________________ દેશનું વર્ણન. બીજો એટલે નદીઓને પ્રદેશ –જે મિોટાં વિરાળ મેદાનવાળા પ્રદેશમાં થઈ હિમાલયની નદીઓ વહે છે તે ઊપર કહેલા ચારમાંનો બીજે પ્રદેશ છે. એ વિસ્તાર પૂર્વ બંગાળી અખાતથી પશ્ચિમે હિંદી મહાસાગર સૂધી છે, અને એમાં હિંદી રાજ્યના ઘણું ધનવાન અને ઘણીઘાડી વસ્તીવાળા પ્રાંતો છે. ઘણું પુરાતન કાળથી ઈશાન અને વાઅન્ય ખૂણાને ઝાંપે થઈ પરદેશી લોકો હિદ ઉપર વારી કરતા આવ્યા છે. તેઓએ નદીને કાંઠે કાંઠે આગળ વધી તેમની પહેલાં આવી વસેલા લોકને દક્ષિણમાં દરિયા ભણું હાંકી મૂક્યા છે. એ નીઓના મેદાનમાં અને તેની આજુબાજુએ એટલે નીચલા બંગાળ, આસામ, અધ્યા, વાયવ્ય પ્રાંત, પંજાબ, સિધ, ૨જપૂતમ્યાને અને બીજા દેશી રાજ્યોમાં 15 કરોડ માણસે હાલ વસે છે. એ પ્રદેશની પશ્ચિમે સિંધુ નદી હિમાલયનું પાણી લાવે છે, પૂર્વે બ્રહ્મપુત્ર લાવે છે, અને ગંગા તથા તેને મળનારી નદીએ મધ્ય ભાગને રસાળ કરે છે. પંજાબમાં પાંચ નદીઓ સિંધુને મળે છે ત્યાર પછી બીજી કઈ નદી તેને મળતી નથી; તેને પૂર્વ કાંઠે રજપૂતસ્થાનનું મોટું રણુ લાગી રહે છે. છેક પૂર્વમાં બ્રહ્મપુત્ર આસામની હજી પણ ઓછી વસ્તીવાળી ખીણમાં વહે છે; પરંતુ દરિયા તરફ જતાં ગંગાની નજીક આવે છે, ત્યાં અને કઠે ઘાડી વસ્તી છે. ગંગા અને તને મળનારી મોટી નદી જમના આશરે એક હજાર માઈલ સૂધી હિમાલયને લગભગ સમાન્તર વહે છે. તેઓને હિમાલયમાંની બીજી ઘણીક નાની નદીઓ મળે છે. * ઉત્તર હિંદના ઘણુ ખરા ભાગોને એ નદીઓ પુષ્કળ પાણું પુરું પાડે છે, અને ખેતરને રસાળ કરનારી આ જલદાતા નદીઓને લોક પૂજે છે. ગંગા અને જમનાનાં પર્વતોમાં રહેલાં મૂળ પવિત્ર ગણાય છે. અલાહબાદ (પ્રયા) આગળ એ બંને નદીઓનો સંગમ થાય છે. ત્યાં વરસે વરસ હજારે લેકે જાત્રા જાય છે, અને સાગર બેટ આગળ, તેમનું એકઠું થયેલું વહેણ પહેલાં સમુદ્રને મળતું ત્યાં તો હજી દર વરસે જાનેવારી માસમાં મોટી જાત્રા ભરાય છે. ગંગાને લોક પ્રેમપૂર્વક મિયા એટલે મા કહે છે. ગંગા મિયામાં નહાવાથી જન્મારાનું પાપ ધોવાઈ - છે; અને એના જળ વડે શરીરની મટ્ટી સાગરમાં જાય એવી આતુર
