Tattvanyaya Vibhakar Part 01

Author(s): Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay
Publisher: Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan

Page 106

सूत्र - ३-४, द्वितीय किरणे ભાવાર્થ- તે ચેતનાલક્ષણ જીવ સંસારી અને અસંસારીના ભેદથી સંક્ષેપથી બે પ્રકારવાળો છે.” विवेयन-(१) संसारी-संसारवाणो. (अ) संसार मेटले माह 45२ना भी, भ3- 216 रन। કર્મોના આલંબને આત્માનું સંસરણ ચારેય ગતિમાં ગમન છે.
(आ) संसार मेटले बलवान भोड, भे नाम संसारनुं छे. (૬) સંસાર એટલે નારક આદિ રૂપ અવસ્થાઓ. તે તે અવસ્થાઓના યોગથી આત્મા સંસારી उपाय छे.
(૨) અસંસારી- જે સંસારી નહિ તે અસંસારી. અર્થાત્ આઠ પ્રકારના કર્મોથી શૂન્ય અસંસારી, બલવાન મોહથી શૂન્ય અસંસારી. નારક આદિ અવસ્થાઓથી શૂન્ય અસંસારી કહેવાય છે.
ત્યાં સંસારી-અસંસારી રૂપ બે ભેદના નિરૂપણમાં પ્રથમ સંસારી પદના ઉપન્યાસમાં એ હેતુ છે કે(क) संसारी पोना ५u वियो-मेको छ, भाटे संसारी ५६ प्रथम भूल छे. (a) પહેલાં સંસારી હોય તે જ અસંસારી બને છે. તે બાબત જણાવવા માટે સંસારી પદ પ્રથમ મૂકેલ છે.
() સંસારી પદ પ્રથમ મૂકેલ છે, કારણ કે- સંસારી જીવો સ્વસંવેદ્ય છે. પોતાના અનુભવનો વિષય છે.) સંસારી જીવોએ ગતિ આદિ પરિણામોનો અનુભવ કરેલ છે.
અસંસારીઓ (મુક્તો) તો અત્યંત પરોક્ષ છે, કેમ કે સંસારીના સ્વ અનુભવના અવિષય છે.
कथं संसारिणां बहवो विकल्पा इत्याशङ्कायां संसारिजीवानां प्रभेदप्रदर्शनमुखेन तान् दिङ्मात्रमुपदर्शयति
अत्र चेतनत्वेन जीव एकविधः । ४ । अत्रेति । जीवप्रकारनिरूपणप्रसङ्ग इत्यर्थः । जीव इति संसारिजीव इत्यर्थः असंसायुपेक्षयाऽयं विभागारम्भः, यद्वा जीवमात्रस्य द्विधैव विभागः सम्भवतीति ग्रन्थोऽयंपूर्वेणान्वितः। तथा चात्र यश्चेतनत्वेनैकविधो जीवः स द्विविध इत्यर्थः । यद्यपि ईदृशाभिप्रायोऽत्रेतिवाक्यस्य जीवलक्षणान्तरं योजने सुस्पष्टो भवति, तथापि जीवनानात्वसाधनार्थमेवमुपन्यासः कृतः । तत्सिद्धावेव प्रकारभेदनिरूपणसम्भवादिति बोध्यम् । १. एवम्भूतनये हि दशविधप्राणधारी जीवोऽभिमतस्स च संसार्येव, सिद्धस्तु न तथाविधः, असुमान् प्राणीत्यादिव्यपदेशाभावादिति भावः । केवलं भावप्राणवत्त्वात्तेऽपि जीवा इत्याशयेनाह यद्वेति ॥२. उपलक्षकोऽयं विभागः, तेनेन्द्रियानिन्द्रियसकायाकायसयोग्ययोगिसवेदसकषायाकषायसलेश्यालेश्यज्ञान्यज्ञानिसाकारानाकारभेदेन विभागसम्भवेऽपि न क्षतिरिति ॥ ३. एवञ्च प्रथमं द्विभेदमुक्त्वा नानात्वं प्रसाध्य किं सर्वथा जीवा नाना एवेत्याशंकानिवारणाय वस्तूनामेकानेकस्वभावत्वेन तत्प्रदर्शनाय चात्रेतिग्रन्थोक्तिः । जीवत्वादिस्वभावेनैकोऽपि संसारित्वादितत्तद्धर्मस्वभावत्वेन तथातथाव्यपदिश्यते, एकान्तकस्वभावतायां तेषां वैचित्र्यायोगेन तथातथाभिधाने प्रवृत्तिर्न स्यादेवेति भावः ॥