Tattvanyaya Vibhakar Part 01

Author(s): Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay
Publisher: Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan

Page 783

७४६
तत्त्वन्यायविभाकरे
प्रायशः प्रतिसमयवर्ती च । प्रक्षेपाहारस्तूपलभ्यते प्रायस्स च नियत कालीयः देवकुरूत्तरकुरुप्रभवा अष्टमभक्ताहाराः, संख्येयवर्षायुषामनियतकालीयः प्रक्षेपाहारः । एकेन्द्रियाणां देवनारकाणाञ्च नास्ति प्रक्षेपः, पर्याप्त्युत्तरकालं स्पर्शेन्द्रियेणैवाऽऽहरणाल्लोमाहारः, द्वीन्द्रियादीनां तिर्यङ्मनुष्याणाञ्चपरक्षेपाहारस्तमन्तरेण कायस्थितेरेवाभावात् । अन्ये तु यो जिह्वेन्द्रियेण स्थूलशरीरे प्रक्षिप्यते यः पुनस्स्पर्शेन्द्रियेणैवोपलभ्यते धातुभावेन प्रयाति स लोमाहार इति वदन्ति । तदेतदाहाऽऽहारकरणशीला इति त्रिविधान्यतमाहारकरणशीला इत्यर्थः । अथानाहारकानाह तद्भिन्ना इति त्रिविधाहारिभिन्ना इत्यर्थः । विग्रहगतौ वक्रगतिमापन्ना वक्रद्वये त्रिसमयोत्पत्तावेकस्मिन् समये, वक्रत्रये चतुस्समयोत्पत्तिके मध्यवर्तिनोद्वयोस्समययोर्वक्रचतुष्टये पञ्चसमयोत्पत्तिके मध्यवर्तिषु त्रिषु समयेषु, केवलिनस्समुद्धातावस्थायां तृतीयचतुर्थपञ्चमसमयेषु शैलेश्यवस्थायाञ्च हुस्वपञ्चाक्षरोद्गिरणकालमात्रं, सिद्धाश्च सदैवानाहारका इति भावः ॥
આહારકમાર્ગણા ભેદનું કથનભાવાર્થ – આહારક અને અનાહારકના ભેદથી બે પ્રકારની “આહારકમાર્ગણા' કહેવાય છે. આહાર કરવાના સ્વભાવવાળા આહારકો અને તે આહારકોથી ભિન્ન “અનાહારકો' કહેવાય છે.
વિવેચન - આહાર એટલે ઔદારિક આદિ પુદ્ગલોનું ગ્રહણ કે ભોજન. તે આહાર ઓજ આહારલોમાહાર અને પ્રક્ષેપ-કવલાહારના ભેદથી ત્રણ પ્રકારનો છે.
(૧) ઓજ આહાર-જ્યાં સુધી ઔદારિક આદિ શરીર નિષ્પન્ન ન થાય, ત્યાં સુધી તૈજસશરીરની સાથે કાર્મણશરીરથી જે ઔદારિક આદિ યોગ્ય પગલોને ગ્રહણ કરે છે, તે “ઓજસ આહાર' કહેવાય છે. સર્વ अपयप्ति (७२५॥ अ५याप्त) ®पो 'मोस माहारी' 53414 छ.
ત્યાં પ્રથમ ઉત્પત્તિમાં જીવ, પૂર્વશરીરના ત્યાગ બાદ વિગ્રહ (વક્ર)ગતિ દ્વારા કે અવિગ્રહ (ઋજુ) ગતિ દ્વારા ઉત્પત્તિદેશમાં-સ્થાનમાં આવી, પ્રથમ સમયમાં તૈજસ સહિત કાર્મણશરીરથી તપાવેલ ઘી-તેલમાં પડેલ પૂડાની માફક, તે પ્રદેશસ્થાનમાંથી તે તે શરીરયોગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે. ત્યારબાદ દ્વિતિય આદિ સમયમાં પણ જ્યાં સુધી અપર્યાપ્ત-કરણ અપર્યાપ્ત અવસ્થા સુધીનો પુદ્ગલગ્રહણરૂપ આહાર “ઓજસ माहार' हेवाय छे.
(૨) લોમાહાર-શરીરપર્યાપ્તિ બાદ બાહ્ય ત્વચા સ્પર્શનેન્દ્રિય-વિવર આદિથી લોમ (રૂંવાટા) વડે આહાર “લોમાહાર.” ઇન્દ્રિય આદિ પર્યાપ્તિઓથી પર્યાપ્ત “લોમાહારી' કહેવાય છે. કેટલાકના મતે
१. तत्र देवानां मनसा परिकल्पिताश्शभाः पुद्गलास्सर्वेणैव कायेन परिणमन्ति, नारकाणान्त्वशुभा इति विज्ञेयम् ॥