________________ 11 નદીઓ નાશકારક છે. કરવાની છાની ક્રિયા અહિં પ્રત્યક્ષ જણાય છે. સમુદ્રના ભારે પાણીને લીધે વહેણના પ્રવાહનો છેલે અટકાવ થાય છે, તેથી તેમાં રહેલ કાંપ ત્યાં ઠરી બેસે છે, અને તેનાં કરાડા અથવા વાંકી ભૂશિર બની પાણીની ઊપર નીકળી આવે છે. નદીના પાણીથી સાગરના વહેણુની ગતિ પણ અટકે છે, ને તે વહેણમાં આવેલી રેતીના કાંઠે કાંઠે જમાવ થતો જાય છે. એ રીતે નદીને કાંપ કચરે ઠરવાથી કાંઠાની જમીન સમુદ્ર તરફ વધે છે, ને સમુદ્રના વહેણમાં ની રેતી ઠરવાથી નદીના મુખોની આસપાસ દ્વીપો બને છે. ઉપર પ્રમાણે જમીન બનવાની બેવડી ક્રિયા ત્યાં ચાલે છે. નદીઓ ખેતરોને પાણી પાનાર, અને માલ લઈ જવાના માર્ગ છે.મોટી હિંદિ નદીએ પોતાના તળીઆમાં બેટ બનાવે છે. કિનારે આવેલી નીચી ભેજવાળી જમીન પર કાંપ કચરો પૂરીને નવી ભૂમી કરે છે, પોતાના મુખ આગળ ટેકરા, ભૂશિર, અને નવી જમીનો બનાવે છે, સમુદ્રને પાછા હઠાવી તિઓ ધીમે ધીમે પોતાના ડેટાઓ રચે છે. એ પ્રમાણે તેઓ જે જમીન ઉત્પન્ન કરે છે, તેને રસાળ પણ કરે છે. તિઓના માર્ગના નીચલા ભાગમાં સ્વાભાવિક રીત ખેતરને પાણી મળે છે, અને જમીનમાં ખાતર પૂરાય છે. પણ ઊપલા ભાગમાં માણસને આગળ પડી નહેર ખોદી તેમાંથી પાણી લેવું પડે છે. વળી નદીને રસ્તે દેશને માલ શહેરોમાં અને બંદરમાં ડે ખરચે લઈ જવાય છે; અને ધેરી નસે માણસના શરીરમાં જે કામ કરે છે તે આ નદીઓ બંગાળાના પ્રદેશમાં કરે છે. * નદીઓ નાશકારક પણ છે - પણ તેઓના વેગના બળને લીધે વખતે ભયંકર આકતિ બને છે. ભાગ્યે કોઈ વરસ રેલ વગરનું જાય છે. કિનાં ઢેર, ભરી મૂકેલું અનાજ, છાયલાં ઝૂપડાં, અને તેને લીધે છાપરે ચડી બેઠેલા ચિંતાતુર માણસ એ રેલમાં તણાઈ જાય છે. પતિમના માર્ગના ઉપલા ભાગમાં નહેરોવડે ખેતરોમાં પાણી લઈ જવામાં આવે છે, ત્યાં પાણી પાયલી માતબર જમીન તાવ ઉત્પન્ન કરે છે, અને કોઈ ઠેકાણે એ પાણીમાંનાં રેહ નામે ખારનો પોપડે ખેતરોમાં બાઝવાથી તેઓ નાશ પામે છે, અને તેમાં કાંઈ ઉગતું નથી. વધારે
