________________ બંગાળનો ડેટા. તાને લીધે ભાવિક હિંદુઓ એને કાંઠે દેહ પાડે છે. વળી ગંગાને કોઇ મોટાં શહેર છે. કલકત્તા, પાટણ, અને બનારસ (કાશી ) એને તારે વસેલા છે. એને મળનારી જમનાને તીરે આગ્રા અને દિલ્હી છે, જેને બે બે ભેગી થાય છે તેના નાકાની જમીન ઉપર અલાહબાદ છે. નદીઓથી થતું કામ.-હિંદના મેદાન પ્રદેશ વિષે સમજણ પડવાને માટે આ મોટી નદીઓ જે કામ કરે છે, તે આપણે સારી પેઠે જાણવું જોઈએ; કેમકે એ નદીઓ પ્રથમ જમીન પેદા કરે છે, પછી તેને રસાળ કરે છે, અને છેવટે તેની ઊપજ દેશ દેશાવર લઈ જાય છે. માણસ સુટિ ઊપર પેદા થયું, તે પહેલાં ઘણુ કાળ એ પ્રદેરો ઘણે ઠેકાછે પૃથ્વીની અંદરના અનિના જોરથી ઉચા આવ્યા, અથવા કોઈ જળસમયમાં થર બંધાઈ થયા. પણ કેટલેક ઠેકાણે નદીઓએ પર્વતમાંથી આણેલા કાંપ (કચરે અને મટોડી) નાતિઓ બન્યા છે, . અને આજે પણ અસલથી ચાલી આવેલી જમીન બનાવવાની એવી છાની રીત જારી છે, તે આપણે જોઈ શકીએ છીએ.હિમાલયથી સસુદ્રસૂધી જતાં બંગાલા પ્રાંતની ગંગા જેવી મોટી નદીના માર્ગની બે અવસ્થા છે. પહેલી અવસ્થામાં તે ખીણોને તળીઓ વહે છે, બને બાજુના દેશનું પાણી અને કાદવ રાખી લે છે, નાના વહેળાએ તેમાં ભળે છે, અને એમ વધતાં જતાં પાણી અને કાદવ સહિત લેવાથી આગળ ધસે છે. નીચલા બંગાળાના મધ્યભાગે ગંગા પહેચે છે એટલે એની બીજી અવસ્થાનો આરંભ થાય છે. અહીં મેદાની એકસરખી સપાટીને લીધે તેના વિરને અટકાવ થાય છે, અને તેના પ્રશાહમાં ફાંટા પડી ખાઓ થઈ જાય છે. જેમાં પાણીની ધારને એકાએક આંગળીથી અટકાવતાં તૂટક સે નીકળે છે, અથવા પાણીનો ઘા જમીર નાંખતાં માંહેના પાણીના રેલા અનેક દિશામાં ચાલેછે, તેમ અહીં બને છે. એમ બનેલાં નવાં વહેણમાંથી વળી ડાબે અને જમણે બેઉ બાજુએ બીજા ફાંટા છુટ છે. - બંગાળના ડેલ્યા. ત્રિકોણ પ્રદેશ.-એ નદીઓની ઘણીક શાખાઓથી વીંટાયેલા અને ભરાયેલા પ્રદેરાને બંગાળનો ડેલ્ટા કહે છે, નાનાં નાનાં વહે છેઆ વિશાળ સપાટ મૂલકમાં ધીમે ધીમે વહે છે.
