Book Title: Vishvamangal Granthmala Part 01
Author(s): Veishankar Murarji Vasu
Publisher: Kamal Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005613/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ITIHIT graMthaHIII, -veNIzaMka2 murArajI vAsu ] / | / rane Jain Educate. International Fon Personer & Private Use Only jainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvamaMgala granthamALA bhAga-1 veNIzaMkara murArajI vAsu : - S Awwww kaccha kamala prakAzana TrasTa Poronowonaroroororooronovourercoono For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: kamala prakAzana TrasTa jIvatalAla pratApazI saMskRtibhavana, nizApoLa rilIpha roDa, amadAvAda, phena : 335723 C/o 380143 lekhaka veNIzaMkara murArajI vAsu prathama saMskaraNa : nakala 1000 dvitIya saMskaraNa : nakala 2000 tRtIya saMskaraNa : nakala 2000 tA. 15-2-1989 vi. saM. 205 mUlaya: rU. 15-00 muka: bhIkhAbhAI esa. paTela bhagavatI mudraNAlaya, dUdhezvara roDa, amadAvAda-380004 * * For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnA hAthe pitAne nAza aMgrejo te A dezamAMthI ucALA bharI gayA paNa te pahelAM yunivarsiTInA zikSaNa dvArA hajAre dezI aMgreje temaNe taiyAra karI dIdhA hatA. A dezanI dharatIne kAyamI kabaje karavA A eka ja upAya hato ke "dezanI prajAne badhI rIte barabAda karI nAMkhavI. A mATe tenI saMskRtine sarvanAza karo." A kAya paradezIo karavA jAya te prajA vIphare ane baLa karI bese eTale dezanA ja lekenA hAthe A sarvanAzane kAryakrama amalI banAvavAnuM anivArya hatuM. e mATe ja dezI aMgrejone taiyAra karavAmAM AvyA. Aje te e DIgrIdhArI, pazcimaparasta dezI aMgrejonI saMkhyA lAkha sudhI pahoMcI gaI che. A dezI aMgrejoe jANe ke ajANe emane maLelA zaikSaNika pazcimI vArasAne kAraNe saMskRtinAM tamAma kSetranA mULamAM ghA mArI dIdhA che. mekSalakSI saMskRtinA vRkSanAM tamAma aMgene hacamacAvI nAMkhyAM che. A zikSitone zikSita kahevA ke kema? e paNa eka savAla thaI paDe tevI temanI pazcima-parata nItirItie jevA maLe che. zrI veNIzaMkara murArajI vAsu A viSayamAM sArI evI jANakArI dharAve che. temane pratyeka vicAra judA judA viSaya upara vedhaka prakAza pheke che dAkhalA, dalIle ane AMkaDAo e dareka lekha pAchaLanuM emanuM baLa che. bezaka A lekhe sarvathA AdhyAtmika bhUmikA para nathI paraMtu AdhyAtmika jIvana jIvavAne janmasiddha hakka dharAvatI AryAvartanI mahAprajAnA sarvanAzane ghAtakI ane bhedI zastro te khullAM pADe che. ane e rIte Arya mahAprajAnI mahAsaMto-dIdhI dhamapradhAna cAra puruSArthanI saMskRtinI punasthApanA karIne mahAprajAnA AdhyAtmika starane majabUta karavAnA prayatnamAM A lekhe pitAne viziSTa phaLe noMdhAve che. | zrI vAsu jaNAve che ke sAMskRtika tane pazcima-parasta bhedI ane aNudhaDa nItirItinA hAlanA vegathI paNa naSTa karavAnuM cAlu rAkhavAnuM Avaze te bhAratIya prajAnuM AyuSya kadAca e-baso varSathI jhAjhuM nahi hoya! - zrI vAsunI vicAradhArA bhAratIya prajA sudhI pahoMce te temanA magajamAM paradezI ejanToe je. beTA khyAle bharI dIdhA che-jenA dvArA prajAnA tamAma jIvana stare hacamacI UDyA che-te badhA jaLamULathI ukhaDI jAya. abajo rU ne vyaya adhera hiMsA ane vyApaka durAcArane poSatI tamAma pragativAdI vicArasaraNIene joradAra lapaDAke bhAratI zrI vAsunI vicAraNA alpatama dhanavyaya, ahiMsaka praNAli ane vizuddha sadAcAranA nirmANanI bahumukhI janAthI khIcokhIca bharelI heya tema dekhAya che. jenA dvArA AtmA mokSabhAva tarapha cokkasapaNe AgaLa vadhe te vicAra H te pracAra ke te acArane ja mAruM anumodana heya te sahaja che. zrI zrIpALanagara vAlakezvara, muMbaI- 6 gurupAdapadyare vi. saM. 2033 dazerA , paM. zrIcandrazekharavijya For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamala prakAzana TrasTanuM nivedana bhAratIya prAcIna paraMparAone punarjIvita karatI zrI veNIzaMkara murArajI vAsanI ciMtanadhArane ame prakAzita karI rahyA chIe. lekhakazrIe AryAvartanI mekSalakSI saMskRtinA eka aMga - arthavyavasthAne pradhAnapaNe AtmasAta karyuM che. A viSayamAM temaNe Azcaryajanaka kheDANa karyuM che ema temanA vicAre uparathI sahaja rIte kahI zakAya tema che. bhAratanI arthavyavasthAmAM gAyapradhAna tamAma pazunI ahiMsA pradhAnapaNe bhAga bhajave che ema lekhaka makamapaNe mAne che. je viziSTa keTine pratibhAva A pustikA dvArA prajAmAM pragaTa thAya te lekhakanA vicArane vyavasthita AkAra ApIne pragaTa karatA rahevAnI amArI bhAvanA che. vadhu pramANamAM pracAra thAya te hetuthI ja kheTa khAIne paNa A TrasTa A pustikAnuM prakAzana kare che. pitAnA vicAronuM prakAzana karavA balla zrI vAsune ame aMtaHkaraNathI AbhAra vyakta karIe chIe. li. TrasTImaMDaLa, kamala prakAzana TrasTa anukrama ane pustakanuM nAma 1. saMskRtine sarvanAza 2. gosaMvardhana 3. pazuvinAzamAM prajAvinAza 4. mAMsAhAraH pazcimI saMskRtine abhizApa 5. bhAratanA mAthe gherAyelA vAdaLa 6. chANa, raheThANa, vAhanavyavahAra ane tela 7. mitra arthataMtre verele vinAza , 8. avAstavika annanIti 9. dArUbaMdhI 10. kuTuMba nijana visphoTaka bembazela! 84 136 218 248 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | [1] saMskRtine sarvanAza dezI-paradezI aMgrejo dvArA AryAvartanI chinnabhinnatA vizvamaMgala pranthamALAnuM bhUmikA - pustaka A dezanI samRddhine A dezanA vatanIo dvArA ja lUMTI zakAya evA uddezathI, A dezanA ja paisA vaDe ane ApaNI prajAmAMthI ja, aMgrejonI lUMTane saraLa banAvavAmAM sahAyabhUta thAya evA niSNAte pedA karavA lorDa mekolee aMgrejI keLavaNInuM mALakhuM jyAre taiyAra karyuM tyAre kahyuM hatuM ke "A aMgrejI keLavaNe dezamAM eka eve vaga pidA karaze je mAtra lehI ane raMgathI ja hiMdI haze. paNa temanuM saMpUrNa vyaktitva, AcAra-vicAra, temanA Adarzo, maMtavya, nIti vagere tamAma aMgrejI haze." dezI niSNAtoe karelI durdazA | mele kRta keLavaNInA yaMtramAMthI ghaDAIne bahAra paDelA AvA niSNAtee aMgrejI zAsana daramyAna aMgrejI zeSaNa nItine Teke ApyA karyo. ane bhAratIya samAjavyavasthA, arthavyavasthA ane hiMdusaMskRtine chinnabhinna karavAmAM aMgrejonA kuhADAnA hAthA banIne rahyA. jyAre aMgrejo ahIMthI gayA tyAre A dezanI sattAnAM sUtro anivAryapaNe niSNAtenA hAthamAM AvI paDayA. AvA thoDA niSNAta pradhAnamaMDaLanI ethe rahIne aMgrejI. na bhaNelA pacAsa karoDathI vadhu hiMdIo upara videzI vicAradhArA, tathA zoSaNa ane hiMsA upara ja nabhI zake evI arthanIti, ane paradezI saMskRti ThokI besADavAnA prayatna kare enAthI bhUMDuM bIjuM kazuM ja hoI zake nahIM. AjhAdInAM trIsa varSamAM A niSNae dezanI je durdazA karI che tevI durdazA kadI paNa kaI paNa paradezI humalAkhoroe ke zAsanakartAoe karI nathI. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agya mANasone seMpAyelI javAbadArIo jemanI nasomAM seMkaDo peDhIothI pazupAlakonuM ane kheDUtanuM lehI vahe che evA bhAratIya pazupAlako ane kheDUtane A dezanA pazusaMvardhana ane anna utpAdananI javAbadArI seMpavAne badale e javAbadArI mekole kRta yaMtramAMthI ghaDAIne bahAra paDelA kahevAtA pazuniSNAte ane kRSi niSNAtane, pitAnI yegyatAne kAraNe nahIM, paNa pradezavAda ane komavAdanA jore sattAsthAne AvI paDelAM pradhAnamaMDaLamAM seMpI dIdhI ! eTaluM ja nahIM paNa EA,0. (phAo) jevI saMsthAne tema ja vikAsa pAmatAM rAkhyuMne madada karavAnA bahAnA nIce (Aid to the developing countries) temanI vadhumAM vadhu zoSaNa karavA sthapAyelI World Bank ne kRSi ane pazusaMvardhananI bAbatamAM dakhalagIrI karavA devAmAM AvI. A bAbata paradezI zAsanane AvakAravA jeTalI ja kharAba che. ane A ja kAraNe deza anAja, ghI, dUdha, baLataNa ane raheThANa vagerenI kAramI achatamAM [ ane sahuthI vadhAre duHkhada te pIvAnA pANInA dukALamAM ] sapaDAya che, ane Arthika aMdhAdhUdhImAM aTavAI paDayo che. gAMdhIjIe jyAre kahyuM ke, "A dezane vaDApradhAna kheDUta ho joIe." tyAre temanA manamAM aMgrejI bhaNele (Agricultured expert). nahIM paNa aMgrejI na bhaNele peDhIdhara kheDUta haze e vize mane jarA paNa zaMkA nathI. hiMsaka athavA koI paNa sarakAranI e pavitra pharaja che ke temanA dareka prajAjanane anna, pANI, kapaDAM ane svaccha raheThANa maLI rahe eTaluM ja nahIM paNa dezanA dareka pazu pakSIne paNa temanAM khorAkapANI maLe evI rItanuM vyavasthita taMtra goThave. A badale jIvamAtrane temanI jarUriyAta pUrI pADavAnI pavitra pharaja bajAvavAmAM ApaNe sAva durlakSa karyuM che. UlaTuM pelA niSNAtoe ApaNI gAya sahita dareka For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAranAM pazu-pakSIonAM hADakAM, cAmaDAM, mAMsa ane zarIranA avayavenI (karaDe deDakAMo mArI, temanA paganI, mera jevA pavitra ane upacegI pakSIne mArIne temanAM pIchAMnI nikAsa karavAmAM Ave che.) tema ja rAjanI amo mAchalIo mArIne temanI nikAsa karI, ApaNA 'taMtrane saMpUrNa rIte hiM'sA upara avala'bita karI nAkhyuM che. hiMsA e rAbetA mujabanI kriyA che, ane rAjI meLavavAnI ke samRddha thavAnI svIkRta paddhati che, evI mAnyatA janmAvI che. saurASTranI durdazA paurASTranAM dUdha ane ghI eka samaye duniyAbharamAM prakhyAta hatAM. vaLI saurASTranuM ghI duniyAnA dezomAM nikAsa thatuM. Aje tyAM zuddha ghI jovA maLatuM nathI. tene khale enA AkhA sAgarikanArA je vaiSNuva, jaina ane zaiva matanA leAkInA pavitra tIrthadhAmathI patharAyele che, tyAMthI lAkhA Tana mAchalAM pakaDI tenI nikAsa dvArA hUDiyAmaNu meLavavAnA raste ApaNI sarakArane A niSNAtee caDAvI dIdhI che ane e rIte ApaNAM pavitra yAtrAdhAmA para paNa AvAM adhama ane hiM'saka mRtyu mATe pasaMdagI utArIne dharmanI, dharmasthaLanI ane leAkInI dharmabhAvanAnI ThekaDI uDAvIne UgatI peDhIne dharma pratye AdarahIna banAvavAmAM temane kazuM ajugatuM lAgatuM nathI. dharma, dharmasthaLe ane hiMsA vacce temaNe hiMsAne pasaMdagI ApI, tene AdaraNIya ane anivArya gaNAvI dharmasthaLonI maryAdAnA lepa karavAmAM jarA paNa khacakATa anubhavyA nathI. lokonI nArAjInI paravA .karI nathI. ekaulenA dezI satAnAe sarjelI khAnAkharAbI je dezamAM dUdha, ghInI nadIo vahetI tyAM Aje pIvAnuM pANI paNa durlabha banyuM che ane dArUnI relamachela cAlI che. je nadIe khAre mAsa pANIthI ubharAtI tyAM Aje dhULa UDe che. je prajA eka samaye yuropIya dezeAne khavaDAvatI te Aje paradezI saDeluM anAja pUrA baLataNane abhAve kAcu pAkuM rAMdhIne adhe bhUkhe peTe jIvana For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitAve che. prajAne saDeluM anAja meLavavAnI jeTalI ciMtA che, eTalI ja e zenA vaDe rAMdhavuM enI paNa ciMtA che. jema mAchalIe jALamAM taraphaDe tema lorDa mekolee utpanna karelA niSNAtenI. mAyAjALamAM phasAyelI prajAne moTo bhAga taraphaDe che. eka bAju mUDIvAda ane sAmyavAda tathA bIjI bAju bhAratIya asmitA vacce hRdayuddha khelAI rahyuM che tyAre dezanuM bhAratIyakaraNa karI mUDIvAda ane sAmyavAdane AkharI parAjaya ApavA prajA kaTibaddha bane. hiMsA, kAvAdAvA tema ja zeSaNa upara nabhI rahelA hAlanA arthataMtrane sthAne gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA upara AdhArita jIvamAtranA rakSaNa ane piSaNanA dhyeyavALI ane koI paNa jAtanI hiMsA upara pratibaMdha mUkatI arthavyavasthAne amala karavA saMpUrNa evadhabaMdhInI. nIti apanAve te mATe samaya pAkI gayela che. bhAratanI asmitA akhaMDita rAkhavA ane ayuddha tarapha ghasa-- DAI rahelI duniyAne zAMti ane sAcI samRddhine raste batAvavA saMpUrNa gevabaMdhI karavAnuM anivArya che. - gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSAne upaniSadanuM sUtra gaNI ene amala karavAmAM Ave te ja paradezI saMskRti, paradezIonI Athika pakkaDa, duSkALa, pralaya veratAM pUre, jherI havAmAna, nita. navIna bimArIo vagere saMkTonI pakaDamAMthI deza mukta thaI zakaze. vizvanI be arthavyavasthA (1) piSaka (2) zeSaka duniyAmAM be prakAranI arthavyavasthA che. (1) bhAratIya arthavyavasthA A arthavyavasthA gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA dvArA vikaselI che. A cAremAM gAya enuM madhyabindu che, ane reMTiye enuM pUraka baLa che. e artha vyavasthA prANImAtranuM rakSaNa ane piSaNa karavAnI bhAvanAvALI che. e eka sahuthI vadhAre vahevAruM vyavasthA che. kAraNa ke For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e vyavasthAmAM dhArmika, sAMskRtika, sAmAjika ane Arthika viSayAnA tANAvANA vaNI levAmAM AvyA che. eTale enA svIkAra ane amalathI samagra samAjanI sate mukhI unnati - koinuM paNa zaiASaNa karyA vinA zakaya bane che. * (2) pazcimanI yaMtra ane zASaNa-AdhArita athavyavasthA A arthavyavasthA zeSaNu, hiMsA, jUThANuM, anyAya ane nagna bhautikavAda upara ja vikaselI che. zeASaNanI bhAvanA e ja enuM madhyabindu che. A athavyavasthAnA be saMpradAya che : (1) mUDIvAda ane (2) sAmyavAda. sAmyavAda e te mAtra mUDIvAdano paDachAyA che. anainA dhyeya ane hastinA pAye te zeNu ane hi'sA ja che. ane vacce je vikhavAda che te te mAtra zeSaNa karavAnA adhikAra ane upAya paratve ja che. mUDIvAdI atha vyavasthAmAM vyakti ke saMsthA yaMtra ane mUDInA jora vaDe rAjyathI rakSita ane rAjya pAsethI tamAma prakAranI sagavaDa meLavIne samAjanuM zaiASaNa kare che. sAmyavAda, vyakti ke saMsthAnA samAjanuM zeSaNa karavAnA adhikArane paDakAre che; paNa zeSaNa ane hiM'sA vinA te tenI paNa hasti khatarAmAM hAya che. rAjya pAte ja potAnI prajAnuM ane vizvanI bIjI prajAonuM paNa zeSaNa cAlu rAkhe che.. vizvaSaeN ka : zASaNanI navI rIta. duniyAmAM saMsthAonI sthApanA, basethI vadhu varSa sudhI temanuM zeSaNu; be vizvayuddho ane bIjA vizvayuddha pachI paNa eziyA-AphrikAnAM rAjyamAM khaLavA, AMtaravigrahA, paDozI rAjya vaccenAM yuddho duSkALa, bhUkhamarA ane paLe paLe aNuyuddha phATI nIkaLavAnI bhIti, e tamAma pazcimanI zeASaka-hi*saka athavyavasthAnAM duSpariNAme che. zASaNakhAra zeSaNu karavAnI harIphAImAM e lekI aMdaroaMdara laDIne khuvAra thayA che eTale have ApaNuM zeSazu aMdaroaMkara jhagaDayA vinA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhu saraLatAthI ane vadhu tAkAtathI karavA mATe navedita rASTrone maMdada karavAnA Aid to the developing countries mahAnA nIce Co-operative exploiting society (sahakArI zASaka ma`DaLa) jevI World Bank ( vizva baeNMka)nI sthApanA karI che, ane tenA dvArA navAdita rASTranu zoSaNa karavAnuM cAlu rAkhyuM che. eka taraphathI Arthika vikAsa karavAnA bahAnA nIce World Bank dvArA lene ApIne rASTrane devAdAra rAkhe che ane khIjI taraphathI mahAsattA paDezI 'rAjgyAne laDAvavA abajo rUpiyAnI adyatana zastrasAmagrI ApI yuddho karAve che. ane e yuddhamAM zasro nAza pAme eTale tenA sthAne navAM zastro Ape che. Ama navedita rASTro taMgadilI, yuddha, bhUkhamaro veThatAM vadhu ne vadhu devAdAra thatAM jAya che. mUDIvAdI ane sAmyavAdI arthavyavasthA dvArA thatAM ThuMsA ane zeSaNanA mULamAM ghA karavA hAya tA bhArate pazcimI zASaka atha vyavasthA phagAvI daIne bhAratIya arthavyavasthA svIkAravI joIe. te ja ApaNe sAcI samRddhi ane zAMti meLavI zakIzuM. eTaluM ja nahI" mUDIvAdI ane sAmyavAdI bAne parAjaya ApIne duniyAne paNu, sAcI samRddhi ane sAcI zAMtinA raste dorI zakIzu. gAtyA sAme rASTrIya AgevAnAnA virodha [1] " govadhanI nItie rhiMduenI dhArmika bhAvanAne gaMbhIra AdhAta paheAMcADayo che. eTaluM ja nahi, bhAratamAM vasatI tamAma jAtione bhAre Arthika nukasAna veThavuM paDyuM' che. samasta rASTranAM hitanI khAtara geAvadhabaMdhIne gaMbhIratAthI vicAra karavA joie." --paDita madanama|hana mAlaviyA [2] "gArakSA bhAratanAM tamAma naranArInuM parama kartavya che. je niSThuratAthI gAya ane govazanA nAza karavAmAM Ave che te jotAM ApaNAM saMtAna kema jIvI zakaze e eka ciMtAnA viSaya che." --lAlA lajapatarAya For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] "hiMduo mATe e eka bhAre gauravanI vAta che, ke temaNe gArakSAne kanya mAnyuM che. paNa hindu mAtra gAyanI rakSA karIne khIjA` pazuonI rakSA karavAthI dUra rahe e te mATe zeAbhA bhareluM nathI." --caMga iMDiyA : gAMdhIjI 12-11-26 " jo ApaNe dukhaLa ane vRddha gAyane pUjya na mAnIe te tamAma dukha.La vRddha pazuone khatama karI nAkhIe. pachI e ja nyAyAnusAra tamAma bImAra, vRddha ane azakta mANasone pazu mArI nAkhIne A dezane garIbIthI mukta karI zakIe. te pachI e ja nyAyAnusAra thADA sazakta mANase hathiyAranA khaLe A pRthvI uparathI hiMsaka ane nirdoSa pazuone ane manuSyane pRthvI upara bhArarUpa gaNI e tamAmane nAza karI nAkhI ne pRthvIne legavI zake. paNa A bhArata dezamAM jema satra garIba ane mAMdA mANasA rahe che, tema ApaNAM pazuone paNa jIvavAnA ane rahevAnA adhikAra che." ** --yuiMga iMDiyA 27-8-25 gAvadha pratye gAMdhIjInA tIvra virodha I. sa. 1926mAM madrAsamAM maLela koMgresa adhivezanamAM hindumuslima ekatA sthApavAnI eka zarata tarIke muslimeAe geAvadha karavAnA temanA adhikAra svIkAravAnI mAgaNI karI, ane A samAdhAnanA muddo gAMdhIjIne batAvavAmAM AvyA. gAMdhIjIe kahyu ke, " hindu-muslima ekatA mATenI koI paNa zarata mane majUra che." sAya prACnA pachI gAMdhIjI sUvA mATe gayA. savAre jyAre UThayA tyAre tarata ja temaNe mahAdevabhAine uThADyA. gAMdhIjIe temane kahyuM, " me bhAre moTI bhUla karI che. mane yAda che ke kAle hindu-muslima ekatAnA musaddAmAM musalamAnoe gAvadha karavAnA adhikAra mAgyeA che. ane ApaNI govadhama`dhInI mAgaNIne bAjue haDaselI mUkavAmAM AvI che. tee geAhatyA kare e huM kema sahana karI zakuM? alabatta ApaNe baLA upayAga karI zakatA nathI, pazu temane samajAvI teA zakIe." For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM svarAjyanA badalAmAM paNa mAre gorakSAne Adarza paDate mUkI zakuM nahIM, tame satvara jAo, ane temane kahe ke e karAra mane maMjUra nathI. game te bane paNa A rIte huM gomAtAne dago daI zakuM nahIM." gohatyA dvArA cAtuvarNanI pAyamAlI harijananI pAyamAlI gehatyA dvArA aMgrejoe karelI harijanenI Arthika ane sAmAjika pAyamAlI karI che. - aMgrejo bhAratamAM be uddezathI AvyA hatAH (1) e samayanA duniyAnA sahuthI samRddha deza bhAratane gulAma banAvIne tenuM zeSaNa karavuM. (2) ane sahuthI vadhu vahevAru ane suvyavasthita hiMdu samAjane chinnabhinna karIne A dezamAM khristI dharmane phelAve kare. A dhayeyanI siddhi mATe emaNe hiMdudharma ane hiMdu samAjavyavasthAne jhINavaTathI abhyAsa karyo, ane abhyAsane aMte eka pachI eka janAo ghaDavA lAgyA. cAra varNanI vyavasthA hiMdu samAja mukhyatve cAra varSomAM vaheMcAyeluM hatuM. brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra. hiMdu samAjane eka virATa puruSa rUpe kalpavAmAM AvyuM hatuM jemAM brAhmaNane e virATa puruSanA mastaka rUpe, kSatriyane . bAhu rUpe, vaine piTa rUpe ane zudrone page rUpe kalpavAmAM AvyA hatA. brAhmaNanuM kartavya vidyA ane saMskAronI jALavaNI karavAnuM ane phelA karavAnuM hatuM. kSatriyanuM kartavya samAja ane dezanuM rakSaNa karavAnuM hatuM. venuM kArya vepAra vANijya kheDavAnuM hatuM ane zudronuM kArya samAjane Avazyaka evI sevA karavAnuM hatuM. (gulAmI nahi.) A cAra varNanAM kAryane anulakSIne temanA jIvana-vyavahAre nakkI karavAmAM AvyA hatA. A vahevAra nakkI karavA pAchaLa keIne eka bIjAthI UtaratA gaNavAne Azaya jarAya na hatuM. zahera ane gAmaDAonI For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA paNa A cAre varSonA kAryakSetrane dhyAnamAM rAkhIne ja nakkI karavAmAM AvI hatI. vasavATanI vyavasthA gAmamAM dareka varNanAM raheThANe, temanAM kAryomAM vikSepa na paDe ke AkhA gAmane vividha vargonA vyavasAyathI agavaDa na paDe, e rIte baMdhAtAM. brAhamaNavADo evA sthaLe baMdhAte jyAM vidyAbhyAsa karavA mATe zAti rahe. vepArIonA bajAra gAmanI vacce rakhAtA. kArIgare. ne vasavATa alaga rahete ane harijanono vasavATa je dizA tarapha pavana vahete heya e dizAmAM rakhAte, jethI teo marI gayelAM DhoranAM je cAmaDAM kamAvatA, tenI gaMdha AkhA gAmamAM prasarI jAya nahIM. ( A pramANe sahu sahunA vyavasAya pramANe leke gAmamAM eka ke bIjA cheDe rahetA. AmAM UMcanIcanI tiraskArabharI bhAvanAne sthAna na hatuM, paNa gAma lekenI sagavaDa sAcavavAnI vyavasthA jarUra hatI. vyavasAya-vyavasthA carmaudyoga ane vaNATakAma e harijananA be mukhya vyavasAya hatA. te uparAMta temanI pAse ekAda be vIghAM jamIna paNa rahetI, jemAM teo pitAnA mATe anAja ugADI letA ane anAja kApaNInA samayamAM khetaramAM majUrI (anAja laNavuM vagere) karIne paNa AkhA varasanuM anAja meLavI letA ane A traNe kAryone aMge bAkInA traNe varNo sAthe temane dhaMdhAkIya saMbaMdhe rahetA. bhAratanA arthataMtrane AdhAra I. sa. 1857 sudhI bhAratanuM arthataMtra saMpUrNa rIte govaMza AdhArita hatuM. eTale dezamAM gAya ane baLadanI ati vizALa vasatI hatI. dezanAM khetI, piSaNa vahevAra, raheThANa, saMrakSaNa, baLataNa, vaidakIya sAravAra, musApharI vagere aneka kSetro ge-vaMza AdhArita hatAM. cheka 1857 sudhI dezamAM saMpUrNa govaMzabaMdhIne kAyade hate. I. sa. 1804 sudhI je rajapUta rAjAoe aMgrejo sAthe karAra karyA temAM For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evI kalama rahetI ke aMgrejoe temanA pitAnA kabajAnA pradezamAM paNa evadha kare nahIM. e jamAnAmAM dUdha ghInI evI relamachela hatI ke dUdha vecavuM e paNa pApa gaNAtuM. te pachI kudaratI mote marI gayelA gAya-baLadane te ke vece? be saMskRtimAM taphAvata bhAratanI ane pazcimanI saMskRtimAM mahatvane taphAvata e che ke pAzcAtya pitAnI cIjavastuonA bhAva UMcA rAkhavA tene nAza karI bajAramAM mAlanI achata UbhI kare che ane jarUriyAtavALAonuM zeSaNa. kare che, athavA bhUkhe maravA de che. amerikAe duniyAnAM anAjanAM bajAro upara pitAnuM varcasva jamAvyuM te pahelAM eTale ke bIjA vizvavigraha pahelAM, ghauM ane kophInA mAlanI bajAramAM achata rahe ane e achatane lAbha laIne bhAva UMcA rAkhI zakAya te mATe lAkha Tana anAja bALI nAkhyuM hatuM, athavA samudramAM DubADI dIdhuM hatuM. I. sa. 196lmAM yuropamAM mAkhaNane ja vadhI paDayo tyAre tenA bhAva ghaTI na jAya te mATe tenuM utpAdana ghaTADI nAkhavA 35 lAkha. sArI dUdhALa gAye ne mArI nAkhavAmAM AvI. paNuM bhAratanA leke, pitAnA upayoga karatAM vadhAre hoya evI cIjavastu bIjA jarUriyAta-- vALAne ApI devAmAM mAne che. ogaNIsamI sadI sudhI bhAratanI gAye. puSkaLa dUdha ApatI. lagabhaga dareka ghera gAya hatI ane sAmAnya rIte. roja 30 thI 40 zera dUdha e gAye ApatI; eTale leTo pitAnI jarUriyAtathI vadhArAnuM dUdha jarUriyAtavALAne mata ApI detA. dUdha. vecavAmAM pApa eTalA mATe manAvyuM ke e vecavAthI nabaLA jarUriyAta.. vALAnI jarUriyAta vaNakI rahe ane dhana kamAvAnI daSTithI gAyanuM zeSaNa thavA lAge. - A ja niyamane AdhAre kudaratI mote marI jatAM pazuo hari.. janane maphata ApI devAmAM AvatAM. savarNo taraphathI harijanene e eka Arthika sahAya hatI. maphata maLelAM, marelAM pazuonAM cAmaDAM For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vidhi samA mahAjane apIne khetara kamAvI temAMthI vividha samAja-upayogI vastu banAvavAnuM kAma A harijana kema karatI. khetInI siMcAI mATe kUvAmAMthI pANI kheMcavA. cAmaDAnA deza banAvI ApIne khetIne samRddha banAvavAmAM harijana. kemane phALe mahatvane hate. maphata kAcA mAla (cAmaDuM) meLavI temAMthI vividha samAja upayogI vastuo teo e che bhAve vecI zakatA ane e rIte cAra varSe eka bIjAne sahAyabhUta thatA. dezanA arthataMtramAM harijanene phALe khUba mahatvane hate. . prathama zikAra - paNa I. sa. 1857nA baLavAmAM bhArata hAryuM ane aMgrejoe karelA julmathI trAsI gayuM. e takane lAbha laIne aMgrejoe vizALa pAyA upara vadha karavAnuM ane katala karelAM gAye ane baLadenAM. tamAma cAmaDAM nikAsa karavAnuM zarU karyuM. ane hiMdu samAjavyavasthA. uparanA hakalAne sahu prathama zikAra harijana banyA. 43 varasamAM kula 1,66702,47,840 rUpiyAnAM cAmaDAM nikAsa thaI gayAM. e jamAnAmAM eka gAyanI kiMmata be rUpiyA AsapAsa hatI.. ane zrI ramezacaMdra datta temanA pustakanA bIjA bhAganA pAnA 50 upara lakhe che ke eka baLadanI kiMmata mAtra 33 thI 6 rUpiyA vacce rahetI.. paNa A tetAlIsa varSa daramyAna bhAratamAM 1877, 1878, 1889,. 1892, 1897 ane 1900nAM varasamAM cha bhayAnaka dukALa paDayA, jemAM deDha karoDa manuSya bhUkhathI marI gayA. kudaratI rIte ja AvA kAramAM duSkALa varasamAM gaye ane baLadanI kiMmata khUba ja ghaTI. gaI hatI. nikAsa thayelA cAmaDAnI kiMmata jotAM ema lAge che ke aMgrejoe 43 varasamAM eAchAmAM ochAM traNa abaja pazuo(gA. ane baLade)ne saMhAra karI nAkhyuM. samasta hiMdu samAja upara ane. khAsa karIne harijane upara A maraNatola phaTako hate. temane maphata. maLatuM kAcuM cAmaDuM nikAsa thaI gayuM hatuM ane gAnI A kalpanA tIta saMhAralIlAnA kAraNe temanI saMkhyAmAM khUba ja ghaTADe thaI jatAM kudaratI mete maratAM pazuonI saMkhyAmAM paNa khUba ghaTADe thaI jatAM. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 harijanene maphata maLatA kAcA mAlane (kudaratI te marI jatAM pazuone) puravaThe tadana kapAI gaye, ane samagra harijana keme pitAne carmaudyoga gumAvI daIne bekAra banI gaI. saMpUrNa bekAra banI gayelI samasta harijana kema eka taraphathI samAjanA vargo sAthene vepArI ane sAmAjika saMbaMdha gumAvI beThI, ane bIjI taraphathI garIbI, gaMdakI, vyasane vageremAM aTavAI jaIne samAjathI dUra dhakelAtI gaI. A badhuM banyuM te pahelAM harijane gAmanI grAmapaMcAyatomAM, gAmane cera ke gAmanA maMdiranA oTale paNa sAthe besatA ane gAmanI paMcAyatanA vahIvaTamAM bhAga letA. sAmudAyika bekArI ane temAMthI pragaTelA garIbI, gaMdakI ane vyasanee temane samAjathI alaga te pADI nAkhyA, paNa eTalA te behAla banAvI dIdhA ke teo peTanI Aga ThAravA mATe marelAM DhoronuM mAMsa paNa khAvA lAgyA. AbhaDacheTa pAchaLanI bhAvanA hiMdu samAjamAM AbhaDacheTa e kAMI kharAba cIja nathI. AbhaDa. cheTa pAchaLa koI tiraskAranI bhAvanA nathI. paNa svacchatA ane pavitra tAnI bhAvanA che. ucca varNana hiMduomAM teo pUjA ke bIjA pavitra kAryamAM rokAyelA hoya tyAre temanA pitAnAM kuTuMbIjanone paNa teo aDakatA nathI, tema ja pitAnA gharamAM devasevAnAM sthaLe snAna karIne pavitra thayA vinA praveza paNa karatA nathI. ene artha e nathI ke teo kuTuMbIjanene pitAnA karatAM halakAM gaNe che. paNa aMgrejonI -jALamAM phasIne nUtana keLavaNI pAmelA hiMdue AbhaDacheTa zabdane anartha karIne ane harijananA Arthika, sAmAjika temaja sAMskRtika adha:patananA kharA kAraNathI ajJAta rahIne harijanenA AkhA praznane AbhaDacheTamAM aTavAvI dIdhA. 50thI vadhAre varasa sudhI ApaNe AbhaDa- peTanA ane harijanane thatA sAmAjika anyAyanAM daNa retAM rahIne paristhitine vadhu pheTaka banAvI che. tenAthI na te dezane kAMI phAyado zake che, na te harijana kemane. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 13 aTavAyelA dezanetAe harijananA maMdira praveza, eka ja kUve pANI bharavuM ane. gAmanI vacce temane vasAvavA, evA pracAramAM dezanetAo aTavAI gayA. che ane A praznanuM kharuM mULa je dehatyA ja che te baMdha karavAne. teo virodha karyA kare che. ane A rIte harijanene sAmAjika tema ja Arthika utkarSa sAme pahADa jevA avarodha cAlu rAkhe che. aMgrejonI hatyAnI nItine bIjo zikAra : kSatriya gohatyA dvArA harijanane pAyamAla karIne aMgrejoe hiMdu samAjarUpI virATa puruSanA paga bhAMgI nAkhyA. e rIte gauhatyA dviArA kSatriye rUpI be hAthane paNa nirbaLa banAvI dIdhA. - kSatrinuM kartavya kSatrinuM kartavya deza ane samAja upara Aphata Ave tyAre laDavAnuM ane zAMtinA samaye khetI karavAnuM hatuM. paNa binakSatrinI khetI ane kSatrinI khetImAM pharaka hate. kaNabI jAte khetI kare. ane tenA kuTuMbanI strIo khetImAM madada kare. paNa kSatrine jAte khetI karavI paravaDe nahIM, kAraNa ke gAma upara bhaya Ave ane bugIo Dhola vAge ke kSatriyane te je hAthe caDyuM te hathiyAra laIne laDAInA medAnamAM doDI javuM joIe. dazerA vIte ane kApaNInI mosama hoya tyAre je laDAI AvI paDe te tyAre ja kSatriyane. khetara cheDI raNavATane mArga leve paDe. vaLI temanI strIo paradAmAM rahetI eTale khetaramAM puruSavargane madada karavA ke temanI gerahAjarImAM khetInI dekhabhALa rAkhavA teo khetaramAM AvI zakatI nahIM. AthI temane khetI mATe sAthIo rAkhavA paDatA. Ama temane khetIne kharaca. binakSatriya kheDUte karatAM ghaNuM vadhAre Avate. baLavA pachI kSatriyanI sthiti sane 1857nA baLavA pachI dezamAM rAjakIya zAMti AvI zakI. laDAIone bhAya nAbUda thaye. dezI rajavADAMo sAthe aMgrejoe nave. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -sasthI karAra karyA, jenI rUe rajavADAMone pitAnA lazkaramAM bahu meTo ghaTADe karavuM paDayo. keTalAMka rAjane te briTizaree khAlasA karyA. eTale e rAjanAM tamAma lakara vikherI naMkhAyAM. aMgrejoe paNa laDAIne bhaya nAbUda thatAM pitAnA lazkaramAM ghaTADo karyo ane je navI bharatI karatA temAM kSatriya sivAyanI Itara kemene paNa sthAna ApatA. kSatrine khetIviSayaka kharca vadhate gaye, ane utpAdana ghaTatuM. gayuM. mahesUlanA dara vadhatA gayA ane temanA sAmAjika rItarivAjone kharca paNa ghavArIne kAraNe vadhate gaye. rAjakta kema tarIke teo rAjavaMzI tarIke rahevA TevAyelA hatA. eTale temane jIvanakharca paNa vadhate gaye. khetI sivAya temanI pAse bIjo koI vyavasAya hite nahIM ane gauhatyA vadhatI javAthI A khetI te bhAMgatI jatI hatI. eTale kSatriye upara AphatanAM vAdaLa gherAyAM. lazkaramAM bharatI baMdha thavAthI ardhabekArImAM sapaDAyelI ane kuTuMbanA bharaNapoSaNa mATe muzkelI anubhavatI A kema temanI rUDhio sAmAjika prasaMgenA kharacane pahoMcI vaLavA makAne ane jamIne tathA jAgIre ane pazuo vecAvA lAgyAM. jemanA zaurya ane samarpaNane jagatamAM jeTa nathI evI kSatriya kema gauhatyAnA sIdhA pariNAma rUpe garIbI -ane bekArImAM bhIMsAvA lAgI. ane A kAraNe anya vaNe sAthenA, khAsa karIne navI keLavaNI pAmatA samAja sAthenA temanA saMbaMdha kathaLatA gayA.. eka sAmAnya niyama che ke manuSya jyAre bekArI ane garIbImAM sapaDAya che tyAre vividha vyasanenA lega bane che. kSatriya temAMthI apavAda banI zakyA nahIM. saMbhava che ke je samAjanA rakSaNahAra tarIke teo samAjamAM mAnapUrvaka ane gauravathI rAjavaMzI tarIke rahyA hoya te ja samAjamAM bekAra-garIba mAnavI tarIke UbhA rahevAnuM emane hiNapatabhareluM lAgyuM hoya, eTale ApameLe ja samAjathI dura rahI teo vyasanemAM ekalA aTUlA jIvana vitAvatA thaI gayA For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya, garIbInI lAcArIthI ghaNI vakhata teo lUMTaphATane raste paNa caDI javA lAgyA hoya, ane A kAraNe teo samAjathI vadhu dUra ThelAI gayA heya. daridratAe A apratima zauryavatI temane khUba ja dayAjanaka sthitimAM ANa. mULa aMgrejoe hiMdu samAjarUpI virATa puruSanA harijanerUpI paga ane kSatrirUpI hAtha bhAMgI nAkhIne samAjane apaMga banAvI nAkhe. gauhatyAnI nItine trIjo ane ethe zikAra - "brAhmaNe ? ane "vai , aMgrejoe A deza upara pitAnuM Adhipatya sthApyuM te pahelAM A dezamAM dara 400 mANasonI vastI vacce eka nizALa hatI. jyAM vidyAthIene dareka prakAranI zArIrika, bauddhika keLavaNI maLatI hatI. maphata vidyAne A pravAha relAvanAra brAhmaNa hatA. vidyA bhaNavI ane bhaNAvavI e temanuM kartavya hatuM ane kSatriye tema ja vize temanA ane temanI vidyA saMsthAonA nibhAvanI javAbadArI upADatA, eTale brAhmaNane paNa bIjA koI vyavasAyanI jarUra na hatI. vaizya vaga para pharake je vaizya vage vepAra ane vANijyamAM aMgrejone haMphAvyA hatA temane temaNe sattAnA jore ane julmI bhAratavirodhI kAyadAo vaDe gaMgaLAvI nAkhyA. temanA vepAradhaMdhA bhAMgI nAkhyA. muMbaI, madrAsa, kalakattA jevA baMdaramAM pitAnuM vahANavaTuM kendrita karI, bAkInAM seMkaDo aMdane ane tyAMnA vepAra-vANijaya kheDanArAone bhAMgI nAkhyA ane paradezI mAlanI ejansIo, mukAdamI, dalAlI, vividha mAlanA ijArA, konTrAkaTa vagere ApIne potAnI bhArata virodhI nItine Teke Ape evA navA AsAmIo UbhA karyA. A navA AsAmIone dAnapravAha brAhmaNa ane temanI vidyAsaMsthAo tarapha javAne badale, agere khaza thAya e rIte, ane aMgrejI saMskRtinI pakaDa majabUta thAya e rIte vahevA lAgyuM ane e rIte brAhmaNanI vidyAsaMsthAo ane brAhmaNanI AjIvikA baMdha thaI gayA. For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sAMskRtika vizvAsa sthAonA nArA eka taraphathI A brAhmaNa vaga ane tenI vidyA saMsthAone poSanArA kSatriyA ane vaizyA bhAMgI paDyA. khIjI taraphathI A vidyAsaMsthAone rAjye amAnya karI. aMgrejoe gAmegAma peAtAnI nizALe sthApI. tyAM videzI bhASA, saMskAra ane vicArAnA pracAra karavA lAgyA. e nizALA rAjyamAnya anI ane temaNe akhatyAra, karelI. gauhatyA tathA bIjI bhAratavidhI nItine kAraNe ane vadhI rahelI ekArIne kAraNe sarakArI nAkarI meLavavAnI lAlasA eTalI tIvra thaI ke lAke peAtAnAM khALakane sarakArI nizALAmAM ja mokalavA lAgyA. sarakArI nItie aMgrejI na jANanAra vidvAna karatAM sAta cAMpaDI. aMgrejI bhaNanArane samAjamAM vadhu pratiSThA ane UMcI nAkarI ApI. eTale brAhmaNAnI vidyAsaMsthAe jhaDapabhera tUTI paDI. je jhaDapathI rijanA ane kSatriyA bhAMgI paDyA eTalI ja jhaDapathI brAhmaNA ane emanI vidyAsaMsthAe paNa bhAMgI paDI. brAhmaNNA pAse vyavasAya karI zake evI sthiti aMgrejoe rahevA na dIdhI. dAna svIkAravA mATe jemane AjIjI karavI paDatI te brAhmaNeA dAna mAgavA nIkaLe evI sthiti sarjAI gaI. . mekolenA zikSaNa dvArA phelAvAyelAM jUThANAM navI apAtI keLavaNImAM brAhmaNAne vividha rIte utArI pADavAmAM AvatA hatA. yuge sudhI jemaNe samAjane vidyA saMskAra ApIne. samatAla saMgaThita rAkhyA hatA temane alajI, bhikhArI vagere vizeSaNAthI navAjIne samAjamAM temanI pratibhA khaDita karavAmAM AvI; ane te paNa navI keLavaNI pAmelA hiMdue dvArA ja, A dezanA patana mATe jANe ke brAhmaNA ja ghAra parArSI hAya evI mAnyatA navI keLavaNI pAmatI prajAmAM phelAvA lAgI.. sAmyavAdI bhASAmAM jene Brain wash kahe che evuM A bhAratanI navI. aMgrejI keLavaNI pAmatI UgatI prajAnuM Brain wash hatuM. A sarvanA For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 anartharUpa gahatyA hatI e vAta tarapha koInuM lakSya gayuM nahIM.. paNa gAtyAnI nItie samagra hiMdu samAjane bhAMgI nAkhyA hatA. hiM'du samAja jene pUjatA e devanI mUrti e islAmI AkramaNukhArAe bhAMgI, paNa tAya hi'du samAja ( virATa puruSa ) bhAMgyA nahIM. a Mgrejo tA hiMdunI devamUrtione aDakavA nahIM, paNa e mUrtine pUjanAra samAjane ane tenAM tamAma agene evadha dvArA chinnabhinna karI nAkhyAM. navA zikSaNa verelA vinAya dezanI bauddhika ane sAMskRtika netAgIrI vidvAna brAhmaNNAnA hAthamAM hatI. aMgrejonI geAvadha ane keLavaNIviSayaka nItine kAraNe vidvAna brAhmaNeAnA hAthamAMthI te netAgIrI jhUTavAI gaI ane agrejI bhaNelA ane agrejI saMskRtithI prabhAvita thanA hAthamAM sarakI gaI. A navI keLavaNI pAmelA vaga pAtAne vicakSaNa ane pragativAdI mAnatA ane aMgrejI na bhaNelA vizALa mAnava samudAyane potAthI UtaratA, pachAta ane saMkucita manedazAne mAnIne tene ghRNAnI dRSTithI jovA lAgyuM. prajAmAM mekAle saMpradAyanA je navA varga paidA thaye tene A dezanI bhASA, saMskAra, dhama, rItarivAja, kulAcAra vagere pratye sUga hatI. ane je a MgrejI bhaNelA na hatA temanI pratye napharata paNa hatI. A dezanA paisA vaDe ja A dezanAM bhALakone a Mgrejo navI keLavaNI ApatA hatA ane e navI aMgrejI keLavaNI pAmelA hiMdu dvArA ja ApaNA dhama ane saMskRtinAM vividha kSetronA mahAgauravAne kha'hita karatA hatA, ane zeSagu karavA mATe temane kuhADAnA hAyA manAvatA hatA. Aya prajA upara baLAtkAra je muThThIbhara niSNAte temaNe taiyAra karyAM temanA dvArA, vizvanI vasatinA kSetre khIjA naMkharanI prajA upara paradezI saMskRti, vidyA, For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vicArasaraNI, arthavyavasthA vagere ThekI besADavAnA kAvAdAvA karavA e eka mahAna ane saMskRta prajA uparane niya baLAtkAra che, jene vizvanA ItihAsamAM kayAM ya joTo jaDe tema nathI. A atyAcArathI dharma, saMskRti ane vidyAne pracAraka brAhmaNa varga bekArI ane garIbImAM sapaDAIne samAjane upekSita varga banI gaye. A pramANe dehatyAnI nItithI brAhmaNa vargane paNa bhIMsamAM laIne bhAratamAM je kAMI paNa zreSTha ane samAjopayogI hatuM tenA upara pitAne vinAzaka phera paMjo phelAvI dIdhe. gehatyAnI nItithI muslima paNa AphatamAM muslimone eka mATe varga pazuucheranA dhaMdhAmAM rokAyele hatuM, ane teo gAye ja pALatA. gehatyAnI nItithI baLadane puravaTho ghaTavAthI ane tenA bhAva vadhavAthI sArA sAMDhane puravaTho kapAI gaye. kheDUte meM mAgyA paisA ApIne sArA vAchaDA baLada tarIke vAparavA laI javA lAgyA. eTale sAMDha mATe vAchaDAnI kheMca UbhI thaI. ane game tevA garIba vAchaDAne sAMDha tarIke upayoga thavA lAgatA sArI gAyanI olAda ghaTavA lAgI. adhUrAmAM pUruM pazuonAM kherAkanI (kapAsiyA - kheALa, bhUsuM vagere) nikAsa thavA lAgI. bIjI bAju paradezIo mATe khetapedAzanI cIjone puravaTho cAlu rAkhavA cariyANu jamIne khetImAM bheLAI javA lAgI, eTale ghAsacArAnI taMgI thaI. tenA bhAva paNa vadhatA gayA. Ama muslima mAladhArIonI gayenI elAda bagaDatI jaI dUdhane puravaTho ghaTate gaye ane tethI temanI AmadAnI paNa ghaTatI gaI. gAye e muslima mAladhArIonI mUDI hatI ane gAya pAsethI maLatAM ghI, dUdha, vAchaDAM ane baLataNa mATe chANa e temanI mUDInuM vyAja hatuM. muslimonI mUDI ane tenA vaLatara upara gehatyAnI nItithI jambara kApa paDayo ane e samRddha mAladhArIo kaMgAla hAlatamAM AvI paDayA. atizaya duHkhada bInA te e banI ke eka For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 taraphathI hajAro muslima mAladhArI lAkhA gAyAne peAtAnA pasIne reDIne ane sarakAre sarjelI aneka musIbate sAme aNunama rahIne pALatA hatA; tyAre bIjI taraphathI sarakAre goThavelA kAvatarA mujaba ekala dokala gAyane kai geraraste doravAyelA muslima mAraphata jAheramAM katala karAvavAmAM AvatI ane temAMthI gabhIra hiMdu-muslima ramakhANA phATI nIkaLatAM. A kemI jhera eTalI huMde vadhyuM ke Akhare A deza e TukaDAmAM vahecAI gaye. gAhatyAne vAjamI karAvavA ane gAvadha pratye leAkeAnI lAgaNI muThThI banAvavA agrejonA kAvAdAvA jyAre khakanA kAratUsa upara gAya ane DukkaranI carabI lagADavAmAM AvI ane e kAratUsA dAMtathI kheAlavAnI sainikone pharaja pADavAmAM AvI tyAre sane 1857mAM hiMdu-muslima sainikoe baLave karyAM ane a Mgrejo sAme khUnakhAra jaMga khelyA. A uparathI gAvadha pratye hiMduonI lAgaNI keTalI tIvra che enA aMgrejone pUro khyAla AvI gayA hatA. paraMtu hiMdu dharmanuM ane hiMdu saMskRtinuM nika Mdana kADhavA aMgrejo kRtanizcayI hatA, tema ja A dezanuM zeSaNa karavA mATe A dezanA gAvaCzanuM nika Mdana karavAnuM paNa agrejo mATe anivAya hatu. eTale temaNe hatyA ane geAmAMsabhakSaNa pratye hiMduonI lAgaNI muThThI karavAnuM vicAyu. ane te mATe yAjanAbaddha pracAra zarU karyAM. lorDa mekolee taiyAra karelA aMgrejI keLavaNInA mALakhAmAMthI taiyAra thaIne nIkaLelA pAzcAtya raMge raMgAyelA hiMdue, hiMdu dhama, AAcAra-vicAra, rUDhio, rItarivAjo, mAnyatAo vagere tarapha zakAnI dRSTie jovA lAgyA hatA. mesamulara ane tenA samakAlIna yurepIya saMskRtajJoe veda dharmo sAme khUba khakhALA kADhayA hatA ane pAte karelA vedonA anuvAdo sarakAra mAnya karAvyA hatA. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdu dharma ane saMskRti pratyene meksamUlarane veSa ane bhAratavAsIone khristI dharmamAM vaTalAvavAnI enI prabaLa bhAvanA teNe lakhelA vividha patromAM khulelAM paDI jAya che. 1. 19mI Disembara 1868nA roja bhAratanA sekreTarI opha sTeITa yuka opha ArthAIlane eNe lakhyuM hatuM ke, "The Ancient religion of India is doomed and if Chri. stianity does not step in, whose fault will it be?" (Vol. I Ch. XVI page 378) I. sa. 1866mAM pitAnI patnIne lakhelA patramAM te lakhe che ke, " This edition of mine and the translation of the Vedas will hereafter tell to a great extent on the fate of India...It is the root of their religion and to show them what the root is, I feel sure, is the only way of uprooting all that has sprung from it during the three thousand years." 1857nA baLavA pachI paMdara varase eka vaiSNavakuTuMbamAM janmelI rAjA rAjendralAla nAmanI vyaktie "jaranala opha dhI eziyATika sosAyaTI opha beMgala' nAmanA patramAM "Beef in Ancient India" (prAcIna bhAratamAM romAMsa-bhakSaNa) e zIrSaka nIce eka lekha lakhyA. A lekhane virAdha thAya che ke kema tenI cAra varSo sudhI rAha jovAmAM AvI. paNa e lekha aMgrejI bhASAmAM pragaTa thayuM hatuM. je vidvAne. ene virodha karI zake evA hatA teo aMgrejI bhASA jANatA na hevAthI temane te A lekha viSe kazI mAhitI paNa kadAca nahIM hoya. (Aje paNa gehatyAnI nItine jhaDapathI amala karavA ane gAyanI anArthika sthiti darzAvatA prajAne geramArge doranArA je lekho aMgrejI chApAMomAM pragaTa thayA ja kare che enAthI aMgrejI na bhaNelA pacAsa karoDathI vadhu leke ajANa ja hoya che. emane kadI paNa enI kalapanAM paNa nathI AvatI ke temanI sAme dezamAM ane paradezamAM kevAM yaMtro racAyAM kare che!) jeo agrejI jANatA hatA e loke aMgrejIthI. ane pAzcAtya vidvAnethI prabhAvita thayelA hatA. eTale teo taraphathI For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tA vizayanI koI saMbhAvanA hatI ja nahIM. temanuM saMskRta bhASAnuM jJAna paNa aMgreja prephesaroe koleja mATe taiyAra karelA pAThayapustako pUratuM maryAdita hatuM. AthI cAra varasa sudhI jyAre kAMI virAdha thayA nahI tyAre I. sa. 1876mAM kalakattA yunivarsiTIe uparokta 'Bef in Ancient India ' lekha lakhavA mATe rAjendralAla mitrane ela. ela. DI.( DaoNkTara k lA)nI padmavI ApIne enuM bahumAna karyuM. tyAra pachI e ja lekhake lakhela 'inDo- Ayansa ' (Indo Aryans) nAmanuM pustaka kalakattAnI eka aMgreja peDhI( W. huoman & Co. )e me bhAgamAM prasiddha karyu. jenA pahelA bhAganA chaThThA prakaraNa rUpe "Beef in Ancient India.' prAcIna bhAratamAM geAmAMsa-bhakSaNa'nA lekha mUkavAmAM AvyA hatA. tyAra pachI rAjA rAjendralAla mitranA prAcIna bhAratamAM gAmAMsa-bhrakSaNu " e nibaMdha upara AdhAra rAkhIne gAmAMsa bhrakSaNanA pracAra zarU karavAmAM AvyA. gomAMsa-bhakSaNa kalA ( Beef eating clubs) sthApavAmAM AvI. kahevAnI bhAgye ja jarUra che ke A badhAnI pAchaLa aMgrejone DhorIsaMcAra hatA. ane navI vidyA, navA vicAro ane aMgrejonA vijayathI prabhAvita thayelA hiMdu yuvAnA A pracAramAM kuhADAnA hAthA anatA hatA. gAmAMsa-bhakSaNa klAnA sabhya bananAra hi~du yuvAnone sarakArI kakSAe mAna ApavAmAM AvatuM. sarakArI aMgreja adhikArIe gAmAMsa-bhakSaNa karanArA yuvAnAne jAhera samAraemAM AmaMtraNa ApatA, jAheramAM temanI sAthe hastadhUnana karatA ane sAmAjika krAMtivIra tarIke' ane prakhara sudhArako tarIke temane biradAvatA. nirAdhAra lIlA gahatyAnA prakhara himAyatIonI nirAdhAra dalIlanA A rahyA saMkSipta javAkhA : (1) dalIla : bhAratamAM vadhatI jatI manuSyA ane pazuonI javAkha : manuSyanI vasati vadhe che paNa gAyAnI vadhatI nathI. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caratA hoya kALa saMkhyA che vAthI jema mAnava vasati vadhe tema temanI jarUriyAta piSavA gayenI vasati paNa vadhAravI joIe. jyAre ApaNe tyAM te te ghaTatI jAya che. (2) dalIlaH vizALa saMkhyAmAM pazuo jamIna upara caravAthI jamInanI phaLadrupatA ghaTI jAya che. javAba: pazuonI vizALa saMkhyA che ja nahIM. ane pazuo jamIna upara caratA hoya tyArathI temanA chANa-mUtra jamIna upara paDa vAthI jamInanI phaLadrupatA vadhe che. (3) dalIlaH anAja, ghAsacAro ane pANInI achata, javAbaH e traNe achata gohatyA cAlu rAkhavAne kAraNe che.. gohatyA baMdha nahIM thAya te samagra deza sahArAnA raNa je thaI jaze. (3) dalIla: bIjA dezonI sarakhAmaNImAM bhAratamAM pazuonI. vadhu paDatI saMkhyA. javAba : bIjA dezamAM dara se mANasoe gAyanI saMkhyA 55 thI 26ranI che, jyAre bhAratamAM mAtra navanI che. temAM paNa dUdha ApanArI gAya te mAtra be ja che. bAkInI sAta gAye temanA vAchaDA ane chANa meLavavAnA kAmanI che. (5) dalIlaH bhAratanI gAyanA dUdhanuM ochuM pramANa javAbaH dUdhanuM pramANa ochuM che kAraNa ke temanA cariyAne nAza karI nAkhavAmAM Ave che. ane temanA rAkanI nikAsa karI nAkhavAmAM Ave che. (6) dalIlaH pazuonI katala karI temanAM hADakAM ane cAmaDAnI. nikAsa karIne hUMDiyAmaNa meLavavuM jarUrI che. javAbaH e nikAsa karIne je hUMDiyAmaNa meLavAya che tenA karatA 100 gaNuM hUMDiyAmaNa govadhathI UpajatI cIja vastuonI. achata pUravA mATe paradezathI vastuo AyAta karIne kharacavuM paDe che. A hakIkata batAve che ke ApaNA gohatyAnA himAyatI pazuvadha taraphanI prajAnI ugra bhAvanAne buThThI banAvIne paristhitine cAlAkIthI. vikRta svarUpe rajU kare che. ane kharI hakIkata chupAve che. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 bhAratamAM gedha have AMtararASTrIya kAvatarAne eka bhAga banI cUkayA che. 19nI bIjI vizvaDerI pariSadamAM bhAratanA pratinidhie evI sUcanA karI hatI ke, "amArI 80 TakA gAye anArthika hoI mArI nAkhavAnuM Avazyaka che, paNa amArI prajAnI dhArmika bhAvanA temAM meTA aMtarAyarUpa che mATe amArI prajAnI dhArmika lAgaNIne AghAta pamADyA sivAya amArI gAyane jhaDapathI nAza kema thAya tenA rastA . ApaNe ahIM vicAravA joIe." jInIvA konpharansanA payaMtranA pariNAmarUpe A badhAM pagalAM amalamAM AvI rahyAM hoya ema lAge che. kharIpha anAjane badale ghauMnuM vAvetara vadhAratA jaI pazuonA ghAsacArAnA utpanna upara aMkuza mUka. cariyANAne nAza karI nAMkhave. gAmaDAMomAM pANInA dukALa vistare evI janAo siMcAInA nAme amalamAM mUkavI, serenA kherAkanI nikAsa vadhAratA javuM Cross breeding ane Artificial in Semination dvArA gAyanI olAdane regiSTha ane nabaLI tema ja nakAmI banAvI devI; ahIMnI sArI gAyanI nikAsa karI paradezathI regiSTha gAyanI ahIM vividha kAre nIce AyAta karavI, jethI teo te ahIM AvIne marI jAya paNa temanAM kensara, TI.bI. vagere daradI ApaNI gAmAM paNa phelAIne teo nAza pAme. gAyane nAza eTale rojagArIne nAza gAyanA saMpUrNa nAzathI, baLadagADAMvALA, pazupAlaka, baLada ghANIvALA, zeraDI pIlIne goLa banAvanArA, dUdhanI mIThAI banAvanArA vagere be karoDa manuSya bekAra banI jaze. pachI temane gohatyAnA himAyatIo kaI rajI Apaze ? - bhAre udyogamAM 4 lAkha rUpiyAmAM eka mANasane ja maLe che. madhyama kadanA udyogamAM pacIsa hajAranI mUDImAM eka mANasane rijI maLe che, jyAre govaMza dvArA be hajAra rUpiyAmAM eka AkhA kuTuMbanuM piSaNa thaI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je saMpUrNa gerabaMdhInI nItine niSThA ane prAmANikatAthI amala karavAmAM Ave te navA koI jAtanA kara nAkhyA sivAya pAMca varasamAM bIjA be karoDa manuSyane rojI ApI zakAya. rASTrIya Avo AdhAra gAya ane govaMza rASTranI kula vArSika Avaka vaMza dvArA 14,600 karoDanI che, jyAre udyoga dvArA mAtra 3,803 karoDa rUpiyA che. je saMpUrNa gevalabaMdhI karavAmAM Ave te rASTrIya AvakamAM bIjA 14,000 kareDine vadhAre thaI zake. dUdhane vepAra e hiMdu dharmane ke hiMdu saMskRtine ane hiMdu arthavyavasthAne mAnya nathI. dUdha e kAMI vepAra-vinimayanI cIja nathI. e te jema havA ane pANI, manuSya jIvananI jarUriyAta che tema AbAla vRddha tamAma mAnava-jIvana mATe, zArIrika ane bauddhikavikAsa mATe anivArya jarUriyAtanI cIja che. dUdhanI kiMmata uparathI ja gAyanI Arthika-anArthika sthiti nakkI karavI hoya te dUdhanA bhAva nIcA bAMdhIne ramane ghAsacArAnA bhAva UMcA bAMdhIne tamAma gAyane anArthika ane binaupayogI gaNAvI zakAya, paNa tema karavA jatAM dezanI samagra arthavyavasthA ane samAjavyavasthA bhAMgIne bhUko thaI jAya ane ApaNe deza paradezIonuM Arthika saMsthAna banI jAya. keTalAka niSNAta evI paNa dalIla kare che ke, "ApaNe tyAM eka ekara jamIna para be mANasa ane eka gAya che. eka ekara jamIna A traNa jIvane piSI zake tema nathI. te pachI jIvavuM koNe? manuSya jIvavuM? ke pote marI jaIne gAyane jIvavA devI?" lokone DarAvavAnA hetuthI ane gehatyA taraphane temane roSa ocho karavAnA hetuthI AvI vAhiyAta dalIlene pracAra karavAmAM Ave che. ApaNe tyAM mAtra anAja nIcenA kheDANanI jamIna 30 karoDa ekarathI vadhAre che ane te jamIna uparAMta cariyANa jamIna, jaMgala ane aNavaparAzanI ATha kareDa vyAsI lAkha pacAsa hajAra ekara For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamIna che, eTale ke piNa be ekara jamIna upara mAtra eka pazu che, paNa jamIna upara gAya ane manuSyanI vacce anAjane choDa paNa che, ane rAkanI bAbatamAM gAya ane manuSya vacce koI jhaghaDo nathI. anAjane cheDa, gAya, manuSya ane dharatInA jIvana ekabIjAnA AdhAre Take che. anAjanA cheDanA dANu manuSya khAya che. sAMThA gAya khAya che. gAyanA chANa-mUtarathI jamIna pivAya che ane jamIna anAjane cheDa ugADe che. rAkanI bAbatamAM gAya ane manuSya vacce jhaghaDo nathI. banee saMpIne vaheMcaNI karI che. paNa gAyane mArI nAkhe eTale anAjane choDa sukAI jaze ane manuSya paNa bhUkhe marI jaze. gAya manuSya karatAM vadhu paropakArI jIva che. te je kAMI khAya te 24 kalAkamAM ja phUpa, chANa ane mUtara rUpe manuSyane ane dharatIne pAchuM Ape che. eTale je gAyane nAza karI nAkhavAmAM Ave te anAjane che. ane manuSya bane nAza pAme ane dharatI paNa ujajaDa banI jAya. eTale manuSya, khetI tema ja jamIna ane khetIne AdhAre jIvatAM karaDe jIva-jaMtuo ane pazupakSIonAM hitanI daSTie paNa gAyanuM rakSaNa karavA saMpUrNa govadhabaMdhI karavI anivArya che. je mAnavajIvana nAza pAme te udyoga keNa calAvaze? ane kenA mATe cAlaze? mAnavaAta sAthe A arthazAstrIo ane pazuzAstrIe paNa nAza pAmaze e nizaMka hakIkata che. For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAvatanI saMskRtinAM vRkSa lIlAchama rahetAM, khAre mAsa. kemake enAM mULa UMDe UMDe jaIne traNa jharaNAMne sparmAM' hatAM. tyAMthI e jIvana meLavI letAM. ' mAnavatA, maryAdA ane asmitAnAM e jharaNAM hatAM. Aje marI che mAnavatA; tUTI che maryAdA ane ghAyala thaI che asmitA. ane..... tyArathI ja ApaNA mAthe panetI beThI che. kayAre ' e panAtI Utaraze ? te samajAtuM nathI. kemake A rIte anAya banatA cAnyo che ! ja RSI sAvadhAna ! SApaNI saMskRtinA nAza khUba ja bhaya'kara cAlamAjI sAthe ane ati vyavasthita AyeAjanapUrvaka karAI rahyo che. saMskRtine jivADatAM tattvone evI rIte naSTa bhraSTa karatA javAya che ke te sAva maraNutAla hAlatamAM paTakAya che. emanAmAM punaH caitanya pUravAnuM kAma ati vikaTa banyuM che. AgaLa vadhatAM jatAM e AkramakA pAchaLa pharavAnA tamAma mArgo baMdha karatA ja AgaLa vadhI rahyA che. * * rAjakAraNI mANasAmAM krUratA na hovI joIe; tema bheLapaNu paNa na heAvuM joie. bIjAonA bheTTI nyUDAne samajavAnI ane AgaLathI pAmI javAnI UMDI sUjha te emanI bApIkI mUDI hAvI joIe. AjanA kALanI apekSAe A vicAraNA che. AjanA rAjakAraNIone kAMI pUrvajonA vaMzaparaparAgata karavAnA - saMskArI maLyA nathI. khetIkhAtAnA pradhAna khetI ja na jANatA hoya ane gRhapradhAna dezanAM rAjyAnI saMkhyA paNa jANutA na hAya! ATalI badhI nAjuka sthitimAM je bheALapaNa bhaLe te prajAnuM zuM thAya? e kalpanA bahAranI khAkhata che. rAja 5. candrazekharasijayajI For Personal & Private Use Only - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je vasatine ghaTADe kharekhara ziSTajanene anivArya lAgatuM hoya te bhale, paNa tenA upAya tarIke garbhapAta, nasabaMdhI ke nirodhanAM sAdhanone upaga zA mATe ajamAvAya che? A te prajAmAM vyApaka stare durAcAra phelAvatAM kAtila "rI-ekazana" lAvanArI davAnI goLI che! AnA karatAM te zAstranItinuM zuddha brahmacarya pAlana ja zA mATe na karavuM? jethI vasatine ghaTADo na thAya; bhavADAnuM rI-ekazana te Ave ja nahIM paNa vasati tanathI ane manathI baLavAna banavA lAge ! dhyAnamAM laI le ke tamAre "uparavALe" koNa che? dhAre tyAre varasAda mokalI de, dhAre te varasAdI vAdaLane vikherI paNa nAkhe, dhAre te ekAeka sAva asahAya sthitimAM mUkI de. A ja "uparavALe" kahevAya che ne? ehate te "uparavALe" sAbita thAya che, paradezI gore Aje ya A dezanI khAnAkharAbI karI nAkhavAnI eka paNa paLa ke eka paNa taka te jatI karatuM nathI ! je Aje ja mitane e sadAgara thoDAMka ja zastro ahI phekI de eTale AjhAdIne khela khalAsa thaI jAya tema che! paNa hajI te dayA che tenI ! ' dharma ane saMskRtine je bhayaMkara vegathI vinAza bolAvAI [ rahyo che, e ja vega je A ja rIte cAlu raheze [je ke te vega cAlu rahevAne ja nathI, daivI baLe Akramakone ja dharatI uparathI vahelAmAM vahelI vidAya ApI deze.] te I. sa. 2010mAM hiMdustAna kabrastAna banI jAya te susaMbhavita che. | pANI vinA mAchalI keTaluM che? paM. candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] gAsa vadha na eka gegAsa vana eTale ? kaniSTha gAyane zreSTha banAvavAnuM bhAratIya AyeAjana, # DerI udyoge karelI arthataMtranI pAyamAlI OM gAyanuM dUdha vepAranI cIja kacAre ya na hatI gAya ane gAyanuM dUdha e hiMdu saMskRtimAM kadI paNa vepAranI cIja - Commercial Commodity nathI. bhAratane e kadI paravaDI zake tema paNa nathI. gAyane vepAranI cIja banAve te ja ghaDIthI tame tene nikadanane mAge haDasele che. bhAratamAM jyAM sudhI gAyanuM sthAna "ghara gharamAM kuTuMbanA sabhya tarIkenuM hatuM, tyAM sudhI bhAratanuM pazudhana jagatabharamAM zreSTha hatuM. ane bhAratanI khetI jagatabharamAM sahuthI zreSTha hatI. gAyane kuTuMbanA sabhyapadathI padabhraSTa karI tene Dairy Animal banAvI; ane dUdhane Commercial Commodity banAvyuM, tyArathI -bhAratanA pazudhana, khetI ane svAsthyanI avadazAnI zarUAta thaI. gAmaDAMomAM DerI : azakaya bhAratamAM 80 TakA leAkeA cha lAkha gAmaDAMomAM vase che. jemAMthI -traNu lAkha gAmaDAMomAM 500 mANusAthI paNa ochI vastI che. 10 -hajArathI vadhu vasativALAM zaherI mAtra 1788 che (India 1974 P. 14). A 80 TakA vasatinA pradezamAM DerI udyoga vikasAvavAnI kaI zathatA nathI. tyAM je kAI dUdha pedA thatuM haze te tyAMnI prajA mATe paNa puratu nathI. chatAM DerI udyoga vikasAvavAnAM rUpALAM nAma nIce grAmya prajAnI garIkhIneA geralAbha uThAvI, tyAMnuM tamAma dUdha zaherAmAM kheMcI lAvI prajAnA ati meTA paNa garIba bhAgane dUdhathI vaMcita banAvI zahezamAM For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasTa DerI udyoga calAve; ane gAmaDAMomAMthI kheMcI levAtuM dUdha zaherI vistAranI ochI saMkhyAmAM prajAne pUruM paDe tema na hovAthI paradezI DarIone pAuDara AyAta karI zaherI prajAne halakI kakSAnuM dUdha pUruM pADavuM, abajo rUpiyAnuM hUMDiyAmaNa veDaphI nAkhavAnA duSkarmane dairy industry vikasAvavAnuM rUpALuM nAma ApavuM temAM koI jAtanuM Arthika hApaNa te nathI ja, paNa dezanI bhaugolika sthitinI, sAmAnya samajanuM paNa jJAna nathI. gAyane uchera kuTuMbanA sabhya tarIke gopAlananI bhAratIya prathA gAya ane gAyanA dUdhane vepAranI daSTie jovAnI nathI. paNa ghera ghera gAya pALIne tene kuTuMbanA sabhya tarIke ucherIne kuTuMbanA dUdha, ghI, baLataNa vagere jarUriyAta meLavavAnI che, ane e daSTie ja gopAlana karavAnI bhaugolika sthiti, najara sAme rAkhIne dhArmika tema ja sAmAjika niyama ghaDAyA che. che. jema gharamAM raseI thAya che te vIzI calAvavAnA dhyeyathI nahIM, paNa gharanAM mANasane premathI jamADavAnI daSTie thAya che, tema gharamAM gAya rakhAtI; te tenuM dUdha vecI paisA meLavavAnI dRSTithI nahIM paNa kuTuMbanA sabhyanI ghI, dUdha, dahIM, chAza vagerenI jarUriyAta saMtetala, baLataNa meLavavA vagere vividha jarUriyAta pUrI karavA gharamAM gAya rAkhavAnI prathA svIkArAI hatI. A prathAmAM gAya keTaluM dUdha. Ape che, ane te keTalA paisAnuM khAya che te vicArane sthAna na - e mApadaMDa ja kheTo che. - jema gharamAM eka chokare vadhu kamAI Ave ane bIje che mate heya chatAM bannene sarakhuM ja khAvAnuM apAya che, temane jamAinI vakhate temanI kamANIne mApadaMDa vaparAtuM nathI, te ja pramANe sAyane khavaDAvavAmAM paNa te keTaluM dUdha Ape che ene hisAba karate, ' .. e hisAba te DerI udyoga ja kare che. ane e mApadaMDa. ' vAvIne gayenA uttama koTinA vaMzavelAne khatama kare che. For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jyAre gAyanA dUdhanuM pramANa ane khAvAnA khaca` e enI tulanAnA vicAra ja karavAnA na hoya, tyAre gAyane lako potapAtAnI zakti mujaba peTa bharIne khavaDAve che, eTaluM ja nahIM tenA vAchaDAne pazu peTa bharIne dhavaDAve che. vAchaDAMone peTa bharIne dhAvavA daIne * bhaviSyanA uttama dhaNakhUTa baLada, ke gAyanA vazavelAne abAdhita rIte pAMgaratA rAkhe che. vAchaDAne peTa bharIne dhAvavA devAmAM gAyanA mAlikane jarA paNa saMkoca thatA nathI. kAraNa ke tene gAyanuM dUdha vecIne paisA pedA karavAnI lAlasA heAtI nathI. e te jema peAtAnA chekarAne peTa bharIne jamADavAmAM tenA kharacanA hisAba karatA nathI, tema peAtAnA vAchaDAne peTa bharIne dhavaDAvavAmAM paNa tenA dUdhanI 'matanA vicAra karate *nathI. DerI udyogathI zarU thatA geAvaza uparanA atyAcA paNu gAyane kuTuMbanA sabhyapadethI haDaselI daIne gAya ane dUdhare vepAranI cIja khanAvIne, DerI udyoganuM rUpALuM nAma ApyuM ke tara ja gAyane khavaDAvavAnA kharacanA, vAchaDA dUdha pI jAya tenI kiMmatane hisAba thAya che. gAya traNa zera dUdha Ape te deDha zera dANA khavaDAvAya, pAMca zera dUdha Ape te aDhI zera dANA khavaDAvAya, ane deze svIkArelA zASaka atha taMtranA saMdarbha mAM pazuonA khArAkanA saMgharA, saTTA, nikAsa ane akudaratI achatane kAraNe tenA bhAva vadhe te pazuone apAtA khArAkamAM eTalA kApa paNa mukAya; pachI bhale te gAya mATA kadanI hAya ane tenI jarUriyAta vadhu dANA khAvAnI hoya. te ja pramANe vADo ke vAchaDI rAja eka zera dUdha dhAvI jAya tA eka rUpiyAnuM dUdha thayuM. e gaNatarIe vAchaDA traNa mahinAnA thAya tyAre enI mAthI vikhUTA pADIne ene se rUpiyAmAM vecA nAkhavAmAM Ave che. jethI te traNa mahinAmAM je dUdha dhAvI gaye| hAya tenI kiMmata vasUla thaI jAya. paNa vAchaDA ke vAchaDI kAMkareja ke For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 hariyANA jevI hADhALa jAtinA hoya te eka zera dUdhamAM temanuM peTa na bharAya. DerIomAM temane thADu ghaNuM paNa dhAvavA devAmAM Ave che, kAraNa ke vAchaDo dhAve tyAre ja gAya dUdha prAMsave che. sAmAnya rIte te gAya prAMsave ke tarata ja vAchaDAne kheMcI levAmAM Ave che, eTale AkhA divasamAM bhAgye ja tene pAzerathI aDadhA zera dUdha pIvA maLe che. vAchaDA kharIdI levA te kheDUte taiyAra ja hAya che. paNa vAchaDInuM sAI sivAya kAI kharIdanAra maLatuM nathI. AthI bhAratamAM, aMgrejI -hakUmatamAM DerI udyAganI zarUAta thaI, tyArathI nAnI vAchaDIenI bephAma tala zarU thaI. kasAIone vAchaDI kharIdavAmAM khUba rasa hoya che, kAraNa ke tenuM cAmaDuM kAmaLa hAvAthI tenA vadhu dAma Upaje che. gAya-baLadanI kimata kema vadhatI jAya che? AnuM pariNAma e AvyuM ke dezamAM gAyanI saMkhyA karatAM vAchaDAMonI saMkhyA traNa gaNI hAvI joIe, tene badale gAyenI saMkhyA karatAM vAchaDAMonI sakhyA echI che. eTale mAMdagI ke vRddhAvasthAne kAraNe ke mAtathI jeTalAM baLado ke gAyA echAM thAya che, temanI jagA pUrI zakAtI nathI; jethI temanI kra'mata kUdake ne bhUsake vadhatI jAya che. tA ja sArAM gAya-baLada maLI zake gAyanA vAchaDo hoya ke vAchaDI, te game tevA sArAM elAdI sAMDhathI. janmyA hAya, paNa gAya AThathI daza mahinA dUdha Ape, te samagra samaya daramiyAna je temane peTa pUratAM dhavaDAvyAM hAya, te ja te vADI sArI gAya banIne puSkaLa dUdha ApI zake; athavA vAchaDA zreSTha dhaNakhUTa ke sazakta khaDatala khaLada khanI zake. je pUratu dhavaDAvavAmAM na Ave to gAya, khaLA ke vaNakhUTa e tamAma dhIme dhIme UtaratI kakSAnA banatA jAya che. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 pazu niSNAtA ja pazudhananI pAyamAlI mATe javAbadAra Aje ApaNAM je pazuniSNuAtA ciciyArIo pADe che ke, " ApaNI gAyA mahu ochuM dUdha Ape che, ane paradezamAM ApaNAM pazuonI tathA ApaNI dhArmika bhAvanAnI baDhAI kare che, e leka ja AjanA ApaNA pazudhananI UtaratI pAyarI mATe ane dezamAM pravataMtI zuddha ghI, dUdhanI ugra achata mATe javAbadAra che. gAdAna: apekSAe uttama dAna gAya jyAre dairy animal na hatI, ane ghara gharamAM kuMTuMbIjana jevI hatI, tyAre vAchaDA ke vAchaDIne pUrA 250 thI 300 divasa sudhI peTa bharIne dhavaDAvavAmAM AvatAM, pariNAme zreSTha gAya, aLada ane dhaNakhUMTanA vaMzavelA pAMgaratAM ja rahetA. gAyane vecavAne vicAra bhAratamAM dUSita gaNAya. godAna uttama dAna gaNAtuM. dareka prakAranA dhArmika ke sAmAjika prasaMge, medAnanuM mahattva svIkArAtuM. eTale daza mahinA pachI vAchaDI dhAvavAnuM baMdha kare, tyAre koI jarUriyAtavALAne ke devamaMdira ke koi geAzALAne ( ge zALAe paNa devama"kriza ke dharmAdA TrasTo calAvatA) dAnamAM ApI detA. vAchaDI hAya tA koI paNa kheDUta te laI jatA ane dhaNakhUTa banAvavA jeve zreSTha vAchaDo hAya tA tene dhaNakhUTa banAvavAmAM AvatA. dhaNakhUTAnI paraparA zreSTha dhaNu khUMTonI paraMparA cAlu rAkhavA mATe bhAratamAM e prakAranI prathA hatI : (1) hiMdu samAjamAM koI kuMvArA avasAna pAme tyAre tenI pAchaLa tenI uttarakriyAmAM nIlazrAddha karavAnA rivAja che. A kriyAmAM vAchaDA-vAchaDInAM zAstrokta vidhithI lagna karavAmAM Ave che. A lagna mATenA vAchaDA sara rIte zreSTha guNavALe have oIe. yA kayA guNNA e vAchaDAmAM hAvA joIe te paNa ApaNA zAstrakAroe nakkI kareluM che. e nakkI karAyelA guNavALA vAchaDA pasaMda karI, lagnavidhi karI, tene chUTA mUkI devAmAM AvatA. pachI tenI mAlikI ane tenu rakSaNa ane poSaNa karavAnI javAbadArI samAjanI rahetI. For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 A prathAne lIdhe zreSTha dhaNakhUTa ane zreSTha pazudhananA vaMzavelA vistaryA karatA. ApaNe svIkArelI pazcimanI zeSaka arthavyavasthAnA pratyAghAtarUpe je meMghavArIe prajAne bharaDe lIdhe che, ane pazusaMva. dhana sAme zeSika arthanItie je pahADa jevA avare UbhA karyA che, tene kAraNe nIlazrAddhanI prathA lagabhaga baMdha paDI che. - (2) bIjI prathA dakSiNa bhAratamAM hatI. tyAM medAna jeTaluM ja vRSabhadAnane dhArmika mahatva apAtuM. keIne paNa ema lAge ke tenuM mRtya have najadIka che tyAre te vRSabhadAna eTale ke vAchaDAnuM dAna karate. vRSabhadAna mATe dareka gAme eka kamiTI rahetI. vRSabhadAna karavAnI icchAvALI vyakti pitAnA IrAdAnI kamiTIne jANa kare. kamiTI pitAnA gAmamAM konI pAse zreSTha vAchaDe che, tenI jANakArI rAkhatI. ane jyAre koInI vRSabhadAna karavAnI tene jANa thAya tyAre te vAchaDAone bhegA karI zreSTha vAchaDe dAna mATe pasaMda karatI. e vAchaDAnI kamiTI je kiMmata nakkI kare te kiMmata ApavAne dAna ApanAra vyakti ane e kiMmate vAchaDe vecavAne ene mAlika baMdhAyelA rahetA. vAchaDAnA mAlikane kamiTIe nakkI karelI kiMmata cukavI ApIne vRSabhadAna karanAra vyakti dvArA zAstrokta vidhithI vAchaDo gAmanAM maMdirane arpaNa karAte, pachI te vAchaDAne zreSTha dhaNakhuMTa banate. ane tenA rakSaNa ane piSaNanI javAbadArI maMdiranI ane maMdira dvArA AkhA gAmanI rahetI. pazudhana kema ghasAtuM jAya che? paNa jyAre gAyanI katalanI nIti cAlu thaI tyAre baLadanI kheMca paDavA lAgI; ane tethI kheDUte meM mAgyA dAna ApIne sArA vAchaDAo kharIdI levA lAgyA. eTale sArA vAchaDAo maLI zakavAne abhAve UtaratI kakSAnA ane dhaNakhUTane mATe agya evA vAchaDAe ja nIlazrAddha ke vRSabhadAna karavA mATe maLavA lAgyA. For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArA baLadanI kheMcane kAraNe ja sArA baLada meLavI levAnI harIphAImAM vAchaDe traNa mahinAnuM thAya tyAM ja te kharIdI levA vADIvALA kheDUtanI paDApaDI thavA lAgI. teo ema mAne ke ApaNI vADI che temAM lIle cAre khavaDAvIne vAchaDAne ucherIzuM. ' paNa je vAchaDAne mAnuM dUdha 250 thI 300 divasa maLavuM joIe, tene 100 divasamAM ja mAtAthI chUTA pADavAthI tene game teTaluM sAruM khavaDAve te paNa krame krame te kadamAM ane zaktimAM ghasAte jAya che. gAme gAma cariyANanI uttama prathA jyAM sudhI dareka gAme cariyANa rAkhavAnI prathA hatI tyAM sudhI . dareka ghare gAya rAkhI zakAtI. gAmamAM gAye hatI tyAM sudhI gogrAsa ApavAnI paNa prathA hatI. hiMduomAM gegrAsa ApavAnI prathAne dhArmika baMdhana gaNavAmAM Avela che. jethI garIba kuTuMbanI gAyane paNa jarUra pUrate dANe maLI zake. dUdhanA vepArathI pazudhana nabaLuM paDatuM gayuM cariyAne nAza karavAnI nItie gharagharamAM gAya rAkhavAnI prathAne nAza karyo. pariNAme gAya ane gAyanA dUdhane vepAra zarU thaye. gAyanA dUdhane vepAra zarU thatAM tenAM vAchaDAMone peTa pUratuM dhavaDAvavAnuM baMdha thayuM. tethI peDhI dara peDhI gAya, baLada ane dhaNakhuMTa nabaLA paDatAM gayAM. - jema zrI govardhanarAme gAyuM che ke, "paDavA mAMDelI pADI pAchI TakI na, hara zIre." tema dUdhane vepAra zarU thatAM vAchaDAM nabaLAM paDyAM. nabaLA dhaNakhuMTa vaDe nabaLI gAyanuM prajanana thavA lAgyuM eTale vaLI e vadhu nabaLAM thayAM. temAMthI udyoganA rUpALA nAma nIce DerIo zarU thaI. eTale gAyanuM ane vAchaDAnuM vadhu zeSaNa thavAnI zarUAta thaI. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 nabaLI paDavA mAMDelI gAyamAMthI paNa vadhu sArI lAge te gAye jaladIthI DerIomAM ane tyAMthI katalakhAnAmAM vAchaDAM sahita nAza pAmavA lAgI. eTale zreSTha jAtanI gAna vaMzavelA ja nAza pAmatA gayA.. - bIjI bAju kaniSTha banelI gAye ane temanAthI janmelA ane ochA piSaNa vaDe ucharelA vadhu kaniSTha sAMDha dvArA prajanana AgaLa cAlavAthI gAya, baLado ane dhaNakhUTonI jAta vadhu ne vadhu nIcI kakSAnI banatI gaI. paradezI DarIonI pakaDa pariNAme dezanAM piSaNa ane svAthya mATe ati mahatvanA zuddha ghI ane dUdhanA utpAdanane gaMbhIra dhakko lAge. ane paradezI DerI ee temanA bhAratIya ejanTo dvArA ahIMnAM dUdha, ghInAM sahuthI meTAM bajAre upara pakaDa jamAvI dIdhI. I. sa. 1857 pachI gAyanA dUdhamAM kramaza: ghaTADe - abulaphajhala lakhe che ke, "gujarAtanI gAye reja 64 zera dUdha Ape che." A sthiti 1857 sudhI cAlu hatI. 185lhI gAyanI katala ane cariyANenA nAzanI zarUAta thaI eTale enI asara pazudhana upara paDI. I. sa. 1900mAM gAye sAdhAraNa rIte 20 thI 30 zera dUdha ApatI. 1940mAM te ghaTIne 10 thI 12 zera upara AvI ane have te mAtra 3 thI 5 zera dUdha Ape che. te ja pramANe 1900nI sAlamAM 20 thI 30 zera dUdha ApanAra gAyanI kiMmata be rUpiyA hatI, 1940mAM pAMca zera dUdha ApanAra gAyanI kiMmata 20 rUpiyA hatI ane have pramANamAM ghaNuM ochuM dUdha ApatI hovA chatAM gAyanI kiMmata 700 thI 1,000 rUpiyA gaNAya che. ' pazudhana nAmazeSa thatuM jAya che, pazuonI kiMmatamAM A jaMgI uchALo ja e vAtane nideza kare che ke sarakArI AMkaDAo game te kahetA hoya, paNa dezanAM pazu " pachAo. 0 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 i . dhananI saMkhyA nAmazeSa thavA lAgI che. paradezIe te ApaNI gAyenA ambe hajAra rUpiyA ApIne laI jAya che; pazu A kharIdI mATene temanA uddeza ApannA pazudhanane nAza karIne ApaNA ghI ane dUdhanAM bajAro upara saMpUrNa kabajo jamAvIne ApaNuM zeASaNa karavAnA che. DerI udyoge UbhuM kareluM bhAvavadhArAnuM viSacakra ghara ghara gAyanI prathA nAbUda thavAnu ane DerI vikasavAnuM eka khIjuM' pariNAma e AvyuM che ke je gAyA gharamAMthI nIkaLI gaI ane DerIomAM paheAMcI te katalakhAne gai. tenI sIdhI asara baLada, khAtara, baLataNu, dUdha ane dhInA puravaThA upara paDI. ghara ghara gAyanI prathA hatI tyAM sudhI, kheDUta pAtAnA khaLado mATe vAchaDA maphata meLavI zakatA. A vAchaDAoe 250 thI 300 divasa sudhI mAnuM dUdha pIdhuM hAvAthI vadhu zrama karI zakatA. eTale vadhu jhaDapathI vadhu jamIna, vadhu sArI rIte kheDI zakatA. AthI khetautpAdananA khaca bahu ochA rahetA. have kheDUtAne nIcI kakSAnA vAchaDA vadhu kiMmata ApIne kharIDhavA paDe che. A nIcI kakSAnA baLado zrama karavAmAM pAchA paDe che. eTale je jamIna kheDavA mATe baLadanI eka joDa pUratI hatI tyAM have e joDInI jarUra paDe che. ! . Ama baLada kharIdavAnA kharce vadhyA. temanI saMkhyA vadhAravI paDI eTale temane khavaDAvavAnA kharaca vadhyA. Ama, kheta-pedAzanA utpAdanakharca vadhyA. eTale kheta-pedAzanA bhAve! pazu vadhyA. jenI asara udyAgA upara ane samagra prajA upara paDI. odyAgika utpAdananA bhAva U'cA rahe che, kAraNa ke kAcA mAlanA tema ja anAjanA UMcA bhAvane kAraNe majUrI methI paDe che, uparAMta meghavArI bhaththAM ApavAM paDe che; ane meghA anAjane kAraNe sarakArI kama cArIone paNa meghavArI bhaththAM ApavA paDe che. meghavArI bhaththAnA e kharcane pahAMcI vaLavA mATe sarakArane udyoge ApaNI For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 . upara vadhu ne vadhu kara nAkhavA paDe che. eTale vaLI audyogika cIjavastuonA bhAva vadhe che. Ama A viSacaka vadhu ne vadhu moTuM thatuM jAya che. bhAratanA kathaLatA arthataMtrane bacAvavAne upAya: DerIonuM visarjana gAyane kuTuMbanA sabhyapadethI haDaselI daIne DerI udyoga vikasAvavAnA bahAnA nIce tene Dairy animal banAvI devAthI ApaNA samagra arthataMtra upara, samAjavyavasthA upara, grAmya vyavasthA upara, prajAnA naitika dhAraNa upara ati gaMbhIra phaTako paDayo che. have ApaNe veLAsara cetIzuM nahi te vadhatA jatAM karabhAraNa, moMghavArI ane bhraSTAcAranA ajagaranA bharaDAthI mukta thavAnI koI zakyatA nathI. % pazuonA khorAkanI dhUma nikAsa 8 gAyanuM dUdha pIvAnI salAha ApatA morArajIbhAI zAta citte ATaluM vicAre ja pazusaMvardhana khAtuM ane pazuniSNAta ! - tamArAM aMge karoDo rUpiyAno kharca prajAnI pAyamAlI te karato nathI ne? morArajIbhAInI salAha 31mI oNgasTa, 1977nA roja dilhImAM bharAyelA kRSi ge sevA ' saMmelananuM uddaghATana karatAM mAjI vaDApradhAna zrI morArajIbhAIe kahyuM ke, ' "lekee gAyanuM ja dUdha pIvuM joIe, ane gesaMvardhana karavuM joIe. vadhu paisA kharcIne paNa gAyanuM dUdha ja pIvuM joIe." - dUdha paisAthI pedA thAya che? A dezanI prajAnuM e durbhAgya che ke tenA dareka vaDApradhAna upara mujaba ja lekene salAha ApatA AvyA che, paNa AvaDA vizALa dezane vahIvaTa karavA beThelAone eTale khyAla haze ja ke dUdha paisA For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 kharcavAthI pedA nathI thatuM paNa gAyane khavaDAvavAthI utpanna thAya che, ane gAyane khavaDAvavAnI cIjonI bUma nikAsa te e mahAzaye ja karI nAkhe che! pachI leke gAyanuM saMvardhana kare kevI rIte? ane gAye dUdha Ape kevI rIte? - A dhUma nikAsa zA mATe? - pazuonA khorAkanI nikAsa karI nAkhIne ApaNI gAyane bagADavI ane pachI dUdha ane dUdhanI banAvaTonI AyAta karIne, dasa varSe AyAta-nikAsamAM karaDe rUpiyAnI nukasAnI karavI evA emanA DahApaNane paradezIo jarUra vakhANatA haze, kAraNa ke e temanA hitanI. vAta che. kadAca enI pAchaLa ene derIsaMcAra paNa haze. ane temanA bhAratIya maLatiyAone temAMthI lAbha paNa thatuM haze, kintu bhAratanI, prajA A kRtyane kadI mApha karaze nahi. pazuonA khorAkanI nikAsanA AMkaDA 153-54 6,883 Tana kiMmata rU. 10,36,785 1954-55 64,523 >> >> ja 19,02,585 1955-56 2,31,4ra7 cha 971,374 kula Tana 3,64,833 kula rU. 9,06,50,744 - I. sa. 1977: 12 lAkha Tana aMdAja rU. 1 abaja 80 kareDa Azare. dUdha ane dUdhanI banAvaTanI AyAta 199-40 6,pa94 Tana kiMmata rU. 80,86,000 1951-para 26,738 cha cha ) 6,35,78,000 1955-56 4921 ) = 11,19,87,000 For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 gAya se bakarI pazuonI dUdhanI mAthAdITha sarerAza vArSika Avaka 151 1956 413 pAunDa 361 pAunDa '1,101 pAunDa 910 pAunDa 134 pAunDa 127 pAunDa kula dUdha utpAdana 1951mAM para,89,11,615 maNa. 195damAM 47,70,15, 63ra maNa pAMca varasamAM ghaTADe 5,185,983 maNa rU TakA utpAdanaghaTADe. - audyogika utpAdanamAM ekAda be TakA ghaTADo thAya te pradhAne, rAjapura, udyogapatio hAhAkAra macAve che, paNa dUdhanA utpAdananA huM TakAnA ghaTADA sAme koI akSara paNa belyuM nathI! pazu-saMvardhana khAtAM ane enA niSNAtanI sagavaDa pAchaLa karoDa rUpiyA A dezane khatama karavA mATe ja kharacavAmAM Ave che? ja gesaMvardhananI saphaLatAnA be mukhya staMbhe cariyANa ane dhaNakhUTa che bhAratanI adUbhuta arthavyavasthAnA mULamAM pazu-sRSTi thI hiMdu saMskRtimAM gosaMvardhana hiMdu dharmamAM [ hiMdu dharma eTale badhe vaidika dharma samaje.] mahatyAne mahApApa gaNavAmAM AvyuM che. gAya ane gAyanuM dUdha vecavAne paNa pApa mAnyuM che. ethI UlaTuM medAnane sahuthI moTuM hAna gaNavAmAM AvyuM che. hiMdu jIvanamAM dhArmika ke sAmAjika koI ja prasaMga evo nathI jemAM godAna karavAnuM na hoya. hiMdu dharmanI te evI AzA che ke gRhastha dara varase ochAmAM ochuM eka vakhata te dAna karavuM ja joIe. For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gosaMvardhananI vyavasthA evI hatI ke gheraghera gAye hatI. gAmegAma cariyANe hatAM. cariyANe eTale jyAM gAye chUTathI phare ane tyAM UgeluM ghAsa khAya. taLapadI bhASAmAM cariyANene ghAsanI bIDI ke ghAsanA bIDa kahe che. A ghAsa eTaluM UMcuM thatuM ke enI vaccethI ghaDesavAra cAlyuM jatuM hoya te paNa dekhAya nahi. ghAsa eTaluM UMcuM thavAnuM kAraNa e hatuM ke lAkha pazuo jamIna upara pharatAM, ane temanA chANa-mUtarathI jamIna rasasavALI banatI. te be prakAranAM cariyANe cariyANe be prakAranA rahetAM. eka rAjyanuM, rakSita ane bIjuM jAhera prajA mATe, khulluM. khullAM cariyANemAM gAmanA pazuo bAre mAsa caratAM. te uparAMta je vAchaDA-vAchaDI nAnAM hoya ane je vRddha ke mAMdAM pazuo caravA na jaI zakatAM hoya temanA mATe leke A ghAsanAM jaMgalamAMthI ghAsa kApIne laI jatA. Ama pazuone caravAnuM maphata maLatuM. rakSita jaMgalamAM pazuo hamezAM mArI zakAtA nahi, jaMgalamAM ghAsa lagabhaga phAgaNa-caitra mahinA sudhI cAle. te khUTe tyAre rAjya pitAnAM jaMgale gAmanAM pazuo mATe khullAM mUke. khullAM mUkavAnI AvazyakatA na hoya te te ghAsa kApIne tenI gaMjIo banAve ane dukALanA varSamAM jyAre ghAsanI kheMca paDe tyAre te gaMjIe pazuo mATe khullI mUke. AvI ghAsanI gaMjIe paNa gAmegAme rahetI. AvI prathAthI pazuone khavaDAvavAnI kaI muzkelI rahetI nahi. paNa gAyane ekalA ghAsathI na cAle. temanI dUdha ApavAnI zakti, ane dUdhanI guNavattA jaLavAI rahe te mATe temane dANe Apavo joIe. zrImaMta ane madhyama varganA mANase te dANe Ape, paNa garIba varganA mANasonuM zuM? temane paNa dUdhanI jarUra che zrImaMte jeTalI ja hoya. temanI gAyane dANa maLe mATe hiMdu dharmo leone gogrAsa ApavAnuM pharamAna karyuM. gogrAsa e kAMI pitAnI gAyane ApavAnuM nathI, paNa rastAmAM pharatI garIba varganI gAyane ApavAnuM hoya che. Ama dareka kuTuMba ne varSamAM ja mArI vAtanI javI hatI For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ h: tAjA dUdha ane zuddha ghI, pUratA pramANamAM maLI zakatAM. paraMtu evA mANaso paNa heya je vRddhAvasthAne lIdhe ke mAMdagI athavA bIjA koI kAraNe gAyanI cAkarI karavAne azakta hoya ane gAya na rAkhI zake, AvA mANasane temanA paDezIo pAsethI vinAmUlya dUdha maLI zakatuM. dhaNakhUTanI vyavasthA gAmamAM dhaNakhuMTa hoya tenI carAvavAnI javAbadArI gAmanA govALanI ane dANe ApavAnI javAbadArI gAmanAM mahAjananI hatI. zrImaMtanI gAye mAMdI paDe, vRddha thAya, vasUkI jAya te paNa teo temane pitAnAM kuTuMbIjananI peThe sAravAra karatA. paNa garIba vargane e paravaDI zake nahi. gAmanAM mahAjana pAMjarApoLe calAvatAM ane temAM garIba varganI vRddha azakta gAye sacavAtI. gAne vAchaDA janme te kheDUtane maphata ApI detA ane -vAchaDIo janme tene pALatA ane moTI thAya tyAre godAna devAmAM temane upayoga thate. pazupAlakanA varganI jarUriyAta : dareka kuTuMba gAya rAkhatuM. tenAthI tenA kuTuMbanI dUdhanI jarUri. -yAta ane baLataNanI jarUriyAta purAtI. je vadhAre gAye rAkhavAne samartha hoya te ghInI jarUriyAta paNa purAI jatI. paNa dareka kuTuMba te vadhu gAye rAkhI zake nahi, eTale pazupAlakone eka varga Ubhe karavAmAM AvyA hata; (taLapadI bhASAmAM teo mAladhArI tarIke oLakhAya che) je sekaDo-hajAre gAya pALatA. teo eka ja 'sthaLe bhAgye ja rahetA. jyAM ghAsa ane pANInI vipulatA hoya tyAM teo paDAva nAkhatA. thoDA divasa rahe ane vaLI bIje sthaLe jAya. Ama teo potAnAM pazuo laIne pharatA rahe. eka ja sthaLe kadI rahe nahi. teo dUdha na vece; paNa dahIM, ghI vagere vece ane vAchaDAe ucherIne baLada tarIke keLavIne vece. sArA vAchaDA pasaMda karIne temAMthI sArA dhaNakhUTa banAvIne paNa gAmanAM mahAjanene jarUra hoya tyAre Ape. For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAchaDI pUrA traNa varasanI thAya, tyAra pachI ja te garama thAya tyAre tene dhaNakhUTa dekhADe. dhaNakhUTa dara traNa varSe gAmane zevALa. badalI nAkhe; kAraNa ke traNa varasathI vadhAre samaya dhaNakhuMTane e ja gAmamAM rahevA de te te dhaNakhUTanI janmelI vAchaDI uMmaramAM AvI tenI sAthe sagotrI saMbaMdha thaI jAya, ane tethI gAmanuM pazudhana. bagaDavA lAge. kayAMya Arthika anArthikapaNAno bheda nahi A samagra vyavasthAmAM kayAMya Arthika-anAthiMkapaNAne, naphAnukasAnIne savAla ja upasthita karAte nahi. AvI vyavasthA dvArA tamAma prajAne tAju dUdha, zuddha ghI, baLataNa ane khetI mATe tema ja vAhanavahevAra mATe vinA muzkelIe baLade maLI zakatA. AthI: prajA baLavAna rahetI. raMgothI mukta rahetI. eka ati upayogI ane Avazyaka vyavasthAnuM e sAcA arthamAM rASTrIyakaraNa hatuM. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza (rASTranI dharatI]ne AbAda banAvavAnI bhayaMkara ghelachAnA kAraNe bhAratanA buddhijIvI [dezI aMgreja] lekee prajAnA sAcA sukha ane zAtinI kabara khodI nAkhI che. prajAne hitakara evI mokSapradhAna cAra puruSArthanI saMskRtine gaLe TUMpa daI dIdhuM che. dharatInA ja hitane khAtara ghaDAyeluM baMdhAraNa ne prajAnA hitamAM lakSapUrvaka hajI paNa nahi sudhArAya te, AryAvartanI mahA prajAnuM bhAvi ati bhayAnaka jaNAya che. T pAzcAtya paddhatinA zikSaNe mAnavane svArthAnya ane nAstika banAvyuM che. IzvaraprIti ane pApabhItinA pATho gaLathUthImAM ja hajI paNa nahi Ave te keTalAka svArthAnya evA zikSita ane buddhijIvI mAne dezanAM cAvIrUpa sthAne upara caDhI jaIne samagra prajAne bhraSTAcAra, anAcAra ane mAMsAhAranI aganajavALAemAM hajI vadhu dhakelI mUkaze. AryAvartanI khumAravantI prajA! bicArI! Aje pitAnA astitrane jaMga khelI rahI che. vyaktitvanA nirmANanI kathA te jANe hAsyAspada banI cUkI che! je Ama ja cAlaze te kadAca saMbhava che ke, I. sa. 2050nI sAla sudhImAM hindustAna eka virATa kabrastAna banI jaze. cete! hajI paNa e bhelI janAonI cAlabAjImAM phasAtA aTake. "vikAsa vagerenA suMvALA AdarzIvALI yejanAonI rAkha nIce dharabAyelA prajAnA sarvanAzanA jIvaleNa aMgArAone joI le. e dharmAmAtA! have te tArA ja tarapha saunI mITa maMDAyelI L[ che! ugAraze te tuM ja ugAraze! sivAya koI ArevAre jaNAtuM nathI. paM. candrazekharavijayajI pustaka-1 nuM For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevAM kevAM jaMgaleA ugADIne Aya prajAne emAM phasAvI devAmAM AvI che? kAyadAnAM virATa ja'galA ! vepAranAM jaMgI jagalA ! rAgo ane bhAgAnAM gIca jaMgale ! AmAMthI nIkaLAya kathAre ane AtmAnA vicAra thAya kacAre ? hAthe karIne ja hetupUrNAMka ja kAyadA ane karaverA vagerenAM ja'gale ugADavAmAM AvyAM che. jo A jagaaAne nimULa karavAmAM Avaze nahi; te A prajA peAtAnA sAcA sukhazAntinA divasanuM prabhAta pharIthI kadAca kacAreya joI zakaze nahi. jyAM AtmatattvanuM ciMtana nathI; tyAM che, jIvanamAM azAnti. maraNe asamAdhi, paraleke duga'ti....sivAya kazuM ja nahuiM. * zikSita kahevAtA leAkAnA sauthI mATe bhrama e che ke, raziyA ane amerikA e kaTTara zatru che." 2! te e ya dilejAna dosta che, parasparanA duzmanane dekhAva karIne tee svahitAnI rakSAnA nAme satra hiMdI mahAsAgaramAM paNa geAThavAyA che. have TUMka samayamAM ja cInane uzkerIne te e ya dAsta tenI upara tUTI paDe ane cInanI baLavAna prajAne nAmazeSa karI de e divase jhAjhA dUra nahi hoya. eziyAmAM AvanArA A khUnakhAra jaga mATe ja yuropamAM te e dezeAe zAntinA karAra karIne badhuM baLa yuropathI khaseDIne hiMdI mahAsAgaramAM ThAlavI rahyA che. koI emanI zatrutAnI bhramaNAmAM raheze nahi. seyujhanuM avakAzI milana paNa e bhramane bhAMganAruM nathI zuM ? 'candrazekhara vijayajI pustaka-2 nuM For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazuvinAzamAM prajAvinAza A saMjaya gAMdhInAM kaubhAMDa jyAM visAtamAM nathI evAM : kaubhADa kadI pakaDAze kharAM? dezanI prajA sarvanAzanA bhedI ghATe UtaravA lAgI gaI che ! o rAjyakartAo! zA mATe AMkha ADA kAna karI rahyA che? svAdhInatA ApavAne TaeNga karIne dezamAMthI cAlyA javAne dekhAva karI gayelA aMgrejo, pitAnA pANI pAyelA evA dezI niSNAta moTI saMkhyAmAM A dezamAM mUkatA gayA che. Aje paNa temanA rAjakIya vAraso aMgrejonI vaphAdArInuM khAtuM barAbara saMbhALatA rahIne bhayaMkara kaubhAMDanA sarjanahAranuM kAma karI rahyA che! - ahIM emanAM bhedI kaubhAMDanI eka vAta raju karuM chuM. A uparathI khyAla Avaze ke khUba ja bhedI rIte dezanI prajA sarvanAzanI khAI tarapha jhapATAbaMdha dhakelAI rahI che! sAva lAcArapaNe, paravazapaNe, becenapaNe. ' bhedI rIte-DerI dvArA- gAyone nAza e dezI-niSNAtoe sarakAra pAse eka lAkha gAne eka, evA bAvIsa InsenTIva keTala DevalapamenTa bleka UbhA karAvyA. Ane Azaya pAMca varSamAM dUdhanA utpAdanamAM trIsa TakAne vadhAre karI, devAne hate. vaLI 1964-65mAM dUdha-utpAdana ane baLanI kAryakSamatA vadhAravAnA nAma nIce 32 navA "kI vileja' blekanI sthApanA thaI. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothI paMcavarSIya yojanAmAM pazuuchera khAtA mATe 94 karoDa rUpiyA phALavavAmAM AvyA. paNa sAthosAtha maraghAM, batakAM ane Dukaraucherane paNa A khAtA sAthe sAMkaLI devAmAM AvyuM. lagabhaga badhI rakama A maraghAM, batakAM, Dukkara ucheramAM ja kharcAI gayAnI mane pAkI zaMkA che. have InTensIva keTala blekanI saMkhyA 22 nI 55 karAI ane kI vileja skImanI saMkhyA 32 nI 579 karAI. 1972-73mAM DukkaranuM 900 Tana mAMsa pedA karavAmAM AvyuM. kadAca prajAne AnI jANa paNa nahi hoya! ATalA moTA dUdha-utpAdananA sAhasanA cheDe zuM thayuM? te have barAbara samajaje. aMte Avya, dUdhano pAuDara! pAMca varSamAM ('dalmAM) malAI kADhI lIdhelA dUdhane 1,26,000 - Tana pAuDara, 42,000 Tana baTara AIla AyAta karavA nirNaya levAye! [ A baTara-oIla zuM che? e eka koyaDo che. aMgrejI - zabdakozamAM A koI zabda ja nathI. je te mAkhaNa hoya te tene - baTara-eIla na kahevuM joIe. je te gAya ke DukkaranI carabI hoya (mane te tema ja lAge che, te tene "baTara-eIla" nAma ApIne annAhArI prajA sAthe bhayaMkara chetarapiMDI ja karavAmAM AvI nathI zuM? paNa te ya prajA te "baTara-eIla" ja kaheze ane annAhAramAM gaNIne " ja vAparaze! dharma ane jIvana pratye prajAnI paNa keTalI lAparavAI!] Ane javAba koNa Apaze? have savAla thAya che ke eka eka lAkha gAyanA je 55 bleka sthapAya te dareka gAya ochAmAM ochuM eka hajAra liTara dUdha Ape te ya pAMca varSanA ane 30 TakAnA vadhArAnA hisAbe paNa pA abaja liTarane badale 7 abaja 15 karoDa liTara dUdha maLavuM joIe. paNa - dUdhanuM te nAmanizAna nathI ane AMkaDAe te abaja rUpiyA sudhInA For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 pAuDaranI AyAtanA jAhera karAyA che! te kayAM gaI lAkhA gayA? kuthAM gayuM abanne liTara dUdha ? kema AyAta karavA paDatho; pAuDara ! madhu* gaTAgUma! kaDA, saMjayanAM kaubhAMDa AnI sAme zuM visAtamAM che? kANu mAMgaze, AnA javAba ? re bhAratIya prajAjanA! svArthanI kuMbhakannu nidrAmAMthI jAge ane javAba mAMgA ! nahi te tamArA vaibhavI phleTa ane jalasAkhAjInAM jIvana pazu salAmata rahenAra nathI. A vAta rakhe hasI kADhatA. baMsIlAlanAM kaubhAMDA karatAM ya bhayaMkara kaubhAMDAnI satata cAlatI hAramALA * A leAkeAnI AMkha kANa khAlaze? * gAyanI talamAM samagra pazu ane prajAnI katleAma! gerAonA vaphAdAra ejanTo - amIcaMde - e abhyAsapUrNa (!!) ahevAla sarakArane ApyuM ane samajAvyuM ke, ApaNA dezamAM dUdhanI zaryakara achata che, mATe paradezathI mabalakha dUdha detI gAyA AyAta karavI.' gAya maphata ! lAvavAnA khaca' (gAyaDhITha rU. 6 hajAra ) paradezIo gApI de paNa A zuM? ghaNI gAya rastAmAM ja marI gaI! je jIvatI nahI te' TI. bI., kaeNnsara vagere rAgA laine AvatAM ahIMnAM pazumAM rogacALA phelAvavA lAgI. have juo vicitratA! rAMgeAnA nAza mATe amaja rUpiyAthI paNa vadhu rakamanAM IMjekzana maMgAvAyAM. ghaNI gAya te marI gaI eTale dUdhanI taMgI nivAravA mATe abaja rUpiyAthI vadhu rakamanA dUdhanA pAuDara mAMgAvAye ! [gAyA makta ! ane tene lAvavAnA kharca ApatI paradezI DerIe ja A iMjekazanA ane pAuDara taiyAra karatI haze ke zuM ?] For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luccAIthI ApaNI gAyAnI ta kaubhAMDa ATalethI ja aTakatuM nathI. paradezIone ApaNI gAyAnA baLado khUba pasaMda paDyA che, mATe tene ApaNI gAye vecAtI apAya che! kharekhara te A rIte meLavelI gAyane tyAM mArI nAMkhIne khAI ja javAya che. kema ke paradezAmAM baLadathI khetI ja thatI nathI. tyAM to khetImAM gheADA, TrekaTara vagere ja vaparAya che. 48 paNa ApaNA vilakSaNu rAjakartAo! teone khabara ja nathI ke gAyanI ane dUdhanI achata karavA mATe ane pachI pAvAnA dUdha-pAuDara vecavA mATe A vyavasthita SaDyaMtra goThavAyuM che ! eka gAyanA be hajAra rUpiyA maLatAM ApaNA atha'niSNAta (!) rAjI rAjI thaI jAya che ! ene kahevAnuM dila thaI jAya che ke, e bhalA AdamI ! e. hajAra rUpiyAmAM gAyane paradeza mAkalAya te e gAya ahIM dasa varasa jIvIne tenA dUdha, ghI, chANuM, mUtara, khAtara, vAchaDA ane vAchaDI maLIne kula lagabhaga cAlIsa hajAranA mAla Ape che. hAya! cAlIsa hajAranI gAya e hajAramAM! kevu bhayaMkara kaubhAMDa !! have tame ja kaheA, zI rIte prajAnI garIkhI haTaze ? A rahyA, keTalAka khelatA AMkaDA hiMdu dharma' gehatyA, hatyA, rAjahatyA, bALahatyAne sahuthI meTAM pApa gaNyAM che. je leAko gAyanA khArAkanI ( khALa, bhU su' vagere ) nikAsa kare che; te vastutaH geAhatyAnuM ja pApa kare che. gAyanA khArAkanI nikAsa karanArA vepArIe ane nikAsanI paravAnagI ApanAra pradhAnA banne mAhatyAnuM pApa karanArA mane che. eka lAkha Tana khALa nikAsa karIe tyAre 15 karoDa rUpiyAnuM hUMDiyAmaNu maLe. For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka lAkha Tana kheLa nikAsa | karIe eTale traNa lAkha ! jethI 60 karoDa rUpiyAnuM dUdha gA pAse traNa lAkha | gumAvIe. Tana dUdha ochuM maLe. ochA dUdhane kAraNe temane | jethI 10 karoDa rUpiyAnuM anArthika karAvIne vAchaDA khAtara athavA baLataNa gumAsahita bhUkhathI athavA vIe. 33 karoDa rUpiyAnI gerakAyade cAlatA katala- gAya tathA vAchaDArUpI mUDIne khAnAmAM mArI naMkhAya. | nAza thAya. khAtara mATe pharTilAIjhara, baLataNa mATe kerosIna ane dUdhanA pAuDaranI AyAta karavA pAchaLa bIjA abajo rUpiyA kharcavA paDe. A pramANe dara eka lAkha Tana kheLanI nikAsa pAchaLa 70 karoDa rUpiyAnI kiMmatanA mAlanuM nukasAna, 33 karoDa rUpiyAnI mUDIne nAza ane abajo rUpiyAnA paradezI hUMDiyAmaNane kharca thAya che. - A nikAsathI dezanI garIbI vadhe che, phugAvo vadhe che, nikAsakAranI zrImaMtAI vadhe che. kadAca e zrImaMtAIne upayoga teo jIvana-jarUriyAtanI cIjone saTTA, saMgharA dvArA bhAve vadhAravAmAM paNa karatA heya. sarakArI amaladArane lAMca ApavI e gune che; paNa sarakArane caraNe hUMDiyAmaNanI lAMca dharavI e gune gaNAtuM nathI. e lAMca dharIne te koI paNa svArtha sAdhI zakAya che. - e, mAnanIya mAjI vaDApradhAna zrI morArajIbhAI tame paNa paradezI niSNAtenA ahevAlone prAmANika mAnI levAnI bhUla na karI bese. For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 50 yAda rAkho: gAyo(pazuo)ne mAMsa mATe karAtI nathI. enuM sariyAma nikaMdana kADhI nAkhavA mATe ja marAya che. pazuonA nAzamAM Aryavatane sarvanAza che, 31mI ogasTa, 1977nA divase akhila bhAratIya kRSi sevA maMDaLa dilhInA upakrame ye jAyelA adhivezanamAM mAnanIya mAjI vaDApradhAna zrI morArajIbhAIe kahyuM ke, "huM badhAM katalakhAnAM baMdha karavA IcchuM te paNa lekazAhImAM bahumatIne nirNaya svIkAra paDe che. jyAre bahumatI ja mAMsAhAra karavAne nirNaya kare tyAre huM zuM karuM? huM evI apekSA rAkhuM ke gAyanI hatyA na thAya, paNa gAya ochuM dUdha Ape che, kAraNa ke enuM yogya saMvardhana nathI thatuM" aphasosa! ke e saMmelanamAM bhegA maLelA lokomAMthI koIe temane ema pUchavAnI hiMmata na karI ke, "nAmadAra, dezamAM bahumatI hiMduonI che, ane A bahumatI leke ja govadhabaMdhInI mAgaNI kare che, vadhabaMdhI e kAMI mAMsAhArane savAla nathI. bhAratanA mAMsAhArI leke meTA bhAge gAya, baLadanuM mAMsa khAtA ja nathI. gavadha baMdhI e te dezanI dhArmika, sAMskRtika, sAmAjika ane Arthika vyava. sthAne savAla che. dezanI salAmatIne savAla che. karoDe lekenA svAzyane savAla che. jo tame gAyanI hatyA na thAya ema IcchatA ho te e hatyA thatI aTakAvavAmAM tamane keNa reke che? zuM e hatyA thatI aTakAvavAmAM tamArI pAchaLa 40 karoDa hiMduonuM pIThabaLa nathI? gAye ochuM dUdha Ape ane enuM saMvardhana thatuM nathI, e vAte reDhiyALa ananIti, gAyane khorAka nikAsa karI nAkhavAnI nIti, vanaspati udyoganA AkramaNa sAme gAnA hitane rakSaNa na ApavAnI nIti, cariyAne nAza karavA devAnI nIti, AvI aneka pazuhitavirodhI nItionuM pariNAma che, enuM zuM tamane jJAna nathI? baLa nathI ca kramaNa sArA vikAsa thatuM nathI, For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAM deSa kene? vaLI gayenuM yogya saMvardhana na thatuM hoya te e deSa kene che? enuM saMvardhana karavAnA nAme te tame karoDo rUpiyA kharacIne rAjyamAM ane kendramAM paNa pazusaMvardhana khAtAM calAve che. e khAtAM pazusaMvardhana karavAne badale macchImAraNa, maraghAuchera ane DukakaramAraNanI cojanAo vistAratA jAya che ane e janAo pAchaLa kone rejI ApavAnA bahAnA nIce karoDa rUpiyA kharace jAya che ane temanI rAhabarI nIce ja temanI khetI nItine kAraNe pazuonI zramazakti ane dUdha devAnI zakti ochI thatI jAya che. e mATe temanI sAme adAlatI tapAsa zA mATe karavAmAM AvatI nathI? AgaLa cAlatAM zrI morArajIbhAIe jaNAvyuM ke, "aMgrejonA jamAnAmAM gehatyA zarU thaI ane tyArathI gAya durbaLa thaI. ApaNe tenuM rakSaNa na karI zakyA." aMgrejone vArase zA mATe cAlu rAkhe che? '' vAha! kevI vAta! koIe temane ema paNa na pUchayuM ke aMgrejo te gayA, have tame temane vAraso zA mATe sAcavI rAkhe che? aMgreje te gAyanuM cAmaDuM ja mukhyatve nikAsa karatA hatA, tame te gAyane ja mukhyatve nikAsa karavAnI ane e nikAsa vadhAratA javAnI paMcavarSIya yojanA paNa taiyAra karI che, e kema aTakAvatA nathI? have gAyanuM rakSaNa karavAne badale tenuM bhakSaNa thavA devA mATe ene paradeza kema makalI Ape che? . - tamArA khAtAmAM videzI sahAya ane sahayoganA oThA nIce ApaNI taMdurasta gAye paradeza mokalI Ape che ane paradezanI cepI regavALI gAyane ahIM regathI ke pratikuLa havAmAnane kAraNe maravA AyAta kare che enI pAchaLa kaI jAtane Arthika siddhAMta che te samajAvaze? For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ApaNA leke gAyanuM saMvardhana karI ja na zake te mATe tamArI reDhiyALI ananIti ane nikAsanIti dvArA tame leke hAthe karIne avadhe UbhA kare che ane pachI lekenI ja badanakSI kare che ke tame ge saMvardhana karatA nathI ane gAyanuM dUdha pItA nathI, mATe gAye, anAthika thatI jAya che! - tyAM bhegA maLelA lekoe bhale ene javAba na mAgyuM hoya, paNa karma sattAnA darabAramAM morArajIbhAIe, temanA sAthIdAroe ane temanA pazukhAtAnA amaladAree eka divasa A badhI bAbatene. javAba ApavuM paDaze. % kevA lokonA hAthamAM dezanuM saMcAlana? 88 jenA vikAsanI yojanA ! tene nizcita vinAza! 8 karNATakanA e vistAre prAcIna paddhatinA amala dvArA meLavelA adUbhuta lAbha ! anAja, siMcAI yojanAo, pazusaMvardhana, baMdarI vikAsa vagere janAonA ghaDavaiyAonI ane e janAone amala karanArAonI AsapAsa moTI audyogika piDhIonA ejanTo ane paradezI hitenA bhAratIya mitro pharI vaLe che, pariNAme dezanA dUra dUranA pradezomAM vasatA lekene zI muzkelI che? zuM joIe che? zenI jarUra che? e tamAma bAbate tarapha upekSA sevIne abajo rUpiyAnI janAo ghaDI nAkhe che, e janAonA amala mATe nANAM UbhAM karavA nita. navA karaverA lAdavAmAM Ave che. chatAM enuM pariNAma kaMI AvatuM nathI. pazusaMvardhanane nAme thAya che. gAya-bheMsane vinAza ane maraghA-batakAM tema ja DukkaranuM saMvardhana. baMdare nakAmAM banatA jAya che. svarAja maLyuM te pahelAM nAnAMmoTAM baMdaramAM vahANavaTuM cAlatuM. Aje have temAMthI 50 baMdare nakAmAM thaIne baMdha paDyAM che. lAkha vahANe dariyAmAM mAlanI heraphera karatAM, tene badale have mAchImAronI jALa For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya riyAmAM pharI vaLe che. siMcAInA nAme kharacAyelA 37 abaja rUpiyA pANInA dukALane aTakAvI zakayA nathI? phAyado thayo che, khAsa karIne sTIla, simenTa ane enjiniyariMga piDhIene, ane e dhaMdhA sAthe saMkaLAyelA bIjA vepArIone. grAmajano ja have sAbadA bane. gAmaDAMonA leke pite pitAnuM AyeAjana nahi kare tyAM sudhI ApaNI yAtanAone, garIbIne, bhraSTAcAra ane saMskRti sAmenA humalAone aMta AvI zake tema nathI. karNATakanA eka nAnA vistAramAM tyAMnA samaju lekee, prayatna . pUrvaka gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnuM cAlu rAkhyuM che. pariNAme AjanA atizaya meMghavArI, bhraSTAcAra, achata ane mAnasika tANanA jamAnAmAM paNa tyAMnA loko bhAratanA bIjA bhAganA leka karatAM vadhu zAMtithI ane vadhu sukhathI jIvana jIvI zake che. gorakSA (gerakSAmAM jIvamAtranI rakSA samajavI.) vanarakSA, :bhUrakSA (bhUdAna nahi) ane jalarakSA e ja eka mAtra taraNe pAya che. e siddha karavA leka prayatna Adare te ja rAmarAjya, saMtarAjya hastAmalakata banI jaze. ja harijanonI barabAdI savaNathI nathI thaI pazuonI bephAma katalathI zarU thaI che ! gAMdhIjI paNa aMgrejonI jALamAM phasAyA! re! badhA gAyanuM dUdha ze pIze? e kharIdavAnA paisA te ja kyAM che? - o ! videzIonA ejanTa bhAratIye ! tamArAM juThThA zunA pracAra AgaLa gobelsa paNu vAmaNuM lAge che ! . vizvamAM sauthI ochAM pazuo bhArata pAse ! chatAM bhAratamAM vadhu paDatAM pazuonI jAherAta nIce aghora kaleAma: For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejoe gAyanI sAmudAyika katala zarU karIne ane katala thayelI tamAma gAyanAM cAmaDAMnI nikAsa karI nAkhIne harijanane vaMzaparaMparAne dhadha AMcakI lIdhA ane temane bekArI, garIbI, gaMdakI ane vyasanenI khAImAM dhakelI dIdhA. temanA A mahApApanA doSane Topale cAlAkIthI savarNonI AbhaDacheTanI vyavasthA upara oDhADI dIdhe. gAMdhIjI jevA paNa e jALamAM phasI jaIne harijanenI adhegatinAM mULa gAyanI katalamAM rahelAM che e samajI zakyA nahi ane peTe cIle caDhIne pitAnAM samaya-zakti evI rIte veDaphI nAkhyAM ke jethI harijanenI Arthika avadazA sudharI nahi. aMgrejonA gayA pachI koMgresa sarakAre gehatyAnI nIti cAla rAkhI, eTaluM ja nahi, ene vistAravA mATe janAo paNa ghaDI ane gehatyAnA dezane Topale prajA upara ema kahIne oDhADI dIdhe ke, "tame gehatyA baMdha karavAnI mAgaNI karanArA ja bheMsanuM dUdha pIe che. pachI tamane gehatyA baMdha karavAne zo adhikAra che? tame sahu gAyanuM ja dUdha pIe te gAyane keNa mAraze ?" prajA dUdha pIe zI rIte? AvI dalIlethI e dekhAva karI dIdhuM ke jANe bhAratamAM ' gAyanA dUdhanuM bajAra nathI, ane leke bheMsanuM ja dUdha pasaMda kare che. paNa cIjavastunI achatanA jamAnAmAM lokone pasaMdagI karavApaNuM rahetuM ja nathI. uparAMta sarakArI karabhAraNae, bhraSTAcAra, Arthika tema ja vepAra-vANijyanI nItio ane sahuthI kharAba te reDhiyALa annanItie, lAyasansa, kaTA. ane kaTelanItie lekene evA te nicAvI lIdhA che ke ghaNA moTA bhAganA leke pAse pIvA mATe dUdha kharIdavAnA paisA ja kayAM che? ke cA banAvavA mATe dUdha kharIde che paNa gAyanA dUdha karatAM bheMsanA dUdhanI cA sArI thAya che ane temAM echA dUdhane khapa paDe che, mATe ja bheMsanuM dUdha kharIde che. bheMsanA dUdhamAM sArA pramANamAM pANInI bheLaseLa thaI zake che; mATe zaheromAM DhoranA tabelAvALA gAne badale bheMso rAkhe che. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 chatAM gAyanA dUdhanuM paNa vizALa bajAra che. bheMsanA dUdha karatAM gAyanA dUdhanI mIThAIo vadhu svAdiSTa ane vadhu divasa sudhI rAkhI zakAya tevI hoya che mATe tenuM bajAra che. AvA dUdhanI mIThAInAM bajAre baMdha thAya, ane gAyanA dUdhanI khapata baMdha thAya te ja mAladhArIe pitAnI gAye vecI nAkhe, je kasAIe ja kharIde. Dhore vecavAnI pharaja pADatAM ADakatarAM dabANe kadAca mAladhArIone pitAnI gAye vecI nAkhavAnI ADakatarI pharaja pADavA mATe ja 1965nI AsapAsanA eka varasamAM mArca mAsamAM mIThAInA vepArIone ApavAne khAMDane ja cheka ogasTa mahinAmAM Ave. jo ke khAMDane mATe ja tyAM paDele ja hatuM, pariNAme je mAladhArIone temaNe banAvelA gAyanA dUdhanA mAvAnA kilonA cArathI pAMca rUpiyA upajatA tene badale temane kilenA ATha AnA ApavA paNa koI taiyAra na thayuM. kAraNa ke khAMDa na maLe te mA laIne zuM kare? AvAM ADakatAM dabANe pAse mUkI jaIne mAladhArIo potAnI gAye vecI nAkhe ane bharaNapoSaNane prAmANika dha gumAvI devAthI gujArA mATe asAmAjika pravRttiomAM joDAI jAya che temAM deSa kone? Ama, jyAre navAM navAM pagalAMthI bekArI vadhAravAmAM Ave te dANacerI ane dArUnI pravRttine kema vikAsa na thAya? AvAM pariNAma mATe doSita koNa? prajA ke sarakAra? * sarakAre gA mATe zuM karyuM? A lekene gAyanuM ja dUdha pIvAnI salAha ApanArAone kaMI pUche te kharA ke gAyanI dUdha ApavAnI kSamatA vadhe, enA dUdhanI guNavattAmAM sudhAro thAya te mATe tame koI pagalAM lIdhAM che kharAM? lAgavagavALA ati zrImaMta ane baLavAna hitevALAo sAme gAne koI rakSaNa tame ApyuM che kharuM? gAyane ghAsacAre ane dANe maLavA sAme tame ja pahADa jevaDA avadhe nathI mUkyA? tame kapAsiyA pIlavA upara, guvArane audyogika upayoga karavA upara, khaLa ane bhUsAnI nikAsa upara pratibaMdha mUkavA taiyAra che kharA? For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sarakAra koMgresanI hAya ke janatA pArTInI, temAM kAMI phera paDato nathI; kema ke badhI sarakArA videzI hitAnA bhAratIya mitrAthI gherAyelI ja rahe che. temanAthI prabhAvita paNa rahe che. . gAmelsa paNa vAmaNA lAge che, sAva sAdIsIdhI vAta che ke dezamAM jema mAnavavasati vadhe tema dUdha, ghI, anAja, baLataNa, khAtara, raheThANA vagerenI jarUra vadhAre rahe; ane te meLavavA mATe gAya ane baLadonI mATI saMkhyAnI pazu jarUra paDe ja. paNa bhAratamAM geAhatyAnA prakhara himAyatIe pracAramAM jarmanInA gAmelsane paNa jhAMkhA pADe evA kAmela che. juThThANAM phelAvavAmAM kuzaLa evA temaNe sarakAra ane prajA bannene samajAvyu ke, vizvamAM sahuthI mATI gAyeAnI vasati bhAratamAM che ane teo vizvamAM sahuthI AkhuM dUdha ApanArI hAvAthI temane sadaMtara nAza karyA vinA A dezane uddhAra nathI." neharue gAyAnI katalanA kAryane vegIluM banAvavA lIlI a'DI ApI dIdhI. pracArathI jemanuM Brain wash karI nAkhavAmAM Avyu che (Brain wash eTale juThThA dhAradAra pracAre lokonAM manamAM khATI hakIkatA ThasAvI devI ) evI prajAe e kAne mane-kamane paNu jarUranuM mAnyuM. jemaNe hatyAnA virodha karyAM temane jaDasu, komavAdI, dharmAMdha, pratyAghAtI vagere vizeSaNeAthI navAjIne temanI pratibhA khaMDana karavAne pazu dhAradAra pracAra thayA. paNa gAhatyAnA samatha kAe vizvanA dezeAnI gAyAnI saMkhyA sAthe ApaNI gAyAnI saMkhyAnI sarakhAmaNI karatI vakhate ApaNI gAya sAthe bhesA, baLada, pADA, vAcharaDAM, gheTAM, bakarAM vagerenI saMkhyA meLavIne pAMca karADane badale ekatrIsa karADanI batAvI; jyAre paradezanI saMkhyA ekalI gAyAnI ja batAvI. e prakAranI gAyA ApaNe tyAM be prakAranI gAyA che: dudhALI eTale puSkaLa dUSa ApanArI. A jAtanI gAyA - geAsaMvardhana karavAnA kArya sAme ADakatarI For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 rIte pahADa jevA avarodha mUkavAmAM AvyA na hatA - tyAre rAja 40 thI 60 zera dUdha ApatI, e avarodhA mukAyA pachI krame krame ghasAtI jaIne have rojanA 4 thI 5 zera dUdha ApatI thaI gaI che. bIjI jAtanI gAyA kharekhara khUba ochuM dUdha ApanArI che. paNa temane uchera eTalA mATe thAya che ke temanA vAchaDAnA zreSTha ane bahu upayogI aLadA baMne che ane baLataNa tema ja khAtara ja mATe teo chANu ane mUtara Ape che. kevA bheDhI bheLaseLa ! surApa-amerikAmAM khetI gheADA ane TrekaTara vaDe thAya che ane temanA vAhanavahevAra ghADA, meTaralArI tema ja relave dvArA cAle che. tethI temane khaLadonI jarUra nathI. temanA vAchaDAone khUMdha na hovAthI temane huLa ke gADAmAM joDI zakAya paNa nahi. mATe vAchaDA janmatAM ja tee tene mArIne khAI jAya che. tyAM bheMsA hAtI ja nathI. eTale dUdha mATe mAtra gAye ja hoya che. ane mAMsa mATe gAye uparAMta karADA DukkarA uchere che. eTale ApaNI gAyAnI saMkhyA sAthe aLada, bheMsa, vAchaDA ane pADAM temaja gheTAM-bakarAMnI pazu saMkhyA umeravI hAya te pazcimanA dezonI gAyAnI saMkhyA sAthe paNa gheTAM, bakarAM, gheADA ane DukkaranI saMkhyA umeravI joIe. have jo ema gaNIe te ApaNA pazudhananI saMkhyA bahu nAnI dekhAze. ApaNI jamIna kheDavA mATe, khAtara mATe, vAhanavahevAra mATe, dUdha ane ghI mATe, raheThANeA bAMdhavA mATe (60 TakA leka gAra mATInA makAnamAM ja rahe che ), anAjanI jALavaNI mATe; Ama vividha kSetre echAmAM ochI 64 karoDa gAya ane baLadanI jarUriyAta che. jenI sAme ApaNI pAse mAtra 21 karoDa pazue che. vizvanA khIjA dezanI gAyAnI saMkhyA sAthe ApaNI gAyenI sarakhAmaNI karIe te AnavavasatinA pramANamAM gAyeAnI sahuthI echI saMkhyA bhAratamAM che. For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ juo ApaNuM gAnI A kaMgALa saMkhyA dezanuM nAma - dara se mANasonI vasatie. gAyonI saMkhyA nyujhIlenDa 262 AjenTinA osTreliyA DenmArka keneDA yu. esa. e. 55 . bhArata AmAM moTA bhAganI gAye mAtra baLada mATe ja ucheratI hoIne temane dudhALa (Milk cow) gAya na gaNue paNa Bullock cattle -gaNue ane je dudhALa gAyanI saMkhyAmAM temanI gaNatarI na karIe te bhAratamAM dara se mANase kadAca be ja gAye gaNavI paDe? kAraNa ke moTA bhAganI dudhALa ane zreSTha olAdanI gAnuM ane hajAre liTara dUdha ApavAnI kSamatAvALI gAyanuM moTA DerI udyoge nikaMdana kADhI nAkhyuM che. je baLada ane chANa mATe ucherAtI gAnI saMkhyA dudhALa gAya sAthe gaNavAne Agraha rAkhavAmAM Ave te pazcimamAM mAMsa mATe ja ucheravAmAM AvatAM karoDo DukkaranI saMkhyA paNa temanI gAyanI saMkhyA sAthe gaNavAne Agraha ApaNe have joIe. 6 prajAnI tamAma muzkelIone eka ja upAya : bhAra tIya rIta pramANe gAyanuM saMvardhana 28 pAzcAtyAnI salAha mujaba anAjane prazna hala karavA jatAM : sarjAyelA dUdha, ghI ane telane dukALa For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ja ghI, dUdha, tela paradezathI vepArI gheraNe maMgAvavAnA karArothI vadhu zaramajanaka zuM hoI zake? prajA Aje anekavidha muzkelIothI pIDAI rahI che. mukhya. muzkelIo pIvAnuM pANI, anAja, baLataNa, tAjuM cekhuM dudha, zuddha ghI, tela, khAMDa, kapaDAM, raheThANe, keLavaNI, bekArI, garIbI, rajeraja vahatI meghavArI, kALAM bajAra, amAnuSI karabhANuM ane bhraSTAcAra che. A tamAma muzakelIone jhaDapI, vahevAra ane vinA kharace saphaLa . sAmane kara heya te gAya ane gavaMzanI hatyA saMpUrNa rIte baMdha karI bhAratIya rIta mujaba gayenuM saMvardhana karavA sivAya bIjo koI vikalpa nathI. - pAzcAtya ane temanA bhAratIya mitronI salAhathI pazcimanI, nIti mujaba ane temanI sarva madadathI ApaNI muzkelIone ukela karavA jatAM ApaNe dareka kSetramAM pachaDATa khAdhI che, ane paradezI. karajanA beja tema ja bhraSTAcAranI bhIMsamAM cagadAI gayA chIe. " 30 varSa pachI anAjamAM svAvalaMbI thavAne je dAve karavAmAM zAve che te piokaLa che. anAjanI taMgI nivAravAnA aNasamaja bharelAM pagalAM levA jatAM anAjane badale have tela, dUdha ane ghInA dukALa . kaI cUkayA che. ApaNe duniyAne gauravathI kahIe chIe ke bhArata, khetIpradhAna deza che. khetIpradhAna deza kahevaDAvavAmAM gaurava lenArI sarakara je ghI, dUdha, tela paradezathI vepArI dhoraNe AyAta karavAnA karAre phara. te enAthI vadhu zaramajanaka bIju zuM heI zake? ' khetIpradhAna deza, ghI, dUdha ane tela paradezathI maMgAve enAthI. e dezanuM gaurava haNAya che ane dezanuM gaurava haNAya evI nIti. akhatyAra karanArane sattA upara cITakI besavAne koI adhikAra nathI.. pachI bhale te sarakAra pote lekazAhI havAne dAva karatI heya. sarakAranI gerakSAnI nIti eTale? mAtAne bhUkhe. mAro ane pitAne chUrI hulAve. For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % hinduonI dhArmika lAgaNI dubhavyA vinA karaDe pazuonI Aje ya thatI ghAtakI hatyA. iAvI yojanAnA ghaDavaiyA bhAratIyo che ke bIjA kaI? madhyapradeza, uttarapradeza ane bihAranAM rAjyanA dehatyAbaMdhInA kesamAM suprIma korTe ApelA cukAdAnI DhAla pAchaLa saMtAIne rAjAe ghaDelA kAyadAomAM vRddha, azakta, apaMga baLadane, ke dUdha na ApatI kaI paNa umaranI bheMsane mArI nAkhavAnI kAyadesaranI chUTa rAkhavAmAM AvI che. koI paNa sthitimAM gAyanI katala karavAnI manAI che. ' A kAyadAone prAmANikapaNe niSThApUrvaka amala thAya che ke kema te jANavA ApaNI pAse koI sAdhana nathI; paNa e kAyadAonI " chaTakabArIo ane rAjyanI Arthika tema ja kRSi viSayaka nItioe e kAyadAone arthahIna te jarUra banAvI dIdhA che. Dhora mAravAnI tarakIbe baLadane mAravAnI vayamaryAdA te koI paNa uMmare kAma karavAne - azakta hoya tyAre, athavA tenI bAra varSanI uMmara TharAvI che. je manuSya juvAna baLadane mAravA Icche, te cha varSanA juvAna baLadanA dAMta pADI nAkhe eTale te khAI zake nahi, vedanA ane bhUkhathI azakta - thaI jAya ane vRddha lAge. eTale tenI katala kAyadesaranI gaNAya. cAra varasanA juvAnajodha baLadane paNa DAMganA majabUta phaTakA mArIne tene paga bhAMgI naMkhAya, te laMgaDo bane, cAlavAne azakta banI jAya; basa pachI kare tala ane kamAI le hUMDiyAmaNa kAyado tene - tarata mArI nAkhavAnI manAI kare che. prathama tenA upara julama gujAre, karatApUrvaka ribAvo, pachI mArI nAkhe te kAyado temane aTakAvI zakate nathI. AvI ja krUratA juvAna bheMsa upara AcarIne tame tene mArI - zake che. gAyane kaI paNa hAlatamAM nathI mArI zakAtI, mATe tene For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUkhe mAravAnI javA taiyAra ja che. tamAma kapAsiyA pIlI nAkhe. eTale kapAsiyA na maLavAthI gAya ane bheMsanA dUdhamAM ghInuM pramANa lagabhaga nAbUda thaI jaze. kheLa, bhUsuM, guvAra vagerenI nikAsa karI nAkhe. thoDeghaNe mAla bace te maraghAone khavaDAvI de eTale. gAya ane bheMsa dUdha ApatI baMdha thaze. pachI temane mAtra ghAsa khavaDAvavAnuM rahe. te paNa pUratA pramANamAM maLe nahi mATe kharIpha pAkamAM tenA cArAnI Upaja upara aMkuza rAkhavA mATe magaphaLI,. ane zeraDInAM vAvetara vadhAre unALAmAM jyAM khAsa herane cAre ja ugADAte hoya, tyAM ghauMnAM vAvetara karI nAkhe. pachI ghAsacAre maLe ja nahi. gAye bhUkhe marI jAya te deSane Topale tenA mAlika upara, sarakAranI emAM koI ja kasUra nahi!!! paradezI DerIonuM jAmI paDeluM sAmrAjya. - basa, pachI paradezI DerIone ghI-keLAM thaI gayAM. have zuddha ghInuM sthAna levA baTara oIla je kharekhara zuM che? ApaNA mATe te akhAdya vastu che ke nirdoSa khAdya vastu che, te ApaNe jANatA nathI. - ane dUdhanuM sthAna levA dUdhanA pAuDaranI sTImare vagerenA vividha sahAyenA. nAme aneka chUpA hAMsalA AvI pahoMcaze. duniyAnA sahuthI moTA gaNAtA bhAratanAM anAja, dUdha, ghI, tela ane davAnAM bajAro paradezI.. enA hAthamAM heya pachI temane bIjuM zuM joIe? parAdhIna bhArata karatAM svAdhIna bhAratanuM vinAo ane vinA jokhame vadhu vizALa pAyA upara nirdaya zeSaNa karavAnA A kevA sarasa rastA! paradezI DerIonA ane bhAratIya mitroe zodhI kADhelA! ApaNA govaMzane khatama karavAmAM temane UMDo rasa kema na hoya? ane paradezIonA nikAsI mAlanI ahIM AyAta karavAmAM jemanAM kamizane rahetAM hoya, teo gavaMza khatama karavAmAM vividha upAye zodhI kADhe emAM Azcarya paNa zuM che? chaniyAnI bIjI vizvaDerI pariSadamAM eka bhAratavAsIe darakhAsta karelI ke amArI prajAnI dhArmika lAgaNIne AghAta pahoMcADyA For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sivAya amArA pazudhanane nAza kema thAya tenA upAye ApaNe ahIM zelI kADhavAnA che." (InDiyana ekSapresamAM te samaye pragaTa thayelA - ahevAlane AdhAre) tenA anusaMdhAnamAM ja A badhAM yaMtro geha * vAyAM hovAM joIe, e viSe zaMkA rAkhavAnuM have koI kAraNa jaNAtuM ja nathI. * eka dezI aMgreje rajUAta karI ke: amArI eMsI TakA gAya amArA vikAsamAM bajArUpa che. che je A gatithI pazanAza thaze to bhAratanI prajAnuM AyuSya jhAjhuM nahi hoya. A dezabhakto! saveLA jAgo.... di sarvanAzanAM yaMtro purapATa vege cAlu thaI gayAM che! - AThanava varSa pahelAM nivAmAM maLelI bIjI vizvaDarI pari mAM, bhAratanA pratinidhie evI darakhAsta raja karI ke, "amArI - 80 TakA gaye anArthika hoI temane satvare mArI nAkhavAnI jarUra che. AthI amArA deza uparane Arthika bane e cha thAya. paNa duHkhanI vAta e che ke amArI prajAnI dhArmika bhAvanA tema karavAmAM ADI Ave che mATe ApaNe A pariSadamAM ja evA upAya zodhI kADhavA joIe jethI amArI prajAnI dhArmika bhAvanAne AghAta pahoMcADavA vinA amArI gAyane nAza thaI zake !!! (inDiyana ekSapresa) 60 karoDa bhAratavAsIonA pratinidhi tarIke tyAM beThelA e mAnavIne, je dezamAM te ja hatuM, je dezanA paise teNe keLavaNI lIdhI hatI ane je prajAne pratinidhi hevAne te dAve karate have, te dezanA 45 karoDa hiMduonI dhArmika lAgaNI sAme kAvataruM karavAmAM tene jarA paNa AMcake na lAge. are! ApaNA kaI patrakAre paNa tenI dha na lIdhI! kadAca temanA sekyulerijhamane tethI vadhe - AvI ja haze! hAya! sekyularijhama! For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. koI vidhAnasabhya, lekasabhAnA koI sabhya ke rAjyasabhAnA koI satye paNa A bAbata vidhAnasabhA ke, lekasabhAmAM upasthita na karI! kevuM AghAtajanaka Azcarya! e konpharansa pachI dezamAM pazunAza thaI jAya te rItanAM pagalAM je jhaDapathI levAya che te uparathI ema mAnavAnuM mana thAya ke jInivA pariSadamAM ApaNA sarvanAza mATenAM SaDayaMtro ghaDAI cUkyAM hatAM, ane enA saMdarbhamAM hita dharAvatAM baLa ApaNI sarakArane geramArge deravavAmAM pUrI saphaLatA meLavI gayA hoya tema jaNAya che. lAkha pazuone motane ghATa utArI detI yojanAone tvarita amala e kAvatarAnA amalarUpe ja kadAca (1) ApaNA pazuonA ghAsacArAnA puravaThAne kApI nAkhavA mATe I. sa. 1967 pachI ghauMnA vAvetaramAM eka karoDa ekara jamInane ane zeraDInA vAvetaramAM 17 lAkha ekara jamInane kyAre karAye. (InDiyA I. sa. 1974) (2). ghauMnA sAMThA gAyane khAvAnA kAmamAM nathI AvatA. je ghauMne badale juvAra, bAjarAnuM vAvetara vadhAryuM heta te lekene anAja maLata ane pazuone cAra paNa maLata ane ghauM-bAjarAnA vaparAzamAM telanI jarUra na hovAthI telanA bhAva bhaDake baLata nahivaLI kapAsiyA pIlI nAkhavAnuM kArya pUrajhaDape vistAravAmAM AvyuM, jethI pazuone kapAsiyA na maLavAthI temane zramazakti ane dUdha ApavAnI zakti ochI thaI jAya. vaLI tamAma prakArane khoLa paNa nikAsa karI nAkhavA jhaDapI pagalAM levAyAM, jethI gAyane ane bheMsane kheLa na maLavAthI teo dUdha ApatI baMdha thaI jAya ane pachI (3) dUdhane puravaTho vadhAravAnuM bahAnuM AgaLa karIne akudaratI rIte garbhAdhAna karAvavAnA ane Cross breeding eTale ke dezI gAyanuM videzI sAMDha dvArA saMkarIkaraNa karIne (4) samatala kherAkanA nAme halakI jAtanAM paNa hoI zake evAM IjArAzAhI Dhabe pazuonAM khANanAM kArakhAnAM zarU karIne (5) gAmaDAMomAM pANInI tIvra achata pratye upekSA karIne ane (6) TayubavelanA prejekTa For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDe jamIna nIcenuM taLa pUba nIce utArI daIne, pANInI achata vadhArIne pazuone motanA mukhamAM dhakelAI javAnA aneka rastAo khullA karI nAkhyA. - A badhI evI janAo che ke ghAsacAre, pANI ane kapAsiyA, kheLa tathA cUnI vagerenI achatathI tema ja saMparIkaraNa dvArA thatA ragethI gAye katalakhAne mokalyA vinA ja bhUkha, tarase ane "gethI nAza pAmI jAya. ane baMdhAraNanI kalama 48 nIce banAvAcele kAyade arthahIna banI jAya. che jyArathI gAya : - - (1) DerI enimala banI, (2) enuM dUdha vepAranI vastu banI, tyArathI enI satyAnAzI zarU thaI # jevI karuNa dazA nArInI kUTaNakhAnAmAM tevI dazA. gAyanI DerImAM ja zeSaNakhoro javAba de: je kAraNesara gehatyA; te ja kAraNasara zuM nArI-- hatyA paNa thaze ke? je ghaDIe tame gAyane mAtra jIvadayAnI dRSTithI pALavAnuM vicAre che, athavA rAkSasI zeSaNanI daSTi mujaba tene mAtra. dUdha ane mAMsa ApanAra Dairy animal tarIke athavA vepAravinimayanI cIja tarIke svIkAre che te ja ghaDIe tame tene motanA vikarALa, jaDabAmAM haDaselavA lAgo cho. bhAratamAM gAya kadI paNa na te Dairy animal hatI, ne te vipAranI cIja. e vepAranI cIja na bane ane Dairy animal paNa. na bane te mATe hiMdu dharme gAya ke gAyanuM dUdha vecavAnI manAIpharamAvI. tene vepArI daSTibiMduthI jovAnI manAI karI; eTaluM ja nahi tene anya (na haNI zakAya tevI) karAvI. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAya, gaMgA, gAyatrI (athavA navakAramaMtra) ane gItA (ahIM gItAne artha koI paNa hiMdu dharmagraMtha thAya che) e cAra, hiMduonI AdhyAtmika pragatinA pAyA che. te ja pramANe gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnA hiMdu dharmanA cAra Adeza, hiMdu samAjanA bhautika ane naitika samRddhinA pAyA gaNAyA che. AdhyAtmika ane bhautika - banne prakAranI pragati mATenAM bane prakAranAM sAdhana mAM gAya agrasthAne che eTalA pUratuM enuM mahatva vadhAre che. banne kSetre gAya na hoya te bAkInA traNe pAyA nirmaLa thaI nAza pAme. je strInuM mUlyAMkana Arthika daSTithI ja karAya te hiMdu samAjamAM jema strInuM mUlyAMkana tenA rUpa ane tenI kamANa karavAnI zakti ke dAyajo lAvavAnI kSamatAnA AdhAre nathI thatuM (kamanasIbe have mUlyAMkananI daSTi badalAvA lAgI che.) te ja pramANe gAyanuM mUlyAMkana, tenI dUdha devAnI zaktinA AdhAre nathI thatuM. je strInuM mUlyAMkana mAtra Arthika daSTie ja karavAmAM Ave te TUMka samayamAM ja saMsakRta hiMdu samAja nAza pAmI jAya ane te adhamAdhama asurenuM ToLuM banI jAya. je leke Aje bhAratanI gAyane anarthika gaNAvIne enI katala karavAnI himAyata kare che. teo temanI Arthika mAnyatAnA AdhAre ema kahI zake ke "hiMduonI lagnavyavasthA eka atizaya anArthika vyavasthA che. zA mATe puruSae A lagnavyavasthAne baja upADIne dara varSe abajo rUpiyA enI ujavaNImAM kharcavA joIe? ane e kharcA pachI rajerajane e strIne khavaDAvavAno, tene kapaDAM paherAvavAne, te bALakane janma Ape tenI prasUtine ane saMtAnene piSavAne kharcane be upADavo joIe? je e beja upADavAne na hoya te A abajo rUpiyAnI mUDImAMthI aneka yaMtrahoge sthApI zakAya. aneka bekArone rojI ApI zakAya ane hamaNAM For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 je rIte puruSa rahe che tenA karatAM vadhu sArI rIte, vadhu zAMtithI, baMdhu nizcitatAthI te rahI zake." vaLI teo ema paNa kahI zake ke, " game tevI anArthika srIone paNa jIvavAnA ane samAjane bhArarUpa thavAnA ze adhikAra che? kurUpa, nakhaLA khAMdhAnI, ALasu, kAMI kAma karavAnI anicchAvALI, ane buddhihIna strIo kadarUpI, nabaLI ane bhUkha prajA utpanna kare che ane e rIte A suMdara duniyAne kadarUpI banAve che, ane dharatIne garIbIthI bhAre banAve che. mATe A vizvane suMdara, samRddha ane buddhizALI anAvavuM hAya tA AvI tamAma strIone nAza karavA joIe, ane sudara, yuvAna, puruSAe bhAgavavA yAgya ane buddhi ke zIla vecIne paNa dhana kamAI zake evI strIone ja jIvavAnA adhikAra ApavA joIe !!!" '' teo ema paNa kadAca kaheze ke, "A duniyAmAM vasativadhAro, garIbIvadhAro ane bhUkhamarAnA aMta lAvavA hoya te rUpavatI, yuvAna ane koI paNa prakAre dhana kamAI Ape evI strIone rAkhIne bAkInI strInA nAza karavA joie. ane jema jema e strIe puruSabhegya anavA ayAya thatI jAya tema tema temane paNa nAza karatA javA joIe. pazunAzanI yAjanAnAM pAsAM pAbAra pADatA zASaNakhArA bhAratanI gAyAnI bAbatamAM AvI ja dalIleA varSothI thatI rahI che. ane tene Dairy animal tarIke ucheravAnuM zarU karIne ane tene vepAranI cIja banAvI daIne, upara lakhelI strIo viSenI dalIle gAya mATe sAcI TharAvavAnA prayatna thAya che. gAyAnA Dairy animal tarIke svIkAra karavAmAM A zeSaNakhArA vadhu ne vadhu phAvatA jAya che; ane zrI vinemAjI ane temanA anuyAyIo paNa A jALamAM phasAIne gAyane Arthika dRSTie jotA thayA che. mAtra Arthika dUdha ApavAnI kSamatAnA AdhAre ja gAyanuM mUlyAMkana karyA pachI ane gAyanA dUdhanA paNa Commercial Commodity vepAranI cIja-tarIke svIkAryAM pachI e ja dalIleAne AdhAre srIonuM paNa mUlyAMkana karavAnI te For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 kaI rIte nA pADI zakaze ? jema gAya ane gAyanuM dUdha kadI paNa vepAra-vinimayanI cIja anAvI zakAya nahi tema gAya kadI pannu anAthi ka hAI zake nahi. paNa pazcimanI zeSaka arthavyavasthAnA samarthaka zeASaNakhoroe samasta jIvasRSTinuM zeSaNa karavAnA eka pracarDa hathiyAra tarIke prayatnapUrvaka yAjanAbaddha rIte gAyane anAthika dekhADavAnI mAyA phelAvI che. eka jamAnAmAM rAja pAMca zera dUdha ApatI gAya, Arthika rIte pALavI paravaDatI. pachI zeSaNakhoroe temanA khArAkanA nAza karavAnAM pagalAM dvIdhAM ane tenA saTTA, saMgharA karIne tenA bhAva tema ja achata ane vadhAryo'. te ja pramANe vividha prakAranI ADakhIlIo UbhI karIne ghera ghera gAya rAkhavAnuM muzkela banAvIne dUdhane vepAra vinimayanI cIja banAvI ane gAyanA dUdhanI kiMmata karatAM tenA khAdhAkhArAkInA aca vadhArIne gAyane anAthika gaNAvIne tene katalakhAnAne havAle karavA lAgyA. have dUdha ApavAnI kSamatAnI ane dUdhanA bhAvanA mApadaDanI kasoTIe daza zera dUdha ApanArI gAya Arthika banI; paNa thoDA ja vakhatamAM tenA khAdhAkhArAkInA bhAva-nikAsa ane saTTA, saMdharA dvArAvadhArI mUkIne tene paNa anArthika gaNI katala karavA yeAgya TharAvI. A ja rIte pazuenA khArAkanI nikAsa ane saTTA ane saMgharA vagere dvArA roja 30 liTara dUdha ApatI gAyane paNu anAthika TharAvI zakAya, ane baMdhAraNanI kalama 48nA amala je rAjyamAM na heAya tyAM athavA paradezemAM katala thavA mATe mAkalI zakAya. vaLI thADAka vaijJAnikone kharIdI laine navAM saMzAdhanA mujaba gAyanA dUdhane amuka aMze nukasAnakAraka TharAvIne tene sthAne zreSTha poSaNa ApanArI davAo tarIke amuka davAo banAvI tene pracAra karI zakAya, ane A pramANe bhAratanI gAyAnuM saMpUrNa rIte nika Mdana kADhIne mAnavajAtanuM bhayaMkara zASaNu paNa karI zakAya. zASaka avyavasthAnA samarthakoe vijJAnane peAtAnA gulAma banAvyo che. eTale vijJAnane nAme te dhAre te duSkama karI zake che. For Personal & Private Use Only * Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sIhatyA ane bALahatyA karyA che. gehatyA jema cIhatyA Adi paNa vAjabI Tharaze ke zuM? hiMdu dharma hatyA, hatyA ane bALahatyAne sahuthI moTAM pApa gaNyAM che. ane traNene eka bIjAnA anusaMdhAnamAM mUkyAM che. zeSika arthavyavasthAnA samarthake gavaMzanuM nikaMdana kADhyA pachI e ja nyAye enI - temanA Arthika mUlyAMkananA mApadaMDanI kasoTIe - hatyA karavAnuM vAjabI TharAvI zakaze. vasativadhAre, garIbI ane anAjanI taMgI e temanI meTAmAM meTI dalIla haze. '' eka rUpayauvanA ja keTalA puruSane saMtoSI zake tene hisAba karIne bAkInI strIone matanA jaDabAmAM haDaselI devAnuM vAjabIpaNuM teo puruSanA mana upara ThasAvI zakaze. ane jema pazcimanA dezomAM janmelA vAchaDAomAMthI amuka pasaMda karelAne jIvatA rAkhIne bAkInAne matane havAle karavAmAM Ave che, tema janmelAM bALakomAMthI paNa rUpasaMpanna ane taMdurasta tarIke vaijJAnikoe mAnya karelAM bALakane jIvavAne adhikAra ApIne bAkInAne tane havAle kare te temAM Azcarya pAmavA jevuM nahi hoya. jIvananAM tamAma pAsAone bhautikavAda, arthavAda ane tene gulAma vijJAnanI daSTie ja mUlavavAmAM Ave te upara lakhelAM kAryo lekene meTAM ke amAnuSI nahi lAge. e bahene! cete AMdhaLukiyAM na kare gehatyAnI nItio ane jIvananAM tamAma pAsAone Arthika mUlyAMkananI ja daSTie jovAnI nItie strI ane bALasamAja sAme ghera bhaya pedA karyo che. strIo sAvadha banIne e paDakAra jhIle che. ke mUMge mee adhogati ene nAzanA jaDabAmAM dhakelI de che e te samaya ja kahI zakaze. Aje te strIo ja mahilA-pariSada dvArA saMtatiniyamanane jhaMDo laIne pharavA lAgI che. paNa jApAnamAM banyuM che tema saMtatiniyamananA tamAma upAye niSphaLa nIvaDyA pachI athavA te vadhu jhaDapI Arthika unnati lAvavAnA bahAne upara jaNavelAM sUcane jAhera thaze tyAre A mahilA maMDaLane, temanA bhUtakALanA saMtatiniyamananA pracArake mATe pastAvAne pAra nahi rahe. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAya ane strI bannenuM hiMdu samAjamAM samAna sthAna che. temanuM mUlyAMkana dhArmika ane susaMskRta, samRddha samAjavyavasthA cAlu rAkhavAnI daSTie karavAmAM AvyuM che. te banne vinA susaMskRta samRddha samAjanI kalpanA paNa thaI zake nahi. mATe ja hiMdu dharme gehatyA ane strIhatyA moTAmAM moTAM pApa gaNAya che. sekayularijhamane siddhAMta dharmataravane upekSita karavA mATe haze? hiMdu dharmamAM je koInuM mUlyAMkana dharma ane saMskRtinI daSTie thayuM, e tamAmane dharmathI rakSita banAvI tene nAzane mahApApa gaNavAmAM AvyuM. ApaNe e mahAna ane zreSTha mUlyane ukheDI nAkhIne mAtra Arthika dRSTie navuM mUlyAMkana karavuM hoya te dharmanA rakSaNathI temane dUra karavA joIe. tema karavA mATe dharma tarapha udAsInatA pedA karavI joIe. ane eTalA mATe ja zeSaka arthavyavasthAnA pUjArIee rASTravAdanA nAme dhamane gauNa banAvI socialismnuM sUtra havAmAM taratuM mUkayuM che. zeSaNane A nama tAMDavene thaMbhAvIne gAyane samAjamAM tenuM asala sthAna na apAvI zakIe, Dairy animal banelI gAyane DerInI cAra dIvAle vaccenA kedakhAnAmAMthI choDAvIne samAjamAM ghera ghera na pahoMcADI zakIe te strIsamAjane paNa zeSaNane mahAvinAzaka jaDabAmAM dhakelAI jatI aTakAvI zakIzuM nahi. - have nArI upara gherAtAM AphatanAM vAdaLa - bhAratanI gAya khatama thavAnI aNI upara che. je gAye katala. khAnethI bacI che te DerIonI dIvAle vacce kedamAM paDI che. vaLI je gAye DerIne pAtra nathI te paradezamAM mekalAI rahI che. bIjI bAju zeSika arthavyavasthAnA samarthakonI AMkha strI-samAja upara maMDAI cUkI che. dahejanI vakaratI jatI lAlasA ane prathAmAM AvI rahelA bhayanA oLA spaSTa rIte joI zakAya che. strIone svIkAra Arthika mUlyAMkananI kasoTI upara ja karavAmAM have gaurava, khAnadAnI ane kuzAgra buddhipaNuM gaNAvA lAgyAM che. kevuM haze bhAratanuM bhayAnaka bhAvI? bhagavAna jANe. For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sabUra! deza [ dharatI] ja AbAda banI rahela che. praja te saMskRtinA dvArA barabAda thatI ja jAya che. jo Ama ja cAlaze te AbAda banatA jatA A dezamAM kAyamI vasavATa mATe punaH gorAonAM ToLeToLAM utaraze! ane bicArI! e vakhate jIvatI rahelI bhAratIya prajA ! e lekanAM makAnamAM jhADu vALatI, emanI khuzAmatakherImAM zeSa jIvana pUrNa karaze !. ke kArame vinipAta ! *eka mANasa pUrva tarapha - prakAzanI dizA tarapha makkama pagale cAlatuM hatuM. keke ene "ghUma jAe kahyuM, ane te tarata pUrvane cheDIne pazcima-sanmukha thaI gaye. pachI pelAe tene vakko lagAvyuM eTale te jerathI daDavA lAge. pelAe kahyuM, "dekhe! vikAsa, deTa, pragati, haraLaphALa!" hAya! deTa kharI paNa pazcima tarapha! aMdhakAra tarapha! AnA karatAM pUrvanA prakAza taraphanI dhImI paNa gati zuM beTI hatI ? *paradezI aMgrejoe ahIMthI jatAM pahelAM zikSaNa dvArA je dezI aMgrejo [ zikSite] taiyAra karyA teo ja A AryAvartanI saghaLI khAnAkharAbInuM mULa kAraNa che. dezanA cAvIrUpa sthAne teo caDI beThA che. temane tyAMthI dUra karyA vinA prajAne sAcAM sukha ane zAti sAMpaDe te saMbhavita nathI. paradezI - gerA aMgrejone kADhanArAoe have dezI kALA aMgrejone paNa ghera besADavA paDaze. paM. candrazekhara vijayajI For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] mAMsAhAra : pazcimI saMskRtinA abhizApa OM bhAratamAM pUrve mAMsAhAra hatA? kATeMka tA batADA ! OM prajAne badhI rIte kharabAda karI nAkhavA mATe, aMgrejoe gAmAMsane pracAra zarU karyA. OM sAcA arthamAM AbAda bhAratanuM darzana karavuM hoya teA ? . pazuhatyA baMdha karye ja chUTakA che. hiMdu prajAne gemAMsa bhakSaNa karatI banAvI devA mATe 150 varSoMthI vadhu jUnI ceAjanAe kAma karI rahI che. hiMdue gAmAMsa khAtA thAya te ja temane khristI banAvI zakAya : khristI banAvavAnuM saheluM paDe. mATe sAthe sAthe ja evA pracAra cAlu che ke, " vedo kAMI bahu . prAcIna nathI ane vedo karatAM te bAibala vadhu uttama graMtha che!!" cInI musAphara phA-hIyAne I. sa. 399 thI 414mAM uttara bhAratanI musApharI karI hatI. te potAnI noMdhapothImAM lakhe che ke " bhAratamAM caMDAla sivAya koI pazu-hiMsA nathI karatuM ke dAra ke nazA caDe evI cIja pItuM nathI. are! koI jIvatAM prANIonA vepAra paNa karatuM nathI. dezamAM kathAMya dArU ke mAMsa vecavAnI dukAna nathI. mAtra caDAle ja zikAra karatA ke mAMsa ane dArUnA upayega karatA." ( je. TI. vhIlara kRta hiMdaneA itihAsa, bhAga-ra, pAnA naM. 253) * ahIM caMDAlanA atha' harijana ke zUdra nathI thatA. harijanAnA samAveza te cAtu yamAM karavAmAM AvyA che. paNa je leAko dharmanA, saMskR tinA, samAjanA, niyamA teDe; ucchva khalatAthI vate temane cAMDAla For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNavAmAM AvatA. teo samagra samAjathI bahiSkRta thatA eTale temane samAja taraphathI kAMI maLatuM nahi. jethI temane vanapradezamAM zikAra karIne temanuM peTa bharavuM paDatuM. teo prAyazcitta kare ane samAjanI maryAdAmAM dhama dvArA nakkI thayelAM nIti ane niyama pALavAnuM kabUla kare te temane pAcho samAjamAM praveza maLata. bIne cInI musAphara hyu-ena-saMga pitAnI dhapethImAM lakhe che ke, "samrATa harSanA AdezathI pazuhiMsA ane mAMsAhAranI samagra dezamAM manAI che." kepa kemarInathI pUrvamAM keramaMDaLa kinAre je agAu maulApradezanA nAme oLakhAte, te tAmilabhASI lekene pradeza che ane tyAMthI cheka baMgALanA upasAgara sudhI je telugu bhASA belatA telaMgAene pradeza che, te tamAma pradezamAM parihAra lekene bAda karatAM kaMI mAMsa khAtuM nathI. teo badhA gAyanI ane baLadanI pUjA kare che. teo koI pazuhiMsA paNa karatA nathI. eTale je musApharone mAMsa (bakarAnuM) khAvAnI IcchA hoya teNe pitAnI sAthe kaI siriyanane (siriyA athavA madhya eziyAne vatanI) kasAInuM kAma karavA mATe pitAnI sAthe nekara tarIke rAkhavuM joIe." (mAryopelenuM TesTImanI. I. sa. 1260-125 je. TI. vahIlara kRta hiMdane ItihAsa, bhAga-2) phiza nAmanA musAphare I. sa. 1585mAM uttara bhAratamAM musApharI karelI. te lakhe che ke, moTA bhAganI prajA mAMsAhAra karatI nathI, ane mAchalInI te jANe kAMI kiMmata ja hotI nathI." (je. TI. vhIlara kRta muslima zAsana nIce hiMdane itihAsa, pAnA naM. 418) DelAvelI nAmane musAphara jeNe dakSiNa bhAratamAM meMgaranI AjubAjunA pradezamAM musApharI karI hatI, te lakhe che ke, "bhAratamAM musApharI karavI e bahu muzkelIbhareluM che. tyAM khAvApIvAnI bahu takalIpha che. hiMduo khAvApIvAnI bAbatamAM bahu AgrahI che, ane pite te mAMsa, mAchalI khAtA nathI, paNa ApaNaneya ApatA nathI." For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 TevaranIyarane paNa bhAratamAM musApharI karatAM AvI ja muzkelI anubhavavI paDelI. te lakhe che ke, " jo gAmaDAmAM muslima adhikArI hAya, te te maTana ke maraghAM maLI zake paNa je hiMdu amaladAra hAya to cAkhA, leTa, zAkabhAjI ane dUdha sivAya kAMI ja maLI zake nahi." 66 jona phAyasa" lakhe che ke, (I. sa. 1678-81) " hiMdu phaLaphUla, kaMdamULa ane cokhA khAya che, paNa te mAMsa, mAchalI, IMDAM khAtA nathI." (je. TI. vhIlara kRta muslima zAsana nIce itihAsa, pAnAM na. 456, 470, 488) aMgrejo ja mAMsanA pracAraka aMgrejI hukUmatamAM mAMsAhArane eTale vega maLyA ke, suratamAM sUra leka mATe AkhA varSamAM jeTalAM pazue kapAtAM tenA karatAM muMbaimAM eka ja mahinAmAM aMgrejo mATe vadhu pazue kapAtAM, (Early Records of British India by J. T. Whealler) 66 aMgrejo hu'meza gAya ane DukkaranuM mAMsa ( Beef ane Pork) pasaMda kare che. ane muMbaImAM gAyanuM mAMsa akarAMtiyA thaIne khAvAnuM pariNAma e AvyuM ke ahIM uSNu pradezamAM AvIne gemAMsa akarAMtiyAnI peThe khAvAthI ane pATugalathI dArU atizaya pIvAthI te acAnaka TAgrupa marI javA lAgyA. ( muslima zAsana nIcenuM hiMOM, je. TI. vhIlara). bhAratanA cugajUnA kAyadAonA bhaga karIne aMgrejoe gemAMsa ane dArUnA sevanathI bhAre khuvArI bhAgavI. chatAM jyAM jyAM paNa tee gayA tyAM peAtAnI A Adatane vaLagI rahyA. je yuropiyanA maMgALamAM gayA, tyAM temane te pradeza sastuM lAgyA. kAraNa ke tyAM maraghAM, bataka vagere pakSIe eka rUpiyAmAM 20 maLatAM. gheTAM, khakarAM paNa puSkaLa maLatAM hatAM ane Dukkaro tA eTalI mATI sakhyAmAM hatAM ke pATugIjhe te te khAIne ja jIvatA ane aMgrejo tema ja valaMdA vartuNA bharI bharIne pAtAne deza mekalatA. ( je. TI. vhIlara kRta muslima zAsana taLe hiMdanA itihAsa, pAnuM 516) For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 agreja amaladArone gohatyA sAme virodha A gemAMsa bhakSaNanI zarUAte bhAratanA pazudhanane nabaLuM pADavAnI zarUAta karI. mi. viliyama smitha (DerI ekSaparTa) lakhe che. ke, "bhAratamAM keTalAka jANItA mANase gorakSA karavAnA pagalAM tarIke pazuonI videzamAM thatI nikAsa upara pratibaMdha mUkavAnI mAgaNI kare che, jyAre keTalAka mAtra mAMsAhAra pUratuM ja pazu mAravAnuM baMdha. karavAnI bhalAmaNa kare che. vaLI grAmya pradezanA keTalAka AgevAne ema mAne che ke je cariyANe pazuone caravA mATe chUTAM karavAmAM Ave te gerakSAnuM sahuthI prathama pagaluM moTAM zaheranA katalakhAnAomAM thatI gAya ane bheMsanI katala upara pratibaMdha mUkavAnuM hovuM joIe." (egrikalcara janarala opha InDiyA, . 17, bhAga-1, jAnyuArI, 1922) muMbaI rAjyanA egrikalcara DAyarekaTara sara eca. eca. mAna lakhe che ke, "muMbaI ane bIjA moTAM zaheromAM dUdhALAM pazuonI thatI katale dezanAM dUdhALAM pazuonI hastI mATe bhaya pedA karyo che. ane A bAbata upara jaladI dhyAna ApavAnI jarUra che." (18mI. sapTembara, 1919) - sikayularijhamanA nAme gohatyA karavAnI jIda gamAMsa khAvAne jemane bAdha nathI evA A be, ane temanA jevA bIjA ghaNA samaju aMgrejone paNa A dezanI Arthika ane sAmAjika vyavasthA joIne govadhabaMdhI karavAnuM jarUranuM lAgyuM. paNa gemAMsa bhakSaNane jemane dhArmika rIte niSedha che evAM hiMdu pradhAnamaMDaLone ane hiMdu niSNAtane behatyA cAlu rAkhavAnuM ja nahi, paNa tene vadhu vega ApavAmAM, ane ene vadhu vikasAvavAnI yejanAo taiyAra karavAmAM nathI te dhAmika bAdha naDate ke nathI te temane dezanI Arthika ane sAmAjika barabAdI dekhAtI. zrI neharu gehatyA cAlu. rAkhavAmAM gaurava mAnatA hatA ane temaNe tene pitAnI pratiSThAne. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya banAvyo hate. rAjya pradhAnamaMDaLe paNa tema ja mAnatAM hoya evuM lAge che. A pradhAne ghaNI vakhata gavadha cAlu rAkhavA mATe Secularism.. " ne Azraya le che ane musalamAne nA gAyanI kurabAnI karavAnA ane. gamAMsabhakSaNa karavAnA adhikAra chInavAI na jAya mATe gehatyA cAlu. rAkhavAnI AvazyaktA ApaNane samajAvavAnA bAliza prayAsa kare che. kurabAnIne artha "marI javuM" e thAya che, mArI nAkhavuM e artha nathI thatuM. keIpaNa amuka cokakasa siddhAMtanI khAtara khAsa karIne dhArmika ane rASTrIya hitenuM rakSaNa karavA khAtara marI phITavuM. khuvAra thaI javuM, tene kurabAnI kahe che. koIne mArI nAkhavuM e kurabAnI nathI. ' gehatyA viruddha nA. AgAkhAnanuM maMtavya I. sa. 1928-2mAM dilhImAM maLelI akhila bhAratIya islAmI. pariSada samakSa belatAM nA. AgAkhAne kahyuM ke, "hiMduo ane muslima vacce govadhanA kAraNe kAyamanI taMgadilIne nAbUda karavAne upAya zodhI kADhavAnI ApaNI sahunI pharaja che. dharmanI khAsa kurabAnI karavAnI prathA kyArathI zarU thaI e tapAsIe te te A praznane ukela lAvavA madadarUpa thaze. ApaNe sahu e viSayamAM saMmata chIe ke IbrAhIma. aitihAsika kurabAnInI ApaNe ujavaNuM karIe chIe. paNa ApaNe e jANI levuM joIe ke IbrAhIma ke je eka mahAna dhArmika vaDA hatA, temaNe gAyanI kurabAnI karI na hatI. te uparAMta ApaNuM : 'dhArmika pustakamAM paNa pazuonI kurabAnI karavAne Adeza nathI. ApaNAmAMnA keTalA hAjIe (hAjI eTale makkAnI haja yAtrA karanArA) islAmane jyAM janma thayo hate e arabastAnamAM gAyanI kurabAnI - kare che? ane te tyAM gAyanI kurabAnI na karI hoya te zuM temaNe islAmanA Adezane bhaMga karyo che? huM niHzaMkapaNe kahuM chuM ke tame sahu tene javAba nakAramAM Avaze. te pachI bhAratamAM ApaNe phAnInA A praznane judA ja daSTibiMduthI zA mATe javuM joIe? For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s? zahenazAhu khAkhara ke je e jamAnAnA mahAna rAjakartA hata teNe pAtAnA zAhajAdA humAyune hiMdune dhArmiCka mAnyatA ane temanA dhArmika vahemane mAna paNa ApavAnA Adeza ApyA hatA. amIra hakhImullAkhAna je sAcA muslima hatA, temaNe geAvadhabaMdhI "pharamAvI hatI. je bIjA muslima AgevAnA paNa pAtAnI jUnI mAnyatAe madale te te jarUra IslAmanA AdezanI avagaNanA nahi ja karatA hAya. kAzmIrI muslima, IslAmanA AdezanuM custapaNe pAlana kare che ane teo jANe che ke, kurakhAnI ( pazuhatyA ) e ApaNA dharmanuM koI sUtra nathI. tamane sahune cAkkasa khabara che ke ApaNA dhama nuM pharamAna che ke pazuonAM leAhI ane mAMsa allAhane svIkAya nathI. khudA ane sana vacce baMdhaesatI thAya evI A eka mAnavatAvAdI mAnyatA che. 66 A viSayamAM ApaNA ulemAo pAsethI huM vadhu spaSTatA mAguM chuM, paNa mane vizvAsa che ke temAMnA koI pazu ulemA kurabAnInI vidhie jAheramAM karavAnA matane nahui heAya. bhAratamAM evI khIjI kAmA paNu che, je geAmAMsa khAya che. chatAM paNa te kadI pa kurabAnI mATenAM pavitra pazuone jAheramAM mArIne pADezIonI lAgaNI dubhavatA nathI. " meM jaNAvelI A tamAma hakIkatAnA saMdabhamAM tamArA mATe A eka gaMbhIra ane UMDI vicAraNAnA prazna che. jemAM kuramAnInA cAkkasa prakAra ane tenA mahattva viSe pheravicAraNA thavI joie. Ama karIne jo ApaNe ApaNA hiMdu mitro sAthenA saMbaMdha sudhArI zakIe te zAMti ane samRddhi mATe amUlya phALA ApyA gaNAze, eTalu *ja nahiM paNa saMtASakAraka rAjadvArI ukela paNa lAvI zakIzuM." * (AgAkhAna ane temanA pUjra : lekhaka zrI navarojajI :krumAsI, prakAzaka : TAimsa eph inDiyA presa, 1930nI AvRtti, pAnAM naM. 108-109) For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G7 suprIma korTamAM gohatyA dhArmika adhikAra hovAnA dAvAne adhikAra svarAja maLyA pachI uttara pradeza, bihAra ane madhya pradezanAM rAe saMpUrNa govadhabaMdhIne kAyade jAhera karyo tyAre zrI neharu khUba ja akaLAI UThayA ane vizvanA deze paNa khaLabhaLI UThyA hatA. A kAyadAne paDakAravA muslima sAIe suprIma korTamAM gayA. A kasAIonI pAchaLa gehatyAmAM rasa dharAvatA baLavAna hAthanuM, ke. paradezI sattAonuM pIThabaLa jarUra haze; kAraNa ke govadha baMdha thavAthI, keInuM hita jokhamAtuM na hatuM. paNa govadhanI nIti zarU karI tyArathI lAkhe komenuM hita jokhamAI gayeluM hatuM ja. paNa te vakhate ane tyArathI Aje 150 varSa sudhI ke muslima pitAnuM hita jokhamAya. che e dalIla sAthe kerTamAM gayela nathI. paNa pAMca kasAIoe pitAne. gAya mAravAnA dhArmika adhikAra, baMdha karavAne adhikAra ane poSaNa mATe gomAMsa meLavavAne adhikAra AgaLa karI suprIma korTanA daravAjA. khakhaDAvyA. - gAyanI kurabAnI ApavAnA adhikAra bAbata nirNaya karavA kurAnanA aMgrejI anuvAdanI suprIma korTamAM rajUAta thaI. temAM lakhyuM hatuM ke dareka muslime eka bakarIne athavA sAta muslima vacce eka gAya athavA UMTanI kurabAnI karavI. kurabAnI karavA mATe vikalpa hovAthI gAyanI kurabAnI mATe govadha karavAnA muslimonA baMdhAraNIya adhikArane suprIma korTamAM maMjUrI na maLI. jayAre saMpUrNa vadhabadhI mATe 1968mAM jabaruM AMdolana thayuM ane govardhana maThapurImAM jagaphTara zrI zaMkarAcArya, zrI niraMjanadeva tIrtha ane bIjA aneka sAdhu, saMte AmaraNa upavAsa upara utaryA tyAre sarakAre govadhabaMdhI thAya, te tenA Arthika pratyAghAte jANavA mATe Cow Protection Commi , tec nImI. A kamiTI samakSa govadha cAlu rAkhavAnI tarapheNamAM aneka Avedanapatro rajU thayAM hatAM, jemAM sarakArI niSNAte, karmacArIo vagere mukhya hatA. paNa keIpaNa arthazAstrI ke pazuzAstrI ema kahI For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zakyo na hatuM ke saMpUrNa govadhabaMdhI karavAthI dezanA arthataMtranuM devALuM nIkaLI jaze. suprIma korTamAM musalamAnone gAyanI kurabAnI karavAno adhikAra nAmaMjura thayela hatuM. chatAM ghaNAMe e adhikAranI vAta AgaLa karI hatI. te ghaNAe govadhabaMdhIthI mAMsanA bhAva vadhI jaze enI ciMtA vyakta karI hatI. paNa 1947 pachI dareka cInA bhAva 100 thI 1000 TakA sudhI vadhI gayA che, te bAbatamAM temAMnA keIe kadI. harapha paNa uccAryo nathI. kurabAnIne artha zuM? paNa A badhI vigate bAju para rAkhIne ApaNe vadhu mahatvano muddo tapAsIe. kurabAnI eTale zuM? tene mArI nAkhavuM? e artha thAya che khare? ane evo artha thatuM hoya te dhArmika adhikAra bhogavavA mATe IslAmanI zariyatanuM pAlana karavA mATe phakta IdanA eka ja divase keTalAM pazuonI jAnahAni thAya? muslimone gehatyA karavAno adhikAra mAnya nathI rakhAye paNa bakarI mAravAnI chUTa te che ja. dezamAM 6,14,17,934 muslima che (InDiyA 1974, pAnuM 13) ne 6,46,00,000 bakarAM che. (InDiyA 1974, pAnuM 286). je muslime kurAnanI zariyatanuM pAlana karIne eka ja divasamAM tamAma - bakarAMne kurabAnIne nAme kApI nAkhe te zuM sthiti thAya? kadAca sahuthI pahele vidha sikyularIjhanA nAme gohatyA cAlu rAkhavAnA himAyatI mAMsAhArI hiMduone ja AvI paDaze. kAraNa ke IdanA bIjA ja divasathI temane maTana maLaze ja nahi. sAudI arebiyAmAM sAta mANasa dITha eka UMTa mArI nAkhe te eka paNa UMTa nahi bace. zuM IrAna ke IjiptamAM eka ja divasamAM 5 - 7 karoDa bakarAM ke bAMgalA dezamAM 12-15 karoDa bakarAM eka ja divasamAM mArI naMkhAya che? ane na maratAM hoya te zuM teo islAmanA zariyatane bhaMga kare che? For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VE paNa je kurabAnIne artha "mArI nAkhavuM" na karIe paNa ApI devuM karIe te artha barAbara besI jAya che. ApaNe tyAM hiMduomAM dAnane mahimA che. dhanadAna, annadAna, vastradAna vagere. paNa dAnanI A tamAma cIjomAM sArAmAM sArI cIjo hevI joIe. ApaNane je vastu khUba ja priya hoya te zubha dhyeya mATe ApI devI tenuM nAma dAna. kadAca kurabAnI paNa tene kahIe te kurabAnI bAbatane jhaghaDe na rahe. kurabAnI mATe islAmanI zariyate traNa prANIo pasaMda karyA; je traNe dUdha ApanArAM che. UMTaDI roja hAMDe bharIne dUdha Ape che. gAya paNa islAmane udaya thaye tyAre reja 50 thI 60 zera dUdha ApatI. bakarAmAM paNa 5 zera dUdha ApavAnI kSamatA hoya che ane dUdha e sarvazreSTha zakti ApanArI vastu che. mATe e traNamAMthI koInuM paNa dAna kare che, koInI hiMsA na thAya, lenArane phAyado thAya, ane rASTrane nukasAna na thAya. | kurabAnI karavI ene katala karavI e artha karavAmAM Ave ane e katala karavAne dhArmika adhikAra AgaLa karIne eka ja divasamAM karoDe pazuonI katala karavAmAM Ave te huM nathI mAnate ke kaI paNa dezanI sarakAra e katalanI paravAnagI Ape. kAraNa ke temAMthI ghaNA Arthika, sAmAjika ane Arogya saMbaMdhita prazno UbhA thAya. ApaNe jANIe chIe ke evadha karavAnA baMdhAraNIya adhikAranA nAme gehatyA cAlu rakhAvavA suprIma keTemAM doDI gayelA muslimo IdanA divase 6 karoDa bakarAnI kurabAnI karatA nathI. te zuM teo pavitra IslAmanI zariyatane bhaMga kare che? nA, evuM kazuM ja nathI. gehatyA cAlu rAkhavA pAchaLa, gomAMsabhakSaNa ane DukkaranAM mAMsa khAvAnA pracAra pAchaLa ane ekabIjA deze sAthe sahakAra vadhAravAnA bahanA nIce ApaNI zreSTha juvAna gAnI nikAsa karavA pAchaLa pazcimanI sattAonA ane temanA bhAratIya mitrenA sabaLa hAtha kAma karI rahyA che. For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gomAMsa-pracAra zA mATe? je hiMduo mAMsa na khAya ane muslima DukkaranuM mAMsa na khAya te bhAratamAM khristI dharmane pracAra azakya che" ema aMgrejo sArI rIte jANatA hatA. sIDanI. eca. bIyarDa lakhe che ke, "bhArata jevA dezamAM khristI dharmane phelA karavAmAM khristI mizanarIonI mAMsa khAvAnI ane dArU pIvAnI Teva bahu meTI rukAvaTa kare che. jisasa krAIsTanAM hajAre. varSo pahelAM veda dharme mAMsAhAra karavAnI manAI pharamAvI che. gautama buddha ane jherIstare paNa hiMsA karavAnI ane mAMsa khAvAnI manAI pharamAvI che. te pachI ApaNe ema kevI rIte dhArI zakIe ke, hiMdue, bauddho ane pArasIe khristI dharmane vadhAre sAre gaNane svIkAraze ? temanI dhArmika bhAvanA ane vArasAgata mAnyatA mAMsAhAra karavAnI chUTa ApanAra dharmane nIcI kakSAne ja gaNaze." (Page 6: Is flesh-eating moaraly defensible } ane ahIM be uddezathI AvyA hatAH (1) A dezanI samRddhiH kudaratI saMpatti pitAnA deza mATe lUMTI levI. (2) ApaNuM Arthika, sAmAjika, sAMskRtika ane dhArmika vyavasthA chinnabhinna karIne khristI dharma ane yuropiyana saMskRtine phelA karave. A banne haze siddha karavA mehatyA ane romAMsabhakSaNane phelAve e mukhya hathiyAra hatAM. e hathiyArane temaNe kuzaLatAthI upayoga karyo. dezamAM. gohatyAnuM pApa akalpanIya jhaDapathI vadhArI dIdhuM ane lokone mAMsA hAra tarapha vALavA jabare puruSArtha karyo. uparanI tamAma hakIkate. sAbita kare che ke bhAratamAM vadhu ane gomAMsabhakSaNane pracAra karanArA muslima na hatA; paNa aMgreje hatA. paNa temaNe e kArya evI kuzaLatAthI karyuM ke teo gAye kApavA sAthe A dezanA paNa, be TukaDA karatA gayA. For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA aMgrejoe gAyAnI katala zarU karI tyAre tenA mAMsanuM zuM karavuM enI muzkelI hatI. kAraNa ke baMgALIe te vakhate mAMsAhArI na hatA. hADakAM ane cAmaDAMnI nikAsa thaI zakatI; paNa mAMsa jaMgalamAM pheMkI devuM paDatuM. mAMsa-nikAsanI sagavaDa pachI aMgrejonA julamAe dukALa paDathA. bIjI taraphathI relave AvI eTale mAMsanA prazna ukelAI gayA. a Mgrejoe pahelethI ja cariyANA khatama karyo. hatAM. eTale dukALamAM garIbIne kAraNe lokone pazu vecavAnI pharaja paDI. muslima konTrAkTarane pazu kharIDhI; ene kApI enu mAMsa sUkavavAnA kanTrAkTe apAyA ane relave mAraphata e mAMsa kalakattA lAvIne nikAsa thavA lAgyuM. cheka lAhera sudhInA dUra dezathI pazu mAMsanI nikAsanI sagavaDa thaI gaI. 1857nA baLavA hiMduone ane muslimAne gAmAMsa ane Dukkaranu mAMsa khAtA karavAnA prathama pagalArUpe madUkanA kAratUsAne gAya ane DukkaranI carakhI lagADavAmAM AvI. paNa bhAratavAsIonI dharma-bhAvanA evI ugra hatI ke tema karavA jatAM 1857no pracaMDa maLavA phATI nIkaLye. raha-kapaTA aMgrejo aMgrejo cetI gayA ane pracArathI hiMduonI geAvadha sAmenI lAgaNI buThThI karavA ane ADakatarI rIte ge|mAMsa khAtA karavA rastA caiAjyA. gAvadha sAme jakhmara laData Ape evAM be sthaLA hatAM : rAjavIe ane dharmaguruo. ( dhama guruomAM sahuthI baLavAna-zrImaMta puSTimAga' hateA.) eTale e banne sthaLe dhAka esADavA vaDodarAnA prajApriya rAjavI malhArarAva upara khATAApA mUkIne padabhraSTa karyo, ane For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSTi saMpradAya sAme e te joradAra pracAra zarU karAvyuM ke puSTimAgI ya havelIo te jANe ke kUTaNakhAnAM ja hoya ane mahArAjA jANe ke vizvanA sahuthI meTA vyabhicArI heya! pariNAme 1860mAM mahArAja lAyabala kesa thaye. jaja tathA vAdI-prativAdInA berisTara - badhA aMgreja hatAH jeo puSTimArgane ekaDe paNa jANatA nahi. ghaNA kAvAdAvA thayA. dhAka-dhamakIothI khetI jubAnIe beMdhAvAI. chatAM mahArAjazrI kesa jItI gayA. paNa emaNe badanakSInA mALelA 50 hajAra rUpiyAne badale aMgreja nyAyAdhIze mAtra pAMca ja rUpiyA apAvyA. evI dalIlanA AdhAre ke "mahArAjazrI lagna pachI tarata ja cAra varasa sudhI vrajamAM rahyA hatA. eTale teo cAra varasa sudhI brahmacarya pALI zake e mAnavA joga nathI !' , - sattAnI etha nIce e kAtila pracAra thayuM hatuM ke tethI leoe mAnyuM ke mahArAjazrI kesa hArI gayA. AnuM pariNAma e AvyuM ke vaiSNane je dAnane pravAha maMdiramAM jate ane tyAMthI gerakSA ane saMskRta sAhityapracAra mATe vaparAte te baMdha thaIne sarakArI koleja ane hospiTale tarapha vaLI gaye. " Ama dharmAcAryomAM aMgrejonI dhAka besI gaI. vyApaka thatA gemAM pracAra baMgALamAM 1872mAM aMgrejone rAjA rAjendralAla mitra nAmane eka kuhADAne hAthe maLI gayA. temaNe Beaf in Ancient India (vedakALamAM bhAratamAM romAMsa bhakSaNa) viSe nibaMdha lakhe. aMgrejoe tene DokaTareTanI padavI ApI. eTale teNe nibaMdhane vistArI "Indo Aryans" nAmanuM pustaka lakhyuM, je Dabalyu nyumena enDa kaMpanI nAmanI aMgrejI kaMpanIe pragaTa karyuM. sAme cheDethI muMbaIthI pAMDuraMge, kANe nAmanA vakIla taraphathI paNa vedakALamAM mAMsa bhakSaNa thatuM hatuM' e viSaya upara pustaka lakhAvIne prasiddha karavAmAM AvyuM. For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 baMgALamAM .Beaf eating clubs - gemAMsa bhakSaka kalame sthApI. tenA sabhyAne aMgrejo jAheramAM sanmAnatA ane e rIte leAkAne gAmAMsa khAvA tarapha vALavA praaAbhanA ApatAM. laoNDa mekolee keLavaNInuM je mALakhuM taiyAra kayu" temAMthI evA vidyArthI o bahAra AvyA, jemane aMgrejonI AMkhamAM jJAnane jhaLahaLa tejapuMja dekhAyA; ane peAtAnI jAta ajJAnanA aMdhakArathI bharelI lAgI. AvA vidyArthIe gAvadha ane geAmAMsabhakSaNanA jhanUnI pracAra karavA lAgyA; pariNAme je leke gAmAMsa khAtA khacakAyA teo paNa gheTAM-bakarAMnuM mAMsa khAvA lAgyA ane dArU pItA tA thaI ja gayA. sva. kanaiyAlAla munazI eka sthaLe lakhe che ke, vakIlemAM dArU pIvA e phezana ane sudhArAnI nizAnI gaNAtI, dArU nahi pInArA saMkucita mAnasavALA gaNAtA.' have dara varSe karoDo gAyA kapAvA lAgI paNa leAkamAM dhAka paisI gaI hatI eTale virodha thatA nahi; paNa A vidhinI Agane aMgrejoe peAtAnA hitamAM vAparI. jAheramAM muslima pAsethI ekAda-e gAyA marAvIne hiMdumuslima hullaDo sarjyo. aMgrejo pratyenA 'dunA kopa muslime sAme bhabhUkI UThayo, tA bIjI taraphathI amuka maulavIone hAthamAM varka gevadha karavAnA muslimonA dhArmika adhikAranA pAkaLa dAvA rajU karAvIne hullaDa vadhu ugra banAvyAM ! niSphaLa AAlanA 1926mAM gAMdhIjIe madrAsamAM geAvadhabaMdhInI mAgaNI karatuM bhASA karyuM. tarata ja pelI 1877nI - Beaf Ancient India 'nI pustikA pragaTa thaI, kalakattAnAM bajAromAM maphata vahe'cAI, tene pagale kaI bhUmAnaMda nAmanA svAmIe eka pustikA bahAra pADI. temAM teNe lakhyuM ke, 'huM saMskRta jANatA nathI, paNa pazcimanA vidvAnAe lakhelA hiMdudharmagraMtheAnAM bhASAMtaro me' vAMcyAM che ane mArI For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 khAtarI thaI che ke vedakALamAM geAmAMsabhakSaNa, dArU, vidhavAvivAha vagere pracalita hatAM ! ! ! ' 1966mAM zrI za'karAcArye geAvadhamadhInI mAgaNI karI ane upavAsa zarU karyo tyAre pelI * Beaf in Ancient India' pustika pharIthI chapAIne kalakattA, kAnapura, dilhInAM bajAramAM hujArAnA hisAbe maphata vaheMcavAmAM AvI. " paradezamAM vasatA ane bhaNatA bhAratavAsIe pAse evA pracAra zarU thayA ke, tame kevA mUkha' che! tame bhUkhe mara che, tamArI gAyA bhUkhe mare che, teA pachI gAyane mArIne zA mATe khAI jatA nathI !' 1975mAM zrI vineAkhAjIe mevadhama dhI mATe upavAsa upara UtaravAnI dhamakI ApI tyAre krIthI * citralekhA'e pelA 115 varasa jUnA mahArAja khAyabala kesanI ati vikRta rIte rajUAta karI ke jethI puSTi saMpradAyanuM - zrIvinamAjInA upavAsane pagale - deAlana AvI paDe te joradAra TakA na maLe. pasI vala svIyare lakhela ane okasapharDa yunivarsiTI prese pragaTa karela 1940nI - India-Pakistan and East ' nAmanA pustakanA pAnA naM. 182, lITI 9 thI 11 ane 28 thI 30mAM lakhyuM che ke, * bhAratanA sAcA krAMtivIrA 1857nA baLavAkheArA na hatA, paNu gAmAMsabhakSaNa karanArA ane tenA pracAra karanArA ja sAcA krAMtivIra hatA.' dharmadrohI rAjendralAlA paNa hiMdudhama [ vaidikadharma ) mAMsAhAranI manAI pharamAve che, e dharma upara hiMduonI zraddhA eTalI aDaga hatI ke muslimAnI zamazera tene DagAvI zakI na hatI. AthI aMgrejoe judA ja mArga - apanAvyA. eka taraphathI temaNe DhaMDherA bahAra pADaco ke ame koInA pazu dhama'mAM DakhalagIrI karazuM nahi. khIjI taraphathI dhama' upara dvimukhI dhasAro zarU karyo. hiMdudhama graMthAnA khATA anuvAda ane rAjendralAla For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI vyaktio dvArA dharma viruddha pracAra, bIjI taraphathI dharmAcAryo upara emanA ja anuyAyIomAMthI koI ne koI anuyAyIne hAthamAM laI tenA dvArA gaMdA AkSepa ane gaMdA pracAra karIne tathA dharmasthAne viSe paNa gaMdo pracAra karIne lekonI dharma pratyenI bhAvanA buThThI karavA prayatna AdaryA. bIjI bAju jUnI AsAmIone sattAnA re khatama karI, milenI ejansIo, mukAdamI, IjArA, kendrA, dalAlI vagere ApIne temanI kadAgIrI banI rahe tevI vyaktionI navI AsAmIo UbhI karI. A AsAmIone dhanapravAha maMdira tarapha ane e rIte hiMdudharma ane saMskRtinA zikSaNa mATe vaparAte te baMdha karAvIne sarakArI hospiTala ane aMgrejI keLavaNInI saMsthAo tarapha vALe. jyAM bhArata viruddha tathA hiMdudharma ane tenI saMskRti viruddha kArya karI zakAya, ane hiMduonI prAcIna rUDhio, rItarivAje vagere pratye upekSA seve evA vidyAthIo taiyAra karI zakAya. sudhAraka banyA; dezanA bagAhake! jemaNe aMgrejonI maherabAnIthI samRddhi meLavI, temanA putrone keLavaNIne nAme yuropa mekalI tyAM temane dArU ane mAMsAhAra tarapha vALyA ane jyAre samAje temane bahiSkAra karyo tyAre sarakArI mAlikInAM vartamAnapatronA pracAranA pIThabaLathI teonuM eka juduM ja jUtha jagyuM. jene pragativAdI tarIke athavA sudhAraka tarIke biradAvatA ane temane bahiSkAra karanArAone samAjadrohI, jaDasu, pratyAghAtI tarIke utArI pADavAmAM AvatA. khristI dharmamAM vaTalAvyA vagara ja jene ardhakhristI kahevAya evo eka varga ahIM hastImAM AvyuM. chatAM rAjadvArI kSetre AvA vargane ja hiMdu samAjanA agraNIo tarIke svIkArAye. jethI je bhaviSyamAM hiMduprajA mAMsAhAranA pracAra sAme virodha kare te tene kahI zakAya ke tamArA AgevAne ja mAMsAhArI che pachI tame zenA virodha kare che? For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMsAhAranA pracArane pahelo zikAra : harijana Ama mAMsAhAra tarapha prajAne jheka vALavAmAM teo saphaLa thayA. paNa temane bIjo hetu ApaNe arthavyavasthA ane samAjavyavasthAne khatama karIne dezanuM zeSaNa karavAne hate. mAMsAhAranA pracAra dvArA. samAjavyavasthAne temaNe hacamacAvI mUkI hatI. arthavyavasthA khatama karavA temaNe gAye ane govaMzanI katala zarU karI. tenAM hADakAM, cAmaDAM ane mAMsanI nikAsa zarU karI. jenA pratyAghAte hiMdu samAjanA cAreya varNone hacamacAvI nAkhyA. sahu prathama harijane e nItinA zikAra banIne hiMdu samAjathI alaga paDI gayA ane temAMnA ghaNAne paisA ane nekarInI lAlace khristI banAvavAmAM teo saphaLa thayA. aMgrejoe hAthe karIne karAvelAM hullaDe paNa temanA A atyAcAra tarapha lekenuM lakSa na kheMcAya mATe kaI kaI aNasamaju musalamAnene kuhADAnA hAthA banAvIne Ida jevA divasee kurabAnInA nAme jAheramAM ekAda-be gAyanI katala karAvIne dezabharamAM hullaDa phelAvatA rahyA ane te uparathI ApaNuM mana upara evI chApa besADI ke musalamAne ja gAyanuM mAMsa khAya che ane teTalA kAraNe ja teo gAyane mAre che. jyAre kharI hakIkata e che ke teo roja mAMsa khAtA ja nathI. gAyanuM mAMsa te bhAgye ja khAya che. bhAratanA muslima bakarAnuM mAMsa pasaMda kare che. madhyapUrvanA muslima gheTAnuM mAMsa pasaMda kare che. gAya ane DukkaranuM mAMsa te yuropiyane. khAya che. chatAM ApaNA manamAM eka ja bhramaNa ghara ghAlI gaI che ke muslima rAja gAyanuM mAMsa khAya che ane eTalA mATe ja gAnI. katala thAya che. paNa kharI hakIkata e che ke gAye muslimone khAvA mATe nathI kapAtI, paNa gAya e ApaNI arthavyavasthA, samAjavyavasthA, saMskRti ane dharmanI AdhArazilA hevAthI ja e vyavasthAne chinnabhinna karIne dezanuM bhayaMkara zeSaNa karavAnA IrAdAthI aMgrejoe govadhanIti For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G zarU karI hatI ane e cAlu rAkhavAthI svAdhInatA maLI te samaye ApaNe iMglenDanA leNadAra hatA, te maTIne have te vizvanI mahAsattAo, mAmUlI sattAo ane vizvabeMkanA paNa devAdAra thayA chIe. kadAca vizvane sahuthI moTo devAdAra deza bhArata deza ane duniyAnAM sahuthI moTAM bajAre ApaNuM anAja bajAra, dudha ghInuM bajAra ane ApaNuM davAonuM bajAra paradezIonA hAthamAM che ane dara varase dezanuM keTalA abaja rUpiyAnuM mAtra e traNa bajAre dvArA ja zeSaNa thAya che te jANI zakavuM muzkela che. "gAya mAMsa mATe kapAya che. e bhrama che khullI hakIkata tarapha prajAnuM dhyAna derAyuM nathI e duHkhanI vAta che ane sahunA manamAM eka ja jamaNA ghara ghAlI gaI che ke gAye mAMsa mATe kapAya che paNa e bhramaNAne nIcenI hakIkata AdhArahIna karAve che. aMgrejI zAsanamAM musilama 12 karoDa hatA. govaMzanI vastI 15 karoDanI hatI. muslimo roja mAMsa khAtA hatA te eka varasa sudhI temane rejanuM traNa grAma maLata ane pachI bIje varase dezamAM eka paNa gAya rahevA pAmata nahi. - Aje hiMdu sivAyanI mAMsAhArI vastI 7 kareDanI che. jyAre gheTAM-bakarAMnI vastI 10 karoDanI che. mAMsAhArIo je roja mAMsa khAtA heya te paNa eka varasamAM A tamAma gheTAM-bakarAM nAza pAme ane bIje ja varase A tamAma lekene pharajiyAta nirAmiSAhArI banI javuM paDe. 150-51mAM cAlelA muslima kasAIo viruddha traNa rAjya vaccenA kesamAM suprIma ke A dhArmika adhikAra hevAnI dalIlane asvIkAra karyo che. ApaNe tyAM gAyanA mAMsanI mAMga na hovAthI ene puravaTho vakarAnA mAMsa karatAM ocho hovA chatAM gomAMsane bhAva bakarAnA mAMsa karatAM khUba ochA hoya che. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 88 - 1967mAM bhArata sarakAre nImelI "kAu proTekazana kamiTI samakSa bhAratanI lagabhaga tamAma rAjya sarakAree nivedanapatro rajU karyA che. jemAM tamAma rAjee ekasarakhI rIte ja jaNAvyuM che ke, "gAyanA mAMsane bhAva kilenA be rUpiyA che, jyAre gheTAM-bakarAMnA mAMsane bhAva kilonA cha rUpiyA che. je romAMsanI mAMga heta te tene bhAva kilenA ATha rUpiyA Upajate heta. gohatyAnI nItinA kAraNe ja zuM dezanuM vibhAjana thayuM nathI? zuM bhAratanA vibhAjane vizvazAMtine bhayamAM mUkI nathI? have te oLakho! phUDa-kapaTathurA aMgrejone! purANakALanAM yuddhomAM mAyA phelAvavAnA ane mahAsa choDavAnA ullekha maLe che. rAvaNe ane IMdrajite yuddha daramiyAna aneka vakhata mAyA phelAvIne zrI rAmacaMdrajIne ane vAnarasainyane AkuLa-vyAkuLa banAvyAM hatAM. virATanagaranA yuddhamAM arjune mahAA cheDI AkhA kauravasainyane mUDha banAvI dIdhuM hatuM ane gAye pAchI vALI lIdhI hatI. te ja pramANe aMgrejoe pracAranA dhAradAra zaruthI prajAne mUDha banAvI, ane pite surakSita rahIne mAMsAhAra, romAMsa bhakSaNa, ane gehatyAnAM kAryo cAlu rAkhyAM. bIjI taraphathI Ida jevA prasaMge koI ekala-dokala muslimane paisA ApI tenI mAraphata jAheramAM eka-e gAya bharAvatA ane enA pariNAme dezabharamAM komI ramakhANe phATI nIkaLatAM. seMkaDonAM mAthAM phUTatAM. lAkhanI milakate AgamAM nAza pAmatI ane hajAra varSa sudhI sAthe rahelI be kema vacce gharanI vALA dhavAyA karatI. A duSkRtyanA paDadA pAchaLa aMgrejo dara varSe kare gAye kApI nAkhatA hatA, paNa tene virodha thatuM na hatuM, je virodha karI zake evA hatA teo aMgrejI pracArathI mUDha banI gayA For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA eTale e prazna kema ukelave tenI temane samaja na hatI. ethI UlaTuM teo govadhane jamAnAnI jarUriyAta tarIke paNa lekhavA lAgyA hatA. A praznane zerIomAM ukela thaI zake nahi te aMgrejo jANatA hatA. eTale tene zerIomAM dhakelI daIne hiMdu-muslimenI ekabIjA dvArA kApAkApI karAvatA marAvatA hatA. jemAM aMgrejone kAMI ja khAvAnuM na hatuM. A ramakhANae govadhabaMdhI te na thaI zakI paNa zrI jhINAnI jIdathI dezanA bhAgalA cakkasa paDI gayA. iMgleMDanA te samayanA sarasenApati philDa mArzala menTagemarIne A bhAgalA maMjUrI na hatA. teo bhArata AvyA ane muslima lIganA saranazIna zrI jhINAne dezanA bhAgalA na pADavA samajAvyuM. bhAgalA mATe kemI ramakhANe (je govadhanuM ja pariNAma hatuM) dvArA pragaTI UThelA TheSabhAva sivAya kaI ja Arthika ke rAjadvArI kAraNa na hatuM. eTale jhINAe kahyuM ke, "ame sAthe rahI zakIe ja nahi". zrI monTagemarIe kahyuM, "paNa zA mATe? zuM tame hajAra varSa sudhI sAthe rahyA nathI?" - zrI jhINA pAse bIje javAba na hatuM. teNe kahyuM ke, "hiMduo gAyane pUje che. huM tene mArIne khAuM chuM." | menTagemarIe te divase pitAnI DAyarImAM lakhyuM ke, "je dezanA bhAgalA paDaze te bIjA vizvayuddhamAM thaye che tenAthI paNa vadhu raktapAta bhAratamAM thaze." (lAIpha opha monTagemarI) - zrI jhINAne javAba keTale nirbaLa hate? zuM teo ja gamAMsa khAtA hatA? kadAca zrI javAharalAla neharu temanA karatAM vadhu mAMsa khAtA haze. temanAM bahena zrImatI kuNA haThIsIMga temanA "We Nehrus' nAmanA pustakamAM lakhe che ke, "amAruM laMca (baranuM ukhANuM) haMmeza aMgrejI DhabanuM rahetuM ane tethI ame haMmeza hoTalamAM khANuM letAM, kAraNa ke briTiza DhabanA laMcamAM "bIpha" ane "pika" . eTale gAya ane DukkaranuM mAMsa hoya che. je mAMsa gharamAM Ave te For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 temanAM mAtuzrI ane gharanA muslima nAkaronAM paNa dila dubhAya. saMbhava che ke aMgrejI keLavaNInA atireke ja neharu kuTuMbane gAmAMsa mAtuM karyuM. hAya; ane govadhanI nIti ja dezane vibhAjana prati derI gaI hoya. sahuthI duHkhada bInA tA e che ke dezanuM vibhAjana karavA mATe zrI jhINAe gAmAsanuM kAraNa ApyuM hatuM. paNu vibhAjana thayA pachI ge vadha ane gemAMsa bhakSaNanA pracAra vadhu dhAradAra banyA. hiMdu praSAnAnI anelI sarakArIe ene peAtAnI pratiSThAnI ane jIdmanI bAbata. khanAvI dIdhI ! je dUSaNane lIdhe dezanA bhAgalA paDayA e ja dUSaNane Aje paNa sarakAra pUrI tAkAtathI vaLagI rahI che ! " hospiTaleA ane skUla-kaoNlejo taraphanA dAnapravAha gozALAo tathA dUdha-vitaraNa tarapha vALI devAmAM Ave tA? # OM dUdhanI achata AgaLa karIne ja pASaNanA eThA nIce iMDAM-mAchalInA AhAranA joradAra pracAra have dUra nathI ! # roga thayA bAda auSadha ! ke roga ja na thAya te mATe vyApaka vyavasthA? vagara vicAryuM kAma ane apAtrane dAna e eya nukasAna karanArAM che. dAnavIra hAspiTalane dAna Ape che, temAM sAyanI aNI jeTaluM puNya maLe che; paNa, pApane meTo pATalA baMdhAya che. kAraNa ke e For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnanA paisAne ghaNe moTo bhAga mAletujAra phArmasI udyogane khIsAmAM jAya che ane e dhananI sahAya vaDe prajAnuM vadhu ne vadhu zeSaNa karavAne. te samartha bane che. kelene mATe dAna ApanArane puNya nathI maLatuM. mAtra nAmanA. ja maLe che. e kolejamAMthI pasAra thanAra vidyAthIe jyAre ApaNA ja dharma ane saMskRti upara kuhADA mAre che, paradezI saMskRti ane paradezI vicAradhArAnA vAhaka banI jAya che ane karaDe upara te ThokI. besADavA pravRtta thAya che tyAre e kAryanA bhAgIdAra te dAtAe ja bane che. kAraNa ke temaNe ApelA paisA vaDe ja A pazcima- raste taiyAra thayA hoya che. AnA karatAM te, tame garIba mANasone maphata dUdha Ape ke ochA bhAve dUdha Ape te puNyanA DhagalA maLaze. kAraNa ke hajAro. bALane ethI taMdurastI maLaze. AMkhonI rozanI khUlaze ane mAMdagI. sAme Takkara jhIlavAnuM baLa maLaze. ethI hospiTale upara mAMdAone dhasAre aTakaze te tyAM daradIonI vadhu sArI sAravAra thaI zakaro. A badhuM puNya che paise hAMsala kare. Aje dezanAM karaDe bALakane - dUdhanI tAtI jarUra che. te nahi Ape te sarakAra ke myunisipAliTIe proTInanA piSaNanA nAme temane IMDAM ane mAchalIonA pAuDara Apaze. paNa tethI temanI AMkhe sudhArI zakaze nahi, bacI zakaze. nahi, kAraNa ke AMkhanuM rakSaNa ane piSaNa gAyanA dUdhamAM rahelA viTAmina "e" vaDe ja thaI zake. je moTA puNyane DuMgara tamAre khaDaka hoya che je paisA. hospiTalamAM ane koleja mAM Ape che, te tyAM na ApatAM temAMthI nAnImoTI gozALAo UbhI kare. dara gozALA dITha enA kadanA. pramANamAM bethI pacAsa mANasene kAyamI rejI tame ApI zakaze, ( gAye piSI zakaze ane dezane jenI tAtI jarUra che te tAjAM dUdha, zuddha ghI, baLataNa, khAtara ane baLadanA puravaThA vadhArI zakaze. For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara gauzALA zarU karavI eTale gAyAne katalakhAne jatI bacAvavI "ane rASTranI samRddhimAM vadhArA karIne aneka manuSyAne rAgamukta rAkhavA. mATe tamArA dAnanA pravAha badalA. hAspiTale ane kaoNlejone badale maphata-ke khATa sahana karIne ochA bhAve dUdha-vitaraNa karavAnI saMsthAo vikasAve| tathA gAzALAo sthApe. je mUDImAM hAspiTala baMdhAya che, tenAthI ghaNI ochI mUDImAM gauzALAo baMdhAze. dharmAdA hAspiTale calAvavAnA kharca karatAM A gAzALAe calAvavAmAM ghaNA ja Ache khaca thaze. apeASaNanA nAme prajAne mAMsa, mAchalI ane IMDAM khAtI karavAnA aMgrejonA kAvatarAne pratikAra karavAnA A ja mAtra vyavahAru upAya che. For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame cokkasapaNe samajI rAkheA ke bhAratanI prajA ane tenI saMskRtinuM hita eka mAtra dharmavAdathI che. ane....jo dharmavAda tamane pasaMda nathI te tame leke amane pasaMda nathI, ATalI sammeda nedha karI rAkho. A, badhAMya baMdhane teDI nAkhavAnI vAta karanArAo, baMdhana te ApaNA mATe upakAra banI rahyAM che! naTThInAM pANIne be kinArAnAM baMdhana nathI ? taMbUrAnA tAra baMdhana vinA sUrIlA sUra kADhI zake kharI ? baMdhana vinAnuM DhAra tA harAyuM kahevAya che! enI kAI kALajI karatuM nathI ! ane....tame nArIne, bALakane, zikSitane sahune baMdhane [maryAdA ] tADI nAMkhavAnI salAha zuM samajIne Ape! che ? * * * * amAre kheDUtanA dIkarA rAja savAra paDe eTale UThIne mA-bApane page lAgatA hAya, Izvaranu nAma lete hAya, garIbAne dANA dete hAya; paNa je te skUla-kolejamAM bhaNyA na hAya tA tame tene pachAta, ja'galI, jaDa, ajajaDa ja kaheAne ? ane eka kolejiyana enAM mAtApitAne gALa detA hAya; kAI yuvatInA premamAM paDIne mAtapitAne tyAgI cUkatho hAya, 4 " izvara ne huMbhaka ' kahetA hAya, sinemAnAM gaMDhA gItA gAta hAya tAya tamAre mana te zikSita, sabhya, sudharelA ane zaherI ja gaNAya ne? aksAsa ! --paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratanA mAthe gherAyelAM vAdaLa #aa A rahyo udhADo taphAvatabhAratIya ane pAzcAtya saMskRti vacceno ! # have enI sAthe ApaNe meLa che bese? bhAratIya saMskRti pAzcAtya saMskRti (vikRti) (1) lekIne khAvA maLe mATe (1) jemAM vadhu paisA maLe te ja anAja ugADe, paisA khAtara pAka ugADe, leke bhale anAjanA bhege bIjA pAka bhUkhyA mare. ApaNe te ugADAya nahi. nake e ja kaceya. jo koI jAtane pAka vadhu UtarI jAya te bhAva na ghaTe te mATe che e vadhArAnA pAkane nAza karI nAkhe. (ra) gAmegAma gocarANe vika. () Arthika rIte paravaDe eTaluM sA. goMdare goMdare gAne jyAM sudhI dUdha Ape tyAM padmAsa nAkhe. ghera gherathI sudhI ja gAyane jIvavA de. gogrAsa Api, jethI ati pachI ene mArIne khAI garIba mANasa paNa gAya pALI zake; ane jarUra pUratAM dUdha, ghI, chANa meLavI zake. jAe.. For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) azakta, vRddha, mAMdAM, gAya vagere tamAma pazuone pAMjarApeLe rAkhIne temanuM - rakSaNa ane peSaNa karaze. (4) cakalAne caNa, kabUtarane juvAra, bAjarI nAkho. (5) annakSetre, sadAvratAmAM sAdhu-saMtA, yAtrALuo, garIbe, azakto, vRddho mATe khAvAnI sagavaDa karI. (6) vAva, kUvA, taLAvA karo. dhArI mArgo upara pANInI parame besADI, cakale cakale DhArAne pANI pIvAnA havADA khAMdhAM. agAzI upara, bArImAM ke chAparAM upara pa'khIene pANI pIvAnAM kUMDAM mUko. pa (3) pazue vRddha ke azakta thAya. te pUrve ja temane mArIne khAI jAo. (4) pakSIo tA mANase ugADeluM anAja khAI jAya che mATe temane ja mArIne khAI jAo. (5) koIne mattanuM khavaDAvAya nahi ethI ALasane utte jana maLe, bekArIne rokaDA rUpiyAmAM bekArI bhaththu Ape. (6) taLAvA pUrI dA; kemake ethI maleriyA thAya che. havADA kADhI nAkhA ane e jagA upara nAnI dukAna kahIne bhADAnI Avaka karI. mATA, moTA vATara-varkasa UbhA karo. ghera ghera pANInA naLa Ape| ane verA nAkhIne Avaka UbhI kare. jyAre kroDA maNa anAja hovA chatAM lAkhA loko bhUkhyA maraze? " jyAre khIsAmAM neTa haze; paNa tAya gharamAM leTa hi hoya? For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 2 jyAre sIgadANA ugADanAre pacAsa grAma tela mArke phAMphAM mAravAM paDaze? AvI gayA che, e samaya eka gRhasthane ghera mahemAna AvyA ! gharamAM leTa na hatu, khIsAmAM daza rUpiyAnI neTa laine dukAne dukAne karyo paNa leTa na maLyA. kAraNa ke anAja upara kaMTrola hatA ane rezaniMga hatuM. e samaya have khUba najadIkamAM AvI gayA che ke jyAre annA DhagalA vacce paNa garIba prajA mATI saMkhyAmAM bhUkhe maravA lAgaze. bhAratanA Arthika, sAmAjika, dhArmika, naitika ane rAjakIya badhAMya kSetrA upara aNaghaDa mANasa(dezI aMgrejo! prAcIna saMskRtinA abhaNe!!)e kabajo laIne e tamAma kSetronuM ja bhelANa karI nAMkhyuM che enuM ja A pariNAma che ! A dezanA kheDUta dhana mATe kadI khetI karatA na hatA! lokone khAvAne anAja maLe mATe ja khetI karatA hatA! khetInu ghAsa e DhArAne detA! anAjanA kazu pa khIone nIratA; garIkha-garamAM ke khAvA, saMnyAsI kAI ene tyAMthI pAlI-e pAlI anAja - vinAmUlye - lIdhA vinA pAchA pharatA nahi. - A kheDu ! tuya kayA mAge ! paNa Aje kheDUtane kaiTane badale 'neTa 'nI laganI lagADI daine prajAnI jIvAdorI samI kRSivyavasthA upara kuhADA jhI'kI devAmAM AvyA che ! kuhADAnA pAnA banyA che; ApaNA ja aNudhaDa zikSitA; dezI aMgrejo ! ane hAthA thayA che, paradezI aMgrejo ! have AjanA kheDUtane prajAnI bhUkha bhAMgavI nathI; e teA udyoga pationI dhananI bhUkha bhAMgavA sajja banyA che! ene peAtAneya lATa karatAM nATa vahAlI lAgI che. ethI ja eNe anAjane badale zakaDiyA pAkanu vAvetara pasaMda karyu che ne ? r For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta7 kesane badale papine lagADI dIdhA che ne? chANiyA khAtarane choDIne rAsAyaNika khAtara svIkAryuM che ne? baLadane badale TrekaTara upADyuM ne? sAcA dezI biyAraNanI jagAe "hAIbrIDanI pasaMdagI karI che ne? ene Aja ne Aja kamAI laIne AjanI rAta sudhImAM te mAletujAra banI javuM che! pachI ema karavA jatAM dharatI baLI jAya; garIba prajA bhUkhe marI jAya; dharatInAM jaLa zeSAI jAya ane prajA AkhI jahannamamAM jAya enI ene lagIre ciMtA nathI ! e, dharatIne tAta! tAre banavuM che, lakhapati rAte rAta! gaI kAlane kheDu eTale! garIbane belI! Ajane kheDu eTale! zrImaMtane belI! hAya! khetImAM naphA-nukasAnanI vAte paDI. basa A vAtamAM ja vikarALa AMtara-vigrahanAM mULa jaDabesalAka paDyAM che. anAjanA vadhu vAvetaramAM pazune cAre, lekIne khAM dUdha ane ghI vagere seMkaDo lAbha - sIMgadANAnA vAvetaramAM kharIpha pAkane, ghAsacArAne, dUdha-dhInI prAptine nukasAna ja nukasAna. uparAMta tela vagerenA kALA bajAra! ' hajI paNa samasta prajAne rekhA ghI-dUdha pUrAM pADavAnI A dezanI dharatInI kSamatA che. jo ke have ghaNuM moDuM te thaI ja gayuM che, chatAMya jAgIe te bagaDI sudharavAnI pUrI AzA che! rega thayA bAda davA mATe dAna ke roga ja na thAya - tevI vyavasthA mATe dAna! roga ane garIbI vagere vadhAratAM AjanAM mAnavatAvAdI dAna-puNya ! For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja kevI ajaba-gajabanI thaI che; najarabaMdhI! chetarapiMDI! mAMdAne sAjA karavA karatAM sAjA keI dI mAMdA ja na paDe tema ja na karavuM joIe? - emAM kharca oche; be o cho, pathAre paNa eo che! Aje moTA bhAganA reze anAcAra ane apaSaNathI thAya che e nakakI thaI cUkelI vAta che. dezanAM 75 TakA bALaka nAnImeTI apiSaNanI bImArIthI pIDAya che ane moTI uMmaranA yuvAne, prauDho vagere anAcArothI UbhI thayelI bImArIthI pIDAya che. anAcAranA kAraNene dUra nahi karAya te tenI bImArIo sadA kudake-bhUsake vadhatI jaze. evI bImArIonA nivAraNa mATe abajo rUpiyA hospiTale, davAo ane saMzodhane pAchaLa kharcavA ja paDaze. AnA karatAM anAcAranAM kAraNe - dArU, sinemA, sTeTa vagerene dUra karavAmAM ghaNe ja e che kharca Avaze. apaSaNanAM kAraNe apaSaNanAM paNa kAraNe che. temAM khAsa karIne pazuonI thatI kAramI kalleAmane lIdhe utpanna thayelI dUdha-ghI vagere dravyonI UbhI thayelI bhayaMkara achata che. pUrve garIbamAM garIba kuTuMba paNa pitAnI gAyanuM dUdha maphata pAmI zakatuM hatuM eTale aSaNane savAla ja na hatuM. have dUdha, chAza vagere adezya jevAM thavA lAgyAM che. AthI leke moTI saMkhyAmAM citra-vicitra gene bhoga bane che. lAMbI mAMdagI jogavIne bhUkhamarAdithI mRtyu pAme che. AvA lokone da, ghI vagere barAbara maLI rahe te mATe dAnavRtti dharAvatA sukhI lokoe dhyAna ApavuM joIe. teo mAMdA paDe pachI je hospiTale vagerenI jarUra UbhI thAya che temAM dAna devAne kaI jhA artha saranAra nathI, kemake reganAM kAraNene - apaSaNanA hetuone - te jIvatA ja rAkhavAmAM AvyA hoya che! For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULamAMthI ja DAmo sinemA joIne AMkhe bagADyA bAda netraya karavAmAM lAge rUpiyA vAparavA te karatAM sinemA ja baMdha karavAM joIe. jevItevI khAvAnI vAnagIo prajA khAya; pachI dAMta bagaDe tyAre daMtaya karAvavA e karatAM AhAranuM dhoraNa rAjakIya stara uparathI ja sAMskRtika banAvavuM joIe. jo Ama na karAya te netraya vagerenI pAchaLa reganAM mULane dura karavAnI vAtanI je upekSA paDI che te khUba bhayaMkara che. regane mULane nAza karavAnI upekSA e kharekhara te rogone jIvatA ja rAkhavAnI pravRtti che jANatAM ke ajANatAM garIbInAM mULa dUra karyA vinA garIbone madada karatA rahevI. ( haiyAnI karuNatA jALavI rAkhavA pUratI madada karavI paDe te judI vAta che) e mAnavatA kharekhara te garIbIne vadhAravAmAM ja pariNamI jAya che. * - saMbhava che ke keTalAka lerI leka rogadinA mULa tarapha prajAnI najara na jatI rahe te mATe ja davAo, daMtaya, netrayanI mAnavatAnuM vadhu moTuM bumarANa macAvatA hoya. sukhI lekenI najara AvI pravRttimAM ja bAMdhI rAkhavAmAM AvatI heya. ' " mane te lAge che ke yUhabuddhimAM dekhAtI AjanI badhI mAnavatAvAdI pravRttio samagra mAnavajAtane nAza karavAmAM pariNamI jaze. dAnavIre! dAnanA sAcA mArge Avo dAnazUrAo! tame sAvadhAna bane. garIbene mATe davAo vagere pAchaLa aDhaLaka rakama kharcavA karatAM te prajAne sahaja rIte piSaNa ApI detAM dUdha vagerenI paraMparAgata vyavasthA punaH khaDI karI devAmAM rakama kharco. paNa sabUra. eka vAta kadI na bhUlatA ke AvI vyavasthAmAM pAuDaranAM dUdha ke DerInAM dUdha kyAMya na AvI jAya! kemake dezI, ke For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 videzI DerIonAM dUdha pIne tagaDA jIvatA rahevA karatAM maravuM sAru gaNAya. dezI DerIo paNa paradezI DerIonA seliMga ejanTa jevI ja banavA lAgI che. AvuM te ajANatAM ya na banavuM joIe. jo mAnavatAvAdI dAnavIra ATaluM paNa karaze te cAlIsa TakA mANasA mAMdA paDatA aTakI jaze. je dAna hAspiTala vageremAM karIne jeTalA mAMdAne sAjA karavAmAM AvatA haze tenA karatAM ghaNI moTI sakhyAnA mANasane uparokta vyavasthA dvArA sadAnA sAjA rAkhI zakAze. tene ghaNAM varSo sudhI mAMdagInA paDachAyA paNa jovA nahi maLe. zuM rezamanA hAramAM ja hiMsA che? OM teA lAkhA Dukkarone kApavAnI yAjanAmAM hiMsA nathI? abajo prANAnAM gaLAM ghUMTIne meLavAtAM hUMDiyAmaNanI madhalALa kema cheDI zakAtI nathI? laDathA, rAyA, karI vinaMtI, karyo. sujananAM ka to ya rAjaya nA maLyuM, te yuddha e ja yugadharma; pArthane kahA caDAve bANu. mAjI vaDApradhAna zrI merArajIbhAIne rezamanA hAramAM hiMsa dekhAI, paNa rAja lAkho mAchalI mAravAmAM, ke hajArA gAyA kapAvA devAmAM, hajAro Dukkarone kApavAnI yAjanAmAM, ke dezanAM karoDo pazune bhUkhe mArA temanA khorAka nikAsa karI nAkhavAmAM temane hiMsA nathI dekhAtI! dareka pApane paNa hada hoya che. pApa enI hada eLagI AgaLa vadhe che tyAre prajAnA puNyaprApa prajvaLe che ane kudarata paNa cA vinA rahetI nathI. sarakArI yAjanAe pApanA. sImADA eLa'gIne pUrajhaDape AgaLa dhasI rahI che. e pUranA dhamadhamATa ja kadAca kALane jAgRta karI deze. koipaNa sarakAra hAya : koMgresanI hAya ke janatA pArTInI hAya; For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 janasaMghI hoya ke samAjavAdI hoya "ame gAMdhIcISya mArge jaIe chIe" evAM e badhAyanAM uccAraNe prajAnI chetarapiMDI karavA mATe ja, belAtAM jaNAya che. jyAM sudhI je pakSa gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA (bhUdAna nahi) ane jalarakSAne kAryakrama hAtha na dhare, jyAM sudhI khetI ane gharavaparAzanAM lekhaMDanA ojAre mAtra gAmaDAMnA luhAre ja banAve evI vyavasthA na kare, jyAM sudhI AjanapaMca khAdI grAmaghoga viSenuM ja Ayojana na karAve, tyAM sudhI amane emanAM vacamAM jarA paNa vizvAsa nathI. nahi te jyAre virATa jAgaze, tyAre temaNe ja pragaTAvelA daMbhanA dAvAnaLamAM teo ja bhasmIbhUta thaI jaze. rezamanA hAramAM je zrI morArajIbhAIne hiMsA dekhANI, te hajAre abaja prANIonAM gaLAM ghUMTIne maLavAtA hUMDiyAmaNanI madhalALa kema chUTatI nathI? temAM hiMsAnAM darzana kema nathI thatAM ? caMgIjhakhAne ane taimUrane paNa jhAMkhA pADe evI ghera hiMsA aTakAvavA prajA karagarI che, vinaMtI karI che, Avedanapatra ApyAM che, lAThI, jela, daMDAnA mAra sahana karyA che, teo upavAsa karyA che, ghaNanAM balidAna paNa apAyAM che, paNa badhuM nirarthaka . paNa khAza! bhAratamAM pArthonI kheTa nathI. pArthone bANa caDAvavAnuM kahevA sivAya zuM bIje kaI raste sarakAra khulle rAkhavA mAMgatI nathI? je prajAnI vinatI ne ja sAMbhaLavI hoya te eka divasa teNe baLavAnA mukAbalA karavA ja paDaze. - amerikAmAM eka eka khetara hajAra hajAra vidyAnuM hoya che. yAMtrIkaraNane lIdhe kheDUta ene sAcavI zake che. paNa e kamAya che zuM te jANe che? kheDUta kamAya che varSe 1900 Dolara. eka vIghe mAtra 1 rUpiye ne nevuM paisA! jyAre majUra kamAya che, varSe 300 Dolara. kheDUtanI Avakane lagabhaga tamAma hissa TeTara, pharTilAIjhara, jaMtunAzaka davAo, e chAMTavA mATenAM helikopTare, mAla jaI javAnI moTara ke. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra : e badhAnA kArakhAnAnA mAlika ane peTrelaDIjhalanA vepArIo ane mikenike aMdara aMdara vahecI le che. eTale kheDUta pUraka Avaka meLavavA bhUMDa uchere che ane tenuM mAMsa vecIne bIjI Avaka meLave che. ApaNe kheDUta be-pAMca vIghA jamInamAM paNa peTa bharavA jeTaluM te pedA karI ja le che. ekaradITha amerikana kheDUta karatAM ApaNe kheDUta ghaNuM vadhAre kamAya che. khetInA yAMtrIkaraNa pAchaLa bheda : karamasa-pracAra ApaNe khetInuM yAMtrIkaraNa karavA pAchaLa doTa mUkI che. paNa meTA. bhAganA kheDUte pAse mAtra bethI pAMca ekara jamIna che. emane yAMtrIkaraNa paravaDatuM nathI. meTA kheDUte sarakArI sahAyathI e raste cAlyA. che, te karajadAra thatA jAya che. temane utpAdanakharca vadhatuM jAya che. je anAja ATha-bAra Ane maNa vecavuM paravaDatuM te anAja 20 rUpiye maNanA bhAve paNa nathI paravaDatuM evI emanI phariyAda che. teo yAMtrIkaraNathI pAchA pharI na jAya te mATe amerikana kheDUtanI peThe temane paNa Dukkara pALatA karavAnI yejanA taiyAra thaI gaI che.. ghera ghera gAya, ane gAme gAma annakSetre e te have parIkathA banI gaI che. Adhunika janAo have ghera ghera Dukkara ane gAme gAma DukkaramAraNa ke-e. saMsAyaTIe karavAnI che. kheDUte ghI vecIne ke gADAMnI majUrI karIne je pUraka Avaka meLavatA, temane DukkaranuM mAMsa vecIne pUraka Avaka meLavatA karavA che! hAranA mota pAchaLanI krUra hatyA. Dukkarane sahelAIthI mArI zakAtuM nathI. teDhAne lAMbe aNIdAra saLiye lAlaceLa tapAvIne, bhUMDane udhe laTakAvI tenI pUThamAMthI cheka chAtI sudhI khosI devAmAM Ave che. bhUMDa akathya vedanAnI, dAruNa dukhanI cIse paDe che ane atizaya ribAI ribAIne mare che. jayAre gujarAtanuM AkAza A cIsathI gAjI UThaze, tyAre tamAma saMte ane For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 siddhone giranAra, Abu ane narmadAne kinAre choDIne himAlayamAM bhAgI javuM paDaze. ahiMsAnA bhekhadhArI hevAne dA karatA ApaNA bhAjI vaDApradhAna zrI morArajIbhAIne rezamanA hAramAM hiMsA dekhANI, paNa bhUMDe hAle maratAM lAkha lAkha DukkaranA AkaMdamAM te teo garIbanI rojI-roTI ja dekhatA haze ne? bheMsa ja prajAnA samRddha jIvanamAM dharmasaMskRtinI pachI pazuonuM pradAna. che. bhAratamAM dara varSe eka kaDathI vadhu pazuone thatA nAza tethI dara varSe 1 hajAra karoDa rUpiyAnI mUDIne tho nAza. ja A rahyA; bolatA AMkaDAo ! - rASTranI mUDI saMkhyA hAlanA bajArabhAva pramANe kiMmata gAya, baLada, vAchaDAM 17 kroDa, 1 lAkha. 17,000 kroDa rU. 5 kroDa, 29 lAkha. 10,000 kroDa rU. gheTAM, bakarAM 10 kroDa, 66 lAkha. 100 kroDa rU. jamIna kheDavA 3 kroDa, 98 lAkha, 4,000 keDa rU. mATenAM haLa 80 hajAra. baLadagADAM 1 kroDa, ra6 lAkha, 1,000 kroDa rU. 95 hajAra. 32,100 kroDa rU. (InDiyA I. sa. 1974) vA uparanA AMkaDA aMdAje 32 hajAra kroDa rUpiyAnI uparokta mUDI dvArA dezanI rASTrIya Avaka vArSika 1916 koDanI che, je kula AvakanA 72 TakA thAya che. For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 14 A dezanAM anAja, dUdha ane davAnAM - vizvanAM sahuthI moTAM bajAra hAtha karIne ApaNuM zoSaNa karavAnI melI murAdavALA paradezIe ane bhAratIya ejanTa dvArA pazcimaparasta arthazAstrIe dezamAM ane paradezamAM A dezanAM pazuonI vadhumAM vadhu badabAI karatA rahyA hevAthI have bhAratIene lAgyuM che ke A dezamAM pazuo nakAmAM che, temane kApI nAkhavAmAM ja rASTrahita samAyeluM che.!! . InDiyana kAunsila opha egrikalcara risarcanA adhyakSa zrI svAmInAthananA mata mujaba bhAratamAM prati varSa eka koThathI vadhu pazuonI katala thAya che ke ADakatarI rIte nAza thAya che, eTale ke dara varSe 1 hajAra kroDa rUpiyAnI mUDIne nAza karAya che. A ' je A pazuone pAMca varSa mATe paNa jIvavA devAmAM Ave te temanA chANa ane mUtra svarUpa baLataNethI ane khAtara tathA dUdha vagerethI aMdAje 6,645 kroDa rUpiyAnI Avaka prApta thAya * vividha gAya-bheMsa ane temanA dUdhanA prakAre judI judI AbehavA ane judA judA prakAranI jamInavALA vizALa bhArata dezamAM, vividha prakAranAM kada ane khAsiyatavALI 30 jAtanI gAye che. e ja pramANe judI judI khAsiyata ane nAnA-moTA kadanI ghaNI jAtanI bhese paNa che. gAya ane bheMsanA dUdhamAM najare jotAM ja jaNAI Ave e taphAvata che. bheMsanuM dUdha ekadama sapheda, khUba ghaTTa ane vadhu mIThAzavALuM che. gAyanuM dUdha pILI jhAMyavALuM che, bheMsanA dUdha karatAM pAtaLuM ane svAdamAM lijajatavALuM hoya che. vaLI judI judI jAtanI gAya ane bheMsanA dUdhamAM paNa temanI jAta pramANe ghaTTatAmAM ane svAdamAM taphAvata heya che. gAyanI kiMmata karatAM bheMsanI kiMmata 50 thI 400 TakA vadhu hoya che. temane nIce pramANe khorAka ApavuM paDe che? sane gAyane ghAsa roja 7 thI 12 kile. ghAsa 5 thI 8 kile. rANe roja 4 thI 10 ki. dANe 3 thI 5 kile. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 . Ama dekhItI rIte ja, gAya karatAM bheMsane khavaDAvavAne kharca sarerAza 50 TakA vadhAre hoya che. tenI kiMmata paNa vadhAre hoya che. chatAM zaheranA pazupAlake bheMsa rAkhavAnuM vadhu pasaMda kare che, kAraNa ke bheMsanA dUdhamAM pANInI bheLaseLa sahelAIthI karI zakAya che. gAyanA dhamAM chUTathI bheLaseLa nathI thaI zakatI. je cIjanI achata na hoya e kharIdavAmAM tenI zuddhatA ane guNavattAne Agraha rakhAya che, paNa jyAre achata vadhe che tyAre bheLaseLa vadhe che ane game te halakA prakArane mAla paNa vaheMcAI jAya che. sarakAranI nItie dUdhanI achata sajI. e achate bheLaseLa sajI ane bheLaseLe bheMsanA dUdhanI cogyatA vadhArI. - dUdha ane keTalIka gerasamajo - meTAM zaheromAM ke gAyanuM dUdha pIvAne Agraha rAkhe te dUdhavALe sesanA dUdhamAM vadhu pANI nAkhIne, "te gAyanuM dUdha che', ema kahIne bheMsanuM ja dUdha Ape che. nAnAM zaheramAM dUdha pI zake evA zaktizALI leke gAyanuM ja dUdha pIe che. paNa moTAbhAganA leke pAse pIvA mATe dUdha kharIdavA paisA nathI detA, tethI teo cA pIe che ane cA banAvavA mATe DuM dUdha kharIde che. gAyanA dUdha karatAM -saMsanA dUdhanI cA vadhu sArI thAya che, ane temAM ochuM dUdha joIe che, mATe teo bheMsanuM dUdha pasaMda karatAM hoya che. AvI. sAva sAdI samajanI vAta zrI vinebAjI, akhila bhArata kRSi gosevA saMgha ke rAjaya sarakAre paNa samajatI nathI, samajavA mAMgatI paNa nathI, ane pazupAlako bheMsane badale gaye pALavA lalacAya mATe gAyanA dUdhane -bhAva sane dUdha eTale ja rAkhavAno Agraha rAkhe che. paNa ema karavAthI dUdhanuM bajAra saMkaDAI jaze. je loko cA banAvavA ja dUdha kharIde che, teo te bheMsanuM ja dUdha levAnA che, paNa je sAdhAraNa zrImaMta leke pIvA mATe gAyanuM dUdha le che teo paNa bhAva vadhI jatAM gAyanA dUdhanI kharIdI ochI karI nAkhaze. AthI gAnuM hita gaMbhIra rIte dekhamAze. For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 te uparAMta gAya ane gAyanuM dUdha vecANanI cIja (Commercial commodity) nathI" e hiMdu saMskRtinA siddhAMtanA mULamAM ja e leke suraga cAMpe che. kevI thaI che durdazA! bhAratanAM lIlAMchama gAmaDAMonI ! 8 aMgrejoe sajelI samULI krAti se TakA saphaLatA. pAmI che! che. have te jayaprakAzajI! pratikrAnita karo, pratikrAnti ! hilAvaranI hila-chUTI vAta - eka mANasa che. dilAvara enuM nAma. mahenatu ane pUre. prAmANika che gAma chene, vRddha mA-bApaneya cheDIne majurI mATe zaheramAM AvyuM che. keIe tene pUchyuM, "dilAvara! svarAja maLyA pachI gAmaDAomAM kevI sthiti jaNAya che?" teNe kahyuM, "svarAja pachI. bahu sudhAre thaye che. gAmane pAdarathI DAmarane raste nIkaLe che. gAmamAM vIjaLInI battIo AvI che. gAmanI galIomAM paNa DAma2nA rastA thaze ema sAMbhaLyuM che." pelA bhAIe pUchayuM, "paNa dilAvara! gAmamAM pIvAnA pANInI zI sagavaDa che?" dilAvare javAba ApyuM ke, "gAmamAM kUvA te ghaNA che, paNa badhA sukAI gayA che. be mAIla dUranA eka kUvAmAM pANI che, tyAMthI tene pANI bharI Ave. che. temAM keNa paheluM pANI bhare tenI takarAre paNa thAya che, ane e takarAramAMthI gAmamAM vera-jhera paNa phelAya che." ane jyAre e kUve paNa sukAI jaze tyAre?" pelA bhAIe. pUchyuM. dilAvare javAba Ape, "tyAre te muzkelIne pAra nahi rahe. kema ke bIje kUve te cheka pAMca-cha mAIla dUra che. paNa te ane aNa thAya che A paNa phelA "ane jyAre For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. bIjA gAmanI hadamAM che eTale tyAM pANI bharavA jatAM jhaghaDA paNa thAya. kAraNa ke e gAmamAM paNa e eka ja kuvAmAM pANI che." te pachI te e bhAIe dilAvarane anAjanI paristhiti pUchI. teNe kahyuM, "bhAI, gAmamAM te anAja nathI, paNa bAjunA gAmamAM sastA, anAjanI dukAna che. tyAM levA javuM paDe che. keI vakhata tyAM paNa anAja na hoya tyAre gharamAM be-traNa divasa rezaniMga karI nAMkhIe.. eTale ke divasamAM eka ja TaMka khAIne calAvI laIe." pachI khetInI hAlata pUchI. teNe kahyuM, "kUvAomAM pANI te. che nahIM. paNa je cemAsuM sAruM jAya te comAsAne eka pAka laI zakAya, paNa na maLe baLada, na maLe khAtara. pachI pUre pAka kayAMthI Utare? eTale ja te gharaDAM mA-bApane mUkIne ahIM majUrI mATe AvavuM paDyuM che ane A gaMdI jhUpaDapaTTImAM rahevuM paDe che ne?" are, dilAvara ! tArA bApa-dAdA paNa ahIM majUrIe AvatA. kharA ke?" javAba maLe, "nA bhAI ! tyAre te bhAI puSkaLa anAja-pANI hatAM. gAmanA luhAra, sutAra, kuMbhAra, vaNakara, harijana. vagerenA dhaMdhA dhamadhokAra cAlatA. have e badhuM baMdha thaI gayuM. . "bhAI ! varSo pahelAM gAmamAM ghI, dUdha puSkaLa maLatAM kAraNa ke gAmamAM puSkaLa gAya, bhese hatI. have te pANI paNa nahi ane khetI, paNa nahi, pachI pazuone zuM khavaDAvIe? eTale dUdhanuM te TIpuMya. maLatuM nathI. bAjunA gAmamAM ceDI gAye che paNa temanuM dUdha DerIvALAe laI jAya che. garIba mANase paisAnI kheMcamAM ja rahetA. hoya. eTale AvI meMghAratamAM je kAMI thoDuM ghaNuM dudha temanI gA. Ape te pitAnAM bALakone na ApatAM DerIvALAone vecI nAkhe." - bicAre dilAvara! ene kyAMthI khabara hoya ke A samULI. kAMti, aMgrejoe taiyAra karIne cAvIrUpa sthAne mUkI gayelA temanA niSNAta mitrae ja karI batAvI che. zrI jayaprakAzajI te hajI samULI kAtinAM svapna ja jue che.. hajI tenuM mALakhuM bAMdhI zakatA nathI! , For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAda rAkho ke jyAM sudhI pazuhiMsA saMpUrNa baMdha karavAnI anivArthatA teo nahi svIkAre tyAM sudhI teo svane ja joyAM karaze. ane e svakhomAMthI kadAca bhayAnaka varga-vigraha paNa phATI nIkaLaze. ja A bhUlo kenI? ja pradhAnanI? ke pazusaMvardhana khAtAnA amaladAronI?, maraghAuchera, DukakaramAraNa ane mAchImAraNa mATe prajAnA abajo rUpiyAnI barabAdI? che A leko deza upara rAja kare che? ke tArAja kare che? bhAratamAM pUrvakAlIna pazu saMvardhana aMgrejI zAsana pahelAM hiMdu ane muslima rAjyomAM pazu-saMvardhana khAtuM rahetuM. temanA adhikAra rAjyanAM hAthI, ghoDA, baLada, gAye, -bhesa ane pADA vagerenA svAthya ane saMvardhana upara dekharekha rAkhavAnA hatA. cheka pAMDanA samayathI tenA viSe sAhitya paNa lakhAyuM che. sahadeva ane nakuLa bhAre jabarA azvaniSNAta ane geniSNAta hatA. aMgrejoe paNa e khAtuM Animal HusbandrynA nAme cAlu rAkhyuM hatuM. Arthara veleslIe pitAnA lazkaramAM tapakhAnuM kheMcavA mATe 30 hajAra baLadane kAle rAkhyuM hatuM ane aMgreje ahIMthI gayA tyAM sudhI vAyavya prAMtanA rAjayamAM lazkarI daSTi najara sAme rAkhIne dareka gAme eka sAre dhaNakhUTa pUro pADatA, ane tene kharca paNa pite ApatA, jethI laDAInA samayamAM mAlanI heraphera mATe sArA majabUta baLadanI kheMca na paDe. * pazunAzanI agrejonI bhedI cAlAkIne Abha paNa svarAja maLyA pachI, mahArASTra rAjya, aMgrejonA vakhatamAM gAmaDAMomAM sArA dhaNakhUTanA nibhAva mATe dara mahine apAtI daza For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1e rUpiyAnI grAnTa baMdha karI ane tene badale ArTiphiziyala Ina semInezana (akudaratI rIte Ijekazana dvArA karAtuM garbhAdhAna) karavAnAM. davAkhAnAM khelyAM. eka davAkhAnuM bahu te cAra gAmane chAvarI zake ane tene kharca te samaye varSe 20 hajAra rUpiyA te. cAra gAmamAM cAra dhaNakhUTa hoya te varSe ka60 rUpiyA kharca Ave. paNa tene nakAme kharca gaNAvIne baMdha karyo. ApaNI gAyane ane pazudhanane nabaLuM pADavAnuM A eka gaMbhIra pagaluM hatuM. kendra sarakAra ane rAjyamAM paNa A khAtAomAM niSNAta adhikArIo hatA, teo aMgrejo dvArA keLavAyelA hatA, eTale bhAratIya rIte pazu-saMvardhana karavAnuM temane jJAna na hatuM. temanA dvArA TocanAM paradezI hite sAthe maitrI dharAvatAM baLoe have ApaNA pazu-vinAzanAM nita navAM pagalAM levAnuM zarU karyuM. temaNe Animal. Husbandry sAthe Poultry, Piggany fisheriesne sAMkaLI laIne je. paisA Animal Husbandry mATe phALavavAmAM Ave tene upaga Poultry - maraghAuchera, (piggang DukkaramAraNa janA) ane fishery machImAra jenA pAchaLa paNa karavAnuM zarU karIne e traNe kSetramAM ekadama pragati karI batAvI. paNa e pragati pAchaLa dezane je Arthika nukasAna thayuM tenI temane kadAca kalpanA paNa nahi hoya. eka maraze. 3,000 grAma anAja khAya tyAre 1,000 grAma DAM Ape; ane Dukkara 14 kile anAja khAya tyAre eka kile mAMsa Ape. [ gaMdavADa khAte Dukkara mAMsa na ApatAM moTe bhAge carabI ja Ape.] Ama manuSyanA bhoge maravA ane Dukone anAja khavaDAvI dezamAM anAjanI achatane notaravAmAM koI Arthika DahApaNa nathI. paNa sarakArane DahA... paNa karatAM pitAnI jida saMtoSavAmAM vadhu rasa hoya ema lAge che. kevAM bhayAnaka duSpariNAme AvyAM! . je pazu-saMvardhana khAtAoe macchImAraNa, DukkaramAraNa ane IMDAM-utpAdananI bhejanA saphaLatAthI AgaLa calAvI teo dezanI For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 -rASTrIya Avakane sahuthI moTo hisso ApatA pazudhana viSe kazuM ja karI zakyA nahi. trIsa varSamAM gAyanI dUdha devAnI zakti ochI thaI gaI; zuddha ghI adazya thaI gayuM; jamIna kheDavA mATe baLadanI ugra achata thaI, khAtara, baLataNa mATe chANa dulabha banyuM, bheLaseLa thayelA dUdha, ghInI achata paNa thaI ane bhAve paNa AsamAne pahoMcA, apaSaNanAM darada phATI nIkaLyAM, karaDe bALako dUdha vinA AMdhaLAM thavAnA bhayamAM AvI paDyAM jaMgala sApha thayAM, pANI ane anAja- dukALa sAmAnya thaI paDayAM, paNa khAtuM e badhI Aphate lAcArIthI -athavA te beparavAIthI joI rahyuM. A badhuM kema banyuM? e bhUla pradhAnanI che ke khAtAnI e -tapAsa karavA mATe adAlatanI tapAsa nImavI ja joIe. kAraNa ke -trIsa-trIsa varSanI kAmagIrI pachI A khAtuM paradezathI dUdhanA pAuDara ane baTara oIlanI AyAta vadhAravAnuM aTakAvI zakatuM nathI. deze abajo rUpiyA A khAtAne eTalA mATe phALavyA che ke dezane khAM -ghI, dUdha eIe teTalA pramANamAM ane sastA bhAve maLI zake. paNa tene badale te dara varSe paradezI dUdha ane baTara oNIlanI AyAta vadhatI jaIne tene AMkaDo have kadAca abajo rUpiyA sudhI pahoMcI jAya che. para jyAre mAnavatA marI rahI che. tyAre sAcA mATenI laDAI paNa marI cUkI che ane aphasosa ! ke marI phITavAnA lalakAra karanArAo khurazI upara jAmI beThA che! # konAmAM tAkAta che; sAcI saMskRti puna: sthApavAnI? re! badhAne khurazInI madhalALa? gohatyAnI nItinAM mULa eTalAM UMDAM che ke pradhAne paNa e mULa ukheDavA lAcAra che. For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 .. kendramAM eka vahevAruM ane samajadAra pradhAnane raheThANa khAtuM seMpavAmAM AvyuM. temanA kaI junA sAthIdAre temane salAha ApI ke purogAmIone pagale cAlavAne badale kaI vahevAra yojanA vicAre. raheThANanI zaherI samasyA eka prakAranI che, gAmaDAMonI judA prakAranI, eTale e banne mATe judA prakAranI yejanA vicAravI joIe. pradhAnazrI samajara hatA, eTale temaNe pitAnA khAtAmAM urban wing ane rural wing (raheThANa khAtAnI zaherI ane grAmya zAkhA) ema be bhAga pADI nAkhyA. eTale pelA sAthIdAre pharIthI sUcanA karI ke, gAmaDAomAM simenTanAM makAnanI jarUra nathI. gAmaDAMomAM hajAro varSathI moTA bhAganAM leke gAra-mATInAM makAnamAM rahe che, mATe tyAM evA prakAranAM ja makAna bAMdhavAM joIe. tyAM simenTanAM makAnanI jarUra paNa nathI, e vahevAru paNa nathI ane Arthika rIte paravaDe tema paNa nathI." - pelA pradhAnazrIe e kabUla karyuM, paNa jaNAvyuM ke, "gAramATInA makAne vadhu majabUta ane TakAu bane te mATe ame praga karIe chIe. e prayoga saphaLa thaze tyAre tevAM makAne bAMdhIzuM?" - pelA sAthIdAre jaNAvyuM ke e prayoga saphaLa thAya tyAre temAM lekene vasAvaje, paNa atyAre je leke ughADA AkAza nIce paDayA che temane te gAra-mATInAM makAnomAM vasAve. te paNa aphasosa! te mATe chANa kayAMthI lAvavuM? saMpUrNa govadhabaMdhI kya sivAya chANa maLe nahi, ane saMpUrNa ge vadhabaMdhI karavAnI koI pradhAnanI tAkAta nahi. eTale meMthI game tevI sahAnubhUti batAve chatAM vadhanI nItine Teko ApyA kare, Teke na Ape te khurazI gumAve. lekane makAna maLe nahi, ane pite khurazI gumAve te karatAM cUpa rahIne cAle tema cAlavA devuM ane sattA cAlu rAkhavAnuM ja kAma karavuM, 130mAM svAtaMtrya saMgrAmamAM ame gAtA hatA ke, "hama marege laData laDate, nahi laDAI maranevAle" paNa Aje juduM ja banI gayuM. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11ra laDAI marI cUkI. mAnavatA marI rahI ane maravAnA lalakAra karanArA. khurazI para jAmI beThA ! % govadha ane naheru aMge tame jANe che ke: zrI govadhabaMdhInI mAgaNI sAme nahera pahADanI jema aDaga UbhA hatA? ja ApaNA sArvabhaumatvamAM E. A. 0. (phao.) saMsthAnI binajarUrI DakhalagIrI? BE suprIma korTamAM gaelA kasAIo pAchaLa pIThabaLa kone haze? bhArata parAdhIna hatuM, tyAre rASTrIya netAoe judA judA samaye vacane ApyAM hatAM ke bhArata svataMtra thaze tyAre kalamane eka ja chaTake dezamAM saMpUrNa gavabaMdhI karavAmAM Avaze. jyAre deza aMgrejonI lazkarI pakaDamAMthI mukta thaye; tyAre durbhAgye svAdhInatA mATe jIvanabhara jhajhumanArA ane govadha baMdha karavAnI IcchAvALA lagabhaga tamAma rASTrIya netAonuM avasAna thaI cUkayuM hatuM. baMdhAraNasabhAmAM te chatAM, paNa govadhabaMdhI karavAnI darakhAsta AvI. keI muslima satye ene. virodha karyo hoya tevI mAhitI maLI nathI, paNa naherunI AgevAnI nIce gohatyAmAM UMDo rasa dharAvanArAo khUba cAlabAjI rahyA. ghaNe virodha karyo te paNa baMdhAraNasabhAe kalama 48mI pasAra karIne. rAne govadhabaMdhI karavAnI ane gosaMvardhana karavAnI sattA ApI. baMdhAraNanI 48mI kalama je hoya te kharI, paNa te bhAratanI prajAnA AtmAnA avAjanuM pratibimba pADe che. uttarapradeza, madhyapradeza ane bihAranI rAjya sarakAroe baMdhAraNanI kalama 48 ne Azare laIne pitapitAnAM rAjamAM saMpUrNa gevalabaMdhInI jAherAta karI. A. jAherAte zrI naheru akaLAvyA. P. A. . (phA. e.) saMsthAe naherane For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 patra lakhyuM ke "duniyAne prANIjanya proTInanI khUba jarUra che, mATe tamArA rAjyane govadhabaMdhInA mArge jatAM aTakAve. govadhabaMdhI e ApaNA sArvabhauma rAjyanI AMtarika bAbata che. temAM hastakSepa na karavAnuM F. A. . saMsthAne jaNAvavAne badale zrI neharue rAjya sarakAra upara paripatra pAThavyuM ke baMdhAraNanI kalama 48ne tame ghaTavele artha barAbara nathI, mATe tamAre A bAbatamAM AgaLa vadhavuM nahi. lekasabhAmAM paMjAbanA vidvAna berisTara paMDita ThAkuradAsa bhAga neharunA A patra sAme vAMdho uThAvyuM tyAre kahevAmAM AvyuM ke e patra have rada thayeluM gaNAze. (sva. zrI jayaMtilAla mAnakare Cow Protection Committeene suparata karelA AvedanapatramAMthI). e patra radabAtala thayele bhale jAhera thaI gaye, paNa sAthe sAthe zrI neharunI govadhabaMdhI sAmenI sUga paNa jAhera thaI gaI hatI, eTale kaMI bIjA rAjye e bAbatamAM AgaLa vadhavAnuM salAmata dhAryuM nahi. paNa traNa rAjyae te dhAre pasAra karI dIdhuM hatuM tenuM zuM? e dhAre rada karAvavA cakro gatimAna thayAM ane muslima kasAIoe suprIma korTanA daravAjA khakhaDAvyA. je muddAo upara e kAyadAne bacAva tha Ie te muddA upara bacAva egya rIte thayo nahi. bane pakSe vidvAna dhArAzAstrIo hatA, paNa teo kAyadAnA ja niSNAta hatA. hA, ge saMskRti ane vaMza-arthazAstranA teo niSNAta hoya ema ApaNe dhArI zakIe nahi. bacAva pakSa taraphathI Arthika muddA upara joradAra dalIle thaI hoya ema lAgatuM nathI. muslima taraphathI gomAMsanA preTIna dvArA paSaNa maLavAnI dalIlanuM paNa Arthika siddhAMta upara khaMDana karavAmAM AvyuM hoya ema lAgatuM nathI. pariNAme azakta baLado ane vasUkI gayelI bhesane na mAravAnI kAyadAnI kalama suprIma korTe gerakAyade karavI. For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Ama svAtaMtryanI zarUAtathI ja neharU dvArA govadhabaMdhI karavA sAme ADakhIlIo UbhI thatI ja rahI, ane deza upara vinAzanAM vAdaLe gherAvAnI zarUAta thaI gaI. che eka adUbhuta Azcarya... lAkho nadI, taLAvathI ubharAyelA dezamAM pANInA dukALa paDe che! A lakhalUMTa kharce baMdhAyelA jaLabadhoe khetIne meMghIdATa karI che! sTIla, simenTa-kansTrakazana kaMpanIone mAletujAra banAvI che. ja vAtAvaraNa garama kema thayuM? tenAM kAraNo samaje. " e, morArajIbhAI! AvI abajo rUpiyAnI yojanAo vicAravAnuM kheDUtone sepe. 8 paradezo to te tamane UMdhA pATe caDAvIne ja jaMpaze. lekha H pahele lAkhe taLAva, jharaNAMo, nakIo ane gaMgA, brahAputrA jevI aneka mahAnadIo dharAvate ane jayAM dara varSe judA judA vibhAgamAM 20 thI 300 IMca varasAda paDe che, evA bhArata dezamAM pIvAnA pANInI taMgI hoya e zuM AghAtajanaka Azcarya nathI ! enAthI paNa vadhu Azcaryajanaka te e che ke, I. sa. 150 pachI dezamAM 593 moTA ane madhyama kadanA ane 1,000 nAnA kadanA baMdha baMdhAyA che. (inDiyA 1974, pAnAM 208/209) e baMdha bAMdhavA, sahAyane nAme paradezanuM karaja karyuM, ane prajA upara amAnuSI kare nAkhyA, ane te chatAM pANInI taMgI ghaTavAne badale vadhavA pAmI. dezamAM 33 For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 TakA lekene pIvAnuM pANI meLavavAnI takalIpha te Aje che ja, paNa uparAMta have te dara varSe eka yA bIjA pradezamAM pANInA dukALa paDe che ane tyAM bahArathI pANI lAvIne rezaniMgane raNe kone ApavuM paDe che. baMdhe bAMdhavAnI yojanA ja meTI bhUla ane mATe ema mAnI zakAya ke e baMdha bAMdhavAnI AkhI rojanA beTI hatI, ane abajo rUpiyA beTI rIte kharcAI gayA che. kaI paNa daradanI davA karavI hoya te pahelAM daradanuM kAraNa jANavuM joIe. kAraNa jANyA vinA davA kare te darada karatAM davA ja vadhu kharAba pariNAma lAve che. ApaNA dezanI nadI-aMdha yojanAomAM paNa ema ja thayuM lAge che. bhUtakALamAM pANIthI chalakAtA ane duni yAne bagIca gaNAtA A dezamAM, zA mATe pANInI taMgI dekhAI? tenAM kAraNe samajyA vinA hita dharAvatA varganA dabANathI athavA tenI khetI salAhathI A badhI yojanAo hAtha dharavAmAM AvI, ane vikasita rAjyanI vikAsa pAmatA dezane sahAya karavAnI yojanA dvArA prajAnA gaLAmAM paradezI karajane gALI leravAI gaye. paNa pANInI samasyA vaNaukelI ja rahI. 1 abajo rUpiyAnI have AvI rahI che, keI navI yojanA !! have eka navI rojanA bahAra pADavAmAM AvI che. himAlayamAM ' hajAra phUTa UMce, 1,000 mAIla lAMbuM ane seMkaDo mAIla paheluM taLAva bAMdhavuM. temAM himAlayanA pIgaLatA baraphanuM pANI bharavuM ane . tyAMthI nahera khedI gaMgA nadImAM e pANI ThAlavavuM. tyAMthI AgaLa cAlI yamunA nadImAM, tyAMthI narmadA, tApI vagere aneka nAnImeTa nadIomAMthI pasAra thaI vidhyAcaLa parvata cIrI godAvarI, kRSNa, tuMgabhadrA ane kAverI sudhI e nahera laI javI. hajAro kilomITara A lAMbI nahera bAMdhavAne kharca 15,000 karoDa rUpiyA aMdAjavAmAM AvyuM che. ApaNe evo anubhava che ke kaI paNa vaijanA jyAre For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 pUrI thAya che, tyAre tene kharca aMdAjAyelA mULa kharca karatAM anekagaNe vadhI jAya che. chatAM janAnAM nirdhArita pariNAme AvatAM nathI. dara varSe vadhatI jatI moMghavArInAM kAraNe navI yojanAne kharca paNa hAlamAM aMdAjAyelA kharca karatAM ghaNuM vadhAre vadhI jAya te. Azcarya pAmavA jevuM nahi heya. agAu je seMkaDe, hajAre, nAnA-moTA, madhyama kadanA badhA baMdhAyA che, tethI prajAne khAsa kAMI lAbha tha nathI. mAtra karabhAraNa ane bhraSTAcAra vadhyAM che, khetI vadhAre mAMthI thaI che. ane amuka cekasa samaye gya jaththAmAM pANI meLavavA mATe kheDUtane sarakArI karenA oziMgaNa rahevuM paDe che. mukhya lAbha te simenTa, sTIla ane kansTrakazana kaMpanIone ane e kSetramAM vepAra karatI lAgavagavALI peDhIone ja thayela che. . janA jaladI hAtha dhare, nahiM te meTo bhaya A navI cejanA pAchaLa paNa hita dharAvatI maTI audyogika peDhIenAM hita saMDovAyelAM heya ema mAnavAmAM vAMdho nathI. A janA jaladI hAtha dharavA mATe have eka vicitra kAraNa AgaLa dharavAmAM AvyuM che ke je A jaladI hAtha nahi dharIe te vAta varaNamAM atyAre garamI evI te vadhI rahI che ke e garamIthI himAlaya pIgaLI jaIne nAza pAmaze ane tethI deza mAthe meTo khataro pedA thaze. mATe himAlayane nAza pAmate bacAvavA mATe paNa A janA vahelAmAM vahelI take hAtha dharavI joIe. ' have savAla e che ke, bhAratanA uttara pradezamAM pazcimathI pUrva sadhI siMdhu, rAvI, satalaja, gaMgA, yamunA, brahmaputrA ane bIjI sekaDe nAnI-moTI nadIo himAlayamAMthI nIkaLe che ane himAlayanI najIkanA pradezamAM ja patharAyelI che. A nadInuM pANI paNa barapha. jevuM ThaMDuM ja hoya che. te uparAMta A pradezamAM bAMdhelA nAnA-moTA jaLabaMdhamAM vizALa jaLarAzi saMgharAyele che, ene te uparAMta e bamAMthI 7,717 kilomITara lAMbI naheramAM paNa pANI bhareluM che. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1297 madhyabhAratamAM pUrva, pazcima ane kAMThA sudhI namadA, tApI, caMbala, zeNu ane mahAnadI vagere bAremAsa vahe che, ane dakSiNe paNa mAdAvarI, kRSNA, tuMgabhadrA ane kAverI jevI mATI nadIe AvelI che ane tyAM paNa seMkaDo nahezamAM nAgArjunasAgaranA vizALajAya baMdhamAMthI pANInA pravAha cAlyA Ave che. himAlayathI kAverI sudhI je nahera pahoMcADavAnI sUcanA che te naheranI la`bAI karatAM upara lakhelI tamAma nadIo ane temanI naheranI lakhAIne saravALA ghaNA mATe thAya. te uparAMta dezanI traNe bAju samudra vITaLAine paDela che. A tamAma pANI vAtAvaraNanI garamIne akuzamAM rAkhI zakatuM nathI, paNa 15,000 karoDa rUpiyAne kharce taiyAra thanArI nahera vAtAvaraNanI garamIne akuzamAM rAkhaze ane himAlayane nAza pAmatA khacAvI leze, ema mAnavuM bhUlabhareluM che. garamIne aMkuzamAM rAkhavAnA sAcA upAya vAtAvaraNanI garamIne aMkuzamAM rAkhavA mATe dezamAM lAkhA taLAvA, jharaNAM, nAnI-meTI nadI vagere hatAM. jemAM bAremAsa pANI bhareluM rahetuM. te uparAMta gIca jaMgale| samagra pradeza upara patharAyelAM hatAM DuMgarA, vrukSA ane ghAsathI chavAyelAM hatAM. jamInanI nIce paNa akhUTa jaLabhaDAro hatA. have moTA bhAganAM taLAvAne maleriyAnAbUdInI yAjanAe dvArA prI nAkhavAmAM AvyAM che. je keTalAMka taLAvA bacyAM che te jamInamAM dhovANathI purAI jaIne chIcharAM banI gayAM che, athavA sukAI gayAM che. ja'gadyA vAtAvaraNanI garamIne aMkuzamAM rAkhavA mATe bhAre agatyanA pATha bhajave che. meTAM vRkSAnAM mULa jamInamAM UMDe sudhI ane sekaDI mITaranA vistAramAM patharAyelAM heAya che. e mULa dvArA vRkSA jamInanI nIcenuM pANI kheMce che; ane pAMdaDAMo dvArA pAchuM te pANI adhdhara havAmAM chAMTe che. vRkSAnAM pAna dvArA havAmAM chaMTAtAM pANInAM rajakaNA eTalA khArIka hAya che ke te narI AMkhe joI For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 cakAtAM nathI. paNa game tevI garamImAM paNa ApaNe nIce jaIne UbhA rahIe tyAre ApaNane je ThaMDaka lAge che te ThaMDaka te pANInA chaMTakAvanI hAya che. jamIna nIce pANInA jaththA jema vadhAre tema pANI vadhu kheMcAya che, ane tyAM vadhu ThaMDaka lAge che. DuMgaro ane temanA DhoLAva uparanAM jhADa ane ghAsa paNa vAtAvaraNanI garamIne zoSI le che. uparAMta samagra pradezamAM nAnI-moTI nadIe patharAyelI hatI. jemAM bAremAsa pANI rahetuM, ane e pANI jamInanI nIce amyAM karatuM, jethI jamInanI nIcenA jaLabhaDAro bharelAM ja rahetA. pazu jagale maLataNa mATe kapAI gayA.... nadIkAMThAne vRkSeAnAM mULa pakaDI rAkhatAM. cariyANA paNu nadIkAMThAnuM rakSaNa karatA. vRkSo ane cariyANA nAza pAmatAM jamInanuM rakSaNa cAlyu. gayu'; nadIkAMThA cAmAsAnA pUramAM tUTIne nadImAM paDavA lAgyA, DuMgarI uparanI dhAranI mATI pazu cAmAsAnAM pANInA pravAheAmAM taNAine nadImAM paDatI, ane jamIna dhovAIne paNa nadIone mATIthI bharI detI, AthI nadIonAM taLiyAM U Mce AvyAM; kinArA tUTIne nIcA thaI gayA; eTale nadIe chIcharI thaI gaI. chIcharI nadIomAMthI varasAdanuM pANI jhapATAma dha dariyAmAM vahI jAya ane nadI sukAI jAya. Ama moTA bhAganAM taLAve, nadIo, nALAM, jharaNAM vagere sukAI gayAM. vAtAvaraNanI garamIne aMkuzamAM rAkhanArAM jagale nAza pAmyAM ane vizALa jalarAzie sukAi gayA. jyAre DuMgaranI dhArAnA mATInA dheAvANuthI khullA paDI gayelA kALamIMDha paththaza unALAmAM tapI jaine sUrajanI garamIne pAchI vAtAvaraNamAM pheke che. te ja pramANe vrukSA ane cariyANAnu rakSaNa gumAvIne khullI thaI gayelI, ane nIcenA bhAgamAM pANI gumAvI beThelI jamIna paNa tapI jaine vAtAvaraNane garama kare che. eTale A badhI bAbatAne ja vicAravI joie. jagale ane cariyANAnA pracaMDa phelAvA sivAyanI akhatte rUpiyAnI cAjanA ekAra jaze ane bhAre karaverA dvArA prajAne pAyamAla karaze. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 ja himAlayathI paNa moTe bhaya samudrane. samudranA bhayathI paNa khataranAka mUDIvAdI yojanAo. % himAlaya ane gaMgAnI naherane dakSiNa bhAratamAM laI javAnI yojanA paNa mUDIvAdanI ja che. ja ApaNuM paradezI devAne DuMgara himAlaya karatAM paNa moTo che. ke paradezI sahAya vaDe ghaDAyelI janAonI zaramajanaka phalazruti. - lekhaH bIje yaMtromAM baLatA pele vAtAvaraNane saLagAvI mUkyuM che. uparAMta have divase divase moTare, kArakhAnAMo, meTarapi ane eraplene vagerene vaparAza vadhatuM jAya che. AkAzamAM ane jamIna upara reja lAkha Tana peTrela, Dijhala ane kerosIna bane che. emAMthI pedA thatI garamI paNa vAtAvaraNane garama kare che, ane sahuthI vadhu kharAba te hAIDrojana beonA dhaDAkA vakhatevakhata karavAmAM Ave che. tenI garamI paNa vAtAvaraNane garama rAkhe che. A pedA thatI garamIne mahAnadIo, hajAro mAIla lAMbI nahera ane samudra paNa kAbUmAM nathI rAkhI zakatA tyAre zuM paMdara hajAra karoDa rUpiyAnI eka navI nahera janA tene kAbUmAM rAkhI zakaze? " himAlaya ogaLavAnA bhayathI ya moTo bhaya samudronAM pANI jamInamAM dhasatAM hovAne himAlaya karatAM paNa meTo bhaya samudrane che. himAlayanA pIgaLI javA karatAM paNa ghaNuM vadhAre bhayAnaka bhaya te bIje ja Ubhe thaye che ane te bhaya samudranuM pANI jamInanI nIce dhasI AvI rahyuM che, te che. - A bhaya pidA thavAnuM kAraNa e che ke moTA bhAganAM nadInALAM, taLA sukAI gayAM che. te jyAre pANIthI bharelAM hatAM tyAre, bAre For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 mAsa temanuM pANI jamInathI nIce jamyA karatuM, ane bhUgarbhanA jaLa bhaMDArAne bhareluM rAkhatuM. have te puravaTho kapAI gaye. eTale jema jema kUvAonuM pANI vaparAtuM gayuM, tema tema na puravaThA na maLavAne kAraNe kUvAnAM pANI nIce UtaratAM gayAM ane Akhare kUvA sukAI gayA. eTale lekoe temAM DaMkIe mUkIne pANI kheMcavA mAMDyuM. jethI vaLI pAchuM pANInuM taLa seMkaDo phUTa nIce utarI gayuM. eTale pachI vizva beMkanI salAhathI TayUbavelanA prejekTo mukAyA. pANI ghaNI jhaDapathI nIce ne nIce UtaratuM gayuM. meTA bhAganA TayubavelamAM pANI na maLyuM, mAtra pANI ja maLyA. paNa pANInuM taLa hajAra phUTa nIce UtarI javAthI vacce khAlI pilANa pedA thayuM. - jamIna upara dariyAnuM pANuM hajAra phUTa UMcuM che. sAyansane eka niyama che ke pANI eka samAna sapATI upara ja rahe che eTale e khAlI pilANamAM samudranuM pANI jhapATAbaMdha dhasI Ave che. saurASTranuM kAzmIra kahevAtuM cAravADa ane tenI AsapAsane pradeza A rIte dariyAnuM pANI jamIna nIce dhasI AvavAthI ujajaDa verAna thaI gaye che. A pANI samagra dariyAI paTI uparathI aMdara ghase che. je tene rokavAmAM na Ave te gaNatarInAM varSomAM kone gujarAtamAMthI hijarata karavI paDe, kAraNa ke samagra deza saharAnAM raNa jevo banI jAya. bhUgalanAM pilANe mIThAMjeLethI bharavAM e ja upAya samudranA dhasArAne rokavAne mAtra eka ja upAya che ane te jema bane tema bhUgarbhanA khAlI pilANane mIThAM pANI vaDe pAchAM bharI devAne. pilANamAM mIThuM pANI bharI daIe te paNa jeTalA bhAgamAM dariyAnuM pANI ghUsI gayuM che tene te pAchuM haTAvI nahi ja zakAya. e te kAyamI nukasAna thaI ja cUkayuM che. mUDIvAdanI khataranAka rojanA mUDIvAda haMmezAM lekenI muzkelIo ane AphatemAMthI pitAne lAbha zodhavA mathe che. pachI te Aphate game tevI bhayaMkara ane vinAza For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 kArI hAya. bhAratIya mUDIvAda paNa temAMthI khAkAta nathI. lokonI pANInI A muzkelInI taka jhaDapI laIne teNe dariyAnA pANInuM mIThA pANImAM rUpAMtara karavAnI yojanA vicArI che. te mATe sarakAra samakSa rajUAta paNa ekathI vadhu vakhata thaI cUkI che. A yAjanAne majUrI maLe, te mATe rAsAyaNika khAtaranA kArakhAnAne paNa tenI sAthe joDI devAnI rajUAta thaI che; paNa leAkeAnA sadbhAgye hajI sudhI e kArakhAnAne majUrI maLI nathI. jo AvAM kArakhAnAM calAvavAnI rajA ApavAmAM Ave te prajA upara e eka amAnuSI atyAcAra haze, dUdhanI DerIo thayA pachI jema lakAne ghI ane dUdhanI yAtanAe bhAgavavI paDe che, rAjarAja bhAve vadhyA kare che, tema pANI e paNa vepAranI cIja ( Commercial Commodity ) thaI jatAM lAkonI hAlAkInA, zeSaNanA pAra nahi rahe. mane lAge che ke, aMgrejI zAsananI zarUAta pachI hiM'du saskRti ane hiMdu prajA upara e sahuthI kaThora phaTako haze. ekalA saurASTramAM zarUAtamAM AvAM pAMca kArakhAnAM nAkhavAnA Agraha sevAyA che. himAlaya bacAvavAnI yAjanAne aMge mIThA pANInAM kArakhAnAMenI yojanA kadAca pazcAdbhUmikAmAM ThelAI jaze. paNa A navI ceojanAthI himAlaya khacI jaze ema mAnavuM bhUlabhareluM che. prathama te himAlaya bacAvavA karatAM samudranA pANIne bhUgarbha mAM AvI rahelA humalA khALavAnuM khUba agatyanuM che. samudranA pANInA dhasAre e cIna aneM pAkistAnanA saMyukta humalAthI paNa vadhu vinAzakArI che. kAraNa ke e dhaMsArI samagra kaccha, saurASTra ane gujarAtane te ujajaDa karI nAkhaze paNa tethI AgaLa paNa vadhaze. kAraNa ke dezamAM jyAM jue tyAM pANInA dukALanI sthiti najare paDe che. himAlaya naheranI rAjanAmAM A Adbhuta nivAravAnI kAI yAjanA nathI. enA viSenI vistRta mAhitI ApaNe jANatA nathI. paNa jeTaluM jANIe chIe temAMthI te eTaluM ja phalita thAya che ke e yAjanAnA sahuthI prathama ane sahuthI mATe phAyadA sTIla, simenTa ane kansTrakazana temaja For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enjiniyariMga kaMpanIone thaze. temAM eTalA moTA pramANamAM sTIlaHane simenTanA bhAva ane achata vadhatAM ja raheze. eTale varSo sudhI hajI zaheranI makAna-samasyAne aMta nahi Ave. A pejanAthI hajAre bekAra ane beghara thaze. sahuthI moTuM nuksAna e thaze ke navI naheranA mArgamAM vacce AvatAM jaMgalenAM bacI gayelAM avazeSa rUpI vRkSo paNa kApI nAkhavA paDaze. seMkaDo gAmaDAMo, hajAre leke bevAra ane bekAra thaze. hajAra khetare pANI nIce DUbI jaze. A tamAma asaMgaThita grAmyavAsIe.. virodhane sUra paNa kADhI zakaze ke kema te ApaNe jANatA nathI. paNa Aja sudhImAM je nAnA-meTA Dema ke dherI mArgo baMdhAyA che temAM keTalA hajAra mANase beghara ane bekAra banyA che temane regya. vaLatara maLyuM che ke kema? teo pharIthI makAnamAM vasyA che ane . rojagArI meLavI zakyA che ke kema? ane jo tema na thayuM hoya te. hajI keTalA mANaso A pramANe rajhaLI paDelA che? ene vigatavAra: ahevAla sarakAre bahAra pADavo joIe. e ja pramANe AvI rahelI navI janAmAM paNa keTalAM gAmaDAM, khetare ane mANasene AvI asara thaze te paNa jaNAvavuM joIe. dekhItI rIte ja paradezI sattAone ane temanI saMsthAone A. janAmAM UMDo rasa hoya ema lAge che. A paradezIone ApaNAM. upara e karyo prema, zA mATe UbharAI jAya che ke, ApaNane abane. DolaranI sahAya Ape ja jAya che! ane ApaNI janAomAM rasa dharAve che, ane maMjUrI paNa Ape che? zuM aMgrejonI bhUtakALanI ghUsaNakhorIthI. bAdhapATha levo jarUrI nathI?" ApaNe ApaNe bhUtakALane ItihAsa tapAsIe te jaNAze ke aMgrejo judA judA pradezanAM rAjyane lazkarI sahAya ApatA gayA. e sahAyanI pAchaLa vividha zarate maMjUra karAvatA gayA, ane Akhare. Akhe deza pacAvI pADayo. For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 Aje have samaya badalAye che, koI deza upara lazkarI kaba. rAkhavAnuM zakaya nathI, DahApaNabhareluM nathI, ane apavAdarUpa sthaLo bAda karatAM phAyadAkAraka paNa nathI. Aje phAyadAkAraka raste Athika : kamane zakhavAnuM che. sahAya ApavAnA nAme aneka hitenAM jALAM. goThavI zakAya che. ja ApaNe vahevAramAM ghaNI vakhata joIe chIe ke eka nAnI paNa kAryakSama peDhI bahAranA meTA AsAmIo pAsethI sahAyanA nAme karaja le che tyAre taka joIne e karaja ApanArA leNadAra maTIne bhAgIdAra banI jAya che, ane saravALe enA mAlika banI bese che. zaramajanaka phalazrutiH ApaNe pragatinA nAme eTaluM rAkSasI devuM karI nAkhyuM che ke e de ApaNe keTalI peDhIo bharyA karaze tenI kalapanA thaI zakatI nathI.. eka leNadAra deza tarIke ApaNe gulAmImAMthI bahAra AvyA ane varSamAM jagatanA sahuthI moTA karacha deza tarIke UbhA chIe. ApaNane sahAya ApavAnA bahAnA nIce paradezae abajo rUpiyAnuM anAja ApaNA dezamAM ghusADayuM. jenI ApaNane kAMI ja jarUra nathI; evAM. Ta, pharTilAIjhare, pharTilAIjharanAM kArakhAnAMnI mazInarIo, dUdhanA. pAuDara, baTara oIla ane khAdyatela vagerenA seMkaDo abajanA pravAha. ApaNA dezamAM mokalavAnuM temaNe zarU karI dIdhuM che. sahuthI vadhu. zaramajanaka te e che ke ApaNe pitAne khetIpradhAna deza kahevaDAvIe. chIe, ane khetapedAzanI cIje ja AyAta karavA pAchaLa seMkaDe abaja rUpiyA kharcIe chIe. paradezI sahAyanI A phalazruti che. ' - "himAlaya bacAve 'nI janAmAM E. A. che. jevI saMsthAnI maMjUrI ane sahAya maLe ene artha eTale ja thayuM ke svAdhInatAnAM.. 30 varSa pachI paNa ApaNe ApaNA paga upara UbhA thaI zakyA nathI. ApaNI zakti ane ApaNAM sAdhanenI tathA kudarate ApaNane ApelI amUlya saMpattiene saduupayoga karavAnuM vahevAru DahApaNa ApaNe hajI For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vikasAvI zakayA nathI; ane videzI vicAradhArA, videzI raheNIkaraNI ane videzI athavyavasthAnA pUjArI banIne deza upara karajanA DuMgara ane sAmAjika asamAnatA, ekArI ane garIkhI vadhAre ja jaIe chIe. je carcile bhAMgIne bhUko thaI gayelA iMgleMDane traNa ja varSa mAM UjI' karIne nAjhIonA gherAmAMthI bahAra kADhyu. tenI AvaDatanA me bhAga ApaNe dekhADI zakayA nathI. ethI UlaTu* carcale ApaNA mATe vhAkhelI bhaviSyavANI sAcI paDI che. pANInI taMgI nivAravAnA jhaDapI vahevAru upAya vAtAvaraNanI garamI upara aMkuza meLavavAnA, samagra dezamAM pIvAnA pANInI tema ja khetInA pANInI taMgIne jhaDapathI ane ochAmAM ochA kharce, koI paNa jAtanI videzI sahAya vinA, tema ja sTIla ane simenTa binajarUrI AMdhakAmo pAchaLa veDaphrI nAkhyA vinA paheAMcI vaLavAnA upAya te e che ke kudarate sajelI je nadIone ApaNe jaMgalo kApI nAkhavAthI purAI jaIne sukAI javA dIdhI che; e tamAma nadIne pharIthI pAchI 10thI 30-40 phUTa U'DI kheodI nAkhavI joIe. sAbaramatI jevI mATI nadImAM paNa 25-30 phUTa sudhI retI bharAI * javAthI e naTThI paNa sukAI gaI che. vicAra tA karI ke e tamAma haitI pAchI khAdI kADhavAmAM Ave te 200 mAIla lAMbI nadImAM keTaluM pANI khAremAsa vahetuM rahe? ane e jo ratI hAya tA gharA bAMdhavAmAM kAma AvI jAya; mATI hAya to khetaramAM pAtharI devAya. lAkone makAna mATe ratI joIe te maphatamAM maLI jAya. sakhata khaDakALa athavA -- ja"galathI vI"TAyelI jamInAmAM navI nahera khodavI tenA karatAM kudarate banAvevI A nadIene pharIthI khAdIne temane navuM jIvana ApavuM e vadhu saheluM, vadhu jhaDapI ane taddana Adhu kharcALa nathI zuM ? dezanAM tamAma nadInALAM, jharaNAM ane taLAvAne krIthI kheDhI nAkhavAnI javAbadArI pa'cAyatane sepavAmAM Ave, sarakAra phakta jarUranI " For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 15 sAdhanasAmagrInI sahAyatA kara, dukALanA samayamAM duSkALa rAhatakAmamAM. A khedakAmane AvarI le, ane leke khedatA hoya tyAM mane vakhata temane khAvA-pIvAnI sagavaDa Ape te eka ja varSamAM bhagIratha kAya* pAra paDI jAya. ' kherAI gayA pachI comAsAnuM pANI dariyAmAM vahI na jAya te. mATe kheDelI nadIomAM mATI ane paththaranA kudaDA thoDA thoDA aMtare. bAMdhI levAmAM Ave te nadIonI vacce nAnAM taLAvonI hAramALA racAI jAya. A hAramALAmAM varasAdanuM pANuM saMgharAI jAya ane nIce jamInamAM pharIthI jhamavA lAge te ja bhUgarbhamAM jaLabhaMDAre pharIthI. pANathI UbharAI Ave. . pANInI A vyavasthA thAya te ja kapAI gayelAM jaMgale pharIthI vistRta thAya. jaMgala ugADI zakAtAM nathI, vRkSa ugADI zakAya che ane temAMthI jaMgala vistare che. nadInA kAMThAo upara pharIthI cariyANo. ane vRkSo UgADavAM joIe, jethI nadIkAMThAo pUramAM pharIthI tUTI na jAya. AjanI vanavikAsanI yojanAo vAstavamAM te bacI gayelAM vRkSa ane pANI bannene nAza karaze. pANInI vyavasthA vinA vRkSAropaNa sAva nirarthaka pANInI vyavasthA karyA vinA ja je vanamahotsava ujavAya che ke karaDe vRkSa ugADavAnI yojanAo thAya che e tamAma binavahevAra ane samajadArI vinAnI che. karoDo vRkSone pAvA mATe pANI nathI, jamInanI nIce paNa pANI nathI ke jyAMthI vRkSo piSaNa meLavI zake ane je pradezamAM hajI paNa bacI gayuM haze tyAM paNa tene puravaTho te kapAI gayela che ja. eTale te pradezamAM vRkSa UgI nIkaLaze te , pahelAM e pANIne kheMcI laIne jamIna nIce khAlI pilANanI samudranA pANI mATe sagavaDa karI Apaze, ane e vRkSe pote paNa pANI vinA nAza pAmaze. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126, vAtAvaraNanI garamIne aMkuzamAM rAkhavA mATe dvimukhI janA hevI joIe. (1) jaLavistAra ane jaMgale pharIthI vistRta karavAnI siddhi, e te upara lakhelI yejanA dvArA ja thaI zake, "himalAya bacAve 'nI janA dvArA nahi. (2) ApaNe pote ja vaijJAnika pragatine nAme je pila, kelasA vagere bALIne garamI pedA karIe chIe tenA upara aMkuza mUkIne alabatta taddana baMdha karavAnuM zakaya nathI, paNa nIce sUcavelI bAbate amalI karavAthI tenA upara sAra e aMkuza mUkI zakAyaH (1) pazuzakti ane mAnavazaktine kAme lagADo. (2) kApaDanuM tamAma utpAdana reTiyA ane hAthasALa dvArA ja karavAnI nA kare. | (3) dezamAM telIbiyAMne tamAma jaththo baLadavANI dvArA ja -pIlavAnI vyavasthA kare. (4) baLadagADAMnA vAhanavahevArane vistRta karIne dareka se mAIlanA jhena banAvI tyAM gUDajhaInane vahevAra aTakAvI lAMbA gALA pUratI ja mAlagADI doDAve. (5) je je cIjavastu hAtha vaDe gRhaudyoga dvArA thAya e tamAmanuM utpAdana karAvavA kArakhAnAM baMdha kare. . (6) nAnAM zaheramAM meTaravahevAra aMkuzita karIne pharIthI gheDAgADIo vikasAvavAmAM Ave te vAtAvaraNamAM vadhI rahelI garamI " upara aMkuza Ave. (7) bekArI, garIbI, saTTA, saMgharAkherI gaNanApAtra pramANamAM ochAM thAya. (8) paradezI karajo guNAkAra thatuM aTake ane Aje je prAdezika sarahadanA pANInA jhaghaDA thayA kare che, tene aMta AvatAM sahakAra ane bhAvAtmaka ekatAnI bhAvanA pragaTe. " For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 aMtamAM eTaluM kahIza ke himAlaya bacAvavAne badale himAlathathI 'paNa moTA paradezI karajathI mukta thavAnA rastA ze. bAkI himAlaya bacAvavA jatAM te ApaNe pote ja himAlayathI meTA karaja, karabhAraNa ane tenAM kAraNe vadhatA kuvA, meMghavArI ane achatanA DuMgara nIce cagadAI jaIzuM. ' deza upara bhayanAM vAdaLa gherAyelAM che. e vadhu gherAM thatAM jAya che. vAdaLAne vikheravAnI kSamatA hajI sudhI eka paNa sarakAre batAvI nathI. ethI UlaTuM, dareka sarakArane hAthe e vAda vadhu gherI banyAM che. prajA pite ja jAgRta thaIne, AvI yojanAone virodha na kare ane vahevAru binakharcALa janAo rajU karI tenA amala mATe dabANa na kare te ceDAM ja varSomAM bhArata vizvabeMkanuM F. A. OnuM saMsthAna banI jaze. 2 kapAsiyA pIlavAnA kaubhAMDanAM pariNAme garIbI haTe che ane.... pazuo temaja mAnavIonAM hita paNa sacavAya che. paNa paradezIonAM; bhAratavAsIonAM nahi. koI kamanasIba paLoe cakakasa hita dharAvatAM ane bhAre lAgavagavALAM baLa dvArA sarakAra samakSa rajUAta thaI ke, "je kapAsiyA palI nAkhavAmAM Ave te dezamAM pravartatI telanI achatanI sthitimAM sudhAro thAya. kapAsiyA pIlI nAkhavA chatAM paNa tenAM piSaka tatta jaLavAI raheze. eTale pazuone tethI keI hAni nahi thAya. kapAsiyA pIlavAthI pazuonuM hita jokhamAvyA vinA mAnavInuM hita sacavAze." . . kapAsiyA pIlavAthI moTAmAM moTuM nukasAna pazuone, pazupAlakone ane saravALe, zuddha ghI, dUdha vAparanArI prajAne thAya. paNa prajAjanene pitAnI jarUriyAtanI cIjo meLavyA karatAM moTA bhAgane For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnA jIvanamAM be pAsAM kema sarakhAM karavAM tenI ciMtAmAM bIjI jarUriyAta ane muzkelIo pratye javAnI ke vicAra karavAnI paNa surasada nathI, ane bIje je eka nAnakaDo varga che, tene te dhana kamAvA sivAya bIjI kaI ja khevanA nathI. dhana meLavavuM, kaI paNa prakAre meLavavuM e ja emane mATe jIvananuM parama dhyeya che. eTale AvI bAbate mAM emane kazuM lAgatuM-vaLagatuM nathI. eTale AvI mahA hAnikAraka rajUAtane virodha keNa kare? pazuo pite te virodha karI zake nahi ane pazupAlako abhaNa hoya ane saMgati na hoya, eTale virodha kema karavuM te jANe nahi ane kadAca teo virodha kare te paNa zuM? - teo kahe che ke, "kapAsiyA pIlI nAkhavAthI pazuone ane saravALe samagra rASTrane nukasAna thaze. kapAsiyA maLavAthI pazuo nabaLA paDaze. dUdha ApavAnI zakti gumAvaze. dUdhamAM ghInuM pramANa ghaTI jaze, baLada nabaLA paDavAthI khetI ane vAhanavahevArane dhakko lAgaze." te paNa teonuM kahevuM pramANabhUta kema gaNAya? temanA nAma pAchaLa DIgrIonAM pUMchaDAM kayAM che? lAMbI DIgrIovALA paradezamAM khyAti ane lAgavaga dharAvatA paththazAstrIo kahe che ke, "kheLamAM piSaka tata jaLavAI raheze." te te ja sAcA gaNAya ane temanI rajUAta pramANabhUta gaNAya haDiyAmaNanI suMvALI lAlacanA pApa kapAsiyA pIlavAnI sarakAre maMjUrI ApI nathI. paNa vaLI bIra lAgavagavALa varga takhtA upara AvyuM. sarakArane caraNe huMDiyAmaganI kathaLInI lAlaca dharI ke kheLa nikAsa karI nAkhavA paravAnagI Apa te mabalakha hUMDiyAmaNuM maLaze. basa, maMjUrI maLI gaI. pazuo rakhaDI paDayAM. pAchI AvI vanaspati telanI taMgI tyAM te dezamAM vanaspati( DAlaDA)nI tagI UbhI thaI. kAraNa ke eka taraphathI kapAsiyA na maLavAthI dUdha ochuM thayuM. dUdhamAM ghInuM For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 pramANa ghaTI gayuM. zuddha ghIne puravaTho kapAI jatAM tenA bhAva vadhI gayA. eTale vanaspatinI jarUriyAta vadhI. dezamAM utpanna thatuM sIMgatela vanaspatinI jarUriyAta pUrI zakatuM nathI. jema jema sIMgadANAnuM utpanna vadhArIe chIe tema tema cekasa kAraNene aMge sIMgatelanI ane vanaspati( DAlaDA)nI mAMga paNa vadhI jAya che. eTale sIMgatelanAM mAMga ane puravaThA divase divase khAravAtA jAya che. AnI samatulA jALavavA kapAsiyAnuM tela vanaspati udyogane phALavI devAnuM zarU thayuM. paNa kapAsiyAmAM mAtra cAra TakA ja tela nIkaLe che e vAta moTA bhAganA leke jANatA nathI. alabatta, AMkaDAnI IndrajALa batAvIne e cAra TakA tela ATha TakA nIkaLyuM che tema batAvI zakAya. paNa jyAre bIjA telIbiyAMmAMthI 49 thI 50 TakA tela nIkaLe che tyAre kapAsiyAne pIlIne cAra TakA tela meLavIne telanA kheravAI gayelA puravaThAne samatala banAvavAno prayatna mAtra bAliza nahi paNa, anArthika, avahevAra ane rASTrIyatAvirodhI che. AMkaDAnI mAyAjALamAM phasAtI prajA kapAsiyAne pIlI nAkhavAmAM hita dharAvanArA nIcenA AMkaDA batAvIne lekone jamaNAmAM nAkhIne samajAvI zake ke, "spAsiyA pIlI nAkhavAthI kAMI nukasAna nathI thatuM paNa, dezane jaMgI hUMDiyAmaNane ane vanaspati utpAdanane phAyado thAya che." have A dalIlamAM keTaluM tathya che te joIe. dezamAM kapAsiyAnuM. vArSika utpAdana Azare 6,52,000 Tana che, tene pIlI nAMkhe - eTale ra0,000 Tana tela nIkaLe ane te telamAMthI 25,800 Tana vanaspati bane; jenI kiMmata aMdAje bajAramAM cAlatA sarerAza bAra. rUpiye kilonA bhAva gaNatAM 31 karoDa rUpiyAthI thoDI vadhu thAya. La 3,26,000 Tana maLe tethI bajAranA sarerAza 1175 rUpiye TananA bhAva pramANe 31 karoDa 25 lAkha rUpiyA thAya. paNa A dara karoDa rUpiyA te AMgaLIne veDhe gaNAya eTalI vyaktionA khIsAmAM For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ja jAya che. pazu rASTrane zuM nukasAna thAya che te jANavAnI kAne paDI che? kapAsiyA pIlavAthI prajAne thatuM rAkSasI nukasAna prajAne kapAsiyA pIlavAnA pariNAme nIce mujabanuM rAkSasI nukasAna sahana karyuM paDe che : 6,para,000 Tana kapAsiyA gAyAne khavaDAvavAmAM Ave te 7,831 karoDa liTara dUdha maLe. jenI echAmAM ochI kiMmata 7,831 karoDa rUpiyA thAya. zuddha ghInuM utpAdana cAra lAkha trIsa hajAra Tana thAya, jenI kiMmata AjanA bajArabhAve 1076 karoDa rUpiyA thAya. ane e gAyAnA chANusUtara rUpI khAtaranI kiMmata thAya; cha abaja rUpiyA. Ama 31 karoDa rUpiyAnI hUDiyAmaNanI lAlasAmAM rASTrane akho rUpiyAnuM nukasAna sahana karavuM paDe che. uparAMta paradezamAMthI ao rUpiyAnA dUdhanA pAuDara ane baTara eila ma'gAvavAM paDe che. kapAsiyA pIlavAthI pazuo ane mAnavIe bannenuM hita jaLavAyuM te kharuM, paNa te bhAratavAsIonuM nahi; paNa paradezIenuM. kaoNMgrese garIkhI haTAvavAnuM vacana ApyuM hatuM paNa konI garImI tenA ghaTasphoTa kayAM karyAM hatA ? jarUra paradezIonI ane paradezaparasta bhAratanA udyogapationI garIkhI te haTI ja ne? tu juA bhAratanA zreSTha pazudhananI kharakhAdI dvArA kevI rIte bhAratanI prajAne barabAda karI nAkhavAmAM AvI che? I. sa. 16mA saikA " samagra vizvamAM bhAratanuM pazudhana zreSTha che. bhAratamAM gujarAtanuM pazudhana zreSTha che. gujarAtanI gAya rojanuM 64 zera dUdha Ape che. aLada roja 60 thI 120 mAilanI majala kApI zake che. dADhavAmAM ghaDAthI AgaLa nIkaLI jAya che. UMTa jevA UcA che. ( abula phajala - AIne akabarI ) For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 . sa. 19mA saike katalakhAnAnI zarUAta. rojanuM 20 thI 25 zera dUdha ApatI gAya. roja 40 thI 60 mAIla kApI zaktA baLada.. vIsamI sadI I. sa. 1920 gAya rojanuM 10 thI 15 zera dUdha ApatI. baLada ja 20 mAIla kopI zakate. I. sa. 1950 gAya rejanuM 5 thI 10 zera dUdha muzkelIthI ApatI. baLada * roja 15 thI 20 mAIla majala muzkelIthI kApe. I. sa. 1977 januM 2 thI 5 zera dUdha ApanArI gAya zedhavI paDe che, aLada muzkelIthI 10 thI 15 mAIla majala kApI zake che. ' vizvamAM sahuthI nakAmuM ane taddana anArthika pazudhana bhAratanuM che." : (gehatyAnA himAyatI kahevAtA pazuniSNAtane jagata samakSa pikAra) . dharatIkaMpa, pUra, vAvAjhoDAM, kolerA ane plega jevI henArathI je khuvArI thAya che te tarata narI AMkhe joI zakAya tevI, ane TUMkI mudatanI hoya che. pazudhananI barabAdIthI je khuvArI thaI che te narI AMkhe na jaI zakAya tevI, tenI asaranI paNa tAtkAlika khabara na paDe tevI, chatAM mahAvinAzaka hoya che. vaLI tenI yAtanAomAMthI aneka varSo sudhInA prayatna pachI ja chuTakAro meLavI zakAya tevI hoya che. e barabAdI evI rIte dhIme dhIme thatI jAya che ke navI peDhIne tenI khabara paNa paDatI nathI. AgalI peDhI ane navI peDhI vacce zArIrika ane sAmAjika sthitimAM zuM phera paDayo tenI jANakArI na hovAthI navI paDhI thaI rahelI barabAdI viSe bedarakAra rahe che ane e barabAdI piThIra dipeDhI AgaLa ne AgaLa vadhatI rahe che. dA. ta., pahelA For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 vizvavigraha vakhate lazkara mATe 45 iMcanA gherAvAnI chAtIvALA lAkhe mANasA maLI zakatA, Aje 32 IMcanI chAtIvALA zeAdhavA javuM paDe. pazu A pheraphAra navI peDhI te joI ke jANI paNa zake nahi. isunI vIsamI sadImAM peAtAne khetIpradhAna deza gaNAvatA bhAratamAM gAyanA dUdhanA utpAdanamAM 60 thI 90 TakAnA ghaTADA thaI gayA; ane tene udyogapradhAna deze| pAsethI dUdhanA pAuDara ane khaTara AIla kharIdavAnI dayAjanaka sthitimAM mukAvuM paDyuM, ane chatAM prajA A sthiti ThaMDe kaleje lAcArIthI joi ja rahI,' ema jyAre bhaviSyanA itihAsa lakhAze tyAre e zabda vAMcanArI prajA Azcaya cakti thaI jaze. paNa A eka nagna satya che. jarA jarAmAM badhe UhApAha; sivAya, phADA pazuonI katleAma jo udyogamAM be ke traNa TakAnA ghaTADo thAya te udyogapatio, athazAstrIe judA judA pakSanA rAjadvArI netAnA viSanI cici-yArIo pADe che. are! je utpAdana sthira thaI gayuM hAya te paNa sarakAra upara chANAM thApavAnA rAjadvArI AgevAna vacce harIphAI cAle che. paNa prajAnI sahuthI moTI, sahuthI vadhu kImatI jarUriyAta pazuonI ane zuddha ghI, dUdhanA puravaThAnI thayelI ThaMDI katala sAme koI UhApAddha thayA nathI, thatA paNa nathI. koI udyogapati ke artha zAstrInu rUMvADuM ya pharakatuM nathI. kadAca jo koI ekaladokala vyakti jarA UhArAha kare te tene pratyAdhAtA, jaDasu ane dharmo dha-kAmI mAnasavALA- sa'kucita mAnasavALA vagere vizeSaNAthI navAjIne tene utArI pADavAmAM Ave che. dUdhanA puravaThA ghaTatAM majUro nabaLA paDathA.. dUdhanA puravaThAnA A rAkSasI ghaTADAe prajAnI zakti bhAMgI nAkhI che, pASaNathI thatAM darado vadhArI mUkayAM che, karoDo bALakanA zArIrika ane mAnasika vikAsa rUMdhIne temane rAgenA jaDabAmAM dhakelI. For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 rIdhA che. AnI sIdhI asara ulo upara paDI che. zaktihIna majura pAyuM kAma ApI zakatA nathI, pariNAme audyogika utpAdana maLuM thatuM jAya che, jAhera kAmomAM paNa majaranI ochI jhaDapathI tene kharca vadhatuM jAya che. sudharAInAM kAme majAnI ochI jhaDapathI moMghAM thAya tyAre tenA vadhatA jatA kharca mATe kone nitanavA kara bharavA paDe che. | dara vadhyAM, davA vadhI - darada vadhyAM eTale davAnI mAMgane pahoMcI vaLavA phArmasIonI saMkhyA vadhI. jenI keLavaNI ane raheThANamAM jarUra che evI karoDonI zrImatI mUDI phArmasI udyogamAM salavAI paDI. phArmasI udyoganA vikAsa kAcI auSadhio ane gharavaparAzanAM marI, masAlA mAM banAvyAM, gharamAM ja vaparAtI vastuo haLadara, mIThuM, rAI, methI, suMTha, marI, taja, laviMga, jAyaphaLa, elacI, jAvaMtrI, dhANAjIruM ane hiMga e tamAmanA bhAva AsamAne caDyA che, kAraNa ke A tamAma cIjo davA banAvavAmAM paNa vaparAya che. ghara karatAM davA banAvavAmAM A cIjone vaparAza vadhatuM jAya che, kemake dara vadhavAthI davAnI mAMga vadhatI jAya che. eTalI mAMga ane puravaTho kheravAtAM jAya che. puravaTho kheravAte javAthI A cIjomAM paNa bheLaseLanuM pramANa vadhatuM jAya che. marI-masAlA phArmasImAM ThalavAtAM meMghAMdATa thayAM evuM kayuM kuTuMba haze, jene A vastunI-eTale ke gharamAM ja rasoImAM vaparAtI cIjonI meghavArI spazI gaI na hoya? saMbhava che ke lAkha kuTuMba rasoImAM A cIja-vastuo vinA calAvI letA haze paNa tethI rasoInI guNavattA ghaTIne mAMdagIne mekaLuM medAna maLe che. pariNAme moMghAratane kAraNe gharamAMthI jAkAro meLavI cUkelI A cIjo davAmAM rUpAMtara pAmIne vadhu moMghA bhAve pAchI gharamAM dAkhala thAya che. A mahA bhayajanaka vinAza prajanA tamAma starane kerI nAkhe che. eTama bombanI vinAzakatA karatAM A vinAzakatA zuM vadhAre nathI? emsa te je zahera upara paDe tene ja nAza kare che paNa pazuo For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ane zuddha ghI, dUdhanA puravaThAnI kaMThI raktale te prajAnA zrImaMta, garIba, udyogapati, majUra, vepArI ane kheDUta e tamAma vargomAM tema ja moTAmAM meTAM zaherathI mAMDIne nAnAmAM nAnA gAmaDA sudhI dareka sthaLe vinAza veryo che. ochuM utpAdana, zaktinI kSINatA, vadhatI bImArIo, kImatI mUDI ane khAnapAnanI cInI ghaTatI jatI guNavattA, A badhI Aphate dUdhanA ane ghInA puravaThAnI ThaMDI katalane AbhArI nathI te bIjuM zuM che? A vinAza vadhatuM jAya che chatAM najare na caDe e vinAza che. keNa aTakAvaze A mahAvinAzane? zuM gauravavaMtI mahAna Arya prajA A rIte ja nAza pAmI jaze? te A mahAvinAzamAMthI bacavuM heya te gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA rUpI sudarzana cakrathI rakSA khelI bhAratIya arthavyavasthAnuM zaraNuM lIdhe ja chUTake che. For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA, ApaNe jarUra svataMtra thayA chIe; eka rIte nahi e e rIte svataMtra thayA chIe: (1) lajjA, maitrI, tyAga vagere pavitra para parAone tADI-phoDI nAkhavA mATe ApaNe svata Mtra thayA, ane (2) svacchaMdatA, ulaTatA, aprAmANikatA, nAstikatAne ja janma detAM navAM mUlyAne svIkAravAmAM ApaNe svataMtra thayA ! * kevA vikarALa AvyA che; jamAne....keTalI bhayaMkara UThI che; AMdhI ? vilAsanA vinAzI ALA pAtharatI ! zI rIte ugArI zakAze; AryaprajAne! koI daivI khaLA Utare ke AdhyAtmika aNue taiyAra thAya ane tenA visphoTa jAge tA judI vAta. paNa tyAM sudhI zuM karavuM ? eka ja raste dekhAya che; ghara bacAvI levuM. dareka kuTuMbanA vaDIle| jo rAja aDadhA kalAka paNa peAtAnA gharamAM dhama kathA kare; dhUna macAve, kItana kare; AkhA kuTuMbane e rasamAM tarALa kare tA ja ekekuM ghara UgaravA lAge. ghara-gharanA saravALA ja aMte te deza che ne? * svarAjyanA artha e nathI ke mAtra dezanA mANasA dvArA cAlatuM rAja. svarAja eTale teA dezanA khUba sArA mANasa dvArA; dezanI prajAnA hita mATe; e prajAnI saMskRtinA DhAMcA pramANe cAlatuM rAja. kaheA; A svarAja ApaNI pAse che kharu? re! e te varSo pahelAM chInavI levAyuM che ! -5. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] chANu, raheThANu, vAhanavyavahAra ane tela v jyArathI baLataNa mATe jaMgalanAM lAkaDAM kapAvA lAgyAM tyArathI dezanI panAtI beThI che! zu AnA badale baLataNa mATe chANanI pedAza--vRddhi vicArAI hota tA? karADA pazuonAM jIvana UgarI jAta ane jaMgala bacI jAta! chUTa aMgrejo tA gayA! have e sa`nAzI yAjanAnI suraMgAne kema uThAvI levAtI nathI? 1859thI aMgrejoe bhAratamAM pazuonI sAmudAyika hatyA zarU karI. thoDA ja vakhatamAM enA pratyAghAta khetI upara paDayA. aMgrejone temanA deza mATe anAja ane udyoga mATenI khetapedAzanI cIjonA puravaTho khAravAI javAnI khIka lAgI. eTale temaNe sarakAra samakSa rajUAta karI ke, "kheDUta chANunA baLataNa tarIke upayoga na karatAM khAtara tarIke ja te vApare te mATe kheDUtane maphata baLataNu pUruM pADavuM." paNa AvuM khaLataNa zuM hAI zake ane te kayAMthI meLavavuM e praznanA ukela te zaiSI zakayA nahi. Akhare DaoN. vokare kheDUtane chANAMne badale lAkaDAM bALavAnI salAha ApI ane lAkone khUba sastAM lAkaDAM maLI zake te mATe vizALa jagale kApavAnA konTrekTa ApIne agrejonI bhArataviASI nItine Teko ApanArI eka navA zrImaMta vaga UbhA karyAM. (tyAM sudhI For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 lA lIlAM jhADa kApatAM nahi. kAraNa ke hindu dhama lIlAM jhADa kApavAmAM pApa mAne che.) paNa lokonI muzkelIo mATe pote citita che, ema dezanA prazno mATe tathA baLataNu ane chANunA prazno mATe videzI niSNAte ane temanA camacA jevA dezI niSNAtenI eka pachI eka kamiTI nImIne dezanA lAkho rUpiyA barabAda karyo ane A niSNAtoe zuM karyuM te jANe che? sAMbhaLeA. dezI niSNAtAnuM aNaghaDapaNu dezamAM keTaluM chANu peDhA thAya che? keTalA TakA khAtaramAM vaparAya che ? keTalA TakA baLataNamAM vaparAya che? keTalA TakA niratha ka jAya che? baLataNamAM vaparAya che te keTalAM lAkaDAM barAbara che ke keTalA kAlasA bharekhara che? vagere binajarUrI bAbata upara cUMthaNAM karyAM. ane lAkho rUpiyA niratha ka kharabAda karyo! paNa eka pazu niSNAte evA 'dAja na kADhayo ke dezane khAtara mATe keTalA chANunI jarUra che, baLataNa mATe keTalI jarUra che, keTalu upalabdha che ane je ghaTa Ave che te varase varasa vadhatI jAya che, te pUrI karavA mATe zuM karavuM joIe ? paNa have zuM? te vakhate te paradezI rAjya hatu. pazu tyAra pachInA eka paNa mAyAjana paMce khAtara ane baLataNa mATe sauthI vadhu cegya, sauthI vadhu sulabha ane sauthI vadhu sastA chANunA puravaThA mATe kazI vicAraNA karI nathI. ethI UlaTu' TilAijhara ane kairAsInanI AyAta pAchaLa Aane rUpiyA kharcyA che! paNa jyAre samaya badalAze ane virATa jAgaze tyAre AyeAjana "paMcanA sabhyAne, sarakArI niSNAtane ane mAcha pradhAnane paNa lekaadAlata pAse enA javAba ApavA ja paDaze. Aje ApaNane baLataNu, khAtara ane raheThANA khAMdhavA mATe For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 64 karoDa pazuonI jarUra che, jyAre dezamAM mAtra 27 kare. pazuo che, je AMkaDA khUba zaMkAspada che. - navuM Ajana paMca uparanI vigatenI neMdha le ane pitAnI kAryavAhI badale ema IcchIe, baLataNa mATe sauthI sastu ane sulabha chANa. garIba grAmya prajA pAse sastA ane sulabha baLataNanuM kaI sAdhana nathI. baLataNa e anAja jeTalI jIvana jarUriyAtanI cIja che. kAraNa ke anAja rAMdhyA vinA kAcuM khAI zakAtuM nathI. chANa e ja eka evuM baLataNa che je sahuthI satuM, sulabha ane jyAM jarUra hoya te sthaLe pedA karI zakAya. ghere gAya hoya te Aje jeTalAM. chANuM baLe teTalAM bIje ja divase meLavI zakAya. kAraNa ke gAya. evuM prAmANika ane upakAraka prANI che ke Aje tame tene je kAMI. khavaDAve te covIsa kalAkamAM ja tamane dUdha ane chANamAM rUpAMtara karIne pAchuM Ape che. AvA upayogI govaMzanI adhera talane lIdhe chANanI. khAdha vadhatI hatI ane khetaramAM khAtaranI kheMca paDatI hatI. te mATe gauhatyAne vidhi karavAne badale aMgrejI keLavaNI lIdhelA vidvAne ArAma khurazImAM beThA beThA abhiprAya uccAratA ke je kaI chANa bALe tene phAMsInI sajA karavI joIe. lAkaDAM bALIne keTaluM nukasAna vahoNuM ? te kharekhara teo chANane badale lAkaDAM bALavAnI himAyata karatA hatA. paNa lAkaDAM bALavAthI jaMgale nAza pAme ane rASTrane ja nukasAna thAya te samajaNa temane na hatI. vicitratA e che ke je ArAmakhurazImAM teo besatA hatA, je kabATamAM teo pitAnAM kapaDAM mUkatA hatA; je Tebala upara temanA kAma-dhaMdhAnI phAIla rAkhatA hatA e tamAma pharnicara lAkaDAnuM ja hatuM tene ja bALavA mATe teone kahevAmAM Ave te jarUra teo gusse thayA hatA. jaMgalanAM lAkaDAMne. AkAra ghaDAI jAya pachI te AkAra temane kImatI lAgate; paNa je For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 lAkaDAMmAMthI temanA mATenu kruni cara banatu na hoya te lAkaDAM mALI nAkhavAmAM temane vAMdhA na hatA! che. kAraNa baLataNa vinA teA ro cAle Aje have pazudhana nAza pAmI cUkyu che. jagalA paNu sAph thaI gayAM che tyAre lAkone maLataNu mATe vArSika 300 thI 400 rUpiyA kharcavA paDe che. A kharca game teTale bhAre hoya te paNa anivAya ke te. vinA anAja rAMdhI zakAya tema nathI. ane jIvana TakAvI rAkhavuM hoya te game te leNe anAja rAMdhavuM joIe. jo ke A kharcanA khAjo lAkonI kammara bhAMgI nAkhe che, eTalu ja nahi, vizvamAM zreSTha gaNAtI ApaNI pAkazAsranI kaLAne pazu cImaLAvI nAMkhe che. kAraNa ke khaLataNu paNa have rezaniMganA dheAraNe vAparavuM paDe che. eTale hujArA kuTu ene anAja * zakuM kAcu-pAku rAMdhIne calAvI levuM paDe che. chatAM prajAnA dareka starane asara karatAM A viSaya tarapha koI. paNa Ajana pace najara sudhdhAM karI nathI, temaNe mAtra mUDIvikAsa, mUDIrokANa, udyogAnI mUDI, udyogo ane udyogapationAM hitAnI ja temaNe yAjanA karI che. rASTranI prajAnA tamAma staranA hitane AvarI le tevI eka paNa yAjanA ghaDAI nathI. pazunAzathI Ara bhAtu' viSacakra pazunAzathI ja'galAnA nAza; ja'galAnA nAzathI jalAzayAnA nAza; jallAthayAnA nAthathI vanaspationA nAza; vanaspationA nAzathI davAenI moMghArata, pazunAzathI zuddha ghInA puravaThAnA nAza; ghI-dUdhanA abhAve apeASaNanAM daraDhAnA vadhArA; jalAzayAnA nAthathI pANInA... abhAve karADA manuSyane cAmaDInAM daraDhA, vividha prakAranAM daradethI vadhu ne vadhu davAonI mAMga ane tene kAraNe meghArata. Ama, A viSacakra sudarzana cakranI jema prajAjIvananA dareka starane AvarI letuM. meTu' ne mATuM thatuM jAya che. For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 - gAMdhImArge cAlavAnI pratijJA lenArAone eTaluM jJAna haze kharuM ke e mArge cAlavAnuM sahuthI prathama pagaluM jalAza, jagale ane zurANanuM ja che. te pagalAM lIdhA sivAya gAMdhImArge cAlavAnI vAta karavI e naryo daMbha che. nA baLadagADuM ja bhArata mATe AzIrvAdarUpa zAso mAIla sudhI mAlanI heraphera baLadagADA dvArA thAya che? nA tela-pela meLavavAmAM phoDe pazuonI kaleAma. . bhAratamAM (1) dara varSe eka abaja TanathI vadhu mAlanI pedAza thAya che. (2) koDa Tana mAlanI AyAta thAya che. temAM relavethI 20 kroDa Tana mAlanI heraphera, maTara lArIothI 12 koDa Tana mAlanI heraphera, baLadagADAMthI bAkInA badhA mAlanI heraphera relave thApaNuH 3 hajAra kroDa rUpiyAthI vadhu relave nUrathI vArSika Avaka 549 koDa rUpiyAthI vadhu (inDiyA 1970) baLadagADAMnI thApaNa: 3 hajAra kroDa rUpiyAthI vadhu, baLadagADAMthI vArSika Avaka 3200 kroDa rUpiyAthI vadhu + 3 = moTara lerI (1) sahuthI ochA mAlanI heraphera kare che. (2) rastAe teDI nAkhe che. (3) tenA rIperiMgane kroDa rUpiyAno kharca prajAnA mAthe kara nAMkhIne meLavavuM paDe che. (4) tenuM Dijhala vagere paradezathI AyAta karavA mATe huMDiyAmaNa meLavavA jIvatAM ane marelAM lakhe pazuo, temanuM mAMsa, lAkha maNa zAkabhAjI, khAdyatele, phaLanI nikAsa karavAnI pharaja paDe che. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 baLadagADAM (1) A mATe sarakArI kakSAe kAI kharca nathI. jo dareka vepArI peAtAnA mAlanI heraphera sA mAIla sudhI paNa baLadagADAM dvArA ja karavAnI rAkhe te bIjA eka kroDa mANasane rAjI maLe, dezanI askayAmata vadhe; paradezI hUMDiyAmaNa bace, rastA rIperi`ga mATe jarUrI kroDo rUpiyAnA karabhAra dUra thAya. kroDA baLadone kAraNe chANunA maLataNunI chUTa thAya; ethI vRkSeA kapAtAM aTake; ethI kezasIna AyAta. karavA pAchaLa veDaphAtu hUDiyAmaNa paNa kheMce. A prajAnA cUMTelA rakhevALe! paradezIonI savanAzI bheTI nItirItione have jaladI tyAgI do. gADuM (yantratyAga ), gAmaDu' (prAcIna para parAo) ane gADara (pazu)mAM ja bhAratIya prajAnAM bhautika sukha, zAnti ane mAmAdI. paDelAM che e na bhUleA. cADhAka lokonA hita khAtara kroDAnA nika`dananI pazcimI yAjanAAne Aje ne Aje phagAvI do. e ceAjanA ja nathI, e te pavitra Aya prajAnA vadha.. staMbha che. baLadagADAMne uttejana Ape.. paradezI peTrAjhilanA mahiSkAra karo. cUMTaNInAM pratIka gAya, vADuM', kheDUta ane haLa vagere dvArA. karAtI prajAnI krUra ghAtakI chetarapiMDI have lAMbe samaya nahi cAlI zake e vAta bhUlo mA, rASTranA vAhana-vahevAranI jIvAdArI maLagArDa AApaNA rASTranA vAhana-vahevAranI jIvAdorI relave ke meTara Traka nathI pazu baLadagADuM che. kAraNa ke kula utpAdana ane AyAtI mAlanA nevuM TakA mAlanI heraphera baLadagADuM kare che, relave ane meTara TUMka upayogI hovA chatAM bhaugolika dRSTie ane Arthika dRSTie paNa enA sarvAMgI upayoga thaI zake tema nathI. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra yuropamAM svITjharalenDa jevA nAnA dezanI jema raziyA jevA mahAkAya dezamAM paNa mukhya vAhana vahevAra gheDa vaDe cAle che. raziyAnA hajAra hajAra ekaranA vizALa khetarone cheDe paNa seMkaDo-hajAre gheDa ucherIne taiyAra rAkhavAmAM Ave che. kAraNa ke khetaromAM thatuM anAja levA meTara Trake jaI zake nahi. dareka gAme relave pahoMcI zake nahi, pazcimanA dezamAM baLadanuM kaI sthAna nathI. kAraNa ke temane khUdha na hevAthI gADAmAM jeDI zakAtA nathI. uparAMta e ke gomAMsanA bhAre zekhIna hovAthI vAchaDe janme eTale mArIne khAI ja jAya che. paNa khetI ane vAhana-vahevAra mATe jotA e ja temane AdhArastaMbha che. ApaNAM pazudhananI viruddha ApaNAmAM evI te graMthio pedA karavAmAM AvI che ke tene vicAra karatAM paNa leke nAnama anubhave - che. baLadagADuM ApaNuM rASTranA vAhana vahevAranI jIvAdorI che, e mAnavuM paNa moTA bhAganA lokone muzkela lAgaze. paNa AMkaDAothI sAbita thatI hakIkatene InkAra karavAthI koI lAbha nathI. ApaNane kudarate vizvanA zreSTha pazudhananI je bakSisa ApI che tene vahevAra mATe zreSTha upayoga kema kare te vicAravAnuM paNa koIne sUjhatuM nathI. ApaNA jhaDapathI vadhatA jatA utpAdananI herapherane relave pahoMcI - zakatI nathI. eTale dara varSe koDa rUpiyAne mAla herapheranAM sAdhanA abhAve bagaDI jAya che, athavA jyAM tenI tAtI jarUra hoya tyAM pahoMcI zakatuM nathI. se mAIla sudhI baLadagADAne ja vahevAra jarUrI A muzakelIne saraLa upAya e che ke dareka se mAIlanA jhena, banAvIne tenI vacce gADAMone ja vahevAra vikasAva joIe, ema thAya te veganenI achata TALI zakAya, vegane mATenA kALA bajArane aMkuzamAM rAkhI zakAya. e mAIla sudhI je guDajha Trenane thobhavAnuM ja na hoya te muMbaIthI kAzamIra ke AsAma sudhI mAla pahoMcADatA be-traNa mahinA lAge che, tene badale 10-15 divasa lAge. Ama, For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143. mAlanI heraphera, nANAMnI heraphera ane veganenI heraphera jhaDapI bane, jethI vepArIo ane udyogo baMnene khUba phAyado thAya. - 100 mAIlanA vistAramAM TrenanI jhaDapathI ja gADuM mAlanI heraphera karI zake. kAraNa ke, gADAmAM mAla bharatAM vAra lAgatI nathI, ane mAla bharatAM ja te musApharI zarU kare che. jyAre mAlagADInAM 50-75 vegane bharAI jAya pachI ja te UpaDe. paNa vegane maLatAM ane bharAtAM aThavADiyuM nIkaLI jAya che. je daramiyAna te baLadagADuM dhAre te sthaLe mAla ApIne pAchuM AvI jAya che. - je bhAratIya rIta pramANe pazu saMvardhana karIe ane pazcimI rItane, jene ApaNe ajJAnathI vaijJAnika uchera mAnIe chIe, tene tilAMjali ApIe te ApaNe daza varSamAM evA baLada pedA karI zakIe, je reja 50 thI 60 mAIlanI jhaDapa karI zake. AvI janA amalamAM Ave te bIjA eka karoDa mANasane baLadagADAMnA vAhanavahevAramAM tejI maLI zake. sarakAra ane AjananA upAdhyakSa sAheba navI Arthika nIti grAmAbhimukha banAvavAnI jAherAta te karyA kare che, paNa grAmAbhimukha Arthika nItimAM baLadagADAne vAhana vahevAra na hoya te grAmAbhimukha Arthika vikAsa thaI zakaze nahi. grAmAbhimukha Athika nItinA pAyAmAM ja gorakSA ane vanarakSA rahelI che ane gerakSA karyA pachI utpanna thatA baLadane rASTranA vikAsamAM upayoga na kare te gerakSA saphaLa thaI zake paNa nahi. agrejonuM baLadagADAne vadhu mahatva ApaNA dezanA lekane kadAca e kalpanA paNa nahi hoya ke aMgrejo baLadagADAMnA vAhana vahevArane pitAnuM hita hoya tyAM bhAre mahatva ApatA hatA. aMgrejone haMmezA raziyana AkramaNane bhaya rahe te eTale aphaghAna sarahada pAse ApaNuM baLavAna lazkarI thANuM rahetuM. paNa e pradezamAM relave bAMdhavAnI koI zakyatA na hatI. eTale For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 laDAInA vakhatamAM lazkarI puravaTho jaLavAI rahe ane mAlanI heraphera jhaDapathI thaI zake, mATe sArA, majabUta, jhaDapI baLado taiyAra karavA teo dareka gAyane eka sAre dhaNakhUTa ApatA ane tenA piSaNane kharca paNa pite upADatA. jethI zreSTha baLadone puravaTho cAlu rahe ane laDAInA vakhatamAM muzkelI na anubhavavI paDe. che. ApaNe koI vAra meTI lAMbI laDAIomAM UtaravuM paDe te ApaNI tamAma relavee lazkara mATe phAjala pADavI paDe ane te samaye ja ApaNA mAlanI AMtarika heraphera mATe baLadagADAnI kiMmata ApaNane samajAya. eTaluM ja nahi duzamana bembaree relave lAIne. bhAMgI nAMkhI hoya ke pule teDI nAkhyA hoya tyAre evI gaMbhIra sthitimAM baLada gADuM ja ApaNI madade AvI zake. kag rAsAyaNika khAtarane upayoga satvare baMdha kare. je prajAne jIvavA devI hoya che ! 7 kazAya yuddha vinA - bhedI rIte prati varSa lAkho mAnava motane ghATe! zA kALo kera vartAvyuM che, keTalAka svArthAnya prajAdrohI oe! rAsAyaNika khAtara te dezanI samasta prajAne kadAca thatAM ja varSomAM motane ghATa utArI de te navAI nahi. A khAtaranI pAchaLa evI jIvaleNa prakriyA ekadhArI rIte cAle che ke tenAM pariNAmo ati bhayAnaka AvIne zilAM raheze.' vinA yuddha, vinA raktapAta, vinA bee AkhI bhAratIya prajAne smazAna bhegI karI devAnI tAkAta dharAvatAM keTalAMka tattvamAM, rAsAyaNika khAtara agrasthAna dharAve che. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 A khAtara nAMkhavAthI khIja peAtAnAmAM rahelI pratikArazakti khAI ese che, eTale tarata tenA cheDavAmAM jIvAta paDI jAya che. tene mAravA mATe jaMtunAzaka jherI davA chAMTavI paDe che. A davAo jIvAtanI jIvAtane paNa mArI nAMkhe che. 4. sAthe sAthe khetIne upakArI banatI choDa upara paNa davAo chaMTAya che, eTalA cheoDanA dANA khAnArAM pakhIo paNa mRtyu pAme che. pazu, pa`khI; mAnavAnAMya mAta cheDanAM mULamAM UtarelI davA, cheDanAM thaDa, pAMdaDAM, dANAmAM paheAMce che. eTale e khAnArA mAnavA ane 5'khIone kensara, alsara vagere zayakara rAgA thAya che. davA chAMTelA cAra pazuo khAya che tethI temane paNa kensara vagere thAya; temanAM dUdha dvArA manuSyane paNa kensara vagere thAya. khetaramAM prasarelAM e jhera varasAdanA pANI sAthe maLIne je nadI, taLAva ke samudromAM jAya, tyAM mAchalInA peTamAM pahoMcI jAya ane tenAM mAMsamAM bhaLIne mAMsAhArI manuSyanA zarIramAM pahoMce. kevI virATa yAtrA kare che ja...tunAzaka davAnAM jhera ? jyAM jAya tyAM maraNAnta rAgeAne kevA utpanna karI de che? rAInA dANA jeTaluM pazu jhera carabInA bhAga upara cAMTIne cAsaDhagaNuM vadhI jatuM hAya che; je pazu ane mAnavene khAvIne acUka mArI nAMkhe che. jaMtunAzaka davAthI thatA phAyadA (!) zuM phAyado thatA haze; jaMtunAzaka davAothI ? jANeA che? A A rahyo te kAyado : ke AthI rAsAyaNika khAtaronAM kArakhAnAMvALAne puSkaLa kamANI - thAya che. 10 For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 - ke AthI jaMtunAzaka davAo sAthe saMkaLAyelA keTalAka leke rAterAta mAletujAra banI zake che ! - ke AthI DaoNkaTarane tyAM dhananI TakazALa paDe che! habadalAmAM nirdoSa koDe pazuo ane lAkhe mAnanAM ribAI ribAIne thatAM mata ApavAM ja paDe che! AvI gaMbhIra bAbata zuM sarakAranA dhyAnamAM nahi ja AvI hoya? keI akaLa kAraNosara...! re! eka vAra A bAbata dhyAna upara AvI hatI, uparokta jokhamanI satyatA svIkArAI paNa hatI, paNa aphasesa! koI akaLa kAraNasara jatunAzaka davAo nahi chAMTavAnA ane rAsAyaNika khAtarone upayoga baMdha karavAno nirNaya levAmAM AvyuM na hatuM! hAya! bhAratanI svArthalaMpaTa prajA jene rAterAta kroDapati thavuM che! bhale pachI lAkhe-kroDanAM matanA sedA karavA paDe! e, matanA dAgazetamArA vilAsI vaibhanA bhaDakAmAM koDe lekanI jAnahAni kAM kare ! upAya eka ja cheH pazurakSA 0 te ja pUratA pramANamAM chANiyuM khAtara maLe! 0 te ja pharTilAIjhara binajarUrI bane!' 0 te ja jaMtunAzaka davAono upayoga baMdha thAya. vAveda kahe che ke, khetaramAM jIvAta na paDe te mATe pANImAM gAyanuM chANa meLavIne tene khetaramAM chAMTavuM. bhAratane DAhyo kheDUta Aje paNa pANInA dharIA pAse tevA chANane Dhagale kare che jemAMthI pANI khetaramAM pasAra thatAM jIvAta paDatI nathI. paNa dezanI prajAne sarvanAza karavA kaTibaddha banelA gerA lekenI bhedI cAlamAM aMjAyelA dezI-aMgreja(morArajIbhAI suddhAM!!)ne A satya samajAze ke kema te moTo savAla che! For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 hA, pradhAnamaMDaLe ja badalAya che, paNa DhAMce kadI badalAtuM nathI! je gerAe majabUta rIte goThavIne gayA che! kayAre pAkaze, sAce prajAbhakta; ke prajA, saMskRti ane dharmane sarvanAza bolAvavA goThavAyelA DhAMcAne (sTIla kemane) ukheDIne dariyAmAM phekI deze? ja pazurakSA vinA vRkSa kapAtAM aTakaze ja nahi! ka karoDe jaMgI yojanA banAvavAmAM ja sarakArane saMtoSa baMdhAyA baMdha! tethI sukAyA nadI-nALAM ane UMDe UtarI gayAM pANI! have vRkSo ya ze Ugaze? ane anAja, paNa ze Ugaze? gujarAta sarakAre vanamahotsava nimitte 6 jhADa vRkSo vAvavAne nirNaya jAhera karI dIdhuM che! (kevI bhAre bahAdurI batAvI dIdhI!) - A pUrve 1973mAM traNa ane pachI eka kula cAra kroDa vRkSo vAvavAnI jAherAta thaI hatI! je te vavAyAM hota () ane badhAM UgIne moTAM thayAM hota te gujarAtanI saMpattimAM cAra abaja rUpiyAne ane vArSika AvakamAM cALIsa jheDa rUpiyAne vadhAre thaye heta. ': ' paNa sabUra! A rAjanItid)ne navAM vRkSo ugADavAmAM ja rasa che! jUnAMnuM zuM thayuM te jANavAne jarAya rasa nathI! kadAca AvI janAo nIce mAmA mAmInA baMgalA banI jatA heya te ya navAI nahi! . AjanI sarakAra yAda rAkhe ke jyAM sudhI pazurakSA karIne prajAne chANanuM baLataNa pUruM pADavAmAM nahi Ave tyAM sudhI garIba prajA lakhe vRkSone kApyA vinA rahenAra nathI. For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 have vRkSAropaNano e artha? bIjI vAta e che ke bAre mAsa vahI jatAM je nadInALAnAM pANI dharatImAM amI jhamIne vaheNa banatAM hatAM ne nadI-nALAM, taLAve, moTA baMdhe banatAM sAva sukAyAM che. AthI gamatAM pANI aTakyAM che.. vRkSa dvArA pIvAtAM pANInI dharatInI khoTane A jhamatAM pANI pUrI karatAM hatAM. have te vRkSe pANI pI jAya; navuM pANI maLatuM baMdha. thAya eTale vRkSe sukAI jAya ane khetI mATe pANI te dharatImAMthI maLe ja nahi. | dharatImAM 200 thI 1 hajAra phUTa UMDAM pANI gayAM che, bheja paNa rahyo nathI! have vRkSe meTAM ya zuM thAya? ane hariyALI jevAya kayAMthI maLe? je kharekhara vRkSa-vanaspatinuM Avazyaka mahatva samajAtuM hoya te. be kAma satvara karavAM joIe -(1) pazurakSA ane (2) meTA baMdhe. bAMdhavAnI ghelachAne tyAga. - AthI maLaze, sahune chANanuM baLataNa ane sarvatra jamInamAM jhamatAM pANIne bhaMDAra paradezIo A badhuM sudhAravA deze kharA ?' paNa aphasosa! paradezI sekreTarIo ane paradezI abhyAsa! paradezanI janAo ane paradezI DhAM! AvI "paradezImaya svadezI sarakAra sAcuM kazuM sAMbhaLavA ja mAMgatI nathI tyAM zuM thAya? ene te huMDiyAmaNanI ghelachA jAgI che! te mATe nikAsa karavI. che; jIvatAM lakhe pazuonAM hADa, mAMsa, lehIthI! ene rasa che; krADe rUpiyAnI jaMgI janAo banAvavAne! videzI grAmyalakSI lekapaddhatimAM kapriya (!) sarakArane kazo ja rasa nathI ! hA te paddhatio bhAre kharcALa na hovAthI ane kene pitAnI. mATI malAI na maLI jAya e te sAva sAcI vAta che! For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che jeNe paradezIonAM jhaMjhAvAtI AkramaNe khALyAM che, te bhAratIya prajA keTalI nirmAlya thaI gaI che? 8 pratApa ke zivAjInA janmane samaya have AvI ja jo " joIe. che jyAM sudhI eka vyakti paNa aMgrejonI kuTilatAnI jANakAra raheze tyAM sudhI ApaNe saMpUrNa parAjaya asaMbhavita che! . tUTe che Abha UMcA ApaNe AzA minArA, hajAre bhaya taNI bhUtAvaLe karatI huMkArA. A paMktimAM samAyuM che. bhAratanI prajAnuM behAlInuM citra. bhArata svAdhIna thayuM tyAre bhAratane saMskArI, samRddha ane mokSamArgI bhAvanA tarapha vizvane derI janAruM na jevAnI kevI bhAvanAe ApaNe bhAvI hatI? be be vizvayuddhothI trAselI, zeSaNathI cusAyelI, azAMtithI dAjhelI duniyA zAMtinA rAha mATe svAdhIna bhArata tarapha AzA rAkhatI hatI. paNa aphasa! ApaNA sahunI Abha-UMcI AzAonA minArA Aje kaDaDaDabhUsa karatA tUTI paDyA che. cAre bAju hiMsA, bhraSTAcAra, daMbha ane zeSaNanI bhUtAvaLanAM nagna tAMDava khelAI rahyAM che. toya bhArata e bhArata paNa seka seke ApaNe bhayane kAryo che, paDakAryo che. sikaMdaranA jhaMjhAvAtI sainyane aDaga vIratAthI ApaNe kyAM hatAM. madhya eziyAmAMthI dhasI AvatAM, gAme bALatAM ane talavAra vIMjhatAM lUMTAru sainyane nArIoe jauhara karIne ane maradoe kesariyAM karIne khALyAM hatAM. paNa sabUra, aMgrejoe janmAvelA A mAyAvI kALadUtoe te evI mAyA phelAvI che ke, ApaNAM dharma, saMskRti, svArtha ane khuda For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 astitva paNa jokhamAI gayAM hovA chatAM, tenA tarapha najara karavAnI ke enA vicAra paNa karavAnI koIne phurasada nathI. kAle zuM thaze ? bhAvi prajAnuM zuM thaze ? e vicAra karavA paNa koIne gamatA nathI. sahune eka ja bhUta vaLagyuM che; dhana kamAI levAnuM, game tevAM duSkarma karIne pazu. A bhayaMkara bhUtAvaLAne kaNa bhagADaze ? zuM koi pratApa ke zivAjI jAge tevI rAha jovI ? 2! rAha jovI e jarAya sAruM nathI. tamArAM bALako ja pratApa ke zivAjI ane AryAvartIne A aghAra hiM'sA, lUTa, zeSaNa ane bhraSTAcAranA bheDhI dAvAnaLAmAMthI bahAra kADhe enA upAya gaMbhIrapaNe vicAravAnA samaya pAkI gayo che. ApaNe hajI mAjI hAthathI gumAvI nathI, hajI ApaNe saMpUrNa parAjaya pAmyA nathI, jyAM sudhI ApaNAmAMthI eka pazu vyaktinA manamAM A bhAvanA haze tyAM sudhI ApaNe aparAjita ja rahIzuM. raheThANAnI tagI e keMgresa sarakAranI utpatti che. kula IMTAnAM karakhAnAM kaubhAMDa? OM taimura ane nAdirazAhe calAvela taleAnA AMka paNa vaTAvI javAze ? raheThANAnI taMgI bhAratane koMgresI-leTa raheThANAnI taMgIe ApaNI saMskRti upara kAtila ghA mAryAM che; ane mAnavajIvanane pazunA jIvanamAM pheravI nAkhyuM che. duHkhada bInA te e che ke e taMgI paradezI zAsananA vAse nathI; e neharu sarakAranA koMgresI sarakAranI bheTa che. koMgresanI pacavaSIya caiAjanAneA e paripAka che. e yAjanAoe gAmaDAM bhAMgI nAkhyAM, tyAM jIvanajarUriyAtanI cIjavastuonI, 'are 33 TakA gAmaDAMomAM te pIvAnAM pANInI paNa taMgI sa; ane gAmaDAMonA mAnavamaherAmaNu gAmaDAM For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 emAMnAM pitAnAM vaMzaparaMparAnAM gharabAra choDIne zaherI phUTapAtha upara mAnavabhaMgAranA DhagalArUpe patharAvA lAgyuM. A hijarate zaheramAM pANI puravaThA, svAstha ane salAmatInI vyavasthA sAme bhaya UbhuM karyo. madrAsamAM rAjyanA raheThANa pradhAnanI konpharansamAM kendranA eka raheThANa pradhAne jaNAvyuM ke, "dezamAM zaherI vistAramAM 1 karoDa 14 lAkha makAne ane gAmaDAomAM 6 karoDa 77 lAkha makAne bAMdhavAnI AvazyakatA che. 15 varasamAM ApaNe 60 lAkha makAne bAMdhavAnI AvazyakatA che. 15 varSamAM ApaNe 60 lAkha makAne ra4 abaja 40 karoDa rUpiyAno kharca bAMdhyAM che. tamAma lekane raheThANa pUrAM pADavA mATe ApaNane 30 hajAra karoDa rUpiyAnI jarUra paDaze." A jhaDapathI je makAne baMdhAya te lakSyAMka siddha karatAM 185 varSa lAge, je daramiyAna hAlamAM sArI hAlatamAM UbhAM che, te makAne ane raheThANane mAmale atizaya gUMcavAI jaIne dezamAM bhAre avyavasthA phelAI gaI haze. - hAlamAM je lakhe ke phUTapAtha upara ughADA AkAza nIce varasAda, pavana, ThaMDI, dhULa, taDako vagere sAme kAMI ja rakSaNa vinA, kudaratI rIte pANInI paNa koI ja sagavaDa vinA paDelAM che, temanA prapautronA paNa prapautro - kadAca hAla che tenA karatAM paNa vadhu badatara sthitimAM jIvatA haze. kAraNa ke 185 varSamAM mAnavabhaMgArane gaMja ghaNe meTa thaI gaye haze. pachI kendranA raheThANa khAtAnA eka bIjA pradhAnazrIe nivedana karyuM che, "ko sastAM makAna bAMdhI zake te mATe jAherakSetramAM IMTanAM kArakhAnAM bAMdhavAM joIe. A kArakhAnAM UbhAM karavA 18,000 karoDa rUpiyAnI jarUra paDaze, je 35 rUpiye eka hajAranA bhAve ITa vaheM. caze, jethI makAne sastA bhAve bAMdhI zakAya." AvAM keTalAM kArakhAnAM baMdhAyAM te jANavA maLyuM nathI, paNa For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra kavAyakA evI che ke AvA eka kArakhAnAe 35 rUpiyAne badale 90 rUpiye ITo vecI ane varSane aMte be lAkha rUpiyA nuksAnI karI! AjanI janAothI kene lAbha? cAlu paddhatinAM makAne bAMdhavAnI yejanA te mAtra sTIla, simenTa ane kansTrakzana kaMpanIone zeSaNa karavA mATenI taka ApavAnI ane dANacerI, bhraSTAcAra, kALAbajAra vagerenAM nANAM salAmata rAkhavAnI sagavaDa karI ApavAnI yojanA che. zaheramAM jema bahumALI makAne baMdhAya che tema tenI kiMmata vadhatI jAya che ane sAthe sAthe phUTapAtha upara mAnavasaMgAranA gaMja paNa vadhatA jAya che. jyAM sudhI vistaraze A A mAnavatAnuM nikaMdana? kayAre aTakaze A saMskRtinI katala? je rIte mAnavatAnI A katala cAlI rahI che tenI pAse taimura ane nAdirazAhe calAvelI katale vAmaNI lAge che. ughogIkaraNanI dhUnanA khaparamAM! makAnanI taMgI, e paMcavarSIya janAoe rASTrane ApelI bheTa che. AjanA paMcee udyogIkaraNanI je haraNaphALa bharI teNe gAmaDAonA rahyAsahyA dhaMdhAone paNa bhAMgI nAkhyA. avaLI annanItie rezaniMga, mAtra zahera pUratuM ja maryAdita rAkhyuM. rezaniMga, jhenabaMdhI, kanTrola vageree gAmaDAMonI jIvana-jarUriyAtanI cIjo alabhya banAvI. gAmaDAMomAM na dhaMdhA, na anAja, na pAchuM, eTale koe zahera tarapha doTa mUkI. AjanA paMcae nirdhArelA udyogonAM nita navA kArakhAnAM zaheramAM zarU thatAM hatAM. temAM rejI meLavavA ane tyAM maLe te suvarNa aMkuzadhArAe vistRta karelI dANacerIne mAlA sAcavavA, ThekANe pADavAnA kAmamAM kayAMya rejI maLI raheze evI dhAraNAthI gAmaDAMomAMthI janapravAha zaheromAM ThalavAvA lAgyA. paNa prajAnI 20 TakA vastIne mAMDa samAvatAM zahero gAmaDAMnI prajAne pitAne tyAM samAvI For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 zake teTalI jagA zaheramAM na hatI. eTale leka phUTapAtha upara, gaMdI cAlIomAM, zaheranI gaTaranA kinArA upara jyAM jagA maLe tyAM AvIne vasavA lAgyA. zaheromAM makAna bAMdhavA jagAnI muzkelI hatI eTale jagAnA bhAva vadhavA lAgyA. je jamIna cAra Ane vAra rAkhavA kaI taiyAra na hatuM te 400 rUpiye vAra vecAI javA lAgI. simenTanuM 'utpAdana 415 TakA vadhyuM hatuM (inDiyA 1974) chatAM moTA baMdhanI khoTI janAomAM e simenTa vaparAI jaIne ene kALAbajAra vikasavA lAgyA. anAja ane tenI kApaNInI meMghAratane lIdhe majUrI meMdI thaI. bAMdhakAmanI cIjonA bhAva vadhyA eTale jUnAM makAne rIpera karavAmAM koIne rasa rahyo nahi. je navAM vIsamALI makAne baMdhAyAM tenI kiMmata sAdhAraNa janasamAja khacI zake tema na hatuM. paNa jemanI pAse be naMbaranuM nANuM hatuM ane vividha raste enI Avaka cAlu hatI teo ja A makAnamAM pitAnuM nANuM salAmata rIte rokI zaktA. je leke jIvanA jokhame AvA UMcAM makAne bAMdhI ApatAM temane te ughADA AkAza nIce gaTaranA kinArA upara ja rahevAnuM maLe che. raheThANanataMgInA nivAraNane saraLa upAya te makAnanI taMgIne pahoMcI vaLavAne sahuthI sahele, sasta ane jhaDapI upAya e che ke bhAratIya arthavyavasthAnA mArge javuM. jethI gAmaDAonA dhaMdhA pAchA khIle, leke zahera taraphathI pAchA pitapitAne vatata gAmaDAMomAM jAya, saMpUrNa gerakSA, vanarakSA ane jalarakSA karIne pazuonAM ghI, dUdha, chANa ane pIvAnAM pANI puravaTho vadhAre, jethI gAmaDAMomAM prAcIna paraMparAthI ja gAramATInAM makAne jema baMdhAtAM te mujaba pharIthI navA makAna bAMdhavAnuM zakya bane ane zahera uparathI jagAnuM dabANa ochuM thatAM tyAM paNa makAnanI kimata ghaTe. AjanI zaheronI makAnanI taMgI e mAtra makAnanI sAdhAraNa For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tagInA prazna nathI. e tagIe. mAnavajAtinI surakSA, svAsthya ane saMskRti sAthe gabhIra bhaya pedA karyAM che. " have jo nahiM cetIe te... A bhaya sAme jaladI cetI jaIne vahelAmAM vahelI take upara lakhyA pagalAM levAmAM naTu Ave te dhIme dhIme zikSita ane saMskRta. prajA ghasAtI jaze ane vizvanI eka samayanI sahuthI vadhu suzikSita ane susaMskRta prajA gunegAra ane raMkhaDu ToLAMmAM pheravAi jaze. saba samakI salAmatIne Aje te leAkanAyakA, rAjapAleA, pradhAna, udyogapatio, vepArIo, kAyadAzAstrI, zikSaNazAstrI, sAhityakAro, DaoNkTaza sahu koI A jhUjhUMpaDapaTTI pAsethI pasAra thAya che. gaMdAM bhAgelAM gU paDAMomAM jamIna upara sUtelA, cAmaDI upara darAnA cAThAMvALAM bALako, strIe. ane puruSane beThelAM jue che, temanAM tadna khAlIkhama grUpamAM pazu. jue che, temanI AsapAsa phelAI gayelI gaMdakI paNa jue che, AjubAjunA aMgalAnI moTA dhAvAthI rastA upara bharAyelA pANInAM khAmeciyAMmAMthI vATakI vaDe rasAI mATenuM pANI ulecatA paNa jue. che; paNa koIne dilamAM jarAya Aha thatI nathI. paNa jema kasAIne charI calAvavAnu` koThe paDI gayuM hoya che tema samAjanA A zikSita stAne paNa jhUpaDapaTTIonI A hAlata jovAnu jANe koThe paDI gayuM che. kamaLapatra uparathI pANI sarI jAya tema A dekhAve| temanA dila uparathI sarI jatA hoya ema Aje te sage che. sahune potapotAnI ciMtA che. koIne peTa bharavAnI, koine nANAM saMtADavAnI, koIne karacArI karavAnI. bhUkhyAM janAnA jaTharAgni jAgaze.... A visphoTa sthiti eka divasa javALAmukhInI mAphaka phATaze tyAre zu thaze te te bhagavAna jANe. AmAMthI vargavigraha phATI nIka For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 Laze te te samasta duniyAne hacamacAvI nAMkhaze. duniyAne koI deza. enA pratyAghAtamAMthI bacI zakaze nahi. thI pazu, jala, pRthvI ane vananI rakSAmAM ja AbAdI pazuone rAjakAraNa sAthe na joDe gorakSA jyAM sudhI jamInanA dhovANathI pUrAI jaIne sukAI gayelAM ApaNAM hajAre nadI-nALA-taLAne pharIthI temanI mULa UMDAI sudhI bedIne temAM comAsAnuM pANI saMgharI laIne temane punaHjIvita karavAmAM . na Ave tyAM sudhI saMpUrNa gerakSA karavAnuM azakaya che, kAraNa ke ApaNAM hajAro gAmaDAM, je dezanA sarvottama pazudhana mATe prakhyAta che, tyAM lekene pIvA mATenuM pANI paNa ghaNI vakhata bahArathI lAvIne rezananA dhoraNe vaheMcavuM paDe che. A hAlatamAM gAya katalakhAne nahi mare te tarasathI taraphaDIne marI jaze. jalarakSA e gorakSAnuM paheluM pagathiyuM che. jalarakSA. jamInanA dhovANathI pUrAIne sukAI gayelA tamAma nadI-nALAM- taLAne temane pharIthI temanI mULa UMDAI sudhI khedIne cemAsAnuM pANI temAM saMgharI lIdhA pachI je jamInanA chevANu sAme tene rakSaNa ApavAmAM na Ave te pavana ane comAsAnA chevAthI te pharIthI pUrAI, sukAIne nAza pAmaze. mATe bhUrakSA karyA sivAya jalarakSA ane gerakSA thaI zakaze nahi. bhUrakSA. . bhUrakSA eTale jamInanI phaLadrupatAnuM pavana ane pANI dvArA chevANathI rakSaNa. jamInanuM dhovANa sAme rakSaNa ApavuM hoya te jaMgalone vistRta karIne temanuM lekanA kuhADAthI rakSaNa karavuM joIe. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vanarakSA lekene gAyanAM chANanuM sahuthI sastu ane sulabha baLataNa nahi maLe tyAM sudhI baLataNa mATe jaMgale kapAyA ja karaze. mATe jaMgalanuM rakSaNa karavuM hoya te gorakSA anivArya che. Ama gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA ekabIjAnA AdhAre rahelA che. temAMthI keI , paNa ekane nAza karIne bAkInA traNane bacAvI zakAya nahi. " uparanI cAre bAbatenA rakSaNa mATe egya vahevAru pejanA taiyAra karI ene kaDaka amala karavAmAM na Ave ane mAtra suprIma korTanA arthaghaTana mujaba baMdhAraNanI kalama 48 mujaba govadhabaMdhIne kAyade ghaDIne ja saMtoSa mAnavAmAM Ave te paristhiti vadhu kharAba thaze. kamanasIbe gerakSA sAthe DerI udyogane ane gAyanI dUdha ApavAnI zaktine sAMkaLI levAmAM AvyA che. paNa bhAratamAM gAya e DerIudyogane naphe karavA mATe dUdha ane mAMsa meLavavAnuM eka prANI nathI. paNa te ApaNAM dharma, saMskRti, samAja, khetI ane arthataMtranA saMyukta mALa-khAne pAye che. gAya ane baLada dUdha na Ape ke kAma na karI zake te paNa temanuM mUlya jaLavAI rahe che ane temane khavaDAvavAnA kharcane savAla " upasthita kare e dezanA hitamAM nathI. gAya dUdha ApatI baMdha thAya ane baLada kAma karavAne azakta bane te paNa temanA chANa-mUtaranI Avaka khavaDAvavAnA kharca karatAM vadhAre thAya che. gAya ke baLada sAmAnya rIte 14 thI 16 varSa jIve che. mi. Dabalyu. sI. bulara ane mi. jI. pI. vesTa dvArA saMpAdita mi. Ara. lekanI veTaranarI DikSanarI" ane bIjA pazuzAstrIonA matanA AdhAre suprIma keTe" paNa gAya ane baLadanI vayamaryAdA 14 thI 18 varSanI mAnya rAkhI che. keI apavAdarUpa gAya ke baLada 20 varSa sudhI paNa che. gAyanI yogya mAvajata ane sArasaMbhALa rAkhavAmAM Ave te te moTe bhAge tene jIvananA aMta paryata viyAya che ane dUdha paNa Ape che. For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 dareka gAya vadhu dUdha na ApI zake dareka gAya vadhu dUdha Ape evI apekSA ApaNe rAkhI zakIe nahi. kAraNa ke ApaNA dezamAM judA judA pradezamAM 30 thI vadhu jAtanI gAyA che. temAMthI 15 jAtA tenA khArAkanI ceAgya saMbhALa levAya ane tenI ja jAtanA sArA sAMDhA ucheravAmAM Ave te puSkaLa dUdha ApavAnI kSamatAvALI che. bIjI 15 jAtA kudaratI rIte ochuM dUdha ApanArI. che. paNa temane uchera temanA dUdha mATe nahi paNa temanA vAchaDA mATe ane baLataNu tema ja khAtara mATe tenAM chANu mUtara meLavavA mATe thAya. che. A vAchaDA jamIna kheDavAmAM ane game tevA rastA upara jhaDapathI mejo laI javA mATe upayAgI che. ApaNA vizALa dezamAM judI judI jAtanI jamIna ane judI judI AbehuvAmAM eka ja jAtanA baLada kAma mApI zake nahi. eTale dUdhALa gAyAnA jeTalI ja A 15 jAtanI echuM dUdha chatAM baLavAna khaLado ApanArI gAye upayAgI che. vizvamAM sauthI ochI gAya; bhAratamAM. ApaNA dezamAM eka evA khATA, chatAM joradAra pracAra cAle che ke hiMdustAnamAM gAyAnI saMkhyA vadhu paDatI che. eTale te ApaNA arthataMtrane nukasAna pahAMcADe che ane temanA caravAthI jamInanI phaLadrupatA ochI thaI jAya che. duniyAnA bIjA dezeAmAM dara se| mANasAe. 55 thI 268 gAyAnI vastI che, jyAre ApaNe tyAM dara se| mANasAe mAtra 38 pazue che. jemAM gAya, bheMsa, baLada, vAchaDAM e badhAM AvI jAya che. gAya te mAtra 9 che, ane rASTranI vArSika rUpiyA 28,841 karoDanI AvakamAMthI rU. 13,916 karoDanI Avaka ApaNA pazudhana dvArA thAya che. pazu ahI te ApaNe dUdha na ApatI gAya ke kAma na karI zakatA baLadanI upayeAgitAnA ja vicAra karIe. pukhta vayanuM eka prANI varSe dahADe cAra chANa-mUtaranuM gaNita Tana chANu ane For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 -3,347, ratala mUtara Ape, e sarvasvIkRta hakIkata che. je juvAranuM vAvetara karyuM hoya te eka ekara sUkI jamInamAM ra Tana eTale ke pAMca gADAM ane siMcAInI jamInamAM pAMca Tana eTale ke daza gADAM chaNiyuM khAtara nAkhavuM joIe. (henDabuka epha egrikalcara pAnA naM. 178) A hisAbe gAyanA chANanuM mUlyAMkana nIce mujaba thavuM joIe? eka ekara jamInamAM pharTilAIjhara nAkhyuM hoya te tene kharca rUpiyA 300thI vadhAre Ave eTale pharTilAIjharanI sarakhAmaNImAM eka gAya ke baLadanA chANa-mUtaranuM mUlya rUpiyA 300thI vadhAre thayuM. - baLataNa tarIke eka gAyanA chANanAM chANAM pAMca mANasanA eka kuTuMbane eka varSa cAle. chANA sivAyanA koI paNa jAtanA baLataNane vArSika kharca atyAre rUpiyA 400thI vadhAre Ave che. mATe chANanuM baLataNa tarIkenuM mUlya rUpiyA 400thI vadhAre thavuM joIe, ane mUtara bALavAnA kAmamAM AvatuM nathI, eTale khAtara tarIke enuM mUlya rUpiyA 88.75 vadhArAnA gaNAya - eka vRddha gAya ke baLadane khavaDAvavAnA vArSika kharcane aMdAja kADhI muzkela che. judAM judAM rAjayamAM judA judA saMjoge nIce e kharca vadhu e che hoya che. chatAM gavarnamenTa opha inDiyAe sane qexcui diell The Cattle Development and Preservation Committee e sarerAza vArSika kharca je temanA mATe cariyANa vistAravAmAM Ave te rUpiyA 19 TharAvyuM hatuM. Aje badhA bhAve cha gaNA vadhI gayA che. eTale e kharca rUpiyA 1946 = 114 rUpiyA thAya. je tenAM chANa mUtara dvArA thatI AvakathI ghaNe eche che. ApaNe 30 karoDa 55 lAkha ekara jamIna upara 10 karoDa 4 lAkha Tana anAja pedA karIe chIe. (inDiyA 1974 pAnAM naM. 173-174 Tebala 140-145) eTale ke ekara dITha 329 kile pAka Utare che. 1975mAM 11 karoDa Tana pAka Utaryo che, chatAM ApaNI jamInanI pAka ApavAnI kSamatA karatAM ghaNe e che pAka Utare che. For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 kAraNa ke khetI nIcenI kula jamIna 41 karoDa ekara che. jemAM khAtara nAkhavA mATe 41 karoDa pukhta vayanAM pazuo joIe. jyAre pukhta vayanAM pazuo 21 karoDa che (gAya, bheMsa ane baLada maLIne ane traNa varSa nIcenA vAchaDA ane pADaraDA cha karoDa che, je be karoDa pukhta vayanAM pazue barAbara gaNAya. Ama, 23 karoDa pukhta vayanAM pazuonAM chANamAMthI 50 TakA baLataNamAM vaparAya che ane 50 TakA khAtara tarIke upayoga thAya che. eTale ke 41 karoDa ekara jamInane 41 karoDa pazuonA chANanuM khAtara maLe che. eTale ke jamInanI jarUriyAtanA mAtra 25 TakA ja maLe che. jamInanI pAkakSamatA ApaNI jamInanI pAka ApavAnI kSamatA nIce mujaba che: . anAjanA akara dITha pAkano utAra judA judA rAjyAmAM jAta jamInanI jAta ane AbohavA mujaba judA judA vajanamAM, hAMgara = 1,000 pAunDathI 5,000 pAunDa. 19 = 180 kile, 675 kila, 775, 1800 ( 1400 ki. bAja re = 300 thI 600 pAunDa, 800, 1500, 2000 pAunDa. rAgI = 500 thI 900 pAunDa. makAI = 270 thI 315 kile, 440, 560, 680, 720, 1120 kile. vAra = 400 thI 800 pAunDa, 1200, 1500, 2000 ' pAunDa kaThoLa = 500, 700, 1500, 2000 pAunDa 6 (InDiyana kAunsila opha egrikalacara rIsarcanI henDabuka gipha egrikalcaranAM pAnAM 146 thI 10) For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160. khetI, vAhanavyavahAra ane bIjA grAmaudyogo mATe kula 1 karoDa baLada joIe, tene badale dezamAM mAtra 9 karoDa 33 lAkha. baLada che ane khAtara mATenI jarUriyAtanA mAtra cethA bhAganuM ja chANa upalabdha che. e be mahatvanAM kAraNone lIdhe ApaNe upara jaNAvelI kAryakSamatA pramANe anAja pedA karI zaktA nathI. ane e ja kAraNe ApaNe ApaNA anAja ane dUdhanAM bAremAM paradezenI pakaDa majabUta thatI jAya che, suprIma ke cukAdo suprIma korTamAM muslima kasAIe vagere bihAra, madhyapradeza ane uttara pradezanAM rAjya vacce govadhabaMdhIne cAlelA kesamAM baMdhAraNanI kalama 48nA arthaghaTanamAM khUba vivAda upasthita thaye hatuM. A rAe baMdhAraNanI kalama 48ne Azraya laIne ghaDelA govadhabaMdhInA. kAyadAmAM, kaI paNa uMmaranI gAya, tamAma vAchaDA, vAchaDI ane prajanana karatAM sAMDha breeding bull tema ja haLa ke gADuM kheMcI zakatA baLadane (draught animal) upayogI gaNane temane mAravAnI manAI karatA. kAyadAnI kalamane kAyadesaranI gaNAvI hatI. paNa vRddhAvasthAne kAraNe prajanana karavAne azakta sAMDha ane kaI paNa jAtanuM kAma karI zakavAne. asamartha evA baLadane binaupayogI (useless cattle) gaNIne temane mAravAnI manAI karanArI kAyadAnI kalamane gerakAyade TharAvI hatI, ane temanI katala karavAnI chUTa ApI hatI. vRddha baLada paNa upayogI che A Breeding bull ke draught animal tarIke kArya karatAM baMdha thAya eTale sAMDha ke baLada nakAmuM prANa ema hajI sthApita thayuM nathI. mAtra enI upagitA amuka aMze ochI thaI gaNAya. chatAM te je chANa ane mUtara Ape che tenA mUlya(value)ne jALavI rAkhe che. paNa tene mArI nAkhavAthI te rASTrane moTA pramANamAM nukasAna thAya che. tene mArIne hADakAM-cAmaDAnI je Avaka thAya te te te kudaratI mete maM tyAre paNa maLe che. pharaka mAtra eTale paDe ke te For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 jyAre katalakhAne kapAya tyAre tenI Avaka katalakhAnAnA zrImaMta mAlika ane zrImaMta nikAsakArane thAya che. paNa je te dUra gAmaDAM ke khetaranA kaI khUNAmAM kudaratI mote mare te tenI tamAma Avaka eka garIba harijana kuTuMbane maLe che. - tenA mAMsamAMthI khAsa gaNanApAtra Avaka thatI nathI. kAraNa ke bhAratamAM mAMsAhArIo moTe bhAge gheTAM, bakarAMnuM mAMsa pasaMda kare che, madhyapUrvanA Arabe gheTAMnuM mAMsa pasaMda kare che ane yuropa-amerikAmAM ja gAyanuM mAMsa (best) meTA pramANamAM vaparAya che. ApaNe tyAM tenI mAMga jUja hevAne kAraNe tene bhAva gheTAM-bakarAMnA mAMsanA bhAva karatAM trIjA bhAgane maLe che. vRddha baLadanuM mAMsa nikAsa kare te yuropa-amerikAmAM paNa tenI khapata bahu nahi thAya. kAraNa ke tyAM yuvAna gAyanA mAMsanI ane nAnA vAchaDAnA mAMsanI ja mAMga hoya che. te mATe teo pAMcathI cha varSanI yuvAna gAyane mAMsa-gAya tarIke uchere che. (jema agAu viSakanyAe taiyAra karAtI te pramANe) AvI gAne puSkaLa kaThoLa, bIjAM anAja ane amuka davAo khavaDAvIne khUba jADI kare che ane pachI mArI nAkhe che. ApaNA vRddha baLadone temanI uMmaranA kAraNe mAMsa-baLada tarIke paNa ucherI zakAze nahi. evuM duHsAhasa karavA jatAM kaThoLa ane anAjanI kheMca vadhI paDaze. kAraNa ke pazune jyAre 14 pAunDa anAja ane kaThoLa khavaDAvIe tyAre eka pAunDa mAMsa temanA zarIramAM baMdhAya. vRddha baLadonI katalathI temAM chANa-mUtaranuM kAraNuM nukasAna suprIma korTamAM rAjya ane kasAIo vaccenA kesamAM je AMkaDA mAnya karAyA hatA, tenA AdhAre hAlamAM 32,51,000 baLado kAma na karI zake evA che. emane nakAmA (useless) gaNIne kAyadA pramANe katala karavAnI chUTa maLI che. paNa tenuM pariNAma e Ave ke ApaNe - 1 karoDa 20 lAkha Tana chANa ane 48 lAkha Tana mUtara gumAvIe, For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenuM baLataNa ane khAtara tarIkenuM mUlya 130 karoDa rUpiyA thAya. te pachI tene nakAmAM zI rIte kahI zakAyAM? . uparAMta khetI nIcenI jamIna je mAtra jarUriyAtanA cethA bhAganuM ja khAtara meLave che temAMthI 1 karoDa 30 lAkha ekara jamIna saMpUrNapaNe khAtara gumAve ane kSamatAthI ghaNe e che pAka Ape che, temAM paNa vadhu ghaTADo thAya, athavA te temAM je siMcAInAM pANInI sagavaDa heya te ja pharTilAIjhara nAkhI zakAya. paNa tema karavA jatAM utpAdana kharcamAM ekara dITha rUpiyA 300ne kharca vadhI jAya ane dezamAM dUdha, ghI, anAjanA bhAva kadI paNa nIcA AvI zake nahi, e traNe cIne sastI na thAya ane vipula pramANamAM maLe nahi, te prajA malavArInI bhIMsamAMthI mukta thaI zake nahi. baMdhAraNanI 48mI kalamane upayoga karavAne badale je kriminala le sudhAravAmAM Ave (je sudhAravAnI kendra sarakArane sattA che ane cruelty to animalsnI kalamane sudhArIne pazune mArI nAMkhavuM, e enA upara ghAtakIpaNuM gujAravA jevuM che, tevuM TharAvI tenA mATe sakhata sajA nakkI karavAmAM Ave. gAMdhIjI kahetA ke evadha e manuSyavadha je gune che.) te atyAre suprIma korTamAM nakAmA TharAvAyelA chatAM khUba ja upayogI ane vArSika 130 karoDa rUpiyAnAM chANa, mUtara ApanArA ane te dvArA lAkhe ekara jamInanI phaLadrupatA vadhArI ApanArAM A bhAre upayogI prANIone bacAvI zakAya ane rASTranI naitika sAMskRtika tema ja Arthika pragati tarapha AgaLa vadhI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sahu yAda rAkhe. bhAratanuM baMdhAraNa deza dharatI]nuM ja hita karanAruM bane te rIte hetupUrvaka ghaDavAmAM AvyuM che, eTaluM ja nahi paNa bhAratIya prajAnuM nikaMdana nIkaLI jAya evA sANasAo paNa temAM goThavAyA hevAnuM mAruM anumAna che. - dara varSe hindustAnamAM garbhapAtathI 50 lAkha bALakanI hatyA, saMtatiniyamana, bhUkhamare, bekArI, garIbI ane meMghavArIthI thatI lAkhe nI hatyA e zuM gerA lekenI ApaNI upara jAhera nahi thayelI laDAI (anaDakalera vera) nathI? have te cothA vizvayuddhane aTakAvavA koziza kare. trIjuM vizvayuddha zAntinA maherA nIce gorAne javalaMta vijaye apAvI cUkayuM che. ja kezu kahe che ke chellA traNa mAsathI ja bhAratIya prajA 1 upara kaTokaTI lAdavAmAM AvI che? I ! e te aMgrejonA samayathI cAlu che. emAM ya yuni. varsiTInA zikSaNa dvArA je lakhe dezI-aMgrejone te aMgrejoe pakavyA ethI te e kaTokaTI atyaMta gherI banI cUkI, ane jyAre 28 varSa pahelAM "varAja AvyuM tyArathI e kaTokaTI ja na rahI; paNa prajAnA mAthe panotI banI gaI ! koNa uThAvaze A kaTokaTIne! ane patIne! . . -paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 9 ] mizra azrutatre verelA vinAza # A gAMdhIvAdIe ! tamArI gAMdhImArge cAlavAnI vAta sathA dabhabharI che ! 2 mizra arthataMtra nItie dezane devALiyA banAvyA che ane kreDo mAnavAne jIvatAM hADapiMjara banAvyAM che! " trIsa varSanA svarAje keTalI medhavArI vadhArI mUkI che? te vAMco. have tA gerakSA, jala kSA, bhUkSA ane vanarakSA e ja atha taMtra- taraNApAya ! gAMdhIvAdI atha vyavasthAne nAme oLakhAtI vyavasthA, e kAMI gAMdhIjIe ghaDelI na hatI. e vyavasthA hajAro varSathI bhAratamAM vistarelI hatI, ane tene pratApe leAkAnu jIvana zAMta, sukhI, samRddha ane mAkSalakSI hatuM, ane e vyavasthAthI samasta jIvasRSTinuM rakSaNa ane pASaNa thaI zakatuM. : a Mgrejoe e sahitakara vyavasthAne sattA ane julama dvArA tADI pADI. tene sthAne potAnI yaMtra AdhArita hiMsA ane zeSaNa vinA TakI ja na zake evI vyavasthA phelAvI. gAMdhIjIe pazcimI vyavasthAne khaseDIne bhAratIya arthavyavasthA karIthI sthApavA prayatna karyA. e vyavasthAnA AdhArastA hatA gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA ( bhUdAna nahi ) ane vanarakSA. khAdI ane grAmaudyAgA e cAra viSayamAM samAI jAya che. kAraNa ke e temanA vaDe ja cAlI zake che. pANI, pazue ane lAkaDuM e traNa grAmayAbenI karADarajju che. For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMpa mizra atha taMtra eTale zu? pazu. koMgrese gAMdhI mArge cAlavAnA daMbha karIne samAjavAda ane mizra atha taMtranA mArga pakaDayo, mizra atha taMtra eTale gAMdhIvAdanI kabara ane sAmyavAda tema ja mUDIvAda bannene lUMTa calAvavAnA IjArA. A mizra arthataMtranA sadala mAM ghaDAyeTTI pacavarSIya yAjanAenI phalazruti che : (1) bhAratamAM kalpanAmAM paNa kadI na Ave evA, zaheranI phUTapAtha upara vistaratA mAnavasagArAnA gaja (2) vizvayuddha pahelAMnA bhAvA karatAM anAjanA bhAvamAM 20 thI 25 gaNA vadhArA, telanA bhAvamAM 15 thI 20 gaNA vadhAro. zuddha thI tadna adRzya ane bheLaseLavALAnA bhAvamAM 20 gaNA vadhAro. dUdhanA bhAvamAM 20 gaNA vadhArA ane te paNa pAuDaranuM. kApaDamAM 40 thI 50 gaNA bhAva vadhArA. zaherI jamInamAM 200 thI 1000 gaNA vadhAro. mAMdagImAM 1000 gaNA vadhAre. . mekAronI saMkhyA 40 lAkha uparathI baMdhIne 4 kroDa. pANInA dukALa paDyA, 225 maMdarAmAMthI 75 maMdarA nakAmAM anyAM. sAta sAgara kheDanArA khAra lAkha dariyAlAle ekAra thayA; dezI vahANeAnI saMkhyA eka lAkha uparathI ghaTIne 9,700nI thaI ! (3) leAkAnA pASaNa mATe ati upayogI khajUrathI mAMDIne badAma, pistA sudhInA sUkA mevA e Ane kalethI ATha Ane kale maLatAM; ane sahu koI kharIdI zakatA. e cInnene bhogavilAsanI cIjo tarIke gaNIne, lAisansa, kveTA ane rAkSasI AyAta jakAta vaDe lagabhaga adRzya karI nAkhI. e cIjonA bhAva pAMca rUpiyAthI doDhasA rUpiye kilA sudhI vadhI gayA. (4) hUDiyAmaNu khaca`vuM paDe, tenA bahAnA nIce enA kveTA kApI nAkhyA ane dUdhanA pAuDara tema ja baTara-oila nAmanA koI dudhIbharyo padAtha nI ane carakhInI AyAta pAchaLa Azare 1 annaja rUpiyAnuM hUDiyAmaNu kharcAvA lAgyuM ! (5) sAcA sAbudANA, taja, jAyaphaLa, jAva'tarI vagere mAMdAonA For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 mATe dainika upayeAganI vastuo maLavAnu` durjaMga banAvyu. IMDAM, mAMsa, mAchalI chUTathI maLe tevAM pagalAM bharyAM. (6) bhArata svAdhIna thayuM tyAre te iMgleDa jevI mahAsattAnu lezudAra hatuM, svAdhInatAnAM 30 varSa pachI e aneka dezanuM ane vizva maeNMkanuM 64 abaja rUpiyAthI vadhu rakamanuM devAdAra banyuM che. A devAnA mAjamAM - tenA vyAjathI ane dare vadhe vikAsamAM sahAyanA nAme levAtA vadhu navA karajane kAraNe - vadhAro thatA ja rahe che. 150 varSa sudhI. paNa AvatI peDhI A devA bharI nahi zake. eka vAta cAkkasa che ke ApaNI svAdhInatA mAtra kAgaLa A devAnA gALI saMkaDAze tyAre upara ja haze. jAgA, nahi tA mAta nizcita che DhAkIne AvI sthiti kabUla-majUra hoya te kazuM ja kahevAnuM rahetuM nathI. paNa mane vizvAsa che ke 9 TakA lAko A sthiti IcchatA nathI. te pachI temAMthI mukta thavuM hAya, duniyAnA zeSaNakhArane paDakAra Apave ja hAya te, saghaLA prajAjanA gArakSA, vanarakSA, bhUrakSA (bhUdAna nahi ja) ane jalarakSA karavAnA upAyA vicAre, Ama thAya tA ja bhAratIya athavyavasthA sajIvana thaI zakaze. e upAya na vicArAya te ame gAMdhImAge cAlIe chIe' evuM gAMdhIbhaktonu vidhAna e duniyAnuM sahuthI mATu. jUThANu, sahuthI mATe daza khanI raheze. mane khAtarI che ke bhAratanI prajA AvAM jUThANAM ane dalane lAMbe samaya sAMkhI zakaze nahi. 4 A jayaprakAzajI ! samULI krAnti tA kacAranI thaI gaI che, have tA lAvA; emAM pratikrAnti. For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 . chUtra lagIre leAhI reDayA vinA thayelI : samULI krAnti prajAne badhI rIte barabAda karI cUkI che ! . have teA amane khape che: zAntilakSI, pASaNalakSI, saMskRtilakSI, dharmalakSI, pratikrAnti. A divAsvapnadraSTA jayaprakAzajI ! zrI jayaprakAza nArAyaNa samULI krAntinI vAta kare che. samULI kAntimAM e vaga vigrahane anivAya gaNatA hoya ema lAge che. samULI krAntinI vyAkhyA ke e siddha karavAnA rastA hajI sudhI kadAca spaSTa rIte aMkAyA nathI. ApaNe tyAM jyAre paNa tAko krAntinI vAta N kare che tyAre temanI najara vargavigraha a Mge kAla mAsa ane leninanI upara ja coMTelI rahe che. bhAratamAM samULI krAnti tA kathAranI thaI gaI che. ene tA emane khyAla haze ja. have teA jarUra che pratikrAnti karavAnI. garavI gaI kAla ane suhadAla Aja' (1) gAmegAma gAyA hatI ane ghera ghera dUjhaNAM hatAM. annabhArA bharapUra hatA. koI bhUkhyuM na rahe te mATe jyAM tyAM annakSetro hatAM. pazu....samULI krAnti thaI ane gAyA, dUdha, ghI, RNAM badhAMya azya thaI gayAM. temanA sthAne dArUnI bhaThThIo geThavAI gaI tema ja kAkolAnI mATalIo AvI paDI. anAjanA kALAbajAra chavAI gayA. (2) ghera ghera vAva, kUvA hatA; pAdare pAdare taLAvA hatAM ke nadIo vahetI hatI ane sthaLe sthaLe parakhe| ane havADA hatAM. pazu....samULI krAnti thaI ane....e tamAma naSTa thayuM. rAjye vacce nadIonA jhaghaDA, re! gAmegAma pANI bharavAnA paNa alA zarU For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayA ane pANI vepAravinimaya (Commercial commodity)nI vastu banI gaI. . (3) ghera ghera reTiyA hatA, gAme gAma hAthasALa hatI; lekone paheravA mATe vizvabhaMDAra bharapUra hatA. paNuM samULI krAnti AvI paDI. saghaLuM adazya thayuM. 50 TakA loko Aje ardhanagna dazAmAM Ave che. (4) moTA bhAganA leke pitAnI mAlikInA gharamAM rahetAM. bAkInAne jUja bhADAnA makAmAM rahevA maLatuM. ' ' paNa samULI krAnti AvI paDI. makAnanI pAghaDIo e te zAhakArI vahevAra banI gaye. makAnA bhAva AsamAne pahoMcyA. doDe mAnanA banelA mAnavabhaMgAranA gaMjanA gaMja zaherI phUTapAtha upara patharAvA lAgyA. (5) dara 400 mANasanI vastIe eka maphata keLavaNInI nizALa hatI. tyAM gya pAtra ne egya viSayenuM saMpUrNa jJAna maphata apAtuM. paNa....samULI krAMti AvI. e nizALe baMdha thaI. e calAvanArA lAkha jJAna-dAtAo bhIkha mAMgatA thaI gayA ane rAjane vahIvaTamAM anukULa Ave ane moTA zeSaNara udyogane khapa lAge evI ja vidyA maLavAnuM zakya rahyuM ane te paNa hajAro-lAkha rUpiyAnA kharcanA bhege. (6) dareka dharma-saMpradAya sAtvika khorAka upara bhAra ApIne tAmasI kherAkane tyAga karAvate. paNa samULI krApti thaI ane sAtvika khorAkanuM nikaMdana ja nIkaLI gayuM. enuM sthAna lIdhuM mAMsa, macchI, IMDAMe. e khAvAmAM gaurava gaNAyuM. (7) lehInuM TIpuM paNa reDaDyA vinA, ApaNA ja pAse, ApaNA ja putra dvArA karelI A samULI krAntinA saja ke che aMgrejoe taiyAra karelA ane ApaNuM pradhAnamaMDaLane gherI vaLelA niSNAte. For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1e zuM A samULI kAti jayaprakAzajI joI zakatA nathI? have te jarUra che, pratikrAnti. A tamAma dUSaNe phagAvI daIne ApaNI prAcIna zAntilakSI, piSaNalakSI, mahAlakSI saMskRtine punaH sthApita karavAnI. ApaNane bharakhI rahelI A aghera krAntinI jvALAo gerakSA, -vanarakSA, bhUrakSA, (bhUdAna nahi) ane jalarakSAne Azraya lIdhA vinA zAMta thaI zakaze ja nahi ema spaSTapaNe lAge che. ciraMjI, jayaprakAza! jotA ja rahe, divAsvapna ! zika ce te ... hajI paNa cete o dezI-aMgrejo! zuM "TITenIka kharekhara bo rahI nathI? % pazcimI vicArasaraNIne cAhaka pratyeka bhAratIya pAkko dezI aMgreja che! maibaraghATamAMthI zatruo AvyA. bhArata upara trATakayA. kAzmIra paDayuM; paMjAba paNa paravAyuM, kAzI ane kAnapura hAthamAMthI gayAM; mathurA ene mALavA paDayAM. paNa te ya A dezanA keTalAka leke "sabasalAmata"nI sAyarana vagADatA rahIne bhegasukhamAM cakacUra rahyA. keI na caDhyuM. pariNAme kAzmIrathI kanyAkumArI sudhI ane siMhathI AsAma sudhI - samagra dezamAM Aga, lUMTa ane khunAmarakI vyApI gayAM. AThaso varSa bAda aMgrejo AvyA. pUrvamAMthI praveza karIne baMgALa, bihAra, ayodhyA vagere jItatA gayA A paNa aphasa! tyAre ApaNe nIre phIDala vagADate ja rahyo! svArthAnyatAnA jAma gaTagaTAvata rahyo! " basothI paNa vadhu varSo sudhI A dezamAM abhUtapUrva lUMTa calAvIne aMgrejo gayA. (gayA" e dekhAva karyo!) paNa pitAne For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vasavATanA kALa daramiyAna savAI aMgrejo-dezI aMgrejo-pazcimI. ejanTa-zikSaNa vagere dvArA taiyAra karI dIdhA hatA 1 Toca kakSAnA AvA mANasA bhAgye ja be-pAMca hajAranI sakhyAmAM haze, paNa temaNe Aje 63 kroDanI bhAratIya prajA upara peAtAne sapUrNa kAbU jamAvI dvIdhA che! sarakArI jarUra badalAI! khataranAka DhAMcA kadI na badalAye! tana bhAratamAM; mana viderAmAM A keTalAka hajAra pazcima-bhakto, jemanu tana bhAratamAM che; mana videzamAM che. raziyAmAM, amerikAmAM ke cInamAM; te - samasta bhAratIya prajAnI jIvAdorI samI mekSapradhAna cAra puruSAtha'nI saMskRtinA nAza karavA mATe bhedI ceAjanA dvArA kaTibaddha thayA che. vikAsa, ekatA, pragati, navasarjana, navayuga vagere zabdo pAchaLa rahelA atha A bhedI ceAjanAnA mukhya karavaiye che. bhedI mAtanAM edhANa. vikAsa dvArA vinAza; ekatAne nAme kusaMpa, pragatinA sTImarolarA nIce saMskRtinA sarvanAza; navasarjananA nAme prAcIna pavitra para'parAonu` visarjana. navayuganA nAme ghAtakI navI praNAlIonuM Agamana. paNa asesa ! bhAratanI prajA ja bhramaNAmAM rAce che. ene peAtAnA jevI ja kAma, jAti, jJAti, vatana ane cAmaDInA raMgavALA pelA lAkA (svadezI geArA) taraNatAraNahAra dekhAyA che. 6 TITenIka DUbI rahI che? mArA jevA koke khUma pADI, " sAvadhAna ! TITenIka ( briTananI amara gaNAyelI sTImara) DUbI rahI che ! ' te vakhate bhAratanA buddhijIvIo legarasanA jAma pIne pragatinA elaDAnsa karatAM mane vaLatA javAba Ape che H "" TITenAka kadI DUbe ja nahi. 66 For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 ane... asesa ! kharekhara jhapATAba dha TITenIka (bhAratIya saMskRti) DUbI ja rahI che ! have tA ene bhagavAna ja ugArI zakaze ke zuM ? OM A carakhA sadhA, gaiAsevA sA, grAmeAdyoga sA vagere ATalA badhA niSkriya-zA kema che? zuM pAMcamI katAriyAee (dezI aMgrejoe) tenA bajo tA lIdhA nathI ne? jyAM prajAnA Arthika utthAnanI kAMIka paNa AzA dekhAya che tevA A sA have saphALA sajAga bane, sakriya bane ! carakhA sudhA, grAmadyoga saaA, gesevA saMghA, pAMcamI katA-yiAethI ane binakAryakSama kAryakartAothI khadakhade che. AvuM mAnavAnA nakkara purAvA bhale na heAya paNa temanAM kAryo jarUra zakA janmAve che. A badhA sudhA kAMI navA na hatA. dAyakAethI tee hastImAM AvyA hatA, paNa temanI pAse kAMi AyeAjana ja na hatuM; athavA jo... hatuM; te pAMcamI vAriyA dvArA tene dabAvI devAyuM hatuM; athavA te bhAMgI paDe tevI surage temAM gaThavI devAmAM AvI hatI. svAdhInatA maLavAnI sAthe ja audyogika peDhIe pAtapeAtAnAM kSetro viSe caiAjanA laine sarakAra samakSa hAjara thaI gaI. AyAjana pathamAM beThelA, temanA ja pratinidhioe temane maMjUrInI mahera mArI ApI ane A sthApita hiteA mAletujAra thavA lAgyA. tA ya kema kAI na saLavaLyu paNa te ya akhila bhArata carakhA sadha na saLavaLyeA. e te UlaTA pravRtti saMkelIne besI gayA, na te grAmodyoga sAMgha saLavaLye. - For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra miTAM zaheramAM jyAM januM seMkaDe Tana tela joIe tyAM grAmodyoganA nAme be cAra baLada-ghANIe calAvyAne saMtoSa mAnI lIdhe. na te, sevA saMghe gorakSA ane gesaMvardhana mATe nakkara bhUmikA upasAvI zakayA. svAdhInatA pachI milanA kApaDanuM utpAdana 80 kroDa vAra vadhyuM. hAthasALanuM kApaDa utpAdana 280 kroDa vAra vadhyuM. jyAre khAdInA mAtra bhAve ja vadhyA. khAdIbhaMDAe kaI akaLa kAraNasara eka nirNaya rAkhe ke khAdInA bhAva milanA bhAva karatAM deDhathI be gaNuM rAkhavA, pariNAme mUlajI jeThA mArakITanI eka dukAna varSamAM jeTaluM kApaDa vaheMcI zake che teTaluM kApaDa muMbaInA 16 khAdIbhaMDAra vaheMcI zakatA nathI. ATalI badhI niSkriyatA ja manamAM zaMkA jagADe che. grAmodyoga kSetre hajI lAkha rUpiyAnI kiMmate utpAdana aMdAjAya che, jyAre audyogika ekamo abajo rUpiyAne hisAbe mAla, pidA ge sevA saMghae dezane dUdha mATe, zuddha ghI mATe, baLataNa mATe tema ja khAtara meLavavA mATe keTalI gAye joIe? keTalI bhese joIe? keTalA baLado ane vAchaDAo joIe? tenI tapAsa tathA temanI khAdha pUravAnAM pagalAM, temanA ghAsacArA ane pANInI vyavasthA, A tamAma vyavasthAmAM naDatI muzkelIo, tenuM nivAraNa vagere koI ja hevAla taiyAra karyo nathI. gohatyAnA pracaMDa himAyatIo je joradAra rajUAta sarakAra samakSa karyA ja kare che, temanI pAse A gosevA saMghanA AgevAne - vAmaNA kema puravAra thayA che? gorakSA ane saMvardhana karavA mATe teo evA niSNAtanI salAha mujaba cAle che ke jemaNe temanI jiMdagInAM 30-30 varSathI paNa vadhAre varSe paradezamAM ApaNuM pazudhananI ane pazuhatyA baMdha For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 karavAnI mAgaNI karanArAonI badaI karavAmAM, dezanAM pazudhananuM nikaMdana kADhavAnI AvazyakatAne jUTho pracAra karavAmAM ane sarakAra mAraphata judI judI cejanAnA eThA nIce tema ja paradezI hUMDiyAmaNanI madhalALa batAvIne pazudhanane sIdhI ke ADakatarI rIte nAza thAya. evAM pagalAM levAmAM gALyAM che. AvaonI cazamapozI karavAnuM A saMghane zuM kAraNa? % gAya pazumAvIne khatama karavA mATe cAre bAjuthI bhedI yojanAone hallo! % pazu sAthe saMkaLAyelI abajo rUpiyAnI Avake ! ja have gAyane ghera ghera pALavI ja muzkela che! kemake cAra ja nathI! A dezanI lAkhe nadIo bAremAsa pANIthI chalakAyelI rahevAnA. kAraNe tenA kAMThe vizALa cariyANe thatAM. jene khAIne tamAma pazuo prajAne dUdha, ghI ane khAtaranA virATa bhaMDAra bheTa karatAM be nadInI vaccenA pradezamAM sAmAnyataH vizALa ane gIca. jaMgala hatAM. ' dezanI prajAnI tAkAta, samRddhi, zikSaNa, saMskRti ane samAja-- vyavasthAnI AdhArazilA gAya vagere pazuo hatAM. emanuM nikaMdana kADhayA vinA prajAnI tAkAta vagere nAmazeSa thaI zake tema na hatI.. prajAne evI sthitimAM mUkavI jarUrI hatI ke te pazupAlana na karI. zake ane tethI pazuone katalakhAne mokalI Ape. ja AvI sahaja sthiti UbhI karavA mATe gerAoe cariyAne nAza karyo. jaLAzaye sukAvI nAMkhyA. gAye vagere mATe jarUrI khorAka siyAM, bhUsuM, kheLa vagerenI moTA pAyA upara nikAsa zarU karI. dIdhI ! For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 have pazune zI rIte pALavAM ? dAnamAM ApI de tA ya koNa le ? sahelAIthI pazuo katalakhAnAM bhaNI ? eTale sahelAIthI katalakhAne pazu vecAvA lAgyAM. je gAya ke dUdha vecavAmAM pApa manAtu, te gAya kasAIne tyAM vecAI; ane (achata thatAM) dUdha prajAne vecAvA lAgyu'! baLataNa mATenA chANunI have achata thavA lAgI! AthI vRkSA jaMgI saMkhyAmAM kapAvA lAgyAM! duniyAnAM virATa jagale bhAratamAM -hatAM, te badhAM sApha thavA lAgyAM ! Ama, pazuvarSanI nItinA kAraNe Aje mahAprajA lAkhA abajanI - mUDIrUpa pazuo, vRkSA ane cariyANA kheI beThI; ane hajArAmaba rUpiyAnI Avaka paNa khAI beThI ! vAta ATalethI ja aTakI nahi. AyAtanI aNaghaDa cAjanA : have gumAvelI vastuonI pUrti karavA mATe amane rUpiyAnu anAja, baLataNu, khAtara ane dUdha-pAuDara AyAta karavAM paDe che! -zuddha dUdha, ghI na maLatAM prajA apASaNanA rAgonA kAramA lega khanI cUkI che! te rAgAnA nivAraNa mATe ane rUpiyA haoNspiTala, davAo, dAktarAmAM rokANa thavA lAgyA che! vinA-kharce pazu-pAlana ! ane vinA-kharca samRddha prajA ! have * abajonA kharco! chatAM prajA savanAzanI azvera khAI taraph ! koNa samajAvaze, svadezI - paradezI rAjakAraNIone A ughADAM satya ! OM kharekhara tA : vadhu dUdha detI gAyeA ja katalakhAne Aya che. OM sAva jUThI vAta che ke : bhAratanI gAyA paradezI gAyA karatAM ochuM dUdha Ape che. For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 * rAjasthAnamAM uttama jAtinI bAra lAkhamAMthI have doDha lAkha gAyA ja bAkI rahI che. bhAratanI prajA geAdhamAM jaladI hakArA bhaNI de te mATe paradezI-ee. eka sAva jUThI vAta phelAvI che ke, paradezI gAyA karatAM bhAratanI gAyA bahu ochu dUdha Ape che. gAyAnI trIsa jAta - bhAratamAM gAyanI trIsa jAteA che. bahu dUdha ApanArI 15 jAtanI gAyane DerInI bhASAmAM AI milkasa` ' kahevAya che. jyAre mAkInI 15 jAtanI gAyA - ke je bahu ochuM dUdha de che. tene ' puara milkasa' kahevAya che. A gAya dUdha meLavavA mATe ucherAtI ja nathI; te te baLataNu mATenA chANu khAtara mATe tathA uttama jAtanA vAchaDA meLavavA mATe ja ucherAya che. kudarate ja e evI jAta banAvI che ke te sArA aLada Ape paNa dUdha ochu de che. je pradezamAM A gAyAnA uchera thAya che tyAMnI * puara milkasa` ' gAyAnA vAchaDA khaLada tarIke * hAyara milkasa' gAyAnA pradezamAM kAmamAM AvatA pazu nathI. . te te jAtanI jamIna ane AmehavAmAM te te khAsa prakAranA baLado ja tyAMnI khetImAM ane bhAra kheMcavAmAM kAma AvatA hAya che. gujarAtamAM kAMkarejI gAyA, maLado che chatAM tenA paMcamahAla jillAnI viziSTa jamInamAM A baLado nirupayeAgI che, tyAM mAlavI baLado ja cAlI zake che. . rAjasthAnanI ' hAI milkasa` ' gAyAnA rAMThInA vAchaDA mahArASTranI patharALa jamInamAM kAma AvatA nathI, paNa tyAMnI 'puara milkasa' gAyAnA vAchaDA ja tyAM kAma Ave che. te vAchaDA rAjasthAna-pa'jAmanI zvaratI mATe nakAmA che. AMdhranI ' puara milkasa' ' gAyane baLada saurASTramAM ane saurASTra ke kacchanI 'hAI misa` ' gAyanA baLada AsAmamAM kAma AvatA nathI. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 176 eAchuM dUdha devuM e kAMI badhI gAyone aparAdha nathI. A uparathI samajAze ke "puara milaka' gAye vAchaDA tema ja khAtara ane baLataNa meLavavA mATe ja ucherAya che; dUdha mATe nahi, have je te gAye ochuM dUdha Ape che, e ene aparAdha gaNAya; tethI tene kApI nAMkhavAmAM Ave, te pacAsa TakA gayene kApI nAMkhavI paDe! Ama thatAM 50 TakA bhAganI khetI, vAhanavyavahAra, baLataNa, khAtarane puravaTho saMpUrNa bhAMgI paDe. dA te e karavAmAM Ave che ke ochuM dUdha denArI anArthika gAye ja kApavAmAM Ave che, paNa kharI vAta e che ke AvI "puara mikasa chuM dUdha denArI gA. te ochI ja kapAya che, kemake tene DerImAM dAkhala karavAmAM AvatI. ja nathI. DerImAM te "hAI mika" game-kAMkarejI, rAThI, hariyANA, gavalava vagere jAtinI-ja lAvavAmAM Ave che. cha-ATha mAsamAM te anArthika" gaNAya che ane tene katalakhAne dhakelI devAya che. Ama, vadhu dUdha detI gAye ja DerI dvArA katalakhAne ravAnA thAya che, jenI khUba moTI saMkhyA hoya che.' AMkaDAnAM jUThAM gaNita? "phena rITana niSNAta taraphathI jUThA AMkaDA ane jUThI rajUAta thatI rahe che. bheLI prajA emAM bheLavAtI rahe che. A dasa varSa pUrve rAjasthAnamAM rAMThI jAtanI uttama dUdhALI bAra lAkha gAye hatI, je have deDha lAkha rahI che. zI khabara e ya keTale samaya Takaze? 8 prajAnI unnati hAthaveMtamAM ! paNa... sattA ane saMpattinA bhUkhyA varu jevA dezI-aMgrejo e thavA kema deze? 88 bhUtAna jevA keTalAM vighAtaka tUte jAgI paDyAM haze A dezamAM? For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 saMpUrNa jIvahiMsA pratibaMdha e unnatinI prathama zarata AdivAsIne be vIghAM jamIna ane eka gAya" e jevuM eka tUta hatuM, evuM ja A bIjuM tUta che, vinebAjInuM bhUmihIne bhUdAnanuM. re! tamAma bhUmihInene ApI zakAya eTalI jamIna ja kayAM che? tamAma bekArane kAma jarUra ApI zakAya paNa kAMI bhUmi na ApI zakAya. eka ucca kakSAnA bhUdAna kAryakarane meM pUchyuM ke, "A sUta zA mATe calAvyuM che? tamArI pAse eTalI jamIna ja kyAM che?" ' temaNe kahyuM ke, amArI evI gaNatarI che ke dareka bhUmihInane eka guMThe jamIna ApI zakAze." A bicArAne khabara paNa nathI ke guMThe jamIna keTalI thAya? meM pUchayuM, "1111 vAra jamInamAM zuM thAya? baLadane haLamAM joDayA pachI cAlavAnI paNa jagyA nahi rahe !" - vinobAjIe bhUrakSA upara bhAra devAne badale bhUdAna upara bhAra - Ape, tethI 30 varSanI saMniSTha kAryakaronI mahenata ane tenI pAchaLa kharcAyelA paisA havAmAM gAyaba thaI gayA. saMpUrNa jIvahiMsA baMdha karyA vinA, na te bekArI ghaTaze, na te samRddhi Avaze ke na te dezamAM bhAvAtmaka ekatA sthapAze. hiMsA eTale ja vinAza. zuM vinAzamAMthI samRddhinuM sarjana karavA mAMge che, ApaNA rAjaktae ' aghAra hiMsAnuM apatama phaLa lAkha lAkha gA mArIne pa00-700 kasAIone rojI maLaze. deDa kreDa Dukkara mArIne DAka hajAra grAmavAsIone traNa-cAra varSa te mATe rejI maLaze. seMkaDo abaja mAchalIo mArIne be-pAMca hajAra 12. For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 mAchImArone rojI maLaze; paNa tethI zuM dezamAM bekArI ghaTaze ane ? samRddhi vadhaze ? pazuRsi'sA sapUrNa baMdha karo ane pachI juo dara daza gAye eka kuTukhane kAyamI rAjI maLaze. dara e khaLade eka kuTuMbane kAyamI rAjI maLaze. dezI vahANAnA dariyAI vahevAra zarU karIne; baMdha karA mAchImAranA dha'dhA. pachI lAkhA dariyAkheDuone rajI maLaze, ane dANacArI ghaTaze te naphAmAM, kANu rAkaze, hi'sAnA A mahApUrane ? koNa khALaze bekArInA, garIbInA ane bhraSTAcAranA A mahAvaTALane? e te ApaNe ja rokavA paDaze, je AryAvata'ne AryAvarta rUpa ja sAcavavuM hAya te. 28 komavAdanA nAzanI vAta karanArAe ja pakkA komavAdI che ! # ALakhI lA; aMgreja-bhakta : dezadrohIone ! che A svAlaMpaTa bhAratIyA ! tame ja prajAnI bhAvAtmaka ekatAnA TukaDA karyA che. A dezamAM mavAda, jJAtivAda, prAMtavAda hatA ja nahi. e te emaNe ja pedA karyAM che, je rAja " jJAtivAda, komavAdane nAza karI "nA nArA paiAkAre che. temane netAgIrI ke temanAM pradhAnapadmAM kAMI temanA jJAna ane vahIvaTI kuzaLatAne kAraNe temane nathI maLyAM, paNa te mAtra amuka kAmanA, jJAtinA ke prAMtanA heAvAne kAraNe ja maLyA che, ane eTale ja tee lekamAM e jJAtivAda, prAntavAda ane komavAdanI bhAvanA jalatI rAkhavA mATe enA nAzanA pracAra karatA hAya che. For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 - rAjAzAhImAM ya prajAmAM bhAvAtmaka ekatA A dezamAM rAjavIo laDatA chatA prajAmAM bhAvAtmaka ektA hatI. keneja, mALavA ane kAzInA rAjAo ekabIjA sAthe laDatA hoya, chatAM kAzI vizvanAtha jeTalA kAzIrAjanA hatA, eTalA ja mAlavIo ane gujarAtIonA hatA. paNa aphasa! have svAthI leke pitAnI netAgIrI sthApavA mATe bhASAnA, sarahadanA ke nadInA pANInA jhaghaDA 'UbhA karIne dezanI bhAvAtmaka ekatAne khaMDita karI rahyA che. A badhAya leke dezanA gAre che. ' vaDAnAM mULa mekela-keLavaNImAM - A jhaghaDAonAM mULa pilA mekalee ghaDelA keLavaNInA mALakhAmAM paDelAM che. A keLavaNI lekone svAthI, ApamatalabI, nekarIlakSI ane legavilAsalakSI banAve che. A jhaghaDAonI pAchaLa UMDe UMDe sarakArI nokarIo ane meTAM kArakhAnAonI nekarIo meLavavAnI lAlasA paDelI hoya che. A duniyAmAM kadAca ApaNe ja deza e che je svAdhInatA maLyA pachI paNa trIsa varSa sudhI paradezIoe ghaDelA keLavaNInA mALakhAne vaLagI rahela che. je paradezIe lakhelA ItihAsa bhaNe che, je jIvananA dareka kSetramAM paradezIonI ja nakala kare che, je sekyulerIamanA nAme pitAnA ja gharma, saMskRti ane mokSalakSI vicArasaraNI upara humalA kare che, je paradezI sahAya vaDe ja calAve che, je paradezIee racelA arthataMtrane jaDasunI peThe vaLagI rahela che, je paradezIenI dayAthI ja dUdha, ghI, tela khAI zake che, pachI e padArtho game tevA halakA prakAranA heya. re! ghI, telane badale e prakriyA karelA carabI ke evA ja kaI akhAdya padArtho hoya te tenI paNa jene ciMtA nathI. e saMskRtipremI Aryo! je dharma ane saMskRti bacAvavAnA amIrane aMza paNa tamArAmAM bacce hoya te vahelAmAM vahelI take For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 " A bhedI AkramaNanA pratIkAra karavAnA vyUha taiyAra karI, ane yA hAma'karIne jaMge caDI. 8 A vizvabeMkanA leAkhaDI, rAkSasI paje te Ajeya bhArata upara bhIMsAyelA che! e tamAma nAnA rASTrane pAyamAla karavA mATe ja vizvabaeNMkanu AyeAjana nathI ne ? OM AjhAdI pachI paNa uttarottara vadhu ne vadhu prajAnI barabAdI ane mehAlI kema ? bhAratamAMthI a MgrejonAM lazkarI thANAM UThI gayAM; paNa vizvanI mahAsattAonAM, mAmUlI sattAnAM ane e tamAma sattAenAM saMyukta. sahusathI raMgIna prajAkhAnuM zeSaNa karavA sthapAyelI vizvaSaeN kanAM. Athika thANAMe bhAratamAM jaDabesalAka besI gayAM che ! zASaNa karavA mATe bIjA nakharanA mATe deza vizvamAM bhArata deza che, ane bhAratamAM zASaNa karavA mATe sahuthI moTAM bajAro che;. anAja, dUdha ane davAnAM. ApaNI khetI nAza pAme ke meAMdhI thAya, dUdha, ghInAM utpAdana. aTakI paDe ane leAkeAnu pASaNa tUTI paDe te mAMdagI vadhe ane te ja A traNe kSetre paradezIAnI ghUsaNakhArI ane zeSaNakhorI zakaya mane. te leAkee ApaNAM pazuonA nAza karIne ApaNI khetI bhAMgI. nAkhI ane meghIdATa paNa karI nAMkhI; pariNAme 1956mAM ane 1963 thI 1974 sudhImAM 6,33,85,000 Tana anAja maMgAvavuM.. paDyuM. ( A AMkaDA sarakArI che.) 1957 thI 1962 sudhI khIjA. eka krADa TananI AyAta thai hAya ema adAjI zakAya. dara varSe AyAtI anAjanA bhAva vadhAre paDayo che. kimatanA tamAma AMkaDA teA upalabdha nathI pazu 1968 thI 1970nAM traNu. For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 varSanA gALAmAM ja 11 abaja 38 Da rUpiyAnA anAjanI AyAta thaI. 1964 thI 1973 sudhInAM 10 varSImAM 1 abaja 24 kroDa rUpiyAnA dUdhanA pAuDaranI AyAta thaI. ( A e ja varSo che - jemAM zveta kAntinA bulaMda nArA gAjatA hatA) davAonA vaparAza hajAra gaNA vadhI gayA! IMdirAjIe garIbI haTAvavAnuM vacana ApyuM hatuM ane te temaNe pALyuM. paradezI anAja nikAsakArAnI, paradezI dUdhanI DerIonI ane phArmasI udyogAnI garIbI emaNe jarUra haTAvI dIdhI ane abo rUpiyAnA kAyado karAvI ApyA. khAMDanA bhAvavadhArAnu kAraNa vastIvadhAro nathI paNa ... ThaMDAM pINAMnA aDhaLaka vaparAza che. ghAsacArAnI kheMca UbhI karIne dUdha dohyaluM karyuM ane pAuDara sastA thayA. have? dUdhanI kheMca UbhI karIne proTIna meLavavA mATe IMDAM, mAchalAM - sastAM - bajAramAM AvI rahyAM che ! - aMgrejoe utpanna karelA kALA aMgrejo kevA hAziyAra che ? sarakArane samajAvyuM ke khAMDanI nikAsa karI ane anAjanI AyAta karA; te eka gUNu khAMDanA badalAmAM traNa guNu anAja Avaze. sarakAre e darakhAsta svIkArI. paNa videzamAM te khAMDanA bhAva ApaNI khAMDanA utpAdanakharca karatAM paNa ochA hatA. eTale tyAM khAMDa vecavAmAM je khoTa khAvI paDe te bharapAI karavA ahIM khAMDanA e bhAva rAkhyA. zananI khAMDa je atizaya ochA pramANamAM Ave tenA Ache bhAva ane mukta bajAranA UMcA bhAva. mukta bajAramAM UMcA bhAva na rAkhe te kArakhAnAdArAne khAMDa utpAdanamAM rasa rahe nahi. uparAMta ahI. utpAdanakharca UMco rahevAnuM For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kAraNa che zeraDInA bhAva UMcA bAMdhyA, jethI kheDUte pazuonA cArAne badale zeraDI vAvavA lalacAya. briTizarAjanA samayamAM briTizarAjamAM dezanuM khAMDanuM utpAdana 7 lAkha Tana hatuM; chatAM DhAkAne khAMDa joIe teTalI maLatI ane bhAva eka rUpiyAnI sAta zera eTale traNa kilAnA hatA. have vastI bamaNI thai ane khAMDanu utpAdana cha gaNuM thayuM; chatAM bhAva 12 thI 16 gaNA vadhyA che; ane chatAM khAMDa duSprAyaH rahe che. vaLI je kheDUta 100 Tana zeraDI ugADe tene. 100 grAma khAMDa meLavatAM nAke dama Ave che. khAMDanA bhAvavadhArA ane taMgI enuM kAraNa vastIvadhArA nathI paNa amerikana kokAkolA ane tenA jevAM bhAratIya kaMpanIonAM mIThAM ThaMDAM pINAM rAjanI krADA khATalInA hisAbe hecAya che temAM e khAMDa vaparAI jAya che. kevI siktathI gharagharanA dUdhanA puravaThA ghAsacArAnI kheMca UbhI karIne kApI nAkhyuM ane tene badale kokAkolA ane bIjA ThaMDAM pINAM ghusADI dIdhAM! AMgaLInA veDhe gaNAya eTalAM kArakhAnAM - kroDA. bhAratavAsIonA rAja krADAnA hisAbe - paisA cUse che. sarakAre garIbI haTAvI kharI, paNa te bhAratIya prajAjaneAnI nahi; paraMtu khAMDa ane mIThAM pINAMnA kArakhAnAdArInI. ane dUdha siphatathI adRzya karIne have pASaNa ane proTInanA mahAnA nIce ghera ghera IMDAM, mAchalI, mAMsa pahoMcADavAnI evI saphAithI ceAjanA AvI rahI che ke jenI lAkone gadha paNa na Ave. % vikarALa AMtaravigraha tarapha dhasatI bhAratIya prajA ! # AMtaravigrahanI javALAo kANu pragaTAvaze ? OM mathana e ja have tA jIvanApAya ! pUrve jyAre AMtaravigraha phATI nIkaLatA tyAre temAM be ja pakSe laDatA : rAjakartA pakSa ane rAjavirodhI pakSa. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa cInamAM san yAsanA mRtyu bAda phATI nIkaLelA AMtaravigrahamAM cAra pakSa hatA : amerikA, briTana, raziyA ane jApAna. A cAreyanI adhamatA e baLavAna prajAne dharatI uparathI nAmazaSa karavA talasatI hatI. paNa je bhAratamAM AMtaravigraha phATI nIkaLaze te temAM pArAvAra pakSe paraspara laDatA hazeH kheDUta ane binakheDUta, vepArI ane gharAka cInI sAmyavAdI ane rUsI sAmyavAdI hiMdI bhASApremI ane hiMdI bhASAvirodhI, majurataraphI ane mAlikataraphI, dharmaniSTha ane dharma-', virodhI vagere - paradezIoe ghaDIne ApelI; ane dezI aMgrejoe tene apanAvelI Arthika, audyogika khetIviSayaka ane keLavaNIviSayaka nItioe AvI pakSApakSInI behAlI sajI che. , , gorAonA ziSya, kALAo - bicArA ! cUMTAIne khurazImAM beThelA bhAratanA rAjakartAo! Ajeya gerAonA kahyA mujaba cAle che. pele sUtradhAra; ane A badhI kaThapUtaLI! je kadAca mAthuM UMcake te khurazI jAya... kadAca prANa paNa jAya. AMtaravigrahanI e aganajavALAomAMthI eka paNa mANasa bacI zakanAra nathI. moTAmAM moTo minisTara ke moTAmAM moTA udyogapati kemerAmAM moTo dANacAra - badhAya emAM bhasmIbhUta thavAnA che. ane... bicArI nirdoSa garIba bhAratIya prajA! eya "sUkA bheguM lIluM" nyAye bhALIne rAkha thaze. A jvALAomAMthI bacavAne keI upAya che kharo? - nA... have te vAta ghaNI AgaLa vadhI gaI che, koI upAya jaDatuM nathI. A paNa je ghara-gharamAM A aMge gaMbhIrapaNe maMthana cAle te jarUra amRta je kaI upAya jaDI jAya khare. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 have AvA rahejo paradezIothI paNa sabUra! e maMthanamAM pilA paradezIone bhUlecUke besADane mA! emanA ejanTo- dezI aMgrejo -ne paNa paDachAye tene mA! e lekanAM te vINI vINIne kaubhAMDe zodhI kADho ! ane e dezanA, prajAnA ane dharmane gaphArane prajA samakSa ughADA pADa! emaNe te A dezanI prajAne baddhabhUla vRkSane hacamacAvIne lagazaga ukheDI nAMkhyuM che! - satyAgrahanA samaye jema muMbaInuM pratyeka ghara koMgresane kile banI gayuM hatuM, tema dareka ghara rASTrarakSA, prajArakSA ane dharmasaMskRtirakSAnuM maMtraNAghara banI jAya te cekasa saTa upAya jaDI Ave kho. mizra arthataMtra eTale udyogonuM kendrIkaraNa ane sarakArIkaraNa jema gharamAM raseI karavI, pUjApATha karavA e udyoga nathI paraMtu hiMdu jIvanavyavasthAnA dainika kAryakrama che. A ja pramANe gosaMvardhana e udyoga nathI paNa hiMdu prajAne rajane kAryakrama che. aMgrejoe e kAryakramane amala karavAmAM avarodha ubhA karI gesaMvardhana karavAnuM azakya banAvyuM ane dUdhane, gAyane vepAranI cIja banAvI. navAM baMdhAtAM ke vistAra pAmatAM zaheramAM dUdha vecavAnI suvidhA karIne gosaMvardhana sAme ADakhIlI UbhI karI. A pejanA pAchaLa temane hetu ApaNA ja hAthe ApaNuM pazudhana khatama karavAne hate. zaheramAM sArI sArI gAya-bheMsanA tabelA aMdhAvA lAgyA, paNa DherAnI ane DherAnA rAkanI heraphera karavA devAnuM sarakAranA kabajAmAM hatuM. na pUre ghAsacAre lAvavAnAM vegane phALave, je Dhore vasUkI jAya temane pAchA zaheranI bahAra mokalavAnI na kAMI sagavaDa Ape. paNa zaheromAM kAyadesaranA katalakhAnAnI paravAnagI ApIne vasUkI gayelAM tene katalakhAne mokalavAM paDe evI sthiti pedA karI. For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 * . pacAsa ja varSamAM hAhAkAra pariNAma e AvyuM ke 50 varasamAM bhAratanI gAya-bhesenI zaSTha olAda nAmazeSa thaI gaI. ghI dUdhanI kheMca paDI. temAM bheLaseLa thavA lAgI ane tenA bhAva paNa vadhavA lAgyA. eTale lokone sAruM, satuM dUdha pUruM pADavAnA bahAnA nIce DerI-udyoganA nAme moTI DerIo UbhI thaI. paNa udyoga tyAre ja naphAmAM cAle jyAre tene kA mAla sastA ane sAre maLe. moTI DerIone sArI gAya-bhese meLavavAmAM muzkelI paDavA lAgI. sarakArI AyAta-nikAsa ane avaLI annanItine kAraNe ghAsacAre meM paNa thaze ane durlabha paNa thaze. eTale temaNe temanI rIta badalI. DerIoe pite pazuo pALavAne badale gAmaDAMomAMthI dUdha ekatra karIne zaherane pUruM pADavAnuM zarU karyuM. dA te e karyo ke ame hajAre grAmavAsIone pUraka Avaka ApIe chIe. paNa dUdha e pUraka Avaka meLavavAnI vastu ja nathI. e te grAmavAsIonI dainika upayoganI ati kImatI cIja che, ane A temanI garIbone lAbha laIne temane lUMTI levAnI A eka cAlabAjI che. keI AsAmI muzkelImAM Ave ane pitAnA dAgInA, pharnicara, kapaDAMlatAM vecavA lAge che te kharIdanAra e dave na karI zake ke pelA AsAmIne pUraka Avaka Ape che. te ja pramANe grAmavAsInA varamAM tenI gAya-bheMsanuM dUdha e tenA kuTuMbanA bhagavaTAnI cIja che. e cIja temanI garIbIne lAbha laIne kharIdI levI ane tenA kuTuMbane regene zikAra thavA devuM emAM kaI pUraka Avaka ApavAnuM kAma nathI, paNa gAmaDAMonuM, pazuonuM ane vAparanArI prajAnuM ughADuM ane ghAtakI zeSaNa ja che.' AmAMthI ze UgaravuM? - have e gAya ke bheMsa sarakArI anna ane AyAta-nikAsanI avaLI nItine kAraNe anarthika banI jAya che tene je DerI udyoga For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 upara nathI. e be je te pelA grAmavAsIoe upADavAne ja che. have je pazuo bhUkhe mare te DerIudyogane emAM kazuM gumAvavAnuM nathI. e doSane Topale Avaze grAmavAsIo upara. paNa DerIone dhaMdhe te vadhu jorathI vikAsa pAmaze, kAraNa ke jema jema ApaNAM pazuo maratAM jaze, dUdha utpAdana ghaTatuM jaze tema tema te DerIudyoga te paradezI dUdhanA pAuDara ane have baTaraoIla nAmanA keI ajANyA padArthanI AyAta vadhArate jaze. vikAsa pAmatA dezanI sahAyanA nAme ane arasaparasa sahakAra vadhAravAnA oThA nIce. paradezI DerIone ane samagra prajAnI garadana upara bhIMsAI jaze. zarUAtamAM jyAre zaherI vikAsa pAmatA hatA tyAre dUdhane vepAra zarU thayuM. pachI vyavasthita DerIudyoga Abe, ane pachI temAM sarakAre paNa jhaMpalAvyuM. dUdhanI sarakArI DerIe hastImAM AvI. sara kArI DerIomAM paradezo sAthe saMbaMdha dharAvatA niSNAte goThavAI gayAbhAratane sahAya karavAnA oThA nIce dUdhanA pesesiMga plAnTa, vegane, mazIne, pAuDara maphata ApyAM, pachI vecAtA ApyA ane have vepArI dharaNe eTale ke ApaNI garaja pArakhIne teo bhAva nakkI kare e. mujaba ApaNe te kharIdIe evI sthiti pedA thaI. AvI yejanAemAM mAtra prajAne ja zeSAvAnuM che. sarakAra bhAva vadhAre tenI sAme prajAthI kAMI bolI zakAya nahi. pitAne sArI dekhADavA mATe sarakAra khoTa khAIne ochA bhAve lekene Ape te leke rAjI thAya, sarakAranI vAhavAha kare, paNa e kheTa navA karaverA jhIkIne sarakAra prajA pAsethI ja vasUla karI che, tene te koI vicAra paNa kare nahi. - Aje sarakAra dUdha janAomAM karoDo rUpiyAnI nukasAnI karatI. hoya te ApaNe navAI pAmIe nahi; paNa kharekhara zuM sthiti che te te ApaNane kadI jANa ja thatI nathI. jyAM vahetI dUdha-ghInI gaMgA jyAM ghera ghera dUdha hatuM, tyAM Aje seMkaDo mAIla dUrathI dUdha laI AvIne zaheromAM meMghe bhAve vecavuM, enI guNavattA vAparanArA For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 ee nahi; paNa sarakAre ja nakkI karavI. abajo rUpiyA kharacyA pachI. 20 TakA zaherI prajAne paNa pAuDariyuM dUdha ApavAmAM paNa pahoMcI. na vaLAya evI anArthika-avaijJAnika janAo karavI, gAmaDAomAM ' vasatI 80 TakA vastInI dUdhanI jarUriyAta tarapha upekSA sevavI A badhAM kAryomAM koI ja sAmAjika, vaijJAnika ke Arthika kaTI upara 1 TakI zake evI kSamatA nathI. - mizra arthataMtranAM kUTa pariNAme mizra arthataMtranAM A badhAM pariNAma che. Aje te saMvardhana upara paDado paDI gaye; ane gAyanuM dUdha vepAra vinimayanI ane pachI DerI udyoganA vikAsane nAme zeSaNanuM sAdhana banI gayAM, te ja pramANe eka divasanI gharanI rasoI paNa Cooking industry development rasoI udyoganA vikAsane nAme baMdha thaI jAya ane jAherakSetra tema ja khAnagI kSetranA sahakAramAM tenAM kArakhAnAM UbhAM thAya te navAI pAmavA jevuM nathI. - hiMdu prajAmAM gRhasthanA pAMca dainika ya - sUle, carakhe, khAMDa. NiyuM, ghaTI ane valeNuM -emAMthI chellA cAra te udyogamAM AvIne. gharamAMthI padabhraSTa thayA che. " bAkI cUle rahyo che, te kayAre baMdha thAya te jovAnuM. ja % pazcimI paddhatinA niSNAto taiyAra karavA pAchaLa prajAnA kareDa rUpiyAnuM AMdhaNa. kada evA niSNAtanI baliyanoe rASTranI abajo rUpi-- yAnI saMpattine verelo vinAza. * niSNAtonA kaubhAMDanI tapAsa karavA prajAe zA mATe. svataMtra rIte tapAsapaMca na nImavAM? For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 lakhalUMTa kharca pazcimI paddhatinA pazu, kRSi ane jaMgala-niSNAte taiyAra karavA sarakAra lakhalUMTa kharaca kare che. eka evI gaNatarI che ke AvA dareka niSNAtane taiyAra karavA pAchaLa eka lAkha rUpiyA kharaca thAya che. A niSNAtemAMthI amukane pasaMda karIne lAkha rUpiyAnA kharace temane cAra-cha mahinA vadhu abhyAsa mATe paradeza mekalavAmAM Ave che. dara varase Ama karoDo rUpiyA kharacAya che, paNa tenuM pariNAma zuM Ave che? te koI jANatuM nathI. A kArya pAchaLanuM dhyeya zuM che te paNa prajA jANatI nathI. paNa varasathI je banI rahyuM che, tethI evI cokkasa mAnyatA bAMdhI zakAya ke briTizaroe ApaNI saMskRti ane dharma uparanA sarvAgI hamalAnA eka bhAgarUpe, ApaNA pazudhanane nAza karavA mATe ane ApaNI saMskRti, dharma, samAjavyavasthA ane arthavyavasthA jenA upara nirbhara hatAM te gAye, jaMgala, jamInanI phaLadrupatA ane jalAzane vividha bahAnA nIce, vividha janAo nIce nAza karavA mATe A niSNAtane taiyAra karavAnuM mALakhuM ghaDI kADhIne ApaNI sarakArane te vArasAmAM ApI gayA che. niSNAtoe zI dhADa mArI che? se varasamAM AvA hajAre niSNAta kelejonI DigrI laIne bahAra paDyA che. temaNe zI kAmagIrI karI batAvI? koIe svataMtra rIte pazupAlana karyuM nathI, khetI karI nathI, jaMgale vikasAvIne temAMthI gujAre karyo nathI. A hajAre niSNAtene mATe sarakArane vadhu ne vadhu nekarInI jagAo UbhI karavI paDe che. evI jagAoe temane goThavI devAya che, jyAM koI kAma ja hotuM nathI. temaNe ThekANe pADavA binajarUrI navI navI koleja, binajarUrI pazuonA davAkhAnA (jemAM zaheramAM te pazuone abhAve kUtarAMonI ja sArasaMbhALa levAtI hoya che), navAM navAM DerI phArma, navAM navAM keTala phArma, brIDiMga phArma, keTala For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 DevalapamenTa phArma, egrikalcara phArma, rIsarca phArma vagere vividha nAmanIce taddana binajarUrI khAtAe A niSNAtane ThekANe pADavA mATe ane temanA dvArA rASTrahita-virodhI kRtya karAvavA khUlatAM jAya che. A khAtAo pAchaLa A niSNAtenA pagAra uparAMta temanA. mATenAM makAne, saMsthA ke khAtAnI oNphiso, tenuM pharnicara, TAIparAITara, TAIpisTa, kArakune, paTAvALA vagerenI beTeliya; sTezanarI. kharaca vagere karoDo rUpiyA kharca kendra ane rAjya kare che, chatAM enuM pariNAma zuM AvyuM? niSNAtoe zuM ApyuM? chelAM se varasamAM pazcimI paddhatinA niSNAtenA hAthamAM ApaNAM pazue, jagale ane khetI AvyAM. pachI ApaNAM pazuonuM saMkhyAnI daSTie nikaMdana nIkaLI gayuM. zramanI daSTie temanI zakti 50 TakA ghaTI gaI. dUdha devAnI zakti sadaMtara nAza pAmI. jaMgale verAnA banI gayAM. beTI ane nItie anAjanA dukALo sajaryA hajI paNa paMjAba, hariyANA ke madhya pradeza sivAya koI rAjya purAMtavALuM te nathI ja. paNa gujarAta jevuM gujarAta je megala amalamAM bhAratane bagIce kahevAtuM te paNa anAjanI khAdhavALuM rAjya che. ghI, tela, ane dUdhanA ja nahi, paNa pANInA paNa dukALavALe deza che. ane hajI vadhu ne vadhu adhogati tarapha jaI rahyo che. te have te ema lAge che ke ApaNA niSNAte mAtra paradezI karIonA ane paradezI nikAsakAronA bAheza seliMga ejanTo ja rahyA che, bAkI kRSi, pazusaMvardhana ane jaMgala tema ja pANI kSetre temaNe devALuM ja kADhayuM che. ke kRSi niSNAtenI dekharekha nIce judA judA pradezamAM judAM judAM nAmanAM khAtAo dvArA saMzodhanane nAme ane vejJAnika khetInA akhatarAne nAme karoDa rUpiyA kharacAya che. ane A niSNAtenI sIdhI kharekha nIce cAlatAM phA Adhunika sAdhananI vipula madada vaDe dara varase lAkha rUpiyAnI kheTa karI batAve che. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ApaNuM kamanasIba che ke A vividha niSNAtenI eliyanane bahAthe rASTranI abajo rUpiyAnI saMpatti nAza pAmI cUkI che. ane A mahAvinAza cAlu rAkhavA ja jANe ke temane karoDo rUpiyAne kharace * nibhAvI rAkhavAmAM Ave che. dezanI A abajo rUpiyAnI saMpatti nAzanI - karaDe rUpiyAnI vArSika beTanI - zuM kaIne ja paDI nathI? hisAba te mAge? leke gharanA nekarane zAka levA mokale, tene paNa pise paisAne .hisAba maMgAya che, te pachI A abajo rUpiyAne hisAba koI te mAge? tame jemane mata ApIne vidhAnasabhA ke lekasabhAmAM mokale che, temanI pharaja che ke teo sarakAra pAsethI A hisAbe bhAge, temanAM -khAtAonI niSphaLatAnA khulAsA mAge. A niSphaLa nIvaDelAM khAtAe ane temanA uparIonI nekarI cAlu rAkhavAnAM kAraNe mAne ane sarakAranA khulAsAnI - kAraNenI - javAbanI sAme page jaIne prajAne jANa kare- e ja temanI pavitra pharaja che. e pharaja teo cUkatA hoya te prajAjane temane ghere jaIne ghero ghAle ane javAba ApavAnI pharaja pADe ane AvatI cUMTaNImAM temane jAkAro Ape. - varasathI cAlatAM abajo rUpiyAnAM A kaubhAMDanI tapAsa karavA ane e khAtAnA pradhAnenI kAryavAhI viSe paNa tapAsa karavA prajAe svataMtra rIte paNa tapAsapaMca nImavAne samaya have pAkI gayela che. makAnanI ejanAM A ja na rIte For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ApaNe tyAM bekArI kayAMya zedhI jaDatI na hatI zAthI? jANe che? varNanA ane vRttinA asAMkarmanA siddhAntane laIne te. koI paNa mANasa be judA vaNanuM mizra karI zako nahi. AthI bIjagata saMskAradhana ekadhAruM UtarI AvatuM hatuM. bApadAdAnA dhaMdhAnA saMskAra bIjamAM ja maLI jatA. e dhaMdhe - vagara bhaNatara - mANasa niSNAta banI jatA.. ane koInA paraMparAgata dhaMdhAmAM koI bIne mANasa praveza karI zako ja nahi. hAthasALanA harijananA vadhe ke jeDA sIvavAnA mocInA dhadha vadhu buddhimAnee praveza karIne ja lAkho harijana, macI vagere pachAtane bekAra banAvI dIdhA nathI zuM? ja artha-kAmanA kevA aghera svArthe gaMdhAI UThI che A AryaprajA ! jANe ke ene pitAnA sivAya kazAyanI paDI nathI ! - kadAca ghaNAkharA prajAjane manamAM bolatA haze. "jahannamamAM jAya, saMskRti, mare A loko mAre ? aho! keTalI badhI AghAtajanaka A hakIkata che ke je saMskRtie ApaNAmAM eja, teja khumArI pUryA, jenI khAtara | lAkha lokoe balidAne daIne matane ya vahAluM gaNIne pI lIdhuM e saMskRtinAM saMtAne pitAnA lega-jIvana kAje ene khatama karavA beThA che! je saMskRti sApha te prajA sApha! pachI te deza koI bIjAenA ja kabaje! -paM. candrazekharavijyajI E ! - For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [<] avAstavika annanIti OM pazurakSAmAM A mahAprajAnuM jIvana che ghauMnA vadhu vAvetaramAM pazunAza ! OM khasA-pAMcaso dezI-paradezI peDhInA svArthamAM prajAnuM nikadana AjanI tArIkhamAM pazuenI pAsethI bhAratane je Avaka prApta thAya che te Avakane bamaNI karI zakAya....eka paNa rUpiyAnI paradezI sahAya lIdhA vagara; kazAya naveA kara nAMkhyA vagara, mAtra pazuonI. sava tAmukhI rakSA karavAthI. pazuonAM rakSaNa, pASaNa ane saMvardhananI ADe cAra atarAye Ave che (1) pazuonI thatI adhAra tala. (2) pazu mATenA cArAnI, amuka nAnakaDA varganA hita khAtara karAtI nikAsa, (3) taddana avAstavika annanIti. [ne cAkhA, juvAra, bAjarA, makAI vagere vadhu ugADAya te pazuo mATe puSkaLa cArA maLe, paNa jo ghauMnuM ja vAvetara vadhu karAya te te cArA sAk thaI jAya. kaThoLa ane ghauM ziyALu pAka che. ziyALu pAka levA mATe jamIna pazu ochI che. ghauM vadhu vAvavAthI kaThoLanA vAvetaramAM paNa rukAvaTa Ave che. mAthI kaThoLanA bhAva vadhavA lAge che. A badhI DhaMgadhaDA vinAnI annanIti ja kahevAya ne ? ] For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 (4) jagalAnA nAzane kAraNe jamInanuM dhAvANu vadhatuM javAthI ane aMdhA vagerenI ceAjanAnA kAraNe sukAtAM jatAM jaLAzaye. (nadI, taLAva vagere.) jo A cAre ya aMtarAya dUra karAya te. (1) rASTrIya Avaka bamaNI thAya. ( 2 ) anAjanA bhAva ghaTI jAya. (3) gha'unA khArAka ghaTatAM telanI mAMga paNa ghaTe, tethI telanA bhAva ghaTe. (4) pazu vadhatAM dUdha, ghInA puravaTho vadhI jAya, tethI tenA bhAvA ghaTe. (5) sendriya khAtaranuM pramANa vadhatAM jamIna rasakasavALI khane. (6) rAsAyaNika khAtarIthI thatA dharatInA nAza aTake. (7) pazuonuM pramANa vadhatAM dUdha ane khAtara vipula pramANamAM maLe eTale amane rUpiyAnI kharakhAdI karatAM kuTilAIjhara plAnTa ane DerInAM moTAM e pApa dUra thAya. jAgA, bhAratIya agraNIo! zu' bhAratanA agradUta jAgaze ? ke pachI 200-500 audyogika peDhIe ane paradezIonAM hitamAM A dezanI prajAnAM sukha, zAnti, AreAgya ane jIvananI leAtha vALaze ? yAda rAkhajo, laDAIthI thatA sahAra karatAM ya ati vadhu sahAra; dezanA hitanI ane prajAnA ahitanI bheTTI nItionA kAraNe ekadhArI rIte peDhI dara peDhI thaI rahyo che ! prajA dhIme dhIme cusAI, lUTAIne nirmAlya banatI jAya che. nabaLI paDatI - nAza pAmatI jAya che. A mahAprajA nAmazeSa thaI jAya te kadAca 200 varSa bAda navAI nahi. * OM evA samaya AvI rahelA jaNAya che ke : muMbaInA bArAmAM ghauMne badale pAuM bharelI sTImaro lAMgare. 13 For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 . A che; dhauMnA enjina pAchaLanA kramazaH DabbA pAuM : IMDAM : mAchalI : bhAre kharca : garIbomAM vRddha [2] [3] [1] [2] [4] [4] ghauMnuM vAvetara vadhe eTale pazunA cArA mATenI jagA ghaTatAM cArA ghaTe; AthI pazue meTI saMkhyAmAM mare. Ama thatAM chANunuM baLataNu na maLe. svadezI ghauMnI badhI jAtanuM vAvetara sAruM na ja hoya eTale paradezathI mIle| maMgAvAya ane tenA pAuM, biskITa banAvAya, A pAu'-miskiTamAM carakhI, IMDAM tema ja mAchalInA pAuDara bheLavAya tA tenI koIne khabara paNa na paDe. e carabI mAsanA peTamAM cAlI jAya. pAnI bekarIe pAuMnA pracAra mATe bhAre AkaSa Nu jamAvatI jAherAtA kare che. pAuMnA proTInanA AMkaDA mUke che. paNa e proTIna IMDAMnA bhukkAnuM; ke mAchalInA bhukkAnuM kema na hAya ? kAne tapAsa karavAnI ciMtA ke phurasada che ? preTIna ghauMmAM che ja ane te ApaNane zaTalI dvArA maLe ja che. eka vAra ATalInI Teva chUTI jaze ane pAuM khAvAnI Adata paDI jaze ane pachI pAu" moMghA karAze. mAMghAdATa pAuM kharIdavA jatAM DhAkAnAM khissAM khAlI thaze. garIe vadhu garIba thaze. pazuenI khUMkhAra katleAma karI nAMkhatAM jema su`baInA khArAmAM dUdhanA pAuDarAnI sTImarA lAMgare che tema have kadAca seMkaDA Tana pAuM laIne AvatI sTImarI lAMgaraze. ** ke tame jANA che ke vadhu ghauM ugADavAmAM: pazu-vastInA nAza thAya che? paradezIonI Arthika pakkaDa vadhatI jAya che? * vagara yuddhe deza jitAI jAya che? For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 ceAkhA, juvAra, bAjarA, makAI, rAgI, sIM gadANA e kharI pAka che. tene ugADavA mATe 41 karoDa ekara jamIna che, jenA vaDe jarUra pUratA khArAka prajA meLavI levA samatha che. keraLathI AsAma sudhInI pUrvapaTTInA lAkonA tathA kAzmIra, mahArASTranA amuka jillAonA mukhya khArAka cAkhA che. bihAra, aDadhA uttara pradeza, rAjasthAna, samagra gujarAta, madhya pradezanA ghaNA bhAganA lokone mukhya kherAka juvAra, bAjarA, makAI ke rAgI che. AA tamAma kharIpha pAka che ke je manuSyA mATe anAja . ane pazue mATe cAro Ape che. mAtra zaherI vastInA 20 thI 30 TakA lAko ghauM khAtA. jI... khAnArA pradezAmAM paMjAba, hariyANA, aDadhA uttara pradeza tathA mALavA bAjunA pradeza Ave che, A dezanA kheDUte cemAsAmAM kharIpha pAka letA ane pachI ziyALu pAka tarIke ziyALAmAM kaThoLa, ghauM ane java ugADatA. ( ziyALu pAka mATe dezamAM mAtra 8 kroDa ekara jamIna che) jenI pAse si'cAInI sagavaDa hoya tee pazunA cArI paNa sAthe ja laI zvetA.. have jo ziyALu pAka tarIke ghauMnuM vAvetara vadhArI devAya te kaThoLanu vAvetara ghaTI jAya. ghauMnA saDhA pazuene khAvA kAma na Ave; ane pazunA cArA paNuM na ugADI zakAya. have nIcenuM keSTaka juo kharIpha pAkanA lAbhA 1. lokone anAja khAvA maLe; pazune sAMThA khAvA maLI jAya. 2. pazune sAM! maLavAthI lAMbu jIve. ghauM ugADavAnAM nukasAnA 1. lAkone ghauM khAvA maLe; paNa ghauM' sAthe sAMThA na ugavAthI pazune khArAka na maLe. 2. pazue lAMkhu jIvI na zake. For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. pazue lAMbu' jIvatAM prajAne dUdha-ghI puSkaLa maLe, ane te khUba sastAM paDe. 4. chANunuM maLataNa maphata maLe, 5. paradezathI dUdha-pAuDaranI AyAta karavI na paDe. 6. kharIph anAja rAMdhavAmAM tela, DAlaDAnI jarUra na rahetAM tenI AyAta karavI na paDe ke tenA kALAbajAra thAya nahi. 7. ziyALAmAM kaThoLa ane pazunA cArA ugADI zakAya. 196 3. pazue jaladI maratAM dUdhaghI ochAM maLe, ane tethI. khUba moMghAM paDe. 4. baLataNunI kAramI kheMca paDatAM vRkSA kapAI jAya. 5. abajo rUpiyAnA dUdhanA pAuDara " paradezathI lAvavA paDe. (enI sAthe bhedI baTara oilanI paNa AyAta thavA lAgI che! ) 6. ghauM sAthe tela, DAlaDAnI vadhu jarUra paDe; tethI tenI AyAta karavI paDe; tenA kALAbajAra, thAya. : 7. ziyALAmAM ghauM'nuM vAvetara puSkaLa thatAM kaThoLa ane pazune cAre ugADI na zakAya. 1950thI 1971 sudhImAM ghauMnuM vAvetara 97 TakA; sIMgadANAnu vAvetara 91 TakA; kaThoLanu vAvetara 20 TakA; bIjA anAjanu vAvetara mAtra 16 TakA vadhAryuM. AthI ghauMnA khArAka sAthe saMkaLAyelA. tela ane DAlaDAnI mAMganA puraxTho khovAI gayAM; tethI telanA bhAvamAM 900 TakAnA ane vanaspatinA bhAvamAM 700 TakAne uchALA AvyA. tenI pAchaLa zAkabhAjI, sAbu vagere aneka vastunA bhAva vadhyA,. dUdhanA puravaTho ghaTatAM tenA pAuDaranI cha gaNI AyAta vadhI. ane vadhArAmAM..... 39 kroDa rUpiyAnA khaTara-meila (zuM te pazunI carakhI haze ?) nAmanA koi bhedI padAtha'nI AyAta karavAnA karAra karavA paDyA.. For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 4 puSkaLa anAjanA bharAvAnI vAta jUThI che! * je te vAta sAcI hoya tA dharadITha lAdelA anAjasaMgrahanA pratibaMdha uThAvI le ! OM vastu: anAjanAM gADAunA bAMdhIne sTIla, simenTanI peDhIone kamAvI levA mATenI A cAla che ! OM AvAM aDhaLaka kaubhAMDA che, jenI sAme saMjayakaumAMDa khUba vAmaNAM jaNAya che ! ghauM vadhAre upADIne sarakArI pravaktAe abhimAnapUrvaka kahe che ke, "ame ghauMnA baphara sToka Ubhe karI zakayA chIe. ame eTaluM . anAja ugADyu che ke amArI pAse te rAkhavAnI vyavasthA nathI. lAkhA Tana anAja amAre khullAmAM rAkhavu paDe che." je sarakAra pAse 20-25 lAkha Tana anAja sAcavI rAkhavAnI AvaData na hoya te virATa dezane zI rIte sAcavI zakaze? AvI sarakAra khIjuM kAMI nahi te petAnI aNuvaData svIkAravA jeTalI pramANikatA dekhADIne khurazI gheADI devI joie. ghauMnu vAvetara vadhArIne kaThoLa ane telanI achata vadhArI mUkI. kaThoLa, rAI, tala vagere ziyALu pAka che ane ghauM paNa ziyALu pAka che, ane ziyALu pAka ugADAya evI jamIna echI che. eTale kudaratI rIte ja tala, rAI, sarasava ane kaThoLanI kheMca paDatAM temanA bhAva vadhI gayA. ghauMnA nA vaparAza vadhatAM telano vaparAza vadhyA. eTale have khAdya telanI AyAta vadhArI, anAjanI AyAta karatAM khAdya telanI AyAtamAM vadhu mAra paDaze. uparAMta vanaspati-udyoga mATe koI adha pravAhI padArtha'nI AyAta vadhI. Ama, ADakatarI rIte dUdhanA puravaTho kApI nAMkhIne dUdhanI ko.-o. seAsAyaTIo ane meTI DerIo banAvI, je gabhaga tamAma paradezI DerIonI seli`ga ejansI jevI che; ane varSa lagabhaga ekasA kroDa rUpiyAno pAuDara AyAta kare che. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have kaThoLane vAre dUdha pachI have kaThoLane vA AvyuM enA utpAdana upara dabANa Ave che ane bhAva vadhe che. eTale ke preTIna maLI zake e. bahAnA nIce iMDAM, mAchalAMnA sastA proTInane pracAra jorazorathI thavA lAge. have telanI ke.-e. sesAyaTIo banAvI. sahAyanA nAme paradezI tela AyAta karI sesAyaTIo dvArA vaheMcavAnI yojanA taiyAra thaI che. dUdha mATe, tela mATe, ghI mATe ApaNe saMpUrNa rIte paradezIenA oziMgaNa banI gayA chIe. tela pachI baTara-eIlanuM kaubhAMDa paNa tarata ja Avaze kaubhAMDanI paraMparA kayAM jaIne aTakaze? - bicArA saMjaya! keTalA badhA vAmaNA lAge che, A 30 varSathI pedhI gayelA kuzaLa kaubhAMDakAra pAse? - baphara sToka karavA pAchaLano bheda dezI aMgrejone anAja saMgharavA karatAM anAja sAcavavAnA bahAne koDa rUpiyA kharce navAM goDAuna bAMdhavAmAM ja vadhu rasa che. jethI sTIla ane simenTanI audyogika peDhIone khaTAvI zakAya. " ane dezamAM mabalakha anAja levAnI jAherAtanA pagale pagale ja kaThoLanA bhAve AsamAne caDavA lAgyA che, tela AyAtanI cIja banI gaI che, saMbhava che, AvatAM varSomAM goLa paNa adazya thaI jAya. kayAM sudhI cAlaze; AvI chetarapiMDI? kayAM sudhI phUkAze AvAM daMbha ane zeSaNanA vAvAjhoDAM? gagananA guMbajamAM ghera nAda gAje che; Akhe khole re aMdha karAla-kAla jAge; InsAphI takhta para karAla-kAla jAge; duSTone devAne daMDa karAla-kAla jAge; A sattAdhArIone kALane e karAla nAda karI saMbhaLAze khare? ke pachI sattAnI khurazI haMmezAM Sound Proof ane Light Proof (baherI ane AMdhaLI) ja rahetI haze! For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 dezamAM bhAvavadhArA mATe jo kaI doSita hAya te te sarakAra pote ja che. sarakAro badalAya che, paNa nIti ane arthavyavasthA khaTTalAtAM nathI. eTale sarakArI aDhalAvAthI koI phAyado prajAne thato nathI. * tamAma prakAranA bhAvavadhArAnAM mULa anAjanA bhAvavadhArAmAM rahelAM che, ane anAjanA bhAvavadhArA sarakAranI saMpUrNa gehatyAzrI na karavAnI jIda sAthe sakaLAyele che. sarakArI pravaktAenA dezamAM mabalakha pAka utpanna thatA hAvAnA dAvA pAkaLa che. jo dAvA sAcA hoya te te saMpUrNa paNe niga uThAvI le, gharamAM eka kvinTalathI vadhu anAja rAkhavAnA pratibaMdha uThAvI le ane peAtAnA dAvAnI satyatA sA sAbita kare. bAkI anAja eTalu utpanna thayu che ke te rAkhavAnI jagA nathI; evI jAherAtathI sarakAranI pratiSThA akhavAI che. ; vastIvadhArAne lIdhe bhAvA UMcA rahe che. evAM mahAnAM vajuda vinAnAM che kAraNa ke vastIvadhArA 66 TakA che, jyAre anAjautpAdananA sarakArI dAvA 110 TakAnA che. (inDiyA 1974 ) bhAvavRddhinAM kAraNeA bhAvavadhArAnAM kAraNeA e prakAranAM che: (1) jamIna maigya rIte kheDAtI nathI ane tene caigya khAtara maLatu nathI; kAraNa ke pazuonI tala moTA pramANamAM thaI rahI che. pariNAme jamInanI pAka ApavAnI kSamatA karatAM aDadhA pAka Utare che. (2) khetInA utpAdanakharca vadhatA ja jAya che. eka jamAnAmAM cha mAne maLyu khAjI vecavAnu kheDUtane paravaDatuM. bhAje 20 rUpiye maNa * ve'cavAnu' paDatuM nathI. utpAdanakharca vadhavAnAM kAraNeAmAM echA utpanna sAme TrekTara, pharTilAijhara, jaMtunAzaka davAo tathA meTarapa panA kharcA, tenI pAchaLa mUDIrAkAzanAM vyAja tathA majUrI. pacavaSIya yAjanAene kAraNe gAmaDAM bhAMgI paDacAM, ane tenA kArIgarA gAmaDAM cheDI zaheronI phUTapAtha para jai vasyA. teo gAmaDAMomAM hatA tyAre temanAM kuTuMbIjanA rApaNI ane kApaNI samaye khetaramAM kAma karatA ane badalAmAM anAja letA. have kheDUte A majUrA zeAdhavA For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zaheramAM javuM paDe che ane rAjanA 10 thI 20 rUpiyA majUrI cUkavavI paDe che. A majUrInA paisA ane tenu vyAja paNu utpAdanakharca' upara caDhe che. mATA bhAganA kheDUta pAse pAMca ekarathI vadhu jamIna nathI. tethI temane mAla bajAramAM bhAgye ja Ave. je 20 TakA kheDUta pAse vadhu jamIna che, te loko ja pharTilAIjhara vagerenI lenA laI zake che. A lAkonI lene bharapAI thaI zake, mATe sarakArane anAjanA bhAva eka yA bIjA bahAnAM batAvIne dara varSe UMcA mAMdhavA paDe che. te uparAMta hAIbrIDa biyAraNathI paNa utpAdanakharcamAM ekare 40 thI 50nA vadhArA thAya che, paNa pharTilAijhara tema ja hAIbrIDanA biyAraNathI juvAra, bAjarAmAM aMgaTa Ave che, ane sekaDo ekaramAM pAka khALI nAMkhave paDe che. Ama, echA utpAdana sAme kharca vadhatA jAya che ane sarakAre peAtAnA gaLAmAM pharTilAIjharanAM kArakhAnAMonA hAraDo paheryA che ane kroDo rUpipAnI lona ApI che; mAtra pAtAnA ane udyogapationA mAla khapAvavA mATe. eTale 20 TakA kheDUtAnA anAjanA bhAva nIcA jAya te emane paravaDatuM nathI. Ama, sarakAra pAte ja jANyeajANye athavA te temanA paradezIenA dezImitronI salAhathI sahuthI mATu' sthApita hita banI gaI che. have anAjanA bhAva kema ghaTe? te na ghaTe te bIjI audyogika cIjonA bhAva paNa vadhavAnA ja. sarakAre peAtAne hAthe ja khoTI annItirUpI ajagara gaLAmAM nAkhyA che, te pheMkI nahiM ke te tenuM gaLuM eka divasa bhIsAI jaze. emAM jarA paNa zaMkA nathI. za pradhAne ane sarakArI pravaktAnA jApa "khillI billI bhAga jA." na kAyadAthI, dhamakIthI ke aMkuzAthI bhAvA kAbUmAM rAkhI zakAtA nathI. For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . A rahyAH bhAvAne kAbUmAM rAkhavAnA jhaDapI ane vyavahAru upAyA. zrAvaNa mahinAmAM brAhmaNeA namaH zivAya" maMtranA jApa jape, tema pradhAna ane sarakArI pravaktAe " bhAvavadhArA DAmI daIzuM", sakhata hAthe kAma laIzuM", kaDaka pagalAM laizuM ", vagere dhamakIonA jApa jape che, ane chatAM bhAvA vadhatA jAya che ethI prajA khecena che. pradhAna mAtra dezamAM ja nahi, paradezamAM paNa hAsyAspada bane che. saMbhava che ke thADA vakhatamAM ja teo tiraskArane pAtra paNa banI jAya ! 66 30 varSa sudhI ApaNA vidvAna rAjakartA eTaluM sAduM satya paNa samajI zakayA nathI ke bhAvAnI vadhaghaTa hamezAM Demand &. * Supply - mAlanA puravaThA ane mAMga upara avalaMbe che; kAyadAthI, dhamakIthI ke aMkuzethI bhAveAne kAbUmAM rAkhI zakAtA nathI. pazu sarakAra ja avAstavika annanIti ane aNusamajanA avahevAru niNA dvArA dezamAM mAMga ane puravaThAnI sthiti khAravI nAMkhe che ane bhAvAne bhaDakAvI de che. Aje badhI cIjavastuonA bhAva moTe bhAge khAdya-telanI vadhaghaTane anusare che, mATe ApaNe tenI ja samIkSA karIe. 1950nI sAlamAM 36 kroDa vastI telIbiyAMnuM utpAdana 201 26 lAkha Tana telanu' utpAdana 9 lAkha 60 hajAra Tana 60 kroDa (inDiyA 1974) 1974nI sAlamAM 41 lAkha Tana. 14 lAkha, 80 hajAra Tana. (echAmAM ochA 10 TakA biyAM pIlAyA vinA vaparAya te bhAda karIne) For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vanaspati udyoga mATe telane | vaparAza- 1 lAkha Tana. 6 lAkha Tana. ghauMnI va5rAza-64 lAkha Tana. | 2 karoDa 20 lAkha Tana " iMDAnuM utpAdana-be abaja 5 ghauM ane IMDAnA khorAka pAchaLa pAMca ajaba . * ochAmAM ochI J 3 lAkha Tana telanI mAMga bajAramAM vadhI bhAva-6 ane ratala, ( 10 thI 15 rUpiyA kilo 14 Ane kile kALAbajAramAM tethI paNa vadhAre 1lpa0 karatAM 174mAM telanuM utpAdana 5 lAkha 80 hajAra Tana vadhyuM, jyAre ghauMnA ane iMDAMnA khorAka pAchaLa ane vanaspati udyoganI telanI mAMga 150 karatAM 9 lAkha Tana vadhI gaI. uparAMta sattAvAra rIte ane dANacorIthI lAkheka Tana mAMsa nikAsa thaI jAya pachI puravaThA karatAM 10 lAkha TananI mAMga vadhI jAya te sarakArI kAyadAthI ke cetavaNIthI bhAva dAkhI zakAya nahi. A telanA bhAvavadhArA sAme ja anAja, zAkabhAjI, sAbu, pharasANa, cA, dAtaNa vagere aneka cIjonA bhAva saMkaLAyelA rahe che. A tamAma bhAvene kAbUmAM rAkhavA heya te eka ja vahevAra ane jhaDapI upAya che ke vanaspati udyoga upara saMpUrNa pratibaMdha mUke. ghauMne badale cokhA, juvAra, bAjarI, makAI, rAgI vagere anAja vadhu. ugADe ane ghauMnA vAvetarane ghaTADI tyAM pazuone ghAsacAro ugADe. jethI dUdha ane zuddha ghInuM utpAdana vadhe. Ama thaze te eka bAjuthI. 9 lAkha Tana tela bajAramAM chUTuM thaze. bIjI tarapha zuddha ghIne pura vaTho bajAramAM vadhu ne vadhu Avaze. ' te dara varSe dezane 50 abajathI vadhu rUpiyAnI bacata thaze. paNa sarakArane te evA varganI madadathI khurazI upara cITakI rahevuM. For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, ke je varga maTAmAM moTo zoSaNakhera che ane AjanI paristhitine sarjaka che. ' ja tame jANo cho ke: ghauMnA vadhu vAvetarane lIdhe ja telanI achata ane pazucArAne nAza thAya che? ja vanaspati udyoga cAlu rAkhe tyAM sudhI khAdyatelanI. achata dUra karavA hukakaranI carabInuM tela moTe bhAga. bhajavaze? che keNa anArthika che? gAya ke Dukkara? bhAratanI prajAnA ghaNA moTA bhAgane khorAka kharIpha anAja -eTale ke cekhA, juvAra, bAjarI, makAI vagere che. A kharIpha: pAka ugADavA mATe pAMtrIsa kareDa ekara jamIna che. chatAM anAjamAM svAvalaMbI banavA mATe ghauMnuM utpAdana cAra gaNuM karI nAkhyuM. ghauM ziyALu pAka che ane ziyALu pAka levA mATe jamIna Azare ATha kareTha ekara che, jemAM kaThoLa, telIbiyAM, pazuone cAre vagere agatyanA pAka levA joIe. paNa ghauMnuM vAvetara amaryAdita rIte. vadhArI nAkhavAthI bAkInA pAkanA vAvetara sAme avarodha thaye ane pazuone cAre levAnuM zakaya ja rahyuM nahi. je ghauMnuM utpAdana cAra gaNuM karavAne badale kharIpha anAjanuM utpAdana bamaNuM karyuM heta; ane e rIte sIMgadANAnA vAvetarane aMkuzamAM rAkhIne vanaspati udyogane aMkuzamAM rAkhe che, ane ziyALu pAkamAM ghauMne badale telIbiyAM, sarasava, rAI, tala vagerenuM vAvetara vadhAryuM hota te dezamAM telanI achata thaI na heta. paNa anAjanI avAstavika nItimAM anAjamAM svAvalaMbI banIne khAdya tela, dUdha ane ghI - traNemAM ApaNe parAvalaMbI banyA ane 60karoDanI vastInuM zoSaNa karavAnI vanaspati udyogane taka ApI dIdhI.. ' For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204. vanaspati udyogane cAlu rAkhIne ApaNe khAdya telamAM karI paNa svAvalaMbI banI zakavAnA nathI, paNa kAyama mATe-le mATe ane vanaspati udyoga mATe paNa khAdya tela athavA te tenI avejImAM bIjI koI cIja je kadAca koDe hiMduo mATe akhAdya paNa heya, tenI AyAta karavAno samaya Ave te arthataMtranuM devA ja nIkaLI jAya. - kadAca eTalA mATe ja ghera ghera Dukkara ane gAmegAma, kee. sosAyaTI dvArA calAvAtA DukkaranA katalakhAnAnI yejanA AkAra laI -rahI che, jethI lekene telane badale DukkaranI carabInuM telamAM rUpAMtara karIne ApI zakAya. DAravadhanI bhayAnaka pejanA ane tenI niSphaLatA paNa DukaravadhanI thejanA pharIthI dezane anAjanI abhUtapUrva khAdhamAM dhakelI deze kAraNa ke Dukkara ghAsa khAtAM nathI, gaMdavADa khAya che. paNa jyAre ghera ghera DukkaranI yejanA Ave tyAre kroDa Dukkarane gaMdavADa pUre paDe nahi ane temane pazcimanI Dhabe uchera karavuM paDe, 'dareka Dukkarane roja ochAmAM ochuM pAMcathI sAta pAunDa anAja ApavuM paDe, te ja tenA zarIramAM pUratA pramANamAM mAMsa ane carabI baMdhAya. enuM vajana 96 kilenuM thAya tyAre tene mArI nAkhavAmAM Ave. paNa ApaNe tyAM emanA carabI, mAMsanI tAtI jarUra hovAthI te 76 kilanuM thAya tyAM ja tene mArI nAMkhavAnI yejanA che. - aMgrejone gAya ane DukkaranuM mAMsa bahu bhAve eTale vizvayuddha pahelAMnAM varSomAM 35 lAkha Tana anAja Dukkarane khavaDAvI dIdhuM. ane badalAmAM 2 lAkha Tana mAMsa maLyuM. kAraNa ke Dukkara 14 pAunDa anAja khAya tyAre tenA zarIramAM eka pAunDa mAM baMdhAya che. IMglaMDanI sthiti evI kaphoDI thaI gaI ke je bhArata tenA kabajAmAM na heta te IMglIza prajA bhUkhe marI gaI heta. temane 35 lAkha Tana anAjane badale 71 lAkha Tana anAja vAparavuM paDayuM; kAraNa ke 35 lAkha Tana anAja Dukkaree khAdhuM ane tenA badalAmAM maLeluM For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 ra lAkha Tana mAMsa vAparavA chatAM paNa anAja te 35 lAkha Tana ja khAvuM paDayuM. uparAMta DukkaranA eka pAunDa mAMsamAMthI 1873 kelarI meLavavA jatAM 14 poInTa anAjamAMthI maLI zakatI 22,964 kelarI gumAvI. keNa anArthika? gAya ke Dara anAjanI AjanI kiMmatanI gaNatarIe ApaNe dara 28 rUpiyAnA anAjanA badalAmAM be rUpiyAnuM DukkaranuM mAMsa meLavIzuM. eka gAya. ja traNa rUpiyAnuM khAIne be rUpiyAnuM dUdha Ape, eka rUpiyAnuM chANarUpI baLataNa Ape ane ATha AnAnuM mUtararUpI khAtara Ape. ane varSa dahADe 100 rUpiyAnI kiMmatanuM vAchaDArUpI bonasa Ape. teNe ApaNA niSNAte anArthika gaNAve che, te pachI 28 rUpiyAnuM khAIne be rUpiyAnuM mAMsa ApanAra Dukkara Arthika gaNAze? ke e rIte sarakArane geraraste derIne teo pharIthI anAjanI achata UbhI. karavA mAMge che? jethI anAjanI navI AyAtanIti navA UMcA bhAve. nakkI thAya! jemAM A mahAzayenAM kamizane paNa nakkI thAya! be ekara jamIna sArI rIte kheDelI hoya, pUratuM khAtara nAkhyuM. heya te temAM Ugela juvAranA dANA ane kaDaba dvArA be mANasa ane eka gAyanu piSaNa thAya ane e gAya pAsethI ochAmAM ochuM. 1500 liTara dUdha, 300 rUpiyAnuM chANarUpI baLataNa, 150 rUpiyAnuM mUtararUpI khAtara, ane dara varSe 100 rUpiyAnI kiMmatane vAchaDo. maLe, jayAre e jamIna upara Dukkara rAkhe te mAtra 100 kile. mAMsa maLe. - mI peluM baTara-oIla! - pazunI carabInuM tela te nathI ne? na hajI paNa jo pazu AdhArita arthavyavasthA amalI bane te : For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . . 206 traNa ja varSamAM samRddha bhAratanAM darzana thAya 8 Arya mahAprajAnI Arthika AbAdI ane unnatinA cAra pAyA : gau(pazu)rakSA, vanarakSA, bhurakSA, jalarakSA. khAvatelanuM kaubhAMDa 1976-1977 sudhI te pazcimanA dezomAM ApaNe sIMgatela ' ane sIMgadANA nikAsa karatA hatA, ane madhyapUrvanA dezamAM khAvA tela dANacerIthI chUTathI jatuM hatuM. hajI A cAlu I. sa. 1977nA varSamAM paNa ApaNe 13 lAkha Tana kheALanI pazcimanA dezomAM nikAsa karI. ene artha e thayo ke pazcimanA deze tela ane kheLanI taMgIvALA deze che ane bahArathI AyAta karIne pitAnI jarUriyAta te pachI e deza pAse acAnaka pAMca lAkha Tana jeTale tene jaMgI jaththo kyAMthI AvI paDyo ke teo ApaNane tela ApI zakyA? kharekhara, e tela che ke telanA nAme bIjuM ja kAMIka? ApaNA mATe akhAdya evI kaI vastunuM vaijJAnika rIte telamAM rUpAMtara karI ApaNane ApavAmAM te nathI AvyuM ne? - A jANavAnuM ApaNI pAse koI sAdhana nathI. je telanuM vanaspatimAM, DAlaDA ghImAM rUpAMtara thaI zake te kaI carabI jevuM akhAdya vastunuM vaijJAnika gharaNe telamAM rUpAMtara kema na thaI zake? AyAta thayeluM e tela garama thAya che tyAre temAMthI je durgaMdha phelAya che te hakIkata ja ApaNane zaMkA preravA pUratI che ke kadAca e kudaratI tela nathI. A paNa aMgrejoe ApaNane vArasAmAM ApelI zeSaNa AdhArita jIvamAtranI zatru evI arthavyavasthAne vaLagI rahIne ApaNe evA te lAcAra banI gayA chIe, evA te mUDha banI gayA chIe ke For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 paradezIo je kahe te mAnI levA sivAya ane teo je Ape te khAI levA sivAya ApaNe mATe bIje raste jAte nathI sabUra! raste te jarUra che, paNa sarakAra te svIkAravA taiyAra nathI ane sarakArane pharaja pADavAnuM prajAmAM khamIra rahyuM nathI. - je gAya (pazu) AdhArita arthavyavasthA punaH sthApita karavAmAM Ave ane gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA ane jalarakSA karavAnI yejanA amalamAM Ave te traNa ja varSamAM prajAnI khAvA-pIvAnI tamAma muzkelIone aMta AvI jAya. khAvA-pIvAnI ApaNI AjanI muzkelImAM ApaNA dharma ane saMskRti upara ghaNA ja ghA paDI rahyA che. paNa I. sa. 1857 mAM prajAmAM je khamIra hatuM te have 177mAM ' lagIre rahyuM nathI. ethI UlaTuM, have te jaina ane parama vaiSNava vepArIo ja sarakAra upara dabANa karyA kare che ke telanA bhAva sthira rAkhavA hoya te vadhu ne vadhu carabInI paradezathI AyAta kare!. - hAya! A badhuM zuM thavA beThuM che? % aNaghaDa ane uchInI koMgresa nItione anusaratI " janatA pArTI prajAnuM zuM hita karaze? che telanI puSkaLa AyAtathI karAyelo bhAvaghaTADe bhayaMkara AMdhIne sarjaka banaze. ghauMnuM vAvetara ghaTADyA vinA tela-nIti sarakArane kaI rIte jaMpavA de tema nathI. khAdya telanI kaTokaTI nivAravA yogya ane vahevA pagalAM nahi levAya te lokomAM abhUtapUrva asaMtoSa vyApI jaze. e kahe - TInAM kAraNe nIce mujaba che: (1) vanaspati udyogane tenA Arthika ke vAstavika pAsAMone vicAra karyA vinA ADedhaDa vikAsa karavAnAM pagalAM. For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 (2) kharI| anAjanA tenA Arthika ke vAstavika anAjanI jarUriyAta pUrI karavAne badale ghauMnA utpAdananA cAra gaNA vadhArI karAya. (3) IMDAMnA utpAdanane 84 TakA vadhAraze ane te khAvA mATe joradAra pracAra. (4) sattAvAra rIte ke dANacArINI telanI nikAsa. 1950-51 pachI sIMgatelanA utpAdanamAM je vadhArA thayA te tamAma jaththA vanaspati udyoganI jarUriyAta pUrAya eTale ja hate. eTale e vadhArAnuM utpAdana leAkonA lAbhAthe phALavI zakAyuM nahi. kharIpha anAja rAMdhavAmAM ke khAvAmAM tela vAparavAnI jarUra nathI paDatI paNa ghauMnI banAvaTe rAMdhavAmAM (rATalI, purI, bhAkharI, parAThA vagere) telanI ate vanaspati ghInI acUka jarUra paDe che. kharIph anAja(ceAkhA, bAjarI, juvAra, makAI vagere)ne badale ghauMne vaparAza cAra gaNA vadhArI mUkayo eTale telanI mAMga 1950 51 karatAM cAra gaNI vadhI gaI. iMDAMnuM utpAdana 288 kroDa uparathI pa30 kroDa IMDAM sudhI laI javAyuM. AmAMthI aDadhA iMDAnI paNa 'jo AmaleTa bane te paNa dvArA Tana telanA vaparAza vadhI jAya. Ama telanI mAMga vadhI. sIgatela ghaNA jaththAmAM vanaspati udyogamAM vaparAI gayuM ane khIjA" telIbiyAM je ziyALu pAkamAM thAya tenAM vAvetara ghauMnA vAvetara vadhAravAne kAraNe avarodhAi gayAM. eTale sIiMgatela sivAya telanI mAMga, achata ane bhAva traNeya vadhI gayAM. tala, sarasava, rAInA telanA bhAva tema ja koparela telanA bhAva khUba vadhavAnuM kAraNa e che ke uttara hiMdustAnamAM tamAma rAjyamAM mukhyatve rAI sarasavanuM tela ja pasaMda karAya che. dakSiNamAM kroparela ane karaDInA telane pasaMdagI apAya che. sI'gatela gujarAtIo khAya che. prajAnA ghaNA moTA bhAga sIgatela sivAyanAM khIjA tela khAte hAvAthI ane e tamAma tela ziyALu pAkanAM telIbiyAMmAMthI maLatAM DAvAthI ane ghauMnA vAvetare e khiyAnA * For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 vAvetara upara aMkuza mUkavAthI mAMga ane puravaThAnI sthiti kheravAI jaIne e tamAma telanA bhAva AsamAne pahoMcI gayA. e UMcA bhAvane lAbha levA ane mAMgane pahoMcI vaLavA mATe e tamAma telanI aMdara sIMgatelanI bheLaseLa thavA lAgI. eAchAmAM pUruM vanaspati udyoga vistAravAnA lakSyAMka UMcA lAvavAmAM AvyA, ane nikAsa tema ja dANacArIe baLatAmAM ghI reDayuM. eTale saTTA-saMgharA karanAra kArakhAnAMone paNa mokaLuM medAna maLI gayuM. pachI paristhiti kathaLe temAM navAI zuM? janatA pArTI paNa aMdhArAmAM janatA sarakAra paNa A sAdI sIdhI vAta samajavA taiyAra na thaI. eNe prAmANikapaNe lokone sAcI paristhitinI jANa karI devI joItI hatI. e sthiti pedA karanAra koMgresa sarakAra hatI. ene ghaTasphoTa karIne lekene eka varSa hADamArI sahana karI levA vinaMtI karI. tamAma Ajana, telanIti, annanIti vagere vahevAru rIte palaTAvI nAMkhavI joItI hatI, tene badale ADedhaDa telanI AyAta karIne bhAva vadhatA aTakAvyA paNa tethI kAMI lekone saMtoSa thaye nathI, ane ne AyAtI telathI ja lekenI mAMga saMtoSavI hoya te be ke traNa varSamAM ja huMDiyAmaNane anAmata ja kharcAI jaze ane pachI paristhitine pheTaka banatAM kaI rokI zakaze nahi. paNa janatA pArTInA ghaNA pradhAne koMgresa sarakAramAM hatA, ane cAlu paristhiti sarjavAmAM temane paNa hise cheeTale teo kaye maDha koMgresa sarakArane doSa daI zake? A rahyA; nakkara upAya je paristhiti thALe pADavI hoya ane vadhu vakaravA devI na hoya te vahelAmAM vahelI take vanaspati udyoga upara pratibaMdha mUkavAnuM ane ghauMnuM vAvetara ekadama ghaTADIne kharIpha anAjanuM vAvetara vadhAravAnuM 14 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tema ja ghauMmAM rokAtI jamIna upara vadhu telIbiyAM, vadhu gAvadhaadhInA ane pazuonA cAro ugADIne sa'pUrNa' evadhabaMdhIne amala karavAnuM atizaya jarUranuM che; tema ja iMDAMnuM utpAdana dUra karavAnuM paNa Avazyaka che. ethI tela ane vanaspatinI mAMga ghaTaze. ceTa `ii, dUdhanuM utpAdana vadhaze, enA bhAva nIce Avaze, eTale vanaspati vAparanArAo zuddha ghI maLatAM bahu prasannatA anubhavaze. janatA pArTInI sarakArane A sUcane svIkAryuM na hoya tA kSitija upara caDI rahelI AMdhInA sAmanA karavA teNe taiyAra rahevuM paDaze. " prAcIna AryAvarta nAM A tera gauravAne dhyAnamAM leA. A kevA kAtila thayA che; AjanA vinipAta ! 6 OM Arya prajAne apAI gayeluM * strI pAijhana ' ! 1. sahune khavaDAvavAnI bhAvanAthI bhAratanA kheDUta khetI karatA hatA. have te khetI karavA pAchaLa vadhu ne vadhu paisA kamAI levA sivAya koI vRtti ja rahI nathI. 2. pUrve bhAratamAM annakSetrA ane sadAvratA cAlatAM jethI koI manuSyane bhUkhe sUvAnI pharaja na paDe. sAdhuo, saMtA yAtrALuA, vRddho azakto, nirAdhAro - sahu kAI tyAM anna pAmatA. have bhUkhyAonA bhAge saMgrahakhorI, kALAbajAra, bhraSTAcAra vagerenAM jALAM ceAmera jAmI paDyAM che. 3. pUrve dUdha maphata maLatu ane vecavAnuM pApa manAtuM, have pANI paNa sIdhI ke ADakatarI rIte vecAya che. 4. lAkA taLAvA, vAva, kUvA khAdI ApatA. sahune temAMthI saphata pANI bharavAnI chUTa hatI, jaMgalAmAMya pANInI padmA esatI ane pazuo mATe Thera Thera pANInA havADA bharAtA. have maccharonA bahAnA nIce taLAve| pUrI devAya che. ' pANI pIvAne ayAgya * ema jaNAvIne kUvA pUrI devAya che. ga`dakInA bahAnA nIce che For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA havADA khaseDI levAya che. ghare ghare naLa apAya che. naLanAM pANI halakAM, gaMdA, apUratAM hoya te tenI phariyAda kaI sAMbhaLatuM nathI. uparathI veTara-TekasanA nAme kiMmata vasUla thAya che. makAnamAlike paNa bhADuAtane A bAbatamAM khUba satAvatA hoya che. virATakAya nadIonA A dezamAM je pANI upara rezana ane Tekasa che, keTalI vicitra bInA che. - pa. pUrve bALake gurukuLamAM maphata bhaNatAM, have baMdhAraNamAM duniyAne dekhADavA pUrate maphata keLavaNIne Adarza rAkhe che, paNa hakIkatamAM mA-bApe rAkSasI kharca bALakane keLavaNI Ape che, ane keLavaNI pAmelAM koDo bALake bhUkhyAM ja jIve che. bhaNatara pahelAM ya bhUkhamare! pachI ya bhUkhamare! 6. pUrva anna, pANI ane vasanAM dAna apAtAM, e mahatvano dharma gaNAtuM. Aje pacAsa TakA leka te ardhanagna dazAmAM jIve che. vasa-utpAdake vadhumAM vadhu naphe thaI zake evA UMcAmAM UMcA "bhAvanAM vastro utpanna karavAmAM ane nikAsa karavAmAM ja racyA-pacyA rahe che. - 7. pUrve leke tadurasta rahe tenI kALajI levAtI, have leke mAMdA paDI gayA bAda temanI sAravAranI ciMtA karAya che. ane temAMya vadhumAM vadhu zeSaNanAM maDadAM tarapha ja mAletujAra gIdhaDAMonI najara rahetI hoya che , 8. pUrve mAnasika taMdurastI mATe paNa jaina, vaiSNavo vageree bATA, lasaNa, kAMdA vagere padArthonuM sevana tyAjya gaNyuM hatuM. have baTATA, kAMdA, lasaNa te zarU thayAM, paNa davAnA nAme dArU ane proTInanA nAme IDa, mAchalI, mAMsane pracAra paNa purajhaDapathI AgaLa vadhI rahyo che. 9. pUrve khetI uttama, vepAra madhyama ane nekarI kaniSTha gaNAtI. have sarakArI nekarI uttama, vepAra madhyama ane khetI kaniSTha manAI che. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 10. pUrve bhautika daSTie gAyanI vizeSa rakSA thatI. have hUMDiyAmaNa kamAvA mATe tene kApI nAMkhavAnI pahelI pasaMdagI thAya che. ( 11, pUrva prasaMge prasaMge vAraMvAra jamaNavAra thatA. have ene. paisAnA kheTA kharcA ane dhumADAmAM khapAvAya che. garIba ke madhyama vargone A rIte avAranavAra maLI jatuM miSTAna ane piSaNa paNa jhuMTavAyuM che. 12. pUrve maMdiro ane tyAgIo tarapha pUjyabhAve jevAtuM ane tethI temanAM saMrakSaNa-saMvardhana thatAM. have devasthAnenI upekSA ane tyAgIonI niMdA navA jamAnAnI phezana banI gaI che. - 13, pUrve bAvA-saMnyAsIe tIrthasthAne vizeSa karatAM. Aje temane bhArarUpa gaNAvAya che ane videzamAM pravAsa karatA sAdhuonA satkAra thavA lAgyA che! zika ke majene hato; bhAratane bhUtakALa ! 9 ahIMthI jatA pahelAM ja briTiza prajAne barabAda karatAM lAkho jherI bIja vAvatA gayA. da have e viSa-vRkSane TapoTapa phaLo AvI rahyAM che. I. sa1800 sudhInuM bhArata lAkha kuTuMbe ghera ghera gAya pALatAM. dhAnyanA bhaMDAra bharelA rahetA. dukALanA samayamAM kAma lAge mATe dareka gAme anAja khANamAM saMgharatA ane ghAsacArAnI gaMjIe banAvatA. ghI, dUdhanI choLo UDatI. ane dUdha vecavAmAM pApa manAtuM. jaMgala ane cariyANethI jamIna bharacaka chavAyelI rahetI. nadInALAM, taLa, kUvA, vAva chalakAyelAM rahetAM. dareka 400 mANasanI vasatIe eka nizALa rahetI. jyAM vidvAna brAhmaNa dvArA saMskAra bharapUra maphata jJAna apAtuM. duniyAnAM bajAramAM bhAratanAM anAja, ghI, rU, sUtara, kApaDa. vagere mAlanA DhagalA thatA. For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra13 I. sa. 1801 thI 1900 sudhInuM briTiza-bhArata mahesUlamAM dharakhama vadhAre thaye, eTale kheDUte nIcevAI gayA. govadhanI zarUAta thatAM dUdha, ghI, baLataNa, khAtara, baLada moMghAM thavA lAgyAM. I. sa. 1877 thI 100 sudhInAM 23 varSanA gALAmAM cha bhayAnaka dukALa paDyA. temAM doDha karoDa mANase ane deDha karoDa pazuo bhUkhamarAthI nAza pAmyAM. gevadhane kAraNe hiMdu prajAnA viziSTa varNavyavasthA bhAMgI paDI. jaMgale, carIyANe nAza pAmatAM jaLAzaye sukAvA lAgyAM. AthI ghera gheira gAya rAkhavAnuM paravaDyuM nahi ethI dUdhanI DerIe thaI ne dUdha vecavAnuM zarU thayuM. bIjI bAju cAnA bagIcAnA ejanTo gAmaDegAmaDe maphata cAnAM paDIkAM pahoMcADavA lAgyA. pariNAme dUdhanuM sthAna cAe lIdhuM. brAhmaNanI mata nizALa baMdha paDI. aMgrejI nizALe sArU thaI. I. sa. 1900 thI 1947nuM briTiza-bhArata | meghavArI vadhatI cAlI. dUdha-ghInI achata vadhatI rahI. AthI bajAramAM vanaspati ghInA nAme DAlaDAne praveza thaye. lekene ghInI achatane kAraNe zuddha ghImAM bheLaseLarUpe DAlaDA svIkAravuM paDayuM. - dezanA grAmaudyoga paDI bhAMgyA. gAmaDAnuM zeSaNa atizaya vadhI gayuM. lekamAM garIbI, bekArI ane mAMdagI vadhatAM cAlyAM.. I. sa. 1947 thI 1975ne "svarAja' (!) kALa - je netAe DAlaDAne dhImuM jhera kahIne tene sakhta virodha karatA hatA, teoe ja pradhAna thaIne tenAM navAM kArakhAnAM naMkhAvyAM. AthI sIMgatelane vaparAza vadhe ane sIMgadANAnI mAMga vadhI. ene vadhu vaparAza ane vadhu utpAdana thAya te mATe tenA bhAva na bAMdhyA, tema ja tenI heraphera upara aMkuza paNa na mUkayo. jyAre anAjanA bhAva bAMdhyA ane tenI heraphera upara aMkuza mUkyo. che pariNAme kheDUte sIMgadANAnA vAvetara tarapha DhaLyA. AthI ghAsacAre e che thavA lAgyo. pazuo mavA lAgyAM. dUdha-ghInI tANa paDI. For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dareka cIjanA bhAva vadhatAM kALAbajAra thavA lAgyAM. dUdhanA sthAne paradezI dUdhanA pAuDara, ane ghInA sthAne DAlaDA goThavAI gayuM. I. sa. 1975 pachI svarAja-kALa te pANIne dukALa sarvasAmAnya thayela che. cha lAkhamAMthI ahI lAkha gAmaDAMomAM pANInI tIvra taMgI che. dukALamAM maratAM mANasane aSaNanA kAraNe marelAM jAhera karAya che, paNa bhUkhamarAnuM kAraNa jaNAvAtuM nathI. piSaNa mATe proTIna, ane preTIna meLavavA mATe iMDAM, mAchalI ane Dukkara-mAMsa jorazorathI pracArAya che. gAmegAma Dukkara mAravAnAM katalakhAnAMnI ejanA taiyAra thaI che. reja deDha liTara dUdha ane zera anAja maLe che tethI sarva prakAranuM piSaNa maLI jAya che. iMDAM, mAMsa lenArane paNa anAja ane dUdha te levuM ja paDe che. ATalI spaSTa A vAta hevA chatAM gAMya vagere pazuo tarapha lakSa nahi ja laI javAnuM kAraNa zuM? iMDAM, mAMsanA utpAdananI yejanA pAchaLa ja abajo rUpiyA kharcavAnI jIda zA mATe? o Aryo! olA dezI-aMgrejone keka te pUche; A be prazno? zuM aMgrejI paddhatinA zikSaNe ja A dezanA keDe mANasone bekAra banAvyA nathI! % bekArone bhaththu ApIne temanA jIvanane barabAda na karo! te karatAM bekArI ja maTADe! bekArIno nAza tyAre ja thaze; jyAre vaMzaparaMparAnA prAcIna dhaMdhAone punaH jIvaMta karI devAmAM Avaze. For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra15 aMgrejI hakumata pahelAM bhArata dezamAM dara 400 mANasanI vasatimAM eka mata jJAnasatra rahetuM. jyAM pAtratA mujabanuM saMskAralakSI zikSaNa apAtuM. e vakhate A dezanI A vidyApIThanI vizvamAM meTI nAmanA hatI. bekArI ane tenuM viSacakra paNa bhAratIya prajAne sarvanAza karavAnA segaMda lIdhelA kUDakapaTazurA aMgrejoe e nizALe baMdha karAvI. pitAnI paddhatinI nizALe zarU karI. emAMthI saMskAranA ghaDataranuM tatva saMpUrNapaNe naSTa karyuM. karIlakSI, DigrIlakSI, dIkarIlakSI, bhAkharIlakSI zikSaNa banAvIne bhAratanI prajAne behAla karI nAMkhI! A nizALathI nokarInA pralezane lAkhe ke e gAmaDAMnA pitAnA vaMzaparaMparAgata dhaMdhAo choDavA ! bhaNelA cheDAne nekarI maLI ! ane bAkInA bhaNelA lAkhe ke bekAra thayA! e bekArane ThekANe pADavA mATe raziyA ke amerikAnA mAMdhAtAoe moTA udyoga nAkhyA. eTale vaLI gAmaDAnA dhaMdhA cheDI leke te udyoga tarapha deDavAM. thoDAkane temAM nekarIe rAkhyA, paNa bIjI tarapha lAkhe ke bekAra thayA. - Ama, kolejo ane udyoga banee bhegA thaIne dezamAM cAra koDa zikSita()ne bekAra banAvI dIdhA! have bekArene bhaththa eTale durAcArane phelAvo . have temane bhaththAM ApavAnI vicAraNA keTalI badhI mUrkhAmI. - bharI lAge che? AvAM bhaththAMthI te bekAre jugAra, vilAsa vageremAM paDIne vadhu barabAda thaze. ane bIjI bAju e bhaLuM meLavavA mATe sarakArane prajA upara nA bhArekhama karaboja nAMkhavuM paDe tethI prajA vadhu kacaDAze. ' ' aMge caMgamAM kahe che ke, "bhAratanA 72 lAkha bAvAe bhAratanI prajAne bhArabhUta hatA!" For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATalu` sAMbhaLI le ke... ame A agrejone khumArIthI jaNAvavA mAMgIe chIe ke, "amArI samaSTigata vyavasthA kevI adbhuta hatI ke e 72 lAkhane pazu roTalA maLI rahetA hatA ane teo prajAne saskArita karavAmAM mATe / kALA nAMdhAvatA. Ama, teo paNa bekAra na hatA. "tame leAkAe tA cAra kroDa gRhastha ekAra, (khAvA) banAvyA ! bhUkhe mAryo! pAse kAI ceAjanA che kharI? mahAzikSita (?)ne kharekharA khele emanA mATe tamArI 16 amArI bhAratIya prajAne jaMgalI kahenArA loko tame e te kahA ke nAtAla vagerenA divaseAmAM dArU pIne rakhaDavA nIkaLatA leAkAe keTalA akasmAta, keTalA baLAtkAra, keTalI jAnahAni, keTalI mATI lUMTa ane dhAyanAM duSkRtya karyo" che? ja galI kANu che e te amane jaMgalI kahenArAe ja vicArI le, e gArA-aMgrejo! tame amane vArasAmAM je nIti ApI gayA che enAthI ja amAre tyAM bekArI, meghavArI ane garIkhI dareka varSe vadhu ne vadhu vakaratI cAlI che. enA nivAraNanA koI paNa upAya enI vRddhimAM ja pariNamavA lAgyA che! ane ! kAM gaI; mahAjanansa sthA! have te e gauravava'tI mahAjana-sasthA jAge tA kAMIka sAru mahAjanAnI muddhi, karuNA, maitrI, tyAgabhAvanA, tapa ane titikSA kevAM su Mdara hatAM? teo ja A maraNutAla banelA prajAkIya jIvanataMtramAM prANa pUrI zake; kI e prANane pUrvavat dhabakatA paNa karI zake! pazu asAsa! mahAjana-saMsthA pote ja pAtAnA astitvanA ja'ga khelI rahI che tyAM? te zuM bhAratIya prajAnA sarvanAza nakkI che? hAya ! For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja samajI rAkhe ke kaI paNa vyakti karatAM saMskRtinA Adarzo khUba mahAna che. vyakti che ke game te kare, paNa Adarze te jIvavA ja joIe. vyaktinA hitane ati vadhu paDate vicAra Adarzone khatama karavA tarapha dorI jAya che. A ApaghAtI kArya che. sItAnA zIlane Adarza jIvate ja rahevA de! vyaktinI jhAjhI ciMtA kare nahi. | dhanya che tamArA lekonI jahAMgIrazAhIne? je prajA mada nathI ane pavitra nathI e prajAnuM jIvana lAMbuM thayuM hoya te ya e marelI ja che. 300 varSanA tADanA nirmAlya jhADa banavA karatAM, jatAM ja sahune prasanna karI detuM traNa ja divasanA jIvanavALuM taLAvanuM piyaruM banavuM zuM cheTuM? - mane Aje kaI te batADe pALIo thavAne lAyaka kaI maI? - gAmaDe gAmaDe ghUmIne jeo rAmAyaNa ane mahAbhAratanI - kathAo kahetA; jeo bhAratanA nArIgaNa ne satIonI vAte mAMDatA; jeo yuvAnanene emanA pUrvajone jhiMdAdilIbharyA prasaMge jIvaMta banAvI kahetA; jeo "mastarAmanuM jIvana jIvatA e kathake kyAM che? mane keka te dekhADe e mANabhaTTo kyAM che? mane koka te kahe e kIrtanakAre-bhajanike kayAM gayA? mane koka te jaNAve ke emanuM zuM thayu? | e. e.rahyA jue UbhA, sinemAnI TikiTa levA mATe lAInamAM, hAya! bIDI pheMke che. gaMdAM gIta lalakAre che! - eha! bhArata! tArI A durdazA! -paM. candrazekharavijayajI - - For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] dArUbaMdhI * dArU : vinAzaka badI 1 sarakAra kharekhara dArUkhadhI icche che? dArUbaMdhInI sarakArI dhASaNA eka chalanA mAtra che? # dArUnI badI DAmavAmAM pharIthI jJAtivyavasthAnA sahakAra leveA paDaze. hiMdu tamAma adhikAra gumAvI eMThA . islAma dharma mAMsAhArane uttejana nathI Apate ane dArUne te nApAka gaNI ene aDakavAnI paNa nA pADe che, hiMdudharmamAM dArU ane mAMsa bannenA niSedha che, paNa A sikayulara rAjyamAM dharmane nAme vAta karavAno adhikAra mAtra laghumatIone ja che. bahumatI hiMdu tA sikayularIjhamanA nAme dharmanA tamAma adhikAro gumAvI beThA che. eTale dArUmathI mATe dharmanA Azraya na letAM tenI Arthika ane sAmAjika bAjunA ja vicAra karIe. A dezamAM Azcaya te e che ke bahumatI hiMduonI saMpUrNa gAvadhadhInI mAgaNI sAme puravAra na thaelA gAyanI kurabAnInA, ane geAmAMsa khAvAnA dhArmika adhikAra AgaLa karIne muslima geAvadhabaMdhInA viredha kare che, eTaluM ja nahi koMgresI ane koMgresa hiMdu pradhAnA paNa leAkAnA mAMsAhAra karavAnA adhikArane ThukarAvyA kare che. " jo gAyanI kurabAnI na kare te islAmI zarIyatanA bhaMga. thAya che." evA muslimonA dAvAne suprIma koTe nAmajura karyo che. islAmanA mahAna dhama guru nAmadAra AgAkhAne paNa 1926mAM dilhImAM For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra19 maLelI muslima konpharansamAM gAyanI kurabAnI dhArmika adhikAra hovAnA dAvAne spaSTa zabdomAM, dAkhalA-dalIla sahita InkAra karyo che. chatAM khAsa karIne hiMdu koMgresIo, muslimenA A na sAbita thaelA dAvAne AgaLa karI govadhabaMdhIne sakhata virodha kare che, paNa dArU pIvAnI IslAma dharma sakhata manAI pharamAve che, chatAM islAmI zarIyata AgaLa karIne saMpUrNa dArUbaMdhInI mAMgaNIne na te muslime. Teke Ape che, na te sikyularisTa hiMdue. | dArU vinAzaka badI: - e sAcuM che ke moTA bhAganA muslima ane pazcimI raheNuMkaraNIthI aMjAI gaelA amuka uccavarNanA hiMdue, jemAM hiMdu pradhAne paNa AvI jAya che, teo dArU pIe che, ane dArUnA dhaMdhAmAM tema ja koI koI te dArUnI dANacerImAM saMDovAyelA paNa che. chatAM dAru pIvAthI hiMdudharmanA Adezane ke islAmanI zarIyatane bhaMga. nathI thate ema kahI zakAya nahi, temaja dArU e eka mahAvinAzaka badI nathI ema kahI zakAya nahi. - briTiza zAsana pahelAM dArUnI badI bhAratamAM keTalI vyApaka hatI. te jANavuM muzkela che. chatAM pazcimanA deze jeTalI te vyApaka na hatI. e cekasa che, kAraNa ke pazcimamAM dArU pIvAnI dhArmika manAI nathI,. eTaluM ja nahi. samAjamAM paNa dArU pIve e halakuM kAma nathI: gaNAtuM. tyAM dharmaguruo mATe paNa madirApAna ane mAMsAhAra sAmAnya. niyama che. jayAre bhAratamAM tema nathI. brAhmaNe ane vai te dArU pItA ja nahi. kSatriya-zeDaghaNA-pItA, chatAM na pInAre vaga moTo hatA, kAraNa ke ene sAmAjika badI tarIke mAnyatA maLelI hatI. zudromAM be vibhAgo hatA : amuka kemAM dArU pIvAte, te kaI kaI jJAtimAM sArAmAThA prasaMge dArUnI lahANI paNa thatI ane kaI kaI jJAtimAM enI kaDaka manAI hatI. dArU pInArAne jJAti taraphathI sakhata nasiyata thatI. moTA bhAganA For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 muslimo pazu dArUne 'aDakatA nahi. mAtra meTA amIra-umarAvA ane navAbA ke sulatAne dArU pItA. ja eTale pazcimanA dezonI sarakhAmaNImAM ApaNe tyAM mAMsAhAra nAmanA ja hatA ane madirApAna maryAdita hatuM. kSatriyAmAM pazu meTA bhAge dArU nahi paNa aphINano cAla hatA ane aphINa levA mATe sabaLa kAraNa paNa hatuM. aphINathI laDAImAM thatAM ghAnI veDhanA asA anatI naThuiM ane Djha jaladI AvatI. navAbe pazu dArU karatAM aphINanuM sevana vadhu karatA. mAMsAhAra karanArA ane dArU pInArAo hiM'du samAjamAM ane muslima samAjamAM paNa halakI koTinA manAtA. aMgrejoe Apelu pretsAhana mAMsAhAra ane madirApAnane a Mgrejoe pretsAhana ApyuM. tema karavAmAM temanA e irAdA hatA (1) je loko mAMsAhAra tarapha na vaLe, eTale ke gAmAMsa ane DukkaranuM mAMsa khAtA na thAya ane dArU na pIe te khristI pAdarIe ke jeo badhA prakAranuM mAMsa akarAM tiyAMtiyAnI peThe khAtA ane dArU paNa pItA, temane leAkeA peAtAnA karatAM pazu hulakA gaNe, ane je lekanI najare pote halakA dekhAtA hatA te leAkeAne A pAdarIe khristI banAvI zake nahi. (2) ma dezanI vizALa vastI-saMkhyA dArU pItI thaI jAya te, surApI dArUnuM eka moTuM bajAra ahIM khUlI jAya, ane A dezanuM zASaNa karavA mATenu eka hathiyAra temanA hAthamAM Ave. aMgrejI khANIpINInuM anukaraNa ma'gAlamAM jyAre aMgrejoe pagadaMDI jamAvyo tyAre tyAMnI prajA, aMgrejoe bhAratIya rAjavIenI udAratA, bhalAI ane dayAnI bhAvanAne lAbha laIne dagA-phaTakAthI ane pAchaLathI lazkarI maLathI je je pradezezane kabajo lIdhA tyAM sattAnA jorajulama karIne peAtAnA je vepAra jamAvya ane aDhaLaka sapatti meLavavA lAgyA tethI, tathA temaNe bhAratIya rAjavIe sAmenAM yuddhomAM lekane dagATakAethI meLavelA vijayAthI For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 ane, je leke temanI bhAratavirodhI pravRttiomAM temane sAtha Apatae temane maLatA rAjakIya, Arthika ane sAmAjika puraskArathI evA te aMjAI gayA ke aMgrejonI raheNIkaraNI, khANIpINI vagerenuM anukaraNa karIne pitAne sudhArAvAdI gaNAvavAnI harIphAI cAlI. teo pitAnI putrIonAM nAma paNa aMgrejI rAkhavAmAM, gharamAM paNa aMgrejI bhASA belavAmAM ane dareka prakAre aMgrejonuM anukaraNa karavAmAM moTAI mAnavA lAgyA. jethI dArU ane mAMsAhAranI badIe phelAvA lAgI. madirApAna phezana banI gaI mAMsAhAra karI ane dArU pIve e bhadra lokomAM sudhAraka hevAnI, pragativAtI havAnI, krAntikAra hovAnI mAnyatA ghara karavA lAgI. e rItanA jIvanane virodha karanArA saMkucita mAnasanA, jaDasu, pratyAghAtI, sudhArA virodhI gaNAI, saraskArathI pratiSThA pAmelA loko dvArA avahelanA pAmavA lAgyA. dArU ane mAMsAhAra ucca aMgrejI keLavaNI lIdhelA vargamAM ane sarakAramAM ucca Asane beThelAo mATe phezana banI gaI. zrImunazIjI eka sthaLe lakhe che ke teoe jyAre parIkSA pAsa karI ane hAIkorTamAM prekiTasa zarU karI tyAre ucca vakIlamomAM paNa madirApAna eka phezana thaI paDI hatI. ' chatAM dArU pravezI zakyo nahIM dArUbaMdhIne kAyado na hate. dArU pIvAnuM sIdhI ke ADaktarI rIte sarakAranuM pretsAhana hatuM, chatAM dArU prajAnA vizALa Ama samudAyamAM pravezI zakyo nahi, kAraNa ke dhArmika bhAvanAe ane sAmAjika - kAyadAe tene prabaLa pratikAra karyo. bhadra gaNAtI ucca jJAtiomAM dArU pIve e dhArmika ane sAmAjika gune gaNAtuM hatuM ane e pInArAe jJAtithI bahiSkRta thavuM paDatuM ane bahiSkAra pAcho kheMcAvA. mATe bhAre daMDa bhara paDate, prAyazcita karavuM paDatuM ane zAstrokta rIte dehazuddhi karavI paDatI. game tevA ucca Asane beThelI vyakti paNa je dArU pIe te lekenA aMtaramAM tenA mATe mAna rahetuM nahi.' For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 "lAkamAnasa lokone dArUthI dUra rahevA pharaja pADatuM. dArU pInArA mATe dArUDiyAnuM ghaNAjanaka vizeSaNa vaparAtuM. lazkaramAM dArUnA praveza briTiza zAsana pahelAMnA rAjapUta rAjavIonAM lazkarImAM dArUne pracAra na hateA lazkaranI sAthe bhATa-cAraNA rahetA ane teo rAmAyaNa tema ja mahAbhAratanA yeddhAnI yazakathAo kahIne lazkarane pAnA caDAvatA. aMgrejonI rIta juThThI hatI. te lazkaranI sAthe dArUnA degaDA rAkhatA ane sainikone chUTathI dArU pIvaDAvatA, jethI dArUnA nazAnA josamAM te laDAImAM TakI rahe. mAnavasvabhAvanI A eka vicitra hakIkata che ke, te sadguNa -jaladI nathI karatA, paNa dugu Nu jaladI grahaNa kare che. lazkaramAM dArU AvyA pachI mATA bhAganA hiMdu-muslima sainike dArU pIvA lAgyA. huve temane te Avazyaka lAgatuM hatuM ane sarakAra pIvAnI suvidhA karI ApatI hatI. ; A sainika mATe bhAge gAmaDAMomAMthI AvatA ane rajA upara hAya tyAre ke nokarImAMthI nivRtta thaIne pAchA gAmaDAMomAM jAya tyAre dArUnI Adata potAnI sAthe laI jatA ane tyAM bIjA lAkone paNa tenA cepa lagADatA. Ama briTizaronI maherabAnIthI dArU makkamapaNe dhIme pagale bhAratamAM prasaravA lAgyA, gAMdhIjIe sapUrNa dvArUdhInI mAgaNI karI AnA pratikAra samAjanAM kAyadAnAM baMdhanathI thatA ane dhama guru, saMtA ane sAmAjika kAryakaro paNu, vyasanamuktinI jhuMbeza dvArA tenA pratikAra karatA. gAMdhIjIe A pratikArane vega Apyo. saMpUrNa dArUbaMdhI karavAnI sarakAra pAse mAgaNI paNa karI ane asahukAra AMdolanamAM tema ja satyAgraha AMdolanamAM dArU-tADInI dukAno upara pIkeTiMga karavAnA kAryakrama mukarara karyA. A pIkeTiMgamAM strIone AgaLa AvavAnI hAkala karI, kAraNa ke For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 nArU pIvAnI AdatathI puruSanA julamane sahu prathama zikAra strI ane che. mIThu benI, pITITa ane kasturabA jevI sannArIonI AgevAnI nIce hajArA strI-puruSoe dArU-tADInI dukAne upara pIkeTiMga karI dArU vecanArAo, dArU pInArAo ane polIseAnA hAthe asahya apa mAnA sahana karyo, gALA khAdhI, mAra khAdhA, jelamAM gayAM, ane geLIbArAne paNa sAmanA karyo. mubaI pradeza koMgresa kamiTInA sekreTarI zrI AbidaalIleminTana raoNDa upara gALIthI ghavAyA pazu kharA. dArU sAme leAkAnA puNyaprakopa vadhavA lAgyA. rajavADAMnA kumArI ku? kema caDayA ? - tA bIjI taraphathI 1857nA baLavA pachI dezI rajavADAMo sAthe aMgrejoe je navA karAro karyo te karAronI rUe rAjavIone pAtAnA kuvarIne aMgreja sarakAre nakkI karelI keLavaNI levA temaNe khAsa UbhI karelI kumAra kaoNlejomAM mekalavA paDatA. tyAM emanI AsapAsa evuM vartuLa gaThavI devAmAM AvatuM ke je A ucharatA kumArIne dArU, reIsa vagere aneka jAtanA kuchaMde caDAvI detA. A kumAza jyAre gAdIe Ave tyAre paNa temanI AsapAsa AvA nazAmA gAThavAI jatA. dArUnA vepArIe AvA binaanubhavI rAjavIone kamANInI lAlaca ApI dArUnA vepAramAM paNa sIdhI ke ADakatarI rIte joDI detA ane Ama potAnuM hita sthapAyA pachI dArUne pracAra vadhAravAmAM rAjavIone, mahAjananA je prabhAva hata te osarI gayuM. ane dArU, reisa, paradezI saMskRti ane paradezI vicAradhArAomAM rasa dharAvanArAone prabhAva vadhI gayA. gunAnI sajA sAme DhAla aMgrejoe je kAyadAo ghaDyA te kAyadAo dezI rAjyamAM svIkArAyA, ane te kAyadAomAM koI gunegAra ema sAbita kare ke gunA karatI vakhate te pIdhele hatA, te kAM te chUTI jatA athavA haLavI sajA pAmatA. eTale mArAmArI, khUna vagere gunA karatAM pahelAM For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 loko dArU pIne gune karatA ane haLavI sajA pAmI chUTI jatA. Ama asAmAjika tamAM dArU e gunAnI sajA sAme hAlarUpa banI gaye. chatAM dArUne dhadha karavA koI ucca varNane hiMdu ke musala mAna vepArI bhAgye ja AgaLa Avate. mukhyatve dezI ane paradezI. baMne prakAranA dArUne vepAra pArasI kemanA hAthamAM hatuM ane gAmaDAM emAM, govadhanI nIti, bhAre caMdyoga ane jaMgalanA nAzathI je bekArI vadhatI hatI, tethI muMjhAIne khUba ja pachAta jJAtionA. mANaso dArUne baMdha karatA. e leke tADanAM jhADa chedI temAMthI tADI. bhegI karI zaherI vepArIone pahoMcADatA ane gAmaDAMmAM vecatA. lokamAnasane prabaLa virodha dArUbaMdhIne kAyado na hate chatAM dArUnA pracAra ane vepArane sarakAranuM pretsAhana hatuM, chatAM, dArUnA phelAvAnI gati maMda hatI. lekamAnasane virodha prabaLa hatuM ane e virodhane gAMdhIjI vAcA ApI rahyA hatA. sarakAra ane hita dharAvatA rAjavIe dArUnI badI vistAravA mathI rahyA hatA, lagabhaga tamAma jJAtionA kAyadA vaDe samAja tene pratikAra karI rahyo hate. saMskRti ane duSka vacce - bhAratIya ane paradezI vicArasaraNI vacce - A satata cAlyA karatA saMgharSa daramiyAna svarAja AvI paDyuM. | svarAjya prApti pachI svarAja maLyA pachI Arthika nIti kevA prakAranI hovI joIe, te mATe kesamAM be chAvaNIo hatI. eka gAMdhIjInI AgevAnI nIcenI gAya ane carakhAAdhArita bhAratIya arthanItinI ane bIjI zrI naheranI pazcimI zoSaka ane hiMsaka arthavyavasthAnI himAyata karatA mUDIvAdIo, samAjavAdI ane sAmyavAdIonI. gAMdhIjIe akhila bhAratIya carakhAsaMghanI ane akhila bhAratIya grAmodyoga saMghanI sthApanA karI hatI. dArUbaMdhInI ane gehatyAbaMdhInI For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bulaMda avAje mAgaNI karI hatI. teo khAdIne mAtra eka kapaDAne TukaDo nahetA mAnatA. teo vAraMvAra kahetA ke khAdInI mArI vyAkhyAmAM khAdI uparAMta samasta grAmaudyoge, dArUbaMdhI, gehatyAbaMdhI vagere AvI jAya che. * " naherUe 1934 ke 1936mAM muMbaImAM moTA udyogapationI konpharansa bolAvI AjanapaMcanI sthApanA karI ane moTA bhAre uloge vikasAvI dezane meTA audyogika dezenI haroLamAM mUkI de evI himAyata karI. A AyojanamAM dArUbaMdhIne, gehatyAbaMdhIne, dharmane, saMskRtine, gAmaDAMonI unnatine kAMI sthAna na hatuM. mAtra meTA audyogika . ekamenAM hite ane temanI samRddhinA rakSaNa tema ja vikAsanI vicAraNA ja mukhya hatI. pazcimI vicArasaraNIthI gAyelA neharue gAMdhIjInI karelI avagaNanA | svarAja AvyuM ane gAMdhIjI merAyA. svataMtra bhAratanA prathama pradhAnamaMDaLe sattA grahaNa karI, te divase gAMdhIjIe Adeza Ape khAdI sahune maLe tema kare." A khAdI zabdamAM upara jaNAvelI tamAma bAbate samAI jatI hatI. paNa neharunI chatrachAyA nIce mUDIvAdIonA pratinidhio samAjavAdanA billA lagADIne tipitAnA mAlikonAM hita sAcavavA mATe naheranI AsapAsa goThavAI gayA hatA. - pradhAnamaMDaLanI pasaMdagImAM ane racanAmAM A baLavAna saMgaThita vargone hAtha hatuM ane aMgrejoe keLavIne pazcimI arthavyavasthA, samAjavyavasthA ane vicAradhArAne amala karavA taiyAra karelA niSNAta rAjyanAM cAvIrUpa sthAne rahIne pradhAnamaMDaLanI deravaNa karatA hatA. * neharunI rUkha joIne khAdImaMDaLe niSkriya thaI gayAM. neharUe jenI varSo pahelAM racanA karI hatI te AjanapaMca jhaDapathI gatizIla For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banyuM ane samAjavAdane-samAjavAdI samAjaracanAne-nAda gAjate karavAmAM AvyuM, paNa A samAjavAdI racanAmAM dArUbaMdhIne sthAna na hatuM, tenI koI vyAkhyA paNa na hatI. enI pAchaLa hatI. mAtra vargavigrahanI zakyatAo. mAtra cUMTaNIo jItavA mATe gAMdhIjInA nAmane upayoga te cUMTaNI jItavAmAM gAMdhIjInA nAmane upaga thaye hate. pradhAne hajI khAdI paheratA hatA. svAdhInatAnI laDatanA aThaga senAnI ane gAMdhIjInA jamaNA hAtha samA AcArya kRpalANI ane gAMdhIjI jemane maharSi kahetA evA ajoDa cAritryazIla zrI puruSottamadAsa TaMDana jevAne pheMkI devAmAM AvyA. svAdhInatAnA yuddhamAM jemaNe kadI kaze bhAga lIdhe na hate evI ane paradezI saMskRti ane vicAra . dhArAnI prabaLa himAyatI vyaktione pradhAnamaMDaLamAM sthAna maLavA, lAgyuM. A badhAM pagalAMthI leka hebatAI na jAya mATe gAMdhIcIyA mArge cAlavAnA pitAnA nirNanI jAherAta vAra-tahevAre pradhAne karyA karatA ane "ame gAMdhI-cIdhyA mArge cAlIe chIe" evI leke upara chApa pADavA kaI kaI sthaLe dArUbaMdhIne kAyade jAhera thaye. ' aMtarAyarUpa gAmaDAMo pazcimI arthavyavasthAnA phelAvAmAM gAmaDAMo aMtarAyarUpa hatAM. paradezI vicAradhArA temane gaLe utAravAnuM muzkela hatuM. eTale temane bhAMgavA ane paradezI zeSaka-hiMsaka arthavyavasthAnA phelAvAmAM aMtarAyarUpa bane, evI bhAratIya arthavyavasthAne nirmULa karavA tenA pAyArUpI gerakSA, vanarakSA, bhUrakSA (bhUdAna mATe) ane jalarakSA karavAnA siddhAMtene avagaNIne vizALa pAyA upara gohatyA zarU karI jenA pratyAghAta bAkInAM traNe kSetro upara paDyA, jene pariNAme dArUbaMdhInI saphaLatA sAme moTA avarodha AvI paDayA. sAthe sAthe paMcavarSIya yejanAe je jhaDapathI gAmaDAM bhAgyAM ane gAmaDAnA kArIgaronI hijarata zaheramAM zarU thaI, teNe paNa dArUbaMdhInA A kAyadAnA pratikAranuM kAma karyuM. For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha prajAnI chAlanA dArUbaMdhIne kAyade e mAtra "ame gAMdhI-cISya mArge jaIe chIe evI kone pratIti karavAne daMbha hate. vizALa prajA samudAyanI eka bhAre chalanA hatI, ema mAnavAnuM eTalA mATe mana thaI jAya che ke dArUbaMdhI sivAya khAdI, grAmya-udyoga, govadhabaMdhI, gAMdhIjIe cI ghelI keLavaNuMne prakAra, gAmaDAMone samRddha karavAnI vaijanAo e tamAma kSetroe kazuM ja karavAmAM AvyuM nahi. govadhanI jhaDapa vadhArI, gAmaDAonI bekArI vadhe evAM pagalAM levAyAM ane dArUbaMdhIne kAyade eve te vicitra ane aNaghaDa je ghaDAye ane ene amala paNa evA DhaMgadhaDA vinAne hatuM ke ene dArUbaMdhIne kAyado ja na kahevAya. dArU pIvAnI ke vecavAnI kriyA e gune na bane te paNa enA sthaLa para e gune banate. dA. ta., berIvalImAM tame dArU pIo ke vece e guno hate. thoDAka ja mAIla dUra vasaI jaIne tyAM vece ke pIe te gune na hate. vaLI vasaIthI cAra AusanI bATalI karIne dArU muMbaI zaheramAM lAve te gune hatuM, paNa vasaIthI peTamAM ThAMsIne lITara dArU laI Ave te gune na hatuM. Ama A kriyAnA sthaLazede mANasa gunegAra ke nirdoSa gaNAte. chatAM prajA macaka nahotI ApatI chatAM dArUbaMdhIthI lekone mATe samudAya rAjI thaye, samAjavAhIe, moTA udyogapatio, dArUnA vepArIo ane paradezIo nArAja hatA, samAjavAdIonI ane udyogapationI meTI dalIla e hatI ke dArUbaMdhIne kAyada karIne karoDonI Avaka rAjee zA mATe gumAvavI ne dArUbaMdhInA amala mATe karaDene kharaca deze zA mATe uThAve ? paNa 15ranI cUMTaNImAM prajAe dArUbaMdhInI tarapheNamAM pitAne cukAdo ApI dIdhuM. muMbaInA majUra lattAmAM te samaye majUronA betAja * * * For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bAdazAha gaNAtA eka samAjavAdI AgevAna cUMTaNI laDI rahyA hatA. teo dArUodhI karavAnA prakhara vidhI hatA. te dhama, saMskRti, nIti vagere karatAM paisAnI Avakane vadhu mahattva ApatA haze, eTale temaNe cUMTaNInA be divasa pahelAM jAherAta karI ke jo samAjavAdIe sattA para Avaze te dAbhaMdhIne kAyade kADhI nAkhaze. leAkeAne pUrI khAtarI hatI ke, majUrAnA A khetAja bAdazAha . jaMgI bahumatIthI cU'TaNI jItI jaze, paNa temanA A nivedane temanI jItanI tamAma zaktionA aMta ANyA. lekAnA bhAre Azcaya vacce temanA bhUDa parAjaya thayA hatA, kAraNa eka ja hatuM.. temaNe mAnyuM haze ke meTA bhAganA majUro dArU pItA hAya che. temanA mata meLavI levAze. eka dArUDiyAnA kuTuMbanA bethI pAMca sabhya ane AjubAjunA pAMcapacIsa paDezIone e eka vyakti bhAre AphatarUpa banatI hAya che, eTale dArU pInArA majUronI strI, kuTubIjanA ane paDozIoe A betAja bAdazAhane jAkAro ApI dIdhuM. verAo paNa lAkoe svIkAryo dArUbaMdhIthI rAjyAne je Avaka thatI te baMdha thAya tenA khADA pUravA ane dArUbaMdhIne amala karavA mATe paDatA kharce'ne paheAMcI vaLavAnAM bahAnAM nIce pradhAnama`DaLAe loko para gharaverA ane vecANuveza lAvA, jenA paNa lekAe vinAvidhe svIkAra karyo. dArUbaMdhI lAvavAnI lAkonA aMtaranA icchAnA e paDadhe hatA, paNa sarakAra pakSe ane prAtasAda anukULa na nAvaDyo. jema samaya pasAra thatA gayA tema sarakArane dArUbaMdhInI saphaLatA karatAM karaverA vadhAravAmAM vadhu rasa jAmatA thayA. kevI hAsyAspada sthiti laDAinA medAnamAM sAmasAmA lazkaranI chAvaNIo paDI heAya evA dekhAva dArUbaMdhI karanArA rAjyamAM thai paDyo. amuka cAkkasa vistArAmAM dArUbaMdhI, enI bAjunA ja vistArAmAM dArUbadhI nahi. pInArA mATe For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra29 bhAge zaheranA vistAramAM, pradhAne ane temanA sacI ane amala- ' dAre paNa pInArA ane te vistAramAM dArUbaMdhI, eTale sAme cheDe nirakuMza vistAramAM dArU lAvavAnA yUha racAyA. e aTakAvavA lisa pharsanI vyavasthA karavI paDI; paNa vadhatI moMghavArIe A cekIdArane paNa A cokI dvArA ja kamANI karavAnI taka maLI gaI. kalamanA eka jhATake AMcakelI sattA dArU sAmene sahuthI pracaMDa gaDha hatuM, jJAtione. dArU pInArAe sAme ke bIjA anaitika kAryo ke sAmAjika gune karanArAo sAme pagalAM levAnI sattA. sarakAre kalamane eka jhATake A sattA AMcakI lIdhI. e sattAno upayoga karanArA sAme jelanI sajAne bhaya ubhuM karyo. - paradezI vicAradhArA, paradezI raheNIkaraNI, dArU-mAMsAhAra vagere rASTrIya bhayane DArI rahelA jJAtio rUpI siMhanA dAMta ane nakha kApI dviIdhA. pachI te ziyALe paNa ene cUMthI ja nAkhe ne? jJAtionI sattA eTale mahAjananI sattA; paMcAyatanI sattA. e nimULa karIne gAMdhIjInA paMcAyatarAjanA siddhAMtamAM ja suraMga mArI, ane jJAtione nibaLA banAvI. eka taraphathI temanI nAbUdI mATe pracAra zarU karyo, bIjI taraphathI emane kaThapUtaLIo jevI banAvI. cUMTaNI jItavAnA ramakaDA rUpe emanI hastI TakAvI rAkhI. aMgrejo je na karI zakyA, te dezI agrejoe karI batAvyuM - videzI vicAradhArA, videzI saMskRti ane videzI arthavyavasthA - temaja videzI raheNIkaraNI sAme baso varasa sudhI TakI rahelA gaDhane teDI nAkhIne upara lakhelAM tamAma dUSaNenA phelAvA mATe mAga mikaLe karI nAkhyuM ane dezamAM dArU tema ja mAMsAhAranuM pUra pharI thALavAnI zarUAta thaI. aMgrejo je IcchatA hatA, te paNa karI zakavAnI hiMmata na karI zakyA, te temanA ziSyae A pradhAnamaMDaLanA hAthe karI batAvyuM. For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra30 dArU pIvAnuM kevI rIte vyApaka banatuM gayuM ? lekene khristI banAvavAmAM sahuthI moTuM vina hatuM dArU ane mAMsAhAra pratye lekene virodha ane enI sAme satata jAgRta rahetI. jJAtiprathA. paNa gAnI bhayaMkara katala karI, temanAM cAmaDAMnI bhayaMkara nikAsa dvArA temaNe harijana-kemane sAmudAyika rIte bekArI ane garIbInI gartAmAM haDaselI dIdhI ane pachI temanI vacce pAdarIone khristI dharmanA pracAra mATe cheDI dIdhA. khristI dharma pratyenA anurAgathI kaI khristI banyAne dAkhala bhAgye ja maLaze, paNa bekArI, garIbI ane bhUkhamarAthI bhIMsAvA lAgelI harijana-kemamAMthI paisAnI, Arthika sahAyanI, nekarInI lAlaca leke khristI thavA lAgyA. je khristI thayA temAMthI je UMcI keLavaNI laI zakaze temane rAjyamAM ucca hoddAo upara gaThavI devAya ane jeo khristI banatA gayA temane dArU pIvAnI chUTa maLatI gaI ane dArUnuM bajAra vistRta thatuM gayuM. muMbaI jevA zaheramAM khristIonI ane pArasIonI vastI gaNanApAtra saMkhyAmAM hatI. temane dArU pIve e sahaja hatuM ane temanA mATe aMkuzarahita vistAramAMthI dArU AvavA lAgyo. paMcavarSIya yojanAonA jekTomAM ane navAM UbhAM thatAM kArakhAnAMomAM paradeza bhANa AvelAone sthAna maLavA lAgyuM tema tema paradeza tarapha navI peDhIne dhasAre pazcimanI keLavaNI levA mATe vadhate gaye ane moTA bhAganA dArUnI Adata keLavIne pAchA AvatA. gayA ane temane cepa temanI AsapAsanAomAM phelAye. - Ama pradhAne, sacI, moTA amaladAre ane paradezathI ucca keLavaNa laIne AvanArA kuTuMbamAM dArU pIvAnI eka phezana thaI paDI. pragatimaya jIvana jIvavAnI e eka sahaja rIta banatI gaI. * paradezI dArUnI mAMgathI dArUnI dANacorI vadhatI gaI. meTAM kArakhAnAMone mAla pUro pADe che, tene mAla le hoya ke kArakhAnAnI ejansI levI hoya, dareka bAbatamAM paradezI dArUnI bATalI For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka calaNI vastu banI gaI. paradezI dArUnI khAlI bATalImAM dezI dArU bharIne vecAvA lAgyuM. dArU gALavAnI gerakAyadesara bhaThThIe rAjabhavananA bagIcAthI mAMDI zaheranI gaTara sudhI phelAI gaI. gAmaDAMomAMthI hijarata karatA bekAronI jhUMpaDapaTTIomAM dezI dArU, paradezI dArU ane dANacerInI bIjI cIjavastuonA Dhaga thavA lAgyA ane e kendramAMthI nAnA-nAnA chokarAo, bhikhArIe ane pheriyAo mAraphata zaheramAM sthaLe sthaLe pahoMcavA lAgyA. chatAM pradhAne ghamaMDamAM rahetA zaheranI dArUbaMdhInA kAyadAbhaMganA kesanI DhagalAbaMdha phAila vadhavA lAgI. korTonA kampAunDamAM pakaDAelAM dArUnAM pIpanA gaMja vadhavA lAgyA ane chatAM pradhAne evA ghamaMDamAM rahetA ke ame dArUbadhIne saphaLa banAvI che, pradhAne pAse leke phariyAda kare ke ahIM dArU gaLAya che, te javAba maLatuM ke, "tame ja pItA lAge che. nahi te tamane kema khabara paDI ke ahIM dArUnI bhaThThI che?" pilIsamAM phariyAda thAya te tenI khabara dArU gALanArane poMcI jatI ane phariyAda karanArA ghaNe vakhata jAnanA khatarAmAM mukAI jate. dhIre dhIre gRhaudyoga - have e eka mabalakha kamANI ApanAra gRhaudyoga athavA AyAtI vepAra thaI gaye. je mANase sAdhAraNa sthitinAM kuTuMbamAM gharakAma karatA teo A dhaMdhAmAM paDIne baMgalA ane moTaranA mAlika banI gayA. eTale navI UgatI peDhIne vadhatI jatI moMghavArInA jamAnAmAM dArUnA vepAramAM paDI paisA kamAI levAnI lAlasA rokavI e mukela banyuM. ati ucca gaNAtA dhArmika kuTuMbanA nabIrAo dArUnI dANacorI ane dArUnA vepAramAM goThavAI javA lAgyA, kAraNa ke have jJAtine ane sAmAjika bahiSkArane bhaya nAbUda thaI gayuM hatuM ane dArU pIve e phezana, Adhunika jIvana jIvavAnI sahaja rIta banI gaI hatI ane dArUnA vepAra ane dArUnI dANacerI aDhaLaka paise kamAvAnAM sAdhana banyAM hatAM. For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3ra A ke anyAya duHkhada Azcarya e che ke dArUbaMdhInA kAyadAne bhaMga karanArane pramANamAM mAmulI sajA thAya, paNa te jJAtinA AgevAna dArU pInArA ke vecanArA sAme pagalAM le te e AgevAnene jelanI sajA thAya ! bhAratamAM jema siMha, vAgha, magara jevAM hiMsaka prANIone rakSaNa maLyuM che ane temanA mATe abhayAraNya vistAramAM che, paNa gAya ane bIje nirdoSa paNa ati upayogI pazuonI kalAta mATe nIta navAM katalakhAnAM karoDa rUpiyAno kharca baMdhAya che, tema dArU pInAra ke vecanArane sarakAra mAmulI sajA kare che, paNa dArU sAme prabaLa pratikAranI sUjha ane niSThA dharAvanArI jJAtisaMsthAonA AgevAnene A sAmAjika gunegArane sajA karavAnI sattA nathI ane kadAca teo tema kare te AkarI sajAnA lega banI jAya. dArU sAme majabUta killebaMdhI teDI nAkhI bhAratamAM siMha, vAgha, dIpaDA, haraNa, nIlagAya vagere pazuo nAmazeSa thaI gayAM che e sAcuM, paNa te kAMI zikArIo dvArA nAza nathI pAmyAM. zikAra te A dezamAM yugethI thatuM AvyuM che. upara lakhelA vanapazuonA nAzanAM mULa zevadhanI nItimAM rahelAM che. govadhanI nItie baLataNa mATe chANane puravaTho kApI nAkhe eTale ke e baLataNa mATe jaMgale kApyAM. jaMgala kapAyAM eTale A vanapazuonAM AzrayasthAne gayAM ane jamIna devAIne jaLAzaye sukAI gayAM. eTale vanapazuo bhUkhyAMtarasyAM pANI vinA ane taDakA sAme vRkSonA rakSaNa vinA taraphaDIne nAza pAmyAM, ane A deSane Tepale zikArIo upara DhaLI pADavAmAM AvyuM. - te ja pramANe je saMsthA dArU sAme majabUta killebaMdhI samI hatI tene majabUta karavAne badale teDI nAkhI ane dArUbaMdhIne kAyado pitAnA hAthamAM rAkhe paNa sarakArI kAyadAnA hAtha jeTalA lAMbA thAya teTalA vadhu nirbaLa bane e svAbhAvika che. e nirbaLatA upara DhAMka For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 pichADA karavA jJAtione vagAvavAnI koI taka dezanetAo jatI karatA nathI. sarakArane dArUbadhI karavAmAM rasa ja karyAM hatA ? vaLI, ema mAnavuM ja paDe che ke sarakArane dArUbaMdhI karavA karatAM tene dekhAva karavAmAM ane enA kharacane pahoMcI vaLavA karabhAraNa vadhAre javAmAM rasa hatA, kAraNa ke jo dArUkha"dhI saphaLa karavAnI niSThA hAta te dara varase dArUma'dhInA gunA vadhatA jatA hatA; tenuM kAraNa zaiSavA prayatna karyAM hAta. dara varase dArUnA aDDA upara daroDAnI saMkhyA vadhatI hatI. dArUnI dANucArI vadhatI hatI ane korTamAM dArUbaMdhI kAyadAnA bhaMga mATe kesA paNa vadhatA jatA hatA. e ja vastu puravAra karatI hatI ke dArUbadhInA aMcaLA nIce dArUnI badI phUlIphAlI rahI che. gerakAyadesara dArUnA aDDA vadhatA hatA. e dhadhAnI harIphAIne kAraNe -gu'DAgIrI, mArAmArI ane khUnAmarakI pazu vadhatAM hatAM. leAkeAne eka bAju dArU pInArAo taraphathI, bIjI bAju enA dhaMdhAdArIo taraphathI ane trIjI bAju niSphaLa dArUbadhI mATenA bephAma karavadhArAthI je yAtanAo sahana karavI paDe che, tenA khyAla pradhAnone kathAMthI Ave ? kAraNa ke temane mana te eka kA" mATe, kharaca vadhumAM vadhu karavA emAM ja gaurava hAya che. kAyaOsiddhinI paravA nathI hotI. vaLI, AmAM te temanI niSThA paNa kayAre hatI? kAryakaronI paNa e ja maneAdazA AvI ja manedazA kA karAnI pazu hatI. eka bahu ja jUnA gAMdhIvAdI ane saMniSTha kAryakare acAnaka dhaDAko karyo ane saMpUNu dArUbaSInA kAyadA karavA mATe AmaraNa upavAsa upara UtaryonI jAherAta karI. me' temane patra lakhyuM ke, "tame ceAgya nathI karyuM. tamAre jAhera prajAne pahelAM jaNAvavuM joItuM hatuM. rAjyane neTisa ApavI joItI For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 hato" vagere. temaNe mane jaNAvyu ke "tame, mArA ane pradhAnAnA saMbaMdha nathI jANatA. huM jyAre muMbai AvIza tyAre tamane samajAvIza." cAra-cha divasa pachI zrImatI indirA gAMdhInI daramiyAnagIrIthI temaNe upavAsa cheDI dIdhA. thADA divasa pachI vaLI, pharIthI AmaraNa. upavAsa para UtaravAnI jAherAta karI. te vakhate zrI vinAmAjInI samajAvaTathI upavAsa cheDavA. pachI muMbaImAM huM temane maLyA ane pUchyu ke " tamane dArUaMdhInA kAyadA joIe che? ke dArUbaMdhI joie che? jo dArUbaMdhI. joitI hAya te te kevI rIte karavI ane saphaLa banAvavI e vicAravuM jarUrI che. cAlu nIti tA dayAjanaka rIte niSphaLa nIvaDI che. jo dArUbaMdhInA kAyadA joitA heAya te jue mahArASTra sarakAra ke gujarAta sarakAranA kAyadA. ahIM dArUbaSIkhAtAnA pradhAnazrI pAte ja dArU pIvAnI ane vecavAnI paramITa Ape che te jovA maLaze, ane su'baI zaheranA koi rastA evA nathI, jyAM tamane dArU na maLe. ane gujarAtamAM te gAmegAma jhUMpaDAMo ane pava tAnI guphAomAM paNa e mahattvanA gRhaudyoga tarIke mUlyAphAlyA che. gujarAtanI gAMdhIvAdI sarakArA varasamAM jeTalA rUpiyAnI khAdI ane bIjA grAmyaudyoganA mAla pedA nathI karI zakatA enA karatAM aneka gaNI vadhAre kiMmatanA dArU gRhaudyoga pedA kare che." tyAre temaNe kahyuM ke, amArA rAjyamAM kAyadA hatA ke skUla. ke maMdiranI AsapAsa 100 vAranA vistAramAM dArUnI dukAna karavAnI paramITa na ApavI. paNa hAlanI sarakAre e kAyado dUra karIne ane nizALA pAse dArUnI dukAna khAlI che." 'ra A kissAmAM paNa e ja sAbita thayuM ke A sanniSTha kAryakarane paNa dArU sAme vAMdhA haze tenA karatAM te pIvA ke vecavAnA sthaLa para vadhAre vAMdhA hatA ane dArU dUra karavA mATe AhUti ApavA taiyAra thaI gayA hatA, kAraNa ke mULathI ja kAyadA evA prakAranA thaDAyA ke lekIne dArU karatAM dArUnA sthaLa pratye ja viroSa jAge, For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra35 eka anubhava. 194ranI "kavITa inDiyA"nI laDatamAM huM jelamAM hatuM tyAre mArA uparane eka cekIdAra theDAM varasa pahelAM mane maLyuM. mane kahe, sAheba! mAre pagAra 194ramAM bAra rUpiyA hatuM. te divase mane karI jAya te zuM mAruM thAya enI bhAre ciMtA hatI, paNa have mAre pagAra se rUpiyA che, te paNa mane nekarInI paravA nathI." meM pUchayuM, kema? te kahe, "tamArI dArUbaMdhIe amArI veja. . gArInA daravAjA khelI ApyA che. Aje huM se rUpiyA kamAuM chuM. paNa je karI jAya te 50 rUpiyAnI mUDI vaDe mahine 250 thI. 500 kamAI zake tema chuM. vaLI teNe kahyuM ke, "tamArI dArUbaMdhIe amane gujarAna mATe te nizcita banAvyA che, paNa nekarI javAne bhaya nAbUda thavAthI niSThApUrvaka kAma karavAnI amArI bhAvanAne paNa khatama belA che. meM ene pUchayuM, "tame varasa sudhI pilIsakhAtAmAM nokarI. karI che, te tamAre zuM abhiprAya che? dArUbaMdhI saphaLa na thaI zake? dArUbaMdhI karavI jarUrI nathI?" te kahe, "sAheba! tamArA pradhAne, temanAM putra, sagAMvahAlAM ane mitro, A dhaMdhAmAM na hoya te dezamAM. paradezI dArU maLavuM muzkela thaI paDe." ' ' tamArA kAyadA ja evA che ke dArUbaMdhIne laMga karanArA karatAM. dArUbaMdhIne bhaMga karanArane pakaDanArAo upara vadhu jokhama hoya che.. pachI zA mATe teo e jokhama kheDavA karatAM temanA bhAgIdAra banI. mabalakha Avaka na meLave! - "dArUbaMdhInI jarUriyAta mATe pUcho te kahuM chuM ke, dArUthI. lokonI je satyAnAzI thAya che tevI bIjI kaI cIjathI thatI nathI. dArUthI je gunAkherI vadhI che tene tamane te khyAla ja na Ave." "leka gune karavA pahelAM dArU pIe che. gune karyA pachI, enI sajAmAMthI chUTavA dArU pIvaDAve che. kheDUta, majUra, vepArI ke For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra36 milamAlika koI A baMdImAMthI mukta nathI. dArUbaMdhI e Ajane sauthI moTo prazna che. pradhAne ja AmAM savAyA hoya tyAM zuM thAya?" * janatA sarakAra paNa gAMdhIjInI ThekaDI uDAve che - janatA sarakAre sattA grahaNa karyA pahelAM jyAre gAMdhIjInA samAdhisthaLe gAMdhImArge javAnI pratijJA lIdhI tyAre bhAratanA udyogapatio prajavaLI UDyA hatA. sarakAra sAme teo akhabAromAM puyapradepa ThAlavavA lAgyA hatA. paNa gAMdhImArge cAlavAnA zapatha - lIdhA pachI pharIthI mAtra samagra dezamAM dArUbaMdhI karavAnI ja vAta prasAravAmAM AvI. gAMdhIjInA jIvanakAryomAMnAM tamAma kAryo kelI devAmAM AvyAM. saMpUrNa govadhabaMdhInI mAMgaNI karIthI ThukarAvI devAmAM AvI. tene -badale navAM Adhunika katalakhAnAM, matsya-udyogane nAme rajanI abajo mAchalI mAravAnI yojanAo, IMDAM ane Dukakara tema ja gheTAM-bakarAMnA mAMsanuM utpAdana vadhAravAnI vaijanAo karavAmAM AvI. paNa, khAdI mATe ane grAmaudyoge mATe gAMdhIjIe nakkI karelI keLavaNu mATe kazuM ja karavAmAM AvyuM nathI. eTale have udyogapatione virodha sarakArane badale amuka pradhAne pUratuM maryAdita banI gayA che. dArUbaMdhInI vAta che ke -havAmAM ja che ane te paNa mAtra "ame gAMdhImArge cAlIe chIe." evuM lekanA manamAM ThasAvavA mATe. tene mATe cAra varasanI mudata TharAvavAnuM kahevAya che, je samaya daramiyAna kadAca A sarakAra paNa badalAI gaI hoya. tyAre pIlu medI kema cUpa rahyA hatA? chatAM A havAI vAtane paNa have te jAheramAM virodha thavA lAge che. kendra sarakAranA pradhAne pIe che. amaladAre paNa pIe che. udyoga ane vepAramAM te dArU have calaNI nANuM che. eTale temane paNa e kema paravaDe? zrI pIlu modIe te dArU pIvAne For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 mAnavaadhikArane viSaya banAvIne tene virodha kare zarU karyo che. savAla e che ke, A sikyulara sTeITamAM ghaNA dhArmika, dhaMdhAkITa mAnava-adhikAranA phuracA uDI gayA che, te samaye zrI medI kema cUpa rahyA hatA? dA. ta., khAMDanA kArakhAnAnA vistAramAM zeraDI ugADanArAone geLa banAvavAnI manAI pharamAvIne temane geLa banAvavAne adhikAra chInavI levAmAM AvyuM. A suvarNa aMkuzadhArA nIce lekene pitAnA managamatA dAgInA paheravAne ke pitAnI bacatane senAmAM salAmata rAkhavAne adhikAra chInavI levAmAM Avya, rezanamAM pitAne manapasaMda anAja khAvAne adhikAra chInavI levAmAM AvyuM. muMbaI ane tenAM parAMomAM lekane pitAnI gAya rAkhavAne adhikAra chInavI levAmAM AvyuM. pANIne jaththA ane samayanA rezana dvArA prajAne dhArmika prasaMgoe cakkasa samaye pANI meLavavAne adhikAra chInavI levAmAM AvyuM. A ' kaI sthaLe dUdhamAMthI paiDA banAvavAno adhikAra chInavI levAye, te kaI sthaLe rasagullAM banAvavA ane vecavAne tema ja khAvAne adhikAra paNa chInavI levAye. lekanA pavitra yAtrAdhAmane pavitra, svaccha ane hiMsAmuktarAkhavAne adhikAra chInavI levA, tema ja UgatI peDhIne potAnI yegyatAne dharaNe nokarI meLavavAne adhikAra paNa chInavI levA. kenA dhArmika kriyAo karavAnA adhikAra paNa gehatyA vagere dvArA. chInavI levAyA tyAre zuM medIsAheba nazAmAM hatA ke, e badhA chInavAI jatA mAnava adhikAranI temane khabara na paDI? bhAratamAM dArUbaMdhI thaI ja nathI. A hakIktamAM bhAratamAM dArUbaMdhI thaI ja nathI. "ame gAMdhIvAdI chIe" evI chApa upasAvavA athavA te "ame gAMdhIcIMdhyA mArge For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra38 -jaIe chIe" evI bhramaNAmAM prajAne rAkhavA mATe dArUbaMdhIne kAyade aneka kSatio rAkhIne ghaDavAmAM AvyuM che, ane e kAyadAnA pariNAme lokone je trAsa bhegava paDayo che, te trAsa bIjA koI sarakArI pagalAne pariNAme gava paDayo nahi hoya. leke dArU baMdhI mAge che dArUbaMdhInI kAyadAnI chetarAmaNa jALa ane temAMthI pragaTa thatAM duHkhe nathI mAgatA. .' ' saMpUrNa dArUbaMdhI zakaya che? eka vAta cokkasa che ke samAjamAM saMpUrNa dArUbaMdhI zakaya nathI. keIpaNa dUSaNa evuM nathI je kAyadA ane samAjanI jAgRti vaDe paNa saMpUrNa nAbUda thaI zake. ane dArU temAM apavAda na hoI zake. duSaNane kAyadA ane samAjanI sattAnA saMklana vaDe nAthI zakAya, ene aMkuzamAM rAkhI zakAya. eTale dArUbaMdhI saMpUrNa saphaLa thaI zake nahi. mATe dArUbaMdhInA kAyadAne virodha kare vAjabI nathI. mAtra e kAyado karavA pAchaLanI niSThA sAbita karavI joIe. ene vahevAru, banAva joIe. ane tenA amala mATe samAjane, dareka jJAtine sahakAra mAga joIe. sarakAra ane samAjanA sahakAranI eka rUparekhA taiyAra thavI joIe. zuM dArUthI rASTrane mabalakha Avaka thAya che? dArUthI mabalakha Avaka thAya che, e dalIla mAtra nabaLI nathI, vAhiyAta che ane Arthika kaTI upara paNa niSphaLa nIvaDelI che. game te prakAre Avaka meLavavAnI nIti bhAratIya vicAradhArA, hiMdu saMskRti ane hiMdudharmane maMjUra nathI. jo rAjya dArUmAMthI thatI ke vezyAgIrInI Avakane tyAya na gaNe te leke dANacorI, jugAramAMthI thatI Avakane zA mATe na AvakAre? A pazcimanI saMskRti ane pazcimanI vicAradhArAmAM, duzmanane harAvavA strIonAM zIla samarpavAmAM AMcako anubhavAtuM nathI. hiMda saMskRti ane hiMdu vicAradhArAmAM e hIna kRtya gaNAyuM che. cittoDane For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 bacAvavA padminIne alAuddInane seAMpI devA karatAM 25 hajAra 24pUtANIoe jauhara karavAnuM ane hajArA rajapUta vIrAe kesariyAM karI prANatyAga karavAnuM ucita dhAyuM hatuM. pazcima ane bhAratanI A e vicAradhArAonA samanvaya zI rIte thaI zake ? eTale pazcimanAM rAjye dArUma'dhImAMthI Avaka meLave che mATe ApaNe paNa meLavavI e dalIla ApaNI saMskRtine baMdhabesatI nathI. Avaka karatAM kharca vadhI jAya che dArU pIvAthI je gunA thAya che, je sAmAjika azAMti janme che, dArU pIvAnA pratyAghAtarUpe je darado thAya che - pachI te dArU pIvAthI thayAM hoya ke kuTuMbanA sabhyanI, tenA kuTuMbanA vaDAnI dArUnI latathI pedA thatI mAnasika ta gI ane bhUkhamarAne kAraNe thatAM hAya, e daraDhAnI sAravAra mATe ane jInAkherI DAmavA mATenA peAlIsadaLanA pagAranA ane kerTImAM vadhI paDatA gunAonA kesa calAvAmAM rASTrane je kharca karavA paDe che, te kharca Avaka karatAM vadhI jAya che. . prajAmAM dArUnI badInA phelAvA karavAmAM koI naitika, Arthika ke vaijJAnika DahApaNa nathI. ene mAtra samAjane adhegatimAM dhakelI daIne meLavavAnI ane peAtAnI nazAnI IcchA vagara harakate pUrI karavAnI rAkSasI lAlasAnA paDadhe ja che. pazu dArUbaMdhI kevI rIte karavI joIe? - dArUbadhI karavAnI prajAnA ghaNA moTA bhAganI mAgaNI e temanA gAtmAnA avAja che. eTale e karavI ja joIe ane te evI rIte ravI joIe, jethI prajAne trAsa bhogavavA na paDe. enA nAme karadhAraNamAM kacaDAvuM na paDe ane leAkInI salAmatI jokhamAI na jAya. paraMtu ekalA kAyadAthI dArUbadhI zakaya ja nathI. kAyadAnA lAMbA che, pazu, e lAMkhA thAya tema vadhu ne vadhu nimaLa ane je dArUbadhI dvArA " ame gAMdhImArge jaIe chIe' evA For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 mAtra daMbha ja na karavo hoya ane niSThApUrvaka dArUnI baDhIne phelAtI aTakAvI hoya te te kAyado rASTranA samagra vistAramAM apavAda-rahita dareka stare lAgu pADave joIe. e kAyade gunegArane jAmIna para na cheDI zakAya e banAva joIe ane ene bhaMga karanArane rASTradrohI gaNI sakhatamAM sakhata sajA phaTakAravAnI jogavAI hevI joIe. - dArUne badale kAve jemane paMjAba, hariyANA jevA atizaya ThaMDA pradezamAM ane jeo rAta-divasa samudramAM vahANavaTAnA dhaMdhAmAM paDelA che temane zarIranI garamI TakAvavA dArUnI jarUra che." evI joradAra dalIla thaI zake paNa AjathI 60-70 varasa pahelAM nAvika ane paMjAbI dArUne badale kA pItA (kA eTale budane zekI, khAMDI ene pANImAM khUba ukALe ane pachI mIThuM nAkhIne khUba garama garama bethI traNa sa jeTale pI jAya. zaradI thaI hoya te Aje dArU na pInArI kemerAmAM paNa davA tarIke brAnDI pIvAya che. agAu zaradI mATe paNa traNa-cAra vakhata kA pItA. Aje ucca kuTuMbamAM paNa suvAvaDa pachI zarIre brAnDI eLe che. ApaNuM Ayurveda suvAvaDa pachI eka mahinA sudhI lAkSAdi tela vaDe athavA talanA telamAM taja, ajamA, suvA, Asagadha ane amara vela nAkhI garama karI te telathI suvAvaDI strIne ekathI doDha mahinA sudhI mAliza karavA salAha Ape che. davA tarIke dArUnA vikalpa tarIke vadhu uttama auSadha AyurvedamAM vaparAya che. paNa, A tamAma auSadhone anyAyI, geravAjabI ane mAnavatAdrohI kahI zakAya evI Arthika nIti ghaDIne auSadhe eTalAM te meMghAM ane dukApya banAvI devAyAM che ke te auSadha karatAM dArU vadhu sastu ane vadhu sulabha banya che, AvI Arthika nIti paNa dArUbaMdhInI niSphaLatAnuM eka kAraNa che. dArUbaMdhIne kAyadA pAchaLa, dArUbaMdhI karavAnI niSThA karatAM, ame gAMdhImArge cAlIe chIe." evAM daMbhanAM darzana thAya che. For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAudI arebiyAnu anukaraNa sAudI arebiyAmAM dArUbaMdhInA kAyado che e keTale aMze saphaLa thayA haze te ApaNe nathI jANatA. koIpaNa dUSaNanI A vizvamAMthI sa'pUrNa nAbUdI zakaza ja nathI. tenI mAtrAmAM vadhAro-ghaTADo thayA kare che. te ja pramANe sAudI arebiyA ane bIjA custa IslAmI rAjyamAM paNa dArUnI nAbUdI sadaMtara na hAya te ApaNe navAI pAmIe nahi. 241 chatAM ApaNe tyAM evI paNa dalIla karAya che ke, " amerikA jevA deza paNa dArUma dhI karavAmAM niSphaLa nIvaDatho te pachI ApaNe zA mATe dArUSadhI karI karADAnI Avaka gumAvavI joIe ? " paNa, amerikAmAM cArI, khUna, dANacArI ane karacArI vagere kRtya gunApAtra che ane sApAtra paNa che, chatAM e gunA thAya che ane e gunA thatA hAvAthI amerikana sarakAra ke khIjA dezanI sarakAra paNa e karavAnI chUTa apAtI nathI. amerikAe dArUbadhInA kAyadA pAchA khecI laIne peAtAnI nima LatA ane prajAnI halakI manedazAne chatI karI che, eTale enuM anukaraNa karavAmAM koI jAtanuM zALupaNu nathI. ApaNe sAudI arebiyAnuM A viSayamAM anukaraNa karI zakIe. bIjuM vizvayuddha jyAre enI parAkASTAe paheAMcyuM hatuM tyAre briTananA vaDApradhAna zrI carcIlane mahattvanI ma traNAo mATe sAuddI arebiyAnA rAjA sAudane maLavA javAnuM thayuM. briTiza vaDApradhAnanI sagavaDa mATe sAudI arebiyAnA briTiza elacIe rAjA Imta sAuda sAthe vATAghATo karI temAM evuM jaNAvyuM ke "carcIlane leAjana pachI dArU pIvAnI Adata che, ane te amuka jAtane dArU pasada kare che." tarata ja rAjA sAude javAba Apyo ke "ame islAmIe dArUne aDakatA nathI. ane ahIM ame dArU ApI zakIzuM nahi." briTiza elacIe temane samajAvavA ghaNI mahenata karI pazu, 16 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA Inta sAude Akhare spaSTa kahI dIdhuM ke, "dArU vinA na cAle te mulAkAta rada kare. bAkI ahIM dArU nahi maLe. Akhare cacala jevA cacalane namatuM jokhavuM paDayuM ane dArU vinA calAvI levuM paDyuM. ahIM rAjA InDa sAudanI siddhAntanikAnAM ane dharma pratyenI vaphAdArInAM darzana thAya che, jyAre ApaNe tyAM mAtra daMbha DekiyAM kare che. dArUbaMdhI niSphaLa javAnAM kAraNe ApaNe tyAM dArUbaMdhI niSphaLa javAnAM mukhya kAraNe nIce mujaba gaNAvI zakAya? (1) dArUbaMdhIne kAyado DhIle, avyavahAra ane aneka chaTaka bArIovALe hevAthI enI gaMbhIratA osarI gaI che. (2) dArUnA vepAramAM hita dharAvanArA paradezIo ane temanA bhAratIya mitronA kAvAdAvA. (3) avahevAru ane mAnavatAdrohI kahI zakAya evI Arthika nIti. (4) pazuonuM ane grAmya-udyoga temaja gRha-udyogenuM nikaMdana kaDhAtuM hovAthI vadhI rahelI bekArI. AvA janmelA bekAe gerakAyadesara dArUne eka mukhya gRha-udyoga tarIke vikasAvI dIdhuM che. - (5) braSTAcAramAM videzI dArUne maLeluM calaNuM nANuM karatAM paNa vadhu mahatvanuM sthAna. (6) gunAnA phelAvAne pahoMcI vaLavA apUratu polIsa daLa. (7) sAmAjika gunAone kaMIka aMze kAbUmAM rAkhatI ane dArU tema ja mAMsAhAranA phelAvA sAme aDIkhama thaIne UbhelI jJAtisaMsthAonI tamAma sattA kAyadA dvArA chInavI laIne dArU ane mAMsAhAranA phelAvAne mokaLuM medAna karI ApyuM. jJAtisaMsthAo pazcimI vicAradhArA ane pazcimI saMskRtinA phelAvA sAme aDIkhama thaIne UbhI hatI. temanI tamAma sattA AMcakI laIne nirAdhAra banAvI dIdhI eTale For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 svecchAcArI ane svacchaMdI mANaseAne dArU-mAMsanA pracAra mATe mAkaLuM medAna maLI gayuM. khIjI taraphathI jJAtisaMsthA nAbUdInA bulaMda nArA gajAvatAM gajAvatAM jJAtie ane dArU e annane cUMTaNI jItavAnAM meSa hathiyAra tarIke apanAvAyAM. jJAtinA je AgevAnA jJAtiomAM dArU pInArAone sAmAjika bahiSkAra karatA te ja AgevAna have cUMTaNI samaye cUMTaNI jItavA ane vepAradhadhAmAM svArtha sAdhavA dArUnI vhANI karavAmAM gaurava anubhavavA lAgyA. (8) garIbI ane bekArImAM bhI'srAelI navI peDhIne gerakAyadesara dArU gALavAnA ane dANacArIthI videzI dArU lAvavAmAM garIbInA aMta ane samRddhinAM darzana thayAM. (9) ghaNA pradhAneA ane meTA amaladAro tathA aneka udyogapatie jAheramAM dArU pItA hAI sAdhAraNa janasamAjamAM dArU pIve e jIvana jIvavAnI eka sahaja kriyA che, ane emAM kAMI kheATuM nathI, paNa pragativAdI tarIkenI chApa uThAvavAnA eka cegya raste che, evI navI vicArasaraNI phelAtI gaI. (10) dArUkha dhIne saphaLa banAvavA mAtra kAyadAthI ja saMtoSa mAnIne, sAhityakAra, keLavaNIkArA, nATayakAro ane bhadra varganA AgevAneAnA sahakAra meLavavAnu ane temanI zaktinA upayAga karavAnuM DahApaNa sahukAra batAvI zakI nahi. uparanAM tamAma kAraNeAthI dArUgaMdhInA kAyado mazkarIrUpa banyA. akA upara bhAre karabhAraNu ane mAnasika trAsa AvI paDathA. pariNAme bhayathI temaja zrImaMta samAjanI navI peDhImAM dArU pIvA e Adhunika jamAnAnuM jIvana jIvavAnuM agatyanuM sAdhana ane phezana banI jatAM sAdhAraNa janasamAjanI UgatI peDhIne enA tarapha AkaSa Na vadhatuM gayu ane bhraSTAcAramAM dArUnI upayegatA sonA karatAM paNa vadhI gaI. dhana kamAvAnA eka naphAkAraka dhadhA tarIke ene mAnyatA maLI ane ema thatAM dArUnI dANacArI, gerakAyadesara dArU gALavAnI pravRtti, ane bhraSTAcArathI deza dhamadhamI UThayo. For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 mAnavatAhIna TALAonA deza banI jaze dArUbIne niSphaLa banAvanArAM A tamAma kAraNeAne dhyAnamAM rAkhIne, dArUnI badInA phelAvAmAMthI samAjanuM greSaNa karI samRddha thavA IcchatA varSoMnI zaktine dhyAnamAM rAkhIne, je saMpUrNa dArUma'dhI jAhera karavAmAM na Ave, te A deza gunegArAnA, saMskRtihIna prajAnA ane mAnavatAhIna TALAenA deza banI jaze. na e sAcuM che ke sarakArI yAjanAomAM samagra prajAne rasa nathI hAtA, mAtra amuka hita dharAvatI vyaktionA Azritane ja rasa hAya che. te ja pramANe dArUbadhInI yAjanAmAM paNa prajAe rasa nathI dekhADayo. kAraNa ke dArUbaMdhInI sarakArI ghASA e eka chalanA che. ane emAM rasa lenArAo mATe salAmatInI koI zakayatA nathI. chatAM jokhama laIne paNa prajAe dArUbaMdhInI saphaLatAmAM rasa levA joIe, jethI sarakArane paNa Ibha cheDIne niSThAnA Azraya levAnI pharaja paDe. dArUbadhI saphaLa karavA mATe (1) chaTakabArIo vinAnA, gunegArane jAmIna upara iMDI na zakAya tevA ane lAkhI sajA phaTakAratA kAyado. (2) A kAyadAnA bhaMga karanAra sAme ahiSkAra karavAnI jJAtiene sattA eka jJAtie jenA mahiSkAra karyo hoya tene bIjI koI jJAti apanAvI zake nahui tevA kAyo. (3) sAhityakArA, keLavaNIkAro, nAyakAnu saMkalana karIne temanA dvArA dArunI badI virUddha pracaMDa AMdolananI ceAjanA. (4) saMpUrNa zaivadhabaMdhI dvArA ane grAmaudyogo dvArA ekArI- nAbUdInA bekArInA kAryakrama, jethI aneka bekAra, jeo dilathI nArAja hAvA chatAM lAcArIthI dArUnA dhadhAmAM paDayA che te pharIthI peAtAnuM mAnabhayuM sAmAjika jIvana zarU karI zake. (5) jenA vikalpa tarIke dArU vaparAvA lAgyA che tevI tamAma auSadhinuM utpAdana vadhArI temanA uparanA tamAma karanI nAbUdI, For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 nikAsanI badhI, ane ahI peDhA na thatI hAya tevI auSadhionI mukta AyAta. (6) AvI auSadhionI lekamAM jANakArInA phelAvA, tenA upayAganI samajaNu, dArU pIvAthI thatA rAgonI jANakArI, ane Arthika temaja sAmAjika jIvananI pAyamAlI vagerenA Ama janatAmAM pracAra. (7) grAmadyoga ane gRhaudyAgonA vikAsa dvArA zaheramAM jhuMpaDapaTTI-nivAsIone pharIthI gAmaDAMomAM mokalI dArUnA mATA aDDAsI jhu'paDapaTTanI nAbUdI. (8) TAkInA eka evA vaga che ke je ema mAnatA thayA che ke sakhata mAnasika ke zArIrika parizrama karyA pachI thAka utAravA mATe dArU pIvA phAyadAkAraka che, evA lAkone e samajAvavuM joIe ke te eka mAnyatA che. thAka utAravA mATe, te pachI zArIrika hAya ke mAnasika, dUdha sahuthI uttama upAya che. mATe dArU nahi paNa dUdha e vAtanA pracAra vahetA mUkavA joie ane lAkone dUdha sastuM ane sahelAIthI maLI zake tevI yAjanA hAtha dharavI joIe. (9) grAmaudyogo dvArA majUrone svataMtra kArIgaromAM pheravI nAkhavAthI temanI dhaMdhAkIya javAbadArI vadhI javAthI dArUnI Adata chUTatI jaze. (10) khetImAMthI yAtrIkaraNanI kriyA aTakAvIne mULa bhAratIya paddhati upara javuM joIe. kheDUta sAro samaya khetInA kAryamAM rata rahevAthI dArU ane jugAra tarapha tenuM dhyAna echuM jaze. (11) dArUkhInA nAme mahuDAnAM jaMgale kApI nAkhI garIba AdivAsIonAM mAMmAMthI tela ane rAjI jhUMTavI lIdhAM ane jyAM bhraSTAcAra mATe dArUnI khATalI calaNI nANuM khanI gaI hatI evA bhAre udyoganA vikAsa thavA dIdhA. haeNve e prakriyA ulaTAvavI joie. meTA udyogA dhIme dhIme vikendrita karavA joIe ane jagalene vikasavA ine vanavAsIo mATe rAjInAM dvAra khullAM karavAM joIe, jethI teo dArUnA dhaMdhAmAMthI pAchA vaLI pAtAnA pUrvajonA vanapedAzanA vepAranA, For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 dhaMdhAmAM lAgI jAya. saMpUNaeN geAvadhama dhI karyAM vinA jaMgalaucheranA kAryaMkramamAM kAgaLa upara karADI jhADo Ugaze paNa mATImAM taraNuM paNa na nahi Uge; mAtra karoDo rUpiyAnA vyaya thaze. ane sarakArane pAte vana ugADavA amuka karoDa rUpiyA kharconA satAya maLaze. (12) AjanA jIvananI mAnasika tANu pazu lekane dvAra tarapha AkarSa' che. sapUrNa gAvadhabaMdhI karyA vinA ane maMjUrAnuM svataMtra kArIgarImAM parivatana karIne samagra udyoganItine gAvaza-AdhArita ane pazu temaja mAnavasa'cAlita banAvI ekArI, moMghavArInA ata ANyA sivAya mAnasika tANunI mAtrA ghaTI zake tema nathI. dArUnI aDhI phelAyA. eka mATu' kAraNa mAnasika tANa paNa che. ApaNI Arthika, audyogika, sAmAjika ane khetIviSayaka nItinuM sapUrNa bhAratIyakaraNa karyo sivAya dArUkha'dhIne saphaLa banAvavAnA koI ja upAya nathI. paradezI Arthika nIti ane paradezI vicAradhArAne vaLagI rahI dAkha"dhInI vAte karavAmAM Ave te e mAtra AtmavAMcanA ja haze. gAMdhImAge cAlavAnA daMbhane guNAkAra haze. ekalI prajA ke ekalI sarakAra ekale hAthe dArUbaMdhI saphaLa banAvI zake ja nahi, anainA gADha sahakAra, dArUbaMdhI karavAnI sattAnu' jJAtiomAM vikendrIkaraNa ane 'bhAratanuM saMpUrNa bhAratIyakaraNa' karavuM e ja dArUazvIne saphaLa karavAnA rastA che.' For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAdavAsthaLInA A te kevA anata abhizApa ! itihAsa upara najara karI. jyAre paNa A praznane hAni thaI che; tenI saskRti ghavAi che tyAre gharanI yAdavAsthaLIe ja DaoNkAM dIdhAM che. jyAre yAdavAsthaLI thaI nahi--koI paNa zatru phATaphUTa paDAvI zakayo nahi--tyAre Aya prajAe gauravabhera peAtAnu mataska unnata rAkhyu che. bhAratIe svataMtra thayA kahevAya che, hA....e vAtamAM huM pazu saMmati ApuM chuM; paNa mArI rIte. - bhAratanA lAkA e vAte sa'pUrNa svataMtra thayA. prAcIna paraparA, maryAdA, 'dhanA - ke je temane bahu bAjArUpa lAgatAM hatAM tene teDI-phADI nAkhavAmAM svataMtra thayA, ane 'nyu veva' navA - jamAnAnI vilAsapracura havA temane atyaMta pasaMda paDI gaI hatI tene-phAve te rIte svIkAra karavAmAM svataMtra thayA! 2! A svata MtratA te ApaNA gaLe phrAMsale puravAra thaI rahI nathI zuM ? have te bhAratanA vaDApradhAnazrI ugAre. jyAM mAnava-vasatinI khUba achata che tyAMnuM yaMtra-AdhArita AyeAjana joIne; vasatinI sArI chatavALuM bhArata paNa te yaMtra AdhArita nIti ghaDe tA karADI lAko ekArInA khapparamAM hAmAI jAya temAM zI navAI che! --5. candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] kuTuMba niyojana: visphoTa bembazela!, pADAne vAMke pakhAlIne DAma huM agAu jaNAvI gayuM chuM tema ginuM nidAna karyA vinA apAtI davA bhale zubhaniSThAthI ApI che te paNa koIka vAra darada karatAM davA vadhAre nukasAna kare che. ApaNI kuTuMbaniyejana janA kadAca hiMdujAtine vagara hathiyAre nAza karI nAkhaze. A yojanAnA amalane pariNAme kadAca evo samaya paNa Ave ke hiMdujAti eka asAmAjika, asaMskRta lenAM ToLAM rUpe ja rahI heya, athavA te e mAtra vRddho ane bimAranI ja jAti rahI hoya, ane ekAda dAyakAmAM haMmezane mATe nAza pAmI jAya. A mAtra mAre mata nathI, ghaNA meTA DekaTarae paNa mArI pAse A bhaya vyakta karyo che. zuM vastI kharekhara vadhI che? sahu prathama savAla e che ke ApaNe tyAM jene vasatIvadhAro mAnavAmAM Ave che te vastI vadhAre kharekhara che khare? ke gAmaDAomAMthI lAkhe mAnavIone zaheramAM phUTapAtha upara sthaLAMtara karavAnI pharaja paDI che, ane zaheramAM mAnava-bhaMgAranA gaMjamAM gaMja khaDakAI rahyA che tethI vastI-vadhArAnI eka bhramaNa UbhI thaI che? huM mAnuM chuM ke A najare dekhAte vastI-vadhAre eka bhramaNA che. e vastIvadhAro nathI, paNa gAmaDAMnA lekenI zaheramAM thaI rahelI hijarata che. A mAnyatAnA samarthanamAM nIcenA AMkaDA rajU karyA che? kula vasatInI TakAvArI:- 1921/1931] 1941 1951] 1961 1971 gAmaDAMomAM 88.8 88.0 8.1 82.7 82.0 80.1 zaheromAM . 11.2 12.0 13.9] 17.3 18.0) 199 (inDiyA, 174, pAnA 13, Tebala 1.12) For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 A AMkaDA zuM batAve che? uparanA AMkaDA batAve che ke jeTalI vasatIe gAmaDAMomAMthI sthaLAMtara karyuM teTalI ja vastI gAmaDAMAmAM ochI thaI che ane zaherAmAM vadhI che. janmapramANunA vadhAro thayA hAta, te banne sthaLe TakAvArI adalAI gaI heta. gAmaDAMonI TakAvArI vadhI gaI Ata; kAraNa ke tyAM vasatInuM pramANa vadhAre che; eTale janmapramANa paNu vadhAre hAya ane TakAvArI ghaTavAne badale vadhI jAya. khIju e paNa spaSTa dekhAya che ke 1941nA vizvayuddhane kAraNe jIvanajarUriyAtanI cIjavastuenI achata zarU thaI ane svarAjya maLyA pachInI ApaNI pacavarSIya yAjanAoe grAmyaudyogane maraNutAla phaTako mAryo, ane grAmyajanAnI jIvanajarUriyAtanI cIjone hu bha anAvI dIdhI. tethI te samayathI ja grAmyaleAkonI hijarata zaherA tarapha vadhatI jAya che. hiMdu prajAnA dveSIee uThAvelA lAbha A hijarate vasatI-vadhArAnI je bhramaNA pedA karI tenA lAbha hiM'dudhama, saMskRti ane hiMdujAtinA AMtara tathA bAhya duzmanoe sArI rIte uThAvyA ane sarakArane tema ja hiMdu bhadrasamAjane geraraste deravAnuM zarU karyuM. A bhramaNAne lAbha laIne temaNe prajAmAM bhaya ane lAMcarUzvatanI bhAvanA prasarAvI. amAnuSI kRtyA jorajulamathI nasabadhI karavI, tenA virodha karanArAone vagara gune; vagara tapAse jelamAM pUrI devA; temanAM gharamArane tathA mAla. milakatanA nAza karavA; sarakArI ke ardhasarakArI nAkarAnA kAyadesaranA lAbheA aTakAvI devA, temane nAkarImAM maLatI kAyadesaranI sagavaDothI temane vAcita rAkhavA ane temane haMmeza mAnasika bhayathI lAgaNImAM phaphaDatA rAkhavA e badhA bhaya pedA karanArA amAnuSI, niya, asalAmatInI bhAvanA pedA karanArAM mRtyu che. For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 rUpiyAnI lAlaca vaMdhyIkaraNa karavA mATe rUpiyA ApavAnI lAlaca ApavI, e rIte lokonI garIbInA lAbha levA, nAkarInI, nAkarImAM baDhatInA, nokarImAM sagavaDonA lAbhanI (je lAbha kadAca kAmacalAu hAya ane vaMdhyIkaraNu karAyA pachI ApavAmAM na paNa Ave) e badhAM kRtya prajAmAM rUzvatakhorInA bhAvanA pedA karanArAM, azista pedA karanArAM che. ane je prajA bhayabhIta, rUzvatakhAra temaja zistavihIna bane che, te prajAnuM adha:patana hAthavetamAM ja hAya che. dezamAM hajArA strIo, puruSo, bALaka, vRddho ane yuvAna rAja kAMI ne kAMI deza-hitanuM kAma karatAM hoya che. badalAmAM temane muslima zahenazAhoe nAkhelA jajiyAverAne paNa sArA kahevaDAve evA amAnuSI karabhAraNu sivAya kazuM maLatuM nathI. paNa nasabaMdhI karAvanArane tarata ja khAsa lAbha (jo ke te kAmacalAu hoya che) maLe che. nyAyanuM AthI vizeSa adha:patana zu heAI zake ?" sarakAramAM nAkarI karatI strI tenA taratanA janmelA mALakane mArI nAkhe te te nekarI gumAve che, ane jelanI sajA meLave che. paNa te bALaka galamAMthI bahAra Ave te pahelAM tene galamAM ja mArI nAkhe te tene sajA nathI thatI paNu nAkarImAM baDhatI maLe kharI. Ama kuTu'baniyojanamAM khUna e guno nathI, paNa khUnanA sthaLa ane samaya, khUnanA gunA athavA kannuranA adhikAra banAve che. A jAtanA nizceSNa ke mRtyumAM nathI saMskAritA ke nathI mAnavatA. sAcA nyAyanA koI ja siddhAMta upara A kRtya TakI zake nahi. paNa hijarate pedA karelI vastIvadhArAnI bhramaNAnA lAbha laIne hiMdu dhama saMskRti ane jAtinA duzmanoe A paristhiti pedA karI che. * bhrAmaka kalpanA eka zaheramAM anAjanI achata hAya, anAja muzkelIthI maLe. evI sthiti haiAya tyAre zaheranu' tamAma anAja eka sthaLe bheguM For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 karIe tyAre lekIne ema lAge ke aheAhA ? keTaluM badhuM anAja che? chatAM ASaNane maLatuM nathI, paNa jyAre e anAja e-be traNatraNa guNImAM bharAIne dukAnemAM hAya che tyAre e leAkAmAM pUruM paDatuM. nathI hotuM. te ja pramANe jyAre vasatI gAmaDAMomAM hatI, gAmaDAM samRddha hatAM, udyogA ane vepAra dhamadheAkAra cAlatA, tyAre lAkhe gAmaDAMomAM patharAelI vasatI ApaNI najare caDatI nahi. paNa. a MgreonI hiMsA ane zeSaNa upara racAelI arthavyavasthAe gAmaDAMo bhAMgavAnuM zarU karyuM, ane kaoNMgresanI dizAsUjha vinAnI paoNMcavaSIya ceAjanAee gAmaDAMnA udyoga-dhaMdhAnA kaccaraghANa vALI nAkhyA, tyAre zaherAmAM lAkho grAmavAsIo AvavA lAgyA. temane samAvavAnI zaheramAM sagavaDa na hatI. eTale rastAe A hijaratIothI UbharAI javA lAgyA. ane 'sphoTaka vastIvadhArA thatA jAya che' evA bhaya pedA karavAnA hiMdu saMskRtinA duzmanane moko maLI gayA. agAu dezamAM vasatI ochI hatI ane have vadhI gaI che,. tema ja vadhatI jAya che, evA dAvAne na tA koI AdhAra che, na te. vastI-vadhArA mATe koI kAraNa che. ane kAraNa sivAya koI kAryaM banatuM nathI. bhUtakALamAM gaNanApAtra vastI. mahAbhAratakALathI joIe teA kurukSetranA medAnamAM 18 akSauhiNI senA eTale ke lagabhaga 32 lAkhanI senA laDAInA medAnamAM AvI.. hatI. te samaye laDavAnuM kAma mAtra kSatriyAnuM ja hatuM. eTale kauravA ane pAMDhavAnAM mitra-rAjyAnI senA 32 lAkha kSatriyAnI hatI.. hinduonA cAra varNA brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudraH temAM kSatricenI saMkhyA ochI hAvAnuM mAnI zakAya, kAraNa ke yuddhamAM te mATI saMkhyAmAM nAza pAmatA. ApaNe bIjA vizvayuddhamAM paNa 20 lAkhathI vadhu sainikone laDAimAM utArI zakayA na hatA. te vakhate ApaNI vasatI 36 kareDanI 2 For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapara manAtI. te pachI samagra bhAratanI nahi paNa mAtra kaurava ane pAMDa vinA mitrarAjAonI ja 3ra lAkha kSatrinI banelI senA yuddhamAM Ave te jarUra bhAratanI vastI te vakhate paNa gaNanApAtra meTI hevI joIe. I. sa.nA agiyAramA saikAnI zarUAtamAM gujarAtanA bhImadevanuM sainya eka lAkha ghoDesavAra, nevuM hajAra pAyadaLa ane base hAthIonuM baneluM hatuM (muslima tavArIkhakAra surakhI). te samayanuM gujarAta AjanA gujarAtathI ghaNuM nAnuM hatuM. kaccha, saurASTra, lATa e tamAma je Aje gujarAtamAM che, te, te samaye alaga svataMtra rAjya hatAM. ane jUnAgaDhanA rA' pAse deDha lAkhanuM tema ja kacchanA rA" lAkhA kulArNa pAse 60 hajAranAM lakara hatAM. AvaDAM moTAM sainya ochI . vastImAMthI udbhavI zake nahi. gujarezvara kumArapALa jyAre bhAratanA aneka rAjAone harAvIne pATaNa pAcho pharyo tyAre tenA sainyamAM 11 lAkha DesvAra, 18 lAkha pAyadaLa, 5,000 ratha ane 1,100 hAthI hatA (kumArapALa prabaMdha, pAna 285). AIne akabarI'mAM ullekha che ke "gujarAta, saurASTra ane kacchanA judAjudA rAjavIo ane ThAkore pAse badhuM maLIne 65,000 ghoDesvAra ane 12,17,000nuM pAyadaLa lazkara hatuM. te samayanA vastIpatraka Aje upalabdha na hoya, paNa, A lokonI saMkhyA batAve che ke te samaye paNa vastI ochI na hatI. paNa te gAmaDAM emAM vaheMcAI gaelI havAthI najare caDatI na hatI. pANIpatanA trIjA yuddhamAM mahArASTra, madhyapradeza, paMjAba ane adhyAnA rAjya mukhya pakSakAra hatA. temanuM sainya pAMca lAkhanuM -hatuM. te uparAMta AMtarika salAmatI mATe paNa te rAjyae bIjuM saiinya tipitAnAM rAjyamAM rAkhyuM hatuM. marAThAo jyAre bhIDamAM AvyA tyAre bIju be lAkhanuM sainya laIne bAjIrAva pezvA temanI madade javA nIkaLyuM hatuM. A For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra53 pANIpatanA trIjA yuddha pachI traNa ja varasamAM plAsInuM yuddha thayuM, temAM mAtra baMgAlI lazkara hatuM. jenI saMkhyA 30 hajArathI vadhAre hatI. A badhI hakIkate bhAratanI vastI agAunAM varasomAM paNa ochI na hatI e puravAra kare che. ApaNane vastInA je AMkaDA upalabdha che te nIce mujaba cheH I. sa. vastI I. sa. vastI 1600 10 karoDa 1911 31 karoDa 50 lAkha 1750 13 karoDa 1921 31 karoDa 90 lAkha 1850 15 karoDa 1931 35 karoDa 30 lAkha 1872 20 karoDa 60 lAkha 1935 37 karoDa 70 lAkha 1881 25 karoDa 40 lAkha 151 36 karoDa 9 lAkha 1891 28 karoDa 70 lAkha 1961 43 roDa 93 lAkha 1901 29 karoDa 40 lAkha | 1971 54 karoDa 79 lAkha | (Ara. sI. datta kRta Ikanemika hisTrI opha inDiyA) " e AMkaDA sAcA hovAnI sAbitI zI che? - uparanA AMkaDAo jotAM I. sa. 1600 thI I. sa. 1750 sudhInAM pahelAM 150 varasamAM dara 10 varase be TakAne ane tyAra pachInAM se varasamAM dara 10 varase mAtra deDha TakA vastI vadhAre noMdhAyo che. tyAra pachInAM 1850 thI 1891 sudhInA AMkaDA zaMkA ddha che. e varase daramiyAna 1857ne bhayaMkara viplava thaye, jemAM lAkha yuvAno haNAyA ke keda pakaDAyA. uparAMta I. sa. 1877, 1878, 1889, 1892, 1897 ane 1900nI sAlamAM je bhayaMkara kALe paDayA, e dukALamAM ochAmAM ochA deDha karoDa manuSya maraNa pAmyA hatA, ethI vadhu bimAra paDayA hatA, gharabAra choDIne anAjanI bedhamAM karoDo mANaso rakhaDatA hatA, karaDe maravAne vAMke jIvatA hoya evI azakta hAlatamAM AvI paDayA hatA. . AvI paristhitimAM dezanI vastI dara dAyake anukrame 17 TakA, For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 23 TakA ane 12 TakA vadhI jAya e vAta parIkathA jevI che. ane tyAra pachInA traNa dAyakAmAM anukrame ra TakA, 7 TakA ane mAtra 1 TakA vadhAre batAvI pharIthI cethA dAyakAmAM 10 TakAne vadhAre ane pachInA dAyakAmAM darU TakAne vadhAre batAve che. AvA aniyamita vadhArA-ghaTADA mATe ane atizaya pratikULa saMjogomAM vastI-vadhAre na kalpI zakAya e rIte vadhI javAne koI kAraNa nathI. - dALamAM kALuM che? manuSya anna khAya che. temAMthI tenuM rasa, rakta meda (carabI), mAMsa, hADakAM, majA, vIrya ane ejasamAM anukrame rUpAMtara thAya che. zarIramAM vIrya ane temAMthI bALaka janme che. anAjanI guNavattA jema "uttama ane temAM piSaka tatve vadhAre, tema tenuM vIrya vadhAre baLavAna bane che ane temAMthI janmatAM bALako baLavAna, taMdurasta ane dIrtha. jIvI bane che. dukALanA samayamAM atizaya garIbImAM je maLe te khAIne piTa -bharI letI prajA nibaLa banI jAya che. prajanananI tenI IcchA ane zakti ochAM thAya che. je bALako janme che te nibaLa, bimAra ane alpajIvI bane che. - A ja kAraNathI briTiza zAsana daramiyAna garIbIe prajAne je bharaDo lIdhe tene kAraNe prajA nibaLa banI ane bALamaraNanuM pramANa abhUtapUrva rIte vadhI gayuM. eTale garIbI, roga ane vividha mAnasika tANathI gherAelI prajAmAM ane abhUtapUrva bALamaraNe anubhavatI prajAmAM, vastI-vadhAre thAya e vAta mAnavI bahu muzkela che. paNa briTiza zAsanamAM gAmaDAMo bhAMgatAM gayAM ane zaherI vikasatAM gayAM eTale amuka prajA cokkasa sthaLee jamA thavAthI vastI vadhatI hoya evI bhramaNA pedA thaI. 1947 pachInA vastI-vadhArAnA bhrAmaka AMkaDA have ApaNe ApaNuM svAdhInatAnAM varasamAM je abhUtapUrva vastI vadhAre thaye hevAne Dara batAvavAmAM Ave che tene vicAra karIe. For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 bALakanA janma thavA mATe vIryanuM hAvuM jarUranu` che. vIya' pedA cavAmAM cAkhkhu tAju dUdha ane zuddha ghI agatyanA bhAga bhajave che. e banne kImatI cIjo dezamAMthI ardazya thaI che. kahA ke hita dharAvanArA hAtheAe e banne cIjanA vaijJAnika rIte nAza karyAM che. sArA ane pauSTika anAjanA paNa kAne sAMsA che. 30-30 varasathI DhAkA paradezI AyAta karelA saDelA anAjathI; zuddha ghI, dUdha vinA, pUratA kaThoLa ke zAkabhAjI vinA calAve che. mAnasika yAtanAenA paNa pAra nathI. ekArI ane egharapaNuM paNa vadhatAM ja jAya che. pANInA ane anAjanA dukALA eka yA bIjA pradezamAM kiyAM ja kare che. rAgeAthI, ThaMDI vagerethI mAnavA mare che. bALamaraNeAnu' pramANa pazu mATu' che. karADI lokone divasamAM eka ja vakhata khAvAnu maLe che. A paristhitimAM prajAmAM 21 ane 25 TakAnA vadhArA thaI jAya e mAtra parIkathA che; athavA AMkaDAnI indrajALa che. karADI lAko gAmaDAMemAMthI hijarata karIne zaheramAM kendrIkaraNa thavAthI vastIvadhArAnI A eka bhramaNA ja peDhA thaI che, ane e sthitinA lAbha laIne hiMdubhrama, saMskRti ane jAtinA nAza karavA IcchatA AMtara-bAhya duzmanAe sarakArane kuTu'ba-niyojananA geraraste caDhAvI che. narI chetarapiDI zuddha ghI ane dUdhane abhAve Aje karoDo bALako adha thaI javAnI hAlatamAM che. apeASaNanAM daraDhAthI karADA DhAkA pIDAya che. dezamAM vadhAro thAya che raMgAnA, garIbInA ane ekArInA. ane enA upara paDadA pADI daIne e paDadA upara nAma lakhavAmAM Ave " vastI-vadhArA. " : khaMDanAtmaka vaijJAnika zodhA dezamAM Aje dharmagrathonI, RSimunionI, sAdhusaMtAnI ane ApaNI prAcIna vidyAonI tema ja praNAlikAonI avahelanA thatI cAlI che ane vaijJAnikonI pratibhA vadhatI jAya che. For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vaijJAnikoe bhayaMkara saMhAraka zastro ane rogone dabAvanAnI (maTADavAnI nahi) je adbhuta zera karI che, tethI prajA upara temanI pratimA chavAI gaI che, paNa temanI ze saMhAraka ane khaMDanAtmaka che. sarjanAtmaka ke racanAtmaka zaidhe teo karI zakayA nathI. temanI zodhee vizvamAM yuddho, bimArIo, bekArI ane garIbIne phelAve karyo che. ane naitika adhaHpatanane, anna-zoSaNakhorIne vadhAvAmAM sahAya karI che. samasta vizvane AyuddhanA bhaya nIce jIvavAnI ane temanI vaijJAnika zodhakhoLanA kAraNe vadhatA jatA pradUSaNa ane pradUSaNanA pariNAmenIpajatA bhayAnaka ribAvI ribAvIne mAranArA A roganA lega thavAnI pharaja pADI che. Adhunika vijJAnane akSamya aparAdha racanAtmaka zemAM temanA siddhAMte dara daza-vIsa varase kAM te badalI jAya che, athavA nukasAnakAraka puravAra thAya che ane zeSaNa karavAnA navA navA rastA maLe che ane chatAM temane pracAra e joradAra hoya che ke lekIne teo kahe e ja sAruM lAge che, ane teo kahe tema karavAmAM gaurava anubhave che. temaNe tene vadhu sAruM anAja pUruM pADavAnA nAme pharTilAI-- aranI zodha karI. temAMthI khetIne nukasAna karanArI vAte janmI. e chavA tene mAravA mATe jherI davAnI zodha karI. e davAoe mAtra jIvAtane ja nAza karyo eTaluM ja nahi, paNa khetIne phAyado karanArI. chavAtane paNa nAza karyo. paNa e nukasAnane aMta tyAM ja na aTakyo. e davA, anAja, phaLa, ghAsa vagere upara lAgI. te khAnArAM lAkhe pakSIo, pazuo, mANaso mAtane ke bhayaMkara rogane bheTavA lAgyAM. varasAdanA pANImAM ghasaDAIne e jherI davA nadIomAM, taLA mAM, samudramAM gaI. jene kAraNe karaDe mAchalIo mRtyu pAmI ke "AMdhaLI thaI gaI. ane e mAchalI khAnArA loko kensara, asara ArtharAITIsa jevA roganA bhoga banavA lAgyA. paNa tenAthI anAjanA For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 utpAdanamAM chANiyA khAtara vaDe pidA thatA anAja karatAM vadhu anAja pedA thayuM hoya ema sAbita thayuM nathI. UlaTuM anAjanI jAta halakI banI che. aMgrejI zAsanathI zarU karavAmAM AvelI tagI ApaNe tyAM zuddha ghI ane dUdhanI taMgI IrAdApUrvaka aMgrejI zAsanamAM zarU karavAmAM AvI. A taMgIthI prajAmAM asaMtoSa na prasare mATe viTAminane pracAra zarU thaye. ghI dUdhanI agatya bhulAvI devAmAM AvI. ghIne sthAne DAlaDAne prajAne bhayaMkara virodha chatAM sastA ghInA nAme pisADI devAmAM AvyuM. 30 varasamAM viTAmina gauNa banI gayAM ane preTinane pracAra cAlyuM. preTina-pracAramAM amerikAe bhAre rasa lIdhe ema jaNAya che. tenuM zuM kAraNa haze? te te teo jANe ke temane Izvara jANe. ApaNe je ema mAnIe ke pracAranI pAchaLa hiMdu-muslimane gomAMsa ane DukkaranuM mAMsa khAvA taraphanuM tarkabaddha Ayojana che te e mAnyatAmAM ApaNe vAjabI chIe. " . amerikAne proTina khavaDAvavAmAM zA mATe rasa che? ' I. sa. 1969mAM bihAramAM bhayaMkara dukALa hate. amerikana sarakAranI gaNatarI mujaba ApaNane be karoDa Tana anAjanI kheMca hatI. 197nA inDiyana ekSapresamAM pragaTa thayelA eka ahevAla mujaba amerikana sarakAranA khetIviSayaka maMtrIne (Secretary for Agriculture) seneTanA sabhyae pUchayuM ke, "bhAratamAM jyAre dukALane kAraNe ke bhUkhathI marI jAya che, tyAre tame bhAratamAM anAja mekalavAno InkAra karyo che e vAta sAcI che." - sekreTarIe javAba Ape ke, "anAja ApavAnA badalAmAM ApaNe e zarata mUkI hatI ke temaNe dezamAM preTinanI agatya ane tene vaparAzanA pracAra ane prayatna karavA. bhArate e zaratane svIkAra " 17 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 karyo, eTale anAjanI nikAsa upara pratibaMdha mUkyo hate. paNa have bhArate ApaNI zarata svIkArI che, eTale jyAre huM tamArI samakSa belI rahyo chuM tyAre preTinabharapUra leTanI sTImare muMbaInA bArA sudhI pahoMcI gaI che." ghauMmAM bAra TakA preTina hoya che. vadhArAnuM preTina e kee zuM rAkhyuM haze, te ApaNe jANatA nathI. tyAra pachIthI ApaNe tyAM sahu preTina vize ja vicAratA thaI gayA ane vadhu preTina mATe iMDAM ane mAchalAM khAvAne pracAra dhAradAra banyuM che, te ApaNe sahu jANIe chIe. ApaNuM durbhAgya zuddha ghInuM sthAna vijJAne DAlaDAne apAvyuM e satuM te na thayuM, zuddha ghI maLatuM eTaluM sulabha paNa na thayuM paNa enA vadhu ne vadhu utpAdane khAdyatelane dukALa Aryo ane A duniyAne sahuthI meTo khetIpradhAna deza anAja, ghI, tela vagere khAdyapadArthonI taMgImAM sapaDAI vijJAnamAM AgaLa vadhelA audyogika dezane eziyALe banI gaye. have aMgreja vaijJAnike kahe che ke "mANasa roja 14 grAmathI vadhu preTina khAya te nukasAna kare che. AvA vaijJAnikane ApaNA vaDApradhAne dezamAMthI garIbI, bekArI, bimArI nAbUda karavA madada karavAnI vinaMtIo kare che e zuM ApaNe durbhAgya nathI? e pracAramAM bhAgye ja kazuM satya hoI zake AvI khedajanaka sthitimAM pheTaka vasatI-vadhAro thate hevAne pracAra, e mAtra sthApita hitene joradAra pracAra ane vaijJAnike tema ja zeSaka jarthavyavasthAnA pratinidhi arthazAstrIoe khataranAka raste caDAvelI sarakAroe Arthika ane annakSetre khAdhelI bhayaMkara pachaDATo upara DhAMkapicheDe karavAnuM sAdhana che. Ama mAnavAmAM kazuM khoTuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 satya haiMmezane mATe DhAMkI zakAtuM nathI, paNa A kaubhAMDo bahAra paDe tyAre prajA kadAca mRtyunA jaDamA najIka paheAMcI gaI haze. e sUtra sAcu' che? vadhu sArI rIte jIvavA mATe "nAnuM kuTuMba eTale sukhI kuTuMba" e eka taddana jUhu' sUtra che. jo sAdhana ane sagavaDa hoya, dharma ane saMskRti pratye bhakti hAya te pAMca khALakanuM kuTuMba paNa sArI rIte jIvI zake che. paNa jo sAdhana ane sagavaDa na hAya, dharma ane saMskRti zuM che enI jANakArI paNa na hoya teA eka paNa bALaka vinAnuM kuTuMba sukhathI rahI zakatuM nathI; paNa garIbI, bekArI ke samAjavarodhI nRtyeAmAM racyuMpacyuM rahe che. vadhu sArI rIte jIvavA mATe, sArI rIte jIvI zakAya tevAM sAdhanA, ane dharma tathA saMskRti viSenuM jJAna phelAvavAnAM sAdhanA pedA karavAM joie. paNa AvAM sAdhanA pedA karavAnA raste sarakAranI SecularismnI nItie, hiM'du, AdivAsIo, RnusUcita jAti, harijana vageremAM bheda pADavAnI nItie ane pazcimanI hiMsA ane zeSaNa dvArA ja peAtAnI hastI TakAvI zake evI Arthika nItine jaDanI peThe vaLagI rahevAnA valaNe sadaMtara baMdha karyAM che. pariNAme vasatI vadhavAnA badale ekArI, garIbI, mAMdagI, gunAkhArI vagere vadhatAM jAya che, ane A badhI bhayajanaka bAbata upara vasatIvadhArAnA nAmane paDade pADI devAmAM AvyA che. bhAratIya avyavasthA bhAratIya atha vyavavathA mujaba pahelI pacavaSIya yAjanAmAM ja saMpUrNa geAvadhabaMdhI karIne gAmaDAMomAM maravAnA vAMke jIvI rahelA gRhaughogAne rakSaNu ane prAtsAhana ApyAM hAta te| je amo rUpiyAnuM paradezI devuM ane bekArI, bimArI, gunAkhArI, bhraSTAcArane dezamAM rAphaDo phATayo tevu kazuM ja banyuM na hota. gAmaDAMnA mukhya kArIgare luhAra, suthAra, kuMbhAra, darajI, meAcI, For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 harijana vagere briTiza zAsanamAM gAmaDAMo choDI zaheromAM AvyA hatA. teo pAchA pitAnA vatana gAmaDAMomAM pAchA pharyA hatA paradezI madada vinA karaDe kArIgare kAmadhaMdhe lAgI gayA hota. saMpUrNa evadhIne kAraNe baLada ane chANane puravaTho vadhavAthI tene sastA ane sulabha banavAthI khetI vadhu samRddhi ane sastI banatI ane traNa ja varasamAM dezamAM sevArata thavAnI zarUAta thaI jAta. sevAratane kAraNe tenI bacata karavAnI zaktimAM vadhAre thAta, je vadhu sArI rIte jIvavAmAM lekenA upayogamAM Avata. zuddha ghI ane tAjo dUdha, tema ja sArAM anAjane puravaThA vadhavAthI lekenI taMdurastI sudharI heta ane Aje dara varase aba rUpiyA navI navI hospiTale bAMdhavAmAM ane nita-navA phArmasI udyogemAM hemavA paDe che te bacI jAta ane tene upaga kenAM sukha, sagavaDa, kalA ane saMskRtinA phelAvA mATe vAparI zakta. Aje heriTale pAchaLa je abajo rUpiyA kharcAya che, temane moTe bhAge te sTIla, simenTa ane kasTrakazana kaMpanIone tema ja phArmasI uvAgene maLe che. temAMthI bace che te vahIvaTI kharacamAM vaparAya che. tenA bhAge te eMThavADa Ave che! - sarakArI avaLI nItie verele vinAza paraMtu sarakAre te vaijJAnika saMzodhana ane vaijJAnika khetI tathA pragatinA nAme gauhatyAnI katalane vadhu vegIlI banAvI. zuddha ghI ane (AnA utpAdanane lagabhaga nAza ja karI nAkhyA ane vanaspati (DAlaDA)ne uttejana ApIne sinveTika eTale ke AyAtI ghI, dUdhanA halakA pAuDaranI AyAta vadhArIne paradezI karaja karavAnuM cAlu rAkhyuM. - je simenTa karaDe lekene vasavA mATe makAna bAMdhavAmAM vAparI. zakAta te khetIvikAsanI avaijJAnika, anArthika ane dizAsUjha vinAnI yojanAone nAme moTA Dema ane rastAo bAMdhavAmAM veDaphI nAkhIne karoDo lekene beghara rahevAnI pharaja pADI. A rastA eTalA mATe ja For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 - "rathI nAnuM gAna karazA vA bAMdhavAmAM AvyA ke jethI sTIla, simenTa, kansTrakzana ane moTaranA udyogapatione phAyado thAya. . lekone gAmaDAomAM rejI, raTI ane pANInI, kapaDAM ane keLavaNInI jarUra hatI, jethI nAnuM ke moTuM koIpaNa prakAranuM kuTuMba sukhathI ane zAMtithI jIvI zake. tene badale gAmaDAone maLyA; DAmara ane simenTanA rastA, vIjaLInA dIvA ane pariNAme karaNabhAra, devuM, bhUkhamare, garIbI, bekArI, mAMdagI. ane A badhI yAtanAomAMthI chUTavAnA taraphaDATamAM gerakAyade dArU gALavAnI bhaThThIo, dANacorI pUnAmarakI ane lUMTaphATa vadhI paDyAM. zuM A badhAM dUSaNe ane yAtanAone pAMcane badale eka ja ALakanuM kuTuMba heya ke sAva bALaka vinAnuM kuTuMba heya te aMta AvI jAya kharo ? - saMpatti nahIM paNa saMskRti sArI rIte jIvavA mATe mAtra saMpatti nahi, saMskRti paNa joIe. e saMskRti keLavaNu dvArA maLe che, paNa AjanI mekalee ghaDelI keLavaNuM e sAcI keLavaNuM nathI, paNa zASaka arthavyavasthA mATe zoSaNa karavAnA hAtho zodhI kADhavAnuM eka yaMtra che, jemAMthI taiyAra thaIne bahAra paDatA dhAradAra kuhADAne UMce lAvIne tene upayoga zeSaNa ane adha:patana karavAmAM thAya che. ane bAkInAone nukasAnImAla tarIke jyAM tyAM beThavIne, vadhu moTA bhAgane bekAranA gaMjamAM nakAmA mAla tarIke ThAlavI devAya che. AvA bekAre mAnasika tANa ane aSaNanA regIonI saMkhyAmAM vadhAro kare che. ane pachI pelA dhAradAra kuhADA jevA mANase meMghIdATa davAo banAvI leke mAMdA paDe temanA mATe navI hospiTala ane DokaTaranAM navAM sthApita hite pidA kare che ane zeSaNakhere mATe zeSaNanAM navAM sAdhananI zeSa karI Ape che. For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A te kevo atyAcAra che? Ama sArI rIte jIvavAnA tamAma rastA baMdha karIne zeSaNa berone (dezI tema ja paradezI banene) chUTo dora ApIne pachI vadhu sArI rIte jIvavAnI lAlaca ApIne garbhamAMnAM bALakane vaijJAnika (!) nAza kare, enAthI vadhAre duSTa kArya bIju zuM hoI zake? kharekhara ApaNA pavitra dharma, ucca saMskRti ane zAMtilakSI temaja ekSalakSI jIvanavyavasthAnI AsapAsa duSTa AsurI saMskRti ane hiMsaka vicAradhArAe sajajaDa bharaDo lIdhe che. uttara jalada pagalAM A kuTuMbaniyejana karavAne saiddhAMtika svIkAra karavAmAM Ave te pachI te amuka ja rIte thaze ane amuka rIte nahi thAya, evI khAtarI ApI zakAya nahi. naherunA samayamAM nidhanAM sAdhane, TIkaDIo, AMkaDI, eparezana vagere pagalAM levAyAM. enAthI keTalI strIe jIvanabhara amuka cakkasa darane lega banI te jANavAne ApaNI pAse sAdhana nathI paNa e pagalAM niSphaLa nIvaDyAM haze, ema te pachI je bIjA nirNaya pagalAM amalamAM AvyAM tethI ApaNe mAnI zakIe. neharunI putrInA zAsanamAM garbhapAtanI kAyadesaratA (kRtima rIte garbhapAta karAvavAthI moTA bhAge strIone kAyamI roga lAgu paDe che ane ekathI vadhu vakhata garbhapAta karAvyAthI tenuM mata paNa nIpaje che evo eka DokaTarI abhiprAya che), oparezana, nasabaMdhI mATe lAMcarUzvata, garbhita . dhamakI vagere pagalAM AvyAM ane tyAMthI hanumAnakUdake mArIne baLajabarIthI nasabaMdhI karavAnA ane tene virodha karanArAone jela bhegA karavAnAM ke gaLIe devAnAM pharamAne paNa chUTayAM. * * paradezI sattAnuM dabANa tyArabAda janatA pArTI sattA upara AvI. te kAMI tenA AMtarika baLathI ke koI saddhara navIna kAryakramathI ke lekenA premathI nathI For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 AvI, paNa nasabaMdhInA julamee bhabhukAvelA lekanA reSanA kAraNe sattA upara AvI che. e reSathI te paNa DaghAI gaI haze. eTale teNe jAherAta karI ke, "ame nasabaMdhI mATe pharaja nahi pADIe." paNa kuTuMbaniyejanane siddhAMta te e pATIe paNa svIkAryo, ane te mATe pracAra ane lAMcarUzvata ApavAnuM te cAlu ja rAkhyuM. svAgyamaMtrI zrI rAjanArAyaNe athavA saMsadasabhya zrI svAmIe eka vakhata jAhera sabhAmAM kaheluM ke, "nasabaMdhInA julama karavA pAchaLa paradezI sattAnuM dabANa hatuM !" Ama, karaja karIne paMcavarSIya yojanAo ghaDavAmAM paradezI sattAo ApaNA sArvabhaumatvanI keTalI avahelanA karatI haze te prajAe vicAravuM joIe. hajI kevA AyAcAre thaze? vasatIne kAbUmAM rAkhavAnA A beTA mArgane dhakhAre kayAM jaIne aTakaze, te kalpI zakavuM muzkela che. AjanI janatA pArTI sattA uparathI uthalI paDe ane kaI savAI saMjayanI ToLakI sattA upara Ave te zuM pharIthI nasabaMdhI mATe goLIbAra nahi thAya? e siddhAMtane svIkAra karAyA pachI enI pUrI saphaLatAmAM ghaNA avarodha Avaze. tene mATe keTalA DokaTare joIze? cha lAkha gAmaDAM emAM patharAyelA lAkha yuvAne pahoMcI vaLavAnuM azakya haze te pachI ema bane ke hospiTalamAM janmatAM amuka kaseTIe pAsa na thatAM bALakane paNa nAza karI nAkhe, athavA te haspiTalamAM AvatI bImAra strIone paNa temanI Arthika sthiti, saudarya ane zArIrika susajajatAnI kasoTI upara kasIne temAM uttIrNa na thAya temane jheranAM Ijekazana ApI devAM jethI vasatI pedA thavAnA mArgo baMdha thaI jAya. ' athavA e paNa nirNaya levAya ke je leke nekarIyAdhethI phArega thAya temane anutpAdaka zakti gaNIne, temane piSavA e rASTrIya saMpattine durvyaya che, ema gaNIne, temane motane havAle karI devA For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 pitapotAne tyAM vadhu ne vadhu vastI vadhAre batAve e vadhu banavAjoga che. ane enA purAvA mATe te temanA zaheranA phUTapAtha upara hijarata karI AvelA mAnavabhaMgAranA gaMja dekhADI zake che. trIjuM, je rIte dezamAM pazugaNatarI thAya che, te ja pramANe vastIgaNatarI thatI hoya te paNa banavA joga che. pazugaNatarI thAya tyAre dareka jillAmAM jillA mejisTreTa e rajisTara upara sahI kare, evo rivAja briTiza zAsanamAM hatuM. Aje che ke nahi te huM jANa nathI mAnavavastInI gaNatarI AvI rIte ja thatI haze? 1947mAM bhArata sarakAre nImelI "kAu cheTekazana kamiTI samakSa piza karAelAM AvedanapatramAM zrI jayadayAlajI dAlamIyAMnA ke koI bIjA AvedanapatramAM nIce mujabane ulekha che. e anubhava eka aMgAlI gRhasthane che. - teo jyAre nAnA hatA tyAre temanA pitA paMjAbamAM mejisTreTa hatA. te vakhate pazugaNatarI thaI ane A mejisTreTa sAhebane sarakArane hakama maLyuM ke temaNe jillAnI oNphise jaIne vastI-patrakamAM sahI karI ApavI. te vakhate musApharI ghoDAgADImAM thatI ane meji. sTreTa sAthe temanA vidyArthI putra paNa kolejamAM vekezana hovAthI sAthe gayA. 1. rastAmAM eka gAma AvyuM. gAmane pAdare cerA upara gAmanA AgevAne beThA hatA, pAse pazuonuM dhaNa UbhuM hatuM. mejisTreTa sAhebe gADI UbhI rakhAvIne gAmanA mANasone gAya, bheMsa, baLada ane vAcharaDAonI saMkhyA pUchI lIdhI ane pitAnI DAyarImAM tenI dha karI. . Ama dareka gAme pitAnI DAyarImAM pazusaMkhyAnI nedha karatA karatA sAMje te jillAnA kendranA sthaLe pahoMcyA. bIje divase temanI pAse sahI mATe rajisTara mUkavAmAM AvyuM. mejisTreTa sAhebe For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtapAtane purAvA mATe ja A 265 pitApitAne tyAM vadhu ne vadhu vastI vadhAre batAve e vadhu banavAjoga che. ane enA purAvA mATe te temanA zaheranA phUTapAtha upara hijarata karI AvelA mAnavabhaMgAranA gaMja dekhADI zake che. trIjuM, je rIte dezamAM pazugaNatarI thAya che, te ja pramANe vastIgaNatarI thatI hoya te paNa banavA joga che. pazugaNatarI thAya tyAre dareka jillAmAM jillA mejisTreTa e rajisTara upara sahI kare, e rivAja briTiza zAsanamAM hatuM. Aje che ke nahi te huM -jANa nathI mAnavavastInI gaNatarI AvI rIte ja thatI haze? 197mAM bhArata sarakAre nImelI "kAu proTekazana kamiTI samakSa piza karAelAM AvedanapatramAM zrI jayadayAlajI dAlamIyAMnA ke kaI - bIjA AvedanapatramAM nIce mujabane ullekha che. e anubhava eka aMgAlI gRhasthane che. teo jyAre nAnA hatA tyAre temanA pitA paMjAbamAM mejisTreTa hatA. te vakhate pazugaNatarI thaI ane A mejisTreTa sAhebane sarakArane hukama maLyuM ke temaNe jillAnI oNphise jaIne vastIpatrakamAM sahI karI ApavI. te vakhate musApharI ghoDAgADImAM thatI ane meji. TreTa sAthe temanA vidyAthI putra paNa kolejamAM vekezana hovAthI sAthe gayA.. . rastAmAM eka gAma AvyuM. gAmane pAdare corA upara gAmanA AgevAne beThA hatA, pAse pazuonuM dhaNa UbhuM hatuM. mejisTreTa sAhebe gADI UbhI rakhAvIne gAmanA mANasone gAya, bheMsa, baLada ane vAcharaDAonI saMkhyA pUchI lIdhI ane pitAnI DAyarImAM tenI dha karI. * Ama dareka gAme pitAnI DAyarImAM pazusaMkhyAnI noMdha karatA karatA sAMje te jillAnA kendranA sthaLe pahoMcyA. bIje divase temanI pAse sahI mATe rajisTara mUkavAmAM AvyuM. mejisTreTa sAhebe For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnI DAyarI kADhI, temAM seMdhAyelAM gAmanI pazusaMkhyA sAthe rajiTaranA eka paNa gAmanI pazusaMkhyA maLatI na hatI, AthI temaNe sahI karavAnI nA pADI. temane kahevAmAM AvyuM ke A te niyama mujaba ja thayuM che, ane tamAre paNa niyama mujaba sahI karavAnI che. badhA jillAomAM A ja niyama che. paNa mejisTreTa sAhebe namatuM na ApyuM ane sahI na karI. bIje ja aThavADiye temanI badalI ke dUranI jagAe thaI gaI ane temanI jagAe je navA mejisTreTa AvyA temaNe pelA rajisTaramAM sahI karIne pazusaMkhyAne te pramANita hevAnuM jaNAvI dIdhuM. Ama ghaTatI jatI pazusaMkhyAne aMgrejo dara varase vadhatI hevAnuM jaNAvatA hatA. AjanA samayamAM ApaNuM pazuonI dUdha ApavAnI azakti have te kharekhara sarakArI pazuvirodhI pagalAMone kAraNe hakIkta banI cUkI che. paNa 50 varasa sudhI ApaNA pazuo ochuM dUdha ApatAM hevAne je pracAra cAle, te te mAtra pilI pazuvastI- gaNatarInA jevuM ja eka kaubhAMDa mAtra hatuM. ' cothuM kAraNa e paNa che ke zaheranI pAsenA gAmamAM eka vRddha daMpatIne cAra putra, cAra putravadhUo ane temanAM bALako maLI bAra-cauda mANasanuM kuTuMba heya, bAkInA sabhyo temAMthI vRddha daMpatI gAmaDAmAM haya, bAkInA sabhya majUrI, nekarI ane zikSaNa mATe zaheramAM heya tyAre majaNa karanAranA ajANapaNAthI ane tenA ajJAnane kAraNe bane sthaLe sarakhI saMkhyAnI noMdha thaI jAya e saMbhavita che. eTale ApaNA pheTaka vastIvadhArA mATe keI AdhArabhUta kAraNa nathI, chatAM eka vastu cokkasa che ke nirAmiSAhArI madhyama varganI vastImAM ghaTADe thatuM jAya che, te bIjI tarapha mAMsAhArI vastImAM vadhAre thatuM rahe che. eTale hiMdu prajAne susaMskRta varga saMkaDA. jAya che ane AsurI vRttivALa samAjavirodhI pravRtti karanAre asaMskRta varga vistaratuM jAya che. For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 vastIvadhArAnAM be kAraNe. vastIvadhArA mATe mAtra bhAratamAM ja nahi samasta vizvamAM be mukhya kAraNa cheH (1) temanA rAkane prakAra ane (2) udyogIkaraNa ArogyazAstrane eka niyama che ke je te zarIramAM khUTe tene. kAraNe ja reze pedA thAya. te mATe te jAtanAM tattva zarIramAM nAkhavAM. te ja niyama mujaba je ta tame zarIramAM nAkhe tenI zarIramAM vRddhi thAya. zuddha ghI, tAju dUdha, amuka jAtanAM anAja ane. amuka cokkasa jAtanI vanaspatiothI zarIramAM baLa, buddhi ane. vIryane vadhAre thAya che. paNa sarakAranI zASaka arthavyavasthAe A. tamAma upagI cIjone nAza karI nAkhe che. eTale jeo mAMsAhArI nathI ane bahu meghA bhAve upara lakhelI cIjo kharIdI zakatA nathI teo azakta, vividha mAMdagIonA bhoga bane che, temanI vastI ghaTe che, bALako kAM te ochAM jame che, athavA bALapaNamAM ja mRtyu pAme che athavA moTAM thAya te temanA vaMzavelA aTakI paDe che. jeo mAMsAhArI che temanI vastI teo je jAtanuM mAMsa khAya. che te prANInI vastInI jema vadhe che. kAraNa ke je prANIomAM. prajananazakti vadhAre hoya temane khAvAthI te prakAranA zarIramAM paNa prajananata vadhe che. dA. ta., cInAo uMdara khAya che eTale teo uMdara peThe vadhe. che. paNa temanA sahuthI najIkanA tibeTavAsIe bahu ja taMdurasta. AbehavAmAM rahevA chatAM paNa vasatImAM ghaNA ochA che. jApAna,. baMgALa ane kerala, mAchalI ane bhAta khAnArA hovAthI teonI. saMkhyA mAchalInI mAphaka vadhe che. - keraLamAM IsAIonI vasatI gaNanApAtra che ane pAzcAtya jIvanapaddhati svIkAranArA hiMduo paNa che. teo DukkaranuM mAMsa paNa khAtA hovAthI temanI vasatI baMgALIo karatAM paNa vadhu jhaDapathI vadhe che. kAraNa ke bhUDaNa be varasamAM 30-35 baccAM jaNe che. samagra duniyAne. For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 nakazA jue te tamAma sAgarapaTTI uparanA leAko mAchalI sahelAIthI maLI zakavAne lIdhe te vadhAre khAtA hoya che, jethI samudrakinArAthI -dUranA pradezanI vasatI karatAM temanI vasatI vadhu hAya che. bhAratamAM musalamAnanI vasatI khristIonI jema jhaDapathI vadhatI nathI kAraNa ke teo DukkaranuM mAMsa khAtA nathI. riyAI paTTIthI dUra rahenArAone mAchalI paNa roja maLatI nathI. ApaNe ema mAnIe chIe ke teo rAja mAMsa khAya che, paNa e mAnyatA sAcI nathI. e garIba koma che, ane ATha-daza divase ekAda vAra bakarAnu mAMsa ke iMDu khAya che. bakarI ane kukaDI bannemAM prajananatattvA vanaspati karatAM vadhAre che. maraghI mahinAmAM 20 IMDAM Ape che ane bakarI varasamAM be thI -cAra baccAM Ape che. eTale hiMduo karatAM vasatIvadhArAmAM muslima AgaLa che. paNu zIkha loko gAmAMsa sivAyanuM badhI jAtanuM mAMsa khAya che, eTale te vasatIvadhArAmAM muslima karatAM pazu AgaLa che. I. sa. 1961 ane 1971 nI vaccenA dasa varSanA gALAmAM bhAratamAM judI judI komenI TakAvArI nIce mujaba vadhI che : hiMdu 23.69 TakA, muslimA 30.85 TakA, zIkhA 32.28 TakA, khristIo 32.60 TakA (inDiyA 1966, 1974). zIkhAne pajAmanI nadIemAMthI mAchalIe puSkaLa maLe che ane bhUMDanuM mAMsa paNa khAya che. eTale tee khristIonI sAthe vasatIvadhArAmAM tIvra harIphAI kare che. vastIvadhArAnAM kAraNe! khArAkanA prakAranI sAthe sAthe yaMtrodyogIkaraNa paNu vasatIvadhArAne uttejana Ape che. prathama vizvavigraha pahelAM raziyA khetIpradhAna deza hatA ane tenI vasatI yuropIya-raziyAmAM be karoDa ane eziyAI--raziyAmAM eka karoDa maLIne kula traNa karoDanI hatI. paNa jhAranA patana ane viplava pachI, je jhaDapathI udyogIkaraNa thayuM teNe tenI vasatImAM jakhmara vadhA karyAM. For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pachI khIo vigraha AvI paDayo. raziyAnA anna-bhAra same samasta yukreIna pradeza hiTalaranA hAthamAM paDayo. IMgle' ane amerikAe raziyA laDAImAM TakI rahe mATe bhAre khuvArInA bhAge zonA puravaThA mokalyA karyAM. e khuvArI evI bhAre hatI ke bAra sTImarA hathiyArethI bharAIne jAya temAM muzkelIthI be ke traNa pahoMce. bAkInI jamanA teDI nAkhe. paNa jema zasro maLyAM tema anAja maLyuM nahi eTale. temaNe laDAI daramiyAna temanAM pazue mArI mArIne khAdhe rAkhyAM. temAM mAchalAM ane bhUMDa mukhya hatAM. pariNAme yuddhamAM karADA mANusA marAyA, chatAM pazu tenI vasatI have 20 karoDa upara pahoMcI gaI che.. 1915mAM traNa karoDa, 1935mAM vIsa karADa. AnuM kAraNa udyogIkaraNa.. ane prajananatattvAvALA mAMsAhAranI jugalabaMdhI che. AvA bIjA dAkhalA amerikAnA che. yuropa cheDIne amerikAmAM keTalA mANasA gayA? paNa vidyutavegI udyogIkaraNa ane bhUMDa, mAchalAM ane iMDAMnA khArAkanI jugalabaMdhIe temane paNuM keTalAka hajAranI sakhyAmAMthI pauMdara karoDanI saMkhyAmAM paheAMcADI dIdhA. jamanInA udyogIkaraNe paNa jamanImAM e ja sthitinuM sarjana. kyuM. jApAnamAM paNa khArAka (mAchalAnA) ane udyogIkaraNanI jugalaaMkhI, Family Planning nA badhA prayAsAne dhULamAM meLavIne vasatIvadhArAmAM AgaLa ne AAgaLa vadhI rahyuM che. jApAna, amerikA, raziyA, jarmanI ane khIjA tamAma ughogIkaraNamAM AgaLa vadhatA dezeAnI havA dUSita banI gai che. jyAre madhya.. eziyAnA bhArA, aphaghAnistAna, balucistAnanA paThANA zreSTha AkhehavAmAM jIve che, chatAM khristIo karatAM vasatIvadhArAmAM pAchaLa che,. kAraNa ke teo uMdara ke Dukkaranu` mAMsa khAtA nathI. hamaNAM bhAratamAMthI bhAyAta karIne te geAmAMsa khAvA lAgyA che eTale tee hiMduo karatAM vasatIvadhArAmAM AgaLa paNa khristIe karatAM khUba pAchaLa che.. For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2eo bhAratamAM paristhiti have pharIthI bhAratIya pradeza upara AvIe. saurASTranI A -havA zreSTha che. prajA baLavAna ane capaLa hatI paNa e taddana kheta pradhAna ane rauchera karanAra pradeza hate. saurASTranA rAjavIonuM vilInIkaraNa thayuM tyAM sudhI tenI vasatI mAtra 30 lAkhanI hatI. tenuM alaga rAjya thayuM ane udyogIkaraNa tarapha doTa mUkI. bIjI taraphathI dezI vahANavaTAne phudhI nAkhyuM ane bekAra banelI khAravA kemane rojI ApavAnA bahAnA nIce, sAta sAgara kheDanArA dariyAlAlene mAchImAranA dhaMdhAmAM preryA. e rIte mAchalIne kherAkane pracAra karyo. pariNAme 30 varasamAM ja saurASTranI prajA 30 lAkhamAMthI 50 lAkha upara pahoMcI gaI. madhyapradeza ane rAjasthAna zreSTha AbohavAvALA pradeza che, khetI pradhAna ane Dhera ucheranArA pradeza che, ghaNuM moTA vistAravALAM rAjya che, paNa banene dariyAkAMThe nathI. banne rAjyamAM jaina ke vaiSNava dharmane prabhAva che, eTale mAMsAhAra ocho che. moTA udyoga nathI; eTale bhAratamAM dara corasa mAIle sahuthI ochI vasatI che. madhyapradezamAM dara corasa mAIle 94mANasa ane rAjasthAnamAM dara corasa mAIle mAtra 75 mANasanI vasatI che. jyAre bhAratanAM sahuthI nAnAM rAjya, mAchalI ane bhUMDa khAnArA baMgAla ane keralamAM dara corasa mAIle sahuthI vadhu vastI che. baMgAlamAM dara corasa mAIle 504 mANase ane keralamAM dara corasa mAIve pa49 mANasonI vastI che InDiyA 1974). A khetI-saMskRti pradhAna pradezamAM ochI vastInuM kAraNa - khetIpradhAna dezamAM vasatI ochI hoya che ane udyogapradhAna dezamAM vasatI jhaDapathI vadhe che, tenAM keTalAMka kAraNe che. * khetI pradhAna dezamAM paNa udyoge te hoya che ja. udyoga sivAya kaI prajA jIvI zake nahi tevI sthiti banI che paNa udyogonA prakAra ane rIta judAM hoya che. For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 khetIpradhAna ane DhAra-ucheranA dezamAM prajA mATe bhAge gAmaDAMAmAM potapotAnAM khetarAmAM ane jagaleAmAM pharatI rahe che. rAtadivasa kudarata sAthe tAdAtmya sAdhe che. temanA saMpaka mATe bhAge pAtAnA gharanAM ke sagAM--saMbadhIenAM strI-puruSo sAthe ja rahe che. temanI vAtacIta pazu mATe bhAge kuTuMbane lagatA banAveAnI, dhaMdhAne lagatI ke kudaratane lagatI hAya che. temanA upara leAkasAhityanA, temanA thaI gaelA bhakto, saMtajanA ke temanA pratApI vaDavAonI kathAonA prabhAva patharAele rahe che. eTale vikAra ke kAmavAsanA temanA upara vadhu paDatA adhikAra jamAvI zakatA nathI. mATe bhAge strI-puruSo pAtapeAtAnAM vibhinna kAmemAM rAkAelAM hAvAthI temanA saparka cAvIse kalAka hAtA nathI. te ja pramANe udyogA pazu, te luhArakAmanA hAya ke kApaDa- vaNATanA hAya, kuMbhArakAma hAya ke gALa ke sAkara banavAnuM kAma hoya, sahu potapeAtAnA gharamAM ja kAma karatA hoya che. ane gharanA mANasAnA supakamAM ja rahetA hAya che. R uparAMta kArakhAnAnI majUrI karatAM gharanI kArIgIrImAM temanI javAbadArInI bhAvanA rahe che ane mana temAM ja cAMTeluM rahe che. eTale kAmukatAnA vicArAnA samaya temane Acho rahe che. uparAMta DhArauchera karanArI prajA heAvAthI temane zuddha ghI ane dUdha maLatAM hovAthI kAma karIne thAka lAge tyAre dUdha pI le che ane e rIte kAmanA zramathI zarIrane thaelA ghasArA pUrIne thAka utAre che. strI-puruSa vaccenA Ache sahacAra, kAmukatAnA vAtAvaraNanA abhAva, kuTuMbanI ane dhadhAnI javAbadArI vagere kAraNeAe temanI vastIsaMkhyA maryAdAne oLaMgatI nathI. vadhu sahacAramAM vadhu vastIvisphoTa paNa moTA udyogeAmAM pArakI strI ane pArake puruSa rAja ATha- daza kalAka sAthe kAma kare che. aneka puruSane aneka judI judI strIe For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7ra sAthe kAma paDe che, temanI vacce ThaThThAmazkarI paNa cAle che. temane kAmanI ke dhaMdhAnI javAbadArI rahetI nathI. strI ane puruSa banne majUrIe jAya eTale keIne ekabIjAnI paravA nahi. majUrI karIne thAke tyAre dArU DhIMce, nekarI ke majUrIne samaya pUro thAya eTale ToLe vaLIne judI judI strIo viSe ke puruSe viSe ekabIjAnA saMbaMdha viSe kuthalI karavI ane vAtAvaraNane kAmukatAthI bhareluM rAkhavuM e kAraNe kuTuMbabhAvanA, zIlanI bhAvanA naSTa thAya che. viSayAMdhatAnAM aneka AkarSaNe temane gherI vaLe che eTale vyabhicAra vadhe che. uparAMta moTA udyogomAM mane mAMDa peTa bharAya eTalI majUrI maLe che ane temanI najara sAme aneka bhabhakabharyA prabhane heya che jethI vaibhava jogavavAnI lAlasAmAM zIla naSTa kare che. te bIjI taraphathI UMcA pagAranA adhikArIo dArU ane strImitrothI gherAelA rahevAmAM gaurava mAne che. Ama garIba ane zrImaMta- ane vargamAM judAM judAM kAraNee nItibhraSTatA ane vyabhicAra vadhe che. je apratima vastI-vadhArAmAM pariName che, saMskArita dAmpatyajIvana gALavAmAM Ave te je pramANamAM prajA utpanna thAya tenA karatAM eka puruSa aneka strIone bhegave ke eka strI aneka puruSane bhogave temAM vastI-vadhAre aneka gaNe thaI javAnI saMbhAvanA che ane Aja kAraNathI udyogapradhAna dezamAM vastIvadhArAnI samasyA vadhatI jAya che. - bhArata svataMtra thayA pachI tene je vastI vadhAre dekhADavAmAM Ave che e je sAce che te tenuM kAraNa svAdhInatA meLavyA pachI moTA yaMtrodyogamAM je haraNaphALa bharI ane prajA mAMsAhAra tarapha vaLI te sivAya bIjuM koI kAraNa nathI. bIjA saMjogo te prajAnI saMkhyAne ochI ja kare tevA ja che, paNa udyogIkaraNa ane mAMsAhAre vastIvadhArAnI gatine vadhArI mUkI che. For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kula vastImAM I. sa. 1051 I. sa. 1961 1971 kula ghaTADo athavA vadhAre 2 TakA hiMduo -226 84.98 TakA 83501.48 TakA 82.72=0.78 TakA ghaTADe - ghaTADo muslima 991 TakA 10.70=0.79 TakA 1121=0.51 TakA vadhAre vadhAro For Personal & Private Use Only nIce pramANe vastI vadhArAnI TakAvArI jevA maLe che. 273 udyogIkaraNa tarapha haraNaphALa bharyA pachI sarakArI AMkaDA pramANe ughogIkaraNa pachI IsAIe 2.35 TakA = 0.16 2.4430.9 TakA vadhAre 2.60=0.9 TakA vadhAre zIkhe 1.74 TakA 179=0.5 TakA vadhAre 1.89=0.10 TakA vadhAre (InDiyA 1966, pAnA 19, Tebala 13 ane inDiyA 1974 pAnA 13, Tebala 1.11) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 . 1951 thI 1961nA gALAmAM hiMduonI vastImAM 20.29 TakA vadhAre muslima 25.61 TakA zIkha 25.13 TakA ane IsAI ra7.38 TakA. (inDiyA 1966, pAnA 19, Tebala 13) 1961 thI 1971nA gALAmAM hiMduo 23.69 TakA, muslima, 30.85 TakA, zIkha 32.28 TakA, IsAI 32.60 TakA. Ama daza varasamAM hiMduone vasatI vadhAre 3.30 TakA, muslimone 5.24 TakA, zIkhene 7.15 TakA ane IsAIne pa.22 TakA vadhyuM (InDiyA 1974, pAnA 13, Tebala 1.11) paNa kamavAra TakAvArImAM hiMduo ochA thayA che, jyAre bIjI kema vadhI che. ' A pramANe vastIvadhArAmAM hiMduo sahuthI pAchaLa ane vastInI TakAvArImAM hiMduo ochA thayA che jyAre bIjI kemanI TakAvArI vadhI che. hiMduonI vastImAM ghaTADo - hiMduonI saMkhyA udyogIkaraNamAM bIjI keme karatAM vadhAre che, paNa mAMsAhAramAM pAchaLa che eTale vastIvadhArAmAM vadhAre dekhAya che, chatAM bIjI kemethI e vadhAre che che. jyAre vastInI TakAvArImAM tamAma kema AgaLa vadhI rahI che, jyAre hiMdu kome ra.77 TakAne ghaTADe batAvyuM che. preTInane nAme, aMgrejI DhabanI raheNIkaraNInI ghelachAe ane sarakArI pracAre IDA, mAchalAM ane DukkaranA mAMsane pracAra karIne sIdhI rIte ane khAdya padArthomAM tema ja davAo dvArA ADakatarI rIte iMDA, mAMsa, mAchalAM lekenI jANa bahAra khAvAnI pharaja na pADI hota te hiMduonI TakAvArImAM kadAca vadhu ghaTADo thaye hota. huM A AMkaDA kemIvRtti uzkeravAnI bhAvanAthI raju nathI karate, paNa vasatIvadhArAne udyogIkaraNanI mUDIvAdI ke sAmyavAdI rIta sAthe ane manuSyanA kherAka sAthe saMbaMdha che, e batAvavAnI daSTie A AkaDAnI TakAvArIne ullekha karyo che. For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * ra75 . du:khe peTa, phUTe mAthuM meM te zarUAtathI ja zaMkA uThAvI che ke vastI vadhAre e mAtra zeSaka arthavyavasthAnA saMdarbhamAM ghaDAelI paMcavarSIya janAenA paripAka rUpe zarU thaelI grAmavAsIonI zahera taraphanI hijaratanA kAraNe pedA thayelI eka bhramaNa ja mAtra che, ane chatAM hijaratane rokavAnA saMjogo pedA karavAne badale mAnI lIdhelA vastI -vadhArAne rokavA mATe anArthika, sAmAjika, asAMskRtika ane pApiSTa pagalAM levAnI zarUAta thaI che. sarakArI pagalAM pAchaLa DahApaNa - A pagalAne pariNAme bhAratanAM aneka strIpuruSe motane bheTayAM che. lAkhe ke mAMdagIne bhega banyAM che. karoDoe mAnasika yAta-nAo bhegavI che ane samasta prajAe - garIba tavaMgara sahue-A amAnuSI kR pAchaLa karavAmAM AvatA jaMgI kharcane pitAnI jANa vinA ja beja veThayo che. zrI sudhIra lakSamaNa hendra temanA pustaka "hiMduo ane kuTuMbaniyejana"nA pAnA 69 (prakAzana sapTembara 174) upara lakhe che ke, "vadhatI jatI vastIne kAbUmAM levA sarakAre Aja sudhImAM rU. 500 karoDa kharcA che." ane AvaDI jaMgI rakama kharcA chatAM paNa temanA ja kahevA pramANe vastI vadhAre te thatuM ja rahe che. e batAve che ke temanAM tamAma pagalAM pAchaLa koI jAtanA DahApaNane ke sAdI samajadArIne aMza paNa nathI. pAzavI upAye mATe sarakAra sAme kesa kema na karavo? vastI vadhAre aTakAvavA mATenA akudaratI upAya, lAMcarUzavata, dhamakI, baLajabarI ane kAyadesaranA garbhapAtanA saiddhAMtika svIkAra karAyA pachI navajAta bALakanAM khUna, anutpAdaka vRddhonAM khUna ane prajanana karI zake evI strIonI saMkhyAne kAbUmAM rAkhavA temane sIdhI ke ADakatarI rIte motane ghATa caDAvI devAnAM pagalAM tathA For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 temAMthI puruSAnA sajAtIya saMbaMdhenI kAyadesaratA ane puruSa-vezyAgRhanA vikAsa - ( Aje keTaleka sthaLe puruSa-vezyAgRhA vikasatAM jAya che) Ama A ja gAliyata kathAM jaIne aTakaze te kalpI zakAya tema nathI. vyavahAru ane niSi upAya. vastInA vadhArA ane ghaTADo e aneene kAbUmAM rAkhavAnI bhAratIya samAjavyavasthA ane arthezyavasthA e ja eka yAgya, vahevAru ane prajAne dharma ane saMskRtine mAge dorI janArI vyavasthA che. e vyavasthAnA pAzcAtyAnA ADatiyAoe ahI nAza karAvye ane jenI koI vyAkhyA nathI evI samAjavAdI samAjaccanA ane mizra arthatatranA dizAsUtra vinAnA avaLA mAge dezane dorI gayA. pAMca abaja rUpiyAnA, kuTu barniyAjana pAchaLane koI ja pariNAma lAvyA vinA karelA dhumADA dara varase jAhera kSetre eka amaja rUpiyAnI thatI nukasAnI, dezamAM vadhatI jatI meghavArI, saMta, bhraSTAcAra, dukALA ane paradezI devAnA Aja e badhuMe ADatiyA-ene, ApaNI sarakArane, ke vidhAnasabhA ke leAkasabhAnA sabhyAne. ajugatuM ke anArthika nathI lAgatuM paNa hiMdustAnamAM temane eka mAtra gAya anAthiMka lAge che. Arthika niSNAtAnI buddhinuM devALuM dara varase 10 abaja rUpiyAnI kiMmatanu pazudhana haNavA daIne ochAmAM ochI 25 abajanI AvakaH pAuDara, baTaraoIla, pharTilAijhara, hUMDiyAmaNu veDaphIe chIe athavA Arthika ane vaijJAnika pragati temanA dvArA maLI zakatI vArSika gumAvIne abajo rUpiyAnA dUdhanA kerAsIna vagere AyAta karIne je devuM vadhArIe chIe, temAM temane dekhAya che!!! e vatu LA. jema pRthvInA e geLA kalpavAmAM AvyA che : pUrva gALAma ane pazcima gALA, tema mAnavajAtanI AdhyAtmika unnati ane For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 bhautika unnati mATe paNa e goLArdho che, jenI aMdara rahIne ja mAnavajAta sukhathI, zAMtithI, saMtoSathI dunyavI sukhA bhAgavavA chatAM mekSamArgI jIvana jIvI zake. A e vartuLA che : (1) gorakSA, vanarakSA, bhUrakSA (bhUdAna nahi) ane jalarakSA. (2) khIjuM vartuLa che: bhautika jIvana mATenuM ane gAya, pavitra jalAzayA, yAtrAdhAme athavA devamadirA ane pavitra dharmagrathA tathA AdhyAtmika pragatinI rakSA karanAruM. AmAM gAya baMnemAM madhyasthAne che. eTale gerakSAne huM khAsa mahattva ApuM chuM. gorakSA na hoya te ane vartuLA ApameLe ja nAza pAme che. pAzcAtya 'dhabhaktone devanAranuM mahattva vadhAre che paNa neharune ane temanA aMdhabhaktone gAya tarapha tiraskAra hatA. -haradvAranA gaMgAkinArA karatAM devanAranA katalakhAnAnu` temane mana mATuM mahattva hatuM. se|manAthanI devabhUmi karatAM durgApuranA kArakhAnA tarapha vadhAre bhaktibhAva ho. vedavANI karatAM mArka savANI upara te mugdha hatA. eTale ApaNA ja nahi; mAnavajAta mATenA sukha, zAMtine "mAkSalakSI jIvananA baMne vartuLAnA AdhArarUpa govazanA nAza karIne samasta rASTramAM AsurIvRttinuM, zeSaNa khArInuM ane jIvasRSTinA saMhAranuM tAMDava zarU karI dIdhu che. mAnavasaSTinA vizvamAMthI sada Mtara nAza thavA e te bhAgyane AdhIna khAMkhata che, paNa mAnavajAte pavitra ane dharmayukta jIvana jIvavuM e tenA peAtAnA hAthanI vAta che. bhAratavAsIo mATe e niNa ya karavAnI ghaDI pAkI gaI che. zrI rAjanArAyaNa uparanA patra janatApATIe sattAnAM sUtreA hAthamAM lIdhA pachI te pakSanA svAsthyamaMtrI zrI rAjanArAyaNe jAherAta karI ke ame nasabadhI mATe joratalakhI karazuM nahi, paNa samajAvaTathI e pravRtti cAlu rAkhIzuM ane A khAtAnuM nAma kuTuMbaniyojana nahi paNa kuTuMbakalyANa khAtuM raheze. For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REC meM temane eka vahevAru sUcanA patra dvArA karI hatI, ke sahu pahelAM vastIvadhAro kharekhara che ke gAmaDAMonI zahera taraphanI hijarate vastIvadhArAnI bhramaNA pedA karI che tenI cAkasAI karI. te mATe dareka jillAnAM dUranAM dazavIsa nAnAM gAmaDAMonI vastInI adAlatI tapAsa dvArA ceAkasAI karAve ane e gAmaDAMonI vastI saMkhyA sensasanA rajisTaramAM dekhADAelI vastI jeTalI che ke AchI che tenI cAkasAi karAve ane jo vastI ochI dekhAya te kuTuMbaniyeAjananA siddhAMtanA ja InkAra karI." khIjI sUcanA e hatI ke, "jo vasatIvadhArI jaNAya te te mAMsAhArI, mastyAhArI prajAmAM vadhAre che ke nirAmiSAhArI prAmAM, ane Adhunika udyogIkaraNa thaelA vistAramAM vadhAre che ke binaaudyogika vistArAmAM ? ane jo vasatIvadhArAne mAMsAhAra, mastyAhAra ane Adhunika udyogIkaraNa sAthe sabaMdha hAvAnu siddha thAya te kheArAka kSetre tema ja audyogika kSetre nIti badalIne bhAratIya sa MskRtinA DhAMcAmAM e nItine maryAdita kare." 1 saMbhava che ke mAre patra vAMcyA pachI temaNe zrI tulasI rAmA yaNanI becAra cApAIe gai lIdhI haze, paNa e sUcanA upara dhyAna ApyuM hoya ema jaNAtuM nathI. e jAherAtanA karo! a tathI kuTuMbaniyojana mATe teo baLajabarI nahi kare paNa samajAvaTanAM pagalAM leze, evI jAherAtane kaze artha nathI. samajAvaTa eTale ADakataruM dabANa ane lAMca-rUzvatanAM pagalAM, evA ja atha thAya che. ane kAle te sattA upara na hoya ane koI savAI sajaya jevI vyakti sattA upara Ave athavA paradezI sattAenuM dabANa kai rASTrIya kaTokaTI vakhate vadhI jAya te vakhate pharIthI nAdIrazAhI pagalAM dvArA kuTuMbaviyeAjananI pravRtti AgaLa nahi vadhe evI bAMyadharI koI ApI zake zahi. For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra79 DhAMca e ja che kuTuMbaniye janane kuTuMbakalyANa nAma ApavuM e kegresanI jUnI rIta-rasamanuM anukaraNa che. leke jyAre jyAre dukALamAM bhUkhathI maryA che, tyAre tyAre kegresI sarakAre e bacAva karyo che ke leke bhUkhathI nathI maryA paNa piSaNanA abhAve maryA che. AvA bacAvanI pAchaLa bhayAnaka niSphaLatAnAM ja darzana thatAM hoya che. maranArAone khAvA anAja na maLyuM tyAre temane piSaNa abhAva anubhavo paDyo e taddana samajAya tevI vAta che. kahebakalyANa kene kaheze? - zrI rAjanArAyaNa kuTuMba kalyANa kene kahe che? nAnuM kuTuMba, e vyAkhyA svIkArIe te be bALakavALA kuTuMba karatAM bALaka vinAnuM kuTuMba vadhu sukhI ane bALaka vinAnA kuTuMba karatAM paNa apariNIta rahelI vyaktio vadhu sukhI gaNAya ne? lagnasaMsthAne bhAMgIne bhUke karI nAkhyA pachI samAja e sahuthI sukhI samAja. kAraNa ke vyaktine enA pitAnA sukhasagavaDa sivAya koI javAbadArI ja nahi. zuM AvI vyavasthAne zrI rAjanArAyaNa kuTuMbakalyANa-vyavasthA mAne che! kharekhara kaTuMbakalyANa karavuM che? kuTuMba kalyANa-vyavasthA tene ja kahI zakAya, jyAM kuTuMbanA sabhyanI gaNatarIne khyAla rAkhyA vinA ja dareka kuTuMbane rahevA mATe sagavaDavALuM (bhale te nAnuM hoya) makAna hoya; pANInI pUrI sagavaDatA hoya, satuM pauSTika anAja sahelAIthI maLI zakatuM hoya, piSaNa mATe zuddha ghI ane tAju dUdha sastAmAM sastAbhAve maLI zakatuM hoya; darekane paheravA pUratAM kapaDAM maLatAM hoya, evI keLavaNuM maphata maLatI hoya ke je jIvanane sukha, zAMti ane kSalakSI banAve, dareka tipitAnA vaDIlopArjita dhaMdhA, vinA avarodhe karI zakatA hoya ane ochAmAM ochuM karabhAraNa hoya. A sthiti lAvavI ene ja kuTuMbakalyANanI yejanA kahI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 zrI rAjanArAyaNanI kuTu`bakalyANu nAmAbhidhAnanI kriyA tA White horse whiskynI bATalI uparathI e lekhala UkheDI laIne enA upara 8 tAjuM pauSTika dUdha "nuM lebala lagADavA jevI che. e bhaya asthAne che. kuTuMbaniyeAjanane kAmI bhAvanAnA dRSTibiMduthI vizadha karavA joIe nahi. ame hiM'tu echA thaI jaIzuM ane binahiMduonI vastI vadhI jaze e bhayane kArya sthAna nathI. kAraNa ke sarakArI nIti je rIte dezane potAnI sAthe ghasaDI rahI che, te dareka hiMdu ke muslimane temanA dharma' dArI ApelI maryAdAothI dUra te dUra DhasaDI jAya che. potapotAnA dhame dorI ApelI maryAdAnI bahAra gayA pachI e mAnavI e dharmanA maTI jAya che. dA. ta., eka parama vaiSNava rAjapuruSa rAja eka gharamAM viSNusahasranAmanA pATha kare che, trikALasaMdhyA kare che, paNa ephisamAM jaIne katalakhAnAe keTalI gAya mAravI tenuM lAIsansa kADhI Ape, te ja ghaDIe te mAtra vaiSNava nahi, hiMdu paNa maTI jAya che. pachI bhale te peAtAnA poSAka ane nAma hiMdunAM ja rAkhe. te ja pramANe eka jaina gRhastha gharamAM sAmAyika, navakAra japa, cAvihAra vagere kare ane Aphise jaIne mAchalAM mAravAnAM lAisansa, peTTI ke Dukkara uchera kendra mATe lenAnI majUrI upara sahI kare te ja ghaDIe te jaina ane hiMduM maTI jAya che. A ja niyama muslima gRhasthane paNa lAgu paDI zake. janatA sarakAre DahApaNa batAvaze? dharmanI A maryAdAnI kaseATI upara Aje hajAro hiMdu-muslima kuTuMba hiMdu ke muslima kahevaDAvavAne pAtra rahyAM nathI. atyAre hiMdumuslima savAla uThAvavAne koI kAraNa nathI. atyAre te kuTuMbaniyojana dvArA mAnavasaMskRti upara, dareka dharma For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 upara ane khuda kudarata ane Izvara sAme paNa paDakAra pheMkavAmAM AvyuM che, daSTie ja ene vicAra ane sAmanAnI taiyArI thavI joIe. ApaNe AzA rAkhIe ke rAjaghATa upara gAMdhIjInI samAdhi pAse gAMdhIjInAM kAryo pUrAM karavAnI pratijJA lenArAo ane nAnAmAM nAnI jIvahiMsAne, paNa manuSyanA khUna jevI ja gaNatA hovAnuM kahenArAo A paDakArane pAcho kheMcI laIne, bhAratIya arthavyavasthA ane samAjavyavasthA tarapha pagalAM bharavAnuM zarU karaze. ApaNe AzA rAkhIe ke A mahAna Arya prajA sAme ane mahAna dharmo sAme mukAbale karavAnI manodazAne teo tyAga karavAnuM -DahApaNuM batAvaze. For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSamAM ApanI samakSa khUba ja gaMbhIra gaNI AAbata pratye dhyAna doravAnI amArI icchA che. dAnanA pravAha badalavAnA samaya have pUrepUrA pAkI gayA nathI zuM? Apane e te suvidita che ke ApaNI ekAMte mAkSalakSI saMskRti ane A dharmane, tathA tenI tamAma maryAdAenA sarvanAza khelAvI detA AjanA kALa che; pavana che. AvI sthitimAM ApaNA ja hAthe A sannAzI kALane uttejana apAI na jAya tenI kALajI rAkhavAnI atyaMta jarUra dekhAya che. // zakAya tevI sArA sArA sArA, kathA, saMta ke mahetA paNa AvI kAka bhUlanA ajANapaNe bhega banI gayA hAya ane temanA ja hAthe AryovattanAM sAMskRtika ane dhArmika mUlyAnA nAza khelAvatAM viSavRkSAne pANI sI'cAtuM hoya. kharuM ? zuM AjanI pAzcAtya paddhatinI nizALA, kaoNlejo, dharmAdA davAkhAnAM ane hAspiTalA tevA prakAranA DhAMcAe nathI jaNAtA ? zuM AvI saMsthAone dAna vagere dvArA uttejana ApI zakAya. custa vaiSNavane ke custa jainanA dIkarA DokTara thAya ane hujArI hiMduone iMDAM khAtA kara; temane khabara paNa na hAya tevI lehI-mAMsa, carakhI, lIvara vagerenI davAe khavaDAvatA rahe! koI dIkarA enjiniyara banIne gaMgAjI vagere nadIemAM gaTaranAM pANI vALI devAnI yojanA banAve ! koI vaLI vakIla banIne ApaNAM ja dharmasthAne ke dharma guruo sAme khoTA kesa karIne teone prajAjanA samakSa hulakA pADe! je saMsthAene ApaNe dAna ApyuM te ja saMsthAomAM pedA thayelAM saMtAnA DokTara, vakIla, enjiniyara, zikSaka, ke prephesara banIne For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 je dharmasaMskRtinA divasamAM ja kAma karatA hoya te zuM te dAnanI dizA badalavAnI jarUra lAgatI nathI? gauhatyA [pazuhatyA] pratibaMdhane anArthika kahenArA, DAM, mAchalImAM "preTIna' jaNAvIne mAMsAhArane bacAva karanArA, katalanAM kArakhAnAMonI tarapheNamAM pitAne mata ApanArA moTA bhAge hiMdu. zikSita hoya che. Apane namra vinaMti che ke Apa te saMsthAo taraphathI dAnane pravAha pAchuM vALe ane dharmAdA dUdhakendro, dharmAdA gauzALAo, pazupAlana vagere tarapha vALe. hepiTalane badale gAya-bheMsanA vADA baMdhAve ane tenuM dUdha tamAma bALakone maphata apAve. bhAgavata-pArAyaNa ke rAmAyaNanAM Ajane AvA ja kaI kAryanA dAna mATe thavAM ghaTe. hAla ujavAI rahelI zrI vallabha paMcazatAbdI ujavaNuM paNa kharekhara te vallabharamRti gauzALA, vallabhasmRti dUdhakSetra, vagere kAryomAM dAna meLavIne ja karavI joIe. valabha-. hespiTale ke valabha-kolejo mATe kadApi nahi. ethI te sTIla, simenTa udyogone athavA meTI leboreTarI kephArmasIone ja lAbha thAya che. daradIone te maLe che mAtra adhUrA eMThavADo! zuM Apa dAnane pravAha badale te te ja daradIone dharAIne pIe eTaluM dUdha na apAvI zake? jethI eMThavADA mATe temane kadI - hAtha lAMbe kara ja na paDe! For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMgrejonI sabhAmAM eka vakhata TAgera AvA AzayanuM belyA hatA ke, "tamane Izvara dekhAtuM nathI eTale tene "huMbaka kahevAnI spaSTatA te tame asabhya leke ja karI zake, tamAre tyAM koI mANasa pAMca zera dUdha na pI zako hoya eTale ene artha e nathI ke hindustAnamAM ya kaI AdamI pAMcazera dUdha na ja pI zake. keka mANasa pAMca zera dUdha pIe che evuM sAMbhaLavA maLe teya tame leke te tenuM peTa cIrIne tapAsavA jeTalA asabhya thaI jAo. Izvara leboreTarImAM na jaDe te bhale na jaDe. leboreTarImAM jaDI jAya evI e vastu ja nathI." hAthe karIne aMgrejoe ApaNA gauravavaMtA itihAsanI upara aMdhArapaTa (blekaAuTa) prasArI dIdhuM che, kemake e gauravakathAo ApaNA jIvanamAM reja raja nita-navA prANa pUratI hatI. ethI ApaNe harahaMmezA tAjagIbharyA Aryo tarIke zira unnata rAkhatA. ze paravaDe AvuM e aMgrejone? mane e vAta pilA vilakSaNa aMgrejone khullaMkhulA kahI devA de ke A dezanI prajA ane saMskRtinI khAnAkharAbI tame lakoe karI nAMkhI che. sAmyavAda, mUDIvAda vagere vagere keTalAya jUTha vAdo UbhA karIne dezanA ja baMdhuone paraspara laDAvI mAryA che. paNa have khamaiyA kare. tamArA carI khAvAnA koI bIjA rastA apanAve te sAruM. -paM. zrI candrazekharavijayajI For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ overorononciononocna - pU. paM. zrI candrazekharavijayajInA pustako Akho seTa gharagharamAM Aje ja vasAvI lo bALaka, kizoro, bahene moTerAMo sahune priya sAhitya Aja sudhI A pustakoe seMkaDo yuvAnanA ane bahenanA jIvana-parivartana karyA che. ApanA gharamAM A seTa paDyo haze te kayAreka koIkanuM paNa jIvana prakAza...prakAza...nI bUma pADatuM aMdhakAramAMthI sadA mATe chUTakAro pAmI jaze. nAnakaDuM mUlya ane jIvana-parivartanano amUlya lAbha * * AryAvartAnI mokSapradhAna saMskRtinI jyota ghara gharamAM pragaTAvavA mathatuM mAsika..... * Hiri[TI * citaka : 5 zrI candrazekharavijayajI saMpAdaka : guNavaMta zAha sahasaMpAdaka bhadreza zAha * Aje ja grAhaka bane trivArSika lavAjama rUA. 30/AjIvana sabhya rU. 150/ * bangnoneonorareenoiarov mUlaya : rU. 15-00 For Personal & Private Use Only