________________ બ્રહ્મપુત્ર. આવેલી ખીણમાં નીકળે છે; અને ત્રીજી ગંગા નદી જે ઉપલી કરતાં નાની છે તેમાં તેના દક્ષિણ ઢાળાનું પાણી વહે છે. સિંધુ અને સતલજ -સિંધુને બહુ પાણું પુરું પાડનારી સતલજ નદી છે. સિંધુ, સતલજ, અને બ્રહ્મપુત્ર, એ ત્રણેના મૂળ એકાંત ખીણમાં છે; ને તે એકમેકથી ઘણું દૂર નથી. એ ખીણ અને હિંદની વચ્ચે 15,000 ફુટ ઊંચા પહાડાની આડ છે. સિંધુ અને સતલજ પ્રથમ આથમણી દિશામાં વહે છે. પછી હિમાલયમાં દક્ષિણ તરફના માર્ગ મળવાથી તેઓ તે દિશામાં વળે છે. પંજાબમાં તેની સાથે બીજી નાની નદીઓ મળે છે, અને બને એક પ્રવાહ થઈ હિંદીમહાસાગરમાં ભળે છે. એમની લંબાઈ 1,800 માઈલ છે. જહ્મપુત્ર–બીજી બાજૂએ બ્રહ્મપુત્ર હિમાલયની પાછળ ઉગમણી દિશાએ વહે છે, તે આસામના ઈશાન ખૂણા સૂધી આવે છે. એટલે ત્યાં તેને બહાર નિકળવાનો માર્ગ મળવાથી એકાએક આથમણી દિશા ભણી વળે છે, પછી દક્ષિણ તરફ જાય છે, અને છેવટે બંગાળાના અખાતને મળે છે. સિંધુની પેઠે એના માર્ગની લંબાઈ પણ સુમારે 1,800 મૈલ છે. એમ સિંધુ અને બ્રહ્મપુત્રાહિમાલયની પાછળ પ્રથમ પાસે પાસે દિપાવદેિ છે. તેમની લંબાઈ સરખી છે, અને તેમનાં મુખ હિદની સામસામી બાજૂએ 1,500 માઈલને અંતરે છે. પર્વતો ફાડીને બહાર નીકળતાં પહેલાં બે ડુંગરી કેટની વચ્ચેની ખીશુમાં થઈને તેઓ ઘણે છે. સૂધી ગુપ્ત વહે છે, અને હિમાલયના ઉત્તર ઢાળનું પાણી હિંદના મેદાનમાં લાવે છે. બ્રહ્મપુત્રનું ખરેખરું મૂળ હજી માલૂમ પડયું નથી. હિમાલય પર્વતના કોટની પાછળ લગભગ ૧,૦૦૦ભાઈલ સૂધી તે શાપુ નામે ઓળખાય છે, અને પર્વત ફાડી બહાર હિંદના મેદાનમાં ઉતરે છે, ત્યારે આ મોટો નદ બ્રહ્મપુત્ર એટલે ( બ્રહ્મા અથવા) દેવનો દીકરો એવું સંસ્કૃત નામ ધારણ કરે છે. ગંગા અને તેને મળનારી મટી જમનામાં હિમાલયના દક્ષિણ ઢાળાનું પાણી આવે છે. સમુદ્રની પાસે આવતાં તેઓ બ્રહ્મપુત્રને મળે છે, અને તેમનાં મૂળથી 1,500 માઈલ છેટે બંગાળી અખાતમાં બહુ મુખે ભળે છે.
