Book Title: Anyayoga vyavaccheda dwatrnshika
Author(s): Hemchandracharya, Hargovinddas T Seth, Bechardas Doshi
Publisher: Chunilal Pannalal Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600050/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrigurubhyo namaH // // arham // zrIyazovijaya jaina granthamAlA [30] kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryavaryaviracitA anyayogavyavacchedadvAtriMzikA / zrImalliSeNasUriracitayA syAdvAdamaJjarInAmnyA TIkayA sahitA / zAstravizAradajainAcArya zrIvijayadharmasUripAdAmbhojacaJcarIkAyamANAbhyAM paM0 - zrAvakaharagovindadAsa - becaradAsAbhyAM saMzodhitA / sA ca mumbayIvAstavyazreSThivarya-cunnIlAla - pannAlAla ityeteSAM sAhAyyena vArANasyAM zreSTha bhUrAbhAI tanu jaharSacandreNa nijadharmAbhyudayayantrAlaye mudritA prakAzitA ca / vIrasaMvat - 2438 / 'mUlyameko rUpyakaH " Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai, at the Dharmabhyudaya Press, Benares City. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vissyaanukrmH| pRSTham / zlokaH / viSayaH / . maGgalam , mUlakRtamaGgalam , tadgatavizeSaNAnAM sAphalyadarzanam , teSAmeva hetahetumattAnyAsazca / 2 bhagavadguNavarNane svA'sAmayaMpradarzanapUrvayathArthavAdAkhyaikaguNastavane sarvaguNastutikaraNaprakAraH / 3 mAdhyasthayena itaradarzanAvalambinAM ttvvicaarnnopdeshH| ___4 aulukyamatasAmAnya-vizeSayoH pRthakpadArthatvaprakSepapurassaraM tayoreva padArthadharmatvena siddhiH / sarvabhAvAnAM nityAnityatvavyavasthApanam , tadekAntakAntAnAmakAntatAprakaTanam , teSAM mate ca vastutvAbhAva prasaGgApAtazca / 6 savistaraM sRSTikartRtvakartanam / 7 samavAyasya zazazRGgatulyatAkhyApanam / 8 sarasvapi sarvabhAveSu kvacideva sattAsambandhaM svIkurvatAm , AtmaguNarUpamapi jJAnamAtmano bhinnamevAbhidadhatAm , jaDarUpAM ca mukti prarUpayatAM kANAdAnAM matasthApanapUrva tatpratikSepaH / 9 teSAmeva AtmavyApakatvasiddhAntanirAkaraNam / Mauryainelibrary.org Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham / shlokH| vissyH| 69 10 akSapAdapralapitapadArthAnAmapadArthatvam , tatrApi cchala-jAti-nigrahasthAnAnAM vizeSeNa viDambanam / 83 " vedoktahiMsAM dharmahetuM manvAnAnAM mImAMsakAnAM matimAMsalamImAMsApUrva vaidiko hiMsA'pi pApaprasUtiriti siddhAntaH / 89 12 jJAna svasaMviditamamanyamAnAnAM bhATTAnAM, mAnasapratyakSaNava lakSyamANa jJAnamAtiSThamAnAnAM yogAnAM ca vikuTTanam , svArthAvabodhakSamameva jJAnamitimatasthApanaM c| 13 mAyArUpameva jagat pralapatAmadvaitavAdinA vAcATatAprakaTanam / 11. 14 vAcya-vAcakayugalaM sAmAnya-vizeSobhayasvarUpamapi tat tathA'nabhyupagantRNAM tadekAntakamrANAM mImAMsakA-dvaita bAdi-sAMkhya-saugata-yaugAnAmavicAritasiddhAntasAdhanam , zavasya paudgalikatvapradarzanaM ca / 15 sAMkhyadarzanaparAkaraNam / 16 pramANAdabhinnameva tatphalamAkalayatAM zAkyAnAM matasya vilUnazIrNatA, taduktakSaNabhaGgabhaGgaH, jJAnasyArthajasva nirAsaH, jJAnA'dvaitakhaNDanam , phalasya bhinnAbhinnatvavyavasthApanaM ca / 143 17 shuunyvaadiprlaapshuunytaa| 18 sugatamate kRtapraNAzA-'kRtakarmabhoga-bhavabhaGga-pramokSabAdha-smRtinAzAdidoSANAmApAtaH / 152 19 vAsanA-kSaNasantatyozca bhedAbhedavikalpairaghadamAnatvam , bhagavatsiddhAntasvIkAraNaM ca / 156 20 nAstikamatanirAsaH / 15912 sarvavastUnAmutpAda-vyaya-dhrauvyAtmakatvam , tadamamvAnAnAM tu pizAcakitvasamarthanam / 161 22 syAdvAdasiddhAntavyavasthApanam / 0000000000000000000000000000000000000000.. 148 // 1 // Jain Education Intdebna wale.jainelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 0000000000000000000000000000000000000000000 pRSTham / zlokaH / vissyH| 172 23 vastuno dravya-paryAyAtmakatvam , saptabhaGgInirUpaNaM ca / 24 bhAvAnAM sattvA'satvobhayarUpatvam , tadvirodhinAM jaDatAprAkaTayam / 25 padArthAnAM nityatvA'nityatva-vAcyA'vAcyatva-sattvA'sattva-sAmAnya-vizeSAdizabalarUpatopavarNanam / 26 ekAntanityavAde ekAntA'nityavAde ca samAnadUSaNApAtaH, zrIjinazAsanA'pRSyatvaM ca / 27 ekAntavAde sukha-duHkhabhoga-puNya-pApa-bandhamokSANAmavyavasthA / __ 28 ny-prmaannsvruupnissttngknaa'tgtdurny-prmaannaabhaasprkaashH| 29 mitAtmavAdaM prarUpayataH zivarAjarSeH saMsArAbhAvaH, muktAnAM pratyAgamanaM ceti doSadvayadarzanam , bhagavaduktajIvA nanyavAdanirdoSatA c| paradarzaninAM mAtsarya, bhagavanmate ca tadabhAvasUcanam / 3 bhagavadguNagaNakAtsnyavyAvaNena svA'zaktatvam , svAnabhimAnitvaM ca / 32 saMsAroddharaNe'nyeSAmapATavam , avisaMvAdivacanasya bhagavatazca tatraiva sAmarthyam , bhagavadupAstinyastacetasAM puruSANAM cetasvitA, kapAditrayalakSaNaM ca / ttiikaakRtprshstiH| ziSTacchAyAnAM pUrvAgatAnAM gAthAnAM chAyA / nanyavAdAna Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA / asyAzca syAdvAdamaJjaryA mUlabhUtAyA anyayogavyavacchedanAmadheyAyA bhagavatstuteH sraSTArazcAturvaidyasraSTAro janitajagadamantujantujAtAbhayajAtayo jinazAsanabhAsanAdbhutaprabhUtabhUtaprabhAvanAprabhAvasmAritaprabhAvakaprabhu jina patimatizrI AryavajrasvAmiprabhRtayastrilokIlokAvigItagItasphItakIrtisphUrtitatayo rAjaguravo yogidhuraMdharA jinatulAM bibhrANAH pracaNDAkhaNDapaNDAmaNDanamaNDita paNDitavAvadUkavAdivadanabandhanaghanaghanA lokottaracaritAH kalikAlasarvajJAH zrIhemacandraprabhucaraNAH / teSAM cAtrA'saMkhyAvatsaMkhyAvatparSatsu prazasyamAnayazasAM sakalakSoNyAmAbAlagopAlaprasiddhodantatvAdeva 'te ca ke ?' iti zaGkotthAnA'bhAvAt, asyAmeva granthamAlAyAM prakaTayiSyamANatannirmita- abhidhAnacintAmaNiprastAvanAyAM prastoyamANatvAcca nA'nadhikamapi prastUyante te'tra / etasyAstu syAdvAdamaJjaryA udgamayitAraH zrIudeyaprabhaprabhugurucaraNacaJcarIkAH zrIhemacandrAvarNyaguNa guNacandra1 ime ca udayatprabhA udayaprabhasUrayaH Arambhasiddhi- dharmAbhyudayamahAkAvya - upadezamAlAkarNikAvRttiprabhRtimA dharmanyavidhAyakAH prativAdividhuvidhuntudAH sauvaM sattAsamayaM svaparicayaM ca svakRtakarNikAvRttau darzayAmAsivAMsaH, taccedam-- zrImadvijayasenasya saumanasyaM na manyate / yadvAsitA dhRtAH kairna guNAH ziSyAzca mUrdhasu ? // Jain Education Intional 0004 ainelibrary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAcAtakAH SaDdarzanItArkikatarkatarkaNakarkazA jaJjapUkavivAdivAdighUkapUtkArakAraNacaNA nAgendragacchasAgarasamullAsanasomAH zrImalliSeNasUrayaH kadA ke viSayaM bhUSayAMbabhUvAMsaH ?, ityAlokanapravRttAnAM spaSTameva lokayati tadvihitaitadgranthaprazastiH, tathAhi nAgendragacchagovindavakSo'laMkArakaustubhAH / te vizvavandyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH // 6 // zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / vRttiriya manuravimitazAkAbde dIpamahasi zanau // 7 // zrIjinaprabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zrutAvuttaMsatu satAM vRttiH syAdvAdamaJjarI // 8 // bibhrANe kila nirjayAjinatulAM zrIhemacandraprabhau tadRbdhastutivRttinirmitimiSAdbhaktimayA vistRtA / nirNetuM guNa-dUSaNe nijagirAM tannArthaye sajanAn tasyAstasvamakRtrimaM bahumatiH sAstyatra samyag yataH // 9 // imAM ca te zrIzAkAbde 1214 vatsare, vaikrame tu 1349 varSe zrIvIranirvANaparvaNi zanidine nirmamivAMsaH / sa eva ca teSAM sattAsamaya iti sphuTaM paatthkhRdymvgaahte| ziSyastasya ca lakSaNakSaNacaNaH sAhityasauhityavAnudyattArkikatakakarkazamatiH siddhAntazuddhAntaraH / zrIdharmA'bhyudaye kaviH pravilasaddAdigotre pavistAmetAmudayaprabho'sya gaNamRd vRtti vyadhAt karNikAm // 13 // seyaM pure dhavala ke tilake dharitryAM mantrIzapuNyavazato vasatau vasAdbhaH / varSe nibhyatanayanendumite (1299) vitene zlokaiH zivodadhizivaiH pramite'dbhutazrIH // 21 // // 2 // Jain Education Internal wwariyalhelibrary.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 3 // asyA vidhAne bhUrisUrisUrAH zrIjinaprabhasUrayaH sahAyatAmAtenuH / iyaM ca surabhisyAdvAdamaJjarI mahAmohanIyakarmaviddhamarmacamadharmA'dharmavivekAkuzalasaMtatasatamasatAmasaiH kaNAdA-18 kSapAda-vedAnta-jaimini-tathAgatatanujaivistIryamANaM narakakumbhIpAkapariNAmaM mahAmithyAtvAtmadurgandhamapasArya jagatkAntAnekAntavAdasarasasuvAsaM vitanvAnA vijayate / imAM ca vizadayituM pustakacatuSTayIM labdhavantau, taddAtRRn nAmagrAhaM nirdizya tadRNitAM manyAvahe / pustakamekaM zAstravizAradajainAcAryAsmadguruzrIvijayadharmasUrINAM nA'tyazuddham / pustakadvayaM tu paMnyAsapadabhUSitazrIvIravijayAnAM prAcInaM zuddhaM ca / pustakamekaM tu yativaryANAM zrInemicandrANAM zuddham / 1 ete cAcAryAH prabhAvakapravarAstArthakalpAdiprandhagumphakAzca, teSAM samayazca taireva nijanirmitAyAmajitazAntistavavRttau saMdarzita: saMvadvikramabhUpateH zara-RtU-darciH-zazAGkamite (1365) pauSasyA'sitapakSabhAji zaninA yukte dvitIyAtithau / zrImAn zrIjinasiMhasUrisuguroH pAdAbjapuSpaMdhayaH puryA dAzarathejinaprabhagururjagrantha TIkAmimAm // 1 // etena zrImalliSeNa-jinaprabhayoH spaSTameva samAnakAlikatvam / - Munelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // evametAni samavalambya pustakAni saMzodhitAyAm , tatra tatra sthale prAkRtagAthAcchAyA-ucitaTippaNAdibhizca pariSkRtAyAmapyasyAM yAH kAzcana jJAnAvaraNIyodbhavAH sIsakAkSarabhramodbhavAzca skhalanAH, tAH parizodhayiSyanti vidva. pravarAH, saphalayiSyanti cAsmadAyAsam , saMprApya jainanyAyavijJAnamiti / jJApayata:haragovinda-becaradAsau // 4 // Jain Education int onal nelibrary.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham shriimlissnnsuusprinniitaasthaadvaadmcaarii| yasya jJAnamanantavastuviSayaM yaH pUjyate daivatainityaM yasya vaco ma durnayakRtaiH kolAhalailupyate / rAgadveSamukhadviSAM ca pariSat kSiptA kSaNAd yena sA,sa zrIvIravibhurvidhUtakaluSAM buddhiM vidhattAM mama // 1 // niHsImapratibhaikajIvitadharau niHzeSabhUmispRzAM puNyaughena sarasvatIsuragurU svAGgaikarUpe dadhat / yaH syAdvAdamasAdhayan nijavapudRSTAntataH so'stu me sadbuddhyambunidhibodhavidhaye zrIhemacandraH prbhuH||2|| ye hemacandra munimetaduktagranthArthasevAmiSataH zrayante / saMprApya te gauravamujjvalAnAM padaM kalAnAmucitaM bhajanti // 3 // svAGgaikarUpau' iti ca paatthH| 2 bhavanti' ityapi pAThaH / Jain Education Intellonal taSjainelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 2 // mAtariti ! sannidhehi hRdi me yeneyamAptastutenirmAtuM vikRti prasiddhathati jvaadaarmbhsmbhaavnaa| yadvA vismRtamoSThayoH sphurati yat sArasvataH zAzvato mantraH zrIudayaprabhetiracanAramyo mamAharnizam // 4 // ____ iha hi viSamaduHSamArarajanitimiratiraskArabhAskarAnukAriNA vasudhAtalAvatIrNasudhAsAriNIdezyadezanAvitAnaparamAItIkRtazrIkumArapAlakSmApAlapravartitAbhayadAnAbhidhAnajIvAtusaMjIvitanAnAjIvapradattAzIrvAdamAhAtmyakalpAvadhisthAyivizadayazaHzarIreNa niravadyacAturvidyanirmANakabrahmaNA zrIhemacandrasUriNA, jagatprasiddhazrIsiddhasenadivAkaraviracitadvAtriMzadvAtriMzikAnusAri zrIvarddhamAnajinastutirUpamayogavyavacchedA'nyayogavyavacchedA'bhidhAnaM dvAtriMzikAdvitayaM vidvajjanamanastattvA'vabodhanibandhanaM vidadhe / tatra ca prathamadvAtriMzikAyAH sukhoneyatvAd tadvyAkhyAnamupekSya dvitIyasyAstasyA niHzeSadurvAdipariSadadhikSepadakSAyAH katipayapadArthavi. varaNakaraNena svasmRtibIjaprabodhavidhividhIyate / tasyAzcedamAdikAvyam anantavijJAnamatItadoSamabAdhyasiddhAntamamartyapUjyam / zrIvardhamAnaM jinamAptamukhyaM svayambhuvaM stotumahaM yatiSye // 1 // zrIvardhamAnaM jinamahaM stotuM yatiSya iti kriyAsaMbandhaH / kiviziSTam ?-anantam-apratipAti, vi-viziSTaM sarvadravyaparyAyaviSayatvenotkRSTaM, jJAnaM kevalAkhyaM vijJAnaM, tato'nantaM vijJAnaM yasya so'nantavijJAnastam / tathA // 2 // Jain Education Intello Inal Awiljainelibrary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd atItAH-niHsattAkIbhUtatveno'tikrAradoSA rAgAdayo yasmAt sa tathA tm| tathA abAdhyaH--parairbAdhitumazakyaH, siddhAntaH-syAdvAdazrutalakSaNAlyola bayAnam / tathA amayAH-devAH, teSAmapi pUjyamArAdhyam / __atra ca zrIvardhamAnasvAmino vizeSaNadvAreNa catvAro mUlAtizayAH prtipaaditaaH| tatrA'nanyavijJAna| mityanena bhagavataH kevalajJAnalakSaNaviziSTajJAnA''nantyapratipAdanAd-bAnA'sizayaH / atItadoSAmityanenA'STAdazadoSasaMkSayA'bhidhAnAd- a bhiyaH / avAlasilAnyamityanena kutIthikopanyastakuhetusadhU- / | hA'zakyabAdhasyAdvAdarUpasiddhAntapraNayanabhaNanAd-samAdhiH amalapamityanenA'kRtrimabhaktibharani bharasurA'suranikAyanAyakanirmitamahAprAtihAryasaparyAparijJApanAva-pUjAtiyaH / / ___atrAha paraH-anantavijJAnamityetAvadevAstu, nA'tItadoSamiti; gatArthatvAt / doSA'tyayaM vinA'nantavijJAnatvasyAnupapatteH / atrocyate-kunayamatA'nusAriparikalpitA''savyavacchedArthamidam / tathA cAhurAjIvikatAnusAriNaH "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tiirthnikaartH"||1|| iti / tad nUnaM na te atItadoSAH / kathamanyathA teSAM tIrthanikAradarzane'pi bhavAvatAraH / Aha-yadyevam , atInokamityevA'stu, anantavijJAnamityatiricyate; doSA'tyaye'vazyaMbhAvitvAdananta Jain Education Inter W e library.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | vijJAnatvasya / na / kaizcidoSA'bhAve'pi tadanabhyupagamAt / tathA ca tadvacanam___"sarvaM pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM tasya maH kopayujyate ?" // 1 // tathA-" tasmAdanuSThAnagataM jJAnamasya vicAryatAm / pramANaM dUradarzI dete gRdhrAnupAsmahe" // 1 // tanmatathyapohArthamanantavijJAnamityaduSTameva / vijJAnAnantyaM vinA ekasyA'pyarthasya yathAvatparijJAnAbhAvAt / tathA cArSam- " je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jaannii"| __ tathA-"eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA sena dRssttaaH| - sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvaH sarvathA tena dRSTa" // 1 // iti / nanu tarhi abAdhyasiddhAntamityapArthakam , yathoktaguNayuktasyA'vyabhicArivacanatvena taduktAsiddhAntasya vAghA'yogAt / na / abhimAyA'parijJAnAt / nirdoSapuruSapraNIta eva abAdhyaH siddhAntaH, nApare'pauruSeyAdyAH, asambhavAdidoSA''ghrAtatvAt, iti jJApanArtham, AtmamAtratArakamUkA'ntakRtkevalyAdirUpamuNDakevalino yatho tasiddhAntapraNayanA'samarthasya vyavacchedArtha vA vizeSaNametat / __anyastvAha-amartyapUjyamiti na vAcyam / yAvatA yathoddiSTaguNagariSThasya tribhuvanavibhoramartyapUjyatvaM || na kathazcana vyabhicaratIti / satyam / laukikAnAM hi amartyA eva pUjyatayA prasiddhAH, teSAmapi bhagavAneva // 4 // | pUjya iti vizeSaNenA'nena jJApayannAcAryaH paramezvarasya devAdhidevatvamAvedayati / evaM pUrvArdhe catvAro' Jain Education Intern al wwirjalinelibrary.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tizayA uktaaH| - anantavijJAnatvaM ca sAmAnyakevalinAmapyavazyaMbhAvItyatastadvyavacchedAya zrIvardhamAnamiti vizeSyapadamapi vizeSaNarUpatayA vyAkhyAyate / zriyA catustriMzadatizayasamRddhyanubhavAtmakabhAvArhantyarUpayA vardhamAnaM vardhiSNum / nanvatizayAnAM parimitatayaiva siddhAnte prasiddhatvAt kathaM vardhamAnatopapattiH, iti cet / na / yathA / nizIthacUrNau bhagavatAM zrImadarhatAmaSTottarasahasrasaGkhyabAhyalakSaNasaGkhayAyA upalakSaNatvenA'ntaraGgalakSaNAnAM sattvAdInAmAnantyamuktam , evamatizayAnAmadhikRtaparigaNanAyoge'pyaparimitatvamaviruddham / tato nA'tizayazriyA vardhamAnatvaM doSAzraya iti / __atItadoSatA copazAntamohaguNasthAnavartinAmapi sambhavatItyataH kSINamohAkhyAtipAtiguNasthAna- | 1 prAptipratipattyarthaM jinamiti vizeSaNam / rAgAdijetRtvAd jinaH; samUlakASaGkaSitarAgAdidoSa iti / abAdhyasiddhAntatA ca zrutakevalyAdiSvapi dRzyate'tastadapohAyA''samukhyamiti vizeSaNam / Aptirhi rAgadveSamohAnAmaikAntika Atyantikazca kSayaH; sA yeSAmasti-te khalvAptAH; abhrAditvAd matvarthIyo'pratyayaH / teSu madhye mukhamiva sarvAGgAnAM pradhAnatvena mukhyam ; "zAkhAderyaH" / / 7 / 1 / 114 // iti tulye yH| amartyapUjyatA ca | tathAvidhagurUpadeza-paricaryAparyAptavidyA-caraNasaMpannAnAM sAmAnyamunInAmapi na durghaTA, atastannirAkaraNAya 1 sambhavinI' ityapi pAThaH / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 6 // svayambhuvamiti vizeSaNam ; svayam-Atmanaiva, paropadezanirapekSatayA'vagatatattvo bhavatIti khayambhUH- svayaM saMbuddhaH, tam / evaMvidhaM caramajinendraM stotuM- stutiviSayIkartum , ahaM yatiSye yavaM krissyaami| atra cA''cAryo bhaviSyatkAlaprayogeNa yoginAmapyazakyAnuSThAnaM bhagavadguNastavanaM manyamAnaH zraddhAmeva stutikaraNe'sAdhAraNaM kAraNaM jJApayana yatnakaraNameva madadhInaM na punaryathA'vasthitabhagavadguNastavanasiddhiriti sUcitavAn / ahamiti ca gatArthatve'pi paropadezAnyAnuvRttyAdinirapekSatayA nijazraddhayaiva stutiprArambha | iti jJApanArtham / _ athavA zrIvardhamAnAdivizeSaNacatuSTayamanantavijJAnAdipadacatuSTayena saha hetuhetumadbhAvena vyAkhyAyate-- yata eva zrIvardhamAnam , ata evA'nantavijJAnam / zriyA-kRtsnakarmakSayAvibhUtA'nantacatuSkasaMpadrUpayA vrdhmaanm| yadyapi zrIvardhamAnasya paramezvarasyAnantacatuSkasaMpatterutpattyanantaraM sarvakAlaM tulyatvAt cayApacayau na staH, tathApi | nirapacayatvena zAzvatikAvasthAnayogAd vardhamAnatvamupacaryate / yadyapi ca zrIvardhamAnavizeSaNenAnantacatuSkAnta rbhAvitvenAnantavijJAnatvamapi siddham , tathApyanantavijJAnasyaiva paropakArasAdhakatamatvAd bhagavatpravRttezca paropa kAraikanibandhanatvAd, anantavijJAnatvaM zeSA'nantatrayAt pRthag nirdhAryA''cAryeNoktam / nanu yathA jagannAthasyAnantavijJAnaM parArtha, tathA'nantadarzanasyApi kevaladarzanAparaparyAyasya pArArthya- mavyAhatameva kevalajJAnakevaladarzanAbhyAmeva hi svAmI kramapravRttibhyAmupalabdhaM sAmAnyavizeSA''tmakaM padArthasArthaM || // 6 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 7 // parebhyaH prarUpayati; tatkimarthaM tannopAttam ?, iti cet / ucyate / vijJAnazabdena tasyApi saMgrahAdadoSaH, jJAna mAtrAyA ubhayatrA'pi samAnatvAt / ya eva hi abhyantarIkRtasamatA''khyadharmA viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante'rthAH, ta eva hyabhyantarIkRtaviSamatAdharmAH samatAdharmaviziSTA darzanena gamyanteH jIvasvAbhAvyAt / svanyapradhAnamupasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate tathA pradhAnavizeSamupasarjanIkRta sAmAnyaM ca jJAnayiti / | tathA yata eva jinam, ata evAtItadoSam ; rAgAdijetRtvAddhi jinaH; nacAjinasyAtItadoSatA / tathA yata evA''ptamukhyam, ata evAbAdhyasiddhAntam ; Apto hi pratyayita ucyate; tata ApteSu mukhyaM zreSThamAptamukhyam ; AptamukhyatvaM ca prabhoravisaMvAdivacanatayA vizvavizvAsabhUmitvAt / ata evAbAdhyasiddhAntam / na hi yathAvajjJAnAvalokitavastuvAdI siddhAntaH kunayairbAdhituM zakyate / yata eva svayambhuvam, ata evAmartyapUjyam / pUjyate hi devadevo jagattrayavilakSaNalakSaNena svayaMsambuddhatvaguNena saudharmendrAdibhiramatyairiti / atra ca zrIvardhamAnamiti vizeSaNatayA yad vyAkhyAtaM tadayogavyavacchedAbhidhAnaprathamadvAtriMzikA prathamakAvyatRtIyapAdavartamAnaM 'zrIvardhamAnAbhidhamA''tmarUpam' iti vizeSyamanuvartamAnaM buddhau saMpradhArya vijJeyam / tatra hi AtmarUpamiti vizevyapadam, prakRSTa AtmA AtmarUpastaM paramAtmAnamiti yAvat / AvRtyA vA vizeSaNamapi vizeSyatayA vyAkhyeyamiti prathamavRttArthaH // 1 // 1 - gauNIkRtasAmAnyAkhyadharmA vizeSadharmayuktAH / // 7 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 8 // asyAM ca stutAvanyayogavyavacchedro'dhikRtastasya ca tIrthAntarIyaparikalpitatattvA''bhAsanirAsena teSAmA''ptatvavyavacchedaH svarUpam ; tacca bhagavato yathA'vasthitavastutasvavAditvakhyApanenaiva prAmANyamaznute / ataH stutikArastrijagadgurorniHzeSaguNastuti zraddhAlurapi sadbhUtavastuvAditvAkhyaM guNavizeSameva varNayitumAtmano'bhiprAyamAviSkurvannAha ayaM jano nAtha ! tava stavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH // 2 // he nAtha! ayaM - lakSaNo janaH, tava guNAntarebhyo yathArthavAdavyatiriktebhyo'nanyasAdhAraNazArIralakSaNAdibhyaH spRhayAlureva zraddhAlurekaH kimartham ?, stavAya-stutikaraNAya; iyaM tAdarthye caturthI / pUrvatra tu- "spRhervyApyaM vA" ||2|2|26|| iti lakSaNA / taMva guNAntarANyapi stotuM spRhAvAnayaM jana iti bhAvaH / nanu yadi guNAntarastutAvapi spRhayAlutA tatkimarthaM tatropekSA ?, ityAzaGkayottarArdhamAha-kintviti--abhyupagamapUrvakavizeSadyotane nipAtaH / ekam - ekameva yathArthavAdaM yathAvasthitavastutantraprakhyApanAkhyaM tvadIyaM guNam, ayaM jano vigAhatAM - stutikriyayA samantAd vyAmotuH tasminnekasminnapi hi guNe varNite tantrAntarIyadaivatebhyo vaizi vyakhyApanadvAreNa vastutaH sarvaguNastavanasiddheH / Jain Education Internal // 8 // ainelibrary.org Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 9 // atha prastutaguNastutiH samyakaparIkSAkSamANAM divyadRzAmevaucitImazcati, nAgdizAM bhavAdRzAmityA''zaGkA vizeSaNadvAreNa nirAkaroti--yato'yaM janaH parIkSAvidhidurvidagdhaH-adhikRtaguNavizeSaparIkSaNavidhau durvidagdha:--paNDitaMmanya iti yAvat / ayamAzayaH-yadyapi jagadguroyathArthavAditvaguNaparIkSaNaM mAdRzAM materagocaraH, tathApi bhaktizraddhA'tizayAt tasyAmahamAtmAnaM vidagdhamiva manya iti; vizuddhazraddhAbhaktivyaktimAtrakharUpatvAt stuteH iti vRttArthaH // 2 // ___atha ye kutIrthyAH kuzAstravAsanAvAsitasvAntatayA tribhuvanasvAminaM svAmitvena na pratipannAH, tAnapi tatvavicAraNAM prati zikSayannAha guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI mA zizriyannAma bhavantamIzam / tathApi saMmIlya vilocanAni vicArayantAM nayavartma satyam // 3 // amI iti-'adasastu viprakRSTe' iti vacanAt tattvAtattvavimarzabAhyatayA dUrIkaraNAhatvAd viprakRSTAH, pare-kutIrthikAH, bhavantaM-tvAm , ananyasAmAnyasakalaguNanilayamapimA IzaM zizriyan-mA svAmitvena pratipadyantAm / yato guNeSvasUyAM dadhataH guNeSu baddhamatsarAH; guNeSu doSA''viSkaraNaM hyasUyA; yo hi yatra matsarI || bhavati sa tadAzrayaM nAnurudhyate, yathA mAdhuryamatsarI karabhaH puNhekSukANDam ; guNAzrayazca bhavAn / evaM paratI-- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 thikAnAM bhagavadAjJApratipattiM pratiSidhya stutikAro mAdhyasthyamivA''sthAya, tAn prati hitazikSAmuttarArdheno 2 padizati-tathApi tvadAjJApratipatterabhAve'pi, locanAni-netrANi, saMmIlya-militapuTIkRtya,satyaM -yuktiyuktaM, // 10 // | nayavartma-nyAyamArga, vicArayantAM--vimarzaviSayIkurvantu / ___atra ca vicArayantAmityAtmanepadena phalavatkartRviSayeNaivaM jJApayatyA''cAryo yadavitathanayapathavicAraNayA | teSAmeva phalaM, vayaM kevalamupadeSTAraH / kiM tatphalam ?, iti cet : prekSAvatteti bruumH| saMmIlya vilocanAnIti || | ca vadataH prAyastattvavicAraNamekAgratAhetunayananimIlanapUrvakaM loke prasiddhamityabhiprAyaH / athavA ayamupade zastebhyo'rocamAna evA''cAryeNa vitIryate; tato'svadamAno'pyayaM kaTukauSadhapAnanyAyenA''yatisukhatvAd | | bhavadbhirnetre nimIlya peya evetyAkUtam / nanu ca yadi pAramezvare vacasi teSAmavivekAtirekAdarocakatA, tatkimarthaM tAn pratyupadezakleza iti / naivam / paropakArasArapravRttInAM mahAtmanAM pratipAdyagatAM rucimaruciM vA'napekSya hitopadezapravRttidarzanAt / teSAM hi parArthasyaiva svArthatvenAbhimatatvAt / na ca hitopadezAdaparaH pAramArthikaH parArthaH / tathA cArSam"rUsau vA paro, mA vA, visaM vA pariyattau / bhAsiyavvA hiyA bhAsA sapakkhaguNakAriyA" // 1 // uvAca ca vAcakamukhyaH"na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / avato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati" // 1 // // 10 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | iti vRttArthaH / / 3 / / atha yathAvannayavartma-vicArameva prapaJcayituM parAbhipretatatvAnAM prAmANyaM nirAkurvannAditastAvatkAvyaSadkenaulUkyamatAbhimatatattvAni dUSayitukAmastadantaHpAtinau prathamataraM sAmAnyavizeSau dUSayannAha-- svato'nuvRttivyativRttibhAjo bhAvA na bhaavaantrneyruupaaH| parAtmatattvAdatathAtmatattvAd dvayaM vadanto'kuzalAH skhalanti // 4 // vyAkhyA-abhavan , bhavanti, bhaviSyanti ceti bhAvAH-padArthAH, AtmapudgalAdayaste khata iti-'sarva | hi vAkyaM sAvadhAraNamAmananti' iti svata eva--AtmIyasvarUpAdeva, anuvRttivyativRttibhAjaH--ekAkArA | pratItirekazabdavAcyatA cAnuvRttiH; vyativRttiH-vyAvRttiH, sajAtIyAvijAtIyebhyaH sarvathA vyavacchedaH, te 4 | ubhe api saMvalite bhajante--AzrayantIti anuvRttivyativRttibhAjaH, sAmAnyavizeSobhayAtmakA ityrthH| . asyaivArthasya vyatirekamAha-na bhAvAntaraneyarUpA iti--neti 'nissedhe| bhAvAntarAbhyAM--parAbhimatAbhyAM dravyaguNakarmasamavAyebhyaH padAthAntarAbhyAM, bhAvavyatiriktasAmAnyavizeSAbhyAM nayaM--pratItiviSayaM prApaNIyaM rUpaM- yathAsaMkhyamanuvRttivyativRttilakSaNaM svarUpaM yeSAM te tthoktaaH| svabhAva eva hyayaM sarvabhAvAnAM yadanuvRtti niSedhavacanam' ityapi pAThaH / 2 'vyAvRttilakSaNam' iti ca pAThaH / 000000000000000000000000000000000000000000 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spA0 // 12 // vyAvRttipratyayau svata evaM janayanti / tathAhi ghaTa eva tAvat pRthuvunodarAdyAkAravAn pratItiviSayIbhavan sannanyAnapi tadAkRtibhRtaH padArthAn ghaTarUpatayA, ghaTaikazabdavAcyatayA ca pratyAyayan sAmAnyA''khyAM labhate / sa eva cetarebhyaH sajAtIyavijAtIyebhyo dravyakSetrakAlabhAvairAtmAnaM vyAvartayan vizeSavyapadezamanute / iti na sAmAnyavizeSayoH pRthak padArthAntaratvakalpanaM nyAyyam ; padArthadharmatvenaiva tayoH pratIyamAnatvAt dharmAH dharmiNaH sakAzAdatyantaM vyatiriktAH / ekAntabhede vizeSaNavizeSyabhAvA'nupapatteH karabhArAsabhayoriva dharmadharmivyapadezA'bhAvaprasaGgAcca / dharmANAmapi ca pRthakapadArthAntaratvakalpane ekasminneva vastuni padArthA''nantyaprasaGgaH anantadharmakatvAd vastunaH / na ca tadevaM sAmAnyavizeSayoH svatattvaM yathAvadanavabudhyamAnA akuzalAH-atantrAbhiniviSTadRSTayaH, tIrthAntarIyAH; skhalanti-nyAyamArgAd bhrazyanti, niruttarIbhavantItyarthaH / skhalanena cAtra prAmANikajanopahasanIyatA dhvanyate / kiM kurvANAH ?, dvayam - anuvRttivyAvRttilakSaNaM pratyayadvayaM vadantaH / kasmAdetatpratyayadvayaM vadantaH 1, ityAha- parAtmatatvAt -- parau --padArthebhyo vyatiriktattvAdanyau, parasparanirapekSau ca yau sAmAnyavizeSau tayoryadAtmatattvaM--svarUpam, anuvRttivyAvRttilakSaNaM, tasmAt tadAzrityetyarthaH; " gamyayapaH karmAdhAre" || 2|2|74 // ityanena paJcamI / kathaMbhUtAt parAtmatatvAd ?, ityAha--atathA''tmatattvAt mA bhUt parAbhimatasya parAtmatattvasya satyarUpateti vizeSaNamidam / yathA-- yenaikAntabhedalakSaNena prakAreNa paraiH prakalpitaM, na tathA tena prakA Jain Education Intonal // 12 // www.jalnelibrary.org Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd reNA''tmatattvaM svarUpaM yasya tattathA, tasmAt / yataH--padArthe vAviSvagbhAvana sAmAnyavizeSau vartete; taizca tau tebhyaH // 13 // paratvena kalpitau; paratvaM cAnyatvaM tccaikaantbhedaa'vinaabhaavi| kizca padArthebhyaH sAmAnyavizeSayorekAntabhinnatve svIkriyamANe ekavastuviSayamanuvRttivyAvRttirUpaM pratyayadvayaM nopapadyeta / ekAntAbhede cAnyatarasyAsattvaprasaGgaH, sAmAnyavizeSavyavahArA'bhAvazca syAt / sAmA-18 8 nyavizeSobhayAtmakatvenaiva vastunaH pramANena pratIteH / parasparanirapekSapakSastu purastAnirloThayiSyate / ata eva / teSAM vAdinAM skhalanakriyayopahasanIyatvamabhivyajyate / yo hyanyathAsthitaM vastusvarUpamanyathaiva pratipadyamAnaH parebhyazca tathaiva prajJApayan svayaM naSTaH parAnnAzayati, na khalu tasmAdanya upahAsapAtram / iti vRttArthaH // 4 // __atha tadabhimatAvekAntanityAnityapakSau dUpayannAha-- AdIpamA''vyoma samasvabhAvaM syAdvAdamudrA'natibhedi vstu| tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM prlaapaaH||5|| vyAkhyA-AdIpa-dIpAdArabhya, Avyoma-vyoma maryAdIkRtya, sarva vastu-padArthasvarUpaM, samasvabhAva-samaH | tulyaH, svabhAvaH-- svarUpaM yasya tattathA / kiJca vastunaH svarUpaM dravyaparyAyA''tmakatvamiti brUmaH / tathA ca 1 abhinnbhaavenetyrthH| // 13 // Jain Education Itional w a elibrary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 14 // vAcakamukhya:- " utpAdavyayadhauvyayuktaM sat " iti / samasvabhAvatvaM kutaH ?, iti vizeSaNadvAreNa hetumAhasyAdvAdamudrA'natibhedi - syAdityavyayamanekAntadyotakam, tataH syAdvAda :- anekAntavAdaH, nityAnityAdyanekadharmazabalaikavastvabhyu bhyupagama iti yAvat / tasya mudrA-maryAdA, tAM, nA'tibhinatti - nAtikrAmatIti syAdvAdamudrA'natibhedi / yathA hi nyAyaikaniSThe rAjani rAjyazriyaM zAsati sati sarvAH prajAstanmudrAM nAtivartitumIzate, tadatikrame tAsAM sarvArthahAnibhAvAt / evaM vijayini niSkaNTake syAdvAdamahAnarendre tadIyamudrAM sarve'pi padAnAtikrAmanti tadullaGghane teSAM svarUpavyavasthAhAniprasakteH / sarvavastUnAM samasvabhAvatvakathanaM ca parAbhISTasyaikaM vastu vyomAdi - nityameva, anyacca pradIpAdi - anityameva iti vAdasya pratikSepabIjam / sarve hi bhAvA dravyArthikanayApekSayA nityAH, paryAyArthikanayAdezAt punaranityAH / tatraikAntA'nityatayA parairaGgIkRtasya pradIpasya tAvannityA'nityatvavyavasthApane dimAtramucyate- tathAhi - pradIpaparyAyApannAstaijasAH paramANavaH svarasatastailakSayAd, vAtAbhighAtAd vA jyotiSparyAyaM parityajya tamorUpaM paryAyAntaramAsAdayanto'pi naikAntenAnityAH; pudgaladravyarUpatayA'vasthitatvAt teSAm / nahyetAvataivA'nityatvaM yAvatA pUrvaparyAyasya vinAzaH, uttaraparyAyasya cotpAdaH / na khalu mRddravyaM sthAsakakoza- kuzUla zivaka ghaTAdyavasthAntarANyApadyamAnamadhyekAntato vinaSTam ; teSu mRddravyAnugamasyA''bAlagopAlaM pratItatvAt / na ca tamasaH paugalikatvamasiddham ; cAkSuSatvAnyathA'nupapatteH ; pradIpAlokavat / // 14 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd atha yaccAkSuSaM, tatsarva svapratibhAse AlokamapekSate, na caivaM tamaH, tatkathaM cAkSuSam / naivm| ulUkAdI 8 nAmAlokamantareNApi tatpatibhAsAt / yastvaspadAdibhiranyaccAkSuSaM ghaTAdikamAlokaM vinA nopalabhyate, // 15 // tairapi timiramAlokayiSyate ; vicitratvAd bhAvAnAm / kathamanyathA pItazvetAdayo'pi svarNamuktAphalAdyA AlokApekSadarzanAH, pradIpacandrAdayastu prakAzAntaranirapekSAH / / iti siddhaM tamazcAkSuSam / / rUpavattvAcca sparzavatvamapi pratIyate ; zItasparzapratyayajanakatvAt / yAni tvaniviDAvayavatvamapratighAtitvamanudbhUtasparzavizeSatvamapratIyamAnakhaNDAvayavidravyapravibhAgatvamityAdIni tamasaH paugalikatvaniSedhAya paraiH sAdhanAnyupanyastAni tAni pradIpaprabhAdRSTAntenaiva pratiSedhyAni; tulyayogakSematvAt / na ca vAcyaM taijasAH paramANavaH kathaM tamastvena pariNamanta iti ?; pudgalAnAM tattatsAmagrIsahakRtAnAM visadRzakAryotpAdakatvasyApi darzanAt / dRSTo hyATraindhanasaMyogavazAd bhAsvararUpasyApi vaDherabhAsvararUpadhRmarUpakAryotpAdaH / iti siddho nityA'nityaH prdiipH| yadA'pi nirvANAdAga dedIpyamAno dIpastadApi navanava| paryAyotpAdavinAzabhAktvAt , pradIpatvAnvayAcca nityAnitya eva / ___ evaM vyomApi-utpAdavyayadhrauvyA''tmakatvAd nityAnityameva / tathAhi-avagAhakAnAM jIvapudgalAnAmavagAhadAnopagraha eva tallakSaNam : "avakAzadamAkAzam" iti vacanAt / yadA cAvagAhakA jIvapudgalAH prayo 1 upkaarH| 2 puruSazaktitaH / // 15 // . . . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 16 // to 'visAto vA ekasmAnnabhaH pradezAt pradezAntaramupasarpanti tadA tasya vyomnastairavagAhakaiH samamekasmin pradeze vibhAgaH uttaraspizca pradeze saMyogaH / saMyogavibhAgau ca parasparaM viruddhau dharmoM, tadbhede cAvazyaM dharmiNo bhedaH / tathA cAhu:-- "ayameva hi bhedo, bhedaheturvA yadviruddhadharmAdhyAsaH, kAraNabhedazceti" / tatazca tadAkAzaM pUrvasaMyogavinAzalakSaNa pariNAmA''pacyA vinaSTam, uttarasaMyogotpAdAkhyapariNAmAnubhavAccotpannam | ubhayatrA''kAza dravyasyAnugatatvAccotpAdavyayayorekAdhikaraNatvam / " tathA ca yad " apracyutA'nutpannasthiraikarUpaM nityam " iti nityalakSaNamAcakSate, tadapAstam ; evaMvidhasya kasyacidvastuno'bhAvAt / " tadbhAvA'vyayaM nityam " iti tu satyaM nityalakSaNam ; utpAdavinAzayoH sadbhAve'pi tadbhAvAd - anvayirUpAd yanna vyeti tannityamiti tadarthasya ghaTamAnatvAt / yadi hi amacyutAdilakSaNaM nityamiSyate, tadotpAdavyayayornirAdhAratvaprasaGgaH / na ca tayoryoge nityatvahAniH ; " dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / kva kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena vA ?" // 1 // iti vacanAt / na cAkAzaM na dravyam / laukikAnAmapi ghaTAkAzaM paTAkAzamiti vyavahAraprasiddherAkAzasya nityA'nityatvam / ghaTAkAza 1 svabhAvataH / Jain Education Internal // 16 // www.elibrary.org Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 17 // mapi hi yadA ghaTA'pagame, paTenA''krAntaM, tadA paTAkAzamiti vyavahAraH / na cAyamaupacArikatvAdapramANameva upacArasyApi kizcitsAdharmyadvAreNa mukhyArthasparzitvAt / nabhaso hi yatkila sarvavyApakatvaM mukhyaM parimANaM tat tadAdheyaghaTapaTAdisambandhiniyataparimANavazAt kalpitabhedaM sat pratiniyatadezavyApitayA vyavahiyamANaM ghaTAkAzapaTAkAzA''ditattadvayapadezanibandhanaM bhavati / tattadghaTAdisambandhe ca vyApakatvenAvasthitasya vyono'vasthAntarA''pattiH, tatazcAvasthAbhede'vasthAvato'pi bhedaH, tAsAM tato'viSvagbhAvAt / iti siddhaM nityAnityatvaM vyomnH| khAyaMbhuvA api hi nityAnityameva vastu prpnnaaH| tathA cAhuste--"trividhaH khalvayaM dharmiNaH pariNAmo dharmalakSaNA'vasthArUpaH / suvarNa dharmi, tasya dharmapariNAmo vardhamAnarucakAdiH, dharmasya tu lakSaNapariNAmo'nAgatatvAdiH-yadA khalvayaM hemakAro vardhamAnakaM bhaktvA rucakamAracayati tadA vardhamAnako vartamAnatAlakSaNaM hitvA atItatAlakSaNamApadyate, rucakastu anAgatatAlakSaNaM hitvA vartamAnatAlakSaNamApadyate; vartamAnatA''panna eva tu rucako navapurANabhAvamApadyamAno'vasthApariNAmavAn bhavatiH so'yaM trividhaH pariNAmo dharmiNaH / dharmalakSaNAvasthAzca dharmiNo bhinnAzcAbhinnAzca / tathA ca te dharmyabhedAt tannityatvena nityAH; bhedAcotpattivinAzaviSayatvam ityubhayamupapannamiti / athottarArdhe viviyate-evaM cotpAdavyayadhauvyA''tmakatve sarvabhAvAnAM siddhe'pi tadvastu ekamAkAzA 7 // Jain Education int o nal wwlemelibrary.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ''tmAdikaM nityameva, anyacca pradIpaghaTAdikamanityamevaH ityevakArovApi sambadhyate; itthaM hi durnayavAdA''pattiH / anantadharmAtmake vastuni svAbhipretanityatvA''didharmasamarthanapravaNAH zeSadharmatiraskAreNa pravartamAnAdurnayA iti tallakSaNAt / ityanenollekhena tvadAjJAdviSatAM--bhavatpraNItazAsanavirodhinA; pralApA:--pralapitAni, 8 asambaddhavAkyAnIti yAvat / ____ atra ca prathamamA''dIpamiti paraprasiddhyA'nityapakSollekhe'pi, yaduttaratra yathAsaMkhyaparihAreNa pUrvataraM nityamevaikamityuktam , tadevaM jJApayati-- yadanityaM, tadapi nityameva kathaJcit , yacca nityaM, tadapyanityameva kathaJcit ; prakrAntavAdibhirapyekasyAmeva pRthivyAM nityAnityatvAbhyupagamAt / tathA ca prazastakAraH-" sA tu dvividhA, nityAnityA ca; paramANulakSaNA nityA; kAryalakSaNA tvanityA" iti / - na cAtra paramANu-kAryadravyalakSaNaviSayadvayabhedAd naikAdhikaraNaM nityAnityatvamiti vAcyam : pRthicItvasyobhayatrApyavyabhicArAt; evamavAdiSvapIti / AkAze'pi saMyogavibhAgAGgIkArAt tairanityatvaM yuktyA pratipannameva / tathA ca sa evAha-"zabdakAraNatvavacanAt saMyogavibhAgau" iti nityAnityapakSayoH saMvalitatvam / etacca lezato bhAvitameveti / - pralApaprAyatvaM ca paravacanAnAmitthaM samarthanIyam-- vastunastAvadarthakriyAkAritvaM lakSaNam / taccaikAnta. nityAnityapakSayona ghaTate; amacyutA'nutpannasthiraikarUpo hi nityaH; sa ca krameNArthakriyAM kurvIta, akra Jain Education int onal w elibrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 19 // meNa vA ?; anyonyavyavacchedarUpANAM prakArAntarAsambhavAt / tatra na tAvat krameNa sa hi kAlAntarabhAvinIH kriyAH prathamakriyAkAla eva prasahya kuryAt ; samarthasya kAlakSepA'yogAt / kAlakSepiNo vA'sAmarthyaprApteH / samartho'pi tattatsahakArisamavadhAne taM tamarthaM karotIti cet, na tarhi tasya sAmarthyam ; aparasahakArisApekSavRttitvAt ; 'sApekSamasamartham' iti nyAyAt / / na tena sahakAriNo'pekSyante; api tu kAryameva--sahakAriSvasatsvabhavat tAnapekSata iti cet / tat | | kisa bhAvo'samarthaH samartho vA ? / samarthazcet , kiM sahakArimukhaprekSaNadInAni tAnyupekSate ? na punarjhaTiti ghaTayati / nanu samarthamapi bIjam--ilAjalAnilAdisahakArisahitamevAGkaraM karoti, nAnyathA / tat kiM tasya sahakAribhiH kiJcidupakriyeta, na vA ? / yadi nopakriyeta, tadA sahakArisannidhAnAt prAgiva,kiM na tadA'pyarthakriyAyAmudAste ? / upakriyeta cet saH, tarhi tairupakAro'bhinno bhinno vA kriyata iti vAcyam / abhede sa eva kriyate / iti lAbhAmicchato mUlakSatirAyAtA, kRtakatvena tsyaanitytvaa''ptteH| bhede tu sa kathaM tasyopakAraH ?, kiM na shyvindhyaaderpi?| tatsaMbandhAt tasyAyamiti cet ; upakAryopakArayoH kaH sambandhaH / na tAvat saMyogaH; dravyayoreva tasya bhAvAt / atra tu upakArya dravyam, upakArazca kriyeti na saMyogaH / nApi samavAyaH; tasyaikatvAt-vyApakatvAcca-pratyAsattiviprakarSAbhAvena sarvatra tulyatvAd na niyataiH sambandhibhiH sambandho yuktH| niyatasaMbandhisaMbandhe cAGgIkriyamANe tatkRta upakAro'sya samavAya // 19 // Jain Education Intern al wwa olibrary.org Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | syaabhyupgntvyH| tathA ca sati-upakArasya bhedA'bhedakalpanA tadavasthaiva / upakArasya samavAyAdabhede-samavAya eva kRtaH syAt / bhede-punarapi samavAyasya na niyatasambandhisaMbandhatvam / tannaikAntanityo bhAvaH krmennaa||20|| rthakriyAM kurute / 8 nApyakrameNa- noko bhAvaH sakalakAlakalAkalApabhAvinIyugapata sarvAH kriyAH karotIti mAtIti12 kam / kurutAM vA, tathApi dvitIyakSaNe kiM kuryAt / karaNe vA, kramapakSabhAvI doSaH, akaraNe tvarthakriyAkA | ritvaa'bhaavaad-avstutvprsnggH| ityekAntanityA kramAkramAbhyAM vyAptA'rthakriyA vyApakAnupalabdhibalAd 4] vyApakanivRttau nivartamAnA svavyApyamarthakriyAkAritvaM nivartayati; arthakriyAkAritvaM ca nivartamAnaM svavyAkA pyaM sattvaM nivartayati; iti naikAntanityapakSo yuktikssmH| 8 ekAntA'nityapakSo'pi na kakSIkaraNA'rhaH / anityo hi pratikSaNavinAzI; sa ca na krameNArthakri& yAsamarthaH; dezakRtasya kAlakRtasya ca kramasyaivA'bhAvAt / kramo hi paurvAparyam , tacca kSaNikasyA'sambhavi / avasthitasyaiva hi nAnAdezakAlavyAptiH-dezakramaH kAlakramacAbhidhIyate na caikAntavinAzini sA'sti / yadAhuH-"yo yatraiva sa tatraiva yo yadaiva tadaiva saH / na dezakAlayoyAptirbhAvAnAmiha vidyate" // 1 // na ca santAnA'pekSayA pUrvottarakSaNAnAM kramaH saMbhavati; santAnasyA'vastutvAt / vastutve'pi tasya / yadi kSaNikatvaM, na tarhi kSaNebhyaH kazcidvizeSaH / athA'kSaNikatvaM, tarhi samAptaH kssnnbhnggvaadH| // 2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd __nApyakrameNArthakriyA kSaNika saMbhavati / soko bIjapUrAdikSaNo yugapadanekAn rasAdikSaNAn jana- 18| yan ekena svabhAvena janayet , nAnAsvabhAvairvA ? / yadyekena, tadA teSAM rasAdikSaNAnAmekatvaM syAt ; ekkh||21|| bhAvajanyatvAt / atha nAnAsvabhAvairjanayati--kizcidrUpAdikamupAdAnabhAvena, kizcidrasAdikaM sahakAritvena, iti cet ; tarhi te svabhAvAstasyA''tmabhUtA anAtmabhUtA vA / anAtmabhUtAzcet svbhaavtvhaaniH| yadyAtmabhUtAH, taIi tasyAnekatvam : anekakhabhAvatvAt / svabhAvAnAM vA ekatvaM prasajyeta; tadavyatiriktatvAt teSAH tasya caikatvAt / . atha ya eva ekatropAdAnabhAvaH sa evAnyatra sahakAribhAva iti na svabhAvabheda iSyate; tarhi nityasyaikarUpasyApi krameNa nAnAkAryakAriNaH svabhAvabhedaH kAryasAGkaTaM ca kathamiSyate kSaNikavAdinA / atha ] | nityamekarUpatvAdakrama, akramAcca kramiNAM nAnAkAryANAM kathamutpattiH, iti cet , aho svapakSapAtI devAnA priyaH yaH khalu svayamekasmAd niraMzAd rUpAdikSaNalakSaNAt kAraNAd yugapadanekakAraNasAdhyAnyanekakAryAa NyaGgIkurvANo'pi, parapakSe nitye'pi vastuni krameNa nAnAkAryakaraNe'pi virodhamudbhAkyati / tasmAt kSaNika-18 18 syApi bhAvasyA'krameNArthakriyA durghttaa| . ityanityaikAntAdapi kramAkramayoppakayonivRttyaiva vyApyA'yakriyA'pi vyAvartate; tayAvRttau ca 1 sattvamapi vyApakAnupalabdhibalenaiva nivartate / ityekAntAnityavAdo'pi na ramaNIyaH / // 21 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000 ta syAd / syAdvAde tu-pUrvottarAkAraparihArasvIkArasthitilakSaNapariNAmena bhAvAnAmarthakriyopapattiraviruddhA / na 18 caikatra vastuni parasparaviruddhadharmAdhyAsA'yogAdasan syAdvAda iti vAcyam ; nityAnityapakSavilakSaNasya // 22 // pakSAntarasyAGgIkriyamANatvAt / tathaiva ca sarvairanubhavAt / tathA ca paThanti " bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMha pracakSate" // 1 // iti / vaizeSikairapi citrarUpasyaikasyAvayavino'bhyupagamAt / ekasyaiva paTAdezcalA'calaraktAtaraktA''vRtA'nA vRtatvAdiviruddhadharmANAmupalabdheH saugatairapyekatra citrapaTIjJAne nIlAnIlayorvirodhAnaGgIkArAt / ___atra ca yadyapyadhikRtavAdinaH pradIpAdikaM kAlAntarAvasthAyitvAt kSaNikaM na manyante tanmate pUrvA6 parAntAvacchinnAyAH sattAyA evA'nityatAlakSaNAt / tathApi buddhisukhAdikaM te'pi kSaNikatayaiva pratipannAH iti tadadhikAre'pi kSaNikavAdacarcA nAnupapannA / yadapi ca kAlAntarAvasthAyi vastu, tadapi nityAnityameva / kSaNo'pi na khalu so'sti- yatra vastu utpAdavyayadhrauvyAtmakaM nAsti / iti kAvyArthaH // 5 // atha tadabhimatamIzvarasya jagatkartRtvAbhyupagamaM mithyA'bhinivezarUpaM nirUpayannAhakartAsti kazcid jagataH sa caikaH sa sarvagaH sa svavazaH sa nityaH / imAH kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yeSAmanuzAsakastvam // 6 // // 22 // Jain Education ational w olpelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyAkhyA-jagataH-pratyakSAdipramANopalakSyamANacarAcararUpasya vizvatrayasya, kazcid-anirvacanIyasvarUpaH, puruSavizeSaH; kartA-sraSTA, asti-vidyate / te hi itthaM pramANayanti-urvIparvatatarvAdikaM sarve, buddhimatkartRkaM, // 23 // kAryatvAt / yad yat kArya tat tat sarva buddhimatkaTeka, yathA ghaTaH, tathA cedaM, tasmAt tathA; vyatireke vyomA 18| di / yazca buddhimAstakartA--sa bhagavAna zvara eveti / . na.cAyamasiddho hetuH--yato bhUbhUdharAdeH svasvakAraNakalApajanyasyA, avayavitayA kA kAryatvaM sarvavAdinAM pratItameva / nApyanaikAntiko viruddho vA-vipakSAdatyantavyAvRttatvAt / nApi kAlAtyayApadiSTaHpratyakSAnumAnA''gamA'bAdhitadharmadharmyanantarapratipAditatvAt / nApi prakaraNasamaH--tatpratipanthidharmopapAdanasa- 18 marthapratyanumAnAbhAvAt / na ca vAcyam-IzvaraH-pRthvIpRthvIdharAdervidhAtA na bhavati; azarIratvAt / nirvRttAtmavat / iti pratya numAnaM tadbAdhakamiti / yato'trezvararUpo dharmI pratIto'pratIto vA prarUpitaH / na tAvadapratItaH; hetorAzrayAsiddhiprasaGgAt / pratItazced, yena pramANena sa pratItastenaiva kiM svayamutpAditasvatanurna pratIyate ?; ityataH kathamaza rIratvam / tasmAniravadya evAyaM heturiti / / || sa caika iti-caH-punararthe / sa punaH puruSavizeSaH; ek:-advitiiyH| bahUnAM hi vizvavidhAtRtvasvIkAre,paraspa- 81 ravimatisaMbhAvanAyA anivAryatvAd-ekaikasya vastuno'nyAnyarUpatayA nirmANe sarvamasamaJjasamApanIpota, iti / | wwwdalnelibrary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 24 // 1 tathA sa sarvaga - iti / sarvatra gacchatIti sarvagaH sarvavyApI / tasya hi pratiniyatadezavartitve'niyatadezavRttInAM vizvatrayAntarvartipadArthasArthAnAM yathAvannirmANA'nupapattiH, kumbhAkArAdiSu tathA darzanAt / athavA sarvaM gacchati--jAnAtIti sarvagaH sarvajJaH ; ' sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti vacanAt / sarvajJatvA'bhAve hi yathocitopAdAnakAraNAdyanabhijJatvAd - anurUpakAryotpattirna syAt / tathA sa svavazaH- svatantraH; sakalaprANinAM svecchayA sukhaduHkhayoranubhAvanasamarthatvAt / tathA coktam" Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva vA / amyo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH" / 1 / iti / pAratantrye tu tasya paramukhaprekSitayA mukhyakartRtvavyAghAtAd - anIzvaratvApattiH / tathA sa nitya iti-acyutAnutpannasthiraikarUpaH / tasya hyanityatve parotpAdyatayA kRtakatvaprAptiH; apekSita paravyApAro hi bhAvaH svabhAvaniSpattau kRtaka ityucyate / yathAparastatkarttA kalpyate sa nityo'nityo vA syAt / nityaced - adhikRtezvareNa kimaparAddham / anityazcet-tasyApyutpAdakAntareNa bhAvyam ; tasyApi nityAnityatvakalpanAyAm -- anavasthAdausthyamiti / tadevamekatvAdivizeSaNaviziSTo bhagavAnIzvarastrijagatkarteti parAbhyupamanupadarzya - uttarArdhena tasya duSTatvamAcaSTe - imAH - etAH, anantaroktAH kuhevA kaviDambanA:- kutsitA hevAkA:- AgrahavizeSAH, kuhevAkAH kadA // 24 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 25 // grahA ityarthaH ta eva viDambanA:- vicAracAturIbAhyatvena tiraskArarUpatvAd vigopakaprakArAH syuH - bhaveyuH; teSAM - prAmANikApasadAnAM; yeSAM he svAmin ! tvaM nAnuzAsakaH-na zikSAdAtA / tadabhinivezAnAM viDambanArUpatvajJApanArthameva parAbhipretapuruSavizeSaNeSu pratyekaM tacchabdaprayogamasUyAgarbhamAvirbhAvayAJcakAra stutikAraH; tathA caikameva nindanIyaM prati vaktAro vedanti - sa mUrkhaH, sa pApIyAn sa daridra ityAdi / tvamityekavacanasaMyuktayuSmacchabdaprayogeNa- paramezituH paramakAruNikatayA'napekSitasvaparapakSavibhAgamadvitIyaM hitopadezakatvaM dhvanyate / ato'trayamAzayaH - yadyapi bhagavAnavizeSeNa sakalajagajjantujAta hitA''vahAM sarvebhya eva dezanAvAca - mAcaSTe, tathApi saiva keSAJcid nicitanikAcitaMpApakarmakaluSitA''tmanAM rucirUpatayA na pariNamate; apunarvandhakA''divyatiriktatvenAyogyatvAt / tathA ca kAdambaryAM bANo'pi vabhANa - " apagatamale hi manAsa sphaTikamaNAviva rajanikaragabhastayo vizanti sukhamupadezaguNAH; guruvacanamamalamapi salilamiva mahadupajanayati zravaNasthitaM zUlamabhavyasya " iti / ato vastuvRttyA na teSAM bhagavAnanuzAsaka iti / na caitAvatA jagadgurorasAmarthyasambhAvanA / na hi kAladaSTamanujjIvayan samujjIvitetaradaSTako viSabhi1 'caivameva' ityapi pAThaH / 2 ' bhavanti ' iti ca pAThaH / 3 'vibhAgamitarazAstRRNAmasAdhAraNam' evamapi pATho dRzyate / 4 pApaM na tIvrabhAvAt karotItyAdilakSaNo'punarvandhakaH, asya ca punalaparAvartamadhya evaM muktiH / // 25 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 26 // pagupAlambhanIyaH, atiprasaGgAt / sa hi teSAmeva dossH| na khalu nikhilabhuvanA''bhogamavabhAsayanto'pi bhAnavIyA bhAnavaH kauzikalokasyA''lokahetutAmabhajamAnA upAlambhasambhAvanA''spadam / tathA ca zrIsiddhasenaH "saddharmabIjavapanAnaghakauzalasya yada lokabAndhava ! tavApi khilAnyabhavana / tannAdbhutaM, khagakuleSviha tomaseSu sUryAzavo madhukarIcaraNAvadAtAH" // 1 // ___ atha kathamiva tat kuhevAkAnAM viDambanArUpatvam ?, iti bruumH| yattAvaduktaM paraiH-kSityAdayo buddhimatkatkAH, kAryatvAd, ghaTavaditi / tadayuktam , vyApteragrahaNAt / 'sAdhanaM hi sarvatra vyAptI pramANena siddhAyAM sAdhyaM gamayet' iti sarvavAdisaMvAdaH / sa cAyaM jaganti sRjan sazarIro'zarIro vA syAt / sazarIro'pi kimasmadAdivad dRzyazarIraviziSTaH, uta pishaacaadivddRshyshriirvishissttH| prathamapakSe-pratyakSabAdhA; tamantareNApi ca jAyamAne tRNatarupurandaradhanurabhrAdau-kAryatvasya darzanAt prameyatvAdivat sAdhAraNAnaikAntiko hetuH| - dvitIyavikalpe- punaradRzyazarIratve tasya mAhAtmyavizeSaH kAraNam, AhosvidasmadAghadRSTavaiguNyam / prathamaprakAraH kozapAnapratyAyanIyaH tatsiddhau pramANA'bhAvAt , iteratarAzrayadoSApattezva- siddhe hi mAhAtmyavizeSe tasyAdRzyazarIratvaM pratyetavyam , tatsiddhau ca mAhAtmyavizeSasiddhiriti / dvaitIyIkastu prakAro- na saMcaratyeva vicAragocare saMzayAnivRtteH- kiM tasyA'sattvAd adRzyazarIratvaM 1 aprahita kSetrAdi khilmucyte| 2 tamasi saMcaranta iti tAmasAH / // 26 // Jain Education in o onal 100 wwl elibrary.org Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 // - syAd vAndhyeyAdivat , kiMvA'smadAdyadRSTavaiguNyAt pizAcAdivaditi nizcayA'bhAvAt / ____ azarIrazced- tadA dRSTAntadASTAntikayovaiSamyam-ghaTAdayo hi kAryarUpAH sazarIrakartRkA dRSTAH; ashriirsy| 18 ca satastasya kAryapravRttau kutaH sAmarthyam ?, AkAzA''divat / tasmAt sazarIrA'zarIralakSaNe pakSadvaye'pi | kAryatvahetorvyAptyasiddhiH / kiJca, tvanmatena kAlAtyayApadiSTo'pyayaM hetuH- dharyekadezasya taruvidyudabhrAderidAnImapyutpadyamAnasya 8 vidhAturanupalabhyamAnatvena pratyakSabAdhitadharmAnantaraM hetubhaNanAt / tadevaM na kazcid jagataH kartA / ekatvAdIni 8 | tu jagatkartRtvavyavasthApanAyA''nIyamAnAni tadvizeSaNAni SaNda prati kAminyA rUpasaMpanirUpaNamAyANyeva; | tathApi teSAM vicArA'tahatvakhyApanArtha kizciducyate / tatraikatvacarcastAvat-bahUnAmekakAryakaraNe vaimatyasambhAvanA iti, nAyamekAntaH-anekakITikAzatani1 pAdyatve'pi zakramUrdhnaH, anekazilpikalpitatve'pi prAsAdAdInAM, naikasaraghAnivartitatve'pi madhucchatrAdInAM caikarUpatAyA avigAnenopalambhAt / athaiteSvapyeka evezvaraH karteti brUpe; evaM ced bhavato bhavAnIpatiM prati || 3 niSpatimA vAsanA; tarhi kuvindakumbhakArAditiraskAreNa paTaghaTAdInAmapi kartA sa eva kiM na kalpyate / | atha teSAM pratyakSasiddhaM kartRtvaM kathamapotuM zakyam ?; tarhi kITikA''dibhiH kiM tava virAddhaM ?,yat teSAmasadRza- // 27 // | tAdRzaprayAsasAdhyaM kartRtvamekahelayaivApalapyate / tasmAd vaimatyabhayAd maheziturekatvakalpanA- bhojanAdivyaya- 18 - - Jain Education Bonal walpelibrary.org Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 5 bhayAt kRpaNasyAtyantavallabhaputrakalatrAdiparityajanena shuunyaarnnyaaniisevnmivaa''bhaaste| . // 28 // tathA sarvagatatvamapi tasya nopapannam- taddhi zarIrA''tmanA,jJAnA''tmanA vA syAt / prathamapakSe-tadIyenaiva dehena jagattrayasya vyAptatvAd itaranirbhayapadArthAnAmA''zrayAnavakAzaH / dvitIyapakSe tu-siddhasAdhyatA; asmA| bhirapi niratizayajJAnA''tmanA paramapuruSasya jagattrayakroDIkaraNA'bhyupagamAt / yadi paramevaM, bhavatpramANIkRtena | vedena virodhaH-tatra hi zarIrA''tmanA sarvagatatvamuktam--"vizvatazcakSuruta vizvato mukho vizvataH pANiruta vi-|| zvataH pAd " ityAdi shruteH| a yaccokta--tasya pratiniyatadezavartitve tribhuvanagatapadArthAnAmaniyatadezavRttInAM yathAvanirmANAnupapatti riti / tatredaM pRcchyate- sa jagattrayaM nirmimANastakSAdivat sAkSAd dehavyApAreNa nirmimIte, yadi vA saGka- 18 lpamAtreNa / Adhe pakSe-ekasyaiva bhUbhUdharAdevidhAne akSodIyasaH kAlakSepasya sambhavAd baMhIyasA'pyanehasA na 18 parisamAptiH / dvitIyapakSe tu-- saGkalpamAtreNaiva kAryakalpanAyAM niyatadezasthAyitve'pi na kizcid dUSaNamutpazyAmaH; niyatadezasthAyinAM sAmAnyadevAnAmapi saMkalpamAtreNaiva tattatkAryasampAdanapratipatteH kica, tasya sarvagatatve'GgIkriyamANe-azuciSu nirantarasantamaseSu narakAdisthAneSvapi tasya vRttiH prasajyate; tathA caanissttaa''pttiH| atha yuSmatpakSe'pi-yadA jJAnA''tmanA sarva jagattrayaM vyAmotItyucyate, tadA'zucirasA''svAdA''dInAmapyupAlambhasaMbhAvanAt, narakAdiduHkhasvarUpasaMvedanA''tmakatayA duHkhA'nubhavaprasaGgAcca, - // 28 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . .. . . . . 18 aniSTA''pattistulyaiveti cet tadetadupapattibhiH pratika mazaktasya dhUlibhirivAvakaraNam / yato jJAnamaprApyakAri al svasthAnasthameva viSayaM paricchinatti, na punastatra gatvA tatkuto bhavadupAlambhaH samIcInaH 1, nahi bhavato 'pyazucijJAnamAtreNa tadrasAsvAdAnubhUtiH / tadbhAve hi srakcandanAGganArasavatyAdicintanamAtreNaiva tRptisiddhau tatmAptiprayatnavaiphalyaprasaktiriti / yattu jJAnA''tmanA sarvagatve siddhasAdhanaM prAguktam ; tacchaktimAtramapekSya mantavyam / tathA ca vaktAro / bhavanti-- ' asya matiH sarvazAstreSu prasarati' iti / na ca jJAnaM prApyakAri; tasyA''tmadharmatvena bahirnirgamA2 'bhAvAt / bahirnigame cA''tmano'caitanyA''pattyA ajIvatvaprasaGgaH na hi dharmo dharmiNamatiricya kvacana kevalo vilokitaH / yacca pare dRSTAntayanti-- yathA sUryasya kiraNA guNarUpA api sUryAd niSkramya bhuvanaM 3 bhAsayanti, evaM jJAnamapyAtmanaH sakAzAd bahirnirgatya prameyaM paricchinattIti / tatredamuttaram-kiraNAnAM // guNatvamasiddham / teSAM taijasapudgalamayatvena dravyatvAt / yazca teSAM prakAzAtmA guNaH, sa tebhyo na jAtu // pRthag bhavatIti / tathA ca dharmasanahiNyAM zrIharibhadrAcAryapAdAHkiraNA guNAna, danvaM, tesi payAso guNo, na vA davvaM / jaMNANaM AyaguNo kahamadavyAsa anntth||1|| gantUNa na parichidai gANaM NeyaM tayammi desammi / AyatyaM ciya, navaraM aciMtasattI u viNNeyaM // 2 // 000000000000000000000000000 % ED // 29 // Jain Education final wwlhelibrary.org Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 30 // lohovalassa sattI AyatyA ceva bhinnadesapi / lohaM AgarisaMtI dIsai iha kajapacakkhA // 3 // evamiha nANasattI AyatthA ceva haMdi logataM / jai parichidai savvaM koNu viroho bhave tattha ?"||4||ityaadi| atha sarvagaH sarvajJa iti vyAkhyAtam / tatrApi pratividhIyate-nanu tasya sArvajyaM kena pramANena gRhItam ?, pratyakSeNa, parokSeNa vA ? / na tAvat pratyakSeNa: tasyendriyArthasannikarSotpannatayA'tIndriyagrahaNA'sAmarthyAt / / nApi parokSaNa; taddhi anumAnaM, zAbda vA syAt ? / na tAvadanumAnam ; tasya liGgiliGgasambandhasmaraNapUrvakatvAt / na ca tasya sarvajJatve'numeye kizcidavyabhicAri liGgaM pazyAmaH; tasyA'tyantaviprakRSTatvena tatpati| baddhaliGgasambandhagrahaNA'bhAvAt / / artha tasya sarvajJatvaM vinA jagadvaicitryamanupapadyamAnaM-sarvajJatvamarthAdApAdayatIti cet / na / avinAbhAvA'bhAvAt na hi jagadvaicitrI tatsArvajyaM vinA'nyathA noppnnaa| dvividhaM hi jagat sthAvarajaGgamabhedAt / | tatra jaGgamAnAM vaicitryaM-svopAttazubhA'zubhakarmaparipAkavazenaiva / sthAvarANAM tu- sacetanAnAmiyameva gatiH / acetanAnAM tu-tadupabhogayogyatAsAdhanatvenA'nAdikAlasiddhameva vaicitryamiti / nApyAgamastatsAdhakaH; sa hi-tatkRto'nyakRto vA syAt / tatkRta eva cet tasya sarvajJatAM sAdhayati, tadA tasya mahattvakSatiH-svayameva svaguNotkIrtanasya mahatAmanadhikatatvAta / anyaca, tasya zAstrakartatvameva // 30 // | na yujyate; zAstraM hi varNA''smakam ; te ca tAllAdivyApArajanyAH sa ca zarIre eva sambhavI; zarIrA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 31 // Jain Education 'bhyupagame ca tasya pUrvoktA eva doSAH / anyakRtacet, so'nyaH sarvajJo'sarvajJo vA ? / sarvajJatve - tasya dvaitA''patyA prAgukta tadekatvAbhyupagamabAdhaH ; tatsAdhakapramANacarcAyAmanavasthA tava / asarvajJazcet- kastasya vacasi vizvAsaH ? / aparaM ca bhavadabhISTa AgamaH pratyuta tatpraNeturasarvajJatvameva sAdhayati ; pUrvAdhAraviruddhA'rthavacanopetatvAd / tathAhi-- " na hiMsyAt sarvabhUtAni " iti prathamamuktvA, pazcAt tatraiva paThitam - G " SaTzatAni niyujyante pazUnAM madhvame'hani / azvamedhasya vacanAd nyUnAni pazubhistribhiH " / tathA " agnISomIyaM pazumAlabheta " " saptadaza prAjApatyAn pazUnAlabheta " ityAdivacanAni kathamiva na pUrvAparavirodhamanurudhyante / tathA--" tAnRtaM brUyAt" ityAdinA'nRtabhASaNaM prathamaM niSidhya, 1. pazcAd " brAhmaNArthe'nRtaM brUyAt " ityAdi / tathA " na narmayuktaM vacanaM hinasti na strISu rAjanna vivAhakAle / prANAtyaye sarvadhanApahAre paJcA'nRtAnyAhurapAtakAni " // 1 // tathA " paradravyANi loSTavat" ityAdinA adattA''dAnamanekadhA nirasya, pazcAduktam - " yadyapi brAhmaNo haThena parakIyamAdatte, chalena vA, tathApi tasya nAdattA''dAnam ; yataH sarvamidaM brAhmaNebhyo dattam ; brAhmaNAnAM tu daurbalyAd dRSalAH paribhuJjate; tasmAdapaharan brAhmaNaH svamAdatte, svameva brAhmaNo bhute, svaM vaste, svaM da ational // 31 // helibrary.org Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Inten syAda dAti " iti / tathA-" aputrasya gatinAsti" iti lapitvA, 18 "anekAni sahasrANi kumArabrahmacAriNAm / divaM gatAni viprANAmakRtvA kulsnttim"||1|| ityAdi / kiyanto vA dadhimASabhojanAt kRSNA vivecyante; tadevamAgamo'pi na tasya sarvajJatAM vakti / kiJcasarvajJaH sannasau carAcaraM ced viracayati, tadA jagadupaplavakaraNasvairiNaH pazcAdapi kartavyanigrahAn suravairiNaH, | etadadhikSepakAriNazcAsmadAdIn kimarthaM sRjati ? / iti tannA'yaM srvjnyH| tathA vavazatvaM-khAtantryaM tadapi tasya na kSodakSamam- sa hi yadi nAma svAdhInaH san vizvaM vidhatte, 8 paramakAruNikazca tvayA varNyate, tatkathaM sukhitaduHkhitA''dyavasthAbhedavRndasthapuTitaM ghaTayati bhuvanam ?, ekAntaH | zarmasaMpatkAntameva tu kiM na nirmimIte ? / atha janmAntaropArjitatattattadIyazubhA'zubhakarmapreritaH san tathA karotIti dattastarhi vavazatvAya jalAJjaliH / karmajanye ca tribhuvanavaicivye zipiviSTahetukaviSTapasRSTikalpanAyAH kaSTaikaphalatvAd-asmanmatamevA'GgIkRtaM prekSAvatA / tathAcA''yAto'yaM "ghaTTakutryAM prabhAtam" iti / nyAyaH / kiJca, prANinAM dharmAdharmAvapekSamANazcedayaM sRjati, prAptaM tarhi yadayamapekSate-tana karotIti / na hi | kulAlo daNDAdi karoti / evaM karmApekSazvedIzvaro jagatkAraNaM syAt tarhi-karmaNIzvaratvam , Izvaro'nIzvaraH | | syAditi / || // 32 // tathA nityatvamapi tasya svagRha eva praNigadyamAnaM hRdyam / sa khalu nityatvenaikarUpaH san , tribhuvanasargasva Jain Education Islational APinelibrary.org Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 33 // / bhAvo'tatsvabhAvo vA / prathamavidhAyAM - jaganirmANAt kadAcidapi noparameta; taduparamaM tatsvabhAvatvahAniH / evaM ca sargakriyAyA aparyavasAnAd - ekasyApi kAryasya na sRSTiH / ghaTo hi svArambhakSaNAdArabhya parisamApterupAntya - kSaNaM yAvad nizrayanayAbhiprAyeNa na ghaTavyapadezamAsAdayati ; jalA''haraNAdyarthakriyAyAmasAdhakatamatvAt atatsvabhAvapakSe tu- na jAtu jaganti sRjet tatsvabhAvA'yogAd, gaganavat / api ca tasyaikAnta nityasvarUpatve sRSTivat saMhAro'pi na ghaTate / nAnArUpakArtha karaNe'nityatvA''patteH / sa hi yenaiva svabhAvena jaganti sRjet tenaiva tAni saMharet, svabhAvAntareNa vA / tenaiva cet; sRSTisaMhArayoryaugapadyaprasaGgaH, svabhAvAbhedAt ekasvabhAvAt kAraNAdanekasvabhAvakAryotpattivirodhAt / svabhAvA'ntareNa ced nityatvahAniH svabhAvabheda eva hi lakSaNamanityatAyAH / yathA pArthivazarIrasyA''hAra paramANusahakRtasya pratyahamapUrvA pUrvotpAdena svabhAvabhedAdanityatvam / iSTazca bhavatAM sRSTisaMhArayoH zambhau svabhAvabhedaH- rajoguNA''tmakatayA sRSTau, tamoguNA''tmakatayA saMharaNe, sAvikatayA ca sthitau tasya vyApArasvIkArAt / evaM cAvasthAbhedaH; tadbhede cAvasthAvato'pi bhedAd nityatvakSatiH / athAstu nityaH, tathApi kathaM satatameva sRSTau na ceSTate / / icchAvazAt cedH nanu tA apIcchAH svasattAmAtranibandhanA''tmalAbhAH sadaiva kiM na pravartayantIti sa evopAlambhaH / tathA zambhoraSTaguNA'dhikaraNatve, kAryabhedA'numeyAnAM tadicchAnAmapi viSamarUpatvAd nityatvahAniH kena vAryate 1, iti / '1 buddhIcchA prayatnasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgAkhyA'STaguNAdhikaraNatve / Jain Education Intional // 33 // nelibrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 ||34|| . kiJca, prekSAvatAM pravRttiH svArthakAruNyAbhyAM vyAptA ; tataJcAyaM jagatsarge vyApriyate - svArthAt, kAruNyAd vA ? / na tAvat svArthAt; tasya kRtakRtyatvAt / na ca kAruNyAt ; paraduHkhaprahANecchA hi kAruNyam ; tataH prAk sargAd- jIvAnAmindriyazarIraviSayAnutpattau duHkhAbhAvena kasya prahANecchA kAruNyam / sarvottarakAle tu - duHkhano'valokya kAruNyA'bhyupagame durutaramitaretarA''zrayam - kAruNyena sRSTiH, sRSTayA ca kAruNyam iti nAsya jagatkartRtvaM kathamapi siddhyati / tadevamevaMvidhadoSakaluSite puruSavizeSe yasteSAM sevAhevAkaH- sa khalu kevalaM balavanmohaviDambanAparipAkaiti / atra ca yadyapi madhyavartino nakArasya ghaNTAlAlAnyAyena yojanAdarthAntaramapi sphurati - yathA 'imAH kuhevA kaviDambanAsteSAM na syuryeSAM tvamanuzAsakaH' iti ; tathApi so'rthaH sahRdayairna hRdaye dhAraNIyaH; anyayogavyavacchedasyAdhikRtatvAt / iti kAvyArthaH // 6 // 'atha caitanyAdayo rUpAdayazca dharmA AtmAderghaTAdezva dharmiNo'tyantaM vyatiriktA api samavAyasamba ndhena saMbaddhAH santo dharmadharmivyapadezamaznuvate iti tanmataM dUSayannAha na dharmadharmitvamatIvabhede, vRttyA'sti ced, na tritayaM cakAsti / idamityasti matizva vRttau na gauNabhedo, 'pi ca lokabAdhaH // 7 // Jain Education tional // 34 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 35 // vyAkhyA-dharmadharmiNoratIvabhede-atIvetyatra-ivazabdo vAkyAlaGkAraH taM ca pAyo'tizabdAt , kiMvRttezca prayuJjate zAbdikAH yathA-"AvarjitA kiJcidiva stanAbhyAm""udvRttaH ka iva sukhA''bahaH pareSAm" ityaadi| tatazca dharmadharmiNoH- atIvabhede-ekAntabhinnatve'GgIkriyamANe, svabhAvahAnerdharmadharmitvaM na syAt-asya dharmiNa ime dharmAH, eSAM ca dharmANAmayamAzrayabhUto dharmI-ityevaM sarvaprasiddho dharmadharmivyapadezo na prAmoti / tayoratyantabhinatve'pi tatkalpanAyAM- padArthAntaradharmANAmapi vivkssitdhrmdhrmitvaa''ptteH| - evamukte sati, paraH pratyavatiSThate- vRttyA'stIti-- ayutasiddhAnAmAdhAryA''dhArabhUtAnAmihapratyayahetuH sambandhaH samavAyaH sa ca samavayanAt samavAya iti, dravyaguNakarmasAmAnyavizeSeSu paJcasu padArtheSu vartanAd vRttiriti cAkhyAyate / tayA vRttyA- samavAyasambandhena, tayordhamadharmiNoH- itaretaravinijhuNThitatve'pi dharmadharmivyapadeza iSyate ; iti nA'nantarokto doSa iti / - atrA''cAryaH samAdhatte-cediti-yadyevaM tava matiH- sA pratyakSapratikSiptA; yato na tritayaM cakAsti ayaM dharmI, ime cA'sya dharmAH, ayaM caitatsambandhanibandhanaM samavAya ityetat tritayaM-vastutrayaM na cakAsti-jJAnaviSayatayA ne pratibhAsate / yathA kila zilAzakalayugalasya mitho'nusandhAyakaM rAlAdidravyaM tasmAt pRthak tRtIyatayA pratibhAsate ; naivamatra samavAyasyA'pi pratibhAnam, kintu dvayoreva dharmadharmiNoH iti zapathapatyAyanIyo'yaM samavAya iti bhAvArthaH / // 35 // Jain Education Inte rnal www Delibrary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 36 // kiJca, ayaM- tena vAdinA eko,nityaH, sarvavyApakaH, amUrtazca parikalpyate / tato yathA ghaTA''zritAH pAkajarUpAdayodharmAH samavAyasaMbandhena ghaTe samavetAH, tathA kiM na paTe'pi ?;tasyaikatvanityatvavyApakatvaiH sarvatra tulyatvAt / yathA''kAza eko, nityo, vyApakaH, amUrtazca san-- sarvaiH sambandhibhiryugapadavizeSeNa saMbadhyate, tathA kiM nAyamapIti / vinazyadekavastusamavAyA'bhAve ca-samastavastusamavAyA'bhAvaH prasajyate / tattadavacchedakabhedAd nAyaM doSa iti cet , evamanityatvA''pattiH prativastusvabhAvabhedAditi / ___ atha kathaM samavAyasya na jJAne pratibhAnam / yatastasyehetipratyayaHsAvadhAnaM sAdhanam ihapatyayazcA'nubhavasiddha eva / iha tantuSu paTaH, ihA''tmani jJAnam , iha ghaTe rUpAdaya iti pratIterupalambhAt / asya ca pratyayasya kevaladharmadharmyanAlambanatvAdasti samavAyA''khyaM padArthAntaraM taddhetuH iti parA''zaGkAmabhisandhAya punarAhaihedamityasti matizca vRttAviti-ihedamiti ihedamiti AzrayA''zrayibhAvahetuka ihapratyayo vRttAvapyasti-samavAyasaMvandhe'pi vidyate / cazabdo'pizabdArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, tathaiva ca vyAkhyAtam / idamatra hRdayam- yathA tvanmate pRthivItvAbhisaMbandhAt pRthivI, tatra pRthivItvaM pRthivyA eva svarUpamastitvAkhyaM, nA'paraM vastvantarama: tena svarUpeNaiva samaM yo'sAvabhisambandhaH pRthivyAH-sa eva samavAya ityucyate "prAptAnAmeva prAptiH samavAyaH" iti vacanAt / evaM samavAyatvAbhisambandhAt samavAya ityapi kiM na kalpyate?; | yatastasyA'pi yat samavAyatvaM svasvarUpaM, tena sAdha saMbandho'styeva ; anyathA niHsvabhAvatvAt zazaviSANa // 36 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 1 vadavastutvameva bhavet / tatazca iha samavAye samavAyatvam , ityullekhena ihapratyayaH samavAye'pi yuktyA ghaTata eva; tato yathA pRthivyAM pRthivItvaM samavAyena samavetaM, evaM samavAye'pi samavAyatvaM samavAyAntareNa saMbandhanIyam / // 37 // 4 tadapyapareNa, ityevaM dustraa'nvsthaamhaandii| - evaM samavAyasyApi samavAyatvAbhisambandhe yuktyA upapAdite, sAhasikyamAlambya punaH pUrvapakSavAdI vadati-nanu pRthivyAdInAM pRthivItvAdyAbhasambandhanibandhanaM samavAyA mukhyaH, tatratvatalAdipratyayAbhivyaGgayasya sagRhItasakalAvAntarajAtilakSaNavyaktibhedasya sAmAnyasyodbhavAt / iha tu samavAyasyaikatvena vyakti9 bhedAbhAve jAteranudbhUtatvAd gauNo'yaM yuSmatparikalpita ihetipratyayasAdhyaH samavAyatvAbhisambandhaH,tatsAdhyazca samavAya iti / tadetad na vipazciJcetazcamatkArakAraNam / yatotrApi jAtirudbhavantI kena nirudhyet?| vyakterabhedeneticet / na / tattadavacchedakavazAt tadbhedopapattau vyaktibhedakalpanAyA durnivAratvAt / anyo hi ghaTasamavAyo'nya|| zca paTasamavAya iti vyakta eva samavAyasyApi vyaktibheda iti ; tatsiddhau-siddha eva jAtyudbhavaH / tasmAdanyatrApi mukhya eva samavAyaH; ihapratyayasyobhayatrApyavyabhicArAt / tadetatsakalaM sapUrvapakSaM samAdhAnaM manasi nidhAya siddhAntavAdI pAha- na gauNabheda iti--gauNa iti 18 // 37 // yo'yaM bhedaH- sa nAsti; gauNalakSaNA'bhAvAt / tallakSaNaM cetthamAcakSate Jain Educationaltional waliorbelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 // 38 // Jain Education "avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH sati mukhye, dhIH kathaM gauNe 1 // 1 // tasmAd dharmadharmiNoH sambandhane mukhyaH samavAyaH, samavAye ca samavAyatvAbhisambandhe gauNa ityayaM bhedonAnAtvaM, nAstIti bhAvArthaH / kizca yo'yamiha tantuSu paTa ityAdipratyayAt samavAyasAdhanamanorathaH sa khalvanuharate napuMsakAdapatyamasavamanoratham ; iha tantuSu paTa ityAdervyavahArasyA'laukikatvAda; pAMzulapAdAnAmapi iha paTe tantava ityeva pratItidarzanAt ; iha bhUtale ghaTAbhAva ityatrApi samavAyaprasaGgAt / ata evAha- api ca lokabAdha iti-apiceti dUSaNAbhyuccaye, loka:- prAmANikalokaH, sAmAnyalokazca tena bAdho- virodhaH, lokavAdhaH tadamatIta vyavahArasAdhanAt ; bAdhazabdasya "IhAdyAH pratyayabhedataH" (liGgA-79) iti puMstrIliGgatA / tasmAddharmadharmiNoraviStragbhAvalakSaNa evaM sambandhaH pratipattavyo nAnyaH samavAyA''diH / iti kAvyArthaH // 7 // atha sattAsbhidhAnaM padArthAntaram, Atmanazca vyatiriktaM jJAnAkhyaM guNay, AtmavizeSaguNocchedasvarUpAM ca muktim, ajJAnAdaGgIkRtavataH parAnupahasannAha satAmapi syAt kvacideva sattA caitanyamaupAdhikamAtmano'nyat / na saMvidAnandamayI ca muktiH susUtramAsUtritamatvadIyaiH // 8 // 12sational ||38|| helibrary.org Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyAkhyA-vaizeSikANAM dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAH pad padArthAstatvatayA'bhipretAH; tatra || | pRthivyApastejo vAyurAkAzaH kAlo dimAtmA mana iti nava dravyANi / guNAzcaturviMzatiH, tayathA-'rUparasa- | // 39 // gandhasparzasaMkhyAparimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvA'paratve buddhiH sukhaduHkhe icchAdveSau prayatazca' iti | sUtroktAH saptadaza / cazabdasamuccitAzca sapta-dravatvaM, gurutvaM, saMskAraH, snaho, dharmAdharmoM, zabdazca / ityevaM caturvi| shtirgnnaaH| saMskArasya vegabhAvanAsthitisthApakabhedAda traividhye'pi-saMskAratvajAtyapekSayA ekatvAta. zauryodAkAryA''dInAM cAtraivAntarbhAvAd nA''dhikyam / karmANi pazca, tadyathA- utkSepaNamavakSepaNamAkuzcanaM prasAraNaM gamana| miti; gamanagrahaNAd-- bhrmnnrecnsyndnaadyvirodhH| - atyantavyAvRttAnAM piNDAnAM yataH kAraNAd-anyo'nyasvarUpAnugamaH pratIyate,tadanuvRttipratyayahetuH sAmA| nyam / tacca dvividha-paramaparaM c| tatra paraM-sattA,bhAvo,mahAsAmAnyamiti cocyate ; dravyatvAdyavAntarasAmAnyA- | 18| spekSayA mahAviSayatvAt / aparasAmAnyaM ca-dravyatvAdi / etacca sAmAnyavizeSa ityapi vyapadizyate; tathAhi-- dravyatvaM navasu dravyeSu vartamAnatvAt sAmAnyam ; guNakarmabhyo vyAvRttatvAd vizeSaH, tataH karmadhAraye sAmAnyavizeSa iti / evaM dravyatvAdyapekSayA pRthivItvAdikamaparaM, tadapekSayA ghaTatvAdikam / evaM caturvizatau guNeSu vRtterguNatvaM sAmAnyam ; dravyakarmabhyo vyAhattezca vishessH| evaM guNatvApekSayA rUpatvAdikaM, tadapekSayA nIlatvAdi- // 39 // kam / evaM paJcasu karmasu vartanAt karmatvaM sAmAnyam ; dravyaguNebhyo vyAvRttatvAd vizeSaH / evaM karmatvApekSayA || Jain Education & Lational Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 40 // utkSepaNatvAdikaM jJeyam / tatra sattA- dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM kayA yuktyA 1, iti ced ucyate / na dravyaM-sattA, dravyAdanyetyarthaH ekadravyavattvAd-ekaikasmin dravye vartamAnatvAdityarthaH dravyatvavat - yathA dravyatvaM-navasu dravyeSu pratyekaM vartamAnaM dravyaM na bhavati, kintu sAmAnyavizeSalakSaNaM dravyatvameva ; evaM sattA'pi / vaizeSikANAM hi adravyaM vA dravyam, anekadravyaM vA dravyam / tatrA'dravyaM dravyam--AkAzaH, kAlo, digA''tmA, manaH, paramANavaH;anekadravyaM tu-dayaNukAdiskandhAH; ekadravyaM tu dravyameva na bhavati; ekadravyavatI ca sattA, iti dravyalakSaNavilakSaNatvAd na dravyam / evaM na guNaH-- sattA ; guNeSu bhAvAd, guNatvavat / yadi hi sattA guNaH syAd na tarhi guNeSu varteta ; nirguNatvAd guNAnAm ; vartate ca guNeSu sattA; san guNa iti pratIteH / tathA na sattA--karma karmasu bhAvAt karmatvavat / yadi ca sattA karma syAd na tArha karmasu varteta; niSkarmatvAt karmaNAm ; vartate ca karmasu bhAvaH sat karmeti pratIteH; tasmAt padArthAntaraM sattA / tathA vizeSAH-nityadravyavRttayaH, antyAH- atyantavyAvRttihetavaH, te dravyAdivailakSaNyAt padArthAntaram / tathA ca prazastakaraH--"anteSu bhavA antyAH; svAzrayavizeSakatvAd vizeSAH / vinAzA''rambharahiteSu nityadravyeSva'vAkAzakAladigA''tmamanastu- pratidravyamekaikazo vartamAnA atyantavyAvRttibuddhihetavaH / yathA'smadAdInAM gavA|diSvazvAdibhyastulya''kRtiguNakriyA'vayavopacayA'vayavavizeSasaMyoganimittA pratyayavyAvRttirdRSTA-gauH zuklaH Jain Education Intional // 40 // whelibrary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 41 // syAd // zIghragatiH pInaH kakudmAn mahAghaNTa iti; tathA'smadviziSTAnAM yoginAM nityeSu tulyA''kRtiguNakriyeSu para mANuSu, muktAtmamanaHsu cA'nyanimittA'sambhavAd yebhyo nimittebhyaH pratyAdhAraM vilakSaNo'yaM vilakSaNo'ya-18 mitipratyayavyAvRttiH, dezakAlaviprakRSTe ca paramANau sa evAyamiti pratyabhijJAnaM ca bhavati, te'ntyA vizeSAH" | iti / amI ca vizeSarUpA eva, na tu dravyatvAdivat sAmAnyavizeSobhayarUpAH; vyAvRttareva hetutvAt / tathA ayutasiddhAnAmAdhAryA''dhArabhUtAnAmihapratyayahetuH sambandhaH samavAya iti / ayutasiddhayoH parasparaparihAreNa pRthagAzrayAnAzritayorAzrayAzrayibhAvaH 'iha tantuSu paTaH' ityAdeH pratyayasyAsAdhAraNaM kAraNaM samavAyaH, yadvazAt svakAraNasAmarthyAdupajAyamAnaM paTAdyAdhArya tantvAdyAdhAre sambadhyate; yathA chidikriyA chedyeneti; so'pi dravyAdilakSaNavaidhAt padArthAntaramiti SaT pdaarthaaH| sAmpatamakSarArtho vyAkriyate- satAmapItyAdi- satAmapi-- sadbuddhivedyatayA sAdhAraNAnAmapi, paNNAM padArthAnAM madhye ; kacideva- keSucideva, padArtheSu ; sattA-sAmAnyayogaH, syAd-- bhavet , na sarveSu / teSAmeSA vAcoyaktiH-saditi, yato--dravyaguNakarmasu sA sattA iti vacanAda-yatraiva satpatyayastatraiva sattA:satpatyayazcadravyaguNakarmasveva, atasteSveva sattAyogaH / sAmAnyAdipadArthatraye tu na; tadabhAvAt / idamuktaM bhavati-yadyapi vastusvarUpam-astitvaM sAmAnyAditraye'pi vidyate; tathApi tadanuvRttipratyayaheturna bhavati / ya eva cAnuvRttipratyayaH sa eva saditipratyaya iti, tadabhAvAd na sattAyogastatra / dravyAdInAM punastrayANAM SaTpadArthasAdhAraNaM // 41 // w h elibrary.org Jain Education Intello Hal kA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 42 // vastusvarUpam-astitvamapi vidyate, anuvRttipratyayahetuH sattAsambandho'pyasti, niHsvarUpe zazavipANAdau sattAyAH samavAyAbhAvAt / ____sAmAnyA''ditrike kathaM nAnuvRttipratyayaH?, iti cedH bAdhakasadbhAvAditi bruumH| tathAhi-sattAyAmapi | sattAyogAGgIkAre- anavasthA / vizeSeSu punastadabhyupagame- vyAvRttihetutvalakSaNatatsvarUpahAniH / samavAye tu tatkalpanAyAM-sambandhA'bhAvaH; kena hi sambandhena tatra sattA sambadhyate ?, samavAyAntarA'bhAvAt / tathA ca prAmANikaprakANDamudayanaH "vyakterabhedastulyatvaM sarojyAnavasthitiH / rUpahAnirasambandho jAtivAdhakasaGgrahaH" // 1 // iti / tataH sthitametatsatAmapi syAt kacideva satteti / tathA, caitanyamityAdi, caitanyaM-jJAnam , AtmanaH- kSetrajJAna, anyad-atyantavyatiriktam , asamAsakaraNAdatyantamiti labhyate / atyantabhede sati kathamAtmanaH sambandhi jJAnamiti vyapadezaH 1, iti parA''zaGkAparihArArtha aupAdhikamiti vizeSaNadvAreNa hetvabhidhAnam / upAdherAgatamopAdhikam- samavAyasamba-18 ndhalakSaNenopAdhinA Atmani samavetam , AtmanaH svayaM jaDarUpatvAt samavAyasambandhopaDhaukitamiti yAvat / * yadyAtmano jJAnAdavyatiriktatvamiSyate, tadA duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarA- bhAvAd-buddhyAdInAM navAnAmAtmavizeSaguNAnAmucchedAvasare Atmano'pyucchedaH syAt / tadavyatiriktatvAt ; // 42 // Jain Education int onal Alinelibrary.org Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // syAd ato bhinnamevAtmano jJAna yauktikamiti / 12 tathA na saMvidityAdiH muktiH- mokSaH; na saMvidAnandamayI-na jJAnasukhasvarUpA / saMvid- jJAnaM, 18 1 AnandaH-saukhyam , tato dvandvaH, saMvidAnandau prakRtau yasyAM sA saMvidAnandamayI; etAdRzI na bhavati 1 buddhisukhadukheHcchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArarUpANAM navAnAmAtmano vaizeSikaguNAnAmatyantocchedo mokSa iti / | vacanAt / cazabdaH pUrvoktAbhyupagamadvayasamuccaye / jJAnaM hi kSaNikatvAdanityaM, sukhaM ca saprakSayatayA sAti zayatayA ca na viziSyate, saMsArAvasthAtaH iti taducchede AtmasvarUpeNAvasthAnaM mokSa iti / prayogazcAtra8 navAnAmAtmavizeSaguNAnAM santAnaH-- atyantamucchidyate, santAnatvAt , yo yaH santAnaH sa so'tyantamucchi ghate, yathA pradIpasantAnaH, tathA cAyam , tasmAdatyantamucchidyata iti / taduccheda eva mahodayaH, na kRtsnakarmakSayalakSaNa iti / " na hi vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti " / " azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH" / ityAdayo'pi vedAntAstAdRzImeva muktimAdizanti / atra hi priyApriye-- sukhaduHkhe, te cAzarIraM-muktaM,na spRshtH| api ca-"yAvadAtmaguNAH sarve nocchinnA vaasnaadyH| tAvadAtyantikI duHkhavyAvRttirna viklpyte||1|| dharmAdharmanimitto hi sambhavaH sukhaduHkhayoH / mUlabhUtau ca tAveva stambhau saMsArasadmanaH // 2 // 18 // 43 // taducchede ca-tatkAryazarIrAdyanupaplavAt / nAtmanaH sukhaduHkhe sta ityasau mukta ucyate // 3 // 07 Jain Education Lonal // ollainelibrary.org 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 44 // icchAdveSaprayatnAdi bhogA''yatanabandhanam / ucchinnabhogA''yatano nA''smA tairapi yujyate // 4 // tadevaM dhiSaNA''dInAM navAnAmapi mUlataH / guNAnAmAtmano dhvaMsaH so'pavargaH prtisstthitH||5|| nanu tasyAmavasthAyAM kiidRgaatmaa'vshissyte| svarUpaikapratiSThAnaH parityakto'khilaiguNaiH // 6 // ArmeSadakA'tigaM rUpaM tdsyaa''huNmniissinnH| saMsArabandhanAdhInaduHkhaklezAdyadUSitam // 7 // kAmakrodhalobhagarvadambhaharSA-UrmiSaTkamiti" / tadetadabhyupagamatrayamitthaM samarthayadbhiH, atvadIyaiH-tvadAjJAbahirbhUtaiH, kaNAdamatAnugAmibhiH; susUtramAsU-| tritam-samyagAgamaH prpnycitH| athavA samUtramiti kriyAvizeSaNama : zobhanaM satraM vastavyavasthAghaTanAvijJAnaM yatrevamAmUtrita-tattacchAstrArthopanivandhaH kRtaH, iti hRdayam / "sUtraM tu sUcanAkAri granthe tntuvyvsthyoH"| ityanekArthavacanAt / ___atra ca susUtramiti viparItalakSaNayopahAsagarbha prazaMsAvacanam / yathA-" upakRtaM bahu tatra kimucyate | | sujanatA prathitA bhavatA ciram" ityAdi / upahasanIyatA ca yuktiriktatvAt tadaGgIkArANAm / tathAhi-avi | zeSeNa sadbuddhivedyeSvapi sarvapadArtheSu dravyAdiSveva triSu sattAsambandhaH svIkriyate, na sAmAnyAditraye, iti | B mahatIyaM pazyatoharatA / yataH paribhAvyatAM sattAzabdArthaH- astIti san , sato bhAvaH sattA, astitvaM tdvstu-10||44|| | svarUpaM tacca nirvizeSamazeSeSvapi padArtheSu tvayA'pyuktam ,tatkimidamarddhajaratIyaM--yad dravyAditraya eva sattAyogo, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 45 // netaratra traye ?, iti / ___ anuvRttipratyayA'bhAvAd na sAmAnyA''ditraye sattAyoga iti cet / na; tatrApyanuvRttipratyayasyAnivAryatvAt / pRthivItvagotvaghaTatvAdisAmAnyeSu sAmAnya sAmAnyamiti ; vizeSeSvapi bahutvAd-ayamapi vizeSo'ya-18 mapi vizeSa iti; samavAye ca prAguktayuktyA tattadavacchedakabhedAd-ekAkAramatIteranubhavAt / svarUpasattvasAdharyeNa sattA'dhyAropAt sAmAnyAdiSvapi sat sadityanugama iti cet , tarhi mithyApratyayojyamApadyate / atha bhinnasvabhAveSvekAnugamo mithyaiveti ced, dravyAdiSvapi sattA'dhyAropakRta evAstu prtyyaanugmH| asati mukhye'dhyAropasyA'sambhavAd-dravyAdiSu mukhyo'yamanugataH pratyayaH, sAmAnyAdiSu tu gauNa iti cet / na, viparyayasyApi zakyakalpanatvAt / sAmAnyAdiSu bAdhakasambhavAd-na mukhyo'nugataH pratyayaH, dravyAdiSu tu tadabhAvAd mukhya iti cennanu | kimidaM vAdhakam / atha sAmAnye'pi sattA'bhyupagame-anavasthA; vizeSeSu punaH sAmAnyasadbhAve-svarUpahAniH samavAye'pi sattAkalpane-tavRttyartha sambandhAntarA'bhAva iti bAdhakAnIti cet / na sAmAnye'pi sattAkalpane yadyanavasthA, tarhi kathaM na sA dravyAdiSu?; teSAmapi svarUpasattAyAH prAgeva vidyamAnatvAt / vizeSeSu punaH sattA'bhyupagame'pi, na svarUpahAniH; svarUpasya pratyutottejanAt ; niHsAmAnyasya vizeSasya kacidapyanupala- 1 mbhAt / samavAye'pi samavAyatvalakSaNAyAH svarUpasattAyAH svIkAra upapadyata evAviSvagbhAvAtmakaH samba // 45 // Jain Education in t onal C hinelibrary.org Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA MandhaH, anyathA tasya svarUpA'bhAvaprasaGgaH, iti bAdhakA'bhAvAt teSvapi dravyAdivad mukhya eva sattAsambandhaH iti vyartha dravyaguNakarmasveva sattAkalpanam / // 46 // kiJca, tairvAdibhiryo dravyAditraye mukhyaH sattAsambandhaH kakSIkRtaH, so'pi vicAryamANo vizIryeta / 18 tathAhi-yadi dravyAdibhyo'tyantavilakSaNA sattA, tadA dravyAdInyasadrUpANyeva syuH| sattAyogAt sattvamastye- // 2 veti cet ; asatAM sattAyoge'pi kutaH sattvam ?; satAM tu niSphalaH sattAyogaH / svarUpasattvaM bhAvAnAmastyeve ti ceta, tarhi kiM zikhaNDinA sattAyogena ? / sattAyogAt prAg bhAvo na san , nApyasan , sattAyogAt tu |7|| sanniti ced ; vAmAtrametat ; sadasadvilakSaNasya prakArAntarasyAsambhavAt / tasmAt satAmapi syAt kacideva // satteti teSAM vacanaM viduSAM pariSadi kathamiva nopahAsAya jAyate / / ____ jJAnamapi yadyekAntenA''tmanaH sakAzAd bhinnamiSyate, tadA tena-caitrajJAnena maitrasyeva, naiva viSayaparicchedaH syAdAtmanaH / atha yatraivAtmani samavAyasambandhena samavetaM jJAnaM tatraiva bhAvAvabhAsaM karotIti cet / na samavAyasyaikatvAd, nityatvAd, vyApakatvAcca, sarvatra vRtteravizeSAt, samavAyavadAtmanAmapi vyApakatvAdekajJAnena sarveSAM vissyaavbodhprsnggH| yathA ca ghaTe rUpAdayaH samavAyasambandhena samavetAH, tadvinAze ca tadAzrayasya // 46 // ghaTasyApi vinAzaH; evaM jJAnamapyAtmani samavetaM, tacca kSaNika, tatastadvinAze Atmano'pi vinaashaa''ptternitytvaa''pttiH| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 47 // ___ athAstu samavAyena jJAnA''tmano sambandhaH, kintu sa eva samavAyaH kena tayoH saMbadhyate / samavAyAntareNa ced anavasthA / skhenaiva cet kiM na jJAnAtmanorapi tathA ? / atha yathA pradIpastatvAbhAvyAdAtmAnaM,paraM ca prakAzayati, tathA samavAyasyehageva svabhAvo-yadAtmAnaM, jJAnA''tmAnau ca sambandhayatIti cet : jJAnA''tmanorapi kiM na tathAsvabhAvatA, yena svayamevaitau saMbadhyete ? / kiJca, pradIpadRSTAnto'pi bhavatpakSe na || jAghaTIti, yataH pradIpastAvad dravyaM, prakAzazca tasya dharmaH, dharmadharmiNozca tvayA'tyantaM bhedo'bhyupagamyate / tatkathaM pradIpasya prakAzAtmakatA ?; tadabhAve ca svaparaprakAzakasvabhAvatAbhaNitinirmUlaiva / - yadi ca pradIpAt prakAzasyAtyantabhede'pi pradIpasya svaparaprakAzakatvamiSyate, tadA ghaTAdInAmapi tadanupajyate bhedA'vizeSAt / api ca, tau svaparasambandhanasvabhAvau samavAyA bhinnau syAtAm , abhinnau vA / yadi bhinnau, tatastasyaitau svabhAvAviti kathaM sambandhaH?; sambandhanivandhanasya samavAyAntarasyA'navasthAbhayAdanabhyupagamAt / athA'bhinnau, tataH samavAyamAtrameva ; na tau; tadavyatiriktatvAt tatsvarUpavaditi / kiJca, yathA iha samavAyiSu samavAya iti matiH samavAyaM vinA'pyupapannA, tathA ihA''tmani jJAnamityayamapi pratyayastaM vinaiva ceducyate, tadA ko doSaH / .. ____athA''tmA kartA, jJAnaM ca karaNaM, kartRkaraNayozca vardhakivAsIvad bheda eva pratItaH, tatkathaM jnyaanaa''tmnorbhe-18||47|| daH, iti cet / na ; dRSTAntasya vaiSamyAt / vAsI hi bAhyaM karaNaM, jJAnaM cA''bhyantaraM, tatkathamanayoH sAdha Jain Education int o nal wi nelibrary.org Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 48 // Jain Education In yam / na caivaM karaNasya dvaividhyamaprasiddham / yadAhurlAkSaNikA: " karaNaM dvividhaM jJeyaM, bAhyamAbhyantaraM budhaiH / yathA lunAti dAtreNa, meruM gacchati cetasA " // 1 // yadi hi kiJcitkaraNamAntaramekAntena bhinnamupadarzyate, tataH syAd dRSTAntadArzantikayoH sAdharmyam, na ca tathAvidhamasti / na ca vAhyakaraNagato dharmaH sarvo'pyAntare yojayituM zakyate, anyathA dIpena cakSuSA devadattaH pazyatItyatrApi dIpAdivat cakSuSo'pyekAntena devadattasya bhedaH syAt ; tathA ca sati lokapratItivirodha iti / api ca, sAdhyavikalospi vAsivardhakidRSTAntaH; tathAhi - nAyaM vardhakiH - 'kASThamidamanayA vAsyA ghaTayiSye' ityevaM vAsigrahaNapariNAmenA'pariNataH san tAmagRhItvA ghaTayati, kintu tathA pariNatastAM gRhItvA ; tathA pariNAme ca vAsirapi tasya kASThasya ghaTane vyApriyate, puruSo'piM / ityevaM lakSaNaikArthasAdhakatvAd vAsivardhakyorbhedo'pyupapadyate; tatkathamanayorbheda evaI, ityucyate / evamAtmA'pi - 'vivakSitamarthamanena jJAnena jJAsyAmi' iti jJAnagrahaNapariNAmavAn jJAnaM gRhItvA'rtha vyavasyati, tatazca jJAnA''tmanorubhayorapi saMvittilakSaNaikakAryasAdhakatvAdabheda eva / evaM kartRkaraNayorabhede siddhe saMvittilakSaNaM kAryaM kimAtmani vyavasthitaM, Ahosvid viSaye 1, iti vAcyam / Atmani cet - siddhaM naH samIhitam / viSaye cet kathamAtmano'nubhavaH pratIyate / atha viSayasthitasaMvitteH sakAzAdAtmano'nubhavaH, tarhi kiM na puruSAntarasyApi ; tadbhedAvizeSAt / Sonal ||48|| o tinelibrary.org Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 49 // " atha jJAnA''tmanorabhedapakSe kathaM kartRkaraNabhAvaH, iti cet / nanu yathA- sarpa AtmAnamAtmanA veSTayatItyatra abhede yathA kartRkaraNabhAvaH, tathA'trApi / atha parikalpito'yaM kartRkaraNabhAva iti ced, veSTanAvasthAyAM prAgavasthAvilakSaNagatinirodhalakSaNArthakriyAdarzanAt kathaM parikalpitatvam ;na hi parikalpanAzatairapi zailastambha AsmAnamAtmanA veSTayatIti vaktuM zakyam / tasmAdabhede'pi kartRkaraNabhAvaH siddha eva / kiJca, caitanyamitizabdasya cintyatAmanvarthaH-cetanasya bhAvazcaitanyam : cetanazcA''tmA-tvayA'pi kIrtyate; tasya bhAvaH svarUpa-caitanyam / yacca yasya svarUpaM, na tat tato bhinnaM bhavitumarhatiH yathA vRkSAd vRkSasvarUpam / __athAsti cetana AtmA, paraM cetanAsamavAyasambandhAt , na svataH; tathApratIteH, iti cet / tdyuktm| yataH-pratItizcet pramANIkriyate, tarhi nidhimupayogA''tmaka evA''tmA prasiddhayati; na hi jAtucit svayamacetano'haM-cetanAyogAt cetanaH, acetane vA mayi-cetanAyAH samavAya iti pratItirasti; jJAtA'hamiti samAnAdhikaraNatayA prtiiteH| bhede tathApratItiriti cet / na ; kathazcit tAdAtmyA'bhAve sAmAnAdhikaraNyapratIterada- | zanAt / yaSTiH puruSa ityAdipratItistu- bhede satyupacArAd dRSTA, na punastAttvikI / upacArasya tu bIjaM-puru-18 Sasya yaSTigatastabdhatvAdiguNairabhedaH, upacArasya mukhyArthasparzitvAt / tathA cA''tmani jJAtA'hamitipratItiH | kathaJcit cetanA''tmatAM gamayati, tAmantareNa jJAtA'hamiti pratIteranupapadyamAnatvAt , ghaTAdivat / na hi ghaTA| diracetanA''tmako jJAtA'hamiti pratyeti / caitanyayogA'bhAvAd-asau na tathA pratyetIti cet / na; acetana 0000000000000000000000000000000000000000 // 49 // Jain Education Internal nelibrary.org kA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 50 // syApi caitanyayogAt cetano'hamiti pratipatteranantarameva nirastatvAt ityacetanatvaM siddham - Atmano jaDasyArthaparicchedaM parAkarotiH taM punaricchatA - caitanyasvarUpatA'sya svIkaraNIyA / nanu jJAnavAnahamiti pratyayAdAtmajJAnayorbhedaH, anyathA dhanavAniti pratyayAdapi dhanadhanavatorbhedAbhAvAnuSaGgaH / tadasat ; yato jJAnavAnahamiti nA''tmA bhavanmate pratyeti, jaDatvaikAntarUpatvAt, ghttvt| | sarvathA jaDazca syAd-AtmA, jJAnavAnahamitipratyayazca syAd - asya virodhAbhAvAt; iti mA nirNaiSIH / tasya tathotpattyasambhavAt / jJAnavAnahamiti hi pratyayo na - agRhIte jJAnAkhye vizeSaNe, vizeSye cA''tmani jAtUtpadyate; svamatavirodhAt ; " nAgRhItavizeSaNA vizeSye buddhiH " iti vacanAt / gRhItayostayorutpadyata iti cet- kutastadgRhItiH ? / na tAvat svataH svasaMvedanA'nabhyupagamAt / svasaMvidite hyAtmani, jJAne ca, svataH sA yujyate; nAnyathAH santAnAntaravat / paratazcet ; tadapi jJAnAntaraM vizeSyaMnAgRhIte jJAnatvAvizeSaNe, grahItuM zakyam / gRhIte hi ghaTatve ghaTagrahaNamiti jJAnAntarAt tadgrahaNena bhAvyam ; ityanavasthAnAt kutaH prakRtapratyayaH / tadevaM nA''tmano jaDasvarUpatA saMgacchate; tadasaGgatau ca caitanyamaupAdhikamAtmano'nyaditi vAGmAtram / tathA yadapi na saMvidAnandamayI ca muktiriti vyavasthApanAya anumAnamavAdi - santAnatvAditi; tatrAbhidhIyatete nanu kimidaM santAnatvaM - svatantram - aparAparapadArthotpattimAtraM vA, ekAzrayA'parAparotpattirvA ? / Jain Education Internal // 50 // Jainelibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 51 // tatrA''dyaH pakSaH-savyabhicAraH; aparApareSAmutpAdukAnAM ghaTapaTakaTAdInAM santAnatve'pyatyantamanucchidyamAnatvAt / atha dvitIyaH pakSaH, tarhi tAdRzaM santAnatvaM pradIpe nAstIti sAdhanavikalo dRSTAntaH / paramANupAkajarUpAdibhizca vyabhicArI hetuH tathAvidhasantAnatvasya tatra sadbhAve'pyatyantocchedAbhAvAt / api ca santAnatvamapi bhaviSyati, atyantAnucchedazca bhaviSyati viparyaye bAdhakapramANAbhAvAt; iti saMdigdhavipakSavyAvRttikatvAdapyanaikAntiko'yam / kiJca syAdvAdavAdinAM nAsti kacidatyantamucchedaH, dravyarUpatayA sthAstUnAmeva satAM bhAvAnAmutpAdavyayayuktatvAt iti viruddhazva / iti nAdhikRtAnumAnAd buddhyAdiguNocchedarUpA siddhiH sidhyati / " nApi " na hi vai sazarIrasya " ityAderAgamAt ; sa hi - zubhAzubhAdRSTaparipAkajanye sAMsArikapriyApriye parasparAnuSakte apekSya vyavasthitaH / muktidazAyAM tu sakalAdRSTakSayahetukamaikAntikamAtyantikaM ca kevalaM priyameva, tatkathaM pratiSidhyate / Agamasya cAyamarthaH- sazarIrasya - gaticatuSTayAnyatamasthAnavartina AtmanaH, priyApriyayoH- parasparAnuSaktayoH sukhaduHkhayoH, apahatiH; abhAvo nAstIti; avazyaM hi tatra sukhaduHkhAbhyAM bhAvyam; ( parasparAnuSaktatvaM ca samAsakaraNAdabhyudyate ) / azarIraM - muktAtmAnaM (vA - zabdasyaivakArArthatvAt ) azarIrameva; vasantaM- siddhikSetramadhyAsInaM, priyApriye - parasparAnuSakte sukhaduHkhe, na spRzataH / idamatra hRdayam - yathA kila saMsAriNaH sukhaduHkhe parasparAnuSaktaM syAtAM na tathA muktAtmanaH, kintu // 51 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 52 // | kevalaM sukhameva duHkhamUlasya zarIrasyaivA'bhAvAt / sukhaM tvAtmasvarUpatvAdavasthitamevaH svasvarUpAvasthAnaM hiM mokSaH ; ata eva cAszarIramityuktam / AgamArthazcAyamitthameva samarthanIyaH yata etadarthAnupAtinyeva smRtirapi dRzyate " sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd duSprApamakRtA''tmabhiH " // 1 // na cAyaM sukhazabdoM duHkhAbhAvamAtre vartate - mukhyasukhavAcyatAyAM bAdhakAbhAvAt ayaM rogAd vipramuktaH sukhI jAta ityAdivAkyeSu ca sukhIti prayogasya paunaruktyaprasaGgAcca duHkhAbhAvamAtrasya - rogAd vipramukta itIyataiva gatatvAt / na ca bhavadudIrito mokSaH puMsAmupAdeyatayA saMmataH ; ko hi nAma - zilAkalpamapagata sakalasukhasaMvedanamAtmAnamupapAdayituM yateta ; duHkhasaMvedanarUpatvAdasya- sukhaduHkhayorekasyAbhAve parasyAvazyambhAvAt / ta eva tvadupahAsaH zrUyate " varaM vRndAvane ramye kroSTRtvamabhivAJchitam / na tu vaizeSikIM mukti gautamo gantumicchati " // 1 // sopAdhikasAvadhikaparimitA''nandaniSyandAt svargAdapyadhikaM tadviparItA''nandamamlAnajJAnaM ca mo - kSamAcakSate vicakSaNAH / yadi tu jaDa: pASANanirvizeSa eva tasyAmavasthAyAmAtmA bhavet, tadalamapavargeNa; saMsAra eva dharamastu / yatra tAvadantarA'ntarA'pi duHkhakaluSitamapi kiyadapi sukhamanubhujyate, cintyatAM // 52 // Ainelibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 5 tAvat-kimalpasukhAnubhavo bhavyaH, uta sarvasukhoccheda eva ? / athAsti tathAbhUte mokSe lAbhAtirekaH prekSAdakSANAm ; te hyevaM vivecayanti- saMsAre tAvad duHkhA'spRSTaM // sukhaM na sambhavati, duHkhaM cAvazyaM heyam , vivekahAnaM cAnayorekabhAjanapatitaviSamadhunoriva duHzakam , ata eva dve | api tyajyete, atazca saMsArAd mokSaH zreyAn / yato'tra duHkhaM sarvathA na syAd / varamiyatI kAdAcitkasu18 khamAtrA'pi tyaktA, na tu tasyAH kRte duHkhabhAra iyAn vyUDha iti / tadetatsatyam ; sAMsArikasukhasya madhudigdhadhArAkarAlamaNDalAyagrAsavad duHkharUpatvAdeva yuktaiva mumu. kSaNAM tajihAsA, kintvAtyantikasukhavizeSalipsUnAmeva / ihApi viSayanivRttijaM sukhamanubhavasiddhameva, tad yadi mokSe viziSTaM nAsti, tato mokSo duHkharUpa evA''padyata ityarthaH / ye api viSamadhunI ekatra sampRkte tyajyete, te api sukhavizeSalipsayaiva / kiJca, yathA prANinAM saMsArAvasthAyAM sukhamiSTaM, duHkhaM cAniSTam , tathA mokSAvasthAyAM duHkhanivRttiriSTA, sukhanivRttistvaniSTaiva / tato yadi tvadabhimato mokSaH syAt , tadA na prekSAvatAmatra pravRttiH syAt , bhavati ceyam / tataH siddho mokSaH sukhasaMvedanasvabhAvaH; prekssaavtprvRtternythaa'nupptteH| ___ atha yadi sukhasaMvedanakasvabhAvo mokSaH syAt , tadA tadrAgeNa pravartamAno mumukSurna mokSamadhigacchet / nahi || // 53 // 1 vivekena pRthaktvena duHkhasya tyAgaH / Jain Education intollonal Clainelibrary.org Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 54 // rAgiNAM mokSo'sti rAgasya bandhanA''tmakatvAt / naivam ; sAMsArika sukha eva rAgo bandhanA''tmakaH viSayAdipravRttihetutvAt ; mokSasukhe tu rAgaH- - tannivRttihetutvAd na bandhanA''tmakaH / parAM koTimArUDhasya ca spRhAmAtrarUpo'pyasau nivartate; " mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattamaH " iti vacanAt / anyathA bhavatpakSe'pi duHkhanivRttyAtmakamokSAGgIkRtau duHkhaviSayaM kaSAyakAluSyaM kena niSidhyeta ?, iti siddhaM kRtsnakarmakSayAt paramasukhasaMvedanAsstmako mokSo, na buddhyAdivizeSaguNocchedarUpa iti / api ca bhostapasvin ! kathazcideSAmucchedo'smAkamapyabhimata eveti mA virUpaM manaH kRthAH / tathAhibuddhizabdena jJAnamucyate; tacca matizrutAvadhimanaH paryAya kevala bhedAt paJcadhA / tatrA''dyaM jJAnacatuSTayaM kSAyopazamikatvAt kevalajJAnAvirbhAvakAla eva pralInam ; " naImi u chAumatthie nANe " ityAgamAt / kevalaM tu sarvadravyaparyAyagataM kSAyikatvena niSkalaGkAtmasvarUpatvAd - astyeva mokSAvasthAyAm, sukhaM tu vaiSayikaM tatra nAsti, taddhetorvedanIyakarmaNo'bhAvAt / yattu niratizayamakSayamanapekSamanantaM ca sukhaM, tad bADhaM vidyate / duHkhasya cAdharma|mUlatvAt taducchedAducchedaH nanvevaM sukhasyApi dharmamUlatvAd dharmasya cocchedAt tadapi na yujyate; "puNyapApakSayo mokSaH" ityAgamavacanAt / naivam ; vaiSayikasukhasyaiva dharmamUlatvAd bhavatu taducchedaH, na punaranapekSasyApi sukhasyocchedaH / icchAdveSayoH punarmohabhedatvAt, tasya ca samUlakArSa kaSitatvAdabhAvaH / prayatnazca kriyAvyApAragocaro nAstyeva; Jain Education Internal | // 54 // helibrary.org Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 55 // kRtakRtyatvAt / vIryAntarAyakSayopanatastvastyeva prayatnaH, dAnAdilabdhivat ; na ca kacidupayujyate; kRtArthatvAt / dharmAdharmastu puNyapApAparaparyAyayorucchedo'styeva tadabhAve mokSasyaivAyogAt / saMskArazca matijJAnavizeSa eva; tasya ca mohakSayAnantarameva kSINatvAdabhAva iti / tadevaM na saMvidAnandamayI ca muktiriti yuktirikteyamuktiH / iti kAvyArthaH // 8 // atha te vAdinaH kAyamamANatvamAtmanaH svayaM saMvedyamAnamapyapalapya, tAdRzakuzAstrazastrasaMparka vinaSTadRSTayastasya vibhutvaM manyante, atastatropAlambhamAha yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivad niSpratipakSametat / tathApi dehAd bahirAtmatattvamatattvavAdopahatAH paThanti // 9 // yatraiva-deze, yaH- padArthaH; dRSTaguNo, dRSTAH - pratyakSAdipramANato'nubhUtAH, guNA- dharmA yasya sa tathA; sapadArthaH, tatraiva - vivakSitadeza eva, upapadyate (iti kriyA'dhyAhAro gamyaH) (pUrvasyaivakArasyAvadhAraNArtha syAtrApyabhisambandhAt tatraiva nAnyatretyanyayogavyavacchedaH) / amumevArtha dRSTAntena draDhayati-kumbhAdivaditi-- ghaTAdivat ; yathA kumbhAderyatraiva deze rUpAdayo guNA upalabhyante, tatraiva tasyAstitvaM pratIyate, nAnyatraH evamAtmano'pi guNAzcaitanyAdayo deha eva dRzyante, na bahiH, tasmAt tatpramANa evAyamiti / yadyapi puSpAdInAmavasthAnade Jain Education Intonal // 55 // Finelibrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 56 // zAdanyatrApi gandhAdiguNa upalabhyate, tathApi tena na vyabhicAraH tadAzrayA hi gandhAdipudgalAH, teSAM ca | vaizrasikyA, prAyogikyA vA gatyA gatimattvena tadupalambhakaghrANAdidezaM yAvadAgamanopapatteriti / ata evAha-niSpatipakSametaditiH etad niSpatipakSa-bAdhakarahitam na hi dRSTe'nupapannaM nAmeti nyAyAt / , nanu mantrAdInAM bhinnadezasthAnAmapyAkarSaNoccATanAdiko guNo yojanazatAdeH parato'pi dRzyata ityasti bAdhakamiti cet / maivaM vocaH; sa hi na khalu mantrAdInAM guNaH, kintu tadadhiSThAtRdevatAnAm ; tAsAM: cA''karSaNIyoccATanIyA''didezagamane kautaskuto'yamupAlambhaH ? / na jAtu guNA guNinamatiricya vartanta / iti / athottarArddha vyAkhyAyate- tathApItyAdi; tathApi- evaM niHsapanaM vyavasthite'pi tattve; atattvavAdo-18 pahatAH (anAcAra ityatreva naH kutsArthatvAt ) kutsitatattvavAdena tadabhimatA''ptA''bhAsapuruSavizeSapraNItena 8 tattvA''bhAsaprarUpaNenopahatAH-vyAmohitAH, dehAn bahiH-zarIravyatirikte'pi deze,Atmatattvam-AtmarUpam / paThanti- zAstrarUpatayA praNayante / ityakSarArthaH / . bhAvArthastvayam- AtmA sarvagato na bhavati, sarvatra tadguNA'nupalabdheH, yo yaH sarvatrAnupalabhyamAnaguNaH sa sa sarvagato na bhavati, yathA ghaTaH, tathA cAyam , tasmAt tathA; vyatireke- vyomAdi / na cAyamasiddho hetuH- kAyavyatiriktadeze tadguNAnAM buddhyAdInAM vAdinA, prativAdinA vA'nabhyupagamAt / tathA | ca bhaH zrIdharaH- "sarvagatatve'pyAtmano dehapradeze jJAtRtvam , nAnyatra, zarIrasyopabhogA''yatanatvAt , anyathA // 56 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 57 // tasya vaiyarthyAditi " | athAstyadRSTamAtmano vizeSaguNaH; tacca - sarvotpattimatAM nimittaM, sarvavyApakaM caH kathamitarathA dvIpAntarAdiSvapi pratiniyatadezavartipuruSopabhogyAni kanakaratnacandanAGganA''dIni tenotpAdyante / guNazca guNinaM vihAya na vartate, ato'numIyate sarvagata Atmeti / naivam adRSTasya sarvagatatvasAdhane pramANAbhAvAt / athAstyeva pramANaM vahnerUrdhvajvalanaM, vAyostiryakpavanaM cAdRSTakAritamiti cet / naH tayostatsvabhAvatvAdeva tatsiddheH; dahanasya dahanazaktivat / sA'pyadRSTakAritA cet, tarhi jagattrayavai citrIsUtraNe'pi tadeva sUtradhArAyatAM, kimIzvarakalpanayA ?; tannAyamasiddho hetuH / na cAnaikAntikaH - sAdhyasAdhanayorvyAptigrahaNena vyabhicArAbhAvAtu / nApi viruddhaH - atyantaM vipakSavyAvRttatvAt / AtmaguNAzca buddhyAdayaH zarIra evopalabhyante, tato guNinA'pi tatraiva bhAvyam ; iti siddhaH kAyapramANa AtmA / anyacca, tvayA''tmanAM bahutvamiSyate; "nAnA''tmAno vyavasthAtaH" iti vacanAt / te ca vyApakAH, tatasteSAM pradIpaprabhAmaNDalAnAmiva paraspara / nuvedhe tadAzritazubhAzubhakarmaNAmapi parasparaM saGkaraH syAt / tathA caikasya zubhakarmaNA anyaH sukhI bhaved, itarasyA'zubhakarmaNA cAnyo duHkhItya samaJjasamApadyeta / anyacca, ekasyaivAtmanaH svopAzubhakarmavipAkena sukhitvaM, paropArjitA'zubhakarmavipAkasambandhena ca duHkhitvamiti yugapatsukhaduHkhasaMvedanama 1 'parasparAnurodhe' ityapi pAThaH / Jain Education Intonal // 57 // nelibrary.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 58|| saGgaH / athaM svAvaSTabdha bhogAyatanamAzrityaiva zubhAzubhayorbhogaH, tarhi khopArjitamapyadRSTaM kathaM bhogAyatanAd bahirniSkramya vaDherUdmajvalanAdikaM karoti ?, iti cintyametat / / . AtmanAM ca sarvagatatve ekaikasya sRSTikartRtvaprasaGgaH sarvagatatvenezvarAntara'nupravezasya sambhAvanIyatvAt / Izvarasya vA tadantara'nupraveze- tasyApyakartRtvA''pattiH, na hi kSIranIrayoranyo'nyasaMbandhe, ekatarasya pAnAdikriyA- anyatarasya na bhavatIti yuktaM vaktum / kiJca, AtmanaH sarvagatatve naranArakAdiparyAyANAM yugapadanubhavAnuSaGgaH / atha bhogA''yatanAbhyupagamAd nAyaM doSa iti cet / nanu sa bhogAyatanaM sarvA''tmanA avaSTabhanIyAd, ekadezena vA ? / sarvA''tmanA ced-asmadabhimatAGgIkAraH / ekadezena cet- sAvayavatvaprasaGgaH, paripUrNabhogA'bhAvazca / athA''tmano vyApakatvA'bhAve digdezAntaravartiparamANubhiryugapatsaMyogA'bhAvAd-- AdyakarmA'bhAvaH, tadabhAvAd-antyasaMyogasya, tannimittazarIrasya,tena tatsaMbandhasya cAbhAvAd-anupAyasiddhaH sarvadA sarveSAM mokSaH syAt / naivam / yad yena saMyuktaM tadeva taM pratyupasarpatIti niyamA'sambhavAt / ayaskAntaM prti-aysstenaa'sNyuktsyaapyaa''krssnnoplbdheH| athAsaMyuktasyApyAkarSaNe-taccharIrArambhaM pratyekamukhIbhUtAnAM tribhuvanodaravivara vartiparamANUnAmupasarpaNaprasaGgAd na jAne taccharIraM kiyatpramANaM syAd ?, iti cet / saMyuktasyApyAkarSaNe--kathaM sa-18 . eva doSo na bhavet ?; Atmano vyApakatvena sakalaparamANUnAM tena saMyogAt / atha tadbhAvA'vizeSe'pyadRSTavazAd 00000000 // 58 // Jain Education In fonal wwteelibrary.org kA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 59 // syAd || vivakSitazarIrotpAdanAnuguNA niyatA eva paramANava upasarpanti; taditaratrApi tulyam / athAstu yathAkathazciccharIrotpattiH, tathApi sAvayavaM zarIram / pratyavayavamanumavizannAtmA sAvayavaH syAt / tathA cAsya paTAdivat kAryatvaprasaGgaH; kAryatve cAso vijAtIyaH sajAtIyairvA kAraNairArabhyeta?; na tAvadvijAtIyaiH-teSAmanArambhakatvAt / na hi tantavo ghaTamArabhante / na ca sajAtIpaiH-yata AtmatvAbhisambandhAdeva teSAM kAraNAnAM sajAtIyatvam : pArthivAdiparamANUnAM vijaatiiytvaat| tathA cAtmabhirAtmA Arabhyata ityAyAtam / taccA'yuktam / ekatra zarIre'nekA''tmanAmAtmA'rambhakANAmasambhavAta; sambhave vA pratisandhAnA'nupapattiH, na hyanyena dRSTamanyaH pratisandhAtumarhati; atiprasaGgAt / tadArabhyatve cAsya ghaTavadavayavakriyAto vibhAgAt saMyogavinAzAd vinAzaH syAt / tasmAdvyApaka evA''tmA yujyate, kAyapramANatAyAmuktadoSasadbhAvAditi cet / na; sAvayavatvakAryatvayoH kathaJcidAtmanyabhyupagamAt / tatra sAvayavatvaM tAvadasaMkhyeyapradezA''tmakatvAt / tathA ca dravyAlaGkArakArau-"AkAzo'pi sadezaH, sakRtsarvamRrtAbhisambandhAhatvAt " iti / yadyapyavayavapradezayorgandhahastyAdiSu bhedo'sti, tathApi nAtra sUkSmekSikA cintyA / pradezeSvapyavayavavyavahArAt- kAryatvaM tu vakSyAmaH / nanvAtmanAM kAryatve ghaTAdivat prAkprasiddhasamAnajAtIyAvayavA''rabhyatvaprasaktiH; avayavA hyavayavinamArabhante, yathA- tantavaH paTamiti cet ; na vAcyam / na khalu ghaTAdAvapi kArye mAkmasiddhasamAnajAtIyakapAla // 59 // Jain Education Intell hal www.galrnelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 60 // svAdu0saMyoga saMyogA''rabhyatvaM dRssttm| kumbhakArAdivyApArAnvitAd mRtpiNDAt prathamameva pRthubunodarAyAkArasyAsyotpattimatIteH / dravyasya hi pUrvAkAraparityAgenottarAkArapariNAmaH kaarytvm| tacca bahirivAntarapyanubhUyata eva; tatavAtmA'pi syAt kaaryH| na ca paTAdau khAvayavasaMyogapUrvakakAryatvopalambhAt sarvatra tathAbhAvo yuktaH, kASThe / lohalekhyatvopalambhAd vajre'pi tathAbhAvaprasaGgAta pramANabAdhanamubhayatrApi tulyam / na coktalakSaNakAryatvAbhyupagame'pyAtmano'nityatvAnuSaGgAt pratisandhAnA'bhAvo'nuSajyateH kathaJcidanityatve satyevAsyopapadyamAnatvAt / pratisandhAnaM hi yamahamadrAkSaM tamahaM smarAmItyAdirUpam ; taccaikAntanityatve kathamupapadyate ?; avasthAbhedAt ; anyA hyanubhavAvasthA, anyA ca smaraNAvasthA; avasthAbhede cAvasthAvato'pi bhedAdekarUpatvakSateH / || kathaJcidanityatvaM yuktyA''yAtaM kena vAryatAm / al athA''tmanaH zarIraparimANatve mUrtatvAnuSaGgAt zarIre'nupravezo na syAd mUrte mUrtasyAnupravezavirodhAttato | 6 nirAtmakamevAkhilaM zarIraM prAmotIti cet : kimidaM mUrtatvaM nAma ?-asarvagatadravyaparimANatvaM, rUpAdimattvaM vaa| tatra nAdyaH pakSo doSAya, saMmatatvAt / dvitIyastvayuktaH-vyAptyabhAvAt / nahi yadasarvagataM tad niyamena / 6 rUpAdimadityavinAbhAvo'sti; manaso'sarvagatatve'pi bhavanmate tadasaMbhavAt / AkAzakAladigAtmanAM sarva18 gatatvaM, paramamahattvaM, sarvasaMyogisamAnadezatvaM cetyuktatvAd- manaso vaidhAt , sarvagatatvena pratiSedhanAt // 6 // a atonAtmanaH zarIre'nupravezAnupapattiH, yena nirAtmakaM tat syAt , asarvagatadravyaparimANalakSaNamUrtatvasya / . . . . Jain Education In Lonal Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 6 // syAd manovat pravezApratibandhakatvAt / rUpAdimattvalakSaNamUrtatvopetasyApi jalAdervAlukAdAvanupravezo na nissi||7|| dhyate, Atmanastu tadrahitasyApi tatrAsau pratiSidhyata iti mahaccitram / ___athA''tmanaH kAyaparimANatve-bAlazarIraparimANasya sato yuvazarIraparimANasvIkAraH kathaM syAt / kiM || tatparimANaparityAgAt , tadaparityAgAd vaa| parityAgAt cet , tadA zarIravat tasyA'nityatvaprasaGgAt-para- ||2|| lokaadhbhaavaanussnggH| athA'parityAgAt / tannaH pUrvaparimANA'parityAge zarIravat tasyottaraparimANotpattyanupa- // patteH / tadayuktam ; yuvazarIraparimANA'vasthAyAmAtmano bAlazarIraparimANaparityAge sarvathA vinAzA'sambhavAt ; viphaNAvasthotpAde sarpavat / iti kathaM paralokAbhAvo'nuSajyate; paryAyatastasyA'nityatve'pi dravyato nityatvAt / ___ athA''tmanaH kAyaparimANatve-tatkhaNDane khaNDanaprasaGgaH, iti cet-kaH kimAha ? zarIrasya khaNDane kathazcit tatkhaNDanasyeSTatvAt zarIrasambaddhA''tmapredezebhyo hi katipayA''tmapradezAnAM khaNDitazarIrapradeze'vasthAnAdAtmanaH khaNDanamaH taccAna vidyata evaH anyathA zarIrAta prathambhatAvayavasya kampopalabdhirna syAta / na ca khaNDitAvayavAnupaviSTasyA''tmapradezasya pRthagAtmatvaprasaGgaH tatraivAnupravezAt / nacaikatra santAne'neke AtmAnaH | anekArthapratibhAsijJAnAnAmekamamAtrAdhAratayA pratibhAsAbhAvaprasaGgAt ; zarIrAntaravyavasthitAnekajJAnAvase // 6 yArthasaMvittivat / // Jain Education Itional 16 lainelibrary.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 62 // kathaM khaNDitAvayavayoH saMghaTTanaM pazcAd ?, iti cet; ekAntena cchedA'nabhyupagamAt ; padmanAlatantuvat chedasyApi svIkArAt ; tathAbhUtAdRSTavazAt tatsaMghaTTanama viruddhameveti tanuparimANa evA''tmA'GgIkarttavyaH, navyApakaH / tathAca- AtmA vyApako na bhavati, cetanatvAt, yattu vyApakaM na tat cetanam, yathA vyomaH cetanazvAtmA, tasmAd na vyApakaH avyApakatve cAsya tatraivopalabhyamAnaguNatvena siddhA kAyapramANatA / yatpunaraSTasamaya sAdhya ke valisamudghAtadazAyAmArhatAnAmapi caturdazarajjvAtmaka lokavyApitvenAtmanaH sarvavyApakatvam tat kAdAcitkam; iti na tena vyabhicAraH; syAdvAdamantrakavacAvaguNThitAnAM ca nedRzavibhISikAbhyo bhayam / iti kAvyArthaH // 9 // vaizeSikanaiyAyikayoH prAyaH samAnatantratvAdaulUkyamate kSipte yogamatamapi kSiptamevAvaseyam / padArtheSu |ca tayorapi na tulyA pratipattiriti sAMpratamakSapAdapratipAditapadArthAnAM sarveSAM caturthapuruSArtha pratyasAdhakatamatve vAcye'pi, tadantaHpAtinAM chalajAtinigrahasthAnAnAM paropanyAsanirAsamAtraphalatayA atyantamanupAdeyatvAt tadupadezadAturvairAgyamupahasannAha Jain Education Intonal svayaM vivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDUlamukhe jane'smin / mAyopadezAt paramarma bhindannaho ! virakto muniranyadIyaH // 10 // // 62 // helibrary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyAkhyA-anye-avijJAtatvadAjJAsAratayA'nupAdeyanAmAnaH pare, teSAmayaM zAstRtvena saMbandhI- anyadIyo // muniH- akSapAdaRSiH,aho ! viraktaH-aho! vairAgyavAn |(aho ityupahAsagarbhamAcarya suucyti)| (anyadIya ityatra // 63 // "IyakArake" // 3 / 2 / 121 // iti do'ntaH ) / kiM kurvannityAha- paramarma bhindan-( jAtAvekavacanaprayogAt ) paramarmANi vyathayan 'bahubhirAtmapradezairadhiSThitA dehAvayavA marmANi' iti pAribhASikI saMjJA, tata upacArAt sAdhyasvatattvasAdhanA'vyabhicAritayA prANabhUtaH sAdhanopanyAso'pi marmeva marma / kasmAt tadbhindan ?, mAyopadezAddheto; mAyA-paravaJcanam , tasyA upadezaH-chalajAtinigrahasthAnalakSaNapadArthatrayaprarUpaNadvAreNa ziSyebhyaH pratipAdanaM, tasmAt / ("guNAdastriyAM navA" // 2 / 2 / 77 // ityanena hetau tRtIyAprasaGge-paJcamI ) / . kasmin viSaye mAyAmayamupadiSTavAn ?,ityAha-asmin-pratyakSopalakSyamANe,jane-tatvA'tattvavimarzavahirmukhatayA prAkRtaprAye loke / kathambhUte?, svayam- AtmanA paropadezanirapekSameva, vivAdagrahile- viruddhaH1 parasparakakSIkRtapakSAdhikSepadakSaH, vAdo- vacanopanyAso vivAdaH / tathA ca bhagavAn haribhadrasUriH-- "labdhikhyAtyarthinA tu syAda daHsthitenA'mahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smtH|||| tena grAhala iva-- grahagRhIta iva, vivAdagrahilaH, tatra / yathA-grahAdyapasmAraparavazaH puruSo yatkiJcanapralApI syAd-- evamayamapi jana iti bhAvaH / tathA, vitaNDA- pratipakSasthApanAhInaM vAkyam ; vitaNDyate Ahanyate'nayA pratipakSasAdhanamiti vyutpa // 63 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 64 // te; "abhyupetya pakSa yo na sthApayati sa vaitaNDika ityucyate " iti hi nyAyavArtikam / vastutastvaparAmRSTatattvAtattvavicAraM maukharya-vitaNDA, tatra yatpANDityam-avikalaM kauzalaM, tena kaNDUlamiva kaNDUlaM, mukhaMlapanaM yasya saH tathA tasmin / kaNDU:- khajUM :, kaNDUrasyAstIti kaNDUlam , (sidhmAditvAd matvarthIyo lptyyH)| yathA-kilAntarutpannakRmikulajanitAM kaNDUtiM niroddhamapArayan puruSo vyAkulatAM kalayati, evaM tanmukhamapi dhitaNDApANDityenAsambaddhamalApacApalamAphalayat kaNDUlamityupacaryate / ekaMca kharasata eva svasvAbhimatamatavyavasthApanAvisaMsthulo vaitaNDikalokaH, tatra ca tatparamA''sabhUtapurupavizeSaparikalpitaparavaJcanapacuravacanaracanopadezazcet sahAyaH samajani, tadA svata eva jvAlAkalApajaTile prajvalati hutAzana iva kRto ghRtA''hutiprakSepa iti; vaizca bhavAbhinandibhirvAdibhiretAdRzopadezadAnamapi tasya muneH kAruNikatvakoTAvAropitam / tathA cAhuH ___"duHzikSitakutarkAzalezavAcAlitAnanAH / zakyAH kimanyathA jetuM vitaNDA''TopamaNDitAH? // 1 // ___gatAnugatiko lokaH, kumArga tatpratAritaH / mA gAditi cchalAdIni prAha kAruNiko muniH"||2|| kAruNikatvaM ca vairAgyAna na bhidyate; tato yuktamuktam-aho! virakta iti stutikAreNopahAsavacanam / .. ..atha mAyopadezAditi sUcAsUtraM vitanyate,-akSapAdamate kila SoDaza padArthAH; "pramANaprameyasaMzaya ... 'paNDitAH' ityapi paatthH| // 64 // Jain Education Intelle linal w a elibrary.org Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 65 // prayojanadRSTAntasiddhAntAvayava tarkanirNaya vAdajalpavitaNDA hetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAd niHzre yasAdhigamaH" iti vacanAt / na caiteSAM vyastAnAM samastAnAM vA adhigamo niHzreyasA'vAptihetuH / na hyekenaiva kriyAvirahitena jJAnamAtreNa muktiryuktimatI; asamagrasAmagrIkatvAt ; vighaTitaikacakrarathena manISitanagaraprAptivat / na ca vAcyaM na khalu vayaM kriyAM pratikSipAmaH, kintu tattvajJAnapUrvikAyA eva tasyA muktihetutvamiti jJApanArtha-tattvajJAnAd niHzreyasAdhigama iti brUma iti na hyamISAM saMhate api jJAnakriye - muktiprAptihetubhUte; vitathatvAt tajjJAnakriyayoH / na ca vitathatvamasiddham ;- vicAryamANAnAM SoDazAnAmapi tattvAbhAsatvAt / tathAhi - taiH pramANasya tAvad lakSaNamitthaM sUtritam - "arthopalabdhihetuH pramANam" iti / etacca na vicArasaham ; yato'rthopalabdha hetutvaM yadi nimittatvamAtraM, tatsarvakArakasAdhAraNamiti kartRkarmAderapi pramANatvamasaGgaH / atha kartRkarmAdivilakSaNaM hetuzabdena karaNameva vivakSitaM tarhi tajjJAnametra yuktaM, na cendriyasannikarSAdi / yasmin hi satyartha upalabdho bhavati, sa tatkaraNam ; na cendriyasannikarSasAmagyyAdau satyapi jJAnAbhAve'rthopalambhaH / sAdhakatamaM hi karaNam ; avyavahitaphalaM ca tadiSyateH vyavahitaphalasyApi karaNatve dugdhabhojanAderapi tathAprasaGgaH / tanna jJAnAdanyatra pramANatvam; anyatropacArAt / yadapi nyAyabhUSaNasUtrakAreNoktam- " samyaganubhavasAdhanaM pramANam " iti / tatrApi sAdhanagrahaNAt kartRkarmanirAsena karaNasyaiva Jain Education Internal // 65 // inelibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 66 // pramANatvaM sidhyati / tathA'pyavyavahitaphalatvena sAdhakatamatvaM jJAnasyaivaH iti na tat samyag lakSaNam / "svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam" iti tu tAttvikaM lakSaNam / prameyamapi taiH-AtmazarIrendriyArthabuddhimanammavRttidoSapetyabhAvaphaladuHkhApavargabhedAd dvAdazavidhamuktam / tacca na samyag ; yataH zarIrendriyabuddhimanaHpravRttidoSaphaladuHkhAnAm-AtmanyevAntarbhAvo yuktaH; saMsAriNaAtmanaH kathaJcit tadaviSvagbhUtatvAt / AtmA ca-prameya eva na bhavati, tasya pramAtRtvAt / indriyabuddhi-18 manasAM tu karaNatvAt prameyatvA'bhAvaH / doSAstu-rAgadveSamohAH, te ca pravRtterna pRthag bhavitumarhanti; vAGmanaH-18 kAyavyApArasya zubhAzubhaphalasya viMzatividhasya tanmate pravRttizabdavAcyatvAt : rAgAdidoSANAMca-manovyApArA''tmakatvAt / duHkhasya, zabdAdInAmindriyArthAnAM ca-phala evAntarbhAvaH, "pravRttidoSajanitaM sukhaduHkhAtmakaM mukhya phalaM, tatsAdhanaM tu gauNam " iti jayantavacanAt / pretyabhAvApavargayoH-punarAtmana eva pariNA- 18 mAntarA''pattirUpatvAd, na pArthakyamAtmanaH sakAzAducitam / tadevaM dvAdazavidhaM prameyamiti vAgvistaramAtram / " dravyaparyAyA''tmakaM vastu prameyam" iti tu samIcInaM lakSaNam ; sarvasaMgrAhakatvAt / evaM saMzayAdInAmapi tattvA''bhAsatvaM prekSAvadbhiranuprekSaNIyam / atra tu-pratItatvAd, granthagauravabhayAca na prapazcitam / nyakSeNa hyatra nyAyazAstramavatAraNIyam ; taccAvatAryamANaM pRthag granthAntaratAmavagAhata ityAstAm / // 66 // tadevaM pramANA''diSoDazapadArthAnAmaviziSTe'pi tattvA''bhAsatve, prakaTakapaTanATakasUtradhArANAM trayANAmeva Jain Education Internal Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd chalajAtinigrahasthAnAnA-mAyopadezAditi padenopakSepaH kRtH| tatra parasya vadato'rthavikalpopapAdanena vcn||67|| | vighAtaH-chalam / tat tridhA-cAkchalaM, sAmAnyacchalam , upacAracchalaM ceti / tatra sAdhAraNe zabde prayukte vaktu- 12 4 rabhipretAdarthAntarakalpanayA taniSedho-vAkchalam ; yathA-navakambalo'yaM mANavaka iti nUtanavivakSayA kathite, paraH saMkhyAmAropya niSedhati-kuto'sya nava kambalAH?, iti / saMbhAvanayAtiprasaGgino'pi sAmAnyasyopa nyAse hetutvA''ropaNena taniSedhaH-sAmAnyacchalam ; yathA-aho ! nu khalvasau brAhmaNo vidyA''caraNasaMpanna 1 iti brAhmaNastutiprasaGge, kazcid vadati-saMbhavati brAhmaNe, vidyA''caraNasaMpaditiH tacchalavAdI-brAhmaNatvasya 4 hetutAmAropya nirAkurvannabhiyuGkte-yadi brAhmaNe vidyA''caraNasaMpad bhavati, vrAtye'pi sA bhaved, vrAtyo'pi | brAhmaNa eveti / aupacArika prayoge mukhyapratiSedhena pratyavasthAnam-upacAracchalam ; yathA-maJcAH krozantI-|| tyukte, paraH pratyavatiSThate-kathamacetanA mazcAH krozanti ?, maJcasthAH puruSAH krozantIti / tathA samyamhetau hetvAbhAse vA vAdinA prayukte, jhaTiti taddoSatattvApratibhAse hetupratibimbanamAyaM ki3 mapi pratyavasthAnaM-jAtiH, dUSaNAbhAsa ityarthaH / sA ca caturviMzatibhedA sAdhAdipratyavasthAnabhedena; yathA- 18 sAdharmyavaidhotkarSA'pakarSavA'varNyavikalpasAdhyaprAptyaprAptimasaGgapratidRSTAntA'nutpattisaMzayaprakaraNA'hetvapatyavizeSopapattyupalabdhyanupalabdhinityA'nityakAryasamAH / // 6 // __ tatra sAdharmyaNa pratyavasthAna-sAdharmyasamA jAtibhavatiH-anityaH zabdaH, kRtakatvAd, ghaTavaditi prayoge Jain Education Inexional J ainelibrary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kRte, sAdharmyaprayogeNaiva pratyavasthAnam- nityaH zabdo nirvyvtvaad,aakaashvt| na cAsti vishesshetuH-ghttsaa||68|| || dhAt kRtakatvAdanityaH zabdaH, na punarAkAzasAdhAd niravayavatvAd nitya iti / vaidhaye'Na pratyavasthAna| vaidharmyasamA jAtirbhavati:-anityaH zabdaH, kRtakatvAd, ghaTavadityatraiva prayoge, sa eva pratiheturvaidhairyeNa prayujyate-8 nityaH zabdo, niravayavatvAt / anityaM hi sAvayavaM dRSTam : ghaTAdIti; na cAsti vizeSahetuH-ghaTasAdhAt kRtakatvAdanityaH zabdaH, na punastadvaidhAd niravayavatvAd nitya iti / utkarSApakarSAbhyAM pratyavasthAnam utkarSA pakarSasame jAtI bhavataH, tatraiva prayoge, dRSTAntadharma kazcit sAdhyadharmiNyApAdayan utkarSasamAM jAtiM prayukte6 yadi ghaTavat kRtakatvAdanityaH zabdaH, ghaTavadeva mUrto'pi bhavatu; na ced mUrtaH, ghaTavadanityo'pi mAbhUditi | zabde dharmAntarotkarSamApAdayati / apakarSastu-ghaTaH kRtakaH san-azrAvaNo dRSTaH, evaM zabdo'pyastu; no | ced ghaTavadanityo'pi mAbhUditi zabde zrAvaNatvadharmamapakarSatIti / ityetAzcatasro diGmAtradarzanArthaM jAtaya- 2 uktAH; evaM zeSA api viMzatirakSapAdazAstrAdavaseyAH / atra tvanupayogitvAd na likhitaaH| tathA vipratipattirapratipattizca-nigrahasthAnam / tatra vipratipattiH-sAdhanA''bhAse sAdhanabuddhiH, dUSaNA''bhAse ca dRSaNabuddhiriti / apratipattiH- sAdhanasyAdRSaNaM, dUSaNasya cAnuddharaNam / tacca nigrahasthAnaM dvAviMzatividham / tadyathA- pratijJAhAniH, pratijJAntaraM, pratijJAvirodhaH, pratijJAsaMnyAsaH, hetvantaram , arthAntaraM, 1 niravayavatvarUpa ec.| 2 ghaTarUpadRSTAntaSaidhamryeNa / / 1 Jain Education Inter nal wlehelibrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 // 69 // nirarthakaM, avijJAtArtham, apArthakam aprAptakAlaM, nyUnam adhikaM, punaruktam, ananubhASaNam, ajJAnam, apratibhA, vikSepaH, matAnujJA, paryanuyojyopekSaNaM, niranuyojyAnuyogaH, apasiddhAntaH, hetvAbhAsAzca / 1 tatra hetAvanaikAntikIkRte pratidRSTAntadharma svadRSTAnte'bhyupagacchataH pratijJAhAnirnAma- nigrahasthAnam ;yathA'nityaH zabdaH, aindriyakatvAd, ghaTavaditi pratijJAsAdhanAya vAdI badana, pareNa sAmAnya maindriyakamapi nityaM dRSTamiti hetAvanaikAntikIkRte, yadyevaM brUyAt - sAmAnyavad ghaTo'pi nityo bhavatviti, sa evaM bruvANaH zabdA'nityatvapratijJAM jahyAt / pratijJAtArthapratiSedhe pareNa kRte tatraiva dharmiNi dharmAntaraM sAdhanIyamabhidadhataH pratijJAntaraM nAma - nigrahasthAnaM bhavatiH - anityaH zabda aindriyakatvAdityukte tathaiva sAmAnyena vyabhicAre codite, yadi brUyAd-yuktaM yat sAmAnyamaindriyakaM nityam, taddhi sarvagatam, asarvagatastu zabda iti / tadidaM zabde'nityatvalakSaNapUrvapratijJAtaH - pratijJAntaramasarvagataH zabda iti nigrahasthAnam / anayA dizA zeSANyapi viMzatijJeyAni ; ; iha tu na likhitAni, pUrvahetoreva / ityevaM mAyAzabdenAtra cchalAditrayaM sUcitam / tadevaM paravaJcanAtmakAnyapi chalajAtinigrahasthAnAni tattvarUpatayopadizato'kSapAdapaivairAgyavyAvarNanaM, tamasaH prakAzAtmakatvaprakhyApanamiva kathamiva nopahasanIyam ? / / iti kAvyArthaH // 10 // adhunA mImAMsakabhedAbhimataM vedavihitahiMsAyA dharmahetutvamupapattipurassaraM nirasyannAha | // 69 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 7 // %3 na dharmaheturvihitA'pi hiMsA notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAd nRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 11 // vyAkhyA- iha khalvarcirgipratipakSadhRmamArgAzritA jaiminIyA itthamAcakSate- yA hiMsA gAAd , vyasanitayA vA kriyate; saivA'dharmAnubandhahetuH, pramAdasaMpAditatvAt ; zaunikalubdhakAdInAmiva / vedavi|hitA tu hiMsA-pratyuta dharmahetuH; devatA'tithipitRRNAM prItisaMpAdakatvAt , tathAvidhapUjopacAravat / na ca | tatpItisampAdakatvamasiddham ; kArIrIprabhRtiyajJAnAM svasAdhye vRSTayAdiphale yaH khalvavyAbhicAraH, sa ttpriinnitdevtaavishessaanugrhhetukH| evaM tripurArNavavarNitacchagalajAGgalahomAt pararASTravazIkRtirapi tadanukUlitadevataprasAdasaMpAdyA / AtithiprItistu-madhuparkasaMskArA''disamAsvAdajA pratyakSopalakSyaiva / pitRNAmapi tattadupayAcitazrAddhA''dividhAnena prINitA''tmanAM vasantAnavRddhividhAnaM sAkSAdeva vIkSyate / AgamazcAtra pramANam ; sa | ca devaprItyarthamazvamedhagomedhanaramedhA''dividhAnAbhidhAyakaH pratIta eva / atithiviSayastu-'mahokSaM vA mahAjaM | vA zrotriyAya prakalpayet " ityAdiH / pitRprItyarthastu-" dvau mAsau mAtsyamAMsena trIn mAsAn hAriNena tu / aurebhraNAtha caturaH zAkuneneha paJca tu" // 1 // ityaadiH| 1 ka toyamRcchatIti kAro meghaH, tamIrayati iti kArIrI, vRSTiphalako yAgavizeSaH / 2 granthavizeSe / // 7 // Jain Education int o nal W Alinelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 71 // evaM parAbhiprAya hRdi saMpradhAryA''cAryaH pratividhatte-na dharmetyAdi / vihitA'pi-vedapratipAditA'pi AstAM tAvadavihitA; hiMsA-prANiprANavyaparopaNarUpA; na dharmahetuH-na dharmAnubandhanibandhanam / yato'tra prakaTa eva svavacanavirodhaH / tathAhi-'hiMsA ced-dharmahetuH katham' ? 'dharmahetuzced-hiMsA katham ? "zrUyatAM dharmasarvakhaM zrutvA caivAvadhAryatAm" ityaadiH| na hi bhavati mAtA ca, vandhyA ceti / hiMsA kAraNaM, dharmastu tatkAryamiti parAbhiprAyaH; nacAyaM nirapAyaH; yato-yad yasyAnvayavyatirekAvanuvidhatte tat tasya kAryam ; yathA mRtpiNDAdeghaTAdiH / na ca dharmo hiMsAta eva bhavatIti prAtItikam : tapovidhAnadAnadhyAnAdInAM tadakAraNatvaprasaGgAt / ___atha na vayaM sAmAnyena hiMsAM dharmahetuM brUmaH, kintu viziSTAmeva ; viziSTA ca saiva-yA vedavihitA iti ceta- nanu tasyA dharmahetutvaM kiM vadhyajIvAnAM maraNA'bhAvena, maraNe'pi teSAmArtadhyAnA'bhAvAt sugatilAbhena vA? nAdyaH pakSaH- prANatyAgasya teSAM sAkSAdavekSyamANatvAt / na dvitIyaH- paracetovRttInAM durlakSatayA''rtadhyAnA'bhAvasya vAGmAtratvAt ; pratyuta hA! kaSTamasti-na ko'pi kAruNikaH zaraNam ?, iti svabhASayA | virasamArasatsu teSu vadanadainyanayanataralatA''dInAM liGgAnAM darzanAd durdhyAnasya spaSTameva niSTazyamAnatvAt / arthatthamAcakSIthAH- yathA ayaHpiNDo gurutayA majanA''tmako'pi tanutarapatrA''dikaraNena saMskRtaH san jalopari plavate; yathA ca mAraNA''tmakamapi viSaM mantrA''disaMskAraviziSTaM sad guNAya jAyate ; yathA vA dahanasvabhAvo'pyagniH satyAdiprabhAvapratihatazaktiH san nahi dahati / evaM mantrA''dividhisaMskArAd // 71 // Jain Education Interl al wwi lielibrary.org Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd na khalu vedavihitA hiMsA doSapoSAya / na ca tasyAH kutsitatvaM zaGkanIyam / tatkAriNAM yAjJikAnAM loke pUjyatvadarzanAditi / tadetad na dakSANAM kSamate modam ; vaiSamyeNa dRSTAntAnAmasAdhakatamatvAt / ayaH piNDAdayo hi patrA''dibhAvAntarA''pannAH santaH salilataraNAdikriyAsamarthAH, na ca vaidikamantrasaMskAravidhinA'pi vizasyamAnAnAM pazUnAM kAcid vedanA'nutpAdAdirUpA bhAvAntarA''pattiH pratIyate / atha teSAM | badhA'nantaraM devatvA''pattirbhAvAntaramastyeveti cet-kimatra pramANam / na tAvat pratyakSam-tasya saMbaddhavartamAnA grAhakatvAt- "sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdinA" iti vacanAt / nApyanumAnam- tatpratibaddhaliGgAnu18 palabdheH / nApyAgamaH-tasyAdyApi vivAdA''spadatvAt / arthApattyupamAnayostvanumAnAntargatatayA tadrUSaNenaiva gatArthatvAt / . ____ atha bhavatAmapi jinA''yatanA''dividhAne pariNAmavizeSAt pRthivyAdijantujAtaghAtanamapi yathA puNyAya Lal kalpyate iti kalpanA; tathA asmAkamapi kiM nessyte?| vedoktavidhividhAnarUpasya pariNAmavizeSasya nirvi kalpaM tatrApi bhAvAt / naivam ; pariNAmavizeSo'pi sa eva zubhaphalo, yatrA'nanyopAyatvena yatanayA prakRSTapratanucaitanyAnAM pRthivyAdijIvAnAM vadhe'pi svalpapuNyavyayenA'parimitasukRtasaMprAptiH, na punritrH| bhavatpakSe tu| satsvapi tattacchrutismRtipurANetihAsapratipAditeSu yamaniyamAdiSu svargAvAptyupAyeSu tAMstAn devAnuddizya pati // 72 // 1 pratyakyavam / Jain Education in Tonal wloinelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 73 // 10 Jain Education pratIkaM kartanakadarthanayA kAndizIkAn kRpaNapaJcendriyAn zaunikAdhikaM mArayatAM kRtstasukRtavyayena durgatimevAnukUlatAM durlabhaH zubhapariNAmavizeSaH evaM ca ye kaJcana padArtha kizcitsAdharmyadvAreNaiva dRSTAntIkurvatAM bhavatAmatiprasaGgaH saGgacchate / na ca jinA''yatanavidhApanAdau pRthivyAdijIvavadhe'pi na guNaH / tathAhi taddarzanAd guNAnurAgitayA bhavyAnAM bodhilAbhaH, pUjA'tizayavilokanA''dinA ca manaHprasAdaH, tataH samAdhiH, tatazca krameNa niHzreyasaprAptiriti / tathA ca bhagavAn paJcaliGgIkAraH 66 puDhavAyA javi hu hoi viNAso jiNAlayAhinto / vvisayA vi sudissi niyamao atthi aNukaMpA // 1 // eyAhiMto buddhA virayA rakkhanti jeNa puDhavAI / itto nivvANagayA abAhiyA abhavamimANaM // 2 // rogisarAveha va suvijjakiriyA va suSpauttAo / pariNAmasuMdaracciya ciTThA se bAhajoge vi // 3 // iti / vaidikavadhavidhAne tu na kaJcitpuNyArjanAnuguNaM guNaM pazyAmaH / atha viprebhyaH puroDAzA''dipradAnena puNyAnubandhI guNo'styeva iti cet / naH pavitrasuvarNA''dipadAnamAtreNaiva puNyopArjanasambhavAt kRpaNapazugaNavyaparopaNasamutthaM mAMsadAnaM kevalaM nirghRNatvameva vyanakti / atha na pradAnamAtraM pazuvadhakriyAyAH phalaM, 1.kRpA'hAn / 2 bodhiH sasyaktvam, jaitya jinadharmAvAtirvA / 13 cAritrAvAsiH / 4 hutazeSaH / tional // 73 // nelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda0 4 kintu bhUtyAdikam ; yadAha zrutiH-"zvetaM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAmaH" ityAdi / etadapi vyabhicAra pizAcagrastatvAdapramANamevaH bhUtezcaupayikAntarairapi sAdhyamAnatvAt / atha tatra satre hanyamAnAnAM chAgAdInAM // 74 // || pretya sadgatiprAptirUpo'styevopakAra iti cet ; vAmAtrametat ; pramANA'bhAvAt ; nahi te nihatAH pazavaH sa tilAbhamuditamanasaH kasmaicidAgatya tathAbhUtamAtmAnaM kathayanti / athAstyAgamA''khyaM pramANam / yathA"auSadhyaH pazavo vRkSAstiryazcaH pakSiNastathA / yajJArtha nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchritaM punH"||1|| ityAdi / | naivam ; tasya pauruSeyApauruSeyavikalpAbhyAM nirAkariSyamANatvAt / na ca zrautena vidhinA pazuvizasanavidhAyinAM svargAvAptirupakAra iti vAcyam ; yadi hi hiMsayA18 'pi svargaprAptiH syAt , tarhi vADhaM pihitA narakapuramatolyaH; zaunikAdInAmapi svargaprAptiprasaGgAt / tathA ca paThanti pAramarSAH___"yUpaM chittvA pazUn hatvA kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM gamyate svarge narake kena gamyate ?" // 1 // kiJca, aparicitA'spaSTacaitanyA'nupakAripazuhiMsanenApi yadi tridivapadavIprAptiH,tadA paricitaspaSTacaita18 nyaparamopakArimAtApitrAdivyApAdanena yajJakAriNAmadhikatarapadaprAptiH prasajyate / atha 'acintyo hi maNi mantrauSadhInAM prabhAvaH' iti vacanAd vaidikamantrANAmacintyaprabhAvatvAt tatsaMskRtapazuvadhe saMbhavatyeva svargaprAptiH, / iti cet / na; iha loke vivAhagarbhA''dhAnajAtakarmA''diSu tanmantrANAM vyabhicAropalambhAd- adRSTe svargAdAvapi 00000000000000000000000000000000000000000 // 74 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 110411 tadvyabhicAro'numIyate / dRzyante hi vedoktamantra saMskAraviziSTebhyo'pi vivAhA''dibhyo'nantaraM vaidhavyA'lpAyukatAdAridyAdyupadrava vidhurAH paraHzatAHH apare ca mantrasaMskAraM vinA kRtebhyo'pi tebhyo'nantaraM tadviparItAH / atha tatra kriyAvaiguNyaM visaMvAdahetu:, iti cet / naH saMzayA'nivRtteH / kiM tatra kriyAvaiguNyAt phale visaMvAdaH, kiMvA mantrANAmasAmarthyAd 1, iti na nizvayaH ; teSAM phalenAvinAbhAvA'siddheH / atha yathA yuSmanmate " Arogga bohilAbhaM samAhivaramuttamaM diMtu" ityAdInAM vAkyAnAM lokAntara eva phalamiSyate, evamasmadabhimatavedavAkyAnAmapi neha janmani phalamiti kiM na pratipadyate ?; atazca vivAhA''dau nopalambhAvakAzaH, iti cet / aho ! vacanavaicitrIH yathA vartamAnajanmani vivAhA''diSu prayuktairmantrasaMskArairAgAmini janmani tatphalam evaM dvitIyAdijanmAntareSvapi vivAhA''dInAmeva pravRttidharmANAM puNyahetutvAGgIkAre'nantabhavAnusandhAnaM prasajyate, evaM ca na kadAcana saMsArasya parisamAptiH ; tathA ca na kasyacidapavargaprAptiH; iti prAptaM bhavadabhimatavedasya paryavasitasaMsAravallarImUlakandatvam | ArogyA''diprArthanA tu asatyA mRSAbhASApariNAmavizuddhikAraNatvAd na doSAya, tatra hi bhAvA''rogyA''dikameva vivakSitam ; tacca cAturgatikasaMsAralakSaNabhAvarogaparikSayasvarUpatvAd- uttamaphalam ; tadviSayA ca prArthanA kathamiva vivekinAmanAdaraNIyA ? | naca tajjanyapariNAmavizuddhestatphalaM na prApyateH sarvavAdinAM bhAvazuddherapavargaphalasampAdane'vipratipatteriti / 1 vyavahArabhASA / Jain Education Intonal 110411 ww elibrary.org Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd - // 76 // naca vedaniveditA hiMsA na kutsitA; samyagdarzanajJAnasampannairacirgiprapannairvedAntavAdibhizca garhitatvAt / tathA ca tattvadarzinaH paThanti"devopahAravyAjena yajJavyAjena ye'thavA / nanti jantUn gataghRNA ghorAM te yAnti durgatim" // 1 // vedAntikA apyAhuH"andhe tamasi majjAmaH pazubhirye yajAmahe / hiMsA nAma bhaved dharmo na bhUto na bhaviSyati" // 1 // tathA 'agnirmAmetasmAddhisAkRtAdenaso muJcatu' chAndasatvAd mocayatu ityarthaH, iti / vyAsenApyuktam"jJAnapAliparikSipte brahmacaryadayAmbhasi / snAtvA'tivimale tIrthe pApapaGkApahAriNi // 1 // dhyAnAgnau jIvakuNDasthe damamArutadIpite / asatkarmasamitkSepairagnihotraM kuruttamam // 2 // kaSAyapazubhirduSTairdharmakAmArthanAzakaiH / zamamantrahutairyajJaM vidhehi, vihitaM budhaiH // 3 // pANighAtAt tu yo dharmamIhate mUDhamAnasaH / sa vAJchati sudhASTiM kRssnnaa'himukhkottraat"||4||ityaadi| yaJca yAjJikAnAM lokapUjyatvopalambhAdityuktam / tadapyasAram ; abudhA eva hi pUjayanti tAn , na tu || viviktbuddhyH| abudhapUjyatA tuna pramANam tasyAH sArameyA''diSvapyupalambhAt / yadapyabhihitaM-devatA'tithipitRprItisaMpAdakatvAd vedavihitA hiMsA na doSAyeti / tadapi vitatham / yato devAnAM saMkalpamAtropanatAbhimatA. ''hArapudgalarasAsvAdasuhitAnAM vaikriyazarIratvAd yuSmadAvarjitajugupsitapazumAMsAdyAhutipragRhItI, iccheva // 76 // Jain Education mentional Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 77|| | duHsaMbhavA ; audArikazarIriNAmeva tadupAdAnayogyatvAt / prakSepA''hArasvIkAre ca devAnAM mantramayadehatvAbhyupa| gamabAdhaH / na ca teSAM mantramayadehatvaM bhavatpakSe na siddham / "caturthyantaM padameva devatA" iti jaiminivacanaprAmANyAt / tathA ca mRgendraH-- "zabdetaratve, yugapadbhinnadezeSu yadRSu / na sA prayAti sAMnidhyaM mUrtatvAdasmadAdivat" // 1 // seti-devtaa| hUyamAnasya ca vastuno bhasmIbhAvamAtropalambhAt , tadupabhogajanitA devAnAM prItiH pralApamAtram / api ca, yo'yaM tretAgniH- sa trayastriMzatkoTidevatAnAM mukham "agnimukhA vai devAH" iti shruteH| tatazcottamama| dhyamA'dhamadevAnAmekenaiva mukhena bhuJjAnAnAmanyonyocchiSTabhuktiprasaGgaH, tathA ca te turuSkebhyo'pyatiricyante; te'pi tAvadekatraivA'matre bhuJjate, na punarekenaiva vadanena / kiJca- ekasmin vapuSi vadanabAhulyaM kacana zrUyate, | yatpunaranekazarIreSvekaM mukhamiti mahadAzcaryam / sarveSAM ca devAnAmekasminneva mukhe'GgIkRte, yadA kenacideko devaH pUjA''dinA''rAddho'nyazca nindA''dinA virAddhaH,tatazcaikenaiva mukhena yugapadanugrahanigrahavAkyAMccAraNasaGkaraH prasajyeta / anyacca mukhaM dehasya navamo bhAgaH, tadapi yeSAM dAhA''tmakaM, teSAmekaikazaH sakaladehasya dAhAtmakatvaM | | tribhuvanabhasmIkaraNaparyavasitameva saMbhAvyata ityalamaticarcayA / - yazca kArIrIyajJAdI vRSTyAdiphale'vyabhicArastatmINitadevatAnugrahahetuka uktaH- so'pyanaikAntikaH; kacid vyabhicArasyApi darzanAt / yatrApi na vyabhicArastatrApi na tvadAhitA''hutibhojanajanmA tadanugrahaH, // 77 // Jain Education of Stional 19 wildinelibrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd / kintu sa devatAvizeSo'nizayajJAnI svodezanivartitaM pUjopacAraM yadA svasthAnAvasthitaH san jAnIte, tadA / tatkartAraM prati prasannacetovRttistattatkAryANIcchAvazAt sAdhayati / anupayogAdinA punarajAnAno jaanaano||78|| 8 'pi vA pUjAkarturabhAgyasahakRtaH san na sAdhayati; dravyakSetrakAlabhAvA''disahakArisAcicyApekSasyaiva kAryotpA4 dasyopalambhAt / sa ca pUjopacAraH pazuvizasanavyatiriktaiH prakArAntarairapi sukaraH, tatkimanayA pApaikaphalayA zaunikavRttyA ? / ___ yacca chagalajAGgalahomAt pararASTravazIkRtisiddhyA devyAH paritoSAnumAnam , tatra kaH kimAha ?; kAsAzcit kSudradevatAnAM tathaiva pratyaGgIkArAt / kevalaM tatrApi tadvastudarzanajJAnAdinaiva paritoSo, na punastadupabhuktyA nimbapatrakaTukatailAranAladhUmAMzAdInAM hUyamAnadravyANAmapi tadbhojyatvaprasaGgAt / paramArthatastu - tattatsahakArisamavadhAnasacivArAdhakAnAM bhaktireva tattatphalaM janayati; acetane cintAmaNyAdau tathA darzanAt / atithInAM tu prItiH saMskArasaMpannapakkAnnA''dinA'pi sAdhyA; tadartha mahokSamahAjAdiprakalpanaM nirvivekitAmeva khyApayati / pitRNAM punaH prItiranaikAntikI; zrAddhA''dividhAnenApi bhUyasAM santAnavRddheranupalabdheH tadavidhAne'pi 18 ca keSAzcid gardabhazUkarA'jAdInAmiva sutarAM taddarzanAt / tatazca zrAddhAdividhAnaM mugdhajanavipratAraNamAtrapha lameva / ye hi lokAntaraM pAptAste tAvat svakRtasukRtaduSkRtakarmAnusAreNa suranArakAdigatiSu sukhamasukhaM vA / bhuJjAnA evAsate; te kathamiva tanayA''dibhirAvarjitaM piNDamupabhoktuM spRhayAlayo'pi syuH| tathA ca yuSmad ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 78 // 000 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yUthinaH paThanti " mRtAnAmapi jantUnAM zrAddhaM ced tRptikAraNam / tanirvANapradIpasya nehaH saMvarddhayecchikhAm " // 1 // iti / ___kathaM ca zrAddhavidhAnAdharjitaM puNyaM teSAM samIpamupaitu; tasya tadanyakRtatvAt , jaDatvAd, nizcaraNatvAcca / ___ atha teSAmuddezena zrAddhAdividhAne'pi puNyaM dAtureva tanayAdeH syAditi cet / tannaH tena tajjanyapu18// Nyasya svAdhyavasAyAduttAritatvAt / evaM ca tatpuNyaM naikatarasyApi iti- vicAla eva vilInaM trizaGkajJAtena, kintu pApAnubandhipuNyatvAt tattvataH pApameva / atha vipropabhuktaM tebhya upatiSThata iti cet , ka ivaitatmatyetu ?; vimANAmeva medurodaratAdarzanAt / tadvapuSi ca teSAM saMkramaH zraddhAtumapi na zakyate; bhojanAvasare tatsaMkramaliGgasya kasyApyanavalokanAt , viprANAmeva ca tRpteH sAkSAtkaraNAt / yadi paraM ta eva sthUlakavalairAkula taramatigAAd bhakSayantaH pretaprAyAH, iti mudhaiva zrAddhAdividhAnam / yadapi ca gayAzrAddhAdiyAcanamupalabhyate, | tadapi tAdRzavipralambhaka-vibhaGgajJAni-vyantarA''dikRtameva nizcayam / ..yadapyuditam- AgamazcAtra prmaannmiti| tadapyapramANam / sa hi-pauruSeyo vA syAt , apauruSeyo vA ? pauruSeyazcet- sarvajJakRtaH, taditarakRto vA / AdyapakSe- yussmnmtvyaahtiH| tathA ca bhavasiddhAntaH| " atIndriyANAmarthAnAM sAkSAd draSTA na vidyate / nityebhyo vedavAkyebhyo ythaarthtvvinishcyH"||1|| 1 abhyantara eva / // 79 // Jain Education ational wwlelibrary.org kA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pyAdra0 dvitIyapakSe tu-tatra doSavatkartRtvenA'nAzvAsaprasaGgaH / apauruSeyazceta- saMbhavatyevaH svarUpanirAkaraNAt , turaGgazRGgavat / tathAhi-" uktirvacanamucyate " iti ceti puruSakriyA'nugataM rUpamasya; etatkriyA'bhAve kathaM bhavitumarhati ? / na caitat kevalaM kvacid dhvanadupalabhyate; upalabdhAvapyAzyavaktrA''zaGkAsaMbhavAt / tasmAt vacanaM tat pauruSeyameva, varNAtmakatvAt , kumArasaMbhavAdivacanavat , vacanAtmakaca vedH| tathA cAhuH " tAlvAdijanmA nanu varNavargo varNAtmako veda iti sphuTaM vH| puMsazca tAlvAdirataH kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH?" // 1 // iti / | zrutarapauruSeyatvamurarIkRtyApi tAvadbhavadbhirapi tadarthavyAkhyAnaM pauruSeyamevAGgIkriyate; anyathA'gnihotraM 8 juhuyAta vargakAma ityasya-zvamAMsa bhakSayediti kiM nArthaH ?, niyAmakA'bhAvAt / tato varaM sUtramapi pIrupaiMyamabhyupagatam / astu vA'pauruSeyaH, tathApi tasya na prAmANyam-AptapuruSAdhInA hi vAcAM pramANateti / evaM ca tasyA- 18 'prAmANya taduktastadanupAtismRtipratipAditazca- hiMsA''tmako yAgazrAddhA''dividhiH prAmANyavidhura eveti / ___ artha yo'yaM 'na hiMsyAt sarvabhUtAni' ityAdinA hiMsAniSedhaH sa autsargiko mArgaH, sAmAnyato. vidhirityarthaH; vedavihitA tu hiMsA apavAdapadam : vizeSato vidhirityrthH| tatazvA'pavAdenotsargasya bAdhita- 10 tvAd-na zrauto hiMsAvidhirdoSAyaH "utsargApAdayorapavAdo vidhirbalIyAn" iti nyAyAt / bhavatAmapi | 'ca' ityApi paatthH| Jain Education literational Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ||8 || hi na khalvekAntena hiMsAniSedhaH, tattatkAraNe jAte pRthivyAdipratisevanAnAmanujJAnAt , glAnAdyasaMstare AdhAkarmAdigrahaNabhaNanAcca / apavAdapadaM ca-yAjJikI hiMsA, devatA''dipIteH puSTA''lambanatvAt / iti paramA| zaGkaya stutikAra aah-notsRssttmityaadi| anyArthamiti madhyavarti padaM DamarukamaNinyAyenobhayatrApi sambandhanIyam / anyArthamutsRSTam- anyasmai kAryAya prayuktam-utsargavAkyam , anyArthaprayuktena vAkyena, nApodyate-nA'pavAdagocarIkriyate / yamevArthamAzritya zAstreSutsargaH pravartate, tamevArthamAzrityA'pavAdo'pi pravartatetayonimnonnatA''divyavahAravat parasparasApekSatvenaikArthasAdhanaviSayatvAt / yathA jainAnAM saMyamaparipAlanArtha navakoTivizuddhA''hAragrahaNamutsargaH; tathAvidhadravya| kSetrakAlabhAvA''patsu ca nipatitasya gatyantarA'bhAve paJcakAdiyatanayA'neSaNIyA''digrahaNamapavAdaH; so'pi ca saMyamaparipAlanArthameva / naca maraNaikazaraNasya gatyantarA'bhAvo'siddha iti vAcyam / " savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rkkhijjaa| muccai aivAyAo puNo visohI nayA'viraI" // 1 // ityAgamAt / tathA Ayurvede'pi yamevaikaM rogamadhikRtya kasyAzcidavasthAyAM kizcidvastvapathyaM, tadevA'vasthAntare tatraiva roge pathyam - 1 vizasanAnAm / 2 anirvAhe / // 8 // Jain Education Inillo Jonal worbelibrary.org Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 82 // "utpadyate hi sA'vasthA dezakAlA''mayAn prati / yasyAmakArya kArya syAt , karma kArya tu varjayet " // 1 // iti vacanAt / yathA balavadAdevariNo laGghanaM, kSINadhAtostu tadviparyayaH / evaM dezAdyapekSayA jvariNo'pi dadhipAnAdi yojyam / tathA ca vaidyAH___ "kAlAvirodhi nirdiSTaM jvarAdau laGghanaM hitam / Rte'nilazramakrodhazokakAmakRtajvarAn" // 1 // __ evaM ca yaH pUrvamapathyaparihAro, yazca tatraivA'vasthAntare tasyaiva paribhogaH-sa khalUbhayorapi tasyaiva rogasya zamanArthaH / iti siddhamekaviSayatvamutsargA'pavAdayoriti / bhavatAM cotsargo'nyArthaH, apavAdazcAnyArthaH / " na hiMsyAt sarvabhUtAni " ityutsargo hi durgatiniSedhArthaH; apavAdastu vaidikahiMsAvidhidevatA'tithipitRprItisaMpAdanArthaH; atazca parasparanirapekSatve kathamutsargo'pavAdena bAdhyate ? tulyabalayorvirodha iti nyAyAt ; bhinnArthatve'pi tena tadbAdhane-atiprasaGgAt / naca vAcyam-vaidikahiMsAvidhirapi svargahetutayA durgatiniSedhArtha eveti; tasyoktayuktyA svargahetutvanirloThanAt; tamantareNApi ca prakArAntarairapi tatsiddhibhAvAt / gatyantarA'bhAve hypvaadpksskkssiikaarH|| naca vayameva yAgavidheH sugatihetutvaM nAGgIkurmahe, kintu bhavadAptA api / yadAha vyAsamaharSiH" pUjayA vipulaM rAjyamagnikAryeNa saMpadaH / tapaH pApavizuddhayarthaM jJAnaM dhyAnaM ca muktidam " // 1 // 182 // Jain Education Intl nal wwarelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 83 // atrAgnikAryazabdavAcyasya yAgAdividherupAyAntarairapi labhyAnAM saMpadAmeva hetutvaM vadannAcAryaH-tasya sugatihetutvamarthAt karthitavAneva / tathAca sa eva bhAvAgnihotraM jJAnapAlItyAdizlokaiH sthApitavAn / tadevaM sthite teSAM vAdinAM ceSTAmupamayA dUSayati- svaputretyAdi / pareSAM- bhavatpraNItavacanaparAGmukhAnAM sphuritaM-ceSTitaM, svaputraghAtAd nRpatitvalipsAsabrahmacAri-nijasutanipAtanena rAjyaprAptimanorathasadRzam / | yathA kila kazcidavipazcit puruSaH paruSA''zayatayA nijamaGgajaM vyApAdya rAjyazriyaM prAptumIhate; naca tasya || | tatmAptAvapi putraghAtapAtakakalaGkapaGkaH kacidapayAti; evaM vedavihitahiMsayA devatA''diprItisiddhAvapi,hiMsAsamutthaM duSkRtaM na khalu parAhanyeta / atra ca lipsAzabdaM prayuJjAnaH stutikAro jJApayati- yathA tasya durAza-8 yasyA'sadRzatAdRzaduSkarmanirmANanirmUlitasatkarmaNo rAjyaprAptau kevalaM samIhAmAtrameva, na punastatsiddhiH | evaM teSAM durvAdinAM vedavihitAM hiMsAmanutiSThatAmapi devatA''diparitoSaNe manorAjyameva, na punasteSAmuttamajanapUjyatvamindrA''didivaukasAM ca tRptiH, prAguktayuktyA nirAkRtatvAt / iti kAvyArthaH // 11 // . sAMprataM nityaparokSajJAnavAdinAM mImAMsakabhedabhaTTAnAm ; ekAtmasamavAyijJAnAntaravedyajJAnavAdinAM ca yaugAnAM mataM vikuTTayannAha vArthAvabodhakSama eva bodhaH prakAzate nA'rthakathA'nyathA tu / 83 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ||84 // 0000000000000000000000000000000000000000008 pare parebhyo bhayatastathApi prapedire jJAnamanAtmaniSTham // 12 // bodho- jJAnaM, sa ca svArthAvabodhakSama eva prakAzate-svasya-AtmasvarUpasya,arthasya ca-padArthasya, yo'vabodhaHparicchedastatra, kSama eva-samartha eva pratibhAsateH ityyogvyvcchedH| prakAzata iti kriyayA-avabodhasya prakAzarUpatvasiddheH-sarvaprakAzAnAM svArthaprakAzakatvena, bodhasyApi ttsiddhiH| viparyaye dRSaNamAha-nArthakathA'nyathAviti / anyatheti-arthaprakAzane'vivAdAd, jJAnasya svasaMviditatvA'nabhyupagame'rthakathaiva na syAt / arthakathApadArthasaMbandhinI vArtA, sadasadrUpA''tmakaM svarUpamiti yAvat / (tuzabdo'vadhAraNe bhinnakramazva, sa cArthakathayA saha yojita eva) yadi hi jJAnaM svasaMviditaM neSyate, tadA tenA''tmajJAnAya jJAnAntaramapekSaNIyaM, tenApyapara mityAyanavasthA; tato jJAnaM- tAvat svAvabodhavyagratAmagnam ; arthastu- jaDatayA svarUpajJApanA'samartha iti ko | 8] nAmA'rthasya kathAmapi kathayet / . tathA'pi--evaM jJAnasya svasaMviditatve yuktyA ghaTamAne'pi, pare- tIrthAntarIyAH, jJAnaM-karmatApannam , anAtmaniSTha-na vidyata AtmanaH svasya niSThA nizcayo yasya tadanAtmaniSThama , asvasaMviditamityarthaH prpedire-prpnnaaH| kutaH ?, ityAha- parebhyo bhayataH; pare- pUrvapakSavAdinaH, tebhyaH sakAzAt jJAnasya svasaMviditatvaM nopapadyate, svAtmani kriyAvirodhAdityupAlambhasambhAvanAsambhavaM yadbhayaM, tasmAt , tadAzrityetyarthaH / // 84 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 85 // Jain Education itthamakSaramanikAM vidhAya bhAvArtha: prapaJcyate- bhaTTAstAvadidaM vadanti - yaj jJAnaM svasaMviditaM na bhavati, svAtmani kriyAvirodhAt / na hi suzikSito'pi naTavaduH svaskandhamadhiroDhuM paTuH, na ca sutIkSNA'pyasidhArA svaM chettumAhitavyApArAH tatazca parokSameva jJAnamiti / tadetanna samyak ; yataH - kimutpattiH svAtmani virudhyate, jJapti / yadyutpattiH - sA virudhyatAm, nahi vayamapi jJAnamAtmAnamutpAdayatIti manyAmahe / atha | jJapti :- neyamAtmani viruddhA; tadAtmanaiva jJAnasya svahetubhya utpAdAt ; prakAzAtmaneva pradIpAlokasya / atha prakAzAtmaiva pradIpAloka utpanna iti paraprakAzakosstu, AtmAnamapyetAvanmAtreNaiva prakAzayatIti ko'yaM nyAyaH ?, iti cet; tatkiM tena varAkeNA'prakAzitenaiva sthAtavyam, AlokAntarAd vA'sya prakAzena bhavi tavyam ? / prathame pratyakSavAdhaH dvitIye'pi saivAnavasthAsspattizca / atha nAsau svamapekSya karmatayA cakAstItyasvaprakAzakaH svIkriyate, AtmAnaM na prakAzayatItyarthaH ; prakAzarUpatayA tUtpannatvAt svayaM prakAzata eveti cet / ciraJjIva; nahi vayamapi jJAnaM karmatayaiva pratibhAsamAnaM svasaMvedyaM brUmaH; jJAnaM svayaM pratibhAsata ityAdAvakarmakasya tasya cakAsanAt / yathA tu jJAnaM svaM jAnAmIti karmatayA'pi tadbhAti, tathA pradIpaH svaM prakAzayatItyayamapi karmatayA prathita eva / yastu svAtmani kriyAvirodho doSa udbhAvitaH so'yuktaH anubhavasiddhe'rthe virodhAsiddheH; ghaTamahaM jAnAmItyAdau kartukarmavad jJapterapyavabhAsamAnatvAt / na cApratyakSopalambhasyArthadRSTiH prasidhyati ; na ca jJAnA ational - |||85 // nelibrary.org Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ntarAt tadupalambhasambhAvanA, tasyApyanupalabdhasya prastutopalambhapratyakSIkArAbhAvAt ; upalambhAntarasambhAvane | cAnavasthA; arthopalambhAt tsyoplmbhe--anyonyaashrydossH|| // 86 // athArthaprAkaTyamanyathA nopapadyeta-yadi jJAnaM na syAt , ityarthApatyA tadupalambha iti cet / na tasyA api jJApakatvenAjJAtAyA jJApakatvAyogAt / arthApattyantarAt tajjJAne'navasthetaretarAzrayadoSA''patteH-tadavasthA paribhavaH / tasmAdarthonmukhatayeva svonmukhatayA'pi jJAnasya pratibhAsAt svasaMviditatvam / nanvanubhUteranubhAvyatve ghaTAdivadananubhUtitvaprasaGgaH / prayogastu--jJAnamanubhavarUpamapyanubhUtirna bhavati, 8| anubhAvyatvAd, ghaTavat , anubhAvyaM ca bhavadbhiriSyate jJAnaM, svasaMvedyatvAt / maivam ; jJAturjJAtRtvenevAnubhUte ranubhUtitvenaivAnubhavAt / nacAnubhUteranubhAvyatvaM doSaH; arthApekSayA'nubhUtitvAt svApekSayA cAnubhAvyatvAt / svapitRputrApekSayaikasya putratvapitRtvavad virodhAbhAvAt / ____ anumAnAcca svasaMvedanasiddhiH / tathAhi- jJAnaM svayaMprakAzamAnamevArtha prakAzayati, prakAzakatvAt , pradIpavat / saMvedanasya prakAzyatvAt prakAzakatvamasiddhamiti cet / na; ajJAnanirAsAdidvAreNa prkaashktvopptteH| nanu netrAdayaH prakAzakA api khaM na prakAzayantIti prakAzakatvahetoranaikAntikateti cet / nAtra netrA 1 cAnubhAdhyAnubhUtitvAt , pradIpavatta , yathA pradIpasyArthApekSayA prakAzakatvaM svApekSayA prakAzyaprakAzakatvamityadhiko'pi pATha upalabhyate / 0000000000000000000000000000000000000000000 - // 86 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .8 . . . .. syAda0 // 87|| dibhiranaikAntikatA- teSAM labdhyupayogalakSaNabhAvendriyarUpANAmeva prakAzakatvAt / bhAvendriyANAM ca svasaMvedanarUpataiveti na vybhicaarH| tathA saMvit svaprakAzA, arthapratItitvAt , yaH svaprakAzo na bhavati nAsAvarthapratItiH, yathA ghttH| tadevaM siddhe'pi pratyakSAnumAnAbhyAM jJAnasya svasaMviditatve "satsaMprayoge indriyabuddhijanmalakSaNaM jJAnaM, | tato'rthaprAkaTya, tasmAdarthApattiH, tayA pravartakajJAnasyopalambhaH" ityevaMrUpA tripuTIpratyakSakalpanA bhaTTAnAM prayAsaphalaiva / yaugAstvAhuH-jJAnaM svA'nyaprakAzyam , IzvarajJAnA'nyatve sati prameyatvAt , ghaTavat / samutpannaM hi jJAnamekAtmasamavetA'nantarotpadiSNumAnasapratyakSeNaiva lakSyate, na punaH svena / nacaivamanavasthA, arthAvasAyijJAno| tpAdamAtreNaivArthasiddhau pramAtuH kRtArthatvAt / arthajJAnajijJAsAyAM tu tatrApi jJAnamutpadyata eveti / tadayuktam- pakSasya pratyanumAnabAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt / tathAhi-vivAdA''spadaM | jJAnaM svasaMviditaM, jJAnatvAt ; IzvarajJAnavat / nacAyaM vAdyapratIto dRSTAntaH, puruSavizeSasyezvaratayA jainairapi | svIkRtatvena tajjJAnasya teSAM prsiddhH| . vyarthavizeSyazcAtra tava hetuH- samarthavizeSaNopAdAnenaiva sAdhyasiddheH agnisiddhau dhUmavattve sati dravyatvAditivad, IzvarajJAnAnyatvAdityetAvataiva gttvaat| na hIzvarajJAnAdanyat svasaMviditamaprameyaM vA jJAnamasti, ||87|| Jain Education lotional wilsinelibrary.org Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd al88aaaa . | yadvyavacchedAya prameyatvAditi kriyeta, bhavanmate tadanyajJAnasya sarvasya prameyatvAt / ____ aprayojakazcAyaM hetuH-sopAdhitvAt ; sAdhanAvyApakaH sAdhyena samavyAptizca khalu-upAdhirabhidhIyateH tatputratvAdinA zyAmatve sAdhye zAkAdyAhArapariNAmavat : upAdhizcAtra jaDatvam / tathAhi- IzvarajJAnA'nyatve prameyatve ca satyapi yadeva jaDaM stambhAdi tadeva svasmAdanyena prakAzyate / svaprakAze paramukhaprekSitvaM hi jaDasya lakSaNam / na ca jJAnaM jaDasvarUpam ; ataH sAdhanAvyApakatvaM jaDatvasya / sAdhyena samavyAptikatvaM cAsya spaSTameva jADyaM vihAya svaprakAzAbhAvasya, taM ca tyaktvA jADyasya kacidapyadarzanAt / iti / yaJcoktaM "samutpannaM hi jJAnamekAtmasamavetam" ityAdi / tadapyasatyam ; itthamarthajJAnatajjJAnayorutpadyamAnayoH kramAnupalakSaNatvAd, iti / AzUtpAdAt kramAnupalakSaNamutpalapatrazatavyatibhedavad, iti cet / tannaH jijJAsAvyavahitasyArthajJAnajJAnasyotpAdapratipAdanAt / naca jJAnAnAM jijJAsAsamutpAdyatvaM ghaTate ; ajijJA- | siteSvapi yogyadezeSu viSayeSu tadutpAdapratIteH ; nacArthajJAnamayogyadezam ; AtmasamavetasyAsya samutpAdAt / | iti jijJAsAmantareNaivArthajJAne jnyaanotpaadprsnggH| athotpadyatAM nAmedaM-ko doSaH, iti kena / nanvevameva tejaa| najJAne'pyaparajJAnotpAdaprasaGgaH, tatrApi caivamevAyam / ityaparAparajJAnotpAdaparamparAyImevAtmano vyApArAd aY viSayAntarasaJcAraH syAditi / tasmAdyajjJAnaM tadAtmabodha pratyanapekSitajJAnAntaramyopAsma yathA gaucarA- ntaragrAhijJAnAt prAgbhAvigocarAntaragrAhidhArAvAhijJAnaprabandhasyAntyajJAnam / jJAnaM ce vivIyAdhyAmita sAdi 88 // Jain Education : ational walejelibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 89 // 00000000000000000000000000000000000000000 jJAnam , 'iti na jJAnasya jJAnA'ntarajeyatA yuktiM sahate / iti kAvyArthaH // 12 // ___ atha ye brahmAdvaitavAdino'vidyA'paraparyAyamAyAvazAt pratibhAsamAnatvena vizvatrayavartivastumapaJcamapAramArthika samarthayante, tanmatamupahasannAha mAyA satI ced hayatattvasiddhirathA'satI hanta ! kutHprpnycH?| mAyaiva cedarthasahA ca, tatkiM mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSAm ? // 13 // vyAkhyA- tairvAdibhistAttvikA''tmabrahmavyatiriktA yA mAyA-avidyA prapaJcahetuH parikalpitA, sA 18 sadrUpA asadrUpA vA dvayI gtiH| satI-sadrUpA cet , tadA dvayatattvasiddhiH-dvAvavayavau yasya tad dvayaM, tathAvidhaM 8 yat tattvaM-paramArthaH, tasya siddhiH / ayamarthaH-eka tAvat tvadabhimataM tAttvikamAtmabrahma, dvitIyA ca mAyA || tattvarUpAH sadrUpatayA'GgIkriyamANatvAt / tathAcAdvaitavAdasya mUle nihitaH kutthaarH| atheti-pakSAntaradyotane / yadi asatI- gaganAmbhojavadavasturUpA sA mAyA, tataH, hanta ! ityupadarzane Azcarye vA; kutaH prapaJcaH- ayaM tribhuvanodaravivaravartipadArthasArtharUpaprapazcaH kutaH?, na kuto'pi sambhavItyarthaH; mAyAyA avastutvenAbhyupagamAt, avastunazca turaGgazRGgasyeva sarvopAkhyAvirahitasya sAkSAtkriyamANedRzavivartajanane'samarthatvAt / kilendrajAlAdo, mRgatRSNAdau vA mAyopadarzitArthAnAmarthakriyAyAmasAmarthya dRSTam , atra tu tadupalambhAt kathaM mAyAvya // 89 // Jain Education Internal nelibrary.org all Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda // 9 // padezaH zraddhIyatAm / / atha mAyA'pi bhaviSyati, arthakriyAsamarthapadArthopadarzanakSamA ca bhaviSyati iti cet , tarhi svavacanavirodhaH; nahi bhavati mAtA ca vandhyA ceti / enamevArtha hRdi nidhAyottarArdhamAha- mAyaiva cedityAdi / | | ( atraivakAro'pyarthaH, Apizca samuccayArthaH, agretanacakArazca tathA; ubhayozca samuccayArthayoauMgapadyadyotakatvaM pratItamevaH yathA raghuvaMze-" te ca prApurudanvantaM bubudhe cAdipUruSaH" iti ) tadayaM vAkyArthaH- mAyA ca bhaviSyati, arthasahA ca bhaviSyati; arthasahA-arthakriyAsamarthapadArthopadarzanakSamA, cecchabdoz2a yojyate-iti / cet evaM paramAzaGkaya tasya vavacanavirodhamudbhAvayati-takki bhavatpareSAM mAtA ca vandhyA ca ? / kimitisambhAvane / sambhAvyate etat- bhavato ye pare-pratipakSAH, teSAM bhavatpareSAM- bhavadvyatiriktAnAM, bhavadAjJApRtha| gbhUtatvena teSAM vAdinAM, yanmAtA ca bhaviSyati, vandhyA ca bhvissytiityuphaasH| mAtA hi prasavadharmiNI | vanitocyate ; bandhyA ca tdvipriitaa| tatazca mAtA cet kathaM vandhyA ?; vandhyA cet kathaM mAtA / tadevaM mAyAyA | avAstavyA apyarthasahatve'GgIkriyamANe, prastutavAkyavat spaSTa eva svavacanavirodhaH / iti smaasaarthH|| ___vyAsArthastvayam- te vAdina idaM praNigadanti- tAttvikamAtmabrahmaivAsti " sarva skhalvidaM brahma neha nAnAsti kiJcana / ArAmaM tasya pazyanti na tatpazyati kazcana" // 1 // iti nyAyAt / ayaM tu prapaJco mithyArUpaH, pratIyamAnatvAt , yadevaM tadevam , yathA zuktizakale // 9 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 9 kaladhautam ; tathA cAyam , tasmAt tathA / ___ tadetad vArttam / tathAhi-mithyArUpatvaM taiH kIdRg vivakSitam ?; kimatyantA'sattvam , utaanysyaanyaakaar|| tayA pratItatvam ,AhosvidanirvAcyatvam ?; prathamapakSe- astkhyaatiprsnggH| dvitiiye-vipriitkhyaatisviikRtiH| tRtIye tu kimidamanirvAcyatvam / niHsvabhAvatvaM cet, nisaH pratiSedhArthatve, svabhAvazabdasyApi bhAvAbhAva yoranyatarArthatve, asatkhyAtisatkhyAtyabhyupagamaprasaGgaH bhAvapratiSedhe-asatkhyAtiH, abhAvapratiSedhe-satkhyA3 tiriti / pratItyagocaratvaM niHsvabhAvatvamiti cet / atra virodhaH-sa prapaJco hina pratIyate ceta, kathaM dharmitayopAttaH kathaM ca pratIyamAnatvaM hetutayopAttam / tathopAdAne vA kathaM na pratIyate / yathA pratIyate na 18 tatheti cet , tarhi viparItakhyAtiriyamabhyupagatA syAt / kizca, iyamanirvAcyatA prapazvasya prtykssbaadhitaa| 18 ghaTo'yamityAdyAkAraM hi pratyakSa-prapaJcasya satyatAmeva vyavasyati; ghaTAdipratiniyatapadArthaparicchedA''tmanasta1 syotpAdAt / itaretaraviviktavastUnAmeva ca prapaJcazabdavAcyatvAt / ___atha pratyakSasya vidhAyakatvAt kathaM pratiSedhe sAmarthyam / pratyakSaM hi- idamiti vastusvarUpaM gRhNAti, nAnyatsvarUpaM pratiSedhati / 1niHsAram / // 9 // Jain Education initional Olainelibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000.06 // 9 " AhurvidhAta pratyakSaM na niSeddha vipazcitaH / naikatva Agamastena pratyakSeNa pravAdhyate " // 1 // ___ iti vacanAt ; iti cet / na ; anyarUpaniSedhamantareNa tatsvarUpaparicchedasyApyasaMpatteH / piitaa''di|| vyavacchinnaM hi nIlaM-nIlamiti gRhItaM bhavati / nAnyathA; kevalavastusvarUpapratipatterevA'nyapratiSedhapratipatti|8| ruuptvaat| muNDabhUtalagrahaNe ghaTAbhAvagrahaNavat / tasmAd yathA pratyakSaM vidhAyaka pratipannaM, tathA niSedhakamapi pratipattavyam / / api ca, vidhAyakameva pratyakSamityaGgIkRte, yathA pratyakSeNa vidyA vidhIyate, tathA ki nA'vidyA'pIti / tathA ca dvaitA''pattiH, tatazca suvyavasthitaH prapaJcaH / tadamI vAdino'vidyAvivekena sanmAnaM pratyakSAt prati8 yanto'pi na niSedhakaM taditi bruvANAH kathaM nonmattAH ? / iti siddhaM pratyakSabAdhitaH pakSaH, iti / anumAnabAdhitazca- prapaJco mithyA na bhavati, asadvilakSaNatvAt , Atmavat , pratIyamAnatvaM ca hetuA brahmAtmanA vyabhicArI; sa hi pratIyate, na ca mithyA / apratIyamAnatve tvasya tadviSayavacasAmapravRtte kataiva | teSAM zreyasI / sAdhyavikalazca dRSTAntaH-- zuktizakalakaladhaute'pi prapaJcAntargatatvena anirvacanIyatAyAH 18 sAdhyamAnatvAt / kizca, idamanumAnaM prapazcAd bhinnam , abhinnaM vA / yadi bhinna-tarhi satyamasatyaM vA / yadi satyaM tarhi Ma tadvadeva prapaJcasyApi satyatvaM syAt ; advaitavAdaprAkAre khaNDipAtAt / athAsatyam , tarhi na kiJcit tena // 12 // Jain Education in Ional Lainelibrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 93 // sAdhayituM zakyam , avastutvAt / abhinnaM cet , prapaJcasvabhAvatayA tasyApi mithyArUpatvA''pattiH, mithyArUpaM ca tat kathaM svasAdhyasAdhanAyA'lam / evaM ca prapaJcasyApi mithyArUpatvA'siddheH kathaM paramabrahmaNastAttvi| katvaM syAt ?, yato bAhyArthAbhAvo bhavediti / / ___athavA prakArAntareNa sanmAtralakSaNasya paramabrahmaNaH sAdhanaM, dUSaNaM copanyasyate-nanu paramabrahmaNa evaikasya paramArthasato vidhirUpasya vidyamAnatvAt pramANaviSayatvam ; aparasya dvitIyasya kasyacidapyabhAvAt / tathAhi-pratyakSaM tadAvedakamasti; pratyakSaM dvidhA bhidyate- nirvikalpakasavikalpakabhedAt / tatazca nirvikalpakapratyakSAt sanmAtraviSayAt tasyaikasyaiva siddhiH / tathAcoktam " asti hyAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpakam / vAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam" // 1 // naca vidhivat parasparavyAvRttirapyadhyakSata eva pratIyate-iti dvaitasiddhiH tasya niSedhAviSayatvAt / / " AhurvidhAta pratyakSaM na niSedR" ityAdivacanAt / yacca savikalpakapratyakSaM ghaTapaTAdibhedasAdhaka, tadapi 81 sattArUpeNAnvitAnAmeva teSAM prakAzakatvAt sattA'dvaitasyaiva sAdhakam / sattAyAzca paramabrahmarUpatvAt / taduktam- | " yadadvaitaM tad brahmaNo rUpam" iti / ____ anumAnAdapi tatsadbhAvo vibhAvyata eva / tathAhi-vidhireva tattvaM, prameyatvAt , yataH pramANaviSaya- || // 9 // bhUto'rthaH prameyaH; pramANAnAM ca pratyakSAnumAnA''gamopamAnArthApattisaMjJakAnAM bhAvaviSayatvenaiva pravRtteH / Jain Education In Ional linelibrary.org Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tathAcoktam " pratyakSAdyavatAraH syAd bhAvAMzo gRhyate yd| vyApAra tadanutpatterabhAvAMsa jighRkSite" // 1 // // 94 // yaccA'bhAvAkhyaM pramANaM ; tasya prAmANyAbhAvAd-na tAmaNa, dviSayasya kasyacidapyabhAvAt / yastu 1) pramANapaJcakaviSayaH sa vidhirevaH tenaiva ca prameyatvasya vyAptatvAt ; siddhaM prameyatvena vidhireva tattvam , yattu na vidhirUpaM, tad na prameyam , yathA kharaviSANam , prameyaM cedaM nikhilaM vastutattvam , tasmAd vidhirUpameva / ato vA tatsiddhiH-grAmA''rAmAdayaH padAthoH pratibhAsA'ntaHpaviSTAH, pratibhAsamAnatvAt , yatpati|| bhAsate tatpratibhAsA'ntaHpraviSTam , yathA pratibhAsasvarUpam , pratibhAsante ca grAmA''rAmAdayaH padArthAH, tasmAt 8 prtibhaasaa'ntHprvissttaaH| Agamo'pi paramabrahmaNa eva pratipAdakaH samupalabhyate-" puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam / utAM mRtatvasyezAno yadannenAtirohati / yadejati yannati, yad dUre yadantike / yadantarasya sarvasya yaduta sarvasyAsya bAhyataH" ityaadiH| "zrotavyo'yamAtmA mantavyo nididhyAsitavyo'numantavyaH" ityAdivedavAkyarapi tatsiddheH / kRtrimeNApi Agamena tasyaiva pratipAdanAt / uktaM ca___ "sarva vai khalvidaM brahma neha nAnA'sti kiJcana / ArAmaM tasya pazyanti na tat pazyati kazcana "||1||iti| pramANatastasyaiva siddhaH paramapuruSa eka eva tatvam , sakalabhedAnAM tadvivartatvAt / tathA hi- sarve bhAvA // 94 // o Jain Education in fonal IIXI ainelibrary.org Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 95 // 00000 brahmavivartAH, sattvaikarUpeNAnvitatvAt / yad yadrUpaNAnvitaM tat tadAtmakameva / yathA ghaTaghaTIzarAvodazcanAdayo mRdrUpeNaikenAnvitA mRdvivartAH; saccaikarUpeNAnvitaM ca sakalaM vastu, iti siddhaM brahmavivartitvaM nikhilabhedAnAmiti / tadetat sarvaM madirArasA''svAdagadgadodgaditamivA''bhAsate, vicArAsahatvAt / sarve hi vastu pramANasiddhaM, na tu vAGmAtreNa; advaitamate ca pramANameva nAsti, tatsadbhAve dvaitaprasaGgAt ; advaitasAdhakasya pramANasya dvitIyasya sadbhAvAt / atha matam - lokapratyAyanAya tadapekSayA pramANamapyabhyupagamyate / tadasat ; tanmate lokasyaivAsambhavAt ekasyaiva nityaniraMzasya parabrahmaNa eva sakhAt / athAstu yathAkathaJcit pramANamapi / tatkiM pratyakSamanumAnamAgamo vA tatsAdhakaM pramANamurarIkriyate ? / na tAvat pratyakSam ; tasya samastavastujAtagata bhedasyaiva prakAzakatvAt ; AbAlagopAlaM tathaiva pratibhAsanAt / yacca 'nirvikalpakaM pratyakSaM tadAvedakam' ityuktam ; tadapi na samyak ; tasya prAmANyAnabhyupagamAt; sarvasyApi pramANatattvasya vyavasAyA''tmakasyaivAvisaMvAdakatvena prAmANyopapatteH / savikalpakena tu pratyakSeNa pramANabhUtenaikasyaiva vidhirUpasya paramabrahmaNaH svame'pyapratibhAsanAt / yadapyuktaM- "AhurvidhAtR pratyakSam " ityAdi / tadapi na pezalam ; pratyakSeNa hyanuvRttavyAvRttAkArAtmakavastuna eva prakAzanAt ; etacca prAgeva kSuNNam / na hyanusyUtamekamakhaNDaM sattAmAtraM vizeSanirapekSaM sAmAnyaM Jain Education Intellinal | // 95 // inelibrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 96 // | pratibhAsate; yena 'yadadvaitaM tadbrahmaNo rUpam' ityAyuktaM zobheta; vizeSanirapekSasya sAmAnyasya kharaviSANavadapratibhAsanAt / taduktam____" nirvizeSa hi sAmAnyaM bhavet kharaviSANavat / sAmAnyarahitatvena vizeSAstadvadeva hi " // 1 // tataH siddhe sAmAnyavizeSA''tmanyarthe pramANaviSaye kuta evaikasya paramabrahmaNaH pramANaviSayatvam / yaccaprameyatvAdityanumAnamuktam , tadapyetenaivApAstaM boddhavyam : pakSasya pratyakSabAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt / yacca tatsiddhau pratibhAsamAnatvaM sAdhanamuktam , tadapi sAdhanA''bhAsatvena na prakRtasAdhyasAdhanAyA'lam / pratibhAsamAnatvaM hi nikhilabhAvAnAM svataH, parato vA / na tAvat svataH; ghaTapaTamukuTazakaTAdInAM svataH pratibhAsamAnatvenAsiddheH / parataH pratibhAsamAnatvaM ca-paraM vinA nopapadyate iti / yacca paramabrahmavivartavartitvamakhilabhedAnAmityuktam / tadapyanvetra'nvIyamAnadvayA'vinAbhAvitvena puruSA'dvaitaM pratibadhnAtyeva / na ca ghaTAdInAM caitanyAnvayo'pyasti; mRdAdyanvayasyaiva tatra darzanAt / tato na kiJcidetadapi ; ato'numAnAdapi na ttsiddhiH| kiJca, pakSahetudRSTAntA anumAnopAyabhUtAH parasparaM bhinnAH, abhinnA vA ? / bhede-dvaitasiddhiH / abhede tvekarUpatA''pattiH ?; tat kathametebhyo'numAnamAtmAnamAsAdayati / yadi ca hetumantareNApi sAdhyasiddhiH syAt , tarhi dvaitasyApi vADmAtrataH kathaM na siddhiH| taduktam // 26 // Jain Education Internal wvieohelibrary.org Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 97 // syAd "hetoradvaitasiddhizced dvaitaM syAd hetusAdhyayoH / hetunA ced vinA siddhidvaitaM vAGmAvato na kim ?" // 1 // " puruSa evedaM sarvam " ityAdeH, " sarva ve khalvidaM brahma" ityAdezyAgamAdapi na tatsiddhiH / / 10 tasyApi dvaitA'vinAbhAvitvena advaitaM prati prAmANyAsambhavAt ; vAcyavAcakabhAvalakSaNasya dvaitasyaiva tatrApi darzanAt / taduktam-.. "karmadvaitaM phaladvaitaM lokadvaitaM virudhyate / vidyA'vidyAdvayaM na syAd bandhamokSadvayaM tathA" // 1 // tataH kathamAgamAdapi tatsiddhiH / tato na puruSA'dvaitalakSaNamekameva pramANasya viSayaH / iti suvyava | sthitaH prapazcaH / iti kAvyArthaH // 13 // ___ atha svAbhimatasAmAnyavizeSobhayA''tmakavAcyavAcakabhAvasamarthanapuraHsaraM tIrthAntarIyaprakalpitatadekAntagocaravAcyavAcakabhAvanirAsadvAreNa teSAM pratibhAvaibhavA'bhAvamAha anekamekA''tmakameva vAcyaM, dvayA''tmakaM vAcakamapyavazyam / ato'nyathA vAcakavAcyakluptAvatAvakAnAM pratibhApramAdaH // 14 // vyAkhyA-vAcyam-abhidheyaM, cetanamacetanaM ca vastu; (evakArasyA'pyarthatvAt) sAmAnyarUpatayA ekA''tma-8 9 // 18 kamapi; vyaktibhedenA'nekam-anekarUpam / athavA'nekarUpamapi ekA''tmakam anyo'nyaM saMvalitatvAdityamapi 3 Jain Education Inte rnal wvisanelibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 98 // vyAkhyAne na dossH| tathA vAcakam- abhidhAyakaM, zabdarUpam / tadapyavazyam-nizcita; yAtmaka-sAmAnyavizeSobhayA''tmakatvAd- ekAnekA''tmakamityarthaH / (ubhayatra vAcyaliGgatve'pyavyaktatvAd napuMsakatvam / avazyamitipadaM vAcyavAcakayorubhayorapyekAnekA''tmakatvaM nizcinvat tadekAntaM vyavacchinatti) / ataH-upadarzitaprakArAt , anyathA- sAmAnyavizeSakAntarUpeNa prakAreNa, vAcakavAcyaklaptau-vAcyavAcakabhAvakalpanAyAm , atAvakAnAm-atvadIyAnAm , anyayathyAnAM pratibhApramAdaH-prajJAskhalitam / ityakSarArthaH / ( atra cAlpasvaratvena vAcyapadasya prAg nipAte prApte'pi yadAdau vAcakagrahaNaM, tatmAyo'rthapratipAdanasya zabdA'dhInatvena vAcakasyA'rcyatvajJApanArtham ) tathAca zAbdikAH __" na so'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAdRte / anuviddhamiva jJAnaM sarva zabdena bhAsate" ||1||iti| ___ bhAvArthastvevam- eke tIrthikAH sAmAnyarUpameva vAcyatayA abhyupagacchanti; te ca dravyAstikanayAnupAtino mImAMsakabhedA advaitavAdinaH, sAMkhyAzca / kecicca vizeSarUpameva vAcyaM nirvacanti; te ca paryAyAstikanayAnusAriNaH saugatAH / apare ca parasparanirapekSapadArthapRthagbhUtasAmAnyavizeSayuktaM vastu vAcyatvena nizcinvate; te ca naigamanayAnurodhinaH kANAdAH, AkSapAdAzca / etacca pakSatrayamapi kizcit carcyate- tathAhi- saMgrahanayAvalambino vAdinaH pratipAdayanti- sAmAnya meva tattvam / tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / tathA sarvamekam ; avizeSeNa saditijJAnAbhidhAnA'nuvRttili 8 // . . Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jAnumitasattAkatvAt / tathA dravyatvameva tatvam ; tato'rthAntarabhUtAnAM dharmA'dharmA''kAzakAlapudgalajIvadravyANA18| mnuplbdheH| kizca, ye sAmAnyAt pRthagbhUtA anyo'nyavyAvRttyAtmakA vizeSAH kalpyante, teSu vizeSatvaM vidyate, na vaa| no ced-niHsvabhAvatAprasaGga svarUpasyaivA'bhAvAt / asti cet- tarhi tadeva sAmAnyam yataH samAnAnAM || bhAvaH sAmAnyam / vizeSarUpatayA ca sarveSAM teSAmavizeSeNa pratItiH siddhaiva / api ca, vizeSANAM vyAvRttipratyayahetutvaM lakSaNam ; vyAvRttipratyaya eva ca vicAryamANoM na ghaTate / vyAvRttirhi-vivakSitapadArthe itarapadArthapratiSedhaH / vivakSitapadArthazca-svasvarUpavyavasthApanamAtraparyavasAyI, kathaM | padArthAntarapratiSedhe pragalbhate ? / naca svarUpasattvAdanyat tatra kimapi, yena taniSedhaH prvrtte| tatra ca vyAvRttau / kriyamANAyAM, svAtmavyatiriktA vizvaprayavarttino'tItavartamAnA'nAgatAH padArthAstasmAd vyAvartanIyAH; te ca nA'jJAtasvarUpA vyAvartayituM zakyAH / tatazcaikasyApi vizeSasya parijJAne pramAtuH sarvajJatvaM syAt / na caita-18 mAtItikaM, yauktikaM vA / vyAvRttistu- niSedhaH; sa cA'bhAvarUpatvAt tucchaH kathaM pratItigocaramaJcati ?, khapuSpavat / tathA yebhyo vyAvRttiH, te sadUpA asadrUyA vA? / asadrUpAzcet-tarhi kharaviSANAt kiM na vyAvRttiH / 8 sadUpAzcet-sAmAnyameva / yA ceyaM vyAvRttirvizeSaiH kriyate-sA sarvAsu vizeSavyaktiSvekA anekA vA ? / anekA // 19 // cet-tasyA api vizeSatvA''pattiH, anekarUpatvaikajIvitatvAd vizeSANAm / tatazca tasyA api vizeSatvAnya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd thA'nupapatteyAvatyA bhASyam / vyAvRtterapi ca vyAvRttau vizeSANAmabhAva eva syAt / tatsvarUpabhUtAyA vyA vRtteH pratiSiddhatvAt , anavasthApAtAcca / ekA cet-sAmAnyameva saMjJA'ntareNa pratipannaM syAt , anuvRttiprty||10|| yalakSaNA'vyabhicArAt / kiJca, amI vizeSAH- sAmAnyAd bhinnA abhinnA vA / bhinnAzced-maNDUkajaTAS bhaaraanukaaraaH| abhinnAzcet-tadeva, tatsvarUpavat / iti saamaanyaikaantvaadH| paryAyanayAnvayinastu bhASante- viviktAH kSaNakSayiNo vizeSA eva paramArthaH / tato viSvagbhUtasya sAmAnyasyA'pratIyamAnatvAt / nahi gavAdivyaktayanubhavakAle varNasaMsthAnAtmakaM vyaktirUpamapahAyA, anyakizcidekamanuyAyi pratyakSa pratibhAsate; tAdRzasyAnubhavAbhAvAt / tathA ca paThanti ___ "etAsu pazcasvavabhAsinISu pratyakSabodhe sphuTamaGgulISu / sAdhAraNaM rUpamavekSate yaH, bhRGgaM zirasyAtmana IkSate saH " // 1 // ___ ekAkAraparAmarzapratyayastu svahetudattazaktibhyo vyaktibhya evolpadyate; iti na tena sAmAnyasAdhanaM nyAyyam / kica, yadidaM sAmAnyaM parikalpyate- sadekamanekaM vA / ekamapi-- sarvagatamasarvagataM vaa| sarvagataM cetkiM na vyaktyantarAlekhUpalabhyate ? / sarvagataikatvA'bhyupagame ca tasya- yathA gotvasAmAnya godhyaktIH kroDIkaroti, || 2 evaM kiM na ghaTapaTAdivyaktIrapi ?, avizeSAt / asarvagataM ced- vizeSarUpA''pattiH, abhyupagamabAdhazca / //////////////////////////////////////////////////////////// // 10 // W allhelibrary.org Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda athA'neka gotvA'zvatvaghaTatvapaTatvAdibhedabhinnatvAt (te),tarhi vizeSA eva svIkRtAH; anyo'nyavyAvRtti4 hetutvAt / na hi yad gotvaM tadazvatvA''tmakamiti / arthakriyAkAritvaM ca vastuno lakSaNam ; tacca vizeSeSveva sphuTaM // 10 // pratIyate nahi sAmAnyena kAcidarthakriyA kriyate; tasya niSkriyatvAt ; vAhadohAdikAsu-arthakriyAsu vize-1 SANAmevopayogAt / tathedaM sAmAnya vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA ? | bhinnaM ced-avastu vizeSavizleSeNArthakriyAkAritvA'bhAvAt / abhinnaM ced-vizeSA eva, tatsvarUpavat / iti vishesskaantvaadH| naigamanayA'nugAminastvAhuH- svatantrau sAmAnyavizeSau ; tathaiva pramANena pratItatvAt / tathAhisAmAnyavizeSAvatyantabhinnau, viruddhadharmAdhyAsitatvAt , yAvevaM tAvevaM, yathA pAthaHpAvako, tathA caitau, kI tasmAt tthaa| sAmAnyaM hi gotvAdi sarvagatam / tadviparItAzca zavalazAbaleyAdayo vishessaaH| tataH kathameSA| maikyaM yuktam / na sAmAnyAta pRthaga vizeSasyopalambha iti cet / kathaM tarhi tasyopalambha iti vAcyam / sAmAnyavyAptasye1| ti ced-na tarhi sa vizeSopalambhaH; sAmAnyasyApi tena grahaNAt--tatazca tena bodhane viviktavizeSagrahaNA'bhAvAt tadvAcakaM dhvani tatsAdhyaM ca vyavahAraM na pravartayet pramAtA ; na caitadasti ; vizeSAbhidhAnavyavahArayoH pravRtti1 darzanAt / tasmAd vizeSamabhilaSatA, tatra ca vyavahAraM pravartayatA tadgrAhako bodho vivikto'bhyupagantavyaH / evaM sAmAnyasthAne vizeSazabdaM, vizeSasthAne ca sAmAnyazabdaM prayuJjAnena sAmAnye'pi tadgrAhako 400600000000000000000000000000000000000000000 - 101 // Jain Education onal win- belibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // syAd bodho vivikto'GgIkartavyaH / tasmAt svasvagrAhiNi jJAne pRthakSatibhAsamAnatvAd dvAvapItaretaravizakalitau; tato na sAmAnyavizeSA''tmakatvaM vastuno ghaTate / iti svatantrasAmAnyavizeSavAdaH / tadetat pakSatrayamapi na kSamate kSodam : pramANabAdhitatvAt / sAmAnyavizeSobhayAtmakasyaiva (ca) vastuno nirvigAnamanubhUyamAnatvAt / vastuno hi lakSaNam--arthakriyAkAritvam / taccA'nekAntavAde evA'vikalaM kala| yanti priiksskaaH| tathAhi- yathA gaurityukte khurakakutsAsnAlAGgalaviSANAdyavayavasaMpanna vasturUpaM sarvavyaktyanuyAyi pratIyate, tathA mahiSyAdivyAvRttirapi pratIyate / yatrApi ca zabalA gaurityucyate, tatrApi yathA vizeSapratibhAsaH, tathA gotvapratibhAso'pi sphuTa eva / OM zabaleti kevalavizeSoccAraNe'pi. arthAt , prakaraNAd vA gotvmnuvrtte| apica, zabalatvamapi nAnArUpam ; tathA darzanAt / tato vaktrA zavaletyukte kroDIkRtasakalazabalasAmAnyaM vivakSitagovyaktigatameva zavalatvaM vyavasthApyate / tadevamAbAlagopAlaM pratItiprasiddhe'pi vastunaH sAmAnyavizeSA''tmakatve, tadubhayaikAntavAdaH pralApamAtram / nahi kvacit kadAcit kenacit sAmAnyaM vizeSavinAkRtamanubhUyate; vizeSA vA tdvinaakRtaaH| kevalaM durnayaprabhAvitamativyAmohavazAdekamapalapyA'nyatarad vyavasthApayanti bAlizAH; so'ymndhgjnyaayH| ye'pi ca tadekAntapakSopanipAtinaH prAguktA doSAH, te'pyanekAntavAdapracaNDamudgaraprahArajarjaritatvAd 2 // 10 // Jain Education clonal waipelibrary.org // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 103 // | nocchasitamapi kssmaaH| ___svatantrasAmAnyavizeSavAdinastveva pratikSepyAH- sAmAnya prativyakti kathaJcid bhinna, kathaJcidabhinnaH | kathaJcit tadAtmakatvAd, visadRzapariNAmavat / yathaiva hi kAcid vyaktirupalabhyamAnAd vyaktyantarAd | viziSTA visadRzapariNAmadarzanAdavatiSThate, tathA sadRzapariNAmA''tmakasAmAnyadarzanAt samAneti; tena samAno | gaurayam , so'nena samAna iti pratIteH / na cAsya vyaktisvarUpAdabhinnatvAt sAmAnyarUpatAvyAghAtaH ; yato | rUpAdInAmapi vyaktisvarUpAdabhinnatvamasti, naca teSAM gunnruuptaavyaaghaatH| kathaJcid vyatirekastu--rUpA- | dinAmiva sadRzapariNAmasyApyastyevaH pRthagvyapadezA''dibhAktvAt / vizeSA api naikAntena sAmAnyAt pRthagbhavitumarhantiH yato yadi sAmAnyaM sarvagataM siddhaM bhavet , tadA ||8 | teSAmasarvagatatvena tato viruddhadharmAdhyAsaH syAt / na ca tasya tat siddham / prAguktayuktyA nirAkRtatvAt / sAmAnyasya vizeSANAM ca kathazcit parasparAvyatirekeNaikAnekarUpatayA vyavasthitatvAt / vizeSebhyo'vyatiriktatvAddhi sAmAnyamapyanekamiSyate / sAmAnyAt tu vizeSANAmavyatirekeNa 'teSAmapyekarUpatA iti / / ___ekatvaM ca sAmAnyasya saMgrahanayArpaNAt sarvatra vijJeyam / pramANArpaNAt tasya kathaJcid viruddhadharmA| dhyAsitatvam ; sadRzapariNAmarUpasya visadRzapariNAmavat kathaJcit prativyakti bhedAt / evaM cAsiddhaM saamaa-18103|| 1 te'pyekarUpAH' iti pAThAntaram / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 104 // syAd0 nyavizeSayoH sarvathA viruddhadharmAdhyAsitatvam / kathaJcid viruddhadharmAdhyAsitatvaM caMd vivakSitam-- tadAsmatkakSApravezaH; kathaJcid viruddhadharmAdhyAsasya kathazcid bhedAvinA bhUtatvAt / pAthaH pAvakadRSTAnto'pi sAdhyasAdhanavikalaH; tayorapi kathaJcideva viruddhadharmAdhyAsitatvena, bhinnatvena ca svIkaraNAt / payastvapAvakatvAdinA hi tayorviruddhadharmAdhyAsaH, bhedavaH dravyavAdinA punastadvaiparItyamiti / tathA ca kathaM na sAmAnyavizeSA''tmakatvaM vastuno ghaTate ? iti / tataH suSThuktaM ' vAcyamekamanekarUpam ' iti / evaM vAcakamapi zabdAkhyaM dvayA''tmakam - sAmAnyavizeSA''tmakam / sarvazabdavyaktiSvanuyAyi zabdatvamekam ; zAGkhazArGgatIvramandodAttAnudAttasvaritAdivizeSabhedAdanekam / zabdasya hi sAmAnyavizeSA''tmakatvaM paugalikatvAd vyaktameva / tathAhi - paugalikaH zabdaH, indriyArthatvAt, rUpAdivat / yaccAsya paugalikatvaniSedhAya sparzazUnyAzrayatvAt, atiniviDapradeze pravezanirgamayora pratighAtAt, pUrva paJcAvayavAnupalabdheH sUkSmamUrtadravyAntarA'prerakatvAd, gaganaguNatvAt ceti paJca hetavo yaugairupanyastAH, te hetvAbhAsAH / tathAhi - zabdaparyAyasyAzrayo bhASAvargaNA, na punarAkAzam ; tatra ca sparzo nirNIyate eva / yathA-zabdA''zrayaH sparzavAn, anuvAtaprativAtayorviprakRSTanikaTazarIriNopalabhyamAnA'nupalabhyamAnendriyArthatvAt tathAvidhagandhA''dhAradravyaparamANuvat, iti- asiddhaH prathamaH / dvitIyastu- gandhadravyeNa vyabhicArAdanaikA1' stadviparItamiti ' ityapi pAThaH / Jain Education Intonal // 104 // nelibrary.org Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 105 // syAd | ntikaH; vartyamAnajAtyakastUrikAdi gandhadravyaM hi pihitadvArA'pavarakasyAntarvizati, bahizca niryAti, na cApaudgalikam / __ atha tatra sUkSmarandhrasaMbhavAd nAtiniviDatvam , atastatra tatpravezaniSkramauH kathamanyathodghATitadvArAva| sthAyAmiva na tadekArNavatvam ?, sarvathA nIrandhe tu pradeze na tayoH saMbhavaH iti cet-tarhi zabde'pyetatsamAnamityasiddho hetuH / tRtIyastu- taDillatolkAdibhiranaikAntikaH / caturtho'pi-tathaivaH gandhadravyavizeSasUkSmarajodhUmAdibhirvyabhicArAt / na hi gandhadravyA''dikamapi nAsAyAM nivizamAnaM tadvivaradvAradezodbhinnazmazruprerakaM dRzyate / paJcamaH punaH- asiddhaH / tathAhi-na gaganaguNaH zabdaH, asmadAdipratyakSatvAd, rUpAdivat / iti siddhaH paugalikatvAt sAmAnyavizeSAtmakaH zabda iti / na ca vAcyam- Atmanyapaudgalike'pi kathaM sAmAnyavizeSA''tmakatvaM nirvivAdamanubhUyate iti; yataHsaMsAryAtmanaH pratipradezamanantAnantakarmaparamANubhiH saha vahnitApitaghanakuTTitanirvibhAgapiNDIbhUtasUcIkalApavallo lIbhAkmApannasya kathaJcit paudgalikatvAbhyanujJAnAditi / yadyapi syAdvAdavAdinAM paudgalikamapaugalikaM ca sarva 18| vastu sAmAnyavizeSAtmakaM, tathA'pyapaugalikeSu dharmA'dharmAkAzakAleSu tadAtmakatvamarvAgdRzAM na tathA pratItiviSa- hearn 2 yamAyAti / paudgalikeSu punastat sAdhyamAnaM teSAM suzraddhAnam / ityaprastutamapi zabdasya paudgalikatvamatra sAmA nyavizeSA''tmakatvasAdhanAyopanyastamiti / Jain Education in Lonal wwwimahelibrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd atrApi nityazabdavAdisaMmataH zabdakatvaikAntaH, anityazabdavAdyabhimataH zabdAnekatvaikAntazca prAgdarzi 18 tadizA pratikSepyaH / athavA vAcyasya ghaTAderarthasya sAmAnyavizeSAtmakatve tadvAcakasya dhvanerapi tattvam ; zabdA | rthayoH kathaJcit tAdAtmyAbhyupagamAt / yadAhurbhadrabAhuskhAmipAdAH " abhihANaM abhiheyAu hoi bhiNNaM abhiNaM c| khuraaggimoyaguccAraNamhi jamhA u vynnsvnnaannN||1|| __ navi cheo navi dAho Na pUraNaM, teNa bhinnaM tu / jamhA ya moyaguccAraNamhi tattheva paccao hoi||2|| ___ na ya hoi sa annatthe teNa abhinnaM tdtthaao"| etena-"vikalpayonayaH zabdA vikalpAH shbdyonyH| kAryakAraNatA teSAM nArtha zabdAH spRshntypi"||1|| iti pratyuktam ; arthAbhidhAnapatyayAstulyanAmadheyA iti vacanAt / zabdasya hyetadeva tattvaM- yadabhidheyaM | l yAthAtmyenAsau pratipAdayati / sa ca- tat tathA pratipAdayan vAcyakharUpapariNAmapariNata eva vaktuM zaktaH, 18 nAnyathA, atiprasaGgAt ; ghaTAbhidhAnakAle paTAdyabhidhAnasyApi praapteriti| atha vA bhaGgayantareNa sakalaM kAvyamidaM vyAkhyAyate- vAcyaM- vastu, ghaTAdikam ; ekAtmakamevaekasvarUpamapi sat , anekam-anekakharUpam / ayamarthaH- pramAtA tAvat prameyasvarUpaM lakSaNena nizcinoti / 4 tacca- sajAtIyavijAtIyavyavacchedAdAtmalAbha labhate / yathA ghaTasya sajAtIyA mRnmayapadArthAH, vijAtIyAzca 18 // 106 // paTAdayaH; teSAM vyavacchedastallakSaNam / pRthubudhnodarAdyAkAraH kambugrIvo jaladhAraNA''haraNA''dikriyAsamarthaH Jain Education ellonal Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 107 // padArthavizeSo ghaTa ityucyate / teSAM ca sajAtIyavijAtIyAnAM svarUpaM tatra buddhyA Aropya vyavacchidyate; anyathA pratiniyata tatsvarUpaparicchedAnupapatteH / sarvabhAvAnAM hi bhAvAbhAvAtmakaM svarUpam / ekAntabhAvAtmakatve vastuno vaizvarUpyaM syAt ; ekAntA'bhAvAtmakatve ca niHsvabhAvatA syAt / tasmAt svarUpeNa saccAt pararUpeNa cAsattvAd bhAvA'bhAvA''tmakaM vastu / yadAha " sarvamasti svarUpeNa, pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasattvaM syAt, svarUpasyApyasaMbhavaH " // 1 // tatazcaikasmin ghaTe sarveSAM ghaTavyatiriktapadArthAnAmabhAvarUpeNa vRtteranekAtmakatvaM ghaTasya sUpapAdam / evaM caikasminnarthe jJAte sarveSAmarthAnAM jJAnaM sarvapadArthaparicchedamantareNa tanniSedhAtmana ekasya vastuno viviktatayA paricchedAsaMbhavAt / Agamo'pyevameva vyavasthitaH - " "je egaM jANai se sarva jANa / je savvaM jANai se egaM jANai "eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / tathA Jain Education Intional sarve bhavAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH " // 1 // ye tu saugatAH parA'sattvaM nAGgIkurvate, teSAM ghaTAdeH sarvA''tmakatvaprasaGgaH / tathAhi - yathA ghaTasya svarUpAdinA sattvaM, tathA yadi pararUpAdinA'pi syAt, tathA ca sati svarUpAdisattvavat pararUpAdisattvaprasakteH kathaM na // 107 // inelibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd sarvAtmakatvaM bhavet ?, parA'sattvena tupratiniyato'sau sidhyati / atha na nAma nAsti parA'sattvaM, kintu svsttv||10|| meva taditi ced-aho! vaidagdhI na khalu yadeva sattvaM-tadevAsattvaM bhavitumarhati; vidhipratiSedharUpatayA viruddhadha dhyAsenA'nayoraikyA'yogAt / | atha yuSmatpakSe'pyevaM virodhastadavastha eveti ced aho ! vAcATatA devAnAMpiyasya / nahi vayaM yenaiva prakAreNa sattvaM, tenaivA'sattvaM, yenaiva cAsattvaM, tenaiva sattvamabhyupemaH, kintu svarUpadravyakSetrakAlabhAvaiH sattvaM, pararUpadravyakSetrakAlabhAvaistvasattvam / tadA ka virodhA'vakAzaH / yaugAstu pragalbhante-" sarvathA pRthagbhUtaparasparAbhAvAbhyupagamamAtreNaiva padArthapratiniyamasiddhaH, kiM teSAmasattvA''tmakatvakalpanayA ?" iti / tadasat- yadA hi paTAdyabhAvarUpo ghaTo na bhavati, tadA ghaTaH paTAdireva syAt / yathA ca ghaTAbhAvAd bhinnatvAd ghaTasya ghaTarUpatA, tathA paTAderapi syAt , ghaTAbhAvAd bhinnatvAdeva / | ityalaM vistareNa / evaM vAcakamapi zabdarUpaM dvayAtmakam- ekAtmakamapi sad- anekmityrthH| aAktanyAyena zabdasyApi / || bhAvAbhAvAtmakatvAt / athavA ekaviSayasyApi vAcakasyAnekaviSayatvopapatteH / yathA kila ghaTazabdaH saMketavazAt pRthubudhnodarAdyAkAravati padArthe pravartate vAcakatayA, tathA dezakAlAdyapekSayA tadvazAdeva padArthAntareSvapi ||108 // 1 'yathoktanyAyena' ityapi pAThaH / JainEducation IMALtional wwl allelibrary.org Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 1 tathA vartamAnaH kena vAryate ?; bhavanti hi vaktAro yoginaH- zarIraM prati ghaTa iti; saMketAnAM puruSecchAdhInata 18 yA'niyatatvAt / yathA caurazabdo'nyatra taskare rUDho'pi, dAkSiNAtyAnAmodane prsiddhH| yathA ca-kumArazabdaH // 109 // pUrvadeze AzvinamAse rUDhaH / evaM karkaTIzabdAdayo'pi tattaddezApekSayA yonyAdivAcakA jJeyAH / kAlApekSayA punaryathA jainAnAM prAyazcittavidhau dhRtizraddhAsaMhananAdimati prAcInakAle, SaDguruzabdena- zatamazItyadhikamu. pavAsAnAmucyate sma, sAMpratakAle tu, tadviparIte tenaiva SaDguruzabdena-upavAsatrayameva saGketyate, jItakalpavya-8 vahArAnusArAt / zAstrApekSayA tu yathA purANeSu- dvAdazIzabdenaikAdazI; tripurArNave ca-alizabdena madirAbhipaktam / ca, maithunazabdena madhusarpiSograhaNam / ityAdi / na caivaM saGketasyaivArthapratyAyane prAdhAnyaM svAbhAvikasAmarthyasAcivyAdeva tatra tasya pravRtteH, sarva| zabdAnAM sarvArthapratyAyanazaktiyuktatvAt / yatra ca dezakAlAdau yadarthapratipAdanazaktisahakArI saMketastatra / tamartha pratipAdayati / tathA ca nirjitadurjayaparapravAdAH zrIdevamUripAdAH- " svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM | zabdaH" / atra zaktipadArthasamarthanaM granthAntarAdavaseyam / ato'nyathetyAdi uttarArdai pUrvavat / / pratibhApramAdastuIs teSAM sadasadekAnte vAcyasya pratiniyatArthaviSayatve ca vAcakasya; uktayuktyA doSasadbhAvAd vyvhaaraanupptteH| / // 109 // 4 tadayaM samudAyArthaH- sAmAnyavizeSAtmakasya, bhAvAbhAvAtmakasya ca vastunaH-sAmAnyavizeSAtmako, bhAvAbhA Jain Education national w Sinelibrary.org Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd -- // 110 // | vAtmakazca dhvanirvAcaka iti / anyathA- prakArAntaraiH, punarvAcyavAcakabhAvavyavasthAmAtiSThamAnAnAM vAdinAM patibhaiva pramAdyati, na tu tadbhaNitayo yuktisparzamAtramapi sahante / kAni tAni vAcyavAcakabhAvaprakArAntarANi paravAdinAmiti cet-ete brUmaH / "apoha eva zabdArtha:" | ityeke; "apohaH, zabdaliGgAbhyAM, na vastu vidhinocyate" iti vacanAt / apare ca sAmAnyamAtrameva zabdAnAM gocaraH, tasya kacit pratipannasya, ekarUpatayA sarvatra sNketvissytopptteH| na punarvizeSAH, teSAmAnantyataH kA| snyenopalabdhumazakyatayA tadviSayatA'nupapatteH / vidhivAdinastu-vidhireva vAkyArthaH apravRttapravartanasvabhAvatvAt tasyetyAcakSate / vidhirapi- tattadvAdivipratipattyA'nekaprakAraH / tathAhi-vAkyarUpaH zabda eva pravartakatvAd vidhirityeke / tadvyApAdo bhAvanA'paraparyAyo vidhirityanye / niyoga itypre| praiSAdaya ityeke| tirskRtt|| dupAdhipravartanAmAtramityanye / evaM phalatadabhilASakarmAdayo'pi vaacyaaH| eteSAM nirAkaraNaM sapUrvottarapakSaM nyAya8. kumudacandrAdavaseyamiti / iti kAvyArthaH // 14 // idAnIM sAMkhyAbhimataprakRtipuruSAditatvAnAM virodhAvaruddhatvaM khyApayan , tadvAlizatAvilasitAnAmaparimittatvaM darzayati cidarthazUnyA ca, jaDA ca buddhiH, shbdaaditnmaatrjmmbraadi| na bandhamokSau puruSasya ceti, kiyada jaDai grathitaM virodhi ? // 15 // 4 // 110 // Jain Education Bonal wwe library.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU 0 // 111 // vyAkhyA-cit-caitanyazaktiH, AtmasvarUpabhUtA; arthazUnyA- viSayaparicchedavirahitA; arthAdhyavasAyasya buddhivyApAratvAd - ityekA kalpanA / buddhizca mahattattvAkhyA; jaDA, anavabodhasvarUpA -iti dvitIyA / ambarAdi- vyomaprabhRti bhUtapaJcakaM, zabdAditanmAtrajam - zabdAdIni yAni paJca tanmAtrANi sUkSmasaMjJAni tebhyo jAtamutpannaM, zabdAditanmAtrajam - iti tRtIyA / atra "ca" zabdo gamyaH / puruSasya ca prakRtivikRtyanAtmakasyAtmano na bandhamokSau, kintu prakRtereva / tathA ca kApilAH " tasmAd na vadhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH " // 1 // tatra bandhaH - prAkRtikAdiH ; mokSaH - paJcaviMzatitattvajJAnapUrvako'pavargaH - iti caturthI / iti zabdasya prakArArthatvAd - evaMprakAramanyadapi, virodhIti viruddhaM, pUrvAparavirodhAdidoSA''ghAtam ; jaDai:- mUrkhe:, tattvAvabodhavidhuradhIbhiH kApilaiH kiyanna grathitaM - kiyad na svazAstreSUpanibaddham / kiyadityasyAgarbham ; tatprarUpitaviruddhArthAnAmAnantyeneyattA'navadhAraNAt / iti saMkSepArthaH vyAsArthastvayam - sAGkhyamate kila duHkhatrayAbhihatasya puruSasya tadapaghAta hetu tattvajijJAsA utpadyate / AdhyAtmikamAdhidaivikamAdhibhautikaM ceti duHkhatrayam / tatrAdhyAtmikaM dvividhaM - zArIraM mAnasaM ca / zArIraM - vAtapittazleSmaNAM vaiSamyanimittam / mAnasaM - kAmakrodha lobha moherSyA viSayA'darzananibandhanam / sarvaM caitadAntaropAyasAdhyatvAdAdhyAtmikaM duHkham / bAhyopAyasAdhyaM duHkhaM dvedhA- AdhibhautikamAdhidaivikaM ceti / tatrAdhibhau Jain Educationational 111 // inelibrary.org Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 192 // tirka- mAnuSapazupakSimRgasarIsRpasthAvaranimittam / AdhidaivikaM yakSarAkSasagrahAdyA''vezahetukam / anena duHkhatrayeNa rajaHpariNAmabhedena buddhivartinA cetanAzakteH pratikUlatayA, abhisaMbandho- abhighAtaH / tattvAni paJcaviMzatiH / tadyathA- avyaktam ekam ; mahadahaGkArapaJcatanmAtraikAdazendriyapaJcamahAbhUtabhedAt trayoviMzatividhaM - vyaktam / puruSazca cidrUpa iti / tathA cezvarakRSNaH 1 "mUlaprakRti ra vikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakazca vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH // 1 // prItyamItiviSAdAtmakAnAM lAghavopaSTambhagauravadharmANAM parasparopakAriNAM trayANAM guNAnAM sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH / pradhAnamavyaktamityanarthAntaram / tacca - anAdimadhyAntamanavayavaM sAdhAraNamazabdamasparzamarUpamagandhamavyayam / pradhAnAd--buddhirmahaditya paraparyAya utpadyate / yo'yamadhyavasAyo- gavAdiSu pratipattiH -- evametad nAnyathA, gaurevAyaM nAzvaH, sthANureSa nAyaM puruSa ityeSA buddhiH / tasyAstvaSTau rUpANidharmajJAnavairAgyaizvaryarUpANi catvAri sAttvikAni; adharmAdIni tu tatpratipakSabhUtAni catvAri tAmasAni / buddheH -- ahaGkAraH / sa ca - abhimAnAtmakaH, ahaM zabde'haM sparze'haM rUpe'haM gandhe'haM rase'haM svAmI, ahamIzvaraH, asau mayA hataH, sasattvo'hamamuM haniSyAmItyAdipratyayarUpaH / tasmAt paJca tanmAtrANi zabdatanmAtrAdIni avizeSarUpANi sUkSmaparyAyavAcyAni / zabdatanmAtrAd hi zabda evopalabhyate, na punarudAttAnudAttasvaritakampitaSaDjAdibhedAH / SaDjAdayaH-- zabdavizeSAdupalabhyante / evaM sparzarUparasagandhatanmAtreSvapi Jain Education ational // 112 // helibrary.org Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 // 113 // 15 Jain Education yojanIyamiti / tata eva cAhaGkArAd ekAdazendriyANi ca / tatra cakSuH zrotra, ghrANaM, rasanaM, tvagiti paJca buddhIndriyANi; vAkpANipAdapAyUpasthAH paJca karmendriyANi; ekAdazaM mana iti / paJcatanmAtrebhyazca paJca mahAbhUtAnyutpadyanteH tadyathA - zabda tanmAtrAdAkAzaM zabdaguNam / zabdatanmAtrasahitAt sparzatanmAtrAd vAyuH zabdasparzaguNaH / zabdasparzatanmAtrasahitAd rUpatanmAtrAt tejaH zabdasparzarUpaguNam | zabdasparzarUpatanmAtrasahitAd rasatanmAtrAdApaH zabdasparzarUparasaguNAH / zabdasparzarUpara satanmAtrasahitAd gandhatanmAtrAt zabdasparzarUparasagandhaguNA pRthivI jAyata iti / puruSastu - I "amUrtavetana bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma AtmA kApiladarzane // 1 // iti / andhavat prakRtipuruSayoH saMyogaH / cicchaktiva viSaya paricchedazUnyAH yata indriyadvAreNa sukhaduHkhAdayo viSayA buddhau pratisaMkrAmanti / buddhizvobhayamukhadarpaNAkArA / tatastasyAM caitanyazaktiH prativimbate / tataH sukhyahaM duHkhyahamityupacAraH / AtmA hi svaM buddheravyatiriktamabhimanyate / Aha ca pataJjaliH- " zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati, tamanupazyan atadAtmako'pi tadA''tmaka iva pratibhAsate " iti / mukhyatastu buddhereva viSayaparicchedaH / tathAca vAcaspati:- " sarvo vyavahartA Alocya - nanvahamatrAdhikRtaityabhimatya, kartavyametanmayA, ityadhyavasyatiH tatazca pravartate iti lokataH siddham ; tatra kartavyamiti yo'yaM nizca1 'pavandhavat' iti ca pAThaH / tional // 113 // helibrary.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 , | yazcitisannidhAnApannacaitanyAyA buddhaH so'dhyavasAyo buddharasAdhAraNo vyApAraH" iti / cicchaktisani dhAnAcAcetanA'pi buddhizcetanAvatIvA''bhAsate / vAdamahArNavo'pyAha-- "buddhidarpaNasaMkrAntamarthapratibimbakaM | dvitIyadarpaNakalpe puMsyadhyArohati; tadeva bhoktRtvamasya, na tvAtmano vikArA''pattiH" iti / tathAcAsuriH "viviktehapariNatau buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svaccha yathA cndrmso'mbhsi"||1|| vindhyavAsI tvevaM bhogamAcaSTe" puruSo'vikRtAtmaiva svani samacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA" // 1 // na ca vaktavyam- puruSazcedaguNo'pariNAmI ; kathamasya mokSaH ? mucebandhanavizleSArthatvAt savAsanaklezakarmA''zayAnAM ca bandhanasamAnAtAnAM puruSe'pariNAminyasambhavAt / ata eva nAsya pretyabhAvA'paranAmA saMsAro'sti, niSkriyatvAditi / yataH prakRtireva nAnApuruSAzrayA satI badhyate, saMsarati, mucyate ca, na puruSa iti bandhamokSasaMsArAH puruSe upacaryante; yathA jayaparAjayau bhRtyagatAvapi svAminyupacaryete, tatphalasya kozalA-8 bhAdeH svAmini saMbandhAt , tathA bhogApavargayoH prakRtigatayorapi vivekAgrahAta puruSa saMbandha iti / tadetadakhilamAlajAlam / cicchaktizca, viSayaparicchedazUnyA ceti parasparaviruddhaM vcH| citi saMjJAne; / cetanaM, cityate vA'nayeti cit / sA cet svaparaparicchedAtmikA neSyate, tadA cicchaktireva sA na syAt , ghaTavat / na cAmUAyAzcicchakterbuddhau pratibimbodayo yuktaH, tasya mUrtadharmatvAt / na ca tathA pariNAmamantareNa // 114 // Jain Education n ational w olnelibrary.org Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd / pratisaMkramo'pi yuktaH, kathazcitsakriyAtmakatAvyatirekeNa prakRtyupadhAne'pyanyathAtvAnupapatteH, apracyutaprAcIna rUpasya ca sukhaduHkhAdibhogavyapadezAnarhatvAt / tatmacyave ca prAktanarUpatyAgenottararUpAdhyAsitatayA skri||115|| yatvA''pattiH sphaTikAdAvapi tathA pariNAmenaiva pratibimbodayasamarthanAt ; anyathA kathamandhopalAdauna pratibimbaH / tathA pariNAmAbhyupagame ca balAdAyAtaM cicchakteH kartRtvaM, sAkSAdbhoktRtvaM ca / ___atha "apariNAminI bhoktRzaktirapatisaMkramA ca pariNAminyarthe pratisaMkrAnte ca tavRttimanubhavati" iti pataJjalivacanAdaupacArika evAyaM pratisaMkrama iti cet / tarhi " upacArastattvacintAyAmanupayogI" iti | prekSAvatAmanupAdeya evAyam / tathA ca pratipANi pratItaM sukhaduHkhAdisaMvedanaM nirAzrayameva syAt / na cedaM buddharupapannaH tasyA jaDatvenAbhyupagamAt / ata eva " jaDA ca buddhiH" ityapi viruddham / na hi jaDasvarUpAyAM buddhau viSayAdhyavasAyaH sAdhyamAnaH sAdhIyastAM dadhAti / nanUktamacetanA'pi buddhizcicchaktisAni| dhyAccetanAvatIvAvabhAsata iti / satyamuktam , ayuktaM tUktam , na hi caitanyavati puruSAdau pratisaMkrAnte / darpaNasya caitanyA''pattiH, caitanyAcaitanyayoraparAvartikhabhAvatvena zakreNApyanyathAkartumazakyatvAt / kiJca, 2 acetanA'pi cetanAvatIva pratibhAsata iti ivazabdenA''ropo dhvanyate / na cA'ropo'rthakriyAsamarthaH / na khalvatikopanatvAdinA samAropitAgnitvo mANavakaH kadAcidapi mukhyAgnisAdhyAM dAhapAkAdyakriyAM // 115 // kartumIzvaraH / iti cicchaktareva viSayAdhyavasAyo ghaTate; na jaDarUpAyA buddheriti / ata eva dharmAdyaSTarUpatA Jain Education Indional Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd api tasyA vAAtrameva dharmAdInAmAtmadharmatvAt / ata eva cAhaGkAro'pi na buddhijanyo yujyate; tasyAbhi | mAnAsmakatvenA''tmadharmasyAcetanAdutpAdAyogAt / ambarAdInAM ca zabdAditanmAtrajatvaM prtiitipraaht||116|| tvenaiSa vihinottaram / api ca, sarvavAdibhistAvadavigAnena gaganasya nityatvamaGgIkriyate / ayaM ca zabdatanmAtrAt tasyApyAvirbhAvamudbhAvayannityaikAntavAdinAM ca dhuri AsanaM nyAsayanasaMgatamalApIva pratibhAti / na ca pariNAmikAraNaM svakAryasya guNo bhavitumarhatIti "zabdaguNamAkAzam"ityAdi vAmAtram / vAgAdInAM cendriyatvameva na yujyate, itarAsAdhyakAryakAritvAbhAvAt / parapratipAdanagrahaNaviharaNamalotsargAdikAryANAmitarAvayavairapi sAdhyatvopalabdheH; tathApi tatkalpane indriyasaMkhyA na vyavatiSThate, anyAGgopAGgAdInAmapIndriyatvaprasaGgAt / yaccoktaM " nAnAzrayAyAH prakRtereva bandhamokSau saMsArazca na puruSasya " iti / tadapyasAram / anAdibhavaparamparAnubaddhayA prakRtyA saha yaH puruSasya vivekAgrahaNalakSaNoviSvagbhAvaH sa eva cenna bandhaH, tadA ko nAmAnyo bandhaH syAt ? / "prakRtiH sarvotpattimatAM nimittas" iti ca pratipadyamAnenA''yuSmatA saMjJA'ntareNa karmaiva pratipannaH tasyaivaivasvarUpatvAt , acetanatvAcca / yastu prAkRtikavaikArikadAkSiNabhedAt trividho bandhaH / tadyathA- prakRtAvAtmajJAnAd ye prakRtimupAsate 3 teSAM prAkRtiko vandhaH / ye vikArAneva bhUtendriyAhaGkArabuddhIH puruSabuddhayopAsate teSAM vaikArikaH / iSTApUrte 116 // Jain Education Lional will helibrary.org Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd - // 117 // dAkSiNaH / puruSatattvAnabhijJo hISTApUrtakArI kAmopahatamanA badhyata iti; ___ " iSTApUrta manyamAnA variSThaM nAnyacchyo ye'bhinandanti mUDhAH / nAkasya pRSThe te sukRtena bhUtvA imaM lokaM hInataraM vA vizanti" // 1 // iti vacanAt / / sa trividho'pi kalpanAmAtraM kathazcid mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogebhyo'bhinnasvarUpatvena karma| bandhahetuSvevAntarbhAvAt / bandhasiddhau ca siddhastasyaiva nirvAdhaH saMsAraH / bandhamokSayozcaikAdhikaraNatvAd ya ev| baddhaH sa eva mucyata iti puruSasyaiva mokSaH, AbAlagopAlaM tathApratItaH / prakRtipuruSavivekadarzanAt pravRtteruparatAyAM prakRtau puruSasya kharUpeNAvasthAnaM mokSa iti cet / na, pravRtti-18 svabhAvAyAH prakRteraudAsInyAyogAt / atha puruSArthanibandhanA tasyAH pravRttiH, vivekakhyAtizca puruSArthaH tasyAM jAtAyAM nivartate, kRtakAryatvAt / " raGgasya darzayitvA nivartate nartakI yathA nRtyAt / puruSasya tathAtmAnaM prakAzya vinivartate prakRtiH" // 1 // | iti vacanAditi cet / naivam , tasyA acetanAyA vimRzyakAritvAbhAvAt , yatheyaM kRte'pi zabdAdhupalambhe : | punastadartha pravartate, tathA vivekakhyAtau kRtAyAmapi punastadarthaM pravartiSyate pravRttilakSaNasya svabhAvasyAnapeta- // 117 // tvAt / nartakIdRSTAntastu sveSTavighAtakArI, yathA hi nartakI nRtyaM pAriSadebhyo darzayitvA nivRttA'pi punasta - linelibrary.org Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 118 // sthAdU0 tkutUhalAt pravartate, tathA prakRtirapi puruSAyA''tmAnaM darzayitvA nivRttA'pi punaH kathaM na pravartatAmiti / || tasmAt kRtsnakarmakSaye puruSasyaiva mokSa iti pratipattavyam / evamanyAsAmapi tatkalpanAnAM " tamomohamahAmohatAmisrAndhatAmisrabhedAt paJcadhA'vidyAsmitArA| gadveSAbhinivezarUpo viparyayaH / brAhmapAjApatyasaumyaindragAndharvayAkSarAkSasapaizAcabhedAdaSTavidho daivaH sargaH / Me pazumRgapakSisarIsRpasthAvarabhedAt paJcavidhastairyagyonaH / brAhmaNatvAdyavAntarabhedAvivakSayA caikavidho maanussH| iti caturdazadhA bhUtasargaH / bAdhiryakuNThatA'ndhatvajaDatA'jighratAmUkatAkoNyapaGgutvaklavyodAvartamattatArUpaikAda zendriyavadhatuSTinavakaviparyayasiddhyaSTakaviparyayalakSaNasaptadazabuddhivadhabhedAdaSTAviMzatividhA shktiH| prkRtyupaa|| dAnakAlabhogAkhyA ambhaHsalilaughadRSTaya'paraparyAyavAcyAzcatasra AdhyAtmikyaH , zabdAdiviSayoparataya. cArjanarakSaNakSayabhogahiMsAdopadarzanahetujanmAnaH paJca bAhyAstuSTayaH; tAzca pArasupArapArApArAnuttamAmbhauttao mAmbhaHzabdavyapadezyAH / iti navadhA tuSTiH / trayo duHkhavighAtA iti mukhyAstisraH siddhayaH pramodamuditamo damAnAkhyAH; tathA''dhyayanaM zabda ahaH suhRtprAptirdAnamiti duHkhavighAtopAyatayA goNyaH paJca tArasutAra tAratAraramyakasadAmuditAkhyAH / ityevamaSTadhA siddhiH / dhRtizraddhAsukhavividiSAvijJaptibhedAt paJca karma4 yonayaH / ityAdInAM saMvarapratisaMvarAdInAM ca tattvakaumudIgauDapAdabhASyAdiprasiddhAnAM viruddhatvamudbhAvanIyam // 1 iti kAvyArthaH // 15 // // 118 // Jain Education 18 elibrary.org a nal Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 119 // Jain Education idAnIM ye pramANAdekAntenAbhinnaM pramANaphalamAhuH, ye ca vAhyArthapratikSepeNa jJAnAdvaitamevAstIti bruvate, tanmatasya vicAryamANatve vizarArutAmAha na tulyakAlaH phalahetubhAvo hetau vilIne na phalasya bhAvaH / na saMvidadvaitapathe'rthasaMvid vilUnazIrNa sugatendrajAlam // 16 // arreer - bauddhAH kila pramANAt tatphalamekAntenA'bhinnaM manyante / tathA ca tatsiddhAnta:-- " ubhayatra tadeva jJAnaM pramANaphalamadhigamarUpatvAt " / ubhayatreti pratyakSe'numAne ca tadeva jJAnaM pratyakSAnumAnalakSaNaM phalaM kAryam ; kutaH ?, adhigamarUpatvAditi paricchedarUpatvAt ; tathAhi - paricchedarUpameva jJAnamutpadyate / na ca paricchedAdRte'nyad jJAnaphalam ; abhinnAdhikaraNatvAt / iti sarvathA na pratyakSAnumAnAbhyAM bhinnaM phalamastIti / etacca na samIcInam ; yato yadyasmAdekAntenA'bhinnaM tattena sahaivotpadyate yathA ghaTena ghaTatvam / taizva pramANaphalayoH kAryakAraNabhAvo'bhyupagamyate - pramANaM kAraNaM phalaM kAryamiti / sa caikAntA'bhede na ghaTate / nahi yugapadutpadyamAnayostayoH savyetara goviSANayoriva kAryakAraNabhAvo yuktaH, niyataprAkAlabhAvitvAt kAra - Nasya ; niyatottarakAlabhAvitvAt kAryasya / etadevAha - "na tulyakAlaH phalahetubhAvaH" iti / phalaM kArya, hetuH kAraNam, tayorbhAvaH svarUpaM, kAryakAraNabhAvaH sa tulyakAlaH samAnakAlo na yujyata ityarthaH / tional // 119 // Phelibrary.org Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd __ atha kSaNAntaritatvAt tayoH kramabhAvitvaM bhaviSyatItyAzaGkayAha-"hetau vilIne na phalasya bhAvaH" iti // 120 // 1 hetau kAraNe pramANalakSaNe vilIne kSaNikatvAdutpattyanantarameva niranvayaM vinaSTe phalasya pramANakAryasya na bhAvaH sattA, nirmUlatvAt ; vidyamAne hi phalahetAvasyedaM phalamiti pratIyate; nAnyathA, atiprasaGgAt / kiJca, hetuphalabhAvaH saMbandhaH, sa ca dviSTha eva syAt / na cA'nayoH kSaNakSayaikadIkSito bhavAn saMbandhaM kSamate / tataH katham 'ayaM heturidaM phalam' iti pratiniyatA pratItiH, ekasya grahaNe'pyanyasyA'grahaNe tada* saMbhavAt ?, aldviSThasaMbandhasaMvittirnaikarUpapravedanAt / dvayoH svarUpagrahaNe sati saMbandhavedanam " // 1 // iti vacanAt / . yadapi dharmottareNa--" arthasArUpyamasya pramANaM tadvazAdarthapratItisiddhaH" iti nyAyAbindusUtraM vivRNvatA || bhaNitam--" nIlanirbhAsaM hi vijJAnaM, yatastasmAd nIlasya pratItiravasIyate / yebhyo hi cakSurAdibhyo | jJAnamutpadyate, na tadvazAt tajjJAnaM nIlasya saMvedanaM zakyate'vasthApayituM, nIlasadRzaM tvanubhUyamAnaM nIlasya | saMvedanamavasthApyate / na cAtra janyajanakabhAvanivandhanaH sAdhyasAdhanabhAvaH, yenaikasmin vastuni virodhaH syAt ; api tu vyavasthApyavyavasthApakabhAvena, tata ekasya vastunaH kizcidrUpaM pramANaM kizziA pramANakalaM. 18 na virudhyate; vyavasthApanaheturhi sArUpyaM tasya jJAnasya vyavasthApyaM ca nIlasaMvedanarUpama " ityAdi ti dapyasAram / ekasya niraMzasya jJAnakSaNasya vyavasthApyavyavasthApakatvalakSaNakhabhAvadvayAI gati , samasyApya 120 // Jain Education in o onal ww. elibrary.org Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyavasthApakabhAvasyApi ca saMvandhatvena dviSThatvAdekasminnasaMbhavAt / kiJca, arthsaaruupymrthaakaartaa|tcc nizcayarUpam, anizcayarUpaM vA / nizcayarUpaM cet, tadeva vyvsthaapk||121|| "|| mastu, kimubhayakalpanayA / anizcitaM cet , svayamavyavasthitaM kathaM nIlAdisaMvedanavyavasthApane samartham / api ca, keyamAkAratA ?; kimarthagrahaNapariNAmaH, AhokhidAkAradhAritvam ? / nAyaH,siddhasAdhanAt / dvi tIyastu jJAnasya prameyAkArAnukaraNAjaDatvopapattyAdidoSA''ghAtaH / tanna pramANAdekAntena phalasyA'bhedaH sA18 dhIyAn / sarvathA tAdAtmye hi pramANaphalayorna vyavasthA, tadbhAvavirodhAt / na hi sArUpyamasya pramANamadhi| gatiH phalamiti sarvathAtAdAtmye siddhayati; atiprasaGgAt / nanu pramANasyA'sArUpyavyAvRttiH sArUpyam , anadhigativyAvRttiradhigatiriti vyAvRttibhedAdekasyApi pramANaphalavyavastheti cet / naivam , svbhaavbhedmntrennaa'nyvyaavRttibhedsyaanupptteH| kathaM ca pramANasya phalasya cApramANA'phalavyAvRttyAH pramANaphalavyavasthAvat pramANAntaraphalAntaravyAvRttyA'pyapramANatvasyA'phalatvasya ca vyavasthA na syAt , vijAtIyAdiva sajAtIyAdapi vyAvRttatvAd vastunaH / tasmAt pramANAt phalaM kathacidbhinnamevaiSTavyaM, sAdhyasAdhanabhAvena pratIyamAnatvAt / ye hi sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete te parasparaM bhidyate, yathA kuThAracchidikriye iti / evaM yaugAbhipretaH pramANAt phalasyaikAntabhedo'pi nirAkartavyaH, tasyaikamamAtRtAdAtmyena pramANAt kathaJcidabhedavyava // 121 // ww 1 Jain Education In library.org Ional Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 122 // sthiteH pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH yaH pramimIte sa evopAdatte, parityajati, upekSate ceti sarvavyavahAribhiraskhalitamanubhavAt ; itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavaH prasajyata - ityalam / athavA pUrvArdhamidamanyathA vyAkhyeyam / saugatAH kiletthaM pramANayanti - sarva sat kSaNikam ; yataH sarva tAvad ghaTAdikaM vastu mudgarAdisaMnidhau nAzaM gacchad dRzyate / tatra yena svarUpeNAntyAvasthAyAM ghaTAdikaM vinazyati taccetsvarUpamutpannamAtrasya vidyate tadAnImutpAdAnantarameva tena vinaSTavyam, iti vyaktamasya kSaNikatvam / athedRza eva svabhAvastasya svahetuto jAto yatkiyantamapi kAlaM sthitvA vinazyati / evaM tarhi mudrarAdisaMnidhAne'pi sa eSa eva tasya svabhAvaH, iti punarapyetena tAvantameva kAlaM sthAtavyam ; iti naiva vinazyediti / so'yamaditsorvaNijaH pratidinaM patralikhitazvastanadinabhaNananyAyaH / tasmAt kSaNadvayasthAyitvenApyutpattau prathamakSaNavad dvitIye'pi kSaNe kSaNadvayasthAyitvAt punaraparakSaNadvayamavatiSTheta / evaM tRtIye'pi kSaNe tatsvabhAvatvAd naiva vinazyediti / syAdetat, sthAvarameva tat svahetorjAtam, paraM balena virodhakena mudgarAdinA vinAzyata iti / tadasat / kathaM punaretad ghaTivyate " na ca tad vinazyati sthAvaratvAt vinAzazva tasya virodhinA balena kriyate " iti / na hyetatsambhavati- jIvati ca devadatto, maraNaM cAsya bhavatIti / atha vinazyati, tarhi katha , 8 // 122 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaad|| mavinazvaraM tad vastu svahetorjAtamiti ?; na hi mriyate ca, amaraNadharmA ceti yujyate vaktum / tasmAdavinazvaratve / kadAcidapi nAzA'yogAt , dRSTatvAcca nAzasya, nazvarameva tadvastu svahetorupajAtamaGgIkartavyam / tasmAdutpanna123" mAtrameva tadvinazyati / tathAca kSaNakSayitvaM siddhaM bhavati / prayogastvevam- yadvinazvarasvarUpaM tadutpatteranantarA-11 'navasthAyi, yathAntyakSaNavArta ghaTasya svarUpam , vinazvarasvarUpaM ca rUpAdikamudayakAle, iti svabhAvahetuH / yadi kSaNakSAyaNo bhAvAH, kathaM tarhi sa evAyamiti pratyabhijJA syAt ? / ucyate- nirantarasadRzA'parAparotpAdAt, avidyAnubandhAcca pUrvakSaNavinAzakAla eva tatsadRzaM kSaNAntaramudayate ; tenAkAravilakSaNatvA- 3 'bhAvAdavyavadhAnAccAtyantocchede'pi sa evAyamityabhedA'dhyavasAyI pratyayaH pramUyate / atyantabhinneSvapi // 1 // lUnapunarutpannakuzakAzakezAdiSu dRSTa evA'yaM sa evA'yam' iti pratyayaH, tathehApi kiM na saMbhAvyate // tasmAtsarva sat kSaNikamiti siddham / atra ca pUrvakSaNa upAdAnakAraNam , uttarakSaNa upAdeyam , iti parA-18 bhiprAyamaGgIkRtyAha-" na tulyakAlaH" ityAdi / te vizakalitamuktAvalIkalpA niranvayavinAzinaH pUrvakSaNA uttarakSaNAn janayantaH kiM svotpattikAle eva janayanti, uta kSaNAntare ? / na tAvadAyaH, samakAlabhAvinoyuvatikucayorivopAdAnopAdeyabhAvAbhAvAt / ataH sAdhUktam-" na tulyakAlaH phalahetubhAvaH " iti / na ca dvitIyaH, tadAnIM niranvayavinAzena pUrvakSaNasya naSTatvAduttarakSaNajanane kutaH saMbhAvanApi ? / na // 123 // cAnupAdAnasyotpattidRSTA, atiprasaGgAt / iti suSTu vyAhRtaM- " hetau vilIne na phalasya bhAvaH" iti / elational Jain Education w ollpelibrary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd padArthastvanayoH pAdayoH prAgevoktaH / kevalamatra phalamupAdeyaM heturupAdAnaM tadbhAva upAdAnopAdeyabhAva ityrthH| // 124 // - yacca kSaNikatvasthApanAya mokSAkaraguptenA'nantarameva pralapitaM tat syAdvAdavAde niravakAzameva, 8 niranvayanAzavarja kathaMcitsiddhasAdhanAt , pratikSaNaM paryAyanAzasyAnekAntavAdibhirabhyupagamAt / yadapyabhi| hitam- na hyetat saMbhavati- jIvati ca devadatto, maraNaM cAsya bhavatIti / tadapi saMbhavAdeva na syAdvAdinAM kSatimAvahatiH yato jIvanaM prANadhAraNaM, maraNaM cAyurdalikakSayaH / tato jIvato'pi devadattasya pratisamayamA2 yurdalikAnAmudIrNAnAM kSayAdupapannameva maraNam / na ca vAcyamantyAvasthAyAmeva kRtsnAyurdalikakSayAt tatraiva maraNavyapadezo yukta iti / tasyAmapyavasthAyAM nyakSeNa tatkSayAbhAvAt / tatrApi hyavaziSTAnAmeva teSAM kSayo na punastatkSaNa eva yugapatsarveSAm / iti siddhaM garbhAdArabhya pratikSaNaM maraNam / ityalaM prasaGgena / _athavA'parathA vyAkhyA- saugatAnAM kilArthena jJAnaM janyate / tacca jJAnaM tameva svotpAdakamartha gRhNA- | 18 tIti, " nA'kAraNaM viSayaH" iti vacanAt / tatazcArthaH kAraNaM jJAnaM ca kAryamiti / etacca na cAru, yato 1 yasmin kSaNe'rthasya svarUpasattA tasminnadyApi jJAnaM notpadyate, tasya tadA svotpattimAtravyagratvAt / yatra ca kSaNe jJAnaM samutpannaM tatrArtho'jItaH / pUrvAparakAlabhAvaniyatazca kAryakAraNabhAvaH / kSaNAtiriktaM cAvasthAnaM nAsti / | tataH kathaM jJAnasyotpattiH, kAraNasya vilInatvAt / tadvilaye ca jJAnasya nirviSayatA'nupajyate, kAraNasyaiva yuSma- 1 // 124 // 8 mate tadviSayatvAt / nirviSayaM ca jJAnamapramANamevAkAzakezajJAnavat / jJAnasahabhAvinazvArthakSaNasya na grAhyatvam , - Jain Education & tonal wwblAllelibrary.org Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda0 tasyA'kAraNatvAt / ata Aha-" na tulyakAlaH" ityAdi / jJAnArthayoH phalahetubhAvaH kaarykaarnnbhaavstu||125|| lyakAlo na ghaTate; jJAnasahabhAvino'rthakSaNasya jJAnA'nutpAdakatvAt ; yugapadbhAvinoH kAryakAraNabhAvA'yo 6 gAt / atha pAco'rthakSaNasya jJAnotpAdakatvaM bhaviSyatiH tanna, yata Aha- " henau " ityAdi / hetAvartharUpe jJAnakAraNe vilIne kSaNikatvAnniranvayaM vinaSTe na phalasya jJAnalakSaNakAryasya bhAva AtmalAbhaH syAt / janakasyArthakSaNasyAtItatvAd nirmUlameva jJAnotthAnaM na syAt / janakasyaiva ca grAhyatve indriyANAmapi grAhyatvApattiH, teSAmapi jJAnajanakatvAt / na cA'nvayavyatirekAbhyAmarthasya jJAnahetutvaM dRSTa, mRgatRSNAdau jalAbhAve'pi jalajJAnotpAdAt , anyathA tatmavRtterasaMbhavAt / bhrAntaM tajjJAnamiti cet / nanu bhrAntAbhrAntavicAraH sthirIbhUya kriyatAM tvayA, sAMprataM pratipadyasva tAvadanarthajamapi jJAnam / anvayenArthasya jJAnahetutvaM dRSTameveti cet / na,na hi tadbhAve bhAvalakSaNo'nvaya eva hetuphalabhAvanizcayanimittam, apitu tadabhAve'bhAvalakSaNo / vyatireko'pi / sa coktayuktyA nAstyeva / yoginAM cA'tItA'nAgatArthagrahaNe kimarthasya nimittatvam , tayorasattvAta ? - "Na NihANagayA bhaggA puMjo Natthi ANagae / NivvuyA Neva cihati Aragge sarisavovamA" iti vacanAt / nimittatve cArthakriyAkAritvena sattvAdatItAnAgatatvakSatiH / na ca prakAzyAdAtmalAbha eva prkaash-1||125|| M: kasya prakAzakatva pradIpAderyadAdibhyo'nutpannasyApi tatprakAzakatvAt / janakasyaiva ca grAhyatvA'bhyupagame 0000000000000000000000000000000000000000008 / Jain Education stational W inelibrary.org Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 smRtyAdeH pramANasyAprAmANyaprasaGgaH, tasyArthA'janyatvAt / na ca smRtirna pramANam , anumaanprmaannpraannbhuut||126|| tvAt sAdhyasAdhanasaMvandhasmaraNapUrvakatvAt tasya / janakameva ca ced grAhyam , tadA svasaMvedanasya kathaM grAhakatvam ? tasya hi grAhya svarUpameva / na ca tena tajjanyate, svAtmani kriyAvirodhAt / tasmAt svasAmagrIprabhavayorghaTapradIpayorivArthajJAnayoH prakAzyaprakAzakabhAvasaMbhavAd na jJAnanimittatvamarthasya / nanvarthA'janyatve jJAnasya kathaM pratiniyatakarmavyavasthA ? tadutpattitadAkAratAbhyAM hi sopapadyate / tasmAdanutpannasyA'tadAkArasya ca jJAnasya sarvArthAn pratyavizeSAt sarva grahaNaM prasajyeta / naivama : tadatpattimantareNApyAvaraNakSayopazamalakSaNayA yogyatayaiva pratiniyatArthaprakAzakatvo| papatteH / tadutpattAvapi ca yogyatA'vazyameSTavyA; anyathA'zeSArthasAnidhye tattadA'sAMnidhye'pi kutshci|| devA'rthAt kasyacideva jJAnasya janmeti kautaskuto'yaM vibhAgaH / __tadAkAratA tvAkArasaMkrAntyA tAvadanupapannA, arthasya nirAkAratvaprasaGgAt , jJAnasya sAkAratvapra18 saGgAcca / arthena ca mUrtenAmUrtasya jJAnasya kIdRzaM sAdRzyam / ityarthavizeSagrahaNapariNAma eva sA'bhyupeyA / ttH| " arthena ghaTayatyenAM na hi muktvA'rtharUpatAm / tasmAt prameyAdhigateH pramANaM meyarUpatA " // 1 // ! iti yatkiJcidetat / OAD 1- 126 // Jain Education alsonal wwalyalhelibrary.org Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd apica, vyaste samaste vaite grahaNakAraNaM syAtAm ?, yadi vyaste, tadA kapAlAdyakSaNo ghaTA'ntyakSamANasya, jalacandro vA nabhazcandrasya grAhakaH prApnoti; yathAsaMkhyaM tadutpatteH, tadAkAratvAcca / atha samaste, tarhi ghaTottarakSaNaH pUrvaghaTakSaNasya grAhakaH prasajati, tayorubhayorapi sadbhAvAt / jJAnarUpatve satyete grahaNakAraNamiti cet / tarhi samAnajAtIyajJAnasya samanantarajJAnagrAhakatvaM prasajyeta, tayorjanyajanakabhAvasadbhAvAt / tanna yogyatAmantareNA'nyad grahaNakAraNaM pazyAma iti / __athottarArdhaM vyAkhyAtumupakramyate / tatra ca bAvArthanirapekSaM jJAnAdvaitameva ye bauddhavizeSA manvate teSAM / pratikSepaH / tanmataM cedam- grAhyagrAhakAdikalaGkA'naGkitaM niSpapazcaM jJAnamAtra paramArthasat / bAhyArthastu vicArameva na kSamate, tathAhi- ko'yaM bAhyo'rthaH ? kiM paramANurUpaH, sthUlAvayavirUpo vA / na tAvat paramANurUpaH, pramANA'bhAvAt / pramANaM hiM pratyakSamanumAnaM vA ? / na tAvatpratyakSaM tatsAdhanabaddhakakSam / taddhi yoginAM syAt , asmadAdInAM vA / nAdyam / atyantaviprakRSTatayA zraddhAmAtragamyatvAt / na dvitIyam , anu. bhavabAdhitatvAt / na hi vayamayaM paramANurayaM paramANuriti svapne'pi pratImaH, stambho'yaM kumbho'yamityevameva : naH sadaiva saMvedanodayAt / nApyanumAnena tatsiddhiH; anAmatIndriyatvena taiH sahA'vinAbhAvasya kApi liGge | prahItumazakyatvAt / kizca, amI nityA anityA vA syuH?| nityAzcet , krameNA'rthakriyAkAriNo yugapadvA / na krameNa sva 127 // Jain Education tional will nelibrary.org Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd bhAvabhedenA'nityatvApatteH / na yugapat , ekakSaNe eva kRtsnArthakriyAkaraNAt kSaNAntare tdbhaavaadsttvaapttiH| | anityAzcet kSaNikAH, kAlAntarasthAyino vA / kSaNikAzcet , sahetukA nirhetukA vA ? / nirhetukAzcet , nityaM // 128 / sattvamasattvaM vA syAnirapekSatvAt / apekSAto hi kAdAcitkatvam / sahetukAzcet , kiM teSAM sthUlaM kiMcitkAraNaM kI paramANavo vA ? / na sthUlaM; paramANurUpasyaiva bAhyArthasyAGgIkRtatvAt / na ca paramANavaH, te hi santo'santaH 18 sadasanto vA svakAryANi kuryuH / santazcet, kimutpattikSaNa eva, kSaNAntare vAnotpattikSaNe, tadAnImutpatti mAtravyagratvAt teSAm / atha "bhUtiryeSAM kriyA saiva kAraNaM saiva cocyate" iti vacanAd bhavanameva teSAmaparotpattau kAraNamiti cet , evaM tarhi rUpANavo rasANUnAm , te ca teSAmupAdAnaM syuH, ubhayatra bhavanAvi|| zeSAt / na ca kSaNAntare, vinaSTatvAt / athA'santaste tadutpAdakAH, tarhi ekaM svasattAkSaNamapahAya sadA | tadatpattiprasaGgaH, tadasattvasya sarvadA'vizeSAta / sadasatpakSasta " pratyeka yo bhavedoSo dvayorbhAve kathaM na | saH ?" iti vacanAdvirodhAghrAta eva / tannANavaH kSaNikAH / nApi kAlAntarasthAyinaH kSaNikapakSasahakSayo4 gakSematvAt / kiJca, amI kiyatkAlasthAyino'pi kimarthakriyAparAGmukhAH, tatkAriNo vA ? / Aye khapuSpavadasattvA1 pattiH / udagvikalpe kimasadrUpaM sadrUpamubhayarUpaM vA te kArya kuryuH / asadrUpaM cet, zazaviSANAderapi ki na krnnm| sadrUpaM cet , sato'pi karaNe'navasthA / tRtIyabhedastu maagvdvirodhdurgndhH| tannANurUpo'rthaH sarvathA ghaTate / // 128 // Jain Education lolonal lA wwalehelibrary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / syAd syAdu // 129 // nApi sthUlAvayavirUpaH, ekaparamANvasiddhau kathamanekatasiddhiH 1 / tadabhAve ca tatpacayarUpaH sthUlAvayavI vAtram / kiJca, ayamanekAvayavAdhAra iSyate / te cAvayavA yadi virodhinaH, tarhi naikaH sthUlAvayavI, // viruddhadharmAdhyAsAt / avirodhinazcet , pratItibAdhaH, ekasminneva sthUlAvayavini calAcalaraktAraktA''kRtA nAvRtAdiviruddhAvayavAnAmupalabdheH / api ca, asau teSu vartamAnaH kAtsye na, ekadezena vA vartate ? / kAtsnyena vRttAvekasminnavAvayave parisamAptatvAdanakAvayavavRttitvaM na syAt / pratyavayavaM kAtsnyena vRttI | cAvayavivahutvApatteH / ekadezena vRttau ca tasya niraMzatvAbhyupagamavirodhaH / sAMzatve vA tazAstato bhinnAH, AbhinnA vA ? / bhinnatve punarapyanekAMzahattarekasya kAtsnyaikadezavikalpAnAtikramAdanavasthA / abhinnatve na kecidaMzAH syuH / iti nAsti bAhyo'rthaH kazcit / kintu jJAnamevedaM sarva nIlAghAkAreNa pratibhAti, bAhyArthasya jaDatvena pratibhAsAyogAt / yathoktam-"khAkArabuddhijanakA dRzyA nendriyagocarIH" / alaGkArakAreNApyuktam __yadi saMvedyate nIlaM kathaM bAhyaM taducyate / na cetsaMvedyate nalaM kathaM bAhyaM taducyate ?" // 1 // __ yadi vAhyo'rtho nAsti, kiMviSayastayaM ghaTapaTAdipratibhAsaH' iti cet / nanu nirAlambana evA'yamanA| divitathavAsanApravartitaH, nirviSayatvAt , AkAzakezajJAnavat , svamajJAnavad veti / ata evoktam 1 'mabAdhaH' ityapi pAThaH / // 129 // Jain Education tional kA wu e library.org Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 130 // "nAnyo'nubhAvyo buddhayA'sti tasyA naanubhvo'prH| grAhyagrAhakavaidhuryAt svayaM saiva prakAzate // 1 // bAhyo na vidyate hyoM yathA bAlairvikalpyate / vAsanAluThitaM cittamarthAbhAse pravartate " // 2 // iti / tadetatsarvamavadyam , jJAnamiti hi kriyAzabdaH, tato jJAyate'neneti jJAnaM, jJaptirvA jJAnamiti / asya ca karmaNA bhAvyaM, nirviSayAyA jJapteraghaTanAt / na cAkAzakezAdau nirviSayamapi dRSTaM jJAnamiti vAcyaM tasyA| pyekAntena nirviSayatvAbhAvAt / na hi sarvathA'gRhItasatyakezajJAnasya tatpratItiH / svapnajJAnamapyanubhUtaha- | TAdyarthaviSayatvAnna nirAlambanam / tathA ca mahAbhASyakAraH___ "aNuhUyadiciMtiyasuyapayaiviyAradevayANvA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca NAbhAvo" // 1 // yazca jJAnaviSayaH sa bAhyo'rthaH / bhrAntiriyamiti cet / ciraMjIca , bhrAntirhi mukhye'rthe kacid dRSTe sati karaNApATavAdinA'nyatra viparyastagrahaNe prasiddhA , yathA zuktau rjtbhraantiH| arthakriyAsamarthe'pi vastuni yadi bhrAntirucyate, tarhi pralInA bhrAntAbhrAntavyavasthA / tathA ca satyametadvacaH "AzAmodakatRptA ye ye cAsvAditamodakAH / rasavIryavipAkAdi tulyaM teSAM prasajyate " // 1 // na cAmanyarthadapaNAni syAdvAdavAdinAM bAdhAM vidadhate, paramANurUpasya, sthUlAvayavirUpasya cArthasyA |GgIkRtatvAt / yacca paramANupakSakhaNDane'bhihitaM-pramANAbhAvAditi / tadasat , tatkAryANAM ghaTAdInAM pratyakSatve |||130 // 2 'tatsarvamavadyam ' iti ca / Jain Education I tional Malinelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 131 // teSAmapi kathaJcit pratyakSatvaM, yogipratyakSeNa ca sAkSAtpratyakSatvamavaseyam / anupalabdhistu saukSmyAt / anumAnAdapi tatsiddhiH, yathA - santi paramANavaH, sthUlAvayaviniSpacyanyathAnupapatteH, ityantarvyAptiH / na cANubhyaH sthUlotpAda ityekAntaH, sthUlAdapi sUtrapaTalAdeH sthUlasya paTAdeH prAdurbhAvavibhAvanAt ; AtmAkAzAderapudgala kAryatvakakSIkArAcca / yatra punaraNubhyastadutpattistatra tattatkAlAdisAmagrI savyapekSakriyAvazAt prAdurbhUtaM saMyogAtizayamapekSyeyamavitathaiva / yadapi kiJcAyamanekAvayavAdhAra ityAdi nyagAdi, tatrApi kathaJcidvirodhyanekAvayavAviSvagbhUtavRttiravayavyabhidhIyate / tatra ca yadvirodhyanekAvayavAdhAratAyAM viruddhadharmAdhyAsanamabhihitaM tatkathaJcidupeyata eva; tAvadavayavAtmakasya tasyApi kathazcidanekarUpatvAt / yaccopanyastam- apica, asau teSu vartamAnaH kArtsnyenaikadezena vA vartetetyAdi / tatrApi vikalpadvayAnabhyupagama evottaram ; aviSvagbhAdarsarvino'vayaveSu vRtteH svIkArAt / kiJca yadi bAhyo'rtho nAsti, kimidAnIM niyatAkAraM pratIyate 'nIlametat ? iti ? | vijJAnAkAro'yamiti cet / na, jJAnAd vahirbhUtasya saMvedanAt / jJAnAkAratve tu 'ahaM nIlam' iti pratItiH syAnna tu ' idaM nIlam ' iti / jJAnAnAM pratyekamAkArabhedAt kasyacit ' aham' iti pratibhAsaH, kasyacit 'nIlametat' iti cet / nIlAdyAkAravadahamityAkArasya vyavasthitatvAbhAvAt / tathA ca yadekenAhamiti pratIyate tadevApareNa tvamiti pratIyate / nIlAdyAkArastu vyavasthitaH sarvairapyekarUpatayA grahaNAt / bhakSitahatpUrAdibhistu yadyapi nIlAdikaM pItAditayA gRhyate, tathApi tena na vyabhi - Jain Education national // 131 // ainelibrary.org Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd cAraH, tasya bhrAntatvAt / svayaM svasya saMvedane'hamiti pratibhAsa iti cet / nanu ki parasyApi saMvedana masti ?, kathamanyathA svazabdasya prayogaH 1, pratiyogizabdo hyayaM paramapekSamANa eva pavartate / svarUpasyApi 18 bhrAntyA bhedapratItiriti cet / hanta ! pratyakSeNa pratIto bhedaH kathaM na vAstavaH / bhrAntaM pratyakSamiti cet / nanu kuta etat ? / anumAnena jJAnArthayorabhedasiddheriti cet / kiM tadanumAnamiti pRcchAmaH ? / yadyena | saha niyamenopalabhyate tat tato na bhiyate, yathA saccandrAdasaJcandraH, niyamenopalabhyate ca jJAnena sahAH , | iti byApakAnupalabdhiH- pratiSedhyasya jJAnArthayorbhedasya vyApakaH sahopalambhAniyamastasyAnupalabdhiH, bhi18 vayonIlapItayoyugapadupalambhaniyamAbhAvAt , ityanumAnena tayorabhedasiddhiriti cet / na, saMdigdhAnaikAnti-18 / katvenAsyAnumAnAbhAsatvAt / jJAnaM hi svaparasaMvedanam , tatparasaMvedanatAmAtreNaiva nIlaM gRhNAti, svasaM| vedanatAmAtreNaiva ca nIlabuddhim / tadevamanayoryugapadgrahaNAtsahopalambhaniyamo'sti, abhedazca nAsti / iti / 2 sahopalambhaniyamarUpasya hetorvipakSAd vyAvRtteH saMdigdhatvAt saMdigdhA'naikAntikatvam / asiddhazca sahopalambhaniyamaH 'nIlametat' iti vahimukhatayA'rthe'nubhUyamAne tadAnImevA''ntarasya nIlAnubhavasyA'nanubhavAt / iti kathaM pratyakSasyAnumAnena jJAnArthayorabhedasiddhyA bhrAntatvam / api ca, pratyakSasya bhrAntatvenA'bAdhitaviSayasvAdanumAnasyAtmalAbhA, labdhAtmake cAnumAne pratyakSasya bhrAntatvam , ityanyonyAzra- M // 13 // yadoSo'pi durnivAraH / arthAbhASe ca niyatadezAdhikaraNA pratItiH kutaH / na hi tatra vivakSitadeze'yamAro Jain Education Bonal Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd payitavyo nAnyatretyasti niyamahetuH / vAsanAniyamAtadAropaniyama iti cet / na, tasyA api taddezaniyamakA MraNAbhAvAt / sati arthasadbhAve yaddezo'rthastaddezo'nubhavaH, taddezA ca tatpUrvakA vAsanA / bAhyArthAbhAve tu || // 133 // tasyAH kiMkRto dezaniyamaH / athAsti taavdaaropniymH| na ca kAraNavizeSamantareNa kAryavizeSo ghaTate / bAhyazcArtho nAsti / tena vAsanAnAmeva vaicitryaM tatra heturiti cet / tadvAsanAvaicitryaM bodhAkArAdanyat , ananyadvA / ananyacet / bodhAkArasyaikatvAtkastAsAM parasparato vishessH| anyaccet / arthe kaH pradveSaH, yena sarvalokamatItirapasyate ? / tadevaM siddho jJAnArthayorbhedaH / tathA ca prayogaH-vivAdAdhyAsitaM nIlAdi jJAnAdvayatiriktaM, viruddhadharmAdhyastatvAt / viruddhadharmAdhyAsazca jJAnasya zarIrAntaH, arthasya ca bahiH; jJAnasyA'parakAle, arthasya ca pUrvakAle vRttimattvAt / jJAnasyAtmanaH sakAzAt , arthasya ca svakAraNebhya utpatteH; jJAnasya prakAzarUpatvAt , arthasya ca jaDarUpatvAditi / ato na jJAnAdvaite'bhyupagamyamAne bahiranubhUyamAnArthapratItiH kathamapi saMgatimaGgati / na ca dRSTamapar3hotuM zakyamiti / ata evAha stutikAraH " na saMvidadvaiH | tapathe'rthasaMvit" iti / samyagavaiparItyena vidyate'vagamyate vastukharUpamanayeti saMvit / svasaMvedanapakSe tu | saMvedanaM saMvita jJAnam , tasyA advaitam , dvayorbhAvo dvitA, dvitaiva dvaita, prajJAditvAt svArthikeNi, na dvaita18| madvaitaM bAhyArthapratikSepAdekatvaM saMvidadvaitaM jJAnamevaikaM tAzvikaM na bAhyo'rtha ityabhyupagama ityarthaH, tasya ||6|| // 133 // panthA mArgaH saMvidadvaitapayastasmin jJAnAdvaitavAdapakSa iti yAvat / kimityAha-- " nAthasaMvit" / Jain Education Stional WILO Inelibrary.org 10 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 134 // |yeyaM bahirmukhatayA'rthapratItiH sAkSAdanubhUyate sA na ghaTate ityupaskAraH / etaccAnantarameva bhAvitam / evaM caM sthite sati kimityAha - "vilUnazIrNa sugatendrajAlam " iti / sugato mAyAputrastasya sambandhi tena parikalpitaM kSaNakSayAdi vastujAtamindrajAlamivendrajAlaM mativyAmohavidhAyitvAt, sugatendrajAlaM sarvamidaM vinazIrNam - pUrva vilUnaM pazcAt zIrNa vilUnazIrNam ; yathA kizcit tRNastambAdi vilUnameva zIryate vinazyati, evaM tatkalpitamidamindrajAlaM tRNaprAyaM dhArAlayuktizAstrikayA chinnaM sad vizIryata iti / athavA yathA nipuNendrajAlikakalpitamindrajAlamavAstavatattadvastvadbhutatopadarzanena tathAvidhaM buddhidurvidagdhajanaM farar pazcAdindradhanuriva niravayavaM vilUnazIrNatAM kalayati, tathA sugataparikalpitaM tattatpramANata - tatphalA bhedakSaNakSayajJAnArthahetukatvajJAnAdvaitAbhyupagamAdi sarva pramANAnabhijJaM lokaM vyAmohayamAnamapi yuktyA vicAryamANaM vizarArutAmeva sevata iti / atra ca sugatazabda upahAsArthaH / saugatA hi zobhanaM gataM jJAnamasyeti sugataM ityuzanti / tatazcAho ! tasya zobhanajJAnatA, yenetthamayuktiyuktamuktam / iti kAvyArtha H 16 / / atha tattvavyavasthApakapramANAdicatuSTayavyavahArApalApinaH zUnyavAdinaH saugatajAtIyAMstatkakSIkRtapakSasAdhakasya pramANasyAGgIkArAnaGgIkAralakSaNe pakSadvaye'pi tadabhimatArthA'siddhipradarzanapUrvakamupahasannAha / vinA pramANaM paravanna zUnyaH svapakSasiddheH padamaznuvIta / // 134 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kupyetkRtAntaH spRzate pramANamaho ! sudRSTaM tvadasUyidRSTam // 17 // // 135 // vyAkhyA- zUnyaH zUnyavAdI pramANe pratyakSAdikaM vinA antareNa svapakSasiddheH svAbhyupagatazUnyavAda niSpatteH padaM pratiSThA nAznuvIta na prApnuyAt / kiMvat ? paravat itaraprAmANikavat / vaidhayeNAyaM dRSTAntaH / | yathA itare prAmANikAH pramANena sAdhakatamena svapakSasiddhimaznuvate, evaM nAyam / asya mate pramANaprameyAdi2 vyavahArasyApAramArthikatvAt "sarva evAyamanumAnAnumeyavyavahAro buddhayArUDhena dharmadharmibhAvena na bahiHsada4 sattvamapekSate" ityAdivacanAt / aprAmANikazca zUnyavAdAbhyupagamaH kathamiva prekSAvatAmupAdayo bhaviSyati, prekSAvattvavyAhatiprasaGgAt ? / atha cet svapakSasaMsiddhaye kimapi pramANamayamaGgIkurute, tatrAyamuSAlambhaH-kupyedityAdi, pramANaM pratyakSAdyanyatamat spRzate AzrayamANAya, prakaraNAdasmai zUnyavAdine, kRtAmtastatsiddhAntaH / / kupyetkopaM kuryAt siddhAntabAdhaH syAdityarthaH / yathA kila sevakasya viruddhavRttyA kupito nRpatiH sarva khamapaharati, evaM tatsiddhAntopi zUnyavAdaviruddhaM pramANavyavahAramaGgIkurvANasya tasya sarvasvabhUtaM samyagvAditvamapaharati / kizca, svAgamopadezenaiva tena vAdinA zUnyavAdaH prarUpyate, iti svIkRtamAgamasya prAmANyamiti kuta- // 135 // | stasya svapakSasiddhiH, pramANAGgIkaraNAt / kiJca, pramANaM prameyaM vinA na bhavatIti pramANAnaGgIkaraNe prame-18 Jain Education Eational Xinelibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // yamapi vizINam / tatazcAsya mUkataiva yuktA, na punaH zUnyavAdopanyAsAya tuNDatANDavADambaraM, zUnyavAdasyA'pi prameyatvAt / atra ca spRzidhAtuM kRtAntazabdaM ca prayuJjAnasya sUrerayamabhiprAyaH- yadyasau zUnyavAdI dUre prmaa||136|| 3 Nasya sarvathAGgIkAro yAvat pramANasparzamAtramapi vidhatte, tadA tasmai kRtAnto yamarAjaH kupyet , tatkopo hi maraNaphala:; tatazca svasiddhAntaviruddhamasau pramANayad nigrahasthAnApannatvAd mRta eveti / ____evaM sati ' aho ityupahAsaprazaMsAyAM' tubhyamamyanti guNeSu doSAnAviSkurvantItyevaMzIlAstvadamUyiMa nastantrAntarIyAstaidRSTaM matyajJAnacakSuSA nirIkSitamaho! sudRSTaM sAdhu dRSTam / viparItalakSaNayopahAsAnna samyag dRSTamityarthaH, atrA'sUyadhAtostAcchAlikaNasAptAvapi bAhulakANNin / amUyA'styeSAmityamUyinastvayyasUyinastvadayina iti matvarthIyAntaM vA / tvadamyudRSTamiti pAThe'pi na kiJcidacAruH, asUyuzabdasyodantasyodayanAyeAyatAtparyaparizuddhyAdau matsarAiNa prayogAditi / za iha zUnyavAdinAmayamAbhisaMdhiH-pramAtA, prameyaM,pramANaM, pramitiriti tatvacatuSTayaM paraparikalpitamavastveva. vicArAsahatvAt , turaGgazRGgavat / tatra pramAtA tAvadAtmA, tasya ca pramANagrAhyatvAbhAvAdabhAvaH; tathAhina pratyakSeNa tatsiddhirindriyagocarAtikrAntatvAt / yattu ahaGkArapratyayena tasya mAnasapratyakSatvasAdhanam , tadapya| naikAntikam , tasyAhaM gauraH zyAmo vetyAdau shriiraashrytyaa'pyupptteH| kizca, yadyayamahaGkArapratyaya AtmagocaraH syAt tadA na kAlacitkaH syAt, AtmanaH sadA saMnihitatvAtaH, kAdAcitkaM hi jJAnaM, kAdAcitka alm136 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kAraNapUrvaka dRSTam , 'yathA saudAmanIjJAnamiti / nApyanumAnana, avyabhicAriliGgA'grahaNAt / AgamAnI ca parasparaviruddhArthavAdinAM nAstyeva prAmANyam / tathAhi- ekena kathamapi kazcidartho vyavasthApitaH, abhiyukt||137|| tareNA'pareNa saM evAnyathA vyavasthApyate, svayamavyavasthitaprAmANyAnAM ca teSAM kathamanyavyavasthApane sAmarthyam ?, iti nAsti pramAtA / prameyaM ca bAhyo'rthaH, sa cAnantarameva bAhyArthapratikSepakSaNe nirlotthitH| pramANaM ca svaparA'vabhAsi jJAnam , 8 taca prameyA'bhAve kasya grAhakamastu ?, nirviSayatvAt / kiM ca, etat arthasamakAlam , tadbhinnakAlaM vA tad grAhakaM klpyet?| AdyapakSe, tribhuvanavartino'pi padArthAstatrA'vabhAseran ; samakAlatvA'vizeSAt / dvitIye tu, nirAkAram , sAkAraM vA tatsyAt / / prathame, pratiniyatapadArthaparicchedAnupapattiH / dvitIye tu, kimayamAkAro vyatiriktaH, avyatirikto vA jJAnAt / avyatireke, jJAnamevAyam , tathA ca niraakaarpkssdossH| vyatireke, yadyayaM cidrUpaH, tadAnImAkAro'pi vedakaH syAt , tathA ca, ayamapi nirAkAraH; sAkAro vA tadvedako bhavet ?; tananA'navasthA / atha, acidrUpaH, kimajJAtaH, jJAto vA tajjJApakaH syaat| prAcIne vikalpe. caitrasyeva maitrasyApi tajjJApako'sau syAt / taduttare tu, nirAkAreNa, sAkAreNa vA jJAnena, tasyApi jJAnaM syAt , | ityAdyAvRttAvanavasthaiveti / itthaM pramANA'bhAve tatphalarUpA pramitiH kutastanI?, iti sarvazUnyataiva paraM tattvamiti / tathA ca paThanti // 137 // Jain Education Intern al wwdonelibrary.org Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 "yathA yathA vicAryante vizIryante tathA tthaa| yadetad svayamarthebhyo rocate tatra ke vayam ?" // 1 // iti puurvpkssH| // 138 // vistaratastu pramANakhaNDanaM tattvopaplavasiMhAdavalokanIyam // ____ atra pratividhIyate- nanu yadidaM zUnyavAdavyavasthApanAya devAnAMpriyeNa vacanamupanyastam / tat zUnyam , azUnyaM vA / zUnyaM cet / sarvopAkhyAvirahitatvAt khapuSpeNeva nA'nena kizcitsAdhyate, niSidhyate vA / tatazca niSpratipakSA prmaannaaditttvctussttyiivyvsthaa| azUnyaM cet / pralInastapasvI zUnyavAdaH; bhavadvacanenaiva sarvazUnya tAyA vyabhicArAta , tatrApi niSkaNTakaiva sA bhgvtii| tathApi prAmANikasamayaparipAlanArtha kiJcita tatsAdhanaM // dRSyate / tatra yattAvaduktam-pramAtuH pratyakSeNa na siddhiH, indriyagocarA'tikrAntatvAditi. tatsiddhasA yatpunaH, ahaMpratyayena tasya mAnasapratyakSatvamanaikAntikamityuktam / tadasiddham ; ahaM sukhI, ahaM duHkhI' iti-anta| muMkhasya pratyayasya AtmAlambanatayaivopapatteH / tathA cAhuH "sukhAdi cetyamAnaM hi svatantraM nAnubhUyate / matubarthAnuvedhAttu siddhaM grahaNamAtmanaH // 1 // - idaM sukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivat / ahaM sukhIti tu jJaptirAtpano'pi prakAzikA // 2 // " yatpunaH 'ahaM gauraH, ahaM zyAmaH' ityAdibahirmukhaH pratyayaH, sa khalvAtmopakArakatvena lakSaNayA zarIre | prayujyate; yathA- priybhRtye'hmitivypdeshH| . azUnyapakSakakSIkAre'pi / . // 138 // Willhelibrary.org Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd yacca, ahaMpratyayasya kAdAcitkatvam , tatreyaM vAsanA-AtmA tAvadupayogalakSaNaH, sa ca sAkArA'nAkAro payogayoranyatarasminiyamenopayukta eva bhavati / ahaMpratyayo'pi copayogavizeSa eva, tasya ca krmkssyo||139|| pazamavaicitryAt indriyAnindriyAlokaviSayAdinimittasavyapekSatayA pravarttamAnasya kAdAcitkatvamupapannameva / yathA-bIjaM satyAmapya'Gkuropajananazaktau pRthivyudakAdisahakArikAraNakalApasamavahitamevA'GkaraM janayati; nAnyathA / na caitAvatA tasyAGkurotpAdane kAdAcitke'pi tadutpAdanazaktirapi kAdAcitkI; tasyAH kathaMcinityatvAt / evamAtmanaH sadA sannihitatve'pyapratyayasya kAdAcitkatvam / / ___yadapyuktam- tasyA'vyabhicAri liGgaM kimapi nopalabhyata iti / tadapyasAraM sAdhyA'vinAbhAvino'nekasya || liGgasya tatropalabdheH, tathAhi- rUpAdyupalabdhiH sakartRkA, kriyAtvAt, chidikriyAvat ; yazcAsyAH kartA sa A tmA / na cAtra cakSurAdInAM kartRtvam / teSAM kuThArAdivat karaNatvenA'svatantratvAt / karaNatvaM caiSAM paudgalikatvenA'cetanatvAt, parapreryatvAt, prayoktRvyApAranirapekSapravRttyabhAvAt / yadi hi, indriyANAmeva kartRtvaM syAt, tadA teSu vinaSTeSu pUrvA'nubhUtArthasmRteH, mayA dRSTam, spRSTam, prAtam, AsvAditam, zrutam' itipratyayAnAmekakartRkatvapratipa| tezca kutaH saMbhavaH / kiJca, indriyANAM svasvaviSayaniyatatvena rUparasayoH sAhacaryapratItau na sAmarthyam / asti ca, tathAvidhaphalAde rUpagrahaNAnantaraM tatsahacaritarasAnusmaraNam , dantodakasaMplavA'nyathAnupapatteH / tasmAdubhayorgavAkSakayorantargataH prekSaka iva, dvAbhyAmindriyAbhyAM rUparasayodarzI kazcideko'numIyate / tasmAtkaraNAnyetAni,yazcaiSAM // 139 // Jain Education into onal wwholelibrary.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 140 syAd | vyApArayitA sa AtmA / tathA, sAdhanopAdAnaparivarjanadvAreNa hitA'hitamAptiparihArasamarthA ceSTA prayatnapU vikA, viziSTakriyAtvAt , rathakriyAvat / zarIraM ca prayatnavadadhiSThitam , viziSTakriyAzrayatvAt , rathavat / yazcAssyA'dhiSThAtA,sa AtmA,sArathivat / tathA'traiva pakSe,icchApUrvakavikRtavAyvAzrayatvAd bhasvAvat vAyuzca-prANA'pAnAdiH; yazcAsyA'dhiSThAtA, sa AtmA, bhasvAdhyApayitRvat / tathA'traiva pakSe, icchAdhInanimeSonmeSavadavayavayogi. tvAd,dAruyantravat / tathA zarIrasya vRddhikSatabhanasaMrohaNaM ca prayatnavatkRtam vRddhikSatabhanasaMrohaNatvAd, gRhavRddhikSa| tabhagnasaMrohaNavat / vRkSAdigatena vRddhyAdinA vyabhicAra iti cet / na teSAmapi ekendriyajantutvena sAtmakatvAt / 18| yazcaiSAM kartA, sa AtmA, gRhapativat / vRkSAdInAM ca sAtmakatvamAcArAGgAderavaseyam , kiMcidvakSyate ca / / tathA preyaM manaH, abhimataviSayasaMbandhanimittaniyAzyatvAd, dArakahastagatagolakavat / yazcAsya prerakaH, 18 sa AtmA, iti / tathA, Atma-cetana-kSetrA-jIva-puruSAdayaH paryAyA na nirviSayAH, paryAyavAda, ghaTa-kuTa-kalazA diparyAyavat , vyatireke SaSThabhUtAdi / yathaiSAM viSayaH, sa AtmA / tathA, astyAtmA, asamastaparyAyavAcyatvAt , yo yo'sAGketikazuddhaparyAyavAcyaH, sa so'stitvaM na vyabhicarati, yathA ghaTAdiH, vyatireke kharaviSANanabho'mbhoruhAiyaH / tathA sukhAdIni dravyAzritAni, guNatvAd, rUpavat , yo'sau guNI, sa aatmaa| ityAdiliGgAni / taslAdanumAnato'pyAtmA siddhH| AgamAnAM ca yeSAM pUrvAparaviruddhArthatvam , teSAmaprAmANyameva / yastvAsapraNIta AgamaH, sa pramANameva, 0000000000000000000000000000000000000000000 140 // Jain Education intollonal Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 1 kapa-ccheda-tApalakSaNopAdhitrayavizuddhatvAt / kaSAdInAM ca svarUpaM purastAdvakSyAmaH / // 14 // na ca vAcyamAptaH kSINasarvadoSaH; tathAvidhaM cAzatvaM kasyApi nAstIti / yataH-rAgAdayaH kasyacidatyantamucchidyante, asmadAdiSu taducchedaprakarSA'pakarSopalambhAva, sUryAyAvarakajaladapaTalayat / tathA cAhuH "dezato nAzino bhAvA dRSTA nikhilanazvarAH / meghapaGktyAdayo yadvat evaM rAgAdayo yatAH" // 1 // iti / | yasya ca niravayavatayaite vilInAH, sa evApto bhagavAn srvjnyH| atha anAditvAd rAgAdInAM kathaM prakSayaH ?, iti / 4 cet / na upAyatastadbhAvAt / anAderapi suvarNamalasya kSAramRtpuTapAkAdinA vilayopalabhAt / tadvadevA'nAdInA mapi rAgAdidoSANAM pratipakSabhUtaratnatrayAbhyAsena vilyopptteH| kSINadoSasya ca kevalajJAnA'vyabhicArAt sarva jJatvam / tatsiddhistu-jJAnatAratamyaM kacid vizrAntam,tAratamyatvAt ,AkAze parimANatAratamyavat / tathAsUkSmA18ntaritadUrArthAH, kasyacitpratyakSAH, anumeyatvAt , kSitigharakandharAdhikaraNadhUmadhvajavat / evaM candrasUryoparA| gAdisUcakajyotirjJAnA'visaMvAdAnyathA'nupapattiprabhRtayo'pi herAvo vaacyaaH| tadevamAnena sarvapidA praNItaAgamaH pramANameva / tadaprAmANyaM hi praNAyakadovaniyandhanam :"rAgAd vA dveSAd yA goDA vA vAdhyamucyate chanRtam / // 14 // yasya tu naite doSAstasyA'nRtakAraNaM kiM syAt ?" // 1 // iti vacanAt / Jain Education Conal w elibrary.org Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda // 142) praNetuzca nirdoSatvamupapAditameveti / siddha AgamAdapyAtmA, "ege' AyA" ityAdivacanAt , tadevaM | pratyakSAnumAnAgabhaiH siddhaH prmaataa| prameyaM cAnantarameva bAhyArthasAdhane sAdhitam / tatsiddhau ca 'pramANaM jJAnam , tacca prameyAbhAve kasya grAhakamastu nirviSayatvAt' iti prlaapmaatrm| karaNamantareNa kriyAsiddharayogAd, lavanAdiSu tathAdarzanAt / yacca, arthasamakAlamityAdyuktam / tatra, vikalpadvayamapi svIkriyata eva / asmadAdipratyakSaM hi samakAlArthA''kalanakuzalam ,smaraNamatItArthasya grAhakam , zabdAnumAne ca traikAlikasyA'pyarthasya paricchedake / nirAkAraM caitdvympi| na cAtiprasaGgaH, svajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSavazAdevAsya naiyatyena pravRtteH / zeSavikalpAnAmasvIkAraeva tirskaarH| pramitistu, pramANasya phalaM svasaMvedanasidaiva / na hyanubhave'pyupadezApekSA / phalaM ca dvidhA, Anantarya| pAramparyabhedAt, tatrA''nantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalam , pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvat | phalamaudAsInyam , zeSapramANAnAM tu hAnopAdAnopekSAbuddhayaH / iti suvyavasthitaM pramAtrAdicatuSTayam / tatazca-"nAsanna sanna sadasanna cApyanubhayAtmakam / catuSkoTivinirmuktaM tattvamAdhyAtmikA viduH" // 1 // ityunmattabhASitam / // 142 // 1eka aatmaa| Jain Education Hilltonal willnelibrary.org Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 143 // kiJca, idaM pramAtrAdInAmavAstavatvaM zUnyavAdinA vastuvRttyA tAvadeSTavyam / taccAsau pramANAt | abhimanyate, apramANAdvAna tAvadapramANAta , tasyAkizcitkaratvAt / atha pramANAta, tanna / avAstavatvagrAhakaM pramANaM sAMvRtam , asAMkRtaM vA syAt / yadi sAMvRtam , kathaM tasmAdavAstavAd vAstavasya zUnyavAdasya siddhiH ?; tathA tadesiddhau ca vAstava eva samasto'pi prmaatraadivyvhaarHpraaptH| atha tadgrAhakaM pramANaM khayamasAMvRtam , tarhi kSINA pramAtrAdivyavahArAvAstavatvapratijJA, tenaiva vyabhicArAt / tadevaM pakSadvaye'pi 'ito vyAghra itastaTI' iti nyAyena vyakta eva paramArthataH svAbhimatasiddhivirodhaH / iti kAvyArthaH / / adhunA kSaNikavAdina aihikA''muSmikavyavahArA'nupapannArthasamarthanamavibhRzyakAritaM darzayannAha kRtapraNAzA-'kRtakarmabhoga-bhava-pramokSa-smRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchannaho! mahAsAhasikaH paraste // 18 // vyAkhyA kRtapraNAzadoSam , akRtakarmabhogadoSam , bhavabhaGgadoSam , pramokSabhaGgadoSam , smRtibhaGgadoSamityetAn || doSAn ; sAkSAdityanubhavasiddhAn , upekSyA'nAdRtya,sAkSAt kurvannapi gajanimIlikAmavalambamAnaH; sarvabhAvAnAM | kSaNabhaGgam-udayAnantaravinAzarUpA kSaNakSayitAm , icchan pratipadyamAnaH,te tava, paraH pratipakSI vainAzikaH, saugata | // 143 // 1 shuunyvaadaa'sidau| 600000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education National Clinelibrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 144 // Jain Education _ ityarthaH; aho ! mahAsAhasika:- sahasA avimarzAtmakena balena vartate sAhasikaH / bhAvinamayavibhAvya yaH pravartate sa evamucyate, mahAMvAsI sAhasikazca mahAsAhasiko'tyantamavimRzya mavRttikArI / iti mukulitArthaH / vivRtArthasvayam - bauddhA buddhikSaNaparamparAmAtramevAtmAnamAmananti na punamauktikakaNanikarA'nusyU| taikasUtravat tadanvayinamekam / tanmate, yena jJAnakSaNena sadanuSThAnamasadanuSThAnaM vA tam, tasya niranvayavinAzAna tatphalopabhogaH, yasya ca phalopabhoga:, tena tara karma na kRtam / iti prAcyajJAnakSaNasya kRtamaNAzaH, svakRtakarmaphalAnupabhogAt / uttarajJAnakSaNasya cAkRtakarmabhogaH, svayamakRtasya parakRtasya karmaNaH, phalopabhogAditi / atra ca karmazabda ubhayatrApi yojyaH, tena kRtapraNAza ityasya kRtakarmapraNAza ityartho dRzyaH / bandhAnulomyAzcetyamupanyAsaH / tathA bhavabhaGgadoSaH - bhava ArjavIbhAvalakSaNaH saMsAraH, tasya bhaGgo vilopaH, sa eva doSaH kSaNikavAde sajjyate - paralokAbhAsaGga ityarthaH, paralokinaH kasyacidabhAvAt / paraloko hi pUrvajanmakRtakarmAnusAreNa bhavati / tacca prAcInajJAnakSaNAnAM niranvayaM nAzAt kena nAmopabhujyatAM janmAntare / yacca mokSAkaraguptena - " yaccittaM taccittAntaraM pratisandhatte, yathedAnIntanaM cittaM, cittaM ca maraNakAlabhAvi" iti bhavaparamparAsiddhaye pramANamuktam, tad vyartha / cittakSaNAnAM niravazeSavinAzinAM cittAntarapratisaMghAnA'yogAt / dvayoravasthitayorhi pratisaMdhAna bhayAnugAminA kenacitkriyate / yazvAnayoH pratisaMghAtA, satena tional // 144 // nelibrary.org Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd 18 nAbhyupagamyate, sa hyAtmA'nvayI / na ca pratisaMdhatte ityasya janayatItyarthaH, kAryahetuprasaGgAt / tena vAdinA sya hetoH svabhAvahetutvenoktatvAt , svabhAvahetuzca tAdAtmye sati bhavati, bhinnakAlabhAvinozca cittci||14|| tAntarayoH kutastAdAtmyam ? | yugapadbhAvinozca pratisandheya-pratisandhAyakatvA'bhAvApattiH, yugapadbhAvitve viziSTe'pi kimatra niyAmakam ?, yadekaH pratisandhAyako'parazca pratisandheya iti / astu vA pratisandhAnasya | 8 jananamarthaH; so'pyanupapannaH / tulyakAlatve, hetuphalabhAvasyA'bhAvAt / bhinnakAlatve ca, pUrvacittakSaNasya vinaTatvAt uttaracittakSaNaH kathamupAdAnamantareNotpadyatAm ?; iti yatkizcidetat / tathA pramokSabhaGgadoSaH- prakarSeNA'punarbhAvena karmabandhanAd mokSo muktiH pramokSastasyApi bhaGgaH prApnoti / tanmate tAvadAtmaiva nAsti, kaH pretya sukhIbhavanAtha yatiSyate ? / jJAnakSaNo'pi saMsArI kathamaparajJAnakSaNaol sukhIbhavanAya ghaTiSyate ? / na hi duHkhI devadatto yajJadattasukhAya ceSTamAno dRSTaH / kSaNasya tu duHkhaM svara8 sanAzitvAt tenaiva sArddha dadhvaMse, santAnastu na vAstavaH kazcit / vAstavatve tu, AtmA'bhyupagamaprasaGgaH / ___api ca, bauddhAH "nikhilavAsanocchede vigataviSayAkAropaplavavizuddhajJAnotpAdo mokSaH" ityAhustacca na OM ghaTate; kAraNA'bhAvAdeva tadanupapatteH- bhAvanApacayo hi tasya kAraNamiSyate, sa ca sthiraikAzrayA'bhA vAd vizeSA'nA''dhAyakaH, pratikSaNamapUrvavad upajAyamAno niranvayavinAzI, gaganalaGghanA'bhyAsavat anAsAditaprakarSo na sphuTA'bhijJAnajananAya prabhavati, ityanupapattireva tasya / samalacittakSaNAnAM svAbhAvikyAH >>00000000000000000000000000000000000000000000 145 // Jain Education fonal wi nelibrary.org Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd / sadRzArambhaNazakterasadRzArambhaM pratyazaktezca, akasmAdanucchedAt / kiM ca, samalacittakSaNAH pUrve varasaparini |rvANAH, ayamapUrvo jAtaH santAnazcaiko na vidyate, bandhamokSo caikAdhikaraNau; na viSayabhedena vrtete| tat kasyeyaM // 146 // muktirya etadartha prayatate ? / ayaM hi mokSazabdo bndhnvicchedpryaayH|mokssshc tasyaiva ghaTate yo baddhaH, kSaNakSa | yavAde tvanyaH kSaNo baddhaH, kSaNAntarasya ca muktiriti prApnoti mokSA'bhAvaH / A tathA smRtibhaGgadoSaH, tathA hi- pUrvabuddhyA'nubhUte'rthe nottarabuddhInAM smRtiH saMbhavati, tato'nyatvAt , santAnAntarabuddhivat / na hyanyadRSTo'rtho'nyena smaryate, anyathA ekena dRSTo'rthaH sarvaiH smaryeta, smaraNA'bhAve ca kautaskutI pratyabhijJAprasUtiH ?, tasyAH smaraNAnubhavobhayasaMbhavatvAt- padArthaprekSaNaprabuddhaprAktana- 8 saMskArasya hi pramAtuH sa evAyamityAkAreNa iyamutpadyate / atha syAdayaM doSaH, yadyavizeSeNA'nyadRSTamanyaH | smaratItyucyate / kintu, anyatve'pi kAryakAraNabhAvAd eva smRtiH, bhinnasaMtAnabuddhInAM tu kAryakAraNabhAvo nAsti, tena saMtAnAntarANAM smRtinaM bhavati / na caikasAMtAnikInAmapi buddhInAM kAryakAraNabhAvo nAsti, yena pUrva buddhyanubhUte'rthe taduttarabuddhInAM smRtirna syAt / tadapyanavadAtam , evamapi anyatvasya tadavasthatvAt , na hi kAryakAraNabhAvAbhidhAne'pi tadapagataM, kSaNikatvena sarvAsAM bhinnatvAt / na hi kAryakAraNabhAvAt // 146 // 4 smRtirityatrobhayaprasiddho'sti dRssttaantH| atha ____"yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva saMdhatte kase raktatA yathA" // 1 // iti / 60000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education National W inelibrary.org Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 147 // // karpAse raktAdRSTAnto'stIti cet / tadasAdhIyaH, sAdhanadUSaNayorasaMbhavAt, tathAhi - anvayAdyasaMbhavAnna sAdhanam ; na hi kAryakAraNabhAvo yatra tatra smRtiH, karpAse raktatAvadityanvayaH saMbhavati, nApi yatra na smRtistatra na kAryakAraNabhAva iti vyatireko'sti / asiddhatvAdyanudbhAvanAcca na dUSaNam / na hi, 'tato'nyatvAt' ityasya hetoH 'karpAse raktatAvat' ityanena kazciddoSaH pratipAdyate / kiJca yadyanyatve'pi kAryakAraNabhAvena smRterutpattiriSyate, tadA ziSyAcAryAdibuddhInAmapi kAryakAraNabhA vasadbhAvena smRtyAdiH syAt / atha nAyaM prasaGgaH, ekasaMtAnatve satIti vizeSeNAditi cet / tadapyayuktam, pakSAbhyAM tasyopakSINatvAt / kSaNaparamparAtastasyA'bhede hi kSaNaparamparaiva sA, tathA ca saMtAna iti na kiJcidatiriktamuktaM syAt / bhede tu pAramArthikaH, apAramArthiko vA'sau syAt ? / apAramArthikatvestr tadeva dUSaNam akiJcitkaratvAt / pAramArthikatve, sthiro vA syAt, kSaNiko vA ? / kSaNikatve, saMtAninirvizeSa evAyam iti kimanena stenabhItasya stenAntarazaraNasvIkaraNakaraNinA ? / sthirakSet Atmaiva saMjJAbhedatirohitaH pratipannaH / iti na smRtirghaTate kSaNakSayavAdinAm / tadabhAve ca anumAnasyASnutthAnamityuktaM prAgeva / api ca, smRterabhAve nihitapratyunmArgaNa prartyapaNAdivyavahArA vizIryeran " ita ekanavate kalpe zaktyA me puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde viddho'pi bhikSavaH !" // 1 // 1 ekanavatyAH pUraNastasmin / Jain Education Intional // // 147 // www.elibrary.org Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda // 1 itivacanasya ca kA gtiH| evamutpattirutpAdayati, sthitiH sthApayati, jarA jarjarayati, vinAzo nAzayatIti catuHkSaNikaM vastu pratijAnAnA api pratikSepyAH, kSaNacatuSkAnantaramapi nihitapratyunmArgaNAdivyavahArANAM darzanAt / tadevamanekadoSApAte'pi yaH kSaNabhaGgamabhipraiti, tasya mahat sAhasam / iti kaavyaarthH| atha tAthAgatAH kSaNakSayapakSe sarvavyavahArAnupapatti parairudbhAvitAmAkarNya, itthaM pratipAdayiSyanti yatsarvapadArthAnAM kSaNikatve'pi vAsanAbalalabdhajanmanA aikyAdhyavasAyena aihikA''muSmikavyavahArapravRtteH kRtapraNAzAdidoSA niravakAzA eva, iti / tadAkUtaM parihatukAmastatkalpitavAsanAyAH kSaNaparamparAto bhedA'bhedAnu. bhayalakSaNe pakSatraye'pyaghaTamAnatvaM darzayan svAbhipretabhedAbhedasyadvAdamakAmayamAnAnapi tAnaGgIkArayitumAha sA vAsanA sA kSaNasantatizca naa'bhed-bhedaa-'nubhyairghttete| tatastaTA'darzizakuntapotanyAyAt tvaduktAni pare zrayantu // 19 // ___sA zAkyaparikalpitA, truTitamuktAvalIkalpAnAM parasparavizakalitAnAM kSaNAnAmanyo'nyA'nusyUtapratya- 18 yajanikA, ekasUtrasthAnIyA santAnA'paraparyAyA vAsanA / vAsaneti- pUrvajJAnajanitAmuttarajJAne zaktimAhuH // 148 / / sAca, kSaNasantatistaddarzanaprasiddhAH pradIpakalikAvat navanavotpadyamAnAparAparasadRzakSaNaparamparA, ete dve api Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd abheda bhedA-'nubhayairna ghaTete-na tAvadabhedena tAdAtmyena, te ghaTete / tayohi abhede, vAsanA vA syAt kssnn||149|| paramparA vA / na dvayam , yaddhi yasmAdabhinnaM na tat tataH pRthagupalabhyate, yathA ghaTAd ghaTasvarUpam / kevalAyAM vAsanAyAmanvayisvIkAraH, vAsyA'bhAve ca kiM tayA vAsanIyamastu / / iti tasyA api na svarUpaM vyavatiSThate / kSaNaparamparAmAtrA'GgIkaraNe ca prAzca eva dossaaH| na ca bhedena te yujyate / sA hi bhinnA vAsanA kSaNikA vA syAt , akSaNikA vA kSaNikA cet / tarhi kSaNebhyastasyAH pRthak kalpanaM vyartham / akSaNikA cet / anvayipadArthAbhyupagamenA''gamabAdhaH, tathA ca | padArthAntarANAM kSaNikatvakalpanAprayAso vyasanamAtram / kA anubhayapakSeNA'pi na ghaTete / sa hi kadAcit evaM brUyAt , nAhaM vAsanAyAH kSaNazreNito'bhedaM pratipadye, 18 na ca bhedaM ; kiMtvanubhayamiti / tadapyanucitam , bhedA'bhedayorvidhiniSedharUpayorekatarapratiSedhe'nyatarasyA'vazyaM | vidhibhAvAt anyatarapakSA'bhyupagamaH, tatra ca prAgukta eva doSaH / athavA'nubhayarUpatve'vastutvaprasaGgaH, bhedA| 'bhedalakSaNapakSadvayavyatiriktasya mArgAntarasyA'nastitvAt / anAhatAnAM hi vastunA avazyaM bhinnena vA bhAvyam , abhinnena vA; tadubhayA'tItasya vandhyAstanandhayaprAyatvAt / evaM vikalpatraye'pi kSaNaparamparA-vAsanayoranupa18 pattau pArizeSyAd bhedAbhedapakSa eva kkssiikrnniiyH| na ca "pratyekaM yo bhaved doSo dvayorbhAve kathaM na saH?" itivacanAdatrApi doSatAdavasthyamiti vAcyaM kurkuTasarpa-narasiMhAdivad jAtyantaratvAdanekAntapakSasya / 149 // Jain Education ational wil helibrary.org Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 nanvAhatAnAM vAsanA-kSaNaparamparayoraGgIkAra eva nAsti / tatkathaM tadAzrayabhedAbhedacintA caritArthA : 3 iti cet / naivam , syAdvAdinAmapi hi pratikSaNaM navanavaparyAyaparamparotpattirabhimataiva, tathA ca kssnni||15|| katvam / atItA'nAgatavartamAnaparyAyaparamparAnusandhAyakaM cAnvayidravyam , tacca vAsaneti saMjJAntarabhAktve'pyabhipranameva / na khalu nAmabhedAd vAdaH kovidaH kovidAnAm / sA ca pratikSaNotpadiSNuparyAyaparamparA anvayidravyAt kathaMcid bhinnA, kathaMcidabhinnAH tathA tadapi tasyAH syAdabhinnaM syAd bhinnam ; iti pRthak / pratyayavyapadezaviSayatvAd bhedaH, dravyasyaiva ca tathA tathA pariNaganAdabhedaH / etacca sakalAdezavikalAdezavyAkhyAne purastAt prapazcayiSyAmaH / ___api ca, bauddhamate vAsanA'pi tAvanna ghaTate, iti niviSayA tatra bhedaadiviklpcintaa| tallakSaNaM hipUrvakSaNenottarakSaNasya vAsyatA / na cA'sthirANAM bhinnakAlatayA'nyonyA'saMbaddhAnAM ca teSAM vAsyavAsakabhAvo yujyate, sthirasya saMbaddhasya ca vastrAdemaMgamadAdinA vAsyatvaM dRSTamiti / atha pUrvacittasahajAt cetanAvizeSAt pUrvazaktiviziSTaM cittamutpadyate, so'sya zaktiviziSTacittotpAdo vAsanA, tathAhi- pUrvacittaM rUpAdiviSayaM pravRttivijJAnaM yattat paDdhim- paJca rUpAdivijJAnAnya vikalpakAni, SaSThaM ca vikalpavijJAnam , tena saha jAtaH samAnakAlazcetanAvizeSo'haGkArAspadamAlayavijJAnam , tasmAt pUrvazaktiviziSTa- // 15 // cittotpAdo vAsaneti / tadapi na asthiratvAd vAsakenA'sambandhAcca / yazcAsau cetanAvizeSaH pUrva Jain Education int o nal wwellibrary.org Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittasahabhAvI, sa na vartamAne cetasyupakAraM karoti- vartamAnasyA'zakyA'paneyopaneyatvenA'vikAryatvAt , sthAd | taddhi yathAbhUtaM jAyate tathAbhUtaM vinazyatIti / nApya'nAgate upakAraM karoti; tena sahA'saMbaddhatvAt , // 15 // | asaMbaddhaM ca na bhAvayatItyuktam / tasmAt saugatamate vAsanA'pi na ghaTate / atra ca stutikAreNA'bhyupetyA'pi tAma, anvayidravyavyavasthApanAya bhedAbhedAdicarcA viraciteti bhaavniiym| athottarArdhavyAkhyA- tata iti pakSatraye'pi doSasadbhAvAt tvaduktAni bhavadvacanAni bhedAbhedasyAdvAda| saMvAdapUtAni, pare kutIrthyAH- prakaraNAd mAyAsUnavIyAH, zrayantu AdriyantAm / atropamAnamAha- taTAdarzItyAdi-taTaM na pazyatIti taTA'darzI, yaH zakuntapotaH pakSizAvakaH,tasya nyAya udAharaNam , tasmAt / yathA kila kathamapyapArapArAvArAntaH patitaH kAkAdizakunizAvako bahirnirjigamiSayA pravahaNakUpastambhAdestaTaprAptaye mugdhatayoDDInaH, samantAjjalaikArNavamevA'valokayaMstaTamadRSTvaiva nirvedAd vyAvRtya tadeva kUpastambhAdisthAnamA zrayate; gatyantarA'bhAvAt , evaM te'pi kutIrthyAH prAguktapakSatraye'pi vastusiddhimanAsAdayantastvaduktameva caturtha kI bhedAbhedapakSamanicchayA'pi kakSIkurvANAstvacchAsanameva pratipadyantAm / na hi svasya balavikalatAmAkalayya | balIyasaH prabhoH zaraNAzrayaNaM doSapoSAya nItizAlinAm / tvaduktAnIti bahuvacanaM sarveSAmapi tantrAntarI. yANAM pade pade'nekAntavAdapratipattireva yathA'vasthitapadArthapratipAdanaupayikaM nAnyaditi jJApanArtham anantadharmAtmakasya sarvasya vastunaH sarvanayAtmakena syAdvAdena vinA yathAvad grahItumazakyatvAt , itara // 151 // Jain Education ofational wlodbelibrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 152 // syAd 8 thA'ndhagajanyAyena pallavagrAhitAprasaGgAt / zrayantIti vartamAnAntaM kecit paThanti, ttraapy'dossH| ____ atra ca samudrasthAnIyaH saMsAraH, potasamAnaM tvacchAsanam , kUpastambhasannibhaH syAdvAdaH, pakSipotopamA || vAdinaH, te ca svAbhimatapakSaprarUpaNoDDayanena muktilakSaNataTamAptaye kRtaprayatnA api tasmAd iSTArthasiddhi | mapazyanto vyAnRtya syAdvAdarUpakUpastambhAlaGkRtatAvakInazAsanapravahaNoparsapaNameva yadi zaraNIkurvate, tadA 2 teSAM bhavArNavAd bahiniSkramaNamanorathaH saphalatAM kalayati, nA'parathA iti kAvyArthaH / evaM kriyAvAdinAM prAvAdukAnAM katipayakugrahanigrahaM vidhAya, sAmpratamakriyAvAdinAM lokAyatikAnAM 181 mataM sarvA'dhamatvAdante upanyasyan , tanmatamUlasya pratyakSapramANasyAnumAnAdipramANAntarAnaGgIkAre'kizci- 18 karatvapradarzanena teSAM prajJAyAH pramAdamAdarzayati vinA'numAnena parAbhisandhimasaMvidAnasya tu nAstikasya na sAmprataM vaktumapi ka ceSTA ka dRSTamAtraM ca hahA! pramAdaH // 20 // pratyakSamevaikaM pramANamiti manyate cArvAkaH / tatra sanahyate- anu pazcAd liGgasambandhagrahaNasmaraNAnantaram , mIyate paricchidyate, dezakAlasvabhAvaviprakRSTo'rtho'nena jJAnavizeSeNa, ityanumAna prastAvAt svArthAnumAnam , // 152 // tenA'numAnena laiGgikamamANena vinA parAbhisandhiM parAbhiprAyam , asaMghidAnasya samyag ajAnAnasya Jain Education Itional w h elibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000 syAd // 153|| tuzabdaH pUrvavAdibhyo bhedadyotanArthaH- pUrveSAM vAdinAmAstikatayA vipratipattisthAneSu kSodaH kRtaH / nAstikasya tu vaktumapi naucitI, kuta eva tena saha kSodaH? iti tushbdaarthH| nAsti paralokaH, puNyam , pApam , iti vA matirasya "nAstikA''stikadaiSTikam" // 6 / 4 / 66 // iti nipAtanAd nAstikaH, tasya nAstikasya lokAyatikasya, vaktumapi na sAmprataM vacanamapyuccArayituM nocitam , tatastUSNImbhAva evA'sya || zreyAn dUre prAmANikapariSadi pravizya prmaannopnyaasgosstthii| vacanaM hi parapratyAyanAya pratipAdyate / pareNa cApratipitsitamarthaM pratipAdayan nA'sau satAmavadheyavacano | bhavati, unmattavat / nanu kathamiva tUSNIkataivA'sya zreyasI ?, yAvatA ceSTAvizeSAdinA pratipAdyasyA'bhiprAyamanumAya sukaramevAnena vacanoccAraNam / ityAzaGkayA''ha- 'ka ceSTA ka dRSTamAnaM ca' iti / keti bRhadantare, ceSTA iGgitam- parAbhiprAyarUpasyAnumeyasya liGgam / ka ca dRSTamAtram / darzanaM dRSTaM, bhAve ktaH dRSTameva dRSTamAtra pratyakSamAtram , tasya liGganirapekSapravRttitvAt / ata eva dUramantarametayoH / na hi | pratyakSeNA'tIndriyAH paracetovRttayaH parijJAtuM zakyAH, tsyndriyktvaat| mukhaprasAdAdiceSTayA tu liGgabhUtayA : parAbhiprAyasya nizcaye anumAnapramANamanicchato'pi tasya balAdApatitam / tathA hi- madvacanazravaNA'bhiprAyavAnayaM puruSaH, tAdRgmukhaprasAdAdiceSTA'nyathA'nupapatteriti / atazca hahA ! pramAdaH-hahA iti khede | aho ! tasya pramAdaH pramattatA, yadanubhUyamAnamapyanumAnaM pratyakSamAtrAGgIkAreNA'pahRte / atra saMpUrvasya / // 153 // 00000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education letional 10linelibrary.org Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 154 // | vetterakarmakatve evAtmanepadam , atra tu karmAsti, tatkathamatrAnaz ? / atrocyate- atra saMvedituM zaktaH / | saMvidAna iti kAryam , "vayaHzaktizIle" // 5 / 2 / 24 // iti zaktau zAnavidhAnAt / tatazcAyamarthaH-anumA- 18 nena vinA parAbhisaMhitaM samyag veditumazaktasyeti / evaM parabuddhijJAnA'nyathA'nupapatyA'yamanumAnaM haThAd aGgIkAritaH / tathA prakArAntareNA'pyayamaGgIkArayitavyaH, tathA hi-cArvAkaH kAzcit jJAnavyaktIH saMvAditvenA'vyabhicAriNIrupalabhya, anyAzca visaMvAditvena vyabhicAriNIH; punaH kAlAntare tAdRzItarANAM jJAnavyaktInAmavazyaM pramANatetarate vyavasthApayet / na ca sannihitArthabalenotpadyamAnaM pUrvAparaparAmarzazUnyaM pratyakSa pUrvAparakAlabhAvinInAM jJAnavyaktInAM prAmANyA'prAmANyavyavasthApakaM nimittamupalakSayituM kSamate / na ca | ayaM svapratItigocarANAmapi jJAnavyaktInAM paraM prati prAmANyamaprAmANyaM vA vyavasthApayituM prabhavati / tasmAd | yathAdRSTajJAnavyaktisAdharmyadvAreNedAnIntanajJAnavyaktInAM prAmANyAprAmANyavyavasthApakam ; parapratipAdakaM ca | pramANAntaramanumAnarUpamupAsIta / paralokAdiniSedhazca na pratyakSamAtreNa zakyaH kartum , saMnihitamAtraviSayatvAta tasya / paralokAdikaM cApratiSidhya nAyaM sukhamAste, pramANAntaraM ca necchatIti ddimbhhevaakH|| kizca, pratyakSasyA'pyarthA'vyabhicArAdeva prAmANyam / kathamitarathA snAna-pAnA-'vagAhanAdyarthakriyAsamarthe marumarIcikAnicayacumbini jalajJAne na prAmANyam ? / tacca arthapratibaddhaliGgazabdadvArA samunma- 1 pramANatA apramANatA cetyarthaH / 2 cArvAkaH / 3 prAmANyam / 154 // Jain Education Itional waliorbelibrary.org Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd jatoranumAnA-''gamayorapyarthA'vyabhicArAdeva ki nepyate ? / vyabhicAriNorapyanayordarzanAd aprAmANyamiti // 155 // cet / pratyakSasyApi timirAdidoSAd nizIthinInAthayugalAvalambino'pramANasya darzanAt srvtraapraamaannyprsnggH| pratyakSAbhAsaM taditi ced / itaratrApi tulyametat anyatra pakSapAtAt / evaM ca pratyakSamAtreNa vastuvyavasthA'nupapatteH, tanmUlA jIva-puNyA-'puNya-paralokaniSedhAdivAdA apramANameva / evaM nAstikAbhimato 8 bhUtacidvAdo'pi niraakaaryH| tathA ca dravyAlaGkArakAra upayogavarNane-"na cAyaM bhUtadharmaH sattvakaThinatvAdivad, 8 madyAGgeSubhramyAdimadazaktivad vA pratyekamanupalambhAt / anbhivyktaavaatmsiddhiH| kAyA''kArapariNatebhyaste bhyaH sa utpadyate iti cet / kAyapariNAmo'pi tanmAtrabhAvI na kAdAcitkaH, anyastvAtmaiva syAt / / ahetutve na dezAdiniyamaH, mRtAdapi ca syAt / zoNitAgrupAdhiH suptAdAvapyasti, na ca satastasyo18 tpattiH; bhUyo bhUyaH prasaGgAt , alabdhAtmanazca prasiddhamarthakriyAkAritvaM virudhyeta / asataH sakalaza ktivikalasya kathamutpatto kartRtvam ?, anyasyA'pi prasaGgAt / tanna bhuutkaarymupyogH| kutastarhi suptosthitasya tadudayaH ?, asaMvadanena caitanyasyA'bhAvAt / na, jAgradavasthA'nubhUtasya smaraNAta, asaMvedanaM tu nidropaghAtAt / kathaM tarhi kAyavikRtau caitanyavikRtiH ? / naikAntaH; citrAdinA kazmalavapuSo'pi buddhi8 zuddhaH, avikAre ca bhAvanAvizeSataH prItyAdibhedadarzanAt , zokAdinA buddhivikRtau kAyavikArA'darzanA // 155 // 1 pakSapAtaM vihAyetyarthaH / 2 'zvitraM syAt pANDuraM kuSTham', iti martyakANDe prabhuzrIhemacandracaraNAH / ////////////////////////////////////////////////////// ////////////////////////////// Jain Education international Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 156 // ca / pariNAmino vinA ca na kAryotpattiH / na ca bhUtAnyeva tathA pariNamanti; vijAtIyatvAt , kAThinyAderanupalambhAt / aNava evendriyagrAhyatvarUpAM sthUlatAM pratipadyante, tajjAtyAdi copalabhyate / tannaH bhUtAnAM dharmaH, phalaM vA upyogH| tathA bhavAMzca yadAkSipati tadasya lakSaNam / sa cAtmA svasaMviditaH / bhUtAnAM tathAbhAve bahirmukhaM syAd gauro'hamityAdi tu, nAntarmukhaM bAhyakaraNajanyatvAt / anabhyupagatAnumAnaprAmANyasya cAtmaniSedho'pi durlabhaH dharmaH phalaM ca bhUtAnAmupayogo bhaved yadi / pratyekamupalambhaH syAdutpAdo vA vilakSaNAt // 1 // " iti kaavyaarthH| evamuktayuktibhirekAntavAdapratikSepamAkhyAya sAmpratamanAdya'vidyAvAsanApravAsitasanmatayaH pratyakSopalakSyamANamapyanekAntavAdaM ye'vamanyante, teSAmunmattatAmAvirbhAvayannAha prtikssnnotpaad-vinaashyogi-sthiraikmdhykssmpiikssmaannH| jina! tvadAjJAmavamanyate yaH, sa vAtakI nAtha pizAcakI vaa||21|| ___ pratikSaNaM pratisamayam , utpAdenottaga''kArasvIkArarUpeNa, vinAzena ca pUrvAkAraparihAralakSaNena, yujyata | // 156 // ityevaMzIlaM pratikSaNotpAdavinAzayogi / kiM tat ?, sthiraikaM karmatApanna- sthiramutpAdavinAzayoranuyA Jain Education l iktional walahelibrary.org Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 157 // , yitvAt trikAlavarti yadekaM dravyaM sthiraikam / ekazabdoja sAdhAraNavAcI / utpAde vinAze ca tatsAdhAraNam , anvayidravyatvAta / yathA caitramaitrayorekA jananI saadhaarnnetyrthH| itthameva hi tayorekAdhikaraNatA; paryAyANAM kathaJcidanekatve'pi tasya kathaJcidekatvAt / evaM trayAtmakaM vastu, adhyakSamapIkSamANaH pratyakSamavalokayan api, he jina! rogAdijaitra!, tvadAjJAm- A sAmastyanAnantadharmaviziSTatayA jJAyante'vabuddhyante || jIvA'jIvAdayaH padArthA yayA sA AjJA AgamaH zAsanaM, tavA'jJA tvadAjJA tAM tvadAhAbhavatpraNItasyAdvAda| mudrAm , yaH kazcidavivekI, avamanyate'vajAnAti, jAtyapekSamekavacanamavajJayA vA; sa puruSapazurvAtakI pizA cakI vA- vAto rogavizeSo'syA'stIti vAtakI vAtakIva vAtakI, vAtUla ityarthaH, evaM pizAcakIva pi- | | zAcakI, bhUtAviSTa ityarthaH / atra vAzabdaH samuccayArthaH, upamAnArtho vA / sa puruSApazado vAtakipizAca- || kibhyAmadhirohati tulAmityarthaH, "vaataatiisaarpishaacaatkshcaantH"||7|2|61 // ityanena matvarthIyaH, kazcAntaH, evaM pizAcakItyapiH yathA kila vAtena pizAcena vA''krAntavaparvastatattvaM sAkSAtkarvannapi | tadAvezavazAt anyathA pratipadyate, evamayamapyekAntavAdApasmAraparavaza iti / atra ca jineti sAbhiprAyam - rAgAdijetRtvAd hi jinaH, tatazca yaH kila vigalitadoSakAluSyatayA'vadheyavacanasyApi tatrabhavataH zAsanamavamanyate, tasya kathaM nonmattateti bhAvaH / nAtha ! he svAmin !, // 157 // alabdhasya samyagdarzanAdelambhakatayA, labdhasya ca tasyaiva niraticAraparipAlanopadezadAyitayA ca yoga- 8 Jain Education rational nelibrary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kSemakaratvopapatte thaH, tasyAmantraNam / ___vastutattvaM cotpAdavyayadhrauvyAtmakam / tathAhi- sarva vastu dravyAtmanA notpadyate vipadyate vA; prisphu||158|| 2 TamanvayadarzanAt / lUnapunarjAtanakhAdiSvanvayadarzanena vyabhicAra iti na vAcyam / pramANana bAdhyamAnasyA'nvayasyA'parisphuTatvAt / na ca prastuto'nvayaH pramANaviruddhaH, satyapratyabhijJAnasiddhatvAt "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vishessH| satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt" // 1 // iti vacanAt / ___ tato dravyAtmanA sthitireva sarvasya vastunaH, paryAyAtmanA tu sarva vastUtpadyate vipadyate ca; askhalita* paryAyAnubhavasadbhAvAt / na caivaM zukle zaGkha pItAdiparyAyA'nubhavena vyabhicAraH tasya skhaladrUpatvAt , na | khalu so'skhaladrUpo yena pUrvAkAravinAzA'jahaddhRtottarAkArotpAdA'vinAbhAvI bhavet , na ca jIvAdI vastuni harSAma|dAsInyAdiparyAyaparamparAnubhavaH skhaladrUpaH, kasyacid vAdhakasyA'bhAvAt / nanutpAdAdayaH parasparaM bhidyante na vaa| yadi bhidyante, kathamekaM vasta tryAtmakama? na bhidyante cet| | tathApi kathamekaM trayAtmakam / tathA ca"yadyutpAdAdayo bhinnAH kathamekaM trayAtmakam ? / athotpatyAdayo'bhinnAH kathamekaM trayAtmakam" ?||1||iti cet / tadayuktaM; kathaMcidbhinnalakSaNatvena teSAM kathaMcidbhedA'bhyupagamAt / tathAhi- utpAdavinAzadhrau // 158 // Jain Education S cional w elibrary.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyANi syAd bhinnAni, bhinnalakSaNatvAt , ruupaadivditi| na ca bhinnalakSaNatvamasiddham / asata AtmalAbhaH, sataH sattAviyogaH, dravyarUpatayAnuvartanaM ca khalutpAdAdInAM parasparamasaMkIrNAni lakSaNAni sakalalo. // 159 // kasAkSikANyeva / / ___ na cAmI bhinnalakSaNA api parasparA'napekSAH, khapuSpavadasattvApatteH / tathAhi- utpAdaH kevalA 8. nAsti, sthitivigamarahitatvAt , kUrmaromavat / tathA vinAzaH kevalo nAsti, sthityutpattirahitatvAt , tadvat / evaM sthitiH kevalA nAsti, vinAzotpAdazUnyatvAt , tadvadeva / ityanyo'nyApekSANAmutpAdAdInAM | vastuni sattvaM pratipattavyam / tathA coktam - ___ "ghaTa-mauli-suvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zoka-pramoda-mAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // 1 // payovrato na dadhyatti na payotti dadhivrataH / agorasavato nobhe tasmAd vastu trayAtmakam // 2 // " / iti kAvyArthaH // . athA'nyayogavyavacchedasya prastutatvAt AstAM tAvatsAkSAd bhavAn , bhavadIyapravacanAvayavA api paratIrthikatiraskArabaddhakakSA ityAzayavAn stutikAraH syAdvAdavyavasthApanAya prayogamupanyasyan stutimAha anantadhamotmakameva tattvamato'nyathA sattvamasUpapAdam / / iti pramANAnyapi te kuvAdikurasaMtrAsanasiMhanAdAH // 22 // // 159 // Jain Education P ational w onelibrary.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 160 // prakArA tattvaM paramArthabhUtaM vastu- jIvA'jIvalakSaNam , anantadharmAtmakameva- anantAstrikAlaviSayatvAd aparimitA ye dharmAH sahabhAvinaH kramabhAvinazca paryAyAH; ta evAtmA svarUpaM yasya tadanantadharmAtmakam , evakAraH ntrvyvcchedaarthH| ata evAha- "ato'nyathA" ityAdi / ato'nyathA uktapakAravaiparItyena, satvaM vastutvamasUpapAda- sukhenopapAdyate ghaTanAkoTisaMTaGkamAropyate iti sUpapAdaM na tathA amUpapAdaM / durghaTamityarthaH / anena sAdhanaM darzitam / tathA hi- tattvamiti dharmi, anantadharmAtmakatvaM sAdhyo dharmaH, 1 | sattvAnyathAnupapatteriti hetuH, anyathAnupapattyekalakSaNatvAddhetoH / antaryAptyaiva sAdhyasya siddhatvAd | | dRSTAntAdibhirna prayojanam , yadanantadhAtmakaM na bhavati tat sadapi na bhavati, yathA viyadindIvaram, iti | kevalavyatirekI hetuH, sAdharmyadRSTAntAnAM pakSakukSinikSiptatvenA'nvayA'yogAt / __ anantadhAtmakatvaM ca- Atmani tAvad sAkArA'nAkAropayogitA, kartRtvaM, bhoktRtvaM, pradezASTaka| nizcalatA, amUrttatvam , asaMkhyAtapradezAtmakatA, jIvatvamityAdayaH sahabhAvino dharmAH / harSa-viSAda-zokasukha-duHkha-deva-nara-nAraka-tiryakttvAdayastu kramabhAvinaH / dharmAstikAyAdiSvapi asaMkhyeyapradezAtmakatvam , gatyAdyupagrahakAritvam , matyAdijJAnaviSayatvam , tattadavacchedakAvacchedyatvam , avasthitatvam , arUpitvam , | ekadravyatvam , nisskriytvmityaadyH| ghaTe punarAmatvam , pAkajarUpAdimattvam , pRthuvunodaratvam , kambugrIva-18 tvam , jalAdidhAraNAharaNasAmarthyam , matyAdijJAnajJeyatvam , navatvam , purANatvamityAdayaH / evaM sarva ltional W Jain Education O e helibrary.org lA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 16 // | padArtheSvapi nAnAnayamatA'bhijJena zAbdAnA''rthAzca paryAyAn pratItya vAcyam / _atra cAtmazabdenA'nanteSvapi dharmeSvanuttirUpamanvayidravyaM dhvanitam , tatazca "utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM | sat" iti vyavasthitam , evaM tAvadartheSu / zabdeSvapi udAttA-'nudAtta svarita-vikRta-saMvRta-ghoSavad-ghoSatA'lpaprANa-mahAprANatAdayaH, tttdrthprtyaaynshktyaadyshvaavseyaaH| asya hetorasiddha viruddhA naikAntikatvAdikaNTakoddhAraH svymbhyuuhyH| ityevamullekhazekharANi, te tava pramANAnyapi nyAyopapannasAdhanavAkyAnyapi- AstAM | tAvad sAkSAtkRtadravyaparyAyanikAyo bhavAn yAvadetAnyapi, kuvAdikuraGgasantrAsanasiMhanAdAH kuvAdinaH kutsi- | tavAdina ekAMzagrAhakanayAnuyAyino'nyatIrthikAsta eva saMsAravanagahanavasanavyasanitayA kuraGgA mRgAsteSAM | samyaktrAsane siMhanAdA iva siMhanAdAH, yathA siMhasya nAdamAtramapyA''karNya kuraGgAstrAsamAsUtrayanti, tathA | bhavatpraNItaivaMprakArapramANavacanAnyapi zrutvA kuvAdinasvasnutAmaznuvate-prativacanapradAnakAtaratAM vibhratIti yA| vat, ekaikaM tvadupajJaM pramANamanyayogavyavacchedakamityarthaH / ___ atra 'pramANAni' iti bahuvacanamevaMjAtIyAnAM pramANAnAM bhagavacchAsane AnantyajJApanArtham ; ekaikasya sUtrasya sarvodadhisalilasarvasaridvAlukA'nantaguNArthatvAt , teSAM ca sarveSAmapi sarvavinmUlatayA pramANatvAt / athavA 'ityAdibahuvacanAntA gaNasya saMsUcakA bhavanti' itinyAyAd itizabdena pramANabAhulyasUcanAt pUrvArddha 1 tatvArthAdhigamasUtre paJcamA'dhyAyasyaikonatriMzaM sUtram / // 16 // Jain Education P ational wy? I nelibrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 162 // ekasmin api pramANe upanyaste ucitameva bahuvacanam / iti kAvyArthaH // anantaramanantadharmAtmakatvaM vastuni sAdhyaM mukulitamuktam, tadeva saptabhaGgIprarUpaNadvAreNa prapaJcayan bhagavato niratizayaM vacanAtizayaM ca stuvannAha - aparyayaM vastu samasyamAnamadravyametacca vivicyamAnam / AdezabhedoditasaptabhaGgamadIdRzastvaM budharUpavedyam // 23 // samasyamAnaM saMkSepeNocyamAnaM vastu, aparyayamavivakSitaparyAyam - vasanti guNaparyAyA asminniti vastu- dharmA-dharmA''kAza-pudgala-kAla- jIvalakSaNaM dravyaSaTm / ayamabhiprAyaH- yadaikameva vastu AtmaghaTAdikaM cetanAcetanaM satAmapi paryAyANAmavivakSayA dravyarUpameva vaktumiSyateH tadA saMkSepeNA'bhyantarIkRtasakalaparyAyanikAyatvalakSaNenA'bhidhIyamAnatvAt apayaryamityupadizyate - kevaladravyarUpameva ityarthaH, yathAsstmA'yaM ghaTosyamityAdi; paryAyANAM dravyA'natirekAt, ata eva dravyAstikanayAH zuddhasaMgrahAdayo dravyamAtramevecchanti, paryAyANAM tadaviSvagbhUtatvAt / paryayaH paryavaH, paryAya, ityanarthAntaram / adravyamityAdicaH punararthe, sa ca pUrvasmAd vizeSadyotane bhinnakramazca vivicyamAnaM ceti, vivekena pRthagrUpatayocyamAnaM ||162 // punaretad vastu adravyameva- avivakSitAnvayidravyaM kevalaparyAyarUpamityarthaH / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 163 // yadA hyAtmA jJAnadarzanAdIn paryAyAnadhikRtya pratiparyAyaM vicAryate, tadA paryAyA eva pratibhAsante, | na punarAtmAkhyaM kimapi dravyam / evaM ghaTo'pi kuNDalau-STha-pRthubunodarapUrvAparAdibhAgAdyavayavApekSayA vivicyamAnaH paryAyA eva, na punarghaTAkhyaM tadatiriktaM vastu / ata eva paryAyAstikanayAnupAtinaH paThanti-- . "bhAgA eva hi bhAsante saMniviSTAstathA tathA / tadvAn naiva punaH kazcinnibhAgaH sNprtiiyte"||1|| iti / tatazca dravyaparyAyobhayAtmakatve'pi vastuno dravyanayArpaNayA paryAyanayA'narpaNayA ca dravyarUpatA, paryAyanayArpaNayA dravyanayAnarpaNayA ca paryAyarUpatA, ubhayanayArpaNayA ca tadubhayarUpatA / ata evA''ha vAca-18 kamukhyaH- "arpitAnarpitasiddheH" iti / evaMvidhaM dravyaparyAyAtmakaM vastu tvamevAdIdRzastvameva darzitavAn , 18 nAnya iti kaakaa'vdhaarnnaa'vgtiH| / nanvanyAbhidhAnapratyayayogyaM dravyam , anyAbhidhAnapratyayaviSayAzca paryAyAH / tatkathayekameva vastUbhayAtmakam ?, ityAzaGkaya vizeSaNadvAreNa pariharati-AdezabhedetyAdi- Adezabhedena sakalAdeza-vikalAdezalakSaNena Adezadvayena, uditAH pratipAditAH, saptasaMkhyA bhaGgA vacanaprakArA yasmin vastuni tattathA / nanu yadi bhagavatA tribhuvanavandhunA nirvizeSatayA sarvebhya evaMvidhaM vastutattvamupadarzitam , tarhi kimarthaM tIrthA| ntarIyAH tatra vipratipadyante ?, ityAha- "budharUpavedyam" iti- budhyante yathAvasthitaM vastutattvaM sAretara 1 tatraiva paJcamAdhyAyasthamekatriMzaM sUtram / // 163 // Jain Education P ational walapelibrary.org Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd viSayavibhAgavicAraNayA iti budhAH, prakRSTA budhA budharUpA naisrgikaa''dhigmikaa'nytrsmygdrshnvishdii||164|| kRtajJAnazAlinaH prANinaH, taireva vedituM zakyaM vedyaM paricchedyam / na punaH svasvazAstratattvAbhyAsaparipAka zANAnizAtabuddhibhirapyanyaiH / teSAmanAdimithyAdarzanavAsanAdUSitamatitayA yathAsthitavastutattvA'navabodhena | budharUpatvA'bhAvAt / tathA cAgamaH "saMdasadavisesaNAu bhavaheujadicchiovalaMbhAu / NANaphalAbhAvAu micchAdihissa aNNANaM" // 1 // ___ ata eva tatparigRhItaM dvAdazAGgamapi mithyAzrutamAmananti; teSAmupapattinirapekSaM yadRcchayA vastutattvo- 8 palambhasaMrammAta / samyagdRSTiparigRhItaM tu mithyAzratamapi samyakzrutatayA pariNamati, samyagdRzAM sarvavidupadezAnusAripravRttitayA mithyAzrutoktasyA'pyarthasya yathAvasthitavidhiniSedhaviSayatayonnayanAt / tathA hi kila vede- "ajairyaSTavyam" ityAdivAkyeSu mithyAdRzo'jazabdaM pazuvAcakatayA vyAcakSate, samyagdRzastu janmA'prAyogyaM trivArSikaM yavatrIhyAdi, paJcavArSikaM tilamamarAdi, sapta vArSikaM kaGgusarSapAdiH dhAnyaparyAyatayA paryavasAyayanti / ata eva ca bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA, "vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretyasaMjJA'sti " ityAdiRcaH zrImadindrabhUtyAdInAM dravyagaNadharadevAnAM / jIvAdiniSedhakatayA pratibhAsamAnA api tamyavasthApakatayA vyAkhyAtAH / 18 // 164 // | zrIvizeSAvazyakabhASyam , gAthA 115 / 2 sadAsada'vizeSaNAt bhavahetubaddacchitopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAt mithyAdRSTarajJAnam // Jain Education L onal wwo helibrary.org Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 165 // tathA smArtA api"na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca paithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA" // 1 // iti zlokaM paThanti / asya ca yathAzrutArthavyAkhyAne'saMbaddhapralApa eva, yasmin hi anuSThIyamAne dopo | nAstyeva ; tasmAnivRttiH kathamiva mahAphalA bhaviSyati ?, ijyA-dhyayana-dAnAderapi nivRttiprasaGgAt / tasmAd anyad aidaMparyamasya zlokasya, tathA hi-na mAMsabhakSaNe kRte'doSaH, api tu doSa eva, evaM madyamaithunayorapi / kathaM nA'doSaH?, ityAha-yataHpravRttireSA bhUtAnAm-pravattenta utpadyante'syAmiti pravRttirutpattisthAnama, bhUtAnA jIvAnAm , tattajjIvasaMsaktiheturityarthaH / prasiddhaM ca mAMsamadyamaithunAnAM jIvasaMsaktimUlakAraNatvamAgame"AmAsu ya pakkAsu ya vipaJcamANAsu maMsapesIsu / AyaMtiamuvavAo bhaNio u NigoajIvANaM // 1 // maje mahummi maMsammi NavaNIyammi cautthae / uppajaMti aNaMtA tavvaNNA tattha jaMtuNo // 2 // mehuNasaNNArUDho Navalakkha haNei suhumajIvANaM / kevaliNA paNNattA sadahiannA sayA kAlaM // 3 // 1 AmAsu ca pakkAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / AtyantikamupapAdo bhaNitastu nigodajIvAnAm // 1 // madye madhuni mAMse navanIte caturthake / utpadyante'nantAH tadAstatra jantavaH // 2 // maithunasaMjJArUDho navalakSaM hanti sUkSmajIvAnAm / kevalinA prajJApitAH zraddhAtavyAH sadA kAlam // 3 // 165 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 166 // tathAhi trisoNIe saMbhavati veiMdiyA u je jIvA / iko va do tiSNi va lakkhapuhuttaM ca ukkosaM // 4 // puriseNa saha gayAe tesiM jIvANa hoi uddavaNaM / veNugaditeNaM tattAyasalAgaNAraNaM // 5 // saMsaktAyAM yonau dvIndriyA ete, zukrazoNitasaMbhavAstu garbhajapaJcendriyA ime - " paMciMdiyA maNussA egaNarabhuttaNAriganbhammi / ukkosaM NavalakkhA jAyaMti egavelAe || 6 || valakkhANaM majjhe jAyai ikkassa duNha va samattI / sesA puNa emetra ya vilayaM vaccati tattheva // 7 // tadevaM jIvopamardahetutvAd na mAMsabhakSaNAdikamaduSTamiti prayogaH / athavA bhUtAnAM pizAcaprAyANAmeSA pravRttiH- ta evAtra mAMsabhakSaNAdau pravarttante, na punarvivekina iti bhAvaH / tadevaM mAMsabhakSaNAderduSTatAM spaSTI kRtya yadupadeSTavyaM tadAha - "nivRttistu mahAphalA " - turevakAra(rthaH, "tuH syAd bhede'vadhAraNe" iti vacanAt / tatazcaitebhyo mAMsabhakSaNAdibhyo nivRttireva mahAphalA svargApavargaphalapradAH na punaH pravRttirapItyarthaH / ata 1 strIyonau saMbhavanti dvIndriyAstu ye jIvAH / eko vA dvau vA trayo vA lakSapRktaM cotkRSTam // 4 // puruSeNa saha gatAyAM teSAM jIvAnAM bhavati udbhvnnm| veNukadRSTAntena taptAyasazalAkAjJAtena // 5 // " paJcendriyA manuSyA ekanarabhuktanArIgarbhe / utkRSTaM navalakSA jAyante ekavelAyAm // 6 // navakSANAM madhye jAyate ekasya dvayorvA samAptiH / zeSAH punarevameva ca vilayaM vrajanti tatraiva // 7 // " 1 jainazAstre dviprabhRtirAnavabhyaH pRthakkamucyate / // 166 // www.jainmelibrary.org Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 167 // eva sthAnAntare paThitam - "varSe varSe'zvamedhena yo yajeta zataM samAH / mAMsAni ca na khAded yastayostulyaM bhavet phalam // 1 // ekarAtroSitasyA'pi yA gatirbrahmacAriNaH / na sA kratusahasreNa prAptuM zakyA yudhiSThira ! " // 2 // madyapAne tu kRtaM sUtrAnuvAdaiH, tasya sarvavigarhitatvAt / tAnevaMprakArAnarthAn kathamiva budhAbhAsAstIrthikA veditumarhantIti kRtamatiprasaGgena / atha kemI saptabhaGgAH ?, kazcAyamAdezabheda iti / ucyate ekatra jIvAdau vastuni ekaikasaccAdidharmmaviSayapraznavazAd avirodhena pratyakSAdivAdhAparihAreNa, pRthagbhUtayoH samuditayozca vidhiniSedhayoH paryAlocanayA kRtvA syAcchandalAJchito vakSyamANaiH saptabhiH prakArairvacanavinyAsaH saptabhaGgIti gIyate / tadyathA - 1 syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / 2 syAnnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH / 3 syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhi-niSedhakalpanayA tRtIyaH / 4 syAdavaktavyameveti yugapadvidhi - niSedhakalpanayA caturthaH / 5 syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca paJcamaH | 6 syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhi - niSedhakalpanayA ca SaSThaH / 7 syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhi-niSedhakalpanayA, yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca saptamaH / tatra - syAtkathaMcit svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNA'styeva sarvaM kumbhAdi, na punaH paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa, Jain Educationational // 167 // www.elibrary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tathAhi-kumbho dravyataH pArthivatvenA'sti ; nA''pyAdirUpatvena / kSetrataH pATaliputrakatvena; na kAnya kubjAditvena / kAlataH zaiziratvena; na vAsantikAditvena / bhAvataH zyAmatvena ; na raktAditvena / anyathe. // 168 // tararUpApattyA svarUpahAniprasaGga iti / avadhAraNaM cAtra bhaGge'nabhimatArthavyAvRttyarthamupAttam , itarathA'nabhihitatulyataivAsya vAkyasya prasajjyeta pratiniyatasvArthA'nabhidhAnAt / yaduktam____ "vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTA'rthanivRttaye / kartavyamanyathA'nuktasamatvAt tasya kutracit" // 1 // ___ tathA'pyastyeva kumbha ityetAvanmAtropAdAne kumbhasya stambhAdhastitvenA'pi sarvaprakAreNA'stitvamApteH pratiniyatasvarUpAnupapattiH syAt / tatmatipattaye 'syAd' iti zabdaH prayujyate- syAtkathaMcit svadravyAdibhirevA'yamasti ; na prdrvyaadibhirpiityrthH| yatrApi cAsau na prayujyate tatrApi vyavacchedaphalaivakAravad buddhimadbhiH pratIyata eva / yaduktam___"so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrA'rthAtpratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH" // 1 // // iti prathamo bhnggH| | syAtkathaMcid nAstyeva kumbhAdiH, svavyAdibhiriva paradravyAdibhirapi vastuno'satvA'niSTau hi pati| niyatasvarUpA'bhAvAd vastupratiniyatirna syAt / na cAstitvaikAntavAdibhiratra nAstitvamasiddhamiti vaktavyam / 1 eva-zabdaH / // 168 // Jain Education lational willhelibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kathaMcit tasya vastuni yuktisiddhatvAt , sAdhanavat / na hi kacid anityatvAdau sAdhye sttvaadisaadhnsyaa||169 stitvaM vipakSe nAstitvamantareNopapannam , tasya sAdhanatvA'bhAvaprasaGgAt / tasmAd vastuno'stitvaM nAstitve18 nA'vinAbhUtam , nAstitvaM ca teneti / vivakSAvazAccA'nayoH prdhaanopsrjnbhaavH| evamuttarabhaGgeSvapi jJeyam"arpitA'narpitasiddheH" iti vAcakavacanAt / iti dvitiiyH| tRtIyaH spaSTa eva / dvAbhyAmastitva-nAstitvadharmAbhyAM yugapatmadhAnatayArpitAbhyAm , ekasya vastuno'bhidhitsAyAM tAdRzasya zabdasyA'saMbhavAd avaktavyaM jIvAdivastu, tathAhi- sadasattvaguNadvayaM yugapad ekatra sadityanena vaktumazakyam / | tasyA'sattvapratipAdanA'samarthatvAt , tathA'sadityanenA'pi tasya sattvapratyAyanasAmarthyA'bhAvAt / na ca puSpa| dantAdivat sAGketikamekaM padaM tad vaktuM samartham , tasyA'pi krameNA'rthadvayamatyAyane sAmopapatteH, zatRzAnayoH |saMketitasacchabdavat / ata eva dvandva-karmadhArayavRttyorvAkyasya ca na tadvAcakatvam , iti sakalavAcakarahitatvAd avaktavyaM vastu yugapatsattvA'-sattvAbhyAM pradhAnabhAvArpitAbhyAmAkrAntaM vyavatiSThate / na ca sarvathAdhyakta vyam / avaktavyazabdenA'pyanabhidheyatvaprasaGgAt / iti cturthH| / zeSAstrayaH sugmaabhimaayaaH|| | na ca vAcyamekatra vastuni vidhIyamAna-niSidhyamAnA'nantadharmAbhyupagamenA'nantabhaGgIprasaGgAd asaGgataiva saptabhaGgItiH vidhi-niSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastuni anantAnAmapi saptabhaGgInAmeva saMbhavAt / yathA hi sada 169 // Jain Education a nal wwwslelibrary.org Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 170 // ; vAbhyAm evaM sAmAnyavizeSAbhyAmapi saptabhaGgacaiva syAt / tathAhi - syAtsAmAnyam, syAd vizeSaH, syAdubhayam, syAdavaktavyam, syAtsAmAnyA'vaktavyam, syAd vizeSAvaktavyam, syAtsAmAnyavizeSA'vaktavyamiti / na cAtra vidhi-niSedhaprakArau na sta iti vAcyaM; sAmAnyasya vidhirUpatvAd, vizeSasya ca vyAvRttirUpatayA niSedhAtmakatvAt / athavA pratipakSazabdatvAd yadA sAmAnyasya prAdhAnyaM tadA tasya vidhirUpatA vizeSasya ca niSedharUpatA / yadA vizeSasya puraskArastadA tasya vidhirUpatA itarasya ca niSedharUpatA / evaM sarvatra yojyam / ataH suSThuktaM anantA api saptabhaGgaya eva bhaveyuriti pratiparyAyaM pratipAdya paryanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsaMdeha samutpAdAt ; tasyApi saptavidhatvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteriti / iyaM ca saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca tatra - sakalAdeza: pramANavAkyam, tallakSaNaM cedam - pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAd abhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH, asyArthaH - kAlAdibhiraSTabhiH kRtvA yadabhedavRtterdharmadharmiNorapRthagbhAvasya prAdhAnyaM tasmAt kAlAdibhirbhinnAtmanAmapi dharmadharmiNAmabhedA'dhyAropAd vA samakAlamabhidhAyakaM vAkyaM sakalAdezaH, tadviparItastu vikalAdezo nayavAkyamityarthaH / ayamAzaya: - yaugapadyenAzeSadharmAtmakaM vastu kAlAdibhirabhedaprAdhAnyavRttyA'bhedopacAreNa vA pratipAdayati sakalAdezaH, tasya / / / 170 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 17 // pramANAdhInatvAt / vikalAdezastu krameNa bhedopacArAd bhedaprAdhAnyAd vA tadabhidhatte, tasya nayAtmakatvAt / ___ kaH punaH kramaH ?, kiM ca yogapadyam ?- yadA'stitvAdidharmANAM kAlAdibhirbhedavivakSA, tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyabhAvAt kramaH, yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmakatAmApanasyA'nekazeSadharmarUpasya vastunaH pratipAdanasambhavAd | yogapadyam / ke punaH kAlAdayaH ?- kAlaH, AtmarUpam , arthaH, saMbandhaH, upakAraH, guNidezaH, saMsargaH, zabdaH / tatra- (1) syAd jIvAdivastu astyeva ityatra yatkAlamastitvaM tatkAlAH zeSA'nantadharmA vastunyekaveti teSAM / kAlenA'bhedavRttiH / (2) yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadeva anyAnantaguNAnAmapIti AtmarUpeNA| 'bhedavRttiH / (3) ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evA'nyaparyAyANAmityarthenA'bhedavRttiH / (4) // ya eva cA'viSvagbhAvaH kathaMcit tAdAtmyalakSaNaH sambandho'stitvasya sa eva zeSavizeSANAmiti sambandhenAs- | bhedavRttiH / (5) ya eva copakAro'stitvena khAnuraktatvakaraNaM sa eva zeSerapi guNairityupakAreNA'bhedavRttiH / (6) ya eva guNinaH saMbandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyaguNAnAmiti gunnideshenaa'bhedvRttiH| (7) ya eva caikavastvAtmanAstisvasya saMsargaH sa eva zeSadharmANAmiti saMsargeNA'bheTavattiH, // 17 // aviSvagbhAve'bhedaH pradhAnam, bhedo gauNaH; saMsarge tu bhedaH pradhAnam , abhedo gauNa iti vishessH| (8) ya eva cA- 18 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 172 // stIti zabdo'stitva dharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa eva zeSA'nantadharmAtmakasyApIti zabdenA'bhedavRttiH paryAyArthika guNabhAve dravyArthikanayaprAdhAnyAd upapadyate / dravyArthikaguNabhAvena paryAyArthikaprAdhAnye tu na guNAnAmabhedavRttiH saMbhavati samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMbhavAt; saMbhave vA tadAzrayasya tAvaddhA bhedaprasaGgAt / nAnAguNAnAM sambandhina AtmarUpasya ca bhinnatvAt, AtmarUpA'bhede teSAM bhedasya virodhAt / svAzrayasyArthasyA'pi nAnAtvAd, anyathA nAnAguNAzrayatvasya virodhAt / sambandhasya ca sambandhibhedena bhedadarzanAd nAnAsambandhibhirekatraikasambandhA'ghaTanAt / taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyAanekatvAt anekairupakAribhiH kriyamANasyopakArasya virodhAt / guNidezasya ca pratiguNaM bhedAt tadabhede bhinnArthaguNAnAmapi guNidezA'bhedaprasaGgAt / saMsargasya ca pratisaMsargi bhedAt tadabhede saMsargibhedavirodhAt / zabdasya prativiSayaM nAnAtvAt sarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteH, zabdAntaravaikalyApatteH / tatosstitvAdInAmekatra vastunyevamabhedavRtterasaMbhave kAlAdibhirbhinnAtmanAmabhedopacAraH kriyate / tadetAbhyAmabhedavRzya bhedopacArAbhyAM kRtvA pramANapratipannA'nantadharmAtmakasya vastunaH samasamayaM yadabhidhAyakaM vAkyaM sa sakalAdezaH pramANavAkyAparaparyAyaH / nayaviSayIkRtasya vastudharmasya bhedavRttiprAdhAnyAd bhedopacArAd vA krameNa yadabhidhAyakaM vAkyaM sa vikalAdezo nayavAkyAparaparyAya iti sthitam / tataH sAdhuktam AdezabhedoditasaptabhaGgam / iti kAvyArthaH // - Jain Education national 1129211 ainelibrary.org Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 173 // anantaraM bhagavaddarzitasyA'nekAntAtmano vastuno budharUpavedyatvamuktam, anekAntAtmakatvaM ca saptabhaGgIprarUpaNena sukhoneyaM syAditi sA'pi nirUpitA, tasyAM ca viruddhadharmAdhyAsitaM vastu pazyanta ekAntavAdidisgurUpA virodhamudbhAvayanti teSAM pramANamArgAt cyavanamAhaupAdhibhedopahitaM viruddhaM nArtheSvasattvaM sada'vAcyate ca / ityaprabudhyaiva virodha bhItA jaDAstadekAnta hatAH patanti // 24 // artheSu padArtheSu cetanAcetaneSu, asatvaM nAstitvaM na viruddhaM na virodhAvaruddham - astitvena saha virodha nA'nubhavatItyarthaH / na kevalamasacvaM na viruddham kiMtu sadavAcyate ca - saccA'vAcye ca sadavAcye, tayorbhAvau. sadavAcyate - astitvA'vaktavyatve ityarthaH, te api na viruddhe / tathAhi-- astitvaM nAstitvena saha na virudhyate, avaktavyatvamapi vidhi-niSedhAtmakamanyo'nyaM na virudhyate / athavA avaktavyatvaM vaktavyatvena sAkaM na virodhamudvahati / anena ca nAstitvA'stitvA vaktavyatvalakSaNabhaGgakatrayeNa sakala saptabhaGgayA nirvirodhatA upalakSitA; amISAmeva trayANAM mukhyatvAccheSabhaGgAnAM ca saMyogatvenA'mISvevA'ntarbhAvAditi / nanvete dharmAH parasparaM viruddhAH, tatkathamekatra vastunyeSAM samAvezaH saMbhavati 1, iti vizeSaNadvAreNa Jain Educationational // 173 // helibrary.org Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 174|| | hetumAha- "upAdhibhedopahitam" iti- upAdhayo'vacchedakA aMzaprakArAH, teSAM bhedo nAnAtvam tenopahitama| rpitam- asattvasya vizeSaNametat upAdhibhedopahitaM sadartheSvasattvaM na viruddham , sadavAcyatayozca vacanabhedaM kRtvA yojanIyam- upAdhibhedopahite satI sadavAcyate api na viruddhe / . ayamabhiprAyaH- parasparaparihAreNa ye vartete tayoH zItoSNavat sahA'navasthAnalakSaNo virodhH| na cA'traivam sattvA'satvayoritaretaramaviSvagbhAvena vartanAt / na hi ghaTAdau sattvamasattvaM parihatya vartate, pararUpeNA'pi sattvaprasaGgAt , tathA ca tadyatiriktArthAntarANAM nairarthakyam , tenaiva tribhuvanA'rthasAdhyA'rthakriyANAM siddheH / na cA'sattvaM sattvaM parihRtya vartate, svarUpeNA'pyasattvaprApteH, tathA ca nirupAkhyatvAt sarvazUnyateti / tadA hi virodhaH syAd, yadyakopAdhikaM sattvamasattvaM ca syAt / na caivam yato na hi yenaivAM'zena sattvaM tenaivA'sattvamapi / kiM tvanyopAdhikaM satvam , anyopAdhikaM punarasattvam- svarUpeNa hi sattvaM pararUpeNa cAsattvam / dRSTaM hyekasminneva citrapaTAvayavini anyopAdhikaM tu nIlatvam , anyopAdhikAzcetare varNAH- nIlatvaM hi nIlIrAgAdyupAdhikam , varNAntarANi ca tattadraJjanadravyopAdhikAni / evaM mecakarane'pi tattadvarNapudgalo| pAdhikaM vaicitryamavaseyam / na caibhidRSTAntaiH sattvAsattvayobhinnadezatvaprAptiH, citrapaTAdyavayavina ekatvAt , | tatrApi bhinnadezatvA'siddheH / kathaMcitpakSastu dRSTAnte dAntike ca syAdvAdinAM na durlbhH|| evamapyaparitoSazced AyuSmataH, ta kasyaiva puMsastattadupAdhibhedAt pitRtva-putratva-mAtulatva-bhAgineya / Jain Education international Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // syAd0 // tva-pitRvyatva-bhrAtRvyatvAdidharmANAM parasparaviruddhAnAmapi prasiddhidarzanAt kiM vAcyam ? / evamavaktavyatvAda yo'pi vAcyA iti / uktaprakAreNa upAdhibhedena vAstavaM virodhA'bhAvamaprabudhyaivA'jJAtvaiva 'evakAro'vadhAraNe' sa ca teSAM samyagajJAnasyA'bhAva eva, na punarlezato'pi bhAva iti vyanakti / tataste virodhabhItAH- sattvA'sattvAdidharmANAM bahirmukhazemuSyA saMbhAvito vA virodhaH sahA'navasthAnAdiH, tasmAd bhItAstrastamAnasAH ata eva jaDAH; tAttvikabhayahetorabhAve'pi tathAvidhapazuvad bhIrutvAnmUrkhAH paravAdinaH, tadekAntahatAH- teSAM savAdidharmANAM ya ekAnta itaradharmaniSedhena khA'bhipretadharmavyavasthApananizcayastena hatA iva hatAH, patanti skhalanti-patitAzca santaste nyAyamArgA''kramaNe na samarthAH, nyAyamArgAdhvanInAnAM ca sarveSAmapyAkramaNIyatAM yAntIti bhaavH| ___yadvA patantIti pramANamArgataH cyavante, loke hi sanmArgacyutaH patita iti paribhASyate / athavA yathA 4 vajrAdiprahAreNa hataH patito mUrchAmatucchAmAsAdya niruddhavAkmasaro bhavati, evaM te'pi vAdinaH vA'bhimatai kAntavAdena yuktisaraNimananusaratA vajrAzanimAyeNa nihatAH santaH; syAdvAdinAM purato'kiJcitkarA 18| vAGmAtramapi noccArayitumIzata iti / ___ atra ca virodhasyopalakSaNatvAd vaiyadhikaraNyam , anavasthA, saMkaraH, vyatikaraH, saMzayaH, apati 1 pattiH, viSayavyavasthAhAnirityete'pi parodbhAvitA doSA abhyUhyAH / tathAhi- sAmAnya-vizeSAtmakaM vastu // 175 // Jain Education Islational wi nelibrary.org Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 176 / / ityupanyaste pare upAlabdhAro bhavanti, yathA sAmAnya vizeSa yorvidhipratiSedharUpayorviruddhadharmayorekatrA'bhinne va stuni asaMbhavAt zItoSNavaditi virodhaH / na hi yadeva vidheradhikaraNaM tadeva pratiSedhasyA'dhikaraNaM bhavitumarhati ekarUpatApatteH, tato vaiyadhikaraNyamapi bhavati / aparaM yenA''tmanA sAmAnyasyAdhikaraNaM yena ca vizeSasya, tAvapyAtmAnau ekenaiva svabhAvenAdhikaroti, dvAbhyAM vA svabhAvAbhyAm ? / ekenaiva cet / tatra pUrvavad virodhaH, dvAbhyAM vA svabhAvAbhyAM sAmAnya vizeSAkhyaM svabhAvadvayamadhikaroti, tadA'navasthA - tAvapi svabhAvAntarAbhyAm, tAvapi svabhAvAntarAbhyAmiti / yenAtmanA sAmAnyasyA'dhikaraNaM tena sAmAnyasya vizeSasya caH yena ca vizeSasyAdhikaraNaM tena vizeSasya sAmAnyasya ceti saGkaradoSaH / yena svabhAvena, sAmAnyaM tena vizeSaH, yena vizeSastena sAmAnyamiti vyatikaraH / tatazca vastuno'sAdhAraNA''kAreNa nizvetumazakteH saMzayaH / tatazcApratipattiH / tatazca pramANaviSayavyavasthAhAniriti / ete ca doSAH syAdvAdasya jAtyantaratvAd niravakAzA eva, ataH syAdvAdamarmavedibhiruddharaNIyAstattadupapattibhiriti / svatantratayA nirapekSayoreva sAmAnya- vizeSa - yorvidhi- pratiSedharUpayosteSAmavakAzAt / athavA virodhazabdo'tra doSavAMcI, yathA viruddhamAcaratIti dRSTamityarthaH / tatazca vizeSebhyo virodhavaiyadhikaraNyAdidoSebhyo bhItA iti vyAkhyeyam / evaM ca sAmAnyazabdena sarvA api doSavyaktayaH saMgRhItA bhavanti / iti kAvyArthaH // // 176 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 177 // // athA'nekAntavAdasya sarvadravya sarva paryAyavyApitve'pi mUlabhedApekSayA cAturvidhyAbhidhAnadvAreNa bhagava tastattvA'mRtarasAsvAdasauhityamupavarNayannAha--. syAd nAzi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcyaM sadasattadeva / vipazcitAM nAtha ! nipItatattvasudhodvatodvAraparampareyam // 25 // syAdityavyayamanekAntadyotakamaSTAsvapi padeSu yojyam, tadeva adhikRtamevaikaM vastu, syAt kathaJcid nAzi- vinazanazIlamanityamityarthaH, syAnnityam - avinAzadharmItyarthaH, etAvatA nityA'nityalakSaNamekaM vidhAnam / tathA syAtsadRzamanuvRttihetu sAmAnyarUpam, syAd virUpaM vividharUpam - visadRzapariNAmAtmakaM vyAvRttihevizeSarUpamityarthaH, anena sAmAnyavizeSarUpo dvitIyaH prakAraH / tathA syAd vAcyaM vaktavyam, syAd na vAcyamavaktavyamityarthaH, atra ca samAse'vAcyamiti yuktam, tathA'pya'vAcyapadaM yonyAdau rUDhamitya sabhyatAparihArArthaM na vAcyamityasamastaM cakAra stutikAraH, etenAbhilApyA'nabhilApyasvarUpastRtIyo bhedaH / tathA syAtsad vidyamAnamastirUpamityarthaH, syAd asat tadvilakSaNamiti, anena sadasadAkhyA caturthI vidhA | he vipazcitAM nAtha ! saMkhyAvatAM mukhya !, iyamanantaroktA nipItataccasudhodgatodvAraparamparA taveti pra Jain Education Internal ww 0 1120011 elibrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAd // 178 | karaNAt sAmarthyAdA gamyate- tattvaM yathAvasthitavastusvarUpaparicchedaH, tadeva jarAmaraNApahAritvAd, vibudho| pabhogyatvAd, mithyAtvaviSominirAkariSNutvAd, AntarAhAdakAritvAcca sudhA pIyUSaM tattvasudhA, nitarAmananyasAmAnyatayA pItA AsvAditA yA tattvasudhA tasyA udgatA prAdurbhUtA tatkAraNikA udgAraparamparA udgArazreNirivetyarthaH / yathA hi kazcidAkaNThaM pIyuSarasamApIya tadanuvidhAyinImudgAraparamparAM muzcati, tathA bhagavAnapi jarAmaraNApahAri tattvAmRtaM svairamAsvAdya tadrasAnuvidhAyinI prastutA'nekAntavAdabhedacatuSTayIlakSaNA| mudgAraparamparAM dezanAmukhenodgIrNavAnityAzayaH / atha vA yairekAntavAdibhirmithyAtvagaralabhojanamAtRpti bhakSitaM teSAM tattadvacanarUpA udgAraprakArAH | pAjhadarzitAH / yaistu pacelimaprAcInapuNyaprArabhArAnugRhItairjagadguruvadanenduniHsyandi tattvAmRtaM manohatya pItam , teSAM vipazcitAM yathArthavAdaviduSAM he nAtha ! iyaM pUrvadaladarzitollekhazekharA udgAraparampareti vyAkhye yam / | ete ca catvAro'pi vAdAsteSu teSu sthAneSu prAgeva crcitaaH| tathAhi- 'AdIpamAvyoma samasvabhA2 vam' iti vRtte nityAnityavAdaH pradarzitaH / 'anekamekAtmakameva vAcyam' iti kAvye sAmAnyavizeSavAdaH | saMsUcitaH, saptabhaGgayAmabhilApyA'nabhilApyavAdaH, sadasadvAdazca carcitaH / iti na bhUyaH pryaasH| iti || // 178 // 1 atraiva mUlIyapaJcame zloke / 2 caturdaza ke| Jain Education Hotional M aijainelibrary.org Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kaavyaarthH|| // 179 // idAnIM nityA'-nityapakSayoH parasparadUSaNaprakAzanabaddhalakSatayA vairAyamANayoritaretarodIritavividha18 hetuhetisaMnipAtasaMjAtavinipAtayorayatnasiddhapatipakSapatikSepasya bhagavacchAsanasAmrAjyasya sarvotkarSamAha ya eva doSAH kila nityavAde vinAzavAde'pi samAsta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu jayatyadhRSyaM jinazAsanaM te // 26 // ___kileti nishcye| ya eva nityavAde nityaikAntavAde, doSA anityaikAntavAdibhiH prasaJjitAH 18 krama-yogapadyAbhyAmarthakriyA'nupapattyAdayaH, ta eva vinAzavAde'pi kSaNikaikAntavAde'pi, samAstulyAH, | nityaikAntavAdibhiH prasajyamAnA anyUnAdhikAH / tathAhi nityavAdI pramANayati- sarva nityaM sa| cAt , kSaNike sadasatkAlayorarthakriyAvirodhAtU tallakSaNaM sattvaM nAvasthA banAtIti tato nivartamAnamana nyazaraNatayA nityatve'vatiSThate / tathAhi- kSaNiko'rthaH sanvA kArya kuryAd, asanvA ? / gatyantarA'bhA18 vAt / na tAvadAdyaH pakSaH, samasamayavartini vyApArA'yogAt , sakalabhAvAnAM parasparaM kAryakAraNabhAva prAptyA'tiprasaGgAcca / nApi dvitIyaH pakSaH kSodaM kSamate, asataH kAryakaraNazaktivikalatvAt , anyathA zazaviSANAdayo'pi kAryakaraNAyotsaheran , vizeSA'bhAvAt iti / // 179 // Jain Education Lotional Halainelibrary.org Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd anityavAdI nityavAdinaM prati punarevaM pramANayati- sarva kSaNika sattvAt , akSaNika krama-yogapadyA bhyAmarthakriyAvirodhAd arthakriyAkAritvasya ca bhAvalakSaNatvAt , tato'rthakriyA vyAvarttamAnA svkroddii||18|| kRtAM sattA vyAvarttayediti kSaNikasiddhiH / na hi nityo'rtho'rthakriyAM krameNa pravartayitumutsahate, pUrvArthakri-18 yAkaraNasvabhAvopamardadvAreNottarakriyAyAM krameNa pravRttaH, anyathA pUrva kriyAkaraNA'virAmaprasaGgAt , tatsva-18 bhAvapracyave ca nityatA prayAti; atAdatrasthyasyA'nityatAlakSaNatvAt / atha nityo'pi kramavartinaM sahakA- 18 rikAraNamathamudIkSamANastAvadAsIta , pazcAta tamAsAdya krameNa kArya kuyAditi cet / na, sahakArikAraNasya | nitye'rthe'kiJcitkaratvAta , akiJcitkarasyA'pi pratIkSaNe'navasthAprasaGgAta / nApi yogapadyena nityo'rtho'- 1 thakriyAM kurute; adhyakSavirodhAt-na hyakakAlaM sakalAH kriyAH prAramamANaH kazcidupalabhyate, karotu vA 8 tathA'pyA''dyakSaNe eva sakalakriyAparisamApterdvitIyAdikSaNeSu akurvANasyA'nityatA balAd ADhaukate kara-18 ANA'karaNayorekasmin virodhAd iti / tadevamekAntadvaye'pi ye hetavaste yuktisAmyAd viruddhaM na vyabhicara-18 ntItyavicAritaramaNIyatayA mugdhajanasya dhyAndhyaM cotpAdayantIti viruddhA vyabhicAriNo'naikAntikA iti / atra ca nityAnityaikAntapakSapratikSepa evoktaH / upalakSaNatvAcca sAmAnyavizeSAyekAntavAdA api mithastulyadoSatayA viruddhA vyabhicAriNa eva hetUnupaspRzantIti paribhAvanIyam / // 18 // dhiyo'ndhatvamiti matam / Jain Education tional x lainelibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 181 // athottarArddha vyAkhyAyate - parasparetyAdi - evaM ca kaNTakeSu kSudrazatruSvekAntavAdiSu parasparadhvaMsiSu satsu parasparasmAt dhvaMsante vinAzamupayAntItyevaMzIlAH sundopasundavaditi parasparadhvaMsinasteSu, he jina ! te tava zAsanaM syAdvAdamarUpaNanipuNaM dvAdazAGgIrUpaM pravacanaM parAbhibhAvukAnAM kaNTakAnAM svayamucchi nnatvenaivA'bhAvAd adhRSyamaparAbhavanayim, " zaktA kRtyAca " || 5 | 4 | 35|| iti kRtyavidhAnAd dharSitumazakyam, dharSitumarha vA - jayati sarvotkarSeNa vartate / yathA kazcinmahArAjaH pIvarapuNyaparIpAkaH parasparaM vigRhya svayameva kSayamupeyivatsu dviSatsu ayatnasiddhaniSkaNTakatvaM samRddhaM rAjyamupabhuJjAnaH sarvotkRSTo bhavati evaM tvacchAsanamapi / iti kAvyArthaH // anantarakAvye nityAnityAdyekAntavAde doSasAmAnyamabhihitam, idAnIM katipayatadvizeSAn nAmagrAhaM darzayaMstatprarUpakANAmasadbhUtodbhAvakatayottatathAvidharipujanajanitopadravamitra paritrAturdharitrIpatetrijagatpateH purato bhuvanatrayaM pratyupakArakAritAmAviSkaroti-- Jain Education national naikAntavAde sukha-duHkhabhogau na puNya-pApe na ca bandha-mokSau / durnItivAdavyasanAsinaivaM parairviluptaM jagadapyazeSam // 27 // ekAntavAde nityA'nityaikAntapakSAbhyupagame, na sukha-duHkhabhogau ghaTete, na ca puNya-pApe ghaTete, / / 181 / / o sinelibrary.org Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 182 // na ca bandha-mokSau ghaTete / punaH punarnavaH prayogo'tyantA'ghaTamAnatAdarzanArthaH / tathA hi- ekAntanitye Atmani tAvat sukha-duHkhabhogau nopapadyate- nityasya hi lakSaNam'apracyutA'nutpannasthiraikarUpatvam', tato | yadA AtmA sukhamanubhUya svakAraNakalApasAmagrIvazAd duHkhamupabhuGkte, tadA svabhAvabhedAd anityatvApattyA | sthiraikarUpatAhAniprasaGgaH / eyaM duHkhamanubhUya sukhamupabhuJjAnasyA'pi vaktavyam / ___ atha avasthAbhedAd ayaM vyavahAraH, na cA'vasthAsu bhidyamAnAsvapi tadvato bhedaH; sarpasyeva kuNDalArjavAdya| vasthAsu iti cet / na, tAstato vyatiriktAH, avyatiriktA vA ? / vyatireke, tAstasyeti saMbandhA'bhAvaH, atiprasaGgAt / avyatireke tu, tadvAneveti tadavasthitaiva sthiraikarUpatAhAniH / kathaM ca tadekAntaikarUpatve- 12 'vasthAbhedo'pi bhavediti ? / kiMca sukha-duHkhabhogau puNya-pApanirvayau, tannivartanaM cArthakriyA, sA ca kUTasthanityasya krameNa akrameNa | vA nopapadyata ityuktamAyam / ata evoktaM "na puNya-pApe" iti- puNyaM dAnAdikriyopArjanIyaM zubhaM karma, || pApaM hiMsAdikriyAsAdhyamazubhaM karma, te api na ghaTete prAguktanIteH / tathA na bandha-mokSau- bandhaH karmapudgalaiH || saha pratipradezamAtmano vahnayayApiNDavad anyo'nyasaMzleSaH, mokSaH kRtsnakarmakSayaH, tAvapyekAntanitye na syAtAm / bandho hi saMyogavizeSaH, sa ca "aprAptAnAM prAptiH" itilakSaNaH, prAkAlabhAvinI aprAptiranyAvasthA, 18 // 182 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd uttarakAlabhAvinI prAptizcAnyA / tadanayorapyavasthAbhedadoSo dustaraH / kathaM caikarUpatve sati tasyAMkasmiko / // 183 // bandhanasaMyogaH / bandhanasaMyogAcca prAk kiM nAyaM mukto'bhavat / kiMca tena bandhanenA'sau vikRtimanubhavati na vA ? / anubhavati cet , carmAdivad anityaH / nAnubhavIta cet , nirvikAratve satA asatA vA tena gaganasyeva na ko'pyasya vizeSa iti bandhavaiphalyAd nityamukta eva syAt / tatazca vizIrNA jagati | bandha-mokSavyavasthA / tathA ca paThanti- .. .. "varSA''-tapAbhyAM kiM vyomnazcarmaNyasti tayoH phalam ? / carmopamazcetso'nityaH khatulyazcedasatphala" // 1 // bandhA'nupapattau mokSasyA'pyanupapattibandhanavicchedaparyAyatvAd muktizabdasyeti / evamanityaikAntavAde'pi sukha-duHkhAdyanupapattiH-anityaM hi atyantocchedadharmakam , tathAbhUte cAtmani || puNyopAdAnakriyAkAriNo niranvayaM vinaSTatvAt kasya nAma tatphalabhUtasukhAnubhavaH ?, evaM paapopaadaan|| kriyAkAriNo'pi niravayavanAze kasya duHkhasaMvedanamastu ? / evaM cAnyaH kriyAkArI anyazca tatphalabhoktA iti asamaJjasamApadyate / atha "yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva sandhatte kase raktatA yathA" // 1 // iti vacanAd 1 Atmana iti / 0000000000000000000000000000000000000000000 // 183 // Jain Education a nal W onelibrary.org Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA'samaJjasamityapi vAmAtram, santAna-vAsanaposvAstavasvena prAgeva niloThitatvAt / tathA puNya-pApe syAd0 api na ghaTete- tayohi arthakriyA sukha-duHkhopabhogaH, tadanupapattizcAnantaramevoktA / tto'rthkriyaakaaritvaa||184|| 'bhAvAt tayorapya'ghaTamAnatvam / kiMcA'nityaH kSaNamAtrasthAyI, tasmiMzca kSaNe utpattimAtravyagratvAt tasya kutaH puNya-pApopAdAnakriyA'rjanam ?, dvitIyAdikSaNeSu cAvasthAtumeva na labhate, puNya-pApopAdAnakriyA'bhAve ca puNyapApe kutaH ?; nirmUlatvAt , tadasatve ca kutastanaH sukha-duHkhabhogaH / AstAM vA kathaMcidetat , tathApi pUrvakSaNasadRze nottarakSaNena bhavitavyam / upAdAnA'nurUpatvAd upAdeyasya / tataH pUrvakSaNAd duHkhitAt uttarakSaNaH kathaM | sukhita utpadyeta ?, kathaM ca sukhitAt tataH sa duHkhitaH syAt ?, visadRzabhAgatApatteH / evaM puNya-pApAdA4 kapi, tasmAdyatkiJcidetat / / evaM bandha-mokSayorapyasaMbhavaH-loke'pi hi ya eva baddhaH sa eva mucyate, niranvayanAzA'bhyupagame caikAdhikaraNatvA'bhAvAt santAnasya cA'vAstavatvAt kutastayoH saMbhAvanAmAtramapIti / pariNAmini vAtmani svIkriyamANe sarva nirvAdhamupapadyate "pariNAmo'vasthAntaragamanaM na ca sarvathA hyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH" // 1 // iti vacanAt / 184 // Jain Education intollonal witwarfinelibrary.org Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 / / 185 / / 24 pAtaJjalaTIkAkAro'pyAha "avasthitasya dravyasya pUrvadharmanivRttau dharmAntarotpattiH pariNAmaH" iti / evaM sAmAnyavizeSa-sadasada- bhilApyAnabhilApyaikAntavAdeSvapi sukha-duHkhAdyabhAvaH svayamabhiyuktairabhyUH / athottarArdhavyAkhyA - evamanupapadyamAne'pi sukha-duHkhabhogAdivyavahAre paraiH paratIrthikairatha ca paramArthataH zatrubhiH parazabdo hi zatruparyAyo'pyasti durnItivAdavyasanAsinA - nIyate ekadeza viziSTo'rtha: : pratItiviSayamAbhiriti nItayo nayAH, duSTA nItayo dutiyo durnayA:, teSAM vadanaM parebhyaH pratipAdanaM durnItivAdaH, tatra yad vyasanam - atyAsaktiH - aucityanirapekSA pravRttiriti yAvat, durnItivAdavyasanam, tadeva sadbodhazarIrocche danazaktiyuktatvAd asiriva asiH kRpANI dunitivAdavyasanAsiH, tena durnItivAdavyasanAsinA karaNabhUtena durnaya prarUpaNavAkakhaGgena, evamityanubhavasiddhaM prakAramAha- apizabdasya bhinnakramatvAd azeSamapi jagad nikhilamapi trailokyam - tAtsthyAt tadvayapadeza iti trailokyagatajantujAtam, viluptaM samyagjJAnAdibhAvaprANavyaparopaNena vyApAditam tat trAyasva ityAzayaH / samyagjJAnAdayo hi bhAvaprANAH prAvaca nikairgIyante, ataeva siddheSvapi jiivvypdeshH| anyathA hi 'jIva dhAtuH prANadhAraNArthe'bhidhIyate, teSAM ca dazavidhaprANadhAraNASbhAvAd anIvatvaprAptiH, sA ca viruddhA, tasmAd saMsAriNo dazavidhadravyaprANadhAraNAd ' jIvAH; siddhArtha jJAnAdibhAvANadhAraNAd iti siddham | durnayasvarUpaM cottarakanye vyAkhyAsyAmaH // iti kAvyArthaH // Jain Education Intional ww / / / 185 / / elibrary.org Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 186 // sAmpataM durnaya-naya-pramANaprarUpaNadvAreNa "pramANanayairadhigamaH" iti vacanAd jIvA'jIvAditattvA'dhiga manivandhanAnAM teSAM pramANanayAnAM pratipAdayituH svAminaH syAdvAdavirodhidurnayamArganirAkariSNumananyasAmAnya vacanAtizayaM stuvannAha sadeva, sat, syAtsaditi tridhA'rtho mIyeta durniiti-ny-prmaannaiH| yathArthadarzI tu naya-pramANapathena durnItipathaM tvamAsthaH // 28 // aryate paricchidyata ityarthaH padArthaH, tridhA tribhiH prakAraiH, mIyeta paricchiyeta, vidhau sptmii| kaitribhiH / prakAraiH ?, ityAha- durnIti-naya-pramANaiH- nIyate paricchidyate ekadezaviziSTo'rtha Abhiriti nItayo nayAH, duSTA nItayo durmItayo durnayA ityarthaH, nayA naigamAdayaH, pramIyate paricchidyate'rtho'nekAntaviziSTo'nena iti / pramANam- syAdvAdAtmakaM pratyakSa-parokSalakSaNam ; durnItayazca nayAzca pramANe ca durnIti-naya-pramANAni taiH / keno- | llekhena mIyeta?, ityAha-'sadeva, sat, syAtsad' iti| saditi avyaktatvAd napuMsakatvam, yathA kiM tasyA garbhe | jAtamiti / sadeveti durnayaH, saditi nayaH, syAtsaditi pramANam / tathAhi- durnayastAvatsadeva iti bravIti- 18 'astyeva ghaTaH' iti, ayaM vastuni ekAntA'stitvameva abhyupagacchan itaradharmANAM tiraskAreNa svAbhipretameva dharma // 186 / / 1 tatvArthasUtre prathamAdhyAye SoDazaM sUtram / 2 iyaM ca zrIhaimavyAkaraNaprasiddhA liGlakArasya saMjJA / Jain Education int onal IMABlibrary.org Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 187 // vyavasthApayati, durnayatvaM cAsya mithyArUpatvAt , mithyArUpatvaM ca tatra dharmAntarANAM satAmapi nivAt / / ___ tathA 'sad' iti ullekhavAn nayaH, sa hi 'asti ghaTaH' iti ghaTe svAbhimatamastitvadharma prasAdhayan zeSadharmeSu / gajanimIlikAmAlambate / na cAsya durnayatvaM dharmAntarA'tiraskArAt, na ca pramANatvaM syAcchandena alAJchitatvAt / | syAtsaditi- 'syAtkathaJcit , sad vastu', iti pramANam / pramANatvaM cA'sya dRSTeSTA'bAdhitatvAd vipakSe bAdhakasadbhAvAca / sarva hi vastu svarUpeNa sat, pararUpeNa cA'sad iti asakRduktam / saditi dimAtradeza| nArtham , anayA dizA asattva-nityatvA-'nityatva-vaktavyatvA-'vaktavyatva-sAmAnya-vizeSAdi api boddhavyam / | itthaM vastusvarUpamAkhyAya stutimAha-'yathArthadarzI' ityAdi / durnItipathaM durnayamArgam , tuzabdasya avadhAraNArthasya bhinnakramatvAt tvameva AsthaH tvamena nirAkRtavAn , na tIrthAntaradaivatAni / kena kRtvA ?, naya-pramANapathena, naya-pramANe uktasvarUpe, tayormArgeNa pracAreNa / yatastvaM yathArthadarzI- yathArtho'sti tathaiva / / pazyatItyevaMzIlo yathArthadarzI vimalakevalajyotiSA yathAvasthitavastudarzI, tIrthAntarazAstArastu rAgAdidoSakAluSyakalaGkitatvena tathAvidhajJAnAbhAvAd na yathArthadarzinaH, tataH kathaM nAma durnayapathamathane pragalbhante te tapasvinaH / na hi svayamanayapravRttaH pareSAmanayaM niSedhumudhuratAM dhatte / idamuktaM bhavati- yathA kazcit 18 // 187 // sanmArgavedI paropakAradurlalitaH puruSazcaura-zvApada-kaNTakAyAkarNi mArga parityAjya pathikAnAM guNadoSobhaya 0000000000000000000000000000000000000000000 Jain Educationa ltional walinelibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 188 vikalaM doSA'spRSTaM guNayuktaM ca mArgamupadarzayati, evaM jagannAtho'pi durnayatiraskaraNena bhavyebhyo nayapramANamArga prarUpayatIti / 'AsthaH' iti asyateradyatanyAM "zAstyamuvaktikhyAteraDa" // 34 // 60 // ityA "zvayatyamvacapataH zvAsthavocapaptam" // 4 / 3 / 103 // iti asthAdeze "svarAdestAsu" / / 4 / 4 / 31 // iti || | vRddhau rUpam / mukhyavRttyA ca pramANasyaiva prAmANyam / yacca atra nayAnAM pramANatulyakakSatAkhyApanaM tat teSAmanuyogadvArabhUtatayA prajJApanAGgatvajJApanArtham / catvAri hi pravacanA'nuyogamahAnagarasya dvArANi-upakramaH, nikSepaH, | anugamaH, nayazceti, eteSAM ca svarUpamAvazyakabhASyAdernirUpaNIyama, iha tu nocyate granthagauravamayAta / atra caikatra kRtasamAsAntaH pathinzabdaH, anyatra cA'vyutpannaH pathazabdo'danta iti pathazabdasya dviH prayogo na duSyati / ___ atha durnaya-naya-pramANasvarUpaM kizcinnirUpyate- tatrApi prathamaM nayasvarUpaM ; tadanadhigame durnayasvarUpasya duSparijJAnatvAt / atra ca AcAryeNa prathamaM durnayanirdezo yathottaraM prAdhAnyAvabodhanArthaH kRtaH / tatra pramANapratipannArthaMkadezaparAmarzo nayaH- anantadharmAdhyAsitaM vasta svAbhipretakadharmaviziSTaM nayati prApayati saMveda 2 // 188|| , 'asUca kSepaNe' iti devAdiko haimadhAtuH / . Jain Education lational Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 189 // nakoTimArohayati iti nayaH- pramANapravRtteruttarakAlabhAvI parAmarza ityrthH|| nayAzcAnantA anantadharmatvAd vastunaH, tadekadharmaparyavasitAnAM vakturabhiprAyANAM ca nayatvAt / tathA ca vRddhAH- "jAvaiA vayaNapahA tAvaiA ceva huMti nayavAyA" iti / tathApi cirantanAcAryaiH sarvasaMgrAhisaptA-8 | 'bhiprAyaparikalpanAdvAreNa sapta nayAH pratipAditAH / tadyathA- naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samabhirUdvai- | vaMbhUtA iti / kathameSAM sarvagrAhakatvamiti cet, ucyate- abhiprAyastAvad arthadvAreNa zabdadvAreNa vA pravartate, | gatyantarA'bhAvAt / tatra ye kecanA'rthanirUpaNapravaNAHpramAtra'bhiprAyAste sarve'pi Aye nayacatuSTaye'ntarbhavanti / | ye ca zabdavicAracaturAste zabdAdinayatraye iti / / tatra naigamaH sattAlakSaNaM mahAsAmAnyam , avAntarasAmAnyAni ca dravyatva-guNatva-karmatvAdIni; tathA'ntyAn | vizeSAn sakalA'sAdhAraNarUpalakSaNAn , avAntaravizeSAMcA'pekSayA pararUpavyAvarttanakSamAna sAmAnyAd atya|ntavini ThitasvarUpAnabhipraiti / idaM ca svatantrasAmAnyavizeSavAde kSuNNamiti na pRthakrayatnaH / pravacanaprasiddhanilayana-prasthadRSTAntadvayagamyazvAyam / ____ saMgrahastu azeSavizeSatirodhAnadvAreNa sAmAnyarUpatayA vizvamupAdatte / etaca sAmAnyaikAntavAde prAk apazcitam / 1 yAvanto vacanapathAstAvanta eva bhavanti nyvaadaaH| 189 // Jain Educatior a tional Clinelibrary.org 1. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyavahArastvevamAha- yathA lokagrAhameva vastu astu, kimanayA adRSTA'vyavahiyamANavastuparikalpanakaSTa| piSTikayA ?, yadeva ca lokavyavahArapathamavatarati tasyaivA'nugrAhakaM pramANamupalabhyate; netarasya / na hi sAmAnyamanAdinidhanamekaM saMgrahA'bhimataM pramANabhUmiH, tathA'nubhavA'bhAvAt , sarvasya sarvadarzitvaprasaGgAcca / || nApi vizeSAH paramANulakSaNAH kSaNakSayiNaH pramANagocarAH, tathA pravRtterabhAvAt / tasmAd idameva nikhilalokA'bAdhitaM pramANaprasiddhaM kiyatkAlabhAvisthUlatAmAvibhrANamudakAdyA''haraNAdya'rthakriyAnirvartanakSama ghaTAdikaM vasturUpaM pAramArthikam / pUrvottarakAlabhAvitatparyAyaparyAlocanA punarajyAyasI; tatra pramANaprasarA| bhAvAt ; pramANamantareNa ca vicArasya kartumazakyatvAt / avastutvAcca teSAM kiM tadgocaraparyAlocanena ?, tathAhi- pUrvottarakAlabhAvino dravyavivartAH, kSaNakSayiparamANulakSaNA vA vizeSA na kathaMcana lokavyavahAramuparacayanti / tanna te vasturUpAH, lokavyavahAropayoginAmeva vastutvAt , ata eva 'panthA gacchati, kuNDikA sravati, girirdahyate, mazcAH krozanti' ityAdivyavahArANAM prAmANyam / tathA ca vAcakamukhyaH"laukikasama upacAramAyo vistRtArtho vyavahAraH" iti / RjusUtraH punaridaM manyate- vartamAnakSaNavivayaiva vasturUpam , nA'tItamanAgataM ca / atItasya vinaSTasvAd , anAgatasyA'labdhAtmalAbhatvAt kharaviSANAdibhyo'viziSyamANatayA sakalazaktiviraharUpatvAd // 199 // 1 tasvArthAdhigame prathamAdhyAya paJcatriMzasya "Adyazabdau dvitribhedI" iti sUtrasya bhASye / Jain Education ational will helibrary.org Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 / / 191 // nArthakriyA nirvartanakSamatvam, tadabhAvAcca na vastutvaM "yadevA'rthakriyAkAri tadeva paramArthasad" iti vacanAt / vartamAnakSaNAliGgitaM punarvasturUpaM samastArthakriyAsu vyApriyata iti tadeva pAramArthikam / tadapi ca niraMzamabhyupagantavyam ; aMzavyApteryuktiriktatvAt ; ekasya anekasvabhAvatAmantareNa anekasvAvayavavyApanA'yogAt | anekasvabhAvatA evA'stu iti cet / na, virodhavyAghrAghAtatvAt / tathAhi - yadi ekaH svabhAvaH kathamanekaH ?, anekazcetkathamekaH 1, ekAnekayoH parasparaparihAreNA'vasthAnAt / tasmAt svarUpanimanAH paramANava eva parasparopasarpaNadvAreNa kathaMcinnicayarUpatAmApannA nikhilakAryeSu vyApArabhAja iti ta eva svalakSaNaM, na sthUlatAM dhArayet pAramArthikamiti / evamasyA'bhiprAyeNa yadeva svakIyaM tadeva vastu, na parakIyam; anupayogitvAditi / zabdastu-rUDhito yAvanto dhvanayaH kasmiMzcidarthe pravartante yathA indra-zakra purandarAdayaH surapatau, teSAM sarveSAmapyekamarthamabhipraiti kila pratItivazAd / yathA zabdA'vyatireko'rthasya pratipAdyate, tathaiva tasyaikatvatvaM vA pratipAdanIyam / na ca indra-zakra purandarAdayaH paryAyazabdA vibhinnArthavAcitayA kadAcana pratIyante; tebhyaH sarvadA ekAkAra parAmarzotpatteraskhalitavRttitayA tathaiva vyavahAradarzanAt / tasmAd eka eva paryAyazabdA| nAmartha iti / zabyate AhUyate'nenA'bhiprAyeNA'rthaH iti niruktAd ekArthapratipAdanAbhiprAyeNaiva paryAyadhva 1 vastu itizeSaH / Jain Education Intional ww // 191 // elibrary.org Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nInAM prayogAt / yathA cAya paryAyazabdAnAmekamarthamabhipreti tathA 'taTastaTI taTam' iti viruddhaliGgalakSaNadharmAbhisvAdU / saMvandhAd vastuno bhedaM cAbhidhatte / na hi viruddhadharmakRtaM. bhedamanubhavato vastuno biruddhadharmA'yogo yuktaH / // 192 // evaM saGkhyA-kAla-kAraka-puruSAdibhedAd api bhedo'bhyupagantavyaH / tatra saGkhyA ekatvAdiH, kAlo'tI | tAdiH, kArakaM karnAdi, puruSaH prathamapuruSAdiH / samabhiruDhastu-paryAyazabdAnAM pravibhaktamevArthamabhimanyate / tadyathA- indanAd indraH, paramaizvaryam-indrazabdavAcyaM paramArthatastadvatyarthe, atadvatyarthe punarupacArato vartate, na vA kazcit tadvAn / sarvazabdAnAM parasparavibhaktArthapratipAditayA AzrayAzrayibhAvena pravRtyasiddheH / evaM zakanAt zakraH, pUrdAraNAt purandara ityAdi| bhinnArthatvaM sarvazabdAnAM darzayati, pramANayati ca-paryAyazabdA api bhinnArthAH, pravibhaktavyutpattinimitta katvAta . iha ye ye pravibhaktavyutpantinimittakAste te bhinnArthakAH, yathA indra-pazu-puruSazabdAH, vibhinna| vyutpattinimittakAzca paryAyazabdA api, ato bhinnArthA iti / evaMbhUtaH punarevaM bhASate- yasmin arthe zabdo vyutpAdyate sa vyutpattinimittamartho yadaiva pravartate tadaiva taM zabdaM pravartamAnamabhipreti, na sAmAnyena / yathA udakAdyAharaNavelAyAM yoSidAdimastakA''rUDho viziSTaceSTA8 vAn eva ghaTo'bhidhIyate, na zeSaH, ghaTazabdavyutpattinimittazUnyatvAt , saTAdivad iti / atIta bhAvinI vA 18 // 192 // kazcid apasmaizvaryavAnapi upacAreNa nahi paramaizvaryavAn bhavitumaIti, iti tatvam / Jain Education infonal www. library.org Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 193|| 0000000000000000000000000000000000000000006 ceSTAmaGgIkRtya sAmAnyena evocyata iti cet / na, tayovinaSTA'nutpannatayA zazaviSANakalpatvAt , tathApi tadvAreNa zabdapravartane sarvatra pravartayitavyaH, vizeSA'bhAvAt / kiMca yadi atIta-vasya'ceSTA'pekSayA ghaTazabdo'ceSTAvatyapi prayujyeta tadA kapAlamRtpiNDAdAvapi tatpavartanaM durnivAraM syAd, vizeSA'bhAvAt / tasmAd yatra kSaNe vyutpattinimittamavikalamasti tasmin eva so'rthastacchabdavAcya iti / atra saMgrahazlokAHanyadeva hi sAmAnyamabhinnajJAnakAraNam / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nyH||1|| sadpatA'natikrAntaM svasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarva saMgRhNan saMgraho mtH||2|| vyavahArastu tAmeva prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAd vyApArayati dehinaH // 3 // tatrarjusUtranItiH syAd zuddhaparyAyasaMzritA / nazvarasyaiva bhAvasya bhAvAt sthitiviyogataH // 4 // virodhiliGga-saMkhyAdibhedAd bhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSThate // 5 // tathAvidhasya tasyA'pi vastunaH kSaNavartinaH / brUte samabhirUDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 6 // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAd evaMbhUto'bhimanyate // 7 // ete eva ca parAmarzA abhipretadharmAvadhAraNAtmakatayA zeSadharmatiraskAreNa avartamAnA durnayasaMjJAmaznuvate / 1 vaya'n adhissvskaalH| // 19 // Jain Education Internal ww lelibrary.org Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd talaprabhAvitasattAkA hi khalvete parapravAdAH, tathAhi- naigamanayadarzanAnusAriNau naiyAyika-vaizeSikau / saMgrahAbhiprAyapravRttAH sarve'pyadvaitavAdAH, sAMkhyadarzanaM ca / vyavahAranayAnupAti prAyazcArvAkadarzanam / Rju||19|| sUtrA''kUtapravRttabuddhayastAthAgatAH / zabdAdinayAvalambino vaiyAkaraNAdayaH / uktaM ca sodAharaNaM naya-durnayasvarUpaM shriidevmuuripaadaiH| tathA ca tadgranthaH-"nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasya arthasya aMzastaditarAMzodAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nyH||11|| iti / svAbhipretAd aMzAd itarAMzApalApI punarnayAbhAsaH // 2 // sa vyAsa-samAsAbhyAM dviprakAraH // 3 // vyAsato'neka vikalpaH // 4 // samAsatastu dvibhedaH- dravyA'rthikaH paryAyA'rthikazca // 5 // Adyo naigama-saMgraha-vyavahArabhedAt | 12 tredhA // 6 // dharmayoH,dharmiNoH,dharma-dharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yad vivakSaNaM sa naikagamo naigamaH // 7 // sat | 18 caitanyamAtmanIti dharmayoH // 8 // vastuparyAyavad dravyamiti dharmiNoH // 9 // kSaNamekaM sukhI vissyaasktjiiv|| iti dharma-dharmiNoH // 10 // dharmadvayAdInAmaikAntikapArthakyAbhisaMdhi gmaabhaasH||11|| yathA Atmani sattva-cai tanye parasparamatyataM pRthagbhUte ityAdiH // 12 // sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH // 13 // ayamubhayavikalpaH1 pro'prshc||14|| azeSavizeSeSu audAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH paraH saMgrahaH // 15 // vizvamekaM sad,avizeSAditi yathA // 16 // sattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAn niraackssaannstdaabhaasH||17|| 1 pramANanayatatvA''lokAlaGkAre sptmpricchede| // 194 // Jain Education Allonal w olnelibrary.org Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda // 195 // 4 yathA sattaiva tattvam , tataH pRthagbhUtAnAM vishessaannaamdrshnaat||18|| dravyatvAdIni avAntarasAmAnyAni manvAna- | stadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH // 19 / / dharmA-'dharmA-''kAza-kAla-pudgala-jIvadravyANA-8 2 maikyam ,dravyatvAbhedAd ityaadirythaa||20|| dravyatvAdikaM pratijAnAnastavizeSAn nidvvaanstdaabhaasH||21|| 8 yathA dravyatvameva tattvam , tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdi // 22 // saMgraheNa gocarIkRtAnAma rthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenA'bhisandhinA kriyate sa vyvhaarH||23|ythaa yat sat tadravyaM paryAyo vetyA-1 4 diH // 24 // yaH punarapAramArthikadravya-paryAyavibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH // 25 // yathA cArvAkadarza- | nam / / 26 // paryAyArthikazcaturdA-RjumUtraH, zabda, samabhirUDhaH, evaMbhUtazca // 27 // Rju vartamAnakSaNasthAyi 8 paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjumUtraH // 28 // yathA sukhavivartaH samprati astItyAdiH // 29 // sarvathA dravyA'palApI tdaabhaasH||30|| yathA tathAgatamatam // 31 // kAlAdibhedena dhvanerathabhedaM pratipadya* mAnaH zabdaH // 32 // yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdiH // 33 // tadbhadena tasya tameva samarthayamAna stdaabhaasH||34|| yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnameva arthamabhi dadhati, bhinnakAlazabdatvAt , tAdRsiddhA'nyazabdavad, ityAdiH // 35 // paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinna18|martha samabhirohana smbhiruuddhH||36|| indanAd indraH, zakanAcchakaH, pUdoraNAt purandara ityAdiSu ythaa||37|| ||19|| | paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH // 38 // yathendraH, zakraH, purandara ityAdayaH zabdA Jain Education Lonal Finelibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 196 // bhinnA'bhidheyA eva, bhinnazabdatvAt, kari-kuraGga-turaGgazabdavad, ityAdiH ||39|| zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamarthaM vAcyatvenA'bhyupagacchan evaMbhUtaH ||40|| yathendanamanubhavan indraH, zakanakriyApariNataH zakraH, pUrdAraNamavRttaH purandara ityucyate // 41 // kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tadAbhAsaH // 42 // yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyam, ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt, paTavad,ityAdiH // 43 // eteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAd arthanayAH || 4 || zeSAstu trayaH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH || 45 || pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimitaviSayaH // 46 // sanmAtragocarAt saMgrahAd naigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH || 47|| sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopadarzakatvAd bahuviSayaH ||48 || vartamAnaviSayAd RjumUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAd analpArthaH || 49 || kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAd RjumUtrasta dviparativedakatvAd mahArthaH ||50 || pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAt zabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH // 51 // pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAd evaMbhUtAt samabhirUDhastadanyathA'rthasthApakatvAd mahAgocaraH // 52 // nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhi pratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati || 53 || " iti / vizeSArthinA nayAnAM nAmAnvarthavizeSalakSaNAkSepaparihArAdicarcastu bhASyamahodadhi-gandhahastiTIkA- nyAyAvatArAdigranthebhyo nirI 1 prathamAbahuvacanam / Jain Education Intional / / 196 // Punelibrary.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kSaNIyaH / pramANaM tu samyagarthanirNayalakSaNaM sarvanayAtmakam , syAcchandalAnchitAnAM nayAnAmeva pramANavyapa dezabhAktvAt / tathA ca zrIvimalanAthastave shriismntbhdrH||197|| "nayAstava syAtpadalAJchanA ime rasopaviddhA iva lohdhaatvH|| bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH" // 1 // iti / ___tacca dvividham- pratyakSaM parokSaM ca / tatra pratyakSaM dvidhA- sAMvyavahArika pAramArthikaM ca / sAMvyavahArikaM | dvividham-indriyAnindriyanimittabhedAt / tad dvitayam-avagrahe-hA'-bAya-dhAraNAbhedAd ekshshcturviklpm||6|| avagrahAdInAM svarUpaM supratItatvAd na pratanyate / pAramArthikaM punarutpattau aatmmaatraapekssm||18|| tad dvividham4 kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / Adyam- avadhi-manaHparyAyabhedAd dvidhA / kSAyikaM tu kevalajJAnamiti / parAkSaca smRti-pratyabhijJAnA-hA'numAnA-''gamabhadAta paJcaprakAram / tatra saMskArapravAdhasambhUtamanubhUtAthAMviSayaM tadityAkAraM vedanaM smRtiH // 3 // tat tIrthakarabimbAmiti yathA // 4 // anubhavasmRtihetukaM tiryagRtAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam // 5 // yathA tajjAtIya evA'yaM gopiNDaH, gosadRzo | gavayaH, sa evAyaM jinadatta ityAdi // 6 // upalambhA'nupalambhasambhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasamba 1 etat sUtrayugalaM pramANanayatattvAlokA'laGkAre dvitIyaparicchede / 2 pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaparicchede vAdidevasUricaraNAH / // 197 // Jain Education National linelibrary.org Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 198 // Jain Education ndhAdyAlambanam - idamasmin satyeva bhavatItyAdyAkAraM saMvedanamUhA'paranAmA tarkaH // 7 // yathA yAvAn kazcid dhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti tasminnasati asau na bhavatyeveti vA // 8 // anumAnaM dvidhA - svArthaM parArthaM ca // 9 // tatrA'nyathA'nupapattyeka lakSaNahetugrahaNa saMbandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt ||23|| AptavacanAd AvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH || 1 || upacArAd AptavacanaM ca || 2 || iti / smRtyAdInAM ca vizeSasvarUpaM syAdvAdaratnAkarAt sAkSepaparihAraM jJeyamiti / pramANAntarANAM punararthApattyupamAna-saMbhava- prAtibhai-tidyAdInAmatraiva antarbhAvaH / sannikarSAdInAM tu jaDatvAd eva na prAmANyamiti / tadevaMvidhena naya-pramANopanyAsena durnayamArgastvayA khilIkRtaH / iti kAvyArthaH // idAnIM saptadvIpasamudramAtro loka iti vAvadUkAnAM tanmAtraloke parimitAnAmeva sattvAnAM saMbhavAt parimitAtmavAdinAM doSadarzanamukhena bhagavatpraNItaM jIvA''nantyavAdaM nirdoSatayA'bhiSTuvannAha tional mukto'pi vA'bhyetu bhavam bhavo vA bhavasthazUnyo'stu mitAtmavAde | SaDjIvakAyaM tvamanantasaMkhyamAkhyastathA nAtha ! yathA na doSaH // 29 // mitAtmavAde saMkhyAtAnAmAtmanAmabhyupagame, dUSaNadvayamupatiSThate, tatkrameNa darzayati- mukto'pi vA'bhye1 tatraiva caturthaparicchede | // 198 // inelibrary.org Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tu bhavAmiti- mukto nitimAptaH, so'pi vA- apirvismaye, vA zabda uttaradoSApekSayA smuccyaarthH||199|||| yathA devo vA dAnavo veti, bhavamabhyetu saMsAramabhyAgacchatu, ityeko doSaprasaGgaH / bhavo vA bhavasthazUnyo|| 'stu- bhavaH saMsAraH, sa vA bhavasthazUnyaH saMsArijIvairvirahito'stu bhavatu / iti dvitIyo doSaprasaGgaH / / kI idamatra AkRtam- yadi parimitA eva AtmAno manyante tadA tattvajJAnA'bhyAsaprakarSAdikrameNA'pavarga ga cchatsu teSu saMbhAvyate khalu sa kazcitkAlo yatra teSAM sarveSAM nirvRtiH, kAlasyA'nAdinidhanatvAd AtmanAM 8 ca parimitatvAt saMsArasya riktatA bhavantI kena vAryatAm ?, samunnIyate hi pratiniyatasalilapaTalapari4 pUrite sarasi pavanatapanA''tapanajanodazcanAdinA kAlAntare riktatA / na cAyamarthaH prAmANikasya kasyacid prasiddhaH, saMsArasya svarUpahAniprasaGgAt / tatsvarUpaM hi etad- yatra karmavazavartinaH prANinaH saMsaranti, sa mAsAghuH, saMsariSyanti ceti / sarveSAM ca nitatve saMsArasya vA riktatvaM haThAdabhyupagantavyam , muktairvA |8|| punarbhave Agantavyam / na ca kSINakarmaNAM bhavAdhikAraH "dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati naa'ngkrH| karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavA'GkaraH" iti vacanAt / ___ Aha ca pataJjali:- "saMti mUle tadvipAko jAtyAyu gAH" iti / etaTTIkA ca "satsu klezeSu kamAzayo vipAkArambhI bhavati, nocchinnaklezamUlaH / yathA tuSAvanaddhAH zAlitaNDulA adagdhavIjabhAvAH pra // 4/199 // 1 yogadarzane sAdhanapAde trayodazaM sUtram / Jain Education Ional whapelibrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 200 // rohasamarthA bhavanti, nA'panItatuSA dagdharvAjabhAvA vaa| tathA klezAvanaddhaH karmAzayo vipAkaprarohI bhavati; nA'panItaklezo na prasaMkhyAnadagdhaklezabIjabhAvo veti / sa ca vipAkastrividho jAtirAyurbhogaH" iti / akSapAdo'pyA''ha-"na pravRttiH pratisandhAnAya hInaklezasya" iti / evaM vibhaGgajJAnizivarAjarSimatAnusAriNo dUSayitvA uttarArddhana bhagavadupajJamaparimitAtmavAdaM nirdoSatayA stauti- SaDjIvetyAdi / tvaM tu he nAtha !, tathA | tena prakAreNa, anantasakhyamanantAkhyasaMkhyAvizeSayuktaM SaDjIvakAyam-ajIvan , jIvanti, jIviSyanti caMti jIvA indriyAdijJAnAdidravyabhAvaprANadhAraNayuktAH, teSAM "snggre'nuu"|5|3|80|| iti cinoteJi Adezva katve kAyaH samUhaH jIvakAyaH pRthivyAdiH, SaNNAM jIvakAyAnAM samAhAraH SaDjIvakAyam , pAtrAdidarzanAd napuMsakatvam / athavA SaNNAM jIvAnAM kAyaH pratyekaM saGghAtaH SaDjIvakAyastaM SaDjIvakAyam- pRthi-18 vya-p-tejo-vAyu-vanaspati-trasalakSaNaSaDjIvanikAyam , tathA tena prakAreNa, AkhyaH maryAdayA prarUpitavAn , yathA yena prakAreNa, na doSo dUSaNamiti jAtyapekSamekavacanam-prAguktadoSadvayajAtIyA anye'pi doSA yathA na prAduHSyanti tathA tvaM jIvA''nantyamupadiSTavAnityarthaH / 'AkhyaH' iti ApUrvasya khyAteraGi siddhiH / tvamityekavacanaM cedaM jJApayati- yad jagadguroreva ekasya IdRjharUpaNasAmarthya, na tIrthAntarazAstaNAmiti / pRthivyAdInAM punarjIvatvamitthaM sAdhanIyam- yathA sAtmikA vidrumazilAdirUpA pRthi da siini| // 20 // Jain Education Indi ibnal ww.memelibrary.org Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdra dhAtUtthAnAd, arzo'Gkuravat / bhomamambho'pi sAtmakam , kSatabhUsajAtIyasya svabhAvasya' sambhavAta , zAlUravat / AntarikSamapi sAtmakam ; abhrAdivikAre svataH sambhUya pAtAt , matsyAdivat / tejo'pi // 201 sAtmakam , AhAropAdAnena vRddhyAdivikAropalambhAt , puruSavat / vAyurapi sAtmakaH, aparameritatve tiryaggatimatvAd, govat / vanaspatirapi sAtmakaH, chedAdibhiglAnyAdidarzanAt , puruSAgavata , keSA~| zcit khApA-'janopazleSAdivikArAcca / apakarSavatazcaitanyAd vA sarveSAM sAtmakatvasiddhiH, AptavacanAcca / | traseSu ca kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdiSu na keSAzcit sAtmakatve vigAnamiti / yathA ca bhagavadupakrame jIvA'nantye na doSastathA digmAnaM bhAvyate- bhagavanmate hi SaNNAM jIvanikAyAnAmetad alpa-bahutvamsarvastokAstrasakAyikAH, tebhyo'saMkhyAtaguNAH tejaskAyikAH, tebhyo vizeSAdhikAH pRthvIkAyikAH, tebhyo vizeSAdhikA akAyikAH, tebhyo'pi vizeSAdhikA vAyukAyikAH, tebhyo'nantaguNA vanaspatikA- 1 yikAH, te ca vyAvahArikA avyAvahArikAzca"golA ya asaMkhijjA asaMkhANagoa golao bhaNio / ikikammiNigo aNantajIvA munneavvaa||1|| sijhaMti jattiyA khalu iha sNvvhaarjiivraasio| eMti aNAivaNassairAsio tattiA tammi // 2 // " 1 arzI rogavizeSaH, tasyocchede'pi punaH prAdurbhUtatvAt / 2 maNDUkavat / 3 vanaspatInAmeva / 4 sarve tejaskAyikAdayaH / 5 golAca asaMkhyayAH asaMkhyanigodo golako bhaNitaH / ekakasin nigode anantajIvA jJAtavyAH // 1 // sidhyanti yAvantaH khalu iha saMvyavahArajIvarAzeH / AyAnti anAdivanassatira zestAvantastasmin // 2 // -440000000000000000000000000000000000000000000 201 // 26 Jain Educatior a tional w olinelibrary.org Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 202 // iti vacanAd yAvantazca yato muktiM gacchanti jIvAstAvanto'nAdinigodavanaspatirAzestatrA''gacchanti / na ca tAvatA tasya kAcit parihANinigodajIvA'nantyasyA'kSayatvAt / nigodasvarUpaM ca samayasAgarAd || avagantavyam / anAyanante'pi kAle ye kecinnitAH, nirvAnti, nirvAsyanti ca te nigodAnAmanantabhAge-18 'pi na vartante, nA'vartiSata, na vaya'nti / tatazca kathaM muktAnAM bhavAgamanaprasaGgaH?, kathaM ca saMsArasya riktatAprasaktiriti ?, abhipretaM caitad anyayathyAnAmapi / yathA coktaM vArtikakAreNa "ata eva ca vidvatsu mucyamAneSu santatam / brahmANDalokajIvAnAmanantatvAd azUnyatA // 1 // antyanyUnAtiriktatvaiyujyate parimANavat / vastunya'parimeye tu nUnaM teSAmasambhavaH // 2 // " iti kAvyArthaH // adhunA paradarzanAnAM parasparaviruddhArthasamarthakatayA matsaritvaM prakAzayan sarvajJopajJasiddhAntasyA'nyo'nyA'nugatasarvanayamayatayA mAtsaryA'bhAvamAvirbhAvayati anyo'nyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH prvaadaaH|| nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te // 30 // 6 // 202 // prakarSeNa udyate pratipAdyate svAbhyupagato'rtho yairiti pravAdAH / yathA yena prakAreNa, pare bhavacchAsanAd 10000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Thitellational linelibrary.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 18/ anye, pravAdA darzanAni, matsariNaH- atizAyane matvarthIyavidhAnAt sAtizayA'sahanatAzAlinaH krodh||20|| kaSAyakaluSitAnta:karaNAH santaH pakSapAtinaH, itarapakSatiraskAreNa svakakSItapakSavyavasthApanamavaNA vartante / kasmAd hetormatsariNaH 1, ityAha-anyonyapakSapratipakSabhAvAt / pacyate vyaktIkriyate sAdhyadharmavaiziSTyena hetvAdibhiriti pakSa:- kakSIkRtadharmapratiSThApanAya sAdhanopanyAsaH, tasya pratikUlaH pakSaH pratipakSa:- pakSasya pratipakSo virodhI pakSa pratipakSaH, tasya bhAvaH pakSapratipakSabhAvaH, anyonyaM parasparaM yaH pakSapratipakSabhAvaH pakSapratipakSatvamanyo'nyapakSapratipakSabhAvastasmAt / tathA hi- ya eva mImAMsakAnAM nityaH zabda iti pakSaH, sa eva saugatAnAM pratipakSaH, tanmate zabdasyA'nityatvAt / ya eva saugatAnAmanityaH zabda iti pakSaH, sa eva mImAMsakAnAM prtipkssH| evaM sarvaprayogeSu yojyam / tathA tena prakAreNa, te tava, samyak eti gacchati zabdo'rthamanena iti "punAmni gha." // 5 / 3 / 120 / samayaH saMketaH, yadvA samyaga avaiparItyena ayyante | jJAyante jIvA-'jIvAdayo'rthA anena, iti samayaH siddhAntaH, atha vA samyaga ayante gacchanti jIvAdayaH padArthAH svasmin varUpe pratiSThA prApnuvanti asmin iti samaya AgamaH, na pakSapAtI naikpkssaanuraagii| pakSapAtitvasya hi kAraNaM matsaritvaM paramavAdeSu uktam , tvatsamayasya ca matsaritvA'bhAvAd na pakSapAtitvam / pakSapAtitvaM hi matsaritvena yAptam, vyApakaM ca nivartamAnaM vyApyamapi nivartayatIti matsarile nivartamAne pakSapAtitvamapi nivartate iti bhaavH| 'tava samayaH' iti vAcyavAcakabhAvalakSaNe 18 // 20 // 00000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education stational Sinelibrary.org Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd sambandhe SaSThI / mUtrApekSayA gaNadharakartRkatve'pi samayasya arthApekSayA bhagavatkartRkatvAd vAcyavAcakabhAvo na virudhyate-- "atthaM bhAsai arahA sukaM gaMdhati gaNaharA NiuNaM" iti vacanAt , athavA utpaad||204|| vyaya-dhrauvyaprapaJcaH samayaH, teSAM ca bhagavatA sAkSAnmAtRkApadarUpatayA'bhidhAnAt / tathA cArSam "uppajei vA, vigamei vA, dhuvei vA" ityadoSaH / matsaritvA'bhAvameva vizeSaNadvAreNa samarthayati- 'nayAna zeSAnavizeSamicchan' iti / azeSAn samastAn nayAn naigamAdIn , avizeSaM nirvizeSa yathA bhavati evam , icchan AkAsan , sarvanayAtmakatvAd anekAntavAdasya / yathA vizakalitAnAM muktAmaNInAmekamUtrA'nusyUtAnAM hAravyapadezaH, evaM pRthagabhisandhInAM nayAnAM syAdvAdalakSaNekamUtraprotAnAM zrutAkhyapramANavyapadeza iti / nanu pratyekaM nayAnAM viruddhatve kathaM samuditAnAM nirvirodhitA ? / ucyate- yathA hi samIcInaM madhyasthaM nyAyanirNetAramAsAdya parasparaM vivadamAnA api vAdino vivAdAd viramanti, evaM nayA anyo'nyaM vairAyamANAapi sarvajJazAsanamupetya syAcchabdaprayogopazamitavipratipattayaH santaH parasparamatyanta suhRdbhUyA'vatiSThante / evaM ca sarvanayAtmakatve bhagavatsamayasya sarvadarzanamayatvamaviruddhameva, nayarUpatvAd darzanAnAm / na ca vAcyaM tarhi bhagavatsamayasteSu kathaM nopalabhyate iti ?; samudrasya sarvasarinmayatve'pi vibhaktAsu tAsu anu 1 artha bhASate'rhan sUtraM praznanti gaNadharA nipuNam / 2 utpadyate vA, vigacchati ( nazyati ) vA, dhruvayati vA / 0000000000000000000000000000000000000000 204 // Jain Education Bonal ww elibrary.org Hol Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | palambhAt / tathA ca vaktRvacanayoraikyamadhyavasya zrIsiddhasenadivAkarapAdAHsyAd "udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRssttyH| // 205 // na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritvivodadhiH" // 1 // anye tvevaM vyAcakSate- yathA anyo'nyapakSapratipakSabhAvAt pare pravAdA matsariNastathA tava samayaH sarvanayAn madhyasthatayA'GgIkurvANo na matsarI / yataH kathaMbhUtaH?, pakSapAtI- pakSamekapakSAbhinivezam , pAtayati 18/ tiraskarotIti pakSapAtI, rAgasya jIvanAzaM naSTatvAt / atra ca vyAkhyAne matsarIti vidheyapadam , pUrva smiMzca 6 pakSapAtIti vizeSaH / atra ca kliSTA'kliSTavyAkhyAnaviveko vivekibhiH svayaM kAryaH / iti kAvyArthaH // itthaGkAraM katipayapadArthavivecanadvAreNa svAmino yathArthavAdAkhyaM guNamabhiSTutya samagravacanAtizayavyAvarNane svasyA'sAmarthya dRSTAntapUrvakamupadarzayan auddhatyaparihArAya bhaDyantaratirohitaM svAbhidhAnaM 1 ca prakAzayan nigamanamAha - vAgvaibhavaM te nikhilaM vivektumAzAsmahe ced mahanIyamukhya ! / laGghama jaGghAlatayA samudraM vahema candradyutipAnatRSNAm // 31 // vibhava eva vaibhavaM prajJAditvAt svArthe'N , vibhorbhAvaH karma ceti vA vaibhavam / vAcAM vaibhavaM vAgle 00000000000000000000000000000000000000000000 205 // Jain Education onal w h elibrary.org Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 206 // bhavaM vacanasaMpatkarSam, vibhorbhAva iti pakSe tu sarvanayavyApakatvam ; vibhuzabdasya vyApaka paryAyatayA rUDhatvAt te tava saMbandhinaM nikhilaM kRtsnaM vivektuM vicArayituM ced yadi vayamAzAsmahe icchAmaH, he mahanIyamukhya !- mahanIyAH pUjyAH paJca parameSThinasteSu mukhyaH pradhAnabhUtaH, AdyatvAt tasya saMvo nam / nanu siddhebhyo hInaguNatvAd arhatAM kathaM vAgatizayazAlinAmapi teSAM mukhyatvam ?, na ca hInaguNatvamasiddham ; pravrajyA'vasare siddhebhyasteSAM namaskAra karaNazravaNAt- " keAUNa namukAraM siddhANamabhigrAhaM tu so gihe " iti zrutakevalivacanAt / maitram ; arhadupadezenaiva siddhAnAmapi parijJAnAt / tathA cArSam" arahantuvaraseNa siddhA NajyaMti teNa arihA''I " iti / tataH siddhaM bhagavata eva mukhyatvam / yadi tatra vAgvaibhavaM nikhilaM vivektumAzAsmahe tataH kimityAha - 'lama' ityAdi / tadA ityadhyAhAryam / tadA * jaGghAlatayA jAGkikatayA vegavattayA, samudraM laGkema kila samudramiva atikramAmaH / tathA vahema dhArayema, candradyutInAM candramarIcInAM pAnaM candradyutipAnam, tatra tRSNA tarSo'bhilASa iti yAvat candradyutipAnatRSNA, tAm / ubhayatrApi sambhAvane saptamI / yathA kazciccaraNacakramaNavegavattayA yAnapAtrAdi antareNA'. pe samudraM laGghatumIhate, yathA ca kazciccandramarIcIramRtamayIH zrutvA culukAdinA pAtumicchati, na caitad dvayamapi zakyasAdhanam / tathA nyakSeNa bhavadIyavAgvaibhavavarNanAkAGkSA'pi azakyArambhapravRttitulyA, AstAM tAvat 1 kRtvA namaskAraM siddhebhyo'bhigrahaM tu so'grahIt / 2 arhadupadezena siddhA jJAyante tenA'rhan AdiH / Jain Education Itional // 206 // helibrary.org Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tAvakInavacanavibhavAnAM sAmastyena vivecanavidhAnam , tadviSayAkAGkSA'pi mahat sAhasamiti bhaavaarthH|| // 207 // ___ athavA 'laghi zoSaNe, iti dhAtoloma zoSayema, samudraM jaGghAlatayA atiraMhasA, atikramaNArthala'stu | prayoge durlabhaM parasmaipadamanityaM ca Atmanepadamiti / atra ca auddhatyaparihAre'dhikRte'pi yad 'AzAsmahe / ityAtmani bahuvacanamAcAryaH prayuktavAMstaditi sUcayati-yad vidyante jagati mAdRzA mandamedhaso bhUyAMsaH ra.. iti bahavacanamAtreNa na khalu ahaGkAraH stotari prabhau zaGkanIyaH / pratyuta nirabhimAnatApAsAdo-18 | pari patAkAropa evA'vadhAraNIyaH / iti kAvyArthaH / eSu ekatriMzativRtteSu upajAticchandaH / / | evaM vipratArakaiH paratIthiMkaiyAmohamaye tamasi nimajjitasya jagato'bhyuddharaNe'vyabhicArivacanatAsA. || thyenA'nyayogavyavacchedena bhagavata eva sAmarthya darzayan tadupAstivinyastamAnasAnAM puruSANAmaucitIca| turatAM pratipAdayati idaM tattvAptattvavyatikarakarAle'ndhatamase jaganmAyAkArairiva hataparairhA vinihitam / taduddhartuM zakto niyatamavisaMvAdivacana 0000000000000000000000000000000000000000000 207 // Jain Education Stational Wi nelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd stvamevA'tastrAtastvayi kRtasaparyAH kRtadhiyaH // 32 / / // 20 // idaM pratyakSopalabhyamAnaM jagad vizvam- upacArAd jagadvartI janaH / hataparaiH-hatA adhamA ye pare tIrthAntarIyA hatapare, tairmAyAkArairiva aindrajAlikairiva-zAmbarIyaprayoganipuNairiva iti yAvata , andhatamase niviDAndhakAre, ' hA iti khede ' vinihitaM vizeSeNa nihitaM sthApitaM pAtitamityarthaH / andhaM karotItyandhayati, | andhayatItyandham , tacca tattamazvetyandhatamasam "samavAndhAt tamasaH" // 7380 // ityatpratyayaH, tasmin andha1 tamase / kathaMbhUte'ndhatamase iti?, dravyAndhakAravyavacchedArthamAha- 'tattvA'tattvavyatikarakarAle' / tattvaM cA'tattvaM ca tattvAtatve tayovyatikaro vyatikIrNatA vyAmizratA svabhAvavinimayastatvA'tattvavyatikarastena karAle bhayaGkare / yatrA'ndhatamase tattve'tattvAbhinivezaH, atattve ca tattvAbhiniveza ityevaMrUpo vyatikaraH saMjAyata ityrthH| anena ca vizeSaNena paramArthato mithyAtvamohanIyameva andhatamasam , tasyaiva IdRkSalakSaNatvAt / tathA ca granthAntare prastutastutikArapAdAH "adeve devabuddhiryA gurudhIragurau ca yA / adharme dharmabuddhizca mithyAtvaM tadviparyayAt" // 1 // tato'yamarthaH- yathA kila aindrajAlikAstathAvidhasuzikSitaparavyAmohanakalAprapazcAH tathAvidhamauSadhIma1 svopajJayogazAstra dvitIyaprakAze / 10 // 208 // Jain Education National weglhelibrary.org Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Don syAd // 209 // 360000000000000000000000000000000000000000000 vahastalAghavAdipAyaM kizcitprayujya pariSajanaM mAyAmaye tamasi majayanti, tathA paratIthikairapi tAdRkprakAraduradhItakutarkayuktIrupadarya jagadidaM vyAmohamahAndhakAre nikssiptmiti| tajjagaduddhartuM mohamahAndhakAropaplavAt kraSTum , niyataM nizcitam , tvameva, nAnyaH zaktaH samarthaH / kimarthamityamekasyaiva bhagavataH sAmarthyamupavarNyate ?, iti vizeSaNadvAreNa kAraNamAha- 'avisaMvAdivacanaH / kapa-ccheda-tApalakSaNaparIkSAtrayavizaddhatvena phalaprAptau na visaMvadatItyevaMzIlamavisaMvAdi, tathAbhUtaM vacanamupadezo yasyA'sAvavisaMvAdivacanaH avyabhicArivAgityarthaH / yathA ca pAramezvarI vAga na visaMvAdamAsAdayati tathA tatra tatra syAdvAdasAdhane darzitam / kaSAdisvarUpaM cetthamAcakSate pAvacanikAH "pANavahAIANaM pAvaTThANANa jo u paDiseho / jhANa'jjhayaNAINaM jo ya vihIM esa dhammakaso // 1 // bajjhANuTThANeNaM jeNa Na vAhijjae tayaM NiyamA / saMbhavai ya parisuddhaM so puNa dhammammi cheu tti // 2 // jIvAibhAvavAo baMdhAipasAhago ihaM tAvo / eehiM parisuddho dhammo dhammattaNamuvei // 3 // " tIrthAntarIyAtA hi na prakRtaparIkSAtrayavizuddhavAdina iti te mahAmohAndhatamasa eva jagat pAtayituM 1 prANavadhAdInAM pApasthAnAnAM yastu pratiSedhaH / dhyAnA-'dhyayanAdInAM yazca vidhireSa dharmakaSaH // 1 // bAhyAnuSThAnena yena na bAdhyate tanniyamAt / saMbhavati ca parizuddhaH sa punardharme cheda iti // 2 // jIvAdibhAvavAdo bandhAdiprasAdhaka iha tApaH / etaiH parizuddho dharmo dharmatvamupaiti // 3 // 0000000000000000000000000000 Al209 // Jain Education Internal vieslinelibrary.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 210 // samarthAH, na punastaduddhartum , ataH kAraNAt / kutaH kAraNAt ? kumatadhvAntArNavAntaHpatitabhutanA'bhyudAraNA'sAdhAraNasAmarthyalakSaNAt, he prAtastribhuvanaparitrANapravINa !, svayi kAkA'vadhAraNasya gamyamAna| tvAt svayyeva viSaye na devAntare, kRtadhiyaH- 'karotiratra parikarmaNi vartate, yathA hastau kuru, pAdau kuru iti, | kRtA parikarmitA tasyopadezapezalatattacchAstrAbhyAsapakarSeNa saMskRtA dhIvuddhiryeSAM se kRtadhiyazcidrUpAH | | puruSAH, kRtasaparyA:- mAdikaM cinA'pyAdikarmaNo gamyamAnatvAt kRtA kartumArabdhA saparyA sevAvidhi yaste kRtasaparyA ArAdhyAntaraparityAgena svarasyeva serAhevAkitAM parizIlayanti / iti zikhariNI- 18 cchndo'lNkRtkaamyaarthH|| samAptA ceyamanyayogavyavacchedadvAtriMzikAstavanadIkA / / TIkAkArasya prshstiH| yeSAmujjvalahetuhetiruciraH prAmANikAdhvaspRzAM hemAcAryasamudbhavastavanabhUrarthaH samarthaH skhaa| teSAM durnayadasyusaMbhavabhayAspRSTAtmanAM saMbhavatyAyAsena vinA jinAgamapuramAptiH zivazrIpradA // 1 // cAtuvaidyamahodadherbhagavataH zrIhemasUregirAM gambhIrArthavilokane yadabhavad dRSTiH prakRSTA mama / 210 // Jain Education in ronal Holinelibrary.org Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAd // 211 // drAdhIyaHsamayAdarAgrahaparAbhUtaprabhUtAvamaM tannUnaM gurupAdareNukaNikAsiddhAJjanasyorjitam // 2 // anyaanyshaastrtrusNgtcitthaaripusspopmeykticinnicitmmeyaiH| dRbdhAM mayA'ntimajinastutivRttimanAM mAlAmivAmalahRdo hRdaye vahantu // 3 // pramANasiddhAntaviruddhamatra yat kiMciduktaM matimAnyadoSAt / mAtsaryamutsArya tadAcittAH prasAdamAdhAya vizodhayantu // 4 // uAmeSa sudhAbhujAM gururiti trailokyavistAriNo yatreyaM pratibhAbharAdanumitinirdambhamujjRmbhate / kiM cAmI vibudhAH sudheti vacanodgAraM yadIyaM mudA zaMsantaH prathayAnti tAmatitamAM saMvAdamedakhinIm // 5 // naagendrgcchgovindvksso'lNkaarkaustubhaaH| te vizvavanyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH // 6 // yugmam // zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / vRttiriyaM manuravimitazAkAbde dIpamahasi shnau||7|| zrIjinaprabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zrutAvuttaMsatu satAM vRttiH syAdvAdamaJjarI // 8 // bibhrANe kila nirjayAjinatulAM zrIhemacandraprabhau tabdhastutivRttinirmitimiSAd bhaktirmayA vistRtA / | nirNatuM guNa-dUSaNe nijagirAM tannArthaye sajjanAn tasyAstattvamakRtrimaM bahumatiH sAstyatra samyag ytH||9|| - // 21 // Jain Education Inolonal linelibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 212 // avshissttgaathaacchaayaaH| ya ekaM jAnAti sa sarve jAnAti / yaH sarve jAnAti sa eka jAnAti // 1 // pR-4 ruSyatu vA paro mA vA viSaM vA paryattu / bhASitavyA hitA bhASA khapakSaguNakArikA // 1 // pR-10 kiraNA guNA na, dravyam , teSAM prakAzo guNaH, navA dravyam / yajjJAnamAtmaguNaH kathamadravyaH so'nytr?||1||-19 gatvA na paricchinatti jJAnaM jJeyaM takasmin deshe| Atmasthameva, navaramacintyazaktito vijJeyam // 2 // lohopalasya zaktirAtmasthaiva bhinna dezamapi / lohamAkRSantI dRzyata iha kAryapratyakSA // 3 // evamiha jJAnazaktirAtmasthA eva hanta ! lokAntam / yadi paricchinAtti sabai ko nu virodho bhavet tatra ? // 4 // pRthivyAdInAM yadyapi khalu bhavati vinAzo jinAlayebhyaH / tadviSayA'pi sudRSTarniyamato'styanukampA // 1 // pR-73 etebhyo buddhA viratA rakSanti yena pRthivyAdIn / ito nirvANagatA abAdhitA AbhavameSAm // 2 // rogizirAvedha iva suvaidyakriyA iva supravRttAH / pariNAmasundaraiva ceSTA teSAM bAdhayoge'pi // 3 // ArogyaM bodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM dadatu // pR-75 sarvatra saMyama saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punarvizuddhirnacA'viratiH // 1 // pR-81 abhidhAnamabhidheyAd bhavati bhinnamabhinnaM ca / kSurA-igni-modakoccAraNe yasmAt tu vadana-zravaNayoH // 1 // pR-106 nA'pi cchedo nApi dAho na pUraNam , tena bhinnaM tu / yasmAcca modakoccAreNa tatraiva pratyayo bhavati // 2 // na ca bhavati anyArthe tenA'bhinnaM tadarthAt / na nidhAnagatA bhagnAH puJjo nAstyanAgate / nirvRtA naiva tiSThanti ArAne sarSapopamAH // pR-125 anubhUtadRSTacintitazrutaprakRtivikAradevikA'nUpAH vA / khapnasya nimittAni puNyaM pApaM ca nA'bhAvaH // 1 // pU-130 // 212 // Jain Education Inte rnal w inelibrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakele. zrIyazovijayajainagranthamAlA. mallinAthamahAkAvya-(pustakAkAre temaja | patrAkAre ) A mahAkAvya zrIvinayacandrasUrio (saMskRta mAsika pustaka) banAveluM che. jemAM mallinAtha svAmInA caritra zrIyazovijayajainagranthamAlA mAsikamAM | / uparAnta prAsaMgika keTalIka rasika kathAo eka so pRSTha saMskRta ane prAkRta sAhityane | sarala saMskRtamAM ApavAmAM AvIche. sAdhAraNa mATe rokavAmAM Aveche, jenI andara nyAya, | saMskRta jANanArAo paNa teno lAbha lai koza tathA mahAkAvyanA grantho prasiddha karavA kiM. 3-0-0 mAM Aveche. lavAjama ru.8) prathamathI levAmAM vijayaprazastimahAkAvya- kavipurandara AveLe. namUnA dAkhala koIne aMka mokalavA- | zrIhemavijayagaNiviracita, tathA guNavijayagamAM Avato nathI. Niviracita TIkA sahita, A mahAkAvyanI gadyapANDavacaritra-paMDita devavijayajIga andara zrIhIravijayasUri, zrIvijayasenasUri Ni banAvelaM, je ghaNuM sarala ane bodhadAyaka tathA zrIvijayadevasUrinAM caritro ApavAmAM che. sAmAnya saMskRta nANanArAo paNa vAMca AvelAM che. temaja akabbara bAdazAha taraphathI nano sAro lAbha melavI zake che. vadhAre khAtrI jainadharmane maLelI paSTinaM vRttAnta paNa Apalu anubhavathI karo. kiMmata mAtra ru. 4-0-0 che. kiM. 5-.-. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + + + + + * t * t * * * t * t * 0 + + + + + + + + + + 2 % 12 + + e. scode=&Ss iti anyayogavyavacchedadvAtriMzikA saTIkA / states f rom the juchchchchchchsichchnnyj