakAza' pharUkhanagarathI, sana 1893mAM aMgrejI bhASAmAM jainagejeTa ajamerathI, sana 1920mAM tamila bhASAmAM "dharmazIlana" madrAsathI ane kannaDabhASAmAM jenavijaya" belagAmathI tathA sana 1923mAM baMgALI bhASAmAM jinavANuM kalakattAthI pragaTa thayAM hatAM. sana 1859thI Disembara, 1993 sudhImAM kula 126 gujarAtI jenapatre pragaTa thayAM che. temAM mukhyatve jainadIpaka, jena divAkara, jena sudhArasa, jaina hitecchu, keransa heraDa, jenayuga, jaina prakA, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 jana sAhitya samAreha-gurai 3 vilA jaina sabhA mALa, rAdhanA jana sevaka, sevA samAja kalyANa, gulAba, sudhASA, muktidUta, pratikAMti, kenpharansa saMdeza, ghoghArI jaina darzana, jhAlAvADa jaina darzana, seraTha vIsA zrImALI, rAdhanapura jenadarzana, jhAlAvADa sthA nakavAsI jaina sabhA patrikA, dharmadhArA, parAgapuSpa, jinasaMdeza, trizalA, kacharayanA, kacha vikAsa, svabaLa, divyadarzana, khaMbhAta jaina samAcAra, AtmAnaMda prakAza, jena, dharmaprakAza, jena daza - zrImALI, jene prakAza, maMgalayAtrA vagerene gaNAvI zakAya. jenAmAM sauthI vadhu saMkhyAnI gaNatarIe muMbaImAMthI 58, amadAvAdamAMthI 26, bhAvanagaramAMthI 9, rAjakoTamAMthI 4, pAlitANAmAMthI 3, vaDhavANamAMthI 3, DisA, surendranagara ane sonagaDhathI 2-2, khaMbhAta. kapaDavaMja, chANI, bhAbhara, vaDodarA, surata, hiMmatanagara, jAmanagara, gAMdhIdhAma, puNe, kalakattAthI 11 patre pragaTa thayA che. 126 gujarAtI jainapatramAMthI vartamAna samaye 66 jeTalAM patre pragaTa thAya che. A 66 patromAMthI 4 sAptAhika, 8 pAkSika, para mAsika ane 2 vArSika paDyo che. mAlikInI daSTie 15 vyaktigata mAlikInAM, 19 saMsthAnAM mukhapatra 20 jJAti ane 12 sAdhu prerita yA saMcAlita paDyA che. saurASTranuM bhAvanagara zahera gujarAtI patrakAratvanI pavitra gaMgetra che. ahIMthI zrI devacaMda dAmajI kuMDalAkare jene mahilA" nAmanuM sarvaprathama mahilA mAsika pragaTa karyuM. "jene zubhecchaka' nAmanuM sava. prathama pAkSika paNa temaNe ahIMthI zarU karyuM. A uparAMta "taragataraNuM" ane "vIsA zrImALI hitecchu jevAM sAmayike cAlu karIne temaNe jenA patrakAratvanI dizAmAM navAM parimANe ApyAM. bhAvanagaranI patrakAratvanI yazagAthAmAM "jena' dainikanA prAraMbhane tejasvI adhyApa paNa joDAyeluM che. pAlitANAnA ThAkora sAheba dvArA jenonA mahAna tIrtha zatruMjaya girirAja upara nakhAyelA muDhakA verAnA virodhamAM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI jaina patrakAratva-eka abhyAsa sata ApavA mATe jaina sAptAhikanuM zeDhA samaya sudhI dainikamAM rUpAMtara karavAmAM AvyuM ane sAptAhikamAMthI dainika banelA jainapatre A praznane jaina samAjane jAgRta karavA mATe pramukha bhUmikA nibhAvI. A dhaTanA jaina patrakAratvanA itihAsamAM suvarNAkSare lakhAI cUkI che. 200 vamAna samaye saMpradAyanI jema sacAlananI dRSTie paNa jaina patrakAratva A pramANe cAra vibhAgamAM vibhakta che : (1) vyaktigata mAlikInAM patra, (ra) saMsthAnAM mukhapatra, (3) jJAtipatra ane (4) apracchanna paNuM sAdhuprerita ke sa`cAlita patro. vyaktigata jainapatro zarU karavAnuM sarvaprathama sAhasa sthAnakavAsI saMpradAyanA vidvAna zrI meAtIlAla manasukharAmane phALe jAya che. temaNe amadAvAdamAMthI sana 1898mAM 'jainahatecchu' mAsikanI zarUAta karI sana 1859mAM amadAvAda thI pragaTa thayela jaidIpaka' sarva prathama saMsthAnuM mukhapatra hAvAnu saubhAgya prApta karyu.. kacchI dazA osavALa jJAtie sana 1921mAM muMbaIthI 'jJAtipatrikA' kADhIne jJAtipatronuM mAMgalAcaraNa karyuM' ane yeAganiSTha zromad buddhisAgarasUrijInI preraNAthI sana 1909mAM ama dAvAdathI 'buddhiprabhA' nAmanuM mAsika patra pragaTa thayuM. sAdhu prerita ane saMcAlita A sarva prathama gujarAtI jainapatra hatuM. jaina patroe lAkakeLavaNInuM paNa kA" karyuM che. samAjautkarSa ane samAja-abhyudaya arthe A patroe peAtAnI nibhI ka kalama calAvI che. bALalagna, kanyAvikraya jevAM dUSaNA aTakAvavAmAM ane strI keLavaNInI jhuMbezamAM A patroe mahattvanA bhAga bhajaye che. dhArmika, sAmAjika ane rAjanItinAM kSetre kAne jagADavAnuM noMdhapAtra kAya jaina patroe karyu che. ApaNI dhArmi ka lAgaNI haMmezAM ALI rahI che. jaina samAja paNa AvI mALI lAgaNIthI Aje baMdhAyelA che. meTA bhAge Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya samArA mu AvI lAgaNI mAnyatA para DhAyelI DrAya che. AjathI 150 varSI pahelAM lekamAnasa para evI dRDha mAnyatA hatI ke pustako chapAya nahi. pustaka chApavAthI jJAnanI ghera AzAtanA thAya, paNu 1859 mAM jainasamAjanA pragaTa thayelA savaprathama sAmayika 'jainadIpa' A mAnyatA tADavAne prAraMbha karyAM ane pachI te aneka patroe A mAnyatAne nirarthaka banAvavAmAM mahattvanu` yAgadAna Apyu. 08 jainatroe sAdhu saMsthAne ane zikSita vargone dhama ane samAjanA prazno ane viSaye a Mge vicAratA ane lakhatA karavAnI preraNA ApI che. jainapatroe pU. zrI AtmArAmajI mahArAja, zAtravizArada dharmAMsUrijI, zramad buddhisAgarasUrijI, viSayavallabhasUrijI, zrI kapUravijayajI, zrI puNyavijayajI, zrare ja buvijayajI jevA sama vidvAna sAdhu lekhake tema ja vidvAna zrAvaka vaga'mAM kuMvarajI ANuM dRSTa, vIracaMda rAdhavajI gAMdhI, meAtIrAma manasukharAma, vA. me, zAha, devacaMda dAmajI kuMDhalAkara, bhagubhAI kArabhArI, bhImajI harajIvana suzIla, mAnalAla dalIcaMda desAI, meAtIca Mda giradharalAla kApaDiyA, paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA, jayabhikhkhu, ratilAla dIpacaMdra desAI, dhIrajalAla TokarazI zAha jevA prakhara vidvAna lekhako ane patrakAga ApyA che. e samayanAM jaina patromAM keTalIka samAnatA jovA maLatI hatI. (1) DemI sAIjhamAM patro pragaTa thatAM (ra) vadhumAM vadhu 24 peja apAtAM (3) A patromAM mukhyatve dhArmika siddhAMtA, kriyAe ane nIti viSayaka lekhA apAtA. (4) mukhapRSTha cAlu raMgIna kAgaLamAM chapAtuM' (pa) mukhapRSThamAM duho ke prAcIna saMskRta zloka mukAte (6) A patromAM bAra mahinA sudhI pAnAne saLaMga nabara apAte. sana 1905mAM jaina zvetAmbara mUrti pUjaka kAnpharansa taraphathI ra Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI jene patrakAratva-eka abhyAsa 279 zrI gulAbacaMdajI ThaThThAnA adhipati paNuM heThaLa jaina konaransa herI nAmanA mAsikane prAraMbha karavAmAM AvyuM. e pachI sana 1912mAM herAnuM taMtrI sthAna zrI mehanalAla dalIcaMda desAIne soMpavAmAM AvyuM. emaNe "heranI pratiSThAmAM ghaNuM vadhAro karyo. sana 1919mAM "kejaransa hera7'nuM prakAzana baMdha thayuM. sana 1925mAM konpharansa dvArA mohanalAla dalIcaMda desAInA taMtrIpada heThaLa "jaina yuga zarU karavAmAM AvyuM. keTalAMka varSa sudhI jainayuge' samAjanI ane sAhityanI advitIya sevA bajAvI. e pachI saMjogovazAta jainayuga'nuM prakAzana baMdha thayuM. tA. 15-5-195bbI zrI mohanalAla dIpacaMda cokasInA taMtrIpada heThaLa "zrI vetAmbara konpharansa patrikA' nAmanI mAsika patrikA zarU thaI - gujarAtanA e samayanA kapriya tatvaciMtaka vADIlAla motIlAla zAhe ekalA hAthe tevIsa varSa sudhI "jena hitecaThTha (gujarAtI mAsika), jaina samAcAra" (hindI-gujarAtI patrikA) ane jene hitecchu (hindI pAkSika) calAvyAM. temanA kuzaLa taMtrIpada heThaLa A patromAM prANa pUrAye ane sAthosAtha patrakAra jagatamAM sabaLa prANasaMcAra thayo. samAja, dharma ane rAjakAraNanA praznone jovA, vicAravAnI temaNe AgavI navI daSTi ApI ane cepaDI karatAM copaDAne vadhAre mahattva ApanArI gujarAtI komane pitAnI tejAbI kalAsathI jAgRta karI. temaNe jene saMpradAyane vADAmAMthI bahAra kADhavA nibhika thayAno karyA. pote sthAnakavAsI hatA, paraMtu jaina samAjane nukasAna karanArA prazo ke prasaMge teoe acUka kalama calAvI. Ama karIne samAjane vizALa arthamAM vicAravAnI teoe bhUmikA bAMdhI ApI. zrI muMbaI jene yuvaka saMgha dvArA "muMbaI yuvaka saMgha patrikA (1929 thI 1942) "prabuddha jaina' (1932 thI 1970) "taruNa jena,' (1934 thI 19 0) "prabuddha jaina' (1939 thI 1953) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya pracArAta-gucchu 3 ane 'prabhu: jIvana' (1953 cau cAlu che) sAmayiko pragaTa thayAM. A patronA taMtrI tarIke caMdrakAnta sutarIyA, ratilAla koThArI, maNilAla mAhukamacaMda zAha, tArAcaMda kAThArI, paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyA ane cImanalAla cakubhAI zAha jevI pratibhAvaMta vicAra zIla vyakti hatI. vartamAna samayamAM pramuddha jIvana'nA taMtrI tarIke De|ramasAla cI. zAha sevA Ape che. zrI paramAnada kApaDiyAe e samaye samAjasudhAraka tarIke ane zrI cImanalAla cakubhAI zAhe rAjanIti kSetre peAtAnI kalama drAsa mahattvanA phALA ApyA. te vartamAna ta MtrI DaoN. ramaNulAla cI. zAhe sAhityakSetre ane temAMya jaina sAhityakSetre pramuddha jIvana' dvArA sAru evu yeAgadAna ApI rathA che. 28. navembara, 1913mAM zrI a. bhA. sthAnakavAsI jaina kansa dvArA jaina prakAza' sAptAhikanA prArabha thayeA. A patrAnA varSo sudhI ta MtrI tarIke zrI ema. je. desAIe virala sevA cyApa dazAzrImALI sevA satra (muMbaI)nA pAkSika 'zArkomALI'nA paNa taMtrI tarIke zrI. ema. je. desAIe bahumUlya sevA Ape. Ama jaina patroe sAmAnya janatAne rAjanaitika pariveza tarapha jAgRta karavAmAM mahattvanu" yAgadAna ApyuM che. vartamAna yugamAM patrakArattvanuM khUba ja jhaDapathI vyAvasAmikaraNa thaI rahyuM che tyAre jaina patrakArattva A pravRttithI bacI gayelu jaNAya che. Aje paNa vyAvasAvika bhAvanAthI bhAgye ja koI jaina patra cAlatu haze. adhikAMza jaina patro dhArmika matAnA pracAra-prasAranI sAthe naitikajIvana jIvavAnI preraNA ApatAM rahyA che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________