Book Title: Jain Siddhant Pravesh Ratnamala 01
Author(s): Digambar Jain Mumukshu Mandal Dehradun
Publisher: Digambar Jain Mumukshu Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010116/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca bola nau padArtha saMyoga saMyogI bhAva svabhAva. trikAlI svabhAva ke sAdhana siddhatva prajIva prAsrava baMdha puNya-pApa jIba samvara nirjarA mokSa cAra kAla anAdi ananta anAdi sAMta 5 samyagdarzanAdi prApta pA~ca bhAva X pranAdiprananta pAriNAmika bhAva mukhadAyaka duHkhadAyaka pradayika duHkhadAyaka bhAva X sAdisAMta pazamika parama sukhadAyaka ekadeza dharma kA sukhadAyaka kSAyopazamika kSAyika bhAva sAdizrananta pUrNa kSAyika pUrNa deza bhAva sukhadAyaka devaguru dharma X X dharma gurU deva Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rane kA sarala upAya RY pAMcaprakAra | pA~ca prakAra uttamakSamA IryA samiti pAMca prakAra | bacana gupti pAMca prakAra saMca prakAra | saMyoga kI pRthakata | sudhA-pariSaha | namaskAra... | prAdi tIna bola . jaDa jaDaM uttama kSamA jaDa IryAsamiti jaDa vacana gupti jar3a kSudhA pariSaha jar3a di saMyoga kI namaskAra pRthakatA dravya dravya jaDa dravya vibhAvarUpa dravya Isamiti uttama kSamA namaskAra vacana gupti kSadhA pariSaha zakti rUpa uttama kSamA zaktirUpa zakti rUpa | zaktirUpa zakti rUpa | parama svabhAva IryA| vacana- / kSadhA | namaskAra | kI sAmarthyatA samiti ! gupti | pariSaha ekadeza | ekadeza | ekAdeza | ekAdeza | ekadeza | ekadeza bhAva | bhAva IryA bhAva | bhAva | bhAva | svabhAva kI uttama kSamA samiti vacanagupti kSudhApariSaha namaskAra | sAmarthyatA pUrNadeza / pUrNadeza | pUrNa deza | pUrNadeza | pUrNadeza | pUrNadeza bhAva | bhAva IryA, bhAva | bhAva | bhAva- | svabhAva kI uttamakSamA samiti | vacanagupti | kSadhApariSadA namaskAra | sAmarthyanA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina siddhAnta praveza ratnamAlA ( prathama bhAga ) prastAvanA san 1969 zrAvaNa mAsa meM prathama bAra, paM0 kailAza candra jI bulandazahara vAloM ko zubha preraNA se hamako adhyAtma sat puruSa zrI kAMjI svAmI ke darzana hue| jagata ke jova duHkha se chuTane ke lie aura sukha prApta karane ke liye satat prayatnazIla haiN| parantu mithyAtva ke kAraNa jagata ke jIvoM ke samasta upAya mithyA hai / sukhI hone kA upAya eka mAtra apane zuddha svarUpa kI pahicAna usakA nAma samyamdarzana hai| aise samyagdazana kA upadeza hI zrI kAMjI svAmIke pravacanoM kA sAra hai| hameM lagatA hai bhavya jIvoM ke lie isa yuga meM zrI kAMjI svAmI ke upakAra karor3oM jabAnoM se kahe nahIM jA sakate haiM / sonagar3ha meM zrI khemacanda bhAI tathA zrI rAma jI bhAI se jo kucha hamane sIkhA par3hA hai usake anusAra zrI kailAza candra jo dvArA gunthita praznottara kA hama bArambAra manana kiyA to hameM aisA lagA ki hamAre jaise tuccha buddhi jIvoM kI bahulatA hai | apanA hita karane meM nimitta rUpa se praznottara ke rUpa meM jaina siddhAnta praveza ratnamAlA prathama bhAga bahuta hI upayogI grantha hogA / hamane paMDita kailAza candra jI se isa grantha ko chapA dene kI icchA vyakta kI / unako anumati pAkara, mumukSatroM ko sadmArga para cala kara apanA prAtmahita karane kA bala mile aisI bhAvanA se yaha pustaka prApake hAtha meM hai / isa ratnamAlA meM mumukSutroM ke adhyayana ke lie atyanta upayogI aise dravya, guNa, paryAya, chaha sAmAnya guNa aura cAra abhAva lie gaye haiN| isake abhyAsa se avazya hI para meM kartA - bhoktA ko khoTI buddhi kA prabhAva hokara jIvoM ko dharma kI prApti kA avakAza hai| aisI bhAvanA se otaprota hokara hama bAtmArthiyoM se nivedana karate haiM ki isa pustaka kA abhyAsa kara apane hitamArga para ArUr3ha hoveM / vinIta mumukSu manDala zrI digambara jaina mandira saranImala hAUsa, deharAdUna / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha paMkti On w . kRpayA zuddhi Thoka karake par3he zuddha hilA pahalA aura samyagdarzanAdi kise kahate haiM ? ina saba meM ekatva kA jJAna pragRhota mithyAjJAna hai / / -emA mAnakara apane pAtmA kA prAzrama le to svayaM kI pahibAna ho| x 14 18 sAmanya sAmAnya 34 kuja 20 17 Thaharane avagAhana 22 11 kArmaNa kArmANa 285 kAmaga kAraNa 30 sabase upara pra0 53 ajJAnI halkA bhArI ko jAnakara rAgadveSa kase karatA hai ? 30 1 pra. 53 uttara 23 kauna kauna hai ? dhama dharma dharma adharma dharma aAkAza adharma dharma draya dravya alAkAza pralokAkAza lokakAza lokAkAza prattara antara anaMtanaMta manantAnanta 54 13 baSTi vRddhi 54 ekamatra ekamAtra upazama aupazamika GGC Aw x m woram Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 55 paMkti 17 56 17 kRpayA zuddhi Thoka karake par3he azuddha zuddha mora kasA karane se zrAvakapanA prAtA hai| dravyo dravya 48 sampUraNa sampUrNa samananAti samAnajAtIya milane miTAne nartamAna vartamAna 46 22 or m 112 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana siddhAnta praveza ratnamAlA prathama bhAga mukhya viSaya pATha naM0 prakaraNa ' 4 7 8 e 10 11 12 13 14 15 16 17 18 16 20 tuma kauna ho ? vizva jIva dravya pudgala dravya dharma aura adharma dravya prakAza dravya kAla dravya dravya guNa paryAya astitva guraNa vastutva guNa dravyatva guNa prameyatva guraNa magurulaghutva guraNa pradezatva guraNa chaha sAmAnya guNoM ko eka vAkya para kaise lagAnA ? cAra prabhAva mile jule praznottara chaha sAmAnya guraNa ke dohe pRSTha 1 5 14 22 35 41 46 46 66 74 5EUR 108 118 128 145 158 168 176 186 207 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya nmH|| jaina siddhAMta praveza ratnamAlA Namo parahaMtAraNaM, Namo siddhANaM, Namo pAiriyAraNaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNaM // prAtmA jJAnaM svayaM jJAnaM, jJAnAdanyatkaroti kim / parabhAvasya kartAtmA, moho'yaM vyavahAriNAm / / guru govinda donoM khar3e, kAke lAgU pAMya / balihArI guru kahAna kI, bhagavana diyo batAya / / pATha pahilA pra0 1. tuma kauna ho? u0 maiM jJAna darzana cAritra Adi ananta guNoM kA prabheda piNDa prAtmA hU~ pra0 2. tuma kauna nahIM ho ? u0 atyanta bhinna padArtha, AMkha, nAka, zarIra, mana, vANI, pATha karma zubhAzubha vikAra meM nahIM huuN| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 3. u0 pra0 1. u0 pra0 5. u0 ke kAraNa anAdikAla se eka eka samaya karake, apanI mUrkhatA se duHkhI ho rahA hUM / pra0 6. u0 pra0 7. u0 tuma kaba se ho ? maiM to janma maraNa rahita zranAdi ananta jIva hUM / janma maraNa to hotA hai, kyA yaha bAta asatya hai ? pra0 8. zarIra kA saMyoga viyoga hotA hai, merA nahIM / tuma duHkhI kyoM ho ? jJAna darzanAdi prabheda svayaM ko bhUlakara, moharUpI zarAba pIne mithyAtva kyA hai ? mithyAtva junA, mAMsa Adi sapta vyasanoM se bhI bar3A pApa hai / mithyAtva sapta vyasanoM se bhI bar3A pApa hai yaha kahA~ prAyA hai ? mokSamArga prakAzaka pRSTha 191 meM likhA hai "jina dharma meM to yaha mAmnAya hai ki pahale bar3A pApa chur3Akara phira choTA pApa chur3AyA hai, isalie isa mithyAtva ko sapta vyasanAdika se bhI bar3A pApa jAnakara pahile chur3AyA hai / isalie jo pApa ke phala se Darate haiM, apane AtmA ko duHkha samudra meM DubAnA nahIM cAhate, ve jIva isa mithyAtva ko avazya chor3a / sarva prakAra ke mithyAtva bhAva ko chor3akara samyagdRSTi honA yogya hai, kyoMki saMsAra kA mUla mithyAtva hai aura mokSa kA mUla samyakatva hai / pra0 6. ding u0 apanI mUrkhatA kyA hai ? mithyAtva | mithyAtva kitane prakAra kA hai ? do prakAra kA hai / (1) zragRhIta mithyA darzana jJAna cAritra jo anAdikAla se eka eka samaya karake calA A rahA hai / (2) gRhIta mithyAdarzana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna cAritra jo manuSya janma pAne para kudeva, kuguru, kudharma se samaya samaya para grahaNa karatA hai| pra0 10. agRhIta mithyAdarzana jJAna cAritra kise kahate haiM ? u0 jJAna darzana cAritra prAdi anaMta guNoM ke prabheda piNDa merI prAtmA ke alAvA bAkI anaMta prAtmAe jisameM 24 tIrthakara, deva, gurU, stro,putrAdi dravyakarma sonA, cA~do, makAna, dukAna, zarora mana vANI, dharma, adharma, AkAza aura loka pramANa asaMkhyAta kAla dravyoM meM cAro gatiyoM ke zarIra va bhAvoM meM, jJaya se jJAna hotA hai aura zubhAzubha vikArI bhAvoM meM ekatva ko buddhi agRhIta mithyAdarzana hai| ina sabameM ekatva rUpa AcaraNa agRhota mithyA cAritra hai| ina sabameM bhinnatva kI zraddhA samyagdarzana hai / bhinnatva kA jJAna samyagjJAna hai aura bhinnatva kA AcaraNa samyaka cAritra hai / pra0 11. tumane Aja taka kyA kiyA ? u0 para padArthoM ko apanA mAnakara mAtra moha rAga daMpa kiyA / pra0 12. aba kyA karU ? u0 jJAna darzana cAritra Adi anaMna guNoM kA piNDa jo svayaM hai usako pahicAna kr| pra0 13. apanI pahicAna maiM kaise karU? u0 mithyAdRSTi ko maryAdA vikArI bhAvoM taka hai / jJAniyoM kI maryAdA zuddha bhAvoM taka hai / parantu para padArthoM meM jJAnI ajJAnI kucha bhI nahIM kara sakatA hai| pra. 14. saMsAra aura mokSa kyA hai ? u. (1) prAtmA jJAto dRSTA ke upayoga ko jaba 'para' padArtha ko Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pora lakSya karake para meM dRr3ha kara letA hai 'yaha maiM' isakA nAma saMsAra hai| (2) prAtmA jJAtA dRSTA ke upayoga ko jaba sva kI ora lakSya karake sva meM dRr3ha kara letA hai 'yaha maiM' isakA nAma mokSa hai| pra0 15. saMsAra kA prabhAva aura mokSa kI prApti ke lie kyA kareM ? u0 apanI prAtmA ke Azraya ke binA saMsAra kA prabhAva aura mokSa kI prApti nahI ho sakatI hai / isalie apane svabhAva kA Azraya leN| pra0 16. jisako kucha bhI patA nahIM hai, vaha kyA kare, to saMsAra kA prabhAva aura mokSa kI prApti kA avakAza ho / u0 (1) vizva (2) dravya (3) guNa (4) paryAya (5) astitva Adi 6 sAmAnya guNa aura cAra prabhAva kA patA cale to kalyANa kA avakAza hai / isaliye isameM krama se sabako praznottara ke rUpa meM likhA jAtA hai| ina sabako jAnakara, zraddhAna kara, sthiratA kare to dharma kI zurUAta vRddhi aura kama se pUrNatA hokara mokSa kA nAtha bana jAve / - - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 1. u0 pra0 2. u0 pra0 3. u0 u0 pATha dUsarA vizva pra0 4. hameM to vizva meM bahuta se dravya dikhate haiM Apa chaha hI kyoM kahate ho ? jAti apekSA chaha dravya haiM / saMkhyA apekSA anaMtAnaMta haiM / vizva kise kahate haiM ? chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiM / vizva ke paryAyavAcI zabda kyA kyA haiM ? jagata, loka, duniyA, brahmANDa, saMsAra, varlDa vizva meM kitane dravya haiM ? chaha dravya haiM / u0 (6) kAla pra0 6. yeong pra0 5. jAti apekSA chaha dravya kauna 2 se haiM ? (1) jIva (2) pudgala (3) dharma (4) adharma ( 5 ) prAkAza jIva kitane haiM aura kahA~ 2 para rahate haiM ? jIva dravya anaMta haiM aura sampUrNa lokAkAza meM bhare hue haiN| pra 7. pudgala dravya kitane haiM aura kahAM 2 para rahate haiM ? u0 jIva dravya se anaMta guNA adhika pudgala dravya haiM aura ve sampUrNa lokAkAza meM bhare par3e haiM / pra0 8. dharma adharma kitane kitane haiM aura kahA~ 2 para rahate haiM ? Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 dharma aura adharma dravya eka eka haiM aura sampUrNa lokAkAza meM vyApta haiN| pra06. AkAza dravya kitane haiM aura kahAM para rahate haiM ? u0 prAkAza dravya eka hai, lokAkAza aura alokAkAza meM vyApta hai / pra0 10. kAla dravya kitane haiM aura kahA~ para rahate haiM ? . u0 loka pramANa asaMkhyAta kAla dravya haiM aura vaha lokAkAza ke eka-2 pradeza para ratnoM kI bhAMti jar3e huye haiN| pra0 11. vizva meM chaha jAtiyoM ke dravya haiM isako jAnane se hameM kyA lAbha hai| u0 hama kevalI bhagavAna ke laghunaMdana bana jAte haiN| pra0 13. vizva meM chaha jAtiyoM ke dravya haiM, isako jAnane se hama kevalI . bhagavAna ke laghunaMdana kaise bana jAte haiM ? u0 jaise hamArI tijorI meM chaha rupaye haiM, hamAre jJAna meM mo chaha rupae haiM aura hamAro kApI meM bhI chaha rupayA likhA hai| jaba tIno sthAna barAbara hI ho to hisAba ThIka hai, usI prakAra ke valo bhagavAna ko divyadhvani meM chaha dravya pAye, zAstroM meM bhI chaha dravya prAye, aura hamAre jJAna meM bhI chaha dravya prAye / isa prakAra jitanA kevalI bhagavAna jAnate haiM utanA hI , hamane jAnA, isa apekSA hama kevalo ke sacce laghunaMdana bana gaye / pra0 14. jitanA kevalI bhagavAna jAnate haiM utanA hI hama jAnate haiM, to unake aura hamAre jAnane meM kyA pharka rahA ? u0 jAnane meM koI antara nahIM; mAtra pratyakSa parokSa kA hI bheda hai / aisA samayasAra cI gA0 143 kI TIkA bhAvArtha meM tathA rahasyapUrNa, ciTThI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) meM bhI pAyA hai| pra0 15. jaba kevalI ke jJAna meM saba dravyoM ke sarva guNa paryAya jJAna meM prAte haiM aura vaisA ho hotA hai vaisA hI ho rahA hai, vaisA hI hotA rahegA. isako jAnane se hameM kyA lAbha hai ? u0 (1) anAdi se jo para maiM kartA bhoktA ko buddhi thI usakA prabhAva ho jAtA hai| (2) mithyAtva kA prabhAva hokara samyagdarzanAdi ko prApti kara mokSa kI prora gamana / pra0 16. kevalI bhagavAna saba dravyoM kA bhUta bhaviSya vartamAma ko eka samaya meM yugapata jAnate haiM, kahAM 2 para pAyA hai ? u0 cAroM anuyogoM ke zAstroM meM pAyA hai| (1) sarva dravyaparyAyeSu kevalasya (mokSa zAstra adhyAya 1 sUtra 26) (2) pravacanasAra gA0 37, 38, 47, 48. 200 meM pAyA hai / (3) dhavalA pustaka 13 pRSTha 346 se 353 taka / (4) chahaDhAlA meM-'sakala dravya ke guNa ananta, parajAya anantA, jAnai eka kAla pragaTa kevali bhagabantA' / (5) ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM zloka 137 ke bhAvArtha meM likhA hai jisa jova ke jisa deza meM jisa kAla meM jisa vidhAna karake janma maraNa kA lAbha-alAbha, sukha-duHkha honA jinendra bhagavAna divya jJAna kara jAnA hai, tisa jIva ke tisa deza meM, tisa kAla meM, tisa vidhAna karake janma maraNa lAbha niyamate hoya hI. tAhi dUra karane kUkU koU indamahamindra jinendra samartha nAhI hai| aise samasta dravyani Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 pra0 16. phira jaba kevalI ke jJAna meM AyA hai vaisA hI pratyeka dravya kA svataMtra pariraNamana ho rahA hai taba yaha ajJAnI jIva kyoM nahIM mAnatA ? ajJAnI jIva ko cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM jAnA acchA lagatA hai isalie nahIM mAnatA hai / u0 ( pra0 17. vizva ko jAnane se tomarA lAbha kyA rahA ? jaise hamArI jeba meM chaha rupae haiM isake badale koI yaha kahe ki yaha to eka rupayA hai, to zrApa kyA kaheMge ? yaha jhUThA hai / usI prakAra vizva meM eka mAtra bhagavAna grAtmA hai aura kucha nahIM aisI mAnyatA vAlA eka mata hai aura hamane chan dravya jAne, to vaha jhUThA hai yaha tIsarA lAbha rahA / u0 8 ) u0 ko samasta paryAyani jAna hai zraddhAna kare hai so samyagdRSTi dArzanika zrAvaka prathama pada dhAraka jAnanA / pra0 18. vizva ko jAnane se cauthA lAbha kyA rahA ? jaise hamArI jeba meM chaha rupae haiM usake badale koI pAMca kahe, to prApa kyA kaheMge ? yaha jhUThA hai / usI prakAra hamane chaha dravya jAne; isake badale eka mata aisA hai ki baha kAla dravya ko chor3akara pAMca hI dravya haiM aisA mAnatA hai to hameM patA calA yaha bhI jhUThA hai yaha cauthA lAbha rahA / pra0 16. eka mAtra jIva dravya ko kauna mAnatA hai ? u0 vedAnta mata / pra0 20. pAMca dravya ko kauna mAnatA hai ? zvetAmbara / u0 pra 0 21. vizva ko jAnane se pAMcavA kyA lAbha rahA ? jaise hamAre pAsa chaha rupae haiM use koI kama kahe yA jyAdA kahe Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( C ) to hameM patA cala jAtA hai yaha saba jhUThe haiM; usI prakAra hamane vizva meM chaha jAti ke dravya jAne, koI kama jyAdA kahatA hai vaha jhUThA hai| eka mAtra hama hI sacce haiM aisA jJAna vizva ko jAnane se ho jAtA hai / pra0 22. chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahA hai kyA ve Apasa meM mile hue haiM? u0 pratyeka dravya pRthaka 2 rahakara apanA 2 kArya karatA hai ve prApasa meM mile hue nahIM hai / pra0 23. pratyeka dravya alaga 2 apanA 2 kArya karatA hai pUjA meM kahIM zrAyA hai ? 'jar3a cetana kI satra pariNati prabhu, prapane 2 meM hotI hai / anukUla kaheM, pratikUla kaheM yahI jhUTho mana kI vRtti hai / ( deva guru zAstra kI pUjA se ) pra0 24. pratyeka dravya apanA 2 kArya karatA hai kyA zrIsamayasAra jI meM AyA hai ? u0 prAyA hai- "loka meM sarvatra jo kucha ekatva nizcaya ko prApta hone se hI sundaratA ko prApta hote haiM / 've saba padArtha apane dravya meM antarmagna rahane vAle apane ananta dharmoM ke cakra ko cumbana karate haiM-- sparza karate haiM, tathApi ve paraspara eka dUsare ko sparza nahIM karate / pratyanta nikaTa eka kSetrAvagAha rUpa se tiSTha rahe haiM, tathApi ve sadA kAla apane svarUpa se cyuta nahIM hote / para rUpa pariNamana na karane se apanI ananta vyakti naSTa nahIM hotI / isalie jo TaMkIrNaM tI bhA~ti sthira rahate haiM aura samasta viruddha kArya tathA praviruddha kArya donoM kI hetutA se ve vizva kA sadA upakAra karate haiM arthAt TikAye rakhate haiM / u0 zrI samayasAra gA0 3 meM jitane padArtha haiM ve saba nizcaya se Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 25. pratyeka dravya apanA 2 ho svatantra kArya karatA hai aisA prAcAryakalpa paM0 ToDaramala jI ne bhI kahIM kahA hai ? u0 mokSamArga prakAzaka pRSTha 52 meM likhA hai "anAdinidhana vastueM bhinna 2 apanI maryAdA sahita pariNamita hotI haiM koI kisI ke prAdhIna nahIM hai koI kisI ke pariNamita karAne se pariNamita nahIM hoto aura parigaNamAne kA bhAva mithyAdarzana hai|" pra0 26. pratyeka dravya svatantra rUpa se pariNamana karatA hai, koI kisI ke pariNamita karAne se parigamita nahIM hotA aura pariNa mAne kA bhAva mithyAdarzana hai to zAstroM meM pAnA hai (1) karma cakkara kaTAtA hai, (2) jJAnAvargI jJAna ko rokatA hai. (3) aghAtiyAM karma parahaMta bhagavAna ko mokSa meM nahIM jAne dete, (4) akhi kAna nAka se jJAna hotA hai, (5) guru se jJAna hotA hai prAdi aisA kathana zAstroM meM kyoM prAtA hai ? u0 vAstava meM yathArtha bAta kahane meM nahIM pA sakatI hai isalie jitanA aisA vyavahAra kA kathana hai vaha ghI ke ghar3e ke samAna jAnanA / aura usakA artha 'aisA hai nahIM, nimittAdi kI apekSA upacAra kiyA hai' aisA jAnanA / pra0 27. chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiM ina chaH dravyoM meM kaisA sambandha hai ? u0 eka kSetrAvagAhI sambandha hai| pra0 28. sambandha kitane prakAra kA hai ? u0 tIna prakAra kA hai / (1) ekakSetrAvagAhI sambandha (2) anitya tAdAtmya saMbaMdha aura (3) nitya tAdAtyamya saMbaMdha / pra0 29. ekakSetrAvagAhI saMbaMdha kisakA kisake sAtha hai ? Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 11 ) (1) chaha dravyoM kA eka kSetrAvagAhI saMbaMdha hai / ( 2 ) zarIra aura ATha karmoM kA eka kSetrAvagAhI saMbaMdha hai / pra0 30. strI putra, dhana, dukAna, makAna, sonA, cA~dI kA ina tInoM saMbaMdhoM meM se kauna sA saMbaMdha hai ? u0 strI putra prAdi kA to kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai / jaise vRkSa para pakSI grAkara baiTha jAte haiM koI eka ghanTe meM koI do ghanTe meM ur3a jAtA hai; usI prakAra strI putra makAna Adi kA saMbaMdha hai arthAt kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai / pra0 31. jaba strI putra prAdi kA kiso bho prakAra kA saMbaMdha nahI hai to yaha mUrkha jova kyoM pAgala ho rahA hai ? apane ApakA patA na hone se, para padArthoM meM isake sAtha kisI bhI prakAra kA saMbaMdha na hone se, vaha apanI mUrkhatA se jhUThA saMbaMdha mAnakara pAgala bana rahA hai / u0 pra0 32. yaha pAgalapana kaise miTe ? u0 vizva meM chaha jAti ke dravya haiN| eka eka dravya meM dUsare dravya kA karttA bhoktA Adi kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai pratyeka dravya kramabaddha, kramaniyamita kAyama rahatA huA svayaM badalatA rahatA hai / maiM unameM kucha bhI heraphera nahIM kara sakatA hUM aisA jAnakara apane trikAlI bhagavAna kA zrAzraya le to pAgalapana miTe / pra0 33. jo apanI mUrkhatA hai usakA zrAtmA ke sAtha kaisA saMbaMdha hai ? u0 zubhAzubha vikArI bhAvoM ke sAtha zrAtmA kA anitya tAdAtmya saMbaMdha hai / pra0 34. jo jIva dayAdAna pUjA aNuvrata mahAvrata prAdi jo zramitya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) tAdAtmya saMbaMdha hai inase mokSamArga mAne to kyA hogA ? u0 jaise karelA kar3avA Upara se nIma car3hA; usI prakAra digambara dharma dhAraNa karane para ina vikArI bhAvoM se mokSamArga mAne to mithyAtvAdi kI puSTi hokara nigoda meM calA jaavegaa| aura zubha bhAvoM ko puNyabandha kA kAraNa mAne to usakA prabhAva karake mokSamArga meM praveza kara sakatA hai / pra0 35. jiprakA AtmA se kabhI bhI prabhAva nA ho, aisA koI sambandha hai? u0 prAtmA aura jJAna darzana cAritra Adi anaMta guggoM kA prAtmA ke gAtha nityatAdAtmya saMbaMdha hai aisA jAnakara abheda apano AtmA kA prAzraya le to samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai| pra0 36. tInoM prakAra ke saMbaMdha ko jAnane se kyA lAbha hai ? (1) jo atyanta bhinna padArtha hai unase merA kisI prakAra kA saMbaMdha nhiiN| (2) zarIra aura karma kA eka kSetrAvagAhI saMbaMdha hai merA isake sAtha atyaMtAbhAva hai| (3) zubhAzubha vikArI bhAvoM ke sAtha anitya tAdAtmya sambandha hai inake prAzraya se jIva ko duHkha hotA hai aisA jAnakara (4) nityatAdAtmya sambandha jo prAtmA kA apane guNoM ke sAtha hai usakA prAzraya le to mokSamArga ko prApti hokara mokSa kI prApti ho| pra0 37. chaha dravyoM ke samUha ko eka nAma se kyA kahate haiM ? u0 vizva / pra0 38. vizva meM chaha dravya haiM yaha kathana kaisA hai ? u. vyavahAranaya kA kathana hai / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) pra0 36. vizva meM chaha dravya haiM isakA nizcaya kathana kyA hai ? u0 pratyeka dravya apane apane kSetra meM hai arthAt apane 2 dravya kSetra kAla bhAva meM hai yaha nizcayanaya kA kathana hai / pra0 40. chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiM aisA kauna jAnatA hai ? u0 jJAnI jAnate haiM ajJAnI nahIM / pra0 41. vizva ko jAnane vAloM ko kisa kisa nAma se kahA jAtA hai ? u0 (1) jina (2) jinavara (3) jinavara vRSabha / pra0 42. kyA dravyaliMgI muni chaha dravyoM ko nahIM jAnatA ? u0 nahI jAnatA hai / dekho kalaza TIkA pahilA kalaza / pra0 43. chaha dravyoM ke samUha ko kyA kahate haiM ? u0 vizva / pra0 44. vizva meM kitane dravya haiM ? u0 jAti apekSA chaha dravya haiN| (1) jIva (2) pudgala (3) dharma (4) adharma (5) aAkAza (6) kAla / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 1. u0 pra0 3. yeong kahate haiM? pra0 2. caitanya kisakA lakSaraNa hai ? u0 jIva dravya kA / caitanya se kyA tAtparya hai ? caitanya se jJAna darzana guraNa kA grahaNa hotA hai / pra0 4. kyA caitanya ho zrAtmA kA lakSaNa hai, usake bAkI guNoM kA kyA huprA ? pATha 3 jIva uo caitanya guNa jAnane dekhane kA kArya karatA hai aura guraNa jAnane dekhane kA kArya nahIM karate haiM bhora caitanya kahate hI usake bAkI saba gugga sAtha meM nA jAte haiM aisA pAtra jIva jAnatA hai / pra0 5. nIva kise kahate haiM ? jisameM cetanA arthAt jJAna darzana rUpa zakti ho use jIva zrI samayasAra jI meM AtmA ko 'jJAna' hI kyoM kahA hai ? 'jJAna' kahate hI prAtmA kA graharaNa ho jAtA hai isalie AtmA ko jJAna kahA hai / jJAna kahate ho aura guraNa bhI sAtha meM A jAte haiM / pra0 6. jIva dravya meM sAmAnya guraNa kitane haiM aura kauna 2 se ? astitva, vastutva zrAdi aneka sAmanya guraNa hai / pra0 7. jIva dravya meM vizeSa guNa kitane haiM aura kauna se ? u0 u0 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) u0 jIva dravya meM caitanya (jJAna-darzana) zraddhA, cAritra, sukha, kriyAvatI zakti ityAdi aneka vizeSa guNa haiM / pra0 8. jaba jova dravya meM sAmAnya aura vizeSa guNa aneka haiM no sabake nAma kyoM nahIM batAye ? u0 hamArA prayojana mokSamArga kI siddhi karanA hai / so jina sAmAnya vizeSa guNoM ko zraddhAna karane se mokSa ho, aura jinakA zraddhAna kiye bimA mokSa nA ho unhIM kA yahAM hamane varNana kiyA hai / Fok: jIva kitane haiM ? u0 ananta haiN| pra0 10. jIva ananta haiM kaba mAnA ? u0 maiM eka jIva hUM dUsare bhI pRthaka 2 ananta jIva haiN| pratyeka jIva apane guNa paryAyoM sahita apane apane dravya kSetra-kAla bhAva meM hI varta rahA hai vartegA aura vartatA rahA hai| ananta jIvoM ke dravya guNa paryAya pRthaka pRthaka jJAna meM Ave taba jIva ananta hai aisA mAnA / pra0 11. jIva ananta haiM aisA mAnane vAle ko kyA 2 prazna nahIM utthegaa| u0 (1) maiM dUsare jIvoM kA bhalA kara dU (2) dasare jIva merA bhalA kara deN| (3) bhagavAna deva gurU merA bhalA karadeM, koI duzmana merA burA karade Adi prazna nahIM uTha sakate haiM kyoMki jIva ananta hai aura pratyeka jIba kA svacatuSTaya pRthaka pRthaka pra0 12. jIva ananta haiM isake jAnane se dUsarA lAbha kyA rahA ? u0 jaise vedAntI mAnatA hai eka prAtmA hai| aura hamane jAnA jIva ananta hai eka mAtra prAtmA kahane vAlA mUThA hai aisA patA cala gyaa| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) pra. 13 merA lakSaNa jJAna darzanAdi ananta guNa svarUpa hai isake jAnane me kyA lAbha ? u0 maiM prAtmA (1) zarIra AMkha nAka kAna Adi; (2) pATha karmoM rUpa (3) vikAra rUpa (4) paradravyoM rUpa nahI hU~ aisA patA cala gyaa| pra. 14 maiM prAtmA zarIra, kAna, pAThakarma,para dravyoM rUpa, aura vikAra rUpa mahI hUM aisA jAnane se kyA lAbha rahA ? u0 anAdikAla me nova ko maiM zarIra prAMkha nAka aura zarIra ko hilA DulA sakatA hUM karma mujhe sukhI dukhI karate haiM / azubha bhAva burA zubha bhAva acchA hai aimI khoTo mAnyatA kA prabhAva ho jAtA hai kyoMki jaba maiM ina rUpa nahI hUM to inameM karane dharane kI buddhi kA prabhAva ho jAtA hai| pra0 15 jo jIva aisA kahatA hai ki hameM to upayoga lakSaNa vAlA jIva dikhAI nahIM detA hai hameM to zarIra prAdi rUpa hI dikhAI detA hai usase prAcArya bhagavAna ne kyA kahA hai ? u0 samayasAra gA. 34 meM kahA hai ki "nitya upayoga lakSaNa vAlA jIva dravya kabhI zarIra prAMkha nAka mana vANI karma vikAra rUpa hotA huprA dekhane meM nahI pAtA aura nitya jar3a lakSaNa vAlA zarIra Adi pudgala dravya kabhI jIva dravya rUpa hotA hamrA dekhane meM nahIM prAtA, kyoMki upayoga aura jar3atva ke ekarUpa hone meM prakAza pora andhakAra kI bhAMti virodha hai| jar3a cetana kabhI bhI eka nahI ho sakate / ve sarvathA bhinna hI haiM / isalie he bhavya tU saba prakAra se prasanna ho| apanA citta ujjavala karake sAvadhAna ho aura svadravya ko hI "yaha merA hai" aisA anubhava kara / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) pra. 16 'jIva kA lakSaNa upayoga hai' kahA~ pAyA hai / u0 samasta zAstroM meM pAyA hai / (1) upayogo lakSaNam (tatvArtha sUtra adhyAya dUsarA sUtra 8) (2) samayasAra gA0 24 (3) chaH DhAlA meM "cetana ko hai upayoga rUpa" pra0 17 jIva ke kitane pradeza haiM ? u0 asaMkhyAta pradeza hai / pra0 18 saMkoca vistAra kisameM hotA hai ? u0 jIva ke pradeza saMkoca aura vistAra ko prApta hote hai isIlie loka ke asamyAnave bhAga se lekara samasta loka ke avagAha rUpa se hai / pra0 16 jIva ke pradeza asaMkhyAta haiM to aura kimI dravya ke bhI prasaMkhyAta pradeza haiM ? u0 dharma dravya, adharma dravya eka jIva aura lokAkAza ke prasaMkhyAta pradeza hai| pra0 20 jIva tathA dharma adharma ke asaMkhyAta pradezoM meM kucha aMtara hai ? u0 dharma adharma samasta lokAkAza meM vyApta hai jabaki jIva ke pradeza saMkoca vistAra ko prApta hote haiM / isa prakAra avagAha meM antara hai ? pra0 21 jIva meM kriyAvatI zakti hai aura usakA kAma kyA hai ? u0 jIva meM kriyAvatI zakti nAma kA guNa hai usa kiyAvatI zakti kA gatirUpa aura sthiti rUpa do prakAra kA pariNamana hai / pra. 22 jIva kA lakSaNa zarIra kaheM to kyA doSa pAtA hai ? u0 asaMbhava doSa AtA hai / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) pra0 23 jova kA lakSaNa bhAvakarma kaheM to kyA doSa AtA hai ? u0 (1) adhyAtma kI apekSA asambhava dopa AtA hai / (2) Agama kI apekSA avyApti doSa prAtA hai kyoMki dasaveM guNa sthAna taka bhAvakama hai bAda ke jIvoM meM nahIM hai / pra. 24 jIva kA lakSaNa mati tha ta jJAnI kahe to kucha dopa pAtA hai ? u0 avyApti doSa pAtA hai / pra0 25 jIva kA lakSaNa kevala jJAna kaheM to kuja dopa nahIM pAtA ? u0 avyApti dopa pAtA hai| pra0 26 jIva kA lakSaNa kAna nAka se jJAna karanA kaheM to kyA doSa prAtA hai ? u0 asambhava doSa AtA hai / pra0 27 jIva kA lakSaNa aMgo mAMDanA kahe to kyA dopa pAtA hai ? u0 pravyApti doSa AtA hai / pra0 28 jIva kA lakSaNa indriyA~ aura mana kaheM to kyA doSa pAtA hai ? u0 prasambhava doSa prAtA hai / pra. 26 jIva kA lakSaNa arUpI kaheM to kyA doSa prAtA hai ? u0 prativyApti doSa pAtA hai| pra0 30 jIva kA lakSaNa bAharI tapasyA aura nagna rahanA hai nA ? u0 asambhava doSa pAtA hai / pra0 31 jova kA lakSaNa kriyAvatI zaktivAlA kaheM to ThIka hai nA ? u0 prativyApti doSa pAtA hai| pra0 32 jIva kA lakSaNa para kA bhalA burA karanA, satya bolanA, deza kA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) upakAra karanA, bAla baccoM kA aura strI kA pAlana poSaNa karanA, rupayA kamAnA kaheM to ThIka hai nA ? u0 asambhava doSa prAtA hai| pra0 33 prAtmA kA lakSaNa dayAdAna pUjA agAvata mahAvatAdi kaheM to? u0 avyApti doSa pAtA hai| pra0 34 AtmA kA lakSaNa samyagdarzana kaheM to kyA doSa prAtA hai ? u0 avyApti doSa pAtA hai / pra0 35 sacce lakSaNa kI kyA pahicAna hai ? u0 jo lakSya meM to sarvatra pAyA jAve aura alakSya meM kisI bhI sthAna para nA ho vahI sacce lakSaNa kI pahicAna hai / pra0 36 grAtmA kA lakSaNa 'caitanya' kaheM to kyA doSa AtA hai ? u0 koI bhI doSa nahIM pAtA kyoMki nigoda se lagAkara siddha dazA taka saba jIvoM meM nirantara pAyA jAtA hai, amAtmA meM nahIM pAyA jAtA isalie caitanya lakSaNa AtmA hai isameM koI bhI doSa nahIM AtA hai / pra0 37 tumhArI sattA kitanI hai ? u0 merA prAramA gugA aura paryAya merI sattA hai / pra0 38 merI sattA merA Atma guNa paryAya hai isako jAnane se kyA lAbha u0 (1) zarIra kI sattA (2) pATha karmoM kI sattA (3) vikArI bhAvoM ko sattA merI sattA nahIM hai aisA jAnakara apanI sattA para dRSTi deve to dharma kI zuruaAta vRddhi hokara pUrNatA hove| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) pra0 39 asaMkhyAta pradezI vaha AtmA, koI doSa mAtA hai ? prativyApti dopa AtA hai| u0 pra0 40 terA para se hotA hai, terA tere se nahIM, kyA doSa jAtA hai ? u0 asaMbhava doSa AtA hai / pra0 41 loka vyApaka so grAtmA, kyA doSa AtA hai ? u0 pra0 42 loka meM rahe so grAtmA kyA doSa AtA hai ? prativyApti doSa AtA hai / 0 pra0 43 nitya so grAtmA kyA dopa grAtA hai ? prativyApti doSa AtA hai / u0 pra0 44 gamana kare so jIva kyA doSa AtA hai ? prativyApti doSa AtA hai / pra0 45. jIva ke gamana meM kauna nimitta hai ? dharma dravya | u0 u prativyApti doSa AtA hai / avyApti dopa bhI AtA hai / pra0 46. jIva ke sthira hone meM kauna nimitta hai ? dharma dravya / u0 pra0 47. jIva ke Thaharane meM (avakAza dAna) kauna nimitta hai ? u0 lokAkAza | pra0 48. jIva ke pariNamana meM kauna nimitta hai ? u0 kAla / pra0 46. jo kAnUna jIva para lAgu ho vaha saba dravyoM para bhI lAgU ho unake nAma batAyo ? Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 21 ) (1) dravya kA lakSaNa astitva hai saba dravyoM para lAgU hotA hai / (2) trikAla kAyama rahakara pratyeka samaya meM purAnI avasthA kA jyaya aura naI avasthA kA utpanna karanA / saba dravyoM para lAgU hotA hai| (3) dravya apane gugA avasthA vAlA hai, saba dravyoM para lAgU hotA (4) dravya ke nijabhAva kA nAza nahIM hotA isalie nitya hai aura parigA mana karatA hai isalie anitya hai| yaha bhI saba dravyoM para lAgU hotA hai / pra0 50. jIva kA lakSaNa aguvrata pAlanA, kyA doSa pAtA hai ? u0 avyApti dopa pAtA hai| pra0 51. jIva kA lakSaNa mAmAnya vigepa guNavAlA kaheM to? u0 prativyApti dopa pAtA hai / pra0 52. jIva kA lakSaNa utpAdavyaya dhra va vAlA kaheM to? u0 ativyApti dopa pAtA hai / pra0 53. chaH DhAlA meM jIva kA lakSaNa kyA kahA hai ? u0 jIva kA lakSagaga jAtA dRSTA hai, aA~kha, nAka, zarIra mUrtika nahIM hai caitanyarupA usakI mUrti hai, upamArahita hai, pudgala AkAza dharma adharma kAla se jIva kA kucha bhI saMbaMdha nahI hai aisA batAyA hai| pra0 54. apanA lakSaNa ce nyi mAne to kyA hogA ? u0 caitanya lakSaNa vAlA maiM hUM aisA mAnate hI samyagdarzanAdi kI prApti hotI hai sukha kA patA cala jAtA hai / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 4 pudagala dratya pra0 1. pudgala kise kahate haiM ? u0 jisameM sparza, rasa, gandha, varNa pAyA jAye use pudgala kahate haiM / pra0 2. pudgala ke kitane bheda haiM ? u0 do bheda haiM / (1) paramANu aura (2) skaMdha pra0 3. paramANu kise kahate haiM ? u0 jisakA dUsarA vibhAga nahIM ho sakatA aise sabase choTe pudgala ko paramANu kahate haiN| pra0 4. skaMdha kise kahate haiM / u0 do yA do se adhika paramANuSoM ke bandha ko skaMdha kahate haiM / pra0 5. skaMdha ke kitane bheda haiM ? u0 pAhAra vagaMNA, taijasa vargaNA, bhASA vargaNA, manovargaNA, kArmaNa vargaNA ityAdi 22 bheda haiN| pra0 6. baMdha kise kahate haiN| u0 jisa sambandha vizeSa se aneka vastuoM meM ekapane kA jJAna hotA hai usa saMbaMdha vizeSa ko baMdha kahate haiN| pra0 7. baMdha kI paribhASA meM kyA 2 bAta mAI ? Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) u0 (1) aneka vastu honI caahieN| (2) eka dekhane meM Aye / (3) parantu jJAna meM saccI bAta dhyAna meM ho, taba baMdha kA saccA jJAna hotA hai| pra. 8. sparza kyA hai ? 20 pudgala dravya kA vizeSa guNa hai / pra0 6. sparza kI kitanI paryAya haiM ? u0 halkA, bhArI, ThaNDA, garma, rUkhA, cikanA, kar3A, narama ATha haiM / pra0 10. rasa kyA hai aura rasa kI kitanI paryAya haiM ? u0 rasa pudgala dravya kA vizeSa guNa hai ora khaTTA; mIThA, kar3a vA, caraparA, kaSAyalA rama kI 5 paryAye haiN| pra0 11. gaMdha kyA hai aura usakI kitanI paryAya haiM ? u0 gaMdha pudgala dravya kA vizeSa guNa hai / isakI sugandha aura durgandha 2 paryAya haiM / pra0 12. varNa kyA hai aura usakI kitanI paryAya haiM ? u0 varga pudgala dravya kA vizepa guNa hai aura isakI kAlA, pIlA, nIlA, lAla, sapheda 5 paryAya haiN| pra0 13. pudgala kI 20 paryAya ke jAnane se kyA lAbha hai ? u0 anAdikAla se ajJAnI eka eka samaya karake pudgala kI jo bIsa paryAyeM haiM inheM apanI mAnakara pAgala ho rahA hai usake pAgalapana miTAne ke lie 20 paryAyoM kA mAlika pudgala hai, jIva nahIM / arthAt he prAtmA! terA inase kisI bhI prakAra sambandha nahIM hai| aisA jAnakara apanI ora dRSTi kare to pudgala kI bIsa paryAyoM kA jJAna saccA hai / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) 50 14. pudgala se jIva kA sambandha nahIM hai yaha kahA~ AyA hai ? pUjyapAda bhagavAna ne ipTopadeza kI 50 vIM gAthA meM kahA hai ki "jIva judA, pudgala judA, yahI tatva kA sAra / anya kachu vyAkhyAna jo, saba yAhI kA vistAra | u0 pra0 15. pudgalAstikAya kA zAbdika artha kyA hai ? (1) puda - jur3anA, (2) gala = bichur3anA, vikharanA ( 3 ) grasti = honA, (4) kAya samUha arthAt ikaTThA honA / S u0 pra0 16. pudgala dravya kA pUrA nAma kyA hai ? pudgala / stikAya / u0 pra0 17. pud arthAt jur3anA se kyA tAtparya hai ? (1) jaise cAra sau pannoM kI kitAba maiMne jor3a dI, isameM kitAba jur3I pudda ke kAraNa, mAnI maiMne jor3I to usane pudgalAstikAya ke 'pu' ko ur3A diyA / (2) maiMne rupayA kamAyA, kamAyA gayA 'pud' ke kAraNa, mAnA maiMne kamAyA, to pudgalAstikAya ke 'pudda' ko nahIM mAnA / u0 pra0 18. 'pud' ko kaba mAnA / u0 (1) maiMne bhAr3a dI, (2) maiMne dAne ikaTThe kara diye (3) maiMne kamIja ke Tukar3oM ko jor3a diyA Adi kathanoM meM jhAr3a AnA, dAnA ikaTThA karanA, Tukar3oM ko jor3anA Adi 'pud' se huA mere se nahIM, taba 'pud' ko mAnA / pra0 16. 'gala' arthAta bikharanA se kyA tAtparya hai ? u0 jaise bacce ke hAtha meM kAMca kA gilAsa thA, usameM dUdha thA vaha gira gayA, prajJAnI ko kyA lagatA hai, ki bacca e ne sAvadhAnI nahIM rakkhI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) isalie dUdha miTTI meM mila gayA (bikhara gayA) parantu dUdha jo bikharA vaha pudgalAstikAya ke 'gala' ke kAraNa / aisA na mAnakara bacce ko prasAvadhAnI dUDhe to usane 'gala' ko nahIM maanaa| pra0 20. 'gala' ko kaba maanaa| u0 jaise maiMne laDDu ke do Tukar3e kara die, maiMne kalama ke do Tukar3e kara die , maiMne sAvadhAnI na rakkhI to dUdha nikala gayA prAdi kathanoM meM laDDu aura kalama ke Tukar3e karanA, dUdha nikalanA-vaha 'gala' ke kAraNa nikalA, mere kAraNa nahIM, aisA jJAna varte to pudgalAstikAya ke 'gala' ko mAnA / pra. 21. 'asti' arthAt honA se kyA tAtparya hai ? u0 jaise (1) maiM hU~ to zarIra hai| (2) maiM hU~ to zarIra kA kArya hotA hai / (3) jJAna hai to prAMkha hai prAdi meM ajJAnI aisA mAnatA hai ki zarIra hai zarIra kA kArya hai, aAMkha hai yaha saba prAtmA ke kAraNa hai to usane pudagalAstikAya kA 'masti' panA nahIM mAnA / pra0 22. 'asti ko kaba mAnA ? u0 zarIra, prAMkha, kAna, mana vANo prAdi ke pudagalAstikAya ke prastipane ke kAraNa haiM mere kAraNa nahIM / taba 'prasti' ko mAmA / pra0 23. kAya arthAt samUha ikaTThA honA se kyA tAtparya hai ? u0 jaise lar3akI ko zAdI meM halavAI bUndI banA detA hai aura bhAI jAte hai to bUndo ke laDDU banAkara rakha dete haiM / vAstava meM vaha pudgalAstikAya ke 'kAya' ke kAraNa bne| prajJAnI mAnatA hai maiMne banAye to usane 'kAya' ko nahIM maanaa| pra0 24. 'kAya' ko kaba mAnA ? Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) u0 (1) dasa davAI milAkara maiMne cUrga banAyA, (2) gho cIno me maiMne halavA banAyA pradi kathanoM meM cUrga, halavA pudgalAstikAya ke 'kAya' ke kAraNa banA, mere kAraNa nhiiN| taba pudgalAstikAya ke 'kAya' ko n.naa| pra0 25. pudgalAstikAya se kyA samajhanA cAhie ? u0 (1) pud (2) gala (3) asti (8) kAya, yaha saba pudgala kA svabhAva hai iname merA kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai / lekina prajJAnI pudgala kA kArya pudagala se na mAnakara pudgalAstikAya ko ur3AtA hai hama esI galatI na kareM / pudagala kA kArya pudgala se hI jAne to mithyAtva kA abhAva hokara dharma kI prApti ho / pra0 26. pudgala dravya kitane haiM ? u0 pudgala dravya anaMtAnaMta haiM / pra. 27. pudgala dravya anantAnanta haiM, kaba mAnA ? u0" eka 2 paramANu ananta guNa aura paryAyoM kA piNDa hai| eka para. mAragu kA dravya kSetra kAla bhAva dUsare paramANu se pRthaka hai| jaise eka kitAba hai, ghar3I hai, lar3a hai, yaha skaMdha haiM inameM eka 2 paramANu apane apane ananta guggoM paryApoM mahita vartatA hai aimA jJAna hove aura jaba eka paramANu dUsare paramANu meM kucha nahIM karatA to mere meM karane dharane kA prazna hI nahIM taba pudgala dravya anantAnanta haiM taba mAnA / pra0 28. pudgala dravya kitane pradezI haiM ? u0 pratyeka pudgala eka pradezI hai / pra026. pudgala dravya rUpI hai yA arUpI hai ? u0 pudgala dravya rUpI hai arUpI nahIM hai kyoMki jisameM sparza rasa gaMdha Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNa pAyA jAve vaha rUpI hai / pra0 30. pudgaloM meM baMdha kyoM hotA hai ? u0 pudgala ke sparza rasa gaMdha varNAdi vizeSa guNoM meM se sparza guNa kI doza hI adhika ho vahA~ snigdha kA snigdha ke nAtha, rukSa kA rukSa ke sAma, tathA snigdha rukSa kA paraspara baMdha hotA hai aura jisameM adhika guNa hoM usa rUpa se samasta skaMdha ho jAtA hai / isa prakAra pudgaloM ke baMdha kI bAta hai| pudgala ke bandha meM jIva se kisI bhI prakAra kA kartA-karma bhoktA - bhogya saMbaMdha nahIM hai / taba usane pudgala ke bandha ko jaanaa| ( 27 ) pra0 31. pudgaloM kA bandha kaba nahIM hotA hai ? u0 jisa pudgala kI snigdhatA yA rukSatA jaghanya rUpa se ho vaha baMdha ke yogya nahIM hai / (2) eka samAna guNavAle pudgaloM kA baMdha nahIM hotA hai pra0 32. tuma paramANu ho yA skaMdha ? u0 paramANu aura skaMdha pudgala ke bheda haiM maiM to jIva dravya hUM / pra0 33. zarIroM ke kitane bheda haiM ? uM0 pAMca haiM / 1. audArika 2. vaikriyaka 3. grAhAraka 4. tejasa aura 5 kArmAraNa / u0 pra0 33. praudArika zarIra kA kartA kauna hai, zraura kauna nahI ? dArika zarIra kA kartA AhAra vargagA hai, jIva nahIM / pra0 35. vaikriyaka zarIra kA kartA kauna hai, aura kauna nahIM ? u0 u0 vaikiyaka zarIra kA kartA zrAhAra vagaMgA hai, aura deva nArakI nahIM / pra0 36. AhAraka zarIra kA kartA prahAraka RddhidhAro muni hai nA ? AhAraka zarIra kA kartA prahAra bargaragA hai, muni nahIM ? Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) pra0 37. tejasa zarIra kA kartA kauna hai aura kauna nahIM ? u0 taijasa zarIra kA kartA taijasa vargaNA hai, jIva aura dUsarI varga gA nahIM / pra0 38. jJAnAvarNI darzanAvarNI prAdi karmoM kA kartA kona hai, kauna nahIM ? u. jJAnAvarNI Adi pATha karmoM kA kartA kArmaNa vargaNA hai, jova aura bAkI vargaNA nahIM hai| pra0 36. Apake kitane zarIra haiM ? u0 maiM to prAtmA hUM mere koI bhI zarIra nahIM hai / pra0 40. deva nArakiyoM ke kitane 2 zarIra hai ? u. deva nArako bhI prAtmA haiM usake koI bhI zarIra nahIM hai / pra. 41. bhASA to jIva bolatA hai nA ? u0 bhASA kA kartA bhASA vargaNA hai, jIva nahIM hai| pra0 42. roTI banAne aura roTI khAne kA kartA AtmA hai nA ? u0 roTI banAne aura khAne kA kartA prAhAra vargaNA hai, prAtmA nahIM hai pra0 43. mohanIya karma kA kSapa kisa jIva ne kiyA ? u. mohanIya karma ke kSaya kA kartA kArmaNa vargaNA hai koI bhI jIva nahIM / pra0 44. kitAba uThAne dharane kA kartA jIva hai nA ? u0 kitAba uThAne aura dharane kA kartA prAhAra vargaNA hai jIva aura dUsarI vargaNA nahIM hai| pra0 45. subaha uThanA, TaTTI jAnA, nahAnA, kapar3e pahinanA, utaranA bistara bichAnA, ikaTThA karanA, dukAna ko sajAnA, sone kA hAra banAnA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) ratha banAnA Adi kAryoM kA kartA kauna hai aura kauna nahIM hai ? u. ina saba kAryo kA kartA eka mAtra AhAra vargaNA hai koI jIva aura dUsarI vargaNA nahIM hai / pra0 46 gehUM kA ATA bAI ne pIsA hai nA ? u0 gehUM kA pATA pAhAra vargaNA ne kiyA hai / bAI aura cakkI ne nhiiN| pra. 47. divya dhvani kA kartA kauna 2 se bhagavAna haiM ? u0 divyadhvani kA kartA bhASAvargaggA hai koI bhagavAna aura koI dUsarI vargaNA nahIM hai| pra0 48. mana kA kartA saMjI jIva hai yA asaMjJI ? / u0 mana kA kartA manovargaNA hai koI jIva aura koI dUsarI vargaNA nahIM / pra0 46. pudgala ke sAmAnya gugaNa kauna kauna se haiM aura kitane haiM ? u0 astitva vastutva Adi pudgala ke guNa aneka haiM / pra0 50. pudgala kI paryAyoM ke nAma batAyo ? u0 (1) zabda (2) bandha (3) mUkSma (4) syUla (5) AkAra (3)khaMDa (7) andhakAra (8) chAyA (6) udyota (10) AtApa, yaha saba pudgala ko paryAya haiM inakA kartA pudgala hI hai jIva nahIM hai| pra0 51. tuma halke ho yA bhArI ? u0 maiM to AtmA hUM halkA bhArI to sparza guga kI paryAya hai| pra0 51. ajJAnI halkA bhArI ko jAnakara kyA karatA hai ? u0 rAga dveSa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) pra0 53. apane grApa kA patA na hone se ajJAnI sparza gugNa kI halke bhArI paryAya ko hI, (1) maiM halkA hai to dveSa karatA hai, aura bhArI hone ke lie pistA, vAdAma yAdi khAtA hai to rAga karatA hai / (2) yadi apane Apako bhArI mAnanA hai calA nahIM jAtA hai to dveSa karatA hai halkA hone para rAga karata hai / pra0 50. usa halkA bhArI meM jo rAgadveSa hotA hai isakA prabhAva kaise ho ? maiM AtmA, halkA bhArI sparza rahita prasparza svabhAvI hUM aisA jAne mAne to rAga kA abhAva ho / u0 pra0 54. ThaNDA garama kyA hai ? u0 ThaMDA garma pudgala dravya ke sparza guNa kI paryAya hai ? pra0 55. prajJAnI jIva ThaMDA garama ko jAnakara rAgadvepa kaise karatA hai ? (1) mujhe ThaNDI kA bukhAra hai, mujhe garmI kA bukhAra hai aisA jAnakara dveSa karatA hai / u0 (2) kisI ko haijA ho jAve aura bukhAra ho jAve to rAga karatA hai / pra0 57. ThaMDA garma saMbaMdhI rAgadveSa kA prabhAva kaise ho ? u0 maiM AtmA, ThaMDA garma sparza guraNa rahita asparza svabhAvI bhagavAna AtmA hUM aisA jAne mAne to rAgadveSa kA prabhAva ho / u0 pra0 58. rUkhA, cikanA, kar3A, narma kyA hai ? pudgala kI sparza guraNa kI paryAya hai / pra0 56. ajJAnI jIva rUkhA, cikanA, kar3A, narma ko jAnakara rAgadveSa kaise karatA hai ? Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) u0 merA badana rUkhA, kar3A hai aisA jAnakara dveSa karatA hai aura cikanA narma se rAga karatA hai / u0 pra0 60. rUkhA cikanA, kar3A, narma saMbaMdhI rAgadveSa kA prabhAva kaise ho ? maiM AtmA rUkhA, cikanA, var3A narma sparza gugaNa rahita asparza svabhAvo bhagavAna grAtmA hUM aisA jAne mAne to rAgadveSa kA prabhAva ho / prao 61. khaTTA mIThA, karavA, kapAyalA, caraparA kyA hai ? pudgala dravya ke rasa guNa kI paryAya haiM / u0 pra0 62. ajJAnI khaTTA mIThA, kaDavA, caraparA, kapAyale ko jAnakara kyA karatA hai ? rAgadveSa karatA hai / pra 63. grajJAnI khaTTA mIThA, ka uvA, caraparA kapAyalA ko jAnakara rAgadveSa kaise karatA hai ? u0 mujhe nImbU khaTTA acchA lagatA hai, per3A mIThA lagatA hai, nIma ke patta kar3ave lagate haiM, Adi meM jisameM tri ho rAga karatA hai aura jisameM aruci ho dveSa karatA hai / u prao 68. rasa kI paryAya se rAgadveSa kA prabhAva kaise ho ? 30 maiM AtmA, khaTTA mIThA, kar3avA, camparA, kapAyalA rasa gugNa kI paryAyoM se rahita gramma svabhAvI bhagavAna hUM aisA anubhava jJAna kare to rAgadvapa kA prabhAva ho / prao 65. sugandha aura dugaMdha gaMdha guggA kI paryAyoM me ajJAnI rAgadvepa kaise karatA hai ? (1) viTA Adi meM dvaMpa karatA hai (2) phUla yAdi sugaMdhI meM rAga karatA hai / u0 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) pra. 66. sugaMdha durgandha Adi meM rAgadveSa kA abhAva kaise ho ? u. maiM prAtmA agandha svabhAvI hUM merA sugandha durgandha guNa se tathA pudgaloM se kisI bhI prakAra kA sambandha nahIM hai aisA jAne mAne to rAgadveSa kA abhAva ho| pra0 67. kAlA, pIlA, nIlA, lAla, sapheda kyA hai ? u0 pudgala ke varNa kI guNa paryAya haiN| pra0 68. kAlA polA Adi varNa guNa kI paryAyoM ko jAnakara ajJAnI rAga dveSa kase karatA hai ? u0 maiM kalA hUM to dveSa karatA hai gorA hone meM rAga karatA hai / mujhe gorI gharavAlI cAhiye kAlI nahIM cAhie Adi bhAvoM meM pAgala banA rahatA hai| pra0 66. kAlA gorA rUpa rAgadveSa kA abhAva kaise ho ? u0 maiM AtmA arUpa svabhAvI bhagavAna hUM kAlA gorA Adi pudgaloM ke varNa guNa kI paryAyoM se merA saMbaMdha nahIM hai aisA jAne mAne to rAgadveSa kA abhAva ho / pra0 70. pudgala jar3a hai yA nahIM ? u0 pudgala jar3a hai / pradeg 71. yadi hama pudgala kA lakSaNa jar3a kahe to ThIka hai nA ? udeg pudagala kA lakSaNa jar3a mAnane se ativyApti doSa AtA hai / pra0 72. pudgala kA lakSaNa kSetra kSetrAntara arthAt gati sthiti rUpa hai nA? u0 prativyApti doSa AtA hai| pra0 73. pudgala kA lakSaNa eka pradezI hai, ThIka hai nA ? u0 prativyApti doSa pAtA hai / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) pra0 74. koI pudgala kA lakSaNa cetana kahe to kyA doSa hai ? u0 asambhava doSa prAtA hai / pra0 75. pudgala kA lakSaraNa gati hetutva guggu kaheM to kyA doSa prAtA hai ? asambhava doSa prAtA hai / pra 0 76. jisameM sparza ho bAkI gandha rasa va nA ho aise pudgala kA nAma batAo / u0 u7 jahA~ sparza hogA vahAM niyama se gandha va rasa hogA hI isalie jisameM sparza ho bAkI gandhAdi na ho aisA pudgala hotA hI nahIM / pra0 77. pudgala kI zuddha dazA kA kyA nAma hai ? paramANu | pra0 78. pudgala ko azuddha dazA kA kyA nAma hai ? u0 skaMdha | u0 prao 79. jo pudgala meM pAye jAveM vaha hI bAteM dUsare dravyoM meM pAI jAveM vaha kyA hai ? u0 (1) dravya kA lakSaNa astitva hai / vaha pudgala meM bhI pAyA jAtA hai bAkI dravyoM meM bhI (2) pudgala trikAla kAyama rahakara purAnI avasthA kA vyaya aura naI avasthA kA utpAda karatA hai, bAkI dravyoM meM bhI aisA hotA hai / (3) pudgala apanI guNa avasthA vAlA hai / bAkI dravya bhI haiM / (4) pudgala kA nAza nahIM hotA isalie nitya hai, aura pariNamana karatA hai isalie anitya hai / yaha bAta bhI saba dravyoM para lAgU hotI hai / pra0 8 sabase jyAdA saMkhyA meM kauna dravya hai ? u0 pudgala / pra0 81. pudgala calatA hai yA nahIM, yadi calatA hai to isameM nimitta kauna Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 (1) pudgala meM kri yAvatI zakti hone se vaha calatA hai / (2) pudgala ke calane meM nimitta hai dharma drvy| pra0 82. pudgala ke Thaharane meM nimitta kauna hai ? u0 adharma dravya / pra. 83. pudgala ko avakAza dene meM kauna nimitta hai ? u0 aAkAza dravya / pra0 84. pudgala ke pariNamana meM kauna nimita hai ? u0 kAna dravya / pra0 85. pudgala ke kAryoM ko apanA mAne vaha kauna hai ? u0 mithyApTi, pApI, jinamata se bAhara hai| pra0 86. baMdha ko viTopatA kyA 2 haiM ? (1) eka pradeza meM aneka rahate haiM / (2) lokAkAza ke eka pradeza meM saba paramAgu aura sUkSma skaMdha samA sakate haiN| (3) eka mahA skaMdha loka pramANa asaMkhyAta lokAkAza ke pradezoM ko rokatA hai| pra0 87. rUpI kauna hai aura rUpI kauna nahIM hai ? u0 pudgala dravya rUpI hai bAkI dravya rUpI nahIM hai, arUpI haiM / pra0 88. pUNya pApa kA phala jIva kA kArya hai nA ? puNya pApa phala mATI, harakha bilakhau mata bhAI / yaha pudgala para jAya, upaji vinamai thira nAI / lAkha bAta kI bAta yahI, nizcaya ura lAvo / tori sakala jaga daMda-phaMda, nita prAtama dhyaano| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 5 dharma dravya aura adharma dravya pra0 1. dhama dravya kise kahate hai ? u0 jo svayaM gamana karate hue jIva aura pudgaloM ko gamana karane meM nimitta ho use dharma dravya kahate haiN| jaise gamana karatI huI machalI ko gamana karane meM pAnI | pra 0 2. adharma dravya kise kahate haiM ? 30 svayaM gati pUrvaka sthiti rUpa parigaNane aise jIva aura pudgaloM ko Thaharane meM jo nimitta ho use prathamaM dravya kahate haiN| jaise pathika ko Thaharane ke lie vRkSa kI chAyA / pra0 3. avamaM dravya kI paribhASA meM 'gatipurvaka sthiti kare use adharma dravya nimitta hai, yadi 'gatipUrvaka' zabda nikAla deM to kyA hAni hogI / yadi hama 'gatipUrvaka' zabda nikAla deM to sadaiva sthira rahane vAle dharma adharma kAla aura svayaM prathamaM dravya ko bhI sthiti meM adharma dravya ke nimittapane kA prasaMga upasthita hovegA, mo galata hai / u0 pra0 4. dharma arthAt puNya aura avamaM arthAt pApa, aisA hai nA ? puNya pApa se yahAM matalaba nahIM hai yahA~ para to dharma aura adharma dravya nAma ke svatantra dravya haiM uname tAtparya hai / pra0 5. dharma dravya hI jIva pudgaloM ko calAtA hai nA ? u0 u0 bilkula nahIM / jIva pudgala apanI 2 kriyAvatI zakti ke gamana Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) rUpa pariNamana ke kAraNa calate haiM dharma dravya ke kAraNa nahIM / dharma dravya to nimitta mAtra hai / pra0 6. u0 rUpa pariNamana ke kAraNa Thaharate haiM adharma dravya ke kAraNa nahIM / adharma dravya to nimitta mAtra hai / adharma dravya jIva aura pudgaloM ko ThaharAtA hai nA ? bilakula nahIM / jIva pudgala apanI 2 kriyAvatI zakti ke sthira pra0 7. calane aura sthira hone kI zakti kitane dravyoM meM hai ? mAtra pudmala zraura jIva meM hI hai aura dravyoM meM nahIM hai / kriyAvatI zakti kise kahate haiM ? u0 pra0 8. u0 jIva aura pudgala meM apanI 2 kriyAvatI zakti nAma kA guraNa hai vaha nitya hai, usakI apanI 2 yogyatA se kabhI gati rUpa kabhI sthira rUpa paryAya hotI hai / pra0 6. u0 kriyAvatI zakti guNa kI kitane prakAra ko paryAya hotI haiM ? do prakAra kI hotI hai-- gamana rUpa aura sthiti rUpa / prao 10. jaba jIva aura pudgaloM meM svayaM calane aura sthira hone ko zakti hai taba zAstroM meM dharma adharma dravya kA varNana kyoM kiyA / u0 ( 1 ) upAdAna nija guNa jahAM tahAM nimitta para hoya / bhedajJAna pravAraNa vidhi, biralA bUjha koya // (2) pravacanasAra gA0 65 meM bhI likhA hai ki " jisake pUrva avasthA prApta kI hai aisA ( upAdAna ) dravya bhA jo ki ucita bahiraMga sAdhanoM ke sAnnidhya (nikaTatA, hAjarI) ke sadbhAva meM aneka prakAra kI bahuta sI avasthAeM karatA hai / " Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) pra 11. hama bambaI se dehalI Aye, to isame zarora to apanI kriyAvato zakti se AyA lekina merA bhAva nimitta to hai nA ? usane adharma dravya ko ur3A diyA / u0 pra0 12. hama dhyAna karane baiThe to zarIra to apanI kriyAvatI zakti ke kAraNa sthira huA parantu maiM nimitta to hUM nA ? usane adharma dravya ko ur3A diyA / u0 pra0 11. 'upakAra' zabda kA kyA artha hai ? u0 pra0 14. dharma draya adharma dravya hamako dikhAI nahIM dete haiM isalie hama nahIM mAnate haiM ? upakAra, nimitta, sahAyaka Adi paryAyavAcI zabda haiM / u0 are bhAI, tumhAre par3adAdA dAdA vartamAna meM tumheM dikhAI nahIM dete, vaha the yA nahIM ? to kahatA hai vaha to the / sarvajJa bhagavAna ke jJAna meM pratyakSa prAye haiM aura anumAnAdi se yaha haiM aisA pAtra jIva bhI jAnatA hai isalie hameM dikhAI nahIM dete isalie hama nahI mAnate, yaha galata hai / pra0 15. dharma adharma dravya ko amUrta svabhAvI kyoM kahA ? sparza rasa gaMdha va nA hone se amUrta svabhAvI kahA hai / pra0 16. dharma dravya kA kSetra kitanA bar3A hai ? lokavyApaka asaMkhyAta pradezI hai / u0 u0 pra0 17 dharma adharma dravya ke kitane 2 hisse ho sakate haiM ? 30 jo dravya hai vaha prakhaMDa hotA hai usake hisse nahI ho sakate isa lie dharma adharma dravya ke hisse nahIM ho sakate haiM / pra0 18. kyA dharma adharma dravya meM bhI utpAda vyaya zrIvyapanA hotA hai ? hotA hai, kyoMki dravya kA lakSaraNa sat hai aura jo satu hotA hai u Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 35) usameM utpAda vyaya dhauvyapanA hotA hI hai / prao 16. kyA dharma dravya gamana karatA hai ? nahIM karatA kyoMki isameM kiyAvatI yati nahIM hai aura granAdi ananta sthira hai | u0 pra0 20. dharma dravya svayaM gamana nahIM karatA parantu jIva pudgaloM ko to gamana karAtA hai nA ? bilakula nahIM, kyoMki jo svayaM gamana nahIM karatA vaha dUsaroM ko gamana kaise karA sakatA hai ? kabhI nahI / u0 pra0 21. adharma dravya jIva pudgaloM ko ThaharAtA hai nA ? bilkula nahIM / parantu jIva pudgala svayaM apanI kiyAvatI zakti ke gamana rUpa se sthira hote haiM taba use nimitta kahA jAtA hai / u pradeg 22. adharma dravya calakara sthira huA hai nA ? u0 prao 23. dharma dravya kI pahicAna kyA hai ? gati hetutva ityAdi / u pra0 24. adharma dravya kI pahicAna kyA hai ? sthitihetutva ityAdi / pra0 25. dharma aura adharma dravya meM kyA antara hai ? (1) donoM svataMtra dravya haiM / (2) dharma dravya gati meM nimitta hai aura dharma dravya sthiti meM nimitta hai / u0 vilkula nahIM, adharma dravya to granAdi grananta sthira hI hai / u0 pra0 26. loka aloka kA vibhAga kisase hotA hai ? dharma adharma dravyoM se / u0 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) pra0 27. dharma avarma dravya kA lakSaNa jar3a kaheM to kyA doSa AtA hai ? u0 ativyaapti| pra0 28. dharma adharma dravya ko cetana kaheM to kyA doSa pAtA hai ? u0 asabhava / pra0 26. dharma adharma dravya kA lakSaNa bahmadezI kahaM to ? u0 ativyApti dopa pAtA hai / pra.) 30. dharma adharma kI vizeSatA kyA hai ? u0 (1) nitya hai, (2) avasthita hai, (:) arUpI hai, (4) halana calana rahita hai| pra0 21. dharma adhabha dravya kA lakSaga nitya avasthita arUpI aura halana calana rahita kaheM to ThIka hai nA ? u0 prativyApti dopa aAtA hai / pra0 32. dharma dravya ko calAne meM kauna nimitta hai ? u0 dharma dravya calatA hI nahIM taba nimitta kauna hai, yaha prazna bhUTA hai / pra0 33. dharma adharma dravya ko ThaharAne meM kauna nimitta hai ? u. yaha to anAdi ananta Thahare hue hI haiM umalie TaharAne meM kauna nimitta hai, yaha prayana avivekapUrNa hai| pra0 34. dharma adharma ko jagaha dene meM kauna nimitta hai ? u0 grAkAga dravya / pra0 : 5. dharma adharma dravya ke parigamAne meM kauna nimitta hai ? u0 kAladravya / pra0 36. siddha jIva loka ke Age kyoM nahIM jAte, to kahA hai "dharma dravya Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) ke prabhAva hone se" Apa kahate haiM eka dravya dUsare dravya meM kucha karatA hI nahIM to kyA tatvArtha sUtra meM galata likhA hai ? u0 (1) jo jIva dharma dravya ko mAnate hI nahIM usakI apekSA kathana kiyA hai / ( 1 ) yaha vyavahAra kathana hai / pra0 37. to phira siddha jIva aloka meM kyoM nahIM jAte ? siddha jIva loka kA dravya hai isalie aloka meM nahIM jAtA / pra0 38. dharma adharma dravya ko jAnane se kyA lAbha hai ? (1) zAstroM ke par3hane se pahile ajJAnI aisA mAnatA thA ki maiM zarIra ko calAtA hUM yA zarIra mujhe calAtA hai / ThaharAtA hai / u0 u0 ( 3 ) zAstra par3hakara ajJAnI ne nikAlA dharma dravya calAtA hai aura dharma dravya ThaharAtA hai| saccA jJAna hone para isa khoTI buddhi kA prabhAva ho jAtA hai / (3) maiM AtmA hUM dharma adharma dravya se merA kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai aisA jAnakara apane meM sthira hove to dharma adharma ko jAnA / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 6 bhAkAza dratya pra0 1. zrAkA dravya nime kahate haiM ? u0 jo jova dika pAMcoM dravyoM ko rahane ke lie sthAna detA hai use AkAga dravya kahate haiM / bAkAga dravya sarva vyApaka hai, sarvatra hai| pra.) 2. grAma ya jagaha detA hai yaha kathana kaMmA hai ? u0 vyavasAra kth| .. aisA hai nahI, niminAdi kI apekSA kathana kiyA hai| 20 3. grAkA ke kitane bheda hai ? u0 prAkAma hI akhaMDa dravya hai| pra. 4. lokAkA bAra grano kAkAga yaha do bheda kyoM kiye ? 30 jinane dina meM jIva pudgala dharma adharma aura kAla rahate hai use lokAkAna kahate haiM bAkI lokAkAga meM amaryAdita alokA kAga hai| pra0 5. lokAkA bar3A hai yA alIkAkAya ? u0 lokAkAya me amaryAdita bar3A alokAkAza hai / pra. 6. lokA kAma alokAkAga ke dravya kSetra kAla bhAva meM kyA antara u0 donoM kA dravya kSetrakAla bhAva eka hI hai kyoMki eka dravya hai| pra0 7. lokAkAza aura alokAkAza ke raMga meM kyA annara hai ? u0 aAkAza dravya arUpI hai lokAkAza aura alokAkAga meM raMga hotA hI nahIM kyoMki raMga to pudagala kA vizeSa guNa hai / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) pra0 8. alokAza meM kitane dravya haiM ? u0 ekamAtra AkAza hI zuddha dravya hai aura nhiiN| pra0 6. AkAza dravya ke kitane pradeza haiM ? u0 prakAza dravya anaMta pradezI hai / pra0 10. alokAkAza meM parigAmana hotA hai yA nahIM ? yadi hotA hai to usake pariNamana meM kauna nimitta hai ? u0 alokAkAza meM pariNamana hotA hai, usake pariNamana meM kAla dravya nimitta hai| pra0 11. jaba alokAkAza meM kAla dravya hai hI nahIM, taba vaha nimitta hotA hai yaha bAta kahAM se pAI ? u0 lokAkAza meM vidyamAna kAlAgu nimitta hai / 50 12. lokAkAza ke pradezoM meM eka hI prakAra ke do dravya kabhI bhI sAtha nahIM rahate usa dravya kA kyA nAma hai ? u0 kAla dravya hai kyoMki kAladravya lokAkAza ke eka 2 pradeza para ratnoM kI rAzi ke samAna anAdi ananta sthira hai / pra0 13. koI AdamI kahatA hai dekho hamane tumheM jagaha dI, nahIM to tuma gAr3I se raha jAte, kyA yaha bAta ThIka hai ? u0 bilkula galata hai / jaise eka AdamI pharsTa klAsa ke Dibbe meM baiThA hai. eka AdamI pAyA, bAbU jI jarA sI jagaha mujhe bhI de do| usane kahA cala-cala / thor3I dera meM bArisa A gaI aura gAr3I ne sITI de dI; taba usa AdamI ne hAtha jor3akara kahA, bAbU jI bahuta jarUrI kAma hai jarA sI jagaha de do| usane kahA acchA Apo baiTha jAyo, dekho hamane tumheM jagaha dI hai nA, dekho aisI mAnyatA vAle ne AkAza dravya ko ur3A diyA kyoMki jagaha dene meM nimitta prakAza dravya hai| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) pra0 14. AkAza dravya kI pahicAna kyA hai ? avagAhana hetutva ityAdi / pra0 15. AkAza dravya kA dravya kSetra kAla bhAva kyA hai ? (1) AkAza nAma kA dravya hai / (2) ananta pradezI prakAza kA kSetra hai / (3) usakA pariNamana vaha kAla hai / (4) usake ananta guraNa vaha usakA bhAva hai / pra0 16. AkAza dravya ko mUrtika kaheM to kyA doSa AtA hai ? asaMbhava doSa AtA hai / u0 u0 u0 pra0 17. AkAza kA lakSaNa mUrtika kaheM to ThIka hai nA ? prativyApti doSa AtA hai / u0 pra0 18. AkAza ko jagaha dene meM kauna nimitta hai ? svayaM hI svayaM ko nimitta hai / u0 pra0 16. AkAza ko calane meM kauna nimitta hai ? AkAza calatA hI nahIM, taba kauna nimitta, yaha galata hai / pra0 20. AkAza ke Thaharane meM to adharma dravya nimitta hai nA ? bilkula nhiiN| kyoMki jo calakara sthira ho aise jIva aura pudgala ko hI adharma dravya Thaharane meM nimitta hai / jo anAdi ananta sthira hai usameM nimitta kauna, yaha galata hai kyoMki upAdAna ho taba nimitta hotA hai / u0 u0 pra0 21. AkAza ke pariNamana meM kauna nimitta hai ? kAla dravya / pra0 22. pradeza kise kahate haiM ? u0 u0 AkAza ke sabase choTe bhAga ko pradeza kahate haiM / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) prao 23. prakAza dravya ko cetana kaheM to kyA doSa AtA hai ? asambhava doSa AtA hai / u0 pra0 24. prakAza kI vizeSatA kyA hai ? (1) nitya ( 2 ) avasthita ( 3 ) grarUpI ( 4 ) halana calana rahita (5) anaMta pradezI / u0 pra0 25. prakAza ko kisane banAyA hai ? AkAza anAdi anaMta hai jo anAdi anaMta hai use kisane banAyA yaha prazna mUrkhatA bharA hai / u0 pra0 26. lokAkAza ke prasaMkhyAta pradeza hai, usameM (lokAkAza meM) anaMta jIva, jIva se ananta guragA pudgala dravya, eka eka dharma adharma dravya aura asaMkhya kAla dravya rahate haiM / taba alpa pramANa vAle lokakAza meM itane ananta dravya kaise raha sakate haiM ? u0 (1) jaise eka dIpaka ke prakAza meM anaMta dIpakoM kA prakAza sabhA jAtA hai | (2) gUr3ha rasa se bharA huA zIze ke bartana meM bahuta sA sonA raha sakatA hai; meM (3) dUdha se bhare hue ghar3e utane hI pramANa meM rAkha aura suIyAM samA jAtI haiM, usI prakAra lokAkAza ke viziSTa avakAza dAna zakti se ananta dravya bhI lokAkAza meM samA - jAte haiM isa meM koI bAdhA nahIM AtI hai / pra0 27. lokAkAza kA lakSaNa asaMkhyAta pradezI kaheM to kyA doSa zrAtA hai / u0 prativyApti doSa AtA hai / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) pra0 28. AkAza kA lakSaNa halana calana rahita kaheM to kyA doSa AtA u0 prativyApti doSa pAtA hai , pra0 26. aAkAza dravya ko jAnane kA kyA lAbha hai ? u. AkAza nAma kA eka svataMtra dravya hai| AkAza se merA kiso bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai aisA jAnakara apanI ora sanmukha hokara dharma kI prApti honA yaha prAkAza ko jAnane kA lAbha hai / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 7 kAla dravya pra. 1. kAla dravya kise kahate haiM ? u0 apanI apanI avasthA rUpa se svayaM pariNamate hue jIvAdika dravyoM ke pariNamana meM jo nimitta ho, use kAla dravya kahate haiN| jaise kumhAra ke cAka ke ghUmane ke lie lohe ko kolii| pra0 2. kAla dravya saba dravyoM ko pariNa mAtA hai nA ? u0 bilkula nhiiN| saba dravya apanI 2 avasthArUpa se badalate haiM taba usameM nimitta kAla dravya hai| pra0 3. jaba saba dravya apanI 2 avasthArUpa se svayaM pariNamate haiM taba kAla dravya nimitta hai use batAne kI kyA AvazyakatA thI ? u0 jahAM upAdAna hotA hai vahA~ nimitta hotA hI hai aisA vastu kA svabhAba haiM aisA jJAna karAne ke lie nimitta ko batalAne kI AvazyakatA hai / pra0 4. kAla dra vya ko samajhAne ke lie kIlI kA dRSTAMta kyoM diyA hai? u0 lokAkAza ke eka 2 pradeza para eka 2 kAla dravya anAdi anaMta sthira hai isalie kIlo kA dRSTAMta diyA hai| pra0 5. kAladravya ke kitane pradeza hai ? u0 eka pradezI hai bahupradezI nahIM hai / pra0 6. kaI zAstroM meM kAla dravya ko 'apradezI' kyoM kahA hai ? u0 eka ginatI meM na Ane se kAla dravya ko apradezI kahA hai| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) kAladravya kA lakSaraNa sat kaheM to kyA doSa AtA hai ? prativyApti doSa prAtA hai / kAla dravya meM utpAda vyaya dhrauvyapanA hai yA nahIM ? avazya hI hai kyoMki pratyeka dravya meM utpAda vyaya dhauvyapanA hotA hai aura kAla dravya bhI hai / u0 pra0 7. u0 pra0 8. pra 0 6. kAla dravya ke kitane bheda haiM ? u0 pra0 10. nizcayakAla kise kahate haiM ? kAla dravya ko nizcayakAla kahate haiM / pra0 11. vyavahAra kAla kise kahate haiM ? samaya, pala, ghar3I, dina mahInA, u0 u0 kahate haiM / (1) nizcayakAla ( 2 ) vyavahArakAla, do bheda haiM / pra0 12. kAla dravya astikAya kyoM nahIM hai ? u0 bahupradezI nA hone se astikAya nahIM hai / kAla dravya kI prasti hai kAnA nahIM hai / varSa Adi ko vyavahAra kAla pra0 13. eka kAla dravya tathA dUsare kAla dravya kA kSetra kAla bhAva eka hI hai nA ? u0 pRthaka hai / pra0 14. kAla dravya kI vizeSatA kyA 2 hai ? u0 bilkula nahIM / saba kAla dravyoM kA dravya kSetrakAla bhAva pRthaka (1) pratyeka kAla dravya eka pradezI hai (2) zrarUpI hai, (3) zrasti hai, kAya nahI hai, (4) nitya (5) avasthita hai| pra0 15. kAladravya ko sthAna dene meM kauna nimitta hai ? Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i ral u0 AkAza dravya / pra0 16. kAla dravya kisako nimitta hai ? u0 svayaM pariNamate hue saba dravyoM ko nimitta hai / pra0 17. lokAkAza ke eka pradeza meM rahane vAle anaMta dravyoM ke pariNamana meM kauna nimitta hai ? u0 vahAM kA kAla dravya hI nimitta hai / pra0 18. kAla dravya ko calane aura Thaharane meM kauna nimitta hai ? u0 kAla dravya anAdi anaMta sthira hai vaha cale yA cala kara Thahare aisA unameM hotA hI nahIM hai| pra. 16. paMcama kAla meM mukti nahIM hoto, aisA kyoM kahA hai ? u0 (1) paMcama kAla meM dRSTi-mukti hotI hai aura moha-mukta, videha mukta, jIvana-mukta mukti paMcama kAla meM utpanna hone vAlA itanA tIvra puruSArtha nahIM kara sakegA isa lie pacama kAla meM mukti nahIM hotI hai| (2) jambU kumAra aAdi paMcama kAla meM hI mokSa gaye haiM aura videha kSetra ke muni ke koI pUrva bhava kA bairI deva uThA lAve vaha mukti prApta kara letA hai / pra0 20 kAla dravya ko jAnane kA kyA lAbha hai ? u. kAla svataMtra dravya hai isase merA saMbaMdha nahIM hai aisA jAnakara apanA pAzraya le to kAla dravya ko jaanaa| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 8 dratya pra0 1. dravya kise kahate haiM ? u0 guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM / pra0 2. guNoM kA samUha kauna hai ? u0 pratyeka dravya guggoM kA samUha hai / pra0 3. dravya arthAt rupayA, sonA, cAndI hai nA ? u0 bilkula nahIM, kyoMki rupayA, monA, cAndI to anaMta anaMta pu, galoM kA samUha hai unameM eka eka paramAraNu vaha guNoM kA samUha hai| pra0 4. dravya ke paryAyavAcI zabda kyA kyA haiM ? u0 vastu, padArtha, cIja, Things, sat saba dravya ke paryAyavAcI hai / pra0 5. kyA sonA, cA~dI, rupayA guNoM kA samUha nahIM haiM ? u0 sonA, cAndI, rupayA eka skaMdha rUpa paryAya hai inameM anaMta 2 paramANu haiM aura eka eka paramANu guNoM kA piTArA hai| isa apekSA anaMta dravya ke guNoM ke samUha ko sonA cAndo rupayA ko dravya kaha sakate haiN| pra0 6. pratyeka dravya guNoM kA samUha hai isameM "pratyeka dravya" se kyA tAtparya hai ? u0 ananta jIva, jIva se ananta guNA pudgala dravya, dharma adharma, grAkAza, ekeka aura loka pramANa asaMkhyAta kAla dravyoM se hamArA matalaba 'pratyeka dravya' se hai-yaha saba dravya guNoM ke samUha haiM / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) pra0 7. kyA merI AtmA bhI guNoM kA samUha hai ? u0 hAM tumhArI prAtmA bhI guNoM kA samUha hai| pra0 8. siddha bhagavAna kI AtmA bhI guNoM kA samUha hai ? u0 hA~, siddha bhagavAna kI prAtmA bhI gugagoM samUha haiM / pra0 6. phira siddha bhagavAna aura hamArI AtmA ke guNoM meM kyA pharka rahA ? u0 bilkula pharaka nahIM hai jitane gugA siddha bhagavAna meM haiM utane hI guNa hamArI AtmA meM haiM / pra0 10 kyA pratyeka paramANu bhI guNoM kA samUha hai ? u0 hAM, eka eka paramANu gugaNoM kA samUha hai / pra0 11. dharma adharma aAkAza aura asaMkhyAta kAla dravya bhI guNoM kA samUha haiM ? u0 hAM yaha saba guNoM ke samUha haiM / pra0 12. kyA pratyeka dravya meM gaNa samAna ho haiM ? u0 koI bhI dravya ho usameM samAna hI gagA haiM kama jyAdA nahIM haiN| pra0 13. eka dravya gagagoM kA sama ha hai to ekeka meM kitane gagA haiM ? u0 (1) jIva anaMta hai / (2) jIva se anaMta guNA pudgala dravya haiM / (3) pudgala dravya se anaMta garaNA adhika tIna kAla ke samaya haiN| (4) tIna kAla ke samayoM se anaMta gaNA adhika AkAza dravya ke pradeza haiM / (5) AkAza dravya ke pradezoM se anaMta guNA adhika eka dravya meM guNa haiN| pra0 14. AkAza dravya ke pradezoM se anaMta guNA adhika gugA, kyA pratyeka pratyeka dravya meM haiM ? u0 hAM pratyeka pratyeka dravya meM AkAza dravya ke pradezoM se ananta guNA adhika guNa pratyeka dravya meM haiM / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) pra0 15. jaba siddha bhagavAna meM aura hamAre guggoM meM kucha bhI antara nahIM hai to unake aura hamAre guNoM meM kyA pharaka rahA ? guggoM kI apekSA koI attara nahIM hai / pra0 16. hamAre meM aura siddha bhagavAna meM guNoM meM antara nahIM hai to antara kisameM hai ? u0 mAtra paryAya meM antara hai dravya guraNa meM grantara nahIM pra0 17. hama siddha banane ke lie paryAya ke antara ko kaise dUra kareM ? jaisA siddha paryAya meM banane se pahale siddha bhagavAna ne kiyA vaisA kareM to paryAya kA antara dUra hokara hama bhI paryAya meM siddha bana sakate haiM / pra0 18. siddha banane se pUrva siddha kI grAtmA ne vikArI paryAya ko kaise dUra kiyA ? u0 u0 u0 maiM ananta guNoM kA abheda piNDa hUM, para rAga vikAra kA piNDa nahIM hU~ aisA jAnakara Apane abheda piNDa kA Azraya liyA to vaha siddha bana gaye aura vikAra kA prabhAva ho gayA / pra0 16. aba hama siddha banane ke lie kyA kareM ? apane ananta guNoM ke piNDa kA Azraya lenA cAhie / pra0 20. guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM jarA dRSTAMta dekara samajhAiye ? jaise yahAM para chaha AdamI baiThe haiM pratyeka ke pAsa aTUTa 2 dhana hai kisI ke pAsa bhI kama yA jyAdA nahIM hai kyoMki kisI ke pAsa kama hove, to dUsare se mAMganA par3e, aura jyAdA hove to dUsare ko dene kI bAta u0 u0 ve / usI prakAra vizva meM jAti apekSA chaha dravya haiM pratyeka ke pAsa ananta ananta guNoM kA piTArA hai kisI para bhI kama jyAdA guNa nahIM hai / pra0 21. pratyeka ke pAsa ananta guNoM kA piTArA hai kisI para bhI kama z2yAdA guNa nahIM haiM isako jAnane se kyA lAbha hai ? Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) u. hama apane ananta gugoM ke piTAre ko ora dRSTi kareM to jIvana meM sukha zAnti kI prApti hove| pra0 22. gugoM ke samUha ko dravya kahate haiM isako jAnane se kyA lAbha hai ? u0 jaise eka guphA meM chaha muni baiThe haiM (1) eka dhyAna meM lIna hai / (2) dUsarA svAdhyAya meM rata hai / (3) tIsarA AhAra ke nimitta jA rahA hai / (4) cauthA pATha kara rahA hai| (5) pAMcavAM sAmAyika kara rahA hai| (6) chaThe ko siMha khA rahA hai| to vahA~ para eka ko dUsare se kisI prakAra kA sambandha nahIM hai, usI prakAra lokAkAza rUpI guphA meM pratyeka dravya apane apane dravya meM antarmagna rahane vAle apane apane ananta dharmoM ke cakra ko cumbana karate haiM, sparza karate haiM tathApi eka dUsare ko sparza nahIM karate haiN| aisA jAnakara apane gagagoM ke sama ha kI aora sanmukha hove to samyadarzana jJAna cAritra kI prApti hove, to guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM samajha meM pAyA kahalAvegA anyathA tote ke samAna raTanta kAryakArI nahIM hai / pra0 23. jaba saba dravyoM ke pAsa anaMta ananta guga haiM taba yaha jIva para kI ora kyoM dekhatA hai ? u0 (1) jinendra bhagavAna kI projA kA vizvAsa nA hone se aura cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM jAnA acchA lagatA hai isalie para aura vikAra kI ora dekhatA hai / pra0 24. jinendra bhagavAna kI prAjJA kA vizvAsa karane ke lie aura cAroM gatiyoM se chUTane ke lie kyA karanA ? u0 apane ananta guNoM ke piNDa kA prAzraya zraddhAna jJAna ramaNatA karanI cAhiye / aisA karane se saMbara nirjarA kA prApti hokara nirvANa kI prApti hotI hai| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) pra0 25. bhUtakAla meM jitane Aja taka mokSa gaye haiM vaha kisa upAya se mokSa gaye haiM ? u0 eka mAtra guNoM ke samUha apane abheda piNDa ke Azraya se hI mokSa gaye haiN| pra0 26. videha se jo jIva Ajakala mokSa jA rahe haiM vaha kisa upAya se? u0 eka mAtra guggoM ke samUha apane abheda piNDa ke Azraya se ho mokSa jA rahe haiN| pra0 27. bhaviSya meM jo mokSa jAvega, vaha kisa upAya se ? u0 vaha bhI eka mAtra guNoM ke samUha apane abheda piNDa ke Azraya se hI mokSa jaaveNge| pra0 28. to kyA tInoM kAla meM mokSa kA upAya eka hI hai ? u0 bhUta bhaviSya vartamAna meM mokSa kA upAya eka hI hai dUsarA nhiiN| pra0 26. tInoM kAloM meM mokSa kA upAya eka hI hai aisA kahIM zAstroM meM AyA hai ? (1) pravacanasAra gA) 82, 166, 242 meM / (2) paramAtma prakAza adhyAya dUsarA gA0 111, 133 / (3) dhavala bhAga 13vAM, pRSTha 284, 283 pr| (4) tatvArtha sUtra pahile adhyAya kA pahilA sUtra / (5) niyamasAra gA0 60 kalaza 121 tathA gA0 3 tathA gAo kI ttiikaa| (6) samayasAra gA0 156 / (6) chahaDhAlA meM tIsarI DhAla pahilA dohA (8) ratnakaraNDa zrAvakAcAra gA0 2, 3, uo Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) Adi saba anuyogoM meM mokSa kA upAya eka hau hai / pra0 30. kaisA karane se jIva kabhI mukta nahIM hogA ? u0 (1) apanI AtmA ke pralAvA ananta AtmAoM kA anantanaMta pudgaloM kA dharma gradharma AkAza aura loka pramANa asaMkhyAta kAla dravyoM kA grAzraya lene se kabhI bhI mukta nahIM hogA isalie haTAo dRSTi, para dravya ke astitva se / (2) hisAdi azubhabhAvoM aura dayAdAnapU, jA, yAtrA aNuvrata mahAvrata vyavahAra ratnatrayAdi ke Azraya se kabhI bhI mukta nahIM hogA, isalie haTAo dRSTi vikArI paryAya ke astitva se / (3) apUrNa pUrNa zuddha paryAya eka samaya kI hotI hai isalie haTAvo dRSTi pUrNa pUrNa zuddha paryAya ke astitva se / ( 4 ) ekamAtra ananta guNoM ke piNDa jJAyaka bhagavAna para hI dRSTi u0 dene se dharma kI zurUAta vRSTi aura pUrNatA hotI hai isalie ekamAtra trikAlI jJAyaka svabhAva ke astitva para dRSTi lagAvo to kalyANa hogA / pra0 31. samyagdarzana jJAna cAritra zreNI arahaMta siddha dazA ke lie kisakA Azraya kareM ? ekamatra apane anaMta guNoM ke prabheda piNDa para dRSTi dene se hI samyagdarzanAdi zreNI arahaMta aura siddha dazA kI prApti hotI hai / pra0 32. jaba maiM anaMta guNoM kA abheda piNDa jJAyaka bhagavAna hU~, aisA dRSTi meM lete hI dharma kI zurUAta, vRddhi aura kramaza: pUrNatA hotI hai to bhagavAna ke darzana karo, pUjA karo, yAtrA karo, zAstra par3ho, araNuvrata mahAvrata vyavahAra ratnatrayAdi pAloM kA upadeza kyoM hai ? Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 55 ) u0 (1) prathama nirvikalpa dazA zuddhopayoga kI dazA meM upazama samyaktva kI prApti hotI hai tathA cauthe guNasthAna meM deva guru zAstra kI bhakti Adi kA vikalpa heya buddhi se AtA hai / vaise pAMcave guNasthAna meM aNuvratAdi kA,chaThe guNasthAna meM mahAvratAdi kA vikalpa heya buddhi se AtA hai| (2) mokSa nahIM huaA, parantu mokSamArga huA hai to vahAM cAritra gugA kI paryAya meM do aMza ho jAte haiM, zuddhi praza aura azuddhi ash| to azuddhi kA jJAna karAkara svabhAva kA prAzraya pUrNa karake umakA abhAva kare isalie bhUmikAnusAra yAtrA aguvratAdi vikalpa hotA hai to bolane kI bhASA meM pAlana karo-aisA kahA jAtA hai| pra0 33. kaisA karane se samyagdarzana hotA hai, aura kaisA karane se samyagdarzana nahIM hotA ? u0 maiM ananta guggoM kA abheda piNDa hU~ aisA abheda kA Azraya karane me samyagdarzana kI prApti hotI hai aura deva guru zAstra kA darzana mohanIya ke kSayAdi kI ora dRSTi karane se samyagdarzana nahIM hotA hai| pra0 34. kaisA karane se thAvakapanA nahI pAtA hai ? u0 samyagdarzana ke bAda ananta gagoM ke abheda piNDa kA prAzraya bar3hAne se zuddhopayoga dazA meM zrAvakapanA pAtA hai aura aNuvratAdi bAharI kriyAoM aura zUbhabhAvoM se kabhI bhI zrAvaka panA nahIM pAtA hai| pra0 35. kaisA karane se munipanA thegIpanA AtA hai aura kaisA karane se zreNopanA nahIM pAtA hai ? u0 samyagdarzanAdi hone bAda cauthe yA pAMcaveM guNasthAna meM apane guNoM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke abheda piNDa kA vizeSa prAthaya hone se zuddhopayoga dazA meM munipanA AtA hai zreNIpanA AtA hai aura 28 mUlaguNAdi bAharI kriyAyoM yA vikArI bhAvoM se kabhI bhI munipanA zreNIpanA nahIM pAtA hai / pra0 34. to mithyAdRSTi pUjA pATha yAtrA Adi nA kare, kyoMki Apa kahate ho samyagdarzana ke binA pUjA pATha yAtrA Adi para vyavahAra kA Aropa bhI nahIM pAtA hai ? u0 (1) pahile guNasthAna meM jijJAsu jIvoM ko zAstrAbhyAsa, adhyayana manana, jJAnI puruSoM kA dharmopadeza zravaNa. nirantara unakA samAgama, deva-darzana, pUjA bhakti Adi zubha bhAva hote haiM kintu unake vrata tapa Adi sacce nahIM hote haiM ? (2) vrata dAna pUjA aAdi karane vAle jJAnI haiM yA ajJAnI, yaha jAnanA Avazyaka hai| yadi ajJAnI haiM to unake vrata dAna Adi hote nahIM, isalie unheM chor3ane aura karane nA karane kA prazna hI nahIM hotA hai / aura yadi jJAnI haiM to chadmastha dazA meM vrata kA tyAga karake azubha meM jAve, aisA mAnanA nyAya viruddha hai / parantu aisA ho sakatA hai kramazaH zubha bhAva ko dUra karake zuddha bhAva kI vRddhi kare, so ThIka hI hai / pra0 37. maiM ananta guNoM kA abheda piNDa jJAyaka bhagavAna hU~ jabataka aisA anubhava nA ho to kyA karanA ? u0 jaise hamane dehalI jAnA hai aura kisI vajaha se dehalI jAnA na bane to kyA hama dehalI jAne ke bajAya bambaI cale jAveMge ? kabhI nahIM, parantu dehalI jAne kA prayatna kareMge; usI prakAra mujhe ananta guNoM ke abheda piNDa kA anubhava karanA hai yadi vaha nA ho to, maiM kyA karU~ ? are bhAI ! Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) 'use anubhava kA prayatna karanA / aura yadi usake badale bAharI kriyAoM vikArI bhAvoM meM laga jAve to prAtmA kA anubhava nahIM hogA balki cAroM galiyoM meM ghUmatA huaA nigoda calA jAvegA / pra.) 37. kyA pramAtmA kA anubhava huSe binA pUjA yAtrA aNuvratAdi kucha bhI kAryakArI nahIM hai ? u0 prAtmA kA anubhava huve binA araNyarodana hai, kucha bhI kAryakArI nahIM hai balika anarthakArI hai| chahahAlA meM kahA hai : (1) nivrata dhAra yAnaMna bAra grIvaka upajAyo, / panijAga jJAna binA sUkha leza na pAyo / (2) samayamArajI meM 154 gAthA meM napuMsaka kahA hai| (3) mokSamArga prakAzaka meM mithyATi pApI asaMyamI kahA hai| (4) pravacanasAra 271 meM saMsAra kA netA kahA hai| (5) ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM nIca kahA hai| pra0 38. vizva meM ajJAnI ko kitane dravya dikhate haiM ? u0 eka bhI nahIM dikhatA / (samayasAra kalaza pahalA dekho) pra0 36. bhagavAna ne dravya kA svarUpa pahile kyoM batAyA ? u0 anAdikAla se caitanya prAtmA apanA dravya hai usake saMbaMdha meM bhUla hai isalie dravya ko pahile batAyA hai / pra0 47. ahAnI loga drarA kise kahate haiM ? u0 rupayA, sonA, cAndI ko dravya kahate haiM / pra0 41. bhagavAna ne dravya kise batAyA ? u0 guNoM ke samUha ko dravya kahA hai / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) pra0 42. Apa guNoM ke samUha ko hI dravya kahate ho, parantu bhagavAna ne (1) guNa paryayavat dravyam / (mokSazAstra adhyAya 5 sUtra 38) (2) guNa paryaya samudAyo dravyam (pacAdhyAyI bhAga 1 ga! 72) (3) guNa samudAyo dravyam / (paMcAdhyAyI bhAga 1 gA0 73) (4) tathA samaguNa paryAyo dravyam ( , ) (5) dravyatvayogAda dravyam / dravya kI paribhASA kaho hai vaha kyoM ? u. inameM se kisI eka ko jaba mukhya karake kahA jAtA hai taba zeSa lakSaNa bhI usameM gabhita rUpa se A hI jAte haiM isalie prAcAryoM ne dUsare prakAra se dravya kA lakSaNa kahA hai| bhAva sabakA eka hI hai-aisA jAnanA / pra0 43. anya mithyAdRSTi loga apanI mahimA kisa kisa se mAnate haiM ? u0 (1) maiM putra vAlA (2) maiM strI vAlA (3) maiM rupayA paisA bAlA (4) maiM sundara rUpa vAlA (5) maiM kSamAvAlA (6) maiM mahAvratI (7) maiM aNuvrato (8) maiM ailaka kSullaka muni hU~ (8) maiMne strI putrAdi kA tyAga kiyA hai adi aprayojanabhUta bAtoM meM apanI mahimA mAnate haiM / maiM ananta guNoM kA abheda piNDa bhagavAna hU~ isase apanI mahimA nahIM mAnate haiN| pra0 44. bhagavAna ne AtmA kI mahimA kisase batAI hai ? u0 guNoM ke samUha se AtmA kI. mahimA batAI hai, para aura vikArI bhAvoM se nhiiN| pra0 45. bhagavAna ne guNoM ke abheda piNDa ko anubhava karane se hI AtmA kI mahimA kyoM batAI ? u0 guNoM ke abheda piNDa ko anubhava karane se mithyAtva kA abhAva Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 56 ) aura dharma kI zurUAta vRddhi aura pUrNatA hotI hai isalie isakI mahimA batAI hai / aura para aura vikAra kI mahimA karane se nigoda kI prApti hotI hai / pra0 46. 'guNoM kA samUha' vaha dravya hai so dravya meM guraNa kisa prakAra rahate haiM ? u0 jaise cInI meM miThAsa, agni meM uSNatA, sone meM pIlApana hai, usI prakAra dravya meM guNa haiM / pra0 47. bhagavAna ne dravya se guNoM kA kaisA saMbaMdha batAyA hai ? nitya tAdAtmya saMbaMdha batAyA hai / u0 pra0 48. jaise ghar3e meM bera hai usI prakAra dravya meM guNa hai nA ? bilkula nahIM / u0 (1) jaise ghar3e meM bera DAle gaye haiM aura nikAle jA sakate haiM, usa prakAra dravya meM gugNa DAle gaye haiM aura nikAle jA sakate haiM - aisA nahIM hai / (2) bera ghar3a ke sampUrNa bhAga meM nahIM hai jabaki guraNa dravya ke sampUrNa bhAga meM hotA hai / (3) bera ghar3e ke sampUrNa avasthAoM meM nahIM hai jabaki guNa dravyI kI sampUrNa avasthAoM meM rahatA hai / (4) ghar3A phUTa jAve to vera nikala jAveMgeM jabaki dravya meM se guraNa kabhI nikalate nahIM, vikharate nahIM haiM / pra0 46. ( 1 ) jaise eka thailI meM sau rupayA ke paisA bharakara muMha baMda kara diyA vaise hI dravya meM guNa hai nA ? (2) eka thailI meM namaka mirca haldI Adi bharakara usakA muMha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6. ) banda kara diyA vaise hI dravya meM guNa haiM nA ? jaise eka bore meM geI bhara diyA vaise hI dravya meM guga hai nA? (4) jaise eka thaile meM cAya na bharakara usakA muha banda kara diyA vaise hI dravya meM guga haiM nA ? (5) eka kitAba meM 500 patra haiM usI prakAra dravya meM guNa hai nA (6) jaise eka kamare meM aneka cIjeM bharI haiM vaise hI dravya gagA haiM nA ? (7) jaise kamare meM garamI bhara dI usI prakAra dravya meM gaNa haiM nA ? (5) jaise isa kamare meM ananta jIva anAntananta pudgala aura kAlANu bhare haiM usI prakAra dravya meM gugA hai nA ? (8) jaise thailI meM jebara para haiM usI prakAra dravya meM gagA haiM nA ? u0 ina sabakA uttara prazna 46 ke anusAra jabAnI do| pra0 50. nitya tAdAtmya saMbaMdha ko kaba mAnA ? u0 jaba samyagyadarzanAdi kI prApti kare taba maanaa| pra0 51. nitya tAdAtmya saMbaMdha ko kartA-karma adhikAra samayasAra meM bisa nAma se kahA hai ? aura usakA phala kyA batAyA ? u0 tAdAtmya siddha saMbaMdha batAyA hai usakA phala masyagdarzana jJAna cAritra kI prApti kahA hai| pra. 52. vikArI bhAvoM ko kartAkarma meM kisa nAma se kahA hai, aura usakA phala kyA batAyA hai ? u0 vikArI bhAvoM ke saMbaMdha ko saMyoga siddha saMbaMdha nAma batAyA hai usakA phala mithyAdarzanAdi kI prApti kahA hai ? Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) pra0 53. kyA zubha bhAvoM se nigoda kI prApti hotI hai ? u0 nahIM ! zubha bhAva puNyabaMdha kA kAraNa hai / aura zubha bhAva se mujhe mokSa milegA, aisA mAne to nigoda kI prApti hotI hai / pra0 54. vizva meM aisA kauna sA dravya hai jisameM guraNa na ho ? u0 jisameM guNa na ho aisA dravya vizva meM hai hI nahIM / pra0 55. guNoM ko kauna nahIM mAnatA ? u0 zvetAmbara / hai ? pra0 56. dravya guNA veda rUpa haiM yA prada bheda rUpa bhI haiM aura prabheda rUpa bhI haiM / pra0 57. dravya guNA bheda rUpa kaise haiM ? u u0 pra0 58. dravya guNa prabheda rUpa kaise haiM ? pradezoM kI grAMkSA, kSetra kI b2 s u0 sajJA saMkhyA lakSaNa prayojana kI apekSA bheda rUpa hai / hai / apekSA aura kAla kI apekSA prabheda pra0 56. dravya, guNa, 'saMnA' apekSA bheda rUpa kaise hai ? uj u. eka nAma dravya hai dUsare nAma guggA haiM / yaha saMjJA bheda rUpa hai / pra0 60. dravya, guNa, saMkhyA apekSA bheda rUpa kaise hai ? dravya eka hai gugaNa aneka haiM yaha saMkhyA bheda rUpa hai / pra0 61. dravya guNa lakSaraNa kI apekSA bheda rUpa kaise haiM ? u0 (1) guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM / (2) dravya ke sampUrNa bhAgoM meM aura sampUrNa avasthAmoM meM rahatA hai usako guNa kahate haiM / yaha lakSaNa bheda rUpa hai / pra. 62. chaha dravyoM ko do-do bheda rUpa meM bAMTo / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 (1) jIva, ajIva (2) rUpI, arUpI (3) kriyAvatI zakti bhAvavatI zakti (4) bahupradezo aura eka pradezo (5) vaibhAvika zakti sahita aura vaibhAvika zakti rahita (6) jar3a aura cetana (7) eka aneka / pra0 63. jIva ajIva kauna 2 hai ? u0 jIva mAtra jIva, bAkI ajIva hai / pra0 64. rUpI aura arUpI kauna 2 haiM ? u0 pudgala rUpI hai bAkI arUpI hai / pra0 65. kriyAvatI zakti aura bhAvavatI zakti vAle kauna 2 hai ? u0 jIva pudgala kriyAvatI zakti vAle aura saba dravya tathA jova pudgala bhI bhAvavatI zakti vAle haiN| 50 66. bahupradezI aura eka pradezI kauna haiM ? u0 paramANu aura kAla dravya eka pradezI haiM bAkI bahupradezI haiM / pra0 67. vaibhAvika zakti sahita aura rahita kauna 2 haiM ? u0 jIva aura pudgala vaibhAvika zakti sahita hai bAkI rahita haiN| pra0 68. ar3a cetana kauna 2 haiM ? u0 jIva cetana bAkI acetana haiM / pra0 66. eka aura aneka kauna 2 haiM ? u0 dharma adharma AkAza ekeka haiM bAkI aneka haiN| pra0 70. jIva ke kitane bheda haiM ? u0 saMsArI aura siddha do bheda haiM / pra0 71. jagata meM kSetra kI apekSA sabase bar3A dravya kauna sA hai ? u0 AkAza dravya hai / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) pra0 72. astikAya kise kahate haiM ? u0 bahupradezI dravya ko astikAya kahate haiM / pra0 73. chaH dravyoM ke vaNana se kyA samajhanA cAhie ? u0 (1) jIva sadA arUpI hone se usake guNa sadaiva arUpI haiM isa lie kisI bhI kAla meM nizcaya se yA vyavahAra se hAtha paira Adi kA calAnA, sthira rakhanA, dharma, adharma, AkAza kAla Adi dravyoM se he aAtmA terA kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai aisA nirNaya kare isaliye chaH dravyoM kA varNana kiyA hai| (2) anAdinidhana chahoM dravya bhinna 2 apanI 2 maryAdA sahita parigamate haiM koI kigI kA pariNamAyA pariNamatA nahIM aisA jAnakara bheda vijJAna kara jJAtA svabhAva kI zraddhA karake jJAtA dRSSTA rahanA chaH dravyoM ke jAnane kA phala hai / pra074. (1) zAstroM meM karma cakkara kaTAtA hai (2) jIva pudgala kA aura pudgala jIva kA upakAra karatA hai (3) dharma calAtA hai (4) adharma ThaharAtA hai (5) AkAza jagaha detA hai (6) kAla pariNamAtA hai aise kathana kA kyA artha hai ? u0 nimittAdi kI apekSA kathana kiyA hai isakA artha aisA hai nahIM ? ) pra0 75. dravya kA lakSaNa tatvArtha sUtra meM kyA batAyA hai ? u0 sat dravyalakSaNama utpAda vyaya dhrauvyayukta sat (mo0 zA0 a05sU0 26-30) pra 76. kyA tAtparya rahA ? Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 mAna / pra0 77. kina-kina dravyoM kA kSetra samAna hai ? u0 jIva, dharma, adharma dravya kA kSetra asaMkhyAta dezI hai / pra 78. saba asaMkhya kAla dravyoM kA vikAla nimitta kisa-kisa dravya ko hai ? ( 64 ) he AtmA ! terA anya dravyoM se koI saMbaMdha nahIM hai aisA tU jAna, u0 dharma grathamaM aura lokAkAna ko hai ? pra0 76. nIce likhe vAkyoM para cha dravyoM ko sAbita karo / 1 giranAra parvata Upara se ( AkAza dravya ) 2 bAhubali svAmI ( jIva dravya ) 3 maiM ( jIva dravya) 4 prabhAta samaya meM ( kAladravya ) 5 svarNapurI meM (AkAza) 6 AtmA kA hita (jIva ) 7 ATha varSa kA ( kAla dravya ) 8 bhagavAna (jIva ) prabhu ( jIva dravya) ! neminAtha bhagavAna bhokSa padhAre ( jIva dravya) candragirI pahAr3a khApana virAje haiN| para (AkAza) (dharmAstikAya) sammeda zikhara kI yAtrA ko jAtA (prakAza) (dharmAstikAya) hokara vo (dharmAstikAya) sundara sthita hai (adharma dravya ) mandira ( zrAkAza) mAnastambha (pudgala) turanta karo ( kAla dravya ) manuSya (jIva ) siddhAlaya meM (dharmAstikAya) ( AkAza ) pAvApurI se (AkAza) mahAvadeha se (AkA sAdi ananta (kAla) cauthe kAla meM (kAla mokSajAtA hai (dharmAstikAya) sthita rahate haiM (adharmAstikAya) mokSa padhAre (adharmAstikAya) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) 10 sImavara prabhu | samavazaraNa meM | chaH chaH ghar3I | upadeza dete haiM (jIva) | (AkAza) | (kAla) / (pudgala) 11 gautama svAmo mAnamtambha ke pAsa prAye to | hRdaya palaTA (jIva) (pudgala) (dharmAstikAya) | (kAla dravya) 12 indra | sadaiva surAlaya meMse| tIrthaMkara deva ke | darzana ko pAte hai ___(jIva) (kAla) (AkAza) | (jIva-pudgala) (dharmadravya) 13 kundakundAcArya | kundanagirI para | nijadhyAna meM sthita haiM (jIva) (AkAza) 14 munivara grISma Rtu meM pahAr3a para dhyAna meM baiThe haiM (jIva) / (kAla) | (adharmAstikAya) 15 nandIzvara dhAma meM zAzvata jinamandira sthita haiM (AkAza) / (kAla) (pudgala) (adharmAstikAya) 16 samozaraNameM baiThe hue hoN| | taba , jIvoMko tIva kaSAya nahIM hotI (prAkAza) / (adharma dravya) | (kAla) 17 jIva | saMsAra se | mokSa padhArA (jIva dravya) / (AkAza) I (dharmAstikAya) (adharmA stikAya) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 6 guNa pra. 1. guNa kise kahate haiM ? u. jo dravya ke sampUrNa bhAgoM meM aura usakI sampUrNa avasthAnoM meM rahatA hai use guNa kahate haiM / pra0 2. guNa ke paryAyavAcI zabda kyA 2 haiM ? u0 zakti, dharma, svabhAva Adi guNa ke paryAyavAcI zabda haiM / pra0 3. guNa kI vyAkhyA meM kSetra vAcaka' zabda kyA haiM ? u0 sampUrNa bhAgoM meN| pra0 4. guNa kI vyAkhyA meM 'kAma vAcaka' zabda kyA hai ? u0 sampUrNa avasthAoM meN| pra0 5. guNa kI vyAkhyA meM 'dravya vAcaka' zabda kyA hai ? u0 dravya meN| pra0 6. guNa kI vyAkhyA meM 'bhAva vAcaka' zabda kyA haiM ? u0 use guNa kahate haiN| pra0 7. guNa ko vyAkhyA meM 'sampUrNa bhAgoM' meM kyA sUcita karatA hai ? u0 (1) guNa dravya ke pUre hisse meM hotA hai kama jyAdA meM nahIM hotA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 8. u0 pra0 6. u0 u0 ( 67 ) (2) jitanA bar3A guraNa hai utanA hI bar3A kSetra (sthAna) dravya kA hai / guraNa kI vyAkhyA meM "sampUrNa avasthAoM meM" kyA sUcita karatA hai ? (1) guraNa dravya se kabhI bhI, kisI bhI samaya pRthaka nahIM hotA hai / (2) guraNa aura dravya donoM anAdi ananta haiM / pra0 10. dravya pahale yA guraNa pahale ? guNa kI vyAkhyA ko dravya kSetra kAla bhAva meM bAMTo ? (1) jo dravya ........ .. yaha dravya ko sUcita karatA hai / (2) sampUrNa bhAgoM maiM.. .. yaha kSetra ko sUcita karatA hai / (3) sampUrNa avasthAoM meM.. (4) usako guraNa kahate haiM .. . yaha kAla ko sUcita karatA hai / . yaha bhAva ko sUcita karatA hai / u0 donoM eka sAtha prarthAt pranAdi ananta haiM / pra0 11. dravya meM guraNa kisa prakAra haiM ? 30 jaise gur3a meM miThAsa, pAnI meM ThanDaka aura agni meM uSNatA / hai usI prakAra dravya meM guNa hai / pra0 12. dravya meM guraNa kisa prakAra nahIM hai ? jaise ghar3e meM bera haiM usa prakAra nahIM haiM / u0 pra0 13. dravya ke pUre hisse aura saba hAlatoM meM rahane vAle kauna haiM ? usake guNa / pra0 14. jisa prakAra mAcisa meM sIMka haiM usIprakAra dravya meM guNa haiM nA ? Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 68 ) u0 bilkula nahIM, kyoMki mAcisa DibbI ke pUre bhAga aura sampUrNa avasthAoM meM nahIM hai| pra0 15. dravya meM guNa dUdha meM jala kI taraha hai ? u0 bilkula nahIM, kyoMki dUdha aura jala kA saMyogasaMbaMdha hai jabaki dravya guNa kA nitya tAdAtmya saMbaMdha haiM / pra0 16. eka guNa dravya ke kitane bhAga meM hai ? u0 sampUrNa bhAga meM / pra0 17. guNa kitane prakAra ke haiM ? u0 sAmAnya aura vizeSa do prakAra ke haiM / pra0 18. sAmAnya guNa kise kahate haiM ? u0 jo samasta dravyoM meM rahate haiM unheM sAmAnya guNa kahate haiM / pra0 16. vizeSa guNa kise kahate haiM ? u0 jo saba dravyoM meM na rahakara apane apane dravyoM meM rahate haiM unhe vizeSa guNa kahate haiN| pra0 20. sAmAnya guNoM kA kSetra bar3A hai yA vizeSa guNoM kA ? u0 donoM kA samAna kSetra hai kyoMki donoM dravya ke sampUrNa bhAgo meM rahate haiN| pra0 21. pratyeka dravya meM rahane vAle pratyeka guNa ko bhinna bhinna kisa AdhAra se karoge ? u. pratyeka guNa ke bhinna bhinna lakSaNa se / pra0 22. dravya se guNa kisa apekSA pRthaka hai ? Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 66 ) u0 kisI bhI apekSA se (nizcaya yo vyavahAra se) dravya se guNa pRthaka nahIM hai| pra0 23. aise dravyoM ke nAma batAno jisameM sAmAnya guNa hoM aura vizeSa guNa nA hoM ? u0 aisA eka bhI guNa nahIM hai kyoMki jahAM sAmAnya guNa hote haiM vahAM vizeSa guNa niyama se hote hI haiN| pra0 24. dravya meM sAmAnya guNa nA mAne to kyA nukasAna hai ? u0 dravyapanA hI nA rahe prarthAt dravya ke nAza kA prasaMga upasthita ho jaavegaa| pra0 25. dravya meM vizeSa guNa nA mAne to kyA nukamAna hai ? u. eka dravya ko dUsare dravya se alaga na kara sakege ? pra0 26. dravya guNa meM saMkhyA bheda hai yA nahIM ? u0 hai / dravya eka aura guNa aneka aisA pratyeka dravya meM hai| pra0 27. jJAna guNa ko guNa kI paribhASA meM lagAyo ? u0 jJAna guNa jIva dravya ke sampUrNa bhAgoM meM aura sampUrNa avasthAnoM meM trikAla rahatA hai| pra0 28. (1) rasa guNa (2) cAritra guNa (3) jJAna guNa (4) gati hetutva guNa (5) varNa guNa (6) pariNamana hetutva guNa (7) gaMdha guNa (8) pravagahana hetutva guNa (6) prAnanda guNa (10) asparza guNa prAdi sabako guNa kI paribhASA meM lagAkara batAyo ? u0 (1) rasa guNa pudgala dravya ke sampUrNa bhAgoM meM aura sampUrNa prava sthAnoM meM trikAla rahatA hai| isI prakAra jabAnI 6 lgaayo| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) pra0 26. rasa guNa jIva dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAoM meM trikAla pAyA jAtA hai ? u0 ThIka nahIM hai kyoMki rasa guNa pudgala dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAnoM meM pAyA jAtA hai jIva dravya meM nhiiN| pra0 30. (1) zraddhA guNa dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAoM meM pAyA jAtA hai| (2) kiyAvatIzakti dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa ava sthAnoM meM pAyI jAtI hai| (3) gati hetutva guNa jIva dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa pravasthAnoM meM pAyA jAtA hai| (4) cAritra guNa jIva aura pudgala ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAnoM meM pAyA jAtA hai / (5) gaMdha guNa jIva dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAoM meM pAyA jAtA hai| (6) jJAna guNa jIva dravya ke sampUrNa bhAgoM aura sampUrNa avasthAoM meM pAyA jAtA hai| Upara ke vAkyoM meM guNa kI paribhASA jisa dravya ke sAtha lagAI hai vaha ThIka hai yA nhiiN| yadi galata hai to ThIka batAyo ? u0 jabAnI lagAkara batAno [prazna 26 ke mutAbika] pra0 31. guNoM ke jAnane se kyA lAbha hai ? u0 maiM jIva dravya hU~ aura apane ananta guNoM se bharapUra tInoM kAla zrImaMta hU~, raMka nahIM hUM, aisA jAnakara apane meM lIna honA yaha guNoM ke jAnane kA lAbha hai| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) pra0 32. chahoM dravyoM meM pAyA jAtA hai use kyA kahate haiM ? sAmAnya guNa / pra0 33. jo apane apane dravya meM pAyA jAtA hai use kyA kahate haiM ? vizeSa guNa / u0 u0 pra0 34. sAmAnya guNa kitane hai ? aneka haiM lekina mukhya chaha haiM / u0 u0 pra0 35. sAmAnya guraNa aneka haiM unameM chaha ko ho mukhya kyoM kiyA ? yahAM para mokSamArga kI siddhi karanA hai isalie ina chaha sAmAnya guNoM se mokSamArga kI siddhi jAnakara mukhya kiyA hai / 2 se haiM ? prao 36. mukhya chaha sAmAnya guNa kauna 1. astitva 2. vastutva 3. dravyatva ghutva 6. pradezatva / u0 haiM aura kauna 2 se haiM ? pra 0 37. jIva ke vizeSa guNa kitane jIva ke vizeSa guNa bhI aneka haiM / darzana jJAna cAritra, mukha, kriyAvatI zakti, vaibhAvika zakti ityAdi / u0 4. prameyatva 5. gurUla pra0 38. pudgala ke vizeSa guNa kitane haiM aura kauna 2 se haiM ? u0 u0 pudgala ke vizeSa guNa aneka haiM / sparza, rasa, gaMdha, varNa, kriyAvatI zakti vaibhAvika zakti ityAdi / pra0 36. dharma dravya ke vizeSa guNa kitane haiM aura kauna 2 se haiM ? dharma dravya ke vizeSa gugA aneka haiM / gati hetutva ityAdi / pra0 40. adharma dravya ke vizeSa guNa kitane haiM aura kauna 2 se haiM ? dharma dravya ke vizeSa guNa aneka haiM / sthiti hetutva ityAdi / u0 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) pra0 41. prAkAza dravdha ke vizeSa gugga kitane haiM aura kauna 2 se haiM ? u0 AkAza dravya ke vizeSa gugA aneka haiM / avagAhana hetutva ityAdi pra0 42. kAla dravya ke vizeSa gugga kitane haiM aura kauna 2 se haiM ? u0 kAla dravya ke vizeSa guNa aneka haiN| parigamana hetutva ityAdi / pra0 43. vizeSa guNa meM ityAdi zabda kyA mUcita karatA hai ? u0 aura bhI vizeSa guNa haiM yaha mUcita karatA hai / pra0 44. pratyeka guNa ke kArya kSetra kI maryAdA kitanI hai ? u0 pratyeka guNa apanA apanA hI kArya karatA hai / eka dravya meM rahane vAle ananta guNa eka dUsare kA kucha bhI nahIM karate haiN| jaise jJAna guNa jJAna kA hI kArya karegA / zraddhA cAritra kA kArya nahIM kregaa| pra0 45. chaha dravya, unake guNa aura unakI paryAyoM ko jAnane kA kyA phala ? 1. sva para kA bheda vijJAna 2. anAdi kAla se jo para meM karane dharane kI buddhi aura para ko bhogane kI buddhi kA abhAva honA / 3. samyagdarzanAdi kI prApti kara kramaza: mokSa kI ora jaanaa| yaha dravya guNa paryAyoM ke jAnane kA phala hai| 10 46. dravya ke sAmAnya aura vizeSa guNoM para se dravya kI paribhASA banAyo? u0 sAmAnya aura vizeSa guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM / pra0 47. caitanya guNa gati kara sakatA hai ? Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) u0 jaba jIva kSetrAntara rUpa gamana karatA hai taba caitanya guNa jIva ke sAtha prabheda hone se usakA bhI gamana hotA hai, usameM jIva kI kriyAvatI zakti antaraMga nimitta hai / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Po u0 pATha 10 paryAya u0 1. paryAya kise kahate haiM ? guNoM ke vizeSa kArya ko paryAya kahate haiM / Ia o 2. darzana mohanIya ke kSaya se samyaktva huA to paryAya ko kaba mAnA ? kaba nahIM ? samyaktva huaa| yaha paryAya hai zraddhA guNa meM se bAI taba paryAya ko mAnA aura darzana mohanIya ke kSaya se grAI to paryAya ko nahIM mAnA / Po 3. (1) kevala jJAnAvarNI ke prabhAva se kevala jJAna hotA hai / (2) zrakha se jJAna hotA hai / ( 3 ) gurU se jJAna hotA hai / ( 4 ) divyadhvani se jJAna kI prApti hotI hai / (5) cAritra mohanIya ke kSaya se cAritra hotA hai / (6) bAla baccoM se sukha milatA hai / ( 7 ) bhagavAna ke grAzraya se samyaktva hotA hai / (8) kumhAra ghar3A banAtA hai| (6) bAI roTI banAtI hai / (10) kundakunda bhagavAna ne samayasAra banAyA Adi vAkyoM meM paryAya ko kaba mAnA aura kaba nahIM ? 1 u0 (1) kevala jJAnAvaraNa ke prabhAva se kevala jJAna hotA hai / isa vAkya meM, jisako guNoM ke vizeSa kArya ko paryAya kahate haiM. aisA jJAna hogA vaha jAnatA hai jJAna guNa ka. vizeSa kArya kevala jJAna hai kevala jAnAvarNI ke prabhAva se nahIM hai / aura kevala jJAnAvarNI kA prabhAva paryAya hai / yaha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) kAraNa vargaNA kA kArya hai / aisA jJAna varte to paryAya ko mAnA kahA jaavegaa| aura koI jJAnAvarNI ke abhAva se hI kevala jJAna hotA hai aisA mAne to usane guNoM ke vizeSa kArya ko paryAya kahate haiM, nahIM maanaa| isI prakAra : vAkyoM meM jabAnI lagAkara batAyo / pra. 4. paryAya kA saccA jJAna ho, to kyA ho ? u0 para se merI paryAya AtI hai - aisI khoTI buddhi kA abhAva hokara samyaktva kI prApti ho jAtI hai / paryAya kA saccA jJAna samyagdRSTi ko hI hotA hai, mithyAdRSTi ko nhiiN|| pra0 5. paryAya ke kitane bheda haiM ? u0 vyaMjana paryAya aura artha paryAya yaha do bheda haiN| pra0 6. paryAya kisase hotI hai ? dravya aura guNoM se paryAya hotI hai| pra0 7. dravya paryAya kise kahate haiM ? u0 aneka dravyoM meM ekapane kA jJAna honA dravya paryAya hai / pra0 8. dravya paryAya ke kitane bheda hote haiM ? u0 do bheda haiN| (1) samAnajAti dravya paryAya (2) asamAnajAti dravya paryAya / pra0 6. samAna jAti dravya paryAya kise kahate haiM ? u0 eka jAti ke aneka dravyoM meM ekapane kA jJAna samAnajAti dravya paryAya hai| pra. 10. asamAnajAti dravya paryAya kise kahate haiM ? Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) u0 do yA aneka jAti ke dravyoM meM ekapane kA jJAna asamAnajAti dravya paryAya hai| pra0 11. samAnajAti dravya paryAya ke kucha nAma batAyo ? u0 (1) bistarA (2) kambala (3) roTI (4) halavA (5) meja (6) kitAba / isameM aneka pudgaloM meM ekapane kA jJAna hotA hai| yaha samAna jAti dravya paryAya ke udAharaNa haiN| pra0 12. asamAna jAti dravya paryAya ke kucha nAma batAyo ? u0 AtmA, dravya karma aura zarIra ke saMbaMdha ko asamAnajAti dravya paryAya kahate haiN| pra0 13. samAnajAti aura asamAnajAti dravya paryAya kA jJAna kaba kahA jaavegaa| u0 (1) bistarA kahate hI ananta pudgala paramAroM meM ekaeka paramANu apane 2 guNa paryAya sahita pRthaka-pRthaka kArya kara rahA hai taba bistarA ko samAna jAti dravya paryAya kahA jAvegA / (2) manuSya kahate hI prAtmA pRthaka, taijasa zarIra, kArmaNa zarIra, audArika zarIra bhASA aura mana meM eka 2 paramANu svataMtra rUpa se pariNamana kara rahA hai tathA AtmA kA pudagaloM se koI sambandha nahIM hai / taba manuSya ko asamAnajAti dravya paryAya kahA jaavegaa| isakA jJAna samyagdRSTi ko hI hotA; hai mithyAdRSTi ko nahIM / pra0 14. guraNa paryAya kise kahate haiM ? u0 guNa ke kArya ko guNa paryAya kahate haiN| pra0 15. guNa paryAya ke kitane bheda haiM ? Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) u. vyaMjana paryAya aura artha paryAya yaha do bheda haiM / pra0 16. vyaMjana paryAya kise kahate haiM ? u0 dravya ke pradezatva guNa ke vizeSa kArya ko vyaMjana paryAya kahate pra0 17. artha paryAya kise kahate haiM ? u0 pradezatva guNa ke atirikta zeSa sampUrNa guNoM ke vizeSa kArya ko artha paryAya kahate haiN| pra0 18. vyaMjana paryAya ke kitane bheda haiM ? u. do bheda haiM / svabhAva vyaMjana paryAya aura vibhAva vyaMjana paryAya pra0 16. svabhAva vyaMjana paryAya kise kahate haiM ? u0 para dravya ke saMbadha rahita dravya kA jo prAkAra ho use svabhAva vyaMjana paryAya kahate haiM / jaise siddha bhagavAna kA prAkAra aura paramANu kA AkAra svabhAva vyaMjana paryAya hai / pra0 20. vibhAva vyaMjana paryAya kise kahate hai ? u0 para nimitta ke saMbaMdha vAle dravya kA jo prAkAra ho use vibhAva vyaMjana paryAya kahate haiM / jaise jIva kI nara-nArakAdi paryAya / pra. 21. artha paryAya ke kitane bheda haiM ? u. do bheda haiM-svabhAva artha paryAya aura vibhAva artha paryAya / pra. 22. svabhAva artha paryAya kise kahate haiM ? para nimitta ke saMbaMdha rahita jo artha paryAya hotI hai use svabhAva artha paryAya kahate haiM jaise jIva kA kevalajJAna, kSAyika samyagdarzana Adi / u0 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 78 ) pra0 23. vibhAva artha paryAya kise kahate haiM ? u0 para nimita ke saMbadha vAlI jo artha paryAya hotI hai use vibhAva artha paryAya kahate haiN| jaise jIva meM rAgadva pAdika / pra0 24. mithya dRSTi saMsArI jIvoM meM kauna 2 sI paryAyeM hotI haiM ? u0 vibhAva vyaMjana paryAya aura vibhAva artha paryAya hI hotI hai| pra0 25. siddha bhagavAna meM kauna 2 sI paryAya hotI hai ? u0 svabhAva vyaMjana paryAya aura svabhAva artha paryAya hI hotI haiN| pra0 26. cauthe gugAsthAna se 14veM gugaNa sthAna taka kauna 2 sI paryAya hotI haiM ? vibhAva vyaMjana paryAya, svabhASa artha paryAya aura vibhAva artha paryAya isI prakAra tIna prakAra ko paryAyeM hotI haiN| pra0 27. cauthe se 14ve guNasthAna taka tIna paryAya eka sI hotI haiM yA kucha antara hai ? u0 cauthe guNasthAna se 14veM guNasthAna taka jitanI zuddhi hai vaha svabhAva artha paryAya hai aura jo azuddhi hai vaha vibhAva artha paryAya hai| vibhAva vyaMjana paryAya meM antara nahIM hai / pra0 28. mithyAdRSTi ke astitva Adi guNa zuddha kahe jAte haiM usakI unake svabhAva artha paryAya kyoM nahIM kahI jAtI hai ? u0 jaise kisI ke pAsa horA javAharAta sonA cAMdI dabA par3A hai parantu use mAlUma nahIM hai| usI prakAra mithyAdRSTi ko apanA patA na hone se svabhAva artha paryAya nahIM kahI jAtI hai / pra0 26. paramANu meM kauna 2 sI paryAyeM hotI haiM ? Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) svabhAva vyaMjana paryAya aura svabhAva artha paryAya hI hotI hai / u0 pra0 30. skaMdha dazA meM kauna 2 sI paryAyeM hotI haiM ? u0 vibhAva vyaMjana aura vibhAva artha paryAyeM hI hotI haiM / pra0 31. jaise grAtmA meM cauthe guNasthAna se svabhAva artha paryAya, vibhAva artha paryAya meM antara ho jAtA hai kyA aisA skaMdha meM nahIM hotA hai ? 30 skaMdha meM nahIM hotA hai | pra0 32. cAroM prakAra kI paryAyeM kisa dravya meM saMbhava hai ? jIva aura pudgala meM hI saMbhava hai bAkI meM nahIM / u0 u0 pra 0 33. dharma adharma grAkAza aura kAla meM kauna 2 sI paryAya hotI haiM ? svabhAva vyaMjana paryAya aura svabhAva artha paryAyeM ho granAdi ananta hotI rahatI haiM inameM kabhI vibhAva hotI hI nahIM haiM / pra0 34. dravyaliMgI muni ko kauna sI paryAya hotI haiM ? vibhAva vyaMjana aura vibhAva artha paryAya hI hotI haiM / u0 u0 pra0 35. pratyeka dravya meM vyaMjana paryAya kitanI aura artha paryAya kitanI ? pratyeka dravya meM vyaMjana paryAya eka hI hotI hai aura artha paryAyeM aneka hI hotI haiM / pra0 36. pratyeka dravya meM vyaMjana paryAya eka kyoM hai ? u0 pratyeka dravya meM pradezatva guNa eka hI hai usake parigamana ko vyaMjana paryAya kahate haiM isaliye pratyeka dravya meM vyaMjana paryAya eka eka hI hai / pra0 37. artha paryAya aneka kyoM haiM ? u0 pradezatva guNa ko chor3akara bAkI guNoM ke pariNamana ko artha Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 0 ) paryAya kahate haiM isaliye pradezatva guNa ke pariNamana ko chor3a kara bAkI jitane guNa haiM utanI artha paryAya haiM isalie artha paryAya aneka haiN| pra. 38. tumhAre prAtmA meM vyaMjana paryAya kitanI hotI hai aura artha paryAya kitanI ? u0 merI AtmA meM vyaMjana paryAya eka aura artha paryAyeM aneka haiN| pra0 36. kitAba meM artha paryAya kitanI aura vyaMjana paryAya kitanI haiM ? u0 kitAva paramANuoM kI samAnajAti dravya paryAyeM hai isaliye kitAba meM jitane paramANu haiM utanI vyaMjana paryAya haiM aura eka 2 paramANu meM aneka aneka artha paryAya haiN| pra0 40. jIva dravya meM vibhAva vyaMjana paryAya kahA~ taka hotI haiM ? u. 14veM guNasthAna taka vibhAva vyaMjana paryAya hotI hai / pra0 41. sAdi ananta svabhAva vyaMjana paryAya kisa dravya meM hotI hai ? u0 siddha dazA meM sAdi ananta svabhAva vyaMjana paryAya jIva meM hotI pra. 42. svabhAva vyaMjana paryAya meM antara aura svabhAva artha paryAya meM samAnatA , kyA kabhI aisA hotA hai ? u siddha dazA meM AkAra alaga alaga arthAta kisI kA sAta hAtha, kisI kA 500 dhanuSa hone se svabhAva vyaMjana paryAya meM antara hotA hai aura svabhAva artha paryAya meM samAnatA hotI hai / / pra0 43. svabhAva vyaMjana paryAya meM samAnatA aura svabhAva artha paryAya maiM antara hotA ho kyA aisA kabhI hotA hai ? u0 paramANu meM sabakA AkAra eka pradezI hone se svabhAva blaoNjana Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) paryAya meM samAnatA hai aura svabhAva artha paryAya meM antara hotA hai / pra0 44. pahale artha paryAya zuddha ho phira vyaMjana paryAya zuddha ho, aisA u0 kina dravyoM meM hotA hai ? kisI kisI gugA kI artha dravya ke saba guggoM kI artha paryAya vyaMjana paryAya bhI zuddha ho jAtI hai / paryAya pahale zuddha hotI hai jaba jIva paripUrNa zuddha ho jAya usI samaya pra0 45. svabhAva vyaMjana paryAya aura svabhAva artha paryAya kisa dravya meM eka sAtha hotI hai ? u0 pudgala paramANu meM hotI hai / pra0 46. nImbU ke per3a meM kauna kauna sI, kaise 2 paryAya ghaTa sakatI haiM ? (1) nImbU kA per3a, AtmA, kArmAraNa, taMjasa, zradArika zarIra kI apekSA dekheM to grasamAnajAti dravya paryAya hai / u0 ( 2 ) grAtmA se rahita nImbU ko vicAre to samAnajAti dravya paryAya hai / (3) nImbU ko AkAra kI apekSA vicAreM to vibhAva vyaMjana paryAya hai / ( 4 ) nImbU ko pradezatva guNa ko chor3akara bAkI guNoM kI apekSA vicAreM to vibhAva artha paryAya haiM / kathana karane vAle ke abhiprAya kI apekSA yaha bAta hai / pra0 47. ( 1 ) dAla (2) kitAba ( 3 ) mahAvIra bhagavAna (4) zabda ( 5 ) mana (6) makAna (7) sonA (8) kevala jJAna ( 2 ) kSAyika samyakatva (10) darzana mohanIya kA kSaya ( 11 ) jJAnAvarNI kA udaya meM samanajAti dravya paryAya, asamAna jAti dravya paryAya, vyaMjana paryAya, artha paryAya jo laga sakatI haiN| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) use lapAkara samabhAyo ? u0 (1) dAla aneka pudgaloM paramANutroM kA piNDa hone se mamAna jAti dravya paryAya hai| (2) AkAra kI apekSA vibhAva vyaMjana paryAya hai / (3) pradezava gugA ko chor3akara bAkI gRgoM kI apekSA vibhAva artha paryAya haiN| isI prakAra vAkI ha lgaayo| pra0 48. pracetana dAla kA kartA kauna hai / kauna nahIM hai ? u0 dAla kA kartA aAhAra vargagA hai, jIva aura dUsarI vargagagA nahIM pra0 46. samayasAra kA kartA kauna hai, kauna nahIM hai ? u0 sapayasAra kA kartA zabdoM kI apekSA bhASA vargaNA aura patra kI apekSA prAhAra vargaraNA hai / zrI kundakunda bhagavAna amRtacandrAcArya bhagavAna paura dUsarI vargaNA nahIM haiM ? pra0 50. roTI kA kartA kauna hai, kauna nahIM hai ? u0 roTI kA kartA AhAra vargaggA hai. vAI cakalA, belana, tavA aura dUgarI vargaNA nahIM hai| pra. 51. zabda kA kartA kauna hai, aura kauna nahIM hai ? zabda kA kartA bhASA vargaNA hai, jIva aura dUsarI vargaNA nahIM u0 pra0 52. mana kA kartA kauna hai, aura kauna nahIM hai ? u0 mana kA kartA manovargaNA hai, jIva aura dUsarI vargaNA nahIM hai , Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " Sc 53. makAna kA kartA kauna hai, kauna nahIM hai ? u0 makAna kA kartA AhAra vargaNA hai, paisA, seTha, kArIpara aura dusarI vargaNA nahIM hai| pra0 54. barpha kA kartA kauna hai aura kauna nahIM hai ? u0 varpha kA kartA AhAra vargaNA hai, jIva, bijalI, prAIsapAsa aura dUsarI vargaraNA nahIM haiN| pra0 55. kapar3e kA kartA kauna hai aura kauna nahIM hai ? kapar3e kA kartA AhAra vargaNA hai mila-mAlika, pazI aura dUsarI vargaggA nahIM hai| pra0 56. AlamArI kA kartA bar3haI hai yA kauna hai ? u0 alamArI kA kartA aAhAra vargaggA hai bar3haI, aujAra prora dUsarI vargagagA nahIM hai| pra0 57. (1) samyaka darzana (2) samyagjJAna (3) sabhyagcAriSa (4) kevalajJAna (5) kevala darzana (6) palaMga (7) mIThA pAma (8) taMjara zarIra (8) kArmANa zarIra (10) jJAnAvarNI kA kSayopazama (11) divya dhvani (12) rasagullA (13) dhotI (14) kapar3A mailA se sApha huA (15) siddha dazA (16) kampana kA abhAva (17)vIrya ko pUrNa pragaTatA (18) yathAsyAta cAritra (16) zukla lezyA (20) nAmakarma 1 inameM yaha kyA hai, II inakA kartA kauna hai, III inakA katA kauva pahIM hai IV paryAya ko kava mAnA, V paryAya ko kaba nahIM mAnA ityAdi vAkyoM ko samajhAyo? u0 samyagdarzana svabhAva artha paryAya hai / samyagdarzana kA kartA prAtmA kA zraddhA gugaNa hai / samyagdarzana kA kartA darzana mohanIya ke upazamAdi aura Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) deva gurU nahIM haiM / samyagdarzana zraddhA guNa meM me pAyA tava paryAya ko mAnA aura samyagdarzana darzana mohanIya ke upagamAdi se pAyA to paryAya ko nahIM maanaa| isI prakAra ? 6 vAkyoM kA javAba do / pra0 58. samAnajAti dravya paryAyoM ke nAma kahAM Aye haiM unake kucha nAma batAyo ? u0 (1) dravya saMgraha ke ajIva adhikAra meM tathA tatvArtha sUtra meM nAye haiN| (2) TAnda, baMdha,sthUla,saMsthAna,tama, chAyA, aAtApa, udyota ityAdi pra0 56. (1) zAhAraka zarIra (2) taijasa zarIra (3) kArmA zarIra (4) vaikriyaka garIra (5) praudArika zarIra I kyA hai, II inakA kartA kauna haiM, || inakA kartA kauna nahIM hai, IV paryAya ko kaba mAnA, V paryAya ko kaba nahIM mAnA ityAdi kA uttara do ? u0 (1) AhAraka zarIra muni kI apekSA vicAra to asamAna jAti dravya paryAya hai / aura zarIra kI apekSA vicAra samAna jAti dravya payAya hai| isakA kartA aAhAra vargaraNA hai RddhidhArI bhUni aura dUsarI vargagagA nahIM hai / AhAra va garIra kA kartA pAhAra vargaNA hai taba paryAya ko mAnA / .. AhAraka zarIra kA kartA mani ko mAne yA aura vagaMgA ko mAne to paryAya ko nahIM maanaa| isI prakAra nAra vAkyoM kA jabAba do / pra. 6.. (1) patijJAna (2) zru ta jJAna (3) cakSu darzana (4) avagraha Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 85 ) (5) dhvani (6) chAyA (7) mithyAdarzana (8) mithyAjJAna ( 9 ) mithyAcAritra (10) krodha (11) lobha (12) dayA (13) dAna kA bhAva Adi kA I kartA kauna hai ? II kartA kauna nahIM hai ? III yaha kyA hai ? IV paryAya ko kaba mAnA ? V aura paryAya ko kaba nahIM mAnA ? I matijJAna kA kartA grAtmA kA jJAna guNa hai, II zraura koI dUsarA guNa karma yA vikAra nahIM hai, III yaha paryAya hai IV jJAna guraNa meM se zrAyA taba paryAya ko mAnA V kahIM aura se mAne to paryAya ko nahIM mAnA bAkI 12 kA uttara isI prakAra do / u0 pra 0 61. jIva dravya kI paryAya kitanI bar3I hai ? jitanA bar3A jIva dravya hai utanI hI bar3I usakI paryAya hai / arthAt saMkhyayAta pradezI grAtmA hai aura asaMkhyAta pradezI usake guNa zraura paryAya haiM / u0 prao 62. pratyeka dravya kI paryAya kitanI bar3I hai aura kyoM hai ? u0 jitanA bar3A dravya hai utanI hI bar3I paryAya hai kyoMki paryAya bhI dravya ke sampUrNa bhAga meM hotI hai / 0 63. pratyeka paryAya kI sthiti kitanI hai ? u0 koI bhI paryAya ho usakI sthiti eka samaya mAtra hI hotI hai / pra 0 64. 1- zakkara 2 barpha 3- andherA 4- ujAlA 5- - samozaraNa 6- bAdaloM meM raMga kA badalanA 7- megha garjanA syAhI prativimva yaha kyA hai ? 6- zIze kA u0 8 1- zakkara:- pudgala dravya ke rasa guraNa kI vibhAva artha paryAya hai| 2- barpha :- pudgala dravya ke sparza guggA kI ThaMDI vibhAva artha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 86 ) paryAya hai| 3- andherA:- pudgala ke gharga guNa ko vibhAva artha paryAya hai| 1. ujAlA:- pudgala ke varNa guNa kI vibhAva partha paryAya hai / 5- sapozaraNaH- pudgala ke pradezatva guNa kI vimAva ghyaMjana paryAya hai| 6. bAdaloM kA raMga:- pudgala ke varga guNa kI vimAva artha paryAya hai| 7- megha garjanA:- bhApA vargaNA ke zabda rUpa samArajAti dravya paryAya hai| 8- syAhI:- pudgala ke varga guNa ko vibhAva artha paryAya hai| 6- zIze kA pratibimbaH pudgala ke varga gugA ko vibhAva artha paryAya hai| pra0 65. pahile prathe paryAya zuddha ho phira vyaMjana paryAya zuddha ho aisA kina dravyoM meM hotA hai ? mAva jIva dravya meM hI hotA hai prauroM meM nhiiN| 1. cauthe guraNa sthAna meM zraddhA guNa kI artha paryAya zuddha hotI 2- 12veM guraNasthAna meM cAriva guNa kI artha paryAya zuddha hotI hai 3. 13veM guNasthAna meM jJAvadarzana sukha aura vIrya guNoM kI prathaM paryAya paripUrNa zuddha hotI haiM / 4. 14veM guNasthAna meM yoya guNa kI prathaM paryAya zuddha hotI hai| 5- siddha dazA hone para vaibhAvika guNa, kriyAvatI zakti tathA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 66. dravya guraNa paryAya tInoM sat haiM ? u0 u0 pra0 67. vartamAna prajJAna dUra lagatA hai ? u0 ( 7 ) avyAbAdha, avAgAhanatva, pragurulaghutva, sUkSmatva prAdi pratijIvI guNoM kI prarthaM paryAyeM zuddha hotI haiM / aura usI samaya vyaMjana paryAya zuddha hotI hai / eka samaya / pra0 68. dravya kI bhUtakAla kI paryAyoM kI saMkhyA adhika hai yA bhaviSya kAla kI paryAyoM kI ? u0 dravya guNa trikAla sat haiM / paryAya eka samaya kA sat hai / hokara saccA jJAna hone meM kitanA samaya To u0 pra0 66. jJAna guNa aura darzana guggA kI paryAyoM ke nAma batAo ? 1. mati zruta, pravadhi, manaH paryAya, kevalajJAna. kumati, kuzruta, kupravatri pATha paryAya haiM / 2. cakSu, pracakSu, pravadhi, kevala yaha darzana guNa kI cAra paryAyeM haiM / 70. dravya kI bhUta kI paryAyeM prananta haiM bhaviSya kI paryAya unase bhI nanna gunI adhika haiM / kI zuddha cAritra guNa paryAyoM ke nAma batAo ? 1 - svarUpAcaraNa cAritra 2 - deza cAritra 3 - sakala cAritra 4- yayAkhyAta cAritra / pra0 71. cAritra guNa kA pariNamana kitane prakAra kA hai ? u0 zuddha aura azuddha / azuddha ke do bheda-zubha aura azubha haiM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) pra0 72. rasa gaNa kA parigagamana kitane prakAra kA hai ? u0 pAMca prakAra kA hai / pra0 73. 1. gaMdha 2. sparza 3. vargA 4. kriyAvatI zakti 5. vabhAvika zakti 6. zraddhA 7. gati hetutva 8. sthiti hetRtva 6. aAnanda guNa 10. yoga guNa - inakA parigAmana kitane prakAra kA hai ? u0 1. gaMdha guNa kA parigAmana mugaMdha aura durgadha do prakAra kA hai / isI prakAra ke uttara do| pra. 74. paryAya ko kaba jAnA ? u0 apane svabhAva kA Azraya liyA to paryAya ko jAnA / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 11 astitva guNa praH 1. astitva guNa kyA hai ? u. pratyeka dravya kA mAmAnya gRgaga hai / pra0 2. astitva gugA vi se kahate haiM ? u0 jima zakti ke kAragA me dravya kA kabhI nAza nA ho aura kisI me bhI utpanna nA ho usa zakti ko astitva guNa kahate haiM / pra0 3. astitva guraNa ko guNa kI paribhASA meM batAyo ? u0 astitva guNa chahoM dravyoM ke sampUrNa bhAgoM meM graura sampUrNa avasthAnoM meM trikAla rahatA hai / pra0 4. astitva gugA chahoM dravyoM ke sampUrNa bhAgoM meM aura sampUrNa ava sthAnoM meM trikAla rahatA hai isako jAnane me hameM kyA lAbha hai? u0 (1) kisI bhI dravya kA (cAhe jar3a ho yA cetana) kabhI bhI ___ nAza nahIM hotA aura nA kabhI utpanna hI hotA hai| (2) sabhI dravya ajara amara haiM, aisA patA cala jAtA hai| pra0 5. jaba koI dravya kA nAza aura utpannapanA nahIM hotA aura saba ajara amara haiM, isase hameM kyA lAbha hai ? u0 jaba koI bhI dravya kA nAma nahIM hotA aura utpanna bhI nahIM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) hotA aura saba ajara amara haiM no mega bhI kabhI nAza nahIM hotA hai / kabhI utpanna bhI nahIM hotA hai isalie maiM ajara amara bhagavAna hUM, gemA patA claa| pra0 1. astitva gRgA ko jAnane meM dUsarA lAbha kyA rahA ? u0 sAta prakAra ke bhayoM kA abhAva ho gayA kyoMki maiM kamI utpanna aura nAza nahIM hotaa| pra. 7. sAta prakAra ke bhaya kauna kauna se haiM ? u0 (1) isa loka kA bhaya (2) paralo kA bhaya (3) vedanA bhaya (4) parakSA bhaya (5) agupti bhaya (6) maraNa bhaya (7) prAkasmika bhaya / pra0 8. prastitva gugaga jAnane se tIsarA lAbha kyA rahA ? u0 anAdikAla se mithyA dRSTi ko Izvara rakSA karatA hai, banAtA hai nAza karatA hai aisI buddhi thii| astitva gugaNa ko jAnane se aba kisI kA nAza utpannapanA nahIM hotA, bhava anAdi ananta haiM taba Izvara rakSA karatA hai, banAtA hai. praura nAga karane kI khoTo buddhi kA prabhAva ho gyaa| pra. 9. prastitva guga ko jAnane se cauthA lAbha kyA rahA ? u0 pranAdi kAla meM digambara dharma dhAgA karane para bhI varma bana tA hai, karma rakSA karatA hai, karma nAya karatA hai, "mI khoTI buddhi thii| astitva gugA ko jAnane se jaba kisI kA bananA, rakSA, nAza hotA hI nahIM, saba anAdi ananta haiM taba karma banAtA hai, rakSA karatA hai aura nAza karatA hai isa khoTI buddhi kA prabhAva ho yA / H0 10. jisa samaya AdinAtha bhagavAna the, usa samaya tuma the yA nahIM ? Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 astitva gRgaga ke kAraNa hameM patA calA usa kAla meM hama kisI bhI kSetra meM the| pra0 11. kyA Izvara jagata kA kartA hai ? 10 bilkula nahIM, kyoMki astitva guNa ke kAraNa chahoM dravya svayaM siddha anAdi ananta hai, taba Izvara jagata kA kartA hai yaha bAta pasatya hai| pra0 12. kyA Izvara jagata kI rakSA karatA hai ? u0 bilkula nahIM, kyoMki (1) pratyeka vastu apanI ananta zakti se svayaM rakSita hai / (2) pratyeka dravya meM astitva guNa hone se Izvara jagata kI rakSA karatA hai yaha bAta amatya hai / pra0 13. kyA Izvara jagata kA nAga karatA hai ? / u0 bilkula nahIM, kyoMki astitva guNa ke kAraNa kisI bhI dravya kA nAza nahIM hotA to Izvara jagata kA nAza karatA hai yaha vAsa asatya hai| pra0 14. kyA karma jagata kA kartA hai ? u0 bilkula nahIM, kyoMki astitva guNa ke kAraNa chahoM dravya svayaMsiddha anAdi ananta haiM taba karma jagata kA kartA haiM yaha bAta prasatya hai / pra0 15. kyA karma jagata kI rakSA karatA hai ? u0 bilkula nahIM, kyoMki pratyeka vastu apanI ananta zaktiyoM se strayaM rakSita hai aura pratyeka dravya meM astitva gugA hone se karma jamata kI rakSA karatA hai yaha bAta asatya hai| pra0 16. kyA karma jagata kA nAza karatA hai ? u0 vilkula nahIM, kyoMki astitva guNa ke kAraNa kisI bhI dravya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) kA nAza nahIM hotA to karma jagata kA nAza karatA hai yaha bAta apatya hai| pra0 17. amnitva guga ko jAnane kA bar3A pAMcavA lAbha kyA rahA ? u0 (1) anAdikAla kI para meM karane karAne kI. bhoktA-bhogya kI buddhi kA prabhAva ho gyaa| (2) mithyAtva kA prabhAva samyagdarzana kI prApti yaha pAMcavAM lAbha hai| pra0 18. astitva gUgaga kitane haiM ? u0 jinane dravya haiM utane astitva gugA haiN| pra. 16. jitane dravya haiM utane astitva gagA kyoM haiM ? u0 pratyeka dravya meM eka eka astitva guNa hone se jitane dravya haiM utane astitva guraga haiN| pra0 20. dravya kA lakSaNA 'sat' kyoM kahAM ? u0 astitva gugaga ke kAraNa / pra0 21. maiM hamezA rahUMgA yA nahIM aisI zaMkA vAlA kyA bhUlatA hai ? u| astitva gugaNa ko bhUlatA hai / pra0 22. astitva gugA kI apekSA chahoM dravyoM ko kyA kahate haiM ? u0 sat kahate haiN| pra0 23. sat kyA hai ? u0 dravya kA lakSaNa hai / (mat dravyalakSagagam' tatvArtha mUtra pAMcavA~ adhyAya sUtra 26) pa0 24. sat kise kahate haiM ? Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) u0 utpAda vyaya dhrauvya sahita ho use mat kahate haiN| isaliye pratyeka dravya meM apane hI kAraNa paryAya apekSA naI avasthA kI utpatti, pUrva paryAya kA vyaya aura dravya kI apekSA prauvya rahanA aisI sthiti pratyeka dravya aura guga meM trikAla ho rahI hai| pra0 25. kyA utpAda vyaya dhrauvya kA sanaya gRthaka pRthaka hai ? u0 tInoM kA samaya eka hI hai Age pIche nahIM / pra. 26. kyA pratyeka dravya meM aura gaNa meM utpAda, vyaya, dhrauvya trikAla hotA hai ? hAM pratyeka dravya aura gugA meM utpAda, vyaya, dhrauvya. trikAla hotA hai| pra0 27. dravya ke utpAda vyaya dhrauvya ko samajhAyo ? (1) manupya paryAya kA abhAva, devapane kI prApti, AtmA kAyama / (2) ayogI dagA kA prabhAva, siddha dazA kI prApti, prAtmA kAyama / (3) grAma meM gvaTTa pane kA prabhAva, mITepane kI prApti, prAma kAyama / isI prakAra samajha lenaa| pra0 28. guNa meM utpAda, vyaya, dhauvya eka 2 samaya meM kisa prakAra haiM ? u0 (1) mithyAtva kA abhAva, samyaktva kI prApti, zraddhA guNa kAyama / (2) ThaMDe kA abhAva, garma kI utpatti, sparza gugga kAyama / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) (3) zruta jJAna kA prabhAva, kevala jJAna kI prApti, jJAna guNa kAyama | pratyeka guNa meM eka eka samaya meM utpAda, vyaya, dhIvya huA hai, hotA rahegA dhora ho rahA hai aisA vastu svabhAva hai / pra0 26 ( 1 ) cAritra ( 2 ) jJAna guggA ( 3 ) Ayika samyaktva ( 4 ) gati hetutva guNa (5) gaMdha (6) vargA (7) mIThA (8) ThaMDA (8) cAritramohanIya kA prabhAva (10) jJAnAvaraNa kA prabhAva ( 11 ) zrutajJAna kI prApti prAdi meM utpAda vyaya dhauvya lagAo ? u0 ( 1 ) cAritra guNa kAyama, pahalI paryAya kA vyaya, naI paryAya kA utpAda | (2) jJAna kI pahalI paryAya kA vyaya, navIna paryAya kI utpatti jJAna guNa dhruva / (3) kSayopazama samyaktva kA vyaya, kSAyika samyaktva kA utpAda zraddhA guNa dhruva / ( 4 ) pahalI paryAya kA vyaya, dUsarI paryAya kA utpAda, gati hetutva guNa ghra uva / (5) sugaMdha kA dhyaya, durgaMdha kA utpAda, gaMdha guNa dhruva (6) kAle kA vyaya, sapheda kA utpAda, varNa guNa dhruva / (7) khaTTe kA vyaya, mIThe kA utpAda, rasa gugA dhruva / (8) garma kA vyaya, ThaMDe kA utpAda, sparza guNa dhruva / (e) cAritra mohanIya ke kSayopazama kA vyaya, cAritra mohanIya ke kSaya kA utpAda, kArmAraNa vargaraNA dhruva / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 65 ) (10) jJAnAvarNI kSayopazama kA vyaya, jJAnAvarNI ke kSaya kA utpAda, kAraNa dhagaMgA dhra va / (11) matijJAna kA vyaya, zru tajJAna kA utpAda, jJAna guNa dhra va pra0 30. (1) kriyAvatI zakti (2) dekhakara jJAna hugrA (3) ghakhakara jJAna huA ina meM utpAda vyaya dhrauvya lagAyo ? (1) gamana rUpa pariNamana kA prabhAva, sthirarUpa pariNamana kA utpAda praura kriyAvatI zakti dhruva / (2) jJAna kI pahalI paryAya kA prabhAva, navIna paryAya kI utpatti, jJAna guNa dhv| (3) aisA hI tIsare nambara meM hai | dUsare nambara ke samAna] pra0 31. astipanA ghastu kA lakSaNa kyA siddha karatA hai ? u0 vizva meM jAni apekSA chaH dravya hai| pratyeka dravya meM pranaMta 2 guNa haiM / haraeka gakti kI svata: gamaya samaya para avasthA badalatI rahatI hai / zakti kAyama rahatI hai jaise ''sat dravya lakSaNa m'| apanI avasthAnoM ko palaTate palaTate hI dravya anAdi anaMta kAyama rahatA hai| isakI siddhi ke kiye "utpAda vyaya dhrauvya yuvata sat' arthAt vastu pratyeka samaya apanI sattA kAyama rakhate hue bhI pUrva avasyA kA vyaya navIna avasthA kI utpatti karatA rahatA hai| pra0 32. astitva guNa se siddha hotA hai saba dravyoM ke guNoM kI paryAya kramabaddha krama-niyamita hai usameM jarA bhI hera phera nahIM ho sakatA? u0 1. mokSamArga prakAzaka meM kahA hai. "anAdi nidhana vastu judI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ha6 ) judI apanI 2 maryAdA liye pariNamai hai koI kisI kA pariNamAyA pariNamatA nAhI " aisA vastu svabhAva hai aura dUsare ko pariraNamAne kA bhAva mithyAdarzana hai 2. rAvaNa ne sItA ko jaisA rAma para pyAra karatI hai vaisA mujhe pyAra kare aise bhAva ke kAraNa tIsare naraka gayA, aura jo kisI bhI dravya ke pariNAmAne kA bhAva karatA hai vaha nigoda kA pAtra hai / pra0 33. jo vastu hai kAyama rahakara badalanA hI usakA svabhAva hai taba hama isakA aisA kara deM, vaisA kara deM, aisI mAnyatA kyoM pAI jAtI hai ? 1. use cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM jAnA acchA lagatA u0 prao 34. jaba saba kramabaddha hai hamArA kArya kyA rahA ? mAtra jJAtA dRSTA hI rahA / u0 pra0 35. yadi hamArA kArya siddha bhagavAna ke samAna jJAnA dRSTA hI rahA to hamAre meM siddha bhagavAna meM kyA pharaka rahA ? kucha bhI pharka nahIM rahA / u0 2. vaha jinendra bhagavAna ko AjJA se bAhara nigoda kA pAtra hai| pra0 36. to vizva kI vyavasthA saba vyavasthita hI hai ? pravacanasAra gA0 93 meM "pAramezvarI vyavasthA" kahA hai vizva kI vyavasthA saba vyavasthita hI hai isameM jarA bhI hera phera nahIM ho sakatA / u0 pra0 37. to nimita se upAdAna meM kucha hotA hai aisA loga kyoM kahate haiM ? cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM jAnA hai isalie kahate haiM / u0 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 97 ) pra. 38. utpAda kise kahate haiM ? u0 dravya meM navIna paryAya ko utpatti ko utpAda kahate haiN| pra0 36. vyaya kise kahate haiM ? pUrNa paryAya ke nAza ko vyaya kahate haiN| pra0 40. dhrauvya kise kahate haiM ? u0 utpAda aura vyaya meM dravya guNa kA saharatArUpa sthAyI rahanA use dhrauvya kahate haiN| pra0 41. (1) kumhAra ne ghar3A banAyA (2) bAI ne roTI banAI (3) kArIgara ne baiTarI banAI (4) bAI ne agni me pAnI garma kiyA (5) maiMne kitAba banAI (6) dharma dravya ne jIya pudgaloM ko ThaharAyA (7) kevaladarzanAvarNI ke abhAva se ve valadarzana huaA (8) usane gAlI dI to krodha prAyA (6) maiMne jhADU dI grAdi vAkyoM meM se (1) ghar3A vanA (2) roTI (3) baiTarI banI (4) pAnI garma hugrA (5) kitAba banAI (6) jIva pudgala Thahare (7) kevaladarzana hugrA (8) krodha pAyA (6) jhAr3a dii| inameM utpAda vyaya dhrauvya lagAkara yaha batAyo iname pApako kyA lAbha rahA ? u0 (1) kumhAra ne ghar3A banAyA-piNDa kA prabhAva, ghar3e kI utpatti, miTTI kAyama rhii| kumhAra cAka uNDe se banA isa khoTI mAnyatA kA abhAva ho gyaa| isI prakAra 8 vAkyoM meM lgaayo| pra0 42. astitva gugaNa kI jAti kitane prakAra kI hai ? u0 chaha prakAra kI haiM kyoMki vizva meM chaha hI jAti ke dravya haiM / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) pra. 43. astitva guNa kA kSetra kitanA bar3A ? aura kyoM ? u. jitanA dravya kA haiM utanA hai| kyoMki astitva guNa dravya ke sampUrNa bhAgoM meM pAyA jAtA hai| pra0 44. jIva ke astitva guNa kA kSetra kitanA bar3A hai ? u0 asaMkhyAta pradezI hai / pra0 45. jIva ke alAvA aura kisI dravya ke astitva guga kA kSetra asaMsAta pradegI hai ? u0 dharma, adharma ke astitva kA kSetra bhI asaMkhyAta dezI hai| pra0 46. kAla aura paramANu ke astitva guga kA kSetra kyA hai ? u0 eka pradezo hai| pra0 47. grAkArA ke astitva gagA kA kSetra kyA hai ? u) ananta pradezI hai| pra0 48. astitva gugaNa kA kAla kitanA hai ? u0 jitanA dravya kA kAla hai utanA hI astitva gagA kA hai arthAta anAdi ananta hai kyoMki astitva gugA dravya kI sampUrNa avasthAnoM meM trikAla rahatA hai| pra0 46. astitva gUgA ko prathama nambara para kyoM rakhA ? u0 prathama vastu meM 'vaiyyAtIpanA'' ''maujUdagIpanA" hai aisA nirNaya hone para hI aura dharma ho sakate haiM isalie astitva gugA ko prathama rakkhA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ee ) pra0 50. jJAnI astitva guggA ko kaisA jAnata hai ajJAnI kaiMsa! jAnatA hai ? u pra0 51. aisI kauna sI khoTI mAnyatA hai jisase samyaktva nahIM hotA hai ? apane astitva ko svIkAra nahIM karake, para ke astitva se apanA astitva mAnane ke kAraNa samyagdarzana nahIM hotA hai / u0 pra0 52. astitva kitane prakAra kA hai ? cAra prakAra kA hai / u0 (1) merA astitvapanA mere dravya gugA paryAya se hai para se nahIM aisA jJAnI jAnatA hai / (2) merA astitvapanA para se hai aisA ajJAnI mAnatA hai / pra0 53. kisa kisake astitva se dharma kI prApti nahIM hotI aura kisake stitva se hogI ? ) ( 1 ) para ke astitva se ( 2 (3) pUrNa pUrNa zuddha paryAya ke astitva se hogI / eka mAtra apane trikAla svabhAva ke kI zurUAta vRddhi aura pUrNatA hotI hai / u0 pra0 54. astitva guNa jar3a hai yA cetana hai ? zraura kyoM ? u0 u0 vikArI paryAya ke astitva se kabhI bhI dharma kI prApti nahIM astitva ke grAzraya se hI dharma pra0 55. maiM ajara amara hU~ kaise jAnA ? astitva guNa se jAnA / donoM haiM / jIva kA cetana hai vAkI dravya kA astitva guNa jar3a hai / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (...100 ) pra0 56. merA kabhI nAga nahIM hotA. nA kabhI utpannapanA hotA hai, kaise jAnA ? u.. . astitva guNa se jaanaa| . pra0 57. koI Izvara ko sRSTi kA kartA,rakSA, nAza karane vAlA kahe to? u0 astitva gugA ko nahIM maanaa| . pra. 58. koI karma ko sRSTi kA kartA, rakSA, nAga karane vAlA kahe to? u0 astitva gugA ko nahIM mAnA / pra0 56. astitva yugNa rUpI hai yA arUpI ? aura kyoM ? u0 donoM hai| pudgala kA astitva gaNa rUpI bAkI dravyoM kA ampI hai| pra0 60. kina dravyoM kA astitva gugaNa gati karatA hai ? u0 jIva aura pudgala kA / pra0 61. dharma adharma AkAza aura kAla dravyoM kA astitva guNa gati kyoM nahIM karatA hai ? u0 dharmAdi dravyoM meM kriyAvatI zakti nAma kA guNa na hone se isakA astitva gugaNa gati nahIM karatA hai| pra0 62. astitva gugA ko samajhane se anya mata kI kisa kisa mAnyatA kA abhAva ho jAtA hai ? u0 (1) Izvara rakSA, utpanna, nAza karatA hai| (2) karma rakSA, utpanna, nAza karatA hai aisI anya mata kI khoTo mAnyatA kA nAza ho jAtA pra. 63. astitva guNa kisa dravya meM nahIM hai ? Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u.0 pra 0 64. trikAla kAyama kauna rahatA hai ? pratyeka dravya aura usake guNa / u0 pra 0 65. pratyeka dravya guNa trikAla kAyama kyoM rahate haiM ? astitva guNa ke kAraNa | u0 ( 101 ) aisA koI bhI dravya nahIM hai jisameM astitva guraNa na pAyA jAve kyoki astitva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai / pra0 66. isa loka kA bhaya paraloka kA bhaya milane ke lie kisa guNa kA marma jAnanA cAhie ? u0 astitva guNa kA marma jAnanA cAhiye / pra 0 67. koI dravya pahale na ho aura bAda meM utpanna ho jAye kyA aisA hotA hai ? u u0 bilkula nahIM kyoMki pratyeka dravya astitva guNa ke kAraNa anAdi anaMta hai / pra0 68. saMsAra meM kisI bhI dravyaM kA kabhI bhI nAga nahIM hotA hai aura kabhI bhI utpanna nahIM hotA isakI siddhi kitane prakAra se ho sakatI hai ? karoMr3oM prakAra se ho sakatI haiM prathamAnuyoga ke zAstroM meM to pRSTha pRSTha para yaha bAta likhI hai / pra0 66. grastitva kI siddhi karor3oM prakAra se ho sakatI hai to kucha astitva kI siddhi sadaiva hai ? udAharaNa dekara samajhAyo / pArzvanAtha bhagavAna se ( 3 ) jo (5) sarpa se (6) rAga nikala se (8) prathamAnuyoga se ( 6 ) p yeong (1) bhagavAna mahAvIra me (2) karatA hai vahI bhogatA hai ( 4 ) vyantaroM meM jAtA hai jJAna rahatA hai (7) vRddhapanA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 102 ) caragAnuyoga se (10) karaNAnuyoga se (11) dravyAnuyoga se hotI hai / pra0 70. bhagavAna mahAvIra se atistva kI siddhi kisa prakAra hotI hai ? u0 jo grAdinAtha bhagavAna ke samaya meM mArIca thaa| vaha hI kitane vAra ninoda gyaa| vaha hI zera banA aura zera paryAya meM samyaktva prApta kiyaa| usI jIva meM nanda rAjA ke bhava meM tIrthaMkara gotra bAdhA / vaha hI jIva mahAvIra 24vA tIrthakara khlaayaa| vaha hI mokSa gayA / dekho AtmA vaha kA vaha rahA to astitva kI siddhi ho gii| mithyAdRSTi paryAya dRSTi karaka pAgala banA rahatA hai jJAnI svabhAvadRSTi karake mokSa calA jAtA hai| pra0 71. pArzvanAtha bhagavAna me astitva kI siddhi kisa prakAra hotI hai ? u0 (1) marUbhUti ke bhAva meM kamaTha ke patthara girAne se mRtyu huI (2) yahI (umI ne) hAthI kI paryAya meM samyagdarzana prApta kiyA aura sarpa ke kATane se mRtyu huI (3) vahI agnivega muni huyA vahAM para ajagara nigala gayA (4) vahI brajanAbhi cakravartI banA (5) vahI pAnaMda muni banA / (6) vahI pArAdhanA karate 2 teIsavAM tIrthakara pAI vanAtha jhA / marUbhUti se lekara siddha dazA taka vahI AtmA rahA / dekho isase astitva kI siddhi ho gii| pra. 72. jo karatA hai vahI bhogatA hai isa para se astitva kI siddhi u0 jaise manuSya bhava meM zubha bhAva kiye usakA phaladeva paryAya meM bhogA / dravya dRSTi se dekhA jAve to jo karatA hai vahI bhogatA hai / jaise manuSya paryAya meM nisa jIva meM zubha bhAva kiye usI jIva dravya ne devAdi 'paryAya meM svayaM kiye gaye phala ko bhogaa| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) isaliye bhUtakAla meM jima jIva ke jaise bhAva kiye| vahI jIva vartamAna meM bhogatA hai dUsarA nhiiN| isa para se astitva kI siddhi ho gii| pra0 73. vyantaroM se astitva kI siddhi kaise ? u0 kisI vAI ko vyaMtara aAtA thA vaha bolatI thI 'maiM isakI jiThAnI hUM'' yaha merA saba mAla gvA gaI hai maiM ise nahIM chor3a giiN| isa para se siddha huyA pahale jiThAnI kA jIva thA vahI vartamAna meM vyaMtara hA / jIva jo jiThAnI meM thA vahI vyaMtara meM rahA isa prakAra vyaMtageM se astitva kI siddhi hotI hai| pra0 74. "astitva kI siddhi" () maI me (2) rAga nikala jAtA hai jAna raha jAtA hai (3) vRddhapane se (8) prathama nuyoga se (5) nrgaa| nayAMga se (6) karagAnuyoga se (7) dravyAnuyoga se (8) kamaTa se (6) grAdinAtha bhagavAna meM karo ? u0 sabakA uttara jabAnI do| pra0 75. astitva gugaga kI middhi aneka prakAra meM kii| to abhI taka jitane lAbha astitva gRgA kA jAnana meM pAye he jr| vAyo ? (2) maiM ajara amara bhagavAna hai| (2) mAna prakAra ke bhayoM kA prabhAva ho gyaa| (3) Izvara jagata kI rakSA utpanna, nAna karatA hai iga khoTI mAnyatA kA abhaav| (4) karma jagata kI rakSA, utpa-na, nAga karatA hai isa gvATI mAnyatA kA abhAva / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 104 ) (5) sarva dravya anAdi ananta hai kisI kisI bhI samaya prabhAva nahIM hotA hai| (6) apane astitva kI aora dRSTi karake dharma kI prApti honA yaha astitva guNa ko jAnane kA lAbha hai / pra0 76. astitva kA kyA artha hai ? u0 asti arthAt honaa| tva arthAt pAnA / honA pAnA! pra0 77. jo hai usakA nAza nahIM hotA aura utpanna nahIM hotA kaise jAnA ? u0 astitva gugNa se jaanaa| pra0 76. chahoM dravya bhUtakAla meM the, nartamAna meM haiM aura bhaviSya meM raheMge kaise jAnA? u0 astitva gugaga se jaanaa| pra0 76: maiM hU~ aura jagata bhI hai| maiM apane se hU~, jagata jagata se hai, kaise jAnA ? u0 astitva guNa se jAnA / pra0 80 mujhe koI mAra jilA nahIM sakatA kaise jAnA ? u0 astitva guNa se jAnA ? pra0 81 maiM svatantra anAdiananta apane hI kAraNa hUM, merA kisI se nAza aura utpatti nahIM hotI hai yaha kaise jAnA ? . u0 astitva guraNa se jaanaa| pra0 82. astitva guNa kA rahasya batAne vAlA koI dohA hai ? u0 hAM hai Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) kartA jagata kA mAnatA jo karma yA bhagavAna ko / vaha bhUlatA hai loka meM, astitva gugA ke jJAna ko / / utpAda-vyayayuta vastu hai phira bhI sadA dhruvatA ghare / astitva gugA . yoga me ghoI nahIM jaga meM mare / / pra. 83. 'utpAda-vyayayuna vastu hai phira bhI sadA dhra vatA dhare' isa kathana kA zanAdi ne paravRSabha, jivavara aura jina ne tathA vartamAna meM pUjya kAMjIvAmI ne kyA prAdhyAtipaka rahasya batAyA hai ? u0 pratyeka dravya eka samaya meM jAne utpAda-vyaya-dhruvarUpa visvabhAva / sparza karatA hai, usI samaya nimitta hone para bhI dravya unakA sparza nahIM krte| sanyagdAgana hayA vahAM pAnA uga samyagdarzana ke utpAda ko, * mithyAtva ke vyaya ko paura zraddhArUpa apanI avanA ko sparza karatA hai, kintu mamyaktva ke niminabhUta aime deva,guru yA zAstra ko sparza nahIM, karatA, ve mo bhinAsvabhAvI padArtha hai / samyagdarzana kI utpatti, mithyAtva kA vyaya tathA zraddhApane kA khaNDatArUpa dhra vatA-ina tInoM kA prAtmA meM hI samAbega hotA hai, kintu inake atirikta jo vAdya nimitta haiM unakA samAveza yAtmA meM nageM hotaa| pratisamaya utpAda-vyaya-dhra vatArUpa dravya kA apanA * svabhAva hai aura usa svabhAva kA hI pratyeka dravya sparza karatA hai, yAnI apane svabhAvarUpa hI vataMtA ne; kintu paradravya ke kAraNa kisI ke utpAdavyaya-dhra va nahIM hai| paradravya bhI usake apane hI utpAda vyaya-dhra va svabhAva meM anAdianaMta vartatA hai aura yaha mAtmA bhI apane utpAda-vyaya-dhra va svabhAva meM hI anAdipracaMta vataMtA hai; aisA samajhane vAle jJAnI ko apane AtmA ke utpAda-vyaya-dhra va ke atirikta bAhya meM koI bhI kArya kicit Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106 ) mAtra apanA bhAsina nahIM hotA, isaliye utpAda-vyaya-dhra vasvarUpa apanA jo AtmA hai usake grAzraya se nirmalatA kA hI utpAda hotA hai malinatA kA vyaya hotA jAtA hai aura dhruvatA kA avalambana banA hI rahatA hai-isakA nAma dharma hai| ajIva dravya bhI apane utpAda-vyaya-bhra varUpa trisvabhAva kA . sparga karatA hai, parakA sparga nahIM karatA jaise ni.-miTTI ke piNDa meM sa ghar3A huyA; vahAM piNDa avasthA ke vyaya ko, ghaTa avasthA ke utpAda ko aura miTTIpane kI dhruvatAko vaha miTTI sparza karatI hai, kintu vaha kumhAra ko, cAka ko, DorI ko yA anya kisI paradravya ko sparga nahIM karatI aura kumhAra bhI hAtha ke halana-calanarUpa apanI avasthA kA jo utpAda huyA usa utpAda ko sparga karatA hai kintu apane me bAhya aise ghar3e ko vaha sparza nahIM krtaa| jagata meM chahoM dravya eka hI kSetra meM vidyamAna hone para bhA koI dravya dUsare dravya ke svabhAva ko sparza nahIM karatA: apane apane utpAda vyaya dhruvatArUpa svabhAva meM ho jaka dravya vartatA isaliye vaha apane svabhAva ko hI sparza karatA hai| dekho yaha sarvanadeva kathita vItarAgI bhedajJAna ! nimitta -upAdAna kA spaSTIkaraNa bhI isameM prA jAtA hai / upAdAna aura nimitta yaha donoM padArtha eka sAtha pravartamAna hone para bhI upAdAnarUpa padArtha apane utpAda-vyaya-bhra vatArUpa svabhAva kA hI sparza karatA hainimitta kA kiMcita bhI sparza nahIM krtaa| aura nimittabhUta padArtha bhI usake apane utpAda-vyaya-dhra vatArUpa svabhAva kA hI sparza karatA hai upAdAna kA vaha kicit sparza nahIM krtaa| upAdAna aura nimitta donA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 107 ) pRthaka pRthaka apane apane svabhAva meM hI vartate hai, parigagamana karate haiN| aho ! padArthoM kA yaha eka utpAda-vyaya-dhrauvyasvabhAva bhalibhAMti pahicAna le to bhedanAna hokara sva-dravya ke hI pAzraya se nirmala paryAya kA utpAda aura malinatA kA vyaya ho:-usakA nAma dharma hai aura vahI "sarvajJa bhagavAna ke sarva upadega kA tAtparya hai / - vIra saM0 2481 pAsoja mAmakA prAtmadharma aka patra 301-2 me udghata ] Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Do u0 pra0 u0 pra0 u0 To u0 pATha 12 vastutva guNa 1. vastutva guNa dravya haiM yA paryAya ? vastutva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai dravya aura paryAya nahIM hai / 2. vastutva guNa kise kahate haiM ? jisa zakti ke kAraNa se dravya meM arthatriyA kAriva ho usako vastutva guNa kahate haiM / 3. artha kriyA kAritva se kyA prayojana hai ? prayojanabhUta kriyA / 4. prayojanabhUta kriyA kA matalaba bhI hama nahIM samajhe ? apanA apanA kArya / Iao 5. mApane vastutvaguNa kI paribhASA meM 'prarthakriyA kAritva, prayojanabhUta, kriyA, 'vanA 2 kArya' batAyA parantu vastutva guNa kA prayojana hamArI samajha meM nahIM AyA ? u0 jaise hamAre ghara meM chaha AdamI haiN| strI, lar3akA, lar3akI, bahana, buA aura bhAI haiM ina saba meM se haraeka apanA apanA, jaisA jaisA saMbaMdha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106 ) hai, vaigA hI karatA hai usI prakAra saMsAra meM jAti prapekSA yaha dravya haiM / pratyeka dravya apanA apanA hI kArya karatA hai isakA nAma parthakriyA kAritva, prayojanabhUta kriyA hai / Ias 6. vastutva guNa kI bAta samajha meM nahIM prAI, jarA spaSTa kIjie ? jaise (1) prAMkha dekhane kA kArya karatA hai (2) nAka sUMghane u0 (5) hAtha sparza pratyeka dravya meM 1 kA hI (3) kAna sunane kA hI (4) mu~ha ghakhane kA hI kA hI kArya karatA hai, usI prakAra jIva dravya meM tathA ananta ananta guNa hai vaha apanA apanA hI kArya karate haiM / jaise jIva kA zraddhA guNa zraddhA kA hI kArya karegA / jJAna guNa jJAna kA hI kArya karegA / puSTragala kA sparza gugNa sparza kA hI kArya karegA aura gaMdha guggA gaMdha kA kArya karegA / Ia. 7. pratyeka dravya meM anaMta anaMta guNa haiM, zyA pratyeka dravya kA pratyeka guNa apanA apanA prayojanabhUta kArya karatA hI rahatA hai koI bhI gugA eka samaya ke lie bhI prayojanabhUta kriyA rahita nahIM hotA hai ? u0 hAM pratyeka guNa apanA apanA prayojanabhUta kArya karatA hI rahatA haiM, koI bhI guNa eka mamaya ke liye bhI prayojanabhUta kriyA rahita nahIM hotA hai| pra * u0 8. nila bhagavAna meM pUrgA ArthikapanA pragaTa ho gayA hai to prava unakA prayojanabhUta kArya samApta ho gayA hai nA ? bilkula nahIM, kyoMki unake ananta guNoM meM se pratyeka samaya nirmala svabhAva rUpa pariNAmana prayojanabhUta kArya hotA hI rahatA hai / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Do u0 Ia s u0 ( 110 ) kahate haiM ? 9. dravya ko vasna vastutva guNa ke kAraNa / pra0 10 gomaTTasAra meM vastu kise kahA hai ? u0 ( gaumaTTasAra jIva kANDa gA0 672 ko TIkA meM) ( 2 ) jisameM guggA paryAya basate haiM use vastu kahA hai / (2) jisameM sAmAnya vizeSa svabhAva ho use vastu kahate haiM / (3) pratyeka dravya apanA apanA prayojanabhUta kArya karatA hai isalie pratyeka dravya ko vastu kahate haiM / 11. vastu kyA sUcita karatI hai ? pratyeka vastu Yong guNa paryAya apane meM hI basate haiM eka dUsare meM nahIM / pra0 12. pratyeka vastu ke guNa paryAya apane meM hI basate haiM eka dUsare meM nahIM isase, hamako kyA lAbha hai? u0 mere guNa paryAya mere meM hI basate haiM zarIra se athavA para dravyoM meM nahIM basate, aisA jAnakara apane guNa paryAya rUpa prabheda vastu hai usakA Azraya le to dharma kI prApti ho / pra0 13. ( 1 ) jJAna guNa (2) cAritra guraNa ( 3 ) sparza guNa ( 4 ) rasa guraNa (5) gatihetutva guraNa ( 6 ) zraddhA guNa ( (7) astitva guNa ( 8 ) darzana guNa (6) gaMdha guNa (10) varNa guraNa ( 11 ) kriyAvatI zakti ( 12 ) avagAhana - hetutva Adi guNoM kA prayojanabhUta kArya kyA 2 hai ? Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 111 ) ( 1 ) jJAna guNa kA prayojanabhUta kArya matijJAnAdi 8 prakAra kA hai| (2) cAritra guNa kA prayojanabhUta kArya zuddha aura azuddha do prakAra kA hai| (3) sparza guggA kA prayojanabhUta kArya ATha prakAra kA hai| (4) rasa guNa kA prayojanakArya 5 prakAra ha (5) gatihetutva kA prayojanabhUta kArya usakA samaya 2 pariNa mana haiM / (6) zraddhA guNa kA prayojanabhUta kArya mithyAtva samyaktva rUpa hai | (7) triguNa kA prapoja kArya usakI paryAya hai / 1 (8) darzana gugaNa kA prayojanakArya cAra prakAra kA hai| (2) gaMgA kA prayojana bhanavArya do prakAra kA hai| (10) varSa guru kA prayojanabhata kArya 5 prakAra kA hai| (11) kriyAvatI zakti kA prayojanabhata kArya do prakAra kA (12) vAha guNa kA kArya pariNamana meM aba na rUpa honA hai| hai 1 pra0 14. (1) matijJAna (2) samyagdarzana (3) kevalajJAna (4) khaTTA (5) garma (6) kAlA (2) gugandha (=) cikanA ( 2 ) zubha (10) yuddha (11) kevaladarzana yaha prayojana bhUta kArya kisa 2 gugA kA hai ? Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u. ( 112 ) (1) manijJAna bAnaguNa kA prayojana bhUta kArya hai| isI prakAra 10 vAkyoM ke uttara do| :: 15. kisI dravya kA, gaNa kA kisI bhI samaya prayojanamata kArma samApta hotA hai yA nahIM ? u, prayojanabhUta kArya kA matalaba kabhI bhI mamApta na honA hai; kyoMki koI dravya yA guNa nikammA nahIM: jo eka saca bhI prayojana mala pAra rahita hove / pra0 16. yaha meja par3I hai isameM prayojana bhUta kArya kyA ho rahA hai ? u0 yaha meja ananta pudgala paramAguloM ka skaMdha hai / meja meM eka ra paramANu apane ananta guNoM sahita prapanI prayojana bhara kriyA kara rahA pra0 17. vastutva guNa kyA batAtA hai ? pratyeka dravya apanA prayojanamata kArya karatA hI rahatA hai / eka samaya mAtra bhI aisA nahIM jo apane prayojanabhUta kArga se rahita ho jaave| pra. 18. vastutva guNa se ko jAnane kyA nAma rahA ? (1) pratyeka dravya apanA apanA prayojana bhUta kArya karatA hI rahatA hai / taba merA kA jJAtA-dRSTA hai aisA anubhava jJAna honaa| (2) pranAdi se para meM karane parane paura bhoktA-bhogya buSTi kA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 113 ) abhAva hokara apanA ho karanA bhoganA kA anubhava jJAna ramatA honaa| (3) miyAtva kA prabhAva mabhyagdarzana kI prApti / (4) apane andara apUrva gAnti kI prApti honA / (5) mAna ko pora agrasara honA / (6) ke palo ke manAna jAna -STA kI prApti vastutva guNa ko jAnane kA lAbha / / pra0 16. jinako samyagdarzana nahIM hai kyA ugane vastutva gugaNa ko nahIM jAnA ? u0 nahIM jAnA, kyoMki aAne bApa ko jAne vinA araNyarodana hai / pra. 20. yAstroM meM pAtA hai yaha jIva anaMta bAra 11 aMga 6 pUrva kA pAThI banA aura samyagdarzana kI prApti nahIM huI to kyA use bhI vastutva guga kA rasya patA nahIM hai ? u0 hAMgare bhI vastu va gugA ko nahIM jAnA / pra0 21. kyA dravyaliMgI muni ne vastutva gugga kA rahasya nahIM jAnA ? u0 nahIM jAnA kyoMki zrI kundakunda bhagavAna ne dravyaliMgI muni ko saMmAra kA netA kahA hai aura mokSa mArga prakAzaka meM dravyaliMgI muni ko mithyAiSTi asaMyamI pApI kahA hai| pra. 22. samayasAra gA0 273 meM jinendra bhagavAna ke kahe anusAra bana samiti Adi kA pAlana kiyA kyA ugane bhI vantunya gugaNa kA rahasya nahIM jAnA ? Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 114 ) u0 nahIM jAnA, kyoMki vastutva guNa kA rahasya jAnate hI mokSa kA pathika bana jAtA hai| pra0 23. kyA dravyaliMgI muni mokSa kA pathika nahIM hai ? u vaha cAroM gatiyoM meM ghUmatA huaA nigoda kA pathika hai / pra0 24. vizva meM aisI vastu kA nAma batAo jo apanA prayojanabhUta kArya nahIM karatI ho ? u0 aisI vastu vizva meM hai hI nhiiN| pra0 25. apane kArya ke liye dUsare kI madada cAhane vAlA kisa guNa kA marma nahIM jAnatA ? u0 vastutva guNa kA marma nahIM jaantaa| pra0 26. merA hita mere se hai usane kisako mAnA ? u0 vastutva guNa ko mAnA / pra0 27. vastutva guNa kA rahasya na jAne to kyA hogA ? (1) samyagdarzana kI prApti kabhI nahIM hogii| (2) jaba samyagdarzana nahIM hogA to mokSa kA prazna hI nahIM rahA / (3) para meM karane dharane kI mAnyatA kara karake nigoda calA jAvega (4) dUsarA merA bhalA burA kare yA maiM dUsaroM kA bhalA burA karU aisI bhAkulatA meM hI jalatA rahegA / (5) samaya samaya duHkha bar3hatA jAvegA / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125 ) pra0 28. vastutva guNa ko na jAnane vAle ko kisa kI upekSA aura kisa kI apekSA hotI hai ? apanI upekSA auaura para kI grapekSA rahatI hai / u0 pra 0 26. vastutva guraNa ko jAnane vAle ko kisakI upekSA aura kisakI pekSA rahatI hai ? apanI apekSA aura para kI upekSA rahatI hai / u0 pra0 30. vastutva guNa kitane haiM ? jitane dravya haiM eka vaktutva guNa pAyA jAtA hai / u0 vastutva guNa hai kyoMki pratyeka dravya meM eka pra0 31. vastutva guraNa rUpI hai yA arUpI ? u0 donoM haiM / pudgala kA vastutva guggA rUpI hai bAkI dravyoM kA vastutva guraNa arUpI hai / pra 0 32. vastutva guNa jar3a hai yA cetana ? u0 u0 donoM haiM / jIva kA vastutva guggA cetana hai bAkI dravyoM kA jar3a hai 1 pra0 33. vastutva guNa kA kSetra kitanA bar3A hai ? u0 jitanA dravya kA kSetra haiM utanA hI kSetra vastutva guNa kA hai kyoMki vastutva guNa dravya ke sampUrNa bhAgoM meM hotA hai / pra 0 34. vastutva guraNa kA kAla kitanA hai ? jitanA dravya kA kAla hai utanA hI vastutva guraNa kA kAla hai| kyoMki vastutva guNa dravya kI sampUrNa avasthAoM meM trikAla Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) rahanA hai arthAt vastutva gugaNa kA kAla anAdianaMta hai / pra0 35. jIva kA prayojana kyA hai ? u0 duHkha nA ho, sukha ho yahI prayojana hai| pra0 36. astitva aura vastutva gugaNa meM kyA annara hai ? u0 (1) astitva gagA anAdianaMta kAyamapane ko sUcita kara hai| (2) vastutva guNa prayojanabhUta kArya ko mUcita karatA hai pra0 37. astitva gugA aura vastutva guga jAnane kA kyA lAbha hai ? pratyeka dravya kAyama rahatA huyA apanA apanA prayojana kAyaM karatA hI rahatA hai taba merA prayojanabhUta kArya jJAta dRSTA hai aisA anubhava kare to astitva gugA, vastutva guNa va jaanaa| uo pra0 38. prayojana bhUta kArya kitane haiM ? u0 jAti apekSA chaH haiM / pra0 36. saMkhyA apekSA prayojanabhUta kArya kitane haiM ? u) jinana gugaNa haiM utane hI eka samaya meM prayojanabhUta kArya haiN| pra0 40. astitva gugga bar3A yA vastutva purAga / u0 donoM samAna haiM kyoMki pratyeka guNa dravya ke barAbara hotA hai / pra0 41. anAdianaMtapanA vastutva guNa siddha karatA hai nA? u. bilkula nahIM; anAdianaMtapanA to astitva guNa siddha kara hai vastutva guNa nhiiN| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (117 ) pra0 42. prayojanabhUta kiyA ko astitva guNa siddha karatA hai nA ? u0 bilkula nahIM ! prayojanabhUta kriyA ko vastutva guNa siddha karatA hai astitva guga nahIM / pra0 43. aise dravya kA nAma batAno jisameM astitva guNa to ho paura vastatva guNa nA ho ? u0 aisA koI bhI dravya nahIM hai kyoMki vastutva gugA sAmAnya guNa hai| pra. 44. mokSa kI prApti kaime ho ? vastutva guga ke yoga me, ho dravya meM sva-sva kriyA / svAdhIna gUgA paryAya kA hI, pAna dravyoM ne kiyA / sAmAnya aura vizeSatA se, kara rahe nija kAma ko / yoM mAnakara vastutva ko pAyo, vimala zivadhAma ko / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pATha 13 dratyatva guNa pra0 1. dravyatva guNa, dravya hai yA paryAya hai ? u0 dravyatva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai| dravya aura paryAya nahIM hai| pra. 2. dravyatva kise kahate haiM ? u0 jisa zakti ke kAraNa dravya kI avasthAyeM nirantara badalatI rahatI haiM use dravyatva guNa kahate haiM / pra0 3. dravyatva guNa kyA sUcita karatA hai ? u0 "nirantara pariNamana" ko sUcita karatA hai / pra. 4. 'nirantara pariNamana' se kyA tAtparya hai ? u0 eka samaya mAtra bhI paryAya nahIM rukatI hai arthAta hara samaya kArya nayA nayA honA yaha batAtA hai / pra0 5. naba saba dravyoM meM nirantara paryAya hotI hI rahatI haiM kisI ko eka samaya bhI rukane kA avakAza nahIM hai aisA vastu svarUpa hai taba phira jIvoM ko para kA kara dU yA bhogU aisI buddhi kyoM pAI jAtI hai ? Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 116 ) u0 dravyatva guNa kA marma na jAnane ke kAragA / F. 6. vastutva aura dravyatva guNa meM kyA antara hai ? u0 (1) vastutva guNa dravya gagaNa meM prayojanabhUta kriyA ko batAta hai aura (2) dravyatva gagA rasa prayojanamata kriyA ko "nirantara badalane ke bAta ko batAtA hai| pra0 7. astitva, vastutva yaura dra vyatva guNa kA kyA rahasya hai ? u0 (1) pratyeka dravya anAdianaMta kAyama rahatA hai (2) kAyama rahatA huA apanI 2 prayojanabhUta kriyA ko karatA hI rahatA hai (3) vaha kriyA nirantara badalatI rahatI hai| aisA dravya kA svabhAva hai / isa bAta ko jAne to dRSTi svabhAva para hotI hai yora para ko badala daM, para ko kAyama rakkhU, kisI ke kArya ko karU, kisI ke kArya ko badalAUM prAdi khoTI buddhiyoM kA prabhAva ho jAtA hai jJAtA-iTA svabhAva pragaTa ho jAtA hai / pra. 8. vastu ko dravya kyoM kahA hai ? u. dravyatva guNa ke kAraNa / pra. 9. kyA pratyeka gugaNa kAyama rahatA huyA, apanA 2 prayojanabhUta kArya karatA huprA, nirantara badalatA hI rahatA hai ? u0 hAM aisA hI ghastu svabhAva hai / yaha pAramezvarI vyavasthA hai| pra0 10. pratyeka dravya guNa meM nirantara naI naI paryAya hotI hai use dravya tva gugA karatA hai yA kAla dravya karatA hai ? u0 pratyeka dravya guNa meM nirantara naI 2 paryAya hotI hai vaha paryAya Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 120 ) apanI 2 yogyatA se hI hotI hai usameM aMtaraMga nimitta dravyatva gurae hai aura bAhara kA nimitta kAla dravya hai / pra 0 11. dravya aura dravyatva guNa meM kyA antara hai ? u0 pra0 12. va guNa ko sAmAnya guNa kyoM kahA hai ? u0 Ia o u0 (1) dravya to anaMta guNoM kA prabheda piNDa hai / ( 2 ) aura dravya tva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai / Ia o u0 sava dravyoM meM pAyA jAtA hai isaliye sAmAnya gugA kahA hai / 13. dravyatva guNa dravya meM kyA sUcita karatA hai ? nirantara badalane ko sUcita karatA hai / pra 0 14. jIva meM prajJAna dazA sadaiva eka sI nahIM hai ? rahatI kyA kAraNa / dravyatva guraNa ke kAraNa / u0 15. dravyatva guNa se kyA kyA samajhanA cAhie ? (1) sarva dravyoM kI avasthAoM kA nirantara parivartana usakA apane kAraNa se usI meM hotA hai dusarA koI para dravya yA nimitta kucha nahIM kara sakatA hai / (2) jIva kI koI bhI paryAya dUsare jIvoM se prajIvoM se karma zarIrAdi se nahIM badalatI hai / (3) dUsare jIvoM kI, ajIvoM kI, kamaM, zarIra Adi kI paryAya bhI mere se nahIM badalatI hai / (4) jIva meM prajJAna dazA sadaiva eka sI nahIM rahatI hai / (5) pahile alpa jJAna thA bAda meM jyAdA huA vaha usa samaya kI yogyatA se hI huA hai / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) (6) jJAna kA vikAsa jJAnaguNa se hI hotA hai kisI zAstra se. gurU me, divyadhvani, karma, zubha bhAva se aura guNoM se nahIM AtA hai| (7) jo paryAya huI usakA usI guNa kI pahalI pAlI paryAya me bhI saMbaMdha nahIM hai| pra0 16. zra najJAna se kevala jJAna hunA, kisa kAraNa ? u0 dravyatva gRgaga ke kAraNa / pra0 17. dravya ko sarvathA kUTastha mAnane vAlA kisa gugaNa kA marma nahIM jAnanA ? u0 dravyatva guNa kA marma nahIM jaantaa| pra0 18. mithyAtva kA abhAva samyaktva kI prApti kisa kAraNa ? u0 dravyatva guNa ke kAraNa / pra0 16. saMsAra kA abhAva siddha dazA kI prApti kisa gugaNa ko batAtA u0 dravyanva guraNa ko batAtA hai / pra0 20. pAtra jIva dravyatva guNa se kyA jAnatA hai ? u0 saMsAra kA prabhAva aura mukti hamAre hAtha meM hai kisI dUsare ke kAraNa saMsAra yA mokSa nahIM hai / pra0 21. pratyeka guNa kI paryAya kyoM badalatI hai ? Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 122 ) badalatI grapanI yogyatA se hai usameM antaraMga nimitta dravyatva guNa hai / pra0 22. duHkha kA prabhAva aura sukha prApta karane ke liye kisakA marma jAnanA cAhie ? dravyatva guNa kA marma jAnanA cAhiye / u0 40 23. samyagdarzana prApta karanA hai usake liye para kI sevA kareM sammeda zikhara jAveM, mAlA japeM, koI pATha kareM, yA vrata upavAsAdi kareM to prApti ho ? u0 jaise choTA baccA hai use 'a A i I' par3hAnA hai vaha usake liye upavAsa kare, dAna kareM yAtrA kare grApa kaheMge ina kAryoM se 'a ' par3hanA nahIM hogA vaha 'gra grA' kA hAtha se abhyAsa kare to 'gra grA' par3hanA likhanA zrAvegA; usI prakAra samyagdarzana prApta karane ke liye para kI sevA kareM, sammeda zikhara jAveM. mAlA japeM to usase samyagdarzana kI prApti nahIM hogI / eka mAtra apane grananta guNoM ke prabheda piNDa bhagavAna kA Azraya leM to dravyatva guNa ke kAraNa mithyAtva kA prabhAva hokara samyagdarzana kI prApti ho / - pra0 24. eka guNa meM kitanI paryAya hotI haiM ? u0 tIna kAla ke jitane samaya utanI 2 paryAya pratyeka guNa kI hotI haiM / pra 0 25. hamAre jIvana meM dravyatva guNa ko samajhane se bhI kucha lAbha hai ? Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 493 ) 30 bhagavAna kI grAvAnusAra dravyatva gagga ko samajha to laukika meM bhI prazAnti na AvegI aura apanA anubhava kara le to mokSa rUpo lakSmI kA nAtha bana jAve / pra 0 26. dravyatva guNa ko jAnane se laukika meM zAnti kaise ave ? ( 1 ) 50 lAkha kA nukasAna yA lAbha ho gayA (2) lar3akA mara gayA yA ho gayA (3) makAna bana gayA yA gira gayA (4) zarIra meM bImArI A gaI yA ThIka ho gii| yaha saba dravyatva guNa ke kAraNa paryAya palaTa gaI dUsare kA hastakSepa nahIM hai to turanta zAnti prAvegI / u0 u0 pra0 27. zarIra meM bImArI thI, davA khAne se ThIka ho gaI hai vA ? bilkula nahIM / gharIra kI avasthA dravyatva guNa ke kAraNa badala gaI to dravyatva guNa ko mAnA aura davAI se vadalI to dravyatva guNa ko nahIM mAnA / ne pra0 28. ( 1 ) maiMne hoziyArI nahIM rakhI to dUdha phaTa gayA (2) kumhAra ghar3A banAyA (3) usane gAlI dI to kroca grAyA ( 4 ) maiMne makAna banAyA (5) bacce ne sAvadhAnI nahIM rakhI to gilAsa girakara phUTa gayA ( 6 ) maiMne lakar3I se zrAlamArI banAI (7) maiMne kitAva banAI ( 8 ) jJAnAvarNI ke abhAva se kevalajJAna hugrA (2) darzana mohanIya ke kSaya se kSAyika samyaktva huA (10) grAMkha se jJAna huA Adi vAkyoM meM dravyatva guggA ko kaba mAnA aura kaba bahIM mAnA ? u0 (1) maiMne hoziyArI nahIM rakhI to dUdha phaTa gayA-dUdha phaTAdravyatva guNa ke kAraNa phaTane rUpa avasthA huI aisA jAne mAne to dravyatva - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124 ) guNa ko mAnA / phira yaha ki maiMne hoziyArI nahIM rakkhI yaha bAta ur3a gayI / aura ddha phaTA merI hoziyArI na rakhane se to usane dravyatva guNa ko nahIM maanaa| isI prakAra | vAkyoM ko lagAyo ? pra0 26. dravyatva guNa ke jAnane vAle ko kaise 2 prazna nahIM uTheMge ? u0 (1) aisA kyoM huaA, (2) isase yaha (3) aipA ho, aisA na ho, Adi prazna nahIM uTha sakate haiM kyoMki dravyatva gugA ke kAraNa paryAya badalatI hai taba aisA kyoM Adi praznoM kA avakAza hI nahIM hai u0 pra0 30. dravyatva guNa se kyA 2 bAta kA nirNaya honA cAhie ? (1) pratyeka dravya guNa kI avasthA nirantara svayaM badalatI hai / (2) eka dravya guNa kI paryAya dUsarA dravya guNa nahIM badala sakatA hai| (3) jIva kI paryAya prajIvoM se nahIM bdltii| svayaM badalatI (4) ajIvoM kI paryAya jIvoM se nahIM bdltii| svayaM badalatI (5) ajJAna dazA kA prabhAva eka samaya meM ho sakatA hai| (6) saMsAra eka samaya kA hai / (7) mokSa bhI eka samaya kA hai / a0 31. Ama khaTTe se moThA pAla meM dabAne se huaA nA ? u0 bilakalI bilkula nahIM; dravyatva guNa ke kAraNa khaTTe se mIThA huA , Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAla ke kAraNa nahIM pra0 32. kyA ( 1 ) kevalajJAna ( 2 ) kevala darzana ( 3 ) siddha dazA (4) saMsAra dazA saba eka 2 samaya kI hai ? ( 125 ) | u0 hAM saba eka 2 samaya kI hai| vAstava meM eka 2 samaya kI paryAya vaha bhava hai / sUkSma RjusUtra naya kI apekSA cAroM gati bhI eka 2 samaya kI haiM / pra0 33. yadi dravyatva guraNa na mAne to kyA nukasAna ho ? u u. pra 0 34. saMsAra aura mokSa eka 2 samaya kA hai isako jAnane se kyA lAbha hai ? (1) dravya guNa ko kUTasthApane kA prasaMga upasthita hovegA / (2) saMsAra aura mokSa kA prazna hI nahIM rahegA / he grAtmA tU nAdianaMta bhagavAna hai usakA a zraya le to eka samaya ke saMsAra kA prabhAva karake mokSa kI prApti kara sakatA hai / u. pra0 35. maiM bar3A pApI hU~, merA pApa janmoM janmoM dukha degA - kyA yaha ThIka hai ? bilkula galata / dravyatva guNa ke kAraNa paryAya badala gaI taba duHkha kA prazna hI nahIM uThatA hai / pra0 36. vastutva guNa ke bAda dravyatva guraNa batAne ke pIche kyA rahasya hai ? Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 126 ) bastu apanA 2 prayojanabhUta kArya karatI hai aisA vastutva guNa ne batAyA to dravyatva guNa batAne ke pIche yaha rahasya hai ki vaha prayojanabhUta kArya 'nirantara badalatA' hI rahatA hai / u0 pra0 37. dravyatva guNa kA kArya kaba pUrA hogA ? u0 pra0 38. kyA jIva kI paryAya prajIva se badalatI hai ? koI aisA mAne to ? vilkula nahIM (1) jIva ke dravyatva guNa ko nahIM mAnA / (2) jIva ko pariNamana rahita mAnA / u0 pra0 36. dravyatva guraNa trikAla rahatA hai ? kisa kAraNa ? astitva guNa ke kAraNa | u0 nirantara parigamana honA hI dravyatva guNa kA kArya hai phira kArya pUrA hone kA prazna hI nahIM rahatA hai / pra 0 40. dravyatva guNa apanA prayojanabhUta kArya karatA hai, kisa kAraNa ? vastutva guNa ke kAraNa / u0 pra0 41. dravyatva guNa virantara badalatA hai, dravyatva guNa ke kAraNa / t u0 kisa kAraNa ? pra 0 42. astitva, vastutva aura dravyatva guNa kA kyA marma hai ? pratyeka vastu kAyama rahatI huI papanA 2 prayojanabhUta kArya Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 127 ) karatI huI nirantara badalato hai aimA dravya kA svabhAva hai| aisA jAne mAne to saMsAra kA prabhAva mokSa kI prApti hotI hai| u0 pra0 43. mokSArthI ko kyA jAnamA cAhiye ? dravyatva guNa isa vastu ko, jaga meM palaTatA hai sadA / lekina kabhI bhI dravya to tajatA ma lakSaNa sampadA / / svadravya meM mokSArthI ho, svadhIna sukha lo sarvadA / ho nAza jisase grAjataka kI du:khadAyI bhava kathA / / pra0 44. vastu jaga meM palaTatI hai lekina ghastu kA nAza nahIM hotA, taba hama kyA kreN| apane dravya meM da pTi kareM to tamAma du:kha kA abhAva hokara samyagdarzanAdi pUrvaka mokSa ke bhAgI bane / u0 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Iao u0 510 u0 Po u0 pATha 14 Do prameyatva guNa Iao uo 3. jagata meM koI aisA padArtha hai jisameM prameyatva guNa na ho ? jagata meM aisA eka bhI padArtha nahIM hai jisameM prameyatva guraNa na ho kyoMki prameyatva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guraNa hai / 1. prameyatva guraNa kise kahate haiM ? jisa zakti ke kAraNa dravya kisI na kisI jJAna kA viSaya ho use prameyatva guNa kahate haiM / 2. " kisI na kisI jJAna" se kyA matalaba hai ? mati, zruti, avadhi, mana:paryaya, aura kevalajJAna ina pAMcoM meM se koI bhI eka / 4. prameyatva kA matalaba kyA hai ? jJAta hone yogya, jAnane yogya, jJeya, Knowable 5. prameyatva kA vyutpatti artha kyA hai ? pra = arthAt vizeSa rUpa se / meya = arthAta jJAna meM Ane Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ias u0 bilkula galata hai; kyoMki pratyeka dravya prameyasva guNa vAlA haiM / pratyeka padArtha kisI na kisI jJAna kA viSaya hotA hai isalie rUpI aura rUpI donoM padArtha avazya hI barAbara jJAta hote haiM / u0 Iao 7. jJAna karane kI aura jJAta hone kI yaha donoM zaktiyAM eka sAtha kisameM haiM ? eka mAtra jIva dravya meM hI haiM / ( 126 ) yogya | tva = arthAta panA / vizeSa rUpa se khyAla meM prAne yogya panA / u0 6. rUpI padArtha jJAna meM jJAta hote haiM / prarUpI padArtha jJAta nahIM hote / kyA yaha bAta ThIka hai ? Ia o 8. pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla meM bhI yaha donoM zaktiyAM haiM nA ? To u0 nahIM hai kyoMki mAtra jJeyapane kI zakti pudgala, dharma, adharma, prakAza aura kAla meM hai, jJAna karane kI nahIM hai / 6. hama aisA kArya kare kisI ko bhI patA na cale, aisA kahane vAlA kyA bhUlatA hai ? (1) prema yatva guraNa ko bhUlatA hai / (2) bharahaMta siddha ko nahIM mAnatA kyoMki saMsAra meM aisA koI kArya nahIM jo arahaMta siddha nA jAnate ho / (3) pravadhijJAnI, mana:paryaya jJAnI ko nahIM mAnA / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 130 ) (4) jJAnI dyadamastha bhAvabhuta jJAnI ko bhI nahIM mAnA / pra. 10. prameyatva guNa ko jAnane se kyA lAbha hai ? u0 saba pApoM se chUTa jAtA hai / pra. 11. prameyatva guNa ko jAnane se saba pApoM se kaise chUTa jAtA hai ? u0 jo jIva pApa karatA hai vaha yaha jAnakara karatA hai ki use koI dekhatA nahIM hai / yadi use yaha patA laga jAve arahaMta siddha grAdi bhagavAna saba jAnate haiM to vaha una pApoM ko na kre| pra. 12. prameyatva guNa ke rahasya ko jAnane vAlA saba pApoM se kaise chUTa jAtA hai dRSTAMta dekara samajhAyo ? u0 eka AdamI ne 50 bhaiseM kharIdI, usane dUdha nikAla kara jamA karake ghI nikAla kara becane kA kAma zurU kiyaa| ghI kA bhAva bAjAra meM 8 rupayA sera, to vaha sAta rupayA bectaa| bAjAra meM loga jAnate haiM ki milAvaTa kA hotA hai aura isane to bhaMseM rakha rakkhI hai aura eka rupayA sera kama becatA hai to usakA ghI roja kA rona subaha hI bika jAtA / aura vaha jaldI ho mAladAra ho gyaa| eka dina usakA khAsa ristedAra pAyA-are bhAI tuma gho eka sera eka rupaye kama meM becate ho taba tuma itane mAladAra kaise ho gye| usane kahA-dekho mujhe saba imAnadAra jAnate haiN| maiM roja 1 kanastara asalI ghI aura 5 kanastara nakalI ghI milAkara rAta ko kha detA haiM vaha subaha hI saba bika jAtA hai / isa bAta ko koI nahIM jAnatA / isa taraha se maiM mAladAra jaldI bana gayA huuN| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 131 ) usane kahA bhAI tuma to jaina ho / arahaMta bhagavAna siddha bhagavAna to isa bAta ko jAnate haiM aura avadhi, mana:paryaya jJAnI bhI batalA sakate haiM taba tuma kaise kahate ho isa bAta ko koI nahIM jAnatA / usa dina se usane yaha beImAnI kA kArya chor3a diyA kyoMki usane prameyatva guraNa kA rahasya jAna liyA / pra0 13. (1) maiM jugrA~ khelatA hU~ koI nahIM jAnatA hai; (2) maiM dUsaroM kI mAM bahinoM ko cher3atA hU~ ise koI nahIM janatA; (3) maiM inkama Taiksa kI corI karatA hU~ koI nahIM jAnatA, (5) maiM sigareTa pItA hU~ kisI ko kyA patA hai; (6) maiM zarAba pItA hU~ lekina kisI ko patA nahIM, (7) maiM vezyA ke yahAM jAtA hU~ parantu koI dekhatA nahIM hai; (8) mere ghara para dUsaroM kI striyAM AtI hai maiM unase manoraMjana karatA hU~ koI nahIM jAnatA hai; (6) maiM hiMsA jhUTha corI karatA hU~ kisI ko patA nahIM calatA; (10) maiM nakala karatA hU~ kisI ko patA nahIM calatA; ( 11 ) maiM vyApAra meM sabako ullU banA detA hU~ koI nahIM jAnatA hai; (12) maiM aisI cAra sau bIsa karatA hU~ saba daMga raha jAte haiM; (13) maiMne aleksana meM tamAma boTa apanI peTI meM DAla diye kisI ne dekhA hI nahIM; Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 132 ) Adi kAkyoM meM (1) prameyatva gugaNa ko kaba mAnA aura kaba nahIM mAnA ? (2) prameyatva guNa mAnane vAle ne kisa 2 ko mAnA prameyatva guNa na mAnane vAle ne kisa 2 ko nahIM mAnA Adi kA uttara do? (1) maiM juoM khelatA hUM koI nahIM jAnatA hai aisI mAnyatA vAle ne prameyatva guNa ko nahIM mAnA / araMhata siddha prAdi paMca parameSThiyoM kA nirAdara kiyaa| (2) maiM AtmA hU~ maiM juA khela ho nahIM sakatA hU~; juoM khelane kA kArya mere jJAna kA jJeya hai maiM to jJAyaka hU~ aisA mAne to use juyAM khelane kA bhAva bhI nahIM AvegA taba prameyatva guNa ko maanaa| (3) yadi ajJAnI bhI jo junAM khelatA hai kyoMki koI nahIM jaantaa| jaba use kisI jJAnI ne batAyA bhAI parameSThI yaha bAta jAnate haiM to vaha bhI junAM na khelegaa| laukika rUpa se zAnti prA jAvegI aura yadi ajJAnI yaha jAna jAve ki merA kArya to jJAna hai to jJAnI bana jAve taba prameyatva guNa ko maanaa| isI prakAra 12 vAkyoM meM lagAyo / u0 pra. 14. maiM roTI khAtA hU~ aisA mAne to kyA nukasAna hai ? usane prameyatva guNa ko nahIM mAnA kyoMki roTo to jJAna kA zeya hai ai pA na mAnakara maiM khAtA hU~ usane prameyatva guNa ko nahIM ma.nA / maiM prAtmA jJApaka roTI mere jJana kA zeya hai aisA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 133 ) mAne to prameyatva guNa ko mAnA / pra. 15. (1) maiM ratha banAtA hUM (2) maiM zarIra kI sevA karatA hU~ (3) maiM nahAtA, dhotA, kapar3e pahanatA hUM (4) maiM bojhA uThAtA hU~ (5) maiM pAMca indriyoM kA bhoga letA hU~ (6) maiM dukAna calAtA hU~ (7) maiM ghara kI dekha bhAla karatA hUM (8) maiM hUM to usake saba kAma Thoka ho gaye (6) maiM karmo kA prabhAva karatA hUM Adi vAkyoM meM (1) prameyatva guNa ko kaba mAnA aura (2) isase kyA lAbha rahA (3) prameyatva guNa ko kaba nahIM mAnA (3) isase kyA nukasAna rahA ityAdi spaSTa karo ? u0 (1) maiM roTI khAtA huuN| roTI mere jJAna kA zeya hai isake badale maiM khAtA hUM to maiMne prameyatva guNa ko nahIM maanaa| roTI anaMta pudgala paramANuoM kA skaMdha hai meM unakA kartA bhoktA bana gayA / ananta dravyoM kA kartA bhoktApane kA bhAva nigoda kA kAraNa hai / pra0 nigoda kA prabhAva kaise ho ? u0 meM prAtmA jJAyaka roTI mere jJAna kA jJeya hai| jaya jAyaka saMbadha hai kartA bhoktA kA saMbaMdha nahIM hai taba prameyatva gugaNa ko monA taba mokSa kA adhikArI bnaa| isI prakAra bAkI ke 8 vAkyoM ko lagAyo / pra0 16. (1) meM manuSya (2) maiM deva (3) meM nArakI (4) maiM niyaMca (5) maiM cAra indriya Adi meM prameyatva guNa ko kaba nahIM mAnA usakA aura phala kyA hai ? u0 meM manuSya huuN| maiM hU~ anaMta guNoM kA abheda piNDa bhagavAna / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 134 ) pra0 meM haiM AtmA isake badale maiM manuSya aisA mAne to kyA ho ? u0 usane prameyatva guNa ko nahIM mAnA / pra. maiM manuSya hUM aisA mAnane se kyA nukasAna huA ? u0 kArmaraNa zarIra, taijasa zarIra, audArika zarIra Adi kA kartA bana gayA isakA phala nigoda hai / prao 17. digambara dharmI kauna haiM ? unakA kArya kyA hai ? jJAnI digambara dharmI hai usakA kArya jJAtA dRSTA hai / pra0 kyA kare to nigoda kA prabhAva ho ? u0 maiM AtmA hUM kArmAraNa zarIra, taijasa zarIra, praudArika zarIra, mana, vANI yaha saba mere jJAna kA jJeya haiM aisA jAne mAne taba prameyatva guNa ko mAnA aura saba zarIra meM eka 2 paramANu apanI 2 maryAdA meM pariNamana kara rahA hai usameM kartA buddhi kA abhAva hokara mokSa kA pathika bana gayA / isI prakAra bAkI cAra praznoM kA uttara do / u0 pra0 18. jo saptavyasana kA sevana karate haiM hiMsAdi jhUTha bolate haiM vaha apane ko digambara dharmI kahate haiM kyA yaha ThIka hai ? vaha saba digambara dharmI nahIM hai aura cAroM gatiyoM meM ghUmate hue nigodagAmI haiN| cAroM gati ke bhakta haiM paMcama gati ke bhakta nahIM haiM / pra0 16. vizva ke sampUrNa padArthoM ke sAtha zrAtmA kA kaisA saMbaMdha hai ? Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 135 ) eka mAtra jJeya-jJAyaka saMbaMdha hai aura kisI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai / u0 pra 0 20. koI saMsAra ke padArthoM ke sAtha karane bhogane kA saMbaMdha mAne to ? jaise mAtA kA putra ke sAtha jaisA saMbaMdha hai vaisA hI mAne to ThIka hai yadi ulTA saMbaMdha mAne to nindA kA pAtra hotA hai / usI prakAra saMsAra ke padArthoM ke sAtha jJa eya-jJAyaka saMbaMdha hai isake badale kartA-bhoktA kA saMbaMdha mAne to jinavANI mAtA ke sAtha anartha hai aura vaha nigoda kA pAtra hai / pra0 21. jJeya-jJAyaka saMbaMdha kisane mAnA, kisane nahIM mAnA ? jJAnI ne mAnA ajJAnI ne nahIM mAnA / u0 pra. 22. prameyatva guNa rUpI hai yA arUpI ? aura kyoM ? u0 donoM hai| pudgala kA prameyatva guraNa rUpI hai bAkI ke dravyoM kA arupI hai / pra 0 23. prameyatva guNa jar3a hai yA cetana hai aura kyoM ? u0 1 donoM hai / jIva kA prameyatva guNa cetana hai bAkI kA jar3a hai / pra. 24. prameyatva guNa kA kSetra kitanA bar3A hai aura kyoM ? u0 jitanA dravya kA hai utanA bar3A kSetra prameyatva guNa kA hai kyoMki prameyatva guNa dravya ke sampUrNa bhAgoM meM pAyA jAtA hai / pra0 25. prameyatva guNa kA kAla kitanA hai aura kyoM ? Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 136 ) u0 jitanA dravya kA kAla hai utanA hI prameyatva guraNa kA hai kyoMki prameyatva guraNa dravya kI sampUrNa avasthAoM meM trikAla rahatA hai / pra 0 26. pudgala paramANu bhI kyA jJAna kA zeya ho sakatA hai ? vaha bhI jJAna kA jJa eya hai usameM bhI prameyatva guraNa hai / paramANu avadhi, mana:paryaya tathA kevalajJAnI ke jJAna kA jJa eya ho jAtA hai / u. pra. 27. sabhI dravyoM ke guNoM kI bhUta bhaviSyata vartamAna saba paryAyeM jJAna kA jJeya ho sakatI haiM ? hAM vaha saba kevalajJAnI ke kevalajJAna kI paryAya meM eka samaya meM eka sAtha jJeya haiM ? pra0 25. saba dravyoM kI bhUta bhaviSyata vartamAna paryAya kevalajJAnI kevalajJAna meM eka sAtha eka samaya meM jAnate haiM yaha kahA~ pAyA hai ? cAroM anuyogoM meM prAyA hai ? u0 (1) pravacanasAra gA0 37, 38, 21, 47 tathA 200 meM (2) tatvArtha sUtra dhyAya pahalA sUtra 26vAM (3) ratnakaraNDa zrAvakAcAra pahalA zloka (4) chahaDhAlA meM cauthI DhAla meM : - sakala dravya ke guNa anaMta parjAya zranantA / jAne ekai kAla pragaTa kevali bhagavantA // (5) ghavalA pustaka 13 pR0 346 se 353 taka / pra0 26. kitane hI paMDita nAma gharAne vAle, tyAgI nAma dharAne vAle Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 ( 137 ) digambara dharmI kahalAne para bhI aisA kyoM kahate haiM ki (1) kevalI bhagavAna bhUta aura vartamAna paryAyoM ko ho jAnate haiM aura bhaviSyata paryAyoM ko vaha ho taba jAnate haiM, (2) sarvajJa bhagavAna apekSita dharmoM ko nahIM jAnate; (3) kevalI bhagavAna bhUta bhaviSyata paryAyoM ko sAmAnya rUpa se jAnate haiM kintu vizeSa rUpa se nahIM jAnate / (4) kevalI bhagavAna bhaviSya kI paryAyoM ko samagra rUpa se jAnate haiM bhinna 2 rUpa se nahIM jAnate / (5) jJAna mAtra jJAna ko hI jAnatA hai / ( 6 ) sarvajJa ke jJAna meM padArtha jhalakate haiM kintu bhUta bhaviSya kI paryAyeM spaSTa rUpa se nahIM jhalakatI / kyA una tyAgI paMDita nAma dharAne vAloM kA kahanA ThIka hai yA galata hai ? bilkula galata hai / ( 1 ) zAstra tamAma bhavaliMgI muniyoM ke banAye hue haiM unameM bhUta praura bhaviSyata kI paryAyoM kA spaSTa ullekha hai jabaki pravadhijJAnI, mana:paryaya jJAnI to bhUta bhaviSya kI paryAyoM ko jAne kevalI nA jAne dekho kitanA anartha hai / (2) bharata jI ne bhUta bhaviSyata vartamAna caubIso kI sthApanA kI, vaha kahAM se AI; (3) mArIca 24vA tIrthakara hogA; dvArikA meM 12 varSa bAba bhAga lagegI - yaha kahAM se zrAI; Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 138 ) (4) karaNAnuyoga meM jIva aise bhAva karatA hai tava aisA 2 kA kA nimitta-naimittika saMbaMdha hogA, yaha kahAM se AyA hai (5) caraNAnuyoga meM jIvane aise vrata kA bhAva kiyA hai usa phala se deva huA, yaha kahAM se AyA; (6) prathamAnuyoga to bhUta bhaviSyata vartamAna sabako batAtA yaha isakA jItA jAgatA pramANa hai / (7) samayasAra gA0 307 me 311 taka spaTa pAyA hai| isa lie vAstava meM Ajakala bhagavAna kI AjJA na mAnane paMDitoM tyAgiyoM meM sarvajJa ke vipaya meM ulTo dhAraNA hai isalie unako vartamAna meM sacce zAniyoM kA samAga karake apanI bhUla miTA lenI caahie| prazna meM jo 6 bAteM AI hai unhoMne sarvajJa ko alpa mAnA yaha unakI cAroM gatiyoM meM ghUmane kI bAta hai| pra. 30. jaba jJAna meM anAdi aura ananta paryAyeM eka sAtha pA jAtI taba to unakA Adi aura anta bhI A gayA ? nahIM paayaa| anAdi kahane se Adi nahIM hai aura anana kahane se anta yaha artha nahIM hai / pra0 31. anAdi kahane se Adi kyoM nahIM ? anaMta kahane se anta ka nahIM? u. kevalajJAnI anAdi ko anAdi rUpa se aura anaMta ko ana rUpa se jAnate haiN| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 : 2 ) pra 0 32. jisameM jJAna guNa ho usameM prameyatva guNa hogA yA nahIM ? u0 avazya hI hogA / pra0 33. jJAnI mukhI kyoM hai ? jJAnI duHkhI kyoM hai ? 30 jJAnI saMsAra ke padArthoM ke sAtha jJeya-jJAyakatA hai isaliye sukhI hai aura jJAnI para padArthoM ke sAtha kartA karya, bhoktA bhogya saMbaMdha mAnatA hai isaliye duHkhI hai / pra0 34. sAtaveM taka meM samyagRSTi jIva sukhI hai unhoMne zeya-nAyaka saMbandha mAnA ? haaN| unhoMne jJeya - jJAyaka saMbandha mAnA hai tabhI to bAgI bane / u0 pra0 35. hamako to padArthoM ke sAtha kartA karna, bhoktA-pIya saMva hI jAna par3atA hai jJayajJAyaka nahIM, isakA kyA kAraNa hai ? (1) ajJAnI ko pIliyA roga ho gayA isaliye jo ulTA mAlUma par3atA hai / (2) jaise rela meM per3a calate dikhate haiM, usI prakAra prajJAdI ko para dravyoM ke sAtha kartA-karma, bhoktA bhogya saMbaMdha dikhatA hai / vAstava meM rela calatI hai per3a nahIM calate usI prakAra vAstava meM jJaya-jJAyaka saMbandha hai / (3) "bachere ke graNDe ke sasAna grAtmA ne kiyA aisA mAnatA hai / bachere ke graNDe kA dRSTAnta nimna prakAra se hai: eka bAra eka daravAra do sundara ghor3e ke bacheroM ko kharIdane 30 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 140 ) ke liye bAhara niklaa| darabAra pahale kabhI mahala se bAhara nahIM nikalA thA, isaliye use duniyA kA koI anubhava nahIM thaa| vaha bachere kharIdane eka gAMva se Dhamare gAMva meM jA rahA thaa| bIca meM use kucha Thaga mile| bAtacIta meM una ThagoM ne jAna liyA ki daravAra bilkula anubhavahIna hai paura bachere kharIdane bahAra nikalA hai / una ThagoM ne darabAra ko Thagane kA nizcaya kiyA aura do kAzIphala lekara eka per3a para TAMga diye / usI per3a ke pAsa vAlI jhar3o meM do kharagoza ke bacce chipe baiThe the| una ThagoM ne daravAra se kahA hamAre pAsa bacheroM ke do mundara aNDe haiM inameM se do sundara bachere milane / darabAra se saudA taya karake do hajAra rupaye le liye / phira usa per3a para chipAkara rakhe hue donoM kAzIphaloM ko nIce girA diyaa| nIce girate ho ve phaTa gaye aura jora se dhar3AkA huaa| usa dhar3Ake kA AvAja sunakara ve kharagoza ke bacce jhAr3I meM se nikala kara bhAge / taba ve Thaga tAlI bajAkara haMse aura bole-mahArAja ! mahAra!ja ! anDe to phUTa gaye / ve tumhAre donoM bachere bhAge jA rahe haiN| pakar3o, pkdd'o| darabAra unheM sacamuca bachere jAnakara unheM pakar3ane daudd'aa| parantu ve kharagoza kisI jhAr3I meM chipa gye| hAtha na Ae, darabAra mana mAsa ra ghara A gayA / ghara Akara anta:pura ke logoM ne pUchA ki mahArAja, bacheroM kA kyA huprA / taba darabArane anDe kharIdane kI samasta vArtA kaha sunAI aura kahane lagA ki itane sundara bachere nikale ki nikalate ho daur3a par3e : anta:pura ke logoM ne kahA ki mahArAja Apa mUrkha ho gaye haiM-kahIM bacheroM ke anDe bhI hote haiM parantu darabAra ne kahA are! maiMne apanI prAMkhoM se dekheM haiM / parantu koI pUche, pare ! jaba bachere ke anDe hote hI nahIM to tumane dekhe kahA~ se haiM; usI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 141 ) prakAra ajJAnI jIva kahatA hai ki "prAtmA para dravya ke kArya ko karatA dekhA jAtA hai| are bhAI, jaba AtmA paradravya kA vRcha kara hI nahIM sakatA to tUne dekhA kahAM se / khoTI dRSTi se ajJAnI ko jar3a kI kriyA cetana karatA humA bhAsita hotA hai / prAtmA ne yaha kriyA kI, yaha to najara nahIM aataa| yaha dekho hAtha meM lakar3I hai| aba yaha UcI ho gayI, isameM prAtmA ne kyA kiyaa| prAtmA ne yaha jAnA to sahI ki lakar3I pahale nIce thI aura aba Upara ho gaI hai / parantu prAtmA lakar3I ko UMcA karane meM samartha nahIM haiN| ajJAnI mAnatA hai maiMne lakaDI ko UMcI kI hai so viparIta mAnyatA hai| inalie (1) eka AtmA dUsarI AtmA kA kucha nahIM kara sakatA hai (2) eka prAtmA jar3a kA kucha nahIM kara sakatA hai (3) eka pudgala dUsare pudgala kA kucha nahIM kara sakatA hai (4) eka pudgala prAtmA kA kucha nahIM kara makatA hai aisA mAnanA samyagjJAna hai isase ulTA mAnanA mahAna pApa mithyAtva hai| pra. 36. jaya-jJAyaka saMbandha kisane mAnA aura jAnA? u0 jisane apane prAzraya se samyagdarzanAdi pragaTa kiye usane maanaa| pra. 37. saMsAra meM jyAdAtara janatA kartA-karma bhoktA-bhogya kI hI bAteM __karato hai kyA yaha saba pAmama hai ? vAstava meM nigoda me magAkara dravya liMgI muni taka saba pAgama Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 142 ) pra0 38. maiM sabako kaise jAna sakatA hUM aisI mAnyatA vAlA kyA bhUlatA hai ? prameyatva guraNa ko bhUlatA hai / u0 pra0 36. maiM zarIra kA bAla baccoMga kara sakatA hU~ aisI mAnyatA vAlA kyA bhUlatA hai ? prameyatva guNa ko bhUlanA kyoMki zarIra ke sAtha, bAla baccoM ke sAtha saMbandha hai jJayapane kA, mAnA kartApane kA | u0 pra0 40. maiM para kA u0 bhogatA hU~ aisI mAnyatA vAlA kauna hai ? u0 (1) jinamata se bahAra vikriyA dI hai| (2) para ke sAtha jJeya-jJApaka saMbaMdha hai mAnA kartA aura bhogatA kA to usane prameyatva guNa ko nahIM mAnA / pra0 41. zrAtmA kA aura dravya karmoM kA kartA-kama saMbaMdha hai nA ? vilkula nahIM / mAtra jJa eya-jJAyaka saMbaMdha hai / athavA nimittanaimittika saMbaMdha hai jo donoM kI svataMtratA kA jJAna karAtA hai / pra0 42. zAstroM meM kathana prAtA hai ki ( 1 ) karma jIva ko cakkara kaTAtA hai, (2) jJAnAvarNI ke prabhAva se kevalajJAna hotA hai ( 3 ) darzana mohanIya ke sadbhAva se mithyAtva rahatA hai aura prabhAva se kSAyika samyaktva hotA hai kyA yaha kathana jhUThA hai ? u0 yaha vyavahAra kathana hai isakA artha aisA hai nahIM, nimittAdi kI apekSA kathana kiyA hai aisA jAnanA cAhie | Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 143 ) pra0 43. lar3akA prAjJA na mAne, strI hamAre mutAvika na cale to kyA krodha nahIM AvegA? u0 lar3akA prAjJA na mAne, strI hamAre mutAbika na cale, vaha hamAre jJAna kA jJeya hai aisA mAne to krodha nahIM grAvegA, taba prameyatva guNa ko mAnA aura unake kAraNa krodha mAnA to prameyatva guNa ko nahIM maanaa| pra0 44. prameyatva guNa kA marma samajhane ke liye kisakA Adarza rakkheM ? u0 (1) ddhi bhagavAnoM kA / mandira jI meM arahaMta bhagavAna ko apanA Adarza mAne to prameyatva guNa kA marma samajha meM aave| jaise mandira meM koI corI kare, kisI kA burA vicAre to bhagavAna arahaMta kahate haiM jAnoM aura dekho kyoMki vaha tumhAre jJAna kA jJaya hai / sAkSAta samozaraNa meM aneka jIva hote haiM virodha bhI hotA hai to kyA bhagavAna nahIM jAnate ? jAnate to haiM unheM krodhAdi kyoM nahIM pAtA ? unheM vaha jaya jAnate haiM / hama bhI sabako jJeya mAne to bhagavAna kI prAjJA mAnI aura prameyatva guNa ko maanaa| pra0 45. deva gurU zAstra kyA batAte haiM ? u0 terA saMsAra ke padArthoM ke sAtha mAtra jJa ya-jJAyaka saMbaMdha haiM kartA-karma , bhoktA-bhogya saMbaMdha nahIM hai: sakala jJaya jJAyaka tadapi, nijanaMda rasa lIna / so jinendra jayavanta nita,ari raja rahasa vihIna / pra0 46. saMsAra meM jIva duHkho kyoM hai ? u0 bhagavAna kI AjJA na mAnane se / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14 ) anAdikAla se pAjataka bhagavAna kI prAjJa nusAra calA ho nahIM aso patti ke anusAra bhagavAna kI prAjJA kA pAlana ananta bAra kiyA, parantu bhagavAna kI prAjJAnusAra prAjJA kA pAlana eka samaya bhI nA kiyA isanie jIva saMsAra meM duHkhI hai / pra. 47. prameyatvapanA kisa 2 meM hai ? u. pratyeka dravya guNa aura paryAya meM prameyatvapanA hai / pra. 48. prameya (jJa ya) kyA 2 hai ? u0 (1) chaha dravya unake guNa aura paryAya haiN| (2) vikArI bhAva pora prapUrNa pUrNa zuddha paryAya saba jJeya haiM / jJAnI to apanI aura para kI paraNati ko jAnatA hA pravartatA hai| pra. 46. hameM bhagavAna se praura zubha bhAvoM se lAbha hai nA ? 50 usane prameyatva guNa ko nahIM mAnA kyoMki bhagavAna aura zubha bhAva jJAna kA jaya haiN| mAnA lAbha, to prameyatva guNa ko nahIM mAnA / pra0 50. jJAnI kyA jAnatA hai ? saba dravya guNa prameya se, banate viSaya haiM jJAna ke / rukatA na samyagjJAna parase, jAniyoM yoM ghyAma se / / prAtmA arUpI zeya nija, yaha jJAna usako jaantaa| hai sva-para sattA vizva meM, sUdaSTi unako jAnatA / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 15 ArUladhutva guNa pra0 1. agurUlaghumba gugNa kise kahate haiM ? u0 jisa zatti ke kAraNa dravya kA dravyatva banA rahe / arthAt (1) eka dradhya dusare dravya rUpa nahIM hotA hai| (2) eka gugaNa dUsare gRNa rUpa nahIM hotA haiN| (3) dravya meM vidyamAna ananta guNa vikharakara alaga 2 nA ho jAveM usa zakti ko agurUlaghutva guNa kahate haiM / pra0 2. apane jIva dravya meM agurUlaghutva guNa ke kAraNa usake dravya kSetra kAla bhAva kI maryAdA batAyo ? u0 (1) ananta guNoM kA piNDa mere jIva dravya kA svadravyapanA sthAyI rahatA hai, vaha kabhI bhI dUsare ananta jIvarUpa, anaMtAnaMta pudgala rUpa, dharma, adharma, prAkAza aura kAlarUpa, dravya karma rUpa, prAMkha, nAka, zarIrarUpa, mana, vANI rUpa nahIM hotA hai| (2) mere jIva dravya kA asaMkhyAta pradezI svakSetra apane kSetra meM rahatA hai, vaha kabhI bhI dUsare jIvoM ke kSetrarUpa, dravyakarma ke kSetrarUpa, pudgala Adi dUsare dravyoM ke kSetrarUpa, yAMgtra, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146 ) kAna, zarIra ke kSetrarUpa, sammedazikhara, giranAra kSetrarUpa kabhI bhI nahIM hotA haiN| / (3) mere jIva ke guNoM ko paryAya apane apane rUpa hotI hai dravyoM ke guNoM kI paryAyarUpa nahIM hotI hai| mere eka kI paryAya dUsare guNa kI paryAya rUpa nahIM hotI hai / guNa kI paryAya hai vaha paryAya Age pIche nahIM hotI hai (4) mere jIva dravya ke anaMta gugga haiM vaha jisa rUpa haiM kAla usI rUpa rahate haiM kabhI bhI bikharakara alaga hote haiN| pra0 3. yaha to Apane apane jIva dravya meM pragurUlaghutva muNa ke ka dravya, kSetra, kAla, bhAva kI bAta karI / aba pApa pratyeka dravya ke viSa kyA maryAdA hai, jarA spaSTa rUpa se samajhAyo ? u0 vizva meM jIva anaMta, jIva se anaMta guNA adhika pudgala haiM-dharma, adharma, AkAza eka 2 aura loka pramANa asaMkhyAta kAla dravya inakA eka dravya se dUsare dravya kA kisI bhI prakAra kA saMbandha nahIM eka dravya dUsare dravyoM kI apekSA adravya, prakSetra, akAla aura prabhAra hai| jaise eka pudgala paramANu hai usakA dUsare pudgaloM, jIvoM, bAkI / se koI saMbandha nahIM hai, kyoMki anAdinidhana vastu ja dI 2 apanI 2 mA liye pariNama hai koI kisI kA pariNama yA pariNamatA naahii| pra. 4. chahoM dravyoM aura unake guNa paryAyoM kI svataMtratA jAnane se lAbha hai ? u0 (1) eka dravya apane svacatuSTaya se hai para catuSTaya se nahIM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147) aisA jAnakara apanA hita aura bhahita apane se hI hotA hai aisA yathArtha jJAna ho jAtA hai| (2) mujhe saMsAra kA koI bhI dravyakarma, nokarma hANi lAbha nahIM kara sktaa| (3) aisA jAnakara maiM anAdi anaMta bhagavAna hU~ merA kisI se bhI saMbandha nahIM hai, apane svabhAva kA prAzraya le to dharma kI prApti ho| pra. 5. kyA dravyakarma ke anusAra jIvoM meM kArya hotA hai ? u. bilkula nahIM / (1) do dravyoM ko svataMtra bhinna nahIM jaanaa| (2) dravya meM pragurUlaghutva guNa ko nahIM mAnA / pra. 6. chahoM dravyoM kI guNa paryAyoM kI maryAdA kI svataMtratA kisa guNa u0 agurUlaghutva guNa se hai| pra. 7. agurUlaghutva guNa se kyA 2 patA calatA hai ? (1) eka dravya kA dUsare dravya se kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai kyoMki pratyeka dravya kA dravya, kSetra, kAla, bhAva pRthaka pRthaka hai| (2) eka dravya meM anaMta 2 guNa haiM una anaMta guNoM kA prApasa meM bhI saMbaMdha nahIM hai kyoMki pratyeka guNa kA bhAva pRthaka 2 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra 0 ( 148 ) (3) eka dravya meM anaMta 2 guNa hai vaha vipara kara laga 2 nahIM hote haiM kyoMki una guNoM kA dravya, kSetra, kAla eka hI hai / (4) eka guNa kI paryAya kA usI guNa kI bhUta, bhaviSya paryAyoM se saMbaMdha nahIM hai| isa prakAra agurulaghutva guraNa se svataMtratA kA patA calatA hai / 8. kyA eka dravya meM rahane vAle guNa paraspara eka dUsare kA kArya karate haiM ? u0 bilkula nahIM, kyoMki dUsare guNarUpa nahIM hotA isaliye nahIM jAtA hai / gurulaghutva gurama ke kAraNa eka murala eka guNa kA kAryakSetra dUsare guNa meM Ia. 6. eka guNa dUsare guraNa meM kAryaM kyoM nahIM karatA ? u0 pratyeka guraNa nitya pariraNamana svabhAvI hone se prati samaya apanI naI naI paryAyeM utpanna karatA hai isa prakAra eka dravya ke prAzrita guNoM meM bhI svataMtratA hone se eka guNa kA dUsare guNa ke sAtha kartA - karma saMbaMdha nahIM hai| pra0 10. eka dravya kA dUsare dravya se saMbaMdha nahIM hai parantu andara anaMta guNoM se bhI saMbaMdha nahIM hai isa bAta ko spaSTa kariye ? (1) jaise kisI jIva ko samyagdarzana ho gayA to vahAM cAritra, jJAna, darzana, vIrya guraNa meM kamI hai / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 186 ) (2) cAritra gaNa pUrNa ho gayA to jJAna,darzana, kerya apUrNa hai| (3) jJAna, darzana, bIrya pUrNa ho gayA to yoga guNa vikArI hai| (4) yoga guNa zuddha hogayA, kriyAvatI zakti prAdi guNoM meM azuddhi hai| pudgala mai sparza, rasa, gaMdha, varNa haiN| grAma khaTTA ho Upara se pIlA ho, aura mIThA ho Upara se harA ho| isaliye eka guNa kA dUsare puraNa se saMbaMdha nahIM hai, pI jAnakara apane svabhAva kA Azraya lenA pAtra jIva kA kartavya hai| pra0 11. (1) gurU se jJAna kI prApti huI (2) maiM cazme me pustaka ko par3hakara jJAna karatA hUM (3) brAhmI tela ke yoga se jJAna bar3hatA hai (4) dUdha meM dahI milAne se saba dahI jama jAtA hai (5) zAstra se jhAba hotA hai / pAdi vAkyoM meM kaunase guNa ko nahIM mAnA aura kaba mAnA spaSTa karo ? u0 (1) gurU se jJAna kI prApti huI:-gurU aura ziSya kI prAramA meM eka dravya se dUsare dravya kA saMbaMdha nahIM hai to agarUlaghutva guNa ko nahIM maanaa| aura jJAna kI prApti apane zAna guNa meM se huI gurU se nahIM tava agurUlaghutva guNa ko maanaa| (2) maiM cazme se pustaka par3hakara jJAna karatA hai-merI prAtmA kA cazme pustaka se saMbaMdha nahIM hai| isase na hotA hai to aguhalaghutva guNa ko nahIM mAmA / jJAna jJAna guNa se hotA hai, cazmA kitAva se nahIM taba pragurUlaghutva guNa ko maanaa| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 150 ) (3) brAhmI ke tela se jJAna bar3hatA hai - agurulaghutva guNa ko nahIM mAnA / jJAna jJAna se bar3hatA hai, tela se nahIM taba agurUlaghutva ko mAnA hai / (4) dUdha meM dahI milAne se pUrA dahI jamatA hai agurulaghutva guNa ko nahIM mAnA / dUdha zrapanI yogyatA se jamatA hai, dahI se nahIM taba gurUlaghutva ko mAnA / (5) zAstra se jJAna hotA hai - agurulaghutva guNa ko nahIM mAnA / jJAna jJAna se hotA hai, zAstra se nahIM taba pragurulaghutva guNa ko mAnA / u. pra. 12. jIva pudgala meM karatA hai aisA mAne to kyA 2 doSa prAte haiM ? (1) nIva pudgala kA dravya, kSetra, kAla, bhAva pRthaka 2 haiM / jaba dravya meM rahane vAle anaMta guraNa prApasa meM kucha nahIM karate taba pRthaka 2 dravya kareM yaha bAta jhUThI hai / (2) aisI mAnyatA vAle ne agurulaghutva guraNa ko nahIM mAnA / (3) jIva apanA astitva rakhatA huA apanA prayojanabhUta kArya karatA huA nirantara badalatA hai taba donoM ke (jIva pudugala ke ) prastitva, vastutva, dravyatva guraNa ko nahIM mAnA / pra0 13. eka dravya meM anaMta 2 guNa haiM unakA dravya kSetra kAla eka hI hai taba eka guraNa dUsare guraNa meM kyoM nahIM kara sakatA / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 151 ) u0 pratyeka guNa ke bhAva meM antara hone se eka guNa dUsare guNa meM . .kucha nahIM kara sakatA hai| pra. 14. dravya meM vidyamAna anaMta guNa bikhara kara alaga 2 nahIM hote aisA kyoM hai ? u. pratyeka dravya ke guNoM kA dravya, kSetra, kAla eka hone se vaha dravya se vikharakara alaga 2 nahIM ho sakate haiM / prai0 15. (1) AdinAtha bhagavAna ne dUsare jIvoM kA kalyANa kiyA (2) maiM dUsaroM kA bhalA kara sakatA hU~ (3) divyadhvani se jJAna kI prApti hotI hai (4) neminAtha bhagavAna ne rAjula kA bhalA kiyA (5) dharma dravya hamako calAtA hai (6) darzana mohanIya ke kSaya se kSAyika samyaktva hotA hai (7) antarAya karma ke kSaya se kSAyika vIrya pragaTa hotA hai (8) aAMkhoM se jJAna prApta hotA hai (8) zraddhA guNa sa jJAna guNa meM kArya hotA hai (10) cAritra guNa se zraddhA meM kAma hotA hai (11) grAma mIThA ho to raMga pIlA hotA hai (12) nimitta se upAdAna meM kArya hotA hai / prAdi vAkyoM ke mAnane meM kyA 2 doSa AtA hai aura aisA mAnane se kona 2 se guNa ko nahIM mAnA paura kasA 2 mAne to kauna 2 se guNa ko mAnA ? u0 (1) AdinAtha bhagavAna ne dUsare jIvoM kA bhalA kiyA (I) AdinAtha bhagavAna aura dUsare jIvoM kA dravya, kSetra,kAla, bhAva pRthaka 2 haiN| yadi bhagavAna dUsare jIvoM kA kucha bhalA kareM to bhagavAna kI sattA ke prabhAva kA prasaMga upasthita Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 152 ) hotA hai| (II) jaba svayatuSTaya bhagavAna kI prAtmA kA alaga hai aura dUsare dravyoM kA alaga hai to AdinAtha bhagavAna ne kiyA to aguplaghusva guNa ko nahIM maanaa| (ii) bhAdinAtha bhagavAna kAyama rahate huye apanI prayojanabhUta diyA karate huye nirantara badalate haiM aura dUsare jIva apanI kriyA karate huye nirantara padalate haiM; donoM kA kArya apame 2 astitva, vastutva, dravyatva guNa se ho rahA hai usake badale AdinAtha bhagavAna ne kiyA to bhagavAna ke astitva, bastutva, dravyatva gRga ko ur3A diyA aura dUsare jIvoM ke astitva, vastutva, dravyatva guNa ko bhI ur3A diyaa| pra. to kyA kareM ? u0 prAdinAtha bhagavAna ne dUsare jIvoM kA bhalA kiyA hI nahIM taba donoM kI sattA bhinna 2 maanii| aga rUlaghutva gaNa ko maanaa| pratyeka dravya ke astitva, ghastutva, dravyatva gaNa ko maanaa| isI prakAra 11 vAkyoM meM lapAyo / u0 pra0 16. eka paramANu dUsare paramArapu meM karatA hai vA ? (1) eka paramANu kA dUsare paramANu se dravya kSetra kAla bhAva pRthaka 2 hai| (2) eka papamANu dUsare paramANu kA karatA hai agarUlaghutva Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 155 ) gaNa ko nahIM maanaa| (3) eka paramANu kAyama rahatA hupA, badalatA huaA mAnA prayojanabhUta kArya karatA hai| aise hI dUsarA paramANu karatA hai, isake badale eka eka paramANu dUsare paramANu meM karatA hai to donoM paramANuoM ke astitva, vastutva, dravyatva guNa ko ur3A diyaa| pra0 17. nimita se upAdAna meM kArya hotA hai naa| u0 bilkula nhiiN| (1) nimitta upAdAna kA dravya kSetra, kAla, bhAva alaga 2 hai tava nimica ne upAdAna meM kiyA to eka ke prabhAva kA prasaMga upasthita hotA hai| (2) nimitta ne upAdAna meM kiyA to donoM ke agurUlaghurakha guNa ko nahIM maanaa| (3) donoM ke astitva, vastutva, dravyatva guNa ko ur3A diyaa| pra. 18. zraddhA pUrNa hote hI caritra pUrNa ho jAnA cAhie aiso mAnyatA vAlA kyA bhUlatA hai ? u0 (1) agurUlaghutva guNa ke dUsare pAkhar3e ko bhUlatA hai| (2) zraddhA pUrNa hote hI cAritra pUrNa ho jAnA cAhie to usane zrAvaka, muni, zreNo ko bhI ur3A diyaa| ma. 19. jaba jinendra bhagavAna ne dravya guNa paryAya kI itanI svataMtratA batAI hai taba yaha ajJAnI kyoM vizvAsa nahIM karatA hai ? Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154 ) 1. cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM lAnA acchA lagatA hai| pra0 20. ekA guNa dUsare guga meM kucha nahIM karatA hai to astitva : kAyama rakhatA hai, vastutva guNa sabako prayoganabhUta ka yaM karAtA hai, dravyatva muga nirantara calanA hai aimA kyoM kahA jAtA hai ? 1. yaha vyavahAra kathana hai| eka maga ko vartamAna paryAya hone se ' dUsare guNa kI vartamAna paryAya ni matta kahalAtI hai| 10 21. eka guNa ko paryAya kA dUsare guga ko paryAya ke nAya kasA sabaMdha u0 -naimittika saMbaMdha hai, karnA-carma nahIM hai / . 22. nimitta naimittika saMbaMdha to donoM kI svataMtra paryAyoM ke bIca . pahale apane banAyA thA, aba pApana meM gulA kI paryAya kA dUsare guNa kI paryAya meM bhI nimitta-naimittika saMbandhakA kaTane ho ? u0 hAM ainA ho / pra0 23. jJAna guNA kAyama astitva guNa se hai nA ? u. jJAna guNa kAyama apane se hai astitva guNa nimitta hai| pra0 24. jJAnaguNa prayojanabhUta kArya vastu va gula se karatA hai nA ? / zAlaguNa prayojanabhUta kArya : pane se karatA hai vastutva guraMga nimitta hai| pra. 25. jJAnaguNa nirantara badalatA hai vaha dravyatva guNa ne hai nA ? Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 pra0 26. (1) zraddha kurA kAyama astitva guNa se hai ? (2) zraddhAguNa kA prayojanabhUta kArya vastutva guggA se hai nA ? (3) kyA zraddhAguNa nirantara dravyatva guNa se badalatA hai ? (4) zubha bhAva se caritra kI zuddhi hotI hai nA? (5) saba guNa jJa eya pramevatva guNa se hai nA ? u ( 155 ) jJAnaraNa svayaM se badalatA hai usameM dravyatva guNa nimitta hai / u0 pra0 27. (1) Ayu ke zurU hone para sara grAtmA eka hokara rahate haiM ? (2) kyA bhASA jIva bAlatA hai ? (3) kyA samyagdarzana se samyagjJAna hotA haiM ? (4) vayA puNya se dharma hotA hai ? (5) kyA zrutajJAna se kevalajJAna hotA hai ? (6) kyA graIsakrIma khAne se zAnti milatI hai ? inameM pragurulaghutva gugga ke jauna 2 hisse lagate hoM lagAyo ? (1) kyA Ryu ke zurU hone para zarIra AtmA eka hokara rahate haiM ? isameM eka dravya kA dUsare dravya se saMbaMdha nahIM hai isa bAta ko nahIM mAnA, laghutva guNa kA pahalA nambara ur3A diyA / isI prakAra bAkI lagAo / (1) zraddhA kAyama apane se hai astitva guNa nimitta hai / bAkI praznoM ke uttara jaba nI do / u0 pra0 28. anurulaghutva guNa kA kSetra kitanA bar3A hai aura kyoM ? jitanA bar3A dravya kA hai utanA kSetra pragurulaghutva guNa kA hai kyoMki gurulaghutva guNa dravya ke sampUrNa bhAga meM hotA hai / pra0 26. pragurUlaghutva guraNa kA kAla kitanA zrora kyoM ? Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156 ) jitanA kAla dravya kA hai utanA hI kAla pragurulaghutva guNa kA hai kyoMki gurulaghutva guNa dravya kI sampUrNa avasthA troM meM trikAla pAyA jAtA hai / 0 30. eka paramANu ke agurulaghutva guNa kAkSetra kitanA bar3A hai ? eka pradezI hai / 40 0 31. prakAza ke pragurulaghutva guNa kA kSetra kitanA bar3A hai ? ananta pradezI hai / 0 * 32. dharmAdi drazyoM meM bhI agurulaghutva guraNa hai ? hAM hai, kyoMki dharmAdi dravya bhI dravya haiM aura agurulaghutva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai isaliye dharmAdi meM bhI hai / pra. 33. saMsAra dazA meM guNa kama hoM, siddha dagA hone para jyAdA ho jAveM kyA aisA hotA hai ? kabhI nahIM / ( 1 ) kyoMki dravya meM pragurulaghutva guNa hone se guNoM kI saMkhyA aura zakti kama jyAdA nahIM hotI hai / (2) guraNa sarva avasthAoM meM jitane haiM utane hI rahate haiM / pra0 34. praghurulaghutva guraNa kyA batAtA hai ? she yaha guNa gurulaghu bhI, sadA rakhatA hai mahattA mahA / guNa dravya ko pararUpa, yaha hone na detA hai zrahA / nija guraNa- paryaya sarva hI, rahate satat nijabhAva meM / kartA na hartA anya koI, yo lakho sva-svabhAva meM / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0 35. eka dravya ke guNa parasara meM kucha nahIM karate kahAM kahA hai ? u. paMvAdhyAyo adhyAya dUsarA gAthA 2008 se 1010 meM bhI kahA hai 'koI bhI guNa kisI prakAra dUsare guNa meM aMtarbhUta nahIM hotA'. 'sabhI guNa apanI 2 zaktiyoM se svataMtra haiM aura ve bhinna 2 lakSaNa vAle aneka hai, napApi svadravya ke sAtha ekameka haiM / cetAvanI svata: pariNamatI vastu ke, kyoM kartA banate jAte ho| kucha samajha nahIM pAtI tumako, ni:satva bane hI nAte ho| pare kauna nikammA jaga meM hai, jo para kA karane jAte ho| saba apane andara ramate haiM, taba kisa vidhi karaNa racAte ho| vastu kI mAlika vastu hai, jo mAlika hai vahI kartA hai| phira mAlika ke mAlika banakara, kyoM nIti nyAya gamAte ho / sat saba svayaM pariNamatA hai, vaha nahIM kisI ko sunatA hai| yaha mAne vina kalyANa nahIM, koI se hI kucha kahatA ho| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 16 pradezApa japa pra. 1. pradezatva guNa kise kahate haiM ? 2. jisa zakti ke kAraNa me dravya kaH koI na koI prAkAra avazya rahatA hai usa zakti ko pradezatva gugA kahate haiM / 0 2. pradezatva guNa kyA hai ? u0 pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai / pra0 3. siddha bhagavAna nirAkAra haiM yA sAkAra haiM ? / 6. siddha bhagavAna donoM haiM / kyoMki pudgala jagA prAkAra mahIM hai isa apekSA siddha bhagavAna nirAkAra haiM aura pradezatva guNa ke kAraNa unakA prAkAra hai isalie sAkAra haiN| pra. 4. pratyeka AtmA sAkAra nirAkAra kisa prakAra hai ? u0 (1) pradezatva gaNa ke kAraNa pratyeka prAtmA kA arUpI pAkAra hai isalie sAkAra hai| aura AtmA kA rUpI mAkAra nahIM hai isalie nirAkAra hai| 5. 5. kyA dravya, guNa, paryAya-tInoM kA bhinna bhinna athavA choTA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 156 ) bar3A prAkAra hai ? nahIM / dravya kA AkAra hI guNa paryAya kA prAkAra hai / tInoM kA kSetra eka hai isaliye dravya gula aura paryAya kA prAkAra eka samAna hai choTA bar3A nahIM hai| 50 6. dravya guga anAdi anaMta hai paryAya eka samaya kI hai to usameM visakA AkAra bar3A hai ? donoM kA AkAra eka sA hai / 3. pra. 7. kucha cIjoM kA AkAra dIrghakAla taka ekasA dikhAI detA hai, to use parivartita hone meM kitanA samaya lagatA hai ? prati samaya nirantara varalate hI rahate haiM, kintu sthUla dRSTi se unakA prAkAra dIrghakAla taka eka sA dikhAI detA hai| pra. 8. sone meM ne musTa banA to ugoM kaunasA guNa kAraNa hai| 30 (1) nakAra vadalA pradezatva guNa kAraNa hai| (2) purAnI avasthA vadalo isameM dravyatva guNa kAraNa hai / pra. 1. pradezatva guNa kA zuddha pariNamana pranAdi anaMta pisa dravya meM hotA hai ? u0 dharma, adharma, prakAza aura kAla meM anAdi anaMta hotA hai| pra. 17. pradezatva guNa ke pariNamana ko kyA kahate haiM ? 7. vyaMjana paryAya / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 (160 ) pra. 11. pradezatva guNa kA sAdi anaMta zuddha pariNamana kisa dravya meM, kisa samaya ? jova dravya meM 14veM guNasthAna ke bAda siddha dazA meM sAdi anaMta zuddha pariNamana pradezatva guNa kA hotA hai / 10 12. sAdisAnta zuddha pariNa mana pradezatva guNa kA kaba kisa samaya ? paramANu meM / 10 13. parahaMta dazA meM pradezatva guNa kA pariNa mana kaisA hai ? 20 vibhAva rUpa hai| 1. 14. jIva dravya meM pradezatva guNa kA vibhAva rUpa pariNamana kaba se kahAM taka ? 20 nigoda se lagAkara 14veM guNa sthAna tk| 0 15. kisa dravya meM kisa pravasthA meM pradezatva guNa kA pariNamana vibhAva rUpa hI rahatA hai| 20 pudgala ke skaMdha rUpa dazA meM aura saMsArI jIvoM meM / 10 16. pratyeka dravya meM vyaM nana paryAya kitanI hotI haiM ? 0 eka hI hotI hai| 10 17. kyA siddha dazA meM pradezatva guNa kA pariNa mana sabakA eka sA hotA hai ? nahIM / kyoMki siddha dazA meM sabakA sAkAra palaga 2 hai| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra. 8. paramANu ke pradezatva guNa kA prAkAra eka sA hai ? 3. saba paramANunoM kA prAkAra eka sA hI hai / pra0 16. pradezatva guNa kA kSetra kitanA bar3A, aura kyoM ? u. jitanA dravya kA hai ratanA ho kSetra pradezatva guNa kA hai pradezatva guNa dravya ke sampUrNa bhAgoM meM hotA hai / ki pra. 20. pradezatva guNa kA kAla zitanA hai aura kyoM hai ? u. jitanA dravya kA hai utanA hI nAla pradezatva guNa kA hai 5yoki pradezatva guNa dravya kI sampUrNa avasyAyoM meM trikAla rahatA hai| pra0 21 maiMne roTI bana I isameM kauna 2 se guNa ko nahIM mAnA ? u0 marA prAkAra roTI rUpa ho jAve to aisA kahA jA sakatA hai maiMne roTI banAI / so hotA nahIM hai / jo aisA mAnatA hai maiMne roTI banAI usane pradezatva guga ko nahIM mAnA / aura roTI kA prakAra alaga hai merA grAkAra alaga hai. maiM roTI banA hI nahIM sakatA para pradezatva guNa ko maanaa| pra0 22. (2) kumhAra ne ghar3A banAyA (2) meM manuSya hU~ (3) maiM meja banAtA hUM (4) maiM makAna banAtA hUM (5) darjI ne kapar3e sile (6) halavAI ne miThAI banAI (7) maiMne kitAba banAI (8) maiMne karmoM kA nAza kiyA (8) siddha bhagavAna ne pAThoM karmoM kA nAza kiyA (10) samyagdRSTi jIva ne darzana mohanIya kA kSaya kiyA prAdi meM pradezatva guNa ko kaba nahIM mAnA, aura usakA phala kyA hai ? aura pradezatva guNa ko kaba mAnA aura usakA. phala kyA hai ? Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162 ) u. kumhAra ne ghar3A banAyA = kumhAra ghar3e rUpa ho jAve arthAt kumhAra kA prAkAra ghar3e rUpa ho jAve to kahA jA sakatA hai ki kumhAra ne ghar3A bnaayaa| pra. kumhAra ne ghar3A banAyA ? u. pradezatva guNa ko nahIM mAnA kyoMki ghar3e kA prAkAra pRthaka hai prAtmA kA prAkAra pRthaka aisA na mAnakara eka mAnA to pradezatva guNa ko nahIM maanaa| pra0 kumhAra ne ghar3A banAyA isameM pradezatva guNa na mAnane se kyA huA ? 2. ghar3A ananta dravyoM kA piNDa hai prananta dravyoM kA kartA bana gyaa| mithyAtva kA mahAna pApa huA / pra. kumhAra ne ghar3A banAyA isa meM mithyAtva kA prabhAva kaise ho ? u. maiM prAtmA asaMkhyAta pradezI AkAra vAlA huuN| ghar3e kA prAkAra to ananta pudgaloM kA eka 2 pradezI AkAra hai merA usase sambandha nahI hai, taba pradezatva guNa ko maanaa| pra. pradezatva guNa ko mAnane se kyA lAbha rahA ? u. apane prasaMkhyAta pradezI svabhAva kA mAzraya lekara dharma kI prApti yaha isakA phala hai| isI prakAra | vAkyoM ko lagAyo / pra0 23. pAtmA meM kitane pradezatva guNa haiM ? Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 163 ) pra. 24. zarIra meM kitane pradezatva guNa haiM ? jitane paramANu hai utane pradezatva guNa haiM kyoMki pratyeka dravya meM eka pradezabda guNa hotA hai| pra0 25. pradezatva guNa ko chor3akara bAkI guNoM ke pariNamana ko kyA kahate haiM ? artha paryAya / pra0 26. pradezatva guNa kyA sUcita karatA hai ? u. pratyeka dravya ke AkAra ko batAtA hai / pra. 27. yaha meja hai kyA isakA eka hI prAkAra hai ? u0 nahIM / meja meM jitane paramANu haiM utane prAkAra hai| pra. 28. pradezatva guNa rUpI hai yA arUpI ? u0 pudgala kA pradezatva guNa rUpo hai bAkI dravyoM kA prarUpI hai| pa0 29. pradezatva guNa jar3a hai yA cetana ? u. donoM hai / prAtmA kA pradezatva guNa cetana bAkI dravyoM kA jar3a hai ? pra0 30. pradezatva garaNa ke paryAyavAcI zabda kyA 2 haiM ? u0 prAkAra kaho, kSetra kaho, kilevando kaho eka hI bAta hai / pra. 31. kyA lakar3I ke Tukar3e meM kitane hI paramANu eka dUsare meM ghusa gaye haiN| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 164 1 u0 bilkula nahIM / paMcAstikAya gA0 81 meM kahA hai lakar3I ke Tukar3o meM eka 2 paramANu pRthaka-pRthaka apane 2 guNa paryAyoM meM varta rahA hai aisA jJAnI jAnate haiM ? pra) 32. kyA nimitta upAdAna meM ghusakara kAma karatA hai ? yeong pra0 33. zastroM meM prAtA hai jahAM eka siddha birAjamAna hai vahAM para prananta siddha virAjamAna haiM kyA siddha jIva eka dUsare meM mila gaye haiM ? vilkula nhiiN| pratyeka siddha jIva apane 2 prasaMkhyAta pradezI prAkAra meM rahatA hai eka dUsare meM milatA nahIM hai / koI kahe mila jAtA hai to pade tvaguNa ko nahIM mAnA / u0 nimitta upAdAna kA AkAra alaga hai isameM nimitta upAdAna meM ghulakara kAma karatA hai, pradezatva guNa ko nahIM mAnA / pra0 34. mahAvIra kA prAkAra sAta hAtha kA AdinAtha bhagavAna kA 500 dhanuSa kA, vaha kyoM ? pradezatva guraNa ke kAraNa / u pra0 35. jisa sthAna meM dharma dravya hai usI sthAna meM pradharma dravya hai kyA donoM eka dUsare meM mila gaye haiM ? u0 bilkula nhiiN| donoM apane 2 prasaMkhyAta pradezI zrAkAra meM apane 2 dravya kSetrakAla bhAva meM raha rahe haiN| koI kahe mila gaye haiM to pradezatva guNa ko nahIM mAnA / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 165 ) pra. 36. kina 2 dravyoM kA prAkAra nahIM ha nA ? u. aisA koI bhI dravya nahIM hai jisakA prAkAra na ho kyoMki pradezatva guNa pratyeka dravya kA sAmAnya guNa hai| pra0 37. paramANu paura kAla kA pradezatva guNa kitanA bar3A hai ? eka pradezI hai| pra. 38. . prAkAra rUpI hai yA prarUpo ? u0 pudgala kA prAkAra rUpI haiM bAkI dravyoM kA prAkAra prarUpI hai / pra0 36. prAkAra kI apekSA sabase bar3A kauna hai ? AkAza dravya hai| pra0 40. prAkAra kI apekSA sAmAnya dravya kona 2 haiM ? dharma adharma jIva dravya kA prasaMkhyAta pradezI prAkAra hai| 41. jIva kA prAkAra to choTA bar3A hotA hai vaha dharma adharma dravya ke samAna kase ? prAkAra to eka sA ho hai parantu nIva dravya meM saMkoca vistAra kI zakti hai| saMkoca vistAra hone para bhI jIva hamezA asaMkhyAta pradezI hI hotA hai / 50 42. pradezatva guNa aura dravyatva guNa meM kyA antara hai ? u. . pradezatva guNa prAkAra ko batAtA hai aura dravyatva guNa nirantara pariNamana ko batAtA hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) pra0 43. saba pAkAra kitane haiM ? u0 jitane dravya haiM utane hI prAkAra hai| 50 44. jIva kA prAkAra bar3A ho to lAbha ho aura choTA ho to nuru. sAna ho, kyA aisA hotA hai ? bilkula nahIM / prAkAra sukha duHkha kA kAraNa nahIM hai| pra. 45. jIva kA pradezatva guNa zuddha ho jAve aura guNoM meM prazuddhatA rahe, kyA aisA hotA hai ? 3. bilkula nahIM / siddha dazA meM pradezatva guNa zuddha hotA hai| isameM pahale saba guNoM kA pariNamana zuddha ho jAtA hai pra0 46. pradezatva guNa ko jAnane se kyA lAbha hai ? pradezatva guNa kI zakti se, prAkAra dravyoM ko dhre| nijakSetra meM vyApaka rahe, prAkAra bhI svAdhIna hai| mAkAra haiM sabake alaga, ho lIna apane jJAna meN| jAnoM inheM sAmAnya guNa, rakkho sadA zraddhAna meN| apane asaMkhyAta pradezoM meM ekatva buddhi karake lIna ho jAnA pradezatva guNa ko jAnane kA lAbha hai| pra0 47. pradezatva guNa kyA batAtA hai ? u. koI vastu apane svakSetra rUpa prAkAra binA nahIM hotI, aura prAkAra choTA ho yA bar3A ho, vaha hAni yA lAbha kA kAraNa nahIM hai / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 167 ) tathApi pratyeka dravya kI sva-pravagAhanArUpa apanA svataMtra mAkAra avazya ho| hai| eka ke prAkAra se dUsare ke AkAra kA sambandha nahIM hai aisA jAnakara apane prAkAra kI bhora dRSTi kara aura bhagavAna bana / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 17 chaha samAnya guNoM ko eka 2 vAvya para lagAnA . pra0 1. maiM manuSya hai isa para chAnya guNa lagAo / pratyeka kA pUrA 2 spaSTIkaraNa karo ? sAmAnya guNoM ko ulTe nambara se zurU karo ? u0 vicAriyegA / dhyAna pUrva ru jaba samajha meM prAvegA / yadi eka vAkya para chaH sAmAnya guraNa lagAne zrA gaye to jIvana meM zAnti prAye binA rahegI mahIM / pra 0 2. e0 'maiM manuSya hUM' isa para pradezatva gugNa lagAmro ? (1) maiM AtmA asaMkhyAta pradezI merA prakAra hai / (2) dravyakarma - prananta pudgala paramANutroM ke anaMta prakAra haiM ( 3 ) tejasa zarIra - anaMta pudgala paramANutroM ke prananta zrAkAra haiM / (4) zradArika zarIra - ananta pudgala paramANuoM ke ananta zrAkAra haiM / maiM prAtma prasaMkhyAta pradezI eka merA prAkAra hai aura dravya, karma, tejasa, zarIra, praudArika zarIra anaMta pudgaloM ke ananta prakAra haiN| yadi maiM apanA prakAra chor3akara ina saba rUpa ho jAUM taba to maiM manuSya hU~, aisA kahA jA sakatA hai / isalie jo yaha mAnatA hai maiM manuSya hUM to usane pradezatva Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) guNa pratyeka dravya kA pRthaka 2 mAkAra banatA hai usako nahIM mAnA / pra 0 3. pradezatva guNa ko na mAnane se kyA nukasAna rahA ? u. A maiMna anaMta dravyoM ke eka eka dezI prakAra ko apanA prAkAra mAnA / unakA apanA AkAra mAnanA, yaha mithyAtva hai isakA phala cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda kA pAtra hai / To 4. anaMta pudgaloM ke sara kI khoTI mAnyatA kaise chUTe to hamane pradezatva guNa ko mAnA ? u0 maiM saMkhyA dezI eka zrAvAra vAlA hU~ ina pudgaloM ke AkAra se merA kisI bhI prakAra kA koI saMvandha nahIM hai aisA jAnakara apane asaMkhyAta pradezI prabheda eka AkAra kA Azraya le to pradezatva guNa ko mAnA kahalAyA / O 5. grapane prasaMkhyAna pradezI prabheda eka kA Azraya lene se kyA hotA hai ? samyagdarzana jJAna cAritra ko prApti hokara mokSa kA pathika bana jAtA hai | u0 Iao 6. to kyA anAdi se isane pudgaloM ke AkAra ko apanA prAkAra mAnA aura pradezatva guNa kA rahasya nahIM jAnA, isIlie saMsAra meM ghUmatA hai ? hAM, isa jIva ne anAdi se eka 2 samaya karake apane AkAra kA nirAdara kiyA aura para ke AkAra ko apanA mAnA isaliye cAroM u0 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) gatiyoM kA pAtra hotA huA anaMtabAra nigoda ho AyA / aba yadi pradezatva guraNa ko samajha le to mokSa kA pathika bana jAve / Ia. 7. 'maiM u0 aura praudArika zarIra manuSya hUM' isa para agurulaghutva guraNa ko lagAo ? (1) maiM prAtmA jJAna darzana cAritra Adi pranaMta guNoM kA piNDa jJAyaka bhagavAna hU~ / (2) dravyakarma, tejasa zarIra anaMta pudgala dravya haiM inase merI zrAtmA kA koI bhI badale ina sabameM 'maiM manuSya hU~' aisA mAne to usane nahIM mAnA / saMbaMdha nahIM hai| isake pragurulaghutva guNa ko Iao u0 8. maiM AtmA aura anaMta pudgaloM meM apanApanA mAnane ke kAraNa agurulaghutva guraNa ko nahIM mAnA, to isakA kyA phala hogA ? anaMta dravyoM ko apanA mAnanA nigoda kA kAraNa hai / jaise koI dUsare kI strI ko apanA mAna le to sira para jUte par3ate haiM aura usakA kAlA muMha karake gadhe para car3hAkara deza nikAlA hotA hai; usI prakAra jo anaMta dravyoM se apanApanA mAnatA hai vaha cAroM gatiyoM meM ghUmatA huA nigoda calA jAtA hai / Po 6. anaMta dravyoM ko apanA mAnane vAlI khoTI buddhi kaise chUTe taba hamane gurulaghutva guNa ko mAnA kahalAye ? maiM AtmA anaMta guNoM kA abheda piNDa hUM yaha saba pudgala paramANu haiM inase merA svacatuSTaya alaga hai, inakA svacatuSTaya alaga hai ina sabameM aura mere meM atyanta bhinnatA hai aisA jAnakara apane svabhAva kI ora u0 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 171 ) dRSTi kare to gurulaghutva guNa ko mAnA / pra0 10. 'maiM manuSya hU~' isameM pragurulaghutva guNa ko mAnane se kyA lAbha hai ? u0 maiM anaMta guNoM kA prabheda piNDa hUM usakI dRSTi hote hI samyadarzanAdi kI prApti ho jAtI hai aura paMca parameSThiyoM meM usakI ginatI hone lagatI hai saMsAra ke kAraNoM kA aura paMca parAvartana kA prabhAva ho jAtA hai| pra0 11. yaha jIva ananta bAra kahalAyA aura 11 aga 6 pUrva kA rahasya nahIM jAnA ? drayaliMga dhAraNa karake jaina sAdhu pAThI huA, vayA agurulaghutva guraNa kA u0 yadi eka bAra pragurulaghutva guNa kA rahasya samajhale to turanta dravyaliMga kA, aura bAharI paralakSI jJAna kA prabhAva hokara bhAvaliMga aura samyajJAna kI prApti ho jAve / parantu itanA hone para bhI nahIM samajhA, to samajhalo vaha abhavya hai | pra0 12. 'maiM manuSya hU~' isa para prameyatva guNa ko samajhAyo ? u0 maiM zrAtmA jJAyaka hU~ / dravyakarma, nokarma zrAdi saba mere jJAna kA jJaya hai| merI AtmA kA para padArthoM ke sAtha ( dravyakamaM taijasa, zarIra, kArmAraNa zarIra) jJa eya jJAyaka saMbaMdha hai / isake badale maiM manuSya hU~ to isane prameyatva guNa ko nahIM mAnA / pra0 13. AtmA aura dravyakarma, taijasa zarIra, praudArika zarIra ke sAtha Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 172 ) jaya-jJAyaka saMvandha na mAnane se kyA isane prameyatva guNa ko nahIM mAnA? u0 prAtmA, zarIrAdi kA jJa ya-jJAyaka saMbaMdha na mAnane se aura kartA karma bhoktA-bhogya saMbaMdha mAnane se yaha jIva nigoda kA pAtra hotA hai ananta janma maraNa karatA huA duHkho rahatA hai| pra. 14. aAtmA zarIra kA jJa ya-jJAyaka saMbadha na mAnane me yaha du:kho ho rahA hai aura prameyatva guNa kA nirAdara kara rahA hai aisI avasthA meM prameyatva guNa ko kaise mAne tAki duHkha kA prabhAva ho ? u0 maiM AtmA jJAyaka hU~. zarIrAdi jJAna kA jJaya hai inameM merA kartAkarma, bhoktA-bhogya kA saMbaMdha nahIM hai aisA jAnakara apanI ora dRSTi kare to prameyatva guNa ko maanaa| pra0 15. 'maiM manuSya / isameM prameyatva guNa mAnane se kyA lAna rahA ? u. maiM prAtmA jAyaka hU~, zarIrAdi jJa ya haiM, taba zarIra meM kucha hojaise sukumAla ko syAlanI khA rahI thI, majasukumAra ke sira para aMgIThI rakkhI thI unhoMne una sabako jJeya jAnA to unako dharma kI pti huIyaha prameyatva guNa ko jAnane kA lAbha hai| sakala jJeya jJAyaka tadapi, nijAnanda rasalIna / so jinendra jayavaMta nita, ari raja rahasa vihIna / / ataH prameyatva guNa ko mAnane se parahaMta siddha pada kI prApti hotI hai / pra0 16. to kyA isa nIva ne prameyatva guNa ko anAdi se nahIM mAnA ? u. aho,aho,prAzcarya hai,vartamAna meM digambara dharma dhAraNa karane para Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 173 / bhagavAna ko pUjA, yAtrA, zAstra par3hatA humA bhI, isa jova ne anAdi se eka samaya bhI prameyatva guNa ko nahIM mAnA / yadi mAna letA to Aja isakA mokSa ho gayA hotA / he prAtmA tU jAyaka, tamAma saMsAra jJa ya, itanA ho saMbaMdha hai| mandira zAstra deva garU yahI batalAte haiN| yaha ajJAnI niko hAtha jor3atA hai parantu unakI prAjJA nahIM mAnatA / mandira ko pratimA yaha batAtI hai ki maiMne tamAma saMsAra ke padoM ko hoya mAnA to mujhe isa pada kI prApti huI hai, aura taine nahI mAnA imaliye tU duHkhI ho rahA hai aba tU saMsAra ke padArthoM kA jJAtA-dRSTA bana jA, taba to isane bhagavAna ke darzana kiye tabhI jJa ya-jJAyaka saMbaMdha ko mAnA pra0 17. 'maiM manupya hai isameM astitva, vastutva, vyatva gagA ko lgaayo| u0 (1) maiM aAtmA anaMna guNoM kA piNDa anAdianaMta kAyama rahatA humA prayojanabhUta kArya ko karatA hugrA. nirantara badalatA huuN| (2) dravya karma, taM jama garIra, prIrika zarIra meM anaMta gudgala paramAraNa haiM / vaha hamezA kAyama rahate hae apanA apanA prayojana bhUta karsa karate huye nirantara badala rahe haiM, aibhA vastu svabhAva hai| pra. 18. prAtmA aura paramAgaga maba kAyama rahate huye, apanA yojanabhUta kArya karate huye, nirantara kyoM badala rahe haiM ? u0 astitva, vastRtva, dravyatva gugA ke kAraNa aisA ho rahA hai aisA vastu svabhAva hai yaha pAramezvarI vyavasthA hai, isako badalane ko deva indra jinendra bhI samartha nahIM haiN| aisA hone para bhI ajJAnI 'maiM manuSya ' aisA mAnatA hai. isa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 174 mAnyatA vAle ne dUsare dravyoM ke astitva, vastutva, aura dravyatva guraNa ko nahIM mAnA aura sAtha hI apane astitva, vastutva aura dravyatva guNa ko ur3A diyA / u0 pra0 16. apanI AtmA kA aura dUsare anaMta pudgaloM ke astitva, bastutva aura dravyatva guNa ko na mAnane se kyA nukasAna huA ? saccA vastu svabhAva na mAnane ke kAraNa aura dUsare ke prastitva, vastutva, dravyatva se apanA astitvapanA Adi mAnane se eka 2 samaya karake anAdi se AkulatAko mApta kara bahuta duHkhI hotA hai aura usakA phala nigoda hotA hai / pra 0 20. apane astitva, vastutva aura dravyatva ko aura dUsare ke astitva, vastutva dravyatva ko kaba mAnA / u0 merA astitva ananta guNoM kA abheda piNDa se hai, vaha prabheda piNDa apanA 2 prayojanabhUta kArya karatA huA, nirantara badalatA huA, kAyama rahatA hai / aura dravyakarma, taijasa zarIra, prAdarika zarIra meM bhI eka eka paramANu kAyama rahatA huA, apanA 2 prayojanabhUta kArya karatA huA, niratara badalatA rahatA hai, aisA jAnakara apane astitva kI ora dRSTi kare to isane astitva vastutva aura dravyatva guNa ko mAnA / 10 21. apane aura para ke astitva, vastutva, dravyatva guNa ko mAnane kA kyA phala hai ? Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 175 ) u0 para ke astitva ko apanA na mAne aura apane astitva ko ora dRSTi de to prathama samyaktva kI prApti hotI hai / phira zrAvaka, muni, zreNI kI prApti kara prarahaMta siddha kI prApti hotI hai / pra. 22. cha: sAmAnya guNoM kA rahasya itanA hai, to jova kyoM nahIM vicAratA ? u0 ise cAroM gatiyoM meM ghUmakara nigoda meM jAnA acchA lagatA hai. isaliye nahIM vicAratA hai / pra0 23. (1) kumhAra ne ghar3A banAyA (2) maiM deva hU~ (3) maiM tiryaca hU~ (4) maiM lar3akA hU~ (5) mujhe karma duHkha dete haiM (6) merA jJAna jJAnAvargIkarma ne roka rakkhA hai (7) maiM kitAba uThAtA hU~ (8) mujhe jJAna kI prApti zAstra se hotI hai (6) mujhe jJAna kI prApti divyadhvani se hotI hai (10) maiM jora zora se bolatA hUM / (11) maiM bAla baccoM kA pAlana popaNa kara sakatA hU~ / (12) arahaMta bhagavAna ko aghAtikarma mokSa meM jAne se rokate haiM / prAdi 12 vAkyoM meM chaha sAmAnya gugA isa prakAra lagAyo jaise 17veM pATha meM lagAyeM haiM ? u0 dekho inameM cha: mAmAnya guga lagAne ke liye 17vA~ pATha dekho| 17 veM pATha ke anusAra lagAne se yadi apane svabhAva ko dRSTi karale, to samyagdarzana kI prApti hokara, vRddhi hokara, pUrNatA ko prApta kara le| ___ aho aho / cha: sAmAnya guNoM kA rahasya batAne vAle jina, jinavara aura jinavara vRpabhoM ko agaNita namaskAra / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 18 cAra abhAva pra. 1. abhAva kise kahate haiM ? 30 eka padArtha kA dUsare padArtha meM astitva na hone ko prabhAva kahate haiN| pra0 2. prabhAva ke kitane bheda haiM ? u0 cAra bheda haiN| (1) prAgabhAva (2) pradhvaMtAbhAva( 3) anyonyA bhAva (4) atyantAbhAva / pra0 3. prAgabhAva kise kahate haiM ? u. vartamAna paryAya kA pUrva paryAya meM abhAva, so - IgabhAva hai| pra0 4. pradhvaMsAbhAva kise kahate haiN| eka dravya kI vartamAna paryAya kA usI dravya kI AgAmI (bhaviSya kI) paryAya meM prabhAva, so pradhvaMsAbhAva hai / pra0 5. anyonyAbhAva kise kahate haiM ? eka pudgala dravya kI vartamAna paryAya kA dUsare pudgala dravya kI vartamAna paryAya meM jo prabhAva, so anyonyAbhAva hai / u0 ra0 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 177 ) pra0 6. atyantAbhAva kise kahate haiM ? u0 eka dravya kA dUsare dravya meM (trikAla) abhAva so atyaMtAbhAva pra0 7. prAgabhAva aura pradhvaMsAbhAva kisameM lagate haiM ? u. prAgabhAva aura pradhvaMsAbhAva donoM eka hI dravya ko paryAyoM ko lAgU hote haiN| pra0 8. prAgabhAva aura pradhvaMsAbhAva donoM eka hI dravya ko paryAyoM meM kaise lagate haiM, samajhAiye ? (1) jaise-vAya kA IhA meM prabhAva so prAgabhAva hai| aura avAya kA dhAragaNA meM prabhAva so pradhvaMmAbhAva hai| (2) jaise-kSayopaTAna samyaktva kA kSAyika samyaktva meM prabhAva so pradhvaMnAbhAva hai| pa0 . (1) lADU (2) zrutabAna (3) kevalajJAna (4) dahI (5) roTI (6) siTadA (5) zabda (8) praupagamika samyaktva (6) jJAnAvarNI karma kA kSayopazama (10) darzana mohanIya kA upazama (11) rasagullA (12) apUrvakaraNa grAdi meM prAgabhAva aura pradhvaMsAbhAva lagAyo ? u0 (1) lADU kA pUrva kI paryAya meM prabhAva prAgabhAva hai| aura lADU kA bhaviSya kI paryAya meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai / (2) zru tajJAna kA matijJAna meM prabhAva prAgabhAva hai aura zru tajJAna kA kevalajJAna meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai / (3) (vartamAna kA)kevalajJAna kA zrutajJAna meM prabhAva prAgabhAva hai Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 178 ) aura kevalajJAna kA bhaviSya ke kevalajJAna meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| (4) dahI kA dUdha meM abhAva so prAgabhAva hai aura dahI kA maTTha kI paryAya meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| (5) roTI kA loI meM prabhAva pAgabhAva hai aura roTI kA ulTI meM prabhAva so pradhvaMsAbhAva hai| (6) siddha dazA kA saMsAra dazA meM prabhAva so prAgabhAva hai aura siddha dazA kA bhaviSya kI siddha dazA meM prabhAva so pradhvaMsAbhAva hai| (7) 'zabda hunA' kA pUrva ko paryAya meM prAgabhAva hai aura zabda kA bhaviSya kI paryAya meM prabhAva so pradhvaMsAbhAva hai| (8) proparAmika samyaktva kA mithyAtva meM prabhAva prAgabhAva hai aura prauparAmika samyaktva kA kSAyopazamika samyaktva meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| (8) jJAnAvargI karma ke kSayopazama kA jJAna vargI ke udaya meM abhAva so prAgabhAva hai aura jJAnAvarNI karma ke kSayopazama kA jJAnAvarNI ke abhAva meM pradhvaMsAbhAva hai| (10) darzana mohanIya ke upazama kA darzana mohanIya ke udaya meM prabhAva so prAgabhAva hai aura darzana mohanIya ke upazama kA darzanamohanIya ke kSayopazama meM pradhvaMsAbhAva hai| (11) rasagullA ko pUrva paryAya meM prabhAva so prAgabhAva hai aura rasagulle kA bhaviSya kI ulTo paryAya meM prabhAva pradhvanAbhAva hai| (12) apUrvakaraNa kA adhaHkaraNa meM prabhAva prAgabhAva hai / aura apUrvakaraNa kA anivRttikaraNa meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176 ) pra. 10. eka pudgala kI vartamAna paryAya kA dUsare pudgala ko vartamAna paryAya meM prabhAva mo anyonyAbhAva hai yaha hamArI samajha meM nahIM pAyA ? u0 jaise dUdha, dahI aura maTThA yaha tInoM vartamAna bastu hai yaha tInoM pudaga na dravya kI alaga 2 paryAya haiM inameM anyonyAbhAva hai / pra0 11. anyonyAbhAva ke dRSTAMta dekara samajhAyo ? u. jase roTI vAI ne banAI, to roTI kA to bAI ke sAtha pratyantAbhAva hai parantu hAtha cakalA belana nave ne to banAI ? kahate haiM, nahIM kyoMki hAtha cakalA belana roTI yaha saba vartamAna vastue hai. inameM anyonyAbhAva hai ? pra0 12. kyA chappara ko divAra kA AdhAra hai ? u0 chappara aura divAra donoM alaga pudgaloM kI vartamAna avasthAe haiM inameM anyonyAbhAva hai| isalie cha. nara ko divAra kA AdhAra mAne to anyonyA bhAva ko nahIM mAnA / aura donoM alaga alaga haiM to anyonyAbhAva ko maanaa| pra0 13. (1) tejasa, kAmaraNa zarIra meM (2) ghar3A, cAka, DanDA meM (3) kitAba, hAtha, paina meM (8) agni pAnI patIlA meM (5) hAtha, sTUla, aujAroM meM kauna sA abhAva hai ? (1) tejasa tathA kArmaraNa donoM pudagala kI vartamAna paryAya haiM inameM anyonyAbhAva hai| (2) ghar3A, cAka, DanDA tInoM pudgala kI vartamAna paryAya haiM / inameM anyonyAbhAva hai| u0 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160 ) (3) kitAba, hAtha, paina tInoM pudgala kI vartamAna paryAya hai / pranyonyAbhAva hai / (4) agni, pAnI, patIlA tInoM pudgala kI vartamAna paryAya hai| anyonyAbhAva hai / (5) hAtha, sTUla, aujAra tInoM pudgala kI vartamAna paryAya hai| anyonyAbhAva hai| pra. 14. anyonyAbhAva kitane dravyoM meM lAgU hotA hai ? u0 paraspara pudgala dravyoM kI vartamAna paryAyoM me hI lAgU hotA hai / aura dravyoM meM nahIM lagatA hai / pra0 15. eka dravya kA dUsare dravya meM abhAva so atyaMtAbhAva hai so kaise hai ? u0 (1) jaise merI AtmA kA bAkI saba dravyoM meM prabhAva atyaMtAbhAva (2) kumhAra aura ghar3e meM atyaMtAbhAva hai / pra. 16 atyantAbhAva kitane dravyoM meM lagatA hai ? u0 chaho dravyoM meM lagatA hai / pra. 17. cAroM prabhAva kisa kisa dravya meM lAgU ho sakate haiM ? u0 pudgala meM cAroM abhAva laga sakate haiN| bAkI dravyoM meM tIna lagate haiN| pra0 18. jIva dharma adharma prAkAza aura kAla meM kaunasA abhAva nahIM lagatA hai ? anyonyAbhAva nahIM lagatA kyoMki anyonyAbhAva mAtra pudgala ko paryAyoM meM hI lagatA haiM / u0 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) pra0 16. ina cAra abhAnoM meM se paryAya sUcaka kauna 2 abhAva haiM ? u0 prAgabhAva, pradhvaMsAbhAva, anyonyAbhAva paryAya sUcaka haiM / pra0 20. ina cAra prabhAvoM meM se dravya sUcaka kauna 2 se prabhAva haiM ? u0 mAtra atyantAbhAva dravya sUcaka hai / pra0 21. prAgabhAva kitane dravyoM meM lAgU hotA hai ? u0 chahoM dravyoM ko vartamAna paryAya kA bhUta kI paryAyoM meM lAgU hotA hai| pra. 22. pradhvaMsAbhAva kitane dravyoM meM lAgU hotA hai ? chahoM dravyoM kI vartamAna paryAya kA bhaviSya kI paryAyoM meM lAgU honA hai| pra0 23. prAgabhAva nA mAne to kyA hogA ? u0 kArya anAdi kA middha hogaa| pra. 24. pradhvaMmAbhAva nA mAne to kyA hogA ? 20 kArya anantakAla taka rhegaa| pra0 25. anyonyAbhAva na mAne to kyA hogA ? u0 eka pudgala dravya kI vartamAna paryAya kA dUsare pudgala kI varta mAna paryAya meM prabhAva hai vaha nahIM rhegaa| pra0 26. atyantAbhAva na mAne to kyA hogA ? pratyeka padArtha kI bhinnatA nahIM rhegii| jagata ke sarva dravya eka Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182 ) rUpa hone kA prasaMga upasthita hove / / 50 27. prAgabhAva se dharma saMbandhI kyA lAbha hai ? u0 anAdi kAla se jIva ajJAna mithyAtva aura rAgadi naye naye doSa karatA pA rahA hai; usane dharma kabhI nahIM kiyaa| lo bhI vartamAna meM naye puruSArtha se dharma kara sakatA hai kyoMki vartamAna paryAya kA pUrva pIya meM abhAva vartatA hai| pra0 28. pradhvaMsAbhAva se dharma saMbandhI kyA lAbha hai ? u0 vartamAna avasthA meM dharma nahIM kiyA hai phira bhI jIva navIna puruSArtha se adharma dazA kA turanta hI prabhAva karake apane meM satya dharma pragaTa kara sakatA hai| koI kahe maiMne to vahata pApa kiye haiM grAge pApa kA udaya yA gayA to kyA hogA ? bhagavAna kahate haiM ki bhAI vartamAna paryAya kA bhaviSya kI paryAya meM prabhAva hai tU turanta dharma kara, dera mata kara / pra. 29. anyonyAbhAva se dharma saMbaMdhI kyA lAbha hai ? u0 eka pudgala kI vartamAna paryAya dUsare pudgala dravya kI vartamAna paryAya kA kucha nahIM kara sakatI hai / jaba pudgala kI avasthA sajAti meM kucha nahIM kara sakatI hai to pudgala jIva kA kucha bhI lAbha hAni kaise kara sakatA hai arthAt kucha nahIM kara sktaa| pra. 30. atyantAbhAva se dharma saMbaMdhI kyA lAbha hai ? pratyeka dravya kA dUsare dravya meM trikAla prabhAva hai / isaliye eka dravya anya dravya kI paryAya kA kucha nahIM kara sakatA hai| u0 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 183 ) pra. 31. apanA kalyANa karane ke liye kyA karanA cAhie ? 70 cAra abhAva kA rahasya jAnanA cAhiye / pra 32. sabase pahale kauna 2 se prabhAva ko jAnanA cAhiye ? u0 vaise to cAroM ko jAnanA cAhiye / mukhya rUpa se prathama atyantAbhAva ko phira anyonyAbhAva ko phira vAkI ko samajhakara apanI ora sanmukha honA caahie| pra0 33. ca ra prabhAvoM ko samajhane se hamArA kalyANa kaise ho sIdhe sAde zabdoM meM batAyo ? u0 (1) maiM aAtmA anaMta guNoM kA piNDa jJAyapha svabhAvI hU~ merA mere isa jJAyaka svabhAbI bhagavAna se, alaga ana na jIva, anantAnanta pudgala, dharma, adharma, aAkAza, loka pramANa asaMnyAta kAla dravya haiM inase kisI bhI prakAra kA saMbaMdha nahIM hai isalie haTAvo iSTi atyaMta bhinna padArthoM se, zarIra, mana, vANI se| (2) jaba eka padgala kI vartamAna paryAya dUsare pudgala vartamAna paryAya meM kucha nahIM kara sakatI hai to pATha kama mujhe duHpa daMge yA sukha deMge aisI buddhi kA abhAva ho jAnA cAhiye / to dRSTi uThAvo dravyakarmoM se / (3) aba vicAro para me dravya kama se to saMbaMdha hI nahIM rahA / apanI prAtmA kI aora dekho-tumhArI jo vartamAna paryAya hai usakA bhUta paryAya se koI saMbaMdha nahIM hai / jaba vaha hai hI nahIM to dRSTi uThAvo pichalI paryAyoM se| (4) bhaviSya kI paryAya pAI hai nhiiN| to aba tuma apanI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 184 ) vartamAna paryAya ko kahA~ le jAnoge? para, dravyakarma, pUrva, bhaviSya ko paryAyoM se to saMbaMdha rahA hI nhiiN| to eka mAtra jo svabhAva hai usa para dRSTi deveM to samyagdarzanAdi kI prApti hokara mokSa kI prApti hotI hai| pra0 34. (1) kumhAra ne ghar3A banAyA (2) maiMne icchA kI to bhASA nikalI (3) cazme se jJAna hotA hai (4) hameM zarIra aura vastroM kI rakSA karanI cAhie (5) bAI ne cakalA belana se roTI banAI (6) ghAtI karma ke nAza se arahaMta dazA kI prApti hotI hai. (7) prAtmA para kA kara sakatA hai nA ? (8) karma ke udaya se rAgAdi utpanna hote haiM (8) karma ke udaya se audayika bhAva hote haiM (10) mohanIya upazama se proparAmika bhAva hote haiM (11) karma ke kSayopazama se kSAyopazamika bhAva hote haiM (12) karma ke kSaya se kSAyika bhAva hote haiM (13) nimita se naimittika kArya hotA haiM (14) nimitta se upAdAna meM kArya hotA hai (15) ina sabameM jisa taraha se cAroM abhAva laga sakate haiM lagAyo / 1 tathA aisA mAne to, isa abhAva ko nahIM maanaa| Il aura aise mAno, to isa prabhAva ko mAnA ityAdi btaayo| (1) kumhAra ne ghar3A banAyA (1) kumhAra kA ghaDe meM prabhAva atyantAbhAva hai| (2) hAtha DanDA kIlI cAka DorA ghar3e kA anyonyAbhAva hai (3) ghar3e kA pUrva piNDa paryAya meM prAgabhAva hai| (4) ghar3e kA bhaviSya kI ThIkarI meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| kumhAra ne ghar3A DanDA kIlI se hI banAyA aisA mAnane vAle ne u0 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 185 ) atyantAbhAva anyonyAbhAva ko nahIM mAnA aura ghar3A banA usameM pahalI pichalI paryAya bhI kucha karatI haiM aisI mAnyatA vAle ne prAgabhAva pradhvaMsAbhAva ko nahIM maanaa| par3A usa samaya kI yogyatA se hI banA hai usameM kumhAra kA inDA cAka prAdi kA tathA piNDa kA yA bhaviSya ko paryAyoM kA saMbaMdha nahIM hai| aisA mAnA to cAro prabhAva ko mAnA / isI prakAra 13 vAkyoM kA uttara do| pra0 35. anyonyAbhAva kI kyA AvazyakatA thI ? u0 jaise sunAra ne jevara banAyA to sunAra jevara kA to atyantAbhAva ho gyaa| isake badale koI kahe sunAra ne to nahIM banAyA parantu hAtha hathaur3A Adi se to banA to usase kahate haiM ki bhAI pudgaloM kI vartamAna paryAyoM meM prabhAva hai aisA anyonyAbhAva batAtA / jaba pudgala kI paryAya dUsare pudgala kI paryAya meM kucha nahIM kara sakatI hai to tU to vijAtIya hai / yaha batAne ke lie anyonyAbhAva ko batAne ko AvazyakatA thii| pra0 36. jIva dUsare kA to na kare parantu pudgala to pudgala kA karatA hai nA? u0 anyAnyobhAva ko nahIM mAnA / pra. 37. jIva se to bhASA nahIM nikalI parantu hoMTha se to nikalI hai nA? u. anyonyAbhAva ko nahIM mAnA / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 16 chaH dratya, vizva, chaH sAmAnya guNoM, cAra abhAvoM para mile jule praznottara pra. 1. dravya guNa paryAya kisa apekSA samAna hai aura kisa apekSA samAna nahIM hai| u. kSetra se samAna hai aura bhAva se samAna nahIM hai| pra. 2. dravya guNa paryAya meM, kAla apekSA samAna kauna hai aura kauna nahIM kAla apekSA dravya guNa samAna hai / paryAya eka samaya kI hone se samAna nahIM hai| pra0 3. dravya guNa paryAyoM meM saMkhyA apekSA samAna kauna haiM ? u0 guNa aura paryAya saMkhyA meM samAna haiM / pra. 4. guNoM ke samUha ko dravya kahate haiM isameM lakSaNa kyA aura lakSya kyA ? u0 guNoM kA samUha lakSaNa hai aura dravya lakSya hai / pra. 5. dravya meM nirantara paryAya hone kA kyA kAraNa hai ? Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (187) u.. vyatva gunn| . 6. tuma AtmA ko kaise jAnate ho ? 50 prameyatva guNa ke kAraNa / pra0 7. jJAna kA lakSaNa kyA hai ? u0 sva para prakAzaka jJAna kA lakSaNa hai / pra0 8 saMkhyA apekSA kauna 2 dravya samAna haiM ? u0 dharma, adharma, AkAza tInoM ekeka haiM / pra. 6. kSetra apekSA kauna 2 dravya samAna haiM ? u0 (1) dharma, adharma aura jIva kSetraprapekSA asaMkhyAta pradezI hone se samAna haiN| (2) kAlANu aura paramANu kSetra apekSA eka pradezI haiM / pra0 10. nizcaya se prastikAya kauna kauna hai ? u0 jIva, dharma, adharma, AkAza / pra0 11. vyavahAra se astikAya kauna haiM ? u0 pudgala skaMdha / pra. 12. lokAkAza, pralokAkAza yaha prAkAza kA bheda nizcaya se yA vyavahAra se ? u0 vyavahAra se pra0 13. aise guNoM kA nAma batAo jo jIva pudgaloM meM hoM ba go Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) meM nahIM ? u0 kriyAvatI zakti, vaibhAvika zakti pra. 14. jJAnI ko rAga meM kaisI buddhi hotI hai ? u0 heya buddhi hotI hai| pra0 15. ajJAnI ko zubhabhAvoM meM kaisI buddhi hotI hai ? u0 upAdeya buddhi hotI hai / pra0 16. jJAnI rAga ko kyA jAnatA hai ? u. jJAnI rAga ko tapedika kI bImArI ke samAna jAnatA hai / pra0 17. kriyAvatI zakti jAnane kA kyA lAbha hai ? u0 (1) ghara meM se rupayA, sonA, cAMdI DAkU le gaye to jJAnI jAnate haiM vaha apanI kriyAvatI zakti ke kAraNa gayA DAkUoM ke kAraNa nhiiN| (2) merA rukanA aura gamana, zarIra ke kAraNa, dharma, adharma dravya ke kAraNa nahIM hotA hai mAtra kriyAvatI zakti ke kAraNa hotA hai| aisA jAnane se AkulatA miTa jAtI hai / pra0 18. kyA zarIra Age pIche jIva karatA hai ? / u0 bilkula nahIM / kriyAvatI zakti ke kAraNa hotA hai / pra. 16. jIva kyoM nahIM bolatA hai ? u0 jIva aura zabda meM pratyaMtAbhAva hai| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) pra0 20. kyA muMha se to zabda nikalatA hai ? u0 nahIM, kyoMki zabda aura muha meM anyonyAbhAva hai / pra. 21. kyA deva apane zarIra ko choTA bar3A kara sakatA hai ? u. bilkula nahIM, kyoMki deva aura zarIra meM atyantAbhAva haiM / pra. 22. jIva ke do bheda kauna kauna se haiM ? u. saMsArI aura siddha pra. 23. saMsArI ke do bheda kauna kauna se haiM ? 20 chadmastha aura sarvajJa / pra. 24. chadmastha ke do bheda kauna 2 se haiM ? u. sAdhaka aura bAdhaka / pra. 25. bAdhaka ke do bheda kauna 2 se haiM ? bhavya aura abhavya pra0 26. bhavya ke do bheda kauna 2 se haiM ? u0 mokSa prApta karane vAlA aura mokSa prApta na karane vaalaa| pra0 27. paramANu kI do jAtiyoM kA kyA nAma hai ? u0 1. kAraNa paramANu 2. kArya paramANu / praha 28. kAraNa paramANu kise kahate haiM ? skaMdha meM jur3ane kI zakti vAle paramANu ko kAraNa paramANu kahate haiN| 1 . Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160 ) pra0 26. kArya paramANu kise kahate haiM ? u0 skaMdhoM se pRthaka hone vAle paramANu ko kArya paramAraNa kahate haiM 0 30. zarIra pora jIva meM aura zarIra aura vastra meM kauna sA prabhAva ? u0 zarIra aura jIva meM atyaMtAbhASa hai| zarIra aura vastra meM anyonyAbhAva hai| pra0 31. jIva aura caitanya meM kauna sA prabhAva hai ? u0 koI bhI nahIM / pra0 32. pavana dhvajA ko hilAtA hai nA ? u0 bilkula nahIM, kyoMki pavana aura dhvajA meM anyonyAbhAva hai / pra0 33. dhvajA kisase hilatI hai ? u. apanI kriyAvatI zakti se hilatI hai, pavana se nahIM / pra0 34. sAdianaMta eka kSetra meM rahane vAlA kauna hai ? u0 siddha bhagavAna pra0 35. paryAya kI apekSA dravya ko kyA kahate haiM ? u0 paryAyI yA paryAyavAna kahate haiM / pra0 36. caitanya sAmAnya hai yA vizeSa ? u. chaha dravyoM meM se mAtra jIva dravya meM hai auroM meM nahIM isa apekSA vizeSa hai aura saba jIva dravyoM meM hai isa apekSA sAmAnya hai| 5. 37. jJAna guNa aura sukha guNa kI saMkhyA batAyo ? Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 191) . - - u0 jitane jIva dravya haiM utane hI jJAna aura sukha guNa haiM / pra0 38. apane ko kUTastha mAnane vAlA kisa guNa kA marma nahIM jAnatA ? u0 dravyatva guNa kA / pra. 36. maiM para kA zarIrAdi kA karane vAlA kyA bhUlatA hai ? u0 agurulaghutva guNa aura a yaMtAbhAva ko bhUlatA hai| pra0 40. jJAnAvarNI karma ne jJAna ko dabAyA, kyA yaha ThIka hai ? 20 galata hai, kyoMki donoM meM atyaMtAbhAva hai| pra. 41. kriyAvatI zakti ke gamana aura sthiti ke nimitta meM kyA antara u0 gati meM nimitta dharma dravya aura sthiti meM adharma dravya haiM / 42. siddha bhagavAna ko kisakA nimitta chUTa gayA aura kisakA sAdi anaMta ho gayA ? u0 dharma dravya kA nimitta chUTa gayA aura sAdi anaMta adharma dravya kA ho gyaa| pra. 43. anaMta guNoM kA dravya ke sAtha kaisA saMbaMdha hai ? u. nityatAdAtmya saMbaMdha hai| pra. 44. zubhAzubha bhAvoM kA guNa bheda kA prAtmA ke sAtha kaisA saMbaMdha hai ? u anitya tAdAtmya saMbaMdha hai| pra0 45. chaha dravya kisa 2 apekSA samAna nahIM haiM ? Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 162 ) u0 (1) vizeSa guNoM (2) kSetra (3) aura saMkhyA apekSA sama.na nahIM hai / pra0 46. kina dravyoM meM saMkoca vistAra hotA hai ? u0 mAtra jIva dravya meM hI hotA hai / pra. 47. pATha bheda vAlA kauna sA zarIra hai ? u0 kArmaraNa zarIra / pra0 48. pA~coM zarIra kA kartA kauna hai aura kauna nahIM hai ? u0 pAcoM zarIra kA kartA pudgala dravya hai aura jIva nahIM hai / pra0 46. avinAbhAva saMbaMdha kise kahate haiM aura usake udAharaNa do ? u0 eka padArtha ke sAtha dUsare kA honA avinAbhAva saMbaMdha hai| jaise (1) jahAM kArmaNa zarIra hotA hai vahAM taijasa zarIra hotA hI hai (2) jahA~ matijJAna hotA hai vahAM zrutajJAna hotA hI hai (3) jahAM raMga hotA hai vahAM sparza rasa gaMdha hotA hI hai (4) jahAM 2 jJAna hotA hai vahAM sukha hotA hI hai| pra. 50. anAdianaMta eka kSetra meM rahane vAle kauna 2 dravya haiM ? u0 dharma, adharma, AkAza aura kAla dravya haiN| pra0 51. saba dravyoM ke eka kSetra meM rahate hue kauna sA prabhAva hai ? u. atyaMtAbhAva hai| pra. 52. tuma kisa prapekSA eka ho ? u. maiM apane jIva dravya kI apekSA eka huuN| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (193) pra. 53. tuma kisa prapekSA asaMkhya ho| u. maiM apane pradezoM kI apekSA asaMkhya huuN| pra0 54. tuma kisa prapekSA anaMta ho ? u0 maiM apane guNoM kI apekSA anaMta huuN| pra0 55. cakSudarzana kA dravya guNa paryAya kyA hai ? 30 cakSudarzana svayaM paryAya hai| jIva dravya ke darzana guNa kI vibhAva rya paryAya hai| pra0 56. samyagdarzana aura cakSudarzana meM kyA hai ? u0 donoM alaga 2 guNa kI paryAya haiM isalie guNa bheda hai| pra. 57. samyagdarzana aura cakSudarzana donoM kisako hote haiM ? 70 sAdhaka jIva ko hote haiN| pra. 58. cakSudarzana ho aura samyagdarzana nA ho kyA aisA hotA hai ? 10 (1)mithyAdRSTi ko cakSudarzana hotA hai sabhyagdarzana nahIM hotA hai (2) cakSudarzana tIna indriya vAle jIvoM ko bhI nahIM hotA hai| pra. 56. samyagdarzana ho cakSudarzana nA ho, kyA aisA ho sakatA hai ? u. deva (prarahaMta siddha) ko samyagdarzana hotA hai aura cakSudarzana nahIM hotA, kyoMki unako kevaladarzana hotA hai| pra. 60. astitva pora vastutva guNa kA dravya kSetra kAla bhAva eka hI hai hai nA? Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194 / u. donoM ke bhAvoM meM antara hai dravya kSetra kAla eka hI hai / pra0 61. kUr3e ko bAhara pheMka diyA kyA vaha nikammA hai ? 30 tR va guNa ke kAraNa kUr3A bhI apanI prayojanabhUta kriyA karatA hai nikammA nahIM hai / pra0 62. kyA maiM cupacApa aisA kArya karU kisI ko patA na cale yaha ThIka hai ? u0 prameyatva guNa ko nahIM mAnA / pra. 63. agurulaghutva guNa ke kAraNa eka dravya dUsare dravya rUpa nahIM hotA, vaha eka dravya kI bAta hai yA pRthaka pRthaka dravyoM kI bAta hai ? u0 eka hI dravya ko bAta hai| pra. 64. mokSa hone para 'teja meM teja mila jAtA hai' isa prakAra saba eka ho jAte hai kyA yaha ThIka hai ? u. agurulaghutva guNa ko nahIM mAnA / pra0 65. jJa ya-jJAyaka saMbaMdha kaunasA guNa batAtA hai ? 10 prameyatva guNa batAtA hai / pra. 66. kauna sA dravya akriya hai ? u. koI bhI nahIM, kyoMki pratyeka dravya meM arthakriyAkAritva hotA rahatA hai| 50 67. jJAna aura matajJiAna meM kyA antara hai ? Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 195 ) u0 jJAna guNa hai aura matijJAna jJAna guNa kI paryAya hai / pra. 68. kyA tuma yahA~ rela se pAye ho ? u0 maiM apanI kriyAvatI zakti se pAyA hU~ rela, zarIra aura dharma dravya ke kAraNa nahIM pAyA huuN| pra. 66. kyA rupaye kA eka hI prAkAra hai ? u0 nahIM ! jitane paramANu haiM utane prAkAra haiM / pra. 70. gehU~ kA ATA cakkI se harA yA bAI se ? u0 kisI se bhI nahIM / kyoMki bAI aura prATe kA atyantAbhAva hai aura gehUM aura cakkI meM anyonyAbhAva hai / dravyatva guNa ke kAraNa paryAya badala gaI hai| pra. 71. kAla dravya kI kyA pahicAna hai ? u0 pariNamana hetutva ityaadi| pra0 72. skaMdha hone kA saccA kAraNa kyA hai ? u0 usa samaya kI yogytaa| paramANu kI snigdharU6. avasthA . . rUpa banane meM kAraNa hai| pra0 73. kue se pAnI khIMcA ? u0 bilkula galata hai / pAnI apanI kriyAvatI zakti se prAyA hai / pra. 74. prAhAravargaNA tejasa, bhASA, mana aura kArmarAma kA kyA kAraNa hai ? Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 196) u0 (1) jIva ko prathama apane saMyogarUpa zarIra kA jJAna hotA hai ata: prathama nambara prAhAravargaNA rakkhI / (2) pazcAta zarIra ke teja kA patA calatA hai ata: dUsarA nambara taijasavargaNA rkkhii| (3) phira do tIna indriyoM ke bhASA prakaTa hotI hai ata: tIsarA nambara bhASAvargaNA rakkhI hai| (4) mana mAtra saMjJI jIvoM ke hI hotA hai mataH cauthA nambara manovargaNA rakkhI hai / (5) kArmaNa zarIra ko sUkSmapane ke kAraNa pAMcavA nambara kArmaNa vargaNA kA rksaa| pra0 75. prAma hare se pIlA ho gayA to dravya guNa paryAya meM se kyA badalA? u. mAtra varNa guNa kI paryAya bdlii| pra0 76. kisa 2 dravya ke Tukar3e ho sakate haiM ? u0 kisI dravya ke Tukar3e nahIM ho sakate haiN| pra. 77. eka kSetra meM eka jAti ke do dravya kabhI na pAveM aise dravya kA kyA nAma hai ? u. kAla dravya / pra0 78. apanA vizeSa guNa prapane ko nimitta na bane aise dravya kauna hai ? u. dharma aura adharma dravya haiN| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (197) pra0 76. ghar3I kI suI kauna pheratA hai ? u0 prapanI kriyAvato zakti ke kAraNa phiratI hai| pra. 80. ghar3I kI suI nizcaya kAla hai yA vyavahAra kAla ? u0 donoM nahIM haiM kyoMki ghar3I kI suI to pudgaloM kA piNDa hai / pra0 81. duHkhI karane kA bhAva aura sukhI karane kA bhAva kyA hai aura kyA nahIM hai ? u. duHkhI sukhI karane kA bhAva cAritra guNa kI vibhAvaarthaparyAya hai| svabhAvaarthaparyAya nahIM hai| pra. 82. (1) prakAza huprA (2) mamavAna ne siddha pada pAyA (3) ghI tAyA (4) ThaMDa par3o (5) samyagdarzana pragaTA unameM utpAda vyaya dhrauvya lgaano| pradhakAra kA vyaya, prakAza kA utpAda varNa guNa kAyama / isI prakAra bAkI ke cAra lgaao| pra. 83. (1) mithyAdarzana (2) puruSAkAra (3) megha garjanA (4) pariNamana hetutva (5) gati hetutva (6) kevala jJAna (7) rupayA (8) zubha bhAva (9) gaMdha (10) zraddhA, yaha kyA hai ? u0 (1) mithyAdarzana jIva dravya ke zraddhA guNa ko vibhAvaartha paryAya hai| isI prakAra 6 kA uttara do| pra. 84. sAmAnya guNa pahile yA vizeSa guNa ? Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 198 ) u0 donoM sAtha 2 haiM Age pIche nahIM arthAt anAdianaMta haiN| pra. 85. astitva guNa jAnane yogya hai ? u0 hA~ ! prameyatva guNa ke kAraNa se jAnane yogya hai / pra0 86. prayojanabhUta kArya kisa meM hotA hai kisameM nahIM ? u0 paryAya meM hotA hai dravya guNa meM nhiiN| pra0 87. agurulaghutva guNa kA kyA kArya hai ? u0 pratyeka dravya jaisA kA taisA rahe / choTA bar3A nA hove| yaha agurulaghutva guNa kA kArya hai / pra. 88. vizva ke tIna bheda kauna kauna se ho sakate haiM ? u0 (1) dravya guNa paryAya (2) utpAda vyaya dhrauvya / pra. 86. gati hetutva aura sthiti hetutva meM kauna kaunasA abhAva hai ? u. pratyaMtAbhAva hai| pra0 60. sUta meM prAgabhAva pradhvaMsAbhAva batAmo ? 30 sUta kA pUNI meM prabhAva prAgabhAva hai aura sUta kA kapar3e meM abhAva pradhvaMsAbhAva hai| pra. 61. dhAraNA kA pradhvaMsAbhAva meM kyA mAyegA ? 7. zrutajJAna praavegaa| pra. 62. jIva pudgala meM paraspara milAna karo? u0 (1) saMkhyA se jIva anaMta-pudgala jIva se anaMta guNA adhika Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) (2) kSetra se jIva asaMkhyAta pradezI-pudgala eka pradezo hai / (3) jIva amUrta hai = pudgala mUrta hai (4) jIva cetana hai = pudgala jar3a hai (5) jIva pudgala donoM meM kriyAvatI tathA vaibhAvika zakti hai / pra0 63. eka siddha ko dUsare siddha bhagavAna kI apekSA hai aisA kaheM to? u0 pragurulaghutva guNa ko nahIM maanaa| pra0 64. 'maiM apane meM basatA hU~' kauna 2 guNa ko mAnA ? u0 vastutva guNa ko mAnA / pra0 65. samyagdarzana hote hI turanta vItarAgatA honI cAhiye, kisa guNa kA marma nahIM jAnatA ? u0 agurulaghutva kA nahI jAnatA / pra0 66. dhruva rahatA huA nirantara badalanA hai kaunasA guNa dRSTi meM AyA ? u0 astitva, dravyatva guNa dRSTi meM prAtA hai / pra0 67. sImaMdhara bhagavAna kI mudrA prati bhavya hai ? u0 pradezatva guNa pra0 68. prabhAva abhAvarUpa hai yA madbhAva rUpa hai ? u0 sadbhAva rUpa hai kyoMki bhAvoM kI prasti hai| pra. 66. siddha bhagavAna ko kitane prabhAva laga sakate haiM ? Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200) u. anyonyAbhAva ko chor3akara tInoM laga sakate haiM ? ma0 100. karmodaya ke kAraNa rAga humA, to kauna se prabhAva ko bhUlatA hai ? u0 pratyaMtAbhAva ko bhUlatA hai| pra0 1.1. dravyaliMga se bhAvaliMga prakaTa hotA hai, to kisa prabhAva ko bhUlA ? u0 pratyaMtAbhAva ko bhUlatA hai / ma. 102. munirAja bAhya pAMca samiti gupti ko pAlate haiM,to kisa prabhAva koM bhUlA ! u0 atyaMtAbhAva ko bhUlatA hai| pra. 103. do dravyoM kA kartA eka hai, to kisa prabhAva ko bhUlA ? u0 atyaMtAbhAva ko bhUlatA hai / pra0 104. kramabaddha paryAya ko na mAnane vAlA kisa prabhAva ko bhUlatA hai? u0 prAgabhAva mora pradhvaMsAbhAva ko bhUlatA hai| pra0 105. mAgabhAva paura pradhvaMsAbhAva ko na mAne to kona sAmAnya guNa ura jAtA hai? u0 vyatva guNa ur3a jAtA hai| ma. 106. atyaMtAbhAva ko na mAne to kaunasA sAmAnya guNa par3a jAtA u. magurulaghutva guNa ur3a pAtA hai| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (201) No 107. pahile thA aba nahIM hai isase kaunasA prabhAva dhyAna meM pAtA u0 prAgabhAva dhyAna meM prAtA hai / pra0 108. cAroM prabhAva rUpI hai yA arUpI ? u0 pudgala ke rUpI haiM aura bAkI dravyoM ke pralpI haiN| pra0 106. ghAti karma aura aghAti karma meM kauna sA prabhAva hai ? u0 pranyonyAbhAva hai| pra0 110. daMDa cakra se ghar3A banA, to kaunase prabhAva ko bhUlA ? u0 pranyonyAbhAva ko bhUlA hai / pra0 111. bhagavAna ke jinabimba ke darzana karane se samyagdarzanAdi pragaTa hote haiM, kyA yaha bAta ThIka hai ? yaha vyavahAra kayana hai; vyavahAra kathana ko sacA mAnane vAle ne agurulaghutvaguNa aura pratyaMtAbhAva ko nahIM mAnA / pra0 112. dravyatvaguNa ke kAraNa jJAna meM kyA hotA hai ? u0 jJAna guNa meM nirantara samaya 2 para nayA 2 pariNamana hotA hai| pra0 113. pragurulaghutva guNa ke kAraNa, jJAna meM kyA hotA hai ? / 30 jJAnaguNa, varNAdi pudgaloM ke guNoM meM nahIM jAtA aura jJAna guNa zraddhA, cAritra prAdi dUsare guNoM rUpa nahIM hotA hai / pra. 114. (1) jIva (2) zarIra (3) bukhAra (4) siddha(5 ) dayA (6) u0 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 202 ) dharma (7) sparza (8) gatihetutva (6) puNya-pApa (10) duHkha (11) avagAhanahetutva (12) upavAsa (13) bhakti pUjA (14) nAcanA (15) pUjA kI sAmagrI (16) dAna (17) karma (18) bhAvakarma (16) jJAna (20) kevalajJAna (21) mokSa (22) saMsAra (23) cAritra (24) zrAvaka (25) munipanA (26) daur3anA (27) baiThanA (28) mithyAtva (26) samyaktva (30) rasa (31) khaTTA (32) jaina (33) kaSAya (34) pariNamanahetutva (35)bukhAra (36) bukhAra para dveSa (37) pAhAraka zarIra (38) praudArika zarIra (36) meja (40) sugaMdha / I yaha kyA hai ? yadi paryAya hai to kisa guNa ko hai ? aura yadi guNa hai to kisa dravya kA haiM ? spaSTa khulAsA karo ? u0 (1) jIva-dravya hai, aura caitanya jIva kA lakSaNa hai| (2) zarIra-paryAya hai / anaMta pudgaloM kI skaMdharUpa paryAya hai / (3) bukhAra =pudgala dravya ke sparza guNa kI vibhAva artha paryAya (4) siddha =jIva dravya ke sampUrNa guNoM kI svabhAva artha paryAya aura eka svabhAvavyaMjana paryAya hai / (5) dayA -jIva dravya ke cAritra guNa ko vibhAva artha paryAya (6) dharma=I dharma nAma kA eka dravya hai| II samyagdarzanAdi zuddha bhAvoM ko dharma kahA hai / III vastu svabhAva ko dharma kahate haiN| (7) sparza-pudgala dravya kA vizeSa guNa hai / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 201) (8 gati hetutva-dharma dravya kA vizeSa guNa hai / (6) puNya pApa kA bhAva-jIva dravya ke cAritra guNa ko vibhAva-- artha paryAya hai| (10) duHkha-jova dravya ke sukha guNa kI vibhAvaprartha paryAya hai| (11 avagAhanahetutva-prAkAza dravya kA vizeSa guNa hai| (12 upavAsa kA bhAva-l jIva dravya ke cAritra guNa kI vibhAva artha paryAya hai / II upa 'mAne samIpa','vAsa'-rahanA prAtmA ke samIpa rahanA vaha saccA upavAsa hai| III jahAM kaSAya, viSaya tathA prAhAra kA tyAga kiyA jAtA hai use upavAsa kahate haiN| yaha cAritra guNa kI svabhAva artha paryAya hai| (13) bhaktipUjA kA bhAva-jIva dravya ke cAritra guNa kI vibhAvaartha paryAya hai| (14) nAcanA-asamAnajAtIya dravya paryAya hai| (15) sAmagrI-sAmAnajAti dravya paryAya hai| (16) 'dAna' I paisA Adi denA pudagala dravya kI vibhAvaartha paryAya haiM / II dAna kA bhAva, cAritra guNa kI vibhAva artha paryAya hai| III saccAdAna vIrya guNa kI svabhAva artha paryAya hai| (17) karma-I dravya karma II nokarma III bhAva karma IV karma kAraka V karma arthAt kaary| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 204 ) (18) bhAvakarma-cAritra guNa kI vibhAva artha paryAya hai / (19) I jJAna arthAt prAtmA, I jJAna guNa, III jJAnI ke samyara jJAna ko jJAna kahate haiN| (20) kevala jJAna-jIva dravya ke jJAna guNa ko svabhAvaartha paryAya hai| (21) mokSa--jIva dravya ke saba guNoM kI svabhAvaprartha paryAya paura svabhAva vyaMjana paryAya / (22) saMsAra-I apane bhagavAna kA patA na honA II mithyAtva, vaha saMsAra hai| (23) cAritra--jIva dravya kA guNa / (24) zrAvaka-jIva dravya ke cAritra guNa kI eka deza svabhAva artha paryAya / (25) munidazA--jIva dravya ke cAritra guNa kI sakala svabhAva partha paryAya / (26) daur3anA-pudgala dravya ke kriyAvatI zakti kI vibhAvaartha paryAya / (27) baiThanA-pudagala dravya ke kriyAvatI zakti kI vibhAvaartha paryAya / (28) mithyAtva-jIva dravya ke zraddhA guNa kI vibhAvaprartha paryAya / (29)samyaktva-jIva dravya ke zraddhA guNa kI svabhAva artha paryAya (30) rasa-pudagala dravya kA vizeSa guNa / (31) khaTTA-pudgala dravya ke rasa guNa kI vibhAva artha paryAya / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 205 ) (32) jana-apane zuddhAtmA ke prAzraya se moha, rAga dvaSa ko jItane vAlI nirmala pariNati jisane pragaTa kI hai use jaina kahate haiM / sacce jaina tIna haiM-1 uttama-parahaMta siddha II madhyama-sAtaveM se bArahaveM guNasthAna taka III jaghanya cauthA, pAMcavAM va chaTA guNasthAna / (33) kaSAya-kaSa' arthAt saMsAra, prAya prarthAt lAbha, jisa bhAva se saMsAra kA lAbha ho use kaSAya kahate haiM / yaha jIva dravya ke cAritra guNa kI vibhAvaartha paryAya hai| (34) pariNamana hetutva-kAla dravya kA vizeSa guNa / (35) bukhAra-pudgala dravya ke sparza guNa ko vibhAvaartha paryAya / (36) bukhAra para dveSa-cAritra guNa kI vibhAva artha paryAya / (37) AhAraka zarIra-pAhAra vargaNA kA kArya hai / (38) praudArika zarIra-AhAra vargaNA kA kArya / (36) meja-samAnajAti dravya paryAya / (40)sugaMdha-pudgala dravya ke gaMdha guNa ko vibhAva artha paryAya / pra0 115. bhagavAna kI vANI sunakara jJAna huA isameM kaunase prabhAva ko bhUlatA hai ? atyantAbhAva ko bhUlatA hai| u0 pra. 116. sAtA vedanIya se paisA prAtA hai konase prabhAva ko nahIM mAnA? Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206 ) u. anyonyAbhAva ko nahIM mAnA / pra0 117. kyA nAmakarma se zarIra kI racanA hotI hai ? u0 anyonyAbhAva ko nahIM maanaa| pra. 118. baksA AtmA ne to nahIM uThAyA, hAthoM ne to uThAyA ? anyonyAbhAva ko nahIM maanaa| pra0 116. maiM TaTTI jAtA hUM kaunase prabhAva ko nahIM mAnA ? atyantAbhAva ko nahIM maanaa| pra0 120. zarIra to TaTTI jAtA hai nA ? u0 anyonyAbhAva ko nahIM maanaa| pra0 121. (1) samyagdarzana (2) kevala jJAna (3) ghar3A banA (4) bistara bichA (5) hAtha uThAyA (6) khir3akI kholI (7) prakAza humA, ina meM prAgabhAva pradhvaMsAbhAva batAo? u0 jabAnI btaao| ma. 122. jIva ko sAtA ke udaya se sAmagrI milI, isameM cAra prabhAva lagAyo ? 1. jIva kA.... 'sAmagrI meM prabhAva, atyantAbhAva hai| 2. sAtA ke udaya kA aura..... 'sAmagrI ke hone meM, anyonyA bhAva hai| 3. sAmagrI AI kA.... 'pUrva paryAya meM prabhAva, prAgabhAva hai| 4. sAmagrI kA, bhaviSya kI paryAya meM prabhAva pradhvaMsAbhAva hai| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM sarvajJadeva kathita chahoM dravyoM kI svatantratA darzaka sAmAnya guNa 1. astitvagaNa kartA jagata kA mAnatA jo 'karma yA bhagavAna ko, vaha bhUlatA hai loka meM, astitvaguNa ke jJAna ko; utpAda vyayayuta vastu hai, phira bhI sadA dhruvatA dhare, astitva guNa ke yoga se koI, nahIM jaga meM mare / 2. vastutva guNa : vastutvaguNa ke yoga se, ho dravya meM sva-svakriyA, svAdhIna guNa-paryAya kA hI, pAna dravyoM ne kiyA; sAmAnya aura vizeSatA se kara rahe nina kAma ko, yoM mAnakara vastutva ko, pAmo vimala zivadhAma ko / 3. dravyatvagugA : dravyatvaguNa isa vastu ko, jaga meM palaTatA hai sadA, lekina kabhI bhI dravya to; tajatA na lakSaNa sampadA; svadravya meM mokSAthi ho, svAdhIna sukha lo sarvadA / ho nAza jisase Ajataka kI duHkhadAyI bhavakathA / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 208) 4. prameyatvaguNa : saba dravya-guNa prameya se banate viSaya haiM jJAna ke, rukatA na samyagjJAna para se jAniyo yoM dhyAna se; mAtmA prarUpI jJaya nija yaha jJAna usako jAnatA; hai sva-para sattA vizva meM sudRSTi unako jaantaa| 5. pragurulaghutva guNa : yaha guNa agurulaghu bhI sadA rakhatA mahattA hai mahA, guNa dravya ko pararUpa yaha hone na detA hai prahA; nija gaNa-paryaya sarva hI rahate satata nijabhAva meM kartA na hartA anya koI yoM lakho sva-svabhAva meM / 6. pradezatvaguNa : pradezatvaguNa kI zakti se AkAra dravyoM ko ghare, nija kSetra meM vyApaka rahe prAkAra bhI svAdhIna hai; prAkAra haiM sabake alaga, ho lIna apane jJAna meM, jAnoM inheM sAmAnya guNa rakkho sadA zraddhAna meN| jina, jinavara aura jinavara vRSabha kathita jaina siddhAnta praveza ratnamAlA prathama bhAga sampUrNa // jaya gurudeva Page #217 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya mahAvIra, jaya gurudeva Atma svarUpa ko bhulAne vAle sapta vyasana kyA hai ? junA prAmiSa madirA dArI, AkheTaka corI prnaarii| ehI sAta vyasana dukhadAI, durita mUla durgati ke bhaaii| davita ye sAtoM vyasana; durAcAra dukhadhAma / bhAvita antara - kalpanA, mRSA moha pariNAma / azubha meM hAra zubha meM jIta yahI hai cha ta karma / deha kI maganatAI, yahai mAMsa bhkhibo| moha kI gahala soM anAna yahai surApAna / kumati kI rIti gaNikA ko rasa ckhibo| nirdaya ha prANa ghAta karabo yaha zikAra / para - nArI saMga para - buddhi ko prkhibo| pyAra soM parAI sauMja gahibe kI cAha corI / eI sAtoM vyasana viDArI brahma lkhibo| -banArasI dAsa 1. jumA-zubha meM jIta tathA azubha meM hAra mAnanA bhAva juA hai / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. mAMsa khAnA-deha meM magana rahanA praryAt zarIra ke puSTa hone para apanI prAtmA kA hita aura zarIra ke dubale hone para apanI prAtmA kA ahita mAnanA, bhAva mAMsa khAnA hai| 3. madirApAna-moha meM par3akara prAtmasvarUpa se anajAna rahanA, bhAva madirApAna hai| 4. vezyA gamana karanA-khoTI buddhi meM ramane kA bhAva arthAt apanI AtmA ko chor3akara viSaya-kaSAya meM buddhi rakhanA hI bhAva vezyA ramaraNa hai| 5. zikAra khelanA-tIvra rAgavaza aise kArya karane ke bhAvoM dvArA apane caitanya prANoM kA ghAta karanA, yaha bhAva rupa se zikAra khelanA hai| 6. parastrI ramaNa-tattva ko samajhane kA yatna nA karake dUsaroM kI buddhi kI parakha meM hI jJAna kA sadupayoga mAnanA, bhAva parastrI ramaNa hai / 7. corI karanA- mohabhAva se para vastu ko apanI mAnanA hI bhAva corI hai| jise saMsAra ke du:khoM se prarUci huI ho paura prAtmasvarUpa prApta kara saccA sukha prApta karanA ho use ina sapta vyasanoM ko tyAga kara denA cAhie /