________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૨
શુભાનુબંધ
1 ડૉ. પ્રવિણ સી. શાહ સર્વજ્ઞ ભગવંતોએ જેન દર્શનમાં મોક્ષમાર્ગના ઉપદેશમાં અનુકૂળ ભૌતિક સામગ્રી મળે છે. પણ આ આખો સંસાર શુભાનુબંધ શબ્દને ખૂબ જ મહત્ત્વનો અને આત્મ વિકાસમાં અવિરતિમય છે. સંસારમાં પ્રવૃત્તિ કરું છું તે બધું પાપબંધનું કારણ ઉપયોગી સમજાવ્યો છે. આ શબ્દને સમજનારા અને જીવનમાં છે, અને તેથી સંસારનું પરિભ્રમણ છે, માટે આ અવિરતિથી છૂટવા અનુસરનારનો જ મોક્ષ થાય છે. એ સિવાય કોઈનો પણ મોક્ષ શક્ય માટે ધર્મ કરું, આમ જીવ વિચારતો નથી. સર્વવિરતિ ધર્મ છે. આખો નથી. મોક્ષે ગયેલા અને મોક્ષે જનારાએ આ શબ્દને બરાબર સમજી સંસાર અર્થ-કામરૂપ છે, અવિરતિરૂપ છે. અવિરતિ તે અધર્મ છે જીવનમાં ઉતાર્યો છે, ઉતારવાનો છે. દુનિયાના કોઈપણ દર્શન અને અધર્મ તે પાપ છે. આવું જીવ જો ઓધથી પણ માને તો તેના આટલી સચોટતાથી મોક્ષ પામવાનો માર્ગ બતાવ્યો નથી. અનુબંધમાં ફેર પડશે, અશુભ અનુબંધ શિથિલ થવાનું ચાલુ થશે,
આ લેખમાં જૈન ધર્મના અનુપમ રહસ્યને સમજી મોક્ષ પામવાની અને જો તેને પચાવી જાણે તો અનુબંધ શુભ પડે. મંઝિલે પહોંચવા જેની જરૂર છે તે શુભાનુબંધની ચર્ચા કરેલી છે. પૂ.આ.શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ કહ્યું છે કે તત્ત્વની રુચિ કે અરુચિ તે
ધર્મ કરીને અશુભ અનુબંધ ન પડે અને ધર્મ સંસારના અનુબંધનું કારણ છે, જે મનમાં છે. નિશ્ચયનયથી તો બંધનું કારણ પરિભ્રમણનું કારણ ન બને તે તેનો ઉપદેશ છે. અનુબંધ આખી પણ મન જ છે અને અનુબંધનું કારણ પણ મન જ છે. વ્યવહારનય સાધનાની મુખ્ય આધારશીલા છે. ધર્મ કરીને શુભબંધ સાથે અનુબંધ મન-વચન-કાયાને પણ બંધનું કારણ માને છે, વચન-કાયા સહકારી અશુભ ન પડવો જોઈએ. શુભયોગ વખતે જીવ ગુણોનું સેવન કરે કારણ છે. વચન-કાયાનું પ્રવર્તન મનને અનુરૂપ જ હોય છે. મારું છે. મન-વચન-કાયાની શુભ પ્રવૃત્તિ તે શુભ બંધનું કારણ છે, મન અહિંસક હોય તો મારા વચન-કાયા પણ મને અહિંસક જ પણ શુભ અનુબંધનું તે કારણ ન પણ હોય. આવો ધર્મ જીવ ફાવશે. આમ, મનની જ અભિવ્યક્તિ વચન-કાયામાં થાય છે. અનંતવાર કર્યા કરે છે પણ તે નિષ્ફળ જાય છે, યાને કે મોક્ષ આપી વ્યવહારનય સહકારી કારણને પણ માને છે માટે કહે છે કે પ્રસંગે શકતો નથી. આવા ધર્મથી ખાલી અભ્યદય થાય પણ તે ધર્મ મોક્ષનું મનમાં કષાય ઉત્પન્ન થાય તો તેને અનુરૂપ વચનની પ્રવૃત્તિ કરવી કારણ બનતો નથી. ધર્મનું મુખ્ય ફળ મોક્ષ આપવાનું છે, સંસારના સુખો નહિ, વિશેષમાં કાયાથી પણ તેને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ ન કરવી, અને મેળવી આપવા તે ધર્મનું આનુષંગિક કાર્ય છે.
જો કરશો તો કર્મબંધ વિશેષ થશે. સહકારી કારણ છે માટે તેને અનુબંધનું મુખ્ય કારણ તમારી મનોવૃત્તિ છે. અત્યારે ધર્મ કરવા પણ સ્થાન છે. સમંજસવૃત્તિથી કરાતા ધર્મમાં જે જે જ્ઞાન-દર્શન આવનારની માન્યતા શું હોય છે? ધર્મ કરવાથી આલોકના વિઘ્નો આદિની ક્રિયા થાય, તેનાથી તે તે ગુણોની શુદ્ધિ થશે. દૂર થશે, પરલોકમાં પણ ભૌતિક સુખો મળશે, માન-કીર્તિ-યશ અસમંજસવૃત્તિથી ધર્મ થાય તો જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રની શુદ્ધિ થતી અને અનુકૂળતાઓ મળશે, આવી આવી ભાવનાઓથી ધર્મ કરે. નથી, ફક્ત અભ્યદય જ થાય છે. સમંજસવૃત્તિ એટલે? સમંજસવૃત્તિ ઘણા તો માત્ર કુલાચારથી ધર્મ
એટલે ભગવાને જેનો નિષેધ કર્યો કરતા હોય છે. મો સાધક
છે તેના ત્યાગપૂર્વક અને જેનું અધ્યવસાય નથી હોતા તેથી તે નવપદ વિશેષાંક
વિધાન કર્યું છે તેના સેવનપૂર્વક ક્રિયા અકામનિર્જરા સ્વરૂપ છે. તે
મહાવીર જન્મ કલ્યાણક
થતી ક્રિયા, તે સમંજસવૃત્તિપૂર્વક ધર્મ સંસારના અભ્યદયનું કારણ
થતી ક્રિયા છે. તેમાં પ્રણિધાન
અને બને પણ મોક્ષનું કારણ બને જ
આદિ પાંચ આશયો જોઈશે. નહીં. મનોવૃત્તિ અશુભ હોય ત્યારે
ઓળી પર્વ નિમિત્તે
પ્રણિધાનરૂપ પાંચ આશયો તે પણ ગુણ સેવે, જેમકે જીવ દાન ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નો માર્ચ મહિનાનો વિશેષ અંક ‘નવપદ'
ભાવો. તેના વગરની બધી આપે છે તે તેની ભક્તિ-દયાનું | શીર્ષકથી પ્રકાશિત થશે.
પ્રવૃત્તિઓ મનથી, વચનથી કે પરિણામ છે, ઉદારતા પણ છે, | આ ખાસ અંકનું સંપાદન જૈન તત્ત્વ જ્ઞાનના અભ્યાસી કાયાની સ્થિરતાથી, ભગવાન પ્રત્યે ત્યારે પૂજ્યબુદ્ધિ પણ | અને મુંબઈ યુનિવર્સિટીના ગુજરાતી ભાષા વિભાગના એ કાકા૨તાથી, તલ્લીનતા હોય માટે તે ગુણ સેવતો હોય છે, | સહયોગી યવાન અધ્યાપક ડૉ. અભય દોશી કરશે.
સાથેની હોય, પણ જો પ્રણિધાન તેથી બંધ શુભ પડે છે, જેનાથી
વગેરે પરિણામ ન હોય તો તે
