Book Title: Samay Prabhrutam
Author(s): Gajadharlal Jain Shastri
Publisher: Sanatan Jain Granthmalaya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022408/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyakara yU ra TAGS OST AAE ASTER STOLER zrIparamAtmane nmH| sanAtanajainagraMthamAlAyAH MOR CRAYEE dvitIyaM khNddN| EANLENONY FRAMA 2012 KANYELAYA samayaprAbhRtaM saMpAdaka :zrIyuta paMDita gajAdharalAlajainazAstrI / KA asyAMkasya mUlyamakaM rUpyakaM / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grNthsuucii| pRSTha saMkhyA 1-80 1 / samayaprAbhRtaM (apUrNa) tAtparyavRttyAtmakhyAti TIkAdvayopetaM niymaavlii| 1 / isa graMthamAlAmeM mUla saMskRta prAkRta tathA saMskRtaTIkAsahita digaMbarajainAcAryakRta darzana, siddhAMta, nyAya, AdhyAtmika, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, purANa, jyotiSa gaNita, vaidyaka prabhRti sarvaprakArake prAcIna graMtha chapate haiN| 2 / isa graMthamAlAkA pratyeka khaMDa (aMka) daza phAramase (80 pRSTha se) kama nahIM hogA aura pratyeka khaMDameM eka do yA tIna se adhika graMtha nahIM rheNge| 3 / isa graMthamAlA kA mUlya 12 khaMDoM kA sarvasAdhAraNa se 8) ru. prathama hI le liyA jAyagA kiMtu naiyAyika, vaidAMtika aura saMskRta pustakAlayoMkI sevAmeM yaha graMthamAlA binA mUlya bhI bhejI jaaygii| paraMtu poSTeja kharca pratyeka aMka kA ) yA ) vI. pI. se sabako denA hogaa| 4 / jo mahAzaya eka sAtha 100) ru. bhejeMge ve yAvajjIva sthAyIgrAhaka samajhe jaaveNge| paraMtu mArga vyaya unako bhI judA denA hogaa| 5 / jo mahAzaya pustakAlayoM maMdiroM, vidyArthiyoM vA vidvAnoMko vitaraNa karanekeliye grAhaka baneMge unako 100) ru. pezagI bhejanese 12 khaMDa taka paMdraha 2 prati pratyeka khaMDakI bhejI jAyagI / mArgavyaya pRthak denA hogaa| mUlya vA patra bhejanekA patA-pannAlAla jaina maMtrI-zrIjainadharmapracAriNIsabhA kAzI poSTa-banArasa sittii| jainIbhAiyoMse prArthanA / yaha graMthamAlA prAcIna jainagraMthoMke jIrNoddhArArtha va jainadharmake pracArArtha prakAzita kI jAtI hai / isameM jo kucha dravya lAbha hogA vaha bhI dharmapracAra va paropakArameM hI lagAyA jaaygaa| isakAraNa pratyeka dharmAtmA udAra mahAzayoMko cAhiye ki prathama to eka 2 yA do do graMthoMko chapAkara jIrNoddhAra kre| keliye dravya pradAna kareM / dUsare pratyeka maMdirajIke zAstrabhaMDArameMse grAhaka banakara ina saba graMtha. saMgraha karake rakSA kareM athavA svayaM grAhaka banakara apane yahAMke saMskRta paDhanevAle vidyArthiyoMko athavA saMskRtaca anyamatI vidvAnoMko dAna dekara satyArtha padArthoMkA pracAra kreN| zAstradAnI mahAzayoMkeliye hI hamane pAMcavAM niyama banAyA hai| prArthI-pannAlAla bAkalIvAla / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaH siddhebhyH| snaatnjaingrNthmaalaa| zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryaviracitaM samayaprAbhRtaM / mNglaacrnnN| vaMdittu savvasiddhe dhuvamamalamaNovamaM gardi patte vocchAmi samayapAhuDamiNamo sudakevalIbhaNidaM // 1 // vaMditvA sarvasiddhAn dhruvAmacalAmanaupamyAM gatiM prAptAM / vakSyAmi samayamAbhRtamidaM zrutakevalibhaNitaM // 1 // taatpryvRttiH| vItarAgaM jinaM natvA jJAnAnaMdaikasaMpadaM / vakSye samayasArasya vRttiM tAtparyasaMkSikAM // 1 // atha zuddhaparamAtmatattvapratipAdanamukhyatvena vistararuciziSyapratibodhanArthaM zrIkuMdakuMdAcAryadevanirmite samayasAraprAbhRtagraMthe adhikArazuddhipUrvakatvena pAtanikAsahitavyAkhyAnaM kriyte| taMtrAdau vaMdittu savvasiddhe iti namaskAragAthAmAdiM kRtvA sUtrapAThakrameNa prathamasthale svataMtragAthASaTkaM bhavati / tadanaMtaraM dvitIyasthale bhedAbhedaratnatrayapratipAdanarUpeNa vavahAreNuvAdissadi ityAdigAthAdvayaM / atha tRtIyasthale nizcayavyavahArazruta kevalivyAkhyAnamukhyatvena jo hi sudeNa ityAdisUtradvayaM / ataH paraM caturthasthale bhedAbhedaratnatrayabhAvanArtha tathaiva bhAvanAphalapratipAdanArthaM ca NANahmibhAvaNA ityAdisUtradvayaM / tadanaMtaraM paMcamasthale nizcayavyavahAranayadvayavyAkhyAnarUpeNa vavahAro bhUdattho ityAdisUtradvayaM / evaM caturdazagAthAbhiH sthalapaMcakena samayasArapIThikAvyAkhyAne samudAyapAtanikA / tadyathA-atha prathamatastAvadgAthAyAH pUrvArddhana maMgalArthamiSTadevatAnamaskAramuttarArddhana tu samayasAragraMthavyAkhyAnaM karomItyabhiprAyaM manasi dhRtvA sUtramidaM pratipAdayati / ___vaMdittu ityAdi / padakhaMDanArUpeNa vyAkhyAnaM kriyate / vaMdittu nizcayanayena svasminnevArAdhyArAdhaka hArvarUpeNa nirvikalpasamAdhilakSaNena bhAvanamaskAreNa, vyavahAreNa tu vacanAtmakadravyanamaskAreNa vaMditvA kAn sabasiddhe svAtmopalabdhisiddhilakSaNasarvasiddhAn / kiM viziSTAn patte prAptAn kAM gadi siddhagatiM siddhapariNatiM / kathaMbhUtAM dhuvaM TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAvatvena dhruvAmavinazvarAM / amalaM bhAvakarmadravyakarmanokarmamalarahitatvena zuddhasvabhAvasahitatvena ca nirmalAM / athavA acalaM iti pAThAMtare dravyakSetrAdipaMcaprakArasaMsAra bhramaNarahitatvena svasvarUpanizcalatvena ca calanarahitAmacalAM / aNovamaM nikhilopamArahitatvena nirupamA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtananagraMthamAlAyAMsvabhAvasahitatvena anupamA / evaM pUrvArddhana namaskAraM kRtvA parArddhana saMbaMdhAbhidheyaprayojanasUcanArtha pratijJAM karoti / vakSyAmi kiM samayapAhuDaM samayaprAbhRtaM samyak ayaH bodhI yasya sa bhavati samaya AtmA / athavA samaM ekI bhAvenAyanaM gamanaM samayaH / prAbhRtaM sAraM sArazuddhAvasthA / samayasyAtmanaH prAbhRtaM samayaprAbhRtaM / athavA samayaeva prAbhRtaM samayaprAbhRtaM / iNaM idaM pratyakSIbhUtaM o aho bhavyAH kathaMbhUtaM sudakevalImaNidaM prAkRtalakSaNabalAtkevalIzabdadIrghatvaM / zrute paramAgame kevalibhiH sarvajJairbhaNitaM zrutakevalibhaNitaM / athavA zrutakeva libhaNitaM gaNadharadevakathitamiti / saMbaMdhAmidheyaprayojanAni kathyate / vyAkhyAnaM vRttigraMthaH vyAkhyeyaM vyAkhyAnatatpratipAdakasUtramiti / tayossaMbaMdho vyAkhyAnavyAkhyeyasaMbaMdhaH / sUtramabhidhAnaM sUtrArthobhidheyaH tayoH saMbaMdho'bhidhAnAbhidheyasaMbaMdhaH / nirvikArasvasaMvedanajJAnena zuddhAtmaparijJAnaM prAptirvA pryojnmitybhipraayH||1|| atha gAthApUrvArddhana svasamayamaparArddhana parasamayaM ca kathayAmItyabhiprAyaM manAsa saMpradhArya sUtramidaM nirUpayati aatmkhyaatiH| namaH samayasArAya svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya sarvabhAvAMtaracchide // 1 // anaMtadharmaNasta tvaM pazyaMtI pratyagAtmanaH / ___ anekAMtamayI mUrtinityameva prakAzatAM // 2 // parapariNatihetormohanAmno'nubhAvA dvirtmnubhaavyvyaaptiklmaassitaayaaH| mama paramavizuddhiH zuddhacinmAtramUrta rbhavatu samayasAravyAkhyayaivAnubhUteH // 3 // atha sUtrAvatAraH vaMdittu ityAdi-- atha prathamata eva svabhAvabhAvabhUtatayA dhruvatvamavalaMbamAnAmanAdibhAvAMtaraparaparivRttivizrAMtivazenAcalatvamupagatAmakhilopamAnavilakSaNAdbhutamAhAtmyatvenAvidyamAnaupamyAmapavargasaMjJakAM gatimApannAn bhagavataH sarvasiddhAn siddhatvena sAdhyasyAtmanaH praticchaMdasthAnIyAn bhAvadravyastavAbhyAM svAtmani parAtmani ca nidhAyAnAdinidhanazrutaprakAzitatvena nikhilArthasArthasAkSAtkArizrutakevalipraNItatvena zrutakevalibhiH svayamanubhavadbhirabhihitatvena ca pramANatAmupagatasyAsya samayaprakAzakasya prAbhRtAhvayasyAhatpravacanAvayasya svaparayoranAdimohaprahANAya bhAvavAcA dravyavAcA ca paribhASaNamupakramyate // 1 // tatra tAvatsamayaevAbhidhIyate jIvo carittadaMsaNaNANachida taM hi sasamayaM jANa / puggalakammuvadesahidaM ca taM jANa parasamayaM // 2 // jIvazcAritradarzanajJAnasthitastaM hi svasamayaM jAnIhi / puddhalakarmapradezasthitaM ca taM jAnIhi parasamayaM // 2 // tAtparyavRttiH-jIvo caritta ityAdi-jIvo zuddhanizcayena zuddhabuddhaikasvabhAvanizcayaprANena tathaivA zuddhAnizcayena bAyopazamikAzuddhabhAvaprANairasadbhUtavyavahAreNa yathAsaMbhavadravyaprANaizca jIvati jIviSyati jIvitapUrvo vA jIvaH / carittadaMsaNaNANahida taM hi sasamayaM jANa sa ca jIvazcAritradarzanajJAnasthito yadA bhavati tadA kAle tameva jIvaM hi sphuTaM svasamayaM jAnIhi / tathA hi-vizuddhajJAnadarzanasvabhAvanija paramAtmani yaddacirUpaM samyagdarzanaM tatraiva rAgAdirahitasvasaMvedanaM jJAnaM tathaiva nizcalAnubhUtirUpaM vItarAga cAritramityuktalakSaNena nizcayaratnatrayeNa pariNatajIvapadArtha he ziSya svasamayaM jaaniihi| puggalakammuvadesaThidaM cataM jANa parasamayaM pudgalakarmopadezasthitaM ca tameva jAnIhi parasamayaM / tadyathA-pudgalakarmodayena janitA ye nArakAdyupadezavyapadezAH saMjJAH pUrvoktanizcayaratnatrayAbhAvAttatra yadA sthito bhavatyayaM jIvastadA taM jIvaM parasamayaM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / jAnIhIti svasamayaparasamayalakSaNaM jJAtavyaM ||2||ath svaguNaikatvanizcayagatazuddhAtmaivopAdeyaH karmabaMdhena sahakatvamato heya iti |athvaa svasamaya eva zuddhAtmanaH svarUpaM na punaH parasamaya ityabhiprArya mnsidhRtvaa| athavAsya sUtrasyAnaMtaraM sUtramidamucitaM bhavatIti nizcatya vivakSitasUtraM pratipAdayatIti pAtanikAlakSaNaM sarvatra jJAtavyaM / AtmakhyAtiH- yoyaM nityameva pariNAmAtmani svabhAve avatiSThamAnatvAt utpAdavyayadhrauvyaikyAnubhUti lakSaNayA sattayAnusyUtazcaitanyasvarUpatvAnnityoditavizadadRzijJaptijyotiranaMtadharmAdhirUDhakadharmitvAdudyotamAnadravyatvaH kramAkramapravRttavicitrabhAvasvabhAvatvAdutsaMgitaguNaparyAyaH svaparAkArAvabhAsanasamarthatvAdupAttavaizvarUpyaikarUpaH prativiziSTAvagAhagatisthitivarttanAnimittarUpatvAbhAvAdasAdhAraNacidrUpatAsvabhAvasadbhAkA cAkAzadharmAdharmakAlapudgalebhyo bhinno'tyaMtamanaMtadravyasaMkarepi svarUpAdapracyavanAt TaMkotkIrNacitsvabhAvo jIvo nAma padArthaH sa samayaH / samayata ekatvena yugapajjAnAti gacchati ceti nirukteH / ayaM khalu yadA sakala svabhAvabhAsanasamarthavidyAsamutpAdakavivekajyotirudgamanAtsamastaparadravyAtpracyutya dRzijJaptisvabhAvaniyatavRtti rUpAtmatattvaikatvagatatvena varttate tadA darzanajJAnacAritrasthitatvAtsvamekatvena yugapajjAnan gacchaMzca svasamaya iti / yadA tvanAdyavidyAkaMdalImUlakaMdAyamAnamAhAnuvRttitayA dRzi jJaptisvabhAvaniyatavRttirUpAdAtmatattvAtpracyutya paradravyapratyayamAharAgadveSAdibhAvaikagatatvana varttata tadA pudgalakarmapradezasthitatvAtparamekatvena yugapajjA nan gacchaMzca parasamaya iti pratIyate / evaM kila samayasya dvavidhyamuddhAvati // 2 // athaitadvAdhyate eyattaNicchayagado samao savvattha suMdaro loge| baMdhakahAeyatte teNa visaMvAdiNI hodi // 3 // ekatvanizcayagataH samayaH sarvatra suMdaro loke / baMdhakathaikatve tena visaMvAdinI bhavati // 3 // tAtparyavRttiH-eyattaNicchayagado svakIyazuddhaguNaparyAyapariNataH, abhedaratnatrayapariNatovA ekatva nizcayagataH samao samayazabdenAtmA, kasmAddhetoH samyagayate gacchati pariNamati kAn svakIyaguNaparyAyAniti vyutpatteH / savvatthasaMdaro sarvatra samIcInaH ka loge loke athavA sarvatraikoMdriyAdyavasthAsu zuddhanizcayanayena suMdara upAdeya iti| baMdhakahA krmbNdhjnitgunnsthaanaadipryaayaaH| eyatte ekatve tanmayatve yA baMdhakathA pravartate teNa tena pUrvoktajIvapadArthena saha sA visaMvAdiNI visaMvAdino korthaH visaMvAdiNI visaMvAdinIkathA prAkRtalakSaNabalAt puliMge strIliMganirdezaH / visaMvAdinI asatyA hodi bhavati / zuddhanizcayanayena zuddhajIvasvarUpaM na bhavatItyarthaH / tataH sthitaM svasamayaevAtmanaH svarUpamiti // 3 // athaikatvapariNataM zuddhAtmasvarUpaM sulabhaM na bhavatItyAkhyAti___AtmakhyAtiH-samayazabdenAtra sAmAnyena sarvaevArtho'bhidhIyate / samayata ekIbhAvena svaguNaparyAyAngacchatIti niruktastataH sarvatrApi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvadravyAtmani loke ye yAvaMtaH ke'pyastei sarvaeva svakIyadravyAMtarmagnAnaMtasvadharmacakracubinopi parasparamacuMbatotyaMtapratyayAsattAvapi nityameva svarUpAdapataMtaH pararUpeNApariNamanAdavinaSTAnaMtavyaktitvATTakotkIrNa iva tiSThataH samastaviruddhAviruddhakAryahetutayA zazvadeva vizvamanugRhato niyatamekatvanizcayagatatvenaiva sauMdaryamApadyate / prakArAMtareNa sarvasaMkarAdidoSApatteH / evamekatve sarvArthAnAM pratiSThite sati jIvAhvayasya samayasya baMdhakathAyA eva visaMvAdatvApattiH / kutastanmUla pudgalakarmapradezasthitatvamUlaparasamayotpAditametasya dvaividhyaM / ataH samayasyaikatvamevAvatiSThate // 3 // tathaitada sulabhatvena vibhAvyate 1 etanmate ' vivAdiNo' puliMga eSa pAThaH / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMsudaparicidANubhUdA savvassa vi kAmabhogabaMdhakahA / eyattassuvalaMbho Navari Na sulabho vibhattassa // 4 // zrutaparicitAnubhUtA sarvasyApi kaambhogbNdhkyaa| ekatvasyopalaMbhaH kevalaM na sulabho vibhaktasya // 4 // tAtparyavRttiH-sudaparicidANubhUdA ityAdi / sudA zrutA anaMtazo bhavati / paricidA paricitA sapUrvAnaMtazo bhavati / aNubhUdA anubhUtAnaMtazo bhavati kasya sancassavi sarvasyApi jIvalokasya / kAsau kAmabhogabaMdhakahA kAmarUpabhogAH kAmabhogAH athavA kAmazabdena sparzanarasaneMdriyaM bhAgazabdena ghrANacakSuHzrotratrayaM teSAM kAmabhogAnAM baMdhaH saMbaMdhastasya kthaa| athavA baMdhazabdena prakRtisthityanubhAgapradezabaMdhastatphalaM ca naranArakAdirUpaM bhaNyate / kAmabhogabaMdhAnAM kathA kAmabhogabaMdhakathA yataH pUrvoktaprakAreNa zrutaparicitAnubhUtA bhavati tato na durlabhA kiMtu sulabhaiva / eyasassa ekatvasya samyagdarzanajJAnacAritraikyapariNatirUpanirvikalpasamAdhibalena svasaMvedyazuddhAtmasvarUpasya tasyaikatvasya uvalaMbho upalaMbhaH prApti lAbha Navari kevalaM athavA navari kiMtu Na sulabho naiva sulabhaH kathaMbhUtasyaikatvasya vibhattassa vibhaktasya rAgAdirahitasya / kathaM na sulabha iti cet zrutaparicitAnubhUtatvAbhAvAditi // 4 // atha yasmAdekatvaM sulabhaM na bhavati tasmAttadeva kathyate AtmakhyAtiH-iha sakalasyApi jIvalokasya saMsAracakrakroDAdhiropitasyAzrAMtamanaMtadravyakSetra kAlabhavabhAvaparAvarteH samupakrAMtabhrAMterekatrIkRtavizvatayA mahatA mohagraheNa goriva bAhyamAnasya prasabhojjUMbhita tRSNAtaMkatvena vyaktAMtarAdheruttamyottamya mRgatRSNAyamAnaM viSayagrAmamuparuMdhAnasya parasparamAcAryatvamAcaraMto naMtazaH zrutapUrvAnaMtazaH paricitapUrvA'naMtazo'nubhUtapUrvAcaikatvaviruddhatvenAtyaMtavisaMvAdinyapi kAmabhogAnubaddhA kthaa| idaM tu nityavyaktatayAMtaH prakAzamAnamapi kaSAyacakreNa sahaikIkriyamANatvAdatyaMtatirobhUtaM satsvasyAnAtmajJatayA pareSAmAtmajJAnAmanupAsanAcca na kadAcidapi zrutapUrva na kadAcidapi paricitapUrva na kadAcidapyanubhUtapUrva ca nirmalavivekAlokaviviktaM kevalamekatvaM ataekatvasya na sulabhatvaM // 4 // atha evaitasya upadarzAte taM eyattavibhattaM dAehaM appaNo savihaveNa / jadi dAeja pamANaM cukija chalaM Na cittavvaM // 5 // tamekatvavibhaktaM darzayehamAtmanaH svavibhavena / __ yadi darzayeyaM pramANaM skhalitaM chalaM na gRhItavyaM // 5 // tAtparyavRttiH-taM tatpUrvoktaM eyattavibhattaM ekatvavibhaktaM abhedaratnatrayaikapariNataM mithyAtvarAgAdirahitaM paramAtmasvarUpamityarthaH / dAehaM darzayehaM kena appaNo savihaveNa AtmanaH svakIyamiti vibhavena AgamatarkaparamagurUpadezasvasaMvedanapratyakSeNeti / jadi dAeja yadi darzayeyaM tadA pamANaM svasaMvedanajJAnena parIkSya pramANIkarttavyaM bhavadbhiH / cukija yadi cyuto bhavAmi chalaMNacittavvaM tarhi chalaM na grAhyaM durjanavaditi // 5 // atha koyaM zuddhAtmeti pRSTa pratyuttaraM dadAti___ AtmakhyAtiH-iha kila sakalodbhAsisyAtpadamudritazabdabrahmopAsanajanmA samastavipakSakSodakSamAtinistuSayuktayavalaMbanajanmA nirmalavijJAnaghanAMtarnimagnaparAparaguruprasAdIkRtazuddhAtmatattvAnuzAsanajanmA anavaratasyaMdisuMdarAnaMdamudritAmaMdasaMvidAtmakasvasaMvedanajanmA ca yaH kazcanApi mamAtmanaH svo vibhavastena samastenApi yamekatvavibhaktamAtmAnaM darzayehamiti baddhavyavasAyosmi / kiMtu yadi darzayeyaM tadA svayameva svAnubhavapratyakSeNa parIkSya pramANIkarttavyaM / yadi tu skhaleyaM tadA tu na chalagrahaNajAgarUkairbhavitavyaM // 5 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / vi hodi appamatto Na pamatto jANago du jo bhAvo / evaM bhaNati suddhA NAdA jo so du so ceva // 6 // nApi bhavatyapramatto na pramatto jJAyakastu yo bhAvaH / evaM bhaNati zuddhA jJAtA yaH sa tu sa caiva // 6 // tAtparyavRttiH - vi hodi appamatto Na pamatto zuddhadravyArthikanayena zubhAzubhapariNamanAbhAvAnna bhavatyapramattaH pramattazca / pramattazabdena mithyAdRSTyAdipramattAMtAni SaDguNasthAnAni, apramattazabdena punarapramattAdyayogyaMtAnyaSTaguNasthAnAni gRhyaMte / sa kaH karttA jANago du jo bhAvo jJAyako jJAnasvarUpo yo 'sau bhAvaH padArthaH shuddhaatmaa| evaM bhAMti suddhA zuddhanayAvalaMbina:, tarhi kiM bhavati NAdA jo so du soceva jJAtA zuddhAtmA yaH kathyate sa tu sa caiva jJAtaivetyarthaH // 6 // iti svataMtragAthASaTkena prathamasthalaM gataM / athAnaMtaraM tathApramattAdiguNasthAnavikalpA jIvasya vyavahAranayena vidyate zuddhadravyArthikanizcayena na vidyate tathA darzanajJAnacAritravikalpopItyupadizati hist zuddha Atmeti cet AtmakhyAtiH-yo hi nAma svataH siddhatvenAnAdiranaMtonityodyotovizadajyotirjJAyaka eko bhAvaH sa saMsArAvasthAyAmanAdibaMdhaparyAyanirUpaNayA kSIrodakavatkarmapudgalaiH samamekatvepi dravyasvabhAvanirUpaNayA duraMta - kaSAyacakrodayavaicitryavazena pravarttamAnAnAM puNyapApanirvarttakAnAmupAttavaizvarUpyANAM zubhAzubhabhAvAnAM svabhAvenApariNamanAtpramatto'pramattazca na bhavatyeSa evAzeSadravyAMtarabhAvebhyo bhinnatvenopAsyamAnaH zuddha ityabhilapyate / na cAsya jJeyaniSThatvena jJAyakatvaprasiddheH dAhyaniSkaniSThadahanasyevAzuddhatvaM yato hi tasyAmavasthAyAM jJAyakatvena yo jJAtaHsa svarUpaprakAzanadazAyAM pradIpasyeva kartRkarmaNorananyatvAt jJAyaka eva // 6 // darzanajJAnacAritravatvenAzuddhatvamiti cet -- vavahAreNuvadissadi NANissa carittadaMsaNaM NANaM / NaviNANaM Na caritaM Na daMsaNaM jANago suddho // 7 // vyavahAreNopadizyate jJAninazcAritraM darzanaM jJAnaM / nApi jJAnaM na cAritraM na darzanaM jJAyakaH zuddhaH // 7 // tAtparyavRttiH - vavahAreNa sadbhUtavyavahAranayena uvadissadi upadizyate kathyate / kasya NANissa * jJAnino jIvasya / kiM carittadaMsaNaM NANaM cAritradarzanajJAnasvarUpaM / Navi NANaM Na carittaM Na daMsaNaM zuddhanizcayanayena na punarjJAnaM na cAritraM na darzanaM / tarhi kimastIti cet jANago jJAyakaH zuddhacaitanyasvabhAvaH / suddho zuddha eva rAgAdirahita iti / ayamatrArthaH yathA nizcayanayenAbhedarUpeNAgnireka eva pazcAdbheda rUpavyavahAreNa dahatIti dAhakaH pacatIti pAcakaH prakAzaM karotIti prakAzakaH iti vyutpattyA viSayabhedena tridhA bhidyate / tathA jIvopi nizcayarUpAbhedanayena zuddhacaitanyarUpopi bhedarUpavyavahAranayena jAnAtIti jJAnaM, pazyatIti darzanaM caratIti cAritramiti vyutpattyA viSayabhedena tridhA bhidyate iti // 7 // atha yadi zuddhanizcayena jIvasya darzanajJAnacAritrANi na saMti tarhi paramArthaevaiko vaktavyo na vyavahAra iti cettanna AtmakhyAtiH - AstAM tAvadvedhapratyayAt jJAyakasyAzuddhatvaM darzanacAritrANyeva na vidyate / yatonaMta dharmaNyekasmin dharmiNi niSNAtasyAMtevAsijanasya tadavabodhAyibhiH kaizciddharmaistamanuzAsatAM sUrINAM dharmadharmiNAM svabhAvato'bhedepi vyapadezato bhedamutpAdya vyavahAramAtreNaiva jJAnino darzanaM jJAnaM cAritramityupadezaH / paramArtha - tastvekadravyaniSpItAnaMtaparyAyatayaikaM kiMcinmilitAsvAdamabhedamekasvabhAvamanubhavato na darzanaM na jJAnaM na cAritraM jJAyaka evaikaH zuddhaH ||7|| tarhi paramArtha evaiko vaktavya iti cet Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtananagraMthamAlAyAMjaha Navi sakkamaNajo aNajabhAsaM viNA du gAhedu / taha vavahAreNa viNA paramatthuvadesaNamasakaM // 8 // yathA nApi zakyo'nAryo'nAryabhASAM vinA tu grAhayituM / tathA vyavahAreNa vinA paramArthopadezanamazakyaM // 8 // tAtparyavRttiH-jaha Navi sakkaM yathA na zakyaH kosau aNajjo anAryo mlecchaH / kiM kartuM gAhedaM arthagrahaNarUpeNa saMbodhayituM / kathaM aNajjabhAsaM viNA anAryabhASA mlecchabhASA tAM vinA / dRSTAMto gataH / idAnIM dArTItamAha-taha tathA vavahAreNa viNA vyavahAranayaM vinA paramatthuvadesaNamasakaM paramArthopadezanaM kartumazakyaM iti / ayamatrAbhiprAyaH / yathA kazcidrAhmaNo yatirvA mlecchapallyAM gataH tena namaskAre kRte sati brAhmaNena yatinA vA svastIti bhaNite svastyarthamavinazvaratvamajAnansan nirIkSyate meSa iva / tathAyamajJAnijanopyAtmatibhANate satyAtmazabdasyArthamajAnansan bhrAMtyA nirIkSyata eva / yadA puna nizcayavyavahArajJapuruSeNa samyagdarzanajJAnacAritrANi jIvazabdasyArtha iti kathyate tadA saMtuSTo bhUtvA jAnAtIti / evaM bhedAbhedaratnatrayavyAkhyAnamukhtayA gAthAdvayena dvitIyaM sthalaM gataM // 8 // atha pUrvagAthAyAM bhaNitavyavahAraNa paramArthoM jJAyate tatastamevArtha kathayati AtmakhyAtiH-yathA khalu mlecchaH svastItyabhihite sati tathAvidhavAcyavAcakasaMbaMdhAvabodhabahiSkR tatvAnna kiMcadapi pratipadyamAno meSa ivAnimeSonmeSitacakSuH prekSata eva / yadA tu sa eva tadetadbhASAsaMbaMdhaikArthajJenAnyena tenaiva vA mlecchabhASAM samudAya svastipadasyAvinAzo bhavato bhavatvityabhidheyaM pratipAdyate tadA sadyaevodyadamaMdAnaMdamayAzrujalajhalajjhalalocanapAtrastatpratidyata eva / tathA kila lokopyAtmetyabhihi te sati yathAvasthitAtmasvarUpaparijJAnavahiSkRtatvAnna kiMcadapi pratipadyamAno meSa ivAnimeSonmeSitacakSuH prekSata eva / yadA tu sa eva vyavahAraparamArthapathaprasthApitasamyagbodhamahAratharathinAnyena tenaiva vA vyavahArapathamAsthAya darzanajJAnacAritrANyatatItyAtmetyAtmapadasthAbhidheyaM pratipAdyate tadA sadya evodyadamaMdAnaMdataH suMdarabaMdhurabodhataraMgastatpratipadyata eva / evaM mlecchabhASAsthAnIyatvena paramArthapratipAdakatvAdupanyasanIyo'tha ca brAhmaNo na mlecchitavya iti vacanAdvyavahAranayo naanustvyH||8||kthN vyavahArasya pratipAdakatvamiti cet / jo hi sudeNabhigacchadi appANamiNaM tu kevalaM suddhaM / taM sudakevalimisiNo bhaNaMti logappadIvayarA // 9 // jo sudaNANaM savvaM jANadi sudakevaliM tamAhu jinnaa| NANaM appA savvaM jamA sudakevalI tahmA // 10 // yo hi zrutenAbhigacchati AtmAnamimaM tu kevalaM zuddhaM / taM zrutakevalinamRSayo bhaNaMti lokapradIpakarAH // 9 // yaH zrutajJAnaM sarva jAnAti zrutakevalinaM tamAhurjinAH / jJAnamAtmA sarva yasmAcchutakevalI tasmAt // 10 // tAtparyavRttiH-jo yaH kartA hi sphuTaM sudeNa bhAvazrutena svasaMvedanajJAnena nirvikalpasamAdhinA karaNabhUtena Abhigacchadi abhi samaMtAjjAnAtyanubhavati kaM appANaM AtmAnaM iNaM imaM pratyakSIbhUtaM tu punaH kiM viziSTaM kevalaM asahAyaM suddhaM rAgAdirahitaM taM puruSaM sudakevaliM nizcayazrutakevalinaM isiNo parama RSayaH bhaNaMti kathayati logappadIvayarA lokapradIpakarAH lokaprakAzakA iti / anayA gAthayA nizca Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaprabhRtaM / yazrutakevalilakSaNaM / atha jo sudaNANamityAdi - jo yaH karttA sudaNANaM dvAdazAMgadravyazrutaM savvaM sarve paripUrNa jANadi jAnAti sudakevALaM vyavahArazrutakevalinaM tamAhujiNA taM puruSaM AhuH bruvaMti ke te jinAH sarvajJAH / kasmAditi cet jahmA yasmAtkAraNAt sudaNANaM dravyazrutAdhAreNotpannaM bhAvazrutajJAnaM AdA AtmA bhavati kathaMbhUtaM savvaM AtmasaMvittiviSayaM paraparicchittiviSayaM vA tahmA tasmAtkAraNAt sudakevalI dravyazrutakevalI sa bhavatIti / ayamatrArtha yo bhAvazrutarUpeNa svasaMvedanajJAnenaM zuddhAtmAnaM jAnA tisa nizcayazrutakevalI bhavati / yastu svazuddhAtmAnaM na saMvedayati na bhAvayati bahirviSayaM dravyazrutArthaM jAnAti sa vyavahArazrutakevalI bhavatIti / nanu tarhi svasaMvedana jJAnabalenAsmin kAlepi zrutakevalI bhavati tanna yAdRzaM pUrvapuruSANAM zukladhyAnarUpasvasaMvedanajJAnaM tAdRzamidAnIM nAsti kiMtu dharmyadhyAnaM yogyamastItyarthaH / evaM nizcayavyavahArazrutakevalivyAkhyAnarUpeNa gAthAdvayena tRtIyasthalaM gataM // 9-10 // atha gAthAyAH pUrvArddhena bhedaratnatraya bhAvanAmuttarArddhenAbhedratnatraya bhAvanAM ca pratipAdayati AtmakhyAtiH - yaH zrutena kevalaM zuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti tAvatparamArtho yaH zrutajJAnaM sarve jAnAti sa zrutakevalIti vyavahAraH / tadatra sarvameva tAvat jJAnaM nirUpyamANaM kimAtmA kimanAtmA, na tAvadanAtmA samastasyApyanAtmanazcetanetarapadArthapaMcatayasya jJAnatAdAtmyAnupapatteH / tato gatyaMtarAbhAvAt jJAnamAtmetyAyAtyataH zrutajJAnamapyAtmaiva syAt / evaM sati yaH AtmAnaM jAnAti sa zrutakevalItyAyAti sa tu paramArtha eva / evaM jJAnajJAnino bhedena vyapadizyatA vyavahAreNApi paramArthamAtrameva pratipadyate na kiMcidapyatiriktaM atha ca yaH zrutena kevalazuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti paramArthasya pratipAdayitumazakyatvAdyaH zrutajJAna sarve jAnAti sa zrutakavalIti vyavahAraH paramArthapratipAdakatvenAtmAnaM pratiSThApayati // 9-10 // kuto vyavahAranayo nAnusarttavya iti cet NAli bhAvaNA khalu kAdavvA daMsaNe carite ya / te puNa tiNivi AdA talA kuNa bhAvaNaM Ahe // 11 // jJAne bhAvanA khalu karttavyA darzane cAritre ca / tAni punaH trINyapi AtmA tasmAt kuru bhAvanA Atmani // 11 // tAtparyavRttiH-samyagdarzanajJAnacAritratrayabhAvanA khalu sphuTaM karttavyA bhavati / punastrINyapi nizcaye nAtmaiva yataH kAraNAt tasmAt kuru bhAvanAM zuddhAtmanIti // 11 // atha bhedAbhedaratnatrayabhAvanAphalaM darzayati-- jo AdabhAvaNamiNaM Niccuvajutto muNI samAcaradi / so savvadukkhamokkhaM pAvadi acireNa kAle // 12 // yaH AtmabhAvanAmimAM nityodyataH muniH samAcarati / saH sarvaduHkhamokSaM prAmotyacireNa kAlena ||12|| tAtparyavRttiH- yaH kartA AtmabhAvanAmimAM nityodyataH san muniH tapodhanaH samAcarati samyagAcarati bhAvayati sa sarvaduHkhamokSaM prApnotyacireNa stokakAlenetyarthaH / iti nizcayavyavahAraratnatrayabhAvanAbhAvanAphalavyAkhyAnarUpeNa gAthAdvayena caturthasthalaM gataM / atha yathA kopi brAhmaNAdiviziSTojano mlecchapratibodhanakAle eva mlecchabhASAM brUte na ca zeSakAle tathaiva jJAnI puruSoMpyajJAnipratibodhanakAle vyavahAramAzrayati na ca zeSakAle // 12 // kasmAdabhUtArthatvAditi prakAzayati vavahAro bhUdattho bhUdattho desido du suddhaNao | bhUdatthamassido khalu sammAdiTThI havadi jIvo // 13 // 1- 2 atayorAtmakhyAtirvyAkhyA nopalabdhA / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMvyavahAro'bhUtArtho bhUtArtho darzitastu zuddhanayaH / bhUtArthamAzritaH khalu samyagdRSTirbhavati jIvaH // 13 // tAtparyavRttiH-vavahAro vyavahAranayaH abhUdattho abhUtArthaH asatyArtho bhavati / bhUdatyo bhUtArthaH satyArthaH desido dezitaH kathitaH du punaH kosau suddhaNao zuddhanayaH nizcayanayaH / tarhi kena nayena samyagdRSTirbhavatIti cet bhUdatthaM bhUtArtha satyArtha nizcayanayaM assido Azrito gataH sthitaH / khalu sphuTaM sammAdiTThI havadi jIvo samyagdRSTirbhavati jIva iti TIkAvyAkhyAnaM / dvitIyavyAkhyAnena punaH vavahAro abhUdattho vyavahAro'bhUtArtho bhUdattho bhUtArthazca desido dezitaH kathitaH / na kevalaM vyava hAro dezitaH suddhaNao zuddhanizcayanayopi du zabdAdayaM zuddhanizcayanayopItivyAkhyAnena bhUtAbhUtArthabhedena vyavahAropi dvidhA zuddhanizcayAzuddhanizcayabhedena nizcayanayopi dvidhA iti nayacatuSTayaM / idamatra tAtparya yathA kopi grAmyajanaH sakardamaM nIraM pivati nAgarikaH punaH vivekIjanaH katakaphalaM nikSipya nirmalodakaM pivati / tathA svasaMvedanarUpabhedabhAvanAzUnyajano mithyAtvarAgAdivibhAvapariNAmasahitamAtmAnamanubhavati sadRSTijanaH punarabhedaratnatrayalakSaNanirvikalpasamAdhibalena katakaphalasthAnIyaM nizcayanayamAzritya zuddhAtmAnamanubhavatItyarthaH // 13 // atha pUrvagAthAyAM bhaNitaM bhUtArthanayAzrito jIvaH samyagdRSTirbhavati / atra tu na kevalaM bhUtArtho nizcayanayo nirvikalpasamAdhiratAnAM prayojanavAn bhavati / kiMtu nirvikalpasamAdhirahitAnAM punaH SoDaSavarNikAsuvarNalAbhAbhAve adhastanavarNikAsuvarNalAbhavatkeSAMcitprAthamikAnAM kadAcit savikalpAvasthAyAM mithyAtvaviSayakaSAyadurdhyAnavaMcanArtha vyavahAranayopi prayojanavAn bhavatIti pratipAdayati__AtmakhyAti:-vyavahAranayohi sarva evAbhUtArthatvAdabhUtamartha pradyotayati / tathA hi yathA prabalapaMkasaMvalanatirohitasahajaikArthabhAvasya payasonubhavitAraH puruSAH paMkapayasovivekamakurvato bahavonarthameva tadanubhavaMti / kecittu svakaravikIrNakatakanipAtamAtropajanitapaMkapayovivekatayA svapuruSAkArAvirbhAvita sahajaikArthabhAvatvAdarthameva tadanubhavati / tathA prabalakarmasaMvalanatirohitasahajaikajJAyakabhAvasyAtmano'nubhavitAraH puruSA AtmakarmaNovivekamakurvato vyavahAravimohitahRdayAH pradyotamAnabhAvavaizvarUpyaM tamanubhavaMti / bhUtArthadarzinastu svamatinipAtitazuddhanayAnubodhamAtropajanitAtmakarmavivekatayA svapuruSAkArAvirbhAvitasahajaikajJAyakasvabhAvatvAt pradyotamAnaikajJAyakabhAvaM tamanubhavaMti / tadatra ye bhUtArthamAzrayaMti taevaM samyak pazyaMta samyagdRSTayo bhavaMti na punaranye katakasthAnIyatvAt zuddhanayasyAtaH pratyagAtmadarzibhi rvyavahAranayo nAnusatavyaH // 13 // atha ca keSAMcitkadAcitsopi prayojanavAn / yataH suddhosuddhAdeso NAdavo paramabhAvadarisIhiM / vavahAradesido puNa je du aparame hidA bhAve // 14 // zuddhaH zuddhAdezo jJAtavyaH paramabhAvadarzibhiH / vyavahAradezitaH punarye tvaparame sthitA bhAve // 14 // tAtparyavRttiH sudo zuddhanayaH nizcayanayaH kathaMbhUtaH suddhAdeso zuddhadravyasyAdezaH kathanaM yatra sa bhavati zuddhAdezaH / NAdavvo jJAtavyaH bhAvayitavyaH kaiH paramabhAvadarasIhiM zuddhAtmabhAvadarzibhiH / kasmAditi cet yataH SoDazavarNikAkArtasvarNalAbhavadabhedaratnatrayasvarUpasamAdhikAle saprayojano bhavati / niHprayojano na bhavatItyarthaH / vavahAradesido vyavahAreNa vikalpena bhedena paryAyeNa dArzitaH kathita iti vyavahAradezito vyavahAranayaH puNa punaH adhastanavarNikasuvarNalAbhavatprayojanavAn bhavati / keSAM je ye puruSoH du punaH aparame azuddhe asaMyatasamyagdRSTyapekSayA zrAvakApekSayA vA sarAgasamyagdRSTilakSaNe zubhopayoga pramattApramattasaMyatApekSayA ca bhedaratnatrayalakSaNe vA ThidA sthitAH kasmin sthitAH bhAve jIva Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / padArthe teSAmiti bhaavaarthH||evN nizcayavyavahAranayavyAkhyAnapratipAdanarUpeNa gAthAdvayena paMcamaM sthalaM gataM // iti caturdazagAthAbhiH sthalapaMcakena pIThikA samAptA / ___ atha kazcidAsannabhavyaH pIThikAvyAkhyAnamAtreNaiva heyopAdeyatatvaM parijJAya vizuddhajJAnadarzanasvabhAva nijasvarUpaM bhAvayati / vistararuciH punarnavAbhiradhikAraiH samayasAraM jJAtvA pazcAdbhAvanAM karoti tadyathAvistararuciziSyaM prati jIvAdinavapadArthAdhikAraiH samayasAravyAkhyAnaM kriyate / tatrAdau navapadArthAdhikAragAthAyA ArtaraudraparityAgalakSaNanirvikalpasAmAyikasthitAnAM yacchuddhAtmarUpasya darzanamanubhavanamavaloka namupalabdhiH saMvittiH pratItiH khyAtiranubhUtistadeva nizcayanayena nizcayacAritrAvinAbhAvi nizcayasamyaktvaM vItarAgasamyaktvaM bhaNyate / tadeva ca guNaguNyabhedarUpanizcayanayena zuddhAtmasvarUpaM bhavatItyekA paatnikaa| athavA navapadArthA bhUtArthena jJAtAH saMtastaeva bhedopacAreNa samyaktvaviSayatvAvyavahArasamyaktvAnamittaM bhavaMti nizcayanayena tu svakIyazuddhapariNAma eva samyaktvamiti dvitIyA ceti pAtanikAdvayaM manasi dhRtvA sUtramidaM prarUpayati / ____ AtmakhyAtiH-ye khalu paryaMtapAkottIrNajAtyakArttasvarasthAnIyaparamaM bhAvamanubhavati teSAM prathamadvitIyAdyanekapAkaparaMparApacyamAnakArtasvarAnubhavasthAnIyAparamabhAvAnubhavanazUnyatvAcchuddhadravyAdezitayA samudyotitAskhalitaikasvabhAvaikabhAvaH zuddhanaya evoparitAnekaprativarNikAsthAnIyatvAtparijJAyamAnaH prayojanavAn / anye tu prathamadvitIyAdyanekapAkaparaMparApacyamAnakArtasvarasthAnIyamaparamaM bhAvamanubhavaMti teSAM paryatapAkottIrNa jAtyakArtasvarasthAnIyaparamabhAvAnubhavanazUnyatvAdazudravyAdezitayopadarzitaprativiziSTekabhAvAnekabhAvovyavahAranayo vicitravarNamAlikAsthAnIyatvAtparijJAyamAnastadAtve prayojanavAn tIrthatIrthaphalayoritthameva vyavasthitatvAt / uktaM ca " jaijiNamayaM pavajaha tAmA vavahAraNicchae muyaha / ekeNa viNA chijjai titthaM aNNeNa uNa tacchaM / " ubhayanayavirodhadhvaMsini syAtpadAMke jinavacasi ramaMte ye svayaM vAMtamohAH / sapadi samayasAraM te paraM jyotiruccairanavamanayapakSAkSuNNamIkSata eva // 4 // vyavaharaNanayaH syAdyadyapi prAkpadavyAmiha nihitapadAnAM haMta hastAvalaMbaH / tadapi paramamartha ciccamatkAramAnaM paravirahitamaMtaH pazyatAM naiSa kiMcit // 5 // ekatve niyatasya zuddhanayato vyApturyadasyAtmanaH pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAMtarebhyaH pRthak / samyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayaM tanmuktvA navatattvasaMtatimimAmAtmAyamekostu naH // 6 // ataH zuddhanayAyattaM pratyagjyotizcakAsti tat / navatattvagatatvepi yadekatvaM na muMcati // 7 // bhUdattheNAbhigadA jIvAjIvA ya puNNapAvaM ca / AsavasaMvaraNijarabaMdhomokkho ya sammattaM // 15 // bhUtArthenAbhigatA jIvAjIvau ca puNNapApaM ca / AsravasaMvaranirjarA baMdho mokSazca samyaktvaM // 15 // tAtparyavRttiH- bhUdattheNa bhUtArthena nizcayanayena zuddhanayena abhigadA abhigatA nirNItA nizcitA jhAtAH saMtaH ke te jIvAjIvA ya puNNapAvaM ca AsavasaMvaraNijjarabaMdho mokkho ya jIvAjIva puNyapApAsravasaMvaranirjarAbaMdhamokSasvarUpA nava padArthAH sammattaM taevAbhedopacoraNa samyaktvaviSayatvAtkAraNatvAtsamyaktvaM bhavati / nizcayena pariNAma eva samyaktvamiti / nava padArthAH bhUtArthena jJAtAH saMtaH samyaktvaM bhavaMtItyuktaM bhavadbhistatkIdRzaM bhUtArthaparijJAnamiti pRSTe pratyuttaramAha / yadyapi nava padArthAH tIrthavartanAnimittaM prAthamikazikSApekSayA bhUtArthA bhaNyaMte tathApyabhedaratnatrayalakSaNanirvikalpasamAdhikAle abhUtArthA asa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMsyArthI zuddhAtmasvarUpaM na bhavati / tasmin paramasamAdhikAle navapadArthamadhye zuddhanizcayanayenaika eva zuddhAtmA pradyotate prakAzate pratIyate anubhUyata iti / yA cAnubhUtiH pratItiH zuddhAtmopalabdhiH sAcaiva nizcayasamyaktvamiti sAcaivAnubhUtirguNaguNinonizcayanayenAbhedavivakSAyAM zuddhAtmasvarUpamiti tAtparya / kiM ca ye ca pramANanayanikSepAH paramAditattvavicArakAle sahakArikAraNabhUtAstepi savikalpAvasthAyAmeva bhUtArthAH / paramasamAdhikAle punarabhUtArthAsteSu madhye bhUtArthena zuddhajIva eka eva pratIyata iti navapadArthAdhikAragAthA gatA / tato navAdhikAreSu madhye prathamatastAvadaSTAviMzatigAthAparyaMtaM jIvAdhikAraH kathyate / tathA hi-sahajAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmabhAvanAmukhyatayA jo passadi appANamityAdi sUtrapAThakrameNa prathamasthale gAthAtrayaM / tadanaMtaraM dRSTAMtadASrTItadvAreNa bhedAbhedaratnatrayabhAvanAmukhyatayA daMsaNaNANacarittANi ityAdi dvitIyasthale gAthAtrayaM / tataH paraM jIvasyApratibuddhatvakathanena prathamagAthA, baMdhamokSayogyapariNAmakathanena dvitIyA, jIvo nizcayena rAgAdipariNAmANAmeva karteti tRtIyA, cetyevaM kammeNokammA hi ya ityAdi tRtIyasthale parasparasaMbaMdhanirapekSasvataMtragAthAtrayaM / tadanaMtaramiMdhanAgnidRSTAMtenApratibuddhalakSaNakathanArthaM ahamedAmityAdi caturthasthale sUtratrayaM / ataH paraM zuddhAtmatattvasamyakUzraddhAnajJAnAnubhUtilakSaNAbhadaratnatrayabhAvanAviSaye yo'sAvapratibuddhastatpratibodhanArtha aNNANamohidamadI ityAdi paMcamasthale sUtratrayaM / atha nizcayaratnatrayalakSaNazuddhAtmatattvamajAnan dehaevAtmeti yo'sau pUrvapakSaM karoti tasya svarUpakathanArtha jadi jIvo ityAdi pUrvapakSarUpeNa gAthaikA / tadanaMtaraM vyavahAreNa dehastavanaM nizcayena zuddhAtmastavanamiti nayadvayavibhAgapratipAdanamukhyatvena vavahAreNa tu bhAsadi ityAdi parihArasUtracatuSTayaM / atha paramopekSAlakSaNazuddhAtmasaMvittirUpanizcayastutimukhyatvena jo iMdie jiNittA ityAdi sUtratrayaM / evaM gAthASTakasamudAyena SaSThasthalaM / tataHpara nirvikArasvasaMvedanajJAnameva viSayakaSAyAdiparadravyANAM pratyAkhyAnamiti kathanena, NANaM savve bhAvA ityAdi saptamasthale gAthAcatuSTayaM / tadanaMtaramanaMtajJAnAdilakSaNazuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhedaratnatrayAtmakasvasaMvedanameva bhAvitAtmanaH svarUpamityupasaMhAramukhyatayA ahameko khalu suddho ityAdi sUtramekaM / evaM daMDakAnvihAyASTAviMzatisUtraiH saptabhiraMtarasthalairjIvAdhikArasamudAyapAtanikA tadyathA-atha prathamagAthAyA mabaMdhaspRSThamananyakaM niyatamavizeSamasaMyuktaM saMsArAvasthAyAmapi zuddhanayena visinIpatramRttikAvArddhisuvarNoSNarahitajalavatpaMcavizeSaNaviziSTaM zuddhAtmAnaM kathayati / AtmakhyAtiH--amUni hi jIvAdIni navatatvAni bhUtArthenAbhigatAni samyagdarzanaM saMpadyaMta, evAmISu tIrthapravRttinimittamabhUtArthanayena vyapadizyamAneSu jIvAjIvapuNyapApAsravasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNeSu navatatveSvekatvadyotinA bhUtArthanayenaikatvamupAnIya zuddhanayatvena vyavasthApitasyAtmanonubhUterAtmakhyAtilakSaNAyAH saMpadyamAnatvAttato vikAryavikArakobhayaM puNyaM tathA pApaM / AsrAvyAsrAvakobhayamAsravaH, saMvAryasaMvArakobhayaM saMvaraH nirjaryanirjarakobhayaM nirjarA baMdhyabaMdhakobhayaM baMdhaH mocyamocakobhayaM mokSaH / svayamekasya puNyapApAsravasaMvaranirjarAbaMdhamokSAnupapatteH / tadubhayaM ca jIvAjIvAviti / bahirdRSTyA navatattvAnyamUni jIvapudgalayoranAdibaMdhaparyAyamupetyaikatvenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni athavaikajIvadravyasvabhAvamupetyAnubhUyayAnatAyAmabhUtAni / tato'mISu navatattveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate / tathAMtardRpTyA jJAyako bhAvo jIvo jIvasya vikAraheturajIvaH kevalajIvavikArAzca puNyapApAtravasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNAH / kevalAjIvavikArahetavaH puNyapApAsravasaMvaranirjarAbaMdhamokSA iti / navatatvAnyamUnyapi jIvadravyasvabhAvamapohya svaparapratyayaikadravyaparyAyatvenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthAni atha ca sakalakAlamevAskhalaMtamekaM jIvadravyasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArthAni / tato'mISvapi navatatveSu bhUtArthanayenaiko jIva eva pradyotate evamasAvekatvena dyotamAnaH zuddhanayatvenAnubhUyataeva / pAtvanubhUtiH sAtmakhyAtirevAtmakhyAtistu samyagdarzanameveti samastameva niravadyaM / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ciramiti navatattvacchannamunnIyamAnaM kanakamiva nimagnaM varNamAlAkalApe / atha satataviviktaM dRzyatAmekarUpaM pratipadamidamAtmajyotirudyotamAnaM // 8 // athaivamekatvena dyotamAnasyAtmano'dhigamopAyAH pramANanayanikSepAH ye te khalvabhUtArthAsteSvapyayamekaeva bhUtArthaH / pramANaM tAvatparokSaM pratyakSaM ca tatropAttAnupAttaparadvAreNa pravarttamAnaM parokSaM kevalAtmapratiniyatatvena vartamAnaM pratyakSaM ca tadubhayamapi pramAtRpramANaprameyabhedasyAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthamatha ca vyudastasamastabhedaikajIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha / nayastu dravyArthikazca paryAyArthikazca tatra dravyaparyAyAtmake vastuni dravyaM mukhyatayAnubhAvayatIti dravyArthakaH paryAyamukhyatayAnubhAvayatIti paryAyArthikaH tadubhayamapi dravyaparyAyayoH paryAyeNAnubhUyamAnatAyAM bhUtArthe / atha ca dravyaparyAyAnAlIDhazuddhavastumAtrajIvasvabhAvasyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha / nikSepastu nAma sthApanA dravyaM bhAvazca / tatrAtadguNe vastuni saMjJAkaraNaM nAma / soyamityanyatra pratinidhivyavasthApanaM sthApanA / vartamAnatatparyAyAdanyadravyaM, vartamAnatatparyAyobhAvastaccatuSTayaM svasvalakSaNavailakSaNyenAnubhUyamAnatAyAM bhUtArtha / atha ca nirvilakSaNasvalakSaNaikajIvasvabhAvasyAnubhUyayAnatAyAmabhUtArtha athaivamamISu pramANanayanikSepeSu bhUtArthatvenaiko jIva eva pradyotate / udayati na nayazrIrastameti pramANaM kvacidapi ca na vimo yAti nikSepacakra / kimaparamabhidadhmo dhAni sarvakaSe'sminnanubhavamupayAte bhAti naM dvaitameva // 9 // AtmasvabhAvaM parabhAvabhinnamApUrNamAdyaMtavimuktamekaM / / vilInasaMkalpavikalpajAlaM prakAzayan zuddhanayobhyudeti // 10 // jo passadi appANaM avaddhapuDhe aNaNNayaM nniydN| avisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANIhi // 16 // yaH pazyati AtmAnaM avaddhaspRSTamananyakaM niyataM / avizeSamasaMyuktaM taM zuddhanayaM vijAnIhi // 16 // sAtparyavRttiH-jo passadi yaH kartA pazyati jAnAti kaM appANaM zuddhAtmAnaM kathaMbhUtaM avaddhapuDhe dravyakarmanokarmabhyAmasaMspRSTaM jale visinIpatravat / aNaNNayaM ananyakaM naranArakAdiparyAyeSu dravyarUpeNa tameva thAsakozakuzUlaghaTAdiparyAyeSu mRttikAdravyavat NiyayaM niyatamavasthitaM nistaraMgottaragAvasthAsu samudravat avisesaM avizeSamabhinnaM jJAnadarzanAdibhedarahitaM gurutvasnigdhatvapItatvAdidharmeSu suvavat asaMjuttaM asaMyuktamasaMbaddhaM rAgAdivikalparUpabhAvakarmarahitaM nizcayanayenoSNarahitajalavaditi taM suddhaNayaM viyANIhi taM puruSamevAbhedanayena zuddhanayaviSayatvAcchuddhAtmasAdhakatvAcchuddhAbhiprAyapariNatatvAcca zuddhaM vijAnIhIti bhAvArthaH / atha dvitIyagAthAyAM yA pUrva bhaNitA zuddhAtmAnubhUtiH sA caiva nirvikArasvasaMvedanajJAnAnubhUtiriti pratipAdayati / ___ AtmakhyAtiH-yA khalvabaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasyAvizeSasyAsaMyuktasya cAtmano'nubhUtiH sa zuddhanayaH sAtvanubhUtirAtmaivetyAtmaikaeva pradyotate kathaM yathoditasyAtmanonubhUtiriti cedvaddhaspRSTatvAdInAmabhUtArthatvAttathAhi-yathA khalu visinIpatrasya salilanimagnasya salilaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM salilaspRSTatvabhUtArthamapyekAMtataH salilAspRzyaM visinIpatrasvabhAvamupetyAnubhUyayAnatAyAmabhUtArtha / tathAtmanonAdibaddhaspRSTatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM baddhaspRSTatvaM bhUtArthamapyekAMtataH pudgalAspRzyamAtmasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha / yathA ca mRttikAyAH kaskakarIrakarkarIkapAlAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmanyatvaM bhUtArthamapi sarvatopyassvalaMtamekaM mRttikAsvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha tayAtmano nArakAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmanyatvaM bhUtArthamapi sarvatopyasvalaMtamekamAtmasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArthe / nathA ca Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sanAtanajainagraMthamAlAyAMvAridharvRdrihAniparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmaniyatatvaM bhUtArthamapi nityavyavasthitaM vAridhisvabhAvamupetyAnu bhUyamAnatAyAmabhUtArtha tathAtmano vRddhihAniparyAyeNAnubhUyamAnatAyAmaniyatatvaM bhUtArthamapi nityavyavasthitamAtmasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha / yathA ca kAMcanasya snigdhapItagurutvAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM vizeSatvaM bhUtArthamapi pratyastamitasamastavizeSakAMcanasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha tathAtmano jJAnadarzanAdiparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM vizeSatvaM bhUtArthamapi pratyastamitasamastavizeSamAtmasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha / yathA vApAM saptArciHpratyayoSNasamAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM saMyuktatvaM bhUtArthamapyekAMtataH zItasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArtha tathAtmanaH karmapratyayamohasamAhitatvaparyAyeNAnubhUyamAnatAyAM saMyuktatvaM bhUtArthamapyekAMtataH svayaMbodhabIjasvabhAvamupetyAnubhUyamAnatAyAmabhUtArthaM / na hi vidadhati vaddhaspRSTabhAvAdayomI sphuTamuparitaraMtopyetya yatra pratiSThAM / anubhavatu tameva dyotamAnaM samaMtAt jagadapagatamohIbhUya samyaksvabhAvaM // 11 // bhUtaM bhAMtamabhUtamevaM rabhasAnnibhidya baMdha sudhIryAtaH kila kopyaho kalayati vyAhatya mohaM haThAt / AtmAtmAnubhavaikagamyamahimA vyaktoyamAste dhruvaM nityaM karmakalaMkapaMkavikalo devaH svayaM zAsvataH // 12 // AtmAnubhUtiriti zuddhanayAtmikA yA jJAnAnubhUtiriyameva kileti buddhA / AtmAnamAtmani nivezya suniSprakaMpamekosti nityamavabodhaghanaH samaMtAt // 13 // jo passadi appANaM avaddhapuDhe annnnnnmvisesN| apadesasuttamajha passadi jiNasAsaNaM savvaM // 17 // yaH pazyati AtmAnaM avaddhaspRSTamananyamavizeSaM / apadezasUtramadhyaM pazyati jinazAsanaM sarvaM // 17 // tAtparyavRttiH- jo passadi yaH kartA pazyati jAnAtyanubhavati kaM appANaM zuddhAtmAnaM kiM viziSTaM avaddhapuDhe avaddhaspRSTaM / atra baMdhazabdena saMzleSarUpabaMdho grAhyaH / spRSTazabdena tu saMyogamAtramiti / dravyakarmanokarmabhyAmasaMspRSTaM jale visinIpatravat / aNaNaM ananyaM mRttikAdravyavat / avisesaM avizeSamabhinnaM suvarNavat niyatamavasthitaM samudravat asaMyuktaM paradravyasaMyogarahitaM nizcayanayenoSNarahitajalavaditi / niyatAsaMyuktavizeSaNadvayaM sUtre nAsti / kathaM labhyata iti cet sAmarthyAt tadapi kathaM zrutaprakRtasAmarthyayukto hi bhavati sUtrArthaH iti vacanAt / sa puruSaH passadi pazyati jAnAti kiM tat jiNasAsaNaM jinazAsanaM arthasamayarUpaM jinamataM savvaM sarva dvAdazAMgaparipUrNa kathaMbhUtaM apadesasuttamajjhaM apadezasUtramadhyaM apadizyatertho yena sa bhavatyapadezazabdo dravyazrutamiti yAvat sUtraparichittirUpaM bhAvazrutaM jJAnasamaya iti tena zabdasamayena vAcyaM jJAnasamayena paricchedyamapadezasUtramadhyaM bhaNyate iti / ayamatra bhAvaH yathA lavaNakhilya ekarasopi phalazAkapatrazAkAdiparadravyasaMyogena bhinnabhinnAsvAdaH pratibhAtyajJAninAM / jJAninAM punarekarasaeva tathAtmApyakhaMDajJAnasvabhAvo'pi sparzarasagaMdhazabdanIlapItAdivarNajJeyapadArthaviSayabhedenAjJAninAM nirvikalpasamAdhibhraSTAnAM khaMDakhaMDajJAnarUpaH pratibhAti jJAninAM punarakhaMDakevalajJAnasvarUpameva iti hetorajJAnarUpe zuddhAtmani jJAte sati sarva jinazAsanaM jJAtaM bhavatIti matvA samastamithyAtvarAgAdiparihAreNa tatraiva zuddhAtmani bhAvanA karttavyeti / kiM ca mithyAtvazabdena darzanamoho rAgAdizabdena cAritramoha iti sarvatra jJAtavyaM / atha tRtIyagAthAyAM samyagjJanAdikaM sarvazuddhAtmabhAvanAmadhye labhyata iti nirUpayati / / AtmakhyAtiH-yeyamavaddhaspRSTasyAnanyasya niyatasya vizeSasyAsaMyuktasya cAtmanonubhUtiH sA khalvakhilasya jinazAsanasyAnubhUtiH zrutajJAnasya svayamAtmatvAttato jJAnAnubhUtirevAtmAnubhUtiH kiMtu tadAnoM sAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAmanubhUyamAnamapi jJAnamabuddhalubdhAnAM na svadate / tathAhi--yathA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 samayaprAbhRtaM / vicitravyaMjanasaMyogopajAtasAmAnyavizeSatirobhAvAvirbhAvAbhyAmanubhUyamAnaM lavaNaM lokAnAmavuddhAnAM vyajanalubdhAnAM svadate na punaranyasaMyogazUnyatopajAtasAmAnyavizeSAvibhIvItarobhAvAbhyAM / atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM lavaNaM tadeva sAmAnyAvirbhAvenApi tathA vicitrajJeyAkArakaraMvitatvopajAtasAmAnyavizeSatirobhAvAvirbhAvAbhyAmanubhUyamAnaM jJAnamabuddhAnAM jJeyalubdhAnAM svadate na punaranyasaMyogazUnyatopajAtasAmAnyavizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAM / atha ca yadeva vizeSAvirbhAvenAnubhUyamAnaM jJAnaM tadeva sAmAnyAvirbhAvanApyalubdhavuddhAnAM yathA saiMdhavakhilyonyadravyasaMyogAvyacchedena kevala evAnubhUyamAnaH sarvatopyekalavaNarasatvAllavaNatvena svadate tathAtmApi paradravyasaMyogavyavacchedena kevalaevAnubhUyamAnaH sarvatopyekavijJAnaghanatvAt jJAnatvena svdte| akhaMDitamanAkulaM jvaladanaMtamaMtarbahirmahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sadA / ciducchalananirbharaM sakalakAlamAlaMbate yadekarasamullasallavaNakhilyalIlAyitaM // 14 // eSa jJAnadhano nityamAtmasiddhamabhIpsubhiH / sAdhyasAdhakabhAvena dvidhaikaH samupAsyatAM // 15 // AdA khu majjha NANe AdA me daMsaNe caritte ya / AdA paJcakkhANe AdA me saMvare joge // 10 // AtmA sphuTaM mama jJAne AtmA me darzane caritre ca / AtmA pratyAkhyAne AtmA me saMvare yoge // 18 // tatparyavRttiH-AdA zuddhAtmA khu sphuTaM majjha mama bhavati ka viSaye gANe AdA me daMsaNe caritte ya AdA paJcakkhANe AdA me saMvare joge samyagjJAnadarzanacAritrapratyAkhyAnasaMvarayogabhAvanA viSaye / yoge ko'rthaH : nirvikalpasamAdhau paramasAmAyike paramadhyAne cetyeko bhAvaH bhogAkAMkSAnidAnabaMdhazalyAdibhAvarahite zuddhAtmani dhyAte sarva samyagjJAnAdikaM labhyata ityarthaH evaM zuddhanayavyAkhyAnamukhyatvena prathamasthale gAthAtrayaM gata / ita UrdhvaM bhedAbhedaratnatrayamukhyatvena gAthAtrayaM kathyate tadyathA-prathama gAthAyAM pUrvArddhana bhedaratnatrayabhAvanAmaparArddhana cAbhedaratnatrayabhAvanAM kathayati daMsaNaNANacarittANi sevidavvANi sAhuNA NicaM / tANi puNa jANa tiNNivi appANaM ceva nnicchydo||19|| darzanajJAnacAritrANi sevitavyAni sAdhunA nityaM / tAni punarjAnIhi trINyapyAtmAnameva nizcayataH // 19 // tAtparyavRttiH-dasaNaNANacArittANi sevidavvANi sAhuNA NicaM samyagdarzanajJAnacAritrANi sevitavyAni sAdhunA vyavahAranayena nityaM sarvakAlaM tANi puNa jANa tiNNavi tAni punarjAnI hi trINyapi appANaM ceva zuddhatmAnaM caiva Nicchayado nizcayataH zuddhanizcayataH / ayamatrArthaH-paMceMdriyaviSayakrodhakaSAyAdirahitanirvikalpasamAdhimadhye samyagdarzanajJAnacAritratrayamastIti / atha gAthAdvayena tAmeva bhedAbhedaratnatrayabhAvanA dRSTAMtadASTAMtAbhyAM samarthayati / __AtmakhyAti:-yenaiva hi bhAvanAtmA sAdhyaM sAvanaM ca syAttenaivAyaM nityamupAsya iti svayamAkUya pareSAM vyavahAreNa sAdhunA darzanajJAnacAritrANi nityamupAsyAnIti pratipAdyate / tAni punastrINyapi paramArthanAtmaika eva vastvaMtarAbhAvAt yathA devadattasya kasyacit jJAnaM zraddhAnamanucaraNaM ca devadattasya svabhAvAnAtakramAddevadatta eva na vastvaMttaraM tathAtmanyapyAtmano jJAnaM zrAddhAnamanucaraNaM cAtmasvabhAvAnatikramAdAtmaiva navastvataraM tata AtmA eka evopAsya iti svayameva pradyotate sa kila Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMdarzanajJAnacAritraistritvAdekatvataH svayaM / mecako mecakazcApi samamAtmA pramANataH // 16 // darzanajJAnacAritraitribhiH pariNatatvataH / ekopi trisvabhAvatvAdvyahAreNa mecakaH // 17 // paramArthena tu vyaktajJAtRtvajyotiSaikakaH / sarvabhAvAMtaradhvaMsisvabhAvatvAdamecakaH // 18 // AtmA nazcitayaivAlaM mecakAmecakatvayoH / darzanajJAnacAritraH sAdhyasiddhirna cAnyathA // 19 // jaha NAma ko vi puriso rAyANaM jANiUNa saddahadi / to taM aNucaradi puNo atthatthIo payatteNa // 20 // evaM hi jIvarAyA NAdabyo taha ya sadahe dabyo / aNucaridavvo ya puNo so ceva du mokkhakAmeNa // 21 // yathAnAma kopi puruSo rAjAnaM jJAtvA zraddadhAti / tatastamanucarati punarathorthika prayatnena // 20 // evaM hi jIvarAjo jJAtavyastathaiva zradAtavyaH / anucaritavyazca punaH sa caiva tu mokSakAmena // 21 // tAtparyavRtiH-jaha yathA NAma aho sphuTaM vA kovi kopi kazcit puriso puruSaH rAyANaM rAjAnaM jANiUNa chatracAmarAdirAjacilaitviA saddahadi zraddhatte ayameva rAjeti nizcinoti to tato jJAnazraddhAnAnaMtaraM taM taM rAjAnaM aNucaradi anucarati AzrayatyArAdhayati kathaMbhUtaH san atthatthIo arthArthiko jIvitArthI payattaNa sarvatAtparyeNeti dRSTAMtagAthA gatA evaM anena prakAreNa hi sphuTa jIvarAyA zuddhajIvarAjA NAdavvo nirvikArasvasaMvedanajJAnena jJAtavyaH / taha ya tathaiva saddahevvada vo ayameva nityAnaMdaikasvabhAvo rAgAdirahitaH zuddhAtmeti nizcatavyaH aNucaridavyo ya anucaritavyazca nirvikalpa samadhinAnubhavanIyaH / punaH so eva sa eva zuddhAtmA du punaH mokkhakAmeNa mokSArthinA puruSeNeti dArTItaH / idamatra tAtparya bhedAbhedaratnatrayabhAvanArUpayA paramAtmaciMtayaiva pUryate'smAkaM kiM vizeSeNa zubhAzubha rUpavikalpajAleneti / evaM bhedAbhadaratnatrayavyAkhyAnamukhyatayA gAthAtrayaM dvitIyasthale gataM / atha svataMtravyAkhyAnamukhyatayA gAthAtrayaM kathyate tadyathA svaparabhedavijJAnAbhAve jIvastAvadajJAnI bhavati paraM kiMtu kiyatkAlaparyataM iti na jJAyate evaM pRSTe sati prathamagAthAyAM pratyuttaraM dadAti / AtmakhyAti:-yathA hi kazcitpururSo'rthArthI prayatnena prathamameva rAjAnaM jAnIte tatastameva zraddhatte tatastamevAnucarati / tathAtmanA mokSArthinA prathamamevAtmA jJAtavyaH tata sa eva zraddhAtavyaH tataH saevAnucaritavyazca sAdhyasiddhastathAnyathopapattyanupapattibhyAM / tatra yadAtmanonubhUyamAnAnekabhAvasaMkarepi paramavivekakauzalenAyamahamanubhUtirityAtmajJAnena saMgacchamAnameva tathetipratyayalakSaNaM zraddhAnaM caraNamutplavamAnamA smAnaM sAdhayatIti sAdhyasiddhastathopapatteH yadAtvAbAlagopAlameva sakalakAlameva svayamevAnubhUyamAnepi bhagavatyanubhUtyAtmanyanAdibaMdhavazAt paraiH samamekatvAdhyavasAyena vimUDhasyAyamahamanubhUtirityAtmajJAnaM notplavate tadabhAvAdajJAnakhara,gazraddhAnasamAnatvAcchraddhAnamapi notplavate tadA samastabhAvAMtaravivekena niHzakameva sthAtumazakyatvAdAtmAnucaraNamanutplavamAnaM nAtmAnaM sAdhayIti sAdhyasiddheranyathAnupapattiH / kathamapi samupAttatritvamapyakatAyA apatitamidamAtmajyotirudgacchadacchaM / satatamanubhavAmonatacaitanyacihna na khalu na khalu yasmAdanyathA sAdhyasiddhiH // 20 // nanu jJAnatAdAtmyAdAtmAtmAnaM nityamupAsva eva kutastadupAsyatvenAnuzAsyata iti cenna yato na Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 15 khalyAtmA jJAnatAdAtmyepi kSaNamapi jJAnamupAste svayaM buddhabodhitabuddhatvakAraNapUrvakatvena jJAnasyotpatteH / tarhi tatkAraNAtpUrvamajJAnaevAtmA nityamevApratibuddhatvAdevametat / tarhi kiyaMtakAlamayamapratibuddho bhavatItyabhidhIyatAM / kamme Nokamayi ahamidi ahakaM ca kamma NokammaM / jA esA khalu buddhI appaDibuddha havadi tAva // 22 // karmaNi nokarmaNi cAhamityahakaM ca karma nokarma yAvadeSA khalu buddhirapratibuddho bhavati tAvat ||22|| tAtparyavRttiH - kamme karmaNi jJAnAvaraNAdidravyakarmaNi rAgAdibhAvakarmaNi ca Nokammala ya zarIrAdinokarmaNi ca ahamidi ahamiti pratItiH ahakaM ca kamma NokammaM ahakaM ca karma nokarmeti pratIti: yathA ghaTe varNAdayo guNA ghaTAkArapariNatapudgalaskaMdhAzca varNAdiSu ghaTa ityabhedena jA yAvaMtaM kAlaM esA eSA pratyakSIbhUtA khalu sphuTaM buddhI karmanokarmaNA saha zuddhabuddhaikasvabhAvanijaparamAtmavastunaH ekA buddhiH appADhabuddho apratibuddhaH svasaMvittizUnyo bahirAtmA havadi bhavati tAva tAvatkAlamiti / atra bhedavijJAnamUlaM zuddhAtmAnubhUtiH svataH svayaMbuddhApekSayA parato vA bodhitabuddhApekSayA ye labhaMte te puruSAH zubhAzubhabahirdravyeSu vidyamAneSvapi mukuruMdavadavikArA bhavatIti bhAvArtha: / atha zuddhajIve yadA rAgAdirahita pariNAmastadA mokSo bhavati / ajIve dehAdau yadA rAgAdi pariNAmastadA baMdho bhavatItyAkhyAti - jIveva ajIve vA saMpadi samaya jattha uvajutto / tatva baMdha mokkho hodi samAseNa NiddiTTho || 23 // jIve vA ajIve vA saMpratisamaye yatropayuktaH / tatraiva baMdhaH mokSo bhavati samAsena nirdiSTaH || 23 // tAtparyavRtiH - jIveva svazuddhajIve vA bhajIve vA dehAdau vA saMpAdesamayami varttamAnakAle jattha uvajuto yatropayuktaH tanmayatvenopAdeyabuddhyA pariNataH tattheva tatraiva ajIve jIve vA baMdhamokkho ajIvadehAdau baMdho, jIve zuddhAtmani mokSaH havadi bhavati samAseNa Niddidvo saMkSepeNa sarvajJairnirdiSTa iti / atraiva jJAtvA sahajAnaMdaikasvabhAvanijAtmani ratiH karttavyA / tadvilakSaNe paradravye viratirityabhiprAyaH // athAzuddhanizcayenAtmA rAgAdibhAvakarmaNAM karttA anupacaritAsadbhUtavyavahAranayena dravyakarmaNAmityAvedayati / 1 jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa / picchayado vavahArA poggalakammANa kattAraM // 24 // yaM karoti bhAvaM AtmA karttA sa bhavati tasya bhAvasya / nizrayataH vyavahAranayAt pudgalakarmaNAM karttA ||24|| tAtparyavRttiH - jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa yaM karoti rAgAdi bhAvamAtmA sa tasya bhAvasya pariNAmasya karttA bhavati / Nicchayado azuddhanizcayanayena azuddhabhAvAnAM zuddhAnezcayanayena zuddhabhAvAnAM kartteti bhAvAnAM pariNamanameva kartRtvaM / vavahArA anupacaritAsadbhUtavyavahAranayAt poggalakammANa pudgaladravyakarmAdInAM kattAraM kartteti / kartAraM iti karmapadaM kartteti kathaM bhavatIti zvet prAkRte kvApi kArakavyabhicAroliMgavyabhicArazca / atra rAgAdInAM jIvaH kartteti bhaNitaM te ca Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMsaMsArakAraNaM tataH saMsArabhayabhItena mokSArthinA samastarAgAdivibhAvarahite zuddhadravyaguNaparyAye svarUpe nija paramAtmani bhAvanA karttavyetyabhiprAyaH / evaM svataMtravyAkhyAnamukhyatvena tRtIyasthale gAthAtrayaM gataM / atha yathAkopyapratibuddhaH agniriMdhanaM bhavati iMdhanamagnirbhavati agniriMdhanamAsIt iMdhanamagnirAsIt agniriMdhanaM bhaviSyati iMdhanamagnirbhaviSyatIti vadati tathA yaH kAlatrayepi deharAgAdiparadravyamAtmani yojayati so'pratibuddho bahirAtmA mithyAjJAnI bhavatIti prarUpayati / AtmakhyAtiH-yathA sparzarasagaMdhavarNAdibhAveSu pRthuvudhnodarAdyAkArapariNatapudgalaskaMdheSu ghaToyamiti ghaTe ca sparzarasagaMdhavarNAdibhAvAH pRthutunodarAdyAkArapariNatapudgalaskaMdhAzcAmI iti vastvabhedenAnubhUtistathA karmaNi mohAdiSvaMtaraMgeSu, nokarmaNi zarIrAdiSu bahiraMgeSu cAtmatiraskAriSu pudgalapariNAmeSvahamityAtmani ca karmamohAdayo'taraMgA nokarmazarIrAdayo bahiraMgAzcAtmatiraskAriNaH pudgalapariNAmA amI iti vastvabhedena yAvaMtaM kAlamanubhUtistAvaMtakAlamAtmA bhavatyapratibuddhaH / yadA kadAcidyathArUpiNo darpaNasya svaparAkArAvabhAsinI svacchataiva vanherauSNyaM jvAlA ca tathA nIrUpasyAtmanaH svaparAkArAvabhAsinI jJAtRtaiva pudgalAnAM karma nokarmaceti svataHparato vA bhedavijJAnamUlAnubhUtirutpazyati tadaiva pratibuddho bhaviSyati / kathamapi hi labhaMte bhedavijJAnamUlAmacalitamanubhUtiM ye svato vAnyato vA / pratiphalananimagnAnaMtabhAvasvabhAvairmukuravadavikArA saMtataM syustaeva // 21 // nanu kathamayamapratibuddho lakSyeta ahamedaM edamahaM ahamedasseva homi mama edaM / aNNaM jaM paradavvaM sacittAcittamissaM vA // 25 // Asi mama puvvamedaM ahamedaM cAvi puvakAlani / hohidi puNovi majhaM ahamedaM cAvi hossAmi // 26 // eyattu asaMbhUdaM AdaviyappaM karedi saMmUDho / bhUdatthaM jANato Na karedi du taM asaMmUDho // 27 // ahametadetadahametasyAmi mamaitat / / anyadyatparadravyaM sacittAcittamizra vA // 25 // AsInmama pUrvametadetat ahamidaMca puurvkaale| bhaviSyati punarapimama ahamidaM caiva punarbhaviSyAmi // 26 // etattvasadbhUtamAtmavikalpaM karoti saMmUDhaH / bhUtArtha jAnana karoti tu tamasaMmUDhaH // 27 // tAtparyavRttiH-ahamedaM edamahaM ahaM idaM paradravyaM idaM ahaM bhavAmi / ahamedasseva hi homi mamaedaM ahamasya saMbaMdhI bhavAmi mama saMbaMdhIdaM / aNNaM jaM paradravyaM dehAdanyadbhinnaM putrakalatrAdi yatpara dravyaM sacittAcittamissaM vA sacittAcittamizraM vaa| tacca gRhasthApekSayA sacittaM stryAdi, acittaM suvarNAdi, mizraM sAbharaNasyAdi / athavA tapodhanApekSayA sacittaM chAtrAdi, acittaM picchakamaMDalupastakAdi mizramupakaraNasahitachAtrAdi / athavA sacittaM rAgAdi acittaM pudgalAdi paMca dravyarUpaM mizraM guNasthAnajIvamArgaNAdi pariNatasaMsArijIvasvarUpamiti vartamAnakAlApekSayA gAthA gatA / AsItyAdi Asi mama pubvamedaM AsIt mama pUrvametat / ahamedaM cAvi puvakAlahi ahamidaM caiva pUrvakAle hohidi puNobi Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayaprAbhRtaM / majjhaM bhaviSyati punarapi mama ahamedaM cAvi hossAmi ahamidaM caiva punarbhaviSyAmi iti bhUtabhAvikAlApekSayA gAthA gatA / edamityAdi edaM imaM tu punaH asaMbhUdaM asadbhUtaM kAlatrayaparadravyasaMbaMdhimithyArUpaM AdaSiyappaM AtmavikalpaM azuddhanizcayena jIvapariNAmaM karedi karoti saMmUDho samyaGmUDhaH ajJAnI bahirAtmA bhUdatthaM bhUtArtha nizcayanayaM jANaMto jAnan san Na karedi na karoti du punaH kAlatrayaparadravyasaMbaMdhimithyAvikalpaM asaMmUDho asaMmUDhaH samyagdRSTiraMtarAtmA jJAnI bhedAbhedaratnatrayabhAvanArataH / kiM ca yathA kopyajJAnI agniriMdhanaM iMdhanamagniH kAlatraye nizcayenaikAMtenAbhedena vadati tathA deharAgAdiparadravyamidAnImahaM bhavAmi pUrvamahamAsaM pumarane bhaviSyAmIti yo vadati so'jJAnI bahirAtmA tadviparIto jJAnI samyagdRSTiraMtarAtmeti / evaM ajJAnI jJAnI jIvalakSaNaM jJAtvA nirvikArasvasaMvedanalakSaNe bhedajJAne sthitvA bhAvanAM karteti tAmeva bhAvanAM dRDhayati yathA kopi rAjasevakapuruSo rAjazatrubhiH saha saMsarga kurvANaH san rAjArAdhako na bhavati tathA paramAtmA'rAdhakapuruSastatpratipakSabhUtamithyAtvarAgAdibhiH pariNamamANaH paramAtmArAdhako na bhavatIti bhAvArthaH / evamapratibuddhalakSaNakathanena caturthasthale gAthAtrayaM gataM / athApratibuddhasaMbodhanArtha vyavasAyaH kriyate / / __AtmakhyAtiH-yathAgniriMdhanamastIdhanamagnirastyagneriMdhanamastIdhanasyAgnirastyagneriMdhanaM * pUrvamAsIddhinasyAgniH pUrvamAsIdagneriMdhanaM punarbhaviSyatIMdhanasyAgniH punarbhaviSyatItIMdhana evAsadbhUtAgnivikalpatvenAprativuddhaH kazcilakSyeta tathAhametadasmyetadahamasti mamaitadastyetasyAhamasmi mamaitatpUrvamAsIdetasyAhaM pUrvamAsaM mamaitatpunabhaviSyatyetasyAhaM punarbhaviSyAmIti paradravyaevAsadbhUtAtmavikalpatvenApratibuddho lakSyetAtmA / nAgniriMdhanamasti nedhanamagnirastyagniragnirastIMdhanamiMdhanamasti / nAgneriMdhanamasti nedhanasyAgnirastyagneragnirastIMdhanasyadhanamasti / nAgneriMdhanaM pUrvamAsIndhanasyAgniH pUrvamAsIdagneragniH pUrvamAsIdidhanasyeMdhanaM pUrvamAsInnAgneridhanaM punarbhaviSyati nedhanasyAgniH punarbhaviSyatyagneragniH punarbhaviSyatIMdhanasyeMdhanaM punarbhaviSyatIti kasyacidagnAveva sadbhUtAgni vikalpavannAhametadasmi naitadahamastyahamahamasmyetadatadasti na mamaitadasti naitasyAhamasmi mamAhamasmyetasyaitadasti na mamaitatpUrmamAsIntasyAhaM pUrvamAsaM mamAha pUrvamAsametasyaitatpUrvamAsInna mamaitatpunarbhaviSyati naitasyAhaM punarbhavidhyAmi mamAhaM punarbhaviSyAmyetasyaitatpunarbhaviSyatIti svadravya eva sadbhUtAtmavikalpasya pratibuddhalakSaNasya bhaavaat| tyajatu jagadidAnI mohamAjanmalInaM rasayatu rasikAnAM rocanaM jJAnamudyat / / iha kathamapi nAtmAnAtmanA sAkamekaH kila kalayati kAle kvApi tAdAtmyavRttiM // 22 // athApratibuddhabodhanAya vyavasAya: aNNANamohidamadI majjhamiNaM bhaNadi puggalaM davvaM / . vaddhamavaddhaM ca tahA jIvo bahubhAvasaMjutto // 28 // savaNhaNANadiTho jIvo uvaogalakSaNo NicaM / kiha so puggaladavvI bhUdo jaM bhaNasi majjhamiNaM // 29 // jadi so puggaladavI bhUdo jIvattamAgadaM idaraM / to sattA vuttuM je majjhamiNaM puggalaM davvaM // 30 // ajJAnamohitamatirmamedaM bhaNati pudgaladravyaM / baddhamabaddhaM ca tathA jIvo bahubhAvasaMyuktaH // 28 // sarvajJajJAnadRSTo jIva upayogalakSaNo nityaM / kathaM sa pudgaladravyIbhUto yadbhaNAsa mamedaM // 29 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMyadi sa pudaladravyIbhUto jIvatvamAnatAbhisarat / tacchato vaktuM yanmamedaM puralaM dravyaM // 30 // tAtparyaTaciH-aNNANetyAdivyAkhyAnaM kriyate aNNANamohidamadI ajJAnamohitamatiH manmamiNaM bhaNadi puggaLaM davyaM mamedaM bhaNati pudgalaM dravyaM / kathaM bhUtaM badamabaddhaM ca baddhaM saMbaMdhadeharUpaM abaddhaM ca asaMbaMdha dehAdbhinnaM putrakalatrAdi tahA tathA jIve jIvadravye bahubhAvasaMjutte mithyAtvarAgAdi bahubhAvasaMyukte / ajJAnI jIvo dehaputrakalatrAdikaM paradravyaM mamedaM bhaNatItyarthaH / iti prathamagAthA gatA / athAsya bahirAtmanaH saMbodhanaM kriyate re durAtman sabaNhu ityAdi sabbaNhuNANadiho sarvajJajJAnadRSTaH jIvo jIvapadArthaH kathaMbhUto dRSTaH uvaogalakkhaNo kevalajJAnadarzanopayogalakSaNaH NiccaM nityaM srvkaalN| kaha kathaM so sa jIvaH puggaladavvIbhUdo pudgaladravyaM jAtaH na kathamapi jaM yena kAraNena bhaNasi bhaNasi tvaM majjhamiNaM mamedaM pudgldrvyN| iti dvitIyA gAthA gtaa|jdi ityAdi-jadi yadi cet so sa jIvaH puggaladavIbhUdo pudgaladravyajAtaH jIvo jIvaH jIvattaM jIvatvaM AgadaM AgataM prAptaM idaraM itarat zarIrapudgaladravyaM to sakkA vuttuM tataH zakyaM vaktuM je aho athavA yasmAtkAraNAt majjhamiNaM puggalaM davvaM mamedaM pudgaladravyamiti / nacaivaM yathA varSAsu lavaNamudakI grISmakAle jalaM lavaNIbhavati / tathA yadi caitanyaM vihAya jIvadravyaM pudgaladravyasvarUpeNa pariNamati pudgaladravyaM ca mUrttatvamacetanatvaM vihAya cidrUpaM cAmUrtatvaM ca bhavati tadA bhavadIyavacanaM satyaM bhavati / re durAtman na ca tathA, pratyakSavirodhAt / tato jIvadravyaM dehAdvinnamamUrta zuddhabuddhaikasvabhAvaM siddhamiti / evaM dehAtmanorbhedajJAnaM jJAtvA mohodayotpanna samastaMvikalpajAlaM tyaktvA nirvikAracaitanyacamatkAramAtre nijaparAmAtmatattve bhAvanA karttavyeti tAtparya / ityapratibuddhasaMbodhanArthaM paMcamasthale gAthAtrayaM gataM / / atha pUrvapakSaparihArarUpeNa gAthASTakaM kathyate tatraikagAthAyAM pUrvapakSaH gAthAcatuSTaye nizcayavyavahArasamarthanarUpeNa parihAraH / gAthAtraye nizcayastutirUpeNa parihAra iti SaSThasthale samudAyapAtAnakA / tadyathAprathamatastAvat yadi jIvazarIrayorekatvaM na bhavati tadA tIrthakarAcAryastutivRthA bhavatItyapratibuddhaziSyaH pUrvapakSaM karoti__AtmakhyAtiH-yugapadanekavidhasya baMdhanopAdheH sannidhAnena pradhAvitAnAmasvabhAvabhAvAnAM saMyogavazAdvizeSAzrayoparaktaH sphaTikopala ivAtyaMtatirohitasvabhAvabhAvatayA astamitasamastavivekajyotirmahatA svayamajJAnena vimohitahRdayo bhedamakRtvA tAnevAsvabhAvabhAvAn svIkurvANaH pudgaladravyaM mamedamityanubhavati kilAprativuddho jIvaH / athAyameva prativodhyate re durAtman AtmapaMsan jahIhi jahIhi paramAvivekaghasmarasatRNAbhyavahAritvaM / dUranirastasamastasaMdehaviparyAsAnadhyavasAyena vizvakajyotiSA sarvajJajJAnena sphurTAkRtaM kila nityopayogalakSaNaM jIvadravyaM / tatkathaM pudgaladravyIbhUtaM yena pudgaladravyaM mamedamityanubhavasi / yato yadi kathaMcanApi jIvadravyaM pudgaladravyIbhUtaM syAt / pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhUtaM syAt tadaiva lavaNasyodakamiva mamedaM pudgaladravyamityanubhUtiH kila ghaTeta tattu na kathaMcanApi syAt tathA hi-yathA kSAratvalakSaNaM lavaNamudakIbhavat dravatvalakSaNamudakaM ca lavaNIbhavat kSAratvadravatvasahavRttyavirodhAdanubhUyate na tathA nityopayogalakSaNaM jIvadravyaM pudgaladravyIbhavat nityAnupayogalakSaNaM pudgaladravyaM ca jIvadravyIbhavat upayogAnupayogayoH prakAzatamasoriva sahavRttivirodhAdanubhUyate / tatsarvathA prasIda vibudhya svadravyaM mamedamityanubhava / ayi kathamapi mRtvA tattvakautUhalI san anubhava bhavamUrteH pArzvavartI muhUrta / pRthagatha vilasaMtaM svaM samAlokya yena tyajasi jhagiti mUrtyA sAkamekatvamohaM // 23 // athAhApratibuddhaH1 AtmavinAzaka / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... samayaprAbhRtaM / jadi jISo Na sarIraM titthayarAyariyasaMthudI caiva / savvAvi havadi micchA teNa du AdA havadi deho // 31 // yadi jIvo na zarIraM tIrthakarAcAryasaMstutizcaiva / / ___ sarvApi bhavati mithyA tena tu AtmA bhavati dehaH // 31 // tAtparyavRttiH-jadi jIvo Na sarIraM he bhagavan ! yadi jIvaH zarIraM na bhavati titthayarApariya saMthudIcaiva tarhi "dvau kuMdedutuSArahAradhavalAvityAdi" tIrthakarastutiH "desakulajAisuddhA" ityAcAryastutizca savvAvi havadi micchA sarvApi bhavati mithyA teNa du AdA havadi deho tena tvAtmA bhavati dehaH / iti mamaikAMtikI pratipattiH / evaM pUrvapakSagAthA gtaa| he ziSya yaduktaM tvayA tama ghaTate yato nizcayavyavahAranayaparasparasAdhyasAdhakabhAvaM na jAnAsi tvamiti / AtmakhyAtiH-yadi ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyaM na bhavettadA / kAtyaiva snapayaMti ye dazadizo dhAmnA niraMdhaMti ye dhAmoddAmamahasvinAM janamano muSNaMti rUpeNa ye / divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAtkSaraMto'mRtaM vaMdyAste'STasahasralakSaNadharAstIrthezvarAH sUrayaH // 24 // ityAdikA tIrthakarAcAryastutiH samastApi mithyA syAt tato ya evAtmA tadeva zarIraM pudgaladravyamiti mamaikAMtikI pratipattiH / naivaM nayavibhAgAnabhijJosi vahahAraNayo bhAsadi jIvo deho ya havadi khalu ikko / Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadApi ekaTho // 32 // vyavahAranayo bhASate jIvo dehazca bhavati khalvekaH / na tu nizcayasya jIvo dehazca kadApyekArthaH // 32 // tAtparyavRttiH--vavahAraNayo bhAsadi vyavahAranayo bhASate brUte kiM brUte jIvo deho ya havadi khalu iko jIvo dehazca bhavati khalvekaH Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadAvi ekaho na tu nizcayasyAbhiprAyeNa jIvo dehazca kadAcitkAle ekArthaH eko bhavati / yathA kanakakaladhautayoH samAvarttitAvasthAyAM vyavahAreNaikatvepi nizcayena bhinnatvaM tathA jIvadehayoriti bhAvArthaH / tataH kAraNAt vyavahAranayena dehastavanenAtmastavanaM yuktaM bhavatIti nAsti doSaH / tathAhi AtmakhyAti:--iha khalu parasparAvagADhAvasthAyAmAtmazarIrayoH samavarttitAvasthAyAM kanakakaladhautayorekaskaMdhavyavahAravadvyavahAramAtreNaivaikatvaM na punarnizcayataH / nizcayato hyAtmazarIrayorupayogAnupayogasvabhAvayoH kanakakaladhautayoH pItapAMDuratvAdisvabhAvayorivAlyaMtavyatiriktatvenaikArthatvAnupapatteH nAnAtvameva hi kila nayavibhAgaH / tato vyavahAranayenaiva zarIrastavanenAtmastavanamupapannaM / tathAhi -iNamaNNaM jIvAdo dehaM puggalamayaM thuNintu munnii| maNNadi hu saMthudo vaMdido mae kevalI bhayavaM // 33 // idamanyat jIvAdehaM pudgalamayaM stutvA muniH / manyate khalu saMstuto vaMdito mayA kevalI bhagavAn // 33 // tAtparyavRtiH-iNamaNNaM jIvAdo dehaM puggalamayaM thuNitu muNI idamanyadbhinnaM jIvAtsakAzAdehaM pudgalamayaM stutvA muniH / maNNadi hu saMthudo vaMdido pae kevalI bhayavaM pazcAdvyavahAreNa manyate saMstuto vaMdito mayA kevalI bhagavAniti / yathA suvarNarajataikatve sati zuklaM suvarNamiti vyavahAro na nizcayaH Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sanAtanajainagraMthamAlAyAMtathA zuklaraktotpalavarNaH kevalipuruSa ityAdidehastavane vyavahAreNAtmastavanaM bhavati na nizcayanayeneti tAtparyArthaH / atha nizcayanayena zarIrastavane kevalistavanaM na bhavatIti dRDhayati / AtmakhyAtiH--yathA kaladhautaguNasya pAMDuratvasya vyapadezena paramArthato'tatsvamAvasyApi kArttavarasya vyavahAramAtreNaiva pAMDuraM kArtasvaramityasti vyapadezaH / tathA zarIraguNasya zuklalohitatvAdeH stavanena paramArthato'tatsvabhAvasyApi tIrthakarakevalipuruSasya vyavahAramAtreNaiva zuklalohitastIrthakarakevalipuruSa ityasti stavanaM / nizcayanayena tu zarIrastavenanAtmastavanamanupapannameva tathAhi taM Nicchaye Na jujadi Na sarIraguNA hi hoMti kevaliNo / kevaliguNo thuNadi jo so tacaM kevaliM thuNadi // 34 // tanizcayena na yujyate na zarIraguNA hi bhavaMti kevalinaH / kevaliguNAn stauti yaH sa tattvaM kevalinaM stIti // 34 // tAtparyavRttiH-taM NicchayeNa jujjadi tatpUrvoktadehastavane sati kevalistavanaM nizcayena na yujyate kathamiti cet Na sarIraguNA hi hoMti kevaliNo yata: kAraNAccharIraguNA zuklakRSNAdayaH kevalino na bhavaMti / tarhi kathaM kevalistavanaM bhavati kevaliguNo thuNadi jo so taccaM kevaliM thuNadi kevaliguNAn anaMtajJAnAdIn stauti yaH sa tattvaM vAstavaM sphuTaM vA kevalinaM stauti / yathA zuklavarNarajatazabdena suvarNaM bhaNyate tathA zuklAdikevalizarIrastavanena cidAnaMdaikasvabhAvaM kevalipuruSastavanaM nizcayanayena na bhavatI tyabhiprAyaH / atha zarIraprabhutvepi satyAtmanaH zarIrastavanenAtmastavanaM na bhavati nizcayanayena tatra dRSTAMtamAha / AtmakhyAtiH-yathA kArtasvarasya kaladhautaguNasya pAMDuratvasyAbhAvAnna nizcayatastadvyapadezena vyapadezaH / kArtasvaraguNasya vyapadezenaiva kArtasvarasya vyapadezAt tathA tIrthakarakevalipuruSasya zarIraguNasya zuklalohitatvAderabhAvAnna nizcayatastatstavanena stavanaM tIrthakarakevalipuruSaguNasya stavanenaiva tIrthakarakevali puruSasya stavanAt / kathaM zarIrastavanenaM tadadhiSTAtRtvAdAtmano nizcayena stavanaM na yujyate iti cet Nayaramma vaNNide jaha Na vi raNNo vaNNaNA kadA hodi / dehaguNe thuvvaMte Na kevaliguNA thudA hoMti // 35 // nagare varNite yathA nApi rAjJo varNanA kRtA bhavati / dehaguNestUyamAne na kevaliguNAH stutA bhavaMti // 35 // tAtparyavRttiH yathA prAkAropavanakhAtikAdinagaravarNane kRtepi naiva rAjJo varNanA kRtA bhavati tathA zuklAdidehaguNastUyamAnepyanaMtajJAnAdikevaliguNAH stutA na bhavatItyarthaH / iti nizcayavyavahArarUpeNa gAthAcatuSTayaM gataM / athAnaMtaraM yadi dehaguNastavanena nizcayastutirna bhavati tarhi kIdRzI bhavatIti pRSTe sati dravyeMdriyabhAveMdriyapaceMdriyaviSayAnsvasaMvedanalakSaNajJAnena jitvA yosau zuddhamAtmAnaM saMcetayate sa jina iti jiteMdriya iti sAcaiva nizcayastutiparihAraM dadAti / AtmakhyAtiH--tathAhi prAkArakavalitAMvaramupavanarAjInigIrNabhUmitalaM / pivatIva hi nagaramidaM parikhAvalayena pAtAlaM // 26 // iti nagare varNitepi rAjJaH tadadhiSThAtRtvepi prAkAropavanaparikhAdimatvAbhAvAdvarNanaM na syAt tathaiva nityamavikArasusthitasarvAMgamapUrvasahajalAvaNyaM / akSobhamiva samudraM jineMdrarUpaM paraM jayati // 26 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / iti zarIre stUyamAnepi tIrthakarakevalipuruSasya tadadhiSThAtRtvepi susthitasarvAgatvalAvaNyAdiguNAbhAvAtstavanaM na syAt / atha nizcayastutimAha tatra jJeyajJAyakasaMkaradoSaparihAreNa tAvat jo iMdiye jiNattA NANasehAvAdhiaM muNadi AdaM / taM khalu jididiyaM te bhaNaMti je NicchidA sAhU // 36 // yaH iMdriyANi jitvA jJAnakhabhAvAdhikaM jAnAtyAtmAnaM / taM khalu jiteMdriyaM te bhaNati ye nizcitAH sAdhavaH // 36 // tAtparyavRttiH-jo iMdiye jiNattA NANasahAvAdhioM muNadi AdaM yaH kartA dravyedriya bhAveMdriyapaMceMdriyaviSayAn jitvA zuddhajJAnacetanAguNenAdhikaM paripUrNa zuddhAtmAnaM manute jAnAtyanubhavati saMcetayati taM khalu nididiyaM te bhaNaMti je NicchidA sAhU taM puruSaM khalu sphuTaM jitedriyaM bhaNaMti te sAdhavaH ke te ye nizcatAH nizcayajJA iti / kiMca jJeyAH sparzAdipaMceMdriyaviSayAH bAyakAni sparzanAdidravyedriyabhAveMdriyANi teSAM yosau jIvena saha saMkaraH saMyogaH saMbaMdhaH sa eva doSaH taM doSaM paramasamAdhibalena' yosau jayati sA caiva prathamA nizcayastutiriti bhAvArthaH / atha tAmeva stutiM dvitIyaprakAreNa bhAvyabhAvakasaMkaradoSaparihAreNa kathayati / athavA upazamazreNyapekSayA jitamoharUpeNAha / AtmakhyAtiH-yaH khalu niravadhibaMdhaparyAyavazena pratyastamitasamastasvaparavibhAgAni nirmalabhedA bhyAsakauzalopalabdhAMtaHsphuTAtisUkSmacitsvabhAvAvaSTaMbhavalena zarIrapariNAmApannAni dravyedriyANi prativiziSTasvasvaviSayavyavasAyitayA khaMDazaH AkarSati pratIyamAnAkhaMDaikacicchaktitayA bhAvadriyANi grAhyagrAhakalakSaNasaMbaMdhapratyAsattivazena saha saMvidA parasparamekIbhUtAni ca cicchakteH svayamevAnunUyamAnAsaMgatayA bhAvedriyAvagRhyamANAn sparzAdIniMdriyArthIzca sarvathA svataH pRthakkaraNena vijityoparatasamastajJeyajJAyakasaMkaradoSatvenaikatve TaMkotkIrNa vizvasyApyuspoparitaratA pratyakSodyotatayA nityamevAMtaH prakAzamAnenAnapAyinA svataH siddhena paramArthasatA bhagavatA jJAnasvabhAvena sarvebhyo dravyAMtarebhyaH paramArthatotiriktamAtmAnaM saMcetayate sa khalu jiteMdriyo jina ityekA nizcayastutiH / atha bhAvyabhAvakasaMkaradoSaparihAreNa-- jo mohaM tu jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNai AdaM / taM jidamohaM sAhuM paramaviyANayA viti // 37 // yo mohaM tu jitvA jJAnasvabhAvAdhikaM jAnAtyAtmAnaM / taM jitamohaM sAdhuM paramArthavijJAyakA vidaMti // 37 // tAtparyavRttiH-jo mohaM tu jiNittA NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM yaH puruSaH udayAgataM mohaM samyagdarzanajJAnacAritraikAgyarUpanirvikalpasamAdhivalena jitvA zuddhajJAnaguNenAdhikaM paripUrNamAtmAnaM manute jAnAti bhAkyati taM jidamohaM sAhuM paramaviyANayA viti taM sAdhuM jitamohaM rahitamohaM paramArthavijJAyakA bravaMti kathayaMtIti / iyaM dvitIyA stutiriti / kiMca bhAvyabhAvakasaMkaradoSaparihAreNa dvitIyA stutirbhavatIti pAtanikAyAM bhaNitaM bhavadbhistatkathaM ghaTateti-bhAvyo rAgAdipariNata AtmA, bhAvako raMjaka udayAgato mohastayo rbhAvyabhAvakayoH zuddhajIvena saha saMkaraH saMyogaH saMbaMdhaH saeva doSaH / taM teSaM svasaMvedanajJAnabalena yosau pariharati sA dvitIyA stutiritibhAvArthaH / evameva ca mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamA yAlobhakarmanokarmamanovacanakAyasUtrANyaikAdaza paMcAnAM zrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANAmiMdriyasUtreNa pRthagvyAkhyAtatvAvyAkhyeyAni / anenaiva prakAreNAnyAnyapyasaMkhyeyalokamAtravibhAvapariNAmarUpANi jJAtavyAni / athavA bhAvyabhAvakabhAvAbhAvarUpeNa tRtIyA nizcayastutiH kathyate / athavA tAmeva kSapakazreNyapekSayAkSINamoharUpeNAha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sanAtanajainagraMthamAlAyAMAtmakhyAti:-yo hi nAma phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakatvena bhavaMtamapi dUrata eva tadanu vRtterAtmano bhAvyasya vyAvarttanena haThAnmohaM nyakkRtyoparatasamastabhAvyabhAvakasaMkaradoSatvenaikatve TaMkotkIrNa vizvasyApyasyoparitaratA pratyakSodyotitayA nityamevAMtaH prakAzamAnenAnapAyinA svataH siddhena paramArthasatA bhagavatA jJAnasvabhAvena dravyAMtarasvabhAvabhAvibhyaH sarvebhyo bhAvAMtarebhyaH paramArthatotiriktamAtmAnaM saMcetayate sa khalu jitamoho jina iti dvitIyA nizcayastutiH / evameva ca mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyasUtrANyekAdaza paMcAnAM zrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANAmiMdriyasUtreNa pRthagvyAkhyAtatvAvyAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyapyUhyAni / atha bhAvyabhAvakabhAvAbhAvena / jidamohassa du jaiyA khINo moho havija sAhussa / taiyA hu khINamoho bhaNNadi so NicchayavidUrhi // 38 // jitamohasya tu yadA kSINo moho bhavetsAdhoH / tadA khalu kSINamoho bhaNyate sa nizcayavidbhiH // 38 // tAtparyavRttiH-jiyamohassa du jaiyA khINo moho havijja sAhussa pUrvagAthAkathitakramaNa jitamohasya sato jAtasya yadA nirvikalpasamAdhikAle kSINo moho bhavet kasya sAdhoH zuddhAtmabhAvakasya tahiyA hu khINamoho bhaNNadi so NicchayavihiM tadA tu guptisamAdhikAle sa sAdhuH kSINamoho bhaNyate kairnizcayavidbhiH paramArthajJAyakairgaNadharadevAdibhiH / iyaM tRtIyA nizcayastutiriti / bhAvyabhAvaka bhAvAbhAvarUpeNa kathaM jAtA stutiriti cet-bhAvyorAgAdipariNata AtmA bhAvako raMjaka udayagato mohastayorbhAvyabhAvakayorbhAvaHsvarUpaM tasyAbhAvaH kSayo vinAzaH sA caiva tRtItA nizcayastutirityabhiprAyaH / evaM rAgadveSa ityAdi daMDako jJAtavyaH / iti prathamagAthAyAM pUrvapakSastadanaMtaraM gAthAcatuSTaye nizcaye nizcayavyavahAra samarthanarUpeNa parihArastatazca gAthAtraye nizcayastutikathanarUpeNa ca parihAra iti pUrvapakSaparihAragAthASTaka samudAyena SaSThasthalaM gataM / atha rAgAdivikalpopAdhirahitaM svasaMvedanajJAnalakSaNapratyAkhyAnavivaraNarUpeNa gAthAcatuSTayaM kathyate / tatra svasaMvedanajJAnameva pratyAkhyAnamiti kathanarUpeNa prathamagAthA pratyakhyAnaviSaye dRSTAMtarUpeNa dvitIyA ceti gAthAdvayaM / tadanaMtaraM mohaparityAgarUpeNa prathamagAthA jJeyapadArthaparityAgarUpeNa dvitIyA ceti gAthAdvayaM evaM saptamasthale samudAyapAtanikA / tathAhi-tIrthakarAcAryastutinirarthikA bhava tIti pUrvapakSabalena jIvadehayorekatvaM kartuM nAyAtIti jJAtvA ziSya idAnI pratibuddhaH san he-bhagavan rAgAdInAM kiM pratyAkhyAnamiti pRcchati / iti pRcchati korthaH iti pRSTe pratyuttaraM dadAti / evaM praznottararUpapAtanikAprastAve sarvatretizabdasyArtho jJAtavyaH / ___ AtmakhyAtiH-iha khalu pUrvaprakrAMtena vidhAnenAtmano mohaM nyakkRtya yathoditajJAnasvabhAvAnaMtiritAtmasaMcetanena jitamohasya sato yadA svabhAvabhAvabhAvanAsauSThavAvaSTaMbhAttatsaMtAnAtyaMtavinAzena punaraprAdurbhAvAya bhAvakaH kSINo mohaH syAttadA sa eva bhAvyabhAvakabhAvAbhAvenaikatve TaMkotkIrNaparamAtmAnamavAptaH kSINamoho jina iti tRtIyA nizcayastutiH / evameva ca mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmano karmamanovacanakAyazrotracakSuNarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anayA dizAnyAnyayyUhyAni / ekatvaM vyavahArato na tu punaH kAyAtmanonizcayAnnuH stotraM vyavahAratosti vapuSaH stutyA na tattattvataH / stotraM nizcayatazcito bhavati citstutyaiva saivaM bhavenAtastIrthakarastavottarabalAdekatvamAtmAMgayoH // 27 // iti paricatatattvairAtmakAyaikatAyAM nayavibhajanayuktyAtyaMtamucchAditAyAM / avatarati na bodho bodhamevAdya kasya svarasarabhasakRSTaH prasphuSTanneka eva // 28 // 1 tadanukUlasya / 2 bhedavalena / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / iyaprasibuddhokti nirAsaH / evamayamanAdimohasaMtAnanirUpitAtmazarIraikatvaM saMskAratayAtyaMtamapratibuddhApi prasabhojjRMbhitatattvajJAnajyotirnetravikArIva prakaTodghATitapaTalaSTasitipratibuddhaH / sAkSAt dRSTAraM svaM svayameva hi vimakha zraddhAya ca taM caivAnucaritakAmaH svAtmArAmasyAsyAnyadravyANAM pratyAkhyAnaM kiM syAditi pRcchannitthaM vAcyaH / NANaM savve bhAve paccakkhAdi ya pareti NAdUNa | 23 tA paJcakkhANaM gANaM NiyamA muNedavvaM // 39 // jJAnaM sarvAn bhAvAn yasmAtpratyAkhyAti ca parAniti jJAtvA / tasmAtpratyAkhyAnaM jJAnaM niyamAt jJAtavyaM ||39|| tAtparyavRttiH - NANaM savve bhAve pacakkhAI paretti NAdUNa jAnAtIti vyutpattyA svasaMvedana jJAnamAtmeti bhaNyate taM jJAnaM kartR mithyAtvarAgAdibhAvaM parasvarUpamiti jJAtvA pratyAkhyAti tyajati nirAkaroti tamhA paccakkhANaM gANaM NiyamA muNedavvaM tasmAtkANAt nirvikalpasvasaMvedanajJAnameva pratyAkhyAnaM niyamAnnizvayAt maMtavyaM jJAtavyamanubhavanIyamiti / idamatra tAtparyyaM - paramasamAdhikAle svasaMvedanajJAnabalena zuddhamAtmAtmAnamanubhavati tadevAnubhavanaM nizcayapratyAkhyAnamiti / atha pratyAkhyAnaviSaye dRSTAMtamAha / AtmakhyAtiH - yato hi dravyAMtarasvabhAvabhAvino'nyAnakhilAnapi bhAvAn bhagavatjJAtRdravyaM svasvabhAvabhAvAvyApyatayA paratvena jJAtvA pratyAcaSTe tato ya eva pUrvaM jAnAti sa eva pazcAtpratyAcaSTe na punaranya ityAtmani nizcitya pratyAkhyAnasamaye pratyAkhyeyopAdhimAtrapravarttitakartRtvavyapadezatvepi paramArthenAvyapadezya jJAnasvabhAvAdapracyavanAtpratyAkhyAnaM jJAnamevetyanubhavanIyaM / atha jJAtuH pratyAkhyAne ko dRSThAMta ityata Aha / jaha NAma kovi puriso paradavvamiti jANidaM cayadi / taha savve parabhAveNAUNa vimuMcade NANI ||40|| yathAnAma kopi puruSaH paradravyamiti jJAtvA tyajati / tathA sarvAn parabhAvAn jJAtvA vimuMcati jJAnI ||40 // tAtparyavRttiH - jahaNAma kovi puriso paradavvamiNaMti jANiduM cayadi yathA nAma aho sphuTaM vA kazcitpuruSo vastrAbharaNadikaM paradravyamidamiti jJAtvA vyajati taha savve parabhAve NAUNa vimuMcade NANI tathA tena prakAreNa sarvAn mithyAtvarAgAdi parabhAvAn paryAyAn svasaMvedanajJAnabalena vizeSeNa trizucyA vimuMcati tyajati svasaMvedanajJAnIti / ayamatra bhAvArtha: yathA kazciddevadattaH parakIyacIvaraM bhrAMtyA madIyamiti matvA rajakagRhAdAnIya paridhAya ca zayAnaH san pazcAdanyena vastrasvAminA vastrAMcalamAdAyAcchodya nagnIkriyamANaH san vastralAMcchanaM nirIkSya parakIyamiti matvA tadvastraM muMcati tathAyaM jJAnI jIveopi nirviNNena guruNA mithyAtvarAgAdivibhAvA ete bhavadIyasvarUpaM na bhavaMti ekaeva tvamiti pratibodhyamAnaH san parakIyAniti jJAtvA muMcati zuddhAtmAnubhUtimanubhavatIti / evaM gAthAdvayaM gataM / atha kathaM zuddhAtmAnubhUtimanubhavatIti pRSTeti mohAdiparityAga prakAramAha / - AtmakhyAtiH - yathAhi kaizcitpuruSaH saMbhrAMtyA rajakAtparakIyaM cIvaramAdAyAtmIyapratipatyA paridhAya zaiyAnaH svayamajJAnI sannanyena tadaMcalamAlaMvya valAnnagnIkriyamANo makSu prativudhyastrArpaya parivarttita metadvastraM mAmakamityasakRdvAkyaM zRNvannakhilaizcinhaiH suSThu parIkSya nizcitametatparakIyamiti jJAtvA jJAnI sanmuMcati taccIyaramacirAt tathA jJAtApi saMbhrAMtyA parakIyAnbhAvAnAdAyAtmIyapratipattyAtmanyadhyAsya zayAnaH svayamajJAnI san guruNA parabhAvavivekaM kRtvaikIkriyamANo maMkSu pratibudhyasvaikaH khalvayamAtmetyasakRcchrautaM vAkyaM zRNvannakhilaizcihneH suSThu parIkSya nizcitamete parabhAvA iti jJAtvA jJAnI san muMcati sarvAnbhAvAna cirAt / 1 ko'pi ityapi ga. pustake pAThaH / 2 supyamAnaH / 3. jhaTiti / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMavatarati na yAvadvRttimatyaMtavegAdanavamaparabhAvatyAgadRSTAMtadRSTiH / jhaTiti sakalabhAvairanyadIyairvimuktA svayamiyamanubhUtistAvadAvirbabhUva // 29 // atha kathamanubhUteH parabhAvaviveko bhUta ityAzaMkya bhAvakabhAvavivekaprakAramAha / Natthi mama ko vi moho bujjhadi uvaoga eva ahmiko| taM moha NimmamattaM samayassa viyANayA viti // 41 // nAsti mama kopi moho budhyate upayoga evAhamekaH / taM mohanirmamatvaM samayasya vijJAyakAH vidaMti // 41 // tAtparyavRttiH-patthi mama ko vi moho nAsti na vidyate mama zuddhanizcayena TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAvasya sato rAgAdiparabhAvena kartRbhUtena bhAvayituM raMjayitumazakyatvAtkazcidrvyabhAvarUpo mohaH / bujjhadi uvaoga eva ahamiko budhyate jAnAti sa kaH kartA jJAnadarzanopayogalakSaNatvAdupayoga Atmaiva / kiM budhyate yataHkAraNAdahamekaH tato mohaMprati nirmamatvosmi nirmoho bhavAmi / athavA budhyate jAnAti kiM jAnAti vizuddhajJAnadarzanopayoga evAhamakaH / taM mohaNimmamattaM samayassa viyANayA viti taM nirmohazuddhAtmabhAvanAsvarUpaM nirmamatvaM bruti vadaMti jAnaMti vA kete samayasya zuddhAtmasvarUpassa vijJApakAH puruSA iti kiMca vizeSaH yatpUrva svasaMvedanajJAnameva pratyAkhyAnaM vyAkhyAtaM tasyaivedaM nirmohatvaM vizeSavyAkhyAnamiti / evameva mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlomakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anena prakAreNAnyAnyapyasaMkhyeyalokamAtrapramitAni vibhAvapariNAmarUpANi jnyaatvyaani| atha dharmAstikAyAdijJeyapadArthA api mama svarUpaMna bhavaMtItiprati pAdayati / AtmakhyAtiH-iha khalu phaladAnasamarthatayA prAdurbhUya bhAvakena satA pudgaladravyeNAbhinivartyamAnaSTaMkotkIrNaikaJcAyakasvabhAvabhAvasya paramArthataH parabhAvena bhAvayitumazakyatvAtkatamopi na nAma mama mohosti kiMcaitatsvayameva ca vizvaprakAzacaMcuravikasvarAnavaratapratApasaMpadA cicchaktimAtreNa svabhAvabhAvena bhagavAnAtmaivAvabudhyate / yatkilAhaM khalvekaH tataH samastadravyANAM parasparasAdhAraNAvagAhasya nivArayitumazakyatvAnmajjitAvasthAyAmapi dadhikhaMDAvasthAyAmiva parisphuTasvadamAnasvAdabhedatayA mAhaM prati nirmamatvosmi / sarvadaivAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthitatvAt itItthaM bhAvakabhAvaviveko bhUtaH / sarvataH svarasanirbharabhAvaM cetaye svayamahaM svamihaikaM / nAsti nAsti mama kazcana mohaH zuddhaciddhanamahonidhirasmi // 30 // evameva mohapadaparivarttanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparza nasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni anayA dizAnyAnyapyUhyAni / atha zeyabhAvavivekaprakAramAha / Natthi mama dhamma AdI bujjhadi uvaoga eva ahamiko / taM dhammaNimmamattaM samayassa viyANayA viti // 42 // ___nAsti mama dharmAdirbudhyate upayoga evAhamekaH / taM dharmanirmamatvaM samayasya vijJApakA vidaMti // 42 // tAtparyavRttiH-Natthi mama dhamma AdI na saMti na vidyate dharmAstikAyAdijJeyapadArthA mameti bujjhadi budhyate jJAnI tarhi kimahaM uvaogaeva ahamikko vizuddhajJAnadarzanopayayoga evAhaM athavA jJAna darzanopayogalakSaNatvAdityabhedenopayoga evAtmA sa jAnAti / kena rUpeNa, yatohaM TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAva ekaH tato dadhikhaMDazikhiriNIvat vyavahAreNaikatvepi zuddhanizcayanayena mama svarUpaM na bhavaMtIti paradravyaM 1 asakhyeyeSvapi pradezeSu svarasena jJAnena nirbharaH saMpUrNo bhAvaH svarUpaM yasya / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / prati nirmamatvosmi ta dhammaNimmamataM samayassa viyANayA viti taM zuddhAtmabhAvanAsvarUpa parekA nirmamatvaM samayasya zuddhAtmano vijJAyakAH puraSA avaMti kathayaMtIti / kiMca idamapi paradravyanirmamatvaM yatpUrva bhaNitaM svasaMvedanazAnameva pratyAkhyAnaM tasyaiva vizeSavyAkhyAnaM sAtavyaM iti gAthAdvayaM gataM / evaM gAthAcasuSTayasamudAyena saptamasthala samApta / atha zuddhAtmaivopAdeya iti zraddhAnaM samyaktvaM tasminneva zuddhAtmani svasaMvedanaM samyagjJAnaM tatraiva nijAtmani vItarAgasvasaMvedananizcalarUpaM cAritramiti nizcayaratnatrayapariNatajIvasya kIdRzaM svarUpaM bhavatItyAvedayansan jIvAdhikAramupasaMharati / AsmakhyAti:-ani hi dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtarANi svarasavina~bhitAnivAritaprasaravizvaghasmarapracaMDacimmAtrazaktikavalitatayAtyaMtamaMtarmanAnIvAtmami prakAzamAnAni TaMkotkIrNaikajJAyakasvabhA catvena tasvatoMtastattvasya tadatiriktasvabhAvatayA tatvato vahistattvarUpatA parityaktumazakyavAna nAma mama saMti / kiMcatatsvayameva ca nityamevopayuktatattvata evaikamanAkulamAtmAnaM kalayan bhagavAnAtmaivAvavubhyate yatkilAha khatvekaH tataH saMvedyasaMvedakamAvamAtropajAtetaretarasaMvalanepi parisphuTasvadamAmasvabhAvabhedatayA dharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtarANi prati nirmamatvosmi / sarvadevAtmaikatvagatatvena samayasyaivameva sthitatvAt itItthaM sheymaavvivekomuutH| iti sati saha sarvairanyabhArSike skhasamayamupayogI vibhradAtmAnamekaM / - prakaTitaparamArthairdarzanajJAnavRttaiH kRtapariNatirAtmArAma eva pravRttaH // 31 // athaivaM darzanazAnacAritrapariNatasyAtmanaH kIdRk svarUpasaMcetanaM bhavatItyAvedayannupasaMharati / ahamiko khalu suddho daMzaNaNANamaio sdaaruuvii| Navi asthi majjha kiMciva aNNaM paramANamittapi // 43 // ahamekaH khalu zudo darzamajJAnamayaH sdaaruupii| nAppasti mama kiMcidappanyatparamANumAtramapi // 4 // tAtparyavRttiH--ahaM anAdidehAsmaikyabhrotyAjJAnena pUrvamaprativuddhopi karatalavinyastasuptavismRta pazcAmidrAvinAzasmRtacAmIkarAvalokananyAyena paramaguruprasAdena pratibuddho bhUtvA zuddhAtmani rato yaH sohaM vItarAgacinmAnaM jyotiH / punarapi kathaM bhUtaH iko yadyapi vyavahAreNa naranArakAdirUpeNAnekastathApi zuddhanizcayena TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAvatvAdekaH / khalu sphuTa / punarapi kirUpaH suddho vyAvahArikanava padArthabhyaH zuddhanizcayanayena minaH / athavA rAgAdimAvebhyominohamiti zuddhaH / punarapi kiMviziSTaH daMsagaNANamaio kevaladarzanajAnamayaH / punarapi kirUpaH sadArUcI nizcayanayena ruuprsgNdhsprshaabhaavaatsdaapymuurtH| Naviasthi majma kiMciva aNNaM paramANumittaM pi itthaMbhUtasya sataH naivAsti mamAnyatparamANumAtramapi paradravyaM kimapi / yadekatvena raMjakatvena vA punarapi mama mohamutpAdayati / kasmAt paramavizuddhajJAnapariNatatvAn / iti samayasArakhyAsyAyAM zuddhAsmAnubhUtilakSaNAryA tAtparyavRttau sthalasaptakena jo passadi appANa mityAdi saptaviMzatigAthA tadanaMtaramupasaMhArasUtramekamiti samudAyenASTAviMzatigAthAbhirjIvAdhikAraH smaaptH| iti prthmrNgH| AtmakhyAtiH-yo hi nAmAnAdimohonmattatayAtyaMtamapratibuddhaH san nirviNNena guruNAnavarataM pratibodhyamAnaH kathaMcanApi pratibudhya nijakaratalavinyastavismRtacAmIkarAvalokananyAyena paramezvaramAtmAnaM jJAtvA zraddhAyAnucarya ca samyagekAtmArAmI bhUtaH se khalvahamAtmAtmapratyakSa cinmAtra jyotiH / samastakramAkramapravarttamAnavyAvahArikabhAvaizcinmAtrAkAreNAmidyamAnatvAdekI nArakAdiauSavizeSAjIvapuNyapApAsravasaMvaranirjarAbaMdhamokSalakSaNavyAvahArikanavatattvamyaSTakotkIrNakazAyakasvabhAvamAvenAsyataviviktatvAcchuddhaH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sanAtanajainagraMthamAlAyAMcinmAtratayA sAmAnyavizeSopayogAtmakatAnatikramaNAdarzanajJAnamayaH sparzarasagaMdhavarNanimittasaMvedanapariNatavepi sparzAdirUpeNa svayamapariNamanAtparamArthataH sadaivArUpIti pratyagayaM svarUpaM saMcetayamAnaH pratayAmi / evaM pratyayatazca mama bahirvicitrasvarUpasaMpadA vizve parisphuratyapi na kiMcanApyanyatparamANumAtramapyAtmIyatvena pratibhAti / yadbhAvakatvena jJeyatvena caikIbhUya bhUyo mohamudbhAvayati svarasataevApunaHprAdurbhAvAya samUlaMmohamunmUlya mahato jJAnodyotasya prasphuritatvAt / majaMtu nirbharamamI samameva lokA AlokamucchUlati zAMtarase smstaaH| AplAvya vibhramatiraskariNIbhareNa pronmagna eSa bhagavAnavabodhasiMdhuH // 32 // iti zrIsamayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau pUrvaraMgaH samAptaH / tAtparyavRttiH-athAnaMtaraM zrRMgArasahitapAtravajjIvAjIvAvekIbhUtau pravizataH / tatra sthalatrayeNa triMzatagAthAparyaMtamajIvAdhikAraH kathyate / teSu prathamasthale zuddhanayena deharAgAdiparadravyaM jIvasvarUpaM na bhavatIti niSedhamukhyatvena appANamayANaMtA ityAdigAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNa gAthAdazakaparyaMtaMvyAkhyAnaM karoti / tatra gAthAdazakamadhye paradravyAtmavAde pUrvapakSamukhyatvena gAthApaMcakaM tadanaMtaraM parihAramukhyatvena sUtramekaM / athASTavidhaM karmapudgaladravyaM bhavatIti kathanamukhyatvena sUtramekaM / tatazca vyavahAranayasamarthanadvAreNa gAthAtrayaM kathyata iti samudAyapAtanikA / tadyathA / atha deharAgAdiparadravyaM nizcayena jIvo bhavatIti pUrvapakSaM karoti / AtmakhyAti:jIvAjIvavivekapuSkaladRzA pratyAyayatpArSadAnAsaMsAranibaddhabaMdhanavidhidhvaMsAdvizuddha sphuTat / AtmArAmamanaMtadhAmasahasAdhyakSaNa nityoditaM dhIrodAttamanAkulaM vilasati jJAnaM mano lhAdayat // 33 // appANamayANaMtA mUDhA du parappavAdiNo keI / jIvaM anjhavasANaM kammaM ca tahA parUviti // 44 // avare ajjhavasANe sutivvamaMdANubhAvagaM jIvaM / maNNaMti tahA avare NokammaM cAvi jIvotti // 45 // kammassudayaM jIvaM avare kammANubhAgamicchati / tivvattaNamaMdattaNa guNehiM jo so havadi jIvo vA // 46 // jIvo kammaM uhayaM doNNivi khalu kevi jIvamicchaMti / avare saMjogeNa du kammANaM jIvamicchaMti // 47 // evaMvihA bahuvihA paramappANaM vadaMti dummehA / te Na du parappavAdI NicchayavAdIhiM NihichA // 4 // AtmAnamajAnaMto mUDhAstu parAtmavAdinaH kecit / jIpamadhyavasAnaM karma ca tathA prarUpayaMti // 44 // aparedhyaSasAneSu tIbramaMdAnubhAgagaM jIvaM / manyate tathA'pare nokarma cApi jIva iti // 45 // karmaNa udayaM jIvamapare karmAnubhAgamicchati / tIvratvamaMdatvaguNAbhyAM yaH sa bhavati jIvaH // 46 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / jIvakarmobhayaM dve api khalu kecijIvamicchati / apare saMyogena tu karmaNAM jIvamicchati // 47 // evaMvidhA bahuvidhAH paramAtmAnaM badaMti durmedhasaH / te na parAtmavAdinaHnizcayavAdibhirnirdiSTAH // 48 // tAtparyavRttiH-appANamayANaMtA muDhA du parappavAdiNo keI AtmAnamajAnaMtaH mUDhAstu paradravyamAtmAnaM vadaMtItyevaMzIlAH kecana parAtmavAdinaH jIvaM ajjhavasANaM kammaMca tahA parUviti yathAMgArAt kAyaM bhinnaM nAsti tathA rAgAdibhyo mino jIvo nAstIti rAgAdyadhyavasAnaM karma ca jIvaM vadaMtIti / atha avare ajjhavasANe sutivvamaMdANubhAvagaM jIvaM maNNaMti apare kecanekAMtavAdinaH rAgAdyadhyavasAneSu tIvramaMdatAratamyAnubhAvasvarUpaM zaktimAhAtmyaM gacchatIti tIvramaMdAnubhAvagastaM jIvaM mnyte| tahA abare NokammaM cAvi jIvotti tathaivAvare cArvAkAdayaH karmaNokarmarahitaparamAtmabhedavijJAnazUnyAH zarIrAdinokarma cApi jIvaM manyate / atha-kammassudayaM jIvaM avare apare karmaNaudayaM jIvamicchaMti kammANubhAgamicchati apare ca karmANubhAgaM latAdArvasthipASANarUpaM jIvamicchati / kathaMbhUtaH sacAnubhAgaH tivvattaNamaMdattaNaguNehiM jo sohabadi jIvo tIvratvamaMdatvaguNAbhyAM varttate yaH sa jIvo bhavatIti / atha-jIvokammaM uhayaM doNNivi khalu kevi jIvamicchati jIvakobhayaM dve api jIvakarmANi zikhariNIvat khalu sphuTaM jIvamicchati / apare saMyogeNa dukammANaM jIvamicchati / apare kecana aSTakASThakhaTvAvadaSThakarmaNAM saMyogeNApi jIvamicchaMti / kasmAt aSTakarmasaMyomAdanyasya zuddhajIvasyAnupapatteH / atha evaMvihAvahuvihA paramappANaM vadaMti dummehA evaMvidhA vahuvidhA vahuprakArA deharAgAdiparadravyamAtmAnaM vadaMti durmedhaso durbuddhayaH teNadu parappavAdI NicchayavAdIhiM NidivA tena kAraNena tu punaH deharAgAdikaM paradravyamAtmAnaM badaMtItyevaM zIlAH parAtmavAdino nizcayavAdibhiH sarva nirdiSTA iti paMcagAthAbhiH pUrvapakSaH kRtaH / atha parihAraM vdti| AtmakhyAti:-iha khalu tadasAdhAraNalakSaNAkalanAklIvatvenAtyaMtavimUDhAH saMtastAvikamAtmAnamajAnaMto bahavo bahudhA paramapyAtmAnamiti pralapaMti. / naisargikarAgadveSakalmASitamadhyavasAnameva jIva stathAvidhAdhyavasAnAt aMgArasyeva kAgraeNdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / anAdyanaMtapUrvAparIbhUtAkyavaikasaMsaraNakriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIvaH karmaNotiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kocat / tIvramaMdAnubhavabhidyamAnaduraMtarAgarasanirbharAdhyavasAnasaMtAna eva jIvastatotiriktasyAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / navapurANAvasthAdibhAvena pravarttamAnaM nokarmaiva jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAman karmavipAka eva jIvaH zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamastatIvramaMdatvaguNAbhyAM bhidyamAna:: karmAnubhava eva jIvaH sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / majitAvadubhayAtmakatvAdAtmakarmobhayameva jIvaH kAya'taH karmaNotiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kocat / arthakriyAsamarthaH karmasaMyoga eva jIvaH karmasaMyogAtkhaTAyA ivASTakASThasaMyogAdatiriktatvenAnyasyAnupalabhyamAnatvAditi kecit / evamevaMprakArA iterepi bahuprakArA paramAtmeti vyapadizati durmedhasaH kiMtu na te paramArthabAdibhiH paramArthavAdinaH iti nirdizyate / kutaH ede savve bhAvA puggldvvprinnaamnnippnnaa| kevalijiNehiM bhaNidA kaha te jIvo ti uccati // 49 // ete sarvebhAvAH pudgaladravyapariNAmaniSpannAH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sanAtanajainagraMthamAlAyAMkeralijinaiNitAH kathaM te jIva ityucyate // 49 // tAtparyavRttiH-ede sarve bhAvA pugAladavyapariNAmANippaNA ete sarve deharAgAdayaH karmajanitaparyAyAH pudgaladavyakarmodayapariNAmena niSpannAH / kevalijiNehiM bhaNiyA kaha te jIvoti uccaMti kevalijinaiH sarvajJaiH karmajanitA iti bhaNitAH kathaM te nizcayanayena jIvA ityucyate na kathamapi / kiMca vizeSaH aMgArAt kaayevdraagaadibhyo mino jIvo nAstIti yadbhaNitaM tadayuktaM kathamiti cet rAgAdibhyo bhinnaH zuddhajIvostIti pakSaH paramasamAdhisthapuruSaiH zarIrarAgAdibhyo bhinnasya cidAnaMdaikasvabhAvazuddhajIvasyopalabdheriti hetuH kiTakAlikAsvarUpAt suvarNavaditi dRSTAMtaH / kiM ca aMgAradRSTAMtopi na ghaTate kathamiti cet yathA suvarNasya pItatvaM agneruSNatvaM svabhAvastathAMgArasya kRSNatvasvabhAvasya tu pRthaktvaM kartuM nAyAti / rAgAdayastu vibhAvAH sphaTikopAdhivat tatasteSAM nirvikArazuddhAtmAnubhUtibalena pRthakkartu zakyate iti / yadapyuktamaSTakASThasaMyogakhaTvAvadaSTakarmasaMyoga eva jIvastadapyanucitaM aSTakarmasaMyogAt bhinnaH zuddhajIvostIti pakSavacanaM aSTakASThasaMyogakhaTvAzAyinaH puruSasyeva paramasamAdhisthapuruSairaSTakarmasaMyogAt pRthagbhUtasya zuddhabuddhakasvabhAvajIvasyopalavdheriti dRSTAMtasahitahetuH / kiM ca dehAtmanoratyaMtaM bhedaH iti pakSaH bhinnalakSaNalakSitatvAditi hetuH jalAnalavaditi dRSTAMta / itiH parihAragAthA gatA / atha cidrUpapratibhAsepi rAgAdyadhyavasAnAdayaH kathaM pudgalasvabhAvA bhavaMtIti cet AtmakhyAtiH- yataH ete'dhyavasAnAdayaH samastA eva bhAvA bhagavadbhirvizvasAkSibhirahadbhiH pudgaladravyapariNAmamayatvena prajJaptAH saMtazcaitanyazUnyAtpudgaladravyAdatiriktatvena prajJApyamAnaM caitanyakhabhAvaM jIvadravyaM bhavituM notsahate tato na khalvAgamayuktisvAnubhavairvAdhitapakSatvAt tadAtmavAdinaH paramArthavAdinaH etadeva sarvajJavacanaM tAvadAgamaH / iyaM tu svAnubhavagarbhitA yuktiH na khalu naisargikarAgadveSakasmASitamadhyavasAnaM jIvastathAvidhAdhyavasAnAtkArtasvarasyeva zyAmikAyAtiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalvanAdyanaMtapUrvAparIbhUtAvayavaikasaMsaraNalakSaNakriyArUpeNa krIDatkarmaiva jIvaH karmaNotirikta tvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu tIvamaMdAnubhavabhidyamAnaduraMtarAgarasanirbharAdhyavasAnasaMtAno jIvastatotIktitvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu navapurANavasthAdibhedena pravartamAnaM nokarma jIvaH zarIrAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu vizvamapi puNyapAparUpeNAkrAmatkarmavipAko jIvaH zubhAzubhabhAvAdatiriktatvenAnyasya cisvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu sAtAsAtarUpeNAbhivyAptasamastatIvramaMdatvaguNAbhyAM bhidyamAnaH karmAnubhAvo jIvaH sukhaduHkhAtiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalu majitAvadubhayAtmakatvAdAtmakarmobhayaM jIvaH kAya'taH karmaNotiriktatvenAnyasya citsvAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAt / na khalvarthakriyAsamarthaH karmasaMyogo jIvaH karmasaMyogAtkhadAzAyinaH puruSasyevASTakaSThasaMyogAdatiriktatvenAnyasya citsvabhAvasya vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAditi / iha khalu pudgalabhinnAtmopalabdhi prativipratipannaH sAmnaivaivamanuzAsyaH / virama kimapareNAkAryakolAhalena svayamapi nibhataH san pazya SaNmAsamekaM / hRdayasarasi puMsaH pudgalAdbhinnadhAmno nanu kimanupalabdhirbhAti kiMcopalabdhiH // 34 // kathaMcidanvayapratibhAsepyadhyavasAnAdayaH pudgalasyabhAvA iti cet / aTTavihaM pi ya kammaM savvaM puggalamayaM jiNA viti / jassa phalaM taM vucadi dukkhaM ti vipaJcamANassa // 50 // aSTavidhamapi ca karma sarva pudgalamayaM jinA vidaMti / yasya phalaM taducyate duHkhamiti vipacyamAnasya // 50 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayamAbhUtaM / 29 tAtparyavRttiH - ahaviddhaM piya kammaM savvaM puggalamayaM jiNaM viMti sarvamaSTavidhamapi karma pudgalamayaM bhavatIti jinA bItarAgasarvajJA luvaMti kathayaMti / kathaMbhUtaM yatkarma jassaphalaM taM vuccadi dukkhaMti vipazccamANasya yasya karmaNaH phalaM tatprasiddhamucyate kiM vyAkulatvasvabhAvatvAdduHkhamiti / kathaMbhUtasya karmaNaH vizeSaNa pacyamAnasyodayAgatasya / idamatra tAtparya aSTavidhakarmaputulasya kAryamanAkulatvalakSaNaparamArthasukhavilakSaNamAkulatvotpAdakaM duHkhaM rAgAdayopyAkulatvotpAdakaduH khalakSaNAstataH kAraNAtpudgalakAryatvAt zuddhanizcayanayena paudgalikA iti / aSTavidhaM karma pudgaladravyameveti kathanarUpeNa gAthA gatA / atha yadyadhyava - sAnAdayaH pudgalasvabhAvAstarhi rAgI dveSI mohI jIva iti kathaM jIvatvena graMthAMtare pratipAditA iti prazve pratyuttaraM dadAti / AtmakhyAtiH -- adhyavasAnAdibhAvanirvarttakamaSTavidhamapi ca karma samastameva pudgalamayamiti kila sakalajJajJaptiH / tasya tu yadvipAkakASThAmadhirUDhasya phalatvenAbhilapyate / tadanAkulatvalakSaNasaukhyAkhyAtmasvabhAvavilakSaNatvAtkila duHkhaM tadaMtaHpAtina eva kilAkulatvalakSaNA adhyavasAnAdibhASAH / tato na te cidanvayavibhramepyAtmasvabhAvAH kiMtu pudgalasvabhASAH / yadyadhyavasAnadayaH pudgalasvabhAvAstadA kathaM jIvatvena sUcitA iti cet / vavahArassa darIsaNamuvaeso vaNido jiNavarehiM / jIvA ede savve ajjhavasANAdao bhAvAH // 51 // vyavahArasya darzanamupadezo varNito jinavaraiH / jIvA ete sarve'dhyavasAnAdayo bhAvAH / / 51 / tAtparyadRttiH - vavahArassa darIsaNaM vyavahAranayasya svarUpaM darzitaM yatkiM kRtaM uvaeso vaNio jiNavarehiM upadezo barNitaH kathito jinavaraiH / kathaMbhUtaH jIvA ede savve abjhavasAjAdao bhAvA jIvA ete sarve adhyavasAnAdayo bhAvAH pariNAmA bhaNyaMta iti / kiM ca vizeSaH yadyapyayaM vyavahAranayo vahirdravyAvalaMvatvenAbhUtArthastathApi rAgAdivahirdravyAghalaMbanarahitavizuddhajJAnadarzanasvabhAvasthAbalaMbanasahitasya paramArthasya pratipAdakatvAddarzayitumucito bhavati / yadA punarvyavahAranayo na bhavati tadA zuddhanizvayanayena sasthAvarajIvA na bhavatIti matvA niHzaMkopamardanaM kurveti janAH / tatazca puNyarUpa dharmAbhAva ityekaM dUSaNaM tathaiva zuddhanayena rAgadveSamoharahitaH pUrvameva muktojIvastiSThatIti matvA mokSArthamanuSThAnaM kopi na karoti tatazca mokSAbhAva iti dvitIyaM ca dUSaNaM / tasmAdvyavahAranayavyAkhyAnamucitaM bhavatItyabhiprAyaH / atha kena dRSTAMtena pravRtto vyavahAra ityAkhyAti / AtmakhyAtiH - sarve evaite 'dhyavasAnAdayobhAvAH jIvA iti yadbhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM tadabhUtArthasyApi vyavahArasyApi darzanaM / vyavahAro hi vyavahAriNAM mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthapratipAdakatvAdaparamArthopi tIrthapravRttinimittaM darzayituM nyAyya eva / tamaMtareNa tu zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAtra sasthAvarANAM bhasmanaM iva niHzaMkamupamardanena hiMsAbhAvAdbhavatyeva baMdhasyAbhAva: / tathAraktadviSTavimUDho jIvo - badhyamAno mocanIya iti rAgadveSamohebhyo jIvasya paramArthato bhedadarzanena mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhavatyeva mokSasyAbhAvaH / atha kena dRSTAMtena pravRttovyavahAra iti cet / rAyA hu Niggado tiya eso valasamudayassa Adeso / vavahAreNa du uccadi tattheko Niggado rAyA // 52 // emeva ya vavahAro ajjhavasANAdi aNNabhAvANaM / jIvo tti ko sutte tattheko Nicchido jIvo // 53 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMrAjA khalu nirgata ityeSa blsmudysyaadeshH| vyavahAreNa tUcyate tatraiko nirgato rAjA // 52 // evameva ca vyavahArodhyavasAnAdyanyabhAvAnAM / jIva iti kRtaH sUtre tatraiko nizcito jIvaH // 53 // tAtparyavRttiH-rAyA huNiggado ttiya eso balasamudayassa Adeso rAjA hu sphuTaM nirgata eva balasamudayasyAdezaH kathanaM vavahAreNa du uccadi tattheko Niggado rAyA balasamUhaM dRSTAMtaH / paMca yojanAni vyApya rAjA nirgataH iti vyavahAreNocyate / nizcayanayena tu tatraiko rAjA nirgata iti. dRSTAMto gataH / idAnIM dArTItamAha-emevayavavahAroajyavasANAdi aNNabhAvANaM evameva rAjadRSTAMta prakAreNaiva vyavahAraH / keSAM adhyavasAnAdInAM jIvAdbhinnabhAvAdInAM rAgAdiparyAyANAM jIvotti kado sutte kathaMbhUto vyavahAraH rAgAdayo bhAvAH vyavahAreNa jIva iti kRtaM bhaNitaM sUtre paramAgame tattheko Nicchido jIvo tatra teSu rAgAdipariNAmeSu madhye nizcito jJAtavyaH kosau jIkaH kathaMbhUtaH zuddhanizcayanayenaiko bhAvakarmadravyakarmanokarmarahitazuddhabuddhakasvabhAvo jIvapadArthaH / iti vyavahAranayasamarthanarUpeNa gAthAtrayaM gataM / evamajIvAdhikAramadhye zuddhanizcayanayena deharAgAdiparadravyaM jIvasvarUpaM na bhavatIti kathanamukhyatayA gAthAdazakena prathamottarAdhikAro vyAkhyAtaH / athAnataraM varNarasAdipudgalasvarUparahito'naMtajJAnAdiguNasvarUpazca zuddhajIva eva upAdeya iti bhAvanAmukhyatayA dvAdazagAthAparyaMtaM vyAkhyAnaM karoti / tatra dvAdazagAthAsu madhye paramasAmAyikabhAvanApariNatAbhedaratnatrayalakSaNenirvikalpasamAdhisamutpannaparamAnaMdasukhasamarasIbhAvapariNatazuddhajIva evopAdeya iti mukhyatvena arasamarUva ityAdisUtragAthaikA / athAbhyaMtare rAgAdayo bahiraMge varNAdayazca zuddhajIvasvarUpaM na bhavatIti tasyaiva gAthAsUtrasya vizeSavivaNArtha jIvassaNasthivaNNo ityAdisUtraSaTuM / tataH parata eva rAgAdayo varNAdayazca vyavahAreNa saMti zuddhanizcayanayena na saMtIti parasparasApekSanayadvayavivaraNArtha vavahAreNadu ityAdi sUtramekaM / tadanaMtarameteSAM rAgAdInAM vyavajharanayenaiva jIvena saha kSIranIravatsaMbaMdho na ca nizcayanayeneti samarthanarUpeNa edaM hi ya saMbaMdho ityAdi sUtramekaM / tatazca tasyaiva vyavahAranayasya punarapi vyaktArtha dRSTAMtadASrTAtasamarthanarUpeNa paMthe mussaMtaM ityAdi gAthAtrayaM / iti dvitIyasthale samudAyapAtanikA / tadyathAatha yadi nizcayena rAgAdirUpo jIvo na bhavati tarhi kathaMbhUtaH zuddhajIva upAdeyasvarUpa ityatrAha / AtmakhyAtiH -- yathaiSa rAjA paMca yojanAnyabhivyApya niSkrAmatItyekasya paMcayojanAnyabhivyA-- ptumazakyatvAdyavahAriNAM balasamudAye rAjeti vyavahAraH / paramArthatastveka eka rAjA / tathaiSa jIvaH samagraM rAgagrAmamabhivyApya pravartita ityekasya samagraM rAgagrAmamabhivyAptumazakyatvAdyavahAriNAmadhyavasAnAdiSvanyabhAveSu jIva iti vyavahAraH / paramArthatastveka eva jIvaH / yadyevaM tarhi kiM lakSaNosAvekaSTaMkotkIrNaH paramArtha jIva iti pRSTaH prAha arasamarUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasadaM / jANa aliMgaggahaNaM jIvamaNidisaMThANaM // 54 // arasamarUpamagaMdhamavyaktaM cetanAguNamazabdaM / jAnIhi aliMgagrahaNaM jIvamanirdiSTasaMsthAnaM // 54 // tAtparyavRttiH-arasaparUvamagaMdhaM avvattaM cedaNAguNamasadaM nizcayanayena rasarUpagaMdhasparzazabdarahitaM manogatakAmakrodhAdivikalpaviSayarahitatvenAvyaktaM sUkSmaM / punarapi kiM viziSTaM zuddhacetanAguNaM punazca kiM rUpaM jANamaliMgaggahaNaM jIvamaNidisaMThANaM nizcayanayena svasaMvedanajJAnaviSayatvAdaliMga Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / grahaNaM samacaturasrAdiSasaMsthAnarahitaM ca yaM padArtha tamevaM guNaviziSTaM zuddhajIvamupAdeyamiti he ziSya jAnIhi / idamatra tAtparya / zuddhanizcayanayena sarvapudgaladravyasaMbaMdhivarNAdiguNazabdAdiparyAyarahitaH sarvadravyedriyabhAveMdriyamanogatarAgAdivikalpAviSayo dharmAdharmAkAzakAladravyazeSajIvAMtarabhinnonaMtazAnadarzanasukhavIryazca yaH sa eva zuddhAtmA samastapadArthasarvadezasarvakAlabrAhmaNakSatriyAdinAnAvarNabhedabhinnajanasamastamanovacanakAyavyApAreSu durlabhaH sa evApUrvaH sacaivopAdeya iti matvA nirvikalpanirmohaniraMjananijazuddhAtmasamAdhisaMjAtasukhAmRtarasAnubhUtilakSaNe giriguhAgahare sthitvA sarbatAtparyeNa dhyAtavya iti| evaM sUtragAthA gatA / atha vahiraMge varNAdyabhyaMtare rAgAdibhAvAH paudgalikAH zuddhanizcayena jIvasvarUpaM na bhavatIti pratipAdayati / __ AtmakhyAti:-yaH khallu pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarasaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarasaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyoMdriyAvaSTaMbhenArasanAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMvenArasanAt , sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalarasavedanApariNAmApannatvenArasanAt , sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAdrasaparicchedapariNatatvepi svayaMrasarUpeNApariNamanAccArasaH / tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnarUpaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamarUpaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyedriyAvaSTaMbhenArUpaNAt , svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdAveMdriyAvalaMvenArUpaNAtsakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalarUpavedanApariNAmApannatvenArUNAt , sakala yajJAyakatAdAtmyasya niSedhAdrUpaparicchedapariNatatvepi svayaM rUparUpeNApariNamanAccArUpaH / tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnagaMdhaguNatvAt pudgaladraguNebhyo bhinnatvenasvayamagaMdhaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdvyeMdriyAvaSTaMbhenAgaMdhanAt , svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMvenAgaMdhanAt sakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAtkevalagaMdhavedanApariNAmApannatvenAgaMdhanAt sakalajJeyajAyakatAdAtmyasya niSedhAddhaparicchedapariNatatvepi svayaM gaMdharUpeNApariNamanAcAgaMdhaH / tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnasparzaguNatvAt pudgaladravyaguNebhyo bhinnatvena svayamasparzaguNatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAdravyedriyAvaSTaMbhenAsparzanAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAt bhAveMdriyAvalaMvanAsparzanAtsakalasAdhAraNaikasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevalasparzavedanApariNAmApannatvenAsparzanAt sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAt sparzaparicchedapariNatatvepi svayaM sparzasvarUpeNApariNamanAcAsparzaH / tathA pudgaladravyAdanyatvenAvidyamAnazabdaparyAyatvAt pudgaladravyaparyAyebhyo bhinnatvena svayamazabdaparyAyatvAt paramArthataH pudgaladravyasvAmitvAbhAvAt dravyeMdriyAvaSTaMbhena zabdAzravaNAt svabhAvataH kSAyopazamikabhAvAbhAvAdbhAveMdriyAvalaMvena zavdAzravaNAt sakalasAdhAraNakasaMvedanapariNAmasvabhAvatvAt kevalazabdavedanApariNAmApannatvena zabdAzravaNAt sakalajJeyajJAyakatAdAtmyasya niSedhAcchandaparicchedapariNatatvepi svayaM zabdarUpeNApariNamanAccAzabdaH / dravyAMtarArabdhazarIrasaMsthAnenaiva saMsthAna iti nirdeSTumazakyatvAt niyatasvabhAvenAniyatasaMsthAnAnaMtazarIravartitvAtsaMsthAnanAmakarmavipAkasya pudgaleSu nirdizyamAnatvAt prativiziSTasaMsthAnapariNatasamastavastutattvasaMvalitasahajasaMvedanazaktitvepi svayamakhilalokasaMvalanazUnyopajAyamAnanirmalAnubhUtitayAtyaMtamasaMsthAnatvAcAnirdiSTasaMsthAnaH / SadravyAtmakalokA yAvyaktAdanyatvAtkaSAyacakrAdbhAvakAvyaktAdanyatvAccitsAmAnyanimagnasamastavyaktitvAt kSaNikavyaktimAtrAbhAvAt vyaktAvyaktavimizrapratibhAsepi vyaktAsparzatvAt svayameva hi vahiraMtaH sphuTamanubhUyamAnatvepi vyaktopekSaNena prdyotmaantvaacaavyktH| rasarUpagaMdhasparzazabdasaMsthAnavyaktatvAbhAvepi svasaMvedanabalena nityamAtmapratyakSatve stynumeymaatrtvaabhaavaadliNggrhnnH| samastavipratipattipramAthinI vivecakajanasamarpitasarvasvena sakalamapi lokAlokaM kavalIkRtyAtyaMtasauhityamaMthareNeva sakalakAlameva manAMgapyavicalitAnanyasAdhAraNatayA svabhAvabhUtena svayamanubhUyamAnena cetanAguNena nityamevAMtaHprakAzamAnatvAt cetanAguNazca sa khalu bhagavAnamalAloka ihaikaSTaMkotkIrNaH pratyagjyotirjIvaH / sakalamapi vihAyAhrAya cicchaktiriktaM sphuTataramavagAhya svaM ca cicchaktimAtraM / imamupari caraMtaM cAruvizvasya sAkSAt kalayatu paramAtmAtmAnamAtmanyanaMtaM // 35 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAtanajainathamAlAyAMcicchaktivyAptasarvasvasvasAro jIva iyAnayaM / atotiriktAH sarvepi bhAvAH paugAlikAamI // 36 // jIvassa patthivaNNo Navi gaMdho Navi rasoNavi ya phaaso| gavi rUvaM Na sarIraM Na vi saMThANaM Na saMhaNaNaM // 55 // jIvassa Nasthi rAgo Navi doso Neva vijade moho / No paccayANa kammaM NokammaM cAvi se Natthi // 56 // jIvassa Natthi vaggo Na vaggaNA va phaDDhayA keI / No ajjhapyaThANA Neva ya aNumAyaThANANi // 57 // jIvassa Nathi keI joyaTThANA Na baMdhaThANA vaa| No va ya udayaSThANA Na maggaNaThANayA keI // 50 // No ThidibaMdhaThANA jIvassa Na saMkilesaThANA vA / va visohiThANA No saMjamalabiThANA vA // 59 // Neva ya jIvaThANA Na guNaThANA ya asthi jIvassa / jeNa du ede savve puggaladavvassa pariNAmA // 6 // jIvasya nAsti varNo nApi gaMdho nApi raso nApi ca sprshH| mApi rUpaM na zarIraM nApi saMsthAnaM na saMhananaM // 19 // jIvasya nAsti rAgo nApi dveSo naiva vidyate mohaH / no pratyayA na karma nokarma cApi tasya nAsti // 16 // jIvasya nAsti vagoM na vargaNA naiva sparTakAni kAnicit / no adhyAtmasthAnAni naiva cAnubhAgasthAnAni // 17 // jIvasya na saMti kAnicidyogasthAnAni na baMdhasthAnAni vaa| naiva codayasthAnAni na mArgaNAsthAnAni kAnicit // 18 // mo sthitibaMdhasthAnAni jIvasya na saMklezasthAnAni vaa| naiva vizurasthAnAni no saMyamalabdhisthAnAni vA // 59 naiva ca jIvasthAnAmi ma guNasthAnAni vA saMti jIvasya / yena tvete sarve pudgaladravyasya pariNAmAH // 6 // tAtparyavRttiH-varNagaMdharasasparzAstu rUpazabdavAcyAH sparzarasagaMdhavarNavatI mUrtizca audArikAdi paMca zarIrANi samacaturasrAdiSaTsaMsthAnAni vajrarSabhanArAcAdiSaTsaMhananAni ceti / ete varNAdayo dharmiNaH zuddhanizcayanayena jIvasya na saMtIti sAdhyo dharmazceti dharmadharmisamudayalakSaNaH pakSaH AsthAsaMdhApratijeti yAvat pudgaladravyapariNAmamayatve sati zuddhAtmAnubhUtebhinnatvAditi hetuH / evamatra vyAkhyAna pakSaheturUpeNAgadvayamanumAnaM jJAtavyaM / atha rAgadveSamohamithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpapaMcapratyayamUlottaraprakRtibhedabhinnacAnAvaraNAdyaSThavidhakaudArikavaikriyakAhArakazarIratrayAhArAdiSaTparyAptirUpanokarmANi ityasya jIvasya zuddhanizcayanayena sarvANyetAni na saMti kasmAtpudgalapariNAmamayatva sati zuddhAtmAnubhUtebhinnatvAt / atha paramANoravibhAgaparicchedarUpazaktisamUho varga ityucyate / vargANAM samUho vargaNA maNyate / vargaNAsamUha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / lakSaNAni sparddhakAni ca kAnicinna saMti / athavA karmazakteH krameNa vizeSavRddhiH sparddhakalakSaNaM / tathA coktaM vargavargaNAsparddhakAnAM trayANAM lakSaNaM vargaH zaktisamUho'NorbahUnAM vargaNoditA / vargaNAnAM samUhastu sparddhakaM sparddhakApahaiH / zubhAzubharAgAdivikalparUpAdhyavasAnAni bhaNyaMte / tAni ca saMti latAdAvasthipASANazaktirUpANi pAtikarmacatuSTayAnubhAgasthAnAni bhaNyaMte / guDakhaMDazarkarAmRtasamAnAni zubhAghAtikarmAnubhAgasthAnAni bhaNyaMte / nivakAMjIraviSahAlAhalasadRzAnyazubhAghAtikarmAnubhAgasthAnAni ca tAnyetAni sarvANyapi zuddhanizcayanayena jIvasva na saMti / kasmAt pudgaladravyapariNAmamayatve sati zuddhAtmAnubhUterbhinnatvAt / atha vIryAtarAyakSayopazamajanitamanovacanakAyavargaNAvalaMbanakarmAdAnahetubhUtAtmapradezaparispaMdalakSaNAni yogasthAnAni prakRtisthityanubhAgapradezarUpacaturbidhabaMdhasthAnAni sukhaduHkhAnubhavarUpANyudayasthAnAni gatyAdimArgaNAsthAnAni ca sarvANyapi zuddhanizcayanayena jIvasya na saMti kasmAt pudgaladravyapariNAmamayatve sati zuddhAtmAnubhUtebhinnatvAt / atha-jIvena saha kAlAMtarAvasthAnarUpANi sthitibaMdhasthAnAni kaSAyodrekarUpANi saMklezasthAnAni kaSAyamaMdodayarUpANi vizuddhasthAnAni kaSAyakramahAnirUpANi saMyamalabdhisthAnAni ca sarvANyapi zuddhanizcayanayena jIvasya na saMti kasmAt pudgaladravyapariNAmamayatve sati zuddhAtmAnubhUtabhinnatvAt / atha-jIvasya zuddhanizcayanayena "vAdarasuMhameiMdI viticauriMdI asaMNi saNNINaM / pajjattApajjattA evaM te caudasA hoti" iti gAthAkathitakrameNa vAdaraikeMdriyAdicaturdazajIvasthAnAni mithyAdRSTyAdicaturdazaguNasthAnAni sarvANyapi na saMti pudgaladravyapariNAmamayatve sati zuddhAtmAnubhUtebhinnatvAt / kutaH iti cet yataH kAraNAdeta varNAdiguNasthAnAMtAH pariNAmAH zuddhanizcayanayena pudgaladravyasya paryAyA iti / ayamatrabhAvArtha:-siddhAMtAdizAstre azuddhaparyAyArthikanayenAbhyaMtare rAgAdayo bahiraMge zarIravIpekSayA varNAdayopi jIvAH ityuktAH atra punaradhyAtmazAstre zuddhanizcayanayena niSiddhA ityubhayatrApi nayavibhAgavivakSayA nAsti virodha iti varNAdyabhAvasya vizeSavyAkhyAnarUpeNa sUtraSaTuM gataM / atha yaduktaM pUrva siddhAMtAdau jIvasya varNAdayo vyavahAreNa kathitAH atra tu prAbhUtagraMthe nizcayanayena niSiddhAH tamevArtha dRDhayati / AtmakhyAtiH- yaH kRSNo haritaH pAto raktaH zveto varNaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yaH surabhirdurabhirvA gaMdhaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yaH kaTukaH kaSAyaH tikto'mlo madhuro vA rasaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yaH snigdho rUkSaH zItaH uSNo gururlaghurmuduH kaThino vA sparzaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yatsparzAdisAmAnyapariNAmamAtraM rUpaM tannAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yadaudArikaM vaikriyakamAhArakaM taijasaM kArmaNaM vA zarIraM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yatsamacaturasraM nyagrodhaparimaMDalaM svAti kubjaM vAmanaM huMDaM vA saMsthAnaM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yadvajrarSabhanArAcaM vajranArAcaM nArAcamarddhanArAca kIlikA asaMprAptAsRpATikA vA saMhananaM tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yaH prItirUpo rAgaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yo'prItirUpo dveSaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yastattvApratipattirUpo mohaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / ye mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayAste sarvepi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yad cAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAMtarAyarUpaM karma tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yatSaTparyAptitrizarIrayogyavasturUpaM nokarma tatsarvamapi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtorbhannatvAt / yaH zaktisamUhalakSaNo vargaH sa sarvopi nAsti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yA bargasamUhalakSaNA bargaNA sA sarvApi nAsti jIvasya pudgaladravya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMpariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni maMdatIvrarasakarmadalaviziSTanyAsalakSaNAni sparddhakAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni svaparaikatvAdhyAse sati vizuddhacitpariNAmAtiriktatvalakSapAnyadhyAtmasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni prativiziSTaprakRtirasapariNAmalakSaNAnyanubhAgasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni kAyavAGmanovargaNAparispaMdalakSaNAni yogasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni prativiziSTaprakRtipariNAmalakSaNAni baMdhasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtabhinnatvAt / yAni svaphalasaMpAdanasamarthakarmAvasthAlakSaNAnyudayasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUterbhinnatvAt / yAni gatIMdriyakAyayogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyAbhavyasamyaktvasaMzAhAralakSaNAni mArgaNAsthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni prativiziSTa prakRtikAlAMtarasahatvalakSaNAni sthitibaMdhasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni kaSAyaviSAkodrekalakSaNAni saMklezasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve stynubhuutebhinntvaat| yAni kaSAyavipAkAnudrekalakSaNAni vizuddhasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtobhannatvAt / yAni cAritramohavipAkakramanivRttilakSaNAni saMyamalabdhisthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni paryAptAparyAptavAdarasUkSmaikeMdriyadvIMdriyatrIMdriyacaturiMdrayasaMjhyasaMjJipaMcedriyalakSaNAni jIvasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtebhinnatvAt / yAni mithyAdRSTisAsAdanasamyagdRSTisamyagmithyAdRSTi-asaMyatasamyagdRSTisaMyatAsaMyatapramattasaMyatApramattasaMyatApUrvakaraNopazamakakSapakAnivRttivAdarasAMparAyopazamakakSapakasUkSmasAMparAyopazamakakSapakopazAMtakaSAyakSINakaSAyasayogakevalyayogakevalilakSaNAni guNasthAnAni tAni sarvANyapi na saMti jIvasya pudgaladravyapariNAmamayatve satyanubhUtarbhinnatvAt / / varNAdyA vA rAgamohAdayo vA bhinnA bhAvAH sarva evAsya puMsaH / tenaivAMtastattvataH pazyato'mI no dRSTAH syurdRSTamekaM paraM syAt // 37 // nanu varNAdayo yadyamI na saMti jIvasya tadA tatrAMtare kathaM saMtIti prajJApyate iti cet vavahAreNa du ede jIvassa havaMti vaNNamAdIyA / guNaThANaMtAbhAvA Na du keI NicchayaNayassa // 61 // vyavahAreNa tvate jIvasya bhavaMti varNAdyAH / guNasthAnAMtA bhAvA na tu kecinizcayanayasya // 6 // tAtparyavRttiH- vyavahAranayena tvete jIvasya bhavaMti varNAdyA guNasthAnAMtA bhAvAH paryAyA na tu kopi nizcayanayeneti / evaM nizcayavyavahArasamarthanarUpeNa gAthA gatA / atha kasmAjjIvasya nizcayena varNAdayo na saMtIti pRSTe pratyuttaraM dadAti / AtmakhyAtiH- iha hi vyavahAranayaH kila paryAyAzritatvAjjIvasya pudgalasaMyogavazAdanAdiprasiddhabaMdhaparyAyasya kusuMbharaktasya kArpAsikavAsasa ivaupAdhikaM bhAvamavalaMbyotplavamAnaH parabhAvaM parasya vidadhAti / nizcayanayastu dravyAzritatvAtkevalasya jIvasya svAbhAvikaM bhAvamavalaMbyoplavamAnaH parabhAvaM parasya sarvameva prtissedhyti| tato vyavahAreNa varNAdayo guNasthAnAMtA bhAvA jIvasya saMti nizcayena tu na saMtIti yuktA prajJaptiH / kuto jIvasya varNAdayo nizcayena na saMtIti cet / edehi ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM muNedavyo / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / jaya huMti tassa tANidu uvaoga guNAdhigo jamhA // 2 // etaizca saMbaMdho yathaiva kSIrodakaM jJAtavyaH / na ca bhavaMti tasya tAni tUpayogaguNAdhiko yasmAt // 62 // tAtparyavRttiH-edehi ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM muNedavo etaiH varNAdiguNasthAnAMtaiH pUrvoktAyAyaiH saha saMbaMdho yathaiva kSIranIrasaMzleSastathA maMtavyaH / na cAnyuSNatvayoriva tAdAtmyasaMbaMdhaH / kuta iti cet Na ya huMti tassa tANi du naca bhavaMti tasya' jIvasya te tu varNAdiguNasthAnAMtA bhAvAH paryAyAH kasmAt uvaogaguNAdhigo jamhA yasmAduSNaguNenAgniriva kevalajJAnadarzanaguNenAdhikaH paripUrNa iti / nanu varNAdayo bahiraMgAstatra vyavahAreNa kSIranIravatsaMzleSasaMbaMdho bhavatu nacAbhyaMtarANAM rAgAdInAM tatrAzuddhanizcayena bhavitavyamiti / naivaM dravyakarmabaMdhApekSayA yosau asadbhUtavyavahArastadapekSayA tAratamyajJApanArtha. rAgAdInAmazuddhanizcayo bhaNyate / vastutastu zuddhanizcayApekSayA punarazuddhanizcayopi vyavahAra eveti bhAvArthaH / atha tarhi kRSNavarNoyaM dhavalavarNoyaM puruSa iti vyavahAro virodha prApnotItyevaM pUrvapakSe kRte sati vyavahArAvirodha. . darzayatItyekA pAtanikA / dvitIyA tu tasyaiva pUrvoktavyavahArasya virodhaM lokaprasiddhadRSTAMtadvAreNa pariharati / __ AtmakhyAti:-yathA khalu salilamizritasyaH kSIrasya salilena saha parasparAvagAhalakSaNe saMbaMdhe satyapi svalakSaNabhUtakSIratvaguNavyApyatayA salilAdadhikatvena pratIyamAnatvAdagneruSNaguNeneva saha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAnna nizcayena salilamasti / tathA varNAdipudgaladravyapariNAmamizritasyAsyAtmanaH pudgaladravyeNa saha parasparAvagAhalakSaNeH saMbaMdhe satyapi svalakSaNabhUtopayogaguNavyApyatayA sarvadravyebhyodhikatvena pratIyamAnatvAt agneruSNaguNeneva saha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAnna nizcayena varNAdipudgalapariNAmAH sNti| kathaM tarhi vyavahAse virodhaka iti cet / paMthe mussaMtaM passidUNa logA bhaNati vavahArI / mussadi eso paMtho Naya paMtho mussade koI // 63 // taha jIke kammANaM NokammANaM ca passiduM vaNNaM / jIvassa esa vaNNo jiNehi vavahArado utto // 64 // evaM rasagaMdhaphAsA saMThANAdIya je smudihaa| sabve vavahArassa ya NicchayadaNhU vavadisaMti // 65 // pathi muSyamANaM dRSTvA lokA bhaNaMti vyvhaarinnH| muSyate eSa paMthA na ca paMthA.muSyate kazcit / / 63 // tathA jIke karmaNA nokarmaNAM ca dRSya varNa / jIvasyaiSa varNo jinairvyavahArata uktaH // 14 // evaM gaMdharasasparzarUpANi dehaH saMsthAnAdayo ye ca / / sarve vyavahArasya ca nizcayadRSTAro vyupadizati // 65 // tAtparyavRttiH-paMthe mussaMtaM passidga logA bhaNaMti vavahArI pathi mArge muSyamANaM sArtha dRSTvA vyavahArilokA bhaNaMti kiM bhaNaMti mussadi esoM paMtho muSyata eSaH pratyakSIbhUtaH paMthAzcauraiH kartRbhUtaiH Naya paMtho mussadeM koI naca viziSTazuddhAkAzalakSaNaH paMthA muSyate kazcidapi kiMtu paMthAnamAdhArIkRtya 1 AtmakhyAtau na 'evaM gaMdharasaphAsarUvAdahosaThANamAiyA je ya' itiH pAThaH / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMtadAdheyabhUtA janA muSyaMta iti dRSTAMtagAthA gtaa| taha jIve kammANaM NokammANaM ca passiduM vaNaM tathA tena pathi sArthadRSTAMtena jIvedhikaraNabhUte karmanokarmaNAM zuklAdivarNa dRSTrA jIvassa esa vaNNo jiNehi vavahArado utto jIvasya eSa varNo jinairvyavahArato bhaNita iti dArTItagAthA gatA / evaM rasagaMdhaphAsA saMThANAdIya je samuditA evamanenaiva dRSTAMtadA_tanyAyena rasagaMdhasparzasaMsthAna saMhananarAgadveSamohAdayo ye pUrvagAthASaTrena samuddiSTAH savve vavahArassa ya NicchayadaNhU vavadisaMti te sarve vyavahAranayasyAbhiprAyeNa nizcayajJA vyupadizati kathayaMtIti nAsti vyavahAravirodhaH / iti dRSTAMtadASTAMtAbhyAM vyavahAranayasamarthanarUpeNa gAthAtrayaM gataM / evaM zuddhajIva evopAdeya iti pratipAdanamukhyatvena dvAdazagAthAbhi dvitIyAMtarAdhikAro vyAkhyAtaH / __ataH paraM jIvasya nizcayena varNAditAdAtmyasaMbaMdho nAstIti punarapi dRDhIkaraNA) gAthASTakaparyaMta vyAkhyAnaM karoti / tatrAdau saMsArijIvasya vyavahAreNa varNAditAdAtmyaM bhavati muktAvasthAyAM nAstIti jJApanArtha tatthabhace ityAdisUtramekaM / tataHparaM jIvasya varNAditAdAtmyamastIti durabhiniveze sati jIvAbhAvo dUSaNaM prApnotIti kathanamukhyatvena jIvo cavadi ityAdigAthAtrayaM / tadanaMtaramekeMdriyAdicaturdazajIkasamAsAnAM jIvena saha zuddhanizcayanayena tAdAtmyaM nAstIti kathanArtha tathaiva varNAditAdAtmyaniSedhArtha ca ekaM ca doNi ityAdigAthAtrayaM / tatazca mithyAdRSTyAdicaturdazaguNasthAnAnAmapi jIvena saha zuddhanizcayanayena tAdAtmyanirAkaraNArthaM tathaivAbhyaMtare rAgAditAdAtmyaniSedhArthaM ca mohaNakamma ityAdisUtramekaM / ekmaSTagAthAbhistRtIyasthale samudAyapAtanikA / tadyathA-atha kathaM jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdho nAstIti pRSTe pratyuttaraM dadAti / / ___ AtmakhyAtiH-yathA pathi prasthitaM kaMcitsAthai muSyamANamavalokya tAtsthyAttadupacAreNa muSyata eSa paMthA iti vyavahAriNAM vyapadezepi na nizcayato viziSTAkAzadezalakSaNaH kazcidapi paMthA muSyeta / tathA jIve baMdhaparyAyeNAvasthitakarmaNo nokarmaNo varNamutprekSya tAtsthyAttadupacAreNa jIvasyaiSa varNa iti vyavahArattohadevAnAM prajJApanepi na nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyopayogaguNAdhikasya jIvasya kazcidapi varNosti / evaM gaMdharasasparzarUpazarIrasaMsthAnasaMhananarAgadveSamohapratyayakarmanokarmavargavargaNAsparddhakAdhyAtmasthAnAnubhAgasthAnayogasthAnabaMdhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibaMdhasthAnasaMklezasthAnavizuddhisthAnasaMyamalabdhisthAnajIvasthAnaguNasthAnAnyapi vyavahAratohaddevAnAM prajJApanepi nizcayato nityamevAmUrtasvabhAvasyopayogaguNenAdhikasya jIvasya sarvANyapi na saMti tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAt / kuto jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdho nAstIti cet / tatthabhave jIvANaM saMsAratthANa hota vnnnnaadii| saMsArapamukkANaM Natthi du vaNNAdao keI // 66 // tatra bhava jIvAnAM saMsArasthAnAM bhavaMti varNAdayaH / saMsAramamuktAnAM na saMti khalu varNAdayaH kecit // 66 // tAtparyavRttiH-tatthabhave jIvANaM saMsAratthANa hoMti kNNAdI tatra vivakSitAvivakSita bhave saMsArasthAnAM jIvAnAmazuddhanayena varNAdayo bhavaMti saMsArapamukkANaM saMsArapramuktAnAM patthi du vaNNAdao keI pudgalasya varNAditAdAtmyakttAdAtmyasaMbaMdhAbhAvAt kevalajJAnAdiguNasiddhatvAdiparyAyaiH saha yathA tAdAtmyasaMbaMdhosti tathA vA tAdAtmyasaMbaMdhAbhAvAdazuddhanayenApi na saMti punarvarNAdayaH kepi / iti varNAditAdAtmyaniSedharUpaNa gAthA gatA / atha jIvasya varNAditAdAtmyadurAgrahe sati doSaM darzayati / AtmarUpAtiH-yatkila sarvAsvapyavasthAsu yadAtmakatvena vyAptaM bhavati tadAtmakatvavyAptizUnyaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / na bhavati tasya taiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdha: syAt / tataH sarvAsvapyavasthAsu varNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazca pudgalasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdhaH syAt / saMsArAvasthAyAM kathaMcidvarNAdyAtmakatvavyAptasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasyAbhavatazvApi mokSAvasthAyAM sarvathA varNAdyAtmakatvavyAptizUnyasya bhavato varNAdyAtmakatvavyAptasyAbhavatazca jIvasya varNAdibhiH saha tAdAtmyalakSaNaH saMbaMdho na kathaMcanApi syAt / jIvasya varNAditAdAtmyadurabhiniveze doSazcAyaM / jIvo caiva hi de savve bhAvatti maNNase jadi hi / jIvassAjIvassa ya Natthi visesa hi de koI // 67 // caiva sarve bhAvA iti manyase yadi hi / 37 jIvasya jIvasya ca nAsti vizeSastu te kazcit // 67 // tAtparyavRttiH - jIvo caiva hi pade sabbe bhAvAta mANase jadi hi yathAnaMtajJAnAvyAvAdhasukhAdiguNA eva jIvo bhavati varNAdiguNA eva pudgalastathA jIva eva hi sphuTamete varNAdayaH sarve bhAvA manasi manyase yadi cet jIvassAjIvassa ya Natthi viseso hi de koI tadA kiM dUSaNaM vizuddhajJAnadarzanasvabhAvajIvasya jaDatvAdilakSaNAjIvasya ca tasyaivamate kopi vizeSo bhedo nAsti / tatazva jIvAbhAvadUSaNaM prApnotIti sUtrArthaH / atha saMsArAvasthAyAmeva jIvasya varNAditAdAtmyasaMbaMdhostIti durabhinivezepi jIvAbhAva eva doSa ityupadizati / AtmakhyAtiHH yathA varNAdayo bhAvAH krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhiH stAbhirvyaktibhiH pudgaladravyamanugacchaMtaH pudgalasya varNAditAdAtmyaM prathayaMti / tathA varNAdayo bhAvAH krameNa bhAvitAvirbhAvatirobhAvAbhistAbhistAbhirvyaktibhirjIvamanugacchaMto jIvasya varNAditAdAtmyaM prathayaMtIti yasyAbhinivezaH tasya zeSadravyAsAdhAraNasya varNAdyAtmakatvasya pudgalalakSaNasya jIvena svIkaraNAjjIvapudgalayoravizeSaprasaktau satyAM pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAdbhavatyeva jIvAbhAvaH / saMsArAvasthAyAmeva jIvasya varNAditAdAtmyamityabhinivezepyayameva doSaH / jadi saMsAratthANaM jIvANaM tujjha hoMti vaNNAdI | tamhA saMsAratthA jIvA rUvittamAvaNNA // 68 // evaM puggaladavvaM jIvo taha lakkhaNeNa mUDhamadI / NivvANamuvagado vi ya jIvattaM puggalo patto // 69 // atha saMsArasthAnAM jIvAnAM tava bhavaMti varNAdayaH / tasmAtsaMsArasthA jIvA rUpitvamApannAH || 68 // evaM pudgaladravyaM jIvastathAlakSaNena mUDhamate / nirvANamupagatopi ca jIvatvaM pudgalaH prAptaH // 69 // tAtparyavRttiH - jadi saMsArasthANaM jIvANaM tujjha hoMti vaNNAdI yadi cetsaMsArasthajIvAnAM pudgalasyeva varNAdayo guNAstava mate na tavAbhiprAyeNaikAMtena bhavatIti tamhA saMsAratthA jIvA rUvittamAvaNNA tataH kiM dUSaNaM saMsArasthajIvA amUrttamanaMtajJAnAdicatuSTayasvabhAvalakSaNaM tyaktvA zuklakRSNAdilakSaNaM rUpitvamApannA bhavaMti / atha - evaM puggaladavvaM jIvo taha lakkhaNeNa mUDhamaI evaM pUrvoktaprakAreNa jIvasya rUpitve sati pudgaladravyameva jIvaH nAnyaH kopi vizuddhacaitanyacamatkAramAtrastavalakSaNena tabhiprAyaNa he mUDhamate na kevalaM saMsArAvasthAyAM pudgala eva jIvatvaM prAptAH NivvANamuvagado viya Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sanAtanajainagraMthamAlAyAMjIpattaM puggalo patto nirvANamupagatopi pudgala eva jIvatvaM prAptaH nAnyaH kopi cidrUpaH / kasmAditi cet varNAditAdAtmyasya pudgaladravyasyeva niSedhayitumazakyatvAditi bhavatyeva jIvAbhAvaH / kiM ca saMsArAvasthAyAmekAMtena varNAditAdAtmye sati mokSa eva na ghaTate, kasmAditi cet ? kevalajJAnAdicatuSTayavyaktirUpasya kAryasamayasArasyaiva mokSasaMjJA sA ca jIvasya pudgalatve sati na saMbhavaMtIti bhAvArthaH / evaM jIvasya varNAditAdAtmye sati jIvAbhAvadUSaNadvAreNa gAthAtrayaM gataM / athaivaM sthitaM vAdarasUkSmaikeMdriyAdisaMzipaceMdriyaparyaMtacaturdazajIvasthAnAni zuddhanizcayena jIvasvarUpaM na bhavaMti tathA dehagatA. varNAdayopItyAvedayati / __AtmakhyAtiH yasya tu. saMsArAvasthAyAM jIvasya varNAditAdAtmyamastItyabhinivezastasya tadAnI sjiivoruupitvmvshymvaapnoti| rUpitvaM ca zeSadravyAsAdhAraNaM kasyacidrvyasya lakSaNamasti / tato rUpitvena lakSyamANaM yatkiMcidbhavati sa jIvo bhavati / rUpitvena lakSyamANaM pudgaladravyameva bhavati / evaM pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati na punaritaraH kataropi / tathA ca sati mokSAvasthAyAmapi nityasvalakSaNalakSitasya dravyasya sarvAsvapyavasthAsvanapAyitvAdanAdinidhanatvena pudgaladravyameva svayaM jIvo bhavati na punaritaraH kataropi / tathA ca sati tasyApi pudgalebhyo bhinnasya jIvadravyasyAbhAvAt bhavatyeva jIvAbhAvaH / evametasthitaM. yadvarNAdayo bhAvA na jIva iti / ekaM ca doNNi tiNNi ya cattAri ya paMca iMdiyA jiivaa| vAdarapajattidarA payaDIo NAmakammassa // 7 // edehiya NivattA jIvaTThANA du karaNabhUdAhiM / payaDIhiM puggalamaIhiM tAhi kaha bhaNNade jiivo||7|| ekaM vA dve trINi ca catvAri ca paMcedriyANi jIvoH / vAdaraparyAptetarAH prakRtayo nAmakarmaNaH // 70 // etAbhizca nivRttAni jIvasthAnAni karaNabhUtAbhiH ! prakRtibhiH pudgalamayIbhistAbhiH kathaM bhaNyate jIvaH / 7 // tAtparyavRttiH-ekadvitricatuHpaMceMdriyasaMzyasaMjJivAdaraparyAptetarAbhidhAnAH prakRtayo bhavaMti / kasya saMbaMdhinyo nAmakarmaNa iti / atha-etAbhiramUrtItIMdriyaniraMjanaparamAtmatattvavilakSaNAbhirnAmakarmaprakRtibhiH pudgalamayIbhiH pUrvoktAbhinivarttitAni catudarzajIvasthAnAni nizcayanayena kathaM jIvA bhavaMti ? na kathamapi / tathAhi-yathA rukmeNa karaNabhUtena nivRttamasikozaM rukmaiva bhavati tathA pudgalamayaprakRtibhirniSpannAni jIvasthAnAni pudgaladravyasvarUpANyeka bhavaMti na ca jIvasvarUpANi / tathA tenaiva jIvasthAnadRSTAMtena tadAzritA varNAdayopi pudgalasvarUpA bhavaMti na ca jIvasvarUpA ityabhiprAyaH / atha-graMthAMtare paryAptAparyAptavAdarasUkSmajIvAH kathyaMte tatkathaM ghaTata iti pUrvapakSe parihAraM dadAti / AtmakhyAtiH-nizcayataH karmakaraNayorabhinnatvAt yadyena kriyate tattadeveti kRtvA yathA kanakapatraM kanakena kriyamANaM kanakameva natvanyat / tathA jIvasthAnAni vAdarasUkSmaikeMdriyadvitricatuHpaMceMdriyaparyAtAparyAptAbhidhAnAbhiH pudgalamayIbhiH nAmakarmaprakRtibhiH kriyamANAni pudgala eva natu jIvaH / nAmakarmaprakRtInAM pudgalamayatvaM cAgamaprasiddhaM dRzyamAnazarIrAkArAdimUrttakAryAnumeyaM ca / evaM gaMdharasasparzarUpazarIrasaMsthAnasaMhananAnyapi pudgalamayanAmakarmaprakRtinirvRttatve sati tadavyatirekAjjIvasthAnairevoktAni / tato na varNAdayo jIva iti nizcayasiddhAMtaH / nivartyate yena yadatra kiMcittadeva tatsyAnna kathaM ca nAnyat / rukmeNa nivRttamihAsikozaM pazyaMti rukmaM na kathaM ca nAsi // 38 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayaprAbhRtaM / varNAdisAmagyamidaM vidaMtu nirmANamekasya hi pudgalasya / / tatostvidaM pudgala eva nAtmA yataH sa vijJAnaghanastatonyaH // 39 // zeSamanyadvyavahAramAtra / pajattApajattA je suhumA vAdarA ya je ceva / dehassa jIvasaNNA sutte vavahArado uttA // 72 // paryAptAparyAptA ye sUkSmA vAdarAzca ye caiva / dehasya jIvasaMjJAH sUtre vyavahArataH uktAH // 72 // tAtparyabRttiH-pajattApajjattA je suhumA vAdarA ya je ceva paryAptAparyAptA ye jIvAH kathitAH sUkSmavAdarAzcaiva ye kathitAH dehassa jIvasaNNA sutte vavahArado uttA paryAptAparyAptadehaM dRSTvA paryAptAparyAptavAdarasUkSmavilakSaNaparamacijjyotirlakSaNazuddhAtmasvarUpAtpRthagbhUtasya dehasya sA jIvasaMjJA kathitA / ka sUtre paramAgame / kasmAt vyavahArAditi nAsti doSaH / evaM jIvasthAnAni jIvasthAnAzritA varNAdayazca nizcayena jIvasvarUpaM na bhavaMtIti kathanarUpeNa gAthAtrayaM gataM / atha na kevalaM bahiraMgavarNAdayo zuddhanizcayena jIvasvarUpaM na bhavaMti abhyaMtaramithyAtvAdiguNasthAnarUparAgAdayopi na bhavaMtIti sthitaM / AtmakhyAtiH-yatkila vAdarasUkSmaikeMdriyadvitricatuHpaMceMdriyaparyAptAparyAptA iti zarIrasya saMjJAH sUtre jIvasaMjJatvenoktAH aprayojanArthaH paraprasiddhyA ghRtaghaTavadvyavahAraH / yathA hi kasyacidAjanmaprasiddhaikaghRtakuMbhasya taditarakuMbhAnabhijJasya prabodhanAya yoyaM ghRtakuMbhaH sa mRnmayo na ghRtamaya iti tatprasiddhyA kuMbhe ghRtakuMbhavyavahAraH tathAsyAjJAnino lokasya saMsAraprasiddhyAzuddhajIvasya zuddhajIvAnabhijJasya prabodhanAya yoyaM varNAdimAn jIvaH sa jJAnamayo na varNAdimayaH iti tatprasiddhyA jIve varNAdimaTyavahAraH / ghRtakuMbhAbhidhAnepi kuMbho ghRtamayo na cet / jIvo varNAdimajjIvajalpanepi na tanmayaH // 40 // etadapi sthitameva yadrAgAdayo bhAvA na jIvA iti / mohaNakammassudayA du vaNNiAdA je ime guNaThANA / te kaha havaMti jIvA te NiccamacedaNA uttA // 73 // mohanakarmaNa udayAttu varNitAni yAnImAni guNasthAnAni / tAni kathaM bhavaMti jIvA gAni nityamacetanAnyuktAni // 73 // tAtparyavRttiH- mohaNakammassudayA du vaNNidA je ime guNaThANA nirmohaparamacaitanyaprakAzalakSaNaparamAtmatattvapratipakSabhUtAnAdyavidyAkaMdalIkaMdAyamAnasaMtAnAgatamohakarmodayAtsakAzAt yAnImAni varNitAni kathitAni guNasthAnAni tathA coktaM "guNasaNNA sA ca mohajogabhavA" te kaha havaMti jIvA tAni kathaM bhavaMti jIvA na kathamapi / kathaMbhUtAni te NicamacedaNA uttA yadyapyazuddhanizcayena cetanAni tathApi zuddhanizcayena nityaM sarvakAlamacetanAni / azuddhanizcayastu vastuto yadyapi dravyakarmApekSayAbhyaMtararAgAdayazcetanA iti matvA nizcayasaMjJAM labhate tathApi zuddhanizcayApekSayA vyavahAra eva / iti vyAkhyAnaM nizcayavyavahAranayavicArakAle sarvatra jJAtavyaM / evamabhyaMtare yathA mithyAdRSTyAdiguNasthAnAni jIvasvarUpaM na bhavaMti tathA rAgAdayopi zuddhajIvasvarUpaM na bhavaMtIti kathanarUpeNASTamagAthA gatA / evamaSTagAthAbhistRtIyAMtarAdhikAro vyAkhyAtaH / nanu rAgAdayo jIvasvarUpaM na bhavaMtIti jIvAdhikAre vyAkhyAtaM asminnajIvAdhikArepi tadeveti punaruktamidaM / tanna vistararuciziSyaM prati navAdhikAraiH samayasAra eva vyAkhyAyate na punaranyaditi pratijJAvacanaM / tatrApi samayasAravyAkhyAnamatrApi samayasAravyAkhyAnameva / yadi punaH samayasAraM tyaktvAnyadvyAkhyAyate tadA pratijJAbhaMga iti nAsti punaruktaM / athavA bhAvanAgraMthe samAdhizatakaparamAtma Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAprakAzAdigraMthavadrAgiNAM zrRMgArakathAvat punaruktadoSo nAsti / athavA tatra jIvasya mukhyatA atrAjIvasya mukhyatA / vivakSito mukhya iti vacanAt / athavA tatra sAmAnyavyAkhyAnamatra tu vistareNa / athavA tatra rAgAdibhyo bhinno jIvo bhavatIti vidhimukhyatayA vyAkhyAnaM atra tu rAgAdayo jIvasvarUpaM na bhavaMtIti niSedhamukhyatayA vyAkhyAnaM kiMvat ekatvAnyatvAnuprekSAprastAve vidhiniSedhavyAkhyAnavaditi parihArapaMcakaM jJAtavyaM / ___ iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtalakSaNAyAM tAtparyavRttau sthalatrayasamudAyena triMzadgAthAbhirajIvAdhikAraH samAptaH / evaM jIvAjIvAdhikAraraMgabhUmau zrRMgArasahitapAtravadryavahAreNaikIbhUtau praviSTau nizcayena tu zrRMgArarahitapAtravatpRthagbhUtvA niSkrAMtAviti / __AtmakhyAtiH - mithyAdRSTyAdIni guNasthAnAni hi paudgalikamohakarmaprakRtivipAkapUrvakatve sati nityamacetanatvAt kAraNAnuvidhAyIni kAryANIti kRtvA yavapUrvakA yavA yavA eveti nyAyena pudgala eva na tu jIvaH / guNasthAnAnAM nityamacetanatvaM cAgamAccaitanyasvabhAvavyAptasyAtmanotiriktatvena vivecakaiH svayamupalabhyamAnatvAcca prasAdhyaM / evaM rAgadveSamohapratyayakarmanokarmavargavargaNAsparddhakAdhyAtmasthAnAnubhAgasthAnayogasthAnabaMdhasthAnodayasthAnamArgaNAsthAnasthitibaMdhasthAnasaMklezasthAnavizuddhasthAnasaMyamalabdhisthAnAnyapi pudgalapUrvakatve sati nityamacetanatvAtpudgala eva na tu jIva iti svayamAyAtaM / tato rAgAdayo bhASA na jIba iti siddhaM / tarhi ko jIva iti cet / anAdyanaMtamacalaM svasaMvedyamidaM sphuTaM / jIvaH svayaM tu caitanyamuccaizcakacakAyate // 41 // varNAdyaiH sahitastathA virahito dvedhAstyajIvo yato nAmUrttatvamupAsya pazyati jagajjIvasya tattvaM tataH / ityAlocya vivecakaiH samucitaM nAvyApyativyApi vA vyaktaM vyaMjitajIvatattvamacalaM caitanyamAlaMbyatAM // 42 // jIvAdajIvamiti lakSaNato vibhinnaM jJAnI janonubhavati svayamulasaMtaM / ajJAnino niravadhipravijRbhitoyaM mohastu tatkathamaho bata nAnaTIti // 43 // nAnaTayatAM tathApi asminnanAdini mahatyavivekanATaye varNAdimAnnaTati pudgala eva nAnyaH / rAgAdipudgalavikAraviruddhazuddhacaitanyadhAtumayamUrtirayaM ca jIvaH // 44 // itthaM jJAnakrakacakalanApATanaM nATayitvA jIvAjIvau sphuTavighaTanaM naiva yAvatprayAtaH / vizvaM vyApya prasabhavikazavyaktacinmAtrazaktyA jJAtUdravyaM svayamatirasAttAvaduccaizcakAze // 45 // iti jIvAjIvau pRthagbhUtvA niSkrAMtIiti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI prathamoMkaH / atha krtRkrmaadhikaarH| tAtparyavRttiH-atha pUrvoktajIvAdhikAraraMgabhUmau jIvAjIvAveva yadyapi zuddhanizcayena kartRkarmabhAvarahitau tathApi vyavahAranayena kartRkarmaveSeNa zRMgArasahitapAtravatpravizata iti daMDakAnvihAyASTAdhikasaptatigAthAparyaMta navabhiH sthalairvyAkhyAnaM karotIti puNyapApAdisaptapadArthapIThikArUpeNa tRtIyAdhikAre samudAyapAtanikA / athavA jo khalu saMsArattho jIvo ityAdigAthAtrayeNa puNyapApAdisaptapadArthA jIvapudgalasaMyogapariNAmanivRttA na ca zudbhanizcayena zuddhajIvasvarUpamiti paMcAstikAyaprAbhRte yatpUrva saMkSepeNa vyAkhyAtaM tasyaivedAnI vyaktayartha puNyapApAdisaptapadArthAnAM pIThikAsamudAyakathanaM tAtparya kathyata iti dvitiiypaatnikaa| prathamatastAvat jIvaNavedivisesaM taraM ityAdigAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNa gAthASaTUparyaMta vyAkhyAnaM karoti / tatra gAthAdvayamajJAnIjIvamukhyatvena gAthAcatuSTayaM sajJAnIjIvamukhyatvena kathyata iti prathamasthale samudAyapAtanikA / tadyathA-atha krodhAdyAsravazuddhAtmanoryAvatkAlaM bhedavijJAnaM na jAnAti tAvadajJAnI bhavatItyAvedayati / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / bhAsmakhyAtiH-atha jIvAjIvAveva kartRkarmaveSeNa pravizataH / ekaH kartI cidahamiha me karma kopAdayo'mI ityavAnAM zamayadabhitaH kartRkarmapravRttiM / jJAnajyotiH sphurati paramodAttamatyaMtadhIraM sAkSAtkurvannirupadhipRthagdravyanirbhAsi vizvaM // 46 // jAva Na vedi visesaMtaraM tu AdAsavANa dohapi / aNNANI tAva du so kodhAdisu vahade jIvo // 7 // kodhAdisu vahatassa tassa kammassa saMcao hodii| jIvassevaM baMdho bhANado khalu savvadarasIhiM // 7 // yAvanna vetti vizeSAMtaraM tvAtmAsraSayoyorapi / ajJAnI tAvatsa krodhAdiSu varttate jIvaH // 7 // krodhAdiSu bartamAnasya tasya karmaNaH saMcayo bhavati / jIvasyaivaM baMdho bhaNitaH khalu sarvadarzibhiH // 7 // tAtparyavRttiH-jAvaNa vedi visesaM taraM tu AdA savANa doNhapi yAvatkAlaM na vetti na jAnAti vizeSAMtaraM bhedajJAnaM zuddhAtmakrodhAdyAsravasvarUpayordvayoH aNNANI tAva du so tAvatkAlaparyatamajJAnI bahirAtmA bhavati / sa jIvaH ajJAnI sankiM karoti kodhAdisu vahade jIvo yathA jJAnamahaM ityabhedena varttate tathA krodhAdyAsravarahitanirmalAtmAnubhUtilakSaNanijazuddhAtmasvabhAvAtpRthagbhUteSu krodhAdiSvapi krodhohamityabhedena varttate pariNamatIti / atha - kodhAdisu vatassa tassa uttamakSamAdisvarUpaparamAtmavilakSaNeSu krodhAdiSu vartamAnasya tasya jIvasya kiM phalaM bhavati kammassa saMcao hodI paramAtmapracchAdakakarmaNaH saMcayaH Asrava AgamanaM bhavati / jIvassevaM baMdho bhaNido khalu savvadarasIhiM tailamrakSite dhUlisamAgamavadAsrave sati tato malAditailasaMbaMdhena malabaMdhavatprakRtisthityanubhAgapradezalakSaNaH svazuddhAtmAvAptisvarUpamokSavilakSaNo baMdho bhavati / jIvasyaivaM khalu sphuTaM bhaNitaM sarvadarzibhiH sarvajaiH / kiM ca yAvatkro dhAdyAsravebhyo bhinnaM zuddhAtmasvarUpaM svasaMvedanajJAnavalena na jAnAti tAvatkAlamajJAnI bhavati / ajJAnI san ajJAnajAM kartRkarmapravRttiM na muMcati tasmAdvaMdho bhavati / baMdhAtsaMsAraM paribhramatItyabhiprAyaH / evamajJAnIjIvasvarUpakathanarUpeNa gAthAdvayaM gataM / atha kadA kAle'syAH kartRkarmapravRtternivRttirityevaM pRSThe pratyuttaraM dadAti / ___ AtmakhyAti: yathAyamAtmA tAdAtmyasiddhasaMbaMdhayorAtmajJAnayoravizeSAdbhedamapazyanna vizaMkamAtmatayA jJAne varttate tatra vartamAnazca jJAnakriyAyAH svabhAvabhUtatvenApratiSiddhatvAjAnAti tathA saMyogasiddhasaMbaMdhayorapyAtmakrodhAdyAsravayoH svayamajJAnena vizeSamajAnan yAvadbhedaM na pazyati tAvadazaMkamAtmatayA krodhAdau varttate / tatra vartamAnazca krodhAdikriyANAM parabhAvabhUtattvAtpratiSiddhatvepi svabhAvabhUtatvAdhyAsAtkrudhyati rajyate muhyati ceti / taMdatra yoyamAtmA svayamajJAnabhavaneM jJAnabhavanamAtrasahajodAsInAvasthAtyAgena vyApriyamANaH pratibhAti sa kartA / yattu jJAnabhavanavyApriyamANatvebhyo bhinnaM kriyamANatvenAMtarutplavamAnaM pratibhAti krodhAdi tatkarma / evamiyamanAdirajJAnajA kartRkarmapravRttiH / evamasyAtmanaH svayamajJAnAtkartRkarma bhAvena krodhAdiSu vartamAnasya tameva krodhAdinivRttirUpaM pariNAma nimittamAtrIkRtya svayamevapariNamamAnaM paugalika karma saMcayamupayAti / evaM jIvapudgalayoH parasparAvagAhalakSaNasaMbaMdhAtmA baMdhaH siddhyet / sacAnekAtmakaikasaMtAnatvena nirastetaretarAzrayadoSaH kartRkarmapravRttinimittasyAjJAnasya mimittaM / kadAsyAH kartRkarmapravRttenivRttiriti cet / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 sanAtana jainagraMthamAlAyAM jayA imeNa jIveNa appaNo AsavANa ya taheva / NAdaM hodi visesaMtaraM tu taiyA Na baMdho se // 76 // yadAnena jIvenAtmanaH AsravANAM ca tathaiva / jJAtaM bhavati vizeSAMtaraM tu tadA na baMdhastasya // 76 // tAtparyavRtiH - iyA yadA zrIdharmalabdhikAle imeNa jIveNa anena pratyakSIbhUtena jIvena apaNo AsavANa ya taheva NAdaM hodi visesaMtaraM tu yathA zuddhAtmanastathaiva kAmakrodhAdyAsravANAM ca jJAtaM bhavati vizeSAMtaraM bhedajJAnaM taiyA tadA kAle samyagjJAnI bhavati / samyagjJAnI san kiM karoti ahaM karttA bhAvakrodhAdirUpamaMtaraMgaM mama karmetyajJAnajAM kartRkarmapravRttiM muMcati / tataH kartRkarmapravRtternivRttau satyAM nirvikalpasamAdhau sati Na baMdho na baMdho bhavati se tasya jIvasyeti / atha kathaM jJAnamAtrAdeva baMdhanirodha iti pUrvapakSe kRte parihAraM dadAti / AtmakhyAtiH - iha kila svabhAvamAtraM vastu, svasya bhavanaM tu svabhAvaH / tena jJAnasya bhavanaM khalvAtmA / krodhAderbhavanaM krodhAdiH / atha jJAnasya yadbhavanaM tatra krodhAdirapi bhavanaM yato yathA jJAnabhavane jJAnaM bhavadvibhAvyate na tathA krodhAdirapi / yattu krodhAderbhavanaM tatra jJAnasyApi bhavanaM yato krodhAdibhavane krodhAdayo bhavato vibhAvyaMte na tathA jJAnamapi ityAtmanaH krodhAdInAM ca na khalvekavastutvaM ityevamAtmAtmAsravayo vizeSadarzanena yadA bhedaM jAnAti tadAsyAnAdirapyajJAnajA kartRkarmapravRttirnivarttate tannivRttAvajJAnanimittaM pudgaladravyakarmabaMdhopi nivarttate / tathA sati jJAnamAtrAdeva baMdhanirodhaH siddhyet / kathaM jJAnamAtrAdeva baMdhanirodha iti cet / NAdUNa AsavANaM asucittaM ca vivarIyabhAvaM ca / dukkhassa kAraNaM ti ya tado NiyattiM kuNadi jIvo // 77 // jJAtvA AsravANAmazucitvaM ca viparItabhAvaM ca / duHkhasya kAraNAnIti ca tato nivRttiM karoti jIvaH // 77 // tAtparyavRttiH-- krodhAdyAsravANAM saMbaMdhi kAluSyarUpamazucitvaM jaDatvarUpaM viparItabhAvaM vyAkulatvalakSaNaM duHkhakAraNatvaM ca jJAtvA tathaiva nijAtmana: saMbaMdhi nirmalAtmAnubhUtirUpaM zucitvaM sahajazuddhAkhaMDa - kevalajJAnarUpaM jJAtRtvamanAkulatvalakSaNAnaMtasukhatvaM ca jJAtvA tatazca svasaMvedanajJAnAnaMtara samyagdarzanajJAna cAritraikAgryapariNatirUpe paramasAmayike sthitvA krodhAdyAsravANAM nivRttiM karoti jIvaH / iti jJAnamAtrAdeva baMdha nirodho bhavati nAsti sAMkhyAdimatapravezaH / kiM ca yaccAtmAsravayoH saMbaMdhi bhedajJAnaM tadrAgAdyAsravebhyo nivRttaM na veti vRttaM cettarhi tasya bhedajJAnasya madhye pAnakavadabhedanayena vItarAgacAritraM vItarAgasamyaktvaM ca labhyata iti samyagjJAnAdeva baMdha nirodhasiddhiH / yadi rAgAdibhyo nivRttaM na bhavati tadA tatsamyagbhedajJAnameva na bhavatIti bhAvArthaH / atha kena bhAvanAprakAreNAyamAtmAkrodhAdyAstravebhyo nivarttate iti cet ? AtmakhyatiH -- jale jaMbAlavatkaluSatvenopalabhyamAnatvAdazucayaH khalvAsravAH bhagavAnAtmA tu nityamevAtinirmalacinmAtratvenopalaMbhakatvAdatyaMtaM zucireva / jaDasvabhAvatve sati paracetakatvAdanyasvabhAvAH khalvAsravAH bhagavAnAtmA tu nityameva vijJAnaghanasvabhAvatve sati svayaM cetakatvAdananyasvabhAva eva / AkulatvotpAdakatvAd duHkhasya kAraNAni khalvAsravAH bhagavAnAtmA tu nityamevAnAkulatvasvabhAvenAkAryakAraNatvAd duHkhasyAkAraNameva / ityevaM vizeSadarzanena yadaivAyamAtmAsravayorbhedaM jAnAti tadaiva krodhAdibhya Asravebhyo nivarttate / tebhyo'nivarttamAnasya pAramArthikatadbhedajJAnAsiddheH / tataH krodhAdyAsravanivRtyavinAbhAvino jJAnamAtrAdevAJcAnajasya paudgalikasya karmaNo baMdhanirodhaH siddhyet / kiM ca yadidamAtmAsravayorbhedajJAnaM tatkimajJAnaM kiM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRta / 43 vA jJAnaM ! yadyajJAnaM tadA tadabhedajJAnAnna tasya vizeSaH / jJAnaM cet kimAsraveSu pravRttaM kiMvAsravebhyo nivRttaM / AsraveSu pravRttaM cettadapi tadabhedajJAnAnna tasya vizeSaH / AsraveSu nivRttaM cettarhi kathaM na jJAnAdeva baMdhanirodhaH iti nirasto jJAnAMzaH kriyAnayaH / yattvAtmAsravayorbhedajJAnamapi nAsravebhyo nivRttaM bhavati tajjJAnameva na. bhavatIti jJAnAMzo chAnanayopi nirastaH / paraparaNatimujjhat khaMDayajhedavAdAnidamuditamakhaMDaM jJAnamucaMDamuccaiH / nanu kathamavakAzaH kartRkarmapravRtteriha bhavati kathaM vA paudgalaH karmabaMdhaH // 47 // kena vidhinAyamAsravebhyo nivarttata iti cet / ahamiko khalu suddho ya Nimmamo NANadaMsaNasamaggo / tami Thido taccitto savve ede khayaM Nemi // 78 // ahamekaH khalu zuddhazca nirmamataH jJAnadarzanasamagraH / tasmin sthitastaccittaH sarvAnetAn kSayaM nayAmi // 78 // tAtparyavRttiH-ahaM nizcayanayena svasaMvedanajJAnapratyakSaM zuddhacinmAtrajyotirahaM iko anAdyanaMtaH TaMkotkIrNajJAyakaikasvabhAvatvAdekaH khalu sphuTaM zudoya-kartRkarmakaraNasaMpradAnApAdAnAdhikaraNaSaTArakavikalpacakrarahitvAcchuddhazca Nimmamo nirmohazuddhAtmatattvavilakSaNamohodayajanitakrodhAdikaSAyacakrasvAmitvAbhAvAt mamatvarahitaH / NANadaMsaNasamaggo pratyakSapratibhAsamayavizuddhajJAnadarzanAbhyAM samagraH paripUrNaH evaM guNaviziSTapadArthavizeSosmi bhavAmi / tami Thido tasminnuktalakSaNe zuddhAtmasvarUpe sthitaH / taJcitto saccittaH sahajAnaMdaikalakSaNasukhasamarasIbhAvena tanmayo bhUtvA savve ede khayaM Nemi sarvAnetAnnirAsravaparamAtmapadArthapRthagbhUtAMtAn kAmakrodhAdyAsravAn kSayaM vinAzaM nayAmi prApayAmItyarthaH / atha yasminneva kAle svasaMvedanajJAnaM tasminneva kAle rAgAdyAsravanivRttiriti samAnakAlatvaM darzayati / ___AtmakhyAtiH-ahamayamAtmA pratyakSamakSuNNamanaMtaM cinmAnaM jyotiranAdyanaMtanityoditavijJAnaghana svabhAvabhAvatvAdekaH / sakalakArakacakraprakriyottIrNanirmalAnubhUtimAtratvAcchuddhaH / pudgalasvAmikasya krodhAdibhAvavaizvarUpasya svasya svAmitvena nitymevaaprinnmnaannirmmtH| cinmAtrasya mahaso vastusvabhAvata eva sAmAnyavizeSAbhyAM sakalatvAd jJAnadarzanasamagraH / gaganAdivatpAramArthiko vastuvizeSosmi tadahamadhunAsminnevAtmani, nikhilaparadravyapravRttinivRttyA nizcalamavatiSThamAnaH sakalaparadravyanimittakavizeSacetanacaMcalakallolanirodhenemameva cetayamAnaH svAjJAnenAtmanyutplavamAnAnetAn bhAvAnakhilAneva kSapayAmItyAtmani nizcitya cirasaMgrahItamuktapotapAtraH samudrAvartta iva jhagityevodvAMtasamastavikalpA'kalpitamacalitamamalamAtmAnamAlabamAno vijJAnaghanabhUtaH khalvayamAtmAsravebhyo nivarttate / kathaM jJAnAsravanivRttyoH samakAlatvamiti cet ? jIvaNibaddhA ede adhuva ANicA tahA asaraNA ya / dukkhA dukkhaphalANi ya NAdUNa Nivattade tesu // 79 // jIvanivadA ete adhruvA anityAstathA azaraNAzca / - duHkhAni duHkhaphalAni ca jJAtvA nivarttate tebhyaH // 79 // tAtparyavRtiH- ede jIvaNivaddhA ete krodhAdyAsravA jIvena saha nibaddhA saMbaddhA aupAdhikAH / na punaH nirupAdhisphaTikavacchuddhajIvasvabhAvAH / adhuvA vidyuccamatkAravadanuvA atIvakSaNikAH / dhruvaH zuddhajIva eva / aNicA zItoSNajvarAvezavadadhruvApekSayA krameNa sthiratvaM na gacchaMtItyanityA vinazvarAH nityazciJcamatkAramAtrazuddhajIva eva / tahA asaraNA ya tathA tenaiva prakAreNa tIvakAmodrekavat trAtuM dhartuM rakSituM na zakyaMta ityazaraNAH zaraNo nirvikArabodhasvarUpaH zuddhajIva eva / dukkhA AkulatvotpAdakatvadA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamALAyAM 44 duHkhAni bhavaMti kAmakrodhAdyAsravAH anAkulatvalakSaNatvAtpAramArthikasukharUpazuddhajIva eva / dukkhaphaoANi ya AgAminArakAdiduH khaphalakAraNatvAd duHkhaphalAH khalvAsravAH vAstavasukhaphalasvarUpa zuddhajIva eva / NAdUNa Nivattade tesu iti bhedavijJAnAMtarameva itthaMbhUtAnmithyAtvarAgAdyAstravAn jJAtvAsravebhyo yasminneva kSaNe meghapaTalarahitAdityavannivarttate tasminneva kSaNe jJAnI bhavatIti bhedajJAnena sahAsravanivRtteH samAnakAlatvaM siddhamiti / nanu puNyapApAdisaptapadArthAnAM pIThikAvyAkhyAnaM kriyata iti pUrva pratijJA kRtA bhavadbhiH vyAkhyAnaM punaH ajJAnIsajJAnIjIvasvarUpamukhyatvena kRtaM puNyapApAdisaptapadArthAnAM pIThikAvyAkhyAnaM kathaM ghaTata iti / tanna / jIvAjIvau yadi nityamekAMtenApariNAminau bhavatastadA dvAveva padArthoM jIvAjIvAviti / yadi ca ekAMtena pariNAminau tanmayau bhavatastadaika eva padArthaH / kiMtu kathaMcitpariNAminau bhavataH / kathaMcitkorthaH ? yadyapi jIvaH zuddhanizcayena svarUpaM na tyajati tathApi vyavahAreNa karmodayavazAdrAgAdyupAdhipariNAmaM gRhNAti / yadyapi rAgAdyupAdhipariNAmaM gRhNAti tathApi svarUpaM na tyajati sphaTikavat / tatraivaM kathaMcitpariNAmitve sati ajJAnI bahirAtmA mithyAdRSTirjIvo viSayakaSAyarUpAzubhopayogapariNAmaM karoti / kadAcitpunazcidAnaMdaikasvabhAvaM zuddhAtmAnaM tyaktvA bhogAkAMkSAnidAnasvarUpaM zubhopayogapariNAmaM ca karoti / tadA kAle dravyabhAvarUpANAM puNyapApAsravabaMdhapadArthAnAM kartRtvaM ghaTate / tatra ye bhAvarUpAH puNyapApAdayaste jIvapariNAmA dravyarUpAste cAjIvapariNAmA iti / yaH punaH samyagdRSTiraMtarAtmA sajJAnIjIvaH sa mukhyavRtyA nizcayaratnatrayalakSaNazuddhopayogabalena nizcayacAritrAvinAbhAvivItarAgasamyagdRSTirbhUtvA nirvikalpasamAdhirUpapariNAmapariNatiM karoti tadA tena pariNAmena saMvaranirjarAmokSapadArthAnAM dravyabhAvarUpANAM karttA bhavati / kadAcitpunaH nirvikalpasamAdhipariNAmAbhAve sati viSayakaSAyavaMcanArthaM zuddhAtmabhAvanAsAdhanArthe bahirbuddha khyAtipUjAlAbhabhogAkAMkSAnidAnabaMdharahitaH san zuddhAtmalakSaNArhatsiddhazuddhAtmArAdhakapratipAdakasAdhakAcAryopAdhyAyasAdhUnAM guNasmaraNAdirUpaM zubhopayogapariNAmaM ca karoti / asminnarthe dRSTAMtamAhuH / yathA kazciddevadattaH svakIyadezAMtarasthitastrInimittaM tatsamIpAgatapuruSANAM sanmAnaM karoti, vArttA pRcchati, tatstrInimittaM teSAM svIkAraM snehadAnAdikaM ca karoti / tathA samyagdRSTirapi zuddhAtmasvarUpopalabdhinimittaM zuddhAtmArAdhakapratipAdakAcAryopAdhyAyasAdhUnAM guNasmaraNaM dAnAdikaM ca svayaM zuddhAtmArAdhanArahitaH san karoti / evamajJAnIsajJAnIjIvasvarUpavyAkhyAne kRte sati puNyapApAdisaptapadArthA jIvapudgalasaMyogapariNAmanivRttA iti pIThikAvyAkhyAnaM ghaTate / nAsti virodhaH / evaM sajJAnIjIvavyAkhyAnamukhyatvena gAthAcatuSTayaM gataM / iti puNyapApAdisaptapadArthapIThikAdhikAre gAthASena prathamAMtarAdhikAro vyAkhyAtaH / ataH paraM yathAkrameNaikAdazagAthAparyaMtaM punarapi sajJAnIjIvasya vizeSavyAkhyAnaM karoti / tatraikAdazagAthAsu madhye jIvaH karttA mRttikAkalazamivopAdAnarUpeNa nizcayena karma nokarma ca na karotIti jAnan san zuddhAtmAnaM svasaMvedanajJAnena jAnAti yaH sa jJAnI bhavatIti kathanarUpeNa 'kammassa ya pariNAmaM ityAdiprathamagAthA / tataH paraM puNyapApAdipariNAmAn vyavahAreNa karoti nizcayena na karotIti mukhyatvena sUtramekaM / atha karmatvaM svapariNAmatvaM sukhaduHkhAdikarmaphalaM cAtmA jAnannapyudayAgataparadravyaM na karotIti pratipAdanarUpeNa 'NAbapariNamadi' ityAdigAthAtrayaM / tadanaMtaraM putalopi varNAdisvapariNAmasyaiva karttA na ca jJAnAdijIvapariNAmasyeti kathanarUpeNa 'NavipariNamadi' ityAdisUtramekaM / ataH paraM jIvapudgalayoranyonyanimittakartRtvepi sati parasparopAdAnakartRtvaM nAstIti kathanamukhyatayA 'jIva pariNAma' ityAdi gAthAzrayaM / tadanaMtaraM nizcayena jIvasya svapariNAmaireva saha kartRkarmabhAvo bhoktRbhogyabhAvazceti pratipAdanarUpeNa 'NicchayaNayassa' ityAdisUtramekaM / tatazca vyavahAreNa jIvaH pudgalakarmaNAM karttA bhoktA ceti kathanarUpeNa 'vavahArassa du' ityAdisUtramekaM / evaM jJAnI jIvasya vizeSavyAkhyAnamukhyatvenaikAdazagAthAbhirdvitIyasthale samudAyapAtanikA / tadyathA - atha kathamAtmA jJAnIbhUto lakSata iti prazne pratyuttaraM dadAti / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. samayaprAbhRtaM / AtmakhyAtiH -- jatupAdapavadvadhyaghAtakasvabhAvatvAjjIvanibaddhAH khalvAsravAH, na punaraviruddhasvabhAvatvAbhAvAjIva eva / apasmArarayavadvarddhamAnahIyamAnatvAdadhruvAH khalvAsravAH dhruvazcinmAtro jIva eva / zItadAhajvarAvezavat krameNojabhamANatvAdanityAH khalvAsravAH, nityo vijJAnaghanasvabhAvo jIva eva / bIjanirmokSakSaNakSIyamANadAruNasmarasaMskAravat trAtumazakyatvAdazaraNAH khalvAsravAH, sazaraNaH svayaM guptaH sahajacicchaktirjIva eva / nityamevAkulasvabhAvatvAd duHkhAni khalvAsravAH, aduHkhaM nityamevAnAkulasvabhAvo jIva eva / AyatyAmAkulatvotpAdakasya pudgalapariNAmasya hetutvAd duHkhaphalAH khalvAsravAH, aduHkhaphalaH sakalasyApi pudgalapariNAmasyAhetutvAjjIva eva / iti vikalpAnaMtarameva zithilitakarmavipAko vighaTitaghanaughaghaTanodigAbhoga iva nirargalaprasaraH sahajavijRbhamANacicchaktitayA yathA yathA vijJAnaghanasvabhAvo bhavati tathA tathAsravebhyo nivarttate / yathA yathAsravebhyazca nivarttate tathA tathA vijJAnaghanasvabhAvo bhavatIti / tAvadvijJAnaghanasvabhAvo bhavati yAvatsamyagAsravebhyo nivarttate / tAvadAsravebhyazca nivarttate yAvatsamyagvijJAnaghanasvabhAvo bhavatIti jJAnAsravanivRtyoH samakAlatvaM / ityevaM viracayya saMprati paradravyAnivRttiM parAM svaM vijJAnaghanasvabhAvamabhayAdAstighnuvAnaH paraM / / ajJAnotthitakartRkarmakalanAt klezAnnivRttaH svayaM jJAnIbhUta itazcakAsti jagataH sAkSI purANaH pumAn // kathamAtmA jJAnIbhUto lakSyata iti cet / kammassa ya pariNAmaM Nokammassa ya taheva pariNAmaM / Na karedi edamAdA jo jANadi so havadi NANI // 8 // karmaNazca pariNAmaM nokarmaNazca tathaiva pariNAma / na karotyenamAtmA yo jAnAti sa bhavati jJAnI // 8 // ____ tAtparyattiH-kammassa ya pariNAmaM Nokammassa ya taheva pariNAma Na karedi edamAdA . jo jANadi yathA mRttikAkalazamupAdAnarUpeNa karoti tathA karmaNaH nokarmaNazca pariNAmaM pudgalenopAdAnakAraNabhUtena kriyamANaM na karolyAtmeti yo jAnAti so havadi NANI sa nizcayazuddhAtmAnaM paramasamAdhibalena bhAvayansan jJAnI bhavati / iti jJAnIbhUtajIvalakSaNakathanarUpeNa gAthA gatA / atha puNyapApAdipariNAmAn vyavahAreNa karotIti prarUpayati / AtmakhyAtiH-yaH khalla moharAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAMtarutplavamAnaM karmaNaH pariNAmaM sparzarasagaMdhavarNazabdabaMdhasaMsthAnasthaulyasaukSmyAdirUpeNa bahirutplavamAnaM nokarmaNaH pariNAmaM ca samastamapi paramArthataH pudgalapariNAmapudgalayoreva ghaTamRttikayoriva vyApyavyApakabhAvasadbhAvAtpudgaladravyeNa kA svataMtravyApakena svayaM vyApyamAnatvAtkarmatvena kriyamANaM pudgalapariNAmAtmanorghaTakuMbhakArayoriva vyApyavyApakabhAvAbhAvAt kartRkarmatvAsiddhau na nAma karolyAtmA / kiM tu paramArthataH pudgalapariNAmajJAnapudgalayorghaTakuMbhakAravaThyApyavyApakabhAvAbhAvAt kartRkarmatvAsiddhAvAtmapariNAmAtmanorghaTamRttikayoriva vyApyavyApakabhAvasadbhAvAdAtmadravyeNa ka; svataMtravyApakena svayaM vyApyamAnatvAtpudgalapariNAmajJAnaM karmatvena kurvatamAtmAnaM jAnAti sotyaMtaviviktajJAnIbhUto jJAnI syAt / na caivaM jJAtuH pudgalapariNAmo vyApyaH pudgalAtmanojJeyajJAyakasaMbaMdhabyavahAramAtre satyapi pudgalapariNAmanimittakasya jJAnasyaiva jJAtuApyatvAt / vyApyavyApakatA tadAtmani bhavennaivAtadAtmanyapi vyApyavyApakabhAvasaMbhavamRte kA kartRkarmasthitiH / ityuddAmavivekaghasmaramaho bhAreNa bhiMdaMstamo jJAnIbhUya tadA sa eSa lasitaH kartRtvazUnyaH pumAn // 19 // pudgalakarmajAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet / kattA AdA bhaNido Na ya kattA keNa so uvAeNa / dhammAdI pariNAme jo jANadi so havadi NANI // 1 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMkartA AtmA bhaNitaH na ca kartA kena sa upAyena / dharmAdIn pariNAmAn yaH jAnAti sa bhavati jJAnI // 8 // tAtparyavRttiH-kattA AdA bhaNido karttAtmA bhaNitaHNa ya kattA so na ca kartA bhavati sa AtmA keNa uvAyeNa kenApyupAyena nayavibhAgena / kena nayavibhAgeneti cet nizcayena akartA vyavahAreNa karteti / kAn dhammAdI pariNAme puNyapApAdikarmajanitopAdhipariNAmAn jo jANadi so havAdi NANI khyAtipUjAlAbhAdisamastarAgAdivikalpopAdhirahitasamAdhau sthitvA yo jAnAti sa jJAnI bhavati / iti nizcayanayavyavahArAbhyAmakartRtvakartRtvakathanarUpeNa gAthA gatA / atha pudgalakarma jAnato jIvasya pudgalena saha tAdAtmyasaMbaMdho nAstIti nirUpayati / Navi pariNamadi Na gihRdi upajadi Na paradavvapajAye / NANI jANato vi hu puggalakammaM aNeyavihaM // 8 // nApi pariNamati na gRhAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jAnanapi khalu pudgalakarmAnekavidhaM // 82 / / tAtparyavRttiH-puggalakammaM aNeyavihaM karmavargaNAyogyapudgaladravyeNopAdAnakAraNabhUtena kriyamANaM pudgalakarmAnekavidhaM mUlottaraprakRtibhedabhinnaM jANaMto vi hu viziSTabhedajJAnena jAnannapi hu sphuTaM saH kaH kartA NANI sahajAnaMdaikasvabhAvanijazuddhAtmarAgAdyAsravayorbhedajJAnI Navi pariNamadiNa giNhadi uppajadiNa paradanvapajjAye tatpUrvoktaM paradravyaparyAyarUpaM karma nizcayena mRttikAkalazarUpeNeva na pariNamati na tAdAtmyarUpatayA gRhNAti na ca tadAkAreNotpadyate / kasmAditi cet mRttikAkalazayoriva tena pudgalakarmaNA saha tAdAtmyasaMbaMdhAbhAvAt / tata etadAyAti pudgalakarma jAnato jIvasya pudgalena saha nizcayena kartRkarmabhAvo nAstIti / atha svapariNAmaM saMkalpavikalparUpaM jAnato jIvasya tatpariNAmanimittanodayAgatakarmaNA saha tAdAtmyasaMbaMdho nAstIti darzayati / AtmakhyAtiH-yato yaM prApyaM vikArya nirvaryaM ca vyApyalakSaNaM pudgalapariNAmaM karma pudgaladravyeNa svayamaMtApakatvena bhUtvAdimadhyAMteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnanapi hi jJAnI svayamaMtApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAMteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya pudgalakarma jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH / svapariNAmaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavati iti cet / Navi pariNamadi Na giladi uppajadi Na paradavvapajAye / NANI jANato vi hu sagapariNAmaM aNeyavihaM // 3 // nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / jJAnI jAnannapi khalu khakapariNAmamanekavidhaM // 83 // tAtparyavRttiH-sagapariNAmaM aNeyavihaM kSAyopazamikaM saMkalpavikalparUpaM svenAtmanopAdAnakAraNabhUtena kriyamANaM svapariNAmamanekavidhaM pANI jANato vi hu nirvikArasvasaMvedanajJAnIjIvaH svaparamAtmano viziSTabhedajJAnena jAnannapi hu sphuTaM Navi pariNamadi Na giNhadi uppajjadi Na paradavvapajjAye tasya pUrvoktasvakIyapariNAmasya nimittabhUtasamudAyAgataM pudgalakarmaparyAyarUpaM mRttikAkalazarUpeNeva zuddhanizcayanayena na pariNamati na tanmayatvena gRhNAti na tatparyAyeNotpadyate ca / kasmAt mRttikAkalazayAovi Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 47 tena pudgalakarmaNA saha parasparopAdAnakAraNAbhAvAditi / etAvatA kimuktaM bhavati svakIyakSAyopazamikapariNAmanimittamudayAgataM karma jAnatopi jIvasya tena saha nizcayena kartRkarmabhAvo nAstIti / atha pudgalakarmaphalaM jAnato jIvasya pudgalakarmaphalanimittena dravyakarmaNA saha nizcayena kartRkarmabhAvo nAstIti kathayati / AtmakhyAtiH-yato yaM prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNamAtmapariNAma karma AtmanA svayamaMtApakena bhUtvAdimadhyAMteSu vyApya taM gRhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnannapi hi jJAnI svayamaMtApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAMteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nirvatyai ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya svapariNAmaM jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH / pudgalakarmaphalaM jAnato jIvasya saha pudgalena kartRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet / Navi pariNamadi Na giDhadi uppajadi Na paradavvapajAe / NANI jANato vi hu puggalakammaphalamaNaMtaM // 4 // nApi pariNapati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / - jJAnI jAnanapi khalu pudgalakarmaphalamanaMtaM / / 84 // tAtparyavRttiH-pUggalakammaphalamaNaMtaM udayAgatadravyakarmaNopAdAnakAraNabhUtena kriyamANaM sukhaduHkharUpazaktyapekSayAnaMtakarmaphalaM gANI jANaMto vi hu vItarAgazuddhAtmasaMvittisamutpannasukhAmRtarasatRpto bhedajJAnI nirmalavivekabhedajJAnena jAnannapi hi sphuTaM Na pariNamadi Na giGgadi uppajjadi Na paradavvapajjAye vartamAnasukhaduHkharUpaM zaktayapekSAnimittamudayAgataM paraparyAyarUpaM pudgalakarma mRttikAkalazarUpeNeva zuddhanayena na pariNamati na tanmayatvena gRhNAti na tatparyAyeNotpadyate ca / kasmAditi cet mRttikAkalazayoriva tena dravyakarmaNA saha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAditi / kiM ca vizeSaH yadi pudgalakarmarUpeNa na pariNamati na gRhNAti na tadAkAreNotpadyate / tarhi kiM karoti jJAnI jIvaH mithyAtvaviSayakaSAyakhyAtipUjAlAbhabhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhazalyAdivibhAvapariNAmakartRtvabhoktRtvavikalpazUnyaM pUrNakalazavaccidAnaMdaikasvabhAvena bharitAvasthaM zuddhAtmAnaM nirvikalpasamAdhau dhyAyatIti bhAvArthaH / evamAtmA nizcayena dravyakarmAdikaM paradravyaM na pariNamatItyAdivyAkhyAnamukhyatvena gAthA trayaM gataM / atha jIvapariNAmaM svapariNAma svapariNAmaphalaM ca jaDasvabhAvatvAdajAnataH pudgalasya nizcayena jIvena saha kartRkarmabhAvo nAstIti pratipAdayati / ___ AtmakhyAtiH--yato yaM prApyaM vikArya nirvaryaM ca vyApyalakSaNaM sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM karma padaladravyeNa svayamaMtApakena bhUtvAdimadhyAMteSu vyApya tadgRhNatA tathA pariNamatA tathotpadyamAnena ca kriyamANaM jAnannapi hi jJAnI svayamaMtApako bhUtvA bahiHsthasya paradravyasya pariNAmaM mRttikAkalazamivAdimadhyAM teSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nirvatyaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya sukhaduHkhAdirUpaM pudgalakarmaphalaM jAnatopi jJAninaH pudgalena saha na kartRkarmabhAvaH / jIvapariNAma svapariNAmaM svapAraNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya saha jIvana katRkarmabhAvaH kiM bhavati kiM na bhavatIti cet / Navi pariNamadi Na giDhadi uppajadi Na paradavvapajjAe / puggaladavvaM pi tahA pariNamai saehiM bhAvehiM // 85 // nApi pariNamati na gRhNAtyutpadyate na paradravyaparyAye / pudgaladravyamapi tathA pariNamati khakairbhAvaiH // 8 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sanAtanajainagraMthamAlAyAMtAtparyavRttiH-Navi pariNamadi Na giladi uppajadi Na paradavvapajjAe yathA jIvo nizcayenAnaMtasukhAdisvarUpaM tyaktvA pudgaladravyarUpeNa na pariNamati na ca tanmayatvena gRhNAti na tatparyAyeNotpadyate / puggaladavvaM pi tahA tathA pudgaladravyamapi svayamaMtApakaM bhUtvA mRttikAdravyakalazarUpeNeva ciMdAnaMdaikalakSaNajIvasvarUpeNa na pariNamati na ca jIvasvarUpaM tanmayatvena gRhNAti na ca jIvaparyAyeNotpadyate / tarhi kiM karoti pariNamAi sarahiM bhAvahiM pariNamati svakIyairvarNAdisvabhAvaiH pariNAmairguNairdhammaiMriti / kasmAditi cet mRttikAkalazayoriva jIvena saha tAdAtmyalakSaNasaMbaMdhAbhAvAditi / evaM pudgaladravyamapi jIvena saha na pariNamatItyAdivyAkhyAnamukhyatvena gAthA gatA / atha yadyapi jIvapudgalapariNAmayoranyonyanimittamAtratvamasti tathApi nizcayanayena tayorna kartRkarmabhAvaM ityAvedayati / ___ AtmakhyAtiH-yato jIvapariNAmaM svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cApyajAnan pudgaladravyaM svayamaMtarvyApakaM bhUtvA paradravyasya pariNAma mRttikAkalazamivAdimadhyAMteSu vyApya na taM gRhNAti na tathA pariNamati na tathotpadyate / kiM tu prApyaM vikArya nirvayaM ca vyApyalakSaNaM svabhAvaM karma svayamaMtApakaM bhUtvAdimadhyAMteSu vyApya tameva gRhNAti tathaiva pariNamati tathaivotpadyate ca / tataH prApyaM vikArya nirvaryaM ca vyApyalakSaNaM paradravyapariNAmaM karmAkurvANasya jIvapariNAma svapariNAmaM svapariNAmaphalaM cAjAnataH pudgaladravyasya jIvena saha na krtRkrmbhaavH| jJAnI jAnannapImAM svaparapariNatiM pudgalazcApyajAnan vyAptRvyApyatvamaMtaH kalayitumasahau nityamatyaMtabhedAt / ajJAnAtkartRkarmabhramamatiranayorbhAti tAvanna yAvat vijJAnArcizcakAsti krakacavadadayaM bhedamutpAdya sadyaH // 10 // jIvapudgalapariNAmayoranyonyanimittamAtratvamasti tathApi na tayoH kartRkarmabhAva ityAha jIvapariNAmahehU~ kammattaM puggalA pariNamaMti / puggalakammaNimittaM taheva jIvo vi pariNamadi // 86 // Navi kuvvadi kammaguNe jIvo kammaM taheva jIvaguNe / aNNoNNaNimitteNa du pariNAma jANa dohaMpi // 8 // edeNa kAraNeNa du kattA AdA saeNa bhAveNa / puggalakammakadANaM Na du kattA savvabhAvANaM // 88 // jIvapariNAmahetuM karmatvaM pudgalAH pariNamaMti / pudgalakamanimittaM tathaiva jIvopi pariNamati // 86 // nApi karoti karmaguNAn jIvaH karma tathaiva jIvaguNAn / anyonyanimittena tu pariNAmaM jAnIhi dvayorapi // 8 // etena kAraNena tu karttA AtmA svakena bhAvena / pudgalakarmakRtAnAM na tu katto sarvabhAvAnAM // 88 // tAtparyavRttiH-jIvapariNAmahehU~ kammataM puggalA pariNamaMti yathA kuMbhakArAnimittena mRttikAghaTarUpeNa pariNamati tathA jIvasaMbaMdhimithyAtvarAgAdipariNAmahetuM labdhvA karmavargaNAyogyaM pudgaladravyaM karmatvena pariNamati puggalakammaNimittaM taheva jIvo vi pariNamadi yathaiva ca ghaTanimittena evaM ghaTaM karomIti kuMbhakAraH pariNamati tathaivodayAgatapudgalakarmahetuM kRtyA jIvopi nirvikAraciccamatkArapariNatimalabhamAnaH san mithyAtvarAgAdivibhAvena pariNamatIti / atha-Navi kuvvadi kammaguNe jIvo yadyapi parasparanimittena pariNamati tathApi nizcayanayena jIvo varNAdipudgalakarmaguNAnna karoti / kammaM taheva Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / 49 jIvaguNe karma ca tathaivAnaMtajJAnAdijIvaguNAnna karoti aNNoSNanimitteNa du pariNAmaM jANa dohapi yapyupAdAnarUpeNa na karoti tathApyanyonyanimittena ghaTakuMbhakArayoriva pariNAmaM jAnIhi dvayorapi jIvapudgalayoriti / atha - edeNa kAraNeNa du kattA AdA saeNa bhASeNa etena kAraNena pUrva sUtradvayavyAkhyAnarUpeNa tu nirmalAtmAnubhUtilakSaNapariNAmena zuddhopAdAnakAraNabhUtenAvyAvAdhAnaMtasukhAdizuddhabhAvAnAM kartA / tadvilakSaNenAzuddhopAdAnakAraNabhUtena rAgAdyazuddhabhAvAnAM kartA bhavatyAtmA / kathaM / yathA mRttikAkalazasveti puggalakampakadANaM Na du kattA savvabhAvANaM pudgalakarmakRtAnAM na tu kartA sarvabhAvAnAM jJAnAvaraNAdipudgalakarmaparyAyANAmiti / evaM jIvapudgalaparasparanimittakAraNavyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / atha tata etadAyAti - jIva svapariNAmaireva saha nizcayanayena kartRkarmabhAvo bhoktRbhogya bhASazca bhavati / AtmakhyAtiH - yato jIbapariNAmaM nimittIkRtya pudgalAH karmatvena pariNamaMti pudgalakarmanimittIkRtya jIvopi pariNamatIti jIvapudgalapariNAmayoritaretarahetutvopanyAsepi jIvapudgalayoH parasparaM vyApya vyApakabhAvAbhAvAjjIvasya pudgalapariNAmAnAM pudgalakarmaNopi jIvapariNAmAnAM kartRkarmatvAsiddhau nimittanaimittakabhAvamAtrasyApratiSiddhatvAditaretaranimittamAtrIbhavanenaiva dvayorapi pariNAmaH / tataH kAraNAnmRttikayA' kalazasyeva svana bhAvena svasya bhAvastha karaNAjjIvaH svabhAvasya karttA kadAcitsyAt / mRttikayA vasanasyeva svena bhAvena parabhAvasya kartumazakyAtvAtpudgalabhAvAnAM tu kartA na kadAcidapi syAditi nizcayaH / tataH sthitametajjIvasya svapariNAmaireva saha kartRkarmabhAvo bhoktRbhogyabhAvazca / NicchayaNayasya evaM AdA appANameva hi karedi / vedayadi puNo taM caiva jANa attA TU attANaM // 89 // nizcayana yasyaivamAtmAtmAnameva hi karoti / vedayate pumastaM caiva jAnIhi AtmA tvAtmAnaM // 89 // tAtparyavRttiH - NicchayaNayasya evaM AdA appANameva hi karedi yathA yadyapi samIro nimittaM bhavati tathApi nizcayanayena pArAvAra eva kallolAn karoti pariNamati / evaM yadyapi dravya - karmodayasadbhAvAsadbhAvAt zuddhAzuddhabhAvayornimittaM bhavati tathApi nizcayena nirvikAraparamasvasaMvedanajJAnapariNataH kevalajJAnAdizuddhabhAvAt tathaivAzuddhapariNatastu sAMsArikasukhaduHkhAdyazuddhabhAvAMzcopAdAnarUpeNAsmaiva karoti / atra pariNAmAnAM pariNamanameva kartRtvaM jJAtavyamiti na kevalaM karoti vedayadi puNo taM caiva jANa attA duttANaM vedayatyanubhavati bhuMkte pariNamati punazca svazuddhAtmabhAvanotthasukharUpeNa zuddhopAdAnena tadeva zuddhAtmAnamazuddhopAdAnenAzuddhAtmAnaM ca / sa kaH kartA ? Atmeti jAnIhi / evaM nizcayakartRtvabhoktRtvavyAkhyAnarUpeNa gAthA gatA / atha lokavyavahAraM darzayati / AtmakhyAtiH -- yathottaraMganistaraMgAvasthayoH samIrasaMcaraNAsaMcaraNa nimittayorapi samIrapArAvArayo rvyApyavyApakabhAvAbhAvAtkartRkarmatvAsiddhau pArAvAra eva svayamaMtarvyApako bhUtyAdimadhyAMteSUttaraMganistaraMgAvasthe vyApyottaraMgaM nistaraMgaM tvAtmAnaM kurvannAtmAnamekameva kurban pratibhAti na punaranyat / yathA sa eSa va bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAtparabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvAduttaraMgaM nistaraMgaM tvAtmAnamanubhavannAtmAnamekamevAnubhavan pratibhAti na punaranyat / tathA saMsAraniH saMsArAvasthayoH pudgalakarmavipAkasaMbhavAsaMbhavanimittayorapi pudgalakarmajIvayovrvyApyavyApakabhAvAbhAvAtkartRkarmatvAsiddhau jIva eva svayamaMtarvyApako bhUtvAdimadhyAMteSu sasaMsAraniHsaMsArAvasthe vyApya sasaMsAraM niHsaMsAraM vAtmAnaM kurvannAtmAnamekameva kurvan pratibhAtu mA punaranyat / tathAyameva ca bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt parabhAvasya pareNAnubhavitumazakyatvAtsasaMsAraM niHsaMsAraM vAtmAnamanubhavannAtmAnamekamevAnubhavanpratibhAtu mA punaranyat / atha vyavahAraM darzayati / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMvavahArassa du AdA puggalakammaM karedi aNeyavihaM / taM ceva ya vedayade puggalakammaM aNeyavihaM // 9 // vyavahArasya tvAtmA pudgalakarma karoti naikavidhaM / bacceva punarvedayate pudgalakarmAnekavidhaM // 10 // tAtparyavRttiH-vavahArassa du AdA puggalakammaM karodi aNeyavihaM yathA loke yadyapi mRtpiMDa upAdAnakAraNaM tathApi kuMbhakAro ghaTaM karoti tatphalaM ca jaladhAraNamUlyAdikaM bhuMkta iti lokAnAmanAdirUDhosti vyavahAraH / tathA yadyapi karmavargaNAyogyapudgaladravyamupAdanakAraNabhUtaM tathApi vyavahAranayasyAbhiprAyeNAtmA pudgalakarmAnekavidhaM mUlottaraprakRtibhedabhinnaM karoti taM ceva ya vedayade puggalakamma aNeyavihaM tathaiva ca tamevodayAgataM pudgalakarmAnekavidhaM iSTAniSTapaMcedriyaviSayarUpeNa vedayati anubhavati ityajJAnimA nirviSayazuddhAtmopalaMbhasaMjAtasukhAmRtarasAsvAdarahitAnAmanAdirUDhosti vyavahAraH / evaM vyavahAreNa sukhaduHkhakartRtvabhoktRtvakathanamukhyatayA gAthA gatA / iti jJAnijIvasya vizeSavyAkhyAnarUpeNaikAdazagAthAbhidvitIyAMtarAdhikAro vyAkhyAtaH / . ___ ataH paraM paMcaviMzatigAthAparyaMtaM dvikriyAvAdinirAkaraNarUpeNa vyAkhyAnaM karoti / tatra cetanAcetanayorekopAdanakartRtvaM dvikriyAcAditvamucyate tasya saMkSepavyAkhyAnarUpeNa jadipuggalakammamiNaM ityAdi gAthAdvayaM bhavati / tadvivaraNadvAdazagAthAsu madhye puggalakammANimittaM ityAdigAthAkrameNa prathamagAthASadaM svataMtraM / tadanaMtaramajJAnijJAnijIvakartRtvAkartRtvamukhyatayA paramappANaM kumvI ityAdidvitIyaSadaM / ataH paraM tasyaiva dvikriyAvAdinaH punarapi vizeSavyAkhyAnArthamupasaMhArarUpeNaikAdazagAthA bhavaMti / tatraikAdazagAthAsu madhye vyavahAranayamukhyatvena vavahArassa du ityAdi gAthAtrayaM / tadanaMtaraM nizcayanayamukhyatayA jo puggaladavvANaM ityAdisUtracatuSTayaM / tatazca dravyakarmaNAmupacArakartRtvamukhyatvena jIvaM hi hedubhUde ityAdisUtracatuSTayamiti samudAyena paMcaviMzatigAthAbhistRtIyasthale samudAyapAtanikA / tadyathA-athedaM pUrvoktaM karmakartRtvabhoktRtvanayavibhAgavyAkhyAnaM karmatApannamanekAMtena sammatamapyekAMtanayena manyate / kiM manyate bhAvakamavannizcayena dravyakApi karotIti cetanAcetanakAryayorekopAdAnakartRtvalakSaNaM dvikriyAvAditvaM syAt / tAn dvikriyAvAdino dUSayati / AtmakhyAtiH-yathAMtApyavyApakabhAvena mRttikayA kalaze kriyamANe bhAvyabhAvakabhAvena mRttikayaivAnubhUyamAne ca bahiyApyavyApakabhAvena kalazasaMbhavAnukUlaM vyApAraM kurvANaH kalazakRtatoyopayogajAM tRptiM bhAvyabhAvakabhAvanAnubhavaMzca kulAla: kalazaM karotyanubhavati ceti lokAnAmanAdirUDhosti tAvavyavahAraH, tathAMtApyavyApakabhAvena pudgaladravyeNa karmANa kriyamANe bhAvyabhAvakabhAvena pudgaladravyeNaivAnubhUyamAne ca bahippyavyApakabhAvenAjJAnAtpudgalakarmasaMbhavAnukUlaM pariNAmaM kurvANaH pudgalakarmavipAkasaMpAditaviSayasannidhipradhAvitAM sukhaduHkhapariNatiM bhAvyabhAvakabhAvenAnubhavaMzca jIvaH pudgalakarmakarotyanubhavati cetyajJAninAmAsaMsAraprasiddhosti tAvadvyavahAraH / athainaM dUSayati / jadi puggalakammamiNaM kuvvadi taM ceva vedayadi AdA / do kiriyAvAdittaM pasajadi sammaM jiNAvamadaM // 91 // yadi pudgalakarmedaM karoti taccaiva vedayate aatmaa| dvikriyAvyatiriktaH prasajati sa jinAvamataM // 9 // tAtparyavRttiH-jadi puggalakammAmiNaM kuvvadilaM ceva vedayadi AdA yadi cepudgalakarmodayamupAdavarUpeNa karoti tadeva ca punarupAdAnarUpeNa vedayatyanubhavatyAtmA dokiriyAvAdittaM pasajadi Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / tadA cetanAcetanakriyAdvayasyopAdAnakartRtvarUpeNa dvikriyAvAditvaM prasajati prApnoti / athavA do kiriyAvidiritto sajadi so tatra pAThAMtare dvAbhyAM cetanAcetanakriyAbhyAmavyatirikto'bhinnaH prasajati prApnoti sa puruSaH / sammaM jiNAvamadaM tacca vyAkhyAnaM jinAnAM samyagasaMmataM / yazcedaM vyAkhyAnaM manyate sa nijazuddhAtmApAdayarucirUpaM nirvikAraciccamatkAramAtralakSaNaM zuddhopAdAnakAraNotpannaM nizcayasamyaktvamalabha-- mAno mithyAdRSTirbhavatIti / atha kuto dvikriyAvAdI mithyAdRSTirbhavatIti prazne pratyuttaraM prayacchaMtastamevArtha prakArAMtareNa dRDhayati / AtmakhyAtiH-iha khalu kriyA hi tAvadakhilApi pariNAmalakSaNatayA na nAma pariNAmatosti bhinnA, pariNAmopi pariNAmapariNAminorabhinnavastutvAtpariNAmino na bhinnastato yA kAcana kriyA kila sakalApi sA kriyAvato na bhinneti kriyAka!ravyatiriktatAyAM vastusthityA pratapatyAM yathA vyApyavyApakabhAvena svapariNAmaM karoti, bhAvyabhAvakabhAvena tamevAnubhavati ca jIvastathA vyApyavyApakabhAvena pudgalakarmApi yadi kuryAt bhAvyabhAvakabhAvena tadevAnubhavecca tato yaM svaparasamavetakriyAdvayAvyatiriktatAyAM prasajaMtyAM svaparayoH parasparavibhAgapratyastamanAdanekAtmakamekamAtmAnamanubhavanmidhyAdRSTitayA sarvajJAvamataH syAt / kuto dvikriyAnubhAvI mithyAdRSTiriti cet / jamA du attabhAvaM puggalabhAvaM ca dovi kuvaMti / teNa du micchAdiThThI dokiriyAvAdiNo hu~ti // 12 // yasmAttvAtmabhAvaM pudgalabhAvaM ca dvAvapi kurvati / sena tu mithyAdRSTayo dvikriyAvAdino bhavati // 12 // tAtparyavRttiH-jahmA du attabhAvaM puggalabhAvaM ca dovi kuvyaMti yasmAdAtmabhAvaM cidrUpaM pudgalabhAvaM cAcetanaM jaDasvarUpaM dvayamapyupAdAnarUpeNa kurvati teNa du micchAdichI dokiriyAdiNo hati tatastena kAraNena cetanAcetanakriyAdvayavAdinaH puruSA mithyAdRSTayo bhavaMtIti / tathAhi--yathA kuMbhakAraH svakIyapariNAmamupAdAnarUpeNa karoti tathA ghaTamapi yadyupAdAnarUpeNa karoti tadA kuMbhakArasyAcetanatvaM ghaTarUpatvaM prApnoti / ghaTasya vA cetanakuMbhakArarUpatvaM prApnotIti / tathA jIvopi. yApAdAnarUpeza pudgaladravyakarma karoti tadA jIvasyAcetanapudgaladravyatvaM prApnoti / pudgalakarmaNo vA cidrUpaM jIvatvaM prApnoti / kiM ca zubhAzubhaM karma kurvehamiti mahAhaMkArarUpaM tamo mithyAjJAninAM na nazyati tarhi keSAM mazyatIti cet viSayasukhAnubhavAnaMdavarjite vItarAgasvasaMvedanavedye bhUtArthanayenaikatvavyavasthApite cidAnaMdaikasvabhAve zuddhaparamAtmadravye sthitAnAmeva samastazubhAzubhaparabhAvazUnyena nirvikalpasamAdhilakSaNena zuddhopayogabhAvanAbalena sajJAninAmeva vilayaM vinAzaM gacchati / tasminmahAhaMkAravikalpajAle naSTa sati punarapi baMdho na bhavatIti, jJAtvA bahirdravyaviSaye idaM karomi idaM na karomIti durAgrahaM tyaktvA rAgAdivikalpajAlazUnye pUrNakalazavaccidAnaMdaikasvabhAvena bharitAvasthe svakIyaparamAtmani niraMtaraM bhAvanA karttavyeti bhAvArthaH / iti dvikriyAvAdisaMkSepavyAkhyAnamukhyatvena gAthAdvayaM gataM / atha tasyaiva vizeSavyAkhyAnaM karoti / AtmakhyAti:-yataH kilAtmapariNAmaM pudgalapariNAmaM ca kurvatamAtmAnaM manyate dvikriyAvAdinastataste mithyAdRSTaya eveti siddhAMtaH / bhAvaikadravyeNa dravyadvayapariNAmaH kriyamANaH pratibhAtu / yathA kila kulAla: kalazasaMbhavAnukUlamAtmavyApArapariNAmamAtmano vyatiriktamAtmano'vyatiriktatayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAti na punaH kalazakAraNAhaMkAranirbharopi svavyApArAnurUpaM mRttikAyAH kalazapariNAmaM mRttikAyAH avyatiriktamRttikAyAH avyatiriktatayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAti / tathAtmApi pudgalakarmapariNAmAnukUlamajJAnAdAtmapariNAmamAtmano'vyatiriktamAtmano Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sanAtana janaprathamAlAyAM vyatiriktatayA pariNatimAzrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAtu mA punaH pulapariNAmakaraNAhaMkAranirbharopi svapariNAmAnurUpaM pudgalasya pariNAmaM pudgalAdavyatiriktaM pudgalAdavyatiriktayA pariNatimAtrayA kriyayA kriyamANaM kurvANaH pratibhAtu / yaH pariNamati sa kartA yaH pariNAmo bhavettu tatkarma / yA pariNatiH kriyA sA trayamapi bhinnaM na vastutayA // 51 // ekaH pariNamati sadA pariNAmo jAyate sadaikasya / ekasya pariNatiH syAdanekamapyekameva yataH // 52 // nobhau pariNamataH khalu pariNAmo nobhayoH prajAyeta / ubhayorna pariNatiH syAdyadanekamanekameva sadA // 53 // naikasya hi kartArau dvau sto dve karmaNI na caikasya / naikasya ca kriye dve ekamanekaM yato na syAt // 54 // AsaMsArata eva dhAvati paraM kurvehamityuccakaiH durvAraM nanu mohinAmiha mahAhaMkArarUpaM tamaH / tadbhUtArthaparigraheNa vilayaM yadyekavAraM vrajet tatkiM jJAnaghanasya baMdhanamaho bhUyo bhavedAtmanaH ||15|| AtmabhAvAnkarotyAtmA parabhAvAnsadA paraH / Atmaiva hyAtmano bhAvAH parasya para eva te // 56 // puggalakammaNimittaM jaha AdA kuNadi appaNo bhAvaM / puggalakammaNimittaM taha vedadi appaNI bhAvaM // 93 // pudgalakarmanimitaM yathAtmA karoti AtmanaH bhAvaM / pudgalakarmanimittaM tathA vedayati Atmano bhAvaM ||93|| tAtparyavRttiH- pugalakammaNimittaM jaha AdA kuNadi appaNI bhAvaM udayAgataM dravyakarmanimittaM kRtvA yathAtmA nirvikArasvasaMvittipariNAmazUnyaH sankarotyAtmanaH saMbaMdhinaM sukhaduHkhAdibhAvaM pariNAmaM puggalakammaNimittaM taha vedadi appaNI bhAvaM tathaivodayAgatadravyakarmanimittaM labdhvA svazuddhAtmabhAvanotthavAstavasukhAsvAdamavedayansan tameva karmodayajanitasvakIyarAgAdibhAvaM vedayatyanubhavati / na ca dravyakarmarUpapara bhAvamityabhiprAyaH / atha cidrUpAnAtmabhAvAnAtmA karoti tathaiSAcidrUpAn dravyakarmAdiparabhAvAn paraH pudgalaH karotItyAkhyAti / micchattaM puNa duvihaM jIvamajIvaM taheva aNNANaM / aviradi jogo moho kodhAdIyA ime bhAvA // 94 // mithyAtvaM punardvividhaM jIvo'jIvastathaivAjJAnaM / aviratiyogo mohaH krodhAdyA ime bhAvAH // 94 // tAtparyavRttiH- micchattaM puNa dutrihaM jIvamajIvaM mithyAtvaM punardvividhaM jIvasvabhAvamarjIvasyabhAvaM va taheva aNNANaM aviradi jogo moho kodhAdIyA ime bhAvA tathaiva cAjJAnamaviratiryogo mohaH krodhAdayo'mIbhAvAH paryAyAH jIvarUpA ajIvarUpAzca bhavaMti mayUramukuraMdavat / tadyathA yathA mayUrepa bhAvyamAnA anubhUyamAnanIlapItAdyAhAravizeSA mayUrazarIrAkArapariNatA mayUra eva cetanA eva / tathA nirmalAtmAnubhUticyuta jIvena bhAvyamAnA anubhUyamAnAH sukhaduHkhAdivikalpA jIva evAzuddhanizvayena cetanA eva / yathA ca mukuraMdena svacchatArUpeNa bhAvyamAnAH prakAzamAnamukhapratibiMvAdivikArA mukuraMda eka acetanA eva tathA karmavargaNAyogyapudgaladravyeNopAdAnabhUtena kriyamANA jJAnAvaraNAdidravyakarmaparyAyAH pudgala eva acetanA eveti / atha katividhau jIvAjIvAviti pRSThe pratyuttaramAha / AtmakhyAtiH - mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo hi bhAvAH te tu pratyekaM mayUramukuraMdavajjIbAjIvAbhyAM bhAvyamAnatvAjjIvAjIvau / tathAhi --yathA nIlakRSNaharitapItAdayo bhAvAH svadravyasvabhAvatvena mayUreNa bhAvyamAnAH mayUra eva / yathA ca nIlaharitapItAdayo bhAvAH svacchatAvikAramAtreNa mukuraMdena bhAvyamAnA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 13 mukuraMda eva / tathA mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAH svadravyasvabhAvatvenAjIvena bhAvyamAnA ajIva eva / tathaiva ca mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo bhAvAzcaitanyavikAramAtreNa jIvena bhAvyamAnA jIva eva / kAviha jIvAjIvAviti cet / puggalakammaM micchaM jogo aviradi aNANamajjIvaM / uvaogo aNNANaM aviradi micchatta jIvo du // 95 // pudgalakarma midhyAtvaM yogo'viratirajJAnamajIvaH / upayogo'jJAnamavira timidhyAtvaM ca jIvastu // 95 // tAtparyavRttiH -- puggalakammaM micchaM jogo adhiradi aNANamajjIvaM pudgalakarmarUpaM mithyAtkaM yogo'viratirajJAnAmityajIvaH / uvaogo aNNANaM aviradi micchatta jIno du upayogarUpo bhAvarUpaH zuddhAtmAditattvabhAvaviSaye viparItaparicchittivikArapariNAmo jIvasyAjJAnaM / nirvikArasvasaMvittiviparItavratapariNAmavikAro'viratiH / viparItAbhinivezopayogavikArarUpaM zuddhajIvAdipadArthaviSaye viparItazraddhAnaM mithyAtvamiti jIvaH / jIva iti korthaH / jIvarUpA bhAvapratyayA iti / atha zuddhacaitanyasvabhAvajIvasya kathaM mithyAdarzanAdivikAro jAta iti cet / AtmakhyAtiH1 - yaH khalu mithyAdarzanamajJAnamaviratirityAdirajIvastadamUrttAccaitanyapariNAmAdanyat mUrttaM pudgalakarma, yastu mithyAdarzanammajJAnamaviratirityAdi jIvaH sa mUrtAtpudgalakarmaNo'nyazcaitanyapariNAmasya vikAraH / mithyAdarzanAdicaitanyapariNAmasya vikAraH kuta iti cet / raogassa aNAI pariNAmA tiSNimohajuttassa / micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya NAdavvo // 96 // upayogasyAnAdayaH pariNAmAstrayo mohayuktasya / mithyAtvamajJAnamaviratibhAvazca jJAtavyaH / / 96 / / - tAtparyavRttiH - uva bhogassa aNAI pariNAmA tiSNi upayogalakSaNatvAdupayoga AtmA.. tasya saMbaMdhitvenAnAdisaMtAnApekSayA trayaH pariNAmA jJAtavyAH / kathaMbhUtasya tasya mohajuttassa mohayuktasya / ke te pariNAmAH / micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya NAdavvo mithyAtvamajJAnamaviratibhAvazceti jJAtavya iti / tathAhi -- yadyapi zuddhanizvayanayena zuddhabuddhaikasvabhAvo jIvastathApyanAdimohanIyAdikarmabaMdhavazAnmithyAtvAJcAnAviratirUpAstrayaH pariNAmavikArAH saMbhavati / tatra zuddhajIvasvarUpamupAdeyaM mithyAtvAdivikArapariNAmA heyA iti bhAvArtha: / athAtmano mithyAtvAditrividhapariNAmavikArasya kartRtvamupadizati / AtmakhyAtiH -- upayogasya hi svarasata eva samastavastusvabhAvabhUtasvarUpapariNAmasamarthatve satyanAdivastvaMtarabhUtamohayuktatvAnmithyAdarzanamajJAnamaviratiriti trividhaH pariNAmavikAraH sa tu tasya sphaTikasvacchatAyA iva paratopi prabhavan dRSTaH / yathAhi sphaTikasvacchatAyAH svarUpapariNAmasamarthatve sati kadAcinnIlaharitapItatamAlakadalIkAMcanapAtropAzrayayuktatvAnnIlo haritaH pIta iti trividhaH pariNAmavikAro dRSTastathopayogasyAnAdimithyAdarzanAdyAnAviratisvabhAvavastvaMtara bhUtamohayuktatvAnmithyAdarzanamajJAnamaviratiriti trividha: pariNAmavikAro dRSTavyaH / athAtmanastrividhapariNAmavikArasya kartRtvaM darzayati / edesu ya uvaogo tiviho suddho NiraMjaNo bhAvo / jaM so karedi bhAva uvaogo tassa so kattA // 97 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMeteSu copayogastrividhaH zudo niraMjano bhAvaH / yaM sa karoti bhAvamupayogastasya sa kartA // 97 // tAtparyavRttiH-edesu ya eteSu ca mithyAdarzanajJAnacAritreSUdayAgateSu nimittabhUteSu satsu uvaogo zAnadarzanopayogalakSaNatvAdupayoga AtmA tiviho kRSNanIlapItatrividhopAdhipariNatasphaTikavattrividho bhavati / paramArthena tu suddho zuddho rAgAdibhAvakarmarahitaH NiraMjaNo niraMjano jJAnAvaraNAdi dravyakarmAjanarahitaH / punazca kathaMbhUtaH bhAvo bhAvapadArthaH / akhaMDaikapratibhAsamayajJAnasvabhAvanaikavidhopi pUrvoktamithyAdarzanajJAnacAritrapariNAmavikAreNa trividho bhUtvA jaM so karedi bhAvaM pariNAmaM karoti sa AtmA uvaogo caitanyAnuvidhAyipariNAma upayogo bhaNyate tallakSaNatvAdupayogarUpaH / tassa so kattA nirvikArasvasaMvedanajJAnapariNAmacyutaH san tasyaiva mithyAttvAditrividhavikArapariNAmasya kartA bhavati / na ca dravyakarmaNa iti bhAvaH / athAtmano mithyAtrividhapariNAmavikArakartRve sati karmavargaNAyogyapudgaladravya svata evopAdAnarUpeNa karmatvena pariNamatIti kathayati / AtmakhyAtiH-athaivamayamanAdivastvaMtarabhUtamohayuktatvAdAtmanyutplavamAneSu mithyAdarzanAjJAnAviratibhAveSu pariNAmavikAreSu triSveteSu nimittabhUteSu paramArthataH zuddhaniraMjanAnAdinidhanavastusarvasvabhUtacinmAtra bhASatvenekavidhopyazuddhasAMjanAnekabhAvatvamApadyamAnastrividho bhUtvA svayamajJAnIbhUtaH kartRtvamupaDhaukamAno vikAreNa pariNamya yaM yaM bhAvamAtmanaH karoti tasya tasya kilopayogaH kartA syAt / athAtmanastrividhapariNAmavikArakartRtve sati pudgaladravyaM svata eva karmatvena pariNamatItyAha / jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa / kammattaM pariNamade tami sayaM puggalaM davvaM // 9 // yaM karoti bhAvamAtmA kartA sa bhavati tasya bhAvasya / karmatvaM pariNamate tasmin svayaM pudgaladravyaM // 98 // tAtparyavRttiH-jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tasta bhAvassa yaM bhAvaM mithyAtvAdivikArapariNAmaM zuddhasvabhAvacyutaH san mAtmA karoti tasya bhAvasya sa kartA bhavati kammattaM pariNamade tamhi sayaM puggalaM davvaM tasminneva trividhavikArapariNAmakartRtve sati karmavargaNAyogyapudgaladravyaM svayamevopAdAnarUpeNa dravyakarmatvena pariNamati / gAruDAdimaMtrapariNatapuruSapariNAma sati dezAMtare svayameva tatpuruSavyApAramaMtareNApi viSApahArabaMdhAvidhvaMsastrIviDaMvanAdipariNAmavat / tathaiva ca mithyAtvarAgAdivibhAvavinAzakAle nizcayaratnatrayasvarUpazuddhopayogapariNAme sati gAruDamaMtrasAmarthyena nirbIjaviSavat / svayameva nIrasIbhUya pUrvabaddhaM dravyakarma jIvAtpRthagbhUtvA nirjarAM gacchatIti bhAvArthaH / evaM svataMtravyAkhyAnamukhyatvena gAthASaTuM gataM / atha nizcayena vItarAgasvasaMvedanacAnasyAbhAva evAjJAnaM bhaNyate / tasmAdajJAnAdeva karma prabhavatIti taatprymaah| AtmakhyAtiH-AtmA hyAtmanA tathApariNamanena yaM bhAvaM kila karoti tasyAyaM kartA syAtsAdhakavat tasminnimitte sati pudgaladravyaM karmatvena svayameva pariNamate / tathAhi-yathA sAdhakaH kila tathAvidhadhyAnabhAvanAtmanA pariNamamAno dhyAnasya kartA syAt / tasmiMstu dhyAnabhAve sakalasAdhyabhAvAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte sati sAdhakaM karimaMtareNApi svayameva vAdhyate viSayavyAptayo, viDaMbyaMte yoSito, dhvaMsyaMte baMdhAstathAyamajJAnAdAtmA mithyAdarzanAdibhAvanAtmano pariNamamAne mithyAdarzanAdibhAvasya kartA syAt / tasmiMstu mithyAdarzanAdau bhAve svAnukUlatayA nimittamAtrIbhUte satyAtmAnaM kartAramaMtareNApi pugaladravyaM mohanIyAdikarmatvena svayameva pariNamate / azAnAdeva karma prabhavatIti tAtparyamAha / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / paramappANaM kuvvadi appANaM pi ya paraM karato so / aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi // 99 // paramAtmAnaM kurvannAtmAnamapi ca paraM kurvan saH / ajJAnamayo jIvaH karmaNAM kArako bhavati // 99 // 55 tAtparyadvRttiH-- paraM paradravyaM bhAvakarmadravyakarmarUpaM appANaM kuvvadi paradravyAtmanorbhedajJAnAbhAvAdAtmAnaM karoti appANaM piya paraM karaMto zuddhAtmAnaM ca paraM karoti yaH so aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi sa cAjJAnamayo jIvaH karmaNAM kartA bhavati / tadyathA-yathA kopi puruSaH zItoSNarUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAstathAvidhazItoSNAnubhavasya caikatvAbhyAsAdbhedamanAnan zItohamuSNohamiti prakAreNa zItoSNapariNateH kartA bhavati / tathA jIvopi nijazuddhAtmAnubhUterbhinnAyA udayAgatapudgalapariNAmAvasthAyAstannimittasukhaduHkhAnubhavasya caikatvAdhyavasAyAropAt paradravyAtmanoH samastarAgAdivikalparahitasvasaMvedanajJAnAbhAvAdbhedamajAnannahaM sukhIduHkhIti prakAreNa pariNamatkarmaNAM kartA bhavatIti bhAvArtha: / atha vItarAgasvasaMvedanajJAnAtsakAzAtkarma na prabhavatItyAha / AtmakhyAtiH - ayaM kilAjJAnenAtmA parAtmanoH parasparavizeSAnirjJAne sati paramAtmAnaM kurvannAtmAnaM ca paraM kurvansvayamajJAnamayIbhUtaH karmaNAM kartA pratibhAti / tathAhi - tathAvidhAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH rAgadveSasukhaduHkhAdirUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH pudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAdabhinnatvenAtmano nityamevAtyaMtabhinnAyAstannimittaM tathAvidhAnubhavasya cAtmano bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyaMtabhinnasyAjJAnAtparasparavizeSAnirjJAne satyekatvAdhyAsAt zItoSNarUpeNaivAtmanA pariNamitumazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmanA pariNamamAno jJAnasyAjJAnatvaM prakaTIkurvansvayamajJAnamayIbhUta eSohaM rajye ityAdividhinA rAgAdeH karmaNaH kartA pratibhAti / jJAnAttu na karma prabhavatItyAha / paramappANamakuvvI appANaM pi ya paraM akuvvato / so NANamao jIvo kammANamakArago hodi // 100 // paramAtmAnamakurvannAtmAnamapi ca paramakurvan / sa jJAnamayo jIvaH karmaNAmakArako bhavati // 100 // tAtparyavRttiH - paraM paraM paradravyaM bahirviSaye dehAdikamabhyaMtare rAgAdikaM bhAvakarmadravyakarmarUpaM vA appANamakubbI bhedavijJAnabalenAtmAnamakurvannAtmasaMbaMdhamakurvan appANaM piya paraM akuso zuddhadravyaguNaparyAyasvabhAvaM nijAtmAnaM ca paramakurvan so NANamao jIvo krammANamakArago hodi sa nirmalAtmAnubhUtilakSaNabhedajJAnI jIvaH karmaNAmakartA bhavatIti / tathAhi--yathA kazcit puruSaH zItoSNarUpAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAstathAvidhazItoSNAnubhavasya cAtmanaH sakAzAdbhedajJAnAt zItohamuSNohamiti pariNateH kartA na bhavati / tathA jIvopi nijazuddhAtmAnubhUterbhinnAyAH pudgalapariNAmAvasthAyAstannimittasukhaduHkhAnubhavasya ca svazuddhAtmabhAvanotthasukhAnubhavabhinnasya bhedajJAnAbhyAsa tpirAtmanorbhedajJAne sati rAgadveSamohapariNAmamakurvANaH karmaNAM kartA na bhavati / tataH sthitaM jJAnAtkarma na prabhavatItyabhiprAyaH / atha kathamajJAnAtkarma prabhavatIti pRSThe gAthAdvayena pratyuttaramAha / AtmakhyAtiH-ayaM kila jJAnAdAtmA parAtmanoH parasparavizeSanirjJAne sati paramAtmAnamakurvaznAtmAnaM ca paramakurvansvayaM jJAnamayIbhUtaH karmaNAmakartA pratibhAti / tathAhi - tathAvidhAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH rAgadveSasukhaduHkhAdirUpAyAH pudgalapariNAmAcasthAyAH zItoSNAnubhavasaMpAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sanAtanajainagraMthamAlAyAMpudgalapariNAmAvasthAyA iva pudgalAdibhinnatvenAtmano nityamevAtyaMtabhinnAyAstanimittaM tathAvidhAnubhavasya cAtmano bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyaMtabhinnasya jJAnAtparasparavizeSanirjJAne sati nAnAtvavivekAcchItoSNarUpeNaivAtmanA pariNamitumazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmamA manAgapyapariNamamAno jJAnasya jJAnatvaM prakaTIkurvan svayaM jJAnamayIbhUtaH eSohaM jAnAmyeva, rajyate tu pudgala ityAdividhinA samaprasyApi rAgAdeH karmaNo jJAnaviruddhasyAkartA pratibhAti / kathamajJAnAtkarma prabhavatIti cet / tiviho esuvaogo assaviyappaM karedi kodhohaM / kattA tassuvaogassa hodi so atabhAvassa // 101 // trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti krodhohaM / kartA tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya / / 10 / / tAtparyavRttiH- tiviho esuva ogo trividhastriprakAra eSa pratyakSIbhUta upayogalakSaNatvAdupayoga AtmA assaviyapyaM karedi svasthabhAvasyAbhAvAdasadvikalpaM mithyAvikalpaM karoti / kena rUpeNa kodhohaM krodhohamityAdi kattA tassuvaogassa hodi so sa jIvaH tasya krodhAdyupayogasya vikalpasya kartA bhvti| kathaMbhUtasya attabhAvassa AtmabhAvasyAzuddhanizcayena jIvapariNAmasyeti / tathAhi sAmAnyenAjJAnarUpegaikavidhopi vizeSeNa mithyAdarzanajJAnacAritrarUpeNa trividho bhUtvA eSa upayoga AtmA krodhAdyAtmano - vyabhAvakabhAvApannayoH / bhAvyabhAvakabhAvApannayoH korthaH ? bhAvyaH krodhAdipariNata AtmA, bhAvako raMjakazvAMtarAtmabhAvanAvilakSaNo bhAvakrodhaH / itthaMbhUtayoyo rdajJAnAbhAvAdbhademajAnAnnIrvakalpasvarUpAd bhraSTaH san krodhohamityAtmano vikalpamutpAdayati, tasyaiva krodhAdyupayogapariNAmasyAzuddhanizcayena kartA bhavatIti bhAvArthaH / evameva ca krodhapadaparivarttanena mAnamAyAlobhamoharAgadveSakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni anena prakAreNAvikSiptacittasvabhAvazuddhAtmasattvavilakSaNA asaMkhyeyalokamAtrapramitA vibhAvapariNAmA jJAtavyA iti / atha-- AtmakhyAtiH-eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH parAtmanoravizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaviratyA ca samastaM bhedamapahatya bhAvyabhAvakabhAvApannayozcetanAcetanayoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAtkrodhohamityAtmano vikalpamutpAdayati / tatoyamAtmA krodhohamitibhrAMtyA savikAreNa caitanyapariNAmena pariNaman tasya savikAracaitanyapariNAmarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / evameva ca krodhapadaparivartanena mAnamAyAlobhamoharAgadveSakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSu_NarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAnyanayA dizAnyAnyapyUhyAni / / tiviho esuvaogo assaviyappaM karedi dhammAdi / kattA tassuvaogassa hodi so attabhAvassa // 102 // trividha eSa upayoga AtmavikalpaM karoti dhamodikaM / katoM tasyopayogasya bhavati sa AtmabhAvasya // 102 // tAtparyavRttiH-tiviho esuvaogo sAmAnyenAjJAnarUpeNaikavidhopi vizeSeNa mithyAdarzanajJAnacAritrarUpeNa trividhaH sanneSa upayoga AtmA assaviyappaM karedidhammadi paradravyAtmanoIyajJAyakabhAvApannayoravizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSapariNatyA ca bhedajJAnAbhAvAdbhedamajAnan dharmAstikAyohAmatyAdyAtmamo'sadvikalpamutpAdayati / kattA tassuvaogassa hodi so attabhAvassa nirmalAtmAnubhUtirAhitasvasyaiva mithyAvikalparUpajIvapariNAmasyAzuddhanizcayena kartA bhavati / nanu dharmAstikAyohamityAdi kopi na ghete Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 57 tatkathaM ghaTata iti atra parihAraH / dharmAstikAyoyamiti yosau parichittirUpavikalpo manasi vartate sopyupacAreNa dharmAstikAyo bhaNyate / yathA ghaTAkAravikalpapariNatijJAnaM ghaTa iti / tathA taddharmAstikAyoyamityAdivikalpaH yadA jJeyatattvavicArakAle karoti jIvaH tadA zuddhAtmasvarUpaM vismarati tasminvikalpe kRte sati dharmohamiti vikalpa upacAreNa ghaTata iti bhAvArthaH / tataH sthitaM zuddhAtmasaMvitterabhAvarUpamajJAnaM karmakartRtvasya kAraNaM bhavati / * AvakhyAtiH-eSa khalu sAmAnyenAjJAnarUpo mithyAdarzanAjJAnAviratirUpastrividhaH savikArazcaitanyapariNAmaH parasparamavizeSadarzanenAvizeSajJAnenAvizeSaviratyA ca samastaM bhedamapahnatya jJeyajJAyakabhAvApanayoH parAtmanoH sAmAnyAdhikaraNyenAnubhavanAddharmohamadharmohamAkAzamahaM kAlohaM pudgalohaM jIvAMtaramahamityAsmano vikalpamutpAdayati / tatoyamAtmA dharmohamadharmohamAkAzamahaM kAlohaM pudgalohaM jIvAMtaramahamiti bhrAMtyA sopAdhinA caitanyapariNAmena pariNaman tasya sopAdhicaitanyapariNAmatvarUpasyAtmabhAvasya kartA syAt / tataH sthitaM kartRtvamUlamajJAnaM / evaM parANidavvANi appayaM kuNadi mNdbuddhiio| apAgaM avi ya paraM karedi aNNANabhAveNa // 103 // va/parANi dravyANi AtmAnaM karoti maMdabuddhistu / AtmAnamapi ca paraM karoti ajJAnabhAvena // 103 // vAbhakti evaM evaM pUrvoktagAthAdvayakathitaprakAreNa parANi davvANi appayaM kuNadi krodhohasItyAdivastikAyohamityAdivacca krodhAdisvakIyapariNAmarUpANi tathaiva dharmAstikAyAdijJeyarUpANi paradravyANi AtmAnaM karoti / saH kaH kartA maMdabuddhIo maMdabuddhinirvikalpasamAdhilakSaNabhedavijJAnarahitaH appANaM avi yaM paraM karedi zuddhabuddhakasvabhAvamAtmAnamapi ca paraM svasvarUpAdbhinnaM karoti rAgAdiSu yojayatItyarthaH / kena aNNANabhAveNa ajJAnabhAveneti / tataH sthitaM krodhAdiviSaye bhUtAviSTadRSTAMtena dharmAdijJeyaviSaye dhyAnAviSThadRSTAMtenaiva zuddhAtmasaMvityabhAvarUpamajJAnaM karmakartRtvasya kAraNaM bhavati / tadyathA-yathA kopi puruSo bhUtAdigrahAviSTo bhUtAtmanobha'damajAnan sanmAnuSocitazilAstaMbhacAlanAdikamadbhutavyApAraM kurvansan tasya vyApArasya kartA bhavati / tathA jIvopi vItarAgaparamasAmAyikapariNatazuddhopayogalakSaNabhedajJAnAbhAvAtkAmakrodhAdizuddhAtmanoIyorbhedamajAnan krodhohaM kAmohamityAdivikalpaM kurvansan karmaNaH kartA bhavati / evaM krodhAdiviSaye bhUtAviSTadRSTAMto gataH / tathaiva ca yathA kazcid mahAmahiSAdidhyAnAviSTo mahiSAdyAtmanoyo damajAnanmahAmahiSohaM garuDohaM kAmadevohamagnirahaM dugdhadhArAsamAnAmRtarAzirahamityAdyAtmavikalpaM kurvANaH san tasya vikalpasya kartA bhavati / tathA ca jIvopi sukhaduHkhAdisamatAbhAvanApariNatazuddhopayogalakSaNabhedajJAnAbhAvAddharmAdijJeyapadArthAnAM zuddhAtmAnazca bhedamajAnan dharmAstikAyohamityAdyAtmavikalpaM karoti, tasyaiva vikalpasya kartA bhavati / tasmin vikalpakartRtve sati dravyakarmabaMdho bhavatIti / evaM dharmAstikAyAdijJeyapadArthaviSaye dhyAnadRSTAMto gataH / he bhagavan dharmAstikAyoyaM jIvoyamityAdizeyatattvavicAravikalpe kriyamANe yadi karmabaMdho bhavatIti tarhi jJeyatattvavicAro vRtheti na kartavyaH / naivaM vaktavyaM / triguptipariNatanirvikalpasamAdhikAle yadyapi na kartavyastathApi tasya triguptidhyAnasyAbhAve zuddhAtmAnamupAdeyaM kRtvA AgamabhASayA tu mokSamupAdeyaM kRtvA sarAgasamyaktvakAle viSayakaSAyavaMcanArtha kartavyaH / tena tattvavicAreNa mukhyavRttyA puNyabaMdho bhavati paraMparayA nirvANaM ca bhavatIti nAsti doSaH / kiMtu tatra tattvavicArakAle vItarAgasvasaMvedanajJAnapariNataH zuddhAtmA sAkSAdupAdeyaH kartavyaH iti jJAtavyaM / nanu vItarAgasvasaMvedanavicArakAle vItarAgavizeSaNaM kimiti kriyate pracureNa bhvdbhiH| kiM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sanAtanajanagraMthamAlAyAMsarAgamapi svasaMvedanajJAnamastIti ? anottaraM / viSayasukhAnubhavAnaMdarUpaM svasaMvedanajJAnaM sarvajanaprasiddha sarAgamapyasti / zuddhAtmasukhAdibhUtirUpaM svasaMvedanajJAnaM vItarAgamiti / idaM vyAkhyAnaM svasaMvedanajJAnavyAkhyAnakAle sarvatra jJAtavyamiti bhAvArthaH / tataH sthitametat zuddhAtmAnubhUtilakSaNasamyagjJAnAnnazyati karmakartRtvaM / AtmakhyAtiH-yatkila krodhohamityAdivaddharmohamityAdivacca paradravyANyAtmIkarotyAtmAnamaNi paradravyIkarotyevamAtmA, tadayamazeSavastusaMbaMdhavidhuraniravadhivizuddhacaitanyadhAtumayopyajJAnAdeva manipAdhI kRtacaitanyapariNAmatayA tathAvidhasyAtmabhAvasya kartA pratibhAtItyAtmano bhUtAviSTadhyAnAviSTasyava.. prerita kartRtvamUlamajJAnaM / tathAhinyathA khalu bhUtAviSTo'jJAnAdbhUtAtmAnAvekIkurvannamAnuSocitaviziSTaceSTAvaSTaMbhanirbharabhayaMkarAraMbhagaMbhIrAmAnuSavyavahAratayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / tathAyamAtmApyajJAnAdeva bhAvyabhAvako parAtmAnAvekIkurvannavikArAnubhUtimAtrabhAvakAnucitavicitrabhAvyakrodhAdivikArakaravitacaitanyapariNAmavikAratayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / yathA vA parIkSakAcAryAdezena mugdhaH kazcinmahiSadhyAnAviSTo jJAnAnmahiSAtmAnAvekIkurvannAtmanyabhraMkaSaviSANamahAmahiSatvAdhyAsAtpracyutamAnuSocitApavarakadvAravinissaraNatayA tathAvidhasya bhAvasya kartA pratibhAti / tathAyamAtmApyajJAnAd jJeyajJAyako parAtmAnAvekIkurvannAtmani paradravyAdhyAsAnnoiMdriviSayIkRtadharmAdharmAkAzakAlapudgalajIvAMtaraniruddhacaitanyadhAtutayatatheMdriyaviSayIkRtarUpipadArthatirohitakevalabodhatayA mRtakakalevaramUchitaparamAmRtavijJAnaghanatayA ca tathAvidhasya bhAvastha kartA pratibhAti / tataH sthitametad jJAnAnazyati kartRtvaM / edeNa du so kattA AdA NicchayavihiM prikhido| evaM khalu jo jANadi so muMcadi savvakattittaM // 104 // etena tu sa kartAtmA nizcayavidbhiH parikathitaH / evaM khalu yo jAnAti sa muMcati sarvakartRtvaM // 10 // tAtparyavRttiH-edeNa du so kattA AdA NicchayavihiM parikahido etena pUrvoktagAthAtrayavyAkhyAnarUpeNAcAnabhAvena sa AtmA kartA bhaNitaH / kairnizcayavidbhirnizcayajJaiH sarvajJaiH / tathAhivItarAgaparamasAmAyikasaMyamapariNatAbhedaratnatrayasya pratipakSabhUtena pUrvagAthAtrayavyAkhyAnaprakAreNAjJAnabhAvena yadAtmA pariNamati, tadA tasyaiva mithyAtvarAgAdirUpasyAjJAnabhAvasya kartA bhavati / tatazca dravyakarmabaMdho bhavati / yadA tu cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmAnubhUtipariNAmena pariNamati, tadA samyagjJAnI bhUtvA mithyAtvarAgAdibhAvakarmarUpasyAjJAnabhAvasya kartA na bhavati / tatkartRtvAbhAvapi dravyakarmabaMdhopi na bhavati / evaM khalu jo jANadi so muMcadi sabakattittaM evaM gAthApUrvArddhavyAkhyAnaprakAreNa manasi yosau vastusvarUpaM jAnAti sa sarAgasamyagdRSTiH sannazubhakarmakartRtvaM muMcati / nizcayacAritrAvinAbhAvivItarAgasamyagdRSTibhUtvA zubhAzubhasarbakarmakartRtvaM ca muMcati / evamajJAnAtkarma prabhavati saMjJAnAnazyatIti sthitaM / ityajJAnisajJAnijIvapratipAdanamukhyatvena dvitIyasthale gAthASadaM gataM / evaM dvikriyAvAdinirAkaraNavizeSavyAkhyAnarUpeNa dvAdazagAthA gatAH / atha punarapyupasaMhArarUpeNaikAdazagAthAparyaMtaM dvikriyAvAdinirAkaraNaviSaye vizeSavyAkhyAnaM karoti / tadyathA-parabhAvAnAtmA karotIti yadvyavahAriNo vadaMti sa vyAmoha ityupadizati / . AtmakhyAtiH -- yenAyamajJAnAtparAtmanorekatvavikalpamAtmanaH karoti tenAtmA nizcayataH kartA pratibhAti / yastvevaM jAnAti sa samastaM kartRtvamutsRjati, tataH sa khalvakartA pratibhAti / tathAhi-ihAyamAtmA kilAjJAnIsannajJAnAdAsaMsAraprasiddhena militasvAdasvAdanena mudritabhedasaMvedanazaktiranAdita eva syAt tataH parAtmAnAvekatvena jAnAti tataH krodhohamityAdivikalpamAtmanaH karoti tato nirvikalpAdakRtakAdekasmAdvizAnaghanAtprabhraSTo vAraMvAramanekavikalpaiH pariNaman kartA pratibhAti / jJAnI, tu san jJAnA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. samayaprAbhRtaM / ttadAdiprasiddhyA pratyekasvAdasvAdanenonmudritabhedasaMvedanazaktiH syAt / tato'nAdinidhanAnavaratasvadamAnanikhilarasAMtaraviviktAtyaMtamadhuracaitanyaikarasoyamAtmA bhinnarasAH kaSAyAstaiH saha yadekatvavikalpakaraNaM tadajJAnAdityevaM nAnAtvena parAtmAnau jAnAti / tato'kRtakamekaM jJAnamevAhaM na punaH kRtako'nekaH krodhAdi - rapIti krodhohamityAdivikalpamAtmano manAgapi na karoti tataH samastamapi kartRtvamapAsyati / tato nityamevodAsInAvastho jAnan evAste / tato nirvikalpo'kRtaka eko vijJAnaghano bhUto'tyaMtamakartA pratibhAti / ajJAtastu satRNAbhyavahArakArI jJAnaM svayaM kila bhavannapi rajyate yaH / pItvA dadhIkSumadhurAmlarasAtigRddhyA gAM dogdhi dugdhamiva nUnamasau rasAlaM // 57 // ajJAnAnmRgatRSNikAM jaladhiyA dhAvaMti pAtuM mRgA ajJAnAttamasi dravaMti bhujagAdhyAsena rajjau janAH / ajJAnAcca vikalpacakrakaraNAdvAtottaraMgAMbdhivat zuddhajJAnamayA api svayamamI kartrI bhavatyAkulAH // 58 // jJAnAdvivecakatayA tu parAtmanAryo jAnAti haMsa iva vAH payasorvizeSaM / caitanyadhAtumacalaM sa sadAdhirUDho jAnAti eva hi karoti na kiMcanApi // 19 // jJAnAdeva jvalanapayasorauSNyazaityavyavasthA jJAnAdevollasati lavaNasvAda bhedavyudAsaH / jJAnAdeva svarasavikasannityacaitanyadhAtoH krodhAdezva prabhavati bhidA bhiMdatI kartRbhAvaM // 60 // ajJAnaM jJAnamapyevaM kurvannAtmAnamaMjasA / syAtkartAtmAtmabhAvasya parabhAvasya na kvacit // 61 // AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM jJAnAdanyatkaroti kiM / parabhAvasya kartAtmA mohoyaM vyavahAriNAM // 62 // tathA hi vavahAreNa da evaM karedi ghaDapaDarathANi davvANi / karaNANi ya kammANa ya NokammANIha vivihANi // 105 // vyavahAreNa tvAtmA karoti dherathAn dravyANi / karaNAni ca karmANi ca nokamA vividhAni // 105 // tAtparyavRttiH - bavahAreNa du evaM karediNa devyANi yato yathA anyonyavyavahAreNaivaM tu punaH ghaTapaTarathAdibahirdravyANIhApUrveNa karotyAtmA karaNANi ya kasmauNi pa-poka mmANIha vivihANi tathAbhyaMtarepi karaNANIMdriyANi ca karmANi iha jagati vividhAni kAvAdidravyakarmANIhApUrveNAvizeSeNa karotIti manyate, tatosti vyAmoha hAriNA / atha sa vyAmohaH satyo na bhavatIti kathayati / AtmakhyAtiH -- vyavahAriNAM hi yato yathAyamAtmAtmavikalpavyApArAbhyAM ghaTAdiparadravyAtmakaM bahiHkarma kurvan pratibhAti tatastathA krodhAdiparadravyAtmakaM ca samastamaMtaH karmApi karotyavizeSAdityasti vyAmohaH / sa na san-- jadi so paradavvANi ya karijja NiyameNa tammao hoja / jA Na tammao teNa so Na tesiM havadi kattA // 106 // yadi sa paradravyANi ca kuryAnniyamena tanmayo bhavet / yasmAnna tanmayastena sa na teSAM bhavati kartA // 106 // tAtparyavRttiH - z2adi so paradavvANi ya karijja niyameNa tammao hojja yadi sa AtmA paradravyANi niyamenaikAMtarUpeNa karoti tadA tanmayaH syAt jahmA Na tammao teNa so Na te siMhavadi kattA yasmAtsahajazuddhasvAbhAvikAnaMtasukhAdisvarUpaM tyaktvA paradravyena saha tanmayo na bhavati / tataH sa 1 atra AdA ityapi pAThaH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAM AtmA teSAM paradravyANAmupAdAnarUpeNaM kartA na bhavatItyabhiprAyaH / atha na kevalamupAdAnarUpeNa kartA na bhavati kiMtu nimittarUpeNApItyupadizati / AtmakhyAtiH- yadi khalvayamAtmA paradravyAtmakaM karma kuryAt tadA pariNAmapariNAmibhAvAnyathAnupapatterniyamena tanmayaH syAt na ca dravyAMtaramayatve dravyocchedApattestanmayosti / tato vyApyavyApakabhAvena 1 na tasya kartAsti / nimittanaimittakabhAvenApi na kartAsti / jIvo Na karedi ghaDaM va paDaM va sesa davve | joguvaogA uppAdagAya so tesiM havadi kattA // 107 // jIvo na karoti ghaTaM naiva paraM naiva zeSakAni dravyANi / yogopayogAtpAdakau ca tayorbhavati karttA // 107 // tAtparyavRttiH - jIvo Na karedi ghaDaM Neva paDaM Neva sesage davve na kevalamupAdAnarUpeNa nimittarUpeNApi jIvo na karoti ghaTaM na paTaM naiva zeSadravyANi / kuta iti cet ? nityaM sarvakAla karmakartRtvAnanuSaMgAt / kastarhi karoti jogutra ogA uppAdagA ya Atmano vikalpavyApArarUpau vinazvarau yogopayogAveva tatrotpAdakau bhavataH / so tesiM havadi kattA sukhaduHkhajIvitamaraNAdisamatAbhAvanApariNatA bhedaratnatrayalakSaNabhedavijJAnAbhAvAdyadA kAle zuddhabuddhaikasvabhAvAtparamAtmasvarUpAdbhraSTo bhavati tadA sa jIvastayoryogopayogayoH kadAcitkartA bhavati / na sarvadA / atra yogazabdena bahiraMgahastAdivyApAraH upayogazabdena cAMtaraMgavikalpo gRhyate / iti paraMparayA nimittarUpeNa ghaTAdiviSaye jIvasya kartRtvaM syAt yadi punaH mukhyavRttyA nimittakartRtvaM bhavati tarhi jIvasya nityatvAt sarvadaiva karmakartRtvaprasaMgAt mokSAbhAvaH / iti vyavahAravyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / atha vItarAgasvasaMvedanajJAnI jJAnasyaiva kartA na ca parabhAvasyeti kathayati / AtmakhyAtiH -- yatkila ghaTAdi krodhAdi vA paradravyAtmakaM karma tadayamAtmA tanmayatvAnuSaMgAd vyApyavyApakabhAvena tAvanna karoti nityakartRtvAnuSaMgAnnimittanaimittakabhAvenApi na tatkuryAt / anityau yogopayogAveva tatra nimittatvena karttArau yogopayogayostvAtmAvikalpavyApArayoH kadAcidajJAnena karaNAdAtmApi kartAstu tathApi na paradravyAtmaka karmakartA syAt / jJAnI jJAnasyaiva kartA syAt / je puggaladavvANaM pariNAmA hoMti NANaAvaraNA / Na karedi tANi AdA jo jANadi so havadi NANI // 108 // ye pudgaladravyANAM pariNAmA bhavaMti jJAnAvaraNAni / na karoti tAnyAtmA yo jAnAti sa bhavati jJAnI // 108 // tAtparyavRttiH - je puggaladavvANaM pariNAmA hoMti NANaAvaraNA ye karmavargaNAyogyapudgalapariNAmAH paryAyA jJAnAvaraNAdidravyakarmarUpA bhavaMti Na karedi tANi AdA tAn paryAryAn vyApyavyApakabhAvena mRttikAkalazamivAtmA na karoti gorasAdhyakSavat jo jANadi sAM havadi NANI iti yo jAnAti mithyAtvaviSayakaSAyaparityAgaM kRtvA nirvikalpasamAdhau sthitaH san sa jJAnI bhavati / na ca parijJAnamAtreNa / idamatra tAtparyaM / vItarAgasvasaMvedanajJAnI jIvaH zuddhanayena zuddhopAdAnarUpeNa zuddhajJAnasyaiva kartA / kiMvaditi cet| pItatvAdiguNAnAM suvarNavat uSNAdiguNAnAmagnivat anaMtajJAnAdiguNAnAM siddhaparameSThivaditi / na ca mithyAtvarAgAdirUpasyAjJAnabhAvasya karteti zuddhopAdAnarUpeNa zuddhajJAnAdibhAvanAmazuddhopAdAnarUpeNa mithyAtvarAgAdibhAvanAM ca tadrUpeNa pariNamanneva kartRtvaM jJAtavyaM / bhoktRtvaM ca na ca hastavyApAravAdIhApUrvakaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ghaTakuMbhakAravaditi / evameva ca jJAnAvaraNapadaparivartanena darzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrItarAyasaMjJaiH saptabhiH karmabhedaiH saha moharAgadveSakrodhamAnamAyAlobhanorkamamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni / anena prakAreNa zuddhAtmAnubhUtivilakSaNA asaMkhyeyalokamAtrapramitA anyepi vibhAvapariNAmA jJAtavyAH / athAjJAnI cApi rAgAdisvarUpasyAjJAnabhAvasyaiva kartA na ca jJAnAvaraNAdiparadravyasyeti nirUpayati / ___ AtmakhyAtiH-ye khalu pudgaladravyANAM pariNAmA gorasavyAptadadhidugdhamadhurAmlapariNAmavatpudgaladravyavyAptatvena bhavaMto jJAnAvaraNAni bhavaMti tAni taTasthagorasAdhyakSa iva na nAma karoti jJAnI kiMtu yathA sa gorasAdhyakSastadarzanamAtmavyAptatvena prabhavaDhyApya pazyatyeva tathA pudgaladravyapariNAmanimittaM jJAnamAtmavyApyatvena prabhavadvyApya jAnAtyeva jJAnI jJAnasyaiva kartA syAt / evameva ca jJAnAvaraNapadaparivartanena karmasUtrasya vibhAgenopanyAsAddarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAMtarAyasUtraH saptabhiH saha moharAgadveSakrodhamAnamAyAlobhanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyayAni / anayAdizAnyAnyapyUhyAni / ajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt / jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA sa tassa khalu kattA / taM tassa hodi kammaM so tassa du vedago appA // 109 // yaM bhAvaM zubhamazubhaM karotyAtmA sa tasya khalu kartA / tattasya bhavati karma sa tasya tu vedaka AtmA // 109 // tAtparyavRttiH-jaM bhAvaM suhamamuhaM karedi AdA sa tassa khalu kattA sAtAsAtodayAvasthAbhyAM tIvramaMdasvAdAbhyAM sukhaduHkharUpAbhyAM vA cidAnaMdaikasvabhAvenaikasyApyAtmano dvidhAbhedaM kurvANaH san yaM bhAvaM zubhamazubhaM vA karotyAtmanaH svataMtrarUpeNa vyApakatvAtsa tasya bhAvasya khalu sphuTaM kartA bhavati taM tassa hodi kammaM tadeva tasya zubhAzubharUpaM bhAvakarma bhavati / tenAtmanA kriyamANatvAt so tassa du vedago appA sa AtmA tasya tu zubhAzubharUpasya bhAvakarmaNo vedako bhoktA bhavati svataMtrarUpeNa bhoktRtvAt na ca dravyakarmaNaH / kiM ca vizeSaH / ajJAnI jIvo zuddhanizcayanayenAzuddhopAdAnarUpeNa mithyAtvarAgAdibhAvAnAmeva kartA na ca dravyakarmaNaH sa cAzuddhanizcayaH / yadyapi dravyakarmakartRtvarUpAsadbhUtavyavahArApekSayA nizcayasaMjJAM labhate tathApi zuddhanizcayApekSayA vyavahAra eva / he bhagavan rAgAdInAmazuddhopAdAnarUpeNa kartRtvaM bhaNitaM tadupAdAnaM zuddhAzuddhabhedena kathaM dvidhA bhavatIti / ttkthyte|aupaadhikmupaadaanmshuddhN taptAyaHpiMDavat , nirupAdhirUpamupAdAnaM zuddha pItatvAdiguNAnAM suvarNavat anaMtajJAnAdiguNAnAM siddhajIvavat uSNatvAdiguNAnAmagnivat / idaM vyAkhyAnamupAdAnakAraNavyAkhyAnakAle zuddhAzuddhopAdAnarUpeNa sarvatra smaraNIyamiti bhAvArthaH / atha na ca parabhAvaH kenApyupAdAnarUpeNa kartuM zakyate / ___AtmakhyAti:- iha khalvanAderajJAnAtparAtmanorekatvAdhyAnena pudgalakarmavipAkadazAbhyAM maMdatIvrasvAdAbhyAmacalitavijJAnaghanaikasvAdasyApyAtmanaH svAdaM bhiMdAnaH zubhamazubhaM vA yoyaM bhAvamajJAnarUpamAtmA karoti sa AtmA tadA tanmayatvena tasya bhAvasya bhAvakatvAdbhavatyanubhavitA, sa bhAvopi ca tadA tanmayatvena tasyAtmano bhAvyatvAt bhavatyanubhAvyaH / evamajJAnI cApi parabhAvasya na kartA syAt / na ca parabhAvaH kenApi kartu pAryeta / / jo jahi guNo dave so aNNa du Na saMkamadi dabbe / so aNNamasaMketo kaha taM pariNAmae davvaM // 110 // yo yasmin guNo dravye sonyasmiMstu na saMkrAmati dravye / sonyadasaMkrAMtaH kathaM tatpariNAmayati dravyaM // 110 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtana jainagraMthamAlAyAM tAtparyavRttiH - jo jahni guNo davve so aNNa du Na saMkamadi davve yo guNazcetanastathaivAcetano vA yasmiMzcetanAcetane dravye anAdisaMbaMdhena svabhAvata eva svata eva pravRttaH so'nyadravye tu na saMkramatyeva sopi so aNNamasaMkato kaha taM pariNAmae davvaM sa cetano'cetano vA guNaH kartA anyadbhinnaM dravyAMtaramasaMkrAMtaH san kathaM dravyAMtaraM pariNAmayettatkathaM kuryAdupAdAnarUpeNa na kathamapi / tataH sthitaM AtmA pudgalakarmaNAmakarteti / 62 AtmakhyAtiH - iha kila yo yAvAn kazcidvastuvizeSo yasmin yAvati kasmiMzciccidAtmanyacidAtmani vA dravye guNe ca svarasata evAnAdita eva vRttaH sa khalvacalitasya vastusthitisImno bhettumazakyatvAttasminneva vartarte na punaH dravyAMtaraM guNAMtaraM vA saMkrAmeta / dravyAMtaraM guNAMtaraM vA'saMkrAmaMzca kathaM tvanyaM vastuvizeSaM pariNAma - yet / ataH parabhAvaH kenApi na kartu pAryeta / ataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakartA / davvaguNassa ya AdA Na kuNadi puggalamaya kammala / taM ubhayamakuvvato na kahaM tassa so kattA // 111 // dravyaguNasya cAtmA na karoti pudgalamaye karmaNi / tadubhayamakurvastasminkathaM tasya sa karttA // 111 // tAtparyavRttiH - davbaguNassa ya AdA Na kuNadi pugalamaya kammami yathA kuMbhakAraH kartA mRnmayakalazakarmaviSaye mRttikAdravyasya saMbaMdhi jaDasvarUpaM varNAdimRttikakalazamiva tanmayatvena karoti tathAtmApi pudgalamayadravyakarmaviSaye pudgaladravyakarmasaMbaMdhijaDasvarUpaM varNAdipudgaladravyaguNasaMbaMdhisvarUpaM vA tanmayatvena na karoti taM ubhayamakuvvaMto tadmi kahaM tassa so kattA tadubhayamapi pudgala - dravyakarmasvarUpaM varNAditadUguNaM vA tanmayatvenAkurvANaH san tatra pudgalakarmaviSaye sa jIvaH kathaM kartA bhavati na kathamapi / cetanAcetanena parasvarUpeNa na pariNamatItyarthaH / anena kimuktaM bhavati yathA sphaTiko nirmalopi japApuSpAdiparopAdhinA pariNamati tathA kopi sadAzivanAmA sadAmuktopyamUrtopi paropAdhinA pariNamya jagat karoti taM nirastaM / kasmAditi cet / mUrttasphaTikasya mUrttena sahopA ghisaMbaMdho ghaTate tasya punaH sadAmuktasyAmUrtasya kathaM mUrtopAdhi: ? na kathamapi siddhajIvavat / anAdibaMdhajIvasya punaH zaktirUpeNa zuddhanizvayenAmUrtasyApi vyaktirUpeNa vyavahAreNa mUrtasya mUrtopAdhidRSTAMto ghaTata iti bhAvArtha: / evaM nizcayanayamukhyatvenagAthAcatuSTayaM gataM / ataH kAraNAdAtmA dravyakarma karotIti yadabhidhIyate sa upacAraH / AtmakhyAtiH: - yathA khalu mRnmaye kalazakarmANi mRdravyamRdguNayoH svarasata eva vartamAne dravyaguNAMtarasaMkramasya vastusthityaiva niSiddhatvAdAtmAnamAtmaguNaM vA nAdhatte sa kalazakAraH dravyAMtarasaMkramamaMtareNA. nyasya vastunaH pariNamayitumazakyatvAt tadubhayaM tu tasminnanAdadhAno na tattvatastasya kartA pratibhAti / tathA pudgalamayajJAnAvaraNAdau karmaNi pudgaladravyapudgalaguNayoH svarasataeva vartamAne dravyaguNAMtarasaMkramasya vidhAtumazakyatvAdAtmadravyamAtmaguNaM vAtmA na khalvAdhatte / dravyAMtarasaMkramamaMtareNAnyasya vastunaH pariNamayitumazakyatvAttadubhayaM tu tasminnanAdadhAnaH kathaM tu tattvatastasya kartA pratibhAyAt / tataH sthitaH khalvAtmA pudgalakarmaNAmakarttA / atonyastUpacAraH / jIva hedubhUde baMdhassa du parisadUNa pariNAmaM / jIveNa kadaM kammaM bhaNadi uvayAramatteNa // 112 // jIve hetubhUte baMdhasya tu dRSTvA pariNAmaM / jIvana kRtaM karma bhaNyate upacAramAtreNa || 11 || Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / tAtparyavRttiH - jIvamhi hedubhUde baMdhassa du passidUNa pariNAmaM paramopekSasaMyamabhAvanApariNatAbhedaranatrayalakSaNasya bhedajJAnasyAbhAve midhyAtvarAgAdipariNatinimittahetubhUte jIve sati meghADaMbaracaMdrArkapariveSAdiyogyakAle nimittabhUte sati megheMdracApAdipariNatapudgalAnAmiva karmavargaNAyogyapudgalAnAM jJAnAvaraNAdirUpeNa dravyakarmabaMdhasya pariNAmaM paryAyaM dRSTvA jIveNa kadaM kammaM bhaNNadi uvayAramatteNa jIvena kRtaM karmeti bhaNyate upacAramAtreNeti / atha tadevopacArakarmakartRtvaM dRSTAMtadASTatAbhyAM dRDhayati / 63 AtmakhyAtiH - iha khalu paudgalikakarmaNaH svabhAvAdanimittabhUtepyAtmanyanAderajJAnAttannimittabhUtenAjJAnabhAvena pariNamanAnnimittIbhUte sati saMpadyamAnatvAt paudgalikaM karmAtmanAkRtamiti nirvikalpa - vijJAnaghanabhraSTAnAM vikalpaparANAM pareSAmasti vikalpaH / sa tUpacAraeva na tu paramArthaH / kathaM iti cet / jodhehi kade juddhe rAeNa kadaMti jaM pade logo / taha vavahAreNa kadaM NANAvaraNAdi jIveNa // 113 // yodhaiH kRte yuddhe rAjJAkRtamiti jalpate lokaH / vyavahAreNa tathA kRtaM jJAnAvaraNAdi jIvena // 193 // tAtparyavRttiH - jodhehi kade jur3e rAeNa kadaMti jaMpade logo yathA yodhaiH yuddhe kRte sati rAjJA yuddhaM kRtamiti jalpati lokaH / taha bavahAreNa kadaM NANAvaraNAdi jIveNa tathA vyavahAranayena kRtaM bhaNyate jJAnAvaraNAdikarma jIveneti / tataH sthitametat / yadyapi zuddhanizcayanayena zuddhabuddhaikasvabhAvatvAnnotpAdayati na karoti na vadhnAti na pariNamayati na gRhNAti ca tathApi / AtmakhyAtiHteH --- yathA yuddhapariNAmena svayaM pariNamamAnaiH yodhaiH kRte yuddhe yuddhapariNAmena svayamapariNamamAnasya rAjJo rAjJA kila kRtaM yuddhamityupacAro na paramArthaH / tathA jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayaM pariNamamAnena pudgaladravyeNa kRte jJAnAvaraNAdikarmANi jJAnAvaraNAdikarmapariNAmena svayamapariNamamAnasyAtmanaH kilAtmanA kRtaM jJAnAvaraNAdikarmetyupacAro na paramArthaH / ata etatsthitaM / uppAdedi karedi ya baMdhadi pariNAmapadi giNhadi ya / AdA puggaladavvaM vavahAraNayassa vattavvaM // 114 // utpAdayati karoti ca badhnAti pariNamayati gRhNAti ca / AtmA pudgaladravyaM vyavahAranayasya vaktavyaM // 114|| tAtparyavRttiH--anAdibaMdhaparyAyavazena vItarAgasvasaMvedanalakSaNabhedajJAnAbhAvAt rAgAdipariNAmasnigdhaH sannAtmA karmavargaNAyogyapudgaladravyaM kuMbhakAro ghaTamiva dravyakarmarUpeNotpAdayati karoti sthitibaMdhaM vanAtyanubhAgabaMdhaM pariNamayati pradezabaMdhaM taptAyaH piMDo jalavatsarvAtmapradezairgRhNAti cetyabhiprAyaH / athaitadevavyAkhyAnaM dRSTAMtadAtAbhyAM samarthayati / AtmakhyAtiH - ayaM khalvAtmA na gRhNAti na pariNamayati notpAdayati na karoti na badhnAti vyApyavyApakabhAvAbhAvAt / prApyaM vikAryaM nirvartyaM ca pudgaladravyAtmakaM karma yattu vyApyavyApakabhAvAbhAvepi prApyaM vikArya nirvaryaM ca pudgaladravyAtmakaM karma gRhNAti pariNamayatyutpAdayati karoti badhnAti vAtmeti bikalpaH sa kilopacAraH / kathamiti cet / jaha rAyA vavahArA dosaguNuppAdagoti Alavido / taha jIvo vavahArA davvaguNuppAdago bhaNido // 115 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAtanajanagraMthamAlAyAyayA rAjA vyavahArAdoSaguNotpAdaka ityAlapitaH / tathA jIvo vyavahArAdravyaguNotpAdako bhaNitaH // 15 // tAtparyavRttiH-jaha rAyA vavahArA dosaguNuppAdagotti Alavido yathA rAjA loke vyavahAreNa sadoSinirdoSijanAnAM doSaguNotpAdako bhaNitaH taha jIvo vavahArA davvaguNuppAdago bhaNido tathA jIvopi vyavahAreNa pudgaladravyasya puNyapApaguNayorutpAdako bhaNitaH / iti vyavahAramukhyatvena sUtracatuSTayaM gataM / evaM dvikriyAvAdinirAkaraNopasaMhAravyAkhyAnamukhyatvenaikAdazagAthA gtaaH| nanu nizcayena dravyakarma na karotyAtmA vahudhA vyAkhyAtaM tenaiva dvikriyAvAdinirAkaraNaM siddhaM punarapi kimarthaM piSTapeSaNamiti / naivaM hetuhetumadbhAvavyAkhyAnajJApanArthamiti nAsti doSaH / tathAhi-yata eva hetonizcayena dravyakarma na karoti tataeva hetoiikrayAvAdinirAkaraNaM siddhyatIti hetumadbhAvavyAkhyAnaM jJAtavyaM / iti puNyapApAdisaptapadArthapIThikArUpe mahAdhikAramadhye pUrvoktaprakAreNa jadi so puggaladavvaM kareja ityAdigAthAdvayena saMkSepavyAkhyAnaM / tataH paraM dvAdazagAthAbhistasyaiva vizeSavyAkhyAnaM tatopyekAdazagAthAbhistasyaivopasaMhArarUpeNa punarapi vizeSavivaraNamiti samudAyena paMcaviMzatigAthAbhiH dvikriyAvAdiniSedhakanAmA tRtIyottarAdhikAraH smaaptH| . athAnaMtaraM sAmaNNapaccayA ityAdigAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNa saptagAthAparyaMtaM mUlapratyayacatuSTayasya karmakartRtvamukhyatvena vyAkhyAnaM karoti / tatra saptakamadhye jainamate zuddhanizcayena zuddhopAdAnarUpeNa jIvaH karma na karoti pratyayA eva kurvatIti kathanarUpeNa gAthAcatuSTayaM / athavA zuddhanizcayavivakSAM ye necchaMtyekAMtena jIvo na karotIti vadaMti sAMkhyamatAnusAriNaH tAnprati dUSaNaM dadAti / kathamiti cet / yadi te pratyayA eva karma kurvati tarhi jIvo na hi vedakasteSAM karmaNAmityekaM dUSaNaM / athavA teSAM mate jIva ekAMtena karma na karotIti dvitIyaM dUSaNaM / tadanaMtaraM zuddhanizcayena zuddhopAdAnarUpeNa na ca jIvapratyayayorekatvaM jainamatAbhiprAyeNeti gAthAtrayaM / athavA pUrvoktaprakAreNa ye nayavibhAga necchaMti tAnprati punarapi dUSaNaM / kathamiti cet / jIvapratyayayorekAMtenaikatve sati jIvAbhAva ityekaM dUSaNaM / ekAMtena bhinnatve sati saMsArAbhAva iti dvitIyaM dUSaNamiti caturthAMtarAdhikAre samudAyapAtanikA / tadyathA-nizcayena mithyAtvAdi paudgalikapratyayA eva karma kurvatIti pratipAdayati / AtmakhyAti:-yathA lokasya vyApyavyApakabhAvena svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu vyApyavyApakabhAvAbhAvepi tadutpAdako rAjetyupacAraH / tathA pudgaladravyasya vyApyavyApakabhAvena svabhAvata evotpadyamAneSu guNadoSeSu vyApyavyApakabhAvAbhAvepi tadutpAdako jIva ityupacAraH / jIvaH karoti yadi pudgalakarma naiva kastarhi tatkuruta ityabhizaMkayaiva / etarhi tIvrarayamohanivarhaNAya saMkIrtyate zRNuta pudgalakarmakartR // 63 // sAmaNNapaJcayA khalu cauro bhaNNaMti bNdhkttaaro| micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya boddhavvA // 116 // tesiM puNovi ya imo bhaNido bhedo duterasaviyappo / micchAdiThThIAdI jAva sajogissa caramaMtaM // 117 // ede acedaNA khalu puggalakammudayasaMbhavA jamA / te jadi karaMti kammaM Navi tesiM vedago AdA // 118 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / guNasaNidA du ede kammaM kuvvaMti pazcayA jahmA / tajhA jIva kattA guNA ya kuvvaMti kammANi // 119 // sAmAnyapratyayAH khalu catvAro bhaNyaMte baMdhakarttAraH / mithyAtvamatriramaNaM kaSAyayogau ca boddhavyAH // 116 // teSAM punarapi cAyaM bhaNito bhedastu trayodazavikalpaH / mithyAdRSTyAdiryAvatsa yoginaHzvaramAMtaH // 117 // ete acetanAH khalu pudgalakarmodaya saMbhavA yasmAt / yadi kurveti karma nApi teSAM vedaka AtmA // 118 // guNasaMjJitAstu te karma kurveti pratyayA yasmAt / tasmAjjIvo karttA guNAzca kurvati karmANi // 119 // 1 tAtparyavRttiH -- sAmaNNapaccayA khalu cauro bhAMti baMdhakattAro nizcayanayenAbhedavivakSAryA pudgala eka eva kartA bhedavivakSAyAM tu sAmAnyapratyayA mUlapratyayA khalu sphuTaM catvAro baMdhasya kartAro bhaNyaMte sarvajJaiH : uttarapratyayAzca punarbahavo bhavaMti / sAmAnyaM korthaH / vivakSAyA abhAva: sAmAnyamiti sAmAnyazabdasyArthaH sarvatra sAmAnyavyAkhyAnakAle jJAtavya iti / micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya boddhavvA te ca mithyAtvAviratikaSAyayogA voddhavyAH / atha - tesiM puNo vi ya imo bhaNido bhedo du terasa - viyagppo teSAM pratyayAnAM guNasthAnabhedena punarimo bhaNito bhedastriyodazavikalpaH kena prakAreNa micchAdiThThI AdI jAvasajogissa caramaMtaM mithyAdRSTiguNasthAnAdisayogibhaTTArakasya caramasamayaM yAvaditi / atha ede adaNA khalu puggalakammudayasaMbhavA jahmA ete mithyAtvAdibhAvapratyayAH zuddhanizcayenAcetanAH khalu sphuttN| kasmAt pudgalakarmodayasaMbhavA yasmAditi / yathA strIpuruSAbhyAM samutpannaH putro vivakSAvazena deva - dattAyAH putroyaM kecana vadaMti / devadattasya putroyamiti kecana vadaMti doSo nAsti / tathA jIvapudgalasaMyogenotpannAH mithyAtvarAgAdibhAvapratyayA azuddhanizcayenAzuddhopAdAnarUpeNa cetanA jIvasaMbaddhAH zuddhanizcayena zuddhopAdAnarUpeNAcetanAH paudgalikAH paramArthataH / punarekAMtena na jIvarUpAH na ca pudgalarUpAH zuddhAharidrayoH saMyogapariNAmavat / vastutastu sUkSmazuddhanizcayanayena na saMtyevAjJAnodbhavAH kalpitA iti / etAvatA kimuktaM bhavati / ye kecana vadaMtyekAMtena rAgAdayo jIvasaMbaMdhinaH pudgalasaMbaMdhino vA tadubhayamapi vacanaM mithyA / kasmAditi cet pUrvoktastrIpuruSadRSTAMtena saMyogodbhavatvAt / atha mataM sUkSmazuddhanizcayanayena kasyeti prayacchAmo vayaM sUkSmazuddhanizcayena teSAmastitvameva nAsti pUrvamevabhaNitaM tiSThati kathamuttaraM prayacchAmaH iti / 1 di kati kammaM te pratyayA yadi cet kurvati karma tadA kuryureva jIvasya kimAyAtaM zuddhanizcayena sammatameva 'savve suddhA hu suddhaNayA' iti vacanAt / athamataM / jIvo mithyAtvodayena mithyAdRSTirbhUtvA mithyAtvarAgAdibhAvakarma bhuMkte yatastataH kartApi bhavatIti / naivaM / Navi tesiM vedago AdA yataH zuddhanizcayena vedakopi na hi teSAM karmaNAM / yadA vedako na bhavati tadA karttApi kathaM bhaviSyati na kathamapi iti zuddhanizcayena sammatameva / athavA ye punarekAMtenAkartteti vadaMti tAnprati dUSaNaM kathamiti cet ? yadaikAMtenAkartA bhavati tadA yathA zuddhanizcayenAkartA tathA vyavahAreNapyakartA prApnoti / tatazca sarvathaivAkartRtve sati saMsArAbhAva ityekaM dUSaNaM / teSAM mate vedakopi na bhavatIti dvitIyaM ca dUSaNaM / atha ca vedakamAtmAnaM manyaMte sAMkhyAsteSAM svamatavyAghAtadUSaNaM prApnotIti / atha - guNasagidA du ede kammaM kuvvaMti paJcavA jahmA tataH sthitaM guNasthAnasaMjJitAH pratyayAH ete karma kurvatIti yasmAdevaM pUrvasUtreNa bhaNitaM / mA jIbo kA guNA ya kuvvati kammANi tasmAt zuddhanizcayena teSAM karmaNAM jIvaH kartA na Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. samAtanajainagraMthamAlAyAM bhavati / guNasthAnasaMzitAH pratyayA eva karma kurvatIti sammatameva / evaM zuddhanizcayena pratyayA eva karma kurvetIti vyAkhyAnarUpeNa gAthAcatuSTayaM gataM / atha na ca jIvapratyayayArekatvamekAMteneti kathayati / AtmakhyAtiH - pudgalakarmaNaH kila pudgaladravyamevaikaM kartR tadvizeSAH mithyAtvAviratikaSAyayogA baMdhasya sAmAnyahetutayA catvAraH karttAraH taeva vikalpyamAnA mithyAdRSTyA disayogakevalyaMtAstrayodaza krttaarH| athaite pudgalakarmavipAkavikalpatvAdatyaMtamacetanAH saMtastrayodazakartAraH kevalA eva yadi vyApyavyApakabhAvena kiMcanApi pudgalakarma kuryustadA kuryureva kiM jIvasyAtrApatitaM / athAyaM tarkaH / pudgalamaya mithyAtvAdIn vedayamAno jIvaH svayameva midhyAdRSTirbhUtvA pudgalakarma karoti sa kilAviveko yato na khalvAtmA bhAvyabhAvakabhAvAbhAvAt / pudgaladravyamayamithyAtvAdivedakopi kathaM punaH pudgalakarmaNaH kartA nAma / athaitadAyAtaM yataH pudgaladravyamayAnAM caturNI sAmanyapratyayAnAM vikalpAstrayodaza vizeSapratyayA guNazabdavAcyAH kevalA eva kurveti karmANi / tataH pudgalakarmaNAmakartA jIvo guNA eva tatkartAraste tu pudgaladravyameva / tataH sthitaM pudgalakarmaNaH pudgaladravyamevaikaM kartR / na ca jIvapratyayayorekatvaM / jaha jIvasta aNaNNuvaogo kodho vi taha jadi aNaNNo / jIvassAjIvarasa ya evamaNaNNattamAvaNNaM // 120 // evamiha jo du jIvo so ceva du Niyamado tahAjIvo / ayameyatte doso paJcayaNokammakammANaM // 121 // aha puNa aNNo koho aNNuvaogappago havadi cedA / jaha koho taha paccaya kammaM Nokammamavi aNNaM // 122 // yathA jIvasyAnanya upayogaH krodhopi tathA yadyananyaH / jIvasya jIvasya caivamananyatvamApannaM // 120 // evamiha yastu jIvaH sa caiva tu niyamatastathAjIvaH / ayamekatve doSaH pratyayanokarmakarmaNAM // 121 // atha punaH anyaH krodho'nyaH upayogAtmako bhavati cetayitA / yathA krodhastathA pratyayAH karma nokamapyanyat // 122 // tAtparyavRttiH - jaha jIvassa aNaNNuvaogo yathA jIvasyAnanyastanmayo jJAnadarzanopayogaH / kasmAt ananyavedyatvAt azakyavivecanatvAccAgneruSNatvavat koho vi taha jadi aNaNNo tathA krodhopi yadyananyo bhavatyekAMtena tadA kiM dUSaNaM jIvassAjIvassa ya evamaNaNNattamAvaNNaM evamabhede sati sahajazuddhAkhaMDaikajJAnadarzanopayogamayajIvasyAjIvasya caikatvamApannamiti / atha-1 - evamiha jo du jIvo so ceva dumido tahAjIva evaM pUrvoktasUtravyAkhyAnakrameNa ya eva jIvaH sa eva tathaivAjIvaH bhavati niymaannishcyaat| tathA sati jIvAbhAvAd dUSaNaM prApnoti / ayameyatte doso paccayaNo kammakammANaM ayameva ca doSo jiivaabhaavruupH| kasmin sati / ekAMtena niraMjana nijAnaMdai kalakSaNajIvena sahaikatve sati / keSAM / mithyAtvAdipratyayanokarmakarmaNAmiti / atha-prAkRtalakSaNabalena pratyayazabdasya hasvatvamiti / aha puNa aNNo are garauni havadi cedA atha punarabhiprAyo bhavatAM pUrvoktajIvAbhAvadUSaNa bhayAt anyobhinnaH krodho jIvAdanyazca vizuddhajJAnadarzanamaya AtmA krodhAtsakAzAt / jaha koho taha paccaya kammaM Nokamma ma aNaM yathA jaDaH krodho nirmala caitanyasvabhAvajIvAdbhinnastathA pratyayakarma nokarmANyapi bhinnAni zuddha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaprabhRtaM / nizcayena sammataeva / kiMca zuddhanizvayena jIvasyAkartRtvamabhoktRtvaM ca krorghAdibhyazca bhinnatvaM ca bhavatIti vyAkhyAne kRte sati dvitIyapakSe vyavahAreNa kartRtvaM bhoktRtvaM ca krodhAdibhyazcAbhinnatvaM ca labhyate eva / kasmAt / nizcayavyavahArayoH parasparasApekSatvAt / kathamiti cet / yathA dakSiNena cakSuSA pazyatyayaM devadattaH ityukte vAmena na pazyatItyanuktasiddhamiti / ye punarevaM parasparasApekSanayavibhAgaM na manyate sAMkhyasadAziva matAnusAriNasteSAM mate yathA zuddhanizcayanayena kartA na bhavati krodhAdibhyazca bhinno bhavati tathA vyavahAreNApi / tatazca krodhAdipariNamanAbhAve sati siddhAnAmitra karmabaMdhAbhAvaH / karmabaMdhAbhAve saMsArAbhAvaH saMsArAbhAve sarvadA muktatvaM prApnoti sa ca pratyakSavirodhaH saMsArasya pratyakSeNa dRzyamAnatvAditi / evaM pratyayajIvayorekAMtenaikatvanirAkaraNarUpeNa gAthAtrayaM gataM / atrAha ziSyaH / zuddhanizcayenAkartA vyavahAreNa karteti bahu vyAkhyAtaM tatraivaM sati yathA dravyakarmaNAM vyavahAreNa kartRtvaM tathA rAgAdibhAvakarmaNAM ca dvayordravyabhAvakarmaNorekatvaM prApnotIti / naivaM / rAgAdibhAvakarmaNAM yosau vyavahArastasyAzuddhanizcayasaMjJA bhavati dravyakarmaNAM bhAvakarmabhiH saha tAratamyajJApanArthaM / kathaM tAratamyamiti cet / dravyakarmANyacetanAni bhAvakarmANi ca cetanAni tathApi zuddha nizcayApekSayA acetanAnyeva / yataH kAraNAdazuddha nizcayopi zuddha nizcayApekSayA vyava hAraeva / ayamatra bhAvArthaH / dravyakarmaNAM kartRtvaM bhoktRtvaM cAnupacaritAsadbhUtavyavahAreNa rAgAdibhAvakarmaNAM cAzuddhanizcayena / sacAzuddha nizcayApekSayA vyavahAraeveti / evaM puNyapApAdisaptapadArthAnAM (?) pIThikA rUpe mahAdhikAre saptagAthAbhi: caturthautarAdhikAraH samAptaH / ataH paraM jIveNa sayaM baddhaM ityAdi gAthAmAdiM kRtvA gAthASTakaparyaMtaM sAMkhyamatAnusAri ziSya saMbodhanArthaM jIvapudgalayorekAMtena pariNAmitvaM niSedhayan san kathaMcit pariNAmitvaM sthApayati / tatra gAthASTakamadhye pudgalapariNAmitvavyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM / tadanaMtaraM jIva pariNAmitvamukhyatvena gAthApaMcakamiti paMcamasthale samudAyapAtanikA / atha sAMkhyamatAnuyAyiziSyaM prati pudgalasya kathaMcitpariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati / AtmakhyAtiH- yadi yathA jIvasya tanmayatvAjjIvAdanya upayogastathA jaDaH krodhopyananyaeveti pratipattistadA cidrUpajaDayorananyatvAjjIvasyopayogamayatvavajjaDa krodhamayatvApattiH / tathA sati tu ya eva jIvaH savAjIva iti dravyAMtaraluptiH / evaM pratyayanokarmakarmaNAmapi jIvAdananyatvapratipattAvayameva doSaH / athaitaddoSabhayAdanyaevopayogAtmA jIvonya eva jaDasvabhAvaH krodhaH ityabhyupagamaH / tarhi yathopayogAtmano jIvAdanyojaDasvabhAvaH krodhaH tathA pratyayanokarmakarmANyapyanyAnyeva jaDasvabhAvatvAvizeSAnnAsti jIvapratyayayorekatvaM / atha pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati sAMkhyamatAnuyAyiziSyaM prati / jIveNa sayaM baddhaM Na sayaM pariNamadi kammabhAveNa / jadi puggaladavvamiNaM appariNAmI tadA hodi // 123 // kammayavaggaNAdi ya apariNamatIhi kammabhAveNa / saMsArassa abhAvo pasajja de saMkhasamao vA // 124 // jIvo pariNAmayade puggaladavvANi kammabhAveNa / taM sayamapariNamaMtaM kaha tu pariNAmayadi NANI // 125 // ayameva hi pariNamadi kammabhAveNa puggalaM davvaM / jIve pariNAmayade kammaM kammatta midi micchA // 126 // NiyamA kammapariNadaM kammaM ci ya hodi puggalaM davvaM / 1 cedA ityapi pAThaH | 2 AtmakhyAtau tu 124 - 125 tamaM gAthAdvayamadhikaM vartate / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtamajainagraMthamAlAyAMtaha taM NANAvaraNAi pariNadaM muNasu ta ceva // 127 // jIve na svayaM baddhaM na svayaM pariNamate karmabhAvena / yadi pudgaladravyamidamapariNAmi tadA bhavati // 123 // kArmaNavargaNAsu cApariNamamANAsu karmabhAvena / saMsArasyAbhAvaH prasajati sAMkhyasamayo vA // 124 // jIpaH pariNAmayati pudgaladravyANi karmabhAvena / tAni svayamapariNamamAnAni kathaM nu pariNAmayati cetayitA // 125 // atha svayameva hi pariNamate karmabhAvena pudgaladravyaM / / jIvaH pariNAmayati karma karmatvamiti mithyA // 12 // niyamAtkarmapariNataM karma caitra bhavati pudgaladravyaM / tathA tadjJAnAvaraNAdipariNataM jAnIta taccaivaM // 127 // tAtparyavRttiH-jIveNa sayaM baddhaM jIve adhikaraNabhUte na svayaM svabhAvena pudgaladravyakarmabaddhaM nAsti / kasmAt sarvadA jIvasya zuddhatvAt Na sayaM pariNamadi kammabhAveNa na ca svayaM svayameva karmabhAvena dravyakarmaparyAyeNa pariNamati / kasmAt sarvathA nityatvAt / jadi puggaladavvamiNaM evamitthaMbhUtamidaM pudgaladravyaM yadi cedbhavatAM sAMkhyamatAnusAriNAM appariNAmI tadA hodi tataH kAraNAttatpudgaladravyamapariNAmyeva bhvti| tatazcApariNAmitve sati kiM dUSaNaM bhavati / atha-kArmaNavargaNAbhirapariNamatIbhiH karmabhAvena dravyakarmaparyAyeNa tadA saMsArasyAbhAvaH prasajati prAmoti he ziSya sAMkhyasamayavaditi / atha mataM / jIvopariNAmayade puggaladavvANi kammabhAveNa jIvaH kartA karmavargaNAyogyapudgaladravyANi jJAnAvaraNAdikarmabhAvena dravyakarmaparyAyeNa haThAtpariNAmayati tataH kAraNAtsaMsArAbhAvadUSaNaM na bhavatIti cet te saya. mapariNamaMtaM kahaM tu pariNAmayadi NANI jJAnIjIvaHsvayamapariNamamAnaH santatpudgaladravyaM kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA pariNamayet / na tAvadapariNamamAnaM pariNamayati na ca svatosatI zaktiH kartumanyena pAryeta / tathA japApuSpAdikaM kartRsphaTike janayatyupAdhi tathA kASThastaMbhAdau kiM na janayatIti / athaikAMtena pariNamamAnaM pariNamayati / tadapi na ghaTate / nahi vastuzaktayaH paramapekSate tarhi jIvanimittakartAramaMtareNApi svayameva karmarUpeNa prinnmtu| tathA ca sati kiM dUSaNaM / ghaTapaTastaMbhAdipudgalAnAM jJAnAvaraNAdikarmapariNatiH syAt / sa ca pratyakSavirodhaH / tataH sthitA pudgalAnAM svabhAvabhUtA kathaMcitpariNAmitvazaktiH tasyAM pariNAmazaktau sthitAyAM sa pudgalaH kartA / yaM svasya saMbaMdhitaM jJAnAvaraNAdidravyakarmapariNAmaM paryAyaM karoti tasya saevopAdAnakAraNaM kalazasya mRtpiDamiva / na ca jIvaH sa tu nimittakAraNameva heyatattvamidaM / tasmAtpudgalAvyatiriktazuddhaparamAtmabhAvanApariNatA'bhedaratnatrayalakSaNena bhedajJAnena gamyazcidAnaMdaikasvabhAvo nijazuddhAtmaiva zuddhanizcayenopAdeyaM bhedaratnatrayasvarUpaM tu upAdeyo bhedaratnatrayasAdhakatvAdvyavahAreNopAdeyamiti / evaM gAthAtrayazabdArthavyAkhyAnena zabdArtho jJAtavyaH / vyavahAranizcayarUpeNa nayArtho jJAtavyaH / sAMkhyaMprati matArtho jJAtavyaH / AgamArthastu prasiddhaH / heyopAdAnavyAkhyAnarUpeNa bhAvArthopi jJAtavyaH / iti zabdanayamatAgamabhAvArthAH vyAkhyAnakAle yathAsaMbhavaM sarvatra jJAtavyAH / evaM pudgalapariNAmasthApanAmukhyatvena gAthAtrayaM gataM / sAMkhyamatAnusAriziSyaM prati jIvasya kathaMcitpariNAmasvabhAvatvaM sAdhayati___AtmakhyAtiH-yadi pudgaladravyaM jIve svayamabaddhaM satkarmabhAvena svayameva na pariNameta tadA tadapariNAmyeva syAt / tathA sati saMsArAbhAvaH / atha jIvaH pudgaladravyaM karmabhAvena pariNamayati tato na saMsArAbhAvaH iti tarkaH ? kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA jIvaH pudgaladravyaM karmabhAvena pariNAmayet / na Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 kaahtt| . . samayAbhUtaM / tAvatasvayamapariNammamAnaM pareNa pariNamayituM pAryeta / nahi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryeta / svayaM pariNamamAnaM tu na paraM pariNamayitAramapekSeta / na hi vastuzaktayaH paramapekSate / tataH pudgaladravyaM pariNAmasvabhAvaM svayamevAstu / tathA sati kalazapariNatA mRttikA svayaM kalaza iva jaDasvabhAvajJAnAvaraNAdikarmapariNataM tadeva svayaM jJAnAvaraNAdikarma syAt / iti siddhaM pudgaladravyasya pariNAmasvabhAvatvaM / sthitetyavighnA khalu pudgalasya svabhAvabhUtA pariNAmazaktiH / tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM yamAtmanastasya sa eva kartA // 64 // nIvasya pariNAmitvaM sAdhayati / Na sayaM vaddho kamme Na sayaM pariNamadi kohamAdIhiM / jadi esa tujjha jIvo appariNAmI tadA hodi // 128 // apariNamaMte hi sayaM jIve kohAdiehi bhAvehiM / saMsArassa abhAvo pasajade saMkhasamayao vA // 129 // puggalakammaM koho jIvaM pariNAmaedi kohattaM / taM sayamapariNamaMtaM kaha pariNAmaedi kohattaM // 130 // aha sayamappA pariNamadi kohabhAveNa esa de buddhI / koho pariNAmayade jIvassa kohamidi micchA // 131 // kohuvajutto koho mANuvajutto ya maannmevaadaa| mAuvajutto mAyA lohuvajutto havadi loho // 132 // na svayaM vaddhaH kaNi na svayaM pariNamate krodhAdibhiH / yadyeSaH tava jIvo'pariNAmI tadA bhavati // 128 / / apariNamamAne svayaM jIve krodhAdibhiH bhAvaiH / saMsArasyAbhAvaH prasajati sAMkhya samayo vA / / 129 // pudgalakarmakrodho jIvaM pariNAmayati krodhatvaM / taM svayamapariNamamAnaM kathaM tu pariNAmayati krodhaH // 130 / / atha svayamAtmA pariNamate krodhabhAvena eSA te buddhiH / krodhaH pariNAmayati jIvaM krodhatvAmivi mithyA // 131 / / krodhopayuktaH krodho mAnopayuktazca mAna evaatmaa| mAyopayukto mAyA lobhopayukto bhavati lobhaH // 132 / / tAtparyavRttiH-Na sayaM vado kammo svayaM svabhAvena karmaNyadhikaraNabhUte ekAMtena baddho nAsti sadA muktatvAt / Na sayaM pariNAmadikohamAdIhiM na ca svayaM svayameva dravyakarmodayanirapekSo bhAvakrodhAdibhiH pariNamati / ksmaadekaaNtenaaprinnaamitvaat| jadi esa tujjha jIvo appariNAmI tadA hodi yadi cedeSa jIvaH pratyakSIbhUtaH tava matAbhiprAyeNetthaMbhUtaH syAttataH kAraNAdapariNAmyeva bhavati / apariNAmitve sati kiM dUSaNaM ! atha-apariNamamAne sati tasmin jIve svayaM svayameva bhAvakrodhAdipariNAmaiH tadA saMsArasyAbhAvaH prApnoti he ziSya sAMkhyasamayavat / atha mataM puggalakamma koho jIvaM pariNAma Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMedi kohattaM pudgalakarmarUpo dravyakrodhaudayAgataH kartA jIvaM karmatApannaM haThAtpariNAmayati bhAvakrodhatveneti cet taM sayamapariNamaMtaM kaha pariNAmaedi kohattaM atha kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA pariNAmayet ? na tAvatsvayamapariNamamAnaM pariNAmayet / kasmAt / nahi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate / nahi japApuSpAdayaH kartAro yathA sphaTikAdiSu janayaMtyupAdhi tathA kASThastaMbhAdiSvapi / athaikAMtena pariNamamAnaM vA tarhi udayAgatadravyakrodhanimittamaMtareNApi bhAvakrodhAdibhiH pariNamaMtu / kasmAditi cet / nahi vastuzaktayaH paramapekSate / tathA ca sati muktAtmanAmapi karmodayanimittAbhAvepi bhAvakrodhAdayaH prApnuvaMti / na ca tadiSTamAgamavirodhAt / atha mataM / aha sayamapyA pariNamadi kohabhAveNa esa de buddhI atha pUrvadUSaNabhayAtsvayamevAtmA dravyakarmodayanirapekSo bhAvakrodharUpeNa pariNatyeSA tava vuddhiH he ziSya ! koho pariNAmayade jIvaM kohattamidi micchA tarhi dravyakrodhaH kartA jIvasya bhAvakrodhatvaM pariNAmayati karoti yaduktaM pUrvagAthAyAM tadvacanaM mithyA prApnoti / tataH sthitaM-ghaTAkArapariNatA mRtpiDapudgalAH ghaTa iva agnipariNatAyaHpiMDo'gnivat tathAtmApi krodhopayogapariNataH krodho bhavati mAnopayogapariNato mAno bhavati mAyopayogapariNato mAyA bhavaMti lobhopayogapariNato lobho bhavatIti sthitA siddhA jIvasya svabhAvabhUvApariNAmazaktiH / tasyAM pariNAmazaktau sthitAyAM sa jIvaH kartA yaM pariNAmamAtmanaH karoti tasya sa evopAdAnakartA dravyakarmodayastu nimittamAtrameva / tathaiva ca sa eva jIvo nirvikAraciccamatkArazuddhabhAvena pariNata: san siddhAtmApi bhavati / kiM ca vizeSaH-'jAva Na vedivisesaMtaraM ityAdyajJAnijJAnijIvayoH saMkSepavyAkhyAnarUpeNa gAthASTuM yaduktaM pUrva puNyapApAdisaptapadArthajIvapudgalasaMyogapariNAmanivRttAste ca jIvapudgalayoH kathaMcitpariNAmitve sati ghaTate / tasyaiva kathaMcitpariNAmitvasya vizeSavyAkhyAnamidaM / athavA 'sAmANNapacayAkhalu cauro' ityAdi gAthAsaptake yaduktaM pUrva sAmAnyapratyayA evaMmzuddhanizcayena karma kurvatIti na jIya iti jainamataM / ekAMtenAkartRtve sati sAMkhyAnAM saMsArAbhAvadUSaNaM tasyaiva saMsArAbhAvadUSaNasya vizeSadUSaNamidaM / kathamiti cet / tatraikAMtena kartRtvAbhAve sati saMsArAbhAvadUSaNaM atra punarekAMtena pariNAmitvAbhAve sati saMsArAbhAvadUSaNaM / yataH kAraNAdbhAvakarmapariNAmitvameva kartRtvaM bhoktRtvaM ca bhaNyate / iti jIvapariNAmitve vyAkhyAnamukhyatvena gAthApaMcakaM gataM / evaM puNyapApAdi saptapadArthAnAM pIThikArUpe mahAdhi kAre jIvapudgalapariNAmitvavyAkhyAnamukhyatvenASTagAthAbhiH paMcamAMtarAdhikAraH samAptaH / AtmakhyAtiH-yadi karmaNi svayamavaddhaH san jIvaH krodhAdibhAvena svayameva na pariNamate tadA sa kilApariNAmyeva syAt / tathA sati saMsArAbhAvaH / atha pudgalakarmakrodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayati tato na saMsArAbhAva iti tarkaH / kiM svayamapariNamamAnaM pariNamamAnaM vA pudgalakarma krodhAdi jIvaM krodhAdibhAvena pariNAmayet / na tAvatsvayamapariNamamAnaH pareNa pariNamayituM pAryeta nahi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate / svayaM pariNamamAnastu na paraM pariNamayitAramapekSeta / nahi vastuzaktayaH prmpeksste| tato jIvaH pariNAmasvabhAvaH svayamevAstu tathA sati garuDadhyAnapariNataH sAdhakaH svayaM garuDa ivAjJAnasvabhAvakrodhAdipariNatopayogaH sa eva svayaM krodhAdiH syAditi siddhaM jIvasya pariNAmasvabhAvatvaM / sthiteti jIvasya niraMtarAyA svabhAvabhUtA prinnaamshktiH| tasyAM sthitAyAM sa karoti bhAvaM yaM svasya tasyaiva bhavetsa kartA // 65 // tathA hi atha -- jAva Na vedi visesaM taraM tu AdA savANa doNhaMpi / aNNANI tAvadu ityAdi gAthAdvaye tAvadajJAnI jIvasvarUpaM pUrva bhaNitaM sa cAjJAnI jIvo yadA visayakasAyayugADha ityAdyazubhopayogena pariNamati tadA pApAsravabaMdhapadArthAnAM trayANAM kartA bhavati / yadA tu mithyAtvakaSAyANAM maMdodaye sati bhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdirUpeNa dAnapUjAdinidAnaM pariNamati tadA puNyapadA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / yasyApi kartA bhavatIti pUrva saMkSepeNa sUcitaM jaiyA imeNa jIveNa AdA sa vANa doNhaMpi / NAdaM hodi visesaMtaraM tu ityAdigAthAcatuSTaye jJAnIjIvasvarUpaM ca saMkSepeNa sUcitaM sa ca jJAnI jIvaH zuddhopayogabhAvapariNato'bhedaratnatrayalakSaNenAbhedajJAnena yadA pariNamati tadA nizcayacAritrAvinAbhAvivItarAgasamyagdRSTibhUtvA saMvaranirjarAmokSapadArthAnAM trayANAM kartA bhavatItyapi saMkSepeNa nirUpitaM pUrva nizcayasamyaktvasyAbhAve yadA tu sarAgasamyaktvena pariNamati tadA zuddhAtmAnamupAdeyaM kRtvA paraMparayA nirvANakAraNasya tIrthakaraprakRtyAdi puNyapadArthasyApi kartA bhavatItyapi pUrva nirUpitaM tatsarvaM jIvapudgalayoH kathaMcitpariNAmitve sati bhavatIti tatkathaMcitpariNAmitvamapi puNyapApAdisaptapadArthAnAM saMkSepasUcanArthaM pUrvameva saMkSepeNa nirUpitaM / punazca jIvapudgalapariNAmitvavyAkhyAnakAle vizeSeNa kathitaM / tatraivaM kathaMcitpariNAmitve siddhe sati ajJAnijJAnijIvayoH guNinoH puNyapApAdisaptapadArthAnAM saMkSepasUcanArtha saMkSepavyAkhyAnaM kRtaM / idAnIM punarajJAnamayaguNajJAnamayaguNayoH mukhyatvena vyAkhyAnaM kriyate / naca jIvAjIvaguNamukhyatveneti / kimarthamiti cet ! ta teSAmeva puNyapApA dasaptapadArthAnAM saMkSepasUcanArthamiti / tatra jo saMgaM tu muitA ityAdigAthAmAdi kRtvA pAThakrameNa gAthAnavakaparyaMta vyAkhyAnaM karoti / tatrAdau gAthAtrayaM jJAnabhAvamukhyatvena tadanaMtaraM gAthASaTuM jJAnijIvasya jJAnamayo bhAvo bhavatyajJAnijIvasyAjJAnamayo bhAvo bhavatIti mukhyatvena kathyata iti SaSThAMtarAdhikAre samudAyapAtanikA / tadyathA-kathaMcitpariNAmitve siddhe sati jJAnI jIvo jJAnamayasya bhAvasya kartA bhavatItyabhiprAyaM manasi saMpradhAu~daM sUtratrayaM pratipAdayati / jo saMgaM tu muittA jANadi uvaogamapyagaM suddhaM / taM NisaMgaM sAhuM paramaviyANayA viti // 133 // yaH saMgaM tu muktvA jAnAti upayogamayakaM zuddhaM / taM nissaMgaM sAdhuM paramArthavijJAyakA vidaMti // 133 // tAtparyavRttiH-jo saMgaM tu muittA jANadi uvaoga mappayaM suddhaM yaH paramasAdhurbAhyAbhyaMtaraparigrahaM muktvA vItarAgacAritrAvinAbhUtabhedajJAnena jAnAtyanubhavati / kaM karmatApannaM AtmAnaM / kathaM bhUtaM vizuddhajJAnadarzanopayogasvabhAvatvAdupayogastamupayogaM jJAnadarzanopayogalakSaNaM / punarapi kathaM bhUtaM / zuddhaM bhAvakarma dravyakarma nokarmarahitaM / taM NissaMga sAhuM paramahaviyANayA biMti taM sAdhuM nissaMga saMgarahitaM . vidaMti jAnaMti bruvaMti kathayati vA / ke te paramArthavijJAyakA gaNadharadevAdaya iti / jo mohaM tu muittA NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM / taM jidamohaM sAhuM paramahaviyANayA viti // 134 // yaH mohaM tu muktvA jJAnasvabhAvAdhikaM manute AtmAnaM / taM jitamohaM sAdhuM paramArthavijJAyakA vidaMti // 134 // tAtparyavRttiH- jo mohaM tu muittA NANasahAvAdhiyaM muNadi AdaM yaH paramasAdhuH kartA samastacetanAcetanazubhAzubhaparadravyeSu mohaM muktvAtmazubhAzubhamanovacanakAyavyApArarUpayogatrayaparihArapariNatAbhadaratnatrayalakSaNena bhedajJAnena manute jAnAti kaM karmatApannaM AtmAnaM, kiM viziSThaM ? nirvikArasvasaMvedanajJA- . nenAdhikaM pariNataM paripUrNa / taM jidamoha sAhaM paramaviyANayA viti taM sAdhuM karmatApannaM jitamohaM nirmohaM vidaMti jAnaMti / ke te ? paramArthavijJAyakAstIrthakaraparamadevAdaya iti / evaM mohapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyabuddhyadayazubhAzubhapariNAmazrotracakSurghANajihvAsparzanasaMjJAni viMzati sUtrANi vyAkhyeyAni / tenaiva prakAreNa nirmalaparamacijjyotiH pariNatevilakSaNAsaMkhyeyalokamAtravibhAvapariNAmA jJAtavyAH / atha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMjo dhammaM tu muittA jANadi uvaogamayyagaM suddhaM / taM dhammasaMgamukaM paramaviyANayA viti // 135 // / . yaH dharma tu muktvA jAnAti upayogamayakaM zudaM / taM dharmasaMgamuktaM paramArthavijJAyakA vidaMti // 135 // tAtparyavRttiH-jo dhammaM tu muittA jANadi uvaogamappagaM suddhaM yaH paramayogIMdraH svasaMvedanajJAne sthitvA zubhopayogapariNAmarUpaM dharma puNyasaMgaM tyaktvA nijazuddhAtmapariNatAbhedaratnatrayalakSaNenAbhedajJAnena jAnatyanubhavati / kaM karmatApannaM AtmAnaM / kathaMbhUtaM vizuddhajJAnadarzanopayogapariNataM / punarapi kathaMbhUtaM / zuddhaM zubhAzubhasaMkalpavikalparahitaM / taM dhammasaMga mukaMpagmaviyANayA viti / taM paramatapodhanaM nirvikArasvakIyazuddhAtmopalaMbharUpanizcayadharmavilakSaNabhogAMkAMkSAsvarUpanidAnabaMdhAdipuNyaparigraharUpavyavahAra dharmarahitaM vidaMti jAnaMti / ke te? paramArthavijJAyakAH pratyakSajJAnina iti / kiM ca kathaMcitpariNAmitve sati jIvaH zuddhopayogena pariNamati pazcAnmokSaM sAdhayati pariNAmitvAbhAve vaddho vaddha eva zuddhopayogarUpaM pariNAmAMtarasvarUpaM na ghaTate tatazca mokSAbhAva itybhipraayH| evaM zuddhopayogarUpajJAnamayapariNAmaguNavyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / tadanaMtaraM yathA jJAnamayo'jJAnamayabhAvadvayasya kartA bhavati tathA kathayati / jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa / NANissa du NANamao aNNANamao aNANissa // 136 // yaM karoti bhAvamAtmA kartA sa bhavati tasya karmaNaH / jJAninaH sa jJAnamayo'jJAnimayo'jJAninaH // 136 // tAtparyattiH-jaM kuNadi bhAvamAdA kattA so hodi tassa bhAvassa yaM bhAvaM pariNAma karotyAtmA sa tasyaiva bhAvasyaiva kartA bhavati NANissa duNANamao sa ca bhAvo'naMtajJAnAdicatuSTayalakSaNakAryasamayasArasyotpAdakatvena nirvikalpasamAdhipariNAmapariNatakAraNasamayasAralakSaNena bhedajJAnena sarvAraMbhapariNatatvAjAnino jIvasya zuddhAtmakhyAtipratItisaMvityupalabdhyanubhUtirUpena jJAnamaya eva bhavati aNNANamao aNANissa ajJAninastu pUrvoktabhedajJAnAbhAvAt zuddhAtmAnubhUtisvarUpAbhAve satyajJAnamaya eva bhavatItyarthaH / atha jJAnamayabhAvAtphalaM bhavati kimajJAnamayAdbhavatIti prazne pratyuttaramAha / AtpakhyAtiH-evamayamAtmA svayameva pariNAmasvabhAvopi yameva bhAvamAtmanaH karoti tasyaiva karmatAmApadyamAnasya kartRtvamApadyeta / sa tu jJAninaH samyaksvaparavivekenAtyaMtoditaviviktAtmakhyAtitvAt jJAnamaya eva syAt ajJAnena tu samyakvaparavivekAbhAvenAtyaMtapratyastamitaviviktAtmakhyAtitvAdajJAnamaya eva syAt / kiM jJAnamayabhAvAtkimajJAnamayAdbhavatItyAha / aNNANamao bhAvo aNANiNo kuNadi teNa kammANi / NANamao NANissa duNa kuNadi tamA du kmmaanni||137|| ajJAnamayo bhAvo'jJAninaH karoti tena karmANi / jJAnamayo : jJAninastu na karoti tasmAttu karmANi // 137 // tAtparyattiH-aNNANamao bhAvo aNANiNo kuNadi teNa kammANi svopalabdhibhAvanAvilakSaNatvenAjJAnamayabhAvo bhaNyate / kasmAt / yasmAttena bhAvena pariNAmena karmANi karotyajJAnI jIvaH / kammassa isapi paatthH| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAvRttaM / jANamao NANisa duNa kuNadi tamA du kammANi jJAninastu nirvikAraciccamatkArabhAvanAvazena jJAnamayo bhavati tasmAd jJAnamayabhAvAt jJAnI jIvaH karmANi na karotIti / kiM ca yathA stokopyagniH tRpAkASTharAziM mahAMtamapi kSaNamAtreNa dahati / tathA triguptisamAdhilakSaNo bhedajJAnAgniraMtarmuhUrtenApi vahubhavasaMcitaM karmarAziM dahatIti jJAtvA sarvatAtparyeNa tatraiva paramasamAdhau bhAvanA kartavyeti bhaavaarthH| atha jJAnamaya eva bhAvo bhavati jJAnino jIvasya na punarajJAnamayastathaivAjJAnamayaevaM bhavatyajJAnijIvasya na punanimayaH kimarthamiti cet / / ___ AtmakhyAtiH-ajJAnino hi samyaksvaparavivekAbhAvenAtyaMtapratyastamitavidhiktAtmakhyAtitvAdyasmAdajJAnamaya eva syAt tasmiMstu sati svaparayorekatvAdhyAsena jJAnamAtrAtsvasmAtprabhraSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM samamekIbhUya pravartitAhaMkAraH svayaM kilaiSohaM rajye ruSyAmIti rajyate ruSyati ca tasmAdajJAnamayabhAvAdajJAnI parau rAgadveSAvAtmAnaM kurvan karoti karmANi / jJAninastu samyaksvaparavivekenAtyaMtIdiMtaviviktAtmakhyAtitvAyasmAd jJAnamaya eva bhAvaH syAt tasmiMstu sati svaparayo nAtvavijJAnena jJAnamAtre svasminsuniviSTaH parAbhyAM rAgadveSAbhyAM pRthagbhUtatayA svarasataeva nivRttAhaMkAraH svayaM kila kevalaM jAnAtyeva na rajyate na ca ruSyati tasmAdvAnamayAdbhAvAt jJAnI parau rAgadveSAvAtmAnamakurvanna karoti krmaanni| jJAnamayaeva bhAvaH kuto bhavedhAnino na punaranyaH / ajJAnamayaH sarvaH kutoyamajJAnino nAnyaH // NANamayA bhAvAo NANamao ceva jAyade bhAvo / jamhA tamhA NANissa sabve bhAvA du NANamayA // 130 // aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyae bhAvo / jamhA tamhA bhAvA aNNANamayA aNANissa // 139 // jJAnamayAdbhAvAdjJAnamayazcaiva jAyate bhAvaH / yasmAttasmAjjJAninaH sarve bhAvAH khalu jJAnamayAH // 138 // ajJAnamayAdbhAvAdajJAnazcaiva jAyate bhAvaH / yasmAttasAdAvAdajJAnamayA ajJAninaH // 139 // / tAtparyavRttiH-NANamayAbhAvAo NANamao ceva jAyade bhAvo jamA jJAnamayA bhASA nizcayaratnatrayAtmakajIvapadArthA jJAnamaya eva jAyate bhAvaH svayuddhAtmAvAptilakSaNo mokSaparyAyo yasmAtkAraNAt tamA gANissa savve bhAvA du NANamayA tasmAtkAraNAtsvasaMvedanalakSaNabhedajJAnino jIvasya sarve bhAvAH pariNAmajJAnamayA jJAnena nirvRttA bhavaMti tadapi kasmAt upAdanakAraNasadRzaM kArya bhavatIti vacanAt nahi yavanAlabIje vapite rAjAnnazAliphalaM bhavatIti tathaiva ca-aNNANamayA bhAvA aNNANo ceva jAyae bhAvo ajJAnamayAdbhAvAjIvapadArthAt ajJAnamaya eva jAyate bhAvaH paryAyo yasmAtkAraNAt tamA sance bhAvA aNNANamayA aNANissa yataH evaM tasmAtkAraNAtsarve bhAvAH pariNAmA ajJAnamayA mithyAtvarAgAdirUpA bhavaMti / kasya ajJAninaH zuddhAtmopalabdhirahitasya mithyAdRSTerjIvasyeti / atha tadeva vyAkhyAnaM dRSTAMtadArTItAbhyAM samarthayati / - AtmakhyAtiH yatohyajJAnamayAdbhAvAdyaH kazcanApi bhAvo bhavati sa sarvopyajJAnamayatvamanativartamAno'jJAnamayaeva svAt tataH sarva evAjJAnamayA ajJAnino bhAvAH / yatazca jJAnamayAdbhAvAdyaH kazcanApi bhAvo bhavati sa sarvopi jJAnamayatvamanativartamAno jJAnamaya eva syAt tataH sarve eva jJAnamayA jJAnino bhAvAH / __ jJAnino jJAnanirvRttAH sarve bhAvA bhavaMti hi / sarvepyajJAnanirvRttAH bhavaMlabAninastu te // 66 // athaitadeva dRSTAMtena smrthyte| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMkaNayamayAbhAvAdo jAyaMte kuMDalAdayo bhAvA / ayamayayAbhAvAdo jaha jAyaMte tu kaDayAdI // 140 // aNNANamayA bhAvA aNANiNo bahubihA vi jAyate / NANissa du NANamayA savve bhAvA tahA hoti // 14 // kanakamayAdbhAvAjAyaMte kuMDalAdayo bhAvAH / ayomayakAdbhAvAdyathA jAyaMte tu kaTakAdayaH / / 140 // ajJAnamayAdbhAvAdajJAnino bahuvidhA api jAyate / jJAninastu jJAnamayAH sarve bhAvAstathA bhavaMti // 141 // tAtparyavRttiH-kanakamayAdbhAvAtpadArthAt "upadAnakAraNasadRzaM kAryaM bhavatIti" kRtvA kuMDalAdayo bhAvAH paryAyAH kanakamayA eva bhavaMti / ayomayAllohamayAdbhAvAtpadArthAt ayomayA eva bhAvA paryAyAH kaTakAdayo bhavaMti yathA yena prakAraNeti dRSTAMtagAthA gatA / atha dRArTItamAha / aNNANeti tathA pUrvoktalohadRSTAMtenAjJAnamayAdbhAvAjjIvapadArthAdajJAnino bhAvAH paryAyA bahuvidhA mithyAtvarAgAdirUpA ajJAnamayA jAyate / tathaiva ca pUrvoktajAMbUnadadRSTAMtena jJAnino jIvasya jJAnamayAH sarve bhAvAH paryAyA bhavaMti / kiM ca vistaraH vItarAgasvasaMvedanabhedajJAnI jIvaH yaM zuddhAtmabhAvanArUpaM pariNAmaM karoti sa pariNAmaH sarvopi jJAnamayo bhavati / tatazca yena jJAnamayapariNAmena saMsArasthitiM hitvA deveMdralokAMtikAdimaharddhikadevo bhUtvA ghaTikAdvayena matizrutAvadhirUpaM jJAnamayabhAvaM paryAyaM labhate / tatazca vimAnaparivArAdivibhUtiM jIrNatRNamiva gaNayanpaMcamahAvidehe gatvA pazyati / kiM pazyatIti cet tadidaM samavasaraNaM ta ete vItarAgasarvajJAsta ete bhedAbhedaratnatrayArAdhanApariNatA gaNadharadevAdayo ye pUrva zrUyaMte paramAgame te dRSTAH pratyakSeNeti matvA, vizeSeNa dRDhadharmamatirbhUtvA tu caturthaguNasthAnayogyAzuddhabhAvanAmaparityajanniraMtaraM dharmadhyAnena devaloke kAlaM gamayitvA, pazcAnmanuSyabhave rAjAvirAjamahArAjAmaMDalIkamahAmaMDalIkabaladevacakravartitIrthakaraparamadevAdipade labdhepi pUrvabhavavAsanAvAsitazuddhAtmarUpaM bhedabhAvanAbalena mohaM na gacchati rAmapAMDavAdivat / tatazca jinadIkSA gRhItvA saptarddhicaturjJAnamayabhAvaM paryAyaM labhate / tadanaMtaraM samastapuNyapApapariNAmaparihArapariNatAbhedaratnatrayalakSaNena dvitIyazukladhyAnarUpeNa viziSTabhedabhAvanAbalena svAtmabhAvanotthasukhAmRtarasena tRpto bhUtvA sarvAtizayaparipUrNalokatrayAdhipArAdhyaM paramAciMtyavibhUtivizeSa kevalajJAnarUpaM bhAvaM paryAyaM labhata ityabhiprAyaH / ajJAnijIvastu mithyAtvarAgAdimayamajJAnabhAvaM kRtvA naranArakAdirUpaM bhAvaM paryAyaM labhata iti bhAvArthaH / evaM jJAnamayAjJAnamayabhAvakathanamukhyatvena gAthASadaM gataM / iti pUrvoktaprakAreNa puNyapApAdisaptapadArthAnAM pIThikArUpeNa mahAdhikAre kathaMcitpariNAmitve sati jJAnijIvo jJAnamayabhAvasya kartA tathaiva cAjJAnijIvo' jJAnamayasya bhAvasya kartA bhavatIti, ajJAnamukhyatayA gAthAnavakena SaSThoMtarAdhikAraH samAptaH / atha pUrvokta evAjJAnamayabhAvo dravyabhAvagatapaMcapratyayarUpeNa paMcavidho bhavati sacAjJAnijIvasya zuddhAtmaivopAdeya ityarocamAnasya tameva zuddhAtmAnaM svasaMvedanajJAnenAjAnatastameva paramasamAdhirUpeNAbhAvayatazca baMdhakAraNaM bhavatIti saptamAMtarAdhikAre samudAyapAtanikA / AtmakhyAtiH-yathA khalu pudgalasya svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi kAraNAnuvidhAyitvAtkAryANAM jAMbUnadamayAdbhAvAjjAMbUnadajAtimanativartamAnAjAMbUnadakuMDalAdaya eva bhAvA bhaveyurna punaH kAlAyasavalayAdayaH / kAlAyasamayAdbhAvAcca kAlAyasajAtimanativartamAnAH kAlAyasavalayAdaya eva bhaveyurna punarjAbUnadakuMDalAdayaH / tathA jIvasya svayaM pariNAmasvabhAvatve satyapi kAraNAnuvidhAyitvAdeva kAryANAM ajJAninaH svayamajJAnamayAdAvAdajJAnajAtimanativartamAnA vividhA apyajJAnamayA eva bhAvA bhaveyurna punanimayAH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / zAninazca svayaM jJAnamayAdbhAvAdjJAnajAtimanativartamAnAH sarve jJAnamayA eva bhAvA bhaveyu na punaraJcAmamayAH / ajJAnamayabhAvAnAmajJAnI vyApyabhUmikAM / dravyakarmanimittAnAM bhAvanAmeti hetutAM // 671 / micchuttassadu udayaM jaM jIvANAM du atacasadahaNaM / asaMjamassa du udao jaM jIvANAM aviradattaM // 142 // aNNANassa du udao jaM jIvANaM atacauvaladdhI / jo du kalusovaogo jIvANaM so kasAudao // 143 // taM jANa jogaudayaM jo jIvANaM tu ciTThaucchAho / sohaNamasohaNaM vA kAyavvo viradibhAvo vA // 14 // edesu hedubhUdesu kammaiyavaggaNAgayaM jaM tu / pariNamade aThavihaM NANAvaraNAdibhAvehiM // 145 // taM khalu jIvANavaddhaM kammaiyavaggaNAgayaM jaiyA / taiyA du hodi hedU jIvo pariNAmabhAvANaM // 146 // ajJAnasya sa udayo yA jIvAnAmatattvopalabdhiH / mithyAtvasya tUdayo jIvasyAzraddadhAnatvaM // 142 // udayo'saMyamasya tu yajIvAnAM bhavedaviramaNaM tu | yastu kaluSopayogo jIvAnAM sa kaSAyodayaH // 14 // taM jAnIhi yogodayaM yo jIvAnAM tu ceSTotsAhaH / zobhano'zobhano vA kartavyo viratibhAvo vA // 144 // eteSu hetubhUteSu kArmaNavargaNAgataM yattu / / pariNamate'STavidhaM jJAnAvaraNAdibhAvaiH // 145 // tatkhalu jIvanibaddhaM kArmaNavargaNAgataM ydaa| tadA tu bhavati hetu vaH pariNAmabhAvAnAM // 146 // tAtparyavRttiH-micchattassadu udayaM jaM jIvANaM atacca saddahaNaM mithyAtvasyodayo bhavati jIvAnAmanaMtajJAnAdicatuSTayarUpaM zuddhAtmatattvamupAdeyaM vihAyAnyatra yacchRddhAnaM rucirupAdeyabuddhiH asaMjamasadaudao jaM jIvANaM aviradattaM asaMyamasya ca sa udayo bhavati jIvAnAmAtmasukhasaMvityabhAve sati viSayakaSAyebhyo yadanivarttanamiti / atha-aNNANassa du udao jaM jIvANaM ataca uvaladdhI ajJAnasyodayo bhavati yatkiM bhedajJAnaM vihAya jIvAnAM viparItarUpeNa paradravyaikatvenopalabdhiH pratItiH jo da kasAuvaogo so jIvANaM kasAudao sa jIvAnAM kaSAyodayo bhavati yaH zAMtAtmopalabdhilakSaNaM zuddhopayogaM vihAya krodhAdikaSAyarUpa upayogaH pariNAma iti / atha-taM jANa jogaudayaM jaMjIvANaM tu ciucchAho taM yogodayaM jAnIhi tvaM he ziSya jIvAnAM manovacanakAyavargaNAdhAraNa vIryAtarAyakSayopazamajAnataH karmAdAnaheturAtmapradezaparispaMdalakSaNaH prayatnarUpeNa yastu ceSTotsAho vyApArotsAhaH sohaNamasohaNaM vA kAyanvo viradibhAvo vA sa ca zubhAzubharUpeNa dvidhA bhavati tatra Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMvratAdikartavyarUpaH zobhanaH pazcAdavatAdirUpo varjanIyaH sacAzobhanaH iti / atha-edesa hedubhUdesa ka. mma iyavaggaNAgayaM jaM tu eteSu pUrvokteSu hetubhUteSu sa mithyAtvAdipaMcapratyayeSu kArmaNavargaNAgataM pariNataM yadabhimataM navataraM pudgaladravyaM pariNamade aThavihaM NANAvaraNAdibhAvahiM jIvasya samyagdarzanajJAnacAritraikapariNatirUpaparamasAmayikAbhAve sati jJAnAvaraNAdidravyakarmarUpeNASTavidhaM pariNamatIti / athataM khalu jIvaNivaddhaM kammaiyavaggaNAgayaM jajhyA tatpUrvoktasUtroditaM karmavargaNAyogyamabhinavaM pudgaladravyaM jIvanivaddhaM jIvasaMbaddhaM yogavazenAgataM yadA bhavati khalu sphuTaM taiyA du hodi he jIvopariNAmabhAvANaM tadA kAle pUrvokteSUdayAgateSu dravyapratyayeSu satsu svakIyaguNasthAnAnusAreNa jIvo hetuH kAraNaM bhavati keSAM pariNAmarUpANAM bhAvAnAM pratyayAnAmiti / kiMca udayAgatadravyapratyayanimittena mithyAtvarAgAdi bhAvapratyayarUpeNa pariNamya jIvo navataraM karmabaMdhasya kAraNaM bhavatIti tAtparya / ayamatra bhAvArthaH udayAgateSu dravyapratyayeSu yadi jIvaH svasvabhAvaM muktvA rAgAdirUpeNa bhAvapratyayena pariNamatIti tadA baMdho bhavatIti naivodayamAtreNa ghoropasargepi pAMDavAdivat, yadi punarudayamAtreNa baMdho bhavati tadA sarvadaiva saMsAraeva / kasmAditi cet saMsAriNAM sarvadaiva karmodayasya vidyamAnatvAt / iti puNyapApasaptapadArthAnAM pIThikArUpe mahAdhikAre'jJAnibhAvaH paMcapratyayarUpeNa zuddhAtmasvarUpacyutAnAM jIvAnAM baMdhakAraNaM bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena paMcagAthAbhiH saptamontarAdhikAraH samAptaH / ___ ataH paraM jIvapudgalayoH parasparopAdAnakAraNaniSedhamukhyatvena gAthAtrayamityaSTamAMtarAdhikAre samudAyapAtanikA / atha nizcayena karmapudgalAtpRthagbhUtaeva jIvasya pariNAma iti prtipaadyti| AtmakhyAti:- atattvopalabdhirUpeNa jJAne svadamAno ajJAnodayaH / mithyAtvAsaMyamakaSAyayogodayAH karmahetavastanmayAzcatvAro bhAvAH / tattvAzraddhAnarUpeNa jJAne svadamAno mithyAtvodayaH aviramaNarUpeNa jJAne svadamAno'saMyamodayaH kaluSopayogarUpeNa jJAne svadamAnaH kaSAyodayaH zabhAzabhapravRttinivRttivyApArarUpeNa jJAne svadamAno yogodayaH / athaiteSu paudgalikeSu mithyAtvAdyudayeSu hetubhUteSu yatpudgaladravyaM karmavargaNAgataM jJAnAvaraNAdibhAvairaSTadhA svavameva pariNamate tatkhalu karmavargaNAgasaM jIvanivaddhaM yadA syAttadA jIvaH svayamevAjJAnAtparAtmanorekatvAdhyAsenAjJAnamayAnAM tattvazraddhAnAdInAM svasya pariNAmabhAvAnAM heturbhavati / pudgaladravyAtpRthagbhUtaeva jIvasya pariNAmaH / jIvassadu kammeNa ya saha pariNAmA du hoti raagaadii| evaM jIvo kammaM ca dovi rAgAdimAvaNNA // 147 // ekassa du pariNAmA jAyadi jIvassa rAgamAdIhi / tA kammodayahedU hi viNA jIvassa pariNAmo // 14 // jIvasya tu karmaNA ca saha pariNAmAH khalu bhavaMti rAgAdayaH / evaM jIvaH karma ca dve api rAgAditvamApanne // 147 // ekasya tu pariNAmo jAyate jIvasya rAgAdibhiH / tatkarmodayahetubhirvinA jIvasya pariNAmaH // 148 // tAtparyattiH-jIvassa du kammeNa ya saha pariNAmA du hoti rAgAdI yadi jIvasyopAdAnakAraNabhUtasya karmodayenopAdAnabhUtena saha rAgAdipariNAmA bhavaMti / evaM jIvo kammaM ca dovi rAgAdimAvaNNA evaM dvayorjIvapudgalayoH rAgAdipariNAmAnAmupAdAnakAraNatve sati sudhAharidrayokhi dvayorAgitvaM prApnoti / tathA sati pudgalasya cetanatvaM prApnoti sa ca pratyakSavirodha iti / atha-ekassa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRrta / 77 du pariNAmo jAmadi jIvassa rAgamAdIhiM athAbhiprAyo bhavatAM pUrvadUSaNa bhayAdekasya jIvasyaikA - tenopAdAnakAraNasya rAgAdipariNAmo jAyate tAM kammodayahedu hi viNA jIvassa pariNAmo tasmAdidaM dUSaNaM karmodaya hetubhirvinApi zuddha jIvasya rAgAdipariNAmo jAyate sa ca pratyakSavirodha Agamavirodhazca / athavA dvitIyavyAkhyAnaM ekasya jIvasyopAdAnakAraNabhUtasya kamoMdayopAdAnahetubhirvinA rAgAdipariNAmo yadi bhavati tadA sammatameva / kiM ca dravyakarmaNAmanupacaritAsadbhUtavyavahAreNa kartA jIvaH rAgAdibhAvakarmaNAmazuddhanizvayena sacAzuddhanizcayaH yadyapi dravyakarmakartRtvaviSayabhUtasyAnupacaritAsadbhUtavyavahArasyApekSayA nizcayasaMjJAM labhate / tathApi zuddhAtmadravyaviSayabhUtasya zuddhanizcayasyApekSayA vastuvRttyA vyavahAra eveti bhAvArtha: / atha nizcayena jIvAtpRthagbhUta eva pudgalakarmaNaH pariNAma iti nirUpayati / AtmakhyAtiH- yadi jIvasya tannimittabhUtavipacyamAnapudgalakarmaNA sahaiva rAgAdyajJAna pariNAmo bhavatIti vitarkaH tadA jIvapudgalakarmaNoH sahabhUtasudhAharidrayoriva dvayorapi rAgAdyajJAnapariNAmApattiH / atha caikasyaiva jIvasya bhavati rAgAdyajJAnapariNAmaH tataH pudgalakarmavipAkAddhetoH pRthagbhUto jIvasya pariNAmaH / jIvAtpRthagbhUta eva pudgaladravyasya pariNAmaH / ja jIveNa sahaciya puggaladavvasta kammapariNAmo / evaM puggalajIvA hu dovi kammattamAvaNNA // 149 // ekassa du pariNAmo puggaladavvasta kammabhAveNa / sA jIvabhAvadUhiM viNA kammassa pariNAmo // 150 // yadi jIvena saha caiva pudgaladravyasya karmapariNAmaH / evaM pudgalajIva khalu dvAvapi karmatvamApannau // 149 // ekasya tu pariNAmaH pudgaladravyasya karmabhAvena / tajjIvabhAvahetubhirvinA karmaNaH pariNAmaH || 150 || tAtparyavRttiH - ekassa pariNAmo puggaladavvassa kammabhAveNa ekasyopAdAnabhUtasya karmadhargaNAyogyapudgaladravyasya dravyakarmarUpeNa pariNAmaH yata evaM tA jIvabhAvahedUhiM viNA kammassa pariNAmo tasmAtkAraNAjjIvagata mithyAtvarAgAdipariNAmopAdAna hetubhirvinApi dravyakarmaNaH pariNAmaH syAt / iti puNyapApAdisaptapadArthAnAM pIThikArUpe mahAdhikAre jIvakarmapudgalaparasparopAdAnakAraNaniSedhamukhyatayA gAthAtraye - NASTamoMtarAdhikAraH samAptaH athAnaMtara vyavahAreNa baddho nizcayenAbaddho nIva ityAdivikalparUpeNa nayapakSapAtena svIkAreNa rahitaM zuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakena zuddhadravyArthikanayena puNyapApAdipadArthebhyo bhinnaM zuddhasamayasAraM gAthAcatuSTayena kathayatIti navatarAdhikAre samudAyapAtanikA / tadyathA atha kimAtmani vaddhaspRSTaM kimavaddhaspRSTa karmeti prazne sati nayavibhAgena parihAramAha / AtmakhyAtiH - yadi pudgaladravyasya tannimittabhUtarAgAdyajJAnapariNAmapariNatajIvena sahaiva karmapariNAmo bhavatIti vitarkaH tadA pudgaladravyajIvayoH sahabhUta haridrAsudhayoriva dvayorapi karmapariNAmApattiH atha caikasyaiva pudgaladravyasya bhavati karmatvapariNAmaH tato rAgAdijIvAjJAnapariNAmAddhetoH pRthagbhUta eva pudgalakarmaNaH pariNAmaH / kimAtmanivaddhAspRSThaM kimavaddhaspRSTaM karmeti nayavibhAgenAha / 149 tamA gathA na vyAkhyAtA / kiMtu gAyAtreyaiNavASTamoMtarAdhikAraH samApita: Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sanAtanajainagraMthamAlAyAMjIve kammaM vaddhaM puDhe cedi vavahAraNayamaNidaM / suddhaNayassa du jIve avaddhapuDhe havai kammaM // 151 // jIve karma vaddhaM spRSTaM ceti vyahAranayabhaNitaM / zudanayasya tu jIve avaddhaspRSTaM bhavati karma // 15 // tAtparyavRttiH-jIve kammaM vaddhaM puhaM cedi vavahAraNayabhANadaM jIve'dhikaraNabhUte varddha saMzleSarUpeNa kSIranIravatsabaddhaM spRSTaM yogamAtreNa lagnaM ca karmeti vyavahAranayapakSo vyavahAranayAbhiprAyaH / suddhaNayassa du jIve avadapuDhaM havai kammaM zuddhanayasyAbhiprAyeNa punarjIvedhikaraNabhUte avaddhaM spRSTaM karma iti nizcayavyavahAranayadvayavikalparUpaM zuddhAtmasvarUpaM na bhavatIti bhAvArthaH / atha yasmAdvadvAbaddhAdivikalparUpaM nayasvarUpamuktaM tasmAcchuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakeNa zuddhadravyArthikanayena baddhAbaddhAdinayavikalparUpo jIvo na bhavatIti pratipAdayati / AtmakhyAti:- jIvapudgalakarmaNorekabaMdhaparyAyatvena tadativyatirekAbhAvAjjIve baddhAspRSTaM karmeti vyavahAranayapakSaH / jIvapudgalakarmaNoranekadravyatvenAtyaMtavyatirekAjjIve'baddhaspRSTaM karmeti nizcayapakSaH / tataHki kammaM vaddhamavaddhaM jIve evaM tu jANa NayapakkhaM / pakkhAtikato puNa bhaNNadi jo so samayasAro // 152 // karma baddhamabaddhaM jIve evaM tu jAnIhi nayapakSa / pakSAtikrAMtaH punarbhaNyate yaH sa samayasAraH // 152 // tAtparyavRttiH-kammaM vaddhamavaddhaM jIve evaM tu jANa NayapakkhaM jIvedhikaraNabhUte karma baddhamabaddhaM ceti yo'sau vikalpaH sa ubhayopi nayapakSapAtaH svIkAra ityarthaH pakkhAtikato puNa bhaNNadi jo so samayasAro nayapakSAtikrAMto bhaNyate yaH sa samayasAraH shuddhaatmaa| tadyathA vyavahAreSA baddho jIva iti nayavikalpaH zuddhajIvasvarUpaM na bhavati nizcayenAbaddho jIva iti ca nayavikalpaH zuddhajIvasvarUpaM na bhavati nizcayavyavahArAbhyAM baddhAbaddhajIva iti vacanavikalpaH zuddhajIvasvarUpaM na bhavati / kasmAditi. cet ? zrutavikalpA nayA iti bacanAt / zrutajJAnaM ca kSAyopazamikaM kSAyopazamastu jJAnAvaraNIyakSayopazamajanitatvAt / yadyapi vyavahAranayena chadmasthApekSayA jIvasvarUpaM bhaNyate tathApi kevalajJAnApekSayAzuddhajIvasvarUpaM na bhavati / tarhi kathaM bhUtaM jIvasvarUpamiti cet ? yosau nayapakSapAtarahitasvasaMvedanajJAnI tasyAbhiprAyeNa baddhAbaddhamUDhAmUDhAdinayavikalparahitaM cidAnaMdaikasvabhAvaM jIvasvarUpaM bhavatIti / tathA coktaM ya eva muktvA nayapakSapAtaM svarUpaguptA nivasaMti nityaM / vikalpajAlacyutazAMtacittAstaeva sAkSAdamRtaM pivaMti // 68 // ekasya baddho na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 69 // samayAkhyAnakAle yA buddhirnayadvayAtmikA / vartate buddhatattvasya sA svasthasya nivartate // heyopAdeyatattve tu vinizcitya nayadvayAt / tyaktvA heyamupAdeyevasthAnaM sAdhusammataM // atha nayapakSAtikrAMtasya zuddhavisya kiM svarUpamiti pRSTe sati punarvizeSeNa kathayati / AtmakhyAtiH--yaH kila jIve baddhaM karmeti yazca jIve'baddhaM karmeti vikalpaH sa dvitayopi hi nayapakSaH / ya evainamatikrAmati sa eva sakalavikalpAtikrAMtaH svayaM nirvikalpaikAvijJAnaghanasvabhAvo bhUtvA sAkSAtsamayasAraH saMbhavati / tatra yastAvajjIve baddhakarmeti vikalpayati sa jIve'baddhaM karmeti eka pakSamati Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 ... samayaprAbhRtaM / krAmannapi na vikalpamatikAmati / yastu jIve'baddhaM karmeti vikalpayati sopi jIve baddhaM karmetyekaM pakSamatikrAmannapi na vikalpamatikrAmati / yaH punarjIve baddhamabaddhaM ca karmeti vikalpayati sa tu taM dvitayamapi pakSamanatikrAmanna vikalpamatikAmati / tato ya eva samastanayapakSamatikAmati sa eva samastaM vikalpamatikAmati / ya eva samastaM vikalpamatikAmati sa eva samayasAraM viMdati / yadyevaM tarhi ko hi nAma pakSasaMnyAsabhAvanAM na nATayati / ya eva muktvA nayapakSapAtaM svarUpaguptA nivasaMti nityaM / vikalpajAlacyutazAMtacittAstaeva sAkSAdamRtaM pivaMti // 70 // ekasya vaddho na tathA parasya citidvayo-viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 71 // ekasya mUDho na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 72 // ekasya rakto na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 73 // ekasya duSTo na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 74 // ekasya kartA na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 75 // ekasya bhoktA na tathA parasya citidvayo-viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khallu ciccideva // 76 // ekasya jIvo na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 77 // ekasya sUkSmo na tathA parasya citidvayorkIviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciJcideva // 78 // ekasya heturna tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccidevaM // 79 // ekasya kArya na tathA parasya citidvayo-viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 8 // ekasya bhAvo na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 81 // ekasya caiko na tathA parasya citidvayoAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 82 // ekasya zAMto na tathA parasya citidvayorkIviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 83 // ekasya nityo na tathA parasya citidvayo-viti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 84 // ekasya vAcyo na tathA parasya citidvayorkIviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva / / 85 // ekasya nAnA na tathA parasya citidvayoviti pksspaatau| , yastattvavedIHcyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 86 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. sanAtanajainagraMthamAlAyAMekasya cetyo tathA na parasya citidvayoAviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAti nityaM khalu ciccideva // 7 // ekasya dRzyo na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 8 // ekasya vedyo na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAti nityaM khalu ciccideva // 89 // ekasya bhAto na tathA parasya citidvayoviti pakSapAtau / yastattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // 90 // svecchAsamucchaladanalpavikalpajAlAmevaM vyatItya mahatIM nayapakSakakSA / aMtarvahiH samarasaikarasasvabhAvaM svaM bhAvamekamupayAtyanubhUtimAtraM // 11 // iMdrajAlamidamevamucchalatpuSkaloccalavikalpavIcibhiH / yasya visphuraNameva tatkSaNaM kRtsnamasyati tadasmi cinmahaH // 92 // pakSAtikrAMtasya kiM svarUpamiti cet ? doNhavi NayANa bhaNiyaM jANai NavaraMtu smypddivto| Na du NayapakkhaM giNhadi kiMcivi nnypkkhprihiinno||153|| dvayorapi nayayorbhaNitaM jAnAti kevalaM tu samayaprativaddhaH / ___na tu nayapakSaM gRhNAti kiMcidapi nayapakSaparihInaH / / 153 // tAtparyavRttiH-yosau nayapakSapAtarahitaH svasaMvedanajJAnI tasyAbhiprAyeNa baddhAbaddhamUDhAmUDhAdinayavikalparahitaM cidAnaMdaikasvabhAvaM / doNhavi NayANa bhaNiyaM jANai yathA bhagavAn kevalI nizcayavyavahArAbhyAM dvAbhyAM bhaNitama) dravyaparyAyarUpaM jAnAti / NavaraM tu samayaparivaddho tathApi navari kevalaM sahajaparamAnaMdaikasvabhAvasya samayasya prativaddha AdhInaH san NayapakkhamarihINo satatasamullasan kevalajJAnarUpatayA zrutAjJAnAvaraNIyakSayopazamajanitavikalpajAlarUpAnnayadvayapakSapAtAdUrIbhUtatvAt Na du NayapakkhaM giNhadi kiMcivi natu nayapakSaM vikalpaM kimapyAtmarUpatayA gRhNAti tathAyaM gaNadharadevAdichadmasthajanopi nayadvayoktaM vastusvarUpaM jAnAti tathApi navari kevalaM cidAnaMdaikasvabhAvasya samayasya prativaddha AdhInaH san zrutajJAnAvaraNIyakSayopazamajanitavikalpajAlarUpAnnayadvayapakSapAtAt zuddhanizcayena dUrIbhUtatvAnnayapakSapAtarUpaM svIkAraM vikalpaM nirvikalpasamAdhikAle zuddhAtmasvarUpatayA na gRhNAti / atha zuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakeNa zuddhadravyArthikanayena nayavikalpasvarUpasamastapakSapAtenAtikrAMta eva samayasAre ityeva tiSThati / AtmakhyAtiH-yathA khalu bhagavAnkevalI zrutajJAnAvayavabhUtayorvyavahAranizcayanayapakSayoH vizvasAkSitayA kevalaM svarUpameva jAnAti na tu satatamullasitasahajavimalasakalakevalajJAnatayA nityasvayameva vijJAnaghanabhUtatvAcchutajJAnabhUmikAtikrAMtatayA samastanayapakSaparigrahadUrIbhUtatvAtkaMcanApi nayapakSaM parigRhNAti tathA kila yaH zrutajJAnAvayavabhUtayorvyavahAranizcayanayapakSayoH kSayopazamavicU~bhitazrutajJAnAtmakavikalpapratyudgamanepi paraparigrahapratinivRttautsukyatayA svarUpameva kevalaM jAnAti na tu kharataradRSTigRhItasunistuSanityoditacinmayasamayapratibaddhatayA tadAtve svayameva vijJAnaghanabhUtatvAt zrutajJAnAtmakasamastAMtarbahirjanyarUpavikalpabhUmikAtikrAMtatayA samastanayapakSaparigrahabhUtatvAtkaMcanApi nayapakSaM parigRhNAti sa khalu nikhilavikalpebhyaH parataraH paramAtmA jJAnAtmA pratyagjyotirAtmakhyAtirUponubhUtimAtraH smysaarH| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce likhe sanAtanajainagraMtha hamAre pAsa milate haiN| bh d d d d mahApurANa (jinasenAcAryakRta AdipurANa / hiMdI / gomaTTasAra-( karmakAMDa ) hiMdI TIkAsahita ) anuvAda sahita khaDazaH prakAzita hotA hai 14) pravacanasAra-saMskRta hiMdI TIkAsahita prameyakamalamArtaDa nyAya-prabhAcaMdra cAryakRta 4) nyAyadIpikA-hiMdI TIkAsaha parIkSAmukha nyAya prameyaratnamAlA TIkA 1) puruSArthamiddhyupa ya-hiMdI TokAsaha sanAtana jaina graMthamAlA prathamagucchaka isameM vRhadvya saMgraha-saTIka va hiMdITIkA sahita ratna karaNDazrAvakAcAra, puruSArthasidadhyapAya, A jJAnArNava-( yogapradIpa ) hiMdITIkAsahita / tmAnuzAsana, samAdhizataka, nayavivaraNa,yuktya. saptamaMgItaraMgiNI-hiMda TIkAsaha nuzAsana, tattvArthasUtra ( mokSazAstra tattvArtha paMcAstikAya sadhyasAra hiM' TI0 saha 1 // ) sAra, adhyAtmataraMgiNI ( samayasAra ke kalaze ), samaya pAra-kuMda kudaM khAmIkRta hiM0TI0 saha 4) bRhatsvayaMbhUstotra, AptaparIkSA, AptamImAMsA vizvasovanakoza-zrIdharasenakRta hiM0TI0sa013) saTIka, parIkSAmukha aura AlApapaddhati isa zAkaTAyana prakriyAmagrai-abhayacaMdra kRta 3) prakAra 14 graMtha chape haiM rezamI guTakA ) bhagavatI ArAdhanAmAra-prA. hiM TI0sa0 4) jinazataka saTIka-bhagavatsamaMtabhadrAcAryakRta ) SaTapAhuDa kuMdakuMdAcArya-kRta subhASitaratnasaMdoha-AmetigatyAcAryakRta isameM dharmasaMgrahazrAvakAcAra33 viSayoMkA apUrva varNana va upadeza hai // paramAtmAprakAza-prAkRta dohAtmaka, jIvaMdharacaMpUkAThaga-bhaTThAraharicaMdrasya 1) gaNaratnamahodadhi-( zabdANavakA gaNapATha) nItivAkyAmanaM sAmadevasarikRta. kSatracUr3AmANa-hiMdITIkAsaha vAdIbhasiMhasUrikRta // naminirvANa kAvya-mahAkavi vAgbhaTTakRta yazodharacarita kAvya-vAdirAjasUrakRta ) gadya catAmaNi vAdIbhasiMhasUre kRta kAvyAnuzAsana saTIka ratnakaraMDazrAvakAcAra-sAnvayArtha vAgbhaTTAlaMkAra saTIka dravyasaMgraha-sAnvArtha alaMkArAciMtAmANi-ajitasenAcAryakRta ) bhaktAmarastotra ( AdinAthastotra ) sAnvayArtha / ) caMdraprabhacarita-mahAkAvya vIranaMdIkRta bhaTTAkalaMkacaritra-aura akalaMkastotra hiMdI TI.) dharmazamAbhyudaya mahAkAvya-bhaTTArahAra caMdrasya 1) sUktamuktAvalI-hiMdI padya va sAnvayArtha ) dvisaMdhAna mahAkAvya-saTIka dhanaMjayakRta 1 // ) bAgsa aNuvekkhA- kuMdakuMdavAmIkRta hiMdI TI.) yazatilakacaMpUkAvya-sarTa ka mahAkavi somadeva- jainanityapAThasaMgraha-16 pAThoM kA guTakA ) sUgikRta prathama khaMDa 3 / / ) uttarakhaMDa mUla 2) prANapriyakAvya-bhaktAmarasta tra kI samasyApUrti ) pAbhyuidaya saTIka-mahAkavi zrIjinasenAcArya bhadrabAhucaritra-hiMdIbhASAnuvAdasahita ) kRta isameM meghadUtake pratyeka zlokake pratyeka pAda kI vasunaMdizrAvakAcAra prAkRta ) samasyA pUrti kI gaI hai ) praznottararatnamAlikA-mahArAja amoghavarSa kRta) jIvaMdharacaritra-bhagavad guNabhadrAcAryakRta ) mokSazAstra tattvArthasUtra ) mUla paMcAdhyAyI-jainasiddhAMtoM kA apUrva graMtha (inake sivAya hiMdIbhASAmeM aneka graMtha milate haiM) mokSazAstra-(jainadarzana) hiMdITIkAsaha umAsvAmI) milanekA patAjinasahasranAma-jinasena aura AzAdharakRta gomaTTasAra-jIvakAMDa ) utthAnikA mUlagAthA / | mainejara-zrIjainagraMtharatnAkara kAryAlaya aura saMskRta chAyA sahita (guTakA) ) hIrAbAga-poSTa-giragAMva ( baMbaI) hArAbAga-pASTa-gara mn nt = ttt Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa graMthamAlAmeM nIce likhe graMtha chpeNge| graMthanAma graMthakartAoM ke nAma jainadarzanagraMtha / tattvArthAdhigamamokSazAstrapara gaMdhahastamahAbhASya / 84000 zlaka.) zrImatsvAmI samaMtabhadrAcArya rAjavAti kAlaMkAra ( chapatA hai) zrImadbhaTTAkalaMkadeva zlokavArtikAlaMkAra syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jaina siddhAMtagraMtha / gomaTTamAra TIkA zrImadabhaya caMdrasiddhAMtacakravarti gomadRmAra TIkA zrIkazavavarNI paramAtmAprakAza saTIka zrIyAgIMdradeva nATakatraya saTIka zrImadamRtacaMdrasUriprabhRti jainanyAyagraMtha / nyAyavinizcayAlaMkAra zrImadbhaTTAkalaMkadeva nyAyakumudacaMdrodaya zrImatprabhAcaMdrAcArya AptamImAMsAlaMkRti ( aSTasahasrI) syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jainavyAkaraNagraMtha / zabdAnuzAsana ( zAkaTAyana vyAkaraNa) zrutakevalidezIyazrImat zAkaTAyanAcArya zabdAnuzAsana amoghavRtti sahita amoghAcAya (?) zabdANavacaMdrikA (jaineMdralaghuvRtti) somadevasUri zabdArNava ( jaineMdamahAvRtti mahita) zrImatpUjyapAdasvAmI devanaMdyAcArya zabdArNava (bhASya vA nyAsa) zrImatprabhAcaMdrAcArya jainasAhityagraMtha / alaMkAraciMtAmaNi saTIka zrImadajitasenAcArya (vAdIbhasiMhasUri) vikrAMtakauravIya nATaka mahAkavi hastimalla aMjanApavanaMjaya nATaka maithilIpariNaya nATaka subhadrA nATikA ca catuHsaMdhAna, saptasaMdhAna, caturviMzatisaMdhAna zrImatpaDitarAja jagannAtha mahAkavi paurANika kAvyagraMtha / triSaSTizalAkA mahApurANa (prAkRta) zrImatpuSpadaMtAcArya harivaMzapurANa aura padmapurANa " padmapurANa ( jainarAmAyaNa 18000 zloka) zrImadUraviSeNAcArya pAMDavapurANa ( jainamahAbhArata ) pArzvapurANa mahAkavizrImadvAdirAjasUri __gaNitajyotiSa grNth| gaNitasArasaMgraha gaNitAcAryaziromaNi zrIvIrAcArya trilokasAra saTIka (prAkRta) zrInemicaMdrAcArya jaina siddhAMtacakravarti bhadrabAhusaMhitA , sArddhadvayadIpaprajJapti jyotiSAcArya zrImadbhadrabAhasvAmI jaMbUdvIpaprajJapti zrIpadmanaMdyAcArya caMdrasUryaprajJapti zrImada mitagatyAcArya Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhI kastUracaMdrasyAtmaja bAlacaMdrasya smaraNArtha / zrIparamAtmane nmH| sanAtanajainagraMthamAlAyAH caturthaM khNddN| 3 zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryaviracitaM samayaprAbhRtaM / (2) saMpAdaka:zrIyuta paMDita gjaadhrlaaljainshaastrii| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya praabhuutN| citsvabhAvabharabhAvitabhAvA'bhAvabhAvaparamArthatayaikaM / baMdhapaddhatimapAsya samastAM cetaye samayasAramapAraM // 93 // pakSAtakrAMta eva samayasAra ityavatiSThate / / sammaiMsaNaNANaM edaM lahaditti Navari vavadesaM / savvaNayapakkharahido bhaNido jo so samayasAro // 15 // samyagdarzanajJAnametallabhaMta iti kevalaM vyapadezaM / sarvanayapakSarahiso bhaNito yaH sa samayamAraH // 14 // tAtparyavRttiH-savaNayapakkharahiMdo bhaNido jo so samayasAro iMdriyAniMdriyajanitabahirviSayasamastamatijJAnavikalparahitaH san baddhAbaddhAdivikalparUpanayapakSapAtarahitaM samayasAramanubhavaneva nirvikalpasamAdhisthaiH puruSairdazyate jJAyate ca yata AtmA tataH kAraNAt sammadaMsaNaNANaM evaM kahadittiNavari vavadesaM navari kevalaM sakalavimalakevaladarzanajJAnarUpavyapadezaM saMjJAM labhate / na ca baddhAbaddhAdivyapadazAviti / evaM nizcayavyavahAranayadvayapakSapAtarahitazuddhasamayasAravyAkhyAnamukhyatayA gAthA catuSTayena navamotarAdhikAraH smaaptH| ityanena prakAreNa jAva Na vedi visesaM ityAdigAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNAjJAnisajJAnijIvayoH saMkSepasUcanArtha gAthASadakaM / tadanaMtaramajJAnisajJAnijIvayorvizeSavyAkhyAnarUpeNaikAdaza gaathaaH| tatazcetanAcetanakAryayorekopAdAnakartRtvalakSaNadvikriyAvAdinirAkaraNamukhyatvena gAthApaMcavizatiH / tadanaMtaraM pratyayA eva karma kurvatIti samarthanadvAreNa sUtrasaptakaM / tatazca jIvapudgalakathaMcitpariNAmitvasthApanamukhyatvena sUtrASTakaM / tataH paraM jJAnamayAjJAnamayapariNAmakathanamukhyatayA gAthAnavakaM / tadanaMtaramajJAnamayabhAvasya mithyAtvAdipaMcapratyayabhedapratipAdanarUpeNa gAthApaMcakaM / tatazca jIvapudgalayoHparasparopAdAnakartRtvaniSedhamukhyatvena gAthAtrayaM / tataH paraM nayapakSapAtarahitazuddhasamayasArakathanarUpeNa gAthAcatuSTayaM ceti samudAyenASTAdhikasaptatigAthAbha navabhiraMtarAdhikAraiH samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau puNyapApAdisaptapadArthAnAMsaMbaMdhI pIThikArUpastRtIyo mahAdhikAraH smaaptH| tatraivaM sati jIvAjIvAdhikAraraMgabhUmau nRtyAnaMtaraM zrRMgArapAtrayoH parasparapRthagbhAvavat zuddhanizcayena jIvAjIvau kartRkarmaveSavimuktau niSkrAntAviti / AtmakhyAti:-ayameka eva kevalaM samyagdarzanajJAnavyapadezaM kila labhate / yaH khalvakhilanayapakSAkSuNNatayA vizrAMtasamastavikalpavyApAraH sa samayasAraH / yataH prathamataH zrutajJAnAvaSTaMbhena jJAnasvabhAvamAsmAnaM nizcitya tataH khalvAtmakAkhyAtaye parakhyAtihetUnakhilA eveMdriyAnidriyabuddhIravadhArya AtmAbhimukhIkRtamatijJAnatattvaH, tathA nAnAvidhapakSAlaMbanenAnekavikalpairAkulayaMtIH zrutajJAnabuddhIrapyavadhArya zrutajJAnatattvamapyAsmAbhimukhIkurvannatyaMtamavikalpo bhUtvA jhagityeva svarasata eva vyaktIbhavaMtamAdimadhyAMtavimuktamanAkulamekaM kevalamakhilasyApi vizvasyoparitaratamivAkhaMDapratibhAsamayamanaMtaM vijJAnavanaM paramAtmAnaM samayasAraM viMdannevAtmA samyagdRzyate jJAyate ca tataH samyagdarzanaM jJAnaM ca samayasAra eva / AkrAmannavikalpabhAvamacalaM pakSairnayAnAM vinA sAro yaH samayasya bhAti nibhRtairAsvAdyamAnaH svayaM / vijJAnaikarasaH sa eSa bhagavAnpuNyaH purANaH pumAn jJAnaM darzanamapyayaM kimathavA yatkiMcanaikopyayaM / 94 // dUraM bhUrivikalpajAlagahane bhrAmyannijaughAccyuto dUrAdeva vivekanimnagamanAnnIto nijaughaM balAt / vijJAnaikarasastadekarasinAmAtmanamAtmA haran Atmanyeva sadA gatAnugatatAmAyAyayaM toyavat / 95/ 1 kevalajJAnadarzanAtIMdriyasukha svarUpAt / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 samAtanajainagraMthamAlAyAM vikalpakaH paraM kartA vikalpaH karma kevalaM / na jAtu kartRkarmatvaM savikalpasya nazyati / 96 / yaH karoti sa karoti kevalaM yastu vetti sa tu vetti kevalaM / yaH karoti na hi vettisa kvacit yastu vetti na karoti sa kacit // 97 // jJaptiH karotau na hi bhAsateMtaH jJaptau karotizca na bhAsateMtaH / jJaptiH karotizca tato vibhinne jJAtA na karteti tataH sthitaM ca / 98 / kartA karmaNi nAsti nAsti niyataM karmApi tatkartari dvaMdvaM vipratiSidhyate yadi tadA kA kartRkarmasthitiH / jJAtA jJAtari karma karmANi sadA vyakteti vastusthitirnepathye vata nAnaTIti rabhasA mohastathApyeSa kiM / 99| athavA nAnAvyatAM tathApi kartA kartA bhavati na yathA karma karmApi naiva jJAnaM jJAnaM bhavati ca yathA pudgalaH pudgalopi / jJAnajyotirjvalitamacalaM vyaktamaMtastatheoccaizcicchaktItAM nikarabharato'tyaMtagaMbhIrabhetat // 100 // iti jIvAjIvau kartRkarmaveSavimuktau niSkrAMtau / iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau dvitIyo'kaH / tAtparyavRttiH - athAnaMtaraM nizcayenaikamapi pudgalakarma vyavahAreNa dvipadIbhUtapuNyapAparUpeNa pravizati kammamasuhaM kusIlaM ityAdi gAthAmAdiM kRtvA krameNaikonaviMzatisUtraparyaMtaM puNyapApavyAkhyAnaM karoti / tatra yadyapi puNyapApayorvyavahAreNa bhedo'sti tathApi nizcayena nAsti iti vyAkhyAnamukhyatvena sUtraSaTkaM tadanaMtaramadhyAtmabhASAyAH zuddhAtmabhAvanAM vinA AgamabhASayA tu vItarAgasamyaktvaM vinA vratadAnAdikaM puNyabaMdhakAraNameva naca muktikAraNaM / samyaktvasahitaM puna: paraMparayA muktikAraNaM ca bhavati iti mukhyatayA paramaho khalu, ityAdisUtracatuSTayaM / tataH paraM nizcayavyavahAramokSamArgamukhyatvena jIvAdI saddahaNaM, ityAdigAthAnavamaM kathayatIti puNyapApapadArthAdhikArasamudAyapAtanikA / tadyathA brAmhaNyAH putradvayaM jAtaM tatraika upanayanavazAdbrAmhaNo jAtaH dvitIyaH punarupanayanAbhAvAcchUdra iti / tathaikamapi nizcayanayena pudgalakarma zubhAzubha jIvapariNAmanimittena vyavahAreNa dvidhA bhavatIti kathayati / AtmakhyAtiH - athaikameva karma dvipAtrIbhUya puNyapAparUpeNa pravizati - tadatha karma zubhAzubhabhedato dvitayatAM gatamaikyamupAnayan / glapitanirbharamoharajA ayaM svayamudetyavabodha sudhAplavaH / 101 / ko dUrAtyajati madirAM brAmhaNatvAbhimAnAdanyaH zUdraH svayamahamiti snAti nityaM tayaiva / dvAvapyetau yugapadudarAnnirgatau zUdrikAyAH zUdrA sAkSAdatha ca carato jAtibhedabhrameNa // 102 // kammamasuhaM kusIlaM suhakammaM cAvi jANa suhasIlaM / kiha taM hodi susIlaM jaM saMsAraM pavesedi // 155 // karmAzubhaM kuzIlaM zubhakarma cApi jAnIta suzaliM / kathaM tadbhavati suzIlaM yatsaMsAraM pravezayati / / 155 / / tAtparyavRttiH - kammamamuhaM kumIlaM suhakammaM cAvi jANa muhamIlaM karmAzubhaM kutsitaM - kuzIlaM heyamiti / zubhakarma suzIlaM zobhanamupAdeyamiti keSAM cidvyavahAriNAM pakSaH san nizcayarUpeNa pakSAMtareNa bAdhyate / ki taM hodi susIlaM jaM saMsAraM patre sedi nizcayavAdI brUte kathaM tatpuNyakarma suzIlaM 1 1 rAgAdirUpacikkaNatAyAM 2 mithyAtvAdyazuddhapariNAmapariNata jIvaH 3 jJAnAvavaNAdipudrapiMDe Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 8.3 zobhanaM bhavati ! yajjIvaM saMsAre pravezayati / hetusvabhAvAnubhavabaMdharUpAzrayANAM nizcayenAbhedAt karmabhedo bAstIti / tathAhi hetustAvatkathyate zubhAzubhapariNAmo hetuH / sa ca zuddhanizvayenAzubhatvaM prati, eka eva dravyaM puNyapAparUpaM pudgaladbhavyasvabhAvaH / so'pi nizcayena pudgaladravyaM prati, eka eva tatphalaM sukhaduHkharUpaM sa ca phalarUpAnubhavaH / sopyAtmotthanirvikArasukhAnaMdApekSayA duHkharUpeNaika eva Azrayastu zubhAzubhabaMdharUpaH / so'pi baMdhaM pratyeka eva iti hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM sadApyabhedAt / yadyapi vyavahAreNa bhedo'sti tathApi nizvayena zubhAzubhakarmabhedo nAsti iti vyavahAstrAdinAM pakSo bAdhyata eva / athobhayaM karma, avizeSeNa baMghakAraNaM sAdhayati. AtmakhyAtiH - zubhAzubhajIva pariNAma nimittatve satiH kAraNabhedAt zubhAzubhapudgala pariNAmamayatve sati svabhAvabhedAt zubhAzubhaphalapAkatve satyanubhavabhedAt zubhAzubhamokSabaMdhamArgAzritatve satyAzrayabhedAt caikamapi karma . kiMcicchubhaM kiMcidazubhamiti keSAM citkila pakSaH, sa tu pratipakSaH / tathAhi zubho'zubho vA jIvapariNAmaH kevalAjJAnatvAdekastadekatve sati. kAraNa bhedAt ekaM karma / zubho'zubhA vA pudgalapariNAmaH kevala pudgalamayatvAdekastadekatve sati svabhAvAbhedAdekaM karma / zumo'zubho vA phalapAkaH kevalapudgalamayatvAdekastadekatve satyanubhavAbhedAdekaM karma / zubhAzubhau mokSabaMdhamArgau tu pratyekaM kevalajIvapudgalamayatvAdanekau tadanekatve satyapi kevalapudgalamayabaMdhamArgAzritatvenAzraYAbhedAdekaM karma // hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM sadApyabhedAnnahi karmabhedaH / tadvaMdhamArgAzritamekamiSTaM svayaM samastaM khalu baMdhahetuH / 103 / athobhayaM karmAvizeSeNa baMdhahetuM sAdhayati - sauvaNiya NilaM vaMdhadi kAlAyasaM ca jaha purisaM / baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM / / 156 // araNakamapi nigaLaM badhnAti kAlAyasamapi ca yathA puruSaM / nAtyevaM jIvaM zubhamazubhaM vA kRtaM karma / 156 / tAtparyavRtti:: - yathA suvarNanigalaM kohanigalaM ca. avizeSeNa puruSaM badhnAti tathA zubhamazubhaM vA kRtaM karma avizeSeNa jIvaM banAtIti / kiMca / bhogAkAMkSAnidAnarUpeNa rUpalAvaNya saubhAgyakAmadeve - ndrAhamiMdrakhyAtipUjAlAbhAdinimittaM yo vratatapazcaraNadAnapUjAdikaM karoti sa puruSa: takranimittaM ratnavikrayavat, bhasmanimittaM.ratnarAzi drahanavata, sUtranimittaM hAracUrNavat, kodrava kssetrvRttinimittmguruvncchednvt| vRthaiva vratAdikaM nAzayati / yastu zuddhAtmabhAvanAsAdhanArtha bahiraMgavata tapazcaraNadAnapUjAdikaM karoti sa paraM parayA mokSaM labhate iti bhAvArtha: / athobhayakarma vizeSeNa mokSamArgaviSaye niSedhayati AtmakhyAtiH- zubhamazubhaM ca karmAvizeSeNaiva puruSaM badhnAti baMdhatvAvizeSAt kaMcanakAlAyasanigalavatathobhayaM karma pratiSedhayati - tAdu kusIlehiya rAyaM mAkAhiM mAva saMsaggaM / sAdhINo hi viNAso kusIlasaMsaggarAyeNa // 157 // tasmAttu kuzIlairAgaM mA kuru mA vA saMsarga / svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasaMsargarAgAbhyAm / 157 / 1 sUvarNaiH / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sanAtamajainagraMthamAlAyAMtAtparyavRttiH-tamhAdu kusIlehiya rAyaM mA kAhi mAgha saMsaragaM tasmAt kAraNAt kuzIlaiH kutsitaiH zubhAzubhakarmabhiH saha cittagatarAgaM mA kuru| bahiraMgavacanakAyagatasaMsarga ca mA kuru kasmAt ? iti cet / sAdhINo hi viNAso kusIlasaMsaggarAyaNa kuzIlasaMsargarAgAbhyAM svAdhIno niyamena vinAzaH nirvikalpasamAdhivighAtarUpaH svArthabhraMzo hi sphuTaM bhavati athavA svAdhInasyAtmasukhasya vinAza iti / athobhayakarma prati niSedhaM svayameva zrIkundakundAcAryadevA dRSTAMtadASTAtAbhyAM samarthayaMti Atmakhya ti:-kuzIlazubhAzubhakarmabhyAM saha rAgasaMsau pratiSiddhau baMdhahetutvAt kuzIlamanoramA'manoramakareNukuTTinIrAgasaMsargavat / athobhayaM karma pratiSedhyaM svayaM dRSTAMtena samarthayate jahaNAma kovi puriso kucchiyasIlaM jaNaM viyaannittaa| vajedi teNa samayaM saMsaggaM rAyakaraNaM ca // 158 // emeva kammayapaDI sIlasahAvaM hi kucchidaM NAdu / vajati pariharaMti ya te saMsaggaM sahAvaradA // 159 // yathA nAma kazcitpuruSaH kutsitazIlaM janaM vijJAya / varjayati tena samakaM saMsarga rAgakaraNaM ca / 158 / evameva karmaprakRtizIlasvabhAvaM ca kutsitaM jJAtvA / varjayaMti pariharaMti ca tatsaMsa svabhAvaratAH / 159 / tAtparyavRttiH yathA nAma sphuTamaho vA kazcitpuruSaH kutsitazIlaM janaM jJAtvA vajedi teNa samaya maMsagaM rAyakaraNaM ca tena samakaM saha bahiraMgavacanaM kAryagataM saMsarga manogataM rAgaM ca varjayatIti dRSTAMta: emeva kampapayaDI sIlasahAvaM hi kucchidaM NAdu evameva pUrvoktadRSTAntanyAyena karmaNaH prakRtizIlaM svabhAvaM kutsitaM heyaM jJAtvA vajjati pariharaMti ya taM saMsagaM sahAvaradA iha jagati varjayanti tatsaMsarga vacanakAyAmyAM pariharanti manasA rAgaM ca tasya karmaNaH ke te? samastadravyabhAvagatapuNyapApapariNAmaparihArapariNatAbhedaratnatrayalakSaNanirvikalpasamAdhisvabhAvaratAH sAdhava iti dArTItaH / athobhayakarma zuddhanizcayena kevalaM baMdhahetuM na kevalaM baMdhahetuM pratiSebhyaM cAgamena sAdhayati AtmakhyAti:-yathA khalu kuzalaH kazcidvanahastI svasya baMdhAya upasarpantIM caTulamukhIM manoramA mamanoramAM vA kareNukuTTinI tattvataH kutsitazIlA vijJAya tayA saha rAgasaMsargoM pratiSedhayati / tathA kilAtmA'rAgo jJAnI svasya baMdhAya upasarpatI manoramAmamanoramAM vA sarvAmapi karmaprakRti tattvataH kutsitazIlAM vijJAya tayA saha rAgasaMsargau pratiSedhayati // athobhayakarmahetuM pratiSedhyaM cAgamena sAdhayati-- ratto baMdhadi kammaM muMbadi jIvo virAgasapaNNo / eso jiNovadeso tamA kammesu mArajaH // 10 // rakto banAti karma mucyate jIvo virAgasampannaH / eSa jinopadezaH tasmAt karmasu mAraNyasva / 160 / tAtparyavRttiH ratto baMdhadi kammaM muMcadi jIvo virAgasaMpaNNo yasmAt kAraNAt raktaH sa karmANi: bnaati| mucyate jIvaH karmajanitabhAveSu virAgasaMpannaH eso jiNovadeso tahmA kasmesumArajja eSa pratyakSIbhUto jinopadezaH kartA, kiM karoti ! ubhayaM karma baMdhahetuMna kevalaM baMdhahetuM pratiSedhyaM heyaMca kathayati tasmAtkAraNatAM Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / zubhAzubhasaMkalpavikalparahitatvena svakIyazuddhAtmabhAvanotpannanirvikArasukhAmRtarasasvAdena tRptIbhUtvA zubhAzubha karmaNi mA rajyasva rAgaM mA kurviti / evaM yadyapyanupacaritAsadbhUtavyavahAreNa dravyapuNyapApayorbhedo'sti azuddha nizcayena punastadvayajaniteMdriyasukhaduHkhayormedo'sti tathApi zuddhanizcayatayena nAsti iti vyAkhyAnamukhya tvena gAthASaTkaM gataM / atha vizuddhajJAnazabdavAcyaM paramAtmAnaM mokSakAraNaM kathayati / ___ AtmakhyAti:-ya: khalu rakto'vazyameva karma vanIyAt virakta eva mucyetetyayamAgamaH sa sAmAnyena raktavanimittatvAcchubhamazubhamubhayakarmAvizeSeNa baMdhahetuM sAdhayati tadubhayamapi karma pratiSedhayati / karma sarvamapi sarvavido yadhuMdhasAdhanamuzantyavizeSAt / tena sarvamapi tatpratiSiddhaM jJAnameva vihitaM zivahetuH / 104 // niSiddhe sarvasmin sukRtadurite karmaNi kila pravRtte naiSkarmya na khalu munayaH satyazaraNAH / tadA jJAne jJAnaM praticaritameSAM hi zaraNaM svayaM vindantyete paramamamRtaM tatra niratAH // 5 // atha jJAnahetuM sAdhyati paramaho khalu samao suddho jo kevalI muNI nnaannii| tamihidA sabhAve muNiNo pAvaMti NivANaM // 161 // paramArthaH khalu samayaH zuddho yaH kevalI munirjJAnI / tasmin sthitAH svabhAve muninaH prApnuvaMti nirvANaM / 169 / tAtparyavRttiH-paramaho khalu samao utkRSTArthaH paramArthaH sa kaH ? paramAtmA athavA dharmArthakAmamokSalakSaNeSu paramArtheSu parama utkRSTo mokSalakSaNArthaH paramArthaH so'pi sa eva / athavA matizrutAvadhimanaHparyaya kevalajJAnabhedarahitatvena nizcayenaikaH paramArthaH so'pi paramAtmaiva khalu sphuTaM samao samyagayati gacchati zuddhagu paryAyAn pariNamatIti samayaH / athavA samyagayaHsaMzayAdirahito bodho jJAnaM yasya bhavatisa smyH| athavAsami tyakatvena paramasamarasIbhAvena svakIyazuddhasvarUpe ayanaM gamanaM pariNamanaM samayaH so'pi sa eva zuddho rAgAdibhAva karmarahito yaH / so'pi saeva kevalI paradravyarahitatvenAsahAyaH kevalI so'pi sa eva muNI muniH / pratyakSajJAnI / so'pi paramAtmaiva / tamiMdvidA sahAve muNiNo pAvaMti NivvANaM / tasmin paramAtmasvabhAve sthitA vItarAgasvasaMvedanajJAnaratA munayastapodhanA nirvANaM prApnuvaMti labhaMta ityarthaH // atha tAsmanneva paramAtmani svasaMvedanajJAnarahitAnAM vratatapazcaraNAdikaM puNyabaMdhakAraNameveti pratipAdayati AtmakhyAtiH-jJAnaM mokSahetuH, jJAnasya zubhAzubhakarmaNorabaMdhahetutve sati mokSahetutvasya tathopapatteH tattu sakalakarmAdijAtyaMtaraviviktavijAtimAtraH paramArtha Atmeti yAvat sa tu yugapadekIbhAvapravRttajJAnagamana tayA smyH| sakalanayapakSAsakIrNaikajJAnatayA zuddhaH / kevalacinmAtravastutayA kevlii| mananamAtrabhAvamAtratayA muniH svayamevajJAnatayA jJAnI / svasya bhavanamAtratayA svasvabhAvaH svatazcito bhavanamAtratayA sadbhAvo veti zandabhede'pi na ca vastubhedaH / atha jJAnaM vidhyApayati paramammiya aThido jo kuNadi tavaM vadaM ca dhArayadi / taM savvaM vAlatavaM vAlavadaM viti savvahva // 162 // paramArthe cAsthitaH karoti tapo vrataM ca dhArayati / tatsarva vAlatapo nAlavrata vidaMti sarvajJAH // 16 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayati sanAtanajainagraMthamAlAyA___tAtparyavRttiH -paramahammiya avido jo kuNadi tavaM vadaM ca dhArayadi tasminneva pUrvasUtroktaparamArthalakSaNe paramAtmasvarUpe asthito sahito yastapazcaraNaM karoti vratAdikaM ca dhArayati taM sabbaM cAlatavaM. vALavadaM viMti sabaha-tatsarva vAlatapazcaraNaM vAlavataM trughaMti kathayaMti ke te ! sarvajJAH / kasmAt ! iti cet puNyapApodayajanitasamasteMdriyasukhaduHkhAdhikAraparihArapariNatAbhedaratnatrayalakSaNena viziSTAnaMdajJAnena rahitasvAt iti // atha svasaMvedanajJAnaM tathaivAjJAnaM ceti yathAkrameNa mokSabaMdhahetU darzayati AtmakhyAtiH-jJAnameva mokSasya kAraNaM vihitaM paramArthabhUtajJAnazUnyasyAjJAnakRtayotatapaHkA maNoH baMdhahetutvAdvAlanyapadezena pratiSiddhatve sati tasyaiva mokSahetutvAt // atha jJAnAjJAnamokSabaMdhahetU niyamayati vadaNiyamANidharatA sIlANi tahA tavaM ca kuvNtaa| paramaTTavAhirA jeNa teNa te hoMti aNNANI // 163 // vrataniyamAn dhArayaMtaH zIlAni tathA tapazca kurvaannaa:| paramArthabAhyA pena tena te bhavantyajJAninaH // 13 // tAtparyavRttiH-badaNiyamANi dharaMtA sIlANi tahA tavaM ca kuvvaMtA triguptasamAdhilakSaNA:bhedajJAnAd bAhyA ye te vrataniyamAn dhArayaMtaH, zIlAni tapazcaraNaM ca kurvANA api mokSaM na. labhaMte. kasmAditicet paramavAhirA jeNa teNa te hoti aNNANI yena kAraNena pUrvoktabhedajJAnAbhAvAt paramArthabAhyAH stena kAraNena te bhavaMtyajJAninaH / ajJAninAM tu kathaM mokSaH ? ye tu paramasamAdhilakSaNabhedajJAnasahitAste tu vrataniyamAnadhArayanto'pi zIlAni tapazcaraNaM bAhyadravyarUpamakurvANA api mokSaM labhate / tadapi kasmAt ! yena kAraNena pUrvoktabhedajJAnasabhAvAt paramArthAdabAhyAstena kAraNena te ca jJAnino bhavaMti / jJAninAM tu, mokSo bhavatyeveti / kiMca vistaraH vrataniyamazIlabahiraMgatapazcaraNAdikaM vinApi yadi mokSo bhavati / tarhi saMkalpavikalparahitAnAM viSayavyApAre'pi pApaM nAsti tapazcaraNAbhAve'pi mokSo bhavati iti sAMkhyazaivamatAnusAriNo. vadantIti teSAmeva mataM siddhamiti / naivai nirvikalpatriguptisamAdhilakSaNabhedajJAnasahitAnAM mokSo bhavatIti vizeSeNa bahudhA bhaNitaM tiSThati / evaMbhUtabhedajJAnakAle zubharUpA ye manovacanakAyavyApArAH paraMparayA mukti, kAraNabhUtAste'pi na saMti / ye punarazubhaviSayakavAyavyApArarUpAste vizeSeNa na saMti / na hi cittasthe rAgabhAve vinaSTe sati bahiraMgaviSayavyApAro dRzyate / taMdulasyAbhyaMtare tuSe gate bahiraMgatuSa iva / tadapi kasmAt iticet nirvikalpasamAdhilakSaNabhedajJAnaviSayakaSAyayodvayoH parasparaM viruddhatvAta zItoSNavaditi / / ___ atha vItarAgasamyaktvarUpAM zuddhAtmabhAvanAM vihAya puNyAmevaikAM, tena muktikAraNaM ye vadaMti teSAM, pratibAdhanArtha punarapi dUSaNaM dadAti AtmakhyAtiH-jJAnameva mAkSahetustadabhAve svayamajJAnabhUtAnAmajJAninAmantavrataniyamazIlatapaH prabhRtizubhakarmasadbhAve'pi mokSAbhAvAt / ajJAnameva baMdhahetuH, tadabhAve svayaM jJAnabhUtAnAM jJAninAM bahirvataniyama zIlatapaH prabhRtizubhakarmAsadbhAve'pi mokSasadbhAvAt // yadetadjJAnAtmA dhruvamacalamAbhAti bhavanaM zivasyAyaM hetuH svayamapi yatastacchiva iti / atonyabaMdhasya svayamapi yato baMdha iti tat tato jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtirhivihitaM // 106 // atha punarapi puNyakarmapakSapAtinaH pratibodhanAyopakSipati1 AtmakhyAtau tu NibvANaM te Na viMdati ityapipAThaH / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / paramaTTavAhirA je te aNNANeNa puNNamicchati / saMsAragamaNaheduM vimokSahe, ayANaMtA // 164 // paramArthavAlA ye te ajJAnena puNyamicchati / saMsAragamanahetuM vimokSahetumajAnaMtaH // 16 // tAtparyavRtiH-iha hi kecana sakalakarmakSayamokSamicchaMto'pi nijaparamAtmabhAvanApariNatAbhedarasatrayalakSaNaM paramasAmAyika pUrva dIkSAkAle pratijJAyApi cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmasamyakzraddhAnaparijJAnAnuSThAna sAmarthyAbhAvAtpUrvoktaparamasAmAyikamalabhamAnAH paramArthabAhyAH saMtaH saMsAragamanahetutvena baMdhakAraNamapyajJAnabhA vena kRtvA puNyamicchati / kiM kurvantaH ? abhedaratnatrayAtmakaM mokSakAraNamajAnaMtaH / athavA dvitIyavyAkhyAnaM baMdhahetumapi puNyaM mokSahetumicchaMti / kiM kurvantaH ? pUrvoktamabhedaratnatrayAtmakaparamasAmAyikaM mokSakAraNamajAnaMtaH saMtaH iti / kiM ca nirvikalpasamAdhikAle vratAvratasya svayameva prastAvo nAsti / athavA nizcayavrataM tdevetybhipraayH| iti vItarAgasamyaktvarUpAM zuddhAtmopAdeyabhAvanAM vinA vratatapazcaraNAdikaM puNyakAraNameva bhavati tadbhAvanAsahitaM punarbahiraMgasAdhakatvena paraMparayA muktikAraNaM ceti vyAkhyAnamukhyatvena gAthAcatuSTayaM gataM / evaM gAthAdazakena puNyAdhikAraH samAptaH // atha savikalpatvAtparAzritatvAcca nizcayena pApAkhyAnamukhyatvena, athavA nizcayavyavahAramokSamArgamukhyatvena jIvAdIsahahaNamityAdisUtradvayaM / tadanaMtaraM mokSahetubhUto yo'sau samyaktvAdijIvaguNastatpracchAdanamukhyatvena / vatthassasedabhAvo ityAdi gAthAtrayaM / tataH paraM pApaM puNyaMca baMdhakAraNamevetimukhyatayA / sosavaNANa ityAdi sUtramekaM / tatazca mokSahetubhUto yosau jIvo guNI tatpracchAdanamukhyatayA sammatta ityAdi gAthAtrayamiti samudAyena sUtranavakaparyaMtaM tRtIyasthale vyAkhyAnaM karoti / tadyathA atha teSAmajJAninAM nizcayamokSahetuM darzayati AtmakhyAniH-iha khalu kecinnikhilakarmapakSakSayasaMbhAvitAtmalAbhaM mokSamabhilaSaMto'pi taddhetubhUtaM samyagdarzanajJAnacAritrasvabhAvaparamArthabhUtajJAnabhavanamAtramaikAgyalakSaNaM samayasArabhUtaM sAmAyika pratijJAyApi duraMtakarmacakrottaraNaklIvatayA paramArthabhUtajJAnAnubhavanamAtrasAmAyikamAtmasvabhAvamalabhamAnAH pratinivRttasthUla tamasakkezapariNAmarmatayA pravRttamAnasthUlatamavizuddhipariNAmakarmANaH karmAnubhavagurulAghavapratipattimAtrasaMtuSTacetasaH sthUlalakSyatayA sakalaM karmakAMDamanunmUlayaMtaH svayamajJAnAdazubhakarma kevalaM baMdhahetumadhyAsya evaM vrataniyamazIlatapaHprabhRtizubhakarmabaMdhahetumapyajAnaMto mokSahetumabhyupagacchati / atha paramArthamokSahetusteSAM darzayati jIvAdI saddahaNaM sammattaM tasimadhigamo NANaM / rAgAdI pariharaNaM caraNaM eso du mokkhapaho // 165 // jIvAdizraddhAnaM samyagdarzanaM teSAmadhigamo jJAnaM / rAgAdipariharaNaM cAgniM eSa tu mokSapathaH // 15 // . jIvAdIsahahaNaM sammattaM jIvAdinavapadArthAnAM viparItAbhinivezarahitatvena zraddhAnaM samyagdarzanaM tepimadhigamo NANaM teSAmeva saMzayavimohavibhramarahitatvenAdhigamo nizcayaH parijJAnaM samyagjJAnaM rAgAdI pariharaNaM caraNaM teSAmeva saMbadhitvena rAgAdiparihArazcAritraM esodu mokkhapaho ityeva vyavahAramokSamArgaH / athavA teSAmeva bhUtArthenAdhigatAnAM pardAthAnAM zuddhAtmanaH sakAzAt bhinnatvena samyagavalokanaM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMnizcayasamyaktvaM / teSAmeva samyakaparicchittirUpeNa zuddhAtmano bhinnatvena nizcayaH samyagjJAnaM / teSAmeva zuddhAtmanau bhinnatvena nizcayaM kRtvA rAgAdivikalparahitatvena svazuddhAtmanyavasthAnaM nizcayacAritramiti nizcayamokSamArgaH / atha nizcayamokSamAgahetoH zuddhAtmasvarUpAt yadanyacchubhAzubhamanovacanakAyavyApArarUpaM karma tanmokSamArgo na bhavati iti pratipAdayati AtmarUyAti:-mokSahetuH kila samyagdarzanajJAnacAritraM / tatra samyakdarzanaM tu jIvAdizraddhAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM / jIvAdijJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM jJAnaM / rAgAdipariharaNasvabhAvena jJAnasya bhavanamApAtaM / tato jJAnameva paramArthamokSahetuH / athaparamArthamokSahetoranyat karma pratiSedhayati mottUNa Nicchayaha vavahAre Na vidusA pavaTThati / paramaTTamassidANa du jadINa kammakkhao hodi // 16 // muktvA nizcayArtha vyavahAre, na vidvAMsaH pravartate / paramArthamAzritAnAM tu yatInAM karmakSayo bhavati // 166 / / tAtparyavRttiH-mottUNa NicchayahaM vavahAre nizcayAthai muktvA vyavahAraviSaye Na vidusA papaTThati vidvAMso jJAnino na pravartate / kasmAt / paramaTThamAsidANa du jadINa phammakkhao hodi samyagdarzajJAnacAritrakAgyapariNatilakSaNaM nijazuddhAtmabhAvanArUpaM paramArthamAzritAnAM tu yatInAM karmakSayo bhavatIti yataH kAraNAditi / evaM mokSamArgakathanarUpeNa gAthAdvayaM gataM / ___atha mokSahetubhUtAnAM samyagdarzanajJAna cAritrANAM jIvaguNAnAM vastrasya maleneva mithyAtvAdikarmaNA pratipakSabhUtena pracchAdanaM darzayati AtmakhyAti:-yaH khalu paramArthamokSahetoratirikto vratatapaHprabhRtizubhakarmA keSAMcinmokSahetuH sa rvo'pi pratiSiddhastasya dravyAntarasvabhAvatvAt tatsvabhAvena jJAnabhavanasyAbhavanAt / paramArthamokSahetorevaikadravyakhabhAvatvAt tatsvabhAvena jJAnabhavanasya bhavanAt / vRttaM jJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM sadA ekadravyasvabhAvatvAnmokSahetustadeva tat // 107 // vRttaM karmasvabhAvena jJAnasya bhavanaM na hi dravyAMtarasvabhAvatvAnmokSaheturna karma tat // 108 // mokSahetutirodhAnAdvaMdhatvAtsvayameva ca mokSahetutirodhAyi bhAvatvAttanniSidhyate // 109 // atha karmaNo mokSahetutirodhAnakaraNaM sAdhayati vatthasya sedabhAvo jaha NAsedi malavimelaNAcchaNNo / micchattamalocchaNNaM taha sammattaM khu NAdavvaM // 167 // vasthassa sedabhAvo jaha NAsedi malavimelaNAcchaNNo / aNNANamalocchaNNaM taha NANaM hodi NAdavvaM // 168 // vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi mlvimelnnaacchnnnno| taha du kasAyAcchaNNaM cArittaM hodi NAdavvaM / / 169 // vastrasya zvetamAvo yathA nazyati malavimelanAcchannaH / mithyAtvamalAvachannaM tathA ca samyaktvaM khalu jJAtavyaM // 167 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / pakhasya vetabhAvo yathA nazyati malavimelanAcchannaH / ajJAnapakAvacchannaM tathA jJAnaM bhavati jJAtavyaM // 158 // patrasya zvetabhAvo yathA nazyati mlvimelnaacchnnH| kaSAyamaLAvacchannaM tathA cAritramapi jJAtavyaM / / 169 / / tAtparyavRttiH-vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati malavimelanA, malasya vizeSeNa melanA saMbaMdhastena channaH / tathaiva mithyAtvamalenocchanno mokSahetubhUto jIvasya samyaktvaguNo nazyatIti jJAtavyaM / vastrasya zveta bhAvo yathA nazyati malavimelanA, malasya vizeSeNa melanA saMbaMdhastenacchannaH / tathaivAjJAnamalenocchanno mokSahetubhUto jIvasya jJAnaguNo nazyatIti jJAtavyaM / vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati malavimelanA, malasya vizeSeNa melanA saMbaMdhastenacchannaH / tathA kaSAyakarmamalenocchanno mokSahetubhUto jIvasya cAritraguNo nazya tIti jJAtavyaM / iti mokSahetubhUtAnAM samyaktvAdiguNAnAM mithyAtvAjJAnakaSAyapratipakSaiH pracchAdanakathanarUpeNa gAthAtrayaM gataM / bhaya karma svayameva baMdhahetuM kathaM mokSakAraNaM bhavatIti kathayati AtmakhyAtiH-jJAnasya samyaktvaM mokSahetuH svabhAvaH, parabhAvena mithyAtvanAmnA karmamalenAvacchannatvAta tirodhIyate / parabhAvabhUtamalAvacchinnazvetabastrasvabhAvabhUtazvetasvabhAvavat / jJAnasya jJAnaM mokSahetuH svabhAvaH, parabhAvenAjJAnanAmnA karmamalenAvacchannatvAttirodhIyate / parabhAvabhUtamalAvacchannazvetavastrasvabhAvabhUtazvetasvabhAvavat / jJAnasya cAritraM mokSahetuH svabhAvaH, parabhAvena kaSAyanAmnA karmamalenAvacchannatvAttirodhIyate / parabhAvabhUtamalAvacchinnazvetavastrasvabhAvabhUtazvatasvabhAvavat / ato mokSahetutirodhAnakaraNAt karma pratiSiddhaM / atha karmaNaH svayaM baMdhatvaM sAdhayati so savvaNANadarasI kammarayeNa NiyeNa ucchaNNo / saMsArasamAvaNNo Navi jANadi savvado savvaM // 17 // sa sarvajJAnadarzI kamarajasA ninAvacchinnaH / saMsArasamApanno na vijAnAti sarvataH sarve / / 170 // so savvaNANadarasI kammarayeNa NiyeNa pacchaNNo-sa zuddhAtmA nizcayena samastaparipUrNajJAnadarzanasvabhAvo'pi nijakarmarajasocchanno jhaMpitaHsan / saMsArasamAvaNNo Navi mANadi savvado savvaM / saMsArasamApanaH, saMsAre patitaH san naiva jAnAti sarva vastu, sarvataH sarvaprakAreNa / tato jJAyate karma kartRjIvasya svayameva baMdharUpaM kathaM mokSakAraNaM bhavatIti / evaM pApavatpuNyaM baMdhakAraNameveti kathanarUpeNa gAthA gatA / atha pUrva mokSahetubhUtAnAM samyaktvAdijIvaguNAnAM mithyAtvAdikarmaNA pracchAdanaM bhavatIti kathitaM-idAnIM tadguNAdhArabhUto guNI jIvo mithyAtvAdikarmaNA pracchAdyate-iti prakaTIkaroti AtmarUyAtiH-yataH yameva jJAnatayA vizvasAmAnyavizeSajJAnazIlamapi jJAnamanAdisthapuruSAparAdhapravartamAnakarmamalAvacchannatvAdeva baMdhAvasthAyAM sarvataH sarvamapyAtmAnamavijAnadajJAnabhAvenaivedamevamavatihate / tato niyataM svayameva karmaiva baMdhaH / ataH svayaM baMdhatvAtkarma pratiSiddhaM / bhatha karmaNo mokSahetutirodhAyibhAvatvaM darzayati sammattaMpaDiNivaddhaM micchattaM jiNavare hi parikahidaM / tassodayeNa jIvo micchAdihitti, NAdavvo // 171 // mANassa paDiNivaddhaM aNNANaM jiNavare hi parikahidaM / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtamajainagraMthamAlAyotassodayeNa jIvo aNNANI hodi NAdavvo // 17 // cArittapaDiNivaddhaM kasAyaM jiNavare hi paNNattaM / tassodayeNajIvo accarido hodi NAdavo // 17 // samyaktvapratinibaddhaM mithyAtvaM jinavaraiH parikathitaM / tasyodayena jIvo mithyAdRSTiriti jJAtavyaH // 171 / / jJAnasya pratinibaddhaM ajJAnaM jinavaraiH parikathitaM / tasyodayena jIvo'jJAnI bhavati jJAtavyaH // 172 / / cAritrapratinibaddhaM kaSAyo jinavaraiH pajJaptaH / tasyodayena jIvo'cAritro bhavati jJAtamyaH // 173 // tAtparyavattiH samyaktvapratinibaddhaM pratikUlaM mithyAtvaM bhavatIti jinavaraiH parikathitaM tasyodayena jIvo mithyAdRSTirbhavatIti jJAtavyaH / jJAnasya pratinibaddha pratikUlamajJAnaM bhavatIti jinavaraiH parikathita sasyodayena jIvazcAjJAnI bhavatIti jJAtavyaH / cAritrasya pratinibaddhaH pratikUla: krodhAdikaSAyo bhavatIti jinavaraiH parikathitaH tasyodayena jIvo'caritro bhavatIti jJAtavyaH / evaM mokSahetubhUto yo'sau jIvo guNI tatpracchAdanakathanamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / iti samyaktvAdijIvaguNA muktikAraNaM tadgaNapariNato vA jIvo muktikAraNaM bhavati tasmAcchuddhajIvAdbhinaM zubhAzubhamanovacanakAyavyApArarUpaM, tadvyApAreNopArjitaM yA zubhAzubhakarma mokSakAraNaM na bhavatIti matvA heyaM tyAjyAmiti vyAkhyAnamukhyatvena gAthAnavakaM gataM / dvitIyapAtanikAbhiprAyeNa pApAdhikAravyAkhyAnamukhyatvana gataM / atrAha ziSyaH / jIvAdI sahahaNamityAdi vyavahAraratnatrayavyAkhyAnaM kRtaM tiSThati kathaM pApAdhikAra iti / tatra parihAraH-~yadyapi vyavahAramAkSamArgo nizcayaratnatrayasyopAdeyabhUtasya kAraNabhUtatvAdupAdeyaH paraMparayA jIvasya pavitratAkaraNAt pavitrastathApi bahidravyAlaMbanatvena parAdhInatvAtpatati nazyatItyekaM kAraNaM / nirvikalpasamAdhiratAnAM vyavahAravikalpAlaMbanena svarUpAtpatitaM bhavatIti dvitIyaM kAraNaM / iti nizcayanayApekSayA pApaM / bhathavA samyaktvAdivipakSabhUtAnAM mithyAtvAdInAM vyAkhyAnaM kRtamiti vA pApAdhikAraH / itisamayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau sthalatrayasamudAyenaikonaviMzatigAthAbhizcaturthaH puNyapApAdhikAraH samAptaH / tatraiva sati vyavahAranayena puNyapAparUpeNa vibhedamapi karma nizcayena zrRMgArarahitapAtravatpudgalarUpejaikIbhUya niSkrAMtaM // AtmakhyAti:-samyaktvasya mokSahetoH svabhAvasya pratibaMdhakaM kila mithyAtvaM, tattu svayaM karmaiva tadudayAdeva jJAnasya mithyAdRSTitvaM / jJAnasya mokSahetoH svabhAvasya pratibaMdhakamajJAnaM tattu svayaM karmaiva tadudayAdeva jhAnasyAjJAnatvaM / cAritrasya mokSahetoH svabhAvasya pratibaMdhakaH kila kaSAyaH satu svayaM karmaiva tadudayAdeva jhAnasyAcAritratvaM / ataH svayaM mokSahetutirodhAyibhAvatvAtkarma pratiSiddhaM / sanyastavyamidaM samastamapi tatkarmaiva mokSArthinA sanyaste sati tatra kA kila kathA puNyasya pApasya vA / samyaktvAdinijasvabhAvabhavanAnmokSasya heturbhavanbheSkarmyapratibaddhamuddhatarasaM jJAnaM svayaM dhAvati // 1 // yAvatpAkamupaiti karmaviratirjJAnasya samyaG na sA karmajJAnasamuccayo'pi vihitastAvanna kAcitkSatiH / kiMvatrApi samullasatyavazato yatkarma baMdhAya tanmokSAya sthitamekameva paramaM jJAnaM vimuktaM svataH // 2 // manAH karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnaMti ye manA jJAnanayaiSiNo'pi yadatisvacchaMdamaMdAdhamAH / nizasyopari te taraMti satataM jJAnaM bhavaMtaH svayaM ye kurvati ma karma jAta na banaM bAMti pramATamA - n Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / * bhedonmAdabhramarasabharAnnATayatpItamohaM mUlonmUlaM sakalamapi tatkarma kRtvA valena / . helonmIlatparamakalayA sArdhamAraddhakola jJAnajyotiH kavalitatamaH projjajambhe bhareNa // 4 // iti puNyapAparUpeNa dvipAtrIbhUtamekapAtrIbhUya karma niSkrAMtaM // iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI tRtIyoMkaH // - tAtparyattiH -aMtha. pravizatyAzravaH / yatra samyagbhedabhAvanApariNataH kAraNasamayasAra-.. rUpaH savaro nAsti tatrAzravo bhavatIti saMvaravipakSadvAreNa caturdazagAthAparyaMtamAzravavyAkhyAnaM karoti / tatrAdau bhedajJAnAt-zuddhAtmopalAbho bhavati iti saMkSepavyAkhyAnabhukhyatvena uvaoge-ityAdi gAthAtrayaM / tadanaMtaraM bhedajJAnAtkathaM zuddhAtmopalAbho bhavatIti prazne parihArarUpeNa jahakaNayamAggi ityAdi gAthAdvayaM / tataH paraM zuddhabhAvanayA punaH zuddho bhavatIti mukhyatvena suddhaM tu viyANaMto ityAdi gAthaikaM / tataH paraM kena prakAreNa saMvaroM bhavatIti pUrvapakSe kRte sati parihAramukhyatayA appANamappaNA ityAdi gAthAtrayaM / athAtmA parokSastasya dhyAnaM kathaM kriyeteti pRSTe sati devatArUpadRSTAMtena parokSe'pi jJAyata iti parihArarUpeNa uvadeseNa ityAdi gAthAdvayaM / tadanaMtaraM, athodayaprAptapratyAmatAnAM rAgAdyadhyavasAnAnAma bhAve sati jIvagatAnAM rAgAdibhAvAzravANAmabhAvo bhavatItyAdi saMvarakramAkhyAnamukhyatvena tesiM heda ityAdi gAthAtrayaM / evaM saMvaravipakSadvAreNAzravavyAkhyAne samudAyapAtanikA / tadyathA prathamatastAvacchubhAzubhakarmasaMvarasya paramopAyabhUtaM nirvikArasvasaMvedanajJAnalakSaNaM bhedajJAnaM nirUpayati. AtmakhyAtiH-atha pravizati sNvrH| AsaMsAravirodhisaMvarajayaikAMtAvaliptAsravaH nyakkArAtpratilabdhanityavijayaM sNpaadytsNvrN| nyAvRttaM pararUpato niyamitaM samyak svarUpe sphurajjyotizcinmayamujvalaM nijarasaprArabhAramujmRmbhate 1 tatrAdAveva sakalakarmasaMvaraNasya paramopAyabhedavijJAnamabhinaMdatiH uvaoge uvaogo kohAdisu Natthi kovi uvayogo / kohe koho ceva hi uvaoge Nasthi khalu koho // 17 // aThaviyappe kamme Nokamme cAvi Natthi uvaogo / uvaogaliya kamme Nokamme cAvi No atthi // 175 // edaM tu avivarIdaM gANaM jaiyA du hodi jIvassa / taiyA Na kiMci kuvadi bhAva uvaogasuddhappA // 176 / / upayoge upayogaH krodhAdiSu nAsti kopyupayogaH / krodhe krodhazcaiva hi upayoge nAsti khalu krodhaH // 17 // aSTavikalpe karmaNi nokamaNi cApi nAstyupayogaH / upayoge'pi ca karma nokarma cApi no asti // 175|| etatvaviparItaM jJAnaM yadA bhavati jIvasya / na kiMcitkaroti bhAvamupayogazuddhAtmA // 176 / / + yAsAM khalu gAthAnAM samullekhaH, AtmakhyAtikAraiH saMvaraprakaraNe kRtastAsAmeva tAtparyavRttikAraiH, AsravaprakaraNa, tatra saMvarapratipakSa Asravaiti saMvaratyAgapakSaM mukhyatayA kukSIkRtya tAtparyavRttI saMvarasthAne akhabaH AsvasthAne ca saMbara iti vijJeyaM / 2 gAthAmekAmityapi ka. pustake pATha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sanAtanajainagraMthamAlAyAM__ tAtparyavRttiH-uvaoge upabhogo jJAnadarzanopayogalakSaNatvAdabhedananAtmaivopayogastasminnupayogAbhidhAne zubhAtmanyupayoga AtmA tiSThati kohAdisu Natthi kovi upabhogo zuddhanizcayena krodhAdipariNAmeSu nAsti kopyupayoga AtmA kohe kohI ceva hi krodhe krodhazcaiva hi sphuTaM tiSThati uvaoge patthi khalu koho upayoge zuddhAtmani nAsti khalu sphuTaM krodhH|| ___ bhavipaNe kamme Nokamma cAvi Natthi uvaogo tathaiva cASTavidhajJAnAvaraNAdidavyakarmaNi, bhaudArikazarArAdinokarmaNi caiva nAstyupayogaH- upayogazabdavAcyaH zuddhabuddhakasvabhAvaH paramAtmA uvaogaliya kamme Nokamme cApi No asthi upayoge zuddhAtmani zuddhanizcayena karma nokarma caiva nAsti iti| edaM tu bhAvavarIdaM gANaM maiyA du hAdi jIvasma idaM tu cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmasaMvittirUpaM viparItAbhinivezarahitaM bhedajJAnaM yadA bhavati jIvasya tajhyA Na kiMci kuvadi bhAvaM uvaoga suddhappA tasmAdbhedavijJAnAtsvAtmopalaMbho bhavati zuddhAtmopalaMbhe jAte kimapi mithyAtvarAgAdibhAvAnaH karoti na pariNamati / kathaMbhUtaH san ? nirvikAracidAnaMdaikazuddhopayogazuddhAtmA zuddhasvabhAvaH sanniti / yatraivaM bhUto saMvaro nAsti tatrAzrayo bhavatyasminnadhikAra sarvatra jJAtavyamiti tAtparya / evaM pUrvaprakAreNa bhedavijJAnAta zuddhAtmopalAbho bhavati / zuddhAtmopalaMbhe sati mithyAtvarAgAdibhAva na karoti tato navatarakarmasaMvaro bhavatIti saMkSepavyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / atha kathaM bhedajJAnAdevaM zuddhAtmopalaMbho bhavatIti pRcchati mAtmakhyAtiH-nakhalvekasya dvitIyamasti dvayonipradezatvenaikasattAnupapattestada'satve ca tena sahAdhArAdheyasaMbaMdho'pi nAstyeva tataH svarUpapratiSThatvalakSaNa, evAdhArAdheyasaMbaMdho'vatiSThate tena jJAnaM jAnatAyAM svarUpe pratiSThitaM / jAnatAyA jJAnAdapRthagbhUtatvAt jJAne eva syAt / krodhAdIni krudhyatAdau svarUpe pratiSThitAni krudhyatAdeH krodhAdeH pRthagbhUtatvAtkrodhAdiSveva syuH, na punaH krodhAdiSu karmaNi nokarmaNi vA jJAnamasti / naca jJAne krodhAdayaH karma nokarma vA saMti parasparamatyaMtasvarUpavaiparItyena paramArthAdhArAdheya saMbaMdhazUnyatvAt / naca jJAnasya jAnatAsvarUpaM tathA krudhyatAdirapi krodhAdInAM ca yathA krudhyatAdi svarUpaM tathA jAnatApi kathaMcanApi vyavasthApayituM zakyeta jAnatAyAH krudhyatAdezca bhAvabhedenodbhAsamAnatvAt svabhAvabhedAca vastubheda evota nAsti jJAnAjJAnayorAdhArAdheyatvaM / kiM ca yadA kilaikamevAkAzaM strabuddhimadhiropyAdhArAdheyabhAvo vibhAvyate tadA zeSadravyAMtarAdhiropanirodhAdeva buddherna bhinnAdhikaraNApekSA prabhavati / tadaprabhave caikamAkAzamevaikasminnAkAza eva pratiSThitaM vidhAyato na parAdhArAdheyatvaM pratibhAti tato jJAnameva jJAne eva krodhAdaya eva krodhAdiSveveti, sAdhu siddhaM bhedavijJAnaM // caidrUpyaM jar3arUpatAM ca dadhatoH kRtvA vibhAga dvayoratAruNadAraNena parito jJAnasya rAgasya ca / bhedajJAnamudeti nirmalamidaM modadhvamadhyAsitAH zuddhajJAnaghanaughamekamadhunA saMto dvitIyacyutAH // evamidaM bhedajJAnaM yadA jJAnasya vaiparItyakaNikAmapyanAsAdayadabicalitamavatiSThate tadA zuddhopayogamayAtmatvena jJAnaM jJAnameva kevalaM sanna kiMcanApi rAgadveSamoharUpaM bhAvamAracayati tato bhedavijJAnAcchuddhAtmopalaMbhaH prabhavati / zuddhAtmopalaMbhAt rAgadveSamohAbhAvalakSaNaH saMvaraH prabhavati / kathaM bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbha ? iticet - jaha kaNaya maggitaviyaM kaNayasahAvaM Na taM paricayaMdi / tahakammodayatavido Na jahadi NANI du NANittaM // 177 // evaM jANadi NANI aNNANI muNadi rAgamevAdaM / aNNANatamocchaNNo AdasahAvaM ayANato // 17 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smypraabhuut| payA kanakamagnitaptapapi kanakabhAvaM na tatparityajati / sathA karmodayatapto na nahAti jJAnI tu jJAnitvaM // 177 // evaM jAnAti jJAnI ajJAnI nAnAti rAgamevAtmAnaM / ajJAnatamo'vacchannamAtmasvabhAvamajAnan // 178 // tAtparyavRttiH--jA kaNayamaggitaviyaM kaNaya sahAvaM Na ta paricayadi--yathA kanakaM suvarNamagnitaptamapi taM kanakasvabhAvaM na parityajati / taha kammodaya tacidoNa cayadi NANI duNaNitaM sena prakAreNa tIvraparISahopasargeNa karmodayena saMtapto'pi rAgadveSamohapariNAmaparihArapariNalo bhedaratnatrayalakSaNabhadajJAnA na tyajati / kiM tat ! -zuddhAtmasaMvittilakSaNaM jJAnitvaM pAMDavAdivaditi / evaM jANadi NANI evamuktaprakAreNa zuddhAtmAnaM jAnAti vItarAgasvasaMvedanalakSaNabhedajJAnI aNNANI muNadi rAgayevAdaM ajJAnI punaH pUrvoktabhedajJAnAbhAvAt mithyAtvarAgAdirUpamevAtmAnaM manute jaanaati|kthNbhuutH san ! aNNANatamocchaNNo ajJAnatamasocchannaH- pracchAdito pitaH / punarapi kathaMbhUtaH san / AdasahAvaM ayANato nirvikAraparamacaitanyacamatkArasvabhAvaM zuddhAtmAnaM nirvikalpasamAdherabhAvAdajAnan ananubhavan iti / evaM bhedajJAnAtkathaM zuddhAtmopalaMbho bhavatIti pRSThe pratyuttarakathanarUpeNa gAthAdvayaM gataM / atha kathaM zuddhAtmopalaMbhAtsaMbara iti punarapi pRcchati AtmakhyAtiH-yato yasyaiva yathoditabhedavijJAnamasti sa eva tatsadbhAvAt jJAnI sannaivaM jaanaati| yathA pracaMDapAvakaprataptamapi suvarNaM na suvarNatvamapohati tathA pracaMDavipAkopaSTabdhamapi jJAnaM na jJAnatvamapohati, kAraNasahasreNApi svabhAvasyApoDhumazakyatvAt / tadapohe tanmAtrasya vastuna evocchedAt / nacAsti vastUcchedaH sato nAzAsaMbhavAt / evaM jAnaMzca karmAkrAMto'pi na rajyate na dveSTi na muhyati kiM tu zuddhamAtmAnamupalabhate / yasya tu yathoditaM bhedavijJAnaM nAsti sa tadabhAvAdajJAnI sanna'jJAnatamasAcchannatayA caitanyacamaskAramAtramAtmasvabhAvamajAnan rAgamevAtmAnaM manyamAno rajyate dveSTi muhyate ca na jAtu zuddhamAtmAnamupalabhate / tato bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbhaH / kathaM zuddhAtmopalaMbhAdeva saMvara ! iti cet / / suddhaM tu viyANaMto suddhamevappayaM lahadi jiivo| jANaMto du asuddhaM asuddhamevappayaM lahadi // 179 // zuddhaM tu vijAnan zudamevAtmAmaM labhate jIvaH / jAnaMstvazuddhamazuddhamevAtmAnaM labhate // 179 // tAtparyavRttiH-suddhaM tu viyANaMto suddhamevappayaM lahadi jIvo bhAvakarmadravyakarmanokarmarahita mantajJAnAdiguNasvarUpaM zuddhAtmAnaM nirvikArasukhAnubhUtilakSaNena bhedajJAnena vijAnannanubhavan jJAnI jIvaH / evaM guNaviziSTaM yAdRzaM zuddhAtmAnaM dhyAyati bhAvayati tAdRzameva lbhte| kasmAt ? iticet upAdAnasadRzaM kAryamitihetoH jANato du asuddhaM asuddhamevappayaM lahadi azuddhamithyAtvAdipariNatamAtmAnaM jAnannanubhavan san azuddhaM, naranArakAdirUpamevAtmAnaM labhate / sa kaH ? / ajJAnI jIva iti / evaM zuddhAtmopalaMbhAdeva kathaM saMvaro bhavatIti pRSTe pratyuttarakathanarUpeNa gAthA mtaa| atha kena prakAreNa saMvaro bhaktIti pRSTe punarapi vizeSaNottaraM dadAti bhAtmakhatAti:-yohi nityamevAcchinnadhArAvAhinA jJAnena zuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate sa jJAnamayAd bhAvAt jJAnamaya eva bhAvo bhavatIti kRtvA pratyagakarmAsravaNanimittasya rAgadveSamohasaMtAnasya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMnirodhAcchuddhamevAtmAnaM prApnoti / yo hi nityamevAjJAnenAzuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate so'jhAnamayAdbhAvAdajJAnamayo bhAvo bhavatIti kRtvA pratyakkArmAsravaNanimittasya rAgadveSamohasaMtAnasyAnisedhAdazuddhamevAtmAnaM prApnoti / ataH zuddhAtmopalaMbhAdeva saMvaraH / yadi kathamapi dhArAvAhinA. bodhanena dhruvamupalabhamAnaH zuddhamAtmAnamAste / tadayamudayamAtmArAmamAtmAnamAtmA parapariNatirodhAcchuddhamevAbhyupaiti // 1 // kena prakAreNa saMvaro bhavatIti cet appANamappaNoraMbhidUNa do (su) puNNapAvajogesu / daMsaNaNANamiThido icchAvirado ya aNNAjha // 10 // jo savvasaMgamukko jhAyadi appANamappaNo appA / Navi kammaM Nokamma cedA ciMtedi eyattaM // 181 // appANaM jhAyaMto dasaNaNANamaio aNaNNamaNo / lahadi acireNa appANameva so kammaNimmukkaM // 18 // AtmAnamAtmanA rundhvA dvipuNyapApayogayoH / darzanajJAne sthitaH icchAviratazcAnyasmin // 180 // paH sarvasaMgamukto dhyaaytyaalmaanmaatmnaatmaa| nApi karma nokarma cetayitA ciMtayatyekatvaM // 18 // AtmAnaM dhyAyan drshnjnyaanmyo'nnymnaaH| labhate'cireNAtmAnameva sa karmanirmuktaM / / 182 // tAtparyavRttiH-- appANamappaNAraMbhidaNado ( su ) puNNa pAvajogesu AtmAnaM karmatvApannaM / AtmanA karaNabhUtena / dvayoH puNyapApayogayoradhikArabhUtayorvartamAnaM svasaMvedanajJAnavalena zubhAzubhayogAbhyAM sakAzAdrunyA vyAvartya / dasaNaNANami Thido darzanajJAne sthitaH san / icchAviradoya aNNAmi anyasmin deharAgAdiparadravye, sarvatrecchArahitazceti prathamagAthA gatA / jo savvasaMgamukko jhAyadiappANamapyaNoappA AtmA, punarapi kathaMbhUtaH sancasaMgamukko nissaMgAtmatattvavilakSaNabAhyAbhyantarasarva saMgamuktaH san / jhAyadi dhyAyati kaM, appANaM nijazuddhAtmAnaM kena, karaNabhUtena, appaNo svshuddhaatmnaa| Navi kammaM NokammaM naiva karma nokarma, dhyAyati, AtmAnaM dhyAyan / kiM karoti cedA ciMtedi evaM guNaviziSTazcetayitAtmA ciMtayati / kiM ?, eyaktaM ekohaM nirmamaH zuddho jJAnI yogIndragocaraH bAhyAH saMyogajA bhAvA mattaH sarve'pi sarvathAH ityAyekalaM, iti dvitIyagAthA gatA so ityAdi so sa pUrvasUtradvayoktaH puruSaH appANaM jhAyaMto evaM pUrvoktaprakAreNAtmAnaM karmatApannaM ciMtayan , nirvikalparUpeNa dhyAyan san / daMsaNaNANamaio dazarnajJAnamayo bhUtvA / aNaNNamaNoM ananyamanAzca lahadi labhate / kameva, appANameva AtmAnameva kathaMbhUtaM, kammaNimmukkaM bhAvapharmadravyakarma nokarmavimuktaM / kena, acireNa stokakAlena / evaM kena prakAreNaM saMvaro bhavati, iti prazne sati vizeSa, parihAravyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM gtN| atha parokSasyAtmanaH kathaM dhyAnaM bhavatIti prazne satyuttaraM dadAti / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smptraabhuut| . AtmakhyAti:-yAhi nAma rAgadveSamohasUle zubhAzubhayogai vartamAnaH, dRDhatarabhedavijJAnAvaSTaMbhena, A. smAnaM, AtmanaivAtyaMta ruMvA, zuddhadarzanajJAnAtmadravye suSThu pratiSThitaM kRtvA samastaparadravyecchAparihAraNa samaasaMgavimukto bhUtvA nityamevAtiniSprakaMpaH san, manAgapi karmanokarmaNorasaMsparzeNa, AtmIyamAtmAnamevAtmanA dhyAyan svayaM sahajacetayitRtvAdekatvameva cetayate / sa khalvekatvacetanenAtyaMtaviviktaM caitanya camatkAramAtmAnaM dhyAyan zuddhadarzanajJAnamayamAtmadravyamavAptaH zuddhAtmopalaMbhe sati samastaparadravyamayatva matikrAMtaH san , acireNaiva sakalakarmavimuktamAtmAnamavApnoti, eSa saMvaraprakAraH / / nijamahimaratAnAM bhedavijJAnazaktayA bhavati niyatameSAM zuddhamAtmopalaMbhaH / / acalitamakhilAnyadravyadUre sthitAnAM bhavati sati ca tasminnakSayaH karmamokSaH / kena krameNa saMvaro bhavatIti cet uvadeseNa parokkhaM rUvaM jaha passidUNa NAdedi / bhaNNadi taheva dhippadi jIvo diTThoya NAdoya // 183 // upadezena parokSarUpaM yathA dRSTA jAnAti / bhaNyate tathaiva dhriyate jIvo dRSTazca jJAtazca // 183 // tAtparyavRttiH - uvadeseNa parokkhaM rUvaM jaha passidaNa NAdedi yathA loke parokSamapi devatArUpaM paropadezAllikhitaM dRSTvA kazciddevadatto jAnAti / bhaNNadi taheca dhippadi jIvo dihoya nnaadoy| tathaiva vacanena bhaNyate tathaiva manasi gRhyate / kosau !, jIvaH, kena rUpeNa !, mayA dRSTo jJAtazceti manasA saMpradhArayati / tathA coktaM / gurUpadezAdabhyAsAtsaMvittaH svaparAMtaraM / jAnAti yaH sa jAnAti mokSasaukhyaM niraMtaraM / atha kovididiccho sAhU saMpaDikAle bhaNija rUvamiNaM / paJcakkhameva diThaM parokkhaNANe pavaTuMtaM // 184 // koviditArthaH sAdhuH saMpratikAle bhaNet rUpamidaM / . pratyakSameva dRSTaM parokSajJAne pravartamAnaM // 184 // tAtparyavRttiH-atha mataM bhaNijja rUvamiNaM paccakkhameva didaM parokkhaNANe pavaDhataM / yosau pratyakSaNAtmAnaM darzayati tasya pArzve pRcchAmo vayaM / naivaM (?) / kovididiccho sAhU saMpaDikAle bhaNijja koviditArtha sAdhuH, saMpratikAle brUyAt ? na kopi / kiM brUyAta, na ko'pi / kiMtu rUcamiNaM paJcakkhamevadiha idamAtmasvarUpaM pratyakSameva mayA dRSTaM / caturthakAle kevalijJAnivat / api tu naivaM kathabhUtamidamAtmasvarUpaM / parokkhaNANe pavahataM kevalajJAnApekSayA parokSe zrutajJAne pravartamAnaM, iti| kiMca vistaraH yadyapi kevalajJAnApekSayA rAgAdivikalparahitaM svasaMvedanarUpaM bhAvazrutajJAnaM zuddhanizcayanayena parokSaM bhaNyate / tathApi iMdriyamanojanitasavikalpajJAnApekSayA pratyakSaM / tena kAraNena, AtmA svasaMvedanajJAnApekSayA pratyakSo bhavati / kevalajJAnApekSayA parokSo'pi bhavati / sarvathA parokSa eveti vaktuM nAyAti / kiMtu caturthakAle'pi kevalinaH, kimAtmAnaM haste gRhItvA darzayati ? tepi divyadhvaninA bhANitvA gacchaMti / tathApi zravaNakAle zrotRNAM parokSa eva pazcAtparamasamAdhikAle pratyakSo bhavati / tathA, idAnIM kAle'pIti bhAvArthaH / evaM parokSasyAtmanaH kathaM dhyAnaM kriyate, iti prazne parihArarUpeNa gAthAdvayaM gataM // atha , udayaprAptadravyapnatyayasvarUpANAM rAgAdyadhyavasAnAnAmabhAve sati jIvagatarAgAdibhAvakarmarUpANAM, abhyavasAnAnAM, abhAvo bhavatItyAdirUpeNa saMvarasya kramAkhyAnaM kathayati Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ By sanAtana jaina graMthamAlAyAM 1 siM he bhANidA ajjhavasANANi savvadarasIhiM / micchattaM aNNANaM avira dibhAvoya jogoya // 185 // hedu abhAve NiyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa du Niroho // 186 // kammAbhAveNa ya NokammANaM ca jAyadi Niroho / No kammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hodi // 187 // teSAM hetavaH bhaNitAH adhyavasAnAni sarvadarzibhiH / mithyAtvamajJAnamavirati bhAvazca yogazca / / 185 || hetvabhAve niyamAjjAyate jJAninaH AsravanirodhaH / AsravabhAvena vinA jAyate karmaNo'pi nirodhaH // 186 // karmaNo'bhAvena ca nokarmaNAmapi jAyate nirodhaH / nokarmanirodhena tu saMsAranirodhanaM bhavati // 187 // tAtparyavRttiH - tesiM hedU bhaNidA ajhavasANANi savvadarasIhiM / teSAM prasiddhAnAM jIvagatarAgAdivibhAvakarmarUpANAM bhAvAsravANAM hetavaH kAraNAni bhaNitAni / kAni ?, udayaprAptadravyapratyayAgatAni rAgAdyadhyavasAnAni / kai: ?, sarvadarzibhiH / nanu adhyavasAnAni bhAvakarmarUpANi tAni jIvagatAnyeva bhavaMti udayaprAptadravyapratyayAgatAni bhAvapratyayAni kathaM bhavatIti ? / naivaM, yataH kAraNAt, bhAvakarmadvidhA bhavati / jIvagataM pudgalakarmagataM ca / tathAhi bhAvakrodhAdivyaktirUpaM jIvabhAvagataM bhnnyte| pudgalapiMDazaktirUpaM pudgaladravyagataM / tathA coktaM galaviMDo dakohAdI bhAvadavvaM tu - iti jIvabhAvagataM bhaNyate puggalapiMDo davvaM tassacI bhAvakampaM tuiti pudgaladravyagataM // atra dRSTAMto yathA - - madhurakaTukAdidravyasya bhakSaNakAle jIvasya madhurakaTukasvAdavyaktivikalparUpa jIvabhAvagataM / tadvyaktikAraNabhUtaM madhurakaTukadravyagataM zaktirUpaM pudgaladravyagataM evaM bhAvakarmasvarUpaM jIvagataM pudgalagataM ca dvidheti bhAvakarmavyAkhyAna kAle sarvatra jJAtavyaM / kAni tAni, adhyavasAnAni ? | micchattaM aNNANaM aviradibhAvo ya jogo ya mithyAtvamajJAnamaviratiryogazceti prathamagAthA gatA ! | hedu abhAve niyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho pUrvoktAnAmudayAgatadravyapratyayAnAM jIvagatabhAvAsravahetubhUtAnAM vItarAgasvasaMvedanajJAnino jIvasya, udayadravyakarmarUpANAM, abhAve sati niyamAnnizcayAt rAgAdibhAvAsravanirodhalakSaNaH saMvaro jAyate / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa duNiroho nirAsravaparamAtmatattva vilakSaNasya jIvagatabhAvAzravasya bhAvena svarUpeNa vinA jAyate nirodhasaMvaraH / kasya ? paramAtmatattvapracchAdakanavataradravyakarmaNa iti dvitIyagAthA gatA / kammassAbhAveNa ya NokammANaM ca jAyadi Niroho / tatazca navatarakarmAbhAvena saMvareNa zarIrAdinokarmaNAM ca jAyate, nirodhasaMvaraH / kammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hodi / nokarmanirodhanena saMvareNa saMsArAtIta zuddhAtmatattva Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / pratipakSabhUtadravyakSetrAdipaMcaprakArasaMsAranirodhanaM bhavatIti tRtIyagAthA gatA, / evaM saMvarakramAkhyAnena gAthAtrayaM gataM / evaM pAtravatsaMvaravipakSabhUta Asravo nisskraaNtH| iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau caturdazagAthAbhiH SaTsthalaiH saMvaravipakSadvAreNa Asrava nAmA paMcamo'dhikAraH smaaptH| . mAtmakhyAtiH-saMti lAvajjIvasya, AtmakarmaikatvAzayamUlAni mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAni, madhyavasAnAni / tAni rAgadveSamohalakSaNasyAsravabhAvasya hetavaH / AsravabhAvaH, karmahetuH, karma, nokarmahetuH, nokarma, saMsArahetuH iti / tato nityamevAyamAtmA, AtmakarmaNorekatvAdhyAsena mithyaatvaajnyaanaavirtiyogmymaatmaanmdhyvsyti| tato rAgadveSamoharUpamAsravabhAvaM bhAvayati / tataHkarma, aasrvti| tatonokarma bhavati tataH saMsAraH prbhvti| yadA tu, AtmakarmaNorbhedavijJAnena zuddhacaitanyacamatkAramAtramAtmAnaM, upalabhate / tadA mithyA tvAviratiyogalakSaNAnAM, adhyavasAnAnAM, asravabhAvahetUnAM, bhvtybhaavH| tadabhAve rAgadveSamoharUpAsravabhAbasya, bhavatyabhAvaH / tadabhAve'pi bhavati karmAbhAvaH / tadabhAve'pi bhavati sNsaaraabhaavH| ityeSa saMvarakramaH / saMpadyate saMvara eva sAkSAt, zuddhAtmatattvasya kilopalaMbhAt / sa bhedavijJAnata eva tasmAttadbhedavijJAnamatIva bhAvyaM // 117 // bhAvayedbhedavijJAnamidamacchinnadhArayA tAvadyAvatparAccyutvA jJAnaM jJAne pratiSThitaM / bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila kecana asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana // 11 // bhedabAnocchalanakalanAcchuddhatattvopalaMbhAt rAgagrAmapralayakaraNAtkarmaNAM saMvareNa / vibhattoSaM paramamamalAlokamamlAnamekaM jJAnaM jJAne niyatamuditaM zAzvatodyotametat // 119 // iti saMvaro nisskraaNtH| // iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI paMcamo'kaH // tAtparyavRttiH-atha pravizati saMvaraH / saMvarAdhikAre'pi yatra mithyAtvarAgAdipariNatabahirAtmabhAvanArUpa Asravo nAsti / tatra saMvaro bhavatItyAsravavipakSadvAreNa, saptadazagAthAparyaMtaM vItarAgasamyaktvarUpasaMvaravyAkhyAnaM karoti / tatra prathamatastAvat, vItarAgasamyagdRSTerjIvasya rAgadveSamoharUpA AsravA na saMtIti saMkSepaNa vyAkhyAnarUpeNa 'micchattaM aviramaNaM' ityAdi gAthAtrayaM / tadanaMtaraM rAgadveSamohAsravANAM punarapi vizeSavivaraNamukhyatvena 'bhAvo rAgAdijudo' ityAdi svataMtragAthAtrayaM / tataH paraM kevalajJAnAdivyaktirUpakAryasamayasArakAraNabhUtanizcayaratnatrayapariNatasya jJAnijIvasya rAgAdibhAvapratyayaniSedhamukhyatvena paraviDa ityAdi gAthAtrayaM / ataHparaM tasyaiva jJAnino jIvasya mithyAtvAdidravyapratyayAstitve'pi vItarAgacAritrabhAvanAvalena rAgAdibhAvapratyayaniSeH mukhyatayA savve pubbANivaddhA isyAdi sUtracatuSTayaM / tadanaMtaraM navataradrabyakarmAnavasyodayAgatadravyapratyayAnAM jIvagatarAgAdibhAvapratyayAkAraNamiti koraNakAraNamukhyatvena rAgo. doso ityAdisUtracatuSTayaM kathayati, iti samudAyena saptadazagAthAbhiH paMcasthalaiH saMparAdhikArasamudAyapAtanikA / atha dravyabhAvAsravasvarUpaM kathayati / bhAtmakhyAtiH-atha pravizatyAsravaH / atha mahAmadanirbharamaMtharaM samararaMgaparAgatamAtra / ayamudAragabhIramahodayo jayati durjayabodhadhanurdharaH // 120 // 1yadanAdikAlAdArabhyAzuddharAgAdivibhAvarUpeNa pariNataM tadeva kAlalabdhi prApya zudasvarUpeNa pariNatamityarthaH / 2. pustake kAraNaNyAsyAnamukhyatvena iveva pAH / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 samAtana jainagraMthamAlAyAM tatrAtravasvarUpamabhidadhAti micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya saNNasaNNAdu | vahuvihabhedA jIve tasseva aNaNNapariNAmA // 188 // NANAvaraNAdIyassa te du kammassa kAraNaM hoMti / siMpa hodi jIvo rAgadosAdibhAva karo // 189 // mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca saMjJAsaMjJAstu | bahuvidhabhedA jIve tasyaivAnanyapariNAmAH // 188 // jJAnAvaraNAdyasya te tu karmaNaH kAraNaM bhavaMti / teSAmapi bhavati jIvaH rAgadveSAdibhAvakaraH / / 189 // tAtparya vRttiH - micchattaM aciramaNaM kasAyajogA ya saNNasaNNA du saNNasaNNA ityatra prAkRsalakSaNavalAta--akAralopo dRSTavyaH / mithyAtvAvirAtapramAdakaSAyayogAH, kathaMbhUtAH, bhAvapratyayadravyapratyayarUpeNa saMjJA'saMjJAzcetanAcetanAH / athavA saMjJAH, AhArabhayamaithunaparigraharUpAH / asaMjJA:, ISatsaMjJAH, ihalokAkAMkSA paralokAkAMkSAkudharmAkAMkSArUpAstisraH / kathaMbhUtAH, ete nahuvihabhedA jIve / uttaraprabyayabhedena bahudhA vividhAH, ka ? jIve, adhikaraNabhUte / punarapi kathaMbhUtAH tasseva aNaNNapariNAmA ananyapariNAmAH, abhinnapariNAmAH tasyaiva jIvasyAzuddhanizvayanayeneti / NANAvaraNAdIyassa te du kampasa kAraNaM hoMti te ca pUrvoktadravyapratyayAH, udayAgatAH saMtaH, nizcayacAritrAvinAbhUtavItarAgasamyaktvAbhAve sati zuddhAtmasvarUpacyutAnAM jIvAnAM jJAnAvaraNadyaSTavidhasya dravyakarmAsravasya kAraNabhUtA bhavaMti / tesiMpi hodi jIvo rAgadosAdibhAvako teSAM ca dravyapratyayAnAM jIvaH kAraNaM bhavati / kathaMbhUtaH ? rAgadveSAdi bhAvakaraH, rAgadveSAdibhAvapariNataH / ayamatrabhAvArtha:- dravyapratyayodaye sati zuddhAtmasvarUpabhAvanAM tyaktvA yadA rAgAdibhAvena pariNamati tadA baMdho bhavati / naivodayamAtreNa, yadi udayamAtreNa baMdho bhavati ? tadA sarvadA saMsAra eva / kasmAt ? iti cet saMsAriNAM sarvadaiva karmodayasya vidyamAnatvAt / tarhi karmodayo baMdhakAraNaM na bhavati, ? iti cet tatra nivikalpasamAdhibhraSTAnAM mohasahitakarmodayo vyavahAreNa nimittaM bhavati / nizcayena punaH, azuddhopAdAmakAraNaM svakIyarAgAdyajJAnabhAva eva / 1 atha vItarAga svasaMvedana jJAnino jIvasya rAgadveSamoharUpabhAvAtravANAmabhAvaM darzayati AtmakhyAtiH - rAgadveSamohA AsravAH, iha hi jIve svapariNAmanimittAH, ajar3atve sati cidAbhAsAH, mithyAtvAviratikaSAyayogAH pudgalapariNAmAH, jJAnAvaraNAdipudgalakarmAsravaNanimittatvAtkilAsravAH / teSAM tu tadAsravaNanimittatvanimittaM, ajJAnamayA AtmapariNAmA rAgadveSamohA: ? / tata AsravaNanimittasvanimittatvAt rAgadveSamohA evAsravAH, te cAcAnina eva bhavaMtIti, arthAdevApadyate / atha jJAninastadabhAvaM darzayati tthidu AsavavaMdho sammAdiThThissa AsavaNiroho / saMte puvvaNivaddhe jANadi so te avadhaMto // 190 // nAsti tvAsravabaMdhaH samyagdRSTerAsrava nirodhaH / saMti pUrvanibaddhAni jAnAti sa tAbhyavan // 190 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / gatyi-ityAdi padakhaMDanArUpeNa vyAkhyAnaM kriyate / Nasthi du AsavavaMdho sampAdihissa pAsavaNiroho na bhavataH, na vidyate / kau ! tau AsravabaMdhau / gAthAyAM punaH samAhAradvandvasamAsApekSayA dvivacanamapyekavacanaM kRtaM / kasyAsravabaMdhau na staH ? samyagdRSTIvasya / tAhe kimasti ? AsravanirodhalakSaNasaMvaro'sti so sa samyagdRSTiH saMte saMti vidyamAnAni te tAni puvvaNivaddhe pUrvanivaddhAni jJAnAvaraNAdi karmANi / athavA pratyayApekSayA pUrvanibaddhAn mithyAtvAdipratyayAn jANadi jAnAti vastusvarUpeNa jAnAti kiM kurvan san ! avaMdhato viziSTabhedajJAnavalAnnavatarANyabhinavAnyabadhnan-anupArjayan , iti / bhayamatra bhAvArthaH / sarAgavItarAgabhedena dvidhA samyagdRSTirbhavati tatra yo'sau sarAgasamyagdRSTiH / solasapaNavIsaNabhaM dasacauchakkakaM vaMdhavo chiNNA / .. . dugatIsacadurapuvve paNasolasajogiNo ikko ityAdi baMdhatribhaMgakathitabaMdhavicchedakramaNa mithyAdRSTayapekSayA tricatvAriMzatprakRtInAmabaMdhakaH / saptAdhikasaptatiprakRtInAmalpasthityanubhAgarUpANAM baMdhako'pi san saMsArAsthiticchedako bhavati / tena kAraNenAbaMdhaka iti / tathaivAvirAtisamyagdRSTerguNasthAnAdupari yathAsaMbhavaM sarAgasamyaktvaparyaMtaM, adhastanaguNasthAnApekSayA tAratamyenAbaMdhakaH / uparimaguNasthAnApekSayA punbNdhkH| tatazca vItarAgasamyaktve jAte sAkSAdabaMdhako bhavati, iti matvA vayaM samyagdRSTayaH sarvathA baMdho nAstIti vaktavyaM / iti AsravavivakSadvAreNa saMvarasya saMkSepasUcanavyAkhyAnamukhyatvena gAthAtryaM gataM / bhatha rAgadveSamoharUpabhAvAnAmAsravatvaM nizcinoti AtmakhyAtiH- yato hi jJAnino'jJAnamayairbhAvairajJAnamayA bhAvAH, avazyameva nirudhyate / tato 'jJAnamayAnA bhAvAnAM, rAgadveSamohAnAM, AsravabhUtAnAM nirodhAt jJAnino bhavatyeva AsravanirodhaH / ato jJAnI nAnavanimittAni pudgalakarmANi badhnAti, nityamevAkartRkatvAnnavAni na banan sadavasthAni pUrvabaddhAni jJAnasvabhAvatvAtkevalameva jAnAti / bhaya rAgadveSamohAnAmAsravatvaM niyamayati bhAvo rAgAdijudo jIveNa kado du vaMdhago hodi / rAgAdivippamukko avaMdhago jANago Navari // 19 // bhAvo rAgAdiyutaH jIvena kRtastu baMdhako bhavati / rAgAdiviSamukto'baMdhako jJAyako navari // 191 // sAparyavRttiH - bhAvo rAgAdijudo jIveNa kado du vaMdhago hodi yathA ayaskAMtopala saMparkajo bhAvaH pariNativizeSaH, kAlAyasasUciM prerayati / tathA jIvena kRto rAgAdyajJAnajo bhAvaH pariNativizeSaH kartA, zuddhasvabhAvena sAnaMdamavyayamanAdimanaMtazaktimudyautinaM nirupalepaguNamapi jIvaM zuddhasvabhAvA pracyutaM kRtvA karmabaMdhaM kartuM prerayati / rAgAdivippamuko avaMdhago jANago Navari rAgAdijJAnavipramukto bhAvastvabaMdhakaH san navari kiMtu jIvaM karmabaMdha kartuM na prerayati / tarhi kiM karoti ? pUrvoktazuddhasvabhAvenaiva sthaapyti| tato jJAyate niruparAgacaitanyaciccamatkAramAtraparamAtmapadArthAddhinnA rAgadveSamohA eva bNdhkaarnnmiti| atha rAgAdirahitazuddhabhAvasya saMbhavaM darzayati __ AtmakhyAtiH --iha khalu rAgadveSamohasaMparkajo'jJAnamaya eva bhAvaH, ayaskAMtIpalasaMparkaja iva kAlAyasasUcI, karma kartumAtmAnaM codayati / tadvivekajastu jJAnamayaH, ayaskAMtopalavivekaja iva kAlAyasasUcI, akarmakaraNautsukyamAtmAnaM svabhAvenaiva sthApayati / tato rAgAdisaMkIrNo'jJAnamaya eva kartRtve codakatvAdUMdhakaH / sadasaMkIrNastu svabhAvodbhAsakatvAtkevalaM jJAyaka eva ; na manAgapi bNdhkH| atha rAgAdyasaMkIrNabhAvasaMbhavaM darzayati Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 samAtanajainagraMthamAlAyAM pake phalammi paDade jaha Na phalaM vajjhade puNo viMTe / jIvassa kammabhAve par3ide Na puNodayavehi // 192 // pakke phale patite yathA na phalaM badhyate punarvRtte / jIvasya karmabhAve patite na punarudayamupaiti // / 192 // tAtparyavRtti: - pakke phalampi par3ide jaha Na phalaM vajjhade puNo viMTe yathA pake phale patite sati punarapi tadeva phalaM vRMtte na badhyate / jIvassa kammabhAve paDade Na puNodayamuSehi tathA tattvamAnino jIvasya sAtAsAtodayajanitasukhaduHkharUpakarmabhAve, karmaparyAye patite galite nirjIrNe sati rAgadveSamohAbhAvAt punarapi tatkarma baMdhaM nAyAti / naivodayaM ca / tato rAgAdyabhAvAt, zuddhabhAvaH saMbhavati / tata eva ca samyagdRSTerjIvasya nirvikArasvasaMvittivalena saMvarapUrvikA nirjarA bhavatItyarthaH / atha jJAnino navataradravyAstravAbhAvaM darzayati AtmakhyAtiH- :- yathA khalu pakkaM phalaM vRMtAtsakRdvizliSTaM sat, na punarvRtasaMbaMdhamupaiti tathA karmodayajo bhAvo jIvabhAvAtsakRdvizliSTaH san, na punarjIvabhAvamupaiti / evaM jJAnamayo rAgAdyasaMkIrNo bhAvaH saMbhavati / bhAMvoM rAgadveSamohairvinA yo jIvasya syAd jJAnanirvRtta eva / ruMdhan sarvAn daivyakarmAsravaiaughAn eSo'bhAvaH sarvabhAvA vANAM // 121 ere jJAnino dravyAsravAbhAvaM darzayati puDhavIpiMDasamANA puvvaNivaddhA du paccayA tassa / kammasarIreNa du te vRddhA savvepi NANissa // 193 // pRthvIpiMDa samAnAH pUrvanivaddhAstu pratyayAstasya / karmazarIreNa tu te baddhAH sarve'pi jJAninaH // 193 // 1 tAtparyavRttiH - pur3havIpiMDasamANAH pumvaNivaddha / du paccayA tassa pRthvIpiMDasamAnAH, akiMcitkarA bhavaMti / ke te ? pUrvaniMbaddhAH mithyAtvAdidravyapratyayAH / kasya ? tasya vItarAgasamyagdRSTerjIvasya / yato rAgAdyajanakatvAdakiMcitkarAstataH kAraNAt, navataradravyakarmabaMdho na bhavati / tarhi pRthvIpiMDasamAnAH saMtaH kena rUpeNa tiSThaMti ? kammasarIreNa du te vaddhA savvepi NANissa kArmaNazarIrarUpeNaiva te sarve baddhAstiSThaMti, naca rAgAdibhAvapariNatajIvarUpeNa / kasya : nirmalAtmAnubhUtilakSaNabhedavijJAnino jIvasyeti / kiMca yadyapi dravyapratyayAH kArmANazarIrarUpeNa muSTibaddhavipattiSThati tathApi udayAbhAve sukhaduHkha vikRtirUpAM bAdhAM na kurveti / tena kAraNena jJAnino jIvasya, navatarakarmAstravAbhAva iti bhAvArthaH / evaM rAgadveSamoharUpAstravANAM vizeSavivaraNarUpeNa svaMtaMtragAthAtrayaM gataM / atha kathaM jJAnI nirAsravaH ? iti pRcchati / AtmakhyAtiH-ye khalu pUrva, ajJAnenaiva baddhA midhyAtvAviratikaSAyayogA dravyAsavabhUtAH pratyate jJAnino dravyAMtarabhUtAH, cetanapudgalapariNAmatvAt pRthvIpiMDasamAnAH / te tu sarve'pi svabhAvata eva kArmANazarIreNaiva saMbaMddhA na tu jIvena, ataH svabhAvasiddha eva dravyAstravAbhAvo'jJAninaH / yAH, bhAvAstravAbhAvamayaM prapanno dravyAsravebhyaH svata eva bhinnaH / jJAnI sadA jJAnamayaikabhAvo nirAsravo jJAyaka eka eva // 122 // kathaM jJAnI nirAsravaH ? iti cet 1 sammaktvapUrvaH zuddhasvarUpAnubhavaH pariNAmaH / 2 dravyakarmaNAM jJAnAvaraNAdInAmAzravaH pratisamayaM dhArApravAharUpatayA Atmapradeza sahAnyonyAmugamaH, tasyaiaughAn / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samayaprAbhRtaM / cahuviha aNeyabheyaM vaMdhate nnaanndNsnngunnehi| samaye samaye jamA teNa avadhutti NANI du // 19 // caturvidhA anekabhedaM vanaMti jJAnadarzanaguNAbhyAM / samaye samaye yasmAt tenAbaMdha iti jJAnI tu // 194 // tAtparyavRttiH-cahuviha aNeyabheyaM vardhate NANadaMsaNaguNehiM cahuviha iti vahuvacane prAkRtalakSaNavalena hasvatvaM / caturvidhA mUlapratyayAH kartAraH / jJAnAvaraNAdibhedabhinnamanekavidhaM karma kurvati / kAbhyAM kRtvA ? jJAnadarzanaguNAbhyAM / darzanajJAnaguNau kathaM baMdhakAraNabhUtau bhavataH, ? iti cet-ayamatra bhAvaH, dravyapratyayA udayamAgatAH saMtaH jIvasya jJAnadarzanadvayaM rAgAdyajJAnabhAvena pariNamayaMti, tadA rAgAdyajJAnabhAvapariNataM jJAnadarzanaguNadvayaM baMdhakAraNaM bhavati / vastutastu rAgAdyajJAnabhAvapariNataM jJAnadarzanaguNadvayaM, ajJAnameva bhaNyate tat / 'aNANadaMsaNaguNehi' iti pAThAtaraM kecana paThaMti / samae samae jamA teNa avaMpratti NANI da samaye samaye yasmAt pratyayAH kartAraH / jJAnadarzanaguNaM rAgadyajJAnapariNataM kRtvA navataraM karma kurvati / tena kAraNena bhedajJAnI baMdhako na bhavati / kiM tu jJAnadarzanaraMjakatvena pratyayA eva baMdhakAH, iti zAnino nirAsravatvaM siddhaM / / atha kathaM jJAnaguNapariNAmo baMdhaheturiti punarapi pRcchati___AtmakhyAtiH-jJAnI hi tAvadAnavabhAvanAbhiprAyAbhAvAnnirAmrava eva / yattu tasyApi dravyapratyayAH pratisamayamanekaprakAra pudgalakarma baghnaMti / tatra jJAnaguNapariNAmahetuH / kathaM jJAnaguNapariNAmo baMdhaheturiti cet jahmA du jahaNNAdo NANaguNAdo puNovi pariNamadi / aNNattaM gANaguNo teNa du so baMdhago bhaNido // 195 // yasmAttu jaghanyAt jJAnaguNAt punarapi pariNamate / anyatvaM jJAnaguNaH tena tu sa baMdhako bhaNitaH // 195 // tAtparyavRttiH-jamA du jahaNNAdo NANaguNAdo puNovi pariNamadi aNNasaM NANaguNo. yasmAt yathAkhyAtacAritrAtpUrva jaghanyo hInaH sakaSAyo jJAnaguNo bhavati / tasmAt-jaghanyatvAdiva jJAna. guNAt sakAzAt, aMtarmuhUrtAnaMtaraM nirvikalpasamAdhau sthAtuM na zaknoti jIvaH / tataH kAraNAt, anyatvaM savikalpaparyAyAMtaraM pariNamati sa kaH ? kartA jJAnaguNaH / teNa du so baMdhago bhaNido tena savikalpena kaSAyabhAvena sa jJAnaguNo baMdhako bhaNitaH / athavA dvitIyavyAkhyAnaM / jaghanyAt ko'rthaH jaghanyAt, mithyAdRSTijJAnaguNAt kAlalabdhivazena samyaktva prApte sati jJAnaguNaH kartA midhyAparyAyaM tyaktvA anyatvaM samyagjJAnitvaM pariNamati / teNa du so baMdhago bhaNido tena kAraNena jJAnaguNo jJAnaguNapariNatajIvo vA abaMdhako bhANita ityabhiprAyaH / atha yathAkhyAtacAritrAdhastAdaMtarmuhUrtAnaMtaraM nirvikalpasamAdhau sthAtuM na zakyata iti bhaNitaM pUrvaM / evaM sati kathaM jJAnI nirAsrava iti cet AtmakhyAti:- jJAnaguNasya hi yAvajjaghanyo bhAvaH, tAvat tasyAMtarmuhUrtavipariNAmitvAt punaH punaranyatayAsti pariNAmaH / sa tu yathAkhyAtacAritrAvasthAyA adhastAdavazyaMbhAvirAgasadbhAvAt , baMdhahetureva syAt / evaM sati kathaM jJAnI nirAsravaH 1 iti cet / daMsaNaNANacarittaM jaM pariNamade jahaNNabhAveNa / NANI teNa du vajjhadi puggalakammeNa viviheNa // 196 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sanAtana jaina graMthamAlAma darzanajJAnacAritraM yatpariNamate jaghanyabhAvena / jJAnI tena tu badhyate pudgalakarmaNA vividhena // 196 // tAtparyavRttiH - daMsaNaNANacaritaM jaM pariNamade jahaNaNaMbhAveNa jJAnI tAvadihA pUrvarAgAdi vikalpakAraNAbhAvAnnirAsrava eva / kiM tu so'pi yAvatkAlaM paramasamAdheranuSThAnAbhAve sati zuddhAtmasvarUpaM dRSTuM jJAtumanucarituM vA samarthaM tAvatkAlaM tasyApi saMbaMdhi yaddarzanaM jJAnaM cAritraM tajjaghanyabhAvena sakaSAyabhAvena, anIhitavRttyA pariNamati / NANI teNa du vajjhadi puggalakammeNa viviheNa tena kAraNena san bheda jJAnI svakIyaguNasthAnAnusAreNa paraMparayA muktikAraNabhUtena tIrthaMkaranAmakarma prakRtyAdipudgalarUpeNa vividhapuNyakarmaNA badhyate / iti jJAtvA khyAtipUjAlA bhabhogAkAMkSArUpa nidAnabaMdhAdibhAvapariNAmaparihAreNa nirvikalpasamAdhau sthitvA tAvatparyaMtaM zuddhAtmarUpaM dRSTavyaM jJAtavyamanucaritavyaM ca yAvattasya zuddhAtmasvarUpasya paripUrNaH kevalajJAnarUpo bhAvo dRSTo jJAto'nucaritazca bhavatIti bhAvArtha: / evaM jJAnino bhAvAsravasvarUpaniSedhamukhyatvena gAthAtrayaM gataM / atha dravyapratyayeSu vidyamAneSu kathaM jJAnI nirAsravaH / iti cet -- i AtmakhyAtiH - yohi jJAnI sa buddhipUrvakarAgadveSamohAsravabhAvAbhAvAt nirAsrava eva kiMtu so'pi yAvadajJAnaM sarvotkRSTabhAvena dRSTuM jJAtumanucarituM vA'zaktaH san jaghanyabhAvenaiva jJAMnaM pazyati jAnAtyanucarati tAvattasyApi jaghanyabhAvAnyathAnupapattyA'numIyamAnA'buddhipUrvakakalaMkavipAkasadbhAvAt pudgalakarmavaMdhaH syAt / atastAvadjJAnaM dRSTavyaM jJAtavyamanucaritavyaM ca yAvad jJAnasya yAvAn pUrNobhAvastAvAn dRSTo jJAto'nucaritazca samyagbhavati / tataH sAkSAt jJAnIbhUtaH sarvathA nirAsrava eva syAt / sanyasyannijabuddhipUrvamanizaM rAgaM samayaM svayaM vAraMvAramabuddhipUrvamapi taM jetuM svazaktiM spRzan / ucchidan parivRttimeva sakalAM jJAnasya pUrNobhavannAtmA nityanirAsvo bhavati hi jJAnI yadA syAttadA / sarvasyAmeva jIvaMtyAM dravyapratyayasaMtatau / kuto nirAsravo jJAnI nityameveti cenmatiH // 123 // savve pubvaNivaddhA du paccayA saMti sammadiTThissa / uvaopAogaM baMdhate kammabhAveNa // 197 // saMtIva niravabhojjA vAlA icchI jaheva purusassa | vaMdhadi te ubhoje taruNI icchI jaha Narassa // 198 // hedUNa NiravabhojjA taha baMdhadi jaha havaMti uvabhojjA / sattavihA bhUdA NANAvaraNAdibhAvehiM // 199 // deNa kAraNa du sammAdiTThI avadhago hodi / AsavabhAvAbhAveNa paccayA baMdhagA bhaNidA / catuSkaM // 200 // sarve pUrvanibaddhAstu pratyayAH saMti samyagdRSTeH / upayogaprayogyaM badhaMti karmabhAvena / / 197 / / saMti tu nirupabhogyAni vAlA strI yatheha puruSasya | 1 buddhipUrvakA pariNAmA ye manodvArA bAhyaviSayAnAlaMbya pravartate / pravartamAnAzca svAnubhavagamyAH anumAnena parasyApi gamyA bhavaMti / abuddhipUrvakAstu pariNAmA iMdriyamanovyApAramaMtareNa kevalamA dayAnimittAste tu svAnubhava gocaratvAdayuddhapUrvakA iti vizeSaH / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 103 banAti tAni upabhogyAni taruNI strI yathA puruSasya // 198 // bhUtvA nirupabhogyAni tathA badhAti yathA bhavetyupabhogyAni / saptASTavidhAni bhUtAni jJAnAvaraNAdibhAvaiH // 199 / / etena kAraNena tu samyagdRSTiravadhaMko bhaNitaH / bhAsravabhAvAbhAve na pratyayA baMdhakA bhaNitAH // 20 // tAtpattiH-savve puvvaNivaddhA du paccayA saMti sammadihissa sarve pUrvanibaddhA dravyapratyayAH saMti tAvatsamyagdRSTeH / ubogappAogaM baMdhate kammabhAveNa yadyapi vidyate tathApyupayogena prAyogyaM tatkAlodayaprAyogyakarmatApannaM karma badhnati / phena kRtvA ! bhAvena rAgAdipariNAmena nacAstitvamAtreNa baMdhakAraNaM bhavatIti / saMtAvi NiravamojA vAlA icchI jaheva purusassa vidyamAnAnyapi karmANi kacitprAkRte liMgavyabhicAro'pi, iti vacanAma puMsakaliMge puliMganirdezaH / puliMge'pi napuMsaka liMga nirdezaH / kArake kArakAMtara nirdezo bhavati, iti / tAni karmANi udayAtpUrva nirupabhogyAni bhavati / kena dRSTAMtena ? vAlA strI yathA puruSasya / vaMdhadi te uvabhoje taruNI icchI jaha Narassa tAni karmANi udayakAle upabhogyAni bhavaMti / rAgAdibhAvena navatarANi ca vanaMti / kathaM ? yathA taruNI strI barasyeti / atha tamevArtha dRr3hayati / udayAtpUrva nirupabhogyAni bhUtvA karmANi svakIyaguNasthAnAnusAreNa, udayakAle prApya yathAbhogyAni bhavaMti, tathA rAgAdibhAvena pariNAmena ayuSkabaMdhakAle aSTavidhabhUtAni zeSakAle saptavidhAni jJAnAvaraNAdidravyakarmabhAvena paryAyeNa navatarANi badhnati nacAstitvamAtreNeti / rAgAdibhAvAsravasyAbhAve dravyapratyayA astitvamAtreNa baMdhakAraNaM na bhvNti| etena kAraNena samyagdRSTirabaMdhako bhaNita iti / kiM ca vistAraH, mithyAdRSTayapekSayA caturthaguNasthAne sarAgasamyagdRSTiH, tricatvAritprakRtInAma baMdhakaH / saptAdhikasaptatiprakRtInAmalpasthityanubhAgarUpANAM baMdhako'pi saMsArasthiticchedaM karoti / tathA coktaM " siddhAMte dvAdazAMgAvagamastattIvabhaktiranivRttipariNAmaH kevalisamuddhAtazceti saMsArasthitighAtaka raNAni bhavaMti" tadyathA tatra dvAdazAMgazrutaviSaye, avagamo jJAnaM vyavahAreNa bahirviSayaH / nizcayena tu vItarAgasvasaMvedanalakSaNaM ceti / bhaktiH punaH samyaktvaM bhaNyate vyavahAreNa sarAgasamyagdRSTInAM parameSThayArAdhanArUpA / nizcayena samyagdRSTInAM zuddhAtmatattvabhAvanArUpA ceti / na nivRttiranivRttiH zuddhAtmasvarUpA dacalanaM, ekAgrapariNatiriti / tatraivaM sati dvAdazAMgAvagamo nizcayavyavahArajJAnaM jAtaM / bhaktistu nizcayavyavahArasamyaktvaM jAtaM / anivRttipariNAmastu sarAgacAritrAnaMtaraM vItarAgacAritraM jAtamiti samyagdanijJAnacaritrANi bhedAbhedaratnatrayarUpeNa saMsAravicchittikAraNAni bhavaMti / keSAM ? chadmasthAnAmiti / kevalinAM tu bhagavatAM daMDakapATaprataralokapUraNarUpakevalisamuddhAtaH saMsAravicchittikAraNamiti bhAvArthaH / evaM dravyapratyayA vidyamAnA api rAgAdibhAvAsravAbhAve baMdhakAraNaM na bhavaMtIti vyAkhyAnamukhyatvena gAthA catuSTayaM gataM / atha yata eva karmabaMdhahetubhUtarAgadveSamohAH, jJAnino na saMti / tata eva tasya karmabaMdho nAstIti kathayati AtmakhyAti:-yataH sadavasthAyAM tadAtvapariNItavAlastrIvat pUrvamanupabhogyatve'pi vipAkAvasthAyAM prAptayauvanapUrvapariNItastrIvat upabhogyaprAyogyaM pudgalakarmadravyapratyayAH saMto'pi karmodayakAryajIvabhAvasadbhAvAdeva badhnati / tato jJAnino yadi dravyapratyayAH pUrvabaddhAH saMti / sNtu| tathApi sa tu nirAsrava eva karmodayakAryasya rAgadveSamoharUpasyAstravabhAvasyAbhAve dravyapratyayAnAmabaMdhahetutvAt / vijahati nahi sattA pratyayAH pUrvabaddhAH samayamanusaraMto yadyapi dravyarUpAH / tadapi sakalarAgadveSamohavyudAsAt, avatarati na jAtu jJAninaH karmabaMdhaH // 124 // ragadveSakmiohAnAM jJAnino yadasaMbhavaH / tasa eva ma baMdhokha te hi baMdhasya kAraNaM // 12 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sanAtanajainagraMthamAlAyAM rAgo doSo moho ya AsavA Natthi sammadissi / tA AsavabhAveNa viNA hedU Na paccayA hoMti // 209 // hedU caduviyappo aDaviyappasa kAraNaM hodi / hi piya rAgAdI simabhAveNa vajjhati // 202 // rAga dveSo moha AsravA na saMti samyagdRSTeH / tasmAdAvabhAvena vinA hetavo na pratyayA bhavaMti // 201 // hetuzcaturvikalpaH, aSTa vikalpasya kAraNaM bhavati / teSAmapi ca rAgAdayasteSAmabhAve na badhyate // 202 / / tAtparyavRttiH -- rAgo doso moho ya AsravA Natthi sammadiThThissa rAgadveSamohAH samyagdRSTerna bhavaMti, samyagdRSTitvAnyathAnupapatteriti hetuH / tathA hi, anaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyA lobha mithyAtvodaya janitA rAgadveSamohAH samyagdRSTerna saMtIti pakSaH / kasmAt ? iticet kevalajJAnAdyanaMtaguNasahitaparamAtmo padezatve sati vItarAgasarvajJapraNItaSaddravyapaMcAstikAyasaptattattvanavapadArtharucirUpasya mUDhatrayAdipaMcavizati - doSarahitasya saMveo Nivveo jiMdA garuhaya uvasamo bhattI / vacchalaM 'aNukaMpA guNaTThasammattattasma // iti gAthAkathitalakSaNasya caturthaguNasthAnavartisarAgasamyaktvAnyathAnupapatteriti hetuH / athavA, anaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnAvaraNasaMjJAH krodhamAnamAyAlobhodaya janitA rAgadveSamohAH samyagdRSTerna saMtIti pakSaH / kasmAt ? iti cet nirvikAraparamAnaMdaikasukhalakSaNaparamAtmopAdeyatve sati SaTdravyapaMcAstikAyasaptatattvanavapadArtharucirUpasya mUDhatrayAdipaMcaviMzatidoSarahitasya tadanusAri prazamasaMvegAnukampAdevadharmAdiviSayAstikyAbhivyaktilakSaNasya paMcamaguNasthAnayogyadezacAritrAvinAbhAvisarAgasamyaktvasyAnyathAnupapatteriti hetuH / athavA anaMtAnubaMdhyapratyAkhyanapratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAleobhodayajanitarAgadveSamohAH samyagdRSTernasaMtIti pakSaH / kasmAditi cet cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmopAdeyatve sati SadravyapaMcAstikAyasaptatattvatnavapadArtharucirUpasya mUDhatrayAdipaMcaviMzatidoSarahitasya tadanusAriprazamasaMvegAnukaMpAdevadharmAdiviSayAstikyAbhivyaktilakSaNasya SaSThaguNasthAnarUpasarAgacAritrAvinAbhAvisarAgasamyaktvasyAnyathAnupapatteriti hetuH / athavA anaMtAnubaMdhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanakrodhamAnamAyAlobhatavriodayajanitAH pramAdotpAdakAH, rAgadveSamohAH samyagdRSTerna saMtIti pakSaH / kasmAt ? iti cet -- zuddhabuddhaikasvabhAvaparamAtmopAdeyatvesati tadyogyasvakIyazuddhAtmasamAdhisaMjJAtasahajAnaMdai kasvalakSaNasukhAnubhUtimAtra svarUMpA'pramattAdiguNasthAnavartivItarAgacAritrAvinAbhUtavItarAgasamyaktvasyAnyathAnupapatteriti / tathAcoktaM-- AdyA samyaktva cAritre dvitIyA nantyaNuvrataM tRtIyA sayamaM turyyA yathAkhyAtaM krudhAdayaH iti gAthApUrvArddhe vyAkhyAnaM gataM / tahmA AsavabhAveNa viNA hedU Na pazccayA hoMti - yasmAt gAthAyAH pUrvArdhakathitakrameNa rAgadveSamohA na saMti tasmAtkAraNAt rAgAdirUpabhAvAsraSeNa vinA astitvamAtreNa, udayamAtreNa vA, bhAvapratyayAH samyagdRSTerna bhavatIti / hedU caduviyapyo aDaviyapyassa kAraNaM hodi mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpacaturvidho hetu:, jJAnAvaraNAdirUpasyASTavidhasya navataradravyakarmaNaH kAraNaM bhavati / tesiMpiya rAgAdI teSAmapi mithyAtvAdidravyapratyayAnAM, udayAgatAnAM jIvagatarAgAdi bhAvapratyayAH kAraNaM bhavati / kasmAt ! Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhata / iticet tesimabhAveNa vajjhati teSAM jIvagatarAgAdibhAvapratyayAnAmabhAve sati dravyapratyayeSvudayAgateSvapi bItarAgaparamasAmAyikabhAvanApariNatAbhedaratnatrayalakSaNabhedajJAnasya sadbhAve sati karmaNA jISA na badhyate yataH kAraNAditi / tataH sthitaM navataradavyakarmAkhavasyodayAgatadravyapratyayAH kAraNaM, teSAM ca jIvagatA rAgAdibhAvapratyayAH kAraNamiti kAraNakAraNavyAkhyAnaM jJAtavyaM / ___ atha yaduktaM pUrva rAgAdivikalpopAdhirahitaparamacaitanyacamatkAralakSaNanijaparamAtmapadArthabhASanArahitAnAM bahirmukhajIvAnAM pUrvabaddhapratyayAH nacatarakarma banaMti. tameSArtha dRSTAMtAbhyAM dRdayati AtmakhyAtiH-rAgadveSamohA na saMti samyagdRSTaH samyagdRSTitvAnyathAnupapatteH / tadabhAve na tasya dravyapratyayAH pudgalakarmahetutvaM vibhrati dravyapratyayAnAM pudgalakarmahetutvasya rAgAdyahetutvAt / tato hetvabhAve hetumadabhAvasya prasiddhatvAt jJAnino nAsti baMdhaH / adhyAsya zuddhanayamuddhatabodhacinhamaikAgyameva kalayati sadaiva ye te / rAgAdimuktamanasaH satataM bhavaMtaH pazyaMti baMdhavidhuraM samayasya sAraM // 126 // pracyutya zuddhanayataH punareva ve tu rAgAdiyogamupayAMti vimuktabodhAH / / te karma baMdhamiha vibhrati pUrvabaddhadravyAkhavaiH kRtavicitravikalpajAlaM // 127 // jaha puriseNAhAro gahido pariNamadi so aNeyavihaM / maMsavasAruhirAdI bhAve udaraggisaMjutto // 20 // taha NANissa du puvvaM je vaddhA paccayA vahuviyappaM / vajjhate kammaM te NayaparihINA du te jIvA // 20 // yathA puruSeNAhAro gRhItaH pariNamati so'nekavidha mAMsavasArudhirAdIn bhAvAn , udarAgnisaMyuktaH // 203 / / tathA jJAninastu pUrva baddhA ye pratyayA bahuvikalpa ghanatiH karma te nayaparihAnAstu te jIvAH / / 204 / / tAtparyavRciH-jaha purisaNAhAro gahido pariNamadi so aNeyavihaM yathA puruSeNa gRhI sAhAraH sa pariNamati, anekavidhaM bahuprakAraM, vahuprakAraM kiM ? maMsavasAruhirAdI bhAve udaraggisaMjutto mAMsavasArudhirAdIn paryAyAn karmatApannAn pariNamati / kathaMbhUtaH san ? udarAmnisaMyuktaH iti dRSTAMto gtH| taha jANissa du puna je baddhA paccayA bahuviyappa bajhaMte kammai te - tathaiva ca pUrvoktoda. rAgnisaMyuktAhAradRSTAMtena ajJAninazcaitanyalakSaNajIvasya, naca vivekinaH / pUrva ye baddhAH, mithyAtvAdi dravyapratyayAH, jIvagatarAgAdipariNAmamudarAgnisthAnIyaM labdhvA te bahuvikalpa karma badhnati |nnyprihiinnaa du te jIvA yeSAM jIvAnAM saMbaMdhinaH pratyayAH karma badhnati te jIvAH / kathaM bhUtAH / paramasamAdhi kSaNabhedajJAnarUpAt zuddhanayAdbhraSTAH, cyutAH / athavA dvitIyavyAkhyAnaM / te pratyayA azuddhanayena jIvAt sakAzAt parihINA bhinnA na ca bhavaMti / idamatra tAtparya, nijazuddhAtmadhyeyarUpasarvakarmanirmUlana samarthazuddhanayo vivekibhirna tyAjya iti / evaM kAraNavyAkhyAnamukhyatvena gAthAcatuSTayaM gataM / itisamayasAravyAkhyAnamukhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau saptadazagAthAbhiH paMcasthalai rAnavavipakSadvAreNa SaSThaH saMbarAdhikAraH samAptaH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAM- AsmakhyAti:- yadA tu zuddhanayAt parihINo bhavati bAnI tadA tasya rAgAdisadbhAvAt pUrvabaddhAH dravyapratyayAH svasya hetutvahetusadbhAve hetumadbhAvasyAnivAryatvAt jJAnavaraNAdibhAvaiH pudgalakarma baMdhaM pariNama. yaMti / na caitadaprasiddhaM puruSagRhItAhArasyodarAgninA rasarudhiramAMsAdibhAvaiH pariNAmakAraNasya darzanAt / idamevAtra tAtparya heyaH zuddhanayo nahi nAstibaMdhastadatyAmAt tattyAgAdvaMdha eva hi // 128 // dhIrodAramahimnyanAdinidhane bodhe nibaMdhnan dhRtiM tyAjya: zuddhanayo na jAtu kRtibhiH sarvakaSaH karmaNAM / tatrasthAH svamarIcicakramacirAtsaMhRtya niryadvahiH pUrNa jJAnavanAghamevamacalaM pazyaMti zAtaM mahaH // 129 // rAgAdInAM jhagiti vigamAt sarvatopyAsravANAM nityodyotaM kimapi paramaM vastu saMpazyato'taH / sphorasphAraiH svarasavisaraiH plAvayatsarvabhAvAnAlokAMtAdacalamatulaM jJAnamunmagnametat // 130 // iti Asravo nisskraaNtH| iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau caturtho'kaH // tAtparyavRttiH -- tatraivaM sati raMgabhUmeH sakAzAt, zRMgArarahitapAtravat-zuddhajIvasvarUpeNa saMvaro niSkrAMtaH / atha vItarAganirvikalpasamAdhirUpA zuddhopayogalakSaNA saMvarapUrvikA nirjarA pravizati. uvabhonamiMdiyehiM ityAdigAthAmAdiM kRtvA daMDakAn vihAya pAThakrameNa paMcAzadgAthAparyaMta SasthalairnijerAvyAkhyAnaM karoti / tatra dravyanirjarAbhAvanirjarAjJAnazaktivairAgyaktInAM krameNa vyAkhyAnaM karoti, iti pIThikArUpeNa prathamasthale gAthAcatuSTayaM / tadanaMtara jJAnavairAgyazakteH sAmAnyavyAkhyAnArthaM sevaMtoviNa sevAdi ityAdi dvitIyasthale gAthApaMcakaM / tataH paraM tayoreva jJAnazaktyorvizeSavivaraNArtha paramANumittiyapi ityAdi tRtIyasthale sUtradazakaM / tatazca matizrutAvadhimanaHparyayakevalajJAnamabhedarUpaM paramArthasaMjJaM muktikAraNabhUtaM yatparamAtmapadaM, tatpadaM yena svasaMvedanajJAnaguNena labhyate tasya sAmAnyavyAkhyAnArtha NANaguNehi vihINA ityAdi caturthasthale sUtrASTakaM / tataH paraM tasyaiva jJAnaguNasya vizeSavivaraNArtha NANI rAgappajaho ityAdi paMcamasthale gAthAH, caturdaza / tadanaMtaraM zuddhanayamAzritya cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmabhAvanAzritAnAM nizcayanizzaMkAdyaSTaguNAnAM vyAkhyAnArthaM sammAdiTTIjIvo ityAdi SaSThasthale sUtranavakaM kathayati, iti SaDbhiraMtarAdhikAraiH, nirjarAdhikAre samudAyapAtanikA / tadyathA, atha dravyanirjarAM kathayati / ' AtmakhyAtiH-atha pravizati nirjarArAgAdyAsravarodhato nijadhurAM dhRtvA paraH saMvaraH karmAgAmi samastameva bharato dUrAnnirudhana sthitaH / prAgbaddhaM tu tadeva dagdhumadhunA vyAjRmbhate nirjarA jJAnajyotirapAvRtaM na hi yato rAgAdibhimUrchati // 131 / / uvabhojamiMdiyehiM davANamacedaNANamidarANaM / jaM kuNadi sammadichI taM savvaM NijaraNimittaM // 205 // upabhogamiMdriyaH dravyANAmacetanAnAmitareSAM / yatkaroti samyagdRSTiH, tatsarva nirjarAnimittaM // 205 // tAtparyavRttiH-uvabhojAmiMdiyehiM davANamacedaNANamidarANaM je kuNadi sammadihIsamyagdRSTiH kartA cetanAcetanadravyANAM saMbaMdhi yadvastUpabhogyaM karoti / kaiH kRtvA ? pacendriyaviSayaiH taM Nijja raNimittaM tadvastu bhithyAdRSTejIvasya rASadveSamohAnAM sadbhAvena baMdhakAraNamapi samyagdRSTerjIvasya rAgadveSamohA 1 rAgAdisadbhAve / 2 AtmazuddhatvAnubhavaH / 3 jJAnAvazeSa vyaktisamUhaH / 4 bahiranAtmapadArthe niryad bhrAmyat / 5 anaMtAnataiH 6 / svarasasya cidrUpatAyAH visaraiH prasaraiH / 7 sarvabhAvAnatItAnAgatavartamAnAn padArtha na plAvayamAtmani pratiSivitAna kurvan / 0 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 107 nAmabhAvena samastamapi nirjarAnimittaM bhavatIti / atrAha ziSyaH- rAgadveSamohAbhAve sati nirjarAkaraNaM bhaNitaM samyagdRSTestu rAgAdayaH saMti, tataH kathaM nirjarAkAraNaM bhavatIti ? asminpUrvapakSe parihAraH / atragraMthe vastuvRttyA vItarAgasamyagdRSTemrahaNa, tatra tu parihAraH pUrvameva bhaNitaH / kathamiti cet ? mithyAdRSTe sakAzAdasaMyatasamyagdRSTeH, anaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyAlobhamithyAtvodayajanitAH, zrAvakasya vA pratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlobhodayajanitA rAgAdayo na saMtItyAdi / kiM ca samyagdRSTeH saMvarapUrvikA nirjarA bhavati mithyAdRSTestu gajasnAnavat, baMdhapUrvikA bhavati tena kAraNena mithyAdRSTayapekSayA smygdRssttirbNdhkH| evaM dravyanirjarAvyAkhyAnarUpeNa gAthA gtaa| - atha bhAvanirjarAsvarUpamAkhyAti AtmakhyAti:-virAgasyopabhogo nirjarAyaiva rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena mithyAdRSTeracetanAnya dravyopabhogo baMdhanimittaM syAt / etena dravyanirjarAsvarUpamAveditaM / atha bhAvanirjarAsvarUpamAvedayati davve uvabhujaMte NiyamA jAyadi suhaM ca dukkhaM ca / taM suhaduHkhamudiNNaM vedadi aha NijaraM jAdi // 206 // dravye, upabhujyamAne niyamAjjAyate sukhaM ca duHkhaM ca / ... tatsukhaduHkhamudIrNa vedayate atha nirjarAM yAti // 206 // tAtparyavRttiH-davve uvabhujjate NiyamA jAyadi suhaM ca dukkhaM ca udayAgatadravyakarmaNi jIvenopabhujyamAne sati niyamAt nizcayAt sAtAsAtodayavazena sukhaduHkhaM vA vastu svabhAvata eva jAyate tAvat / taM suhadukkhamudiSNaM vedadi niruparAgasvasaMvittibhAvena, utpannapAramArthikasukhAdbhinnaM tatsukhaM vA duHkhaM vA samudIrNa sat samyagdRSTirjIvo rAgadveSau na kurvan heyabuddhyA vedayati / na ca tanmayobhUtvA, bhahaM sukhI, duHkhItyAdyahamiti pratyayenAnubhavati / atha NijjaraM jAdi atha aho tataH kAraNAnnirjarAM yAti svasthabhAvena nirjarAyA nimittaM bhavati / midhyAdRSTeH punaH, upAdeyabuddhyA sukhyahaM duHkhyahamiti pratyayena baMdhakAraNaM bhavati / kiM ca yathA ko'pi taskaro yadyapi maraNaM necchati / tathApi talavaraNa gRhItaH san maraNamanubhavati / tathA samyagdRSTiH, yadyapyAtmotthasukhamupAdeyaM ca jAnAti / viSayasukhaM ca heye jAnAti tathApi caritramohodayatalavareNa gRhItaH san tadanubhavati, tena kAraNena nirjarAnimittaM syAt , iti bhAvanirjarAvyAkhyAnaM gataM / atha vItarAgasvasaMvedanajJAnasAmarthya darzayati. AtmakhyAtiH- upabhujyamAne sati hi paradravye tannimittaH sAtAsAtavikalpAnatikramaNena vedanAyAH sukharUpo duHkharUpo vA niyamAdeva jIvasya bhAva udeti / sa tu yadA vedyate tadA mithyAdRSTeH, rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena baMdhanimittaM bhUtvA nirjIryamANoSyajIrNaH san baMdha eva syAt / samyagdRSTestu rAgAdibhAvAbhAvena baMdhanimittamabhUtvA kevalameva nirjIryamANopyajIrNaH sannijaraiva syAt / / tadjJAnasyaiva sAmarthya virAgasya ca vA kila // 132 // yatko'pi karmabhiH karma bhuMjAno'pi na badhyate / atha jJAnasAmarthya darzayati-- jaha visamuvabhujaMtA vijA purisA Na maraNamuvayaMti / poggalakammassudayaM taha bhuMjadi Neva vajjhade NANI // 207 // yathA viSamupabhuMjAnAH sato vidyApuruSA na maraNamupayAMti / pudgalakarmaNa udayaM tathA bhuMkta naiva badhyeta jJAnI / / 207 // . . . . . . Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.8 sanAtamajainagraMthamAlAyA. tAtparyavRtiH-jaha vimabhurabhujbaMtA vijApurisA jamavaNamuvayaMti yathA viSamupamuMjAnAH saMto gAruDavidyApuruSAH, amoghamaMtrasAmarthyAt, naiva maraNamupayAMti / puggalakammamsudayaM taha mujadi va vajjhade NANI tathA paramatattvajJAnI zubhAzubhakarmaphalaM bhukte tathApi nirvikalpasamAdhi lakSaNabhedajJAnAmoghamaMtravalAnaiva badhyate karmaNeti jJAnazaktivyAkhyAnaM gataM / atha saMsArazarIrabhogaviSaye vairAgyaM darzayati___ AtmakhyAtiH - yathA kazcidviSavaidyaH pareSAM maraNakAraNaM viSamuSa/jAno'pi, amoghavidyAsAmarthyena niruddhatacchaktitvAnna mriyate, tathA ajJAninAM rAgAdibhAvasadbhAvena baMdhakAraNaM pudgalakarmodayamupaMbhujA no'pi amoghajJAnasAmarthyAt rAgAdibhAvAnAmabhAve sati niruddhatacchaktitvAt na badhyate jJAnI / atha vairAgyasAmarthya darzayati / jaha majaM pivamANo aradibhAveNa majadi Na puriso| davvuvabhoge arado NANIvi Na vajjhadi taheva // 20 // / yathA madyaM pivana aratibhAvena mAdyati na puruSaH / dravyopabhoge arato jJAnyapi na badhyate tathaiva // 108 // tAtparyavRttiH - jaha majjaM pivamANo aradibhAveNa majjadi Na puriso yathA kazcit puruSo vyAdhipratIkAranimittaM madyamadhye madyapratipakSabhUtamauSadhaM nikSipya madyaM pivannapi raterabhAvAnna mAdyati / davvuva bhoge arado NANIvi Na vajjhadi taheva tathA paramAtmatattvajJAnI paMceMdriyaviSayabhUtAzanapAnAdidravyopabhoge satyapi yAvatA yAvatAMzena nirvikArasvasaMvittizUnyabahirAtmajIvApekSayA rAgabhAvaM na karoti, tAvatA tAvatAMzena karmaNA na badhyate / yadA tu harSaviSAdAdirUpasamastavikalpajAlarahitaparamayogalakSaNabhedajJAnavalena sarvathA vItarAgo bhavati / tadA sarvathA na badhyate iti vairAgyazaktivyAkhyAnaM gataM / evaM yathA krameNa dravyanirjarAbhAvanirjarAjJAnazaktivairAgyazaktipratipAdanarUpeNa nirjarAdhikAre tAtparyavyAkhyAnamukhyatvena gAthAcatuSTayaM gataM / athaitadeva vairAgyasvarUpaM vivRNoti AtmakhyAti:-yathA kazcitpuruSo maireyaM prati pravRttatIvrAratibhAvaH san maireyaM piknapi tIvrAratisAmarthyAnna mAdyati tathA rAgAdibhAvAnAmabhAvena sarvadravyopabhogaM prati pravRttatIvravirAgabhAvaH san viSayAnuphbhuMjAno'pi tIvravirAgabhAvasAmarthyAnna badhyate jJAnI / nAznute viSayasevane'pi yaH skhaM phalaM viSayasevanasya naa| jJAnavaibhavavirAgatAvalAt sevako'pi tadasAvasevakaH // 133 // athaitadeva darzayati sevaMtoviNa sevadi asevamANovi sevago kovi| pagaraNaceTTA kassavi NayapAyaraNotti so hodi // 209 // saMvamAno'pi na sevate, asevamAno'pi sevakaH kazcit / prakaraNaceSTA kasyApi na ca prAkaraNa iti sA bhavati // 209 // .. tAtparyavRttiH-sevaMtovi sevadi asevapANAvi sevago kovi nirvikArasvaMsaMvedana jJAnI jIvaH svakIyaguNasthAnayogyAzanapAnAdipaMceMdriyabhogaM sevannapi sevako na bhavati / anyaH punaH, ajJAnI kazcit rAgAdisadbhAvAdasevannapi sevako bhavati / amumevArtha dRSTAMtena dRDhayati / pagaraNaceDA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ""smrthpraamRtN| kassavi Naya pAyaraNotti so hodi yathA kasyApi paragRhAdAgatasya vivAhAdiprakaraNaceSTA tAvadasti tathApi vivAhAdiprakaraNasvAmitvAbhAvAt prAkaraNiko na bhavati / anyaH punaH prakaraNasvAmI nRtyagItAdiprakaraNavyApAramakurvANo'pi prakaraNarAgasadbhAvAt prAkaraNiko bhavati / tathA paramatattvajJAnI sevamAnopyasevako bhavati / ajJAnI jIvo rAgAdisadbhAvAdasevako'pi sevaka iti / atha samyagdRSTiH svaparasvarUpameva vizeSeNa jAnAti AtmakhyAti:-yathA kazcit prakaraNe vyApriyamANopi prakaraNasvAmitvAbhAvAt , na prAkaraNikaH / aparastu tatrAvyApriyamANo'pi tatsvAmitvAtprAkaraNikaH / tathA samyagdRSTi: pUrvakarmodayasaMpanlAn viSayAn sevamAno'pi rAgAdibhAvAnAmabhAvena viSayasevanaphalasvAmitvAbhAvAdasevaka eva / mithyAddaSTistu viSayAnasevamAno'pi rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena viSayasevanaphalasvAmitvAtsevakaH / samyagdRSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH svataHstutyaM kalayitumayaM svaanyruupaaptimuktyaa| yasmAd jJAtvA vyatikaramidaM tattvataH svaM paraM ca svasminnAste viramati parAtsarvato raagyogaat||13|| samyagdRSTiH vizeSeNa svaparAvevaM tAvajAnAti pugaglakamma koho tassa vivAgodayo havAda eso| Na du esa majjhabhAvo jANagabhAvo du ahamiko // 210 // pudgalakarma krodhasvasya vipAkodayo bhavati essH|| natveSa mama bhAvaH, jJAyakabhAvaH kharavahamekaH // 210 // tAtparyavRttiH-puggalakamma koho tassa vivAgodayo havadi eso pudgalakarmarUpo yo'sau dravyakrodho jIve pUrvavaddhastiSThati tasya viziSTapAko vipAkaH phalarUpa udayo bhavati / sa kaH? zAMtAtmatattvA prathagbhUta eSaH, akSamArUpo bhAvaH krodha: Nadu esa majjhabhAvo jANagabhAvo du ahamiko na vaiSa mama bhAvaH, kasmAt ? iti cet TaMkotkIrNaparamAnaMdajJAyakaikabhAvo'haM yataH / kiM ca-pudgala karmarUpo dravyakrodhastadudayajanito yazcAkSamArUpaH sa bhAvakrodhaH / iti vyAkhyAnaM pUrvameva kRtaM tiSThati kathaM ? iti cet puggalapiMDo danvaM tassattIbhAvakammaM tu ityAdi / evameva ca krodhapadaparivartanena mAnamAyAlobharAgadveSamohakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasaMjJASoDazasUtrANi vyAkhyeyAni / tenaiva prakAreNAnyAnyapi, asaMkhyeyalokamAtrapramitAni vibhAvapariNAmasthAnAni varjanIyAnIti / atha kathaM tava svarUpaM na bhavatIti pRSTe sati bhedabhAvanArUpeNottaraM dadAti AsmakhyAti:-asti kila rAgo nAma pudgalakarma tadudayavipAkaprabhavoyaM rAgarUpobhAvaH, na punamama svabhAvaH / eSa TaMkotkIrNajJAyakasvabhAvohaM / evameva ca rAgapadaparivartanena dveSamohakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni, anayA dizA anyAnyapyUhyAni / evaM ca samyagdRSTiH svaM jAnan rAgaM muMzca niyamAjJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati / kaha esa tujjha Na havadi viviho kmmodyphlvivaago| . paradavvANuvaogo Nadu deho havadi aNNANI // 21 // kathameSa taba na bhavati vividhaH karmodayaphalavipAkaH // paradravyANAmupayogo na tu deho bhavati ajJAnI // 21 // 1 bhAtmakhyAto, rAgo ityeva paatthH| 2 AtmakhyAtI mAmeyaM vartata eva na / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtananagraMthamAlAtAtparyavRtti:-kaha ema tujjha Na havadi viviho kammodayaphalavivAgo kathameSa vividhakarmodayaphalavipAkastavarUpaM na bhavatIti kenApi pRSTaH tatrottaraM dadAti paradavvANuvaogo nirvikAraparamAhlAdai kalakSaNasvazuddhAtmadravyAtprathagbhUtAni paradravyANi yAni karmANi jIve lagnAni tiSThati teSAmupayoga udayoyaM, aupAdhikasphaTikasya paropAdhivat / na kevalaM bhAvakrodhAdi mamasvarUpaM na bhavati, iti Nadu deho havAdi agNANI deho'pi mama svarUpaM na bhavati hu sphuTaM kasmAditi cet , ajJAnI jaDavarUpo yataH kAraNAt , ahaM punaH, anaMtajJAnAdiguNasvarUpa iti / atha samyagdRSTiH svasvabhAvaM jAnan rAgAdIMzca muMcan niyamAjjJAnavairAgyasaMpanno bhavati iti kathayati evaM sammAiTThI appANaM muNadi jANagasahAvaM / udayaM kammavivAgaM ca muadi tacaM viyANaMto // 21 // evaM samyagdRSTiH AtmAnaM jAnAti bAyakasvabhAvaM / udayaM karmavipAkaM ca muMcati tavaM vijAnan / // 212 // tAtparyavRttiH-evaM sammAiTThI apANaM muNadi jANagasahAvaM evaM-pUrvoktaprakAreNa samyagdaSTirjIvaH AtmAnaM jAnAti, kathaMbhUtaM ! TaMkotkIrNaparamAnaMdajJAyakaikasvabhAvaM / udayaM kammavivAgaM mua. di tacaM biyANaMto udayaM punarmamasvarUpaM na bhavati karmavipAkoyamiti patvA muMcati / kiM kurvan san ? nityAnaMdaikasvabhAvaM paramAtmatattvaM triguptisamAdhau sthitvA jAnaniti / atha samyagdRSTiH sAmAnyena svaparasvabhAvamanekaprakAreNa jAnAti AtmakhyAti: - evaM samyagdRSTiH sAmAnyena vizeSeNa ca parasvabhAvebhyo bhAvebhyo sarvebhyo'pi vivicya TaMkotkIrNaikajAyakasvabhAvamAtmanastattvaM vijAnAti / tathA tattvaM vijAnaMzca svaparabhAvApAdAnApohananiSpAdya svasya vastutvaM prathayan karmodayavipAkaprabhavAn bhAvAn sarvAnapi muNcti| tatoyaM niyamAt jJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati / samyagdRSTiH svayamayamahaM jAtu baMdho na me syAdityuttAnotpulakavadanA rAgiNopyAcaraMtu / AlaMbaMtAM samitiparatAM te yatodyApi pApA AtmAnAtmAvagamavirahAtsati samyaktvariktAH // 13 // samyagdRSTiH sAmAnyena svaparAvevaM tAvajAnAtiudayavivAgo viviho kammANaM vaNNido jiNavarehi / Na du te majjha sahAvA jANagabhAvo du ahamiko // 213 // udayavipAko vividhaH karmaNAM varNito jinavaraiH / na tu te mama svabhAvAH jhAyakabhAvastvahamekaH // 213 // tAtparyavRttiH-udayavivAgo viviho kammANaM vaNNido jiNavarehiM udayavipAko vividho nAnAprakAraH karmaNAM saMbaMdhI varNitaH kathitaH, jinavaraiH Na du te matjhasahAvA jANagabhAvo du ahamiko te kaudayaprakArA karmabhedA mama svabhAvA na bhavaMti, iti kasmAt ? iti cet TaMkotkIrNaparamAnaMda zAyakaikatvabhAvo'haM yataH kAraNAt / samyagdRSTiH sAmAnyena svaparasvarUpAvevaM jAnAti iti bhaNitaM / kathaM samAnyaM ? iticet krodhohaM mAnohamityAdi vivakSA nAstIti / tadapi kathamiti cet "vivakSAyA abhAvaH sAmAnyamiti vacanAt" / evaM bhedabhAvanArUpeNa jJAnavairAgyayoH sAmAnyavyAkhyAnamukhyatvena gAthApaMcakaM gataM / ita Urdhva gAthAdazaparyaMtaM punarapi jJAnavairAgyazaktayeovizeSavivaraNaM karoti / tdythaa| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAyataM / 111 rAgI samyagdaSTirna bhavatIti kathayati - yAtmakhyAti:-ye karmodayavipAkaprabhavA vividhA bhAvA ma te mama svabhAvAH / eSa ttekolknnikjnyaayksvbhaavohN| kathaM rAgI na bhavati samyagdRSTiriti cet paramANumittiyaM pi hu rAgAdINaM tu vijade jassa / Navi so jANadi appA NayaM tu savvAgamadharovi // 21 // appANamayANaMto aNappayaM ceva so ayaannNto| kaha hodi sammadiTThI jIvAjIve ayANato // 215 // yugmaM paramANumAtramapi khalu rAgAdInAM tu vidyate yasya / nApi sa jAnAtyAtmAnaM sarvAgamadharo'pi // 214 // AtmAnamajAnan anAtmAnamapi so'jAnan / kathaM bhavati samyagdRSTirnIvAjIvAvajAnana // 215 // tAtparyavRttiH -paramANumittayaMpi ya rAgAdINaM tu vijjade jassa paramANumAtramapi rAgAdaniAM tu vidyate yasya hRdaye hu sphuTaM Navi so jANadi appANayaM tu savvAgamadharovi satu paramAtmatattvajJAnAbhAvAt , zuddhabuddhakasvabhAvaM paramAtmAnaM na jAnAti, nAnubhavati / kathaMbhUtA'pi sarvAgamadharo'pi siddhAMta siMdhupArago'pi / appANamayANaMto aNappayaM cava so ayANaMto svasaMvedanajJAnavalena sahajAnaMdaikasvabhAvaM zuddhAtmAnamajAnan, tathaivAbhAvayaMzca zuddhAtmano bhinnarAgAdirUpamanAtmAnaM jAnan kaha hodi sammadihI jIvAjIvo ayANaMto sa puruSo jIvAjIvasvarUpamajAnan san kathaM bhavati samyagdRSTiH ! na kathamapIti / rAgI samyagdRSTirna bhavatIti bhaNitaM bhavadbhiH / tarhi caturthapaMcamaguNasthAnavartinaH, tIrthaMkara kumarabharata-sagara-rAma-pAMDavAdayaH samyagdRSTayo na bhavaMti !, iti / tanna mithyAdRSTayapekSayA tricatvAriMzatprakRtInAM baMdhAbhAvAt sarAgasamyagdRSTayo bhavati / kathaM ! iti cet caturthaguNasthAnavartinAM jIvAnAM anaMtAnubaMdhi krodhamAnamAyAlobhamithyAtvodayajanitAnAM pASANarekhAdisamAnAnAM rAgAdInAmabhAvAt / paMcamaguNasthAnavartinAM punarjIvAnAM, apratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlobhodayajanitAnAM bhUmirekhAdisamAnAnAM rAgAdInAmabhAvAt, iti pUrvameva bhaNitamAste / atra tu graMthe paMcamaguNasthAnAduparitanaguNasthAnavartinAM vItarAgasamyagdRSTInAM mukhyavRttyA grahaNaM sarAgasamyagdRSTInAM gauNavRttyeti vyAkhyAnaM samyagdRSTivyAkhyAnakAle sarvatra tAtparyeNa jJAtavyaM / atha bhAvinaM bhogaM jJAnI na kAMkSatIti kathayati AtmakhyAti:-yasya rAgAdyajJAnabhAvAnAM lezato'pi vidyate sadbhAvaH, bhavatu sa zrutakevalisahazo'pi tathApi jJAnamayabhAvAnAmabhAvena na jAnAtyAtmAnaM / yastvAtmAnaM na jAnAti so'nAtmAnamapi na jAnAti svarUpapararUpasattAsattAbhyAmekasya vastuno nizcIyamAnatvAt / tato ya AtmAnAtmAnau na jAnAti sa jIvAjIvau na jAnAti / yastu jIvAjIvau na jAnAti sa samyagdRSTireva na bhavati / tato rAgI jJAnAbhAvAnna bhavati samyagdRSTiH / AsaMsArAtpratipadamamI rAgiNo nityamattAH suptA yasminnapadamapadaM saddhi budhyadhvamaMdhAH / etaitetaH padamidamidaM yatra caitanyadhAtuH zuddhaH zuddhaH svarasabharataH sthAyibhAvatvameti // 136 // kuto'nAgataM jJAnI nAMkAMkSatIti cet Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 samAtanajainagraMthamAlAyAjo vedadi vedijadi samae samae viNassade uhayaM / taM jANago du NANi ubhayamavi Na kaMkhadi kayAvi // 21 // yo vedayate vedhate samaye sapaye vinazyatyubhayaM / tad nAyakastu jJAnI, ubhayamapi na kAMkSati kadAcit / / 216 // tAtparyavRttiH-jo vedadi vedijadi samae samae viNassade uhayaM yosau rAgAdivikalpaH phartA vedayatyanubhavati yastu sAtodayaH karmatApannaM vaidyate tena rAgAdivikalpena, anubhUyate / tadubhayamapi arthaparyAyApekSayA samaya samaya prati vinazvaraM taM jANago du NANI ubhayapi Na kakhadi kayAvi tadubhayamapi ghedyavedakarUpaM vartamAnaM bhASinaM ca vinazvaraM jAnan san tattvajJAnI nAkAMkSati na bAMchati kadA cidapi / atha tathaivApadhyAnarUpANi niSprayojanabaMdhanimittAni zarIraviSaye bhoganimittAni ca rAgAdyadhyaghasAnAni paramAtmatattvavedI na vAMchati, iti pratipAdayati - / __ AtmakhyAti:-jJAnI hi tApaddhRvatvAt svabhAvabhAvasya TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvo nityo bhavati yau tu vadyavedakabhAvau tau tUtpannAdhyaMsitvAdvibhAvabhAvAnAM kSaNikau bhavataH / tatra yo bhAvi kAMkSamANaM vedyabhAvaM vedayate sa yAvadbhavati tAvatkAMkSamANo bhAvo vinazyati / tasmin vinaSTa vedako bhAvaH kiM vedayate / yadi kAkSamANavedyabhAvapRSThabhAvinamanyaM bhAvaM vedayate / tadA tadbhavanAtpUrva vinazyati kastaM vedayate / / yadi vedakabhAvapRSThabhAvI bhAvonyastaM vedayate tadA tadbhavanAtpUrva sa vinazyati / kiM sa vedayate ? iti kAMkSyamANa bhAvavedanAnavasthA tAM ca vijAnan bAnI kiMcideva kAMkSati pedyavedakavibhAvacalatvAdvedyate na khalu kAMkSitameva tena kAMkSati na kiMcana vidvAn sarvatopyativiraktimupaiti / 137 / tathAhi baMdhuvabhogaNimittaM ajjhavasANodaesu NaNissa / saMsAradehavisaesu Neva uppajade rAgo // 217 // dhApabhoganimitteSu, adhyavasAnodayeSu zAninaH / saMsAgdehaviSayeSu naivotpadyate rAgaH // 217 // tAtparyavRttiH-baMdhuvabhogaNimittaM ajjhavasANodayesu gANissa va uppajade rAgo svasaMvedanajJAnino jIvasya rAgAyudayarUpeSu, adhyavasAneSu baMdhanimittaM bhoganimittaM vA naiSotpadyate rAgaH / kathaMbhUteSvadhyavasAneSu ? saMsarAdehavisa esu niSprayojanabaMdhanimitteSu saMsAraviSayeSu, bhoganimitteSu dehaviSayeSu vA / idamatra tAtparya bhoganimittaM stokameva pApaM karotyayaM jIvaH / niSprayojanApalyAnena bahutaraM karoti zAlimatsyavat / tathA coktamabhyAnalakSaNaM___baMdhabadhacchedAdedveSAdAgAca parakalatrAdeH AdhyAnamapadhyAnaM zAsati jinazAsane vishdaaH| // 1 // iti. apadhyAne karma badhnAti tadapyuktamAste saMkalpakalpatarusaMzrayANAtvadIyaM ceto nimajati manorathasAgare'smin / tatrArthatastava cakAsti na kiMcanApiM pakSaHparaM bhavasi kalmaSasaMzrayasya // 1 // daividhyadagdhamanasoM'tarupAttamuktezcittaM yathollasati te sphuritottaraMgaM / dhAmni sphuredyadi tathA paramAtmasaMjJe kautuskRtI tava bhavediphalA prasUtiH // 2 // AcArazAstre bhaNitaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / phaMkhadi kalusidabhUdo dukAmabhogehiM mucchido sNto| Naya bhuMjato bhoge baMdhadi bhAveNa kammANi // 1 // .. iti jJAtvA, apadhyAnaM tyaktvA ca zuddhAtmasvarUpe sthAtavyamiti bhAvArthaH / atha mithyAtvarAgAdirUpamapadhyAnaM mama parigraho na bhavati, iti punarapi bhedajJAnazaktiM vairAgyazaktiM ca prakaTayati bhAtmakhyAtiH-iha khalvadhyavasAnodayAH katare'pi saMsAraviSayAH, katarepi zarIraviSayAH / tatra patare saMsAraviSayAH, tatare baMdhanimittAH / yatare zarIraviSayAstatare tUpabhoganimittAH / yatare baMdhanimittAstatare rAgadveSamohAdyAH / yatare tUpabhoganimittAstatare sukhduHkhaadyaaH| athAmISu sarveSvapi jJAnino nAsti rAgaH / nAnAdravyasvabhAvatvena TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvasvabhAvasya tasya tatpratiSedhAt / jJAnino na hi parigrahabhAvaM karmarAgarasariktatayaiti rAgayuktirakaSAyitavastraM svIkRtaiva hi bahilaThatIha / 138 / jJAnavAn svarasato'pi yataHsyAt sarvarAgarasavarjanazIlaH lipyate sakalakarmabhireSa karmamadhyapatito'pi tato na / 139 / majjhaM pariggaho jadi tado ahamajIvidaM tu gaccheja / NAdeva ahaM jamA tahmA Na pariggaho majjha // 218 // mama parigraho yadi tato'hamajIvatAM tu gaccheyaM / jJAtaivAhaM yasmAttamAna parigraho mama // 218 // tAtparyavRttiH-majhaM pariggaho jadi tado ahamajIvidaM tu gacchejja sahajazuddhakevalajJAnadarzanasvabhAvasya mama yadi mithyAtvarAgAdikaM paradravyaM parigraho bhavati tato'haM, ajIvatvaM jaDatvaM gacchAmi / na cAhaM ajIvo bhavAmi / NAdeva ahaM jamA tahmA Na pariggaho majjha paramAtmajJAnapadamevAhaM yasmAttataH paradravyaM mama parigraho na bhvtiityrthH| bhatha kiM tatparamAtmapadamiti pRcchati AtmakhyAti:-yadi paradravyamahaM parigRNhIyAM tadAvazyamevAjIvo mamAsau svaH syAt / ahamapyavazyamevAjIvasyAmuSya svAmI syAM / ajIvasya tu yaH svAmI sa kilAjIvaH / evamavazenApi mamAjIvatvamApadyeta / mama tu eko jJAyaka eva bhAvaH, yaH svaH, asyaivAhaM svAmI, tato mAbhUnmamAjIvatvaM jJAtaivAhaM bhavidhyAmi, na paradravyaM parigRhAmi, ayaM ca me nizcayaH / kiM tatpadaM ? Adami davvabhAve athire mottUNa giNha tava NiyadaM / thiramagamimaM bhAvaM uvalaMbhaMtaM sahAveNa // 219 // Atmani dravyabhAvAnyasthirANi muktvA gRhANa tava niyataM / sthiramekamimaM bhAvaM upalabhyamAnaM svabhAvena // 219 // tAtparyavRciH-Adami davabhAve athire mottUNa Atmadravye'dhikaraNabhUte, dravyakarmANi bhAvakarmANi ca yAni tiSThati tAni vinazvarANi, iti vijJAya muktvA giNha he bhavya gRhANa / kaM ! karmatA panaM tava NiyadaM thiramegamimaM bhAvaM upalabbhaMtaM sahAveNa bhAvaM, AtmapadArtha kathaMbhUtaM ? tava, saMbaMdhikha 1 karma-viSayopabhogalakSaNA kriyA, rAga AtmanoraMjakapariNAmaH sa eva sastavikatayA tdbhiaatyaa| 2 svIkatA saMyogapariNAmapariNatA / 3 mAmakhyAtivRttA, 'bhapade mokhUNa' iti pAThaH / - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sanAtana jainaprathamAlAthAM rUpaM / niyataM, nizcitaM / punarapi kathaMbhUtaM ? sthiraM, avinazvaraM / eka, asahAyaM / idaM pratyakSIbhUtaM / punarapi kiM viziSTaM ? upalabhyamAnaM, anubhUyamAnaM / kena kRtvA ! paramAtmasukhasaMvittirUpasvasaMvedanabAnasvabhAveneti / atha jJAnI paradravyaM jAnAtIti bhedabhAvanAM pratipAdayati AtmakhyAtiH - iha khalu bhagavatyAtmani bahUnAM dravyabhAvAnAM madhye ye kila, atatsvabhAvenopalabhyamAnAH, aniyatatvAvasthAH, aneke, kSaNikAH, vyabhicAriNo bhAvAH, te sarve'pi svayamasthAyitvena sthAtuH sthAnaM bhavitumazakyatvAt, apadabhUtAH / yastu tatsvabhAvenopalabhyamAnaH, niyatatvAvasthaH, ekaH, nityaH, avyabhicArI bhAvaH, sa eka eva svayaM sthAyitvena sthAnaM bhavituM zakyatvAt padabhUtaH / tataH sarvAnevAsthAyi - bhAvAn muktvA sthAyibhAvabhUtaM, paramArtharasatayA svadamAnaM jJAnamekamevedaM svAdyaM / ekameva hi tatsvAdyaM vipedAmapadaM padaM apadAnyeva bhAsate padAnyAnyAni yatpuraH / 140 / ekaM jJAyakabhAvanirbharamahAsvAdaM samAsAdayan svAdaM dvaMdvamayaM vidhAtumasahaH svAM vastuvRttiM vidan / AtmAtmAnubhavAnubhAvavivazo bhrazyavizeSodayaM sAmAnyaM kalayatkilaiSa sakalaM jJAnaM nayatyekatAM // 141 // kuto jJAnI na paraM gRNhAtIti cet -- ko nAma bhaNija ho paradavvaM mamamidaM havadi davvaM / appANamappaNo pariggahaM tu NiyadaM viyANaMto // 220 // ko nAma bhadbudhaH paradravyaM mamedaM bhavati dravyaM / AtmAnamAtmanaH parigrahaM tu niyataM vijAnan // 220 // tAtparyavRttiH-ko nAma bhaNijja vuho paradavvaM mamamidaM havadi davvaM paradravyaM mama bhavatIti nAma sphuTamaho vA ko brUyAt ? budho jJAnI na kopi / kiM kurvan ? appANamappaNo pariggahaM tu NiyadaM viyANaMto cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmAnameva, AtmanaH parigrahaM vijAnan niyataM nizcitamiti / athAyaM ca me nizcayaH, deharAgAdi mama parigraho na bhavatIti bhedajJAnaM nirUpayati AtmakhyAtiH - yato hi jJAnI yohi yasya svo bhAvaH sa tasya svaH sa tasya svAmIti kharataratasvadRSTyavaSTaMbhAt, AtmAnamAtmanaH parigrahaM tu niyamena jAnAti / tato na mamedaM svaM nAhamasya svAmI iti paradravyaM na parigRhAti / atohamapi na tatparigRNhAmi / chijadu vA bhijadu vA Nijadu vA ahava jAdu vippalayaM / jahmA tahmA gacchadu tahAvi Na pariggaho majjha // 221 // chidyatAM vA bhidyatAM vA nIyatAM athavA yAtu vipralayaM / yasmAttasmAd gacchatu tathApi na parigraho mama / / 221 // tAtparyavRttiH - chijjadu vA bhijjadu vA Nijjadu vA ahava jAdu vippalayaM chidyatAM vA dvidhA bhavatu, bhidyatAM vA chidrI bhavatu, nIyatAM vA kena cit / athavA vipralayaM vinAzaM gacchatu, evameva jahmA tahmA gacchadu tahAvi Na pariggaho majjha anyasmAt yasmAt tasmAt kAraNAdvA gacchatu tathApi zarIraM mama parigraho na bhavati / kasmAt ? iti cet TaMkotkIrNaparamAnaMdajJAyakaikasvabhAvahiM, yataH kAraNAt / ayaM ca me nizcayaH / 1 vipadAM caaturgaatikduHkhaanaaN| 2 apadAni asvabhAvabhUtAni cAturgatikaparyA vA- rAgadveSasukhaduHkhAvasthAbhedA vA / 3 sthairyAdidharmAnvitasya caitanyasya purastAt / 4 gauMNIkurvat / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 115 bhathAtmasukhe saMtoSaM darzayati mAtmakhyAti:-chidyatAM vA bhidyatAM vA nIyatAM vA vipralayaM yAtu vA yatastato gacchatu vA tathApina paradravyaM parigRhAmi / yato na paradravyaM mama svaM nAhaM paradravyasya svAmI / paradravyameva paradravyasya svaM paradravyameva paradravyasya svAmI / ahameva mama svaM ahameva mama svAmIti jAnAti / itthaM parigrahamapAsya samastameva sAmAnyataH svaparayoravivekahetuM / ajJAnamujjhitumanA adhunA vizeSAd bhUyastameva parihartumayaM pravRttaH // 142 / / edami rado NicaM saMtuTTho hohi Nicamedasi / edeNa hohi titto to hohadi uttamaM sokkhaM // 222 // etAmin rato nityaM saMtuSTo bhava nityametasmin / etena bhava tRpto tarhi bhaviSyati tavottamaM saukhyaM / 222 / tAtparyavRttiH- edali rado NicaM saMtuTTo hohi Niccamedami edeNa hohi tito he bhavya paMceMdriyasukhanivRttiM kRtvA nirvikalpayogavalena svAbhAvikaparamAtmasusve rato bhava saMtuSTo bhava, tRpto bhava, nityaM sarvakAlaM to hoidi uttamaM sukkhaM tatastasmAdAtmasukhAnubhavanAt tavottamamakSayaM mokSasukhaM bhaviSyati / .. atha matizrutAvadhimanaHparyayakevalajJAnAbhedarUpaM paramArthasaMjJaM mokSakAraNabhUtaM yatparamAtmapadaM tatsamastaharSaviSAdAdivikalpajAlarahitaM paramayogAbhyAsAdevAtmAnubhavati, iti pratipAdayati AtmakhyAtiH - etAvAneva satya AtmA yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtra eva nityameva ratimupaihi / etAvatyeva satyAzIH, yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva saMtoSamupaihi / etAvadeva satyamanubhavanIyaM yAvadeva jJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva tRptimupaihi / athaivaM tava tannityamevAtmaratasya, AtmasaMtuSTasya, AtmatRptasya ca vAcAmagocaraM saukhyaM bhaviSyati / tattu tatkSaNa eva tvameva svayameva drakSyasi mA anyAn prAkSIH / aciMtyazaktiH svayameva devazcinmAtraciMtAmaNireva yasmAt / sarvArthasiddhAtmatayA vidhatte jJAnI kimanyasya parigraheNa // 143 // AbhiNisudohimaNakevalaM ca taM hodi ekameva padaM / so eso paramaTTo jaM lahidaM Nivvudi jAdi // 223 / / ' AbhinibodhikazrutAvadhimanaHparyayakevaLa ca tadbhavatyekameva pdN| sa eva paramArthaH, yaM labdhvA nivRtti yAti // 223 // tAtparyavRttiH-AbhiNisudohimaNakevalaM ca taM hodi ekameva padaM matizrutAvadhimanaHparyayakevalajJAnAbhedarUpaM yattannizcayena, ekameva padaM / paraM kiM tu yathAdityasya meghAvaraNatAratamyavazena prakAzabhedA bhavaMti / tathA matijJAnAvaraNAdibhedakarmavazena matizrutajJAnAdi medabhinnaM jAtaM so eso paramaTTho jaM lahidu Nivvudi jAdi sa eSa lokaprasiddhaH paMcajJAnAbhedarUpaH paramArthaH yaM paramArtha labdhvA jIvo nivRti yAti labhata ityarthaH / evaM jJAnazaktivairAgyazaktivizeSavivaraNarUpeNa sUtradazakaM gataM / ata Urdhva gAthASTakaparyaMtaM tasyaiva paramAtmapadasya prakAzako yosau jJAnaguNaH, tasya sAmAnyavivaraNaM kroti| tadyathA ... atha matyAdipaMcajJAnAbhedarUpaM sAkSAnmokSakAraNabhUtaM yatparamAtmapadaM, tatpadaM zuddhAtmAnubhUtizUnyaM batatapazcaraNAdikAyakvezaM kurvANA api svasaMvedanajJAnaguNena vinA na labhaMta iti kathayati Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAAtmakhyAtiH-AtmA kila paramArthaH tattu jJAnaM, AtmA ca eka eva padArthaH, tato jJAnamadhyeka meva padaM yadetattu jJAnaM nAmaikaM padaM sa eSa paramArthaH sAkSAnmokSopAyaH / na cAbhinibodhikAdayo bhedA idameka padamiha bhiMdaMti ? kiM tu tepIdamevaikaM pdmbhinNdNti| tathAhi-yathAtra saviturdhanapaTalAvaguMThitasya tadvighaTanAnusAreNa prAkavyamAsAdayataH prakAzanAtizayabhedA na tasya prakAzasvabhAvaM bhiMdaMti / tathA, AtmanaH karmapaTalodayAvaguMThitasya tadvighaTanAnusAreNa prAkavyamAsAdayato jJAnAtizayabhedA na tasya jJAnasvabhAvaM bhiMdyuH / kiM tu pratyutamabhinaMdeyuH / tato nirastasamastabhedamAtmasvabhAvabhUtaM jJAnamevaikamAlambyaM tadAlaMbanAdeva bhavati padaprAptiH / nazyati bhrAMtiH / bhavatyAtmalAbhaH / siddhatyanAtmaparihAraH, na karma mUrchati / na rAgadveSamohA utplavaMte / na punaH karma, Asravati / na punaH karma badhyate / prAgabaddhaM karma, upabhuktaM nirjIyate / kRtsnakarmAbhAvAt sAkSAnmokSo bhavati / acchAcchAH svayamucchalati yadimAH saMvedanavyaktayo niSphItAkhilabhAvamaMDalarasaprAgbhAramattA iva / yasyAbhinnarasaH sa eSa bhagavAnekopyanekI bhavan vailagatyutkAlikAbhiradbhutanidhizcaitanyaratnAkaraH / 144 / kiM ca-klizyatAM svayameva duSkaratarairmokSonmukhaiH karmabhiH klizyatAM ca pare mahAvratatapobhAreNa bhagnAzciraM / sAkSAnmokSa idaM nirAmayapadaM saMvedyamAnaM svayaM jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamaMte na hi / 145/ NANaguNehiM vihINA edaM tu padaM vahUvi Na lahaMti / taM giha supadamedaM jadi icchasi kammaparimokkhaM // 224 // jJAnaguNairvihInA etattu padaM bahavo'pi na labhate / ___ tadgahANa supadamidaM yadIcchasi karmaparimokSaM // 224 // tAtparyavRttiH-NANaguNehiM vihINA edaM tu padaM bahuvi Na lahaMti nirvikAraparamAtmatattvopalabdhilakSaNajJAnaguNena vihInAH, rahitAH puruSAH, bahavo'pi zuddhAtmopAdeyasaMvittirahitaM durdharakAyaklezAditapazcaraNaM kurvANA api matyAdipaMcajJAnAbhedarUpaM sAkSAnmokSakAraNaM khasaMvedyaM zuddhAtmasaMvittivilakSaNamidaM padaM na labhaMte / taM giNha supadamedaM jadi icchasi kammaparimokkhaM he bhavya tatpadaM gRhANa yadIcchasi karmaparimokSamiti / atha vizeSaparigrahatyAgarUpeNa tameva jJAnaguNaM vivRNoti AtmakhyAtiH--yato hi sakalenApi karmaNA karmaNi jJAnasyAprakAzanAt jJAnasyAnupalaMbhaH / kevalena jJAnenaiva jJAna eva jJAnasya prakAzanAd jJAnasyopalaMbhaH / tato bahavo'pi bahunApi karmaNA jJAnazUnyA nedamupalabhaMte / idamanupalabhamAnAzca karmabhirvipramucyate tataH karmamokSArthinA kevalajJAnAvaSTaMbhena niyatamevedamekaM padamupalaMbhanIyaM / padamidaM nanu karmadurAsadaM sahajabodhakalAsulabhaM kila / tata idaM nijabodhakalAvalAtkalayituM yatatAM satataM jagat / 146 / apariggaho aNiccho bhaNido NANIya Nicchade dhamma / apariggaho du dhammassa jANago teNa so hodi // 225 // aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchati dharma / aparigrahastu dharmasya jJAyakastena sa bhavati // 225 // ra yAvaMtaH paryAyAstebhyo'bhinnasattAkaH 2 pariNamati / 3 anAdito matyAdyanekabhedaH / 4 zuddhakharUpAnubhavabhraSTAH / 5 sAMbArikaMklezarahitaM / / zuddhakharUpAnubhavazAphimaMtareNa | 7 NiyadamityAtmakhyAtivRttI pAThaH / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavaprAmRtaM / tAtparyavRttiH-apariggaDo aNiccho bhANado gANIya Nicchade dhamma aparigraho bhaNitaH kosau ! anicchaH / tasya parigraho nAsti yasya bahirdravyeSvicchA vAMchA moho nAsti / tena kAraNena khasaMvedanajJAnI zuddhopayogarUpaM nizcayadharma vihAya zubhopayogarUpaM dharmaM puNyaM necchIta / apariggaho du dhammassa jANago teNa so hodi tataH kAraNAtpuNyarUpadharmasyAparigrahaH san puNyamidaM mamasvarUpaM na bhavatIti jJAtvA tadrUpeNApariNaman , atanmayo bhavan darpaNe vimbasyeva jJAyaka eva bhavati / AtmakhyAti:-icchA parigrahaH tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchAtvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino na bhavati, jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti, tato jAnI, ajJAnamayasva bhAvasya icchAyA abhAvAt dharma necchati / tena jJAnino dharmaparigraho nAsti / jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAd dharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt / apariggaho aNiccho bhaNido NANIya Nicchadi ahammaM / apariggaho adhammassa jANago teNa so hodi // 226 // aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchatyadharma / ___aparigraho'dharmasya jJAyakastena sa bhavati // 226 // tAtparyavRttiH-aparigmaho aNicge bhaNido gANIya Nicchadi hamma aparigraho bhaNitaH, sa kaH ? anicchaH-tasya parigraho nAsti yasya bahirdravyeSu, icchA kAMkSA nAsti / tena kAraNena tattvajJAnI viSayakaSAyarUpaM adharma pApaM necchati / apariggaho adhammassa jANago teNa so hodi tata eva kAraNAt-viSayakaSAyarUpasyAdharmasyA'parigrahaH san pApamidaM mama svarUpaM na bhavatIti jJAtvA tadrUpeNApariNaman darpaNe vimbasyeva jJAyaka eva bhavati / evameva ca, adharmapadaparivartanena rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasaMjJAni saptadazasUtrANi vyAkhyeyAni / tenaiva prakAreNa zubhAzubhasaMkalpavikalparahitAnaMtajJAnAdiguNasvarUpazuddhAtmanaH pratipakSabhUtAni zeSANyapyasaMkhyeyalokapramitAni vibhAvapariNAmasthAnAni varjanIyAni / AtmakhyAti:-icchA parigrahaH tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchAtvajJAnamayo dharmaH / ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI, ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt adharma necchati tena jJAninaH, adharmaparigraho nAsti jJAnamayasyaikasya jJAyakamAvasya bhAvAdadharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt / evameva cAdharmapadaparivartanema rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSurghANarasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni, anayA dizA'nyAnyapyUhyAni / dhammacchi adhammacchI AyAsaM suttamaMgapuvvesu / saMgaM ca tahA NeyaM devamaNuattiriyaNeraiyaM // 227 // tAtpayavattiH-aparigraho bhaNitaH ko'sau ! anicchaH tasya parigraho nAsti yasya bahirdravyeSu AkAMkSA nAsti tena kAraNena paramatattvajJAnI cidAnaMdaikakhabhAvaM zuddhAtmAnaM vihAya dharmAdharmAkAzAdhaMgapUrvagatazrutabAhyAbhyaMtaraparigrahadevamanuSyatiryanarakAdivibhAvaparyAyAnecchati iti jJeyaM jJAtavyaM / tataH kAraNAttadviSaye niSparigraho bhUtvA tadrUpeNApariNaman san darpaNe bimbasyeva jJAyaka eva bhavati / apariggaho aNiccho bheNido asaNaM tu Nicchade nnaannii| apariggaho du asaNassa jANago teNa so hodi // 228 // 1 neyamAtmakhyAto mAthA tAtparyavRttAveva / 2 'maNidA NANIdu Nicchade asaMNaM' AtmakhyAtI pATho'yaM / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 samAtanajainagraMthamAlAryA aparigrahoM'niccho bhaNito'zanaM ca necchati jJAnI / aparigrahastvazanasya jJAyakastena sa bhavati / / 228 // tAtparyavRttiH - apariggaho aNiccho bhaNido asaNaM va Nicchade NANI aparigraho bhaNitaH sa kaH ? anicchaH / tasya paripraho nAsti yasya bahirdravyeSu icchA mUrchA mamatvaM nAsti / icchA tvajJAnamayo bhAvaH sa ca jJAnino na saMbhavati / aparigmahA du asaNassa jANago teNa so hoSi tata eva kAraNAt Atmasukhe tRpto bhUtvA azanaviSaye niSparigrahaH san darpaNa bimbasyeva azanAdyAhArasya vastuno vasturUpeNa jJAyaka eva bhavati / na ca rAgarUpeNa grAhaka iti / AtmakhyAtiH: - icchA parigrahaH tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchAtvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti / jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI, ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt, azanaM necchati tena jJAnino'zanaparigraho nAsti jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAdazanasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt / apariggaho aNiccho bhaNido pANaM ca Nicchade NANI / apariggaho du pANassa jANago teNa so hodi // 229 // aparigraho anicchA bhaNitaH pAnaM ca necchati jJAnI / aparigrahastu pAnasya sAyakastena sa bhavati / / 229 / tAtparyavRttiH - apariggaho aNiccho bhaNido pANaM tu Nicchade NANI aparipraho bhaNitaH kosau ? anicchaH / tasya parigraho nAsti yasya bahirdavyezvAkAMkSA tRSNA moha icchA nAsti / icchAtvajJAnamayo bhAvaH sa ca jJAnino na saMbhavati aparigmaho du pANassa jANago seNa so hodi tataH kAraNAt svAbhAvikaparamAnaMdasukhe tRpto bhUtvA vividhapAnakaviSaye niSparigrahaH san darpaNe bimbasyeka vastusvarUpeNa jJAyaka eva bhavati, naca rAgarUpeNa grAhaka iti / tathA coktaM vAu sAdu aTThaNa sarIrasya vayaTThate jaGkaM NANaThThe saMjamaThThe jhANAM ceva bhuMjaMti // 1 // arakAbharakaNimittaM isiNo bhuMjaMti pANadhAraNaNimittaM pANA dhammaNimittaM dhammaM hi caraMti mokkhaTuM / 2 // atha parigrahatyAgavyAkhyAnamupasaMharati 1 AtmakhyAtiH: -- icchA parigrahaH, tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchAtvajJAnamayo bhAvaH ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti / jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI, ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt pAnaM necchati / tena jJAninaH pAnaparigraho nAsti jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAt kevalaM pAnakasya jJAyaka evAyaM syAt / vvAdu edu vivi savve bhAveya Nicchade NANI / jAgabhAvo yido pIrAlaMvoya savvattha // 230 // ityAdikAMstu vividhAn sarvAn bhAvAnnecchati jJAnI / jJAyakabhAvo niyataH nirAlaMbaca sarvatra / / 230 // tAtparyavRttiH - ibvAdu edu vivihe savve bhAveya Nicchade NANI ityAdikAn puNyA - 1 'AtmakhyAtau - maNido NANI du Nicchade pANaM' iti pAThaH / 2 evamAdu ityAtmakhyAtI / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayaprAbhUtaM / pAn pAnAdibahirbhAvAt sarvataH paramAtmatattvajJAnI necchati / anicchan sa kathaMbhUto bhayan bhAvo NIyado NirAlaMboya savvattha TaMkotkIrNaparamAnaMdajJAyakaikasvabhAva eva bhavati niyato nizcitaH / punazca kathaMbhUto bhavati jagattraye kAlatraye'pi manovacanakAyaiH kRtakAritAnumitaizca bAhyAbhyaMtarapari praharUpe catanAcetanaparadravye sarvatra nirAlaMbo'pi, anaMtajJAnAdiguNasvarUpe svasvabhAve pUrNakalaza iva sAlaMbana eva tiSThatIti bhAvArthaH / / __ atha jJAnI vartamAnabhAvibhogeSu vAMchAM na karotIti kathayati___ AtmakhyAti:-evamAdayo'nye'pi bahuprakArAH paradravyasya ye bhAvAstAn sarvAneva necchati jJAnI tena jJAninaH sarveSAmapi paradravyabhAvAnAM parigraho nAsti iti siddhaM jJAnino'tyaMtaniSparigrahatvaM / athaiva mayamazeSabhAvAMtaraparigrahazUnyatvAt udvAMtasamastAjJAnaH sarvatrApyatyaMtanirAlaMbo bhUtvA pratiniyataTakotkIgaiMkajJAyakabhAvaH san sAkSAdvijJAnadhanamAtmAnamanubhavati / pUrvabaddhanijakarmavipAkAd jJAnino yadi bhavatyupabhogaH / tadbhavatvatha ca rAgaviyogAnnUnameti na parigrahabhAvaM // 147 // uppaNNodayabhoge viogavuddhIya tassa so NicaM / kaMkhAmaNAgadassa ya udayassa Na kuvvade NANI // 231 // utpannodayabhoge biyogabuddhyA tasya sa nityaM / kAMkSAmanAgatasya codayasya na karoti jJAnI / / 231 // ___ tAtparyavRttiH-uppaNNodayabhoge viyogabuddhIya tassa so NicaM utpannodayabhoge viyogabadvizca heyabuddhirbhavati tasya tasmin bhogaviSaye SaSThIsaptamyorabheda iti vacanAt ' kosau nirIhavRttirbhavati svasaMvedanajJAnI nityaM sarvakAlaM kaMkhAmaNAgadassaya udayassa Na kuvvadeNANI sa eva jJAnI, anAgatasya nidAnabaMdharUpabhAvibhAgodayasyAkAMkSAM na karoti / kiM ca vizeSaH ya eva bhogopabhogAdicetanAcetanasamastaparadravyanirAlaMbano bhAvapariNAmaH sa eva svasaMvedanajJAnaguNo bhaNyate / tena jJAnaguNAlaMbanena ya eva puruSaH khyAti-pUjA-lAbha-bhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdivibhAvarahitaH san jagattraye kAlatraye'pi manovacanakAyaiH kRtakAritAnumitaizca viSayasukhAnaMdavAsanAvAsitaM cittaM muktvA zuddhAtmabhAvanotthavItarAgaparamAnaMdasukhena vAsitaM raMjitaM mUrchitaM pariNataM tanmayaM tRptaM rataM saMtuSTaM cittaM kRtvA vartate sa eva matizrutAvadhimanaH paryayakevalajJAnAbhedarUpaM paramArthazabdAbhidheyaM sAkSAnmokSakAraNabhUtaM zuddhAtmasaMvittilakSaNaM paramAgamabhASayA vItarAgadharmadhyAnazukladhyAnasvarUpaM svasaMvedyazuddhAtmapadaM paramasamarasIbhAbena anubhavati na cAnyaH / yAdRzaM paramAtmapadamanubhavati tAdRzaM paramAtmapadasvarUpaM mokSaM labhate / kasmAt ! iticet upAdAnakAraNasadRzaM kArya bhavati yataH kAraNAt iti / evaM svasaMvedanajJAnaguNaM vinA matyAdipaMcajJAnavikalparahitamakhaMDaparamAtmapadaM na labhyate iti saMkSepavyAkhyAnamukhyatvena sUtrASTakaM gataM / bhathAnaMtaraM tasyaiva jJAnaguNasya caturdazagAthAparyaMtaM punarapi vizeSavyAkhyAnaM karoti / tadyathA-jJAnI sarvadravyeSu vItarAgatvAtkarmaNA na lipyate sarAgatvAdajJAnI lipyate, iti pratipAdayati AtmakhyAtiH-karmodayopabhogastAvat atItaH pratyutpanno nAgato vA syAt ! tatrAtItastAvat atItatvAdeva san parigrahabhAvaM vibharti / anAgatastu AkAMkSyamANa eva parigrahabhAvaM vibhRyAt / pratyutpannastu sa kila rAgabuddhyA pravartamAna eva tathA syAt / naca pratyutpannaH karmodayopabhogo jJAnino rAgabuddhyA pravartamAno dRSTaH, jJAnino'jJAnamayabhAvasya rAgabuddherabhAvAt / viyogabuddhyaiva kevalaM pravartamAnastu sa kila na parigrahaH syAt / tataH pratyutpannaH karmodayopabhogo zAninaH parigraho na bhavet / anAgatastu sa kila jhAnino Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sanAtana jainagraMthamAlAyAM na kAMkSita eva, jJAnino'jJAnamayabhAvasyAkAMkSAyA abhAvAt / tato nAgato'pi karmodayopabhogo jJAninaH parimaho na bhavet / NANI rAgappa ho savvadavvesu kammamajjhagado / No lippadi kammaraeNa du kaddamamajjhe jahA kaNayaM // 232 // aNNANI puNa ratto savvadavvesu kammamajjhagado | lippadi kammaraeNa du kaddamamajjhe jahA lohaM // 233 // jJAnI rAgaprAyaH sarvadravyeSu karmamadhyagataH / no lipyate karmarajasA tu kardamamadhye yathA kanakaM // 232 // ajJAnI punAraktaH sarvadravyeSu karmamadhyagataH / lipyate karmarajasA kardamamadhye yathA lAI || 233 || tAtparyavRttiH- harSaviSAdAdivikalpopAdhirahitaH svasaMvedanajJAnI sarvadravyeSu rAgAdiparityAgazIla: yataH kAraNAt, tataH kardamamadhyagataM kanakamiva karmarajasA na lipyate / ajJAnI punaH svasaMvedanajJAnAbhAvAt sarvapaceMdriyAdiparadravye raktaH kAMkSito mUrchito mohito bhavati yataH kAraNAMt, tataH kardamamadhyalohamiva karmarajasA badhyate iti / atha sakalakarmanirjarA nAsti kathaM mokSo bhaviSyatIti prazne parihAramAha AtmakhyAtiH-yathA khalu kanakaM kardamamadhyagatamapi kardamena na lipyate tadalepasvabhAvatvAt tathA kila jJAnI karmamadhyagato'pi karmaNA na lipyate sarvaparadravyakRtarAgatyAgazIlatve sati tadalepasvabhAvatvAt / yathA lohaM kardamamadhyagataM satkardamena lipyate tallepasvabhAvatvAt tathA kilAjJAnI karmamadhyagataH san karmaNA lipyeta sarvaparadravyakRtarAgopAdAnazIlatve sati tallepasvabhAvatvAt / yAdRk tAdRgihAsti tasya vazato yasya svabhAvo hi yaH kartuM naiSa kathaMcanApi hi parairanyAdRzaH zakyate / ajJAnaM na kathaMcanApi hi bhavet jJAnaM bhavatsaMtataM jJAnin bhuMkSva parAparAdhajanito nAstIha baMdhastava // 148 // nAgaphaNIe mUlaM NAiNitoeNa gavbhaNAgeNa / jAgaM hoi suvaNNaM dhammaM taM bhacchavAeNa || 234 // nAgaphaNyA mULa nAginItoyena garbhanAgena / nAgaM bhavati suvarNa dhamyamAnaM bhastrAvAyunA // 234 // tAtparyavRtti - nAgaphaNI nAmauSadhI tasyA mUlaM nAginI hastinI tasyAstoyaM mUtraM garbhanAgaM siMdUradravyaM nAgaM sIsakaM / anena prakAreNa puNyodaye sati suvarNa bhavati na ca puNyAbhAve / kathaMbhUtaH san bhastrayA dhamyamAnamiti dRSTAMtagAthAgatA / atha dASTatamAha kammaM har3a ki rAgAdI kAliyA aha vibhAo / sammattaNANacaraNaM paramosahamidi viyANAhi // 235 // karma bhavati kiTTaM rAgAdayaH kAlikA atha vibhAvAH / samyaktvajJAnadarzanacAritraM paramauSadhamiti vijAnIhi / / 235 / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 121 - tAtparyavRttiH-dravyakarma kiTTasaMjJaM bhavati rAgAdivibhAvapariNAmAH kAlikAsaMjJA jJAtanyAH sampagdarzanajJAnacAritratrayaM bhedAbhedarUpaM paramauSadhaM jAnIhi iti / jhANaM havei aggI tavayaraNaM bhattalI samakkhAdo / jIvo havei lohaM dhamiyavvo paramajoIhiM // 236 // dhyAnaM bhavatyagniH tapazcaraNe bhasvA samAkhyAte / jIvo bhavati lohaM dhamitavyaH paramayogibhiH // 236 // tAtparyavRttiH-vItarAganirvikalpasamAdhirUpaM dhyAnamagnirbhavati / dvAdazavidhatapazcaraNaM bhastrA jJAtavyA / AsannabhavyajIvo lohaM bhavati / sa ca bhavyajIvaH pUrvoktasamyaktvAdyauSadhadhyAnAgnibhyAM saMyogaM kRtvA dvAdazavidhatapazcaraNabhastrayA paramayogibhiH dhamitavyo dhyAtavyaH / ityanena prakAreNa yathA suvarNa bhavati tathA mokSo bhavatIti saMdeho na kartavyo bhaTTacArvAkamatAnusAribhiriti / . atha jJAninaH zaMkhadRSThAMtena baMdhAbhAvaM darzayati bhuMjatassavi davve sacittAcittamissiye vivihe| saMkhassa sedabhAvo Navi sakadi kiNhago kADhuM // 237 // taha NANissa du vivihe sacittAcittamissie davve / bhuMjattassavi NANaM Navi sakadi rAgado NeduM // 238 // jaiyA sa eva saMkho sedasahAvaM tayaM pajahidUNa / gaccheja kiNhabhAvaM taiyA sukattaNaM pajahe // 239 // jaha saMkho poggalado jaiyA sukattaNaM pajahidUNa / gaccheja kiNhabhAvaM taiyA sukattaNaM pajahe // 240 // taha NANI viya jaiyA NANasahAvattayaM pajahidUNa / aNNANeNa pariNado taiyA aNNANadaM gacche // 24 // muMjAnasyApi vividhAni sacittAcittamizritAni dravyANi / zaMkhasya zvetabhAvo nApi zakyate kRSNakaH kartu // 237 // tathA jJAnino'pi sacittAcittamizritAni dravyANi / bhuMjAnasyApi jJAnaM nApi zakyate rAgatAM netuM // 238 // yadA sa eva zaMkhaH zvetasvabhAvaM takaM prahAya / gacchet kRSNabhAvaM tadA zuklatvaM prajahyAt // 239 // yathA zaMkhaH paugalikaH yadA zuklatvaM pahAya / gacchet kRSNabhAvaM tadA zuklatvaM prajahyAt / / 240 / / tathA jJAnyapi yadi jJAnasvabhAvaM takaM prahAya / ajJAnena pariNatastadA ajJAnatAM gacchet // 241 // 1 etadgASAMtagAthAcatuSTayaM naatmkhyaatau| 2kha. pustake dhyAnAgnyabhyAsAdityapi pAThaH / 3 gAtheyaM nAtmalyAne Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sanAtanajanagraMthamAlAyAMtAtparyavRttiH- yathA svajIvasya saMkhasya zvetabhAvaH kRSNIkartuM na zakyate / kiM kurvANasthApi / bhuMjAnasyApi / kAni ? karmatApanasacittAcittamizrANi vividhadravyANIti vyatirekadRSTAMtagAthA gtaa| tathA tenaiva prakAreNa jJAnino jIyasya vIlarAgasvasaMvedanalakSaNabhedajJAnaM, rAmatvamajJAnatvaM netuM na zakyate 'kasmAt ? svabhAvasyAnyathAkartumazakyatvAt / kiM kurvANasyApi ? bhujAnasyApi / kAni svakIyaguNasthAnAvasthAyogyAni sacittAcittamizrANi bibidhadravyANi / tataH kAraNAt ciraMtanabaddhakarmanirjaraiva bhavati / navatarasya saMvara iti vyatirekadRSTAMtagAthA gatA / anvayavyatirekazabdena sarvatra vidhiniSedhau jJAtavyau iti / yathA yadA sa eva pUrvoktaH sajIvazaMkhaH kRSNaparadravyalepavazAt, aMtaraMgasvakIyopAdAnapariNAmAdhInaH san zvetasvabhAvatvaM vihAya kRSNabhAvaM gacchet tadA zuklatvaM tyajati / ityanvayadRSTAMtagAthA gtaa| tathaiva ca yathA nirjIvazaMkhaH kRSNaparadravyalepavazAt aMtaraMgoSAdAnapariNAmAdhInaH san zvetakhabhAvatvaM vihAya kRSNabhAvaM gacchet tadA zuklatvaM tyajati / iti nirjIvazaMkhanimittaM dvitIyAnvayadRSTAMtagAthA gtaa| tathA tenaiva prakAreNa jJAnI jIvo'pi hi sphuTaM svakIyaprajJAparAdhena vItarAgajJAnasvabhAvatvaM vihAya mithyAtvaragAdyajJAnabhAvena pariNato bhavati tadA svasthabhAvacyutaH sannajJAnatvaM gacchet / tasya saMvarapUrvikA nirjarA nAstIti bhAvArtha:-ityankyadArTItagAthA gtaa| atha sarAgapariNAmena baMdhaH, tathaiva vItarAgapariNAmena mokSo bhavatIti dRSTAMtadASTItAbhyAM samarthayati AtmakhyAtiH-yathA khalu zaMkhasya paradravyamupabhujAnasyApi na pareNa zvetabhAvaH kRSNIkartuM zakyeta 'parasya parabhAvatattvanimittatvAnupapatteH / tathA kila jJAninaH paradravyamupabhujAnasyApi na pareNa jJAnamajJAnaM kartuM zakyeta parasya parabhAvatattvanimitatvAnupapatteH / tato jJAninaH parAparAdhanimitto nAsti baMdhaH / yathA ca yadA sa eva zaMkhaH paradravyamupabhujAno'nupabhujAno vA zvetabhAvaM prahAya svayameva kRSNabhAvena pariNamate tadAsya zvetabhAvaH svayaMkRtaH kRSNabhAvaH syAt / tathA yadA sa eva jJAnI paradravyamupabhuMjAno'nuparbhujAno vA jJAnaM prahAya svayamevAjJAnena pariNameta sadAsya jJAna svayaMkRtamajJAnaM syAt / tato jJAnino yadi ( ? ) vAparAdhanimitto baMdhaH / jJAnin karma na jAtu kartumucitaM kiMcittathApyucyate muMzve haMta na jAtu me yadi paraM durbhukta evAsi bhoH / baMdhaH syAdupabhogato yadi na tatkiM kAmacAro'sti te jJAnaM sanvasa baMdhameSyaparathA svasyAparAdhAdbhavaM // 146 // kartAraM svaphalena yatkila valAtkamaiva no yojayet kurvANaH phalalipsureva hi phalaM prApnoti yatkarmaNaH / jJAnaM saMstadapAstarAgaracano no badhyate karmaNA kurvANo'pi hi karma tatphalaparityAgaikazIlo muniH // 147 // puriso jaha kovi iha vittiNimittaM tu sevade rAyaM / to sovi dedi rAyA vivihe bhoge suhappAde // 242 // emeva jIvapuriso kammarayaM sevade suhaNimittaM / to sovi kammarAyo dedi suhappAdage bhoge // 243 // jaha puNa so ceva Naro vittiNimittaM Na sevade rAyaM / to so Na dedi rAyA vivihasuhappAdage bhoge // 244 // emeva sammadiTThI visayattaM sevade Na kammarayaM / to so Na dedi kammaM vivihe bhoge suhuppAde // 245 // 7 paMceMdriyAviSayAnanubhavati / 2 durbhuka evAsi evamapi bhogo na kartavya iti bhAvaH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavaprAmRtaM / puruSo yathA kopIha vRttinimittaM tu sevate rAjAnaM / tatso'pi dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhAtpAdakAn // 252 // evameva jIvapuruSaH karmarajaH sevate sukhanimittaM / satsopi dadAti karmarAjA vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn // 243 // yathA punaH saeva puruSo vRttinimittaM na sevate rAjAnaM / tatso'pi na dadAti rAjA vividhAn sukhotpAdakAn bhogAn // 244 // evameva samyagdRSTiH viSayArtha sevate na krmrjH| sattana dadAti karma vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn // 245 // - tAtparyavRtti:- yathA kazcitpuruSaH, vRttinimittaM rAjAnaM sevate tataH so'pi rAjAH tasmai sevakAyA dadAti, kAn ? viviksukhotpAdakAn bhogAn ityajJAniviSaye'nvayadRSTAMtagAthA gatA / . evamevAjJAnI jIvapuruSaH zuddhAtmotthasukhAtpracyutaH sannudayAgataM. karmarajaH sevate. viSayasukhanimitta tataH so'pi pUrvopArjitapuNyakarmarAjA dadAti, kAn ! viSayasukhotpAdakAn bhogAkAMkSAn zuddhAtmabhAkAnAvinAzakAn rAgAdipariNAmAn iti / / athavA dvitIyavyAkhyAnaM-ko'pi jIvo'bhinavapuNyakarmanimittaM bhogA'kAMkSAnidAnarUpeNa zubhakarmAnuSThAnaM karoti so'pi pApAnubaMdhipuNyarAjA kAlAMtare bhogAn dadAti / te'pi nidAnabaMdhana prAptA, bhogA rAvaNAdivannarakAdiduHkhaparaMparAM prApayaMtIti bhAvArthaH / evamajJAnijIvaM pratyatvayadRSTAMtagAthA gatA / / yathA sa caiva pUrvoktapuruSo vRttinimittaM na sevate rAjAnaM / tataH so'pi rAjA. tasmai.na.dadAti, kAnha vividhAn sukhotpAdakAn, bhogAn iti jJAnijIvaviSaye vyatirekadRSTAMtagAthA gtaa| evameva ca samyagdRSTiIvaH pUrvopArjitamudayAgataM karmarajaH zuddhAtmabhAvanotthavItasagasukhAnaMdAtpracyuto bhUtvA viSayasukhArtha, upAdeyabuddhyA na sevate tatastadapi karma. na dadAti,, kAn ? vividhasukhotpAdakAna bhogAkAMkSArUpAn zuddhAtmabhAvanAvinAzakAn rAgAdipariNAmAniti / . . athavA. dvitIyavyAkhyAnaM-ko'pi samyagdRSTirjIvo. nirvikalpasamAdherabhAvAt , azAnyAnuSThAnena viSa-- yakaSAyavaMcanArtha yadyapi vratazIladAnapUjAdizubhakarmAnuSThAnaM. karoti. tathApi. bhogAkAMkSArUmanidAnabaMdhanA tatpuNyakarmAnuSThAnaM na sevate / tadapi puNyAnubaMdhipuNyakarma bhavAMtare tIrthaMkara-cakravartI-valadevAdyabhyudaya-- rUpeNodayAgatamapi pUrvabhavabhAvitabhedavijJAnavAsanAvalena, zuddhAtmabhAvanAvinAzakAn viSayasukhotpAdakAn bhogAkAMkSAnidAnarUpAn rAgAdipariNAmAnna dadAti, bharatezvarAdInAmiva / iti. saMjJAniz2IvaM prativyatirekadArTI lagAthA gatA / evaM matizrutAvadhimanaHparyayakevalajJAnAbhedarUpaparamArthazabdavAcyaM sAkSAnmokSaphAraNabhUtaM zuddhAtmasaMvittilakSaNaM svasaMvedyaM saMvarapUrvikAyA nirjarAyA upAdAnakAraNaM pUrva yavyAkhyAptaM paramAtmapadaM, tatpadaM pena nirvikArasvasaMvedanalakSaNabhedavijJAnaguNena vinA na labhyate tasyaiva bhedavijJAnaguNasya punarapi vizeSa-- nyAkhyAnarUpeNa caturdazasUtrANi gatAni / ita urdhvaM nizzaMkAdyaSTaguNakathanaM gAthAnavakaparyaMtaM vyAkhyAnaM kroti| tatraH tAvat prathamagAthAyAM nijaparamAtmapadArthabhAvanotpannasukhAmRtarasAsvAdatRptAH saMtaH samyagdRSTayaH, ghosepasarge'pi saptabhayarahitatvena nirvikArasvAnubhavasvarUpaM svasthabhAvaM na tyajantIti kathayati AtmarUyAtiH-yathA kazcitpuruSoH phalArtha rAjAnaM sevate tataHsa rAjA tasya phalaM dadAti / tathA jIvaH phalArtha karma sevate tatastatkarma tasya phalaM dadAti / yathA ca sa eva puruSaH: phalArtha rAjAnaM na sevale tataH sa rAjA tasya phalaM na dadAti / tathA samyAdRSTiH phalArtha karma na sevate. tatastatkarma, tasya phUlaMka dadAtIti tAtparya / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sanAtanajainagraMthamAlAyAMtyaktaM yena phalaM sa karma kurute neti pratImo vayaM kintvasyApi kuto'pi kiMcidapi tatkarmAvazenApatet / tasminnApatite tvakaMpaparamajJAnasvabhAve sthito jJAnI kiM kurute'tha kiM na kurute karmeti jAnAti kH||14|| samyagdRSTaya eva sAhasamidaM kartuM kSamaMte paraM yadvaje'pi patatyamI bhayacalatrailokyamuktAdhvani / sarvAmeva nisarganirbhayatayA zaMkAM vihAya svayaM jAnaMtaH svamabadhyabodhavapuSaM bodhAccyavaMte na hi // 149 // samAdiTThI jIvA NissaMkA hoti Ni bhayA teNa / sattabhayavippamukkA jamA tajhA du NissaMkA // 246 // samyagdRSTayo jIvA nizzaMkA bhavaMti nirbhayAstena / saptabhayaviSamuktA yasmAttasmAttu nizzaMkAH // 246 // tAtparyavRttiH-sammAdiTThI jIvA NissaMkA hoti sabhyagdRSTayo jIvAH zuddhabuddhakasvabhAvanirdoSaparamAtmArAdhanaM kurvANAH saMto nizzaMkA bhavaMti yasmAt kaarnnaat| NinbhayA teNa tena nirbhayA bhavaMti sattabhayavippamukkA jamA yasmAdeva kAraNAt , ihaloka-paraloka-atrANa-agupti-maraNa-vedanA-AkasmikasaMjJitasaptabhayavipramuktA bhavaMti tahmA du NissaMkA tasmAdeva kAraNAt ghoraparISahopasarge prAptepi nizzaMkAH zuddhAtmasvarUpe niSkapAH saMtaH zuddhAtmabhAvanotthavItarAgasukhAnaMdatRptAzca paramAtmasvarUpAnna pracyavaMte paaNddvaadivt| - athAnaMtaraM vItarAgasamyagdRSTarnizaMkAdyaSTaguNAH navatarabaMdha nivArayati tataH kAraNAdvaMdho nAsti kiMtu saMvarapUrvikA nirjaraiva bhavatIti pratipAdayati AtmakhyAti:-yena nityameva samyagdRSTayaH sakalakarmanirabhilASAH saMtaH, atyaMtakarmanirapekSatayA vartate tena nUnamete, atyaMta nizzaMkadAruNAdhyavasAyAH saMto'tyaMtanirbhayAH saMbhAvyate / lokaH zAzvata eka eSa saMkalavyakto viviktAtmanaH, cillokaM svayameva kevalamayaM yllokytyekkH| loko'yaM na tavAparastava parastasyAsti tadbhIH kuto nizzaMkaM satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 149 // eSaikaiva hi vedanA yadacalaM jJAnaM svayaM vedyate nirbhedoditavedyavedakavalAdekaM sadAnAkulaiH / naivAnyAgatavedanaiva hi bhavettadbhIH kuto jJAnino nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 15 // yatsannAzamupaiti yanna niyataM vyakteti vastusthitimA'naM satsvayameva tatkila tatastrAtaM kimasyAparaiH / asyAtrANamato na kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino niHzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 15 // svaM rUpaM kila vastuno'sti paramA guptiH svarUpe na yacchaktaH ko'pi parapraveSTumakRtaM jJAnaM svarUpaM ca nuH / asyAguptirato na kAcana bhavettadbhIH kuto jJAnino nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 152 // prANocchedamudAharaMti maraNaM prANAH kilAsyAtmano jJAnaM tatsvayameva zAzvatatayA no chidyate jAtucit / tasyAto maraNaM na kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 153 // ekaM jJAnamanAdyanaMtamacalaM siddha kilaitatsvato yAvattAvadidaM sadaiva hi bhavennAtra dvitIyodayaH / tannAkasmikamatra kiMcana bhavettadbhIH kutA jJAnino nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 154 // TaMkotkIrNasvarasanicitajJAnasarvasvabhAjaH samyagdRSTeryadiha sakalaM naMti lakSmANi karma / tattasyAsminpunarapi manAkarmaNo nAsti baMdhaH pUrvopAttaM tadanubhavato nizcitaM nirjaraiva // jo cattArivi pAe chiMdadi te kaeNmmamohavAdhakare / so NissaMko cedA sammAdiTThI muNedavo // 247 // __yazcaturepi pAdAn chinatti tAn karmamohavAdhAkarAn / / sa nizzaMkazcetayitA samyagdRSTiAtavyaH // 247 // sakalaM kAlaM byaktaH prakaTaH sakalavyakta ityarthaH / 2 eSo'yaM lokaH kevalamayaM cillokaM lAkayatItyarthaH / 3 kharasaH khabhAnaH svaparAvayodhazattyupetatvaM tena citaM vyAptamityarthaH // 4 AtmakhyAtau "kammavaMdhamohakare" pATha / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAmRtaM / tAtparyavRttiH-jo cattArivi pAe chidadi te kampamohavAdhakare yaH kartA mithyAtvAvirati kaSAyayogalakSaNAn saMsAravRkSasya mUlabhUtAn niSkAtmatattvavilakSaNatvena karmakarAn nirmohAtmadravyaprathaktvena mohakarAn avyAvAdhasukhAdiguNalakSaNaparamAtmapadArthabhinnatvena vA bAdhAkarAMstAn AgamaprasiddhAMzcaturaH pAdAn zuddhAtmabhAvanAviSaye nizzaMko bhUtvA svasaMvedanajJAnakhaDDrena chinatti soNissaMko cedA sammAdihI maNedavvo sa cetayitA AtmA samyagdRSTirnizaMko maMtavyaH, tasya tu zuddhAtmabhAvanAviSaye zaMkAkRto nAsti baMdhaH, kiM tu pUrvavaddhakarmaNo nizcitaM nirjaraiva bhavati / AtmakhyAti:- yato hi samyagdRSTiH, TaMkoskIrNaikajJAyakabhAvamayatvena karmabaMdhazaMkAkaramithyAtvAdi bhAvAbhAvAnnizzaMkaH, tato'sya zaMkAkRto nAsti baMdhaH / kiM tu nirjaraiva jo Na karedi du kaMkhaM kammaphale tahaya savvadhammasu / so NikaMkho cedA sammAdiTThI muNedavo // 248 // yo na karoti tu kAMkSA karmaphaleSu tathA ca sarvadharmeSu / sa niSkAMkSazvetAyatA samyagdRSTitivyaH // 248 // tAtparyavRttiH-jo Na karedi du kaMkhaM kammaphale tahaya samvadhammesu yaH kartA zuddhAtmabhAvanAsaMjAtaparamAnaMdasukhe tRpto bhUtvA kAkSAM vAchAM na karoti keSu ? paMceMdriyaviSayasukhabhUteSu karmaphaleSu tathaiva ca samastavastudharmeSu svabhAveSu athavA viSayasukhakAraNabhUteSu nAnAprakArapuNyarUpadharmeSu athavA ihalokaparalokakAMkSArUpasamastaparasamayapraNItakudharmeSu / so NikaMkho cedA sammAdihI muNedanyo sa cetayitA AtmA samyagdRSTiH saMsArasukhe niSkAMkSito maMtavyaH / tasya viSayasukhakAMkSAkRto nAstiM baMdhaH kiMtu pUrvasaMcitakarmaNo nirjaraiva bhavati / AtmakhyAtiH-yato hi samyagdRSTiH, TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi karmaphaleSu sarveSa bastudharmeSu ca kAMkSAbhAvAnniSkAkSastato'sya kAMkSAkRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / jo Na karedi du guMchaM cedA sabbesimeva dhammANaM / so khalu NividigiMcho sammAdiTThI muNedavo // 249 // yo na karoti jugupsAM sarveSAmeva dharmANAM / __sa khalu nirvicikitsaH smygdRssttiaatvyH||249 // tAtparyavRttiH-jo Na karedi du guMchaM cedA samvesimeva dhammANaM yazcetayitA AtmA paramAtmatattvabhAvanAvalena jugupsAM niMdAM doSaM vicikitsAnna karoti, keSAM saMbaMdhitvena ? sarveSAmeva vastadharmANAM svabhAvAnAM, durgadhAdiviSaye vA so khalu NinvidigiMcho sammAdihI muNedavyo sa samyagdRSTiH sphuTaM maMtavyo jJAtavyaH tasya ca paradravyadveSanimitto nAsti baMdhaH / kiM tu pUrvasaMcitakarmaNo nirjaraiva bhavati / __ AtmakhyAtiH-yatohi samyagdRSTiH TaMkotkIrNaikajJAyakasvabhAvamayatvena sarveSvapi vastudharmeSu jugupsA'bhAvAnnirvicikitsaH tato'sya vicikitsAkRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / jo havadi asammUr3ho cedA sabvesu kammabhAvesu / so khalu amUDhadiTThI sammAdiTThI muNedavvo // 250 // 1 'jo duNa karedi khaM' pAThoyamAtmakhyAtau / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajanagraMthamAlAyAMyo bhavati, asaMmUDhaH cetayitA sarveSu karmabhAveSu / sa khalu amUDhadRSTiH samyagdRSTiAtavyaH // 250 // tAtparyavRttiH-jo havadi asamUDho cedA savvesu kammabhAvesu yazcetayitA AtmA svakIyazuddhAtmani zraddhAnajJAnAnucaraNarUpeNa nizcayaratnatrayalakSaNabhAvanAvalena zubhAzubhakarmajanitapariNAmarUpe bahirviSaye sarvathA'samUDho bhavati so khalu amRDhadiDI sammAdihI muNedavyo sa khalu sphuTaM samyagdRSTiramUDhadRSTibhaMtavyo jJAtavyaH / tasya ca bahirviSaye mUDhatAkRto nAsti baMdhaH parasamayakRto kA / kiM tu pUrvabaddhakarmaNo nizcitaM nirjaraika bhvti| AtmakhyAtiH-yato hi samyagdRSTiH, TaMkotkIrNAyakabhAvamayatvena sarveSvapi bhAveSu mohAbhAvAdamUDhaiSTiH tato'sya mUDhadRSTikRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjraiv| jo siddhabhattijutto uvagRhaNago du savvadhammANaM / so uvagRhaNagArI sammAdiThI muNedavvo // 251 // yaH middhabhaktiyuktaH upagRhanakastu sarvadharmANAM / sa upagRhanakArI samyagdRSTijJAtavyaH // 251 / / tAtparyavRttiH-jo siddhabhattijutto uvagohUNago du savvadhammANaM zuddhAtmabhAvanArUpapAramArthikasiddhabhaktiyuktaH mithyAtvarAgAdivibhAvadharmANAmupagUhakaH pracchAdako vinAzakaH so uvagRhaNagArI sammAdihI muNedabbo sa samyagdRSTiH, upagRhanakArI maMtavyo jJAtavyaH / tasya cAnupagRhanakRto nAsti baMdhaH kiM tu pUrvasaMcitakarmaNo nizcitaM nirjaraiva bhvti| AtmakhyAtiH- yato hi samyagdRSTiH, TaMkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena samastAtmazaktInAmupavRhaNA dupahakaH, tato'sya jIvasya zaktidaurbalyakRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / ummaMgaM gacchaMtaM sivamagge jo Thavedi appANaM / soThidikaraNeNa judo sammAdiTThI muNedabbo // 252 // unmArga gacchaMtaM zivamArge yaHsthApayatyAtmAnaM / sa sthitikaraNena yuktaH samyagdRSTijJAtavyaH / / 252 // tAtparyavRttiH--ummaggaM gacchaMta sivamagge jo Thavedi appANaM yaH kartA mithyAtvarAgAdi rUpamunmArga gacchaMtaM satamAtmAnaM paramayogAbhyAsavalena zivamArge svazuddhAtmabhAvanArUpe nizcayamokSamArge nizcalaM sthApayati so ThidikaraNeNa judo sammAdihI muNedabbo sa samyagdRSTiH sthitikaraNayukto maMtavyo jJAtavyaH / tasya cAsthitikaraNakRto nAsti baMdhaH kiM tu pUrvabaddhakarmaNaho nizcitaM nirjaraiva bhavati / AtmakhyAtiH- yato hi samyagdRSTi: TaMkotkIrNekajJAyakasvabhAvamayatvena mArge eka sthitikaraNAt sthitikArI tato'sya mArgacyavanakRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / jo kuNadi vacchalattaM tiNhe sAdhUNa mokkhamaggammi / so vacchalabhAvajudo sammAdiTThI muNedavvo // 253 // yaHkaroti valsalatvaM trayANAM sAdhUnAM mokssmaarge| sa vAtsalyabhAvayuktaH samyagdRSTitivyaH // 253 // 'sAmagge' ityAtmakhyAto pAThaH / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smypraabhuut| 127 tAtparyavRttiH-jo kuNadi vacchalattaM tihe sAdhaNa mokkhamaggami yaH kartA mokSamArge sthisthA vatsalatvaM bhaktiM karoti, keSAM ? svakIyasamyagdarzanajJAnacAritrANo, kathaMbhUtAnAM sAdhUnAM ? mokSamArge sAdhakAnAM athavA byavahAreNa tadAdhArabhUtasAdhUnAM so bachalabhAvajudo sammAdihI muNedagbo sa samyagdRSTiH vatsalabhAvayukto maMtavyo jAtavyaH / tasya cAvAtsalyabhAvakRto nAsti baMdhaH kiM tu pUrvasaMcitakarmaNo nijairaiva bhavati / AtmakhyAtiH-yato hi samyagdRSTiSTakotkIrNaikanAyakabhASamayatvena samyagdarzanazAnacAritrANAM svara smAdabhedabuddhyA samyagdarzanAnmArgavatsalaH, tato'sya mArgAnupalebhakRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / vijArahamAruDho maNoraharaesu haNadi jo cedA / so jiNaNANapahAvI sammAdiTThI muNedavvo // 254 // vidhArathamArUDhaH manoratharayAn haMti yazcetayitA / sa jinajJAnaprabhAvI samyagdRSTiAtavyaH // 254 // tAtparyaTattiH -vijArahamAruDho maNoraharaesu haNadi jo cedA yazcetayitA AtmA svazudhAtmatattvopalabdhisvarUpavidyArathamArur3haHsan khyAtipUjAlAbhabhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdivibhAvapariNAmarUpAn dravyakSetrAdipaMcaprakArasaMsAraduHkhakAraNAn zatrUn manoratharayAn vegAMzcittakallolAn svasthabhAvasArathivalena idataradhyAnakhaGgena hati / so jiNaNANapahAvI sammAdihI muNedavyo sa samyagdRSTirjinajJAnaprabhAvI maMtavyo jnyaatvyH| tasya cAprabhAvanAkRto nAsti baMdhaH kiM tu pUrvasaMcitakarmaNo nizcitaM nirjaraiva bhavati / evaM saMgharapUrvikAyA bhAvanirjarAyA upAdAnakAraNabhUtAnAM zuddhAtmabhAvanArUpANAM zuddhanayamAzritya nizzaMkAghaSTaguNAnAM vyAkhyAnamukhyatvena gAthAnavakaM gataM / idaM tu nizzaMkAdyaSTaguNavyAkhyAnaM nizcayanayamukhyatvena vyAkhyAtaM / nizcayaratnatrayasAdhake vyavahAraratnatraye'pi sthitasya sarAgasamyagdRSTerapyaMjanacaurAdikathArUpeNa vyavahAranayena yathAsaMbhavaM yojanIyaM / nizcayaM vyAkhyAya punarapi kimartha vyavahAranayavyAkhyAnaM ! iti cennaivaM / agnisuvarNapASANayoriva nizcayavyavahAranayayoH parasparasAdhyasAdhakabhAvadarzanArthamiti tathAcoktaM jeijiNasamaI pauMjaha tAmA vavahArANacchae muvaha / ekaNa viNA chijjai titthaM aNNeNa puNa taccaM / iti kiM ca-saMvarapUrvikA nirjarA yA vyAkhyAtA sA samyagdRSTerjIvasya zuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpe mukhyavRttyA nizcayararatnatraye sati vItarAgadharmadhyAnazukladhyAnarUpe zubhAzubhabahirdravyanirAlaMbane nirvikalpa samAdhau sati bhavati sa ca samAdhiratIva durlabhaH / kasmAt ? iti cet ekeMdriyavikaloMdriyapaMcendriyasaMjJiparyApta manuSyadezakularUpeMdriyapaTutvanirvyAdhyAyuSkavarabuddhisaddharmazravaNagrahaNadhAraNazraddhAnasaMyamaviSayasukhavyAvartanakrodhA dikaSAyanivartanatapobhAvanAsamAdhimaraNAni paraMparAdurlabhAni yataH / tadapi kasmAt ? tatpratipakSabhUtAnAM mithyAtvaviSayakaSAyakhyAtipUjAlAbhabhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdivibhAvapariNAmAnAM pravalatvAt iti durlabhaparaMparAM jJAtvA sarvatAtparyeNa samAdhau pramAdo na krtvyH| tadapyuktaMityatidurlabharUpAM bodhiM labdhvA yadi pramAdI syAt / saMsRtibhImAraNye bhramati varAko naraH suciraM // iti / iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau gAthAcatuSTayaM pIThikArUpeNa, ___ gAthApaMcakaM jJAnavairAgyazaktyoH sAmAnyavivaraNarUpeNa, gAthAdazakaM tayoreva vizeSavivaraNarUpeNa, gAthASTakaM jJAnaguNasya sAmAnyavivaraNarUpeNa, gAthAcaturdaza tasyaiva vizeSavivaraNarUpeNa, gAthAnavakaM nizzaMkAdyaSTaguNakathanarUpeNa / . "manorahapahesa bhamaha jo cedA" pATho'yamAtmakhyAtI / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "128 sanAtanajainagraMthamAlAyAMgheti samudAyena paMcAzadgAthAbhiH SaDabhiH raMtarAdhikAraiH ___ saptamo nirjarAdhikAraH samAptaH / tatraivaM sati zRMgArarahitapAtravat zAMtarasarUpeNa nirjarA nisskraaNtaa| AtmakhyAti:-yato hi samyagdRSTiSTaMkotkIrNekajJAnabhAvamayatvena jJAnasya samastazaktiprabodhena prabhAvajananAtprabhAvanakaraH tatosya jJAnaprabhAvanAprakarSakRto nAsti baMdhaH kiM tu nirjaraiva / ruMdhana baMdha navamiti nijaiH saMgato'STAbhiraMgaiH prAgbaddhaM tu kSayamupanayan nirjarAjjaMbhaNena / samyagdRSTiH svayamatirasAdAdimabhyAMtamuktaM jJAnaM bhUtvA naTati gaganAbhogaraMgaM vigAhya // 156 // ___ iti nirjarA niSkAMtA . iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI ssssttho'kH| tAtparyavRttiH-atha pravizati baMdhaH / tatra jahaNAma kovi puriso ityAdi gAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNa SaTpaMcAzadgAthApayataM vyAkhyAnaM karoti / tAsu SaTpaMcAzadgAthAsu madhye prathamatastAvad baMdhasvarUpasUcanamukhyatvena gaathaadshkN.| tadanaMtaraM nizcayena hiMsAhiMsAvratAvratadvayasya lakSaNakathanarUpeNa jo maNNadi hiMsAmi ityAdi gAthAsaptakaM / tataH paraM bahiraMgadravyahiMsA bhavatu mA bhavatu, nizcayena hiMsAdhyavasAya eva hiMseti pratipAdanarUpeNa jo maradi ityAdi' gAthASadkaM / athAnaMtaraM nizcayaratnatrayalakSaNaM yadbhedavijJAnaM tasmAdvilakSaNAni yAni vratAvratAni tadvyAkhyAnamukhyatvena evamaliai ityAdi sUtrabhUtagAthAdvayaM / tadanaMtaraM tasyaiva bhAvapuNyapAparUpavratAvratasya zubhAzubhabaMdhakAraNabhUtasya pariNAmavyAkhyAnamukhyatvena vatthu paducca ityAdi gAthAtrayodaza / evaM samudAyena paMcadaza / tadanaMtaraM nizcaye sthitvA vyavahAro niSedhyata iti kathanarUpeNa vavahAraNao ityAdi sUtraSadkaM / ataH paraM rAgadveSarahitajJAninAM prAzukAnapAnAdyAhAro, baMdhakAraNaM na bhavati iti piMDazuddhivyAkhyAnarUpeNa AdhAkammAdIyA ityAdi sUtracatuSTayaM / tadanaMtaraM krodhAdikaSAyAH karmabaMdhanimittaM bhavaMti teSAM ca cetanAcetanabahirdravyaM nimittaM bhavatIti pratipAdanarUpeNa jaha phalihamANa visuddho ityAdi sUtrapaMcakaM / tadanaMtaramapratikramaNamapratyAkhyAnaM ca baMdhakAraNaM bhavati na punaH zuddhAtmeti vyAkhyAnamukhyatvena appaDikamaNaM ityAdigAthAtrayaM ceti samudAyena SaTpaMcAzadgAthAbhiraSTAMtarAdhikaraiH baMdhAdhikAre samudAyapAtAnakA / tadyathA bahirAtmajIvasabaMdhino baMdhakAraNabhUtasya zrRMgArasahitapAtrasthAnIyasya mithyAjJAnasya nATakarUpeNa pravizataH sataH zAMtarasapAraNataM vItarAgasamyaktvAvinAbhUtaM bhedajJAnapratiSedhaM karotIti upadizati / AtmakhyAti:-atha pravizati bNdhH|| rogodgAramahArasena sakalaM kRtvA pramattaM jagatkrIDataM rasabhAranirbharamahAnATyena baMdhaM dhunat / AnaMdAmRtanityabhoja sahajAvasthAM sphuTaM nATayadvIrodAramanAkulaM nirupadhijJAnaM samunmajjati // 15 // jaha NAma kovi puriso Nehabhattodu reNuvahulammi / ThANammi ThAidUNaya karadi satthehi vAyAmaM // 255 // chiMdadi bhiMdaMdi ya tahA taaliitlkdlivNspiNddiio| sacittAcittANaM karedi davANamuvaghAdaM // 256 // 1 gaganalakSaNaM yacchuddhasvarUpaM tasyAbhogo vistAraH saeva raMgo nATyazAlA / 2 rAgazabda upalakSaNaM tena dveSamohAdInAmapi prahaNaM tasya udAra AdhikyaM sa eva mahArasa unmAdakarasaH tena rAgodgAramahArasena / 3 vepayat / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 samayaprAbhRtaM / uvadhAdaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehi karaNehiM / Nicchayado ciMtinadu kiM paJcayagodu tassa rayavaMdho // 257 // jo so duNehabhAvo tami gare teNa tassa rayavaMdho / Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTTAhiM sesAhiM // 25 // evaM micchAdiTThI valuto vahuvihAsu ceTTAsu / rAgAdI uvaoge kuvvaMto lippadi rayeNa // 259 // yathA nAma ko'pi puruSaH nahAbhyaktastu reNubahule / sthAne sthitvA karoti zastrAyAmaM // 255 // chinatti bhinatti ca tathA tAlIphalakadalIvaMzapiMDIH / sacittAcittAnAM karoti dravyANAmupaghAtaM // 25 // upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH karaNaiH / nizcayatazcityatAM kiMpratyayakastu tasya rajobaMdhaH // 257 / / yaH sa tu snehabhAvastasminnare tena tasya rajobaMdhaH / nizcayato vijJeyaM na kAyaceSTAbhiH zeSAbhiH // 258 // evaM mithyAdRSTirvartamAno bahuvidhAsu ceSTAsu / rAgAdInupayoge kurvANo lipyate rajasA // 259 // tAparyavRttiH-jahaNAma kovi puriso ityAdi vyAkhyAnaM kriyate-yathA nAma sphuTamaho vA kazcirapuruSaH mahAbhyaktaH san rajovahulasthAne sthitvA zastrairvyAyAmamabhyAsaM zramaM karoti iti prathamagAthA gtaa| chinatti bhinatti ca tathA, kAn ? tAlatamAlakadalIvaMzAzokasaMjJAn bRkSavizeSAn tatsaMbaMdhisacittAcittadravyANAmupaghAtaM ca karoti iti dvitIyagAthA gtaa| upaghAtaM kurvANasya tasya nAnAvidhairvaizAkhasthAnAdikaraNavizeSanizcayatazciMtyatAM vicAryatAM kiMpratyayakaH kiMnimittakaH rajobaMdhaH ! iti pUrvapakSarUpeNa gAthAtrayaM gataM / atrottaraM yaH snehabhAvastasminnare sa pUrvoktastailAbhyaMganarUpaH tena tasya rajobaMdha iti nizcayato vijJeyaM na kAyA- . divyApAraceSTAbhiH zeSAbhirityuttaragAthA / evaM sUtracatuSTayena praznottararUpeNa dRSTAMto gataH / atha dArTItamAha evaM micchAdihI valuto vahuvihAsu ceTThAsu evaM pUrvoktadRSTAMtena mithyAdRSTirjIvaH vividhAsu kAyavyApAraceSTAsu vartamAnaH rAgAdI uvaAge kuvvaMto lippadi rayeNa zuddhAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpANAM samyagdarzanajJAnacAritrANAmabhAvAt mithyAtvarAgAdyupayogAn pariNAmAn kurvANaH san karmarajasA lipyate badhyata ityarthaH / evaM yathA tailamrakSitasya rajobaMdho bhavati tathA mithyAtvarAgAdipariNatasya jIvasya karmabaMdho bhavati iti baMdhakAraNatAtparyakathanarUpeNa sUtrapaMcakaM gataM / atha gAthApaMcakena vItarAgasamyagdRSTaMbaMdhAbhAvaM darzayati AtmakhyAti:- iha khalu yathA kazcit puruSaH snehAbhyaktaH svabhAvata eva rajovahulAyAM bhUmau sthitaH zastravyAyAmakarma kurvANaH, anekaprakArakaraNaH sacittAcittavastUni nighnan rajasA badhyate / tasya katamo baMdha hetuH ! na tAvatsvabhAvata eva rajovahulA bhUmiH, snehAnabhyaktAnAmapi tatrasthAnAM tatprasaMgAt / na zastranyAyAmakarma, mehAnabhyaktAnAmapi tasmAt tatprasaMgAt / nAnekaprakArakaraNAni, snehAnabhivyaktAnAmapi taista Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sanAtana jainagraMthamAlAyAM prasaMgAt / na sacittAcittavastUpaghAtaH, snehAnabhivyaktAnAmapi tasmiMstatprasaMgAt / tatomyAyavalenaivaitadAyAtaM yattasmin puruSe snehAbhyaMga karaNaM saMbaMdhahetuH / evaM midhyAdRSTiH, Atmani rAgAdIn kurvANaH svabhAvata eva karmayogya pudgalabahule loke kAyavAGmanaHkarma kurvANo'nekaprakArakaraNaiH sacittAcittavastUni vighnan karmarajasA badhyate / tasya katamo baMdhahetuH ? na tAvatsvabhAvata eva karmayogyapudgalabahulo lokaH, siddhAnAmapi tatrasthAnAM ttprsNgaat| na kAyavAGmanaH karma, yathArakhyAtasaMyatAnAmapi tatprasaMgAt / nAnekaprakArakaraNAni, kevalajJAninAmapi tatprasaMgAt / na sacittAcittavastUpaghAtaH, samititatparANAmapi tatprasaMgAt / tatonyAyanaitadevAyAtaM yadupayoge rAgAdikaraNaM saMbaMdhahetuH / na karmabahulaM jagat na calanAtmakaM karma vA na naikakaraNAni vA na cidacidvadho baMdhakRt / yadaikyamu'payogabhUH samupayAti rAgAdibhiH, sa eva kila kevalaM bhavati baMdhaheturnRNAM // 158 // jaha puNa soce Naro he savvA avaNiye saMte / reNuvahulamma ThANe karedi satthehi vAyAmaM // 260 // chiMdadi bhiMdadi ya tahA tAlItalakadalivaMsapiMDoo / saccittAcittANaM karedi davvANamuvaghAdaM // 261|| uvaghAdaM kuvvatassa tassa NANAvihiM karaNehiM / Nicchayado ciMtijahu kiMpaccayago Na tassa rayabaMdho // 262 // jo sodu NehabhAvo hni pare teNa tassa rayavaMdho / Nicchayado viNNeyaM Na kAya | hiM sAhi // 263 // evaM sammAdiTThI to bahuvihesu jogesu / akaraMto uvaoge rAgAdI va vajjhadi rayeNa // 264 // yathA punaH sa caiva naraH snehe sarvasminnapanIte sati / reNuvahu sthAne karoti zastrairvyAyAmaM // 260 // chinatti bhinatti ca tathA tAlItalakadalIvaMza piMDIH / sacittAcittAnAM karoti dravyANAmupaghAtaM || 261 // upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH karaNaiH / nizvayato vijJeyaM kiMmatyayako na rajobaMdhaH // 262 // yaH sa, asnehabhAvastasminnare tena tasya rajobaMdhaH / nizcayato vijJeyaM na kAya ceSTAbhiH zeSAbhiH || 263 // evaM samyagdRSTirvartamAno bahuvidheSu yogeSu / akurvannupayoge rAgAdIn na lipyate rajasA || 264 // tAtparyavRttiH - yathA sa eva pUrvokto naraH snehe sarvasminnapanIte sati dhUlibahulasthAne zastrairvyAyAma, abhyAsaM zramaM karotIti prathamagAthA gatA / chinati bhinati ca tathA, kAn ? tAlatamAlakadalIvaMza * piMDIsaMjJAn vRkSavizeSAn / tatsabaMdhisacittAcittadravyANAmupaghAtaM ca karoti iti dvitIyagAthA gatA / upa 1 mAtmA / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ghAtaM kurvANasya tasya nAnAvidhaivaizAkhasthAnAdikaraNavizeSaiH, nizcayatazciMtyatA vicAryatA kiMpratyayakaH kiMnimittakaH, tasya rajobaMdho na bhavati / eMva praznarUpeNa gAthAtrayaM gataM / atrAttaraM yaH snehabhAvastasminare sa pUrvoktastailAbhyaMgarUpaH, tena sa tasya rajAbaMdhaH, iti nizcayato vijJeyaM / na kAyAdivyApAraceSTAbhiH zeSAbhiH, tadabhAvAt tasya baMdho nAstItyabhiprAyaH, ityuttaragAthA gtaa| evaM sUtracatuSTayena praznottararUpeNa dRSTAMto gtH| atha dArTItamAha evaM sammAdihI valuto vahuvihesu jogesu evaM pUrvoktadRSTAMtena samyagdRSTirjIvaH vividhayogeSu nAnA prakAramanAvacanakAyavyApAreSu vartamAnaH / akaraMto uvaoge rAgAdI nirmalAtmatattvasamyazraddhAnajJAnAnuSThAnarUpANAM samyagdarzanajJAnacAritrANAM sadbhAvAt rAgAdyupayogAn pariNAmAnakurvANaH san va vajjhadi rayeNa karmarajasA na badhyate / evaM tailamrakSaNAbhAve yathA rajobaMdho na bhavati tathA vItarAga, samyagdRSTerjIvasya rAgAdyabhAvAbaMdho na bhavati, iti baMdhAbhAvakAraNatAtparyakathanarUpeNa gAthApaMcakaM gataM / kiM ca yathAtra pAtanikAyAM bhaNitaM, saMjJAnijIvasya zAMtarase svAmitvaM, ajJAninastu zRMgArAdyaSTarasAnA svAmitvaM, tathAdhyAtmaviSaye nATakAvatAraprastAve navarasAnAM svAmitvaM jJAtavyaM / iti sUtradazakasamudAyena prathamasthalaM gataM / bhatha vItarAgasvasthabhAvaM muktvA hiMsyahiMsakabhAvena pariNamanamajJAnijIvalakSaNaM / tadviparItaM saMjJAnilakSaNamiti prajJApayati__AtmakhyAtiH-yathA sa eva puruSaH snehe sarvasminnapanIte sati tasyAmeva svabhAvata eva rajobahulAyAM bhUmau tadeva zastravyAyAmakarma kurvANastairevAnekaprakArakaraNaistAnyeva sacittAcittavastUni nighnan rajasA na badhyate snehAbhyaMgasya baMdhahetorabhAvAt / tathA samyagdRSTiH, Atmani rAgAdInakurvANaH san tasminneva svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke tadeva kAyavAGamanaHkarma kurvANaH, tairevAnakaprakArakaraNaiH, tAnyeva sacittAcittavastUni nighnan karmarajasA na badhyate rAgayogasya baMdhahetorabhAvAt / lokaH karma tato'stu so'stu na parispaMdAtmakaM karma tat tAnyasmin karaNAni saMtu cidacidvyApAdanaM cAstu tt| rAgAdInupayogabhUmimanayan jJAnaM bhavan kevalaM baMdhaM naiva kutopyupetyayamaho samyagdRgAtmA dhruvaH // 159 // sathApi na nirargalaM caritamIkSate jJAninAM tadAyatanameva sA kila nirargalA vyApRtiH / akAmakRtakarma tanmatamakAraNaM jJAninAM dvayaM na hi virudhyate kimu karoti jAnAti ca // 16 // jAnAti yaH sa na karoti karoti yastu jAnAtyayaM na khalu tatkila karmarAgaH rAgaM tvabodhamayamadhyavasAyamAhurmidhyAdRzaH sa niyataM sa hi baMdhahetuH // 261 // jo maNNadi hiMsAmiya hiMsijAmiya parehi sattehiM / so mUDho aNNANI NANI ettodu vivarIdo // 265 / / ----- yo manyate hinasmi hiMsye ca paraiH sattve / sa mRDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH // 265 // tAparyavRttiH-jo maNNadi hiMsAmiya hiMsijjAmiya parehiM sattehiM so mUDho aNNANI yo manyate jIvAnahaM hinasmi paraiH satvairahaM hiMsye iti ca yosau pariNAmaH sa nizcitamajJAnaH sa eva baMdhahetuH, sa pariNAmo yasyAsti sa cAjJAnI / NANI ettodu vivarIdo etasmAdviparIto yo jIvitamaraNalAbhAlAbhasukhaduHkhazatrumitraniMdAprazaMsAdivikalpaviSaye rAgadveSarahitazuddhAtmabhAvanAsaMjAtaparamAnaMdasukhAsvAdarUpe vA bhedajJAne rataH sa jJAnItyarthaH / .. atha kathamayamadhyavasAyaH punarajJAnaM ? iti cet Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sanAtanajainagraMthamAlA__AtmakhyAti:-parajIvAnahaM hinasmi parajIvairhisye cAhamityadhyavasAyo dhruvamajJAnaM sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmidhyAdRSTiH / yasya tu nAsti sa jJAnitvAtsamyagdRSTiH / kathamayamadhyavasAyo'jJAnaM ? iti cat AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haresi tumaM kaha te maraNaM kadaM tesiM // 266 / / AukkhayeNa maraNaM jIvANAM jiNavarehiM paNNattaM / AuM na harAMta tuha kaha te maraNaM kadaM tehiM // 26 // AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prajJaptaM / Ayurna harasi tvaM kathaM tvayA maraNaM kRtaM teSAM // 266 / / AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prajamaM / ___ Ayurna haraMti tava kayaM te maraNaM kRtaM taiH // 267 // tAtparyati:-AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnA jinavaraiH prajJaptaM kathitaM / AuM Na haresi tumaM kahate maraNaM kadaM tesiM teSAmAyuHkarma ca na harasi tvaM tasyAyuSaH svopayogenaiva kSIyamANatvAt kathaM te tvayA teSAM maraNaM kRtamiti / / AtmakhyAti:-- maraNaM hi tAvajjIvAnAM svAyuHkarmakSayeNaiva tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAt svAyuHkarma ca nAnyenAnyasya hartuM zakyaM tasya khopabhogenaiva kSIyamANatvAt / tato na kathaMcanApi, anyo'nyasya maraNaM kuryAt / tato hinasmi hiMsye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM / / jIvanAdhyavasAyasya tadvipakSasya kA vArtA ? iti cet jo maNNadi jIvemiya jIvijAmiya parehi sattehiM / so mUDho aNNANI NANI ettodu vivarIdo // 268 // yo manyate jIvayAmi jIvye cAparaiH satvaiH / sa muDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH // 268 // AtmakhyAtiH-parajIvAnahaM jIvayAmi parajIvairjIvye cAhamityadhyavasAyo dhruvamajhAnaM sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmidhyAdRSTiH / yasya tu nAsti sa jJAnitvAt samyagdRSTiH / kathamayamadhyavasAyo jJAnamiti cet ? AuudayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na desi tuma kahatae jIvidaM kadaM tesiM // 269 // AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na ditti tuhaM kahaM Nu te jIvidaM kadaM tehiM // 270 // zrAyurudayena jIvati jIva evaM bhaNati sarvajJAH / / Ayuzca na dadAsi tvaM kathaM tvayA jIvitaM kRtaM teSAM // 269 / / 1 tAtparyavRttau nayaM ga thA, AtmakhyAtAveva tata eva netasyAstAtpayavR ttaSTIkA / 2 iyamApa gAthA tAtparyavRttI mAsti 3 iyamapi na, bhAtmakhyAtAdeva / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / Ayurudayena jIvati jIva evaM bhaNati sarvajJAH / Ayuzva na dadAti tava kathaM tu te jIvitaM kRtaM taiH // 270 // tAtparyavRttiH - AuudayeNa jIvadi jIvo evaM bhAMti savvaNhU Ayurudayena jIvati jIka evaM bhaNati sarvajJAH / AuM ca Na desi tumaM kahaM tae jIvidaM kadaM tesiM AyuH karma ca na dadAsi tvaM teSAM jIvAnAM tasyAyuSaH svakIyazubhAzubhapariNAmenaiva upArjyamANatvAt kathaM tvayA jIvitaM kRtaM ? na kathamapi / kiM ca jJAninA puruSeNa svasaMvittilakSaNatriguNatriguptasamAdhau sthAtavyaM tAvat / tadabhAve cAzakyAnuSThAnena pramAdena; asya maraNaM karomi, asya jIvitaM karomi, iti yadA vikalpo bhavati tadA manasi ciMtayati asya zubhAzubhakarmodaye sati, ahaM nimittamAtrameva jAtaH iti matvA manasi rAgadveSarUpo'haMkAro na kartavya iti bhAvArtha: / atha duHkhasukhamapi nizcayena svakarmodayavazAd bhavati, ityupadizati AtmakhyatiH - jIvitaM hi tAvajjIvAnAM svAyuH karmodayenaiva tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAt / AyuH karma ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM tasya svapariNAmenaiva, upArthyamANatvAt / tato na kathaMcanApi anyo'nyasya jIvitaM kuryAt / ato jIvayAmi jIvye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM / duHkhasukhakaraNAdhyavasAyasyApi, eSaiva gati: jo appaNAdu maNNadi duHkhidasukhide karemi satteti / so mUDho aNNANI gANI ettodu vivarado // 271|| ya AtmanA tu manyate duHkhitasukhitAn karomi satvAniti / sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH || 271 || 133 tAtparyavRttiH - jo appaNAdu maNNadi duHkhidasuhide karemi satteti yaH kartA AtmanaH saMbaMdhitvena manyate kiM ? duHkhitasukhitAn satvAn karomyahaM / so mUr3ho aNNANI NANI ettodu vivarIdo yazvAhamiti pariNAmoM nizcitamajJAnaH sa eva baMdhakAraNaM sa pariNAmo yasyAsti sa ajJAnI bahirAtmA / etasmAdviparItaH paramopekSAsaMyamabhAvanApariNatAbhedaratnatrayalakSaNe bhedajJAne sthito jJAnIti / atha parasya sukhaduHkhaM karomItyadhyavasAyakaH kathamajJAnI jAta: ? iti cet -- AtmakhyAtiH - parajIvAnahaM duHkhitAn sukhitAMzca karomi / parajIvairdukhitaH sukhitazca kriyehaM, ityadhyavasAyo dhruvamajJAnaM / sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTiH / yasya tu nAsti sa jJAnitvAt samyagdRSTiH / kathamadhyavasAyo'jJAnamiti cet / kammaiNimittaM savve dukkhida suhidA havaMti jadi sattA / kammaM ca Na desi tumaM dukkhidasuhidA kahaM kadA te // 272 // kammaNimittaM savve dukkhidasu hidA havaMdi jadi sattA / kammaM ca Na desi tumaM kaha taM suhido kado tehiM // 273 // kammodayeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi savve | kammaM ca Na desi tumaM kaha taM duhido kado tehiM // 274 // 1 AnarUpAta " kammodayeNa jIvA dukkhidasu hidA havaMti jadi savve " iti pAThaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMkarmanimittaM sarve duHkhitasukhitA bhavaMti yadi satvAH / karma ca na dadAsi tvaM duHkhitasukhitAH kathaM kRtAste // 272 / / kanimittaM sarve duHkhitamukhitA bhavaMti yadi stvaaH|| karma ca na dadAsi tvaM kathaM tvaM suHkhitaH kRtastaiH // 27 // karmodayena jIvA duHkhitamukhitA bhavaMti yadi sarve / karma ca na dadAsi tvaM kathaM tvaM dukhitaH kRtastaiH / / 274 // tAtparyavRttiH-kammaNimittaM savve dukkhidasuhidA habaMti jadi sattA yadi cet karmodayanimittaM sarve satvA jIvAH sukhitaduHkhitA bhavati ? kammaM ca Na desi tumaM duHkhidasuhidA kahaM kadA te tarhi zubhAzubhakarma ca na dadAsi tvaM kathaM te jIvAtvayA sukhitaduHkhitAH kRtAH ! na kathamapi / . kammaNimittaM savve duHkhidasuhidA havaMti jadi sattA yadi cetkarmodayanimittaM sarve jIvA sukhitaduHkhitA bhavaMti kammaM ca Na desi tumaM kaha suhido kado tehiM tarhi zubhAzubhakarma ca na dadAsi tvaM na prayacchasi tebhyaH kathaM tvaM sukhIkRtastaiH ! na kathamapi / ___ kammodayeNa jIvA duHkhidasuhidA havaMti jadi savve yadi cet karmodayena sarve jIvA duHkhita sukhitA bhavaMti kammaM ca Na desi tumaM kaha taM duhido kado tehiM tarhi zubhAzubhakarma ca na dadAsi laM na prayacchasi tebhyaH kathaM tvaM sukhIkRtastaiH ! na kathamapi / kiM ca tattvajJAnI jIvastAvat anyasmai parajIvAya sukhaduHkhe dadAmi, iti vikalpaM na karoti / yadA punarnirvikalpasamAdherabhAve sati pramAdena sukhaduHkhaM karomIti vikalpo bhavati tadA manasi ciMtayati-asya jIvasyAMtaraMgapuNyapApodayo jAtaH ahaM punarnimittamAtrameva, iti, jJAtvA manasi harSaviSAdapariNAmena garva na karoti, iti / evaM parajIvAnAM jIvitamaraNaM sukhaduHkhaM karomIti vyakhyAnamukhyatayA gAthAsaptakena dvitIyasthalaM gataM / atha parojanaH parasya nizcayena jIvitamaraNasukhaduHkhaM karotIti yosau manyate sa bahirAtmeti pratipAdayati AtmakhyAtiH-sukhaduHkhe hi tAvajIvAnAM svakarmodayenaiva tadabhAve tayorbhavitumazakyatvAt / svakarma ca nAnyenAsya dAtuM zakyaM tasya svapariNAmenaivopAya'mANatvAt / tato na kathaMcanApi, anyonyasya sukhaduHkhe kuryAt / ataH sukhitaduHkhitAn karomi / sukhitaduHkhitazca kiye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM / sarva sadaiva niyataM bhavati svakIyakarmodayAnmaraNajIvitaduHkhasaukhyaM / ajJAnametadiha yattu paraH parasya kuryAt pumAn maraNajIvitaduHkhasaukhyaM // 162 // ajJAnametadadhigamya parAtparasya pazyaMti ye maraNajIvitaduHkhasaurakhyaM / karmANyahaMkRtirasena cikIrSavaste mithyAdRzo niyatamAtmahano bhavati // 163 // jo maradi joya duhido jAyadi kammodayeNa so sambo / tamA du mAridode duhAvido cedi Nahu micchA // 275 // jo Na maradi Naya duhido soviya kammodayeNa khalu jiivo| tamA Na maridode duhAvido cedi Nahu micchA // 276 // 1 'sociya kammodayeNa so caiva' pAThoyamAtmakhyAtI / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'samayaprAbhRtaM / . yo mriyate yazca duHkhito jAyate karmodayena sa sarvaH / samAtu mAritaste duHkhito veti na khalu mithyA // 275 // yo na mriyate na ca dukhito bhavati sopi ca karmodayana khalu jIvaH / tasmAna mArito no duHkhito veti na khalu mithyA // 27 // tAtparyavRti:-jo maradi joya duhido jAyadi kammodayeNa so sanco yo mriyate yazca duHkhito bhavati sa sarvo'pi karmodayena jAyate tahmA du mAridode duhAvido cedi Naha micchA . tasmAtkAraNAt, mayA mArito duHkhIkRtazceti tavAbhiprAyoyaM na khalu mithyA ? kiMtu mithyaiva / joNa maradi Naya duhiMdo soviya kammodayeNa khalu jIvo yo na mriyate yazca duHkhito na bhavati ko'sau ! jIvaH khalu sphuTaM sa sarvo'pi karmodayenaiva tahmA Na mArido de dahAvido cedi Naha micchA tasmAt kAraNAt na mArito mayA na duHkhIkRtazceti tavAbhiprAyoyaM na khalu mithyA ! api tu mithyaiva anenApadhyAnena svasthabhAvAccyuto bhUtvA karmaiva banAtIti bhAvArthaH / atha sa eva pUrvasUtradvayokto mithyAjJAnabhAvo mithyAdRSTabaMdhakAraNaM bhavatIti kathayati AtmakhyAtiH-yo hi mriyate jIvati vA duHkhito bhavati sukhito bhavati ca sa khalu karmodayenaiva tadabhAve tasya tathA bhavitumazakyatvAt tataH, mayAyaM mAritaH, ayaM jIvitaH ayaM duHkhitaH kRtaH, ayaM sukhitaH kRtaH, iti pazyan mithyAdRSTiH / mithyAdRSTeH sa evAsya baMdhaheturviparyayAta ___ sa evAdhyavasAyoyamajJAnAtmAsya dRzyate // 164 // esA dujA madI de duHkhidasuhide karemi saceti / esA de mUDhamadI suhAsuhaM baMdhade kammaM // 277 // eSA tu yA mAtiste duHkhitamukhitAn karomi satvAniti / ___eSA ta mUr3hamatiH zubhAzubhaM badhnAti karma // 277 // tAtparyavRttiH -egadujA madI de duHkhira suhide karami saneti eSA yA matiste tava duHkhitasukhitAn karomyahaM satvAn esA de mRr3hanadI suhAsuI vaMdhade kammaM saiSA bhavadIyA matiH he mUDhamate svasthabhAvacyutasya zubhAzubhaM karma badhnAti na kimapyanyatkAryamasti iti / atha nizcayana rAgAdyadhyavasAnameva baMdhaheturbhavati iti pratipAdanarUpeNa tamevArtha dRDhayati AtmakhyAti:--parajIvAnahaM hinasmi na hinasmi duHkhayAmi sukhayAmi iti ya evAyamajJAnamayo 'dhyavasAyo mithyAdRSTeH sa eva svayaM rAgAdirUpatvAttasya zubhAzubhabaMdhahetuH / athAdhyavasAyaM baMdhahetutvenAvadhArayati dukkhidasuhide satte karemi jaM esa majjhavasidaM te / taM pAvavaMdhagaM vA puNNassa ya vaMdhagaM hodi // 27 // mArami jIvAvemiya satte jaM eva majjhavasidaMte / / taM pAvavaMdhagaM vA puNNassa ya vaMdhagaM hodi // 279 // duHkhitasukhitAn satvAn karomi yadevamadhyavAsitaM te / satpApabaMdhakaM vA puNyasya ca baMdhakaM vA bhavati // 278 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sanAtanajainagraMthamAlAyAMmAravAmi jIvadhAmi ca satvAn yadevamadhyavasitaM te / tatpApabaMdhakaM vA puNyasya baMdhakaM vA bhavati // 279 / / tAtparyavRttiH--duHkhitasukhitAn satvAn karomyahaM kartA yadevamadhyavasitaM rAgAdyadhyavasAnaM te tava zuddhAtmabhAvanAcyutasya sataH pApasya puNyasya vA tadeva baMdhakAraNaM bhavati nacAnyat kimapi duHkhAdikaM kartumAyAti / kasmAt ? iti cet tasya sukhaduHkhapariNAmasya jIvasya svopArjitazubhAzubhakarmAdhInatvAt iti / ___mArayAmi jIvayAmi satvAn yadevamadhyavasitaM te tava zuddhAtmazraddhAnajJAnAnuSThAnazUnyasya sataH pApasya puNyasya vA tadeva baMdhakaM bhavati nacAnyat kimapi kartumAyAti / kasmAt ? iti cet tasya parajIvasya jIvitamaraNAdeH svopArjitakarmodayAdhInatvAt iti / athaivaM nizcayanayena hiMsAdhyavasAya eva hiMsetyAyAtaM vicAryamANaM AtmakhyAtiH-ya evAyaM mithyAdRSTerajJAnajanmArAgamayodhyavasAyaH sa eva vaMdhahetuH, ityavadhAraNIyaM na ca puNyapApatvena dvitvAdvaMdhasya tadvitvaMtaramanveSTavyaM ? ekenaivAnenAdhyavasAyena duHkhayAmi, mArayAmi, iti sukhayAmi, jIvayAmIti ca dvidhA zubhAzubhAhaMkArarasanirbharatayA dvayorapi puNyapApayorbadhahetutvasyAvirAdhot evaM hi hiMsAdhyAvasAya eva hiMsetyAyAtaM anjhavasideNa vaMdho satte mAre hi mAva mAre hi / eso vaMdhasamAso jIvANaM NicchayaNayassa // 28 // adhyavasitena baMdhaH satvAn mArayatu mA vA mArayatu / eSa baMdhasamAso jIvAnAM nizcaganayasya // 280 // tAtparyavRttiH-ajjhavasideNa baMdho satte mAre hi mAna mAre hi adhyavasitena pariNAmena baMdho bhavati, satvAn mAraya mA vA mAraya eso baMdhasamAso eSa pratyakSIbhUto baMdhasamAsaH baMdhasaMkSepaH / tadviparItena nirupAdhicidAnaMdaikalakSaNanirvikalpasamAdhinA mokSo bhavatIti mokSasamAsaH / keSAM ! nIvANAM NicchayaNayassa jIvAnAM nizcayanayasyeti / evaM jIvitamaraNasukhaduHkhAni pareSAM karomItyadhyavasAya eva baMdhakAraNaM, prANavyaparoparAgAdivyApAro bhavatu mA bhavatu / evaM sarvaM jJAtvA rAgAdyapadhyAnaM tyajanIyamiti vyAkhyAnamukhyatvena sUtraSaTkena tRtIyasthalaM gataM / / atha hiMsAdhyavasAnaM pUrvamuktaM tAvat idAnIM punaH asatyAdyavratAdhyavasAnaiH pApaM satyAdyavasAnaizca puNyabaMdho bhavatItyAkhyAti AtmakhyAtiH-parajIvAnAM svakarmodayavaicitryavazena prANavyaparopaH kadAcid bhavatu, kadAcinmAbhavatu / ya eva hinasmItyahaMkArarasanirbharo hiMsAyAmadhyavasAyaH sa eva nizcayatastasya baMdhahetuH, nizcayena parabhAvasya prANavyaparopasya pareNa kartumazakyatvAt / athAdhyavasAyaM pApapuNyayo baidhahetutvena darzayati-- evamaliye adatte avahmacere pariggahe ceva / kIradi anjhavasANaM jaM teNa du vajjhade pAvaM // 281 // tahaya acoje sacce vaMbhe aparigahattaNe ceva / kIradi ajjhavasANaM jaM teNa du vajjhade puNNaM // 282 // evamalIke'datte'brahmacarye parigrahe caiva / / kriyate'dhvasAnaM yattena tu badhyate pApaM // 28 // . Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 samayaprAbhRtaM / tathApi ca satye datte brahmaNi, aparigrahatve caiva / kriyate'dhyavasAnaM yattena tu badhyate puNyaM // 282 // tAtparyavRttiH-evamasatye'caurye''brahmaNi parigrahe caiva yatkriyate'dhvasAnaM tena pApaM badhyate iti prathamagAthA gtaa| ___ yazcAcaurye satye brahmacarye tathaivAparigrahatve yatkriyate'dhyavasAnaM tena puNyaM badhyate iti vratAvrataviSaye puNyapApabaMdharUpeNa sUtrabhUtagAthAdvayaM gataM / ataH paramidameva sUtradvayaM pariNAmamukhyatvena trayodazagAthAbhirvivRNoti tadyathA bAhyaM vastuM rAgAdi pariNAmakAraNaM pariNAmavastu baMdhakAraNamityAvedayati AtmakhyAtiH-evamayamajJAnAt yo yathA hiMsAyAM vidhIyate'dhyavasAyaH, tathA asatyAdattAbrahmaparipraheSu yazca vidhIyate sa sarvo'pi kevala eva pApabaMdhahetuH yastu ahiMsAyAM yathA vidhIyate, adhyvsaayH| tathA yazca satyadattabrahmAparigraheSu vidhIyate sa sarvo'pi kevala eva puNyabaMdhahetuH / na ca bAhyavastu dvitIyo'pi baMdhaheturiti zakyaM vaktuM-- vatthu paDDucca jaM puNa ajjhavasANaM tu hodi jIvANaM / Na hi vatthudo du vaMdho ajjhavasANeNa vaMdhoti // 283 // vastu pratItya yatpunaradhyavasAnaM tu bhavati jIvAnAM / na ca vastutastu baMdho'dhyabasAnena baMdhosti // 283 // tAtparyavRttiH-vatthu paDucca jaM puNa ajjhavasANaM tu hodi jIvANaM bAhyavastucetanAcetanaM paMceMdriyaviSayabhUtaM pratItya Azritya jIvAnAM tatprasiddhaM rAgAdyadhyavasAnaM bhavati Na hi vatthudo du vaMdho na hi vastunaH sakAzAdvaMdho bhavati / tarhi kena baMdhaH ? ajjhavasANeNa vaMdhotti vItarAgaparamAtmatattvabhinnana rAgadyadhyavasAnena baMdho bhavati / vastunaH sakAzAdvaMdho kathaM na bhavatIti cet anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt / tathA hi bAhyavastuni sati niyamena baMdho bhavatIti-anvayo nAsti, tadabhAve baMdho bhavatIti vyatireko'pi nAsti / tarhi kimartha bAhyavastutyAgaH ? iti cet rAgAdyadhyavasAnAnAM parihArArtha / ayamatra bhAvArthaH / bAhyapaMceMdriyaviSayabhUte vastuni sati, ajJAnabhAvAt rAgAdyadhyavasAnaM bhavati tasmAdadhyavasAnA DhuMgebhavatIti pAraMparyeNa vastu, baMdhakAraNaM bhavati naca sAkSAt / adhyavasAnaM punarnizcayena baMdhakaraNamiti / evaM baMdhahetutvena nirdhAritasyAdhyavasAnasya svArthakriyAkAritvAbhAvena mithyAtvamasatyatvaM darzayati AtmakhyAtiH--adhyavasAnameva baMdhaheturna tu bAhyavastu tasya baMdhahetoradhyavasAnasya hetutvenaiva caritArthatvAt / tarhi kimartho bAhyavastupratiSedhaH ? adhyavasAnapratiSedhArthaH / adhyavasAnasya hi bAhyavastu, AzrabhUtaM / na hi bAhyavastvanAzritya, adhyavasAnamAtmAnaM labhate / yadi bAhyavastvanAzrityApi, adhyavasAnaM jAyeta tadA yathA vIrasUsutasyAzrayabhUtasya sadbhAve vIrasUnuM hinasmItyadhyavasAyo jAyate, tathA baMdhyAsutasyAzrayabhUtasyAsadbhAve'pi baMdhyAsutaM hinasmItyadhyavasAyo jAyeta / naca jAyate / tato nirAzrayaM nAstyadhyavasAnamiti niyamaH / tata eva cAdhyavasAnAzrayabhUtasya bAhyavastuno'tyaMtapratiSedhaH, hetupratiSedhenaiva hetumapratiSedhAt / naca baMdhahetuhetutve satyapi bahyaM vastu baMdhahetuH syAt IryAsamitipariNatayatIMdrapadavyApAdyamAnavegApatatkAlacoditakuliMgavat bAhyavastuno baMdhahetuhetorabaMdhahetutvena baMdhahetutvasyAnaikAMtikatvAt / ato na bAhyavastu jIvasyAtadbhAvo baMdhahetuH / adhyayasAnameva sasya tadbhAvo baMdhahetuH / evaMvidhahetutvena nirdhAritasyAdhyavasAnasya svArthakriyAkArilAbhAvena mithyAtvaM darzayati18 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sanAtainajainaprathamAlAyAMdukkhidasuhiMde jIve karemi baMdhemi taha vimocemi / jA esA tujjha madI NiracchayA sA hu de micchA // 284 // duHkhitasukhitAn jIvAn karomi banAmi tathA vimocayAmi / sA eSA tava matiH nirarthikA sA khalu aho mithyA // 28 // tAtparyavRttiH - dukkhidasudihe jIve karemi baMdhAmi taha vimocemi duHkhitasukhitAn jIvAn karomi, badhnAmi, tathA vimocayAmi jA esA tujjha madI NiracchayA sAhu de micchA yA eSA tava matiH sA nirarthikA niSprayojanA hu sphuTaM / de aho tataH kAraNAt mithyA vitathA vyalIkA bhavati / kasmAt ! iti cet bhavadIyAdhyavasAne satyapi parajIvAnAM sAtAsAtodayAbhAvAt sukhaduHkhAbhAvaH svakIyAzuddhazuddhAdhyavasAnAbhAvAt baMdho mokSAbhAvazceti // atha kasmAdadhyavasAnaM svArthakriyAkAri na bhavatIti cet AtmakhyAtiH-parAn jIvAn duHkhayAmi sukhayAmItyAdi baMdhayAmi vA yadetadadhyavasAnaM tatsarvamapi parabhAvasya parasminnavyApriyamANatvena svArthakriyAkAritvAbhAvAt khaMkusumaM lunAmItyadhyavasAnavamithyArUpaM kevalamAtmano'narthAyaiva / kuto nAdhyavasAnaM svArthakriyAkAri ? iti cet ajjhavasANaNimittaM jIvA vajhaMti kammaNA jadi hi / mucaMti mokkhamagge ThidA ya te kiMkarosi tumaM // 285 // adhyavasAnanimittaM jIvA vadhyaMte karmaNA yadi hi / mucyate mokSamArge sthitAzca kiMkaroSi tvaM // 285 / / tAtparyavRttiH--ajjhavasANaNimittaM jIvA vajhaMti kampaNA jadi hi mithyAtvarAgAdi svakIyAdhyavasAnanimittaM kRtvA te jIvA nizcayena karmaNA vadhyate; iti cet muccaMti mokkhamagge ThidA yate zuddhAtmasamyaktvazraddhAnajJAnAnucaraNarUpanizcayaratnatrayalakSaNe mokSamArge sthitAH punarmucyate yadi cette jIvAH kiM karosi tumaM tarhi kiM karoSi tvaM he durAtman na kimapIti, tvadIyAdhyavasAnaM svArthakriyAkArina bhvti| atha duHkhitA jIvAH svakIyapApodayena bhavaMti na ca bhavadIyapariNAmeneti AtmakhyAtiH-yatkila baMdhayAmi mocayAmItyadhyavasAnaM tasya hi svArthakriyA yadvaMdhanaM mocanaM jIvAnAM / jIvastu, asyAdhyavasAyasya sadbhAve'pi sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH; abhAvAnna badhyate na mucyte| sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH sadbhAvAttasyAdhyavasAyasyAbhAve'pi badhyate mucyate ca, yataH paratrAkiMcitkaratvAnnedamadhyavasAnaM svArthakriyAkAri tatazca mithyaiveti bhAvaH / anevAdhyavasAnena niSphalena vimohitaH / tatkiMcanApi naivAsti nAtmAtmAnaM karoti yat // 165 / / koyeNa dukkhavemiya satte evaM tu jaM madiM kuNasi / savvAvi esa micchA duhidA kammeNa jadi sattA // 286 / / vAcAe dukkhavemiya satte evaM tu jaM madiM kuNasi / savvAvi esa micchA duhidA kammeNa jadi sattA // 287 // ita bhArabhya gAthApacakaM mopalabdhamAtmaravyAtau tato nAstyasya gAthApaMcakasyAtmakhyAtiH // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya prAbhRtaM / maNasAe dukkhavemiya satte evaM tu jaM madiM kuNAsa / savvAvi sa micchA duhidA kammeNa jadi sattA // 288 // saccheNa dukkhavemiya satte evaM tu jaM madiM kuNasi / savvAvi esa micchA duhidA kammeNa jadi sattA // 289 // kAyena duHkhayAmi satvAn evaM tu yanmatiM karoSi / sarvApi eSA mithyA duHkhitAH karmaNA yadi satvAH // 286 // vAcA duHkhayAmi satvAn evaM tu yanmatiM karoSi / sarvApi eSA mithyA duHkhitAH karmaNA yadi satvAH ||287|| manasA duHkhayAmi satvAn evaM tu yanmatiM karoSi / sarvApi eSA mithyA duHkhitAH karmaNA yadi satvAH ||288 // zastreNa duHkhayAmi satvAn evaM tu yanmatiM karoSi / sarvApi eSA mithyA duHkhitAH karmaNA yadi jIvAH // 289 // tAtparyavRttiH kAyeNa ityAdi svakAyapApAdayena jIvAH duHkhitAH bhavaMti yadi cet ? teSAM jIvAnAM . svakIyapApakarmodayabhAve bhavato kimapi kartuM nAyAti iti hetoH manovacanakAyaiH zastraizca jIvAn duHkhitAn karomi iti re durAtman tvadIyA matirmithyA / paraM kiM tu svasthabhAvacyuto bhUtvA tvaM pApameva badhnAsi iti / atha sukhitA api nizcayena svakIyazubhakarmodaye sati bhavatIti kathayati - kAyeNa ca vAyAiva maNeNa suhide karemi satteti / evaMpi havadi micchA suhidA kammeNa jadi sattA // 290 // kAyena ca vAcA vA manasA sukhitAn karomi satvAniti / evamapi bhavati mithyA sukhinaH karmaNA yadi satvAH // 290 // 139 tAtparyavRttiH - svakIyakarmodayena jIvA yadi cet sukhitA bhavaMti / na ca tvadIyapariNAmena tarhi 'manovacana kAyairjIvAn sukhitAnahaM karomi iti bhavadIyA matirmithyA / evaM tavAdhyavasAnaM svArthakaM na bhavati / paraM kiM tu niruparAgaparama cijjyotiH svabhAve svazuddhAtmatattvamazraddadhAnaH, tathaivAjAnan abhAvayaMzca tena zubha- pariNAmena puNyameva badhnAti ityarthaH / atha svasthabhAvapratipakSabhUtena ca rAgAdyadhyavasAnena mohitaH sannayaM jIvaH samastamapi paradravyamAtmani niyojayati ityupadizati - savve karedi jIvo ajjhavasANeNa tiriyaNereie / 'devamaNuvepi savve puNNaM pAvaM aNeyavihaM // 299 // dhamAdhammaM ca tahA jIvAjIve alogalogaM ca / savve karedi jIvo ajjhavasANeNa appANaM // 292 // sarvAn karoti jIvAnadhyavasAnena tiryaGGgairayikAn / devamanujAMca sarvAn puNyaM pApaM ca naikavidhaM / / 299 / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sanAtanajainagraMthamAlAyAMdharmAdharma ca tathA jIvAjIvau alokalokaM ca / sarvAn karoti jIvaH adhyavasAnena AtmAnaM // 29 // tAtparyavRttiH- udayAgatanarakagatyAdikarmavazena nArakatiryaGmanuSyadevapApapuNyarUpAn karmajanitabhAvAn AtmAnaM karoti AtmanaH saMbaMdhAtkaroti / nirvikAraparamAtmatattvajJAnAd bhraSTaH san nArako'hamityAdi rUpeNa, udayAgatakarmajanitavibhAvapariNAmAn , Atmani yojytiityrthH| dharmAdharmAstikAyajIvAjIvalokAlokajJeyapadArthAn adhyavasAnena tatparichittivikalpenAtmAnaM karoti, AtmanaH saMbaMdhAt karotItyabhiprAyaH / kiM ca yathA ghaTAkArapariNataM jJAnaM ghaTa ityupacAreNocyate / tathA dharmAstikAyAdizeyapadArthaviSaye dharmo'yamityAdi yo'sau parichittirUpo vikalpaH sopyupacAreNa dharmAstikAyAdirbhaNyate / kathaM ? iti cet dharmAstikAyAdiviSayatvAt / svasthabhAvacyutobhUtvA yadA dharmAstikAyoyamityAdivikalpaM karoti tadA tasmin vikalpe kRte sati dharmAstikAyAdirapyupacAreNa kRto bhavati iti / ____ atha nizcayena paradravyAdbhinno'pi yasya mohasya prabhAvAt AtmAnaM paradravye yojayati sa moho yeSAM nAsti ta eva tapodhanA iti prakAzayati___ AtmakhyAtiH-yathAyameva kriyAgarbhahiMsAdhyavasAnena hiMsakaM, itarAdhyavasAnairitaraM ca ; atmAtmAnaM kuryAt, tathA vipacyamAnanArakAdhyavasAnena nArakaM, vipacyamAnatiryagadhyavasAnena tiryaMcaM, vipacyamAnamanuSyAdhyavasAnena manuSyaM, vipacyamAnadevAdhyavasAnena devaM, vipacyamAnasukhAdipuNyAdhyavasAnena puNyaM, vipacyamAnaduHkhAdipApAdhyavasAnena pApamAtmAnaM kuryAt / tathaiva ca jJAyamAnadharmAdhyavasAnena dharma, jJAyamAnAlokAkAzAdhyavasAyenAlokAkAzamAtmAnaM kuryAt / vizvAdvibhakto'pi hi yatprabhAvAdAtmAnamAtmA vidadhAti vizvaM / mohaikakaMdodhyavasAya eSa nAstIha yeSAM yatayasta eva // 16 // edANi Natthi jesiM ajjhavasANANi evamAdINi / te asuheNa suheNa ya kammeNa muNI Na lippaMti // 293 / / etAni na saMti yeSAmadhyavasAnAnyevamAdIni / te'zubhena zubhena vA karmaNA munayo na lipyaMti // 293 // tAtparyavRttiH-edANi Natthi jesi ajjhavasANANi evamAdINi etAnyevamAdIni pUrvotAni zubhAzubhAdhyavasAnAni karmabaMdhanimittabhUtAni na saMti yeSAM te asuheNa suDeNa ya kammeNa muNI Na lippati ta eva munIzvarAH zubhAzubhakarmaNA na lipyate / kiM ca vistaraH zuddhAtmasamyazraddhAnajJAnAnucaraNarUpaM nizcayaratnatrayalakSaNaM bhedavijJAnaM yadA na bhavati tadAhaM jIvAn hinasmItyAdi hiMsAdhyavasAnaM nArakohamityAdi karmodayAdhyavasAnaM, dharmAstikAyoyamityAdi jJeyapadArthAdhyavasAnaM ca nirvikalpazaddhAtmanaH sakAzAdbhinnaM jAnAtIti / tadA jAnan hiMsAdhyavasAnavikalpena sahAtmAnamabhedena zraddadhAti jAnAti anucarati ca, tato mithyAdRSTirbhavati mithyAjJAnI bhavati bhitryAcAritrI bhavati / tataH karmabaMdho bhavatIti bhaavaarthH| kiyaMtaM kAlaM parabhAvAnAtmani yojayatIti cet AtmakhyAtiH-etAni kila yAni trividhAnyadhyavasAnAni samastAnyapi zubhAzubhakarmabaMdhanimittAni svayamajJAnAdirUpatvAt / tathA hi yadidaM hinasmItyAdyadhyavasAnaM tattvajJAnamayatvena AtmanaH sadahetukajJaptyaikakriyasya rAgadveSavipAkamayInAM hananAdikriyANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmA'jJAnAdasti tAvadajJAnaM viviktAtmA'darzanAdasti ca mithyAdarzanaM; viviktAtmAnAcaraNAdasti cAcAritraM / yatpunareSa dharmo jJAyata 1 ajJAnAdarzanAcAritrasaMjJakAni / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ityAdyadhyavasAnaM tadapyajJAnamayatvenAtmanaH sadahetukajJAnaikarUpasya jJeyamayAnAM dharmAdirUpANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmA'jJAnAdasti tAvadajJAnaM viviktAtmAdarzanAdasti ca mithyAdarzanaM viviktAtmAnAcaraNAdasti cAcAritraM / tato baMdhanimittAnyevaitAni samastAnyadhyavasAnAni / yeSAmaivetAni na vidyate ta eva munikuMjarAH / kecana sadahetukajJaptyaikakriyaM sadahetukajJAyakaikabhAvaM sadahetukajJAnaikarUpaM ca viviktAtmAnaM jAnaMtaH samyakpazyato'nucaraMtazca svacchasvacchadodyadamaMdAMtotiSo'tyaMtamajJAnAdirUpatvAbhAvAt zubhenAzubhena vA karmaNAkhalu na lipyeran / jo saMkappaviyappo tA kammaM kuNada asuhasuhajaNayaM / appasarUvA riddhI jAya Na hiyae paripphurai // 29 // . yAvatsaMkalpavikalpo tAvatkarma karotyazubhazubhajanakaM / AtmasvarUpA RddhiH yAvat na hRdaye parisphurati // 294 // tAtparyavRttiH- yAvatkAlaM bahirviSaye dehaputrakalatrAdau mametirUpaM saMkalpaM karoti abhyaMtare harSaviSAdarUpaM vikalpaM ca karoti tAvatkAlamanaMtajJAnAdisamRddhirUpamAtmAnaM hRdaye na jAnAti / yAvatkAlamitthaMbhUta AtmA hRdaye na parisphurati, tAvatkAlaM zubhAzubhajanakaM karma karotItyarthaH / athAdhyavasAnasya nAmamAlAmAha vuddhI vavasAoviya ajjhavasANaM madIya viNNANaM / ikkaThameva savvaM cittaM bhAvoya pariNAmo // 295 // buddhirvyavasAyo'pi vA adhyavasAnaM matizca vijJAnaM / ekArthameva sarva cittaM bhAvazca pariNAmaH // 295 // tAtparyavRttiH-bodhanaM buddhiH, vyavasAnaM vyavasAyaH, adhyavasAnamadhyavasAyaH, mananaM paryAlocanaM matizca, vijJAyate aneneti vijJAnaM, ciMtanaM cittaM, bhavanaM bhAvaH, pariNamanaM pariNAmaH, iti zabdabhede'pi nArthabheda:-kiM tu sarvo'pi samabhirUDhanayApekSayA'dhyavasAnArtha eva / kathaM ! iti cet yatheMdra sakraH puraMdara iti| evaM vrataiH puNyaM avataiH pApamiti kathanena sUtradvayaM pUrvameva vyAkhyAtaM tasyaiva sUtrasya vizeSavivaraNArtha bAhyaM vastu rAgAdyadhyavasAnakAraNaM rAgAdyadhyavasAnaM tu baMdhakAraNamiti kathanamukhyatvane trayodaza gAthA gatAH, iti samudAyena paMcadazasUtraizcaturthasthalaM samAptaM / ___ ataH paramabhedaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpeNa nizcayanayena vikalpAtmakavyavahAranayo hi bAdhyata iti kathanamukhyatvenaM gAthASaTkaparyaMtaM vyAkhyAnaM karoti AtmakhyAtiH- svaparayoviveke sati jIvasyodhyavasitimAtramadhyavasAnaM / tadeva ca bodhanamAtratvAbuddhiH / vyavasAnamAtratvAt vyavasAyaH / mananamAtratvAnmatijJAnaM / cetanAmAtratvAJcittaM / citobhavanamAtratvAda bhAvaH / citaH pariNamanamAtratvAt pariNAmaH / sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinaiH tanmanye vyavahAra eva nikhilopyanyAzrayastyAjitaH / samyanizcayamakameva tadamI niSkaMpamAkramya kiM zuddhajJAnaghane mahinni na nije badhnati saMto dhRti // 16 // evaM vavahAraNao paDisiddho jANa NicchayaNayeNa / NicchayaNayasallINA muNiNo pAvaMti NivvANaM // 296 // 1 neyamAtmakhyAtI gAthA nAta AtmakhyAtivyAkhyatasyAH / 2 nizcitirityarthaH / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sanAtanajainagraMthamAlAyAM'evaM vyavahAranayaH patiSiddho jAnIhi nizcayanayena / nizcayanayasaMlInA muninaH prApnuvaMti nirvANaM // 296 // tAtparyavRtti:--evaM vavahAraNao paDisiddho jANa NicchayaNayeNa evaM pUrvoktaprakAreNa paradravyAzritatvAd vyavahAranayaH pratiSiddha iti jAnIhi / kena ? kartRbhUtena shuddhaatmdrvyaashritnishcynyen| kasmAt ? NicchayaNayasallINA muNiNo pAvaMti NivANaM nizcayanayamAlInA AzritAH sthitAH saMto munayo nirvANaM labhaMte yataH kAraNAditi / kiM ca yadyapi prAthamikApekSayA prAraMbhaprastAve savikalpAvasthAyAM nizcayasAdhakatvAd vyavahAranayaH saprayojanastathApi vizuddhajJAnadarzanalakSaNe zuddhAtmani sthitAnAM niSprayojana iti bhAvArthaH / kathaM niSprayojanaH ? iti cet karmamiramucyamAnenAbhavyenANyAzriyamANatvAt / AtmakhyAti:--AtmAzrito nizcayanayaH, parAzrito vyavahAranayaH / tatraivaM nizcayanayena parAzrita samastamadhyavasAnaM baMdhahetutvena mumukSoH pratiSedhayatA vyavahAranaya eva kila pratiSiddhaH, tasyApi parAzritatvAvizeSAt / pratiSedhya evaM cAyaM, AtmAzritanizcayanayAzritAnAmeva mucyamAnatvAt , parAzritavyavahAranayasyaikAtenAmucyamAnenAbhavyenAzriyamANatvAcca / kathamabhavyenAzriyate vyavahAranayaH ? iti cet / vadasamidI guttIo sIlatavaM jiNavarehi paNNataM / kuvvaMtovi abhavio aNNANI micchadiThThIya // 297 // vratasamitiguptayaH zIlatapo jinavaraiH prajJaptaM / kurvannapyabhavyo'jJAnI mithyAdRSTistu // 297 // tAtparyavRttiH-vadasamidI guttIo sIlatavaM jiNavarehi parikahidaM vratasamitiguptizIla tapazcaraNAdikaM jinavaraiH prajJaptaM kathitaM kuvvaMtovi abhavyo aNNANI micchadiDIo maMdamithyAtvamaMdakaSAyodaye sati kurvannapyabhavyo jIvastvajJAnI bhavati mithyAdRSTizca bhavati / kasmAt ? iti cet mithyAtvA disaptaprakRtyupazamakSayopazamakSayAbhAvAt zuddhAtmopAdeyazraddhAnAbhAvAt / iti atha tasyaikAdazAMgazrutajJAnamasti kathamajJAnI ? iti cet AtmakhtAtiH - zIlatapaHparipUrNa triguptipaMcasamitiparikalitamahiMsAdipaMcamahAvratarUpaM, vyavahAracAritraM,abhavyo'pi kuryAt tathApi sa nizcAritro'jJAnI mithyAdRSTireva nishcycaaritrhetubhuutjnyaanshrddhaashuunytvaat| tasyaikAdazAMgajJAnamasti ? iti cet mokkhaM asadahaMto abhaviyasatto du jo adhIeja / pATho Na karedi guNaM asadahaMtassa NANaM tu // 298 // mokSamazraddadhAno'bhavyasatvastu yodhIyIta / pATho na karoti guNamazraddadhAnasya jJAnaM tu // 298 // tAtparyavRttiH-- mokkhaM asadahato abhaviya satto hu~ jo adhIyeja mokSamazradadhAnaH sannabhavyajIvo yadyapi khyAtipUjAlAbhArthamekAdazAMgazrutAdhyayanaM kuryAt pATho Na karedi guNaM tathApi tasya zAstrapAThaH zuddhAtmaparijJAnarUpaM guNaM na karoti kiMkurvatastasya ? asadahaMtasya NANaM tu azraddadhato'roca mAnasya / kiM ? jJAnaM / ko'rthaH ? zuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpeNa nirvikalpasamAdhinA prApyaM gamyaM picchayaNayAsidA puNa paatthaaymaatmrkhyaatii| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 143 zuddhAtmasvarUpamiti / kasmAnna zraddhatte ! darzanacAritramohanIyopazamakSayopazamakSayAbhAvAt / tadapi kasmAt ? abhavyatvAditi bhaavaarthH| atha tasya puNyarUpadharmAdizraddhAnamastIti cet AtmakhyAtiH--mokSaM hi na tAvadabhavyaH zraddhatte zuddhajJAnamayAtmajJAnazUnyatvAt / tato jJAnamapi nAsau zraddhatte, jJAnamazraddadhAnazcAcArAdyekAdazAMgaM zrutamadhIyAno'pi zrutAdhyayanaguNAbhAvAnna jJAnI syAt sa kila guNaH zrutAdhyayanasya yadviviktavastubhUtajJAnamayAtmajJAnaM tacca viviktavastubhUtaM jJAnamazraddadhAnasyAbhavyasya zrutAdhyayanena na vidhAtuM zakyeta tatastasya tadguNAbhAvaH, tatazca jJAnazraddhAnAbhAvAt so'jJAnIti prtiniytH| tasya dharmazraddhAnamastIti cet - sadahadiya pattayadiya rocediya taha puNovi phAsedi / dhamma bhogaNimittaM Nahu so kammakkhayaNimittaM // 299 // zraddadhAti pratyeti ca rocayati tathA punazca spRzati / dharma bhoganimittaM na khalu sa karmakSayanimittaM // 299 // tAtparyavRttiH-saddahadi zraddhatte ca pattediya jJAnarUpeNa pratyeti ca pratIti paricchittiM karoti rocediya vizeSazraddhAnarUpeNa rocate ca taha puNovi phAsadiya tathA punaHspRzati ca anuSThAnarUpeNa kaM? dhamma bhogaNimittaM ahamiMdrAdipadavIkAraNatvAditi matvA bhogAkAMkSArUpeNa puNyarUpaM dharma Na hu so kammakkhayaNimittaM naca karmakSayanimittaM zuddhAtmasaMvittilakSaNaM nizcayadharmamiti / atha kIdRzau tau pratiSedhyapratiSedhako vyavahAranizcayanayAviti cet AtmakhyAtiH-abhavyo hi nityakarmaphalacetanArUpaM vastu zraddhatte, nityajJAnacetanAmAtraM na tu zraddhatte nityameva bhedavijJAnAnahatvAt / tataH sa karmamokSanimittaM jJAnamAtraM bhUtArtha dharma na zraddhate bhoganimittaM zubhakarmamAtramabhUtArthameva zraddhatte / tata evAsau, abhUtArthadharmazraddhAnapratyayanarocanasparzanairuparitanapraiveyakabhogamAtramAskaMdanna punaH kadAcanApi vimucyate tato'sya bhUtArthadharmazraddhAnAbhAvAt , zraddhAnamapi nAsti evaM sati tu nizcayanayasya vyavahAranayapratiSedho yujyata eva / / kIdRzauM pratiSedhyapratiSedhako vyavahAranizcayanayAviti cet AyArAdINANaM jIvAdIdaMsaNaM ca viNNeyaM / chajIvANaM rakkhA bhaNadi caritaM tu vavahAro // 30 // AdA khu majjhaNANe AdA me dasaNe caritte ya / AdA paJcakkhANe AdA me saMvare joge // 301 // . AcArAdijJAnaM jIvAdidarzanaM ca vijJeyaM / SadjIvAnAM rakSA bhaNati caritraM tu vyavahAraH // 30 // AtmA khalu mama jJAnamAtmA me darzanaM caritraM c| AtmA pratyAkhyAnaM AtmA me saMvaro yogaH // 30 // tAtparyavRttiH-AyArAdINANaM AcArasUtrakRtamityAdi ekAdazAMgazabdazAstrajJAnasyAzrayatvAtkAraNatvAd vyavahAreNa jJAnaM bhavati / jIvAdI daMsaNaM ca viNNeyaM jIvAdinavapadArthaH zraddhAnaviSayaH samya 1 bhAtmakhyAtI chajIvANaM ca tahA iti pAThaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajanagraMthamAlAyAM- . kvAzrayatvAnnimittatvAd vyavahAreNa samyaktvaM bhavati / chajjIvANaM rakkhA bhaNati caritaM tu vavahAro SaTjIvanikAyarakSA cAritrAzrayatvAt, hetutvAd vyavahAreNa cAritraM bhavati evaM parAzritatvena vyavahAramokSamArgaH prokta iti / ___ AdA khu majjha NANe svazuddhAtmA jJAnasyAzrayatvAnimittatvAnizcayanayena mama samyagjJAnaM bhavati / AdA me daMsaNe zuddhAtmA samyagdarzanasyAzrayatvAt kAraNatvAt nizcayena samyagdarzanaM bhavati caritte ya zuddhAtmA cAritrasyAzrayatvAddhetutvAt nizcayena samyakcAritraM bhavati AdA paccakkhANe zuddhAtmA rAgAdiparityAgalakSaNasyApratyAkhyAnasyAzrayatvAtkAraNatvAt nizcayena pratyAkhyAnaM bhavati / AdA me saMvare zuddhAtmA svarUpopalabdhivalena harSaviSAdAdinirodhalakSaNasaMvarasyAzrayatvAnnizcayena saMvarobhavati joge zubhAzubhaciMtAnirodhalakSaNaparamadhyAnazabdavAcyayogasyAzrayatvAddhetutvAt paramayogo bhavatIti zuddhAtmAzritatvena nizcayamokSamArgo jJAtavyaH / evaM vyavahAranizcayamokSamArgasvarUpaM kathitaM tatra nizcayaH pratiSedhako bhavati, vyavahArastu pratiSedhya iti / kasmAditi cet nizcayamokSamArge sthitAnAM niyamena mokSo bhavati vyavahAramokSamArge sthitAnAM tu na bhavati ca / kathaM na bhavati ? iti cet yadi mithyAtvAdisaptaprakRtyupazamakSayopazamakSayAtsakAzAcchuddhAtmAnamupAdeyaM kRtvA vartate tadA mokSo bhavati / yadi punaH saptaprakRtyupazamAdyabhAve zuddhAtmAnamupAdeyaM kRtvA na vartata tadA mokSo na bhavati / tadapi kasmAt ! saptaprakRtyupazamAdyabhAve sati, anaMtajJAnAdiguNasvarUpamAtmAnamupAdeyaM kRtvA na vartate na zraddhatte yataH kAraNAt / yastu tAdRzamAtmAnamupAdeyaM zraddhatte tasya saptaprakRtyupazamAdikaM vidyate sa tu bhavyo bhavati / yasya punaH pUrvoktazuddhAtmasvarUpamupAdeyaM nAsti tasya saptaprakRtyupazamAdikaM na vidyate iti jJAtavyaM / mithyAdRSTirasau tena kAraNenAbhavyajIvasya mithyAtvAdisaptaprakRtyupazamAdikaM kadAcidapi na saMbhavati iti bhAvArthaH / kiM ca nirvikalpasamAdhirUpanizcaye sthitvA vyavahArastyAjyaH, kiM tu tasyAstriguptAvasthAyAM vyavahAraH svayameva nAstIti taatpryaarthH| evaM nizcayanayena vyavahAraH pratiSiddha iti kathanarUpeNa SaTsUtraiH paMcamaM sthalaM gataM / athAhAraviSaye sarasavirasamAnApamAnAdiciMtArUparAgadveSakAraNAbhAvAdAhAragrahaNakRto jJAninAM baMdho nAsti, iti kathayati AtmakhyAti:-AcArAdizabdazrutaM jJAnasyAzrayabhUtatvAt jJAnaM, jIvAdayo navapadArthA darzanasyAzrayatvAddarzanaM, SaTjIvanikAyazcAritrasyAzrayatvAt cAritraM, vyavahAraH / zuddha AtmA jJAnAzrayatvAdjJAnaM, zuddha AtmA darzanAzrayatvAddarzanaM, zuddha AtmA cAritrAmayatvAccAritramiti nizcayaH / tatrAcArAdInAM jJAnAzrayatvasyAnaikAMtikatvAd vyavahAranayaH pratiSedhyaH / nizcayanayastu zuddhasyAtmano jJAnAdyAzrayatvasyaikAMtikatvAt tatpratiSedhakaH / tathAhi- nAcArAdizabdazrutaM, ekAMtena jJAnasyAzrayaH, tatsadbhAvepyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena jJAnasyAbhAvAt / na jIvAdayaH padArthA darzanasyAzrayAH tatsadbhAvepyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena darzanasyAbhAvAt / na SadjIvanikAyaH cAritrasyAzrayastatsadbhAvepyabhavyAnAM zuddhAtmAbhAvena cAritrasyAbhAvAt / zuddha Atmaiva jJAnasyAzrayaH, AcArAdizabdazrutasadbhAve'sadbhAve vA tatsadbhAvenaiva jJAnasya sadbhAvAt / zuddha Atmaiva darzanasyAzrayaH, jIvAdipadArthasadbhAve'sadbhAve vA tatsadbhAvenaiva darzanasya sadbhAvAt / zuddha Atmaiva cAritrasyAzrayaH SaDjIvanikAyasadbhAve'saddhAve vA tatsadbhAvenaiva cAritrasya sadbhAvAt / rAgAdayo baMdhanidAnamuktAste zuddhacinmAtramaho'tiriktAH ' AtmA paro vA kimu tannimittamiti praNunnA punarevamAhuH // 16 // AdhAkammAdIyA puggaladavvassa je ime dosA / ........ kaha te kuvvadi NANI paradabvaguNA hu je NicaM // 302 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 samayaprAmRtaM / AdhAkammAdIyA puggaladavvassa je ime dosaa| kahamaNumaNNadi aNNeNa kIramANA parassa guNA // 30 // ASAkamAdhAH padladravyasya ye ime dossaaH| kathaM tAn karoti jJAnI paradravyaguNAH khalla ye nityaM // 302 / / ASAkarmAcAH pudgaladravyasya ye ime dossaaH| kathamanumanyate anyena kriyamANAH parasya guNAH // 33 // tAtparyavattiH- svayaM pAkenotpanna AhAra AdhAkarmazabdenAcyate tatprabhRtivyAkhyAnaM karoti-bhAdhAkarmAdyA ye ime doSAH, kathaMbhUtAH ! zuddhAtmanaH sakAzAtparasyAbhinnasyAhArarUpapudgaladravyasya guNAH / punarapi kathaMbhUtAH ! tasyaivAhArapudgalasya pacanapAcanAdikriyArUpAH tAnnizcayena kathaM karotIti jJAnIti prathamagAthArthaH / anumodayati vA kathamiti dvitIya gAthArthaH pareNa gRhasthena kriyamANAn , na kthmpi| kasmAt ! nirvikalpasamAdhau sati AhAraviSayamamovacanakAyakRtakAritAnumananAbhAvAt ityAdhAkarmavyAkhyAnarUpaNa gAthAdvayaM gataM / mAhAragrahaNAtpUrva tasya pAtrasya nimittaM yatkimapyazanapAnAdikaM kRtaM tadaupadezikaM bhaNyate tenApadezikena saha tadevAdhAkarma punarapi gAthAdvayena kathyate AdhAkammaM uddesiyaM ca poggalamayaM imaM davvaM / kaha taM mama hodi kadaM jaM NicaMmavedaNaM vuttaM // 304 // oghAkammaM uddesiyaM ca poggalamayaM imaM davvaM / kaha taM mama kAravidaM jaM NicamacedaNaM vuttaM // 3.5 // AdhAkauMpadezikaM ca pudgalamayametadvyaM / kathaM tanmama bhavati kRtaM yanityapacetanamuktaM // 304 // AdhAkarmopadezikaM ca pudgalamayametadravyaM / kathaM tanmama kAritaM yanityamacetanamuktaM // 305 // tAtparyavRttiH- yadidamAhArakapudgaladravyamAdhAkarmarUpamaupadezikaM ca cetanazuddhAtmadravyapRthaktvena nityamevAcetanaM bhaNitaM tatkathaM mayA kRtaM bhavati kAritaM vA kathaM bhavati ! na kathamapi / kasmAddhetoH ! nizvayaratnatrayalakSaNabhedajJAne sati AhAraviSaye manovacanakAyakRtakAritAnumAnAbhAvAt / ityaupadezikanyAkhyAnamukhyatvena ca gAthAdvayaM gataM / ayamatrAbhimrAyaH pazcAtpUrva saMpratikAle vA yogyAhArAdiviSaye manovacanakAyakRtakAritAnumatarUpainavabhirvikalpaiH zuddhAsteSAM parakRtAhArAdiviSaye baMdho nAsti yadi punaH parakIyapAriNAmena baMdho bhavati tarhi kApi kAle nirvANaM nAsti / tathA coktaM / NAvakoDikammasuddho pacchApuradoya sNpdiykaale| parasuhadukkhaNimittaM vajjhadi jadi Natthi NivvANaM // evaM jJAninAmAhAragrahaNakRto badho nAstIti vyAkhyAnamukhyatvena sUtracatuSTayena SaSTasthalaM gataM / atha rAgAdayaH kiLa karmabaMdhakAraNaM bhaNitAH, teSAM punaH kiM kAraNaM ! iti pRSTe pratyuttaramAha, etaddArthAtagAthAcatuSTayamatra sthaleM nopasandhamAtmakhyAtau / sthalAMtare pratiyugmAMtagAthAdvayamulagdhaM tavaM tathaiva vilobidhyate, bhaatmkhyaatauN| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMjaha phaliyamaNi visuddho Na sayaM pariNamadi rAgamAdIhi / rAijadi aNNehiM du so rattAdiyehiM davvehiM // 3.6 // evaM NANI suddho Na sayaM pariNamadi rAgamAdIhiM / rAijadi aNNehiM du so rAgAdIhiM dosehiM // 307 // yathA sphaTikamaNiH zuddho na svayaM pariNamate rAgAyaiH / rajyate'nyaistu sa raktAdibhirdravyaiH // 306 // evaM jJAnI zuddho na khayaM pariNamate raagaadyaiH| rajyate'nyaistu sa rAgAdibhirdoSaiH // 307 // tAtparyavRttiH--yathA sphadikamaNivizuddho bahirupAdhiM vinA svayaM rAgAdibhAvena na pariNamati pa. zcAt sa eva rajyate, kaiH ? japApuSpAdibahirbhUtAnyadravyairiti dRSTAMto gataH / evamanena dRSTAMtena jJAnI zuddhobhavan svayaM nirupAdhiciccamatkArasvabhAvena kRtvA japApuSpasthAnIyakarmodayarUpaparopAdhiM vinA rAgAdivibhAcaina pariNamati pazcAtsahajasvacchabhAvacyutaH san sa eva rajyate, kaiH ? karmodayanimittairAgAdidoSaiH pariNAmairiti tena jJAyate karmodayajanitA rAgAdayo na tu jJAnijIvajanitA iti dATato gataH / ___evaM cidAnaMdaikalakSaNaM svasthabhAvaM jAnan jJAnI rAgAdInna karoti tato navatararAgAdyutpattikAraNabhUtakarmaNAM kartA na bhavatIti kathayati AtmakhyAti:-yathA khalu kevalaH sphaTikopalaH pariNAmasvabhAvatve satyapi svastha zuddhasvabhAvasvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate, paradravyeNaiva svayaM rAgAdibhAvApannatayA svasya rAgAdinimittabhUtena zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva rAgAdibhiH pariNamyate / tathA kevalaH kilAtmA pariNAmasvabhAvatve satyapi svasya zuddhasvabhAvatvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate paradravyeNaiva svayaM rAgAdibhAvApannatayA svasya rAgAdinimittabhUtena zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva rAgAdibhiH pariNamyeta, iti taavdvstusvbhaavH| na jAtu rAgAdinimittabhAvamAtmAtmano yAti yathArkakAMtaH tasminnimittaM parasaMga eva vastusvabhAvoyamudeti tAvat / 169 / iti vastusvabhAvaM svaM jJAnI jAnAti tena saH rAgAdInnAtmanaH kurvannAlo bhavati kArakaH // 170 // Navi rAgadosamohaM kuvvadi NANI kasAyabhAvaM vA / sayamappaNo Na so teNa kArago tesi bhAvANaM // 30 // nApi rAgadveSamohaM karoti jJAnI kaSAyabhAvaM vaa| khayamevAtmano na sa tena kArakasteSAM bhAvAnAM // 308 // tAtparyavRttiH-Navi rAgadosamohaM kubvadi gANI kasAyabhAvaM vA jJAMnI na karoti / kAn ! rAgAdidoSarahitazuddhAtmasvabhAvAtprathagbhUtAn rAgadveSamohAn krodhAdikaSAyabhAvaM vA / kathaM na karoti ! sayaM svayaM zuddhAtmabhAvena karmodayasahakArikAraNaM vinA / kasya saMbaMdhitvena ? appaNo AtmanaH Na so teNa kArago tesiM bhAvANaM tena kAraNena sa tattvajJAnI teSAM rAgAdibhAvAnAM kartA na bhavatIti ... ajJAnI jIvaH zuddhasvabhAvamAtmAnamajAnan rAgAdIn karoti tataH sa bhAvarAgAdijanakanavatarakarmaNAM kartA bhavatItyupadizati Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smypraamRtN| AtmakhyAti:- yathoktavastusvabhAvaM jAnan jJAnI zuddhasvabhAvAdeva na pradhyavate, tato rAgadveSamohAdibhAvaiH svayaM na pariNamate na pareNApi pariNamyate, tataSTaMkolkINakanAyakasvabhAvo jJAnI rAgadveSamohAdibhAvAnAmakataiveti niymH| iti vastusvabhAvaM svaM nAjJAnI vetti tena saH / rAgAdInAtmanaH kuryAdato bhavati kArakaH // 171 // rAgAhmaya dosahiya kasAyakammesu ceva je bhAvA / tehiM du pariNamamANo rAyAdI baMdhadi puNovi // 309 // rAge doSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhaavaaH| taistu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti punarapi // 309 // . tAtparyavRttiH-rAgapriya dosahmiya kasAyakammasu ceva je bhAvA rAyadveSakaSAyarUpe dravyakarmaNyudayAgate sati svasthabhAvacyutasya tadudayanimittana ye jIvagatarAgAdibhAvAH pariNAmA bhavaMti / hiMdu pariNamamANo rAgAdI baMdhadi puNovi taiH kRtvA rAgAdirahamityabhedenAhamiti pratyayena kRtvA pariNaman san punarapi bhAvirAgAdipariNAmotpAdakAni dravyakarmANi badhnAti tatasteSAM rAgAdInAmajJAnI jIvaH kartA bhavatIti / tamevArtha dRDhayati AtmakhyAtiH-yathoktaM. vastusvabhAvamAjAnaMstvajJAnI zuddhasvabhAvAdAsaMsAraM pracyuta eva / tataH karmavipAkaprabhavairAgadveSamohAdibhAvaiH pariNamamAno'jJAnI rAgadveSamohAdibhAvAnAM kartA bhavan badhyata eveti pratiniyamaH / tataH sthitamatat rAgajhiya dosajhiya kasAyakammesu ceva je bhAvA / te mama du pariNamaMto rAgAdI baMdhade cedA // 31 // rAge ca doSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhaavaaH|| tanmama tu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti cetayitA // 310 // tAtparyavRtti:--pUrvagAthAyAmahaM rAgAdIlyabhedana pariNaman san tAni rAgAdibhAvotpAdakAni navataradravyakarmANi badhnAtItyuktaM / atra tu zuddhAtmabhAvanArahitatvena madIyo rAgaH iti saMbaMdhana pariNaman san tAni navataradravyakarmANi badhnAti, iti vizeSaH / kiM ca vistaraH-yatra moharAgadveSA vyAkhyAyate tatra mohazabdena darzanamohaH; mithyAtvAdijanaka iti jJAtavyaM / rAgadveSazaddhena tu krodhAdikaSAyotpAdakazcaritramoho jJAtavyaH / atrAha ziSyaH-mohazabdena tu mithyAtvAdijanako darzanamAho bhavatu doSo nAsti dveSazabdena cAritramoha iti kathaM bhaNyate ! iti pUrvapakSe parihAraM dadAti-kaSAyavedanIyAbhidhAnacAritramohamadhye krodhamAnau dveSAMgau dveSotpAdakatvAt, mAyAlobhI rAgAMgau rAgajanakatvAt, nokaSAyavedanIyasaMjJAcAritramohamadhye strIpunnapuMsakavedatrayahAsyaratayaH paMca nokaSAyAH rAgAMgA rAgotpAdakatvAt ityanenAbhiprAyeNa mohazabdena darzanamoho mithyAtvaM bhaNyate rAgadveSamohazabdena punazcAritramoha iti sarvatra jJAtavyaM / evaM karmabaMdhakAraNaM rAgAdayaH, rAgAdInAM ca kAraNaM nizcayena karmodayo na ca jJAnI jIva iti vyAkhyAnamukhyatvena saptamasthale gAthApaMcakaM gataM / : atha kathaM samyagjJAnI jIvo rAgAdInAmakAraka iti pRSTe pratyuttaramAha paviniyama ityapi pAThAMtaraM / 2 mAmakhyAtI tu tehiM du pariNamamANo ityeva pAThaH / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sanAtanajenagraMthamAlAyAMAtmakhyAti:-ya ime kilAjJAninaH pugalakarmanimittA rAgadveSamohAdipariNAmAsta eva bhUyorAga' deSamohAdipariNAmanimittasya pudgalakarmaNo baMdhaheturiti / kathamAtmA rAgAdInAmakArakaH ! iti cet apaDikkamaNaM duvihaM apaJcakkhANaM taheva viNNeyaM / edeNuvadeseNa du akArago vaNNido cedA // 31 // apaDikamaNaM duvihaM davve bhAve apcckhaannNpi| edeNuvadeseNa du akArago vaNNido cedA // 312 // jova Na paJcakkhANaM apaDikamaNaM ca davabhAvANaM / kuvvadi AdA tAva du kattA so hodi nnaadvvN||31||triklN apratikramaNaM dvividhamapratyAkhyAnaM tathaiva vijJeyaM / etenopadezenAkArako varNitazcetayitA // 311 // apratikramaNaM dvividhaM dravye bhAve tathaivApatyAkhyAnaM / aitenopadezenAkArako varNitazcetayitA // 312 // yAvana pratyAkhyAnamapratikramaNaM ca dravya bhaavyoH| karotyAtmA tAvattu kartA sa bhavati jJAtavyaH // 31 // tAtparyavRttiH- apaDikamaNaM duvihaM apaJcakkhANaM taheva viSNeyaM pUrvAnubhUtaviSayAnubhavarAgAdismaraNarUpamapratikramaNaM dvividhaM, bhAvirAgAdiviSayAkAMkSArUpamapratyAkhyAnamapi tathaiva vividha edeNughadeseNa du akArago vaNNido cedA etenopadezena paramAgamena jJAyata kiM jJAyate ! cetayitAtmA hi dviprakArApratikramaNena dviprakArApratyAkhyAnena ca rahitatvAt karmaNAmakartA bhavatIti / apaTikamaNaM duvi davve bhAve apaJcakhANaMpi dravyabhAvarUpeNa pratikramaNaM pratyAkhyAnaM ca dvividhaM bhavati edeNuba. deseNadu akArago baNNido cedA tadeva baMdhakAraNamityupadeza AgamaH tenopadezena jJAyate, kiM jJAyate ! dravyabhAvarUpeNApratyAkhyAnenApratikramaNena ca pariNataH zuddhAtmabhAvanAcyuto yo'sAvajJAnI jIvaH sa karmaNAM kArakaH / tadviparIto'jJAnI cetayitA punarakAraka iti| tamevArtha dRDhayati-jAva Na paJcakkhANaM yAvatkAlaM dravyabhAvarUpaM, nirvikArasvasaMvittilakSaNaM pratyAkhyAnaM nAsti apaDikkamaNaM tu davabhAvANaM kucadi yAvatkAlaM dravyabhAvarUpamapratikramaNaM ca karoti AdA tAvadu kattA so hodi NAdavo tAvatkAlaM paramasamAdherabhAvAta sa cAjJAnI jIvaH karmaNAM kArako bhavatIti jJAtavyaH / kiM cApratikramaNamapratyAkhyAnaM ca karmaNAM kartR, na ca jJAnI jIvaH / yadi sa eva kartA bhavati ! tadA sarvadaiva kartRtvameva / kasmAt ! iti cet javisya sadaiva vidyamAnatvAt iti / apratikramaNamapratyAkhyAnaM punaranityaM rAgAdivikalparUpaM, tacca svasthabhAvacyutAnAM bhavati na sarvadaiva / tena kiM siddhaM ! yadA svasthabhAvacyutaH san apratikramaNApratyAkhyAnAbhyAM pariNamati tadA karmaNAM kArako bhavati / svasthabhAve punarakArakaH iti bhAvArthaH / evamajJAnijIvapariNatirUpamapratikramaNamatyAkhyAnaM ca baMdhakAraNaM naca jJAnI jIvaH iti vyAkhyAnamukhyatvenASTamasthale gAthAtrayaM gataM / ... atha nirvikalpasamAdhirUpanizcayapratikramaNanizcayapratyAkhyAnarahitAnAM jIvAnAM yo'sau baMdho bhaNitaH 1 AtmasbAto jAvaM apADakamaNa apacakkhaMNi ca danvabhAvANaM, iti pAThaH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / .. 149 sa ca heyasyAzeSasya nArakAdiduHkhasya kAraNatvAddheyaH / tasya baMdhasya vinAzArtha vizeSabhAvanAmAhaH sahajazuddhajJAnAnaMdaikasvabhAvo'haM, nirvikalpohaM, udIsInoha, niraMjananijazuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpanizcayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhisaMjAtavItarAgasahajAnaMdarUpasukhAnubhUtimAtralakSaNena svasaMvedanajJAnena saMvedyo gamyaH prApyaH, bharitAvastho'haM, rAga-dveSa-moha-krodha-mAna-mAyA-lobha-paMceMdriyaviSayavyApAra, manovacanakAyavyApAra-bhAvakarma-dravyakarma-nokarma-khyAti-pUjA-lAbha-dRSTazrutAnubhUtabhogAkAMkSAMrUpanidAnamAyAmithyAzalpatrayAdisarvavibhAvapariNAmarahitaH zUnyo'haM, jagatraye kAlatrayepi manovacanakAyaiH kRtakAritAnumataizca zuddhanizcayena, tathA sarve jIvAH iti niraMtaraM bhAvanA krtvyaa| / iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau pUrvoktakrameNa jahaNAma kovi puriso ityAdi midhyAdRSTisadRSTivyAkhyAnarUpeNa gAthAdazakaM / nizcayahiMsAkathanarUpeNa gAthAsaptakaM, nizcayena rAgAdivikalpa eva hiMseti kathanarUSeNa sUtraSaTkaM, avratavratAni pApapuNyabaMdhakAraNAnItyAdikathanena gAthApaMcadaza, nizcayanayena sthitvA vyavahArastyAjya iti mukhyatvena gAthASaTU, piMDazuddhimukhyatvena sUtracatuSTayaM / nizcayanayena rAgAdayaH karmodayajanitA iti kathanamukhyatvena sUtrapaMcakaM, nizcayanayenApratikramaNamapratyAkhyAmaM ca baMdhakAraNamiti pratipAdanarUpeNa gAthAtrayamityevaM samudAyena SaTpaMcAzadgAthAbhiraSTabhiraMtarAdhikAraiH, aSTamo baMdhAdhikAraH smaaptH|| AvakhyAti-AtmA anAtmanAM rAgAdInAmakAraka eva, apratikramaNApratyAkhyAnayodvaividhyopadezAnyathAnupapatteH / yaH khalu, apratikramaNApratyAkhyAnayordavyabhAvabhedena dvividhopadezaH sa dravyabhASayonimittanaimittikabhAba prathayanakartRtvamAtmano jJApayati / tata etat sthitaM paradravyaM nimittaM naimittikA Asmano rAgAdibhAvAH / yadyevaM neSyeta tadA dravyApratikramaNApratyAkhyAnayoH kartRtvanimittatvopadezo'narthaka eva syAt tadanarthakatvetvekasyaivAtmano rAgAdibhAvanimittatvApatto nityakartRtvAnuSaMgAnmokSAbhAva: prasajeca tataH paradravyamevAtmano rAgAdibhAvAnimittamastu tathA sati tu rAgAdInAmakAraka evAtmA, tathApi yAvanimittabhUtaM dravyaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca tAvannaimittikabhUtaM bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca yAvattu bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe tAvatkarteva syAt / yadaiva nimittabhUtaM dravyaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tadaiva naimittikabhUtaM bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca / yadA tu bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tadA sAkSAdakataiva syAt / dravyabhAvayonimittanaimittikabhAvodAharaNaM caitat / AdhAkammAdIyA pugAladavassa je ime dosA / kaha te kuvvadi NANI paradavvaguNAdu je NicaM // 31 // AdhAkammaM uddesiyaM ca poggalamayaM imaM davvaM / / kaha taM mama hodi kayaM jaM NicamacedaNaM vuttaM // 315 // adhaHkarmAdyAH pudgaladravyasya ya ime dossaaH| kathaM tatkaroti jJAnI paradravyaguNAstu ye nityaM // 31 // adhaH kodezikaM ca pudalamavamidaM dravyaM / kathaM tammama bhavati kRtaM yAnityamacetanamuktaM // 315 // 1 gAthAdvayasyAsa tAtparyavRttiH pUrva nigaditA / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajanaprathamAlAyAAtmakhyAti- yathAdhaHkarmaniSpannamuddezaniSpannaM ca pudgaladravyanimittabhUtamapratyAcakSANo naimiH ttikabhUtaM baMdhasAdhakaM bhAvaM na pratyAcaSTe tathA samastamapi paradravyamapratyAcakSANastannimittakaM bhAvaM na pratyAcaSTe / yathA cAdhaHkarmAdIn pudgaladravyadoSAnna nAma karotyAtmA paradravyapariNAmatve sati, AtmakAryatvAbhAvAt tato'dhaHkarmoddezikaM ca pudgaladravyaM na mama kArya nityamacetanatve sati matkAryatvAbhAvAt iti tattvajJAnapUrvakaM pudgaladravyaM nimittabhUtaM pratyAcakSANo naimittikabhUtaM baMdhasAdhakaM bhAvaM pratyAcaSTe tathA samastamapi paradravyaM pratyAcakSANastannimittaM bhAvaM pratyAcaSTe evaM drabyabhAvayorasti nimittanaimittikabhAvaH / ityAlocya vivecya tatkila paradravyaM samagra valAttanmUlaM bahubhAvasaMtatimimAmuddhartukAmaH samaM // AtmAnaM samupaiti nirbharavahatpUrNaikasaMcidyutaM yenonmUlitabaMdha eSa bhagavAnAtmAtmani sphUrjati // 172 // rAgAdInAmudayamadayaM dArayatkAraNAnAM kArya baMdhaM vividhamadhunA sadya eva praNudya // jJAnajyotiH kSapitatimiraM sAdhu sannaddhametattadvadyadvatprasaramaparaH ko'pi nAsyA vRNoti // 17 // - iti baMdho nisskaaNtH| iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau saptamo'kaH / tAtparyavRttiH-tatraivaM sati pAtrasthAnIyazuddhAtmanaH sakAzAtprathagbhUtvA zrRMgArasthAnIyabaMdho niSkrAMtaH / atha pravizati mokSa:-- jahaNAma kovi puriso ityAdi gAthAmAdiM kRtvA yathAkrameNa dvAviMzatigAthApayaMta mokSapadArtha pyAkhyAnaM karoti-tatrAdau mokSapadArthasya saMkSapavyAkhyAnarUpeNa gAthAsaptakaM, tadanaMtara mokSakAraNabhUtabhadavijJAnasaMkSepasUcanArtha baMdhANaM ca sahAvaM ityAdi sUtracatuSTayaM ataH paraM tasyaiva bhedajJAnasya vizeSavivaraNArtha paNNAe ghettavvo ityAdi sUtrapaMcakaM tadanaMtaraM vItarAgacAritrasahitasya. dravyapratikramaNAdikaM viSakuMbhaH sarAgacAritrasyAmRtakuMbha iti yuktisUcanamukhyatvena te yAdI avarohe ityAdi sUtraSaTuM kathayatIti dvAviMzatigAthAbhiH sthalacatuSTaye mokSAdhikAre samudAyapAtanikA / tadyathA viziSTabhedajJAnAvaSTaMbhena baMdhAtmanoH prathakkaraNaM mokSa iti pratipAdayatiAtmakhyAtiH-atha pravizati mokSaH / dvidhAkRtya prajJAkrakacadalanAdvaMdhapuruSau nayanmokSaM sAkSAtpuruSamupalabhaikaniyataM / idAnImunmajan sahajaparamAnaMdasarasaM paraM pUrNa jJAnaM kRtasakalakRtyaM vijayate // 174 // jaha NAma kovi puriso vaMdhaNiyami cirkaalpddivddho| tivvaM maMdasahAvaM kAlaM ca viyANade tassa // 316 // jai Navi kuvvadi chedaM Ne muMcadi teNa kammavaMdheNa / kAleNa vahueNavi Na so Naro pAvadi vimokkhaM // 31 // iya kammavaMdhaNANaM payesapayaDihidIyaaNubhAgaM / jANaMtovi Na muMcadi muMcadi savveja jadi suddho // 31 // yathA nAma kazcitpuruSo baMdhanake cirakAlapratibaddhaH / tIvra maMdakhabhAvaM kAlaM ca vijAnAti tasya // 316 // 1 muMcae teNa baMdhaNavasosaM paattho'ymaatmkhyaatii| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / yadi nApi karoti chedaM na mudhyate tena karmabaMdhena / kAlena bahukenApi na sa naraH prApnoti vimokSaM // 317 // iti karmabaMdhanAM pradezasthitiprakRtimevamanubhAgaM / jAnannapi na muMcati muMcati sarvAn yadivizuddhaH || 318 // tAtyarpavRttiH:- jaha NAma ityadi yathA kazcitpuruSaH baMdhana ke cirakAlabaddhastiSThati tasya baMdhasya sIvramaMdasvabhAvaM jAnAti divasamAsAdikAlaM ca vijAnAti iti prathamagAthA gatA / jAnannapi yadi baMghacchedaM na karoti tadA na mucyate tena karmabaMdhavizeSeNAmucyamAnaH san puruSo bahutarakAle'pi mokSaM na labhate iti gAthAdvayena dRSTAMtogataH / atha iya kammabaMdhaNANaM padesapayaDiTThidIya aNubhAgaM jANatoviNa muMcadi evaM jJAnAvaraNAdimUlottaraprakRtibhedabhinnakarmabaMdhanAnAM pradezaM prakRtisthitI, anubhAgaM ca jAnAnnati karmaNA na muMcati / cadi sabve jadi visuddho yadA mithyAtvarAgAdirahito bhavati tadA'naMtajJAnAdiguNAtmakaparamAtmasvarUpe sthitaH sarvAnkarmabaMdhAn muMcati / athavA pAThAMtaraM muMcadi sacce jadi sa baMdhe mucyate karmaNA yadi kiMsisyati chinatti kAn ? sarvabaMdhAn / anena vyAkhyAnena ye prakRtyAdibadhaparijJAnamAtreNa saMtuSTAste pratibodhyata / kathaM ? iti cet vaMdhaparijJAnamAtreNa svarUpopalabdhirUpavItarAgacAritrarahitAnAM svargAdisukhanimittabhUtaH puNyabaMdho bhavati na ca mokSa iti dASTatagAthA gatA / etena vyAkhyAnena karmabaMdhaprapaMcaracanAviSaye ciMtAmAtraparijJAnena saMtuSTA nirAkriyaMta / AtmakhyAtiH--AtmabaMdhayodvidhAkaraNaM mokSaH, baMdhasvarUpajJAnamAtraM taddheturityeke tadasat na karmabaddhasya baMdhasvarUpajJAnamAtraM mokSahetuH ahetutvAt nigaDAdibaddhasya baMdhasvarUpajJAnamAtravat etena karmabaMdhaprapaMca racanAparijJAnamAtrasaMtuSTA utthApyaMte - jaha vaMdhe ciMtaMto vaMdhaNavaddho Na pAvadi vimokkhaM / taha baMdhe ciMtato jIvovi Na pAvadi vimokkhaM // 319 // 151 yathA baMdhaM ciMtayan baMdhanabaddho na prApnoti vimokSaM / tathA baMdhaM ciMtayan jIvo'pi na prApnoti vimokSaM // 319 // tAtparyavRttiH-jaha baMdhe ciMtato baMdhaNavaddho Na pAvadi vimokskhaM yathA kazcitpuruSo baMdhaMnabaddho baMdhaM ciMtayamAno mokSaM na labhate taha baMdhaM ciMtato jIvovi Na pAvadi vimokkhaM tathA jIvo - 'pi prakRtisthityanubhAgapradezabaMdha citayamAnaH svazuddhAtmAvAptilakSaNaM mokSaM na labhate / kiM ca samasta zubhAzubhabahirdravyAlaMbanarahitacidAnaMdaikazuddhAtmAvalaMbanaskharUpavItarAgadharmadhyAnazukladhyAnarahito jIvaH, baMdhaprapaMcaracanAciMtArUpasarAgadharmadhyAnazubhopayogana svargAdisukhakAraNapuNyabaMdhaM labhate naca mokSamiti bhAvArthaH / I atha kastarhi mokSaheturiti prazna pratyuttaraM dadAti AtmakhyAtiH - baMdhacitAprabaMdho mokSaheturityanye tadapyasat na karmabaddhasya baMdhaciMtAprabaMdhajJAnamAtraM mokSaheturahetutvAt nigaDAdibaddhasya baMdhacitA prabaMdhavat / etena karmabaMdhaviSayaciMtA prabaMdhAtmakavizuddhadharmadhyAnAMdhabuddhayo bodhyaMte / kastarhi mokSahetuH ? iti cet jaha vaMdhe muttUNaya vaMdhaNavaddhoda pAvadi vimokkhaM / taha baMdhe muttUNaya jIvo saMpAvadi vimokkhaM // 320 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sanAtanajanagraMthamAlAyAMyathA baMdhazchitvA ca baMdhavaddhastu pAmoti vimokssN| . tathA baMdhazchitvA ca jIvaH pAmoti vimokSaM // 320 // tAtparyavRttiH-jaha baMdhe muttUNaya baMdhaNavadIya pAvadi vimokkhaM taha baMdhe mutaNaya jIvo saMpAvadi viSokkhaM yathA baMdhanabaddhaH kazcitpuruSo rajjuvaMdhaM zRMkhalAbaMdhaM kASThanigalabaMdhaM vA kamapi baMdhaM chittvA kamapi bhittvA kamapi muktvA svakIyavijJAnapauruSavalena mokSaM prApnoti / tathA jIvo'pi vItarAganirvikalpasvasaMvedana jJAnayuddhena baMdhaM chittvA dvidhAkRtvA bhittvA vidArya muvatvA choTayitvAca nijazuddhAtmopalaMbhasvarUpamokSaM prApnotIti / atrAha ziSyaH prAbhRtagraMthe yannirvikalpasvasaMvedanajJAnaM bhaNyate tanna ghaTate kasmAt / iti cet taducyate-sattAvalokanarUpaM cakSurAdidarzanaM yathA jainamate nirvikalpaM kathyata tathA bauddhamate jJAnaM nirvikalpaM bhaNyate paraMtu tannirvikalpamapi vikalpajanakaM bhavati / jainamate tu vikalpasyotpAdakaM bhavatyevaM na kiMtu svarUpeNaiva savikalpamiti tathaiva svaparaprakAzakaM ceti / tatra parihAraH-kathaMcitsarvikalpamaca kathaM cinnirvikalpaM ca / tadyathA yathA viSayAnaMdarUpaM sarAgasvasaMvedanajJAnaM sarAgasaMvittivikalparUpeNa savikalpamapi zeSAnIhitasUkSmavikalpAnAM sadbhAve'pi sati teSAM mukhyatvaM nAsti tena kAraNena nirvikalpamapi bhaNyate / tathApi svazuddhAtmasaMvittirUpaM vItarAgasvasaMvedanajJAnamapi svasaMvittyAkArakavikalpena savikalpamapi bahiviSayAnIhitasUkSmavikalpAnAM saddhAve'pi sati teSAM mukhyatvaM nAsti tena kAraNena nirvikalpamapi bhaNyate eta evehApUrvasvasaMvittyAkArAMtarmukhyapratibhAse'pi bahirviSayAnIhita sUkSmavikalpA api saMti tata evakAraNAt svaparaprakAzakaM ca siddhaM idaM nirvikalpasavikalpasya / tathaiva svaparaprakAzakasya ca jJAnasya ca vyAkhyAna yathAgamAdhyAtmatarkazAstrAnusAreNa vizeSeNa vyAkhyAyate tadA mahAn vistaro bhavati saMcAdhyAsmazAstratvAnna kRtaH / evaM bhokSapadArthasaMkSepasUcanArtha prathamasthale gAthAsaptakaM gataM / atha kimayameva mokSamArga ! iti cet AtmakhyAtiH-karmabaddhasya baMdhacchedo mokSahetuH, hetutvAt nigaDAdibaddhasya baMdhacchedavat etena ubhaye'pi pUrva AtmabaMdhayodhiAkaraNe vyApAryate / kimayayeva mokSahetuH ! iticet / vaMdhANaM ca sahAvaM viyANiduM appaNo sahAvaM ca / vaMdhe su joNa rajadi so kammavimukkhaNaM kuNadi // 321 // baMdhAnAM ca svabhAvaM vijJAyAtmanaH svabhAvaM ca / baMdheSu yo na rajyate sa karmavimokSaNaM karoti // 321 // tAtparyavRttiH-vaMdhANaM ca sahAvaM biyANiduM bhAvabaMdhAnAM mithyAtvarAgAdInAM svabhAvaM jJAtvA kathaM jJAtvA ! mithyAtvasvabhAvo heyopAdeyaviSaye viparItAbhinivezo bhaNyate rAgAdInAM ca svabhAvaH paMceMdriyaviSayeSviSTAniSTapariNAma iti / na kevalaM baMdhasvabhAvaM jJAtvA appaNo sahAvaM ca anaMtajJAnAdisvarUpa zaddhAtmanaH svabhAva ca jJAtvA vaMdhesu jo Na rajadi dravyabaMdhahetubhUteSu mithyAtvarAgAdibhAvabaMdheSu nirvikalpasamAdhivalena yo ma rajyate so kammavimokkhaNaM kuNadi sa karmavimokSaNaM karoti / ___ atha kena kRtvAtmabaMdho dvidhA bhavati ! iticet ! - AtmakhyAti:-ya eva nirvikAracaitanyacamatkAramAtramAtmasvabhAvaM tadvikArakArakaM baMdhAnAM ca svabhAvaM vijJAya baMdhemyo viramati sa eva sakalakarmamokSaM kuryAt / etenAtmabaMdhayodvidhAkaraNasya mokSahetutvaM niymyte| kenAtmabaMdho dvidhA kriyate ! iticet Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAmRta / ... jIvo vaMdhoya tahA chijaMti salakkhaNehiM NiyaehiM / paNNAchedaNaeNadu chiNNA NANattamAvaNNA // 322 // ___jIvo baMdhazca tathA chidyate svalakSaNAbhyAM niyatAbhyAM / prajJAchedakena tu chinnau nAnAtvamApannau // 322 // vAtparyavRttiH-jIvo vaMdhoya tahA chijjati salakkhaNehiM NiyaehiM yathA jIvastathA baMdhazcai tau dvau chiyete pRthakakriyete, kAbhyAM kRtvA ? svalakSaNarUpAbhyAM nijakAbhyAM paNNAchedaNaeNa duchiNNA. NANattamAvaNNA prajJAchedanaikalakSaNena bhedajJAnena chinnau saMtau nAnAtvamApannau iti / tathAhi-jIvasya lakSaNaM zuddhacaitanyaM bhaNyate, baMdhasya lakSaNaM mithyAtvarAgAdikaM, tAbhyAM pRthakkRtau / kena ! karaNabhUtena prajJAchedanaikena, zuddhAtmAnubhUtilakSaNabhedajJAnarUpA prajJaiva chetryeva churikA tayA evetyarthaH / chinnau saMto. nAnAtvamApannau / AtmabaMdhayodhiAkaraNe kiM sAdhyaM ? iti cet- . . bhAtmakhyAtiH-AtmabaMdhayodhiAkaraNe kArye karturAtmanaH karaNamImAMsAyAM nizcayataH svatobhinnakaraNAsaMbhavAt bhagavatI pracaiva chedanAtmakaM karaNaM / tayA hi tau chinnau nAnAtvamavazyamevApadyate tataH prajJai. vAtmabaMdhayodhiAkaraNaM / nanu kathamAtmabaMdhau catyacetakabhAvenAtyaMtapratyAsattarekIbhUtau bhedavijJAnAbhAvA dekacetakavavyavaDhiyamANau prajayA chettuM zakyate ! niyatasvalakSaNasUkSmAMtaHsaMdhisAvadhAnanipAtanAditi budhyemahi / Atmano hi samastazeSadravyAsAdharaNatvA~ccaitanyaM svalakSaNaM tattu pravartamAnaM yadyadyadabhivyApya pravartta te nivartamAnaM ca yadyadupAdAya nivartate tattatsamastamapi sahapravRttaM kramapravRttaM thA paryAyajAtamAtmeti lakSaNIyaM tadekalakSaNalakSyatvAt, samastasahakramapravRttAnaMtaparyAyAvinAbhAvitvAccaitanyasya cinmAtra evAtmA nizcetavyaH, iti yaavt| baMdhasya tu AtmadravyasAdharaNA rAgAdayaH svalakSaNaM / naca rAgAdaya AtmadravyAsAdhAraNatAM vibhrANAH pratibhAsaMte nityameva caitanyacamatkArAdatiriktatvena prtibhaasmaantvaat| naca yAvadeva samastasvaparyAyavyApi caitanyaM pratibhAti ! rAgAdInaMtareNApi caitanyasyAtmalAbhasaMbhAvanAt / yattu rAgAdInAM caitanyena sahaivotplavanaM taccetyacetakabhAvapratyAsattereva naikadravyatvAt , cetyamAnastu rAgAdirAtmanaH pradIpyamAno ghaTAdiH pradIpasya pradIpakatAmiva cetakatAmeva prathayena punArAgAdInAM, evamapi tayoratyaMtapratyAsattyA bhedasaMbhAvanAbhAvanAdirastyekatvavyAmohaH sa tu prazyaiva chidyata eva / AtmabaMdhI dvidhAkRtvA kiM kartavyaM ! iti cet / prajJA chetrI zitayaM kathamapi nipuNaiH pAtitA sAvadhAnaiH / sUkSmeM'taHsaMdhibaMdhe nipatati rabhasAdAtmakarmobhayasya / / AtmAnaM magnamaMtaHsthiravizadalasaddhAmni caitnypuure| baMdhaM cAjJAnabhAve niyamitamabhitaH kurvatI bhinnabhinnau // 17 // jIvo vaMdhoya tahA chijaMti salakkhaNehiM NiyaehiM / vaMdho chededavvo suddho appAya ghettabvo // 323 // jIvo baMdhazca tathA chidyate svalakSaNAbhyAM niyatAbhyAM / baMdhazchettavyaH zuddha AtmA gRhItavyaH // 323 // tAtparyavRttiH-jIvo vaMdhoya tahA chijati salakkhaNehiM NiyaehiM jIvabaMdhI dvau pUrvoktAbhyAM svalakSaNAbhyAM nijakAbhyAM / chiyete pUrvavat / tatazchedAnaMtaraM kiM sAdhyaM ? vadho chededavyo vizuddhajJAnadarzanasvabhAvaparamAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpanizcayaratnatrayAtmakabhedajJAnachurikayA mithyAtvarAgAdirUpo baMdhazchettavyaH zuddhAtmanaH sakAzAtpRthakkartavyaH / suddho appAya ghettamvo vItarAgasahajaparamAnaMdalakSaNaH sukhasamarasIbhAvena zuddhAtmA ca gRhItavya ityabhiprAyaH / 20 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtana jainaprathamAlAyAM idamevAtmabaMdhayordvidhAkaraNe prayojanaM yadvaMdhaparihAreNa zuddhAtmopAdAnamityupadizati AtmakhyAtiH - AtmabaMdhau hi tAvanniyatasvalakSaNavijJAnena sarvathaiva chettavyau tato rAgAdilakSaNa samasta eva baMdha nirmoktavyaH, upayogalakSaNazuddha Atmaiva gRhIvyaH / etadeva kilAtmabaMdha yordvidhAkaraNasya prayojanaM yadvaMdhatyAgena zuddhAtmopAdAnaM / 154 kaha so dhippadi appA paNNAe so du dhippade appA | jaha paNNAe vibhatto taha paNNA eva ghittavva // 324 // kathaM sa gRhyate AtmA prajJayA saH tu gRhyate AtmA / yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH || 324 // tAtparyavRtti - kaha so ghippadi appA kathaM sa gRhyate AtmA 'dRSTiviSayo na bhavatyamUrttatvAt, iti prazna : ? paNNAe so du dhippade appA prajJAbhedajJAnena gRhyate, ityuttaraM / kathaM ! iti ceta jaha paNNA vibhatto yathA pUrvasUtre prajJayA vibhaktaH, rAgAdibhyaH pRthakkRtaH taha paNNAeva ghittavvo tathA prajJayaiva gRhItavyaH / nanu kena zuddho'yamAtmA gRhItavyaH ? prajJayaiva zuddhoyamAtmA gRhItavyaH zuddhasyAtmanaH svayamAtmAnaM gRNhato'pi vibhajata iva prajJakakaraNatvAt / ato yathA prajJayA pravibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH / kathamAtmA prajJayA gRhItavya iti cet AtmakhyAtiH - nanu kena zuddhoyamAtmA gRhItavyaH ? prajJayaiva zuddhAyamAtmA gRhItavyaH, zuddhasyAtmanaH svayamAtmAnaM gRNhato vibhajata iva prajJaikakaraNatvAt ato yatha prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH / - kathamAtmA prajJayA gRhItavya: ? iti cet paNNA ghettavvo jo cedA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjhaparitta NAdavvA // 325 // jJayA gRhItavyo yazcetayitA so'haM tu nizcayataH / avazeSA ye bhAvAH te mama parA iti jJAtavyAH // 325 // tAtparyavRttiH: - prajJayA gRhItavyo yazcetayitA sohaM tu nizcayataH avazeSA ye bhAvAste mama pare iti jnyaatvyaaH| yo hi nizcayataH svalakSaNAvalaMvinyA prajJayA pravibhaktazcetayitA so'yamahaM, ye tvamI avaziSTA anye `svalakSaNalakSyA vyavahriyamANAbhAvAste sarve'pi cetayitRtvasya vyApakasya vyApyatvamanAyAMto'tyaMtamatto bhinnAstato'hameva mayaiva matta eva mayyeva mAmeva gRhNAmi, yat kila gRhNAmi taccetanaikakriyatvAdAtmanazvetaye eva, cetayamAna eva cetayeM, cetayamAnenaiva cetaye, cetayamAnAyaiva cetaye, cetayamAnAdeva cetaye, cetayamAna eva cetaye, cetayamAnameva cetye|athvaa na cetaya, na cetayamAnazcetaye, na cetayamAnena cetaye, na cetayamAnAya cetaye, na cetayamAnAccetaye, na' cetayamAne cetaye, na cetayamAnaM cetaye, kiM tu sarvavizuddha cinmAtrAbhAvo'smi / bhittvA sarvamapi svalakSaNavalAttuM hi yacchakyate cinmudrAMkitanirvibhAgamahimA zuddhazvidevAsmyahaM / bhidyate yadi kArakANi yadi vA dharmA guNA vA yadi bhidyatAM na bhidAsti kAcana vibhau bhAve vizuddhe citi // AtmakhyAtiH -- yohi niyatasvalakSaNAvalaMvinyA prajJayA pravibhaktazcetayitA so'yamahaM / ye tvamI avaziSTA anyasvalakSaNalakSyA vyavahriyamANA bhAvAH, te sarve'pi cetayitRtvasyaM vyApakatvasya vyApyatvamanAyAMto'tyaMtaM matto bhinnAH / tato'hameva mayaiva mAmeva matta eva mayyeva mAmeva gRNhAmi / yatkila gRNhAmi taccetanaikakriyatvAdAtmaMnazcetaye, cetayamAna eva cetaye, catayamAnenaiva cetaye, cetayamAnAyaiva cetaye, cetayamAnAdeva cetaye, cetayamAne eva cetaye, cetayamAnameva cetaye / athavA na cetaye, na cetayamAnazcetaye, na cetayamAnena Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ' cetaye, na caitayamAnAya cetaye, na cetayamAnAcetaye, na cetayamAne cetaye, na cetayamAnaM cetaye / kiMtu sarvavizuddhacinmAtrI bhAvo'smi / bhitvA sarvamapi svalakSaNavalAdrettuM na yacchakyate / cinmudrAMkitanirvibhAgamahimA zuddhazcidevAsmyahaM / / bhidyate yadi kArakANi yadi vA dharmA guNA vA ydi| bhidyatAM na bhidAsti kAcana vibhau bhAve vizuddhe citi // 176 / / paNNAe pittavo jo daTThA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha pareti NAdavvA // 326 // paNNAe pittavvo jo NAdA so ahaM tu nnicchydo| avasesA je bhAvA te majjha parotti NAdavvA // 327 // yugmaM // prajJayA gRhItavyo yo dRSTA so'haM tu nizcayataH / avazeSA ye bhAvAste mama parA iti jJAtavyAH // 326 // prajJayA gRhItavyo yo jJAtA so'haM tu nishcytH| avazeSAH ye bhAvAste mama parA iti jJAtavyAH // 327 // tAtparyavRttiH- prajJayA gRhItavyo yo dRSTA sohaM tu nizcayataH, avazeSA me bhAvA te mamaH parA iti jJAtavyAH / prajJayA gRhItavyo yo jJAtA so'haM tu nizcayataH, avazeSA ye bhAvA te mama parA iti jJAtavyAH cetanAyA darzanajJAnavikalpAnatikramaNAccetayitRtvamiva dRSTutvaM jJAtRtvaM cAtmanaH svalakSaNameva / tatoha dRSTAMramAtmAnaM gRhAmi / yatkila gRhNAmi tatpazyAmyeva, pazyanneva pazyAmi, pazyataiva pazyAmi, pazyate eMva pazyAmi, pazyata eva pazyAmi, pazyatyeva pazyAmi, pazyaMtameva pazyAmi / athavA-na pazyAmi, na pazyan pazyAmi, na pazyatA pazyAmi, na pazyate pazyAmi, na pazyataH pazyAmi, na pazyati pazyAmi, na pazyaMtaM pazyAmi / kiM tu sarvavizuddho dRGmAtro bhAvo'smi / api ca jJAtAramAtmAnaM gRhAmi yatkila gRNhAmi tajjAnAmyeva, jAnanneva jAnAmi, jAnataiva jAnAmi, jAnate eva jAnAmi, jAnata eva jAnAmi, jAnatyeva jAnAmi, jAnaMtameva jAnAmi / athavA na jAnAmi, na jAnan jAnAmi, na jAnataiva jAnAmi, na jAnate jAnAmi, na jAnato jAnAmi, na jAnati jAnAmi, na jAnaMtaM jAnAmi / kiM tu sarvavizuddho jJaptimAtro bhAvo'smi / nanu kathaM cetanA darzanajJAnavikalpau nAtikAmati yena cetayitA dRSTA jJAtA ca syAt ? ucyatecetanA tAvatpratibhAsarUpA sA tu sarveSAmeva vastUnAM sAmAnyavizeSAtmakatvAd dvairUpyaM nAtikAmati / ye tu tasyA dve rUpe te darzanajJAne, tataH sA te nAtikrAmati / yadyatikrAmati ? sAmAnyavizeSAtikrAMtatvAccetanaiva na bhavati / tadabhAve dvau doSau svaguNocchedAccetanasyAcetanatApattiH, vyApakAbhAve vyApyasya cetanasyAbhAvo vA / tatastaddoSabhayAddarzanajJAnAtmikaiva cetanAbhyupagaMtavyA / / advaitApi hi cetanA jagati cedRgjJaptirUpaM tyajet tatsAmAnyavizeSarUpavirahAtsAstitvameva tyajet / tatyAge jaDatA cito'pi bhavativyApyo vinA vyApakAdAtmA cAMtamupaiti tena niyataM dRgjJaptirUpAstu cit| ekazcitazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare ye kila te pareSAM grAhyastatazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare sarvata eva heyAH // avazeSA ye rAgAdibhAvA vibhAvapAraNAmAste cidAnaMdaikabhAvasya mamApekSayA parA iti jJAtavyAH / atrAha ziSyaH-cetanAyA jJAnadarzanabhedau na staH, ekaikacetanA tato jJAtA dRSTeti dvidhAtmA kathaM ghaTata 1 darzanajJAne ityrthH| - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sanAtanaje nagraMthamAlAyAM iti ? atra pUrvapakSe parihAraH -- sAmAnya grAhakaM darzanaM, vizeSagrAhakaM jJAnaM / sAmAnyavizeSAtmakaM ca vastu / sAmAnyavizeSAtmakatvAbhAve cetanAyA abhAvaH syAt / cetanAyA abhAve Atmano jaDatvaM, cetanAlakSaNasya vizeSaguNasyAbhAve satyabhAvo vA bhavati / nacAtmano jaDatvaM dRzyate nacAbhAvaH ? pratyakSavirodhAt ? tataH sthitaM yadyapyabhedanayenaikarUpA cetanA tathApi sAmAnyavizeSaviSayabhedena darzanajJAnarUpA bhavatItyabhiprAyaH / bhatha zuddhabuddhaikasvabhAvasya paramAtmanaH zuddhacidrUpa eka eva bhAvaH na ca rAgAdaya ityAkhyAti - AtmakhyAtiH --cetanayA darzanajJAnavikalpAnatikramaNAccetayitRtvamiva dRSTatvaM jJAtRtvaM cAtmanaH svalakSaNameva tatohaM dRSTAramAtmAnaM gRNhAmi yatkila gRhAmi tatpazyAmyeva, pazyanneva pazyAmi pazyataiva pazyAmi pazyate eva pazyAmi pazyata eva pazyAmi pazyatyeva pazyAmi pazyatameva pazyAmi / athavA na pazyAmi, na pazyan pazyAmi, na pazyatA pazyAmi, na pazyate pazyAmi na pazyataH pazyAmi na pazyati pazyAmi, na pazyaMtaM pazyAmi / kiMtu sarvavizuddho dRGmAtro bhAvo'smi / api ca - jJAtAramAtmAnaM gRhAmi yatkila gRNhAmi tajjAnAmyeva, jAnanneva jAnAmi, jAnataiva jAnAmi, jAnate eka jAnAmi, jAnata eva jAnAmi, jAnatyava jAnAmi, jAnaMtameva jAnAmi / athavA- na jAnAmi, na jAnan jAnAmi, na jAnatA jAnAmi, na jAnate jAnAmi, na jAnato jAnAmi na jAnati jAnAmi, na jAnaMtaM jAnAmi / kiMtu sarvavizuddho jJaptimAtro bhAvo'smi / nanu kathaM cetanA darzajJAnavikalpau nAtikrAmati yena cetayitA dRSTA jJAtA ca syAt ? ucyate -cetanA tAvatpratibhAsarUpA sA tu sarveSAmeva vastUnAM sAmAnyavizeSAtmakatvAt dvairUpyaM nAtikrAyati / ye tu tasyA dve rUpe te darzanajJAne, tataH sA nAtikrAmati / yadyatikrAmati ? sAmAnyavizeSAtikrAMtatvAccetanaiva na bhavati / tadabhAve dvau doSau - svaguNocchedAccetanasyAcetanatApattiH, vyApa kAbhAve vyApyasya cetanasyAbhAvo vA / tatastaddoSabhayAddarzanajJAnAtmikaiva cetanAbhyupagaMtavyA / advaitApi hi cetanA jagati cedUdRgjJaptirUpaM tyajettatsAmAnyavizeSarUpavirahAtsAstitvameva tyajet / tattyAge jaDatA cito'pi bhavati vyApyo vinA vyApakAdAtmA cAMtamupaiti tena niyataM dRgjJAptirUpAsti cit // kazcitazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare ye kila te pareSAM / grAhyastatazcinmaya eva bhAvo bhAvAH pare sarvata eva heyAH / 177 / ko nAma bhaNija vuho NAduM savve parodaye bhAve / majbhamiNaM tiya vayaNaM jANaMto appayaM suddhaM // 328 // ko nAma bhaNed budhaH jJAtvA sarvAn parodayAn bhAvAn / mamedamiti vacanaM jAnannAtmAnaM zuddhaM // 338 // - tAtparyavRttiH - koNAma bhaNijja vuho ko brUyAdbudho jJAnI vivekI nAma sphuTamraho vA na ko'pi / kiM brUyAt / majjhamiNaMtiyavayaNaM mameti vacanaM kiM kRtvA ? pUrvaM NAduM nirmalAtmAnubhUtilakSaNabhedajJAnena jJAtvA / kAn ? savbe parodaye bhAve sarvAn mithyAtvarAgAdibhAvAn vibhAvapariNAmAn / kathaMbhUtAn ? parodayAn zuddhAtmanaH sakAzAt pareNa karmodayena janitAn / kiM kurvan san ? jANato appayaM suddhaM jAnan paramasamarasIbhAvenAnubhavan kaM ? AtmAnaM / kathaM bhUtaM ? zuddhaM, bhAvakarmadravyakarma nokarmarahitaM / kena kRtvA jAnan ? zuddhAtmabhAvanApariNatAbhedaratnatrayalakSaNena bhedajJAneneti / evaM vizeSabhedabhAvanAvyAkhyAnamukhyatvena tRtIyasthale sUtrapaMcakaM gataM / atha mithyAtvarAgAdiparabhAvasvIkAreNa badhyate vItarAgaparamacaitanyalakSaNasvasthabhAvasvIkAreNa mucyate jIva iti prakAzayati 1 parAiye bhAve pAThoyamAtmakhyAtI // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - smypraamRtN| AtmakhyAti:-yohi parAtmanoniyatasvalakSaNavibhAgapAtinyA prajJayA jJAnI syAt sa khalvekaM cinmAtraM bhAvamAtmIyaM jAnAti zeSAMzca sarvAneba bhAvAn parakIyAn jAnAti / evaM jAnan kathaM parabhAvAnmamAmI iti vrayAt parAtmanonizcayena svasvAmisaMbaMdhasyAsaMbhavAt / ataH sarvathA cidbhAva eva gRhItavyaH zeSAH sarve eva bhAvAH prahAtavyA iti siddhAMtaHsiddhAMto'yamudAttacittacaritarmokSArthibhiH senyatA zuddhaM cinmayamekameva paramaM jyotiH sadaivAsmyahaM / ete ye tu samullasaMti vividhA bhAvA pRthaglakSaNAH tehaM nAsmi yato'tra te mama paradravyaM samaprA api / 1780 paradravyagrahaM kurvan vadhyate vAparAdhavAn / badhyetAnaparAdhena svadravye saMvRto muniH // 179 // teyAdI avarAhe kuvvadi jo so sasaMkido hodi / mA vajjhehaM keNavi corotti jaNammi vivaraMto // 329 // jo Na kuNadi avarAhe so NissaMko du jaNavade bhamadi / gavi tassa vajjhiduM je ciMtA uppajadi kayAvi // 33 // evaM hi sAvarAho vajjhAmi ahaM tu saMkido cedaa| jo puNa giravarAho NissaMkohaM Na vajjhAmi // 331 // steyAdInaparAdhAn karoti yaH sa zaMkito bhavati / mA badhye kenApi caura iti jane vivRNvan // 329 // yo na karotyaparAdhAn sa nizzaMkastu janapade bhavati / nApi tasya badhu aho ciMtotpadyate kadAcit // 330 // evaM hi sAparAdho badhye'daM tu shNkitshcetyitaa| yadi punarniraparAdho nizzaMko'haM tu badhye // 331 // tAtparyavRttiH-teyAdI avarAhe kuvvadi jo so sasaMkido hodi yasteyaparadArAdyaparAdhAn karoti sa puruSaH sazaMkito bhavati / kena rUpeNa ? mA jajjhehaM keNavi corotti jaNami vivaraMto jane vicaran mAhaM badhye kenApi talavarAdinA / kiM kRtvA ? caura iti mattvA / ityanvayadRSTAMtagAthA gatA - jo Na kuNadi avarAhe so NissaMko du jaNavade bhamadi yasteyaparadArAdyaparAdhaM na karoti sa nizaMko janapade loke bhramati / Navi tassa vajjhidaM je ciMtA uppajjadi kayAvi tasya ciMtA notpadyate kadAcidapi je aho yasmAtkAraNAt vA niraparAdhaH, kena rUpeNa ciMtA notpadyate ? nAhaM badhye kenApi caura iti mattvA / evaM vyatirekadRSThAMtagAthA gatA / evaMhi sAvarAho vajjhAmi ahaM tu saMkido cedA yo rAgAdiparadravyagrahaNaM svIkAraM karoti sa svasthabhAvacyutaH san sAparAdho bhavati sAparAdho'tra zaMkito bhavati / kena rUpeNa ? badhye'haM karmatApanno jJAnAvaraNAdikarmaNA / tataH karmabaMdhabhItaH prAyazcittaMpratikramaNarUpaM daMDaM dadAti jo puNa NiravarAho NissaMkohaM Na vajjhAmi yastu punarniraparAdho bhvti| kana rUpeNa : iti cet-rAgAdyaparAdharahitatvAt nAhaM badhye kenApi karmaNeti pratikramaNAdidaMDaM vinApyanaMtajJAnAdirUpanirdoSaparamAtmabhAvanayaiva zuddhyati ityanvayavyatirekadA tagAthA gtaa| ___ atha ko hi nAmAyamaparAdhaH ! iti pRcchati / 1. pustake sAparAdhAcchaMkito bhavAti paatthH| - - Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtana jainaprathamAlAyAM 'AtmakhyAtiH: - yathAtra loke ya eva paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti tasyaiva bekzaMkA samavati / yastu zuddhaH san taM na karoti tasya sA na saMbhavati / tathAtmApi ya evAzuddhaH san paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti tasyaiva baMdhazaMkA saMbhavati yastu zuddhaH saMstaM na karoti tasya sA na saMbhavati, iti niyamaH ataH sarvathA sarvaparakIyabhAvaparihAreNa zuddha AtmAM gRhItavyaH, tathA satyeva niraparAdhatvAt / 118 kohi nAmAyamaparAdha: ? ----- saMsiddhirAdhasiddhI sAdhidamArAdhidaM ca eyaTTho / avagadarAgho jo khalu cedA so hodi avarAho ||332 // jo puNa NiravarAho cedA NissaMkio du so hodi / ArANAe NicaM vadvehiM ahaM tu jANato // 333 // saMsiddhirApasiddhaM sAdhitamArAdhitaM caikArthaM / apagatarAdho yaH khalu cetayitA sa bhavatyaparAdhaH // 332 // yaH punarniraparAdhazcetayitA nizzaMkitastu saM bhavati / ArAdhanayA nityaM vartate, ahamiti jAnan ||333|| tAtparyavRttiH - saMsiddhirAghasiddhI sAdhidamArAdhidaM ca eyaTTho kAlatrayavartisamastamithyAtvaviSayakaSAyAdivibhAvapariNAmarahitatvena nirvikalpasamAdhau sthitvA nijazuddhAtmArAdhanaM sevanaM rAdhaityughyate saMsiddhiH siddhiriti sAdhitamityArAdhitaM ca tasyaiva rAdhazabdasya paryAyanAmAni / avagadarAgho jo khalu cedA so hodi avarAho apagato vinaSTo rAdhaH zuddhAtmArAdhanA yasya puruSasya sa puruSavA bhedena bhavatyaparAdhaH / athavA apagatovinaSTo rAdhaH zuddhAtmArAdhaH zuddhAtmArAdhanA yasya rAgAdivibhAvapariNAmasya sa bhavatyaparAdhaH sahAparAdhena vartate yaH sa sAparAdhaH cetayitAtmA tadviparIta triguptisamAdhistho niraparAdha iti / atha he bhagavan kimanena zuddhAtmArAdhanAprayAsena yataH pratikramaNAdyanuSThAnenaiva niraparAdho bhaktyAtmA, kasmAt ? iti cet sAparAdhasyApratikramaNAderdopazabdavAcyAparAdhAvinAzakatvena viSakuMbhave sati pratikramaNA derdoSazabdavAcyAparAdhavinAzakatvenAmRtakuMbhatvAt iti tathA coktaM ciraMtanaprAyazcitagraMthe-- apaDikkamaNaM apaDisaraNaM appaDihAro adhAraNA ceva / aNiyattIya aNidA agaruhA sohIya visakuMbho // 1 // paDakamaNaM paDasaraNaM paDiharaNaM dhAraNA NiyattIya / jiMdA garuhA sohI aTThaviho amayakuMbhodu // 2 // atra pUrvapakSe parihAraH - AtmakhyAtiH -- paradravyaparihAreNa zuddhasyAtmanaH siddhiH sAdhanaM vA rAdhaH, apagato rAdho yasya bhAvasya so'parAdhastena saha yazcetayitA vartate sa sAparAdhaH sa tu paradravyagrahaNasadbhAvena zuddhAtmasiddhyabhAvA dvaMdhazaMkAsaMbhave sati svayamazuddhatvAdanArAdhaka eva syAt / yastu niraparAdhaH sa samagraparadravyaparihAreNa zuddhAtmAsaddhisadbhAvAdbadhazaMkAyA asaMbhave sati, upayogaikalakSaNazuddha Atmaika evAhamiti nizcinvan nityame zuddhAtmasiddhilakSaNayArAdhanayA vartamAnatvAdArAdhaka eva syAt / 1 neyaM gAthAtra svAtparyavRttau-- Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -~-samayaprAbhRtaM / .. -159 anavaratamanaMtairbadhyate sAparAdhaH spRzati niraparAdho baMdhanaM jAtu naiv| ............ niyatamayamazuddhaM svaM bhajana sAparAdho bhavati niraparAdhaH sAdhu zuddhAtmasevI // 180 // .. - nanu kimanena zuddhAtmopAsanena yataH pratikramaNAdinaiva niraparAdho bhavatyAtmA sAparAdhasyApratikramaNAdestadanapohakatvena viSakuMbhatve sati pratikramaNAdestadapohakatvenAmRtakuMbhatvAt / uktaM ca vyavahAra suutre| .. apaDikamaNaM aparisaraNaM appaDihAro adhAraNA caiva / aNiyattIya aNiMdA agaruhA sohIya visakuMbho // 1 // paDikamaNaM paDisaraNaM parihAraNaM dhAraNA NiyattIya / jiMdA garahA sohI aTThaviho amayakuMbho du||2|| atrocyate paDikamaNaM paDisaraNaM pariharaNaM dhAraNA nniyttiiy| jiMdA garuhA sohiya aTTaviho hodi visakuMbho // 334 // apaDikamaNaM apaDisaraNaM appaDihAro adhAraNA cev| / aNiyattIya aNiMdA agaruhA visohiya amayakuMbho // 335 // pratikramaNaM pratisaraNaM parihAro dhAraNA nivRttizca / ........ niMdA gardA zuddhiH aSTavidho bhavati viSakuMbhaH // 334 // apratikramo'pratisaraNaM parihAro'dhAraNA caiva / / anivRttizcAniMdAgo'zuddhiramRtakuMbhaH // 335 / / tAtparyavRttiH-paDikamaNamityAdi paDikamaNaM pratikramaNaM kRtadoSanirAkaraNaM / paDisaraNaM pratisaraNaM samyakatvAdiguNeSu preraNaM / paDiharaNaM pratiharaNaM mithyAtvarAgAdidoSeSu nivAraNaM dhAraNA paMcanamaskAraprabhRtimaMtraprAtamAdibahirdravyAlaMvanena cittasthirIkaraNaM dhAraNA / NiyattIya bahiraMgaviSayakaSA yAdIhAgatacittasya nivartanaM nivRttiH / jiMdA AtmasAkSidoSaprakaTanaM niMdA garuhA gurusAkSidoSaprakaTanaM gardA / sohiya doSe sati prAyazcittaM gRhItvA vizuddhikAraNaM shuddhiH| ityaSTavikalpazurUpazubhopayogo yadyapi mithyAtvAdiviSayakaSAyapariNatirUpAzubhopayogApekSayA savikalpasarAgacAritrAvasthAyAmamRtakuMbho bhavati / tathApi rAgadveSamohakhyAtipUjAlAbhadRSTazrutAnubhUtibhAgAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdisamastaparadravyAlaMbanavibhAvapariNAmazUnyA, cidAnaMdaikasvabhAvavizuddhAtmAlaMbanabharitAvasthA nirvikalpazuddhopayogalakSaNA, apaDikamaNaM iti gAthAkathitakrameNa jJAnijanAzritanizcayApratikramaNAdirUpA tu yA tRtIyA bhUmistadapekSayA vItarAgacA ritrasthitAnAM puruSANAM viSakuMbha evetyarthaH / kiM ca vizeSaH-apratikramaNaM dvividhaM bhavati jJAnijanAzrita, ajJAnijanAzritaM ceti| ajJAnijanAzritaM yadapratikramaNaM tadviSayakaSAyapariNatirUpaM bhavati / jJAnijIvAzritamapratikramaNaM tu zuddhAtmasamyaktvazraddhAnajJAnAnuSThAnalakSaNatriguptirUpaM / tacca jJAnijanAzritamapratikramaNaM sarAgacAritralakSaNazubhopayogApekSayAyadyapyapratikramaNaM bhaNyate tathApi vItarAgacAritrApekSayA tadeva nizcayapratikramaNaM / kasmAt ? iti cet samastazubhAzubhAsravadoSanirAkaraNarUpatvAditi / tataH sthitaM tadeva nizcayapratikramaNaM vyavahArapratikramaNopakSayA, apratikramaNazabdavAcyaM jJAnijanasya mokSakAraNaM bhavati / vyavahArapratikramaNaM tu yadi zuddhAtmA.. bhAramakhyAtI parihAro dhAraNA NiyattIya' iti paatthH| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sanAtana jaina graMthamAlAyA namupAdeyaM kRtvA tasyaiva nizcayapratikramaNasya sAdhakabhAvena viSayakaSAyavacanArthe karoti tadapi paraMparayA mokSakAraNaM bhavati, anyathA svargAdisukhanimitta puNya kAraNameva / yatpunarajJAnijanasaMbaMdhimidhyAtvaviSayakaSAyaparimatirUpamapratikramaNaM tannarakAdiduHkhakAraNameva / evaM pratikramaNAdyaSTavikalparUpazubhopayogo yadyapi savakalpAvasthAyAmamRtakubho bhavati tathApi sukhaduHkhAdisamatAlakSaNaparamo pekSArUpaMsayamApekSayA viSakuMbha eveti vyAkhyAnamukhyatvena caturthasthale gAthASTakaM gataM / iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau dvAviMzatigAthAbhizcaturbhiraMtarAdhikArairnavamo mokSAdhikAraH samAptaH / AtmakhyAtiH- yastAvadajJAnijanasAdharaNo'pratikramaNAdiH sa zuddhAtmasiddhyabhAvasvabhAvatvena svayamevAparAdhatvAdviSakuMbha eva kiM vicAreNa / yastu dravyarUpaH pratikramaNAdiH sa sarvAparAdhaviSApadAkarSaNasamarthatvenAmRtakuMbho'pi pratikramaNAdivilakSaNApratikramaNAdirUpAM tArtIyakIM bhUmimapazyataH svakArya karaNAmarthatvena vipakSakAryakaritvAdviSakuMbha eva syAt / apratikramaNAdirUpA tRtIyabhUmistu svayaM zuddhAtmasiddhi - rUpatvena sarvAparAdhaviSadoSANAM sarvakaSatvAt sAkSAtsvayamamRtakuMbho bhavatIti vyavahAreNa dravyapratikramaNAde rapi, amRtakuMbhatvaM sAdhayati / tayaiva ca niraparAdho bhavati cetayitA / tadabhAve dravyapratikramaNAderapyaparAdha I eva / atastRtIyabhUmikayaiva niraparAdhatvamityavatiSThate tatprAptyartha evAyaM dravyapratikramaNAdiH, tato i maMsthA yatpratikramaNAdIn zrutirUpA jayati kiMtu dravyapratikramaNAdinA na muMcati anyadIyapratikramaNA pratikramaNAdyagocarApratikramaNAdirUpaM zuddhAtmasiddhilakSaNamatiduSkaraM kimapi kariSyati / vakSyate cAtraivakammaM jaM puvvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tattoNiyatta appayaM tu jo so paDikammaNaM ityAdi // ato hatAH pramAdino gatAH sukhAsInatAM / pralInaM cApalaM munmIlitamAlaMbanaM / AtmanyevAlAnitaM cittamAsaMpUrNa vijJAnaghanopalabdheH // 181 // yatra pratikramaNameva viSapraNItaM tatrApratikramaNameva sudhA kutaH syAt / tatkiM pramAdyati janaH prapatannadho'dhaH kiM nordhvamUrdhvamadhirohati niSpramAdaH // 182 // pramAdakalitaH kathaM bhavati zuddhabhAvo'lasaH kaSAyabharagauravAdalasatAM pramAdo yataH / ataH svarasanirbhare niyamitaH svabhAve bhavanmuniH paramazuddhatAM brajati mucyate vAcirAt // 183 // tyaktvA zuddhavidhAyi tatkila paradravyaM samayaM svayaM sve dravye ratimeti yaH sa niyataM sarvAparAdhacyutaH / baMdhadhvaMsamupetya nityamuditasvajyotiracchocchala caitanyAmRtapUrapUrNamahimA zuddho bhavanmucyate // 184 // baMdhacchedAtkalayadatulaM mokSamakSayyametannityodyotasphuTita sahajAvasthamekAMta zuddhaM / ekAkArasvarasa bharato'tyaMtagaMbhIradhIraM pUrNajJAnajvalitamacale svasya lIne mahimni || 185 // iti mokSo niSkrAMtaH iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau, aSTamoM kaH / tAtparyavRttiH- tatraivaM sati zRMgArarahitapAtravadrAgAdirahitazAMtarasapariNatazuddhAtmarUpeNa mokSo niSkrAMtaH / atha pravizati sarvavizuddhajJAnaM - saMsAraparyAyamAzrityAzuddhopAdAnarUpeNAzuddhanizcayanayena yadyapi kartRtvabhoktRtvaMbadhamokSAdipariNAmasahito jIvastathApi sarvavizuddhapAriNAmikaparamagrAhakeNa zuddhopAdAna* peNa zuddhadravyArthikanayena kartRtva- bhoktRtva-baMdhamokSAdikaraNabhUtapariNAmazUnya eveti / daviyaM jaM uppajjadi Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAkI niymaavlii| 1. isa graMthamAlAmeM mUla saMskRta prAkRta tathA saMskRtaTIkAsahita digambarajainAcAryakRta darzana, siddhAMta, nyAya, adhyAtma, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, purANa, itihAsa, gaNita, jyotiSa, vaidyakaprabhRti sarva prakArake prAcIna graMtha chapate haiN| 2. isa graMthamAlAkA pratyeka khaMDa (aMka) daza phAramase ( 80 pRSThase ) kama nahIM hogaa| aura pratyeka khaMDameM eka do yA tInase adhika graMtha nahIM rheNge| 3. isa graMthamAlAkA mUlya 12 khaMDoMkA sarvasAdhAraNase 8) ru. prathama hI le liyA jAyagA aura naiyAyika, vedAMtika aura saMskRta pustakAlayoMkI sevAmeM yaha graMthamAlA vinA mUlya bhI bhejI jaaygii| paraMtu poSTeja kharca pratyeka aMkakA =) vI. pI. se sabako denA hogaa| _____4. jo mahAzaya eka sAtha 100) ru. bhejeMge ve yAvajjIva sthAyI grAhaka samajhe jAveMge / paraMtu mArgavyaya unako bhI judA denA hogaa| 5. jo dAnI mahAzaya pustakAlayoM, maMdiroM, vidyArthiyoM vA vidvAnoMko vitaraNa karaneke liye grAhaka baneMge unako 100) ru. pezagI bhejanese 12 khaMDa taka paMdraha 2 prati pratyeka khaMDakI bhejI jaaygiiN| mArgavyaya pRthak denA hogaa| mUlya va patra bhejanekA patA pannAlAla jaina, maMtrI zrIjainadharmapracAriNIsabhA, kAzI, poSTa-banArasa sittii| jainI bhAiyoMse praarthnaa| yaha graMthamAlA prAcIna jainagraMthoMke jIrNoddhArArtha va jainadharmake pracArArtha prakAzita kI jAtI hai / isameM jo kucha dravyalAbha hogA vaha bhI dharmapracAra va paropakArameM hI lagAyA jAyagA / isakAraNa pratyeka dharmAtmA udAra mahAzayoMko cAhiye ki prathama to eka 2 do do graMtha chapAkara jIrNoddhAra karaneke liye athavA apane pitA AdikI smRtike liye dravya pradAna kreN| dUsare pratyeka maMdirajIke zAstrabhaMDArameMse grAhaka banakara ina saba graMthoMkA saMgraha karake rakSA kareM athavA svayaM dAnI grAhaka jo sAdhAraNa grAhaka banakara apane yahAMke saMskRta par3hanevAle vidyArthiyoMko athavA saMskRtajJa anyamatI vidvAnoMko dAna dekara satyArtha padArthoMkA pracAra kareM / zAstrajJAnI mahAzayoMke liye hI hamane pAMcavAM niyama banAyA hai| prArthI-pannAlAla bAkalIvAla / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa graMthamAlAmeM kramazaH nIce likhe graMtha chpeNge| jainadarzanagrantha / graMtha nAma / graMthakartAoMke naam| tattvArthAdhigamamokSazAstrapara gaMdhahastamahA bhASya (84,000 zloka) zrImatsvAmI samaMtabhadrAcArya rAjavArtikAlaMkAra zrImadbhaTTAkalaMkadeva zlokavArtikAlaMkAra syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jainasiddhAntagrantha / gomaTTasAra TIkA zrImadabhayacaMdrasiddhAMtacakravarti , gomaTTasAra TIkA zrIkezava varNI paramAtmaprakAza saTIka zrIyogIMdradeva nATakatraya saTIka zrImadamRtacaMdrasUriprabhRti jainanyAyagrantha / nyAyavinizcayAlaMkAra zrImadbhaTTAkalaMkadeva nyAyakumudacaMdrodaya zrImatprabhAcaMdrAcArya AptamImAMsAlaMkRti (aSTasahastrI) syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jainavyAkaraNagrantha / zabdAnuzAsana (zAkaTAyana vyAkaraNa) zrutakevalidezIya zrImat zAkaTAyanAcArya zabdAnuzAsana amoghavRttisahita amoghAcArya zabdArNavacaMdrikA (jaineMdra laghuvRtti) somadevasUri zabdArNava (jaineMdra mahAvRttisahita) zrImatpUjyapAdasvAmI devanaMdyAcArya zabdArNava (bhASya vA nyAsa) zrImatprabhAcaMdrAcArya jainsaahitygrnth| .alaMkAraciMtAmaNi saTIka zrImadajitasenAcArya (vAdIbhasiMhasUri) vikrAMtakauravIya nATaka mahAkavi hasthimalla aMjanApavanaMjaya nATaka maithilIpariNaya nATaka subhadrA nATikA ca , catuHsaMdhAna, saptasaMdhAna, caturviMzatisaMdhAna zrImatpaNDitarAja jagannAtha mahAkavi paurANika kaavygrNth| triSaSTizalAkA mahApurANa (prAkRta) zrImatpuSpadaMtAcArya harivaMzapurANa aura padmapurANa , padmapurANa (jainarAmAyaNa 18,000 zloka) zrImadaraviSeNAcArya pAMDavapurANa (jainamahAbhArata ) pArzvapurANa mahAkavizrImadvAdirAjasUri gaNitajyotiSa grNth| gaNitasArasaMgraha gaNitAcAryaziromaNi zrIvIrAcArya trilokasAra saTIka (prAkRta) zrInemicaMdrAcArya jainasiddhAMtacakravarti bhadrabAhusaMhitA ,sArddhadvayadIpaprajJapti jyotiSAcArya zrImadbhadrabAhusvAmI jaMbUdvIpaprajJapti zrIpadmanaMdyAcArya caMdrasUryaprApti zrImadamitagatyAcArya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HNEELAMRANEY haidarAvAdaprAMtastha-usmAnAvAdanivAsigAMdhIkastUracaMdrasyAtmaja bAlacaMdrasya smaraNArtha / zrIparamAtmane nmH| SEDICHI AAS.GNABA sanAtanajainagraMthamAlAyAH nvmaaNk| PAN KARN zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryaviracitaM samayaprAbhRtaM / prakAzikAkAzIstha-bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA / AMOH SAR Jeet YXx0 saMpAdaka:zrIyuta paMDita gajAdharalAlajaina-nyAyazAstrI IC 2128 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FAD COM zrIparamAtmane namaH / sanAtanajainagraMthamAlA zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryaviracitaM samayaprAbhRtaM tAtparyayavRtti-AtmakhyAtItiTIkAdvayopetaM nyAyazAstriNA zrIyuta-paMDitagajAdharalAlajainena saMpAditaM / tacca usmAnAvAdanivAsi-svargIyazreSThivaryagAMdhIkastUracaMdrasyAtmajabAlacaMdrasya smaraNArtha kAzIstha-bhAratIyajainasiddhAMtaprakAzinIsaMsthAyA vyavasthApakena zrIpannAlAlajainena kAzIstha-caMdraprabhAnAmni mudraNAlaye prakAzitaM / zrIbIranirvANasaMvatsaraH 2440 khriSTAbdaH 1914 prathamasaMskaraNaM mUlyaM ruupykctusskN| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PUBLISHED BY PANDIT PANNALAL JAIN BAKALIWAL Secretary BHARATIY JAIN SIDDHANT PRAKASHINI SANSTHA Benares City. PRINTED BY BABU GAURI SHANKER LAL MANAGER CHANDRAPRABHA PRESS. Benares City Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA priyamahAbhAgAH kecinniravadhivizaMkaTAjavaMjavajalanidhivilasitavividhAtuMdanakrazaMbUkasaM janitAmitabhItibhAracaMcuracetasaH sucetasaH virahitanikhilavyasanAnikarasaMbhUtAnaghasvasvarUpAlayaM kamapyAlayaM gaveSamANAH paridhAvamA - nAzvAharahastatsaMgamasamIhayA'vataraMtyanubhUtigocaratAM parito bhuvi / paraM pitRpaitAmahasaMpadanAdidurvAsanAnicitAMtaHkaraNatvAt vAstavikAtmatattvAvabodhabahirbhUta sarvajJamanyasvArthimartyapratAritAtmatvAt kalpitaviphala lokApavAdasamutpatsyamAnabhayAkIrNatvAdvA na nAma cetayaMte te AtmanInasvarUpaM svAyattayA / kiMtu na tathAvidhapakSapAtArhAH manasvinaH / na vA teSAM pakSapAto dharmaH / asubhRtsamaSTisamIhitaparipUraNakalpa mahIruhA hi saMtaH samAdaraNIyastai nihatya vikalpaM vibhAvyAtmanInamanISayA samIcInaH panthAH / vinimayyaivaM samunnIyate prakAzapadavIM tAttvikAtmasvarUpapratibhAsakamidaM samayaprAbhRtaM / samavagatiriyaM mahatI viduSAM yatsattAvasthApanneSu sAMkhyamImAMsAprabhRtinaikavidhazAstranikareSu samavabodhayati yathA yAthAtmyenAtmanaH svarUpaM paramAtmaprItiM ca vedAMtazAstraM na tathAparaM / avitathaM caitat yAvanna bhavatyAtmasvarUpavibodhaH svAtmani, na virajyate tAvadanAtmanInanitaMbinIsUnusuhRtsaMpadbhirAtmA / AtmasvarUpAvagatireva vairAgyaM tacca yadi zikSayati tadvedAMtazAstrameva kathaMcit / bhAratavyatirikta-iMgaLeM / didezAnAmapi saMDuDhauke saMprati sanmAnasarANaM vedAMtazAstraM / samAvirabhAviSata kiyaMtyazcit pariSadastatra parito vedAMtazAstrAnavadyasiddhAMta prasArAya / manaMti ca zemuSImaMthanadaMDena tadrasaghRtasamIhayA tacchAstra siddhAMta kSIramaharahaste / vibhAvya vedAMtazAstrasya tathAvidhavicitrasanmAnatatiM, amalAtmasvarUpalilikSAM ca bahalatayA pakSapAtabahirbhUtAnAM svaparahitaiSiNAM ca sumanISiNAM samupAnIyate kathaMkathamapi samAvirbhAvyaitatsamayaprAmRtaM teSAM purastAt / sameti-samIcInatayA jAnAtIti samaya AtmA tasya prAbhRtaM - zAstramityanugatArthe vibhrANaM nAmedaMAtmana eva kRto vicAro'tra zAstre - iti samAvirvebhUyate / digaMbara jainasamAje prAbhRtAmidaM jainavedAMtAdhyAtmazAstranAmabhyAM vizrutaM svIyAnavadyAtmasvarUpavivaraNazailIprabhAvAt / nAtra citraM prAbhRtaracayituH zrImadbhagavatkuMdakuMdasya kRtisarvasvametadbhibhAvyate / pUrve jinAgamataH samavagamyAtmasvarUpaM svAtmanA ca pazcAdanubhUya svaparAtmasvarUpasamAsvAdasamIhayA vyalekhIdaM mahIyAn graMtho mahatA prayAsena janasamudayahitAya tena bhagavatA / etacchAstrasamupavarNitasiddhAMtAH sarvathA vedAMtazAstrasamAhitasiddhAMtasAmyaM pratipadyate iti zaknumo vayaM pratipAdayituM yato hi--ArhatasiddhAMte varIvarIti nayadvayamAdiSTaM / tatra nAtmanaH parakIyaM lalanAtmajAdivastu-AtmanInamiti hi zuddhanizvayaviSayaH / parakIyavastvapi kathaMcitsaMbaMdhitAM vibharti ghRtakuMbhavaditi vyavahAraviSayaH / naitAvatA brahma vihAya paravastveva nAstIti jainavedAMtamataM / itaravedAMte ca vastutastu vastu brahmaiva tadaparaM sakalaM kalpitaM tato na sAmastyena jainavedAMtetaravedAMtayostaulyaM / saMbaMdhamAtrataH paraM vastu nAtmanaH [ brahmaNaH ] paravastunyAtmatvAbhimAno mithyeti itaravedAMtA siddhAMtatve sammatameva tajjainavedAMtasyApi / kiyatAM cidanyetaravedAMta siddhAMtAnAM vimatatve'pi sammatatvamapi kiyatAM cidaparaM / nAtra saMzItiH sakalopAdhivirahitatvenopAsanaM tu brahmaNa itaravedAMtasya puSNAtyeva niSkalmaSaM tulyatvaM jainavedAMtasya / / vizadatayA kiyatAM citsiddhAMtAnAM samatvAvirbhAvAya vyacAri mayA paraM nAzakaM tathAkartumahamanavakA - zatayA / matkRtasamatvata eva vA mA tuSyurvidvAMsaH svayaM cobhayeostaulyaM vinirNoyAsuriti ca vinicAyya buddhApi Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAM nAvirabhAvi mayA tayostulyatvaM / tatoniravadyAtmasvarUpAvajigimiSavo vidvAMso niyataM vicArayeyuretatprAbhRtarahasyamiti saprazrayaM teSAM purastAnmAmakAbhyarthanA / __samayaprAbhRtasaMpAdanakAle AdimasyAMkasyAvirbhAvArtha tAtparyavRttyAtmakhyAtyoH pustakadvayasya kiyAMzcidbhAgaH 108 abhinavamaTTAraka-IDarastha-zrImadvijayakIrtijImahArAjaiH preSitaM, tAtparyavRttidvayaM ca jainamitrasaMpAdaka zrImadbrahmacArizItalaprasAdajImahAtmabhiH prahitaM AtmakhyAtipustakaikaM ca satyavAdisaMpAdakasuhRdvaravidvadvarazrIpaMDita-udayalAlajImahodayaiH samupalabdhaM tato'smyahaM garIyAnupagrahabhAjanaM saMzrutoktamahAtmanAM viduSAM ca / samIhe cAyatikAlInAM tathAvidhAmeva sakalajanatAhitakAriNImanukaMpAmiti / kiyatInAM cidgAthAnAM paricyutatvAdAtmakhyAtau, sasullekhAcca tAsAMtAtparyavRttau akRta kila tAtparyavRttyanusAryeva pAThakramaH zrIsamayaprAbhRtasya tatomUlapAThastAtparyavRttyanusAryeva vibhAvanIyaH / viSayakramo'pi samayaprAbhRtasya tAtparyavRttyanugAmI / caturviMzatitamagAthAdhastAdvilikhitAtmakhyAtiviMzatamAyA gAthAyA jJAtavyA bhagavatkuMdakuMdasvAmino jIvanetivRttaM prAkAzi jainahitaiSisaMpAdakapaMDitazrInAthUrAmajImaho. dayaiH svIye jainahitaiSipatre tadevAnAdhikIkRtya samAvirbhAvitamatra / tato'smyahamupagrAhyo bhUyAnuktamahAnubhAvAnAM / nAkArSamahaM kiyatAM citpraSThAnAM saMpAdanamitastato naimittikabhrAMtyA vaiklytshc| prAkAziSatatA, azuddhayaH zodhanapatre tathApi dRSTyaviSayaM bhavetvApi skhalanaM parimArNya tatkSamanIyo'haM suvicAracetobhirmanISibhiriti sprnntimbhyrthnaa| sAkSarAnucaro gajAdharalAla: KARE Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryAH / priya pAThakamahAzayAH zrImanmahAvIrajinavaraparamanizreyasaprApaNAnaMtaramajaniSata naikavidhAgamapayomarAlAyamAnA ArhataharmyastaMbhAyamAnAzca bhutri garIyAMso'nekavidvAMsaH / paraM pUjyatAmahattayoH paramAvadhiM teSu bhagavAn zrIkuMdakuMdAcArya eva samupAlabhata / prativAdikarinikarapaMcalapanAyamAnairgarIyobhirvidvaddhiH samAvirabhAvi yatra kutazcidAtmanInaparicitistatra 'vayaM bhagavatkuMdakuMdAnvayinastadanuyAyinazceti pratipAdayadbhireva taiH sAnaMdamavAbodhi svIyaM saubhAgyaM / adyatve'pi bhagavAn kuMdakuMdaH tIrthapravartakadharmasaMsthApaka sAmAnyenaiva digambarasamAje pratiSThApyate / ArhatamatAmalatattvatatpavitratA saMrakSakaMSu bhagavatkuMdakuMda evAbhUnmukhyaH / digambara jaina saMpradAyasya bahalatamAMzaH kila sAMprataM bhagavatkuMdakuMdajalpitasaraNizaraNa eva vibhAvyate, kiMtu satyapyevaM bhagavatkuMdakuMdaH qa AsIt ? kadA, ka, paramapAvanAtmanInavaiduSyeNa bhAratabhUmiM vibhUSayAmAsa ? iti nAMzamAtramapi jAnImo vayaM / bhaktivazaMvadatayA tadviSayaM kimapi vRttaM paricAyayituM samAzrayato'pi paraMparAgaNa bhramAkIrNatvAttasya nAtmakAmanAM kartuM phalavatIM pArayAmaH / tataH parizramatamatve'pi bhagavatkuMdakuMdaparicaya samAvirbhAvAya niyataM vidvadbhiH sudRDhapratijJairbhavitavyamiti sanatiM teSAM purassaramAsmAkInAbhyarthanA / bhagavatkuMdakudaviSayakaM yatkimapItivRttaM samavAbodhi, samupAnIyate viduSAM purastAt tadasmAbhiratra-- nAmavicAraH prAthamikaH pradhAnazcAbhidheyaH zrImadbhagavatkuMdakuMdasya padmanaMdIti / paraM vizrutirvahalatayAdyatve'sya mahAtmanaH koNDakuMdanAmnA kuMdakuMdena vA / AsIccAyaM koNDakuNDAbhidhanagaravAstavyastato'numIyate nAgarikAbhidhayaivAyamAtmavizrutiM pratyapadyata / koNDa kuMdetikarNATakabhASIyaM nAma tasya zrutikaTukatayA saMskRtakavibhiH samasti parAvartitaM zrutimadhurakuMda kuMdarUpeNeti / zrImadiMdranaMdi sUribhirvyalekhi svaviracitazrutAvatAragraMtheevaM dvividho dravyabhAvapustakagataH samAgacchan guruparipATyA jJAtaH siddhAMta: koNDakuNDa pure // 160 // zrIpadmanaMdimuninA so'pi dvAdazasahasraparimANa: graMthaparikarmakartA SaTkhaMDAdyatrikhaMDasya / / 161 / amunA padyena zrImanmunivarapadmanaMdivAsa : koNDakuNDa pura eva nizcIyate / anye'pi samabhUvan bhUyAMsa AcAryAH kArNATakadeze, samupAlebhire ye svanivAsasthAnanAmnaiva bhuvi vizrutiM yathA zrItumbulUrAcAryaH / prAthamikaM nAma zrImattuMbullUrAcAryasya vardhanadeva AsIt paraM tumbulUra grAmanivAsitvAdayamAcAryapAdo vizuzrAva tumbulAcAryAbhidhayA / vilikhitaM zrutAvatAre tadullekhasamaye - " atha tumbulUranAmAcAryo'bhUttambulUra sadgrAme ' iti navame dazame ca zravaNavelagulazilAlekhe zrImatkuMdakuMdAcAryasya samullekhaH khalu padmanaMdi - kuMdakuMdetinAmadvitayenaiva kRtaH / evamanyatrApi / kiMtu naMdisaMghapaTTAvalyAmasya pAvanAtmanaH kuMdakuMda - vakragrIva - elAcArya-gRdhrapiccha-padmanaMdItinAmapaMcakamabhANi - tato'bhavatpaMcasu nAmadhAmA zrIpadmanaMdI municakravartI / AcAryaH kuMdakuMdAkhyo vakragrIvA mahAmatiH / elAcAryo gRdhrapicchaH padmanaMdIti tannutiH ||4|| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMgRdhrapiccha-vakramIva-elAcAryeti nAmatrikamanyadapyAsta zrImatkuMdakuMdAcAryasyeti paTTAvalIsthapadyapaMktInAmAsAmatra tAtparya / . kutazcidasAdhAraNakAraNasaMpAtAttirobhUtatvAtpurAtanapaTTAvalInAM tatsthAne-anumAnataH, kalpanAvalataH pUrvAparaviruddhamilitakiyaccitparAcInollokhaizcemA viracitAH saMyabhinavAH paTTAvalyaH zatadvizatasAMvatsarikairbhaTTArakaiH / tataH samupalabdhAdhunikapaTTAvalyaH sarvathA saMzItikAraNatvAnna pramANatAmaMcaMti / naMdisaMghapaTTAvalyapi tathAbhUtaiva / evaM ca tallikhitagadhrapiccha iti nAma na bhagavatkuMdakuMdasvAminaH kiMtu-bhagavadumAsvAminaH umAsvAtervA / atra naikAni pramANani saMti yathA tattvArthasUtrakartAraM gRdhrapicchopalAkSataM vaMde gaNIMdrasaMjAtamumAsvAmimunIzvaraM // 1 // tattvArthaprazastiH tasyAnvaye bhUvidite vabhUva yaH padmanaMdiprathamAbhidhAnaH zrIkuMdakuMdAdimunIzvarAkhyaH satsaMyamAdudgatacAraNArddhaH // 4 // abhUdumAsvAtimunIzvaro'sAvAcAryazabdottaragRdhrapicchaH / tadanvaye tatsadRzo'sti nAnyastAtkAlikAzeSapadArthavedI // 5 // 40 tamaH zravaNavelagulalekha: tadIyavaMzAkarataH prasiddhAdabhUdadyadeSA yatiratnamAlA babhau yadaMtarmaNivanmunIMdrassa kuNDakuNDoditacaMDadaMDaH // 10 // abhUdumAsvAtimuniH pavitre vaMze tadIye sakalArthavedI sUtrIkRtaM yena jinapraNItaM zAstrArthajAtaM munipuMgavena // 11 // sa prANisaMrakSaNasAvadhAno babhAra yogI kila gRdhrapakSAn tadA prabhRtyeva budhA yamAhurAcAryazabdottaragRdhrapicchaM // 12 // mNgraajkvikRtshilaalekhH| etatpramANAtiriktAnyanyAnyapi-umAsvAmino gRdhrapicchanAmatve saMti tAni ca saMkIrtitAni syuryathAvasaraM purastAt tato'nayA pramANasamaSTyA niyataM nirdhAryate nAbhavat bhagavatkuMdakuMdasya gRdhrapiccha iti nAma / vimucya pratipAditapaTTAvalIM vakragrIvanAmApi kuMdakuMdasya nopalabhyate kApyanyatra, kiMtu tannAmnApara eva kazcidAcAryo vyazrauSIdbhuvi / zravaNavelaguNamalliSeNaprazastau samudIritazcAyaM tadullekhaH vakragrIvamahAmunerdazazatagrIvo'pyahIMdro yathA ___ jAtaM stotumalaM vacovalamasau kiM bhagnavAgminajaM yo'sau zAsanadevatAvahumato hAvakravAdigraha prIvo'sminnatha zabdavAcyamavadanmAsAnsamAsena SaT // iti // kathitamalliSeNa prazastau ca / ___ 'vaMdyo vibhurbhuvi na kairiha koNDakuMdaH" __ iti pUrva kuMdakudaM samupavarNya tatazca samaMtabhadra siMhanaMdinaM ca samullikhya pazcAdvakragrIvaH saMstutastato samanumanyate bhagavatkudakuMdato'nya eva kazcit samajani paravAdibhugnabhAratIgrIvo vakragrIvo vidvAn na kuMdakuMda eva vakragrIvaH paTTAvalIlekhakAdhArAt / .. nAMcati kimapi gamakamatrApi dRSTigocaratAM yatkudakudasvAmina evAbhUdelAcArya ityabhidhayaH / kiMtvapara eva kazcit pratyapadyatA'bhidhayAnayA pratyagravidyo vidvAnelAcAryaH / sa cAsacitrakUTapuravAstavyaH / tatsamIpe ca bhagavajjiAnasenaguruvIrasenaH prAdhyaiSTa sukaratayAnavadyAsaddhAMtazAstraM / tatra gamaka Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhgvtkuNdkuNdaacaaryH| kAle gate kiyatyapi tataH punazcitrakUTapuravAsI zrImAnelAcAryoM vabhUva siddhAntatattvajJaH // 77 // tasya samIpa sakalaM siddhAntamadhItya vIrasenaguruH upari tamanivaMdhanAdyadhikArAnaSTa ca lilekha // 178 // kundakunda umAsvAmI ca / kundakundomAsvAminoH kaH pAsparikasaMbaMdha AsIdityatra matAtrikaM-umAsvAmino gururAsItkuMdakuMda ityAdyaM / kuMdakuMda eva ziSya umAsvAmina iti dvitIyaM / tRtIyaM kuMdakuMda evomAsvAmIti / parantu yeSu saptasu zraveNavelagulazilAlekheSu bhagavatkuMdakuMdasamullekhasteSu-bhagavadumAsvAmI zrIkuMdakuMdAMtevAsIti prathamapramANAt / paTTAvalIlekhakazca-umAsvAmyeva kuMdakuMdasya ziSya iti saMpuSya samAvirabhAvi zrIkuMdakuMdagururjinacaMdra iti dvitIyapramANAt / anekeSu pratheSu kuMdakuMdasyAnullikhyomAsvaminaM guruM tadapara eva vilikhita iti tRtIya pramANAJca niyataM vijJAyataM'smAbhiH-umAsvAmyeva kuMdakuMdasyAMtavAsItyasmanmatAnusAryAdyasyaiva zreyastvaM siddhAMtasyeti / zrImAnumAsvAtirayaM yatIzastattvArthasUtraM prakaTIcakAra / yanmuktimArge caraNodyatAnAM pAtheyamayaM bhavati prajAnAM // 1 // tasyaiva ziSyo'jani gRddhapiccho dvitIyasaMjJAsya valAkapicchaH / yatsUktiratnAni bhavanti loke muktyaMganAmohanamaMDanAni // 1 // iti padyadvayaM yazodharacaritabhUmikAyAM kasyacidgraMthasya samudbhutaM / amunA padyadvayena samutpadyate garIyasI saMzatiriyaM yadgRdhrapiccha itIdaM nAma na bhagavadumAsvAteH kintu kasyacittacchiSyasya sa ca kuMdakuda eva syAd / padAvalIlekhakenApi ca gRdhrapiccha iti nAma kuMdakuMdasya samAvirabhAvi paraMtu bhrAMtireveyamekAM. ntena / valokapicchaH khalu bhagavadumAsvAmiziSyasyAMntevAsyAsIt samupavarNitazcAnekatra bhagavadumAsvAti ziSyAziSyatvena sH| niSTaMkitaM caitat gRdhapicchetinAma bhagavadumAsvAtereva / yadi tacchiSyasyApi zrUyate tadA tasya bhagavadumAsvAmiziSyatvenaiveti.vibhAvanIya / / kuMdakuMda evAmAsvAtiriti tRtIyamatasamullekhaH sarvArthasiddhyavataraNikAyAM prAkAzi niTavavaMzodbhavapaMDita-kallApAbharamApAmahodayaiH parantu tayauraikye valavatpramANAbhAvAt , ekaizca saMskRtabhASAyAM gUDhagabhIradarzanazAstrapratipAdakaH, aparazca prAkRtathASAyAM saralatamabhASayAdhyAtmazAstranidarzaka ityubhayo vibhinnaracanAsamAlocanAcca na hi kuMdakuMdomAsvAminoraikyaM prAmANyamAskaMdati-tayoraikyakalpanAsamutpattistUbhayorvidehagamanAt, ubhayorvA gRdhrapicchetinAmasamAlocanAt bhrAMtyAbhUditi nizcIyate bhagavatkuMdakuMdaguruH __bhagavatkuMdakuMdasya pAThayitA guruH ka AsIdityatrApi matapArthakyaM-pUrvoddhRtapaTTAvalIpadyadvitayena vibhAvyate mAghanaMdyAcAryAMtevAsI guNacaMdrastacchiSya uttarAdhikArI vA bhagavAn kuMdakuMdaH samabhUt iti vyaavrnnitH| 1 zrImUlasaMghe'jani naMdisaMghastasmin valAtkAragaNo'tiramyaH / tatrAbhavatpUrvapadAMzavedI zrImAghanaMdI naradevavaMdyaH // 1 // pade tadIye manimAnyavattau jinAdeicadraH samabhadatantaH / tato'bhavatpaMca sunAmadhAmA zrIpadmanaMdI municakravartI // 1 // 2 zrIgRdhrapicchamunipasya bAlakapicchaH ziSyo'janiSTa bhuvanatrayavartikIrtiH cAritracaMcurakhilAvanipAlamaulimAlAzilImukhavirAjitapAdapadmaH // 1 // zravaNavelasya 40 tamolakhaH, . 3 umAkhAtiH 4 kuNdkuNdH| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAM___atha zrIkumAranaMdisaiddhAMtikadevaziSyaiH prasiddhakathAnyAyena pUrvavidehaM gatvA vItarAga sarvajJasImaMdharasvAmitIrthakaraparamadevaM dRSvA ca tanmukhakamalavinirgatadivyavarNazravaNAdavadhAritapadArthasamUhairbuddhAtmatattvAdisArArtha gRhItvA punarapyAgataiH zrImatkuMda kadAcAryadevaiH padmanaMdya paranAmadheyaraMtastattvabahistattvagauNamukhyapratipattyarthaM - athavA-zivakumAramahArAjAdisaMkSepa ruciziSyapratibodhanArtha viracite paMcAstikAyamAbhRtazAstre yathAkrameNAdhikArazuddhipUrvaka tAtpayorthavyAkhyAnaM kathyate___iti zrImajjayasenAcAryakarakalpamahIruhakhacitasamayasArasaMskRtaTIkAlikhitagadyatazca pamanaMdItyaparAbhidhAvibhUSitazrIkuMdakuMdabhagavAn kumAranaMdisaiddhAMtidevaziSyaH prakaTIkRtaH / kiMtu matadvayamapIdamarvAcInatamatvAnna prAmANikI tathyatAmavAMcati / yataH-- - zrutAvatAre--ahaMdaleH pazcAnmAghanaMdinastadanaMtaraM ca dharasenAdiguruNAM samullekhaH kRtaH na mAghanaMdyanaMtaraM guNacaMdrasya nApi kumAranaMdinaH / zravaNavelagulalekheSvapi na kApi zrIkuMdakuMda gurorullekho dRSTipathamavAtarat kiMtu mahIpaticaMdraguptavarNanAsamanaMtaraM kuMdakuMdabhagavAneva samupavarNitaH / prAdhA ca guruparaMparA zrImatkuMdakuMdata eva tadvarNanAyAM / naMdisaMghasya pradhAnArAtIyaH zrIkuMdakuMda evAjIgaNata, iti na kenApi vijajJe ka AsItkuMdakuMdabhagavadguruH ? svaracitagraMtheSvapi kApi nollekhayAMcakre kuMdakuMdabhagavAnAtmanInaM gurumiti / ziSyaparaMparA zrImadbhagavatkuMdakuMdAcAryaH samajaniSTa naMdisaMghasya naMdigaNasya vA prAthamikAcAryaH / samasti kazcit 1115 tama-e. DI. zatAbdisannikRSTaH zilAlekhaH / tatra vyalekhi vistaratayA samullekhaH zrIkuMdakuMdaziSya paraMparAyAH / sthAnAbhAvAdaprakAzayato'pi vayaM taM, samudbhAvayAmaH kiyantaM cittatsAraM zrImatpadmanaMdino'parAbhidheyaH kuMdakuMda AsIt / sa ca samiyAya cAraNaddhiM prakharAmalAcAraNamAhA. smyAt / samajani ca tasyomAsvAtiH ziSyaH / gRdhrapicchAcAryanAmnApi sa samupAlebhe bhuvi vizrati / nAbhUcca padmanaMdyanvaye gRdhrapicchasamaH kazcidanyaH prakharavidvAn / tasya ca naikanarapatiparipUjitacaraNaH vobhavatisma valAkapicchaH ziSyaH / valAkapicchasyAMtevAsI ca tarkavyAkaraNasAhityAdinigamAgamajala nidhisamAhitapAro yatizca samajani guNanaMdividvAn / guNanaMdinazca trizataziSyA samabhUvan teSvapi kaThinatamamapi viSayaM sulabhatayA vyAkhyAtRtvAt, pramANatattvAvaboddhRtvAt siddhAMtazAstrasya vettRtvAcca samannikhilAMtevAsiziromaNiH zrIdeveMdravidvAn / deveMdrAcAryAMtevAsI siddhAMtacakravartI vA kaminIvallabhazcavabhUva kaladhautanaMdI ( kanakanaMdI ( ? / ) tasya ca putro madanazaMkaro maheMdrakIrtirvA samajani / tacchiSyazca zrIvIranaMdI sa ca kavicUDAmaNiH, gamakaH mahAvAdI, vAgmI ca jAtaH / ityAdi / vatIyamaMgarAjaracitazilAlekhe'pi padmanaMdi-umAsvAti-valAkapicchetyAcAryatrayavarNanAnaMtaraM saM. stutAH samaMtabhadra-pUjyapAda-akalaMkaprabhRtayaH sUrayaH / kiMtu na kApi samulilikha samaMtabhadaH kila valAkapicchasya ziSya AsIditi / paraM tadvaMzaparaMparAyAmabhUditi lekhaH / 40tame zilAlekhe'pi yatra balAkapicchavarNanAnaMtaraM samaMtabhadrapUjyapAdau styetesma tatra samaMtabhadraH ~valAkapicchaparaMparAyAmeva samajani na tu tacchiSya iti samAvirabhAvi suspsstttyaa| . paraMtu lekhadvitayamapIdaM na naMdisaMghapaTTAvalIsamatAmavAMcati / nadisaMghapaTTAvalyAstu paraMpareyaM-umAsvAtiH, lohAcAryaH, yazaHkIrtiH, yazonaMdI, devanaMdI, (pUjyapAdaH) guNanaMdItyAdayaH / saMbhAvyate paTTabhedAdbhavedayaM bhedaH / paTTAvalIracayitAro vA pramANAbhAve'pyanumAnatastaM kramaM lilikhuriti / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhgvtkuNdkuNdaacaaryH| sthAnaM / zrutAvatAralekhataH samanubhUyate-samabhUdbhagavAn kuMdakuMdaH saMbhAvyamAnakarNATakaprAMtAMtargatakoNDakaNDapu. re / yadA bhadrabAhusvAmisamAnakAlInaH samajani garIyAnduSkAlastadA, agAdvizAlasaMgho munInAM munivarabhadrabAhuNA samaM karNATakadezaM / samajani ca tadAtve cAritrazaithilyAdatra zvetAMbaradigaMbaravibhAgaH / vinirdhAryate saMjAyamAne kila bhedadvaye digaMbarAcAryaidakSiNakarNATakadezaH zvetAMbaraizca gurjaraH, uttarabhAratazca vicakre svIyaM pradhAnasthalaM / kiyaskAlaprAgevAsmAdbhedAtsamajani zrIkuMdakuMdabhagavAn / ataH karNATakaprAMta eva niyatametanivAsasthalaM vibhaavyte| zrImatkuMdakuMdaziSyA guNanaMdidevedrAdayo'pi karNATakaprAMta eva samabhUvannato'pi bhagavAn kudakudaH karNATakaprAMtastha eva vinizcIyate pAMgalagotrodbhavazrImapaMDitatAtyAneminAthamahodayairvilikhitA kAcitkuMdakuMdAcAryaviSayiNI kathA jJAnaprabodhAbhidhabhASAgraMthAdhArataH / tatra prakaTIcakre zrImatpAMgalamahodayaiH kudakuMdabhagavAn mAlavaprAMtAMtargata vArApuravAstavyaH paraMtu kevalatatkathAtiriktaM vArApuranivAsitve na niyAmakaM kimapyanavayaM gamakaM / samayavicAraH samavagamyate kiledaM naMdisaMghapaTTAvalIto yat 49 tamAyAM vaikramazatAbdI nyavAsIdbhagavAn kuMdakuMdo naMdisaMghapaTTe / sa ca tadAve traaystriNshdvrssiiyH| evaM ca mAsadazakapUrvakaikapaMcAzadvarSANi saMgha saMzAsya 101 tamasaMvatsarasannikRSTe samanvabhUdavyayasukhaM / paraMtu vicAranikaSAyamANe vinirNItaH kilAyaM samayakaladhautaH sarvathA kalpita eva pratibhAti / jinavaramahAvIranirvANaprApaNAnaMtaraM samajaniSTa 683 varSaparyaMtamaMgajJAnapravRttiratra / anaMtaraM ca sA tirobabhUva iti zrutAvatAragraMthAdhArataH samavagamyate / itthaM tadvyavasthA1 iMdrabhUtigaNadharaH (kevalI) 12 varSANi 2 sudharmAcAryaH 12 varSANi 3 jambUsvAmI 38 varSANi 4 viSNuprabhRtipaMcazrutakevalinaH / 100 varSANi 5 vizAkhadattaprabhRtayaH-ekadazAMgadazapUrvapAThinaH 183 varSANi nakSatrAdaya ekAdazAMgapAThinaH 220 varSANi subhadrAdaya AcAMrAMgapAThinaH 118 varSANi mahAvIrabhagavanirvArNAnaMtaraM 683 varSaparyaMta jAgartismAMgapravRttiriti-harivaMzapurANaprazastAvIpa likhitamAste / yathA trayaH kramAtkevalino jinAtpare dviSaSTivarSAMtarabhAvino'bhavan / tataH pare paMca samastapUrviNastapodhanA varSazatAMtare gatAH // 1 // jyazItike varSezate tu rUpayuk dazaiva gItA dazapUrviNaH zate / 1 trilokasArAdiprathaprAmANyA tsunizcitametat 470 tamavaikramasaMvatsarapUrva mumuce bhagavanmahAvIraH / asma trinirdiSTasamayaH zvetAMbaraMthazvapi nishcitH| 2 pahAvalIlekhakamatAt-lohAcAryAnaMtarabhAvinaH-advili-mAghanaMdi-bhUtavali-puSpadaMtAcAryA apyaMgazAninaH samabhUvana kiMtu pramANAbhAvAnna tacAru / 3 guNadharadharasenAnvayagurvoH pUrvAparakramo'smAbhiH / na jJAyate tadanvayakathakAgamamunijanAbhAvAt // 11 // bhutaavtaarH| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMdvaye ca vizeMgabhRto'pi paMca te zate caM sASTAdazake caturmuniH // 2 // ___ AdipurANasya dvitIyaparvaNi 139-150 tamAbhyAM padyAbhyAM bhagavajinasenAcAryairapi matamidaM pupuSe / prathatrayamapIdaM parAcInatamatvAtpramANatamaM ca tato vIranirvANAnaMtara 683 saMvatsaraparyaMta arthAt 213 vaikramaH saMvatsaraparyaMtamacIkamatabhArateM'gajJAnapravRttiratra na kApi saMzItiH / ___ 'zrutAvatArAvalaMbanataH vIranirvANa-683-varSAnaMtaraM zrIdatta-zivadatta-arhaddattA agapUrvANAM kiyatAM cidaMzAnAM samabhUvan jJAtAraH / tadanaMtaraM samajani puNDUvardhanapattane zrImadaIdali:-aMgapUrvAzadezajJaH / tata. zcAMgapUrvAzadezajJo babhUva mAghanIdamuniH-samAyayau ca sa svarga samAdhidvAreNa / tatpazcAt karmaprAbhUtabodhavicakSaNo dharasenAcAryaH samutpede / sa ca bhUtavalipuSpadaMtAvadhyApayAmAsa / ziSyadvayaM cedaM karmaprAbhRtasya SakhaMDazAstrANi viracayAmAsa / ___ gaNadhara-ativRSa-uccAraNAcAryA iti trayaH sUrayo'pare'pi samutpedire / taizca kramazaH kaSAyaprAbhRtagAthA, cUrNikA, vRttizca vilikhitaaH| saMprApa ca padmanaMdimuniH karmakaSAyaprAbhRtasiddhAMtadvayaM guruparipATItaH koNDakundapure / arthAt iMdranaMdisUriracitazrutAvatArAlaMbanena prAdurabhUdbhagavAn kuMdakuMda: bhutavali-puSpadaMta-ucAraNAcAryasamanaMtaraM / paraM nAvirbhAvitaH kadA? tathApi nimnalikhitapadyAt sunizcitaM samanumanyate pratipAditAcAryamaraNAnaMtaraM kiyadvarSAnataraM pratyapAdi bhagavAn kuMdakuMdaH / anyathA guruparipATItaH siddhAMtadvitayamavApa kuMdakudaprabhuriti na pratipAdayituM pAryeta / tacca padyamidaM evaM dvividho dravyabhAvapustakagataH samAgacchan / guruparipAvyA jJAtaH siddhAMtaH kuMDakuMdapure // 160 // zrIpadmanaMdinetyAdi............. garIyAnayaM paritApaH zrutAvatAraracayitA zrImadiMdranaMdI nAjIgaNat guNadharadharasenAcAryayoH pUrvAparakrama yadi sa vyajijJapat tayoH guruparipATI pratyapAdi tadA sulabhatayA sunizcitaH zrImatkuMdakuMdasamayaH / tathA tatpratipAdanAnukaMpayA niyatamidaM vijJAyate-aMgapUrvatadaMzayoravabodho dezakAladoSato maMdatamAyamAnaH pratipadyate sma / krameNa cAnena guNadharadharasenAcAyau~ prAdurabhUtAM sarvataHpazcAt / yau ca-agrAyaNIpUrvItargatapacamavastunazcaturthaprAbhRtasya, jJAnapravAdapUrvItargatadazamavastunastRtIyakaSAyaprAbhRtasya ca jJAtArAvAstAM / ayamAzayaH-tademau dvau vidvAMsau samajaniSAtAM yadA samabhUt caramAMgajJAnI lohAcAryaH / tadanaMtaraM samapatsata ca ArAtIyacaturmunayaH / tatazca samutpedAte- arhadvalimAghanaMdinAviti / zrIlohAcAryasya maraNakAlaH 213 tamavaikramazatAbdisannikRSTaH / yadi caramAMgajJAnivat vinayadharAdicaturArAtIyamunayo'pi kevalamaSTAdazavarSAMtaHpraviSTA eva samabhimanyeran / tadanaMtaraM arhadvalimAghanaMdinAvapidazavarSamadhyA dvAdazavarSamadhyA vA saMgaNyeran tatpazcAt dharasena-bhUtavali-puSpadaMta-guNadhara-yativRSabha-uccAraNAcAryAdInAM sattve guruparipATItastadgraMthAnAM bhagavatkuMdakuMdaparyaMtasamAnayane paMcAzadvarSANyeva vA svIkriyeran tadA bhavati nizcitaH zrIkuMdakuMdasvAmisamayaH-vaikramatRtIyazatAbdezcaramapAdasAnnidhye / samavagacchaMti tAvadidaM sakalA janAH samupapede bhagavAn kuMdakuMdo naMdisaMghe sAtizayo vizrutazca vidvAn / parAcInajainagraMthA apyatra pramANaM / arthAt samullikhitaM samavatiSThate teSu, naMdasaMghasthApanA samabhUttatparastAt / saMghasthApakazca samajani zrImadarhadvaliH / naMdisaMghagurvAvalItazca samavAbodhIdaM, yatkuMdakuMdabhagavAn tRtIyAcAryo naMdisaMghasya / arthAt samajaniSAtAM tatpurastAt maaghnNdijincNdrau| tato'rhadvalimAghanaMdisamanaMtaraM tu laghIyastayAvazyaka eva bhagavatkuMdasthitisamayaH sa ca saMpatiSyati tRtIyazatAbderuttarArdhakAlaH / ekadA bhagavatkuMdakuMdadevaiH saha samajani garIyAn vivAdo raivanikamahIdhare zvetAMbarAcAryANAM / kRtA ca tadA svAmibhiH pASANanirmitA sarasvatImUrtirvAcAliteti jAgarti vizrutakathA / tatra pramANaM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatkuMdakuMdAcAryaH / padmanaMdigururjAto valAtkAragaNAgraNIH pASANaghaTitA yena vAditA zrIsarasvatI / kuMdakudaguNI yenorjjayaMtigirimastake so'vatAdvAditA brAhmI pASANaghaTitA kalau / gurvAvalI - zubhacaMdrakRta pAMDavapurANa: pramANenAmunA vinizcIyate bhagavatkuMdakuMdasya purastAdapi jainadharmo digambara zvetAMbaretibhAgadvaye vibhakta AsIt / kuMdakuMdaviracitaSaT pAhuDaprathe'pi zvetAMbara saMpradAyAstitvamAbhAsate / yathA sijja vacchadharo jiNasAsaNe jai vi hoi ticchayaro / go vimokkhamaggo sesA ummaggayA savve // 1 // jai daMsaNeNa suddhA uttAmaggeNa sAvi saMjuttA / ghoraM cariya caritaM icchIsu Na pavviyA bhaNiyA // 2 // sUtra pAhuDaprathaH nirNeyamidamatra digaMbarasaMpradAye kadA zvetAMbara saMpradAyasamupapattirabhimatA / devasenasUribhiH svIyadarzanasAragraMthe tu gAtheyaM prakaTitA-- ekasaye chattIse vikkamarAyassa maraNapattassa / soraThThe valahIye uppaNNo sevaDo saMgho // 1 // darzanasAre yasya vikramasya vyalokhe saMvatsaro bhavedanumAnataH sa zakavikramaH zAlivAhano vA / jainagraMtheSu samastIyaM zAlivAhana zakasaMvatsarayorvikramasaMvatsaralekhana paripATI / tato 136 tamasaMvatsaro yadi zakIyastadA tasmin zakasaMvatsare, 135 zatottarapaMca trizadvarSasammelanataH 271 tama vaikramasaMvatsare niSpanne niyataM zvetAMbarasamutpattistatsAnnidhye samajanIti nirvivAdanizvayaH / evaM samanaMtaraM ca zvetAMbara samutpatteH pratipAditazrutAvatAraprAmANyAtsiddhyatyavadAtatayA bhagavatkuMdakuMdasamayastRtIyazatAbdezvaramabhAge / 213 tamavaikramasaMvasarAtpUrve tu sAdhayitumeva nArhati bhagavatkuMdakuMdotpattisamayaH / zrImadbhagavatkuMdakuMdasamayaviSaye vidvadvarazrImatpaMDita ke - bI- pAThakamahodayAnAM matamidaM-- koNDakondAnvayodAro gaNo'bhUdbhuvanastutaH tadaitadviSayavikhyAtaM ( ? ) zAlmalIgrAmamAvasan // 1 // AsIdatoraNAcAryastapaHphalaparigrahaH / tatropazamasaMbhUtabhAvanApAstakalmaSaH // 2 // paMDitaH puSpanaMdIti babhUva bhuvi vizrutaH / aMtevAsI munestasya sakalazcandramA iva // 3 // pratidivasabhavaduvRddhirnirastadoSo vyapetahRdayamalaH / paribhUtacaMdravimbastacchiSyo'bhUtprabhAcaMdraH // 4 // amUni padyAni rASTrakUTavaMzatRtIyagoviMda mahArAja samakAlIna 724 tamazakasaMvatsarasya tAmrapaTTe vilikhitAni prAptAni / tasyaiva goviMdamahArAjasya samakAlIna 719 tamazaka saMvatsarasyAparo'pi kazcittAnapaTTaH saMprAptastatra ca nimnalikhitAni padyAni - AsIdatoraNAcAryaH koNDa kuMdAnvayodbhavaH / sa caitadviSaye zrImAn zAlmalIgrAmamAzritaH // 1 // 1 nApi sidhyati vastradharo jinazAsane yadyapi bhavati tIrthakaraH / arat vimokSamArgoM zeSA unmAgAMH sarve // 1 // yadi darzanena zuddhA uttamamArgeNa khApi saMyuktA / ghoraM carati caritraM strISu na...... bhaNitA // 2 // ekazate SaT triMzati vikramasya maraNa prAptasya / saurASTre vakrabhIke-utpannaH zvetavirasaMghaH // 1 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMnirAkRtatamo'rAtiH sthApayan satpathe janAn / svatejodyotitakSoNizcaMDAciriva yo vabhau // 2 // tasyAbhUtpuSpanaMdI tu ziSyo vidvAn gaNAgraNIH / tacchiSyazca prabhAcaMdrastasyeyaM vasatiH kRtA // 3 // amUbhiH padyairniyataM vijJAyate kuMdakuMdAnvayi (a) toraNAcAryasya ziSyaH puSpanaMdI tacchiSyazca prabhAcaMdro yadi, 19 tama zakasAMvatsarikastadA toraNAcAryaH 600 tamAyAM zakazatAbdau siddhyati / anayAdizA teSAM kuMdakudAnvayitve bhagavatkuMdakuMdasamayasteSAM 150 zatottarapaMcAzadvarSapUrva-'arthAt 450 tame saMvassare' siddhyati / 500 tame zakasaMvatsare zAsti sma kazcita cAlukyacakravartI kIrtivarmamahArAjaH vAdAmInagare vAtApIpure vA sa ca vinAzayAmAsa parAcInaM kadaMbavaMzaM / arthAt 500 tamazakasaMvatsarAtpaMcAzadvarSapUrva (450 tamazakasaMvatsarasAnnidhye ) prAcInakadaMbavaMzIyaH zrIzivamRgezavarmamahArAjo vidhattesma rAjyamiti nizcitiH / zrIzivakumAramahArAjapratibodhanArtha vililekha bhagavAn kuMdakuMdaH svIyaM graMthamiti samAvirbhAvitaM ca paMcAstikAyasya kramazaH kArNATikasaMskRtaTIkAkAraiH zrIvAlacaMdrajayasenAcAryaiH / tato yuktyAnayApi bhagavatkuMdakudasamayaH tasya zivamRgezavarmasamAnakAlInatvAt 450 tamazakasaMvatsara eva siddhyati svIkAre cAsmin kSatirapi nAsti kApIti / graMtharacanA bhagavatkuMdakuMdasvAmiviracitAH samastagraMthAH prAkRtabhASAyAmevopalabhyate / saMskRtabhASAyAmapi svA minimitAH saMti graMthA ityatra na kimapi pramANaM / tadAtve janatA saMskRtabhASApekSayA kaThinatamamapi viSayaM prAkRtabhASAyAmaSaborbu samarthAsIt / ataH prakaTayati svAminaH prAkRtapremedaM nAsItteSAM svIyapANDityaprakaTanAya lakSyaM kiMtu sarvajanahitasamIhApUrNa manaH / imAni tadracitagraMtharatnAni 1 samayasAraprAbhRtaM 2 paMcAstikAyaprAbhRtaM 3 pravacanasAraprAbhRtaM 4 SaTprAbhRtaM--(darzanapAhuDa--suttapAhuDa-cArittapAhuDa-bodhapAhuDa-bhAvapAhuDa--mokkhapAhuDetiSadpAhuDagraMthAH) rayaNasAraH vArahANuvekkhA (dvAdazAnuprekSA) niyamasArazceti / tatrAdyaM graMthaSadkaM tu mudritaM / saptamo niyamasAraH samudriyate saMskRtaTIkAlaMkRtaH svopajJabhASATIkAvibhUSitazca zrIyuktabrahmacArizItalaprasAdaiH / SaTkhaMDasiddhAMtasya prAthamikatrikhaMDasya TIkApi mahatI bhagavatkuMdakuMdasvAmibhirviracitA / tatparimANaM ca dvAdazazlokasahasrakaM / samullekhaH khalvetasyAH zrutAvatAre / paraM na samastA samupalabhyate sAMprataM / vyajJAyIdaM bhagavatkuMdakuMdaizcaturazItizAstrANi viracitAni kiyatAMcittu samullekha upariSTAtkRtaH / kiyatAM ca zeSANAmimAni nAmAni samupalabdhAni joNIsAra-kriyAsAra-ArAhaNAsAra--labdhisAra--chapaNAsAra--baMdhasAra--tattvasAra--aMgasAra--dravyasAra--kramapAhuDa--payapAhuDa--vidyApAhuDa--ughAtapAhuDa--dRSTipAhuDa--siddhAMtapAhuDa--toyapAhuDa--caraNapAhuDa-- samavAyapAhuDa--nayapAhuDa--prakRtipAhuDa--cUrNIpAhuDa--paMcavargapAhuDa--karmavipAkapAhuDa--vastupAhuGa -- buddhipAhuDa--payaddhapAhuDa--utpAdapAhuGa- divyapAhuDa--sikkhApAhuDa -- jIvapAhuDa-AcArapAhuDa- sthAnapAhuDa-pramANapAhuDa--AlApapAhuDa--cUlIpAhuDa--pradarzanapAhuDa:-NokammapAhur3a--saMThANapAhuD--nitAyapAhuDa-eyaMtapAhuDa--vihayapAhuDa-sAlamIpAhutidvicatvAriMzagraMthAH / kudakuMdazrAvakAcAragraMthasya bhagavatkuMdakuMda eva scAyateti pUrvamAsItprasiddhiH / kiMtu parIkSyamANe tasmin vyajJAyIdaM na tanniImataH sa paraM svAbhimatasiddhayarthaM kena cidbhUrtena zvetAMbarasamAjasya vivekavilAsanAmaka graMthasya parAvRttya kAnicitpadyAni tannAmato-vizrAvitaH / bhagatkudakuMdasya sAMprataM yAH kRtayo dRSTipathamavataraMti tAH saralatamAH surasAzca / tato vinirdhAyate mahAtmanastasya, mAmakInAkRtiH sulabhatamA sarvajanabodhakarA ca bhavediti pratisamayaM lakSyamAsIn / 1 vilokyatAmatannibaMdhAdau evaM dvividho dRSyetyAdi pAdvayaMH / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhgvskuNdkuNdaacaaryH| bhagavatkararacitakRtiSu samayasAra-paMcAstikAya-pravacanasAreti trikRtayaH sarvapradhAnAH / kRtitrikamidaM ca digambarasamAje prAbhRtatrayanAmnA ca vizrutaM / adhyAtmavedAMtaviSayaH kila jainadharmasya graMthatraya evAsmin samaMjasatayA samupavarNitaH / na kApyasyuktiH syAt yadi graMthatrayamidaM jainadharmasya jIvatvena prANatvena vAbhyupagataM syAt / nizcayakilAyamAsmAkaH yAvanna kazcidadhyaiSyata graMthatrayamidaM na pratyaparasyata sa tAvajjainadharmajJatA tato jainadharmajJAtRtvamAnibhiH tatsamahimAnaizca niyatamabhyasanIyametadgraMtharatnatrayaM / ttiikaakaarii| zrImadamRtacaMdrasUriHnAtra saMzItiH samajani zrImadamRtacaMdro graMthakAraSTIkAkArazca / paraMtu pAvanAtmAyaM mahAtmA kadA ? ka ! anavadyAtmanInavaiduSyeNa bhAratabhUmi vibhUSayAmAseti nirNayAya na varIvarIti samIpe'smAkaM kimapi sudRr3ha gamakaM / kecidAmanaMti vidvAMso'sya mahAtmano dazamazatAbdikAlaM paraM tatra puSkalapramANAbhAvAt na sa hi pramANatAmAskaMdati / mahAtmAyaM svakarakalitagaMtheSu TIkAsu vA svanAmAtiriktamAtmanInagurvAdinAmApi na vililakha yato bhavet sugamatA tatsamayAdivinirNayAya / tato duradhigamya evAsya viduSaH samayAdivinirNayaH / puruSArthasiddhyupAyaH tattvArthasAraH, iti graMthadvayaM svAtaMtryeNa tannirmitamavAtarati dRSTipathaM sAMprataM / bhagavatkuMdakuMdasvAmiracitasamayasAra-paMcAstikAyasAra-pravacanasAretinATakatrayasya TIkAzca tisrH| tAzca TIkA svasvarUpeNa bhASyatAmanukurvati / nAtra saMdehaH mahAtmAyaM tAtvikatAtparyanirNAyakavacanaracanAtaH samavabodhayati yatsaMprApAdimapadamadhyAtmaTIkAkRtsu saH / vidyate jainasamAje kazcidapUrvaH kiMtvapUrNaH paMcAdhyAyI grNthH| yo'cirakAlataeva prakAzapadavImupanItaH yasya cAdhyayanAdhyApanaprasAraH samajani nyAyavAcaspati paMDitapravarazrIgopAladAsapAvanajIvanamUlaka jainsiddhaaNtmhaavidyaalymurainaatH| so'pyasyaiva mahAtmanaH kRtiriti vinirdhAritastadracanAzailIvilokanAt viSayapratipAdanazailIdarzanAcca / bhavitavyaM cAnavadyapratibhAmRtacaMdrasUrikalpenaiva viduSA tathAvidhagabhIrakRtinirmANamiti / . jayasenAcAryaH nAmnAnena kila, samajaniSata naikavidvAMso bhuvi, tatra bhagavajjinasenAcArAdipurANo yaH saMstutaH sa prathamaH / harivaMzapurANaprazastau ca yaH siddhAMtazAstrajJatvanopanyastaH sa dvitIyaH tRtIyazca privrtitvrnniduliicNdprtisstthaapaatthprnnetaa| gaveSaNAyAM satyAmanyepi miliSyati / tato na nizcetuM pAryate nizaMkaM katamo jinsenaacaarystaatpryvRttiprnnetaa| pravacanasArapaMcAstikAyasAraprazastau paricAyayati mahAtmAyamitthaM ajJAnatamasA lipto mArgo ratnatrayAtmakaH / tatprakAzasamarthAya namo'stu kumurdedave // 1 // sUriH zrIvIrasenAkhyo mUlasaMghe'pi sattapAH / naipathyadavIM bheje jAtarUpadharo'pi yaH // 2 // tataH zrIsomaseno'bhUta-guNI guNagaNAzrayaH / tadvineyo'sti yastasme jayasenatapobhRte (!) // 3 // itipadyatrayAdvijJAyate vIrasenaziSyaH somasenastacchiSyo jayasenaH sa ca munimUlasaMghIyaH / aparazcaiko jayasenaH svanirmitavasuviMdupratiSThApAThe paricAyayatItthaM kuMdakuMdAgraziSyeNa jayasenena nirmitaH / pATho'yaM sudhiyAM samyag kartavyAyAstu yogataH // 1 // zrIdakSiNe kuMkuNanAnideze sahyAdriNA saMgatasImni pUte / zrIratnabhUdhroparidarghicaityaM lAlAdarAjJA vidhinorjitaM yat tatkAryamuddizya guroranujJAmAdAya kolhApuravAsiharSAt dinadvaye sa likhitaH prAtajJApUrtyarthamevaM shrutsNvidhtti||3|| ___ vasuviMduriti prAhustadAdi guravo yataH / jayasenAparAkhyAM tannamo'stu hitarSiNAM // 4 // ___ prathamazlokastha "kuMdakuMdAgraziSTyeNeti vizeSaNenAnumIyate yat tAtparyavRttikAnenaiva jayasenena bhAvyaM / para kadA ka samabhUdayaM munirADiti vinizcityai nAsti kimapi niSkalmaSaM gamakaM / muninAnena svanirmitatAtparyavRttau kiyatsucitpadyeSu zrImadamRtacaMdasUriTIkA varNataH samanukRtA zabdaiH parAvRttya tAtparyamapi yatra kutracidamRtacaMdrasUrinirdiSTameva samudghoSitaM tataH samajanyayaM mahAtmA zrImadamRtacaMdrasUritaHpazcAditi niyataM vibhaavyte| nivedayitA-gajAdharakAla: Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhiH acalAM prAptAM zuddhiH amalA prAptAn zrIsamayaprAbhRtasya zuddhyazuddhipatram / nAraketi naranAra vartate varta anugRhNata atha evaitasya skhalitaM 1 1 samayaprAbhRtamidaM samayaprAbhRtamaho 1 4 sabaMdhamidheyeti saMbaMdhAbhidheyeti 2 NANavideti NANahideti " 99 3 anugRhNato ata evaitasya cyaveyaM cAritravattvena cAritravatvena anayoH gataM / gataM // 12 // zeSakAle // 12 // zeSakAle / bhatayoH kArtasvarNeti kArtasvareta zubhopayoga zubhayoge heyopAdeyatatvaM heyopAdeyatattvaM 9 paramAditattveti paramAtmAditattveti 10 avaspRSTha abaMdhaspRSTaM paryAyamukhyatayA paryAyaM mukhyatayA 11 "" 19 "" 5 7 19 99 4 21 viyANIhi viyANAhi bhAvArtha: "" apadezaH zabdAH 12 39 bhAvArtha apadeza zabdAH svarUpameva svarUpa eva samyagjJanAdikaM samyagjJAnAdikaM avuddhAvA abuddhAnAM vyacchedena vyavacchedena vastvattaraM vastvaMtaraM so eva soceva puruSaH puruSaH ahametadetada- ahametadetadahahametasyAsmi mahametasya spi16 33 paktiH 39 ' 32 36 99 13 " 26 * 37 13 31 25 17 4 22 7 18 27 26 w 30 33 1 35 "1 14 19 14 25 azuddhiH pUrvametadetat ahamidaMca 31 99 gAthAcatuSTaye nizcaye gAthAcatuSTaye 33 pratibuddhaH / pratibuddhaH 23 pratipatyA pratipacyA 36 99 zuddhAtmasvarUpasva zuddhAtmasvarUpasya 24 iti iti / lobheti lometi darzanopapayoga kiMciba kiMcivi 22 zuddhiH pUrvametat ahamidaM cApi pR. darzanopayogaH 99 99 davyaM davvaM 5 dehAdbhinna dehAdbhinnaM sabbahuNANadiTTho savvahuNANadiDo, 7 hAraNayo vahAraNao 19 15 20 tanizvayena tannizcaye nizcayastutipa- nizcayastutiriti parihAraM sukhAdimatvAbhAvAta sukhAdimattvAbhAvAt,, 33 tRtItA tRtIyA rihAraM 29 22 17 18 18 pArSadAn karmaNokarmeti karmANabhAgaM karmAnubhAgaM saMyogenApi saMyogeNApi itare itere zyAmikAyAa- zyAmikAyAti tiriktati rikteti navapurANavasthAdi navapurANAvasthAdi cirasvAvasya citsvabhAvasya vidaMti biMdaMti 99 "" 27 39 " 25 "" trizatagAthAparyaMtaM triMzadgAthAparyaMta 26 pArzvadAn karmanAkarmeti 23 18 kiMcidaSvanyat kiMcidapyanyat 20 99 27 "" 11 "1 paMkti: 24 24 4 11 "" 2 " 30 13 14 15 10 2 2 2 2 * m 17 10 12 28 19 23 27. 16 32 36 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMti 34 dRSTA bhava vRttaM ta sanAtanajanaprathamAlAyAMbhazuddhiH zuddhiH pR. paMktiH | azuddhiH zuddhiH pR. paMktiH jiNaM jiNA jJAnIjIvasvarUpaM jJAnijIvasvarUpaM 71 2 yadyadhyavasAnadayaH yadyadhyavasAnAdaya , 11 bhuitA muittA 71 11 eva mayyagaM mappagaM 72 1 drabahuNebhya dravyaguNebhyaH 31 jJAnamayo'jJAneti jJAnamayAjJAneti 72 13 ajmapyahANa ajjhapyahA 32 7 karmaNaH bhAvasya 72 16 nasaMti pariNatatvAjAninaH pariNatatvAjJAninaH 72 21 asaMNi asaNi jJAnamayoH jJAnamayo 72 31 tatrAMtare taMtrAMtare vahubhaveti vahubhAvati 73 3 dRSTvA 35 26 bhAvA dbhAvAt. 73 23 bhave jJAnamayaH jjJAnamaya prAptAH prAptaH samayasAre samayasAra jIvoH jIvAH 38 18 puNyAmevekAM, tena puNyAmevaikAMtena 86 jIvaNa jAvaNa sarvo'pi sa sarvo'pi 8 nivRttaM . tadA na 91 31 sakalAtvAt sakalatvAt vidhAyato vibhAvayato ajJAnIsajJAnI ajJAnisajJAni dRSTA ___ dRSTvA 95 12 jIvati jIveti diI di sajJAnIjIveti sajJAna 45 23 kiM brUyAta kiM brUyAt ! , 25 jJAnI jJAni . 44 34 pratyayA kAraNaM pratyayAH kAraNaM 97 29 lakSate lakSyate 44 35 upayoga prayogya upayogaprAyogyaM 102 31 paryAye paryAyaiH badhnati bannati / 103 kartRkarmabhAvaM kartRkarmabhAva 48 8 zuddhotmopAdeyatve zuddhAtmopAdeyatve 104 22 jIveti jIvasya 49 8 banatiH banaMti paramappANaMkucI paramappANamakucI5017 badhyeta badhyate 107 27 sa taca 50 35 matjhasahAvA majbhasahAvA 110 29 dRDhayati dRDhayaMti 51 6 vadyavedakabhAvau vedyavedakabhAvau 112 12 pariNamaskarmaNAM pariNamankarmaNAM aparigrahA apariggaha 118 5 karedidhammadi karedi dhammAdi 56-32 no iMdrIti no iMdriyeti lAI lohaM 120 10 muulN| 120 26 vAtmA_tveSaM 59 19 mUcaM mUtraM vAdIti vAdati jJAnyapi 121 31 karotyAtmanaH karotyAtmA 61 18 saMkramatyevaso'pi sakramatyeva samAdihI sammAdihI 124 taMniraMtaraM tanniraMtaraM 130 28 tathA 68 28 Auna AuMNa 132 7 gAthASTakaM gAthASTakaM havaMdi havaMti 133 29 evaMmzuddhati evaM zuddhati bA bAhyaM 137 32 saptapadArthAnAM saptapadArthAnA : 70 28 | dukkhideti dukkhidati . 138 1 26 zAmyapi yathA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 azuddhiH pApAdayena sakraH pugAladavvassa puggaladavvassa tatparyavRttiH tAraparyavRttiH sarvikalpamaca savikalpamatra saddhAve'pi sadbhAve'pi pUrve kimayameva pUrva kimayayeva AdhAkamAdyAH AdhAkarmAdyAH zadvena zabdena 147 25 foNado vaNido 148 22 nimittatvApatto nimittatvApattau 149 20 yatha sarvaMvizuddha nAtikrAti bhavati badhye'dda zuddhiH pApodayena zakraH kana samAdau parihAraNaM zurUpeti nordhvamUrdhva zuddhAzuddhipatram / pR. paMkti: 139 13 141 21 145 2 bhoktRsvabhAvaM sahArarUpeNa bhramati vadhyehaM kena samAdhau pariharaNaM rUpeti nordhvamUrdhva 26 99 151 5 152 10 14 19 152 21 152 22 yathA 154 16 sarvavizuddhaH 156 14 nAtikrAmati 156 16 157 17 19 31 99 158 15 1598 159 24 160 23 " azuddhiH svIkIyaguNaiH kammaphala saMkhyopadezaM rAgAdi thathA paryAyaSu svayaMzau zuddhiH svakIyaguNaiH kampaphalaM do viSayAta re teSAmAkSaiva kRtaH tAsAmAkSepaH kRtaH 171 strIvedAkhya cema apAtra | zarma bhoktRtvabhAvaM saMhArarUpeNa SaD saMyogena jAnAni saMsAraNa suSTho strIvedAkhyaM 17629 176 35 cet sAkhyopadezaM 37 99 rAgAdI 179 12 yathA 184 17 tatvArthAzraddhAneti tatvArthazraddhAneti 185 17 vyakhyAnamukhyatvena vyAkhyAna mukhyatvena,, 28 paryAyeSu 1863 svAmyaMzau pR. paMkti: 161 24 163 33 do viSayAMtare 171 31 32 athAtra zarmamayatvaM 165 30 166 14 169 17 saMyogena jAnAti saMsAriNAM suSThu 187 5 193 38 201 29 2037 204 5 216 39 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsamayamAbhRtasya vissyaanukrmnnikaa| .. jIvAjIvAdhikAraH prathamaraMgaH viSayAH . pR.saM. gA. saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 1 maMgalAcaraNaM ... 1 1 | 15 abaddhatvAdyAtmakamAtmAnaM 2 svasamayaparasamayanirUpaNaM 2 . 2 / pazyan pumAneva zuddhanaya3 nizcayataH zuddhAtmasvarUpatvAt __iti prarUpaNaM ... 11 16 samayazabdena svasamaya 16 zuddhanizcayanayena AtmAnubhU(ekatvaM) eva grAhya iti tiraiva jJAnAnubhUtiriti vivRtiH pratipAdanaM 4 svamamayasya (ekatvasya) 17 zuddhAtmabhAvanAyAM asulabhatvanirUpaNaM ... 4 4 samyagjJAnAdikaM 5 ekatvapradarzanapratijJA ... 4 5 sarvamupalabhyata iti 6 zuddhAtmasvarUpavivaraNaM ... 5 6 prarUpaNaM ... 13 18. 7 vyavahArato jJAnAdInAmAtmato 98 punarapi bhaMgyaMtareNa gAthAyAH bhedaH nizcayatastvAtmA kramazaH pUrvAparArdhena jJAnAdyAtmaiveti vivaraNaM ... 5 7 bhedAbhedaranatrayabhAvanA pratipAdanaM ... 13 19 8 vyavahAranayasya sArthakatvaM 19 dRSTAMta dArTItAbhyAM bhedAbhe paramArthopadazakatvaM ___daratnatrayabhAvanAsamarthanaM 14 21 ceti pradarzanaM ... 6 / 20 svaparabhedavijJAnAbhAve ajJAnI 9 kutaH paramArthopadezakatvaM bhavan jIvaH kiyatkAlavyavahArasyeti ? sUcanaM ... 6 10 | 21 majJAnI sambhavatiSThata iti 10 kramazaH pUrvottarArdhena bhedA- .. ___ iti kathanaM ... 15 22 bhedaratnatrayabhAvanayoH 22 acetanadehAdau rAgAdipratipAdanaM pariNAmAdvaMdho bhavatIti 11 bhedAbhedaratnatrayabhAvanA pratipAdanaM ... 15 23 ___ phalanidarzanaM. ...7 12 | 23 azuddhanizcayanayenAtmA 12 kuto vyavahAro nAnu rAgAdibhAvakarmaNAM kA sAraNIyaH iti nirUpaNaM 7 13 / anupacaritAsadbhUtavyavahAreNa 13 aparamArthinAM vyavahAro'pi dravyakarmaNAmityAvedanaM 15 24 zaraNamiti varNanaM ... 8 14 | 24 kayA rItyA dehAdiSu rAgAdi 14 abhedopacAraNa samyaktva | karaNAdaprabuddha Atmeti viSayatvAjjIvAdayo'rthAH prarUpaNaM ... 156 27 samyaktvamucyaMta iti 25 apratibuddhabodhanAya vivaraNaM ... 8 15 / vyavasAyavarNanaM ... 17 3. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMviSayAH pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 26 dehamevAtmAnaM manyamAnasyA na zuddhanizcayena jIvAtmAna pratibuddhasya praznaH .. 19 31 / iti vistarataH prarUpaNaM ... 31 60 27 apratibuddhapratibodhanottaraM 19 32 | | 8 taMtrAMtarapratipAditAH varNAdayo 28 vyavahAreNa dehastavanamAtmAnaM jIvAtmAno vyavahAreNa, na tu lakSayati-iti nirUpaNaM 19 33 / nizcayata iti pratipAdanaM 34 61 29 nizcayena na dehastavanenAtma 9 jIvasya varNAdayo na stavanamiti pratipAdanaM 20 34 ___saMtItyatrottaraM .... 34 / 12 30 dehastavanena kathaM tadadhiSThAturAtmanaH | 10vyavahArasya virodhakatvopadarzanaM39 64 stavanamityatra dRSTAMtaprarUpaNaM 20 35 11 jIvasya varNAdibhiH saha tA31 jJeyajJAyakadoSaparihAreNa nizcaya- ___ dAmyalakSaNasaMbaMdhaparihAraH 36 66 stutiprarUpaNaM ... 21 36 | 12 jIvavarNAdInAM tAdAtmyadurAgrahe 32 bhAvyabhAvakaparihAreNa nizcaya / doSAkhyAnaM ... 37 67 stutikathana ... 21 37 | 13 saMsArikajIvavarNAdInA33 bhAvyabhAvakAbhAvarUpeNa ___ mapi tAdAtmyadoSadarzanaM 37 69 nizcayastutiprarUpaNaM ... 22 38 | 14 ekeMdriyAdiprakRtInAM varNAdInAM ca 34 jJAnameva pratyAkhyAnamiti jIvAdbhedaprarUpaNaM ... 38 71 pratipAdaH ... 23 39 |15 paryAptAdyAtmanvavarNAdyAtmakatva35 jJAtuH pratyAkhyAne dRSTAMta pradarzanaM ca jIvasya vyavahArepratipAdanaM ... 32 40 | aiti pratipAdanaM ... 39 72 36 bhAvakabhAvavivekanirUpaNaM 24 41 | 16 mithyAtvAdiguNasthAnAdyabhyaMtarA 37 jJeyabhAvavivekaprarUpaH ... 24 42 / api na jIvA iti nirUpaNaM 39 73 38 darzanajJAnacAritrapariNatasya iti jIvAjIvadhikAraH samAptaH kharUpasaMcetanaprakArapUrvaka (matha kukarmAdhikAra) mupasaMhArAkhyAnaM ... 25 43 | 1 yAvanna bhedavijJAnaM tAvadajJAnI iti prathamaraMgaH smaaptH| jIva ityupadarzanaM ... 41 57 . dvitIyaraMgaH 2 jIvasya kartRkarmanivRttitva1 dehAdiparadravyANyeva nizcayena __ prakArapradarzaH ... 42 76 jIva iti pUrvapakSaprarUpaH 26 48 | 3 jJAnAdeva baMdhanirodha iti 2 pUrvapakSaparihAraH ... 27 49 | | nirUpaNaM 3 rAgAdyadhyavasAneSu caitanyasya 4 Atmano kilAsravAdinivRttikathaMcitpratibhAsamAnatve'pi prakAraH te pudgalamayA eveti pratipAdanaM 28 50 5 svasaMvedanajJAnAsravanivRtyoH 4 adhyavasAnAdInAM jIvAtmakatvaM samAnakAlatvopadarzanaM ... 44 tu vyavahAramAzrityeti kathanaM 29 51 | Atmano jJAnitvaparIkSaNa5 adhyavasAnAdInAM byavahAreNa prakAra: ___... 45 80 jIvAtmakatve dRSTAMtollekhaH .. 29 53 | 7 vyavahArataH kartRtvaM nizcayato 1 pAramArthikajIvasvarUpaprarUpaNaM30 54 / 'kartRtvamiti varNanaM ... 45 81 7 bahiraMturaMgA varNAdirAgAdayaH J8 pudgalakarma jAnato jIvasya ... 43 78 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtasya vissyaanukrmnnikaa| viSayAH pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. pudgalena saha tAdAtmyasaMbaMdha / tvotpatti vivaraNaM ... 55 99 niSedhopadarzaH ... 46 82 | 24 jJAnAtkarmAkartRtvopadarzanaM 55 100 9 svapariNAmaM jAnato jIvasya | 25 ajJAnAtkotpatti pudgalena samaM tAdAtmya __prakAropadarzanaM ... 56 102 niSedhanirUpaH ... 46 83 26 karmakartRtve'jJAnaM tadakartRtve 10 pudgalakarmAvaboddharjIvasya ___jJAnamiti niSTaMkitatvenopadarzanaM58 104 pudgalena tAdAtmyaniSedha 27 AtmanaH parabhAvAnAM kartRtve pratipAdaH ... 47 84 ___vyavahAriNAM vyAmoha . 11 jIvapariNAmasvapariNAmA ___ iti pratipAdanaM ... 59 101 navabodbhuH pudgalasya 28 vyAmohasyAsatyatvopAkhyAnaM 69 106 tAdAtmyAsaMbhavopadarzanaM 47 5 29 jIvasyopAdAnarUpavanni 12 jIvapudgalapariNAmayoranyo'nyaM mittatvenApi kartRtva nimittatve'pi na tayoH pratiSedhopAkhyAnaM ... 60 107 kartRkarmabhAva iti prarUpaNaM 48 8 | 30 jJAnino jJAnasyaiva kartRtvopadezaH60 108 13 jIvasya nizcayana svapariNAmaireva | 31 ajJAnino'pi parabhA kartRkarmabhAvo bhoktabhogya - vAkartRtvopadezaH ... 61 109 bhAvazceti nirUpaH ... 49 89 32 pareNa parabhAvAkartRtvanirUpaNaM61 110 . 14 jIvapudgalayoH karmakartRtvaM loka- . 33 nizcayena pudgalasyAkartRtva vyavahArata iti pratipAdanaM 10 90 ___mAtmanaH samupavarNanaM ... 62 111 15 tallokavyavahAranirAkaraNaprarUpaNaM50 91 34 Atmano dravyakarmakaraNe 16 AtmabhAvapudgalabhAvadvayakartRtve ___ upacAra eva zaraNamityullekhaH62 112 ..dvikriyAvAditvAnmithyAdRSTaya 39 jIvasya dravyakarmakartRtveiti nirUpaNaM ... 51 92 ____dRSTAMtopAkhyAnaM ... 63 112 17 uparyuktagAthAdvayasyaiva vizeSa 36 zuddhanizcayena jIvasya pudgala vyAkhyAnaM ... 52 93 ___ kartRtvabaMdhanapariNamanAbhAvo18 cidrUpAtmabhAvAnAtmA karoti pAkhyAnaM . ... 63 114 dravyakarmAdiparabhAvAn pudgala 37 atra dRSTAMtollekhaH ... 63 115 iti vyAkhyAnaM .... 52- 94 38 nizcayato mithyAtvAdi 19 etatprakaraNasthajIvAjIvabhedAkhyAnaM5395 paudgalikapratyayA eva 20 zuddhacaitanyasvabhAvasya karmotpAdayaMtIti vistareNa jIvasya mithyAdarzanAdi vivaraNaM vikAraprakArAkhyAnaM ... 53 96 | 39 ekAMtena jIvAjIvapratyayayo 21 AtmanastrividhapariNAma rekatvapratiSedhopadarzanaM 66 122 vikArasya kartRtvopadarzanaM... 54 97 |40 sAMkhyamatAnuyAyi ziSyaM prati 22 AtmanastrividhapariNAmavikAra ___pudgalasya kathaMcit kartRtve pudgalasya svayaM karmatvena | 41 pariNAmasvabhAvatvollekhaH 67 127 pariNamanopadarzanaM ... 54 98 | jIvasya pariNAmitvasAdhanaprakAraH69 132 23 karmotpattAvajJAnakAraNa | 42 nissaMgasAdhusvarUpAkhyAnaM .1 115 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMviSayAH pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 43 jitamohasvarUpopadarzanaM 71 134 | pratiSedhAkhyAnaM .... 84 159 44 dharmasaMgavimuktasya svarUpapratipAdanaM72 134 / 5 baMdhahetuH pratiSedhyaM cobhayaM karmetyAgamena 45 jJAnAjJAnamayabhAvAnAM yAthAtmyena prasAdhanaM ... 84 16. ___ kartRtvaprarUpaNaprakAraH .... 72 136 / 6 vizuddhajJAnavAcyaH zuddhAtmaiva mokSa46 jJAnamayAjJAnamayayo vayoH, phalo / kAraNamiti prakaTanaM .... 85 161 padarzanaM .... 72 137 | 7 paramArthajJAnazUnyasya vratatapazcaraNA47 jJAnino jJAnamaya eva ajJAninazcA- dikaM sarvaM vyarthamityupadezaH 5 162 jJAnamaya eva bhAvaH ku :? ityatra | 8 jJAnAjJAnayoH krameNa mokSabaMdhahetu samAdhAnollekhaH 73 139| tvopadarzanaM .. .... 86 163 48 jJAnino jJAnamayA eva bhAvA:- | 9 puNyakarmapakSapAtina pratibodhanAyA ajJAninazcAjJAnamayA iti / kSepAkhyAnaM .... 87 164 dRSTAtadASTItAbhyAM samarthanaM 74 141 / 10 ajJAninAM mokSahetUpadarzanaM 87 165 49 ajJAninaH paMcabhedabhinno'jJAna 11 nizcayamokSamArgahetoH paramArthasvamaya bhAva eva baMdhakAraNamiti rUpAdanyacchubhAzubhAdikarmasvaSTatayA prarUpaNaM 75 146 pratiSedhopadezaH .... 8 166 50 pudgaladravyAtprathagbhUta eva jIvasya 12 mokSahetubhUtasamyagdarzanAdInAM. pariNAma ityullekhaH .... 76 148 mithyatvAdikarmabhiH dRSTAMtapUrvaka 51 jIvAtprathagbhUtaH eva pudgaladravyasya pracchAdanollekhaH .... 8 169 pariNAma iti kathanaM ..... 77 150 | 13 kamarNaH svayaM baMdhatvollekhaH / 89 170 52 jIva kama baddhaspRSTamavaddhaspRSTaM ceti 14 samyaktvAdiguNAdhArabhUto jIvaH nayaviyAgena prarUpaNaM .... 76 151 | karmaNA pracchAdyata ityupadezaH 90 172 53 bddhaabddhtvaadinypkssaatikraaNto| sama taH puNyapAphAdhikAraH jIva eva samayasAra iti prati. saMvaraprakaraNaM .... 78 152 | 1 sakalakarmasaMvaraNaparamepAya 54 nayapakSAtikrAMtajIvasya vizeSaNa | bhedavijJAnanirUpaNaM / ___ .... 91 176 . svarUpavarNanaM .... 8. 153 | 2 bhedavijJAnAta-zuddhAtmopalaMbhAkhyAnaM92 178 55 koTagjIvaH samayasAre'vatiSThate ! 3 zuddhAtmopalaMbhAta saMvarAkhyAnaM 93 179 iti pratipAdanaM ..... 81 194 | 4 saMvarotpattiprakAropadarzanaM .... 94 183 iti kartRkarmAdhikAraH samAptaH 5 saMvarakramaprarUpaNaM .... 95 184 atha puNyapApAdhikAraH 6 udayaprAptadravyasvarUpANAM rAgAdya1 ekamapi karma zubhAzubhapariNAma dhyavasAnAnAbhabhAve jIvagatasanimittena dvidhA bhavatIti prati gAdibhAvakarmaNAmabhAva ityAdi pAdana .... 82 155 rUpeNa saMvarakramAkhyAnaM .... 96 197 2 zubhAzubhakarmaNoravizeSeNa baMdha iti saMvaraprakaraNaM samAptaM hetutvopadarzanaM .... 83 156 athAstravaprakaraNaM 3 mokSamArgaviSaye dvayorapi karmaNoH 1 dravyabhAvAsravasvarUpAbhidhAnaM 98 189 pratiSedhopadezaH .... 83 157 / 2 jJAnina AsravAbhAvopadarzanaM 98 190 4 dRSTAMtadASTItapUrvakamubhayakarma 3 rAgadveSamohAnAmAsravatvaniyamApadanaM99 191 pAdanaM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtasya viSayAnukramaNikA / viSayAH pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 4 rAgAdirahitazuddhabhAvopadarzanaM 100 - 192 | 14 paramAtmapadasvarUpAkhyAnaM.... 113 219 5 jJAnino dravyAsravAbhAvopadarzanaM 100 193 | 15 jJAninaH parabhAvagrahaNAbhAve 6 zAnino nirAsravatve hetvAkhyAnaM 101 194! yuktipradarzanaM- ' .... 114 220 7 jJAnaguNapariNAmasya kuto baMdhahetutva 16 jJAnino bhedavijJAnabhAvanopa mityupadarzanaM ... 101 195 | darzanaM- ___.... 114 221 jJAnaguNapariNAmasya baMdhahetutve 17 Atmasukhe saMtoSopadezaH- 115 222 kathaM jJAnI nirAsrava ityupadarzanaM101 196 | 18 matyAdipaMcajJAnAbhedasvarUpa9 dravyapratyayeSu vidyamAneSu kathaM jJAnI paramArthopadarzanaM ... 115 223 nirAsravaH ? iti nidarzanaM.... 102 200 | 19 svasaMvedanajJAnAbhAve paMcajJAnAbhedarUpaM 10nirAsravatve karmavaMdhAbhAvopadarzana104 202 | paramArthapadaM kRte'pi vratapazcaraNAdike 11 pUrvabaddharAgAdipratyayAH kayArItyA navatarakarma | yA: kayArItyA navatarakarma | durlabhamityanvAkhyAnaM-... 116 224 badhnaMtIti dRSTAMtadArTItapUrvakasamarthanaM105 204 | 20 vizeSaparigrahatyAgarUpeNa ityAsravo niSkrAMtaH jJAnaguNavivaraNa- ... 118-229 atha nijarAdhikAraH 21 parigrahatyAgavyAkhyAnopasaM 1 dravyanirjarAsvarUpAkhyAnaM ... 106 205 / hAropAkhyAnaM .... 118 210 2 bhAvanirjarAsvarUpAvedanaM ... 107 206 | 22 jJAnino vartamAnabhAvibhogAkAMkSA 3 vItarAgasvasaMvedanajJAnasA parihAropAkhyAnaM .... 119 231 * sAmopadarzanaM - ... 107 207 23 ajJAnI sarAgatvAtkarmaNA 4 saMsArazarIraviSaye vairAgya lipyate na tu jJAnI vItarAgatvA ___sAmopadarzanaM ... 108 208 diti vivecanaM ... 120 233" 5 vairAgyasvarUpAkhyAnaM .... 108 209 | 24 sakalakarmanirjarAbhAve kuto 6 samyagdRSTevizeSeNa svaparaviveka mokSa iti prazne dRSTAMta prakAropAkhyAnaM ... 109 210 pUrvakaM parihAropAdAnaM .... 120 234 7 samyagdRSTeH kuto na krodhAdaya 25 dArTItikopAdAnaM 21 236 ityatra yuktipradarzanaM .... 109 211 26 jJAninaH zaMkhadRSTAMtena baMdhA8 svasvabhAvaM jAnan parabhAvaM muMcan sabhyagdRSTiH bhAvopadarzanaM .... 121 241 jJAnavairAgyAbhyAM saMpanno 27 sarAgapariNAmena baMdhaHvItarAbhavatIti vyAkhyAnaM ..... 110-212 | gapariNAmena mokSa iti dRSTAMta 9 sAmAnyena samyagdRSTeH svaparaviveka- | ___dA tAbhyAM samarthanaM-.... 122 245 prakAropAkhyAnaM .... 210 213 | 28 ghoropasargasaMpAte'pi saptabhaya10 samyagdRSTerAgitvAbhAvaprakaTI rahitatvena nirvikArasvAnubhavakaraNaM .... 211 215 | svarUpaM samyagdRSTayo na tya11 jJAnino bhAvibhogAMkAkSA'bhAve tIti vyAkhyAnaM ... 124 246 hetupradarzanaM . .... 112 216 | 29 nizzaMkitaguNalakSaNaM .... 124 247 12 jJAnI-apadhyAnAdhyavasAnAnyapi na 30 niHkAMkSitaguNalakSaNaM .... 125 248 vAMchati ityAkhyAnaM .... 112 217 | 31 nirvicikitsAMgalakSaNaM .... 125 5 249 13 punarapi bhedajJAnavairAgyazaktayoH / |.32 amDhadRSTayaMgalakSaNaM .... 125 prakaTanaM ... 113 218 | 34 upagRhanAMgalakSaNaM .... 126 151 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMviSayAH . pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 34 sthitikaraNAMgalakSaNa .... 126 252 | 16 abhyavasAnasya syArthakiyA 35 vAtsalyAMgalakSaNaM ... 126 253 kAritvAbhAve yukti 36 prabhAvanAMgalakSaNaM ... 127 254 nirUpaNaM ... 138 285 samApta nirjarAdhikAraH 17 ajJAnin ! jIvAH svakIya atha baMdhAdhikAra: pApodayena duHkhitA bhavati .1 dRSTAMtadASTItapUrvakaM karmabaMdha na tu bhavadIyapariNAmene prakAropAkhyAna ... 128 299 / syullekhaH 2 vItarAgasamyadRSTaMbaMdhAbhAvo. 18 sukhitA api nizcayena svakarmo padarzanaM ... 130 264 | dayenaiveti nirUpaNaM ... 139 290 3 hiMsyahiMsakabhAvena jJAnA 19 jIvasya samastaparadravyasyAtmani ___ zAninorlakSaNaM ... 131 265 | niyojanaprakArollekha ... 139 292 4 hinasmi hiMsya ityadhyaksAyasthA- 20 AtmanaH paradravyaniyojakasya jJAnavopadarzanaM ... 132 267 | mohasyAbhAve vAstavikaM. 6 jIvayAyi jIva iti svarUpeNa jJAnA yatitvamityullekhaH ... 140 193 jJAninorlakSaNaM ... 132 168 | 21 Atmani paradravyaniyojanasya 6 jIvayAmi jIva ityadhyavasAyasvA maryAdopadezaH ... 141 294 jJAnatyopadarzana ... 132 270 21 adhyavasAnasya nAmamAlo 7 sukhaduHkhAdhyavasAyasvarUpeNa lekhaH ... 111 295 jJAnAjJAninorlakSaNaM ... 133 271 23 vvavahAranayasya nizcayena bAdhya 8 sukhaduHkhAdhyavasAyasyA tvopadezaH-nizcayanayAzritaM jJAnavopadarzanaM ... 133 274 __ phalaM ca .... 141 296 9 paraH parasya maraNaduHkhaM tadabhAvaM 24 abhavyena kathamAtriyale vyavahAra vA karotItyAdi vikalpakartA naya iti praznasyottaraM ... 142 297 bahirAtmeti vyAvarNanaM ... 134 176 | 25 abhavyasyaikAdazAMgazrutajJAna 10 mArayAmItyAdi vikalpo mithyA masti kathaM so'jJAnIti dRSThebaMdhakAraNamityullekha.... 135 277 / praznasyottaraM .... 142 298 11 adhyavasAyasya baMdhahetutvenA 26 abhavyasya puNyarUpadharmAdizcaddhA vadhAraNapratipAdanaM ... 165 279 natve kathaM tasyAzraddhAna12 hiMsAdhyavasAya eva hiMseti miti prarUpaNaM ... 143 299 pratipAdanaM ... 136 180 | 27 kIdRzau pratiSedhyapratiSedhako 13 adhyavasAyasya puNyapApa vyavahAranizcayanayAviti __ hetutvopadarzanaM ... 136 182 | praznasyottaraM . .. 143 301 14 vAdya vastu rAgAdipariNAma - 28 AhAragrahaNakRto jJAninAM kAraNaM rAgAdipariNAmo nAsti baMdha ityupadezaH ... 144 303 baMdhakAraNamiti nirUpaNaM ... 237 283 | 29 AdhAkarmaprarUpaNaM ... 145 305 15 baMdhahetutvenAvadhAritasyAdhyavasA | 30 rAgAdInAM baMdhakAraNatve / nasya svArthakriyAkAritvena hetutvopadarzanaM ... 146 307 mithyAtvopadarzanaM 138 284 | 31 cidAdanaMdaikasvasvabhAvajJAyakajJAnI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAharaNaM patipATana samayaprAbhRtasya viSayAnukramaNikA / viSayAH pR.saM. gA.saM. | viSayAH ha.saM. gA.saM. rAgAdyarjanAbhAve navatara- _ | 12 pratikramaNAdinaiva gatArthatvAt karmaNAM kartA na bhavatItyullekhaH146 308 zuddhAtmopAsananairarthakyoktI 32 zuddhasvabhAvasyAjJAtA ajJAnI samAdhAnaM ... 159 335 bhAvarAgAdinavatara mokSAdhikAraH samAptaH karmakarteti prarUpaNaM ... 147 309 sarvavizuddhajJAnAdhikAraH 33 kayA rItyA ajJAnI rAgAdIn 1 nizcayena jIvasya karmAkartRbadhnAti ityupadezaH ... 147 310 ___tvopadezaH .... 161 339 34 samyagjJAnino rAgAdInAmakAra 2 zuddhavisya prakRtibhibaMdhe'. katve hetUpadezaH ... 148 313 | | jJAnamAhAtmyopadarzanaM ... 162 341 35 dravyabhAvayornimittanaimittiko 3 prakRtyartharAgAdimocanA'mocana ... 149 315 dvArA jJAnitvAjJAnitvobaMdhAdhikAraH samAptaH padezaH ... 161 343 atha mokSAdhikAraH 4 jIvasya na bhoktRtvasvabhAvaH 1 sAmanyatayA baMdhasvarUpopA ajJAnAdevAyaM bhoktetyupadezaH 163 344 khyAna .... 150 318 | 5 bhajJAnI karmaNo vedaka eveti 2 baMdhacetakasya jIvasya dRSTAMtapUrvaka .... 164 346 mokSAbhAvollekhaH ... 151 319 | 6 jJAnI na karmaNAM vedaka iti 3 baMdhAbhAvasya mokSahetutvo | nirUpaNaM ...... 165 347 padarzanaM ___... 151 320 | 7 jJAninaH karmaNAM kartRtvabho4 baMdhAbhAvAtiriktasya mokSahetvaM __ktRtvaniSedhopadezaH .... 165 348 tarasyopadezaH ... 152 321 / 8 kartRtvabhoktRtvAbhAva dRSTAMtaH 166 349 5 AtmabaMdhasya dvedhIbhAvakAraNo 9 lokakartRtvavAdinAM mokSallekhaH ... 133 322 | niSedhopadezaH .... 168 352 6 AtmabaMdhau dvidhAkRtya kiMkartavya- | 10 nizcayenAtmanaH pudgalena samaM mityupadezaH ... 153 323 | kartRkarmasaMbaMdhAbhAve kathaM 7 AtmagrahaNasyopAyopadezaH 154 324 kRrtRtvavyavahAra iti prazne 8 cetayitRtvadRSTatvajJAtRtvarUpeNA uttaraM .... 169 356 tmagrahaNaprakAropadezaH ... - 151 227 | 11 dravyArthikanayena ya eva kartA 9 zuddhabuddhaikakhabhAvasya paramAtmanaH sa eva bhoktA paryAyAthizuddhacidrUpa eka eva bhAvo kanayenAnyaH kartA'nyobhonatu rAgAdaya ityullekhaH... 156 328 | teti svIkurvan samyagdRSTiH 10 jIvaH mithyAtvarAgAdibhAva tadbhinno mithyAdRSTirityupadezaH 171 360 svIkaraNa badhyate, vItarAga 12 prakRtikartRtvaviSaye sAMkhyamaparamacaitanyasvasthabhAva tAnusariziSyaM prati pUrvosvIkAreNa mugyata ityu ttarapakSaH .... 172 365 ... 157 361 | 13 ekAMtena kartRtvaM manyamAnAn prati 11 pUrvoktagAthAtrayasthAparAdhapadA nayavibhAgapUrvakaM kathaMcitkartRrthasya svarUpollekhaH ... 158 333 / tvopadezaH ..... 175 378 padezaH Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMviSayAH . pR.saM. gA.saM. | viSayAH pR.saM. gA.saM. 14 AtmasvarUpAjJAnapUrvakaM zA 22 zuddhabuddhakasvabhAvaparamAtmatattvasya rIrikaklezakartAraM prati dehaeva nAsti kathamAhAro bhedajJAnazikSApadezaH ... 179 384 | bhaviSyatItyupadezaH .... 205 437 15sarvadravyANAM svabhAvotpattyupadezaH180 385 / 23 dehamayadravyaliMgaM muktikAraNaM 16 vyavahAranizcayAbhyAM kartRkarma- / neti pratipAdanaM .... 205 439 ___NorbhedAbhedopadezaH .... 182 392 | 28 kuto na dravyAliMgaM muktikA17 jJeyasya jJAne'pi na jJAtA jJeya- ___ kAraNamityupadezaH . ... 206 440 maya ityupadezaH .... 184 402 | 25 dravyaliMgaM parityajya darzanajJAnacA18 nizcayapratikramaNa-nizcayapra. ___ritreSvavasthAnamityupadezaH 206 441 tyAkhyAna-nizcayAlocana 26 samyagdarzanAdyAtmakaM tattvameva mokSApariNata tapodhana eva rthinA sevitavyamityupadezaH 207 442 nizcayacAritramityupadezaH .... 188 406 | 27 dravyaliMge kRtamamatvAnAM na sama19 mithyAjJAnI jIva eveMdriya | yasArajJAnamityupadezaH .... 207 443 manoviSayeSu rAgadveSau ka 28 vyavahAreNa dravyabhAvaliMgadvayaM mokSarotItyupadezaH .... 190 416 / mArgaH na tu nizcayenetyupadezaH 208 444 20 mithyAtvarAgAdipariNatajIva 29 zuddhAtmatattvaM nirvikArasvasaMvedanasyAjJAnacetanA kevalajJA pratyakSeNa bhAvayannAtmA paramAkSayaguNapracchAdakaM karmabaMdhaM jana sukhaM prApnotItyupadezaH .... 210 445 yatItyupadezaH- .... 193 419 | 30 upAyopeyabhAvaciMtanA (tAtparyavRttau) 211 21 jJAnaM sarvato vyatiriktamityu- |31 upAyopeyabhAvaciMtanA(AtmakhyAtau) 212 llekhaH .... 202 434 | 32 saptabhaMgyavataraNaM .... 216 akSA . HA iti viSayAnukramaNikA smaaptaa| prakaraNasUcI 1 jIvAjIvAdhikAraH 2 kartRkarmAdhikAraH 3 puNyapApAdhikAraH 4 AsravaprakaraNaM 5 saMvaraprakaraNaM pRSThAdiH pRSThAMtaH | prakaraNasUcI 1 40 | 6 nirjarAprakaraNaM 80 8 7 baMdhaprakaraNaM 8 91 / 8 mokSaprakaraNaM 91 97/9 sarvavizuddhijJAnAdhikAraH 97 106 /10 upAyopeyabhAvaprakaraNaM pRSThAdiH pRSThotaH 106 128 128 150 150 160 160 211 iti prakaraNasUcI samAptA AR Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / ityAdeigAthAmAdi kRtvA caturdazagAthAparyaMta mokSapadArthacUlikAvyAkhyAnaM karoti / tatrAdau nizcayena karmakartRtvAbhAvamukhyatvena sUtracatuSTayaM / tadanaMtaraM zuddhasyApi yadajJAnAvaraNaprakRtibaMdho bhavati tadajJAnasya mAhAtmyamiti kathanArtha cedA dupayaDi ahaM ityAdi prAkRtazlokacatuSTayaM / ataH paraM bhoktRtvAbhAvajJApanArtha aNNANI kammaphalaM ityAdisUtracatuSTayaM / tadanaMtara mokSacUlikopasaMhArarUpeNa vikuNadi ityAdi sUtradvayaM kathayatIti mokSapadArthacUlikAyAM samudAyapAtanikA / atha nizcayena karmaNAM kartA na bhavati-ityAkhyAti daviyaM jaM uppajadi guNehi taMtehi jANasu aNaNaM / jaha kaDayAdIhiMdu panjaehiM kaNayaM aNaNNamiha // 336 // jIvassAjIvassaya je pariNAmA du desidA sutte / taM jIvamajIvaM vA tehimaNaNNaM viyANAhi // 337 // Na kudovi viuppaNNo jamA kajaM Na teNa so aadaa| uppAdedi Na kiMcivi kAraNamavi teNa Na so hodi // 338 // kammaM paDucca katA kattAraM taha paDucca kammANi / uppaMjaMtiya NiyamA siddhI du Na dissade aNNA // 339 // davyaM yadutpadyate guNaistattaiAnInanyat / yathA kaTakAdibhistu paryAyaiH kanakamananyadiha // 336 // jIvasyAjIvasya tu ye pariNAmAstu darzitAH sUtre / te jIvamajIvaM vA tairananyaM vijAnIhi // 337 // na kutazcidapyutpamo yasmAtkArya na tena sa AtmA / utpAdayati na kiMcitkAraNamapi sena na sa bhavati // 338 // kama pratItya kartA kartAraM tathA pratItya karmANi / utpadyate niyamAtsiddhistu na dRzyate'nyA // 339 // tAtpattiH -yathA kanakamiha kaTakAdiparyAyaiH sahAnanyadabhinna bhavati tathA dravyamapi yadutpadyata pariNamati / kaiH saha ? svakIyasvIkIyaguNaiH, tadravyaM taiguNaiHsahAnanyadabhinnamiti jAnIhi iti prathamagAthA gtaa| jIvarasAjIvassa ya je pariNAmA du desidA sute jIvasya-ajIvasya ca ye pariNAmAH paryAyA dezitAH kathitAH sUtre paramAgame taiHsaha tenaiva pUrvoktasuvarNadRSTAMtena tameva jIvAjIvadravyamananyadabhinnaM vijAnIhIti dvitIyagAthA gatA / yasmAcchu nizcayanayena naranArakAdivibhAvaparyAyarUpeNa kadAcidapi notpannaH-karmaNA na janitaH tena kAraNena karmanokarmApekSayAtmA kArya na bhavati / na ca tatkarmanokarmopAdAnarUpeNa kimapyutpAdayati tena kAraNena karmanokarmaNAM kAraNamapi n| bhavati yataH karmaNAM kartA mocakazca na bhavati tataHkAraNAdvaMdhamokSayoH zuddhanizcayanayena kartA na bhavatIti tRtIyagAthA gatA / kammaM paDucca kattA kattAraM taha paDucca kammANi uppaMjaMte NiyamA yataH pUrva bhaNitaM suvarNadravyasya kuMDalapariNAmeneva saha jIvapudgalayoH svapariNAmaiH sahaivAnanyatvamAbhinnatvaM / punazcoktaM karmanokarmabhyAM kartRbhUtAbhyAM jIvo notpAdyate jIvazca karmanokarmaNAM notpAdayati tato jJAyate karma pratItyopacAreNa jIvaH karmakartA / tathA karmANi 21 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 samAtana jainagraMthamAlAryA cotpadyaMte jIvakartAramAzrityopacAreNa niyamAnnizcayAt saMdeho nAsti siddhI du Na dissade aNNA anena prakAraNa, anena kosrtha: : parasparanimittabhAvaM vihAya zuddhopAdAnarUpeNa zuddhanizcayena jIvasya karmakartRtvaviSaye / siddhirniSpattirghaTanA na dRzyate karmavargaNAyogyapudgalAnAM ca karmatvaM na dRzyate tataH sthitaM zuddhanizcayanayenAkartA jIva iti caturthagAthA gatA / evaM nizcayena jIvaH karmaNAM kartA na bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena prathamasthale gAthAcatuSTayaM gataM / atha zuddhasyAtmano jJAnAvaraNAdiprakRtibhiryadUrbadho bhavati tadajJAnasya mAhAtmyamiti prajJApayatiAtmakhyAtiH -- jIvo hi tAvatkramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIva eva nAjIva:, evamajI - vo'pi kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno'jIva eva na jIvaH, sarvadravyANAM svapariNAmaiH saha tAdatmyAt kaMkaNAdipariNAmaiH kAMcanavat / evaM hi jIvasya svapariNAmairutpadyamAnasyApyajIvana saha kAryakAraNabhAvo na siddhyati sarvadravyANAM dravyAMtareNotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAt / tadasiddhau cAjIvasya jIvakarmatvaM na siddhyati / tadasiddhau ca kartRkarmaNorananyApekSasiddhatvAt - jIvasyAjIvakartRtvaM na siddhyati, ato jIvo'kartA avatiSThate / akartA jIvo'yaM sthita iti vizuddhaH svarasataH sphuracci jjyotirbhizchuritabhuvanAbhogabhuvanaH / tathApyasyAsau syAdyadiha kila baMdhaH prakRtibhiH sa khalvajJAnasya sphurati mahimA kopi gahanaH / 186 / cedA da payaDiyas uppajjadi viNassadi / du payaDIvi cedaya uppajjadi viNassadi || 340|| evaM vaMgho duhaMpi aNNoNNapaccayANa have | apaNo payaDI eya saMsAro teNa jAyade || 341 // pitA tu prakRtyarthamutpadyate vinazyati / prakRtirapi cetakArthamutpadyate vinazyati || 340 || evaM baMdho dvayorapi - pratyayayorbhavet / AtmanaH prakRtezva saMsArastena jAyate || 341 // tAtparyavRttiH - cedA AtmA svasthabhAvacyutaH san prakRtinimittaM karmodayanimittamutpadyate / vinazyati ca vibhAvapariNAmaiH paryAyaiH / prakRtirapi cetayitRkAryaM jIvasaMbadhirAgAdi pariNAmanimittaM jJAnAvaraNAdikarmaparyAyairutpadyate vinazyati ca / pUrvoktaprakAreNa baMdho jAyate dvayoH - svasthabhAvacyutasyAtmanaH, karmavargaNAyogyapudgala piMDarUpAyA jJAnAvaraNAdiprakRtezca / kathaMbhUtayordvayoH ? anyo'nyapratyayayoH, parasparanimi ttakAraNabhUtayoH / evaM rAgAdyajJAnabhAvena baMdho bhavati tena baMdhena saMsAro jAyate, naca svasvarUpata ityuktaM bhavati / atha yAvatkAlaM zuddhAtmasaMvitticyutaH san prakRtyarthaM prakRtyudayarUpaM rAgAdikaM na muMcati tAvatkAlamajJAnI syAt tadabhAve jJAnI ca bhavatItyupadizati -- AtmakhyAtiH - ayaM hi A saMsArata eva pratiniyatasvalakSaNAnirjJAnena paramAtmanorekatvAdhyAsasya karaNAtkartA san cetayitA prakRtinimittamutpAdavinAzAvAsAdayati / prakRtirapi cetayitRnimittamutpattivinAzAvAsAdayati / evamanayorAtmaprakRtyoH kartRkarmabhAvAbhAvepyanyonyanimittanaimitikabhAvena dvayorapi baMdho dRSTaH, tataH saMsAraH, tata eva ca tayoH kartRkarmavyavahAraH jAso paDiya cedago Na vimuMcadi / ayANao have tAvaM micchAdiTThI asaMjado || 342 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 samayaprAmRtaM / jadA vimuMcade cedA kammaphalamaNaMtayaM / tadA vimutto havadi jANago passago muNI // 343 // yAvadeSa prakRtyarthaM cetayitA naiva vimuMcati / ajJAyako bhavettAbanmithyAdRSTirasaMyataH // 342 // yadA vimuMcati cetayitA karmaphalamanaMtakaM / tadA vimukto bhavati jJAyako darzako muniH // 34 // tAtparyavRttiH-- yAvatkAlameSa cetayitA jIvaH, cidAnaMdaikasvabhAvaparamAtmasamyakzraddhAnajJAnAnubhavarUpANAM samyagdarzanajJAnacAritrANAmabhAvAtprakRtyarthaM rAgAdikarmodayarUpaM na muMcati, tAvatkAlaM rAgAdirUpamAtmAnaM zraddadhAti jAnAtyanubhavati ca tato mithyAdRSTirbhavati, ajJAnI bhavati, asaMyatazca bhavati, tathA bhUtaHsan mokSaM na labhate / yadA punarayameva cetayitA mithyAtvarAgAdirUpaM karmaphalaM zaktirUpeNAnaMtavizeSaNa sarvaprakAreNa muMcati tadA zuddhabubaikasvabhAvAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnubhavarUpANAM samyagdarzanajJAnacAritrANAM sadbhAvAt lAbhamithyAtvarAgAdibhyo bhinnamAtmAnaM zraddadhAti jAnAtyanubhavati ca / tataH samyagdRSTirbhavati, saMyato munizca bhavati tathAbhUtaH san vizeSeNa dravyabhAvagatamUlottaraprakRtivinAzena mukto bhavatIti / evaM yadyapyAtmA zuddhanizcayena kartA na bhavati tathApyanAdikarmabaMdhavazAnmithyAtvarAgAdyajJAnabhAvena karma banAtIti ajJAna sAmarthyajJApanArtha dvitIyasthale sUtracatuSTayaM gataM ___ atha zuddhanizcayanayena karmaphalabhoktRtvaM jIvasvabhAvo na bhavati, kasmAt ! ajJAnasvabhAvatvAt-iti kathayati AtmakhyAti:-yAvadayaM cetayitA pratiniyatasvalakSaNAni nAt prakRtisvabhAvamAtmano baMdhAnamittaM na muMcati tAvatsvaparayorekatvajJAnenAjJAyako bhavati / svaparayorekatvadarzanena mithyAdRSTirbhavati / svaparayorekatvapariNatyA cAsaMyato bhavati / tAvadeva parAtmanorekatvAbhyAsasya karaNArakartA bhavati / yadA tvayameva pratiniyatasvalakSaNanirjJAnAt prakRtisvabhAvamAtmano baMdhanimittaM muMcati tadA svaparayovibhAgajJAnena jJAyako bhavati / svaparayovibhAgadarzanena darzako bhavati / svaparayovibhAgapariNatyA ca saMyato bhavati tadaiva ca parAsmanorekatvAdhyAsasyAkaraNAdakartA bhavati / bhoktRtvaM na svabhAvo'sya smRtaH kartRtvavaJcitaH / ajJAnAdeva bhoktAyaM tadabhAvAdavedakaH // 187 // aNNANI kammaphalaM payaDisahAvahido du vededi / NANI puNa kammaphalaM jANadi udidaM Na vededi // 344 // __ ajJAnI karmaphalaM prakRtisvabhAvasthitastu vedayate / - jJAnI punaH karmaphalaM jAnAti-uditaM na ghedayate // 344 // tAtparyavRttiH- aNNANI kammaphalaM payaDisahAvAhido du vededi vizuddhajJAnadarzanasvabhAvAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpAbhedaratnatrayAtmakabhedajJAnasyAbhAvAdajJAnI jIvaH udayAgatakarmaprakRtisvabhAve sukhaduHkhasvarUpe sthitvA harSaviSAdAbhyAM tanmayo bhUtvA karmaphalaM vedayatyanubhavati / NANI puNa kammapharla jANadi udidaM Na vededi jJAnI punaH pUrvoktabhedajJAnasadbhAvAt vItarAgasahajaparamAnaMdarUpa sukharasAsvAdena paramasamarasIbhAvena pariNataH san karmaphalamuditaM vastusvarUpeNa jAnAtyeva naca harSaviSAdAbhyAM tanmayo bhUtvA vedayatIti / 1 sthitaH iti sa. paatthH| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajanagraMthamAlAyAM athAjJAnI jIvaH sAparAdhaH sazaMkitaH san karmaphalaM tanmayo bhUtvA vedayati, yastu niraparAdhI jJAnI samaye sati kiM karoti ? iti kathayati - 164 AtmakhyAtiH - ajJAnI hi zuddhAtmajJAnAbhAvAt svaparayorekatvajJAnena svaparayorekatvadarzanena, svaparayorekatvapariNatyA ca prakRtisvabhAve sthitatvAt prakRtisvabhAvamapyahaMtayA-anubhavan karmaphalaM vedayate / jJAnI tu zuddhAtmajJAnasadbhAvAtsvaparayorvibhAgajJAnena, svaparayorvibhAgadarzanena svaparayorekatvApariNatyA ca prakRti svabhAvAdapasRtatvAt -- zuddhAtmasvabhAvamekamevAhaMtayAnubhavan karmaphalamuditaM jJeyamAtratvAt - jAnAtyeva na punastasyAhaMtayA'nubhavitumazakyatvAdvedayate / ajJAnI prakRtisvabhAvanirato nityaM bhavedvedako jJAnI tu prakRtisvabhAvavirato no jAtu cidvedakaH / ityevaM niyamaM nirUpya nipuNairajJAnitA tyajyatAM zuddhaikAtmamaye mahasyAcalitairAsevyatAM jJAnitA // 118 // ajJAnI vedaka eveti niyamyate jo puNa NirAvarAho cedA NissaMkido da so hodi / du ArAhaNAya NicaM vadi ahamidi viyANaMto // 345 // yaH punarniraparAdhazcetayitA nizzaMkitastu sa bhavati / ArAdhanA nityaM vartate ahamiti vijAnan || 345 // tAtparyavRttiH -- jo puNa NiravarAho cedA NissaMkido du so hodi yastu cetayitA jJAnI jIvaH sa niraparAdhaH san paramAtmArAdhanaviSaye nizzaMko bhavati / nizzaMko bhUtvA kiM karoti ? AhAraNAya NicaM vadvadi ahamidi viyANato nirdoSaparamAtmArAdhanArUpayA nizcayArAdhanayA nityaM sarvakAlaM vrtte| kiM kurvan ? anaMtajJAnAdirUpo'haMmiti nirvikalpasamAdhau sthitvA zuddhAtmAnaM samyagjAnan paramasamarasI bhAvena vAnubhavati iti / ajJAnI karmaNAM niyamena vedako bhavatIti darzayati -- yadi paDimabhavo suThuvi ajjhAidUNa sacchANi / guDadurddhapi pitA Na paNNayA nivvisA hoMti // 346 // na muMcati prakRtimamavyaH suSThupi - adhItya zAstrANi / dugdhamapi pito na pannagA nirviSA bhavati // 346 // tAtparyavRttiH yathA pannagAH sarpAH zarkarAsahitaM dugdhaM pivato'pi nirviSA na bhavaMti tathA jJAnI jIvo mithyAtvarAgAdirUpakarmaprakRtyudayasvabhAvaM na muMcati / kiM kRtvApi 1 adhItyApi / kAni ? zAstrANi / kathaM suDDu bisuSvapi / kasmAnna muMcati ? vItarAgasvasaMvedanajJAnAbhAvAt - karmodaye sati mithyAtvarAgAdInAM tanmayo bhavati yataH kAraNAt iti / jJAna karmaNAM niyamena vedako na bhavatIti darzayati AtmakhyAtiH -- yathAtra viSadharo viSabhAva svayameva na muMcati, viSabhAvamocana samarthasazarkarakSIrapAnAca na sucati / tathA kAbhavyaH prakRtisvabhAvaM svayameva na muMcati pramocanasamarthadravyazrutajJAnAzca na muti, nityameva bhAvazrutajJAnalakSaNazuddhAtmajJAnAbhAvenAjJAnitvAt / ato niyamyate jJAnI prakRtisvabhAve pr| 2 prakRtajJAnAvaraNAdikAyAH svabhAvazcaturgatizarIrarAgAdibhAvasukha duHkhAdikA pariNatistatra nirataH - AtmIyabuddhadhA pariNataH | 2 neyaM gAthAyAtmakhyAtI / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / jJAnI tyavedaka eveti niyamyate NivvedasamAvaNNo NANI kammapphalaM viyANAdi / mahuraM kaMDuvaM vahuvihamavedako teNa paNNatto // 347 // . nirvedasamApano jJAnI karmaphalaM vijAnAti / madhuraM kaTukaM vahuvidhamavedako tena prajJaptaH // 347 // tAtparyahAttiH-NivvedasapAvaNNo NANI kammapphalaM viyANAdi paramatattvajJAnI jIvaH saMsArazarIrabhogarUpatrividhavairAgyasaMpanno bhUtvA zubhAzubhakarmaphalamudayAgataM vastusvarUpeNa vizeSeNa nirvikArasvazuddhAtmano bhinnatvena jAnAti / kathaM bhUtaM jAnAti ! pahuraM kaDavaM bahuvihamavedako teNa paNNatto azubhakarmaphalaM niMbakAMjIraviSahalAhalarUpeNa kaTukaM jAnAti / zubhakarmaphalaM bahuvidhaM guDakhaMDazarkarAmRtarUpeNa madhuraM jaanaati| naca zuddhAtmotthasahajaparamAnaMdarUpamatIMdriyasukhaM vihAya paMcendriyasukhe pariNamati, tena kAraNena jJAnI vedako bhoktA na bhavatIti niyamaH / evaM jJAnI zuddhanizcayena zubhAzubhakarma phalabhoktA na bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena tRtIyasthale sUtracatuSTayaM gataM / / AtmakhyAtiH - jJAnI tu nirastabhedabhAvazrutajJAnalakSaNazuddhAtmajJAnasadbhAvena parato'tyaMtaviviktatvAta prakRtisvabhAvaM svayameva muMcati tato madhuraM madhuraM vA karmaphalamuditaM jJAtRtvAt kevalameva jAnAti, na punAne sati paradravyasyAhatayA'nubhavitumayogyatvAdvedayate / ato jJAnI prakRtisvabhAvaviraktatvAdavedaka eva / jhAnI karoti na na vedayate ca karma jAnAti kevalamayaM kila tatsvabhAvaM / jAnanparaM karaNavedanayorabhAvAt zuddhasvabhAvaniyataH sa hi mukta eva // 18 // Navi kuvvadi Navi vedadi NANI kammAi bahu payArAi / jANadi puNa kammaphalaM baMdhaM puNNaM ca pAvaM ca // 348 // nApi karoti nApi vedayate jJAnI karmANi bahumakArANi / jAnAti punaH karmaphalaM baMdhaM puNyaM ca pApaM ca // 348 // tAtparyavRttiH--Navi kunvadi Navi vedadi NANI kammAi bahupayArAi triguptiguptatvavalena khyAtipUjAlAbhadRSTazrutAnubhUtabhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdisamastaparadravyAlaMbanazUnyenAnaMtajJAnadarzanasukhavIryasvarUpeNa sAlaMbane bharitAvasthe nirvikalpasamAdhau sthito jJAnI karmANi bahuprakArANi jJAnAvaraNAdimalotsaraprakRtibhedabhinnAni nizcayanena na karoti na ca tanmayo bhUtvA vedayatyanubhavati / tarhi kiM karoti ! jANadi puNa kammaphalaM vaMdhaM puNNaM pAvaM ca paramAtmabhAvanotthasukhe tRpto bhUtvA vastusvarUpeNa jAnAtyeva / kiM jAnAti ! sukhaduHkhasvarUpakarmaphalaM prakRtibaMdhAdibhedabhinnaM punaH karmabaMdha, sadvedyazubhAyurnAmagotrarUpaM puNyaM, ato'nyadasavedyAdirUpaM pApaM ceti / tameva kartRtvabhoktRtvabhAvaM vizeSeNa samarthayati AtmakhyAtiH--jJAnI hi karmacetanAzUnyatvena karmaphalacetanAzUnyatvena ca svayamakartRtvAdavedayitRtvAcca na karma karoti na vedayate ca / kiMtu jJAnacetanAmayatvena kevalaM jJAtRtvAtkarmabaMdha karmaphalaM ca zubhamazubhaM vA kevalameva jAnAti / kuta etat ? diDI jaha aNNANaM paatthoymaatmkhyaatau| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sanAtana jaina prathamAlAyAM diTThI sapi NANaM akArayaM taha avedayaM caiva / jAdiya dhamokkhaM kammudayaM NijjaraM caiva // 349 // dRSTiH svayamapi jJAnamakArakaM tathA'vedakaM caitra / jAnAti ca baMdhamokSaM karmodayaM nirjarAM caiva // 349 // tAtparyavRttiH- diThI saryapi NANaM akArayaM taha avedayaM caiva yathA dRSTiH kartrI dRzyamagni rUpa vastusaMdhukSaNaM puruSavanna karoti tathaiva ca taptAyaH piMDavadanubhavarUpeNa na vedayati / tathA zuddhajJAnamapyabhedena zuddhajJAna pariNatajIvo vA svayaM zuddhopAdAnarUpeNa na karoti na ca vedayati / athavA pAThAMtaraM diTThI sapi NANaM tasya vyAkhyAnaM na kevalaM dRSTiH kSAyikajJAnamapi nizcayena karmaNAmakArakaM tathaivA vedkmpi| tathAbhUtaH san kiMkaroti ? jANadi ya baMdhamokkhaM jAnAti ca / kau ? baMdhamokSau / ne kevalaM dhamokSa kammudayaM NijjaraM caiva zubhAzubharUpaM karmodayaM savipAkAvipAkarUpeNa sakAmA kAmarUpeNa vA dvidhA nirjarAM caiva jAnAti iti / evaM sarvavizuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakeNa zuddhopAdAnabhUtena zuddhadravyArthikanayena kartRtva-bhoktRtva-baMdha - mokSAdikAraNapariNAmazUnyo jIva iti sUcitaM / samudAyapAtanikAyAM pazcAdgAthAcatuSTayena jIvasyAkartRtvaguNavyAkhyAnamukhyatvena sAmAnyavivaraNaM kRtaM / punarapi gAthAcatuSTayena zuddhasyApi yatprakRtibhirbaMdho bhavati tadajJAnasya mAhAtmyamityajJAnasAmarthyakathanarUpeNa vizeSavivaraNaM kRtaM / punazca gAthAcatuSTayena jIvasyAbhoktRtvaguNavyAkhyAnamukhyatvena vyAkhyAnaM kRtaM / tadanaMtaraM zuddhanizcayena tasyaiva kartRtvabaMdha mokSAdikakAraNapariNAmavarjanarUpasya dvAdazagAthAvyAkhyAnasyopasaMhAraMrUpeNa gAthAdvayaM gataM / iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRta mokSAdhikArasaMbaMdhinI cUlikA samAptA / athavA dvitIyavyAkhyAnenAtra mokSAdhikAraH samAptaH / AtmakhyAtiH: - yathAtra loke dRSTirdRzyAdatyaMtavibhaktatvena tatkaraNavedanayeorasamarthatvAt dRzyaM na karoti na vedayate ca, anyathAgnidarzanAtsaMdhukSaNavat svayaM jvalanakaraNasya, lohapiMDavatsvayamevauSNyAnubhavamasya ca durnivAratvAt / kiMtu kevalaM darzanamAtrasvabhAvatvAt tatsarvaM kevalameva pazyati / tathA jJAnamapi svayaM dRSTitvAt karmaNo'tyaMtavibhaktatvena nizcayatastatkaraNavedanayorasamarthatvAtkarma na karoti na vedayaMte ca / kiMtu kevalaM jJAnamAtrasvabhAvatvAtkarmabaMdhaM mokSaM vA karmodayaM nirjarAM vA, kevalameva jAnAti / yetu kartAramAtmAnaM pazyeti tamasA tatAH / sAmAnyajanavatteSAM na mokSo'pi mumukSatAM // 189 // tAtparyavRttiH--kiM ca vizeSaH-- aupazamikAdipaMcabhAvAnAM madhye kena bhAvena mokSo bhavatIti vicAryate / tatraupazamikakSAyopazamikakSAyikaudayikabhAvacatuSTayaM paryAyarUpaM bhavati zuddhapariNAmikastu dravyarUpa iti / tacca parasparasApekSaM dravyaparyAyadvayamAtmA padArtho bhaNyate / tatra tAvajjIvatvabhavyatvAbhanyatvatrividhapariNAmikabhAvamadhye zuddhajIvatvaM zaktilakSaNaM / yatpAriNAmikatvaM tacchuddhadravyArthikanayAzritatvAnnirAvaraNa zuddhapAriNAmikabhAvasaMjJaM jJAtavyaM tattvabaMdhamokSaparyAyapariNatirahitaM / yatpunardazaprANarUpaM jIvatvaM bhavyAbhavyatvadvayaM tatparyAyArthikanayAzritatvAdazuddhapAriNAmikabhAvasaMjJamiti / kathamazuddhamiti cet saMsAriNAM zuddhayena siddhAnAM tu sarvathaiva dazaprANarUpajIvatvabhavyAbhavyatvadvayAbhAvAditi / tasya trayasya madhye bhavyavalakSaNapAriNAmikasya tu yathAsaMbhavaM samyaktvAdijIvaguNaghAtakaM dezaghAtisarvaghAtisajJaM mohAdikarmasAmAnyaM paryAyArthikanayena pracchAdakaM bhavati iti vijJeyaM / tatra ca yadA kAlAdilabdhivazena bhavyatvazaktervyaktirbhavati tadAyaM jIvaH sahajazuddhapAriNAmikabhAvalakSaNanijaparamAtmadravyasamyak zraddhAnajJAnAnucaraNaparyAyeNa pariNa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 167 mati / taca pariNamanAgamabhASayopazamikakSAyopazamikakSAyikaM bhAvatrayaM bhaNyate / adhyAtmabhASayA punaH zuddhAtmAbhimukhapariNAmaH zuddhopayoga ityAdi paryAyasaMjJAM labhate / sa ca paryAyaH zuddhapAriNAmikabhAvalakSaNazuddhAtmadravyAtkathaMcidbhinnaH / kasmAt ? bhAvanArUpatvAt / zuddhapAriNAmikastu bhAvanArUpo na bhavati / yadyekAMtenAzuddhapAriNAmikAdAbhinno bhavati tadAsya bhAvanArUpasya mokSakAraNabhUtasya mokSa prastAve vinAze jAte sati zuddhapAriNAmikabhAvasyApi vinAzaH prApnoti, naca tathA / tataH sthitaM - zuddha pAriNAmikabhAvaviSaye yA bhAvanA tadrUpaM yadaupazamikAdibhAvatrayaM tatsamastarAgAdirahitatvena zuddhopAdAnakAraNatvAnmokSakAraNaM bhavati naca zuddhapAriNAmikaH / yastu zaktirUpo mokSaH sa zuddhapAriNAmikapUrvameva tiSThati / ayaM tu vyaktirUpamokSavicAro vartate / tathA coktaM siddhAMte - 'niSkriyazuddhapAriNAmikaM' niSkriya iti ko'rthaH ? baMdha kAraNabhUtA yA kriyA rAgAdipariNatiH, tadrUpo na bhavati / mokSakAraNabhUtA ca kriyA zuddhabhAvanA pariNatistadrUpazca na bhavati / tato jJAyate zuddhapAriNAmikabhAvo dhyeyarUpo bhavati dhyAnarUpo na bhavati / kasmAt ? dhyAnasya vinazvaratvAt / tathA yogIMdradevairapyuktaM vi upajjaha Navi marai vaMdhaNa mokkhU karei / jiu paramatthe joiyA jiNavara eu bhaNe // 1 // kiM ca vivakSitaikadezazuddhanayAzriteyaM bhAvanA nirvikArasvasaMvedanalakSaNakSAyopazamikAnyatvena yadApyekadezavyaktirUpA bhavati tathApi dhyAtA puruSaH yadeva sakalanirAvaNamakhaMDaikapratyakSapratibhAsamayamavinazvaraM zuddhapAriNAmikaparamabhAvalakSaNaM nijaparamAtmadravyaM tadevAhamiti bhAvayati naca khaMDajJAnarUpamiti bhAvArthaH / idaM tu vyAkhyAnaM parasparasApekSAgamAdhyAtmanayadvayAbhiprAyasyAnirodhenaiva kathitaM siddhyatIti jJAtavyaM vivekibhiH / ataH paraM jIvAdinavAdhikAreSu jIvasya kartRtvabhoktRtvAdisvarUpaM yathAsthAnaM nizcayavyavahAravibhAgena sAmAnyena yatpUrvaM zrAvitaM, tasyaiva vizeSavivaraNArthaM lokassa kuNAdi vihU ityAdi gAthAmAdiM kRtvA pAThakrameNa SaDadhikanavatigAthAparyaMtaM cUlikAvyAkhyAnaM karoti cUlikAzabdasyArthaH kathyate tathAhi - vizeSavyAkhyAnaM, uktAnuktavyAkhyAnaM, uktAnuktasaMkIrNavyA khyAnaM ceti tridhA cUlikAzabdasyArtho jJAtavyaH / tatra SaNNavatigAthAsu madhye viSNordevAdiparyAyakartRtvanirAkaraNamukhyatvena logassa kuNadi vihna ityAdi gAthAsaptakaM ca bhavati / tadanaMtaraM, anyaH kartA, bhuMkte cAmyaH-- ityekAMtaniSedharUpeNa bauddhamatAnusAriziSyasaMbodhanArthaM kehiMdu pajjayehiM ityAdisUtracatuSTayaM / ataH paraM sAMkhyamatAnusAriziSyaM prati, ekAMtena jIvasya bhAvamidhyAtvakartRtvanirAkaraNArthaM micchattA jadi payaDI ityAdi sUtra cikaM / tataH paraM jJAnAjJAnasukhaduHkhAdibhAvAn karmaivaikAMtena karoti nacAtmeti punarapi sAMkhyamatanirAkaraNArthaM - kammehiM aNNANI ityAdi trayodazasUtrANi / athAnaMtaraM ko'pi prAthamikaziSyaH zabdAdipaMcendriyaviSayANAM vinAzaM kartuM vAMchati kiMtu manasi sthitasya viSayAnurAgasya ghAtaM karomIti vizeSavivekaM na jAnAti tasya saMbodhanArthe daMsaNaNANacaritaM ityAdi sUtrasaptakaM / tadanaMtaraM yathA suvarNakArAdizilpI kuMDalAdikarma hasta kudRkAdyupakaraNaiH karoti / tatphalaM mUlyAdikaM bhuMkte ca tathApi tanmayo na bhavati / tathA jIvo'pi dravyakarma karoti bhuMkte ca tathApi tanmayo na bhavatItyAdipratipAdanarUpeNa jaha sippiyo du ityAdi gAthA saptakaM / tataH paraM yadyapi zvetamRttikA kuDyAdikaM zvetaM karoti tathApi nizcayana tanmayo na bhavati / tathA jIvo'pi vyavahAreNa jJeyabhUtaM ca dravyameva jAnAti pazyati pariharati zraddadhAti ca tathApi nizcayena tanmayo na bhavati iti brahmAdvaitamatAnu sAriziSyasaMbodhanArtha jahaseDiyA ityAdi sUtradazakaM / tataH paraM zuddhAtmabhAvanArUpanizcayapratikramaNa-- nizcayapratyAkhyAna-nizcayAlocanA - nizcayacAritravyAkhyAnamukhyatvena kammaM jaM puvvakayaM ityAdisUtra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sanAtanajanaigraMthamAlAyAM catuSTayaM / tadanaMtaraM rAgadveSotpattiviSaye jJAnarUpasvakIya buddhirUpadoSa eva kAraNaM nacAcetanazabdAdiviSayA iti kathanArthe NiMdadi suMthudi vayaNANi ityAdi gAthAdazakaM / ataH paraM udayAgataM karma vedayamAno madIyamidaM mayA kRtaM ca manyate svasthabhAvazUnyaH sukhito dukhitazca bhavati yaH saH punarapyaSTavidhaM karma duHkha bIjaM banAtIti pratipAdana mukhyatvena vedaMto kammaphalaM ityAdi gAthAtrayaM / tadanaMtaraM AcArasUtrakRtAdi dravyazruteMdriyaviSayadravyakarma dharmAdharmAkAzakAlAH zuddhanizvayena rAgAdayo'pi zuddhajIvasvarUpaM na bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena sacchaM NANaM Na havadi ityAdi paMcadaza sUtrANi / tataH paraM yasya zuddha yasyAbhiprAyeNa mUrtirahitastasyAbhiprAyeNa karmano karmAhArarahita iti vyAkhyAnarUpeNa appA jassa amuto ityAdi gAthAtrayaM / tadanaMtaraM dehAzritadravyaliMgaM nirvikalpasamAdhilakSaNabhAvaliMgarahitaM yatInAM muktikAraNaM na bhavati bhAvaliMgasahitAnAM punaH sahakArikAraNaM bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena pAkhaMDI liMgANiya ityAdi sUtrasaptakaM / punazca samayaprAbhRtAdhyayanaphalakathanarUpeNa graMthasamAptyartha jo samaya pAhuDamiNaM ityAdi sUtramekaM kathayatIti trayodazabhiraMtarAdhikAraiH samayasAracUlikAdhAre samudAyapAtanikA - idAnIM trayodazAdhikArANAM yathAkrameNa vizeSavyAkhyAnaM kriyate / tadyathA-ekAMtenAtmAnaM kartAraM ye manyate teSAmajJAnijanavanmokSo nAstItyupadizati logassa kudi vi suraNArayatiriyamANu se satte / samaNANaMpiya appA jedi kuvvadi chavvihe kAe // 350 // logasamaNANamevaM siMddhataM paDi Na dissadi viseso / logassa kudi vihU samaNANaM appao kuNadi || 351 // evaM kovi mukkho dIsaha duNhaMpi samaNa loyANaM / NiccaM kuvvaMtANaM sadeva maNuAsure loge || 352 // lokasya karoti viSNuH suranArakatiryamAnuSAn satvAn / zramaNAnAmapyAtmA yadi karoti SaDidhAn kAyAn / / 350 / / lokazramaNAnAmevaM siddhAMtaM prati na dRzyate vizeSaH / lokasya kati viSNuH zramaNAnAmadhyAtmA karoti / / 351 // evaM na ko'pi mokSo dRzyate lokazramaNAnAM dvayeSAM / nityaM kurvatAM sadaiva manujAna surAn lokAn / / 352 / / a tAtparyavRttiH - logassa kuNadi viha suraNArayatiriyamANu me satte lokasya mate viSNu: karoti / kAn ? suranArakatiryaGmAnuSAn satvAn samaNANaMpi ya appA jadi kuvvadi chavviye kAe zramaNAnAM mate punarAtmA karoti yadi cet kAnnU ? SaTjIvanikAyAniti / logasamaNANamevaM siddhata paDiNa dissadi viseso evaM pUrvoktaprakAreNa siddhAMtaM prati, AgamaM prati na dRzyate ko'pi vizeSaH kayoH saMbaMdhI ? lokazramaNayoH kasmAt / iti cet-logassa kuNadi viNhU samaNANaM (vi) appa - di lokamate viSNunAmA ko'pi parakalpitapuruSavizeSaH karoti / zramaNAnAM mate punarAtmA karoti tatra viSNusaMjJA zramaNamate cAtmasaMjJA nAsti vipratipattirnacArthe / evaM Na kovi mukkho dIsadi duvhaMpi samaNaloyANaM evaM kartRtve sati ko doSaH ? mokSaH ko'pi na dRzyate kayorlokazramaNayoH / kiMviziSTayoH ? 11 siddhaM jai Na dIsaha visesaM, AtmakhyAtAvayaM pATha: / 2 dIsaha loyasamaNANa doNDaMpi pAThoyamAtmakhyAtau / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 169 NicaM kuvvaMtANaM sadeva maNutrAsure loge nityaM sarvakAlaM karma kurvatoH / ka ? loke / kathaMbhUte ? devamanuSyAsurasahite / kiMca - rAgadveSamoharUpeNa pariNamanameva kartRtvamucyate / tatra rAgadveSamohapariNamane sati zuddhasvabhAva'tmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpanizcayaratnatrayAtmakamokSamArgAcyavanaM bhavati tatazca mokSo na bhavatIti bhAvArthaH / evaM pUrvapakSarUpeNa gAthAtrayaM gataM / athottaraM nizcayenAtmanaH pudgaladravyeNa saha kartRkarmasaMbaMdho nAsti kathaM kartA bhaviSyatIti kathayati - AtmakhyAtiH - ye tvAtmAnaM kartArameva pazyaMti te lokottarikA api na laukikatAmativartate / laukikAnAM paramAtmA viSNuH suranArakAdikAryANi karoti teSAM tu svAtmA tAni karoti ityapasiddhAMtasya samatvAt / tatasteSAmAtmano nityakartRtvAbhyupagamAt - laukikAnAmiva lokottarikANAmapi nAsti mokSaH / nAsti sarvo'pi saMbaMdhaH paradravyAtmatattvayoH / kartRtvasaMbaMdhAbhAve tatkartRtA kutaH // 190 // vavahAra bhAsideNa du paradavvaM mama bhaNati viditthA / jANaMti NicchayeNa du Naya iha paramANumi mama kiMci // 353 // jaha kovi Naro jaMpadi ahmANaM gAmavisayapurarakhaM / ya hoMti tANi tassadu bhaNadiya moheNa so appA // 354 // emeva micchadiTThI NANI NissaMsayaM havadi eso / jo paradavvaM mama idi jANato appayaM kuNadi || 355 // tahmANa meti NaccA do edA katti vavasAo / paradavve jANato jANe jo diTThirahidANaM // 356 // vyavahAra bhASitena tu paradravyaM mama bharNatyaviditArthAH / jAnaMti nizcayena tu naceha paramANumAtramapi kiMcit // 353 // yathA kospi naro jalpati asmAkaM grAmaviSayapurarASTraM / naca bhavaMti tasya tAni tu bhaNati ca mohena sa AtmA || 354 // evameva midhyAdRSTirjJAnI nissaMzayaM bhavatyeSaH / yaH paradravyaM mameti jAnannAtmAnaM karoti / / 355 // tasmAnna me iti jJAtvA dvayeSAmapyeteSAM kartRvyavasAyaM / paradravye jAnan jAnIyAddaSTirahitAnAM / / 356 / / tAtparyavRttiH -- vavahAra bhAsideNa du paradavvaM mama bhAMti vididacchA para dravyaM mama bhaNati / ke te ? viditArthAH-jJAtArthAH tattvavedinaH / kena kRtvA bhAMti ? vyavahArabhASitena vyavahAranayena / jANaMti NicchayeNa du Naya iha paramANumitta mama kiMci nizcayena punarjAnaMti / kiM ? naceha paradravyaM paramANumAtramapi mameti / jaha kovi Naro jaMpadi ahmANaM gAma visayapura ra dvaM yathA nAma sphuTamaho vA kazcitpuruSo jalpati / kiM jalpati ? vRttyAvRto grAmaH, dezAbhidhAno viSayaH, nagarAbhidhAnaM puraM, dezaikadezasaMjJaM rASTramasmAkamiti / yahuM ti tANi tassadu bhaNadiya moheNa so appA naca tAni tasya bhavaMti rAjakIya nagarAdIni tathApyasau mohena brUte madIyaM prAmAdikamiti dRSTAMtaH / atha dAtaH -- evaM pUrvoktadRSTAMtena jJAnI vyavahAra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. sanAtanajainagraMthamAlAyAMmUDho bhUtvA yadi paradravyamAtmIyaM bhaNati tadA mithyAtva prAptaH san midhyAdRSTirbhavati nissaMzayaM nizcita saMdeho na kartavyaH iti / tamA ityAdi tahmA tasmAt parakIyagrAmAdidRSTAMtena svAnubhUtibhAvanAcyutaH san : yo'sau paradravyaM vyavahAreNAtmIyaM karoti sa mithyAdRSTirbhavatIti bhaNitaM pUrva tasmAtkAraNAjJAyate duI edANa kattivavasAo paradravye tayoH pUrvoktalaukikajainayoH-AtmA paradravyaM karotItyanena rUpeNa yo'sau paradravyaviSaye kartRtvavyavasAyaH / kiM kRtvA ? pUrva Na mameti NaccA nirvikArasvaparaparicchittijJAnena paradravyaM mama saMbaMdhi na bhavati iti jJAtvA jANato jANijjo dihirahidANaM imaM laukikajainayoH paradravye kartRtvavyavasAyaM-anyaH ko'pi tRtIyataTasthaH puruSo jAnan san jAnIyAt / sa kathaMbhUtaM jAnIyAt ? vItarAgasamyaktvasaMjJAyAM tu nizcayadRSTistadrAhitAnAM vyavasAyo'yamiti / jJAnI bhUtvA vyavahAreNa paradravyamAtmI yaM vadan san kathamajJAnI bhavatIti cet ? vyavahAro hi mlechAnAM mlecchabhASeva prAthamikajanasaMbodhanArtha kAla evAnusatavyaH / prAthamikajanapratibodhanakAlaM vihAya katakaphalavadAtmazuddhikArakAn zuddhanayAccyutobhUtvA yadi paradravyamAtmIyaM karoti tadA mithyAdRSTirbhavati / kiM ca vizeSa:-lokAnAM mate viSNuH karotIti yaduktaM pUrva tallokavyavahArApekSayA bhANitaM / nacAnAdibhUtasya devamanuSyAdibhUtalokasya viSNuvo mahezvaro vA ko'pi kartAsti / kathamiti cet sarvo'pi lokastAvadekeMdriyAdijIvaibhRtastiSThati / teSAM ca jIvAnAM nizcayanayena viSNuparyAyeNa brahmaparyAyeNa mahezvaraparyAyeNa jinaparyAyeNa ca pariNamanazaktirasti tena kAraNenAtmaiva viSNuH, Atmaiva brahmA, Atmaiva mahezvaraH, Atmaiva jinaH / tadapi kathamiti cet ko'pi jIvaH pUrva manuSyabhave jinarUpaM gRhItvA bhogAkAMkSAnidAnabaMdhena pApAnubaMdhi puNyaM kRtvA svarge samutpadya tasmAdAgatya manuSyabhave trikhaMDAdhipatirarddhacakravartI bhavati tasya viSNusaMjJA nacAparaH ko'pi lokasya kartA viSNurasti iti / tathA cAparaH ko'pi jIvo jinadIkSAM gRhItvA ratnatrayArAdhanayA pApAnubaMdhi puNyo pArjanaM kRtvA vidyAnuvAdasaMjJaM dazamapUrva paThitvA cAritramohodayena tapazcaraNacyuto bhUtvA huNDAvasarpiNIkAlaprabhAveNa vidyAvalena lokasyAhaM kartetyAdi camatkAramutpAdya mUDhajanAnAM vismayaM kRtvA mahezvaro bhavati na sarvAvasarpiNISu / sA ca huNDAvasarpiNI saMkhyAtItA tatsarpiNyavasarpiNISu gatAsu samupayAti tathA coktaM sakhAtIdavasappiNi gayAsu huMDAvasappiNI eya / parasamayaha uppattI tahi jiNavara eva pabhaNei // 1 // nacAnyaH ko'pi jagatkartA mahezvarAbhidhAnaH puruSavizeSo'sti iti / tathA cAparaH ko'pi puruSo viziSTatapazcaraNaM kRtvA pazcAttapaHprabhAveNa strIviSayanimittaM caturmukho bhavati tasya brahmA saMjJA / nacAnyaH ko'pi jagataH kartA vyApakaikarUpo brahmAvidhAno'sti / tathaivAparaH ko'pi darzanavizuddhivinayasaMpannatetyAdi SoDazabhAvanAM kRtvA deveMdrAdivinirmitapaMcamahAkalyANapUjAyogyaM tIrthakarapuNyaM samupAya' jinezvarAbhidhAno vItarAgasarvajJo bhavatIti vastusvarUpaM jJAtavyaM / evaM yadyekAMtena kartA bhavati tadA mokSAbhAva iti viSNudRSTAMtena gAthAtrayeNa pUrvapakSaM kRtvA gAthAcatuSTayena parihAravyAkhyAnamiti prathamasthale sUtrasaptakaM gataM / bhaya dravyArthikanayena ya eva karma karoti sa eva bhuMkte / paryAyArthikanayena punaranyaH karotyanyo bhukte iti ca yo'sau manyate sa samyagdRSTirbhavatIti pratipAdayati-- AtmakhyAti:-- ajJAnina eva vyavahAravimUDhA paradravyaM mamedamiti pazyati / jJAninastu nizcayapratibuddhAH paradranyakaNikAmAtramapi na mamedamiti pazyati / tato yathAtra loke kazcidvyavahAravimUDhaH parakIyagrAmavAsI mamAya grAma iti pazyan mithyAdRSTiH / tathA jJAnyapi kathaMcid vyavahAravimUDho bhUtvA paradravyaM mamedAmiti pazyet tadA so'pi nissaMzayaM paradravyamAtmAnaM kurvANo mithyAdRSTireva syAt / atastattvaM jAnan puruSaH sarvameva paradanyaM na mameti jJAtvA lokazramaNAnAM dvayeSAmapi yo'yaM paradravye kartRvyavasAyaH, sa teSAM samyagdarzanarahitatvAdeva bhavati iti sunizcitaM jAnIyAt / . nAyaM sa. pustake paatthH| - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samayaprAbhRtaM / ekasya vastuna ihAnyatareNa sArddha saMbaMdha eya sakalo'pi yato niSiddhaH / tatkartRkarmaghaTanAsti na vastubhede pazyaMtvakartRmunayazca janAzca tattvaM // 191 // ye tu svabhAvaniyamaM kalayaMti nemamajJAnamagnamahaso vata te varAkAH / kuMvaMti karma tata eva hi bhAvakarma kartA svayaM bhavati cetana eva nAnyaH / / 192 / / kehi cidu pajjayehiM viNassade Neva kehicidu jiivo| jamA tahmA kuvvadi so vA aNNo va NeyaMto // 357 / / kehicidu pajayahiM viNassade Neva kehicidu jiivo| jamA tahmA vedadi sovA aNNo va yaMto // 358 // jo ceva kuNadi soceva vedako jasta esa siddhNto| so jIvo NAdavvo micchAdiTThI azArihido // 359 // aNNo karedi aNNo paribhuMjadi jassa esa siddhNto| so jIvo NAdavvo micchAdiTThI aNArihado // 360 // kaizcitparyAyarvinazyati naiva kaizcintu jIvaH / yasmAttasmAtkaroti sa vA anyo vA nai kAMta: 317 / / kaizcitparyAyaiH-vinazyati naiva kaizcittu jIvaH / yasmAttasmAdvedayati sa vA anyovA naikAMtaH / / 358 // ya evaM karoti saeva vedako yasyaiSa siddhAMtaH / sa jIvo jJAtavyo mithyArTira nAItaH // 359 // anyaH karotyanyaH paribhukte yasya eSa siddhAMtaH / sa jIvo jJAtavyo mithyAdRSTiranAItaH // 360 // tAtparyavRttiH kehicidu panjayahiM viNassade Neva kehicidu jIvo kaizcitparyAyaiH payoMyArthikanayavibhAgairdevamanuSyAdirUpairvinazyati jIvaH / na nazyati kaizcidravyArthikanayavibhAgaiH jamA yasmAdevaM nityAnityasvabhAvaM jIvarUpaM tahmA tasmAtkAraNAt kubadi so vA dravyArthikanayena sa eva karma kroti| sa eva kaH ? iti ceta ? yo bhukte / aNNo cA paryAyArthikanayena punaranyo vA / NiMyato nacaikAto'sti / evaM kartRtvamukhyatvena prathamagAthA gtaa| kehicidu pajjayahiM viNassade Neva kehicida jIvo kaizcit paryAyaiH paryAyArthikanayavibhAgaiH devamanuSyAdirUpairvinazyati jIvaH na nazyati kaizcidvyArthi kanayavibhAgaiH / jamA yasmAdevaM nityAnityasvabhAvaM jIvasvarUpaM tahmA tasmAtkAraNAt vedadi sovA nijazuddhAtmabhAvanotthasukhAmRtarasAsvAdamalabhamAnaH sa eva karmaphalaM vedayatyanubhavati / sa eva kaH ? iti ceta yena pUrvakRtaM karma / aNNovA paryAyArthikanayena punaranyo vA yaMto nacaikAMto'sti / eva bhoktatvamukhyatvena dvitIyagAthA gatA / kiM ca yena manuSyabhave zubhAzubhaM karma kRtaM sa eva jIvo dravyArthikanayana loke narake vA bhukte / paryAyArthikanayena punastadbhavApekSayA vAlakAle kRtaM yauvanAdiparyAyAtare bhukte / bhavAMtarApekSayA tu 1 yadyapIta Arabhya gAthAcatuSTayaM nAtrAtmarUyAtau tathApi purastA darzanA dannaiva teSAmAkSevakRtaH / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sanAtanajainagraMthamAlAyAM paryAyeNa kRtaM devAdiparyAyeNa bhuMkte iti bhAvArtha: / evaM gAthAdvayenAnekAMtavyavasthApanArUpeNa svapakSa siddhiH kRtA / athaikAMtena ya eva karoti sa eva bhukte / athavAnyaH karotyanyo bhuMkte iti yo vadati sa mithyAdRSTirityupadizati jo caiva kuNadi socaiva vedako jassa esa siddhAMto ya eva jIvaH zubhAzubhaM karma karoti eva cakAMtena bhuMkte na punaranyaH yasyaiSa siddhAMta: - : -AgamaH / so jIvo NAdanvo micchAdiTThI aNArihado sa jIvo midhyAdRSTiranArhato jJAtavyaH / kathaM midhyAdRSTiH ? iti cet yadaikAMtena nityakU - Tastho'pariNAmI TaMkAtkIrNaH sAMkhyamatavat tadA yena manuSyabhavena narakagatiyogyaM pApakarmakRtaM svargagatiyogyaM puNyakarma kRtaM tasya jIvasya narake svarge vA gamanaM na prApnoti / tathA zuddhAtmAnuSThAnena mokSazca kutaH ? nityaikAMtatvAditi / aNNo karedi aNNo paribhuMnadi jassa esa siddhaMto anyaH karoti karma bhuMkte cAnyaH, yadyekAMtena brUte so jIvo NAdanvo micchAdiTThI aNAgdio tadA yena manuvyabhave puNyakarma kRtaM pApakarmakRtaM mokSArthaM zuddhAtmabhAvanAnuSThAnaM vA tasya puNyakarmaNAM devalokebhyaH ko'pi bhoktA prApnoti na ca sa jIvaH / narake'pi tathaiva / kevalajJAnAdivyaktirUpaM mokSaM cAnyaH ko'pi labhate tatazca puNyapApamokSAnuSThAnaM vRtheti bauddhamatadUSaNaM, iti gAthAdvayena nityaikAMtakSaNikaikAMtamata nirAkRtaM / evaM dvitIyasthale sUtracatuSTayaM gataM / atha yadyapi zudvanayena zuddhabuddhaikasvabhAvAt karmaNAM karttA jIvastathApyazuddhanayena rAgAdibhAvakarmaNAM sa eva kartA na ca pudgala ityAkhyAti- - atra gAthApaMcakena pratyekaM gAthApUrvArdhena sAMkhyamatAnusAriziSyaM prati pUrvapakSaH, uttarArdhena parihAra iti jJAtavyaM - AtmakhyAtiH - yato hi pratisamaya saMbhavadagurulaghuguNapariNAmadvAreNa kSaNikatvAdacalita caitanyAnva - guNadvAreNa nityatvAcca jIvaH kaizcitparyAyairvinazyati, kaizcittu na vinazyatIti dvisvabhAvo jIvasvabhAvaH / tato ya eva karoti sa evAnyo vA vedayate / ya eva vedayate sa evAnyo vA karotIti nAstyekAMtaH / evamanekAMte'pi yastatkSaNa vartamAnasyaiva paramArthasattvena vastutvamiti vastvaMze'pi vastutvamadhyAsya zuddhanayalobhAdRjusUtrakAMte sthitvA ya eva karoti sa eva na vedayate / anyaH karoti anyo vedayate iti pazyati sa mithyAdRSTireva dRSTavyaH / kSaNikatve'pi vRttyaMzAnAM vRttimatazcaitanyacamatkArasya TaMkotkIrNasyaivAMtaH pratibhAsamAnatvAt / AtmAnaM parizuddhamIpsubhirativyAptiM prapadyAMdhakaiH kAlopAdhivalAdazuddhimadhikAM tatrApi matvA paraiH / caitanyaM kSaNikaM prakalpya prathakaiH zuddharjusUtreritairAtmA vyujbhita eva hAravadaho nissUtramuktekSibhiH || karturvedayatuzca yuktivazato bhedo'stvabhedopi vA kartA vedayitA ca mA bhavatu vA vastveva saMcityatAM / protA sUtra ivAtmanIha nipuNairbharttuM na zakyA kacizciJcitAmaNimAlikeyamabhitopyekA cakAstyeva naH // micchattA jadi payaDI micchAdiTTI karedi appANaM / tahmA vedaNA de paDI gaNu kArago pattA || 361 // sammattA jadi payaDI sammAdiTThI karedi appANaM / tahmA acedaNA de payaDI NaNu kArago patto // 362 // ahavA eso jIvo poggaladavvasta kuNadi micchattaM / tahmA poggaladavvaM micchAdiTThI Na puNa jIvo || 363 // 1 boddhairityarthaH / 2 avedaNA pAThoyaM kha. pustake / 3 neyamAtmakhyAta gAthA tato naitasyA mAtmakhyAtiSTIkA / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / aha jIvo payaDI viya poggaladavvaM kuNaMti micchaMttana tahmA dohikadattaM doNNivi bhuMjati tassa phalaM // 364 // aha Na payaDI Na jIvo poggaladavvaM karedi micchattaM / tamA poggaladavvaM micchattaM taMtu Nahu micchA // 365 // mithyAtvaM yadi prakRtimithyAdRSTiM karotyAtmAnaM / tasmAdacetanA te prakRtinanu kArakaH prAptaH // 361 / / samyakatvaM yadi prakRtiH samyagdRSTiM karotyAtmAnaM / tasmAdacetanA te prakRtirnanu kArakaH prAptaH // 362 // athavaiSaH jIvaH pudgaladravyasya karoti mithyAtvaM / ' tasmAtpudgaladravyaM mithyAdRSTirna punarjIvaH // 363 / / atha jIvaH prakRtirapi pudgaladravyaM kurute mithyAtvaM / tasmAdyAbhyAM kRtaM dvAvapi bhuMjAte tasya phaLa // 364 // atha na prakRtinaM ca jIvaH pudgaladravyaM karoti mithyAtvaM / tasmAtpudgaladravyaM mithyAtvaM tattu na khalu mithyA // 365 // paMcakalaM / tAtparyavRttiH-micchatA jadi papaDI micchAdihI karedi appANaM dravyamithyAtvaprakRtiH kartA yadyAtmAnaM svayamapariNAminaM haThAnmithyAdRSTiM karoti tahmA acedaNAde papaDI gaNu karago patto tasmAtkAraNAdacetanA tu yA dravyamithyAtvaprakRtiH sA tava mate nanvahA bhAvamithyAtvasya kI prAptA jIvazcaikAMtenAkartA praaptH| tatazca karmabaMdhAbhAvaH, karmabaMdhAbhAve saMsArAbhAvaH / saca pratyakSavirodhaH / sammattA jadi papar3I sasmAdihI karedi appANaM samyaktvaprakRtiH karcI yadyAtmAnaM svayamapariNAminaM samyagdRSTiM karoti tamA acedaNAde payaDI NaNu kArago patto tasmAtkAraNAta acetanA prakRtiH de tava mate nanvaho kI pazcaikAMtana samyaktvapariNAmasyAkatati tatazca vedakasamyaktvAbhAvo vedakasamyaktvAbhAve kSAyikasamyaktvAbhAvaH sa ca pratyakSavirodha AgamAvarodhazca / atrAha ziSyaH-prakRtistAvatkarmavizeSaH saca samyaktvamithyAtvatadubhayarUpasya trividhadarzanamohasya samyaktvAkhyaH prathamavikalpaH saca karmavizeSaH kathaM samyaktvaM bhavati / samyaktvaM tu nirvikArasadAnaMdaikalakSaNaparamAtmatattvAdizraddhAnarUpo mokSabIjaheturbhavyajIvapari. NAma iti / parihAramAha-samyaktvaprakRtistu karmavizeSobhavati tathApi yathA nirviSIkRta viSaM maraNaM na karoti tathA zuddhAtmAbhimukhyapariNAmena maMtrasthAnIyavizuddhivizeSamAtreNa vinAzitamithyAtvazaktiH san kSAyopazAmakAdilabdhipaMcakajAnataprathamopAmikasamyaktvAnaMtarotpannavedakasamyaktvasvabhAvaM tattvArthazraddhAnarUpaM jIvapariNAmaM na haMti tena kAraNenopacoraNa samyaktvahetutvAtkarmavizeSo'pi samyaktvaM bhaNyate sa ca tIrthakaranAmakarmavat paraMparayA muktikAraNaM bhavatIti nAsti doSaH / ahavA eso jIvo puggaladavvassa kuNadi micchattaM athavA pUrvadUSaNabhayAdeSa pratyakSIbhUtojIvaH, dravyakarmarUpasya pudgaladravyasya zuddhAtmatasvAdiSu viparItAbhiniveSajanakaM bhAvamithyAtvaM karoti, na punaH svayaM bhAvamithyAtvarUpeNa pariNamati iti mataM tamA puggaladavvaM micchAdihI Na puNa jIvo taharye kAMtena pudgaladravyaM mithyAdRSTirna punarjIvaH / karmabaMdhaH tasyaiva, saMsAro'pi tasyaiva, naca jIvasya, sa ca pratyakSa virodha iti / aha jIvopaparDa piya puggaladavvaM kuNaMti micchattaM atha pUrvadUSaNabhayAjjIvaH prakRtirapi pudgaladravyaM karmatApannaM bhAvamithyAtvaM kurutaiti mataM tahmA dohi kadattaM tasmAtkAraNAjIvapudgalAbhyAmupAdAnakAraNabhUtAbhyAM kRtaM tanmithyAtvaM / prAptA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sanAtanajanagraMthamAlAyAMduNNivi bhuti tassa phalaM tarhi dvau jIvapudgalau tasya phalaM bhuMjAte tatazcAcetanAyAH prakRterapi bhoktRtvaM prAptaM sa ca pratyakSavirodha iti / aha Na papaDI Na jIvo puggaladavyaM karedi micchattaM atha mataM na prakRtiH karoti naca jIva ekAMtena / kiM ? pudgaladravya karmatApannaM / kathaMbhUtaM / na karoti ? mithyAtvaM bhAvamidhyAvarUpaM tamA puggaladavvaM micchattaM taMtu Nahu micchA tarhi yaduktaM pUrvasUtre ahavA eso puggala dadhvassa kuNadi micchattaM tadvacanaM tu punaH hu sphuTaM kiM mithyA na bhavati ? api tu bhavatyava / kiM cayadyapi zuddhanizcayena zuddhojIvastathApi paryAyAthikanayena kathaMcitpariNAmitve satyanAdikarmodayavazAdrAgA grupAdhipariNAmaM gRhNAti sphaTikavat / yadi punarekAMtenApariNAmI bhavati tadopAdhipariNAmo na ghaTate / japApuSpopAdhipariNamanaza tau satyAM sphATike japApuSpamupAdhiM janayati naca kASThAdau, kasmAditi cet tadupAdhipariNamanazaktyabhAvAt iti / evaM yadi dravyamithyAtvaprakRtiH karvI ekAMtena yadi bhAvamithyAtvaM karoti tadA jIvo bhAvamithyAtvasya kartA na bhavati / bhAvamidhyAtvAbhAve karmabaMdhAbhAvaH tatazca saMsArAbhAvaH saca pratyakSavirodhaH / ityAdi vyAkhyAnarUpeNa tRtIyasthale gAthApaMcakaM gataM / / bhatha jJAnAjJAnasukhaduHkhAdikasaiMkAMtena karmaiva karoti nacAtmeti sAMkhyamatAnusAriNo vadati tAnprati punarapi nayavibhAgenAtmanaH kathaMcitkartRtvaM vyavasthApayati tatra trayodazagAthAsu madhye karmaivaikAMtena kartR bhavati iti kathanamukhyatvena kammahiMdu aNNANI ityAdi sUtracatuSTayaM / tataH paraM sAkhyamatepyevaM bhaNitamAste--iti saMvAdadarzanArthaM brahmacaryasthApanamukhyatvenaM purusicchiyAhilAsI ityAdi gAthAdvayaM / ahiMsAsthApanamukhyatvena jamA ghAdedi paraM ityAdi gAthAdvayaM / prakRtereva kartRtvaM nacAtmana ityekAMtanirAkaraNArtha-asyaiva gAthAcatuSTayasyaiva dUSaNopasaMhArarUpeNa evaM saMkhuvadesaM ityAdi gAthaikA iti sUtrapaMcakasamudAyena dvitIyamaMtarasthalaM / tadanaMtaraM~-AtmA karma na karoti karmajanitabhAvAMzca kitvAtmAnaM karotItyekagAthAyAM pUrvapakSo gAthAtrayeNa parihAra iti samudAyena ahavA maNNasi majjhaM ityAdi sUtracatuSTayaM / evaM caturAMtarAdhikAre sthalatrayeNa samudAyapAtanikA / AtmakhyAtiH - jIva eva mithyAtvAdibhAvakarmaNaH kartA tasyAcetanaprakRtikAryatve cetanatvAnuSaMgAt / svasyaiva jIvo mithyAtvAdibhAvakarmaNaH kartA jIvena pudgaladravyasya mithyAtvAdibhAvakarmaNi kriyamANe pudgaladravyasya cetanAnuSaMgAt / naca jIvazca prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvau kartArau jIvavadacetanAyAH prakRterapi tatphalabhogAnuSaMgAt / naca jIvazca prakRtizca mithyAtvabhAvakarmaNo dvau kartArau svabhAvata eva pudgaladravyasya mithyAtvAdi-bhAvAnuSaMgAt / tato jIvaH kartA svasya karma kAryamiti siddhaM / kAryatvAdakRtaM na karma naca tajjIvaprakRtyordvayorajJAyAH prakRteH svakAryaphalabhagabhAvAnuSagAtkRtiH / naikasyAH prakRteracittvalasana jIvo'sya kartA tato jIvasyaiva ca karma taccidanugaM jJAtA nayatpudgalaH // 193 // karmaiva pravitarya kartRhatakaiH kSipvAtmanaH kartRtAM kAtmaiva kathaMcidityacalitA kaizcicchatiH kopitA / teSAmuddhatamohamudritadhiyAM bodhasya saMzuddhaye syAdvAdapratibaMdhalabdhavijayA vastusthitiH stUpate // 194 // kammahi du aNNANI kinadi NANI taheva kammehiM / kammahiM suvAvijadi jaggAvijadi taheva kammehiM // 366 / / kammehi suhAvijadi dukkhAvijadi taheva kambhehiM / kammehiya micchattaM Nijadiya ajayaM ca // 367 // kammehiM bhamADijadi uDDamahaM cAti tiriyalocammi / kammehi ceva kijadi suhAsuhaM jattiyaM kiMci // 368 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / jamA kammaM kubvadi kammaM deditti haradi jaM kiMci / tamA savve jIvA akArayA huMti AvaNNA // 369 // purusicchiyAhilAsI icchI kammaM ca purisamahilasadi / esA AyariyaparaMparAgadA erisI du sudI // 370 // tamA Na kovi jIvo avahmayArI du tuhma muvdese|| jamA kammaM cevahi kammaM ahilasadi jaM bhaNiyaM // 371 // jamA ghAdedi paraM pareNa ghAdijadedi saapyddii| edeNaccheNa dukira bhaNNadi paraghAdaNAmeti // 372 // tahmA Na kovi jIvo uvaghAdago atthi tuma uvadese / jamA kammaM cevahi kammaM ghAdedi jaM bhaNiyaM // 373 // evaM saMkhuvadesaM jedu parUviMti erisaM smnnaa| tesi payaDI kuvvadi appA ya akArayA savve // 374 // ahavA maNNasi majjhaM appA appANa appaNo kuNadi / eso micchasahAvo tujhaM evaM bhaNaMtassa // 375 // appA Nicco asaMkhijapadeso desido du samayammi / Navi so sakkadi tatto hINo ahiyova kAdaM je // 376 // jIvassa jIvarUvaM viccharado jANa logamittaM hi / tatto kiM so hINo ahiyova kadaM bhaNasi davyaM // 377 // jaha jANagodu bhAvo NANasahAveNa asthi dedi madaM / tamA Navi appA appayaM tu sayamappaNo kuNadi // 378. // karmabhistu ajJAnI kriyate jJAnI tathaiva karmabhiH / / karmabhiHsvApyate jAgaryate tathaiva karmabhiH / / 366 // . karmabhiH sukhIkriyate duHkhIkriyate ca krmbhiH|| karmabhizca mithyAtvaM nIyate nIyate' saMyama cava // 367 / / karmabhidhImyate UvamadhazcApi tiryaglokaM ca / kabhizcaiva kriyate zubhAzubhaM yAvatkiMcit / / 368 / / yasmAt karma karoti karma dadAti karma haratIti kiMcit / tasmAttu sarvajIvA akArakA bhavatyApanAH // 369 // puruSaHscyabhilASI strIkarma ca puruSamabhilapati / 1 bhaNaMtastra ka. pustake paatthH| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sanAtanajanaigraMthamAlAyA~-.eSAcAryaparaMparAgatedRzI zrutiH // 370 / / tasmAnna ko'pi jIvo'brahmacArI yuSmAkamupadeze / yasmAtkamaiva hi karmAbhilapatIti yadbhaNitaM // 371 // yasmAddhaMti paraM pareza hanyate ca sA prakRtiH / etenArthena bhaNyate parazataM nAmeti // 372 / / tasmAnna ko'pi jIva upaghAtako yuSmAkamupadeze / yasmAtkarmaiva hi karma haMtIti bhaNitaM / / 373 // evaM sAMkhyopadeze ye tu prarUpayaMtIdRzaM zramaNAH / teSAM prakRtiH karotyAtmAnazcAkArakAH sarve / / 374 // athavA manyase mamAtmAtmAnamAtmanaH karoti / eSa mithyAsvabhAvastavaitanmanyamAnasya // 375 // . AtmA nityo'saMkhyeyapradezo darzitastu samaye / / nApi sa zakyate tato hIno'dhikazca kartuM yat / / 376 // jIvasya jIvasvarUpaM vistarato jAnIhi lokamAnaM hi / tataH sa kiM hIno'dhiko vA kathaM karoti dravyaM // 377 / / atha jJAyakastu bhAvI jJAnasvabhAvena mataM / tasmAnnApyAtmAtmAnaM svayamAtmanaH karoti // 378 // tAtparyavRttiH-karmabhirajJAnI kriyate jIva ekAMtena tathaiva ca jJAnI kriyate karmabhiH / svApaM nidrA nIyate jAgaraNaM tathaiveti prathamagAthA gtaa| karmabhiH sukhIkriyate duHkhIkriyate tathaiva ca karmabhiH / karmabhizca mithyAtvaM nIyate tathaivAsaMyamaM caivaikAMtena dvitIyagAthA gatA / karmabhizcaivoddhodhastiryaglokaM ca bhrAmyate karmabhizcaiva kriyate zubhAzubhaM yadanyadapi kiMciditi tRtIyagAthA gtaa| yasmAdevaM bhANitaH karmaiva karoti karmaiva dadAti karmaiva harati yatkiMcicchubhAzubhaM tasmAdekAMtena sarve jIvA akArakA prAptAH, tatazca karmAbhAvaH karmAbhAve saMsArAbhAvaH saca pratyakSavirodhaH-iti kamaikAMtakartRtvadUSaNamukhyatvena sUtracatuSTayaM gataM / kamaitra karotyekAMteneti pUrvoktamarthaM zrIkaMdakuMdAcAryadevAH sAMkhyamatasaMvAda darzayitvA punarapi samarthayati / vayaM bramo dveSeNaiva na bhavadIyamate'pi bhaNitamAste puMvedAkhyaM karma kartR strIvedakarmAbhilASaM karoti, strIvedAkhyaM karma puMvedakarmAbhilaSatyekAMtena naca jIvaH / evamAcAryaparaMparAyAH samAgatA shrutiriidRshii| zrutiH ko'rthaH ! Agamo bhavatAM sAMkhyAnAmiti prathamagAthA gatA / tathA sati kiM dUSaNaM ceti ? evaM na kopi jIvo'styabrahmacArIyuSmAkamupadeze kiMtu yathA zuddhanizcayena sarve jIvA brahmacAriNo bhavaMti tathaikAMtenAzuddhanizcayenApi brahmacAriNa eva yasmAtpuMvedAkhyaM karma strIvedAkhyaM karmAbhilaSati naca jIva ityuktaM pUrva saca pratyakSavirodhaH / ityabrahmakathanarUpeNa gAthAdvayaM gataM / yasmAtkAraNAt paraM karmasvarUpaM prakRtiH karbI haMti pareNa karmaNA sA prakRti rapi hanyate na ca jIvaH / etanArthena kila jainamate paraghAtanAmakarmeti bhaNyate / paraM kiMtu jainamate jIvo hiMsA bhAvena pariNamati paraghAtanAma sAhakArikAraNaM bhavati iti nAsti virodha iti prathamagAthA gtaa| tasmArika dUSaNaM ? zuddhapariNAmikaparamabhAvagrAhakeNa zuddhadravyArthikanayena tAvadapariNAmI hiMsApariNAmarahito jIvo jainAgame kathitaH, kathaM ? iti cet savve suddhA hu suddhaNayA iti vacanAt vyavahAreNa tu pariNAmIti / bhavadIyamate punaryathA zuddhanayena cAzuddhanayenApyupaghAtako hiMsakaH ko'pi nAsti / kasmAt ! iti cema yasmAdekAMtena karma caivahiM sphuTamanyat karma haMti, nacAtmeti pUrvasUtre bhaNitamiti / evaM hiMsAvicAramukhyatvena gAthAdvayaM gataM / evaM saMkhuvadezaM je du parUviMti eri saMsapaNA evaM pUrvoktaM saMkhyopadezamIdRzame Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / 177 kAtarUpaM ye kecana paramAgamoktaM nayavibhAgamajAnaMtaH samaNA zramaNAbhAsAH dravyaliMginaH prarUpayaMti kathayati / tasi payaDI kuvyAdi appAya akArayA savve teSAM matenaikAMtena prakRtiH kI bhavati / AtmAnazca punarakArakAH sarve / tatazca kartRtvAbhAve karmAbhAvaH, karmAbhAve saMsArAbhAvaH / tato mokSaprasaMgaH / sa ca pratyakSavirodha iti / jainamate punaH parasparasApekSanizcayavyavahAranayadvayena sarva ghaTata iti nAsti doSaH / evaM sAMkhyamatasaMvAda darzayitvA jIvasyakAMtenAkartRtvadUSaNadvAraNa sUtrapaMcakaM gataM / ahavAmaNNasi majjhaM appA appANamappaNo kuNadi he sAMkhya ! athavA manyase tvaM pUrvoktakartRtvadUSaNabhayAnmadIyamate jIvo jJAnI jJAnitve ca karmakartRtvaM na ghaTate yataH kAraNAdajJAninAM karmabaMdho bhavati / kitvAtmA kartA AtmAnaM karmatApannaM AtmanA karaNabhUtena karoti tataH kAraNAdakartRve kSaNaM na bhavati ? iti cet eso miccha. sahAvo tujhaM evaM muNaMtassa ayamapi mithyAsvabhAva evaM manyamAnasya tava iti pUrvapakSagAthA gtaa| . atha sUtratrayeNa parihAramAha kasmAnmithyAsvabhAvaH 1 iti cet je yasmAt kAraNAt appA NicAsaM khajapadeso desido du samayammi AtmA dravyArthikanayena nityastathA cAsaMkhyAtapradezo dezitaH samaye paramAgame tasyAtmanaH zuddhacaitanyAnvayalakSaNadravyatvaM tathaivAsaMkhyAtapradezatvaM ca pUrvameva tiSThati Navi so sakadi tatto hINo ahiyo va kAdaM je taddvyaM pradezatvaM ca tatpramANAdadhikaM hIna vA kartuM nAyAti-iti hetorAtmA karotIti vacanaM mithyeti / atha mataM asaMkhyAtamAnaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedena bahubhedaM tiSThati tena kAraNena jaghanyamadhyamotkRSTarUpeNa saMkhyAtapradezatvaM jIvaH karoti tadapi na ghaTate yasmAtkAraNAt nIvassa jIvarUvaM vittharado jANa logamittaM hi jIvasya jIvarUpaM pradezApekSayA vistarato mahAmasyakAle lokapUraNakAle vA athavA jaghanyataH sUkSmanigodakAle nAnAprakAramadhyamAvagAhazarIraprahaNakAle vA pradIpavadvistAropasaMhArayazena lokamAtrapradezameva jAnIhi hi sphuTaM tatto so kiM hINo ahibho va kadaM bhaNasi davvaM tasmAllokamAtrapradezapramANAtsa jIvaH kiM hIno'dhiko vA kRto yena tvaM bhaNasi Atma dravyaM kRtaM kiMtu naiveti / aha jANago du bhAvoNANasahAveNa asthi dedimadaM atha he ziSya ! jJAyako bhAvaH padArthaH AtmA jJAnarUpeNa pUrvameyAstIti mataM / sammattameva tahmA Navi appA appayaM tu sayamappaNo kuNadi yasmAnirmalAnaMdaikajJAnasvabhAvazuddhAtmA pUrvamevAsti tasmAdAramA kartA AtmAnaM karmatApannaM svayamevAtmanA kRtvA naiva karotItyekaM dUSaNaM / dvitIyaM ca nirvikAraparamatattvajJAnI tu kartA na bhavatIti pUrvameva bhaNitamAste / evaM pUrvapakSaparihArarUpeNa tutIyAMtararUpagAthAcatuSTayaM gataM / kazcidAhajIvAtprANA bhinnA abhinnA vA yadyabhinnAstadA yathA jIvasya vinAzo nAsti tathA prANAnAmApi vinAzo nAsti kathaM hiMsA ! / atha bhinnAstahi jIvasya prANaghAte'pi kimAyAtaM ? tatrApi hiMsA nAstIti / tana kAyAdipariNAmaiH saha kathaMcidbhedAbhedaH / kathaM ! iti cet taptAyaHpiMDavadartamAnakAle pRthaktvaM kartuM nA. yAti tena kAraNena vyavahAreNAbhedaH / nizcayena punarmaraNakAle kAyAdiprANA jIvena sahaiva na gacchaMti tena kAraNena bhedaH / yadyekAMtena bhedo bhavati tarhi yathA parakIye kAye chidyamAne bhidyamAne'pi duHkhaM na bhavati / tathA svakIyakAye'pi duHkhaM na prApnoti na ca tathA ? pratyakSavirodhAt / nanu tathApi vyavahAreNa hiMsA jAtA natu nizcayeneti ? satyamuktaM bhavatA vyavahAreNa hiMsA tathA pApamapi nArakAdiduHkhamapi vyavahAreNetyasmAkaM sammatameva / tanArakAdi duHkhaM bhavatAmiSTaM cettarhi hiMsAM kuruta / bhItirasti ! iti cet tarhi tyajyatAmiti / tataH sthitametat ekAMtena sAMkhyamatavadakartA na bhavati kiM tarhi rAgAdivikalparahitasamAdhilakSaNabhedajJAnakAle karmaNaH kartA na bhavati zeSakAle karteti vyAkhyAnamukhyatayAMtarasthalatrayeNa caturthasthale trayodaza sUtrANi gatAni / atha yAvatkAlaM nijazuddhAtmAnamAtmatvena na jAnAti paMceMdriyaviSayAdikaM paradranyaM ca paratvena na jAnAtyayaM jIvaH-tAvatkAlaM rAgadveSAbhyAM pariNamatItyAnedayati-athavA bAhiraMgapatraMdriyaviSayamAgasahakA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sanAtanajainaprathamA kAryA ritvenAvikSiptacitta bhAvanotpanna nirvikArasukhAmRtarasAsvAda valena viSayakarmakAyAnAM vighAtaM karomyahamiti-bhajAnan svasaMvittirahita kAyaklezanAtmAnaM damayati tasya bhedajJAnArthaM zikSAM prayacchati - --- AtmakhyAtiH -- karmaivAtmAnamajJAninaM karoti jJAnAvaraNAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaitra jJAninaM karoti jJAnAvaraNAkhyakarmakSayopazamamaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva svApayati nidrAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupatteH / karmaiva jAgarayati nidrAkhyakarmodayakSayopazamamaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva sukhayati sadvedAkhyakarmodayamatareNa tadanupapatteH / karmaiva duHkhayati asadvedAkhyakamArdayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva mithyAdRSTiM karoti mithyAtvakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaivAsaMyataM karoti cAritramohAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaivodbhUdhistiryaglokaM bhramayati AnupUrvyAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / aparamapi yadyAvatkicicchubhAzubhabhedaM tattAvatsakalamapi karmaiva karoti prazastAprazastarAgAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / yata evaM samastamapi svataMtra karma karoti karma dadAti karma harati ca tataH sarva eva jIvAH nityamevaiti nAkartAra eveti nizvinumaH / kiMca - zrutirapyenamarthamAha puMvedAkhyaM karma striyamabhilaSati strIdAkhyaM karma pumAMsamabhilaSati iti vAkyena karmaNa eva karmAbhilASakartRtvasamarthanena jIvasyAbrahmakartRtvasamarthanena pratiSedhAt / tathA yatpareNa haMti, yena ca pareNa hanyate tatparaghAtakarmeti vAkyena karmaNa eva karmaghAtakartRsvasamarthanena jIvasya ghAtakartRtvapratiSedhAcca sarvathaivAkartRtvajJApanAt / evamIdRzaM sAMkhyasamayaM svaprajJAparAdhena sUtrArthamabudhyamAnAH kecicchramaNAbhAsAH prarUpayaMti teSAM prakRterekAMtena kartRtvAbhyupagamena sarveSAmeva jI - vAnAmekAMtenAkartRtvApatteH-- jIvaH karteti kopo duHzakyaH parihartuM / yastu karma, Atmano jJAnAdisarvabhAvAn paryAyarUpAn karoti, AtmA tvAtmAnamevaikaM karoti tato jIvaH karteti zrutikopo na bhavatItyabhiprAyaH sa mithyaiva / jIvo hi dravyarUpeNa tAvannityo'saMkhyeyapradezo lokaparimANazca / tatra na tAvannityasyakAryatvamupapannaM kRtakatvanityatvayorekatvavirodhAt / nacAvasthitA'saMkhyeyapradezasyaikasya puna skaMdhasyeva pradezaprakSepaNAkarSaNadvAreNApi kAryatvaM pradezaprakSepaNAkarSaNe sati tasyaikatvavyAghAtAt / nacApi sakala lokavastuvistAraparimitaniyatanijAbhogasaMgrahasya pradezasaMkocanavikAzadvAreNa tasya kAryatvaM, pradezasaMkocavikAzayorapi zuSkArdracarmavatpratiniyata nijavistArAddhInAdhikasya tasya kartumazakyatvAt / yastu vastusvabhAvasya sarvathApoDhumazakyatvAt jJAyako bhAvo jJAnasvabhAvena tiSThati, tathAtiSThaMzca jJAyakakartRtvayoratyaMtaviruddhatvAnmithyAtvAdibhAvAnAM na kartA bhavati / bhavati ca mithyAtvAdibhAvAH tatasteSAM karmaiva kartR prarUpyata iti vAsanonmeSaH sa tu nitarAmAtmAnaM karotItyabhyupagamamupahatyeva tato jJAyakasya bhAvasya sAmAnyA pekSayA jJAnasvabhAvAvasthitatve'pei karmajAnAM mithyAtvAdibhAvAnAM jJAnasamaye'nAdijJeyajJAnazUnyatvAt paramAtmeti jAnato vizeSApekSayA tvajJAnarUpasya jJAnapariNAmasya karaNAtkartRtvamanumaMtavyaM tAvadyAvattadAdijJeyajJAnabhedavijJAnapUrNatvAdAtmAnamevAtmeti jAnato vizeSApekSayApi jJAnarUpeNaiva jJAnapariNAmena pariNamamAnasya kevalaM jJAtRtvAtsAkSAdakartRtvaM syAt / mA kartAramamI spRzaM puruSaM sAMkhyA ivApyArhatAH kartAraM kalayaMtu taM kila sadA bhedAvabodhAdadhaH / tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM pazyaMtu cyutakartRbhAvamacalaM jJAtAramekaM paraM // 95 // kSaNikamidamihaikaH kalpayitvAtmatattvaM nijamanasi vidhatte kartRbhoktrorvibhadaM / apaharati vimohaM tasya nityAmRtaughaiH svayamayamabhiSiMcazcicamatkAra eva // 96 // vRttyaMzabhedato'tyaMtaM vRttimannAzakalpanAt anyaH karoti bhuMkte'nyaH ityekAMtazcakAstu mA / 1 vyAghAtAt pATho'yaM kha. pustake | 2 UrdhvaM midhyAtvarUpavibhAva pariNAmadhvaMsAnaMtaraM - uddhatama vilaMbena jJeyamAhi yadbodhadhAma jJAnatejastatra niyataM tatparaM / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAralaM / 179 daMsaNaNANacaritaM kiMcivi Natthi du acedaNe visae / tamA kiM ghAdayade cedayidA tesu visaesu // 379 // dasaNaNANacarittaM kiMcivi NAthi du acedaNe kamme / tahmA kiM ghAdayade cedayidA tesu kammesu // 380 // dasaNaNANacarittaM kiMcivi Natthi du acedaNe kAye / tahmA kiM ghAdayade cedayidA tesu kAyesu // 381 // NANassa daMsaNassa ya bhaNido ghAdo tahA carittassa / Navi tajhi koNava puggaladavve ghAdo du NihiTTho // 38 // jIvassa je guNA keI Natthi te khalu paresu davvesu / tahmA sammAdihissa patthi rAgo du visaesu // 383 // rAgo doso moho jIvassevadu aNaNNa prinnaamaa| edeNa kAraNeNa du sadAdisu Natthi rAgAdi // 384 // darzanajJAnacaritraM kicidapi nAsti tvacetane viSaye / tasmAki yAtayati cetayitA teSu kAyeSu / / 379 / / darzanajJAnacaritraM kiMcidapi nAsti tvacetane karmaNi / tasmAkiM ghAtayati cetayitA teSu karmasu // 380 // darzanajJAnacaritraM kiMcidapi nAsti tvacetane kAye / tasmAt kiM ghAtayati cetayitA teSu kAyeSu // 381 // jJAnasya darzanasya bhaNito ghAtastathA caritrasya / nApi tatra pudgaladravyasya ko'pi ghAto nirdiSTaH // 382 // jIvasya ye guNAH kecinna saMti khalu te pareSu dravyeSu / tasmAtsamyagdRSTarnAsti rAgastu viSayeSu // 383 // rAgo dvaSo moho jIvasyaiva cAnanyapariNAmAH etena kAraNena tu zabdAdiSu na saMti rAgAdayaH // 384 // sAtparyavRttiH-darzanajJAnacAritraM kimapi nAsti / keSu zabdAdipaMceMdriyaviSayeSu jJAnAvaraNAdi dravyakarmasu audArikAdipaMcakAyeSu / kathaMbhUteSu teSu ? acetaneSu / tasmAtkiM ghAtayate cetayitA AtmA seSu jaDasvarUpaviSayakarmakAyeSu ! na kimapi / kiMca zabdAdipaMceMdriyAbhilASarUpo jJAnAvaraNAdidravyakarmabaMdhakAraNabhUtaH kAyamamatvarUpazca yo'sau mithyAtvarAgAdipariNAmo. manasi tiSThati tasya ghAtaH kartavyaH te ca zabdAdayo rAgAdInAM bahiraMgakAraNabhUtAstyAjyAH-iti bhAvArthaH / tasyaiva pUrvoktagAthAtrayasya vizeSavivaraNaM karoti-tadyathA NANassa daMsaNassa ya bhaNido ghAdo sahA carittassa zabdAdipaMceMdriyAbhilASarUpeNa kAyamamatvarUpeNa vA jJAnAvaraNAdikarmabaMdhanimittamanaMtAnubaMdhyAdirAgadveparUpaM yanmanasi mithyAjJAnaM tiSThati tasya mithyAjJAnasya nirvikalpasamAdhipraharaNena save|to bhaNitaH na kevalaM mithyAjJAnasya mithyA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtamajaimagraMthamAlAyAdarzanasya ca / tathaiva mithyAtvacAritrasya ca Navi tami kodhi puggaladavve pAdodu NiviTA naca cetane zandAdiviSayakarmakAyarUpe pudgaladravye ko'pi ghAto nirdiSTaH / kiM ca yathA ghaTAdhArabhUte hate sati ghaTo hato na bhavati tathA rAgAdinimittabhUte zabdAdipaMceMdriyahate'pi sati manasi gatA rAgAdayo hatA na bhavaMti nacAnyasya ghAte kRte satyanyasya ghAto bhavati / kasmAt ? atiprasaMgAditi bhAvaH / jIvassa je guNA keI Natthi te khalu paresu davyesu yasmAjjIyasya ye kecana samyaktvAdayo guNAste pareSu paradravyeSu zabdAdiviSayeSu na saMti khala sphuTaM tamA sammAdihissa patthi rAgo du visayesu tasmAtkAraNAnirviSayasvazuddhAtmabhAvAnotthasukhatRptasya samyagdRSTerviSayeSu rAgo nAstIti rAgo doso moho jIvassa du je aNaNNapariNAmA rAgadveSamohA yasmAdajJAnijIvasyAzuddhanizcayenAbhima pariNAmAH / edeNa kAraNe Na du sadAdimu Natthi rAgAdI tena kAraNena zabdAdimanojJAmanojJapaMceM driyaviSayeSvavetaneSu yadyapyajJAnI jIvo bhrAMtijJAnena zabdAdiSu rAgAdIn kalpayatyAropayati tathApi zabdA diSu rAgAdayo na sNti| kasmAt zabdAdInAmacetanatvAt tataHsthitaM tAvadeva rAgadveSadvayamudayate bahirAtmano yAvanmanasi triguptirUpaM svasaMvedanajJAnaM nAsti / iti gAthASaTkaM gataM / evametadAyAti zabdAdIMdriyaviSayA acetanAzcetanA rAgAdyutpattau nizcayena kAraNaM na bhavaMti AtmakhyAttiH-yaddhi yatra bhavati tattadvAte hanyata eva yathA pradIpaghAte prakAzo hanyate / yatra ca yadbhavati tattadghAte hanyate yathA prakAzaghAte pradIpo hanyate / yattu yatra na bhavati tattadghAte na hanyate yathA ghaTapradIpaghAte ghaTo na hanyate / tathAtmano dharmA jJAnadarzanacAritrANi pudgaladravyaghAte'pi na hanyate, naca darzanajJAnacAritrANAM ghAte'pi pudgaladravyaM hanyate, evaM darzanajJAnacAritrANi pudgaladravye na bhavaMtItyAyAti anyathA tarAte pudgaladravyaghAtasya, pudgaladravyaghAte tadghAtasya durnivAratvAt / yata evaM tato ye yAvataH kecanApi jIvaguNAste sarve'pi paradravyeSu na saMtIti samyak pazyAmaH / anyathA atrApi jIvaguNaghAte pudgaladravyaghAtasya pudgaladravyaghAte jIvaguNaghAtasya ca durnivAratvAt / yadyevaM tarhi kutaH samyagdRSTe rbhavati rAgo viSayeSu ! na kuto'pi / tarhi rAgasya katarA khAniH rAgadveSamohAdi jIvasyaivAjJAnamayAH pariNAmAstataH paradravyatvAdviSayeSu na saMti, ajJAnAbhAvAtsamyagdRSTau tu na bhavaMti evaM te viSayeSvasaMtaHsamyadRSTena bhavaMto na bhavatyeva / rAgadveSAviha hi bhavati jJAnamajJAnabhAvAt tau vastutvaM praNahitadRzA dRzyamAnau na kiMcit / samyagdRSTiH kSapayatu tatastattvadRSTayA sphuTaMto jJAnajyoti lati sahajaM yena pUrNAcalArciH // 9 // rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTayA nAnyad dravyaM vIkSyate kiMcanApi / sarvadravyotpattiraMtazcakAsti vyaktAtyataM svasvabhAvena yasmAt // 9 // aNNadaviyeNa aNNadaviyassa No kIrade gunnvighaado| tamA du savvadavvA uppajaMte sahAveNa // 385 // anyadravyeNAnyadravyasya na kriyate guNotpAdaH / tasmAttu savedravyANyutpadyate svabhAvena // 385 // tAtparyavRttiH-aNNadavieNa aNNadaviyassa No kIrade guNavighAdo anyadravyeNa bahiraMganimittabhUtena kuMbhakArAdinA'nyadravyasyopAdAnarUpasya mRttikAderna kriyate sa kaH ? cetanasyAcetanarUpeNa, acetanasya cetanarUpeNa vA cetanAcetanaguNaghAto vinAzo na kriyate yasmAt / tahmA du savvadacA upa. 1bhatazra pariNAmAH kha. 2 nAstyeSa pAThaHkha pustakaM / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaprabhUtaM / 181 te sahAveNa tasmAtkAraNAnmRttikAdisarvadravyANi kartRRNi ghaTAdirUpeNa jAyamAnAni svakIyopAdAnakAraNena mRttikAdirUpeNa jAyaMte naca kuMbhakArAdibahiraMganimittarUpeNa / kasmAt ? iti cet upAdAnakAraNa sadRzaM kArye bhavatIti yasmAt / tena kiM siddhaM 1 yadyapi paMceMdriyaviSayarUpeNa zabdAdInAM bahiraMganimibhUtenAjJAnijIvasya rAgAdayo jAyaMte tathApi jIvasvarUpA eva cetanA na punaH zabdAdirUpA acetanA bhavatIti bhAvArthaH / evaM ko'pi prAthamika ziSyacittasthAnurAgAdIna jAnAti bahiraMgazabdAdiviSayANAM rAgAdinimittAnAM ghAtaM karomIti nirvikalpasamAdhilakSaNabhedajJAnAbhAvAciMtayati tasya saMbodhanArtha pUrva gAthAna saha sUtrasaptakaM gataM / atha vyavahAreNa kartRkarmaNorbhedaH, nizcayena punaryadeva kartR tadeva karmetyupadizati - AtmakhyAtiH - 1 - na ca jIvasya paradravyaM rAgAdInyutpAdayatIti zakyaM - anydrvyennaanydrvygunnospaadkkrnnsyaayogaat| sarvadravyANAM svabhAvenaivotpAdAt / tathA hi mRttikA kuMbhabhAvenotpadyamAnA kiM kuMbhakAra svabhAvenotpadyate kiM mRttikAsvabhAvena ! yadi kuMbhakArasvabhAvenotpadyate tadA kuMbhakaraNAhaMkAranirbharapuruSAdhiSThitavyApRtakarapuruSazarIrAkAraH kuMbhaH syAt, naca tathAsti dravyAMtarasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasyAdarzanAt / yadyevaM tarhi mRttikA kubhAkArasvabhAvena notpadyate kiMtu mRttikAsvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya darzanAt / evaM ca sati svasvabhAvAnatikramAnna kuMbhakAraH kuMbhasyotpAdaka eva mRttikaiva kuMbhakArasvabhAvamaspRzaMtI svasvabhAvenotpadyate / evaM sarvANyapi dravyANi svapariNAmaparyAyeNotpadyamAnAni kiM nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvenotpadyaMte kiM svasvabhAvena ? yadi nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvenotpadyate tadA nimittabhUtaparadravyAkArastatpariNAmaH syAt naca tathAsti dravyAMtarasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasyAdarzanAt / yadyevaM tarhi na sarvadravyANi nimittabhUtaparasvabhAvenotpadyaMte kiMtu svasvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya darzanAt evaM ca sati sarvadravyANAM nimittabhUtadravyAMtarANi svapariNAmasyotpAdakAnyeva sarvadravyANyeva nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvamaspRzaMti svasvabhAvena svapariNAmabhAvenotpadyate ato na paradravyaM jIvasya rAgAdInAmutpAdakamutpazyAmo yasmai kupyAmaH / yadiha bhavati rAgadveSadoSaprasUtiH kataradapi pareSAM dUSaNaM nAsti tatra / svayamayamaparAdhI tatra sarpatyabodho bhavatu viditamastaM yAtvabodho'smi bodhaH // 999 // rAgajanmani nimittatAM paradravyameva kalayaMti ye tu te / uttarati na hi mohavAhinIM zuddhabodhavidhurAMdhabuddhayaH // 100 // jaha sipio du kammaM kuvvadi Naya sodu tammao hodi / taha jIvoviya kammaM kuvvadi Naya tammao hodi // 386 // jaha sipio du karaNehiM kuvvadi Naya sodu tammao hodi / taha jIva karaNehiM kuvvadi Naya tammao hodi // 3.87 // jaha sippi karaNANi gihRdi Naya so du tammao hodi / taha jIva karaNANiya gidi Naya tammao hodi // 388 // jaha sipiu kammaphalaM bhuMjadi Naya sodu tammao hodi / taha jIvo kammaphalaM bhuMjadi Naya sovi tammao hodi // 389 // evaM vavahArassa du vattavvaM daMsaNaM samAseNa / 1 evaM ca sati mRttikAyAH svasvabhAvena kuMbhabhAvI nopavadyate iti kha. pustake pATho'dhikaH / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanamaimaprathamAlApAsuNu Nicchayassa vayaNaM pariNAmakadaM tu jaM hodi // 390 // jaha sippio du ciTaM kuvvadi havadiya tahA aNaNNo so / taha jIvovi ya kammaM kuvvadi havadi ya aNaNNo so // 391 // jaha ciThaM kuvvaMto du sippio Nica dukkhido hodi / tattoseya aNaNNo taha ceTuMto duhI jIvo // 392 // yathA zilpikastu karma karoti naca sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvo'pi ca karma karoti naca tanmayo bhavati // 38 // yathA zilpika karaNaiH karoti na sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvaH karaNaH karoti naca tanmayo bhavati // 387 // yathA zilpikastu karaNAni gRhNAti na sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvaH karaNAni ca gRhAti naca tanmayo bhavati // 388 // yathA zilpikaH karmaphalaM bhuMkta naca sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvaH karmaphalaM bhukte naca tanmayo bhavati // 389 // evaM vyavahArasya tu vaktavyaM darzanaM samAsena / zRNu nizcayasya vacanaM pariNAmakRtaM tu yadbhavati // 390 // yathA vilpikastu ceSTAM karoti bhavati ca tthaannystsyaaH| tathA jIvo'pi ca karma karoti bhavati cAnanyastasmAt // 391 / / yathA ceSTAM kurvANastu zilpiko nityaduHkhito bhavati / tasmAca syAdananyastathA ceSTamAno duHkhI jIvaH // 392 // tAtparyavRttiH - yathA loke zilpI tu suvarNakArAdiH suvarNakuMDalAdikarma karoti, kaiH kRtvA ? hastakuTakAdyupakaraNaiH / hastakuTakAdyupakaraNAni ca hastena gRhNAti, tathApi taiH suvarNakuMDalAdikarmahastakuhakAdikaraNairupakaraNaiH saha tanmayo na bhavati / tathaiva jJAnI jIvo'pi niSkriyavItarAgasvasaMvedana jJAnacyutaH san jJAnAvaraNAdidravyakarmANi karoti / kaiH kRtvA ? manovacanakAyavyApArarUpaiH karmotpAdakaraNairupakaraNaiH tathaiva ca karmodayavazAnmanovacanakAyavyApArarUpANi karmotpAdakaraNAnyupakaraNAni saMzleSarUpeNa vyavahAranayena gRhNAti tathApi jJAnAvaraNAdidravyakarmamanovacanakAyavyApArarUpakarmotpAdakopakaraNaiH saha TaMkotkIrNajJAyakatvena bhinnatvAttanmayo na bhavati / tathaiva ca sa eva zilpI suvarNakArAdiH suvarNa kuDalAdikarmaNi kRte sati yatkimapyazanapAnAdika mUlyaM labhate bhukte ca tathApi tenAzanapAnAdinA tanmayo na bhavati / tathA jIvo'pi zubhAzubhakarmaphalaM bahiraMgena dRSTAzanapAnAdirUpaM nijazuddhAtmabhAvanotthamanoharAnaMdasukhAsvAdamalabhamAno bhukte na ca tanmayo bhavati / evaM vavahArassa du vattavvaM dasaNaM samAseNa evaM pUrvoktaprakAreNa gAthAcatuSTayena dravyakarmakartRtvabhoktRtvarUpasya vyavahAranayasya darzanaM dRSTAMta udAharaNaM he ziSya ! vaktavyaM vyAkhyeyaM kathanIyaM samAsena saMkSepeNa muNu Niccha yassa vayaNaM pariNAma kadaMtu jaM havadi idaM tvagre vakSyamANaM nizcayasya vacanaM vyAkhyAnaM zRNu, kathaMbhUtaM ? pariNAmakRtaM rAgAdivikalpena niSpAditamiti / jaha sippio du ceThaM kundhAdi havadi ya tahA aNaNNoso yathA suvarNakArAdizilpI kuMDalAdikamevamevaM karomIti manasi ceSTAM. karoti iti tayA ceSTayA saha bhavati cAnanyastanmayaH tahajIvoviya kammaM kuncadi havadi ya aNaNNo so tathaivAjJAnI jIvaH kevalajJAnAdivyaktirUpasya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / kAryasamayasArasya yo 'sau sAdhako nirvikalpasamAdhirUpaH kAraNasamayasArastasyAbhAve satyazuddhanizvayanayena azuddhopAdAnarUpeNa mithyAtvarAgAdirUpaM bhAvakarma karoti tena bhASakarmaNA saha bhavati cAnanyaH iti bhAvakarmakartRtvagAthA gatA / jaha ceTTaM kuto du sippio Nicca duHkhido hodi yathA sa eva zilpI kuMDalAdikamevametraM karomIti manasi ceSTAM kurvANaH san cittakhedena nityaM duHkhito bhavati / na kevalaM duHkhitaH / tattoseya aNaNNo tasmAdduH khavikalpAdanubhavarUpeNAnanyazca sa syAt taha cedvaMto duhI jIvo tathaivAjJAnijAvo'pi vizuddhajJAnadarzanAdivyaktirUpasya kAryasamayasArasya sAdhako yo'sau nizcayaratnatrayAtmaka kAraNasamayasAraH, tasyAlAbhe sukhaduHkhabhoktRtvakAle harSaviSAdarUpAM ceSTAM kurvANaH sanmanasi duHkhito bhavati iti / tayA harSaviSAdaceSTayA saha azuddhanizvayenAzuddhopAdAnarUpeNAnanyazca bhavati iti / evaM pUrvoktaprakAreNAjJAnijIvo nirvikalpasya savaMdenajJAnAt cyuto bhUtvA suvarNakArAdidRSTAMtena vyavahAranayena dravyakarma karoti bhuMkte ca / tathaivAzuddhanizcayena bhAvakarma ceti vyAkhyAnamuravyatvena SaSThasthale gathAsaptakaM gataM / atha jJAnaM jJeyaM vastu jAnAti tathApi dhavalakuDyeSvetanmRttikAvanizcayena tanmayaM na bhavati iti nizcayamukhyatvena gAthApaMcakaM / yathaiva ca zvatamRttikA kuDyaM zvataM karotIti vyavahriyate tathaiva ca jJAnaM jJeyaM vastu jAnAtyevaM vyavahAro'stIti vyavahAramukhyatvena gAthApaMcakaM / evaM samudAyena dazakaM / tadyathA AtmakhyAtiH: - yathA khalu zilpI suvarNakArAdi: kuMDalAdiparadravyapariNAmAtmakaM karma karoti / hastakudRkAdibhiH paradravyapariNAmAtmakaiH karaNaiH karoti / hastakuTTakAdIni paradavyapariNAmAtmakAni karaNAni gRhNAti / grAmAdiparadravyapariNAmAtmakaM kuMDalAdikakarmaphalaM bhuMktaM natvanekadravyatvena tato'nyatve sati tanmayo bhavati tato nimittanaimittikabhAvamAtreNaiva tatra kartRkarma bhoktRbhogyatvavyavahAraH / tathAtmApi puNyapApAdi pudgalapariNAmAtmakaM karma karoti / kAyavAGmanobhiH pudgaladravyapariNAmAtmakaiH karaNaiH karoti kAyabAGmanAMsi pudgalapariNAmAtmakAni karaNAni gRhNAti sukhaduHkhAdipudgaladravyapariNAmAtmakaM puNyapApAdikarmaphalaM bhuMkte ca natvanekadravyatvena tato'nyatve sati tanmayo bhavati tatonimittanaimittikabhAvamAtreNaiva tatra kartRkarbhabhoktRbhogyatvavyavahAraH / yathA ca sa eva zilpI cikIrSuH ceSTAnurUpamAtmapariNAmAtmakaM karma karoti / duHkhalakSaNamAtmapariNAmAtmakaM ceSTAnurUpakarmaphalaM bhuMkte ca ekadravyatvena tato'nanyatve sati tanmayazca bhavati tataH pariNamapariNAmibhAvena tatraiva kartRkarmabhoktRbhogyatvanizcayaH / tathAtmApi cikIrSuzceSTa/rUpamAtmapariNAmAtmakaM karoti / duHkhalakSaNamAtmapariNAmAtmakaM ceSTArUpakarmaphalaM bhuMkte ca ekadravyastrena tatonanyatve sati tanmayazca bhavati tataH pariNAmapariNAmibhAvena tatraiva kartRkarmabhoktRbhogyatvanizcayaH / 183 tu pariNAmi eva kila karmavinizcayataH sa bhavati nAparasya pariNAmina eva na bhavet / na bhavati kartRzUnyamiha karma caikatayA sthitiriha vastuno bhavatu kartRtvAdeva tataH (1) // 101 // bahirluThati yadyapi sphuTadanaMtazaktiH svayaM tathApyaparavastuno vizati nAnyavastvaMtaraM / svabhAvaniyataM yataH sakalameva vastviSyate svabhAvacalanAkulaH kimiha mohitaH klizyate // 102 // vastu caikamiha nAnyavastuno yena tena khalu vastu vastu tat / nizcayoyamaparo'parasya kaH kiM karoti hi bahirluThannapi // 103 // yattu vastu kurute'nyavastunaH kiMcanApi pariNAminaH svayaM / vyAvahArikadRzaiva tanmataM nAnyadasti kimapIha nizcayAt // 104 // jaha seTiyA duNa parassa seTiyA seTiyA ya sA hodi / taha jANago du Na parassa jAgo jAgo sodu || 393 // jaha seTiyA du Na parassa seTiyA seTiyA ya sA hodi / taha passago du Na parassa passago passago sodu // 394 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAtamajainagraMthamAlAyAjaha seTiyA du Na parassa seTiyA seTiyA du sA hodi / taha saMjado du Na parassa saMjado saMjado sodu // 395 // jaha seTiyA du Na parassa seTiyA seTiyA du sA hodi / taha daMsaNaM du Na parassa daMsaNaM dasaNaM taMtu // 396 // evaM tu NicchayaNayassa bhAsiyaM NANadaMsaNacaritte / suNu vavahAraNayassaya vattavyaM se samAseNa // 397 // jaha paradavvaM seTadi hu seTiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM jANadi NAdA visaeNa bhAveNa // 39 // jaha paradavvaM seTadi hu seTiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM passadi jIvovi saeNa bhAveNa // 399 // jaha paradav seTadi hu seTiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM viramadi NAdAvi sarpaNa bhAveNa // 40 // jaha paradavvaM seTadi hu seTiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM sadahadi sammAdiTThI sahAveNa // 401 // eso vavahArassa du viNicchao NANadaMsaNacaritte / bhaNido aNNesu vi pajjaesu emeva NAdavo // 402 // thathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhavati / tathA jJAyakastu na parasya jJAyako jJAyakaH sa tu // 393 // yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA tu sA bhavati / tathA darzakastu na parasya darzako darzakastu sa bhavati // 394 // yathA seTikAstu na parasya seTikA seTikA ca sA bhavati / tathA saMyatastu na parasya saMyataH saMyataH sa tu // 395 // yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhavati / tathA darzanaM tu na parasya darzanaM darzanaM tattu / / 396 // evaM tu nizcayanayasya bhASitaM jJAnadarzanacaritre / zRNu vyavahArasya ca vaktavyaM tasya samAsena // 397 // yathA paradravyaM seTayati khalu seTikAtmanaH khabhAvena / tathA paradravyaM jAnAti jJAtApi khakena bhAvena // 398 // yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM pazyati jJAtApi svakena bhAbena // 399 / / yathA paradravyaM seTayati soTikAtmanaH svabhAvena / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhUtaM / tathA paradravyaM vijahAti jJAtApi svakena bhAvena // 400 // yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM zraddhatte jJAtApi svakena bhAvena || 401 // evaM vyavahArasya tu vinizcayo jJAnadarzanacaritre | bhaNito'nyeSvapi paryAyeSu evameva jJAtavyaH ||402 || 185 tAtparyavRttiH taH - yathA loke zvetikA zvetamRttikA khaTikA paradravyasya kuDyAdernizvayena zvetamRttikA na bhavati tanmaMyo na bhavati bahirbhAge tiSThatItyarthaH / tarhi kiM bhavati ? zvetikA zvetikaiva svasvarUpe tiSThatI tyarthaH / tathA zvetamRttikAdRSTAMtena jJAnAtmA ghaTapaTAdijJeyapadArthasya nizcayena jJAyako na bhavati tanmayo na bhavatItyarthaH / tarhi kiM bhavati ? jJAyako jJAyaka eva svasvarUpe tiSThatItyarthaH / evaM brahmAdvaitavAdivat - jJAnaM jJeyarUpeNa na pariNamati-iti kathanamukhyatvena gAthA gatA / tathA tenaiva ca zvetamRtikA dRSTAMtena darzakabhAtmA dRzyasya ghaTAdipadArthasya nizvayena darzako na bhavati, tanmayo na bhavatItyarthaH / tarhi kiM bhavati 1 darzako darzaka eva svasvarUpeNa tiSThatItyarthaH / evaM sattAvalokanadarzanaM dRzyapadArtharUpeNa na pariNamatIti kathanamukhyatvena gAthA gatA / tathA tenaiva zvetamRttikAdRSTAMtena saMyata AtmA tyAjyasya parigrahAdeH paradravyasya nizvayena tyAjako na bhavati, tanmayo na bhavatItyarthaH / tarhi kiM bhavati ? saMyataH saMyata eva nirvikAranijamanoharAnaMda lakSaNasvasvarUpe tiSThatItyarthaH / evaM vItarAgacAritramukhyatvena gAthA gatA / tathaiva ca tenaiva zvetamRttikAdRSTAMtena tattvArthazraddhAnarUpaM samyagdarzanaM zraddheyasya bahirbhUtajIvAdipadArthasya nizcayanayena zraddhAnakArakaM na bhavati, tanmayaM na bhavatItyarthaH / tarhi kiM bhavatiM ? samyagdarzanaM samyagdarzanameva svasvarUpe tiSThatItyarthaH / evaM tattvArthAzraddhAnalakSaNasamyagdarzana mukhyatvena gAthA gatA / evaM tu NicchayaNassa bhAsidaM NANadaMsaNacaritte evaM pUrvoktagAthAcatuSTayena bhASitaM nyAkhyAnaM kRtaM / kasya saMbaMdhitvena ? nizcayanayasya / ka ! viSaye jJAnadarzanacAritre / suNu vavahAraNayassaya vattavvaM idAnIM he ziSya ! zRNu samAkarNaya kiM ? vaktavyaM vyAkhyAnaM / kasya saMbaMdhitvena ? vyavahAranayasya / kaspa saMbaMdhivyavahAraH ? se tasya pUrvoktajJAnadarzanacAritratrayasya / kena ? samAseNa saMkSepeNa / iti nizcayanaya vyakhyAnamukhyatvena sUtrapaMcakaM gataM / 1 atha vyavahAraH kathyate- - yathA yena prakAreNa loke paradravyaM kuDyAdikaM vyavahAranayena zvetayate zvataM karoti naca kuDyAdiparadravyeNa saha tammayI bhavati / kA ? kartrI zvetikA zvetamRttikA khaTikA / kena kRtvA zvetaM karoti ? svakIyazvetabhAvena / tathA tena zvetamRttikAdRSTAMtena paradravyaM ghaTAdikaM jJeyaM vastu vyavahAreNa jAnAti naca paradravyeNa saha tanmayo bhavati / ko'sau ? kartA jhotAtmA / kena jAnAti ? svakIya jJAnabhAveneti, prathamagAthA gatA / tathaiva ca tenaiva zvetamRtikAdRSTAMtena ghaTAdikaM dRzyaM paradravyaM vyavahAreNa pazyati na ca paradravyeNa saha tanmayo bhavati / ko'sau ? jJAMtAtmA / kena pazyati ? svakIyadarzanabhAveneti dvitIyagAthA gatA / tathaiva ca tenaiva zvatamRttikAdRSTAMtena pariprahAdikaM paradravyaM vyavahAreNa viramati tyajati na ca paradravyeNa saha tanmayo bhavati sa kaH ? kartA jJAtAtmA / kena kRtvA tyajati ? svakIyanirvikalpa samAdhipariNAmeneti tRtIyagAthA gatA / tathaiva ca tenaiva zvetamRttikAdRSTAMtena jIvAdikaM paradravyaM vyavahAreNa zraddadhAti na ca paradravyeNa saha tanmayo bhavati / sa kaH ? kartA samyagdRSTiH / kena kRtvA ? svakIya zraddhAnapariNAmeneti caturthagAthA gatA / eso vabahArassa du viNicchiyo NANadaMsaNacaritte bhaNido bhaNitaH kathitaH ko'sau ? karmatApannaH, eSa pratyakSIbhUtaH, pUrvoktagAthAcaituSTayena nirdiSTo vinizcayaH, vyavahArAnuyAyI nizcaya ityarthaH / kasya saMbaMdhI ? vyavahAranayasya / ka ? viSaye jJAnadarzanacAritratraye / 1 atra ka. pustake jJAnAtmeti pATha: / 2 atrApi ka. jJAnAtmetyeva pAThaH / 3 catuSTaye pAThoyaM . pustake | 24 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sabhAtanajamagraMthamAlAyAMaNNesu vi pajjaesa emeva NAdavyo idamodanAdikaM mayA bhuktaM, idamahiviSakaMTakAdikaM tyaktaM, idaM gRhAdikaM kRtaM, tatsarva vyavahAraNa / nizcayena punaH svakIyarAgAdipariNAma eva kRto bhuktazca / evamityAdhanyeSvapi paryAyaSu nizcayavyavahAranayavibhAgo jJAtavya iti / yadi vyavahAreNa paradravyaM jAnAti sarhi nizcayena sarvajJo na bhavatIti pUrvapakSe parihAramAha - yathA svakIya sukhAdikaM tanmayo bhUtvA jAnAti tathA bahirdravyaM na jAnAti tena kAraNena vyavahAraH / yadi punaH parakIyasukhAdikamAtmasukhAdivattanmayo bhUtvA jAnAti tarhi yathA svakIyasaMvedane sukhI bhavati tathA parakIyasukhaduHkhasaMvedanakAle sukhI duHkhI ca prApnoti na ca tathA / yadyapi svakIyasukhasaMvedanApekSayA nizcayaH, parakIyasukhasaMvedanApekSayA vyavahArastathApi chamasthajanApekSayA so'pi nizcaya eveti / nanu saugato'pi brUtaM vyavahAreNa sarvajJaH, tasya kimiti dUSaNaM dIyate bhavadbhiriti ? tatra parihAramAha-saugatAdimate yathA nizcayApekSayA vyavahAro mRSA, tathA vyavahAra rUpaNApi vyavahAro na satya iti / jainamate punarvyavahAranayo yadyapi nizcayApekSayA mRSA tathApi vyavahArarUpeNa satya iti / yadi punarlokavyavahArarUpeNApi satyo na bhavati tarhi sarvo'pi lokavyavahAro mithyA bhavati, tathA satyatiprasaMgaH / evamAtmA vyavahAreNa paradravyaM jAnAti pazyati nizcayena punaH svadravyameveti / tata etadAyAti prAmArAmAdi sarvaM khalvidaM brahma jJeyavastu kimapi nAsti yad brahmAdvaitavAdino vadaMti tanni SiddhaM / yadapi saugato vadati jJAnameva ghaTapaTAdijJeyAkAreNa pariNamati naca jJAnAdbhinnaM jJeyaM kimapyasti sadapi nirAkRtaM / kathaM ! iti cet yadi jJAnaM jJeyarUpeNa pariNamati tadA jJAnAbhAvaH prApnoti yadi vA kSeyaM jJAnarUpeNa pariNamati tadA jJeyAbhAvastathA satyubhayazUnyatvaM, sa ca pratyakSavirodhaH / evaM nizcayavyavahAravyAkhyAnamukhyatayA samudAyena saptamasthale sUtradazakaM gataM / atha nizcayapratikramaNanizcayapratyAkhyAnanizcayAlocanapariNatastapodhana evAbhedena nizcayacAritraM bhavatItyupadizati AtmakhyAti:-seTikAtra tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuDyAdipara dravyaM / athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate-yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAsmaiva bhavatIti tattvasabaMdhe jIvati seTikA kuDyAderbhavatI kuDyAdireva bhavet , evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAvyasyAstyucchedaH, tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / yadi na bhavati soTikA kuDyAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhavati / nanu katarAnyA seTikA ? yasyAH seTikA bhavati ? na khalvanyA seTikA seTikAyAH / kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA, seTikA seTikaiveti nizcayaH / yathA dRSTAMtastathAyaM dASTAMtikaH / cetayitAtra tAvadjJAnaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa jJeyaM pudgalAdi dravyaM / athAtra pudgalAdeH paradravyasya jJeyasya jJAyakazcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? tadubhaya tattvasaMbaMdho mImAMsyate / yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati iti tattvasaMbaMdhe jIvati, cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdereva bhavet evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAdrvyasyAstyucchedaH / tato na bhavati cetayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati cetayitA pudgalAdestarhi kasya cetayitA bhavati ? cetayitureva cetayitA bhavati / nanu kataronyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyazcetayitA cetayituH, kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / tarhi na kasyApi jJAyakaH / jJAyako jJAyaka eveti nizcayaH / kiMca seTikAtra tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuDyAdi paradravyaM / athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvetasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? tadubhayatattvasaMbaMdho sAMgatA vadaMti iti kha. pustake pAThaH / 2 sUtrasaptakaM pATho'yaM ka. pustake / 3 zvaityasya pATho'yaM ka. mAtmakhyAtau / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / mImAsyate / yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAramaiva bhavatIti tattvasaMbaMdhe jIvati sedikA kuDyAderbhavaMtI kuDyAdireva bhavet evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvamegha pratiSiddhatvAdastyucchedaH / tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / yadi naM bhavati seTikA kuDyAdestarhi kasya seTikA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhavati / nanu katarAnyA seTikA seTikAyAH yasyAH seTikA bhavati ! na khalvanyA seTikA seTikAyAH kiMtu svasvamyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa / na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA seTikA, seTikaiveti nizcayaH / yathAyaM dRSTAMtastathAyaM dASTAtikaH-cetayitAtra tAvadarzanaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa dRzyaM pudgalAdi paradravyaM / athAtra pudgalAdeH paradravyasya dRzyasya darzakazcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsthate-yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati iti tattvasaMbaMdhe jIvati cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhavet evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAdravyasyAstyucchedaH ? tato na bhavati catayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati catayitA pudgalAdeHstarhi kasya cetayitA bhavati ? cetayitureva cetayitA bhavati / nanu kataronyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyazcetayitA cetayituH kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / tarhi na kasyApi darzakaH, darzako darzaka eveti nizcayaH / . ___ api ca seTikA tAvacchetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa zvatyaM kuDyAdi paradravyaM athAtra / kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate / yadi seTikA kuDyAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati iti tatvasaMbaMdhe jIvati seTikA kuDyAderbhavatI kuDyAdireva bhavet / evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAdrvyasyAstyucchedaH ! tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / yadi na bhavati seTikA kuDyAdastahi kasya seTikA bhavati ! seTikAyA eva seTikA bhavati / nanu katarAnyA seTikA seTikAyA yasyAH seTikA bhavati ? na svalvanyA seTikA seTikAyAH kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi tarhi na kasyApi seTikA, seTikA seTikaiveti nizcayaH / yathAyaM dRSTAMtastathAya dASTItikaH-cetayitAtra tAvad jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAva dravyaM / tasya tu vyavahAreNApohyaM pudgalAdiparadravyaM / athAtra pudgalAdeH paradravyasyApohyasyApohakaH kiM bhavati kiM na bhavasIti ! tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate / yadi cetayitA pudgalAderbhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathA smano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati iti tattvasaMbaMdhe jIvati cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhavet / evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / naca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAvyasyAstyucchedaH / tato na bhavati cetayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati cetayitA pudgalAdastahi~ kasya cetayitA bhavati ! cetayitureva ceta. yitA bhavati / nanu kataro'nyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyazcetayitA cetayituH kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ! na kimapi / tarhi na kasyApyapohakaH, apohako'pohaka eveti nizcayaH / yathA ca saiva seTikA zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmasvabhAvena zvetayatIti vyavahriyate tathA cetayitApi jJAnaguNanirbharasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH pudgalAdiparadravyaM cA- - tmasvabhAvenApariNamayan pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano jJAnaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena jAnAtIti vyavahriyate / kiMca yathA ca seTikA zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayaMtI kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNAnabharakhabhAvasya pari Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sanAtanajainagraMthamAlAyAMNAmenopayamAnA kugyAdiparadravyaM seTikAnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena zretayatIti vyavAhiyate / tathA cetayitApi darzanaguNanirbharasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNama mAnaH pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayan pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano darzanaguNanirbharasva. bhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmano darzanaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpayamAnamAtmanaH svabhAvena pazyatIti vyavAhiyate / api ca yathA ca saiva seTikA zvetaguNAnirbharasvabhAvA svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA kuDyAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayaMtI kuDyAdiparadravyanimittakenAtmanaH zvetaguNAnirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA kuDyAdiparadravyaM seTikAnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavAhiyate / tathA cetayitApi jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvaH svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayan pudgalAdiparadravyanimittakenAtmano jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenAtmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAnamAtmanaH svabhAvenApohatIti vyavAhiyate / evamayamAtmano jJAnadarzanacaritraparyAyANAM nizcayavyavahAraprakAraH / evamevAnyeSAM sarveSAmapi paryAyANAM dRSTavyaH / zuddhadravyanirUpaNArpitamatestattvaM samutpazyato naikadravyagataM cakAsti kimapi dravyAMtaraM jAtucit / jJAnaM jJeyamavaiti yattu tadayaM zuddhasvabhAvodayaH kiM dravyAMtaracuMbanAkuladhiyastattvAccyavaMte janAH // 10 // zuddhadravyasvarasabhavanAskiM svabhAvasya zeSa-manyadRvyaM bhavati yadi vA tasya kiM syAtsvabhAvaH / jyotsnArUpaM svapayati muvaM naiva tasyAstibhUmimA'naM jJeyaM kalayati sadA jJeyamasyAsti naiva // 106 // rAgadveSadvayamudayate tAvadetana yAvad jJAnaM jJAnaM bhavati na punarbAdhyatAM yAti bodhyaM / zAna bAnaM bhavatu tadidaM nyakkRtAjJAnabhAvaM bhAvobhAvo bhavati tirayanyena pUrNasvabhAvaH // 107 // kammaM jaM puvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tatto Niyattade appayaM tu jo so paDikamaNaM // 403 // kammaM jaM suhamasuhaM jajhiya bhAveNa vajjhadi bhavissaM / tatto Niyattade jo so pakakkhANaM have cedA // 404 // jaM suhamasuhamudiNNaM saMpaDiya aNeyavittharavisesaM / taM dosaM jo cedadi sa khalu AloyaNaM cedA // 405 // NicaM paJcakkhANaM kuvvadi NicaMpi jo paDikkamadi / NicaM Aloceyadi so hu carittaM havadi cedA // 40 // karma yatpUrvakRtaM zubhAzubhamanekavistaravizeSaM / / tasmAbhivartayatyAtmAnaM tu yaH sa pratikramaNaM // 403 // karma yacchubhamazubhaM yasmiMzca bhAve badhyate bhaviSyat / sasmAbhivartate yaH sa pratyAkhyAnaM bhavati cetayitA // 404 // yacchubhamazubhamudIrNa saMprati cAnekavistaravizeSaM / taM doSaM cetayate sa khalvAlocanaM cetayitA // 405 // dadi pATho'yaM sa. pustke| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAraprAbhRtaM / nityaM pratyAkhyAnaM karoti nityamapi yaH pratikrAmati / nityamAlocayati sa khalu caritraM bhavati cetayitA // 406 // tAtparyavRtti:-Niyattade appayaMtu jo ihalokaparalokAkAMkSArUpakhyAtipUjAlAbhadRSTazrutAnubhUtabhogAkAMkSAlakSaNanidAnabaMdhAdisamastaparadravyAlaMbanotpannazubhAzubhasaMkalpavikalparahite zUnye vizuddhajJAnadarzanasvabhAvAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnubhavanarUpAbhedaratnatrayAtmanirvikalpaparamasamAdhisamutpannavItarAga sahajaparamAnaMdasvabhAvasukharasAsvAdasamarasIbhAvapariNAmena sAlaMbane bharitAvasthe kevalajJAnAdyanaMtacatuSTayavyaktirUpasya kAryasamayasArasyotpAdake kAraNasamayasAre sthitvA yaH kartA, AtmAnaM karmatApannaM nikatayati / kasmAtsakAzAt ? kammaM jaM puvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM tatto . zubhAzubhamUlottaraprakRtibhedanAnekavistaravistIrNa pUrvakRtaM yatkarma tasmAt so paDikkamaNaM sa puruSa evAbhedanayena nizcayapratikramaNaM bhavatItyarthaH / Niyattade jo anaMtajJAnAdisvarUpAtmadravyasamyakzraddhAnajJAnAnubhUti svarUpAbhedaratnatrayalakSaNe paramasAmAyike sthitvA yaH kartA AtmAnaM nivartayati / kasmAtsakAzAt ! kammaM jaM suhamasuI jahmiyabhAveNa vajjhadi bhavissaM tatto zubhAzubhAnekavistaravistIrNa bhaviSyakarma yasminmithyAtvAdirAgAdipariNAme sati badhyate tasmAt so paccakkhANaM have cedA sa evaMguNaviziSTastapodhana evAbhedanayena nizcayapratyAkhyAnaM bhavatIti vijJeyaM / jo vedadi nityAnaMdaikasvabhAva zuddhAtmasamyazraddhAnajJAnAnuSThAnarUpAbhedaratnatrayAtmake sukhaduHkhajIvitamaraNAdiviSaye sarvopekSAsaMyame sthityA yaH kartA vedayatyanubhavati jAnAti / kiM jAnAti / jaM yatkarma taM tat / kena rUpeNa ! dosaM doSoyaM mama svarUpaM na bhavati / kathaM bhUtaM karma ! udiNNaM udayAgataM / punarapi kathabhUtaM ? suhamasuhaM zubhAzubhaM / punazca kiMrUpaM ! aNeyavittharabisesaM mUlottaraprakRtibhedenAnekavistaravistIrNa / saMpaDiya saMprati kAle khalu sphuTaM / so AloyaNaM cedA sa cetAyatA puruSa evAbhedanayena nizcayAlocanaM bhavatIti jJAtavyaM / NicaM paccakkhANaM kuvvAdi NiccaMpi jo paDikkamadi Nicca alocediya nizcayaratnatrayalakSaNe zuddhAtmasvarUpe sthitvA yaH kartA pUrvoktanizcayapratyAkhyAnapratikramaNAlocanAnuSThAnAni nityaM sarvakAlaM karoti sodu carittaM havadi cedA sa cetayitA puruSa evAbhedanayena nizcayacAritraM bhavati / kasmAt ! iti cet zuddhAtmasvarUpe caraNaM cAritramiti vacanAt / evaM nizcayapratikramaNapratyAkhyAnA locanAcAritravyAkhyAnarUpeNASTamasthale gAthAcatuSTayaM gataM / / atheMdriyamanoviSayeSu rAgadveSau mithyAjJAnapariNatameva jIvaM karotItyAkhyAti AtmakhyAtiH - yaH khalu pudgalakarmavipAkabhavebhyo bhAvemyazcetayitAtmAnaM nivartayati sa tatkAra NabhUtaM pUrvakarma pratikrAman svayameva pratikramaNaM bhavati / sa eva tatkAryabhUtamuttaraM karma pratyAcakSANaH pratyAkhyAnaM bhavati / sa eva vartamAna karmavipAkamAtmano'tyaMtabhedenopalabhamAnaH, AlocanA bhavati / evamayaM nityaM pratikrAman , nityaM pratyAcakSANo nityamAlocayaMzca pUrvakarmakAryebhya uttarakarmakaraNebhyA bhAvebhyotyaMta nivRttaH, vartamAnaM karmavipAkamAtmano'tyaMtabhedenopalabhamAnaH svasminneva khalu jJAnasvabhAve niraMtaracaraNA cAritraM bhavati / cAritraM tu bhavan svasya jJAnamAtrasya cetanAt svayameva jJAnacetanA bhavatIti bhAvaH / jJAnasya saMcetanayaiva nityaM prakAzate jJAnamatIva zuddhaM / ajJAnasaMcetanayA tu dhAvan bodhasya zuddhiM niruNaddhi baMdhaH // 10 // NididasaMthudavayaNANi poggalA pariNamaMti vahugANi / tANi suNidaNa rUsadi tUsadiya ahaM puNo bhaNido // 407 // poggaladavvaM saduttaha pariNadaM tassa jadi guNo aNNo / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19* sanAtana jaimagraMthamAlAryA tANa tumaM bhaNido kiMcivi ki rUsase aho ||408 // aho suhova soNataM bhaNadi suNasu maMti so caiva / yadi viNiggahidu sodu visayamAgadaM saddaM // 409 || asuhaM suhaM ca rUvaM Na taM bhaNadi peccha maMti so ceva / ya edi viNiggahidaM cakkhuvisayamAgadaM rUpaM // 410 // aho suhoya gaMdho Na taM bhaNadi jiggha maMti so ceva / ya edi viNiggahidUM ghANavisayamAgadaM gaMdhaM // 499 // aho suhoya rasoNataM bhaNadi rasaya maMti so caiva / Naya edi viNiggahiduM rasaNavisayamAgadaM tu rasaM ||12|| aho suhoya phAso Na taM bhaNadi phAsamaMti so ceva / ya edi viNaggahidu kAyavisayamAgadaM phAsaM // 413|| asuho suhova guNo Na taM bhaNadi vujjha maMti so ceva / yadi viNiggahidu buddhivisayamAgadaM tu guNaM // 41-4 // asuhaM suhaM ca davvaM Na taM bhaNadi vujjhamaMti so ceva / yadi viNaggahi vuddhivisayamAgadaM davvaM // 495 // evaM tu jaNi davvassa uvasameNeva gacchade mUDho / NiggahamaNA parassaya sayaMca buddhiM vimapatto // 416 || niMditasaMstutavacanAni pudgalAH pariNamaMti bahukAni / tAni zrutvA ruSyati tuSyati ca punarahaM bhaNitaH || 407 || ladravyaM zabdatvapariNataM tasya yadi guNo'nyaH / tasmAnna tvAM bhaNitaH kiMcidapi kiM ruSyasyabuddhaH // 408 // * azubhaH zubho vA zabdaH na tvAM bhaNati zRNu mAmiti sa eva / nacaiti vinirgRhItuM zrotraviSayamAgataM zabdaM // 409 // azubhaM zubhaM vA rUpaM na tvAM bhaNati pazya mAmiti sa eva / nacaiti vinigRhItuM cakSurviSayamAgataM rUpaM // 410 // azubhaH zubhovA gaMdho na tvAM bhaNati jighra mAmiti sa eva / nacaiti vinigRhItuM ghrANaviSayamAgataM gaMdhaM // 411 || azubhaH zubho vA raso na tvAM bhaNati rasaya mAmiti sa eva / nacaiti vinigRhItuM buddhiviSayamAgataM tu ramaM / / 412 || azubhaH zubhovA sparzo na tvAM bhaNati spRza mAmiti sa eva / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAraprAbhRtaM / nacaiti vinihItuM kAyaviSayamAgataM tu sparza // 413 // azubhaH zubho vA guNo na tvAM bhaNati budhyastra mAmiti sa eva / nacaiti vinihItuM budiviSayamAgataM tu guNaM // 414 // azubhaM zubhaM vA dravyaM na tvAM bhaNati budhvasva mAmiti sa eva / / macaiti vinigRhItuM buddhiviSayamAgataM tu dravyaM / / 415 // evaM tu jJAtavyasya upazamenaiva gacchati mUDhaH / / vinigrahamanAH parasya tu svayaM ca buddhiM zivAmaprAptaH // 416 / / tAtparyavRtti:-- rUsadi tUsadiya ekeMdriyavikaleMdriyAdidurlabhaparaMparAkramaNAtItAnaMtakAle dRSTazrutAnubhUtamithyAtvaviSayakaSAyAdivibhAvapariNAmAdhAnatayA atyaMtadurlabhena kathaMcitkAlAdilabdhivazena midhyAtvAdisaptaprakRtInAM tathaiva caritramohanIyasya copazamakSayopazamakSaye sati SaDdravyapaMcAstikAyasaptatattvanavapadArthAdizraddhAnajJAnarAgadveSaparihArarUpeNa bhadaratnatrayAtmakavyavahAramokSamArgasaMjJena vyavahArakAraNasamayasAreNa sAdhyena vizuddhajJAnadarzanasvabhAvazuddhAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhedaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpeNAnaMtakevalajJAnAdicatuSTayavyaktirUpasya kAryasamayasArasyotpAdakena nizcayakAraNasamayasAreNa vinA khalyajJAnijIvo ruSyati tuSyati ca / kiM kRtvA ! suNiUNa zrutvA / punaH pazcAt kena rUpeNa ! ahaM bhaNido anenAhaM bhaNita iti / kAni zrutvA ? NididasaMthudavayaNANi niMditasaMstutavacanAni tANi tAni / kiM viziSTAni ? poggalApariNamaMti bahugANi bhASAvargaNAyogyapudgalAH katIrA yAni karmatApannAni bahuvidhAni pariNamaMti / jJAnI punarvyavahAramokSamArga nizcayamokSamAgabhUtaM pUrvoktadvividhakAraNasamayasAraM jJAtvA bahiraMgeSTAniSTaviSaye rAgadveSau na karotIti bhAvArthaH / puggaladavvaM saduttahapariNadaM bhASAvargaNAyogyapudgaladravyaM kartR mriyasveti jIyastvamiti rUpeNa niMditasaMstutabdarUpatvapariNataM tassa jadi guNo aNNo tasya pudgaladravyasya zuddhAtmasvarUpAdyadi guNo'nyo bhinno jaDarUpaH, tarhi jIvasya kimAyAtaM ? na kimapi / tasyaivA nijIvasya pUrvoktavyavahArakAraNasamayasAranizcayasamayasArakAraNarahitasya saMbodhanaM kriyate / kathaM ? iti cet yasmAniMditasaMstutavacanena pudgalAH pariNamaMti tahmA Na tumaM bhaNido kiM. civi tasmAtkAraNAttvaM na bhaNitaH kiMcidapi ki rUsase avuho ki ruSyase abudha ! bahirAtmanniti / sa caivAzAnijIvo vyavahAranizcayakAraNasamayasArAbhyAM rahitaH punarapi saMbodhyate / he ajJAnin ! zabdarUpagaMdharasasparzarUpA manojJAmanojJapaMceMdriyaviSayAH kartAraH, tvAM karmatApannaM kimapi na bhaNati / kiM na bhaNaMti ! he devadatta ! mAM karmatApannaM zRNu, mAM pazya, mAM jighra, mAM svAdaya, mAM spRzeti / punarapyajJAnI brUte ete zabdAdayaH kartAro mAM kimapi na bhaNaMti, paraM kiMtu madIyazrotrAdiviSayasthAneSu samAgacchaMti ? AcAryA uttaramAhuH-he mUDha ! nacAyAMti vinirgRhItuM-ete zabdAdipaMceMdriyaviSayAH / kathaMbhUtAH saMtaH ! zrotraMdriyAdisvakIyasvakIyaviSayabhAvamAgacchaMtaH / kasmAt ! iti cet vastusvabhAvAditi / yastu paramatattvajJAnI jIvaH sa pUrvoktavyavahAranizcayakAraNasamayasArAbhyAM bAhyAbhyaMtararatnatrayalakSaNAbhyAM sahitaH san manojJAmanozazabdAdiviSayeSu samAgateSu rAgadveSau na karoti / kiMtu svasthabhAvena zuddhAtmasvarUpamanubhavatIti bhAvArthaH / yathA paMceMdriyaviSaye manojJAmanojeMdriyasaMkalpavazena rAgadveSau karotyajJAnI jIvaH / tathA parakIyaguNaparicchedarUpe paradravyaparicchedyarUpe ca manoviSaye'pi rAgadveSau karoti tasyAjJAnijIvasya punarapi saMbodhanaM kriyate tadyathA--parakIyaguNaH zubho'zubho vA cetano'cetano vA / dravyamapi parakIya kartRtvaM karmatApannaM na bhaNati he manobuddhe he ajJAnijanacitta ! mAM karmatApannaM budhyasva jAnIhi / ajJAnI vadati-evaM na te kiMtu madIyamanAsa parakIyaguNo dravyaM vA paricchittisaMkalparUpeNa sphurati pratibhAti / tatrottaraM dIyate sa caiva parakIyaguNaH parakIyadravyaM vA manobuddhiviSayamAgataM vinigRhItuM nAyAti / kasmAt ? jJeyavAyakasaMba Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sanAtana jainagraMthamAlAyAM dhasya niSedhayitumazakyatvAt iti hetoH - yadrAgadveSakaraNaM tadajJAnaM / yastu jJAnI sa punaH pUrvoktavyavahAranizcayakAraNaM samayasAraM jAnan harSaviSAdau na karotIti bhAvArtha: / evaM tu evaM pUrvoktaprakAreNa manojJAmanojJazabdAdipaceMdriyaviSayasya parakIyaguNadravyarUpasya manoviSayasya vA / kathaMbhUtasya ! jANidavvassa jJAtadravyasya paMceMdriyamanoviSayabhUtasyetyarthaH / tasya pUrvoktaprakAreNa svarUpaM jJAtvApi uvasameNaiva gacchade mUDho upazamenaiva gacchati mUDho bahirAtmA svayaM kathaMbhUtaH ? NiggahamaNA nigrahamanAH nivAraNabuddhiH / kasya saMbaMdhitvena ! parassaya parasya paMceMdriyamanoviSayasya / kathaMbhUtasya ! parakIyazabdAdiguNarUpasya / punarapi kathaMbhUtasya svakIyaviSayamAgatasya prAptasya / punarapi kiM rUpazcAjJAnI jIvaH / sayaM ca buddhiM sitramapatto svayaM ca zuddhAtmasaMvittirUpAM buddhimaprAptaH / vItarAgasahajaparamAnaMdarUpaM zivazabdavAcyaM sukhaM cAprApta iti / kiMca yathAyaskAMtApalAkRSTA sUcI svasthAnAtpracyutyAyaskaMtopalapASANasamIpaM gacchati tathA zabdAdayazcittakSobharUpavikRtikaraNArthaM jIvasamIpaM na gacchati / jIvo'pi tatsamIpaM na gacchati kiM tu svasthAne svasvarUpeNaiva tiSThati / evaM vastusvabhAve satyapi yadajJAnI jIva udasInabhAvaM muktvA rAgadveSau karoti tadajJAnamiti / he bhagavan pUrvaM baMdhAdhikAre bhaNitaM-- evaM NANI suddho Na sa pariNamadi rAyamAdIhiM / rAijjadi ahiMdu sorattA diehiM bhAvehiM // 1 // ityAdi rAgAdInAmakartA jJAnI, paradravyajanitA rAgAdayaH ityuktaM / atra tu svakayabuddhidoSajanitA rAgAdayaH pareSAM dUSaNaM nAstIti pUrvAparavirodha: ? / atrottaramAha tatra baMdhAdhikAravyAkhyAne jJAnijIvasya mukhyatvAt jJAnI tu rAgAdibhirna pariNamati tena kAraNena paradravyajanitA bhaNitAH / atra cAjJAnijIvasya mukhyatA sa cAjJAnI jIvaH svakIyabuddhidoSeNa paradravyanimittamAtramAzritya rAgAdibhiH pariNamati, tena kAraNena pareSAM zabdAdipaMceMdriyaviSayANAM dUSaNaM nAstIti bhaNitaM / tataH kAraNAt pUrvAparavirodho nAsti iti / evaM nizcayavyavahAramokSamArgabhUtaM nizcayakAraNasamayasAra vyavahArakAraNasamaya sAradvayamajAnan sannajJAnI jIvaH svakIyabuddhidoSeNa rAgAdibhiH pariNamati / pareSAM zabdAdInAM dUSaNaM nAstIti vyAkhyAnamukhyatvena navamasthale gAthAdazakaM gataM / atha midhyAtvarAgAdipariNata jIvasyAjJAnacetanA kevalajJAnAdiguNapracchAdakaM karmabaMdhaM janayatIti pratipAdayati AtmakhyAtiH - yatheha bahirartho ghaTAdiH, devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA 'mAM prakAzaya' iti svaprakAzane na pradIpaM prayojayati / naca pradIpopyayaH kAMtopalakRSTAyaH sUcIvata svasthAnAtpracyutya taM prakA- zayitumAyAti / kiM tu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt paramutpAdayitumazaktatvAcca yathA tadasannidhAne tathA tatsaMnidhAne'pi svarUpeNaiva prakAzate / svarUpeNaiva prakAzamAnasya cAsya vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayan kamanIyo'kamanAyo vA ghaTapaTAdirna manAgapi vikriyAyai kalpate / tathA bahirarthaH zabdo rUpaM gaMdho rasaH sparzo guNadravye ca devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA mAM zRNu mAM pazya mAM jighra mAM rasaya mAM sparza mAM budhyasveti svajJAne nAtmAnaM prayojayati / nacAtmApyayaH kAMto palakRSTAyaH sUcIvat svasthAnAspracyutya tAn jJAtumAyAti / kiMtu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt paramutpAdayitumazaktatvAcca yathA tadasannidhAne tathA tatsannidhAne'pi svarUpeNaiva jAnIte / svarUpeNa jAnatazcAsya vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayaMtaH kamanIyA akamanIyA vA zabdAdayo bahirarthA na manAgapi vikriyAyai kalpyeran / evamAtmA paraM prati udAsIno nityameveti vastusthitiH, tathApi yadrAgadveSau tadajJAnaM / pUrNaikAcyutazuddhabodhamahimA bodho na bodhyAdayaM / yAyAtkAmapi vikriyAM tata ito dIpaH prakAzyAdiva / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 samayaprAbhRtaM / tadvastusthitibodhabadhyadhiSaNA ete kimajJAnino / rAgadvaSamayIM bhavaMti sahajA muMcatyudAnitAM // 109 // rAgadveSavibhAvamuktamahaso nityaM svabhAvaspRzaH pUrvAgAmisamastakarmavikalA bhinnAstadAtvodayAt / dUrArUDhacaritravaibhavavalAcaMcaJcidarmiyIM viMdanti svarasAbhiSiktabhuvanAM jJAnasya saMcetanAM // 110 // vedaMto kammaphalaM appANaM jo du kuNadi kmmphlN| so taM puNovi vaMdhadi vIyaM dukkhassa aTTavihaM // 417 // vedaMto kammaphalaM mayekadaM jo du muNadi kammaphalaM / so taM puNovi vaMdhadi vIyaM dukkhassa aTTa vihaM // 418 // vedaMto kammaphalaM suhido duhido du havadi jo cedA / so taM puNovi vaMdhadi vIyaM dukkhassa aTTavihaM // 419 // vedayamAnaH karmaphalamAtmAnaM yastu karoti karmaphalaM / sa tatpunarapi banAti bIjaM duHkhasyASTavidhaM // 417 // vedayamAnaH karmaphalaM mayA kRtaM yastu jAnAti karmaphalaM / sa tatpunarapi padhAti bIjaM duHkhasyASTavidhaM // 418 // vedayamAnaH karmaphalaM sukhito duHkhitazca bhavati cetayitA / sa tatpunarapi banAvi bInaM duHkha syASTavidhaM // 419 // - tAtparyavRttiH-jJAnAjJAnabhedena cetanA tAvadvividhA bhavati / iyaM tAvadajJAnacetanA gAdhAnayeNa kathyate-udayAgataM zubhAzubhaM karma vedayannanubhavan sannajJAnijIvaH svasthabhAvAd bhraSTo bhUtvA madIyaM karmeti bhaNati / mayA kRtaM karmeti ca bhaNati / sa jIvaH punarapi tadaSTavidhaM karma banAti / kathaMbhUtaM ! bIjaM kAraNaM / kasya ? duHkhasya / iti gAthAdvayenAjJAnarUpA karmabhAvacetanA vyAkhyAtA / karmacetanA ko'rthaH ? iti cet madIyaM karma mayA kRtaM karmetyAdyajJAnabhAvena-IhApUrvakamiSTAniSTarUpeNa niruparAgazuddhAtmAnubhUticyutasya manobacanakAyavyApArakaraNaM yat, sA baMdhakAraNabhUtA karmacetanA bhaNyate / udayAgataM karmaphalaM vedayan zuddhAramasvarUpamacetayan manojJAmanojeMdriyaviSayanimittena yaH sukhito duHkhito vA bhavati sa jIvaH punarapi tadaevidhaM karma bannAti / kathaMbhUtaM? bIjaM kAraNaM / kasya ? duHkhasya / ityekagAthayA karmaphalacetanA vyAkhyAtA / karmaphalacetanA ko'rthaH ! iti cet svasthabhAvarahitenAjJAnabhAvena yathA saMbhavaM vyaktA, vyaktasvabhAvenehApUrvakamiSTAniSTavikalparUpeNa harSaviSAdamayaM sukhaduHkhAnubhavanaM yata, sA baMdhakAraNabhUtA karmaphalacetanA bhaNyate / iyaM karmacetanA karmaphalacetanA dvirUpApi tyAjyA baMdhakAraNatvAditi / tatra tayordvayoH karmacetanAkarmaphalacetanayormadhye pUrva tAvannizcayapratikramaNa-nizcayapratyAkhyAna-nizcayAlocanAsvarUpaM yatpUrva vyAkhyAtaM tatra sthitvA zuddhajJAnacetanAvalena karmacetanAsanyAsabhAvanAM nATayati / karmacetanAtyAgabhAvanAM karmabaMdhavinAzArtha karotItyarthaH / tadyathA yadamahamakArSa yadahamacIkaraM yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanvajJAsiSaM / kena ! manasA yAcA kAyena tanmithyA me duSkRtamiti SasaMyonegaikabhaMgaH / yadahamakArSe yadahamacIkaraM yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanujJAsiSaM / kena manasA vAcA tanmithyA me duSkRtamiti paMcasaMyogena, ekaikApanayanena bhaMgatrayaM bhavati / saMyogenetyAdyakSasaMcAreNaikonapaMcAzadbhagA bhavaMtIti TIkAbhiprAyaH / athavA ta eva sukhopAyena kathyate / kathaM: iti cet kRtaM kAritamanumitamiti pratyekaM bhaMgatrayaM bhavati / kRtakAritavayaM kRtAnumatadvayaM kAritAnumata, 25 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sanAtanajainagraMthamAlAyAMdvayamiti dvisaMyogena ca bhaMgatrayaM jAtaM / kRtakAritAnumatatrayamiti saMyogenaiko bhaMga iti saptabhaMgI / tathaiva manasA vAcA kAyeneti pratyekabhaMgatrayaM bhavati / manovacanadvayaM manaHkAyadvayaM vacanakAyadvayamiti dvisaMyogena bhaMgatrayaM jAtaM / manovacanakAyatrayamiti ca trisaMyogenaiko bhaMga iyamapi sptbhNgii| kRtaM manasA saha, kRtaM vAcA saha, kRtaM kAyena saha, kRtaM manovacanadvayena saha, kRtaM manaHkAyadvayana saha, kRtaM vacanakAyadvayena saha, kRtaM manovacanakAyatrayeNa saheti kRte niruddhe vivakSite saptabhaMgI jAtA yathA / tathA kArite'pi tathA-anumate'pi, tathA kRtakAritadvaye'pi, tathA kRtAnumatadvaye'pi, tathA kAritAnumatadvaye'pi, tathA kRtakAritAnumatatraye ceti pratyekamanena krameNa saptabhaMgI yojanIyA / evaM-ekonapaMcAzadbhagA bhavaMtIti pratikramaNakalpaH samAptaH / idAnIM pratyAkhyAnakalpaH kathyate-tathAhi-yadahaM kariSyAmi yadahaM kArayiSyAmi yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanujJAsyAmi / kena manasA vAcA kAyena tanmithyA me duSkRtamiti pUrvavat SaTsaMyogenako bhaMgaH / yathA yadahaM kariSyAmi yadahaM kArayiSyAmi yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanujJAsyAmi / kena ? manasA vAcA ceti tanmithyA me duSkRtamiti pUrvavadekaikApanayanena paMcasaMyogena bhaMgatrayaM bhavati / evaM pUrvoktakrameNaekonapaMcAzaddhaMgA jJAtavyAH / iti pratyAkhyAnakalpaH samAptaH / idAnImAlocanAkalpaH kathyate tadyathA-yadahaM karomi yadahaM kArayAmi yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanujAnAmi / kena ? manasA vAcA kAyeneti tanmithyA me duSkRtamiti pUrvavata SaTsaMyogenaikabhaMgaH / tathA yadahaM karomi yadahaM kArayAmi yadahaM kurvatamapyanyaM prANinaM samanujAnAmi kena? manasA vAceti tanmithyA meM duSkRtamiti-ekaikApanayanena paMcasaMyogena bhaMgatrayaM bhavati / evaM pUrvoktaprakAreNa ekonapaMcAzaddhaMgA jJAtavyAH / ityAlocanAkalpaH smaaptH| kalpaH parva paricchedo'dhikAro'dhyAyaH prakaraNamityAdyekArthA jJAtavyAH / evaM nizcayapratikramaNa-nizcayapratyAkhyAna-nizcayAlocanAprakAreNa zuddhajJAnacetanAbhAvanArUpeNa gAthAdvayavyAkhyAnena karmacetanAsanyAsabhAvanA samAptA / idAnIM zuddhajJAnacetanAbhAvanAvalena karmaphalacetanAsanyAsabhAvanAM nATayati karotItyarthaH / tadyathA-nAhaM matijJAnAvaraNIyakarmaphalaM muMje / tarhi kiM karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye samyaganubhave ityarthaH / nAhaM zrutajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje / tarhi kiM karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye / nAhamavadhijJAnAvaraNIyakarmaphalaM muMje / tarhi kiM karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye / nAhaM manaHparyayajJAnAvaraNIyaphalaM bhuMje / tarhi kiM karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye / nAhaM kevalajJAnAvaraNIyaphalaM bhuMje / kiM tarhi karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye iti paMcaprakArajJAnAvaraNIyarUpeNa karmaphalasaMjJAbhAvanA vyaakhyaataa| nAhaM cakSurdarzanAvaraNIyaphalaM bhuje / tarhi kiM karomi ? zuddhacaitanyasvabhAvamAtmAnameva saMcetaye / evaM TIkAkathitakramaNa paNa Nava du aTThavIsA cau tiya Nau dIya duNNi paMceva / vAvaNNahINa viyasaya payaDiviNAseNa hoMti te siddhA // 1 // imAM gAthAmAzritya aSTacatvAriMzadadhikazatapramitottaraprakRtInAM karmaphalasanyAsabhAvanA nATayitavyA, kartavyetyarthaH / kiMca jagattrayakAlatrayasaMbaMvimanovacanakAyakRtakAritAnumatakhyAtipUjAlAbhadRSTazrutAnubhUta bhogAkAMkSArUpanidhAnabaMdhAdisamastaparadravyAlaMbanotpanna zubhAzubhasaMkalpavikalparahitana zUnyena cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmatattvasamyaktraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhedaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhisaMjAtavItarAgasahajaparamAnaMdarUpasukharasAsvAdaparamasamarasIbhAvAnubhavasAlaMbena bharitAvasthena kevalajJAnAdyanaMtacatuSTayavyaktirUpasya sAkSAdupAdeyabhUtasya kAryasamayasArasyotpAdakena nizcayakAraNasamayasArarUpeNa zuddhajJAnacetanAbhAvAnAvaSTaMbhena kRtvA karmacetanAsanyAsabhAvanA karmaphalacetanAsanyAsabhAvanA ca mokSArthinA puruSeNa kartavyeti bhAvArthaH / evaM gAthAdvayaM karmacetanAsanyAsabhAvanAmukhyatvena, gAthaikA karmaphalacetanAsanyAsabhAvanAmukhyatveneti dazamasthale gAthAtrayaM gataM / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAraprAbhRtaM / athedAnI vyavahArikajIvAdinavapadArthabhyo bhinnamapi TaMkotkIrNajJAyakaikapAramArthikapadArthasaI gadyapadyAdivicitraracanAracitazAstraiH zabdAdipaMcedriyaviSayaprabhRtiparadravyaizca zUnyamapi rAgAdivikalpopAdhirahitaM sadAnadaikalakSaNasukhaM tarasAsvAdena bharitAsthaparamAtmatattvaM prakAzayati / AtmakhyAti:-jJAnAdanyatredamahamiti cetanaM ajJAnacetanA / sA dvidhA karmacetanA karmaphalacetanA ca / tatra jJAnAdanyatredamahaM karomIti cetanaM karmacetanA / jJAnAdanyatredaM vedaye'hamiti cetanaM krmphlcetnaa| sA tu samarasApi saMsArabIjaM / saMsArabIjasyASTavidhakarmaNo bIjatvAt / tato mokSArthinA puruSeNAjJAnacetanA pralayAya sakalakarmasanyAsabhAvanAM sakalakarmaphalasanyAsabhAvanAM ca nATayitvA svabhAvabhUtA bhagavatI jJAnacetanaivaikA nityameva nATayitavyA / tatra tAvatsakalakarmaphalasanyAsabhAvanAM nATayati kRtakaritAnumananaistrikAlaviSaya manovacanakAyaiH / parihatyakarma sarva paramaM naiSkarmyamavalaMbe // 111 / / yadahamakArSe yadacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA vAcA ca kAyena ceti tanmithyA me duSkatamiti 1 yadahamakArSe yadacIkara yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA vAcA ca tanme mithyA duSkRtamitira yadahamakArSa yadAkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ceti tanmithyA me duSkRtamiti 3 yadahamakArSe yadacIkara yatkurvatamapyanya samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ceti tanmithyA me duSkRtamiti 4 yadahamakArSa yadacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiMgha manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti 5 yadahamakArSa yadacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanme mithyA duSkRtamiti 6 yadahamakArSa yadacIkara yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 7 yadahamakArSa yadacIkaraM manasA vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 8 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 9 yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena tanmithyA me duSkRtamiti 10 yadahamakArSe yadacIkaraM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 11 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 12 yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanme mithyA duSkRtamiti 13 yadahamakArSa yadadhIkaraM manasA kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 14 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 15 yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 16 yadahamakArSa yadacIkaraM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 17 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 18 yadahamacIkara yatkurvatamapyanya samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 19 yadahamakArSa yadacIkara manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti 20 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmidhyA meM duSkRtamiti 21 yadahamacIkara yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti 22 yadahamakArSa yadacIkaraM vAcA.ca tanmithyA me duSkRtamiti 23 yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 24 yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRta 25 yadahamakArSa yadacIkaraM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 26 yadahamakArSa yatkurvatamapyanya samanvajJAsiSa kAyena ca tanmidhyA me duSkRtaM 27 yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena tanmidhyA me duSkRtamiti 28 yadahamakArSa manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 29 yadacIkaraM manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtaM 30 yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 31 yadahamakArSa 'manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 32 yadahamacIkaraM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 33 yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanmidhyA me duSkRta Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMmiti 34 yadahamakArSa manasA ca kAyena ca sanmithyA me duSkRtamiti 35 yadahamacIkara manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 36 yatkRrvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA bhe duSkRtamiti 37 yadahamakArSa vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 38 yadahamacIkaraM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 39 yatkurvatamapyanya samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 40 yadahamakArSa manasA ca tanmidhyA me duSkRtaM 41 yadahamacIkaraM manasA ca tanmithyA me duSkRtaM 42 yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti 43 yadahamakArSa vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 44 yadahamacIkaraM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti 45 tatkurvatamapyanyaM samantrajJAsiSaM vAcA ca tanmidhyA me duSkRtamiti 46 yadahamakArSa kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 4,7. yadahamacIkara kAyena ca tanmithyA me. duSkRtamiti 48 yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 49 / mohAdyadahamakArSe samastamapi karma tatpratikramya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // 112 / / iti pratikramaNakalpaH smaaptH| na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 1 na karomi na kArayAmi nai kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti 2 na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti 3 na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAni manasA kAyena ceti 4 na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti 5 na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti 6 na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samnujAnAmi kAyena ceti 7 na karomi na kArayAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti ( na karomi na kurvasamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 9 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 10 na karomi na kArayAmi manasA ca yAcA ceti 11 naM karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti 12 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti 13 na karomi na kArayAmi manasA ca kAyena ceti 14 na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti 15 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti. 16 na karomi na kAsyAmi vAcA ca kAyena ceti 17 na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA gha kAyena ceti 18 naM kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti 19 na karomi na kArayAmi manasA ceti 20 na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti 21 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti 22 na karomi na kArayAmi vAcA ceti 23 na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti 24 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti 25 na karomi na kArayAmi kAyena ceti 26 na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti 27 na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti 28 na karomi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 29 na kArayAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 30 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA va kAyena ceti 31 naM karomi manasA ca vAcA ca kAyena ceti 32 na kArayAmi manasA ca vAcA ceti 33 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti 34 na karomi manasA ca vAcA ceti. 35 na kArayAmi manasA ca kAyena ceti 36 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti 37 na karomi vAcA ca kAyena ceti 38 na kArayAmi vAcA ca kAyena ceti 39 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti 40 na karomi manasA ceti 41 na kArayAmi manasA ceti 42 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti 43 naM karomi vAcA ceti 44 na kArayAmi vAcA ceti 45. na kurvatamapyanyaM sam - 1 na karomi manasA yAcA cati saMzodhitaM / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 samayasAraprAbhRtaM / nujAnAmi vAcA ceti 46 na karomi kAyena ceti 47 na kArayAmi kAyena ceti 48 na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti 49 / mohavilAsavijRMbhitamidamudayatkarma sakalamAlocya / Atmani caitanyAtmani niSkarmANi nityamAtmanA varte // 113 // ityAlocanAkalpaH samAptaH // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcAca kAyena ceti 1 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti 2 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 3 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ca kAyena ceti 4 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti 5 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti 6 na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvetamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti 7 na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA vAcA ca kAyena ceti 8 na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ca kAyena ca 9 na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcAca kAyena ceti 10 na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ca vAcA ceti 11 na kariSyAmi na kurvetamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti 12 na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti 13 na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ca kAyena ceti 14 na kariSyAmi naH kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 15 na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 16 na kariSyami na kArayiSyAmi vAcA ca kAyena ceti 17 na kariSyAmi na kuvaitamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 18 na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi bAcA ca kAyena ceti 19 na kari yAmi na kArayiSyAmi manasA ceti 20 naM kariSyAmi na kurvatamapmanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti 2.1 na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti 22 na kariSyAmi na kArayiSyAmi vAcA citi 23 na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti 24 na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti 25 na kariSyAmi na kArayiSyAmi kAyena ceti 26 na kariSyAmi na kurvata - mapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti 27 na kArayiSyAmi na kurvetamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti 28 na kariSyAmi manasA vAcA kAyena ceti 29 na kArayiSyAmi manasA vAcA kAyena ceti 30 na kurvatamapyanyaM janaM samanujJAsyAmi manasA vAcA kAyena ceti 31 na kariSyAmi manasA vAcA ceti 32 na kArayiSyAmi manasA vAcA ceti 33 na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA vAcA ceti 34 na kariSyAmi manasA ca kAyena ceti 35 na kArayiSyAmi manasA ca kAyena ceti 36 na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti 37 na kariSyAmi vAcA ca kAyena ceti 38 na kArayiSyAmi vAcA ca kAyena ti 39 na kurvetamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcAca kAyena ceti 40 na kariSyAmi manasA ceti 41 na kArayiSyAmi manasA cati 42 na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti 43 na kariSyAmi vAcA ceti 44 na kArayiSyAmi vAcA ceti 45 na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti 46 na kariSyAmi kAyena ceti 47 na kArayiSyAmi kAyena ceti 48 na kurvetamapmanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti 49 pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirastasaMmohaH / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // 114 // . iti pratyAkhyAnakalpaH samAptaH / samastamityevamapAsya karma traikAlikaH zuddhanayAvalaMbI / binamA rahito vikAraizvinmAtramAtmAnamathAvalaMbe // 115 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sanAtanajenagraMthamAlAyAMatha sakalakarmaphalasanyAsabhAvanAM nATayati / vigatastalaM tu karma viSataruphalAni mama bhuktimaMtareNaiva / saMcetaye'hamacalaM caitanyAtmAnamAtmAnaM // 116 // nAhaM matijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 1 nAhaM zrutajJAnAvaraNIyakarma phalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 2 nAhamavadhijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAna meva saMcetaye 3 nAhaM manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 4 nAhaM kevalajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 5 nAhaM cakSurdarzanAvaraNIyakamaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 6 nAhamacakSurdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 7 nAhamavadhidarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva sacetaye / nAI kevaladarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtma.nameva saMcetaye 9 nAhaM nidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 10 nAhaM nidrAnidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 11 nAhaM pracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 12 nAhaM pracalApracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 13 nAhaM styAnagRddhidarzanAvaraNIya karmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 14 nAhaM sAtavedanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 15 nAhamasAtavedanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 16 nAhaM samyaktvamohanIyaphalaM bhaje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 17 nAhaM mithyAtvamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 18 nAhaM samyaktvamithyAtvamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 19 nAhaM anaMtAnubaMdhikrodhakaSAyavedanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 20 nAhaM apratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 21 nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyakrodhavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 22 nAhaM saMjvalanakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 23 nAha manaMtAnubaMdhimAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 24 nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 25 nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 26 nAhaM saMjvalana mAnakaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 27 nAhamanaMtAnubaMdhimAyAkaSAya vedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 28 nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAya vedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmanameva saMcetaye 29 nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyamAyAkaSAya vedanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 30 nAhaM saMjvalanamAyAkaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 31 nAhamanaMtAnubaMdhilobhakaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 32 nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 33 nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 34 nAhaM saMjvalanalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM muMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 35 nAhaM hAsyanokaSAyavedanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameka saMcetaye 36 nAhaM ratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM muMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 37 nAhamarAtanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 38 nAhaM zokanokaSAya vedanIyamohanIyaphalaM muMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 39 nAhaM bhayanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 40 nAhaM jugupsAnokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAna 1 madakhedakhApavinodAthaiH khApo. nidA. asyA uparyupari vRttinidrAnidrA / 2 yA kriyA. AtmAnaM pracala yati sA pracalA zokamadazrabhAdasAtasyApi bhatramAtrIvIkrayAsUtrikA va punarAvarttamAnA pracalApracalA / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 199 mAtmAnameva saMcetaye 41 nAhaM strIvedanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 42 nAhaM puMvedanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM muMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 43 nAhaM napuMsakavedanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 44 nAhaM narakAyuHphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva sacetaye 45 nAhaM tiryagAyuH phalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 46 nAhaM mAnuSAyuHphalaM bhuje caitamyAtmAnamAtmAnameya saMcetaye 47 nAhaM devAyuHphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 48 nAhaM narakagatinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 49 nAhaM tiryaggatinAma phalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 50 nAhaM manuSyagatinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 51 nAhaM devagatinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 52 nAhamekeMdriyanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 53 nAhaM dvIMdriyajAtinAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 54 nAhaM trIdriyajAtinAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 55 nAhaM caturiMdriyajAsinAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva ? saMcetaye 56 nAhaM paMcIdrayajAtinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnamava saMcetaye 57 nAhamaudArikAdizarIranAmakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva sacetye 58 nAhaM vaikriyakazarIranAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetape 59 nAhamAhArakazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 60 nAhaM taijasazarInAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 61 nAhaM kArmANazarIranAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 62 nAhamaudArikazarIrAMgo pAMganAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 63 nAhaM vaikriyakazarIrAMgopAMganAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 64 nAhamAhArakazarIrAMgopAMga nAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 65 nAhamaudArikazarIraba~dhananAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 66 nAhaM vaikriyakazarIrabaMdhananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 67 nAhamAhArakazarIrabaMdhananAmakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 68 nAhaM taijasazarIrabaMdhananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 69 nAhaM kArmaNazarIrabaMdhananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 70 nAhamaudArikazarIrasaMghAtanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 71 nAhaM vaikriyakazarIrasaMghAtanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 72 nAhamAhArakazarIrasaMghAtanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 73 nAhaM taijasazarIrasaMghAtanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 74 nAhaM kArmANazarIrasaMghAtanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAsmAnameva saMcetaye 75 nAhaM samacaturasaMsthAnanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 76 nAhaM nyagrodhaparimaMDalasaMsthAnanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 77 nAhaM sAtisaMsthAnanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 78 nAhaM kubjasaMsthAnanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 79 nAhaM vAmananAmasaMsthAnanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 80 nAhaM huMDakasaMsthAnanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 81 nAhaM brajarSabhanArAcasahanananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 82 nAhaM bajranArAcasahananAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 83 nAhaM nArAcanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 84 nAhamardhanArAcasaMhanananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 85 nAhaM kIlikAsahanananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 86 nAhamasaMprAptasaMhanananAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 87 nAhaM nigdhasparzanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 88 nAhaM sUkSmasparzanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 89 nAhaM zItasparzanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 90 nAhamuSNasparzanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva sacetaye 91 nAhaM gurusparzanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 92 nAha laghusparza nAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 93 nAhaM mRdusparzanAmaphalaM bhujeM caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 94 nAhaM karkazasparzanAmaphalaM bhume caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 95 nAhaM madhurarasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 96 nAhamamlarasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 97 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sanAtanajainagraMthamAlAyAMnAhaM tiktarasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 98 nAhaM kaTukarasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 99 nAhaM kaSAyarasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva sacetaye 100 nAhaM surabhinAmagaMdhaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 101 nAhamasurabhinAmagaMdhaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 102 nAhaM zuklavarNanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAnameva saMcetaye 103 nAha raktavarNanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 104 nAhaM pItavarNanAMmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 105 nAhaM haritavarNanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 106 nAhaM kRSNavarNanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 107 nAhaM narakagatyAnupurvAnAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAsmAnameva saMcetaye 108 nAhaM tiryaggatyAnupurvInAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 109 nAhaM manuSyagatyAnupurvInAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 110 nAhaM devagatyAnupurvInAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 111 nAhaM nirmANanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 112 nAhamagurulaghunAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 113 nAhamupaghAtanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 114 nAhaM paraghAtanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 115 nAhamAtapanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 116 nAhamudyotanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAnameva saMcetaye 117 nAhamucchAsanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 118 nAhaM prazastavihAyogatinAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 119 nAhamaprazastavihAyogatinAmaphalaM bhuje caitamyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 120 nAhaM sAdhAraNazarinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 121 nAhaM pratyekanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 122 nAhaM sthAvaranAmaphalaM bhuje. caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 123 nAhaM trasanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 124 nAhaM subhaganAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 125 nAhaM durbhaganAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 126 nAhaM susvaranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 127 nAhaM duHsvaranAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 128 nAhaM zubhanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 129 nAhamazubhanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 130 nAhaM sUkSmazarIranAmaphalaM muMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 131 nAhaM vAdarazarIranAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcataye 132 nAhaM paryAptanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAna meva saMcetaye 133 nAhamaparyAptanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 134 nAhaM sthiranAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 135 nAhamasthiranAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 136 nAhamAdeyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 137 nAhamanAdeyanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 138 nAhaM yazaHkArtinAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 139 nAhamayazaHkIrtinAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 140 nAhaM tIrthakaratvanAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnamevaM saMcetaye 141 nAhamuccairgotranAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 142 nAhaM nIce!tranAmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 143 nAhaM dAnAMtarAyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAna mAtmAnameva saMcetaye 144 nAhaM lobhAMtarAyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 145 nAhaM bhogAMtarAyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 146 nAhamupabhogAMtarAyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 147 nAhaM vIryAtarAyanAmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye 148 // .. nizzeSakarmaphalasanyasanAnmamaiva sarvakriyAMtaravihAranivRttavRtteH / caitanyalakSma bhajato bhRzamAtmatattvaM kAlAvalIyamacalasya vahatvanaMtaM // 117 // 1 kharvaM yatkiyAMtaraM zuddha cetanAtirikavibhAvarUpaM na tu viharaNa nAma zuddhasaMvittaH sattvena bhavanaM tasmAnivRttA vRtti nicetanA yasya tasya tathAbhUtasyetyarthaH / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / yaH pUrvabhAvakRtakarmaviSadrumANAM bhuMkte phalAni na khalu svata eSa tRptaH / ApAtakAlaramaNIyamudarkaramyaM niSkarmazarmamayameti dazAMtaraM saH // 118 // atyaMta bhAvayitvA viratimavirataM karmaNastatphalAcca / praspaSTaM nATayitvA pralapanamakhilAjJAnasaMcetanAyAH // pUrNa kRtvA svabhAvaM svarasaparigataM jJAnasaMcetanAM svAM / sAnaMdaM nATayaMtaH prazamarasamita: sarvakAlaM pivaMtu // 119 // itaH padArtha prathanAvaguMThitA vinA kRterekamanAkulaM jvalat / samastavastuvyatirekanizcayAt vivecitaM jJAnamihAvatiSThate // 120 // setthaM gANaM Na havadi jahmA satthaM Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM satthaM jiNA viMti // 420 // so gANaM Na havadi jahmA saddo Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM saddaM jiNA viMti // 421 // rUvaM gANaM Na havadi jahmA rUvaM Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM rUvaM jiNA viMti // 422 // vo NANaM Na havadi jasA vaNNo Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM vaNNaM jiNA viMti // 423 // gaMdha NANaM Na havadi jamA gaMdho Na yANade kiMci / tA gANaM aNNaM aNNaM gaMdhaM jiNA viMti // 424 // raso du hodi NANaM jahmA du raso adaNo NicaM | tahmA aNNaM NANaM rasaM ca aNNaM jiNA viMti // 425 // phAso gANaM Na havadi jahnA phAso Na yANade kiMci / tahmA aNNaM NANaM aNNaM phAsaM jiNA viMti // 426 // kammaM NANaM Na havadi jahmA kammaM Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM kammaM jiNA viMti // 427 // dhammacchio Na NANaM jA dhammo Na yANade kiMci / talA aNNaM gANaM aNNaM dhammaM jiNA viMti // 428 // Na havadi NANamadhammacchio jaM Na yANade kiMci / tA aNNaM gANaM aNNamadhammaM jiNA viMti // 429 // 201 1 svargAdisukhaM hi karmajanyaM mokSe tu tadabhAvAt anAkulatvalakSaNazarmasadbhAvAcca niSkarmazamarmayatvamiti / 2 saccamiti pATha AtmakhyAtI / 3 dhammo NANaM Na hava pAThoyamAtmakhyAtau / 4 NANamadhammo Na havAI jahmA dhammo yANae kiMci, AtmakhyAtau pAThaH / 26 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMkAlovi Natthi NANaM jamA kAlo Na yANade kiMci / tamA Na hodi NANaM jamA kAlo acedaNo NicaM // 430 // AyAsaMpi ya NANaM Na havadi jamA Na yANade kiMci / tamA aNNAyAsaM aNNaM NANaM jiNA viti // 431 // ajbhavasANaM NANaM Na havadi jamA acedaNaM NicaM / tamA aNNaM NANaM ajjhavasANaM tahA aNNaM // 432 // jamA jANadi NiccaM tahmA jIvo du jANago nnaannii| NANaM ca jANayAdo avvadirittaM muNeyavvaM // 433 // NANaM sammAdiTThI du saMjamaM suttamaMgapuvagayaM / dhammAdhammaM ca tahA pavvajaM ajjhati vuhA // 434 // zAstraM jJAnaM na bhavati yasmAcchAstraM na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnamanyacchAstraM jinA vadaMti // 420 // zabdo jJAnaM na bhavati yasmAcchabdo na jAnAti kiMcita / tasmAdanyajjJAnamanyaM zabda jinA vadaMti // 421 // rUpaM jJAnaM na bhavati yasmAdUpaM na jAnAti kiMcita / tasmAdanyajjJAnamanya drUpaM jinA vadaMti // 422 // varNoM jJAnaM na bhavati yasmAdvoM na jAnAti kiMcita / tasmAdanyajjJAnamanyaM varNa jinA vadaMti // 423 // gaMdho jJAnaM na bhavati yasmAddho na jAnAti kiMcit / tasmAjjJAnamanyadanyaM gaMdhaM jinA vadaMti // 424 // na rasastu bhavati jJAnaM yasmAttu raso acetano nityaM / tasmAdanyajjJAnaM rasaM cAnyaM jinA vadati // 425 // spoM jJAnaM na bhavati yasmAtsparzo na jAnAti kiMcita / tasmAdanyajjJAnamanyaM sparza jinA vadaMti // 426 // karma jJAnaM na bhavati yasmAtkarma na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnamanyatkarma jinA vadaMti // 427 // dharmAstikAyo na jJAnaM yasmAdarmo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnamanyaM dharma jinA vadaMti // 428 // na bhavati jJAnamadharmAstikAyo yasmAna jAnAti kiMcita / tasmAdanyajjJAnamanyamadharma jinA vadaMti // 429 // 1 NajbhavamANaM gANaM ajjhavasANaM acedaNaM jamA pAThaH khalvayamAtmakhyAtau / 2 saMskRtacchAyAyA asyAstAtparya puttiTIkAyAmapyullekhaH tasyAzcAtmakhyAticchAyayaiva gatAryatvAno pArthakyenollekhastAtparyavatI kRtaH / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / kAlo'pi nAsti jJAnaM yasmAtkAlo na jAnAti kiMcit / tasmAnna bhavati jJAnaM yasmAtkAlo'cetano nityaM // 430 / / AkAzamapi jJAnaM na bhavati yasmAnna jAnAti kiMcit / tasmAdanyAkAzamanyajJAnaM jinA vadaMti // 431 / / adhyavasAnaM jJAnaM na bhavati yasmAdacetanaM nityaM / tasmAdanyajjJAnamadhyavasAnaM tathAnyat / / 432 / / yasmAjjAnAni nityaM tasmAjjIvastu jJAyako jJAnI / jJAnaM ca jJAyakAdavyatiriktaM jJAtavyaM / / 433 // jJAnaM samyagdRSTiM tu saMyamaM sUtramaMgapUrvagataM / dharmAdharma ca tathA pravajyAmabhyupayaMti budhAH // 434 // tAtparyavRttiH-na zrutaM jJAnaM-acetanatvAt tato jJAnazrutayotirekaH / na zabdo jJAnamacetanatvAt tato jJAnazabdayorvyatirekaH / na rUpaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnarUpayorvyatirekaH / na varNo jJAnamacetanatvAt tato jJAnavarNayorvyatirekaH / na gaMdho jJAnamacetanatvAt tato jJAnagaMdhayorvyatirekaH / na raso jJAnamacetanatvAt tato jJAnarasayorvyatirekaH / na sparzo jJAnamacetanatvAt tatA jJAnasparzayotirakaH / na karma jJAnaM acetanatvAt tato jJAnakarmaNorvyatirekaH / na dharmo jJAnamacetanatvAt tato jnyaandhrmyorvytirekH| nAdharmo jJAnamacetanatvAt tato jJAnAdharmayorvyatirekaH / na kAlo jJAnamacetanatvAt tato jJAnakAlayorvyatirekaH / nAkAzaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnAkAzayorvyatirekaH / nAdhyavasAnaM jJAnamacetanatvAt tato zAnAdhyavasAnayorvyatirakaH / ityevaM jJAnasya sarvaireva paradravyaiH saha vyatirekaH nizcayasAdhito dRSTavyaH / atha jIva evaiko jJAnaM cetanatvAt tato jJAnajIvayorevAvyatirekaH / naca jIvasya svayaM jJAnatvAt tato vyatirekaH kazcanApi zaMkanIyaH / evaM sati jJAnameva samyagdRSTiH, jJAnameva saMyamaH, jJAnamevAMgapUrvarUpaM sUtraM, zAnameva dharmAdharmoM, jJAnameva pravRjyeti jJAnasya jIvaparyAyairapi sahAvyatirekonizcayasAdhito dRSTavyaH / athaivaM sarvaparadravyavyatirekeNa sarvadarzanAdijIvasvabhAvAvyatirekeNa cAtivyAptimavyAptiM ca pariharamANamanAdivibhramamUlaM dharmAdharmarUpaM paramasamayamuddamya svayameva pravRjyArUpamApAdya darzanajJAnacAritrasthitisvarUpaM svasamayamavApya mokSamArgamAtmanyeva pariNataM kRtvA samavAptasaMpUrNavijJAnaghanabhAvaM hAnopAdAnazUnyaM sAkSAtsamayasArabhUtaM paramArtharUpaM zuddhajJAnamekamevAvasthitaM dRSTavyaM / anyenyo vyatiriktamAtmaniyataM vibhratpRthagvastutAmAdAnojjhanazUnyametadamalaM jJAna tathAvasthitaM / madhyAdyaMtavibhAgamuktasahajasphAraprabhAbhAsvaraH zuddhajJAnaghano yathAsya mahimA nityoditastiSThati // 2 // unmuktamunmocyamazeSatastattathAttamAdeyamazeSatastat yadAtmanaH saMhRtasarvazakteH pUrNasya saMdhAraNamAtmanIha / tapazcaraNaM nayan kena nayena etatsarvaM jJAnaM manyate ? iti cet mithyAdRSTayAdikSINakaSAyaparyaMtasvakIyasvakIyaguNasthAnayogyazubhAzubhazuddhopayogAvinAbhUtavivakSitAzuddhanizcayanayenAzuddhopAdAnarUpeNeti / tataH sthitaM zuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakeNa zuddhadravyArthikanayena zuddhopAdAnarUpeNa jIvAdivyAvahArika navapadArthebhyobhinnamAdimadhyAMtamuktamekamakhaMDapratibhAsamayaM nijaniraMjanasahajazuddhaparamasamayasArAbhidhAnaM sarvaprakAropAdeyabhUtaM zuddhajJAnasvabhAvaM zudvAtmatattvameva zraddheyaM jJeyaM dhyAtavyamiti / evaM vyAvahArikanavapadArthamadhye bhUtArthanayena zuddhajIva ekaeva. vAstavaHsthita iti vyAkhyAnamukhyatvena ekAdazamasthale paMcadaza gAthA gtaaH| ___kiMca-matyAdisaMjJAnapaMcakaM paryAyarUpaM tiSThati zuddhapAriNAmikabhAvastu dravyarUpaH / jIvapadArthoM hi na ca kevalaM dravyaM, na ca paryAyaH, kiMtu parasparasApekSadravyaparyAyadharmAdharmabhUto dharmI / tatredAnI kena Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAyAMdharmeNa mokSo bhavatIti vicAryate--kevalajJAnaM tAvatphalabhUtamagre bhaviSyati / avadhimanaHparyayajJAnadvayazca rupishvvdheH| tadanaMtabhAge manaH payayasya iti vacanAt-mUrtaviSayatvAdeva mUrtaH mokSakAraNaM na bhavati / tataHsA mAdeva bahirviSayamatijJAnazrutajJAnavikalparahitatvena svazuddhAtmAbhimukhaparicchittilakSaNaM nizcayanirvikalpabhAvarUpamAnasamatijJAnazrutajJAnasaMjJaM paMcedriyAviSayatvenAtIMdriyaM zuddhapAriNAmikabhAvIvaSaye tu yA bhAvanA tadrUpaM nirvikArasvasaMvedanazabdavAcyaM saMsAraNAM kSAyikajJAnAbhAvAt / kSAyopazamikamapi viziSTabheda jJAnaM muktikAraNaM na bhavati kasmAt ? iti cet samastamithyAtvarAgAdivikalpopAdhirahitasvazuddhAtmabhAvanotthaparamAhAdaikalakSaNa sukhAmRtarasAsvAdaikAkAraparamasamarasIbhAvapariNAmena kAryabhUtasyAnaMtajJAnasukhAdirUpasya mokSaphalasya vivakSitaikazuddhanizcayanayena zuddhopAdAnakAraNatvAditi / tathA coktaM bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila ke cn| tasyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana // 1 // ataH paramevaM sati zuddhabuddhakasvabhAvaparamAtmatattvasya deha eva nAsti kathamAhAro bhaviSyatyupadizati AtmakhyAtiH-na zrutaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnazrutayorvyatirekaH / na zabdo jJAnamacetanatvAt tato jJAnazabdayorvyatirekaH / na rUpaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnarUpayovyatirekaH / na varNo jJAnamacatanatvAt tato jJAnavarNayorvyatirekaH / na gaMdho jJAnamacetanatvAt tato jJAnagaMdhayorvyatirekaH / na raso jJAnamacatanatvAt tato jJAnarasayorvyatirekaH / na sparzo jJAnamacatanatvAt tato jJAnarpayorvyatirekaH / na karma jJAnamace tanatvAt tato jnyaankrmnnorvytirekH|n dharmo jJAnamacetanatvAt tato jJAnadharmayovyatirekaH / nAdharmo jJAnamacetana tvAt tato jJAnAdharmayorvyatirekaH / na kAlo jJAnamacetanatvAt tato jJAnakAlayorvyatirekaH / nAkAzaM jJAnamacetanatvAt tato jnyaanaakaashyorvytirekH| nAdhyavasAnaM jJAnamacatanatvAt tato jJAnAdhyavasAnayovyatirekaH / ityevaM jJAnasya sarvaireva paradravyaiH saha vyatirekonizcayasAdhito bhavati / atha jIva evaiko jJAnaM cetanatvAt tato jJAnajIvayorevAvyatirekaH, naca jIvasya svayaM jJAnatvAttato vyatirekaHkazcanApi zaMkanIyaH / evaM tu sati jJAnameva samyagdRSTiH, jJAnameva saMyamaH, jJAnamevAMgapUrvarUpaM sUtraM, jJAnameva dharmAdharmoM, jJAnameva pravRjyeti jJAnasya jIvaparyAyairapi sahAvyatirekonizcayasAdhito dRSTavyaH / ___ athaivaM sarvavyavyatirekeNa sarvadarzanAdijIvasvabhAvAvyatirekeNa vA ativyAptimavyAptiM ca pariharamANama- / nAdivibhramamUlaM dharmAdharmarUpaM paramasamayamuddamya svayameva pravRjyArUpamApAdya darzanajJAnacaritrasthititvarUpaM samayamaivApya mokSamArgamAtmanyeva pariNataM kRtvA samavAptasaMpUrNavijJAnaghanabhAvaM hAnopAdAnazUnyaM sAkSAtsamayasArabhUtaM zuddhajJAnamekameva sthitaM draSTanyaM / anyebhyo vyatiriktamAtmaniyataM vibhratpRthagvastutAmAdAnojjhanazUnyametadamalaM jJAnaM tathAvasthitaM / madhyAdyatavibhAgamuktasahajasphAraprabhAvaM puraH zuddhajJAnaghano yathAsya mahimA nityoditastiSThati // 121 // unmuktamunmocyAmazeSatastattathAttamAdeyamazeSatastat / yadAtmanaH saMhRtasarvazakteHpUrNasya saMdhAraNamAtmanIha // 122 // vyatiriktaM paradravyAdevaM jJAnamavasthitaM / kathamAhArakaM tatsyAyetadevA'sya zaMkyate // 123 // attA jassa amutto Nahu so AhArao havadi evaM / AhAro khalu mutto jamA so puggalamao du // 435 // Navi sakkadi ghittaM je Na muMcade ceva jaM paraM davvaM / so kovi ya tassa guNo pAuggiya vissaso vApi // 436 // 1 nAjIvaevaiko jJAnamecatanatvA tato jJAnAjIvayorvyatirekaH ga pu. pAThaH / 2 abhivyApya pATho'yaM kha. pustake / 3 Navi mottuM jaM paraM davvaM pAThoyamAtmakhyAtI / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 samayasAraprAbhRtaM / tamA du jo visuddho cedA so Neva giDhade kiMci / Neva vimuMcadi kiMciMvi jIvAjIvANadavvANaM // 437 // AtmA yasyAmUrtI na khalu sa AhArako bhavatyevaM / AhAraH khalu mUrtI yasmAtsa pudgalamayastu // 435 // nApi zakyate gRhItuM yana muMcati caiva yatparaM dravyaM / sa ko'pi ca tasya guNo prAyogiko vaisro vApi // 436 // tasmAttu yo vizuddhazcetayitA sa naiva gRhNAti kiMcit / naiva vimuMcIta kiMcidapi jIvAjIvayovyayoH // 47 // tAtparyavRttiH -attA jassa amutto AtmA yasya zuddhanayasyAbhiprAyeNa mUrto na bhavati Nahu so AhArago havadi evaM sa evamamUrtatve sati hu sphuTaM tasya zuddhanayasyAbhiprAyeNAhArako na bhavati / ahAro khala mutto AhAraH kathaMbhUtaH ! khalu sphuTaM mUrtaH / jahmA so puggalamao du yasmAt sa nokarmAhAraH pudgalamayaH / so koviya tassa guNo sa kopi tasya guNo'styAtmanaH / kathaM ! pAuggiya vissaso vApi prAyogiko vaisrasikazceti / prAyogikaH karmasaMyogajanitaH / vaisrasikaH svabhAvajaH / yena guNena kiM karoti ? Navi sakkadi ghittuM je Na muMcidaM ceva jaM paraM davvaM paradravyamAhArAdikaM gRhItuM moktuM ca na zaknoti / aho bhagavan ! karmajanitaprAyogikaguNena AhAraM gRhaMtaste kathamanAhArakA bhavaMti iti / he ziSya ! bhadramuktaM tvayA paraM kiMtu nizcayena tanmayo na bhavani sa vyavahAranayaH / idaM tu nizcayavyAkhyAnamiti / / tamAdu jo vizuddho cedA yasmAnniyazcayanayenAnAhArakaH tasmAtkAraNAt yastu vizeSeNa zuddho rAgAdirahitazcetayitAtmA soNeva gida kiMci va vimuMdi kiMcivi jIvAjIvANadavvANaM karmAhAra-nokarmAhAra-lepyAhAra-ojaAhAra-mAnasAhArarUpeNa jIvAjIvadravyANAM madhye sacittAcittAhAraM naiva kiMcidgRhNAti na muMcati / tataH kAraNAnnokarmAhAramayazarIraM jIvasvarUpaM na bhavati / zarIrAbhAve zarIramayadravyaliMgamapi jIvasvarUpaM na bhavati iti / evaM nizcayena jIvasyAhAro nAsti, iti vyAkhyAnamukhyatvena dvAdazasthale gAthAtrayaM gataM / athaivaM vizuddhajJAnadarzanasvabhAvasya paramAtmano nokarmAhArAdyabhAve satyAhAramayadeho nAsti / dehAbhAve dehamayadravyaliMga nizcayena muktikAraNaM na bhavatIti pratipAdayati AtmakhyAti:- jJAnaM hi paradravyaM kiMcidapi na gRhNAti na muMcati prAyogikaguNasAmarthyAt vaisrasikaguNasAmarthyAdvA jJAnena paradravyasya gRhItuM moktuM cAzakyatvAt / paradravyaM ca na jJAnasyAmUrtAtmadravyasya mUrtapudgaladravyatvAdAhAraH tato jJAnaM nAhArakaM bhavatyato jJAnasya deho nAzaMkanIyaH / / evaM jJAnasya zuddhasya deha eva na vidyate / tato dehamayaM jJAturna liMgaM mokSakAraNaM // 124 // pAkhaMDiyaliMgANi ya gihaliMgANiya vahuppayArANI / ghittuM vadati mUDhA liMgamiNaM moksvamaggotti // 438 // Naya hodi mokkhamaggo liMgaM jaM dehaNimmamA arihA / liMgaM muittu daMsaNaNANacarittANi sevaMti // 439 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 samAsanajainagraMthamAlAyAMpAkhaMDiliMgAni ca gRhaliMgAni ca bahuprakArANi / gRhItvA vadaMti mUDhA liMgamidaM mokSamArga iti // 438 / / na tu bhavati mokSamAgoM liMgaM yaddehanairmamakA arhtH| liMgaM muktvA darzanajJAna caritrANi sevate // 439 // tAtparyavRttiH-pAkhaMDiliMgAni gRhasthaliMgAni bahuprakArANa gRhItvA vadaMti mUDhAH / kiMvadaMti ! idaM dravyamayaliMgameva muktikAraNaM / kathaMbhUtAH saMtaH ? rAgAdivikalpopAdhirahitaM paramasamAdhirUpaM bhAvaliMgamajAnaMtaH Naya hodi mokkhamaggo liMgaM bhAvaliMgarahitaM dravyaliMgaM kevalaM mokSamArgo na bhavati kasmAta ? iti cet-jaM yasmAtkAraNAt dehaNimmamA arihA ahaMto bhagavaMto dehanirmamAH saMtaH kiM kurvati ! liMgaM muittu liMgAdhAraM yaccharIraM tasya zarIrasya manmamatvaM tanmanovacanakAyairmuktvA / pazcAt dasaNaNANa carittANi sevaMte samyagdarzanajJAnacaritrANi tAni sevaMte bhAvayatItyarthaH / athaitadeva vyAkhyAnaM vizeSeNa dRDhayati / AtmakhyAti:-kecidravyaliMgamajJAnena mokSamArga manyamAnAH saMto mohena dravyaliMgamevopAdadate / tadapyanupapannaM sarveSAmeva bhagavatAmahadevAnAM zuddhajJAnamayatve sati dravyaliMgAzrayabhUtazarIramamakAratyAgAt / tadAzritadravyaliMgatyAgena darzanajJAnacaritrANAM mokSamArgatvenopAsanasya darzanAt / athaitadeva sAdhayati Navi esa mokkhamaggo pAkhaMDI gihamayANi liMgANi / daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA viti // 440 // nApyeSa mokSamArgaH pAkhaMDigRhamayAni liNgaani| darzanajJAnacaritrANi mokSamArga jinA vadaMti // 440 // tAtparyavRttiH-Navi esa mokkhamaggo navaiSa mokSamArgaH / eSa kaH ? pAkhaMDigihamayANi liMgANi nirvikalpasamAdhirUpabhAvaliMganirapekSANi rahitAni yAni pAkhaMDigRhimayAni dravyaliMgAni / kathaMbhUtAni ? nigraMthakaupInagrahaNarUpANi bahiraMgAkAracihnAni / tarhi ko mokSamArgaH ? iti cet saNa. NANacarittANi mokkhamaragaM jiNA viti zuddhabuddhakasvabhAva eva paramAtmatattvazraddhAnajJAnAnubhUtirUpANi samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga jinA vadaMti kathayati / yata evaM AtmakhyAtiH - na khalu dravyaliMga mokSamArgaH zarIrAzritatve sati paradravyatvAt / tasmAddarzanajJAnacAritrANyeva mokSamArgaH, AtmAzritatve sati svadravyatvAt / yata evaMjamA jahittu liMge sAgAraNagAri ehi vA gahide / daMsaNaNANacaritte appANaM juja morakhapahe // 441 // tasmAttu hitvA liMgAni sAgArairanagArikairvA gRhItAni / darzanajJAnacAritre AtmAnaM yuMkSva mokSapathe // 441 // tAtparyavRttiH-tahmA jahittu liMge sAgAraNagAri ehi vA gahide yasmAtpUrvoktaprakAre samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArge jinAH pratipAdayaMti tasmAttyaktvA kAni nirvikArasvasaMvedanarUpabhAva 1 caittu ayamapi paatthH| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 samayasAraprAbhRtaM / liMgarahitAni sAgArAnagAravarge : samUha: - gRhItAni bahiraMgAkAradravyaliMgAni / pazcAt kiM kuru ! daMsaNaH NANacarite appANaM juMja mokkhapahe he bhavya ! AtmAnaM yojaya saMbaMdhaM kuruSva kevalajJAnAdyanaMtacatuSTayasvarUpazuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpAbhedaratnatrayalakSaNe mokSapathe mokSamArge / atha nizcayaratnatrayAtmakaH zuddhAtmAnubhUtilakSaNo mokSamArgo mokSArthinA puruSeNa sevitavya ityupadizatiAtmakhyAtiH - yato dravyaliMgaM na mokSamArgaH, tataH samastamapi dravyaliMgaM tyaktvA darzanajJAnacAritre va mokSamArgatvAt AtmA yoktavya iti sUtrAnumatiH / darzanajJAnacAritratrayAtmA tattvamAtmanaH / eka eva sadA sevyo mokSamArge mumukSuNA // 125 // mukkhapa appANaM Thavehi vedayadi jhAyahi taM caiva / tatva vihara NicaM mAvirahasu aNNadavvesu || 442 // mokSapathe AtmAnaM sthApaya vedaya dhyAya hi taM caiva / ate vihara nityaM mA vihArSIranyadravyeSu / / 442 // tAtparyavRttiH- mokkhapadde appANaM Thabehi he bhavya ! AtmAnaM sthApaya ka ? zuddhajJAnadarzanasvabhAbAtmatatvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhedaratnatrayasvarUpe mokSapathe / vedayahi tameva mokSapathaM cetayasva paramasamarasIbhAvena anubhavasva jhAyahi taM caiva tameva dhyAya nirvikalpasamAdhau sthitvA bhAva / tva bihara NiccaM tatraiva vihara vartanApariNatiM kuru / nityaM sarvakAlaM / mAviharasu aNNadavvesu dRSTazrutAnu-: bhUtabhogAkAMkSArUpanidAnabaMdhAdiparadravyAlaMbanAtpannazubhAzubhaMsakalpavikalpeSu mA vihArSIH, mA gaccha mA pariNatiM kurbiti / atha sahajazuddha paramAtmAnubhUtilakSaNabhAvaliMgarahitA ye dravyaliMge mamatAM kurvati te'dyApi samayasAraM na jAnatIti prakAzayati AtmakhyAtiH - A saMsArAtparadravye rAgadveSAdau nityameva svaprajJAdoSeNAvatiSThamAnamapi svaprajJAguNenaiva tato vyAvartya darzanajJAnacAritreSu nityamevAtrasthApayaMti nizcitamAtmAnaM / tathA cittAMtara nirodhenAtyaMtamekAmro bhUtvA darzanajJAnacAritrANyeva dhyAyasva / tathA sakalakarmakarmaphalacetanAsaMnyAsena zuddhajJAnacetanA - mayobhUtvA darzanajJAnacAritrANyeva cetayasva / tathA dravyasvabhAvavazataH pratikSaNavijRMbhamANapariNAmatayA tanmayapariNAmo bhUtvA darzanajJAnacAritreSveva vihara / tathA jJAnarUpamekamevAcalitamavalaMbamAno jJeyarUpeNopAdhitayA sarva eva pradhAvatsvapi paradravyeSu sarveSvapi manAgapi mA vihArSIH / eko mokSapatho ya eSa niyato dRgjJaptivRttAtmakastatraiva sthitimeti yastamanizaM dhyAyecca taM cetati / tasminneva niraMtaraM viharati dravyAMtarANyaspRzan so'vazyaM samayasya sAramacirAnnityodayaM viMdati // 126 // ye tvenaM parihRtya saMvRttipathaprasthApitenAtmanA liMge dravyamaye ca haMti mamatAM tattvAvabodhacyutAH / nityodyotamakhaMDa meka matulAlokaM svabhAvaprabhAprAgbhAraM samayasya sAramamalaM nAdyApi pazyaMti te // 127 // pAkhaMDiyaliMgesu va gihaliMgesu va vahuppayAresu / kuvvaMti je mamattiM tehiM Na NAdaM samayasAraM // 443 // pAkhaMDiliMgeSu vA gRhiliMgeSu vA bahuprakAreSu / kurveti ye mamatAM tairna jJAtaH samayasAraH // 443 // 1 tatvajJAna bahirbhUtA ityarthaH / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sanAtanajainagraMthamAlAyAMtAtparyavRttiH-pAkhaMDiyaliMgesu va gihaliMgesu va bahuppayAremu kuvvaMti je mamatti vItarAgasvasaMvedanajJAnalakSaNabhAvaliMgarahiteSu nigraMtharUpapAkhaDidravyaliMgaSu kaupInacihnAdigRhasthaligeSu bahuprakAreSu ye mamatAM kurvati tehi Na NAdaM samayasAraM jagatnayakAlatrayavartikhyAtipUjAlAbhamithyAtvakAmakrodhAdisamastaparadravyAlaMbanasamutpannazubhAzubhasaMkalpavikalparahitaH zUnyaH cidAnaMdaikasvabhAvazuddhAtmatattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhadaratnatrayAtmanirvikalpasamAdhisaMjAtavItarAgasahajApUrvaparamAhlAdarUpasukharasAnubhavaparamasamarasIbhAvapariNAmena sAlaMbanapUrNakalazavadbharitAvasthaH kevalajJAnAdyanaMtacatuSTayavyAktirUpasya sAkSA dupAdeyabhUtasya kAryasamayasArasyotpAdako yo'sau nizcayakAraNasamayasAraH sa khalu tairna jJAta iti / atha nirvikArazuddhAtmasaMvittilakSaNabhAvaliMgasahitaM nirgrathayatiliMgaM kaupInakaraNAdibahubhedasahitaM gRhi liMgaM ceti dvayamapi mokSamArgo vyavahAranayo manyate / nizcayanayastu sarvadravyaliMgAni na manyata ityAkhyAti AtmakhyAtiH--ye khalu zramaNo'haM zramaNopAsako'hamiti dravyaliMgamamakAreNa mithyAhaMkAraM kurvati te'nAdirur3havyavahAravimUDhAH praudavivekaM nizcayamanArudAH paramArthasatyaM bhagavaMtaM samayasAraM na pazyati / vyavahAravimUDhadRSTayaH paramArtha kalayaMti no janAH / tuSabodhavimugdhabuddhayaH kalayaMtIha tuSaM na taMdulaM // 128 / / dravyaliMgamamakAramIlitaiH dRzyate samayasAra eva na / dravyaliMgamiha yatkilAnyato jJAnamekamidameva hi svataH // 129 // vavahArio puNa Nao doNNivi liMgANi bhaNadi mokkhphe| NicchayaNao du Nicchadi mokkhapahe savaliMgANi // 444 // vyAvahArikaH punarnayo dve bhapi liMge bhaNati mokSapathe / nizcayanayastu necchati mokSapathe sarvaliMgAni // 444 // tAtparyavRttiH--cavahario puNa No doNNivi liMgANi bhaNadi mokkhapahe vyAvahArikanayo dve liMge mokSapathe manyate / kena kRtvA ? nirvikArasvasaMvittilakSaNabhAvaliMgasya bahiraMga sahakArikAraNatveneti / NicchayaNao duNecchadi mukkhapahe sambaliMgANi nizcayanayastu nirvikalpasamAdhirUpatriguptiguptavalena ahaM nirgrathaliMgI, kaupInadhArako'hamityAdi manasi sarvadravyavikalpaM rAgAdivikalpavannecchati / kasmAt ? svayameva nirvikalpasamAdhisvabhAvatvAt iti / kiMca-aho ziSya ! pAkhaMDIliMgANi ya ityAdi gAthA saptakena dravyaliMgaM niSiddhameveti tvaM mA jAnAhi kiM tu nizcayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpaM bhAvaliMgarahitAnAM yatInAM saMbodhanaM kRtaM / kathaM ? iti cet aho tapodhanAH ! dravyaliMgamAtreNa saMtoSaM mA kuruta kiM tu dravyaliMgAdhAreNa nizcayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpabhAvanAM kuruta / / nanu bhavadIyakalpaneyaM, dravyaliMganiSedho na kRta iti graMthe likhitamAste Naya hodi mokkhamaggo liMgamityAdi ? naiva Nayahodi mokkhamaggo liMgamityAdivacanena bhavaliMgarahitaM dravyaliMga niSiddhaM na ca bhAvaliMgasahitaM / kathaM ? iti cet dravyaliMgAdhArabhUto yo'sau dehastasya mamatvaM niSiddhaM / naca dravyaliMgaM niSiddhaM / kena rUpeNa ? iti cet pUrva dIkSAkAle sarvasaMgaparityAga eva kRto na ca dehatyAgaH / kasmAt ? dehadhAraNadhyAnajJAnAnuSThAnaM bhavati iti hetoH| naca dehasya pRthaktvaM kartumAyAti zeSaparigrahavaditi / vItarAgadhyAnakAle punarmadIyo deho'haM liMgItyAdivikalpo vyavahAreNApi na kartavyaH / deha nirmamatvaM kRtaM kathaM jJAyate ? iti cet jaM deha NimmamA arihA daMsamaNANacarittANi sevaMte ityAdi vacananeti / na hi zAlitaMdulasya bahiraMgatuSe vidyamAne satyabhyaMtaratuSasya tyAgaH kartumAyAti / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRta / 209 abhyaMtaratuSatyAge sati bahiraMgatuSatyAgo niyamena bhavatyeva / anena nyAyena sarvasaMgaparityAgarUpe bahiraMga dravyaliMge sati bhAvaliMgaM bhavati na bhavati vA niyamo nAsti / abhyaMtare tu bhAvaliMge sati sarvasaMgaparityAgarUpaM dravyaliMgaM bhavatyeveti / he bhagavan bhAvaliMge sati bahiraMga dravyaliMgaM bhavatIti niyamo nAsti sAhAraNAsAhAraNe tyAdi vacanAditi ? parihAramAha-ko'pi tapodhano dhyAnAruDhastiSThati tasya kenApi duSTabhAvena vastraveSTanaM kRtaM / AbharaNAdikaM vA kRtaM tathApyasau nigraMtha eva / kasmAt ? iti cet buddhipUrvakamamatvAbhAvAt pAMDayAdivat / ye'pi ghaTikAdvayena mokSaM gatA bharatacakravartyAdayaste'pi nigraMtharUpeNaiva / paraM kiMtu teSAM parigraha syAgaM lokA na jAnaMti stokakAlatvAditi bhAvArthaH / evaM bhAvaliMgarahitAnAM dravyaliMgamAtraM mokSa kAraNaM na bhavati / bhAvaliMgasaMhitAnAM punaH sahakArikAraNaM bhavatIti vyAkhyAnamukhyatvena trayodazasthale gAthAsaptakaM gataM / atrAha ziSyaH-kevalajJAnaM zuddhaM chamasthajJAnaM punarazuddhaM zuddhasya kevalajJAnasya kAraNaM na bhavati / kasmAt ? iti cet sudaM tu viyANato sudamevappayaM lahadi jIvo iti vacanAt iti ? naivaM chamasthajJAnasya kathaMcicchuddhAzuddhatvaM / tadyathA yadyapi kevalajJAnApekSayA zuddhaM na bhavati tathApi mithyAtvarAgAdirahitatvena vItarAga samyaktvacAritrasahitatvena ca zuddhaM / abhedanayena punaH chadmasthAnAM saMbaMdhi bhedajJAnamAtmasvarUpameva tataH kAraNAttenaikadezavyaktirUpeNApi sakalavyaktirUpaM kevalajJAnaM jAyate nAsti doSaH / atha mataM sAvaraNatvAtkSAyopazamikatvAdvA zuddhaM na bhavati tarhi mokSo'pi nAsti / kasmAt ! chamasthAnAM jJAnaM yadyapyekadezena nirAvaraNaM tathApi kevalajJAnApekSayA niyamena sAvaraNameva kSAyopazamikameveti / athAbhiprAyaH pAriNAmikabhAva zuddhaH tena mokSo bhaviSyati tadapi na ghaTate / kasmAt ? iti cet kevalajJAnAtpUrva pAriNAmikabhAvasya zaktimAtreNa zuddhatvaM na vyaktirUpaNeti tathAhi jIvatvabhavyatvAbhavyatvarUpeNa trividhohi pAriNAmikaH / tatra tAvadabhavyatvaM muktikAraNaM na bhavati yatpunarjIvatvabhavyatvadvayaM tasya dvayasya tu yadAyaM jIvo darzanacAritramohinIyopazamakSayopazamakSayalAbhena vItarAgasamyagdarzanajJAnacAritratrayeNa pariNamati tadA zuddhatvaM / tacca zuddhatvaM-aupazamikakSAyopazamikakSAyikabhAvatrayasya saMbaMdhi mukhyavRttyA, pAriNAmikasya punargauNatveneti / tatra zuddhapAriNAmikasya baMdhamokSasya kAraNarahitatvaM paMcAstikAye'nena zlokena bhaNitamAste mokSaM kurvati mizraupazamikakSAyikAbhidhAH / baMdhamaudayiko bhAvo niSkriyaH pAriNAmikaH // 1 // tata eva sthitaM nirvikalpazuddhAtmaparicchittilakSaNaM vItarAgasamyaktvacAritrAvinAbhUtamabhedanayena tadeva zuddhAtmazabdavAcyakSAyopazamikamapi bhAvazrutajJAnaM mokSakAraNaM bhavatIti / zuddhapAriNAmikabhAvaH punarekadezavyaktilakSaNAyAM kathaMcidbhedAbhedarUpasya dravyaparyAyAtmakasya jIvapadArthasya zuddhabhAvanAvasthAyAM dhyeyabhUtadravyarUpeNa tiSThati naca dhyAnaparyAyarUpeNa, kasmAt ? dhyAnasya vinazvaratvAt iti / athedaM zuddhAtmatattvaM nirvikArasvasaMvedanapratyakSeNa bhAvayannAtmA paramAkSayasukha prApnotItyupadizati AtmakhyAtiH - yaH khalu zramaNazramaNopAsakabhedena dvividhaM dravyAliMgambhavati mokSamArga iti prarUpaNaprakAraH sa kevalaM vyavahAra eva na paramArtha stasya svayamazuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvAbhAvAt / yadeva zramaNazramaNopAsakavikalpAnAtakrAMtaM dRzijJaptipravRttimAtraM zuddhajJAnamekamevaikamiti nistuSasaMcetanaM paramArthaH, tasyaiva svayaM zuddhadravyAnubhavAtmakatve sati paramArthakatvAt tato ye vyavahArameva paramArthabuddhyA cetayaMte te samayasArameva na saMcetayaMte / ya eva paramArtha paramArthabuddhyA cetayaMte te eva samayasAraM cetayaMte / . Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sanAtana jainagraMthamAlAyAM bhalamalamatijalpairdurvikalpairanalpairayamiha paramArthazcityatAM nityamekaH / svarasavisarapUrNajJAnavisphUrtimAtrAnna khalu samayasArAdAduttaraM kiMcidasti // 129 // idamekaM jagaccakSurakSayaM yAti pUrNatAM / vijJAnaghanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayat // 130 // jo samayapAhuDa miNaM paThidUNaya acchatacado NAduM / acche ThAhidi cedA so pAvadi uttamaM sukkhaM // 145 // yaH samayasAraprAbhRtamidaM paThitvA arthatattvato jJAtvA / arthe sthAsyati cetayitA sa prApnotyuttamaM saukhyaM || 4 45 // tAtparyavRttiH - zrI kuMdakuMdAcAryadevA samayasAra prathasamAptiM kurvataH phalaM darzayati - tadyathAjo samayapAhuNamiNaM paThitRRNaya yaH kartA samayaprAbhRtAkhyamidaM zAstraM pUrvaM paThitvA na kevalaM paThitvA astha taccado NAduM jJAtvA ca kasmAt ? graMthArthataH na kevala graMthArthataH 1 tattvatA bhAvapUrveNa atthe ThAhidi pazcAdupAdeyarUpe zuddhAtmalakSaNe'rthe nirvikalpasamAdhau sthAsyati cedA so pAvadi uttamaM sokkhaM sacetayitAtmA bhAvikAle prApnoti labhate / kiM labhate ? vItarAgasahajApUrvaparamAhlAdarUpaM AtmopAdAnasiddhaM * svayamatizayavadvatabAdhaM vizAlavRddhihAsavyapetaM viSayavirahitaM niHpratidvaMdvabhAvaM anyadravyAnapekSaM nirupamaM, amitaM, zAzvataM sarvakAlamutkRSTAnaMtasAraM paramasukhaM siddhasya jAtamiti / atrAha ziSyaH- he bhagavan ! atIMdriyasukhaM niraMtaraM vyAkhyAtaM bhavadbhistacca janairna jJAyate ? bhaga`vAnAha ko'pi devadattaH strIsevanAprabhRtipaMceMdriyaviSayavyApArarahitaprastAve nirvyAkulacittaH, tiSThati sa kenApi pRSTaH bho devadatta ! sukhena tiSThasi tvamiti ? tenoktaM sukhamastIti tatsukhamatIMdriyaM kasmAta ! iti cet saMsArikasukhaM paMceMdriyaprabhavaM / yatpunaratIMdriyasukhaM tatpaMceMdriyaviSayavyApArAbhAve'pi dRSTaM idaM tAvatsAmAnyenAtIMdriyasukhamupalabhyate / yatpunaH paMcedriyamanobhava samasta vikalpajAlarahitAnAM samAdhisthaparamayoginAM svasaMvedanagamyamatIndriyasukhaM tAdvazeSeNeti / yacca muktAtmanAmatIMdriyasukhaM tadanumAnagamyamagamyaM ca / tathAhi - muktAnAmiMdriyaviSayavyApArAbhAve'pi atIMdriyasukhamastIti pakSaH / kasmAt ? iti cet idAnIM tena viSayavyApArAtIta nirvikalpasamAdhirataparamamunIMdrANAM svasaMvedyAtmasukhopalabdhiriti hetuH / evaM pakSaheturUpeNa dvayaMgamanumAnaM jJAtavyaM / Agame tu prasiddhamevAtmopAdAna siddhamityAdi vacanena / ataH kAraNAt atIMdriyasukhe saMdeho na kartavya iti / uktaMca- yaddevamanujAH sarve saukhyamakSArthasabhavaM / nirvizati nirAbAdhaM sarvAkSaprINanakSamaM // 1 // sarveNAtItakAlena yacca bhuktaM maharddhikaM / bhAvino ye ca bhokSyaMti svAdiSTaM svatiraMjakaM // 2 // anaMtaguNinaM tasmAdatyakSaM svasvabhAvajaM / ekasmin samaye bhuktaM tatsukhaM paramezvaraH || 3 || evaM pUrvoktaprakAreNa viSNukartRtvanirAkaraNa mukhyatvena gAthAsaptakaM / tadanaMtaramanyaH karoti anyobhuMkte- iti bauddhamataikAMtanirAkaraNa mukhyatvena gAthAcatuSTayaM / tataH paramAtmA rAgAdibhAvakarma na karoti iti sAMkhyamatanirakaraNarUpeNa sUtrapaMcakaM / tataH paraM karmaiva sukhAdikaM karoti na cAtmeti punarapi sAMkhyamataikAMtanirAkaraNamukhyatvena gAthAtrayodaza / tadanaMtaraM cittastharAgasya ghAtaH kartavya - ityajAnanvahiraMga zabdAdiviSayANAM ghAtaM karomIti yau'so ciMtayati tatsaMbodhanArtha gAthAsaptakaM / tadanaMtaraM dravyakarma vyavahAreNa karoti bhAvakarma nizcayena karotIti mukhyatvena gAthAsaptakaM / tataH paraM jJAnaM jJeyarUpeNa na pariNamati 1 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / iti kathanarUpeNa sUtradazakaM / tadanaMtaraM zuddhAtmopalabdhirUpanizcayapratikramaNapratyAkhyAnAlocanAcAritra nyAkhyAnamukhyatvena sUtracatuSTayaM / tadanaMtaraM paMcedriyaviSayanirodhakathanarUpeNa sUtradazakaM / tadanaMtaraM karmacetanAkarmaphalacetanAvinAzarUpeNa mukhyatvena gAthAtrayaM / tataH paraM zAstraMdriyaviSayAdikaM jJAnaM na bhavatIti pratipAdanarUpeNa gAthApaMcadaza / tataH paraM zuddhAtmA karmanokarmAhArAdikaM nizcayena na gRhNAti iti vyAkhyAnamukhyatvena gAthAtrayaM / tadanaMtaraM zuddhAtmabhAvanArUpaM bhAvaliMganirapekSaM dravyaliMga muktikAraNaM na bhavatIti pratipAdanamukhyatvena gAthAsaptakaM / tadanataraM mukhyarUpaphaladarzanamukhyatvena sUtramekaM / iti samayasAravyAkhyAyAM zuddhAtmAnubhUtilakSaNAyAM tAtparyavRttau samudAyena SaDadhikanavatigAthAbhistrayodazAdhikAraiH samayasAra cUlikAbhidhAno dazamA'dhikAraH samAptaHAtmakhyAti:-- yaH khalu samayasArabhUtasya bhavataH paramAtmano'sya vizvaprakAzakatvena vizvasamayasya pratipAdanAt svayaM zabdabrahmAyamANaM zAstramidamItya vizvaprakAzanasamarthaparamArthabhUtacitprakAzarUpaparamAtmAnaM nizcinvan arthatastattvatazca paricchidya asyaivArthabhUtaM bhagavati ekasmin pUrNavijJAnaghane paramabrahmaNi sarvArabheNa sthAsyati cetayitA, sa sAkSAttatkSaNavijRbhamANacidekarasanirbhayasvabhAvasusthitanirAkulAtma rUpatayA paramAnaMdazabdavAcyamuttamamanAkulatvalakSaNaM saukhyaM svayameva bhaviSyatIti / itIdamAtmanastattvaM jJAnamAtravyavasthitaM / akhaMDamekamacalaM svasaMvedyamabAdhitaM // 131 // tAtparyavRttiH atra syAvAdasiddhyarthaM vastutatvavyavasthitiH / upAyopeyabhAvazca manAgbhUyo'pi ciMtyate // cityate vicAryate kathyate manAk saMkSepeNa bhUyaH punarapi kA'sau ? vastutatvavyavasthitiH ! vastutattvastha vastutattvasvarUpasya vyavasthitiAkhyA / kimarthaM ? syAdvAdazuddhyarthaM syAdvAdanizcayArthe / atra samayasAra myAkhyAne samAptiprastAvena kevalaM vastutattvavyavAsthitizciMtyate / upAyopeyabhAvazca / upAyo mokSamArgaH upeyo mokSa iti / ___ ataH paraM syAdvAdazabdArthaH kaH !-iti prazne satyAcAryA uttaramAhuH-sthAkathaMcita vivakSita. prakAreNAnekAMtarUpeNa vadanaM vAdo jalpaH kathanaM pratipAdanamiti syAdvAdaH saca syAdvAdo bhagayato'rhataH zAsanamityarthaH / tacca bhagavataH zAsanaM kiM karoti ! sarva vastu, anekAMtAtmakamityanu zAsti / anekAMta iti ko'rthaH ! iti cet ekavastuni vastutvaniSpAdakaM-astitvanAstitvadvayAdisvarUpaM parasparavirUddhasApekSazaktidvayaM yattasya pratipAdane syAdanekAMto bhaNyate / sacAnekAMta: kiM karoti ? jJAnamAtro yo'sau bhAvo jIvapadArthaH zuddhAtmA sa tadatadrUpa ekAnekAtmakaH sadasadAtmako nityAnityAdi svabhAvAtmako bhavatIti kathayati / tathAhi jhAnarUpeNa tadrUpo bhavati / zreyarUpeNAtadrUpo bhavati / dravyArthikanayenakaH / paryAyArthikanayenAnekaH / svadravyakSetrakAlabhAvacatuSTayena sadrUpaH / paradravyakSetrakAkabhAvacatuSTayenAsadrUpaH / dravyArthikanayena nityaH / paryAyArthikanayenA'nityaH / paryAyArthikanayenaH bhedAtmakaH dravyArthikanayenAbhedAtmako bhavatItyadyAnekadharmAtmaka iti / - tadeva syAdvAdasvarUpaM tu samaMtabhadrAcAryadevairapi bhANitamAste saMdakanityavaktavyAstadvipakSAzca ye nayAH / sarvatheti praduSyaMti puSyaMti syAditIha te // 1 // . sarvathAniyamatyAgI ydaadRssttmpeksskH| syAzchandastAvake nyAye nAnyeSAmAtmavidviSAM // 2 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 sanAtanajainagraMthamAlAyAManekAMtopyanekAntaH pramANanayasAdhanaH / anakAMtaH pramANAtte tadekAMto'rpitAnnayAt / / 3 // dharmiNo'naMtarUpatvaM dharmANAM na kathaMcana / anekAMtopyanekAMta iti jainamataM tataH // 4 // evaM kathaMcicchabdena vAcakasyAnekAMtAtmakavastupratipAdakasya syAcchabdasyArthaH saMkSepaNa jJAtavyaH / savamanekAMtavyAkhyAnana jJAnamAtrabhAvo jIvapadArthaH ekAnekAtmako jaatH| tasminnekAnekAtmake jAte. sati jJAnamAtrabhAvasya jIvapadArthasya nayavibhAgena bhedAbhedaratnatrayAtmakaM nizcayavyavahAramokSamArgadvayarUpeNopAyabhUtaM sAdhakarUpaM ghaTate / mokSarUpeNa punarupeyabhUtaM sAdhyarUpaM ca ghaTata iti jJAtavyaM / atha prAbhRtAdhyAtmazabdayorarthaH kthyte| tadyathA-yathA ko'pi devadatto rAjadarzanArtha kiMcitsArabhUtaM vastu rAje dadAti tatprAbhRtaM bhnnyte| tathA paramAtmArAdhakapuruSasya nirdoSiparamAtmarAjadarzanArthamidamapi zAstraM prAbhRtaM / kasmAt ? sArabhUtatvAt iti prAbhRtazabdasyArthaH / rAgAdiparadravyanirAlaMbanatvena nijazuddhAtmani vizuddhAdhArabhate'nuSThAnamadhyAtmaM / idaM prAbhRtazAstraM jJAtvA kiM kartavyaM ? sahajazuddhajJAnAnaMdaikasvabhAvo'haM nirvikalpo'haM, udAsIno'haM nijaniraMjanazuddhAtmasamyakzraddhAnajJAnAnuSThAnarUpanizcayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhisaMjAtavItarAgasahajAnadarUpasukhAnubhUtimAtralakSaNena svasaMvedanena saMvedyo gamyaH prApyo bharitAvastho'haM / rAga-dveSa-moha-krodha-mAna-mAyA-lobha-paceMdriyAviSayavyApAra-manokcanakAyavyApAra-bhAvakarma-dravyakarma-nokarma-khyAti-pUjA-lAbha-dRSTazrutAnubhUtabhogAkAMkSArUpanidAnamAyA-mithyA-zalyatrayAdisarvavibhAvapariNAmarahitazUnyo'haM / jagattraye'pi kAlatraye'pi manovacanakAyaiH kRtakAritAnumataizca zuddhanizcayena tathA sarvajIvA / iti nirantaraM bhAvanA krtvyaa| ____atra graMthe pracureNa padAnAM sadhina kRtA vAkyAni ca bhinnAbhinnAni kRtAni sukhabodhArtha / tena kAraNena liMga-vacana-kriyA-kAraka-saMdhi-samAsa vizeSya-vizeSeNa-vAkyasamAptyAdikaM dUSaNaM na grAhyaM vivekibhiH / zuddhAtmAditattvapratipAdanaviSaye yadajJAnAt kiMcidvismRtaM tadapi kSamitavyamiti / jaya urasi paumaNaMdI jeNa mahAtacca pAhuNasselo / vuddhisireNuddhario samappio bhavvaloyassa // 1 jaM se lINA jIvA taraMti saMsAra sAyaramaNaMtaM / taM savvajIvasaraNaM NaMdau jiNa sAsaNaM suiraM // 2 // iti zrIkuMdakuMdadevAcAryaviracitasamasAramAbhRttAbhidhAnagraMthasya saMbaMdhinI dazAdhikArairekonacatvAriMzadadhikagAthA zatacatuSTayena tAtparyavRttiH samAptA // yazcAbhyasyati saMzRNoti paThati prakhyApayatyAdarAt / tAtparyAkhyamidaM svarUparasikaiH sarvarNitaM prAbhRtaM / sazvadrUpamalaM vicitrasakalaM jJAnAtmakaM kevalaM / ___ saMprApyAprapade'pi muktilalanAraktaH sadA vartate / / // iti satAtparyavRttisamayasArapAbhRtaM samAptaM / / atra syAvAdazuddhyarthaM vastutatvavyavasthitiH / upAyopeyabhAvazca manAga bhUyo'pi ciMtyate // 1 // ___ syAdvAdo hi samastavastutattvasAdhakamevamekamaskhalitaM zAsanamahatsarvajJasya / sa tu sarvamanekAMtAtmakamityanuzAsti sarvasyApi vastuno'nekAMtasvabhAvatvAt / atra tvAtmavastuno jJAnamAtratayA-anuzAsyamAne'pi na Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 213 tatparidoSaH jJAnamAtrasyAtmavastunaH svayamevAnekAMtatvAt / tatra yadeva tattadevAtat yadevaikaM tadevAnekaM yadeva - saptadevAsatyadeva nityaM tadevAnityamityekavastuvastutvaniSpAdakaM parasparaviruddhazaktidvayaprakAzanamanekAMtaH / tatsvAtmakavastuno jJAnamAtratve'pyatazcakacakAyamAnajJAnasvarUpeNa tattvAt, bahirunmiSadanaMtajJeyatApannasvarUpAtiriktapararUpeNAtattvAt, sahakramapravRttAnaMta cidaMzasamudayarUpAvibhAgadravyeNaikatvAt, avibhAgaikadravyavyAptasahakramapravRttAnaMtacidaMzarUparyAyairanekatvAn svadravyakSetrakAlabhavabhavanazaktisvabhAvavattvena sattvAt paradravyakSetrakAlabhavabhavanazaktisvabhAvattvenA'sattvAt anAdinidhanAvibhAgakavRttipariNatatvena nityatvAt, kramapravRttaikasamayAvacchinnAnekavRttyaMzapariNatatvenAnityatvAttattattvamekAnekatvaM sadasattvaM nityAnityatvaM ca prakAzata eva / nanu yadi jJAnamAtratve'pi AtmavastunaH svayamevAnekAMtaH prakAzate tarhi kimarthamarhadbhistatsAdhanatvenA'nuzAsyate'nekAMtaH ? / ajJAninAM jJAnamAtrAtmavastuprasiddhyarthamiti brUmaH / na khalu anekAMtamaMtareNa jJAnamAtramAtmavastveva prasiddhyati tathAhi iha hi svabhAvata eva bahubhAvanirbhara vizve sarvabhAvAnAM svabhAvenAdvaite'pi dvaitasya niSeddhumazakyatvAt samastameva vastu svapararUpapravRttivyAvRttibhyAmubhayabhAvAdhyAsitameva / tatra yadAyaM jJAnamAtro bhAvaH zeSabhAvaiH saha svarasabharapravRttajJAtRjJeya saMbaMdhatayA'nAdijJeya pariNamanAt jJAnatvaM pararUpeNa pratipadyAjJAnI bhUsvA tamupaiti / tadA svarUpeNa tattvaM dyotayitvA jJAtutvena pariNamanAjjJAnI kurvannanekAMta eva tamudgamayati 1 / yadA tu sarvaM vai khalvidamAtmeti ajJAnatvaM jJAnasvarUpeNa pratipadya vizvopAdAnenAtmAnaM nAzayati tadA pararUpeNAtattvaM dyotayitvA vizvAdbhinnaM jJAnaM darzayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 2 / yadAnakajJeyAkAraiH khaMDitasakalaikaJcAnAkAro nAzamupaiti tadA dravyeNaikatvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayatIti 3 / yadA tvekajJAnAkAropAdAnAyAnekajJeyAkAratyAgenAtmAnaM nAzayati tadA paryAyairanekatvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 4 / yadA jJAyamAnaparadravyapariNamanAd jJAtRdravyaM paradravyatvena pratipadya nAzamupaiti tadA svadravyeNa sattvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayati 5 / yadA tu sarvadravyANi ahameveti paradravyaM jJAtRdravyatvena pratipAdyAtmAnaM nAzayati tadA paradravyeNAsattvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 6 / yadA parakSetragatajJeyArthapariNamanAt parakSetreNa jJAnaM sat pratipadya nAzamupaiti tadA svakSetreNAstikaM dyotayannanekAMta eva tamujjIvayati 7 / yadA tu svakSetre bhavanAya parakSetre jJeyAkAratyAgena jJAnaM tucchIkurvannAtmAnaM nAzayati tadA svakSetra eva jJAnasya parakSetragata jJeyAkArapariNamanasvabhAvatvAtparakSetreNa nAstitvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti / 8 / yadA pUrvalaMbitArthavinAzakAle jJAnasyAsattvaM pratipadya nAzamupaiti tadA svakAlena sattvaM dyotayannanekAMta eva tamujjIvayati / 9 / yadA tvarthAlaMbanakAla eva jJAnasya sattva pratipadyAtmAnaM nAzayati tadA parakAlenAsattvaM dyotannanekAMta eva nAzayituM na dadAti 10 / yadA jJAyamAnaparabhAvapariNamanAt jJAyakabhAvaM parabhAvatvena pratipadya nAzamupaiti tadA svabhAvena sattvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayati 11 yadA tu sarve bhAvA ahameveti parabhAvaM jJAyakabhAvatvena pratipAdyAtmAnaM nAzayati tadA parabhAvaM dyotayannanekAMta eva nAzayituM na dadAti 12 yadA'nityajJAnavizeSaiH khaMDitanityajJAnasAmAnyo nAzamupaiti tadA jJAnasAmAnyarUpeNa nityatvaM dyotayannanekAMta eva nAzayituM na dadAti 13 yadA tu nityajJAna sAmAnyopAdAnAyAnityajJAna vizeSatyAgenAtmAnaM nAzayati tadA jJAnavizeSarUpeNAnityatvaM dyotayannanekAMta evaM taM nAzayituM na dadAti 14 / bhavati cAtra zlokAH bAhyArthaiH paripAtamujjhitanijapravyaMktiriktabhivadvizrAMtaM pararUpa eva parito jJAnaM pazoH sIdati / yattattattadiha svarUpata iti syAdvAdinastatpunardUrAnmagnaghanasvabhAva bharataH pUrNaH samunmajjati // 132 // viSvaM jJAnamiti pratarkya sakalaM dRSTrA svatattvAzayA bhUtvA vizvamayaH pazuH pazuriva svacchaMda mAceSTate / tattattatpararUpato na taditi syAdvAdadarzI punarvizvAdbhinnamavizvavizvaparitaM tasya svatattvaM spRzet // 133 // bAhyArthagrahaNasvabhAvabharato vizvagvicitrollasajjJeyAkAravizIrNazaktirabhitastruTayan pazurnazyati / ekaM dravyatayA sadApyuditayA bhedabhramaM dhvaMsayannekaM jJAnamabAdhitAnubhavana pazyatyanekAMtavit // 134 // 1 yatkimapi pAThaH kha, pustake | Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sanAtanajainagraMthamAlAyAMjJeyAkArakalaMkamecakacitiprakSAlanaM kalpayannekAkAracikirSayA sphuTamapi jhAnaM pazurneccheti / vaicitryepyavicitratAmupagataM jJAnaM svataH kSAlita paryAyastadanekatAM parimRzana pazyatyanekAMvit // 135 // . pratyakSAlikhitasphuTasthiraparadravyAstitAvaMcitaH svadravyAnavalokanena paritaH zUnyaH pazunaMzyati / svadravyAstitayA nirUpya nipuNaM sadyaH samunmajatA syAdvAdI tu vizuddhabodhamahasA pUrgobhavan jiivti||16|| sarvadravyamayaM prapadya puruSaM durvAsanAvAsitaH svadravyabhramataH pazuH kila paradravyeSu vizrAmyati / syAdvAdI tu samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAM jAnannirmalazuddhabodhamahimA svadravyameghAzrayet // 137 // bhinnakSetraniSaNNabodhyaniyatavyApAraniSThaH sadA sIdatyeva bahiH pataMtama bhataH pazyanyumasi pazuH / svakSetrAstitayA niruddharabhasaH syAdvAdavedI punastiSThatyAtmani khAtabodhyaniyatavyApArazaktirbhavan // 13 // svakSetrasthitaye pRthagvidhaparakSatrasthitArthojjhanA tucchIbhUya pazuH praNazyati cidAkArAnmahAthairvaman / syAdvAdI tu vasan svadhAmini parakSetre vidannAstitAM tyaktArtho'pi na tucchatAmanubhavatyAkArakarSI praan||139|| pUrvAlaMbitabodhyanAzasamaye jJAnasya nAzaM vidan sIdatyeva na kiMcanApi kalayannatyaMtatucchaH pazuH / astitvaM nijakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punaH pUrNastiSThati bAhyavastuSu muhurbhUtvA vinshytypi||140|| aryAlaMbanakAla eva kalayan jJAnasya sattvaM bahirjuyAlaMbanalAlasena manasA bhrAmyan pazunazyati / nAstitvaM parakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punastiSThatyAtmanikhAtanityasahajajJAnakapuMjIbhavan // 141 // vizrAMtaH parabhAvabhAvakalanAnnityaM bahirvastuSu nazyatyeva pazuH svabhAvamahimanyekAMtanizcetanaH / sarvasmAnniyatasvabhAvabhavanAjjJAnAdvibhaktobhavan syAdvAdI tu na nAzameti sahajaspaSTIkRtapratyayaH // 142 // adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM zuddhasvabhAvacyutaH sarvatrApanivArito gatabhayaH svairaM pazuH krIr3ati / syAdvAdI tu vizuddha eva lasati svasya svabhAva bharAdArUDhaH parabhAvabhAvavirahavyAlokaniSkaMpitaH / / 143 // prAdurbhAvavirAmamudritavahan jJAnAzanAnAtmatAnirjJAnAtkSaNabhaMgasaMgapatitaH prAyaH pazurnazyati / syAdvAdI tu cidAtmanA parimRzaMzcidvastu nityoditaM TaMkotkIrNadhanasvabhAvamahimajJAnaM bhavan jIvati / / 144 / / TaMkotkIrNavizuddhodhavisarAkArAtmatattvAzayA vAMchatyucchaladacchavitpariNatebhinnaH pazuH kiMcana / jJAnaM nityamanityatA parigame'pyAsAdayatyujjvalaM syAdvAdI tadanityatAM parimRzaMzcidvastuvRttikamAt // 14 // ityajJAnavimUDhAnAM jJAnamAtraM prasAdhayan / AtmatattvamanakAMtaH svayamevAnubhUyate // 146 // evaM tattvavyavasthityA svaM vyavasthApayan svayaM / AlaMbya zAsanaM jainamanakAMto vyavasthitaH // 147 // nanyanakAMtamayasyApi kimarthamatrAtmano jJAnamAtratayA vyapadezaH ! lakSaNaprasiddhyA lakSyaprasiddhyarthe / Atmano hi jJAnaM lakSaNaM tadasAdhAraNaguNatvAttana jJAnaprasiddhyA tallakSyasyAtmanaH prasiddhiH / nanu kimanayA lakSaNaprasiddhyA lakSyameva prasAdhanIyaM nAprasiddhalakSaNasya lakSyaprasiddhiH ? prasiddhilakSaNasyaiva tatprasiddhaH / nanu kiM tallakSyaM yajjJAna prasiddhyA tato bhinnaM prasiddhayati na jJAnAdbhinaM lakSyaM jJAnAtmanovyatvenAprasiddhatvAt tarhi kiM kRto lakSaNavibhAgaH? prasiddhaprAsAbhyamAnatvAt kRtaH / prasiddha hi jJAnaM jJAnamAtrasya svasaMvedanasiddhatvAt tena prasiddhena prasAdhyamAnastadavinAbhUtAnaMtadharmasamudayamUrtirAtmA tato jJAnamAtrAcalitanikhAtayA dRSTayA kramAkramapravRttaM tadavinAbhUtaM anaMtadharmajJAnaM yadyAvalakSyate tattAvatsamastamevaikaH khalvAtmA etadarthamevAtrAsya jJAnamAtratayA vyapadezaH / . nanu kramAkramapravRttAnaMtadharmamayasyAtmanaH kathaM jJAnamAtratvaM parasparavyatiriktAnaMtadharmasamudAyapariNaitakajJaptimAtrabhAvarUpeNa svayameva bhavanAt ata evAsya jJAnamAtraikabhAvAMtaHpAtinyo'natAH zaktayaH utplavaMte / AtmadravyahetubhUtacaitanyamAtrabhAvadhAraNalakSaNA jIvatvazaktiH / ajaDatvAtmikA citizaktiH / anAkAropayogamayI dRSTizaktiH / sAkAropayogamayI jJAnazaktiH / anAkulatvalakSaNA sukhazaktiH / svarUpanirvatanasAmarthyarUpA vAryazaktiH / akhaMDitapratApasvAtaMtryazAlivalakSaNA prabhutvazaktiH / sarvabhAvavyApakaikarUpA vibhutvazAktiH / vizvavizvasAmAnyabhAvapariNAtmamayI sarvadarzitvazaktiH / vizvavizvavizeSabhAvapariNAtmajJAnamayI Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayaprAbhRtaM / 215 sarvajJatvazaktiH / narUipAtmapradeza prakAzamAna lokAkAramecakopayogalakSaNA svacchatvazaktiH / svayaMprakAzamAna bizadasvasaMvittimayI prakAzazaktiH / kSetrakAlAnavacchinnacidvilAsAtmikA'saMkucitavikAzatvazaktiH / anyA- . kriyamANA'nyAkArakaikadravyAtmikA akAryakAraNazaktiH / parAtmanimittakajJeyajJAnAkAragrAhaNagrahaNasvabhAvarUpA pariNamyapariNAmakatvazakti / anyUnAtiriktasvarUpaniyatarUpA tyAgopAdAnazUnyatvazaktiH / SaTsthAnapatitavRddhihAnipariNatasvarUpapratiSThatvakAraNaviziSTaguNAtmikA - agarUlaghutvazaktiH / kramAkramavRttivRttitvalakSaNotpAdavyayavatvazaktiH / dravyasvabhAvabhUtadhAvyanyayotpAdaliMgita sadRzavisadRza rUpaikA'stitvamAtramayI pariNAmazaktiH / karmabaMdhavyapagamatryaMjita sahajasparzAdizUnyAtmapradezAtmikA amUrtatvazaktiH / sakalakarmakRta jJAtRtvamAtrAtiriktapariNAmakaraNoparamAtmikA akartRtvazaktiH / sakalakarmakRtajJAtRtvamAtrAtiriktapariNAmAnubhavoparamAtmikA abhoktRtvazaktiH / sakalakarmoparamapravRttAtmapradeza naiSpadyarUpA niSkriyatvazaktiH / AsaMsAra saMharaNavistaraNalakSitakiMcidUnacaramazarIra pariNAmAvasthitalokAkAzasammitAtmAvayavatvalakSaNA niyatapradezatvazaktiH / sarvazarIrakasvarUpAtmikA svadharmavyApakatvazaktiH / vilakSaNAnaMtasvabhAvabhAvitaikabhAvalakSaNAnaMta dharmaHvazaktiH / tadatadrUpamayavalakSaNA viruddhadharmazaktiH / tadrUpabhavanarUpA tattvazakti: / atadrUpA'bhavanarUpA atattvazaktiH / anekaparyAyavyApakaikadravyamayatvarUpA ekatvazaktiH / ekadravyavyApyAnekaparyAyamayatvarUpA anekatvazaktiH / bhUtAvasthatvarUpA bhAvazaktiH / zUnyAvasthatvarUpA'bhAvazaktiH / bhavatparyAyabhavanarUpA bhAvAbhAvazaktiH / abhavatparyAyA'bhavanarUpA'bhAva bhAvazaktiH / kArakAnugatakriyAbhiniSkrAMtabhavanamAtramayI bhAvazaktiH / kArakAnugatabhavattA rUpabhAvagata kriyAmayI kriyAzaktiH / prApyamANasiddharUpabhAvamayI karmazaktiH / bhavattArUpasiddharUpabhAvabhavikatvamayI kartRzaktiH / bhavadbhAvabhavana sAdhakatamatvamayI karaNazaktiH / svayaM dIyamAnabhAvopeyatvamayI saMpradAnazaktiH / utpAdavyayAliMgitabhAvApAyanirapAyadhruvatvamayI apAdAnazaktiH / bhAgyamAnabhAvAdhAratvamayI adhikaraNazaktiH / svabhAvamAtrasvasvAmitvamayI saMbaMdhazaktiH / ityAdyanekanijazakti sunirbharo'pi yo jJAnamAtramayatAM na jahAti bhAvaH / ekaM kramAkramavivartivivartacitraM taddravyaparyayamayaM cadihAsti vastu // 148 // "naikAMtasaMgatadRzA svayameva vastu tattvavyavasthitimiti pravilokayataH / syAdvAdazuddhimAMdhakAmadhigamya saMto jJAnIbhavaMti jinanItimalaMghayaMtaH // 149 // athAsyopAyopeyabhAvazcityate / Atmavastuno hi jJAnamAtratve 'pyupAyopeyabhAvo vidyata eva / tasyaikasyApi svayaM sAdhakasiddharUpAbhayapariNAmitvAt / tatra yatsAdhakaM rUpaM sa upAyaH / yatsiddhaM rUpaM sa upeyaH / ato'syAtmano'nAdimithyA darzanajJAnacaritraiH svarUpapracyavanAtsaMsarataH sunizcala parigRhItavyavahArasamyagdarzana cAritrapAkaprakarSaparaMparayA krameNa svarUpamAropyamANasyAMtarmagnanizcaya samyagdarzanajJAnacaritra vizeSatayA sAdhakarUpeNa tathA paramaprakarSa maikarikAdhirUDharatnatrayAtizayapravRta sakalakarmakSayaprajvalitAsravalitavimalasvabhAvabhAvatayA siddharUpeNa ca svayaM pariNamamAnajJAnamAtramekamaivopAyopeyabhAvaM sAdhayati / evamubhayatrApi jJAnamAtrasyAnanyatayA nityamasvalitaikatrastuno niSkaMpaparigrahaNAt tatkSaNa evaM mumukSUNAmAsaMsArAlabdhabhUmikAnAmapi bhavati bhUmikAlAbhaH / tatastatra niyadurlalitAste svata eva kramAkramavRttAnekAMtamUrtayaH sAdhakabhAva saMbhavaparamaprakarSako TisiddhibhAva bhAjanaM bhavati / ye tu mAmatana tAnekAMtajJAnamAtrakabhAvarUpAM bhumimupalabhate te nityamajJAnino bhavaMto jJAnamAtra bhAvasya svarUpeNAbhavanaM pararUpeNa bhavanaM pazyaMto jAnato'nucaraMtazca midhyAdRSTayo mithyAjJAnino mithyAcaritrAzca bhavato'nyatamupAyeopeyabhraSTA vibhramatyeva / ye jJAnamAtranijabhAvamayImakaMpAM bhUmiM zrayaMti kathamapyapanItamohAH / sAdhakatvamadhigamya bhavaMti siddhA mUDhAstvamUmanupalabhya paribhramati // 150 // syAdvAda kauzalasunizcalasaMyamAbhyAM yo bhAvayatyaharahaH svamihopayuktaH / 1 mkr| eva makarikA maryAdA - ityarthaH / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtana janagraMthamAlAyAM jJAnakriyAnayaparasparatItramaitrIpAtrIkRtaH zrayati bhUmimimAM sa ekaH // 151 // citpiMDacaMDimavilAsibikAsahAsa zuddhaprakAzabhara nirbharasuprabhAtaH / AnaMdasusthitasadAsvalitaikarUpastasyaiva cAyamudayatyacalArcirAtmA // 152 // syAdvAdadIpitalasanmahasi prakAzazuddhasvabhAva mahimanyudite mayIti / kiM baMdhamokSapathapAtibhiramyabhAvanityodayaM paramayaM sphuratu svabhAvaH / / 153 / / citrAtmazaktisamudAyamayo'yamAtmA sadyaH praNazyati nayekSeNakhaMDyamAnaH / tasmAdakhaMDamanirAkRtaMkhaDamekamekAMtazAMtamacalaM cidahaM maho'smi // 154 // na dravyeNa khaMDayAmi / na kSetreNa khaMDayAmi / na bhAvena khaMDayAmi / suvizuddha eko jJAnamAtrabhAbo'smi / yo'yaM bhAvo jJAnamAtro'hamasmi jJeyo jJeyaH jJAnamAtraH sa naiva / jJeyo jJeyajJAnakallolavelAn jJAnajJayajJAtRmadvastumAtraM // 155 // kacilasati mecakaM kvacinmecakA mecakaM kvacitpunaramecakaM sahajameva tattvaM mama / tathApi na vimohatyamalamedhasAM tanmanaH parasparasusaMhataprakaTazakticakraM sphurat // 156 / / ito gatamanekatAM dadhaditaH sadApyekatAmitaH kSaNavibhaMguraM dhruvamitaH sadaivodayAt / itaH paramavistRtaM dhRtamitaH pradezairnijairaho sahajamAtmanastadidamadbhutaM vaibhavaM // 157 // kaSAyakalirekata skhalati zAMtirastyekato bhavopahatirekataH spRzati muktirapyekataH / jagattritayamekataH sphurati ciccakAstyekataH svabhAvamahimAtmano vijayate drutAdadbhutaH // 158 // jayati sahajapuMjaH puMjamajjattrilokI skhalada khilavikalpo'pyeka eka svarUpaH / svarasavisarapUrNAcchinnatattvopalaMbhaH prasabhaniyamitArcicicamatkAra eSaH // 159 // avicalitacidAtmanyAtmanAtmAnamAtmanyanavarata nimagnaM dhArayadUdhvastamohaM / muditamamRtacadrajyotiretatsamaMtAjjvalatu vimalapUrNa niHsapatnasvabhAvaM // 160 // muktAmuktaikarUpo yaH karmabhiH saMvidAditaH / akSayaM paramAtmAnaM jJAnamUrtiM namAmyahaM // 169 // 216 atha dravyasyAdezavazenoktAM saptabhaMgI mavatArayAma : syAdasti dravyaM 1 syAnnAsti dravyaM 2 syAdasti nAsti ca dravyaM 3 syAdavaktavyaM dravyaM 4 syAdasti cAvaktavyaM ca dravyaM 5 syAnnAsti cAvaktavyaM ca dravyaM 6 syAdasti ca nAsticAvaktavyaM ca dravyaM 7 iti atra sarvathAtvaniSedheko naikAMtadyotakaH kathaMcidarthaH syAcchabdo nipAtaH / tatra svadravyakSetrakAlabhAvairAdimasti dravyaM / paradravyakSetrakAlabhAvairAdiSTaM nasti dravyaM / svaparadravyakSetra kAlabhAvairAdiSTamAsti ca nAsti ca dravyaM / svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaizca yugapadAdiSTamavaktavyaM sva- dravyaM kSetra -kAla- bhAvairyugapatsvapara dravyakSetrakAlabhAvaizcAdiSTamasti cAvaktavyaM dravyaM / paradravyakSetrakAlabhAvaiH yugapatsnapara dravyakSetra kAlabhAva - cAdiSTaM nAsti cAvaktavyaM dravyaM / svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaizca yugapatsvaparadravyakSetrakAlabhAvai zvAdiSTamasti ca nAsti cAvaktavyaM ca dravyamiti / iti saptabhaMgI samAptA / iti samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau navama'kaH / . yasmAdvaitamabhUtpurA svaparayorbhUtaM yato'trAMtaraM rAgadveSaparigrahe sati yato jAtaM kriyAkAraikaH / bhaMjAnA ca yato'nubhUtirakhilaM khinnAkriyAyAH phalaM tadvijJAnaghanaughamagnamadhunA kiMcinna kiMcitkhalu // 162 // svazaktisaMsUcitavastutattvairvyAkhyA kRteyaM samayasya zabdaiH / svarUpaguptasya na kiMcidasti kartavyamevAmRtacaMdrasUreH // 163 // ityAtmAkhyAtinAmnI samayasAravyAkhyA samAptA // tAtparyavRtti-AtmakhyAtIti TIkAdvayopetaM zrIsamayaprAbhRtaM samAptimagamat - darprakAze bhare ni bhairamatyaMtaM zuddho bhAtaH suSThuo uddiiptH| zarkala tatkicitkriyAyAH phlN| adhunA vijJAnaghanoSamanaM na kiMzcit / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanAtanajainagraMthamAlAkI niymaavlii| 1. isa graMthamAlAmeM mUla saMskRta prAkRta tathA saMskRtaTIkA sahita digaMbarajainAcAryakRta darzana, siddhAMta, nyAya, adhyAtma, vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, purANa, itihAsa, gaNita, jyotiSa, vaidyakaprabhRti sarvaprakArake prAcIna graMthahI chapate haiM / 2. ise graMthamAlAkA pratyeka aMke (khaMDa) daza phAramase (80 pRSTase) kama nahIM hogaa| aura pratyeka khaMDa meM eka do yA tInase adhika graMtha nahiM rheNge| 3. isa graMthamAlAkA mUlya 12 aMkoMkA sarvasAdhAraNase 8) ru. prathama hI le liyA jAyagA aura naiyAyika, vaidAMtika aura saMrakRtapustakAlayoMkI sevAmeM yaha graMthamAlA vinA mUlya bhI bhejI jaaygii| paraMtu poSTeja kharca pratyeka aMkakA tIna Ane vI. pI. se sabako denA hogaa| 4. jo mahAzaya eka sAtha 100) ru. bhejeMge ve yApaMjIva sthAyI grAhaka samajhe jAveMge arthAt uheM yaha graMthamAlA umara paryaMta vinA mUlya bhejI jaaygii| paraMtu mArgavyaya unako bhI judA denA hogaa| 5. jo dAnI mahAzaya pustakAlayoM, maMdiroM, vidyArthiyoM vA vidvAnoMko vitaraNa karanekeliye dAnI grAhaka baneMge unako 100) ru. pezagI bhejanese 12 aMka taka paMdraha 2 prati pratyeka aMkakI bhejI jaaNygii| mArgavyaya pRthak denA hogaa| aise grAhakoM kA nAma saMsthAke pracArakoMmeM likhA jAyagA / noTa-samAkA mAma palaTakara aba aisA karadiyA gayA hai| mUlya va patra bhejane kA patA- pannAlAla jaina, vyavasthApaka-bhAratIyajaina siddhAMtaprakAzinIsaMsthA / poSTa banArasa sittii| jainI bhAiyoMse praarthnaa| yaha graMthamAlA prAcIna jainagraMthoMke jIrNoddhArArtha va jainadharmake pracArArtha prakAzita kI jAtI hai / isameM jo kucha dravyalAbha hogA vaha bhI dharmapracAra va paropakArameM hI lagAyA jaaygaa| isakAraNa pratyeka dharmAtmA udAra mahAzayoMko cAhiye ki prathama to eka eka do do graMtha chapAkara jIrNoddhAra karanekeliye athavA apane pitA AdikI smRtikoliye dravya pradAna kareM / dUsare pratyeka maMdirajIke zAstrabhaMDArameMse grAhaka banakara ina saba graMthoMkA saMgraha karake rakSA kareM athavA svayaM dAnI grAhaka (pracAraka ) banakara apane yahAMke saMskRta paDhanevAle vidyArthiyoMko athavA saMskRtajJa anyamatI vidvAnoMko dAna dekara satyArtha padArthoMkA pracAra kareM / zAstradAnI mahAzayAMkAlaye hI hamane pAMcavAM niyama banAyA hai| prArthI-pannAlAla baakliivaal| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa graMthamAlAmeM kramazaH nIce likhe graMtha chpeNge| jainadarzanagraMtha / graMthanAma TIkAkAra va graMthakartAoMke nAmatattvArthAdhigamamokSazAstrapara gaMdhahastamahAbhASya (84000 zloka) zrImatsvAmI samaMtabhadrAcArya , zlokavArtikAlaMkAra syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jainasiddhAMtagraMtha / gomaTTasAra TIkA zrImadabhayacaMdrasiddhAMtacakravartI gomaTTasAra TIkA zrIkezava varNI paramAtmAprakAza saTIka zrIyogIMdradeva nATakatraya saTIka zrImadamRtacaMdrasUriprabhRti nanyAyagraMtha / nyAyavinizcayAlaMkAra zrImadbhaTTAkalaMkadeva nyAyakumudacaMdrodaya zrImatprabhAcaMdrAcArya AptamImAMsAlaMkRti (aSTasahasrI) syAdvAdavidyApati zrImadvidyAnaMdasvAmI jainavyAkaraNagraMtha / zabdAnuzAsana (zAkaTAyana vyAkaraNa ) zrutakevalidezIya zrImat zAkaTAyanAcArya zabdAnuzAsana amoghavRttisahita amoghAcArya (?) zabdArNavacaMdrikA (jaineMdra laghuvRtti) somadevasUri zabdArNava (jaineMdramahAvRtti sahita) zrImatpUjyapAdasvAmI devanaMdyAcArya prAkRtalakSaNa zabdaciMtAmaNiH khopajJaTIkAsaha zubhacaMdrAcArya janasAhityagraMya / alaMkAraciMtAmaNi saTIka zrImadajitasenAcArya (vAdIbhasiMhamUri) vikrAMtakauravIya nATaka mahAkavi hasthimalla aMjanApavanaMjaya nATaka maithilIpariNayanATaka mubhadrA nATikA ca catuHsaMdhAna, saptasaMdhAna, caturvizatisaMdhAna zrImatpaMDitarAja jagannAtha mahAkavi paurANika kAvyagraMtha / / triSaSThizalAkA mahApurANa (prAkRta) zrImatpuSpadaMtAcArya harivaMzapurANa aura padmapurANa padmapurANa (jainarAmAyaNa 18,000 zloka) saMskRta zrImadUraviSeNAcArya pAMDavapurANa ( jainamahAbhArata ) pArzvapurANa , mahAkavizrImadvAdirAjasUri gaNitajyotiSa graMtha / gaNitasa rasaMgraha gaNitAcAyaziromaNi zrIvIrAcArya trilokasAra saTIka (prAkRta) zrInemicaMdrAcArya jainasiddhAMtacakra tI bhadrabAhusaMhitA , sArddhadvayadvIpaprajJapti jyotiSAcArya zrImadbhadravAhukhAmI jabUdvIpaprajJapti zrIpadmanaMdyAcArya cadaprajJapti aura sUryaprajJapti,, zrImadamitagatyAcArya ityAdi 2 C. D. I ress, Benares City