________________
એકલો જાને રે...!
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધી સ્મૃતિ ચિંતન વિશેષાંક
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૩ હરિકાકા પહેલા વિલેપારલામાં રહેતા હતા. ( પંથે પળે પાથેય... છેલ્લાં ત્રણ વર્ષથી જ અમારી સોસાયટીમાં રહેવા
આવ્યા હતા. કાકાના ફ્લેટનો દરવાજો અર્થો | ડૉ. કલા શાહ
એક વૃદ્ધ પિતા હતા. તેમને ચાર દીકરા હતા. ખુલ્લો હતો. બહાર ખારી બિસ્કિટવાળા પોતાના પિતા બિમાર પડ્યા. ચારે પુત્રો પિતા પાસે આવ્યા. થોડા સમય પહેલાં “કૌન બનેગા બિસ્કિટની પેટી લઈને ઊભો હતો. ત્યાંથી પસાર
ચારે ભાઈઓ બાજુના રૂમમાં વાતો કરતા
શાકે ભાઈ: કરોડપતિ'ના કાર્યક્રમમાં માનનીય અમિતાભ થતી એક કામવાળી બાઈએ કહ્યું, ‘દરવાજા ખોલ પ્રતા પિત
હતા. પિતાજીનું મૃત્યુ થાય તો શું કરવું? તેમની બચ્ચનની સામે એક સજ્જન હોટ સીટ પર બેઠા દો.’ બિસ્કીટવાળાએ દરવાજો ખોલ્યો ત્યારે તેણે અંતિમ વિધિ અતિભવ્ય રીતે કરવી તેમને ચોખ્ખા હતા અને પોતાના જીવનની વાતો કરતા હતા. જોયું કે કાકા પેસેજમાં ઊંધા માથે જમીન પર ઘી અને સખડના લાકડાથી અગ્નિદાહ આપવાનો અમિતાભ બચ્ચને તે સજ્જનના જીવનની એક પડ્યા હતા. તેમનું શરીર કડક થઈ ગયું હતું. અને ચારે ભાઈઓએ કાંધ પર ઉઠાવીને સ્મશાને વિડીયો ક્લીપ બતાવી. એ દ્રશ્યમાં લગભગ ૬૦ આજુબાજુમાંથી પાડોશીઓને બોલાવ્યા. ડૉક્ટર વઈ જવાના જે સમાજમાં બાઘાની અને વર્ષના આ સજ્જન પોતાની ૮૦ વર્ષની માતાને આવ્યા અને કાકાને મૃત જાહેર કરા.
આપણી બધાની માન-પ્રતિષ્ઠા જળવાય. પોતાની પીઠ પર બેસાડીને તેમને ત્રીજે માળેથી કાકા ઉચ્ચ મધ્યમ વર્ગના ખાનદાન સજ્જન બીજા પુત્રએ કહ્યું. મોટાભાઈ. તમારી બધી નીચે ઉતારતા હતા. કારણ કે પોતે ત્રીજે માળે હતા. વર્ષો સુધી પારલામાં રહી કાપડની
વાત સાચી છે, પિતાજીની અંતિમ વિધિ તમે કહ્યું વતા હોવાથી બિમાર માતા નીચે ઉતરી શકતા હોલસેલની દલાલી કરતો હતો. ધધામાં તેઓ તે પ્રમાણે જ કરીશ. પણ આજની મોંઘવારીને ન હતા. પોતે કે.બી.સી.માંથી જીતીને મળેલી કુશળ હતા. પૈસે ટકે સુખી હતા. સમાજમાં પ્રતિષ્ઠા
ધ્યાનમાં રાખીને ચોખ્ખું ઘી અને સુખડના રકમમાંથી ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર પર ઘર લેવાની ઈચ્છા હતી. એ જમાનામાં મોટા પુત્રને ઍન્જિનિયર ધારાની વાત જવા દો કલા છી રાખતા હતા. જેથી તેમની માતાજી નીચે હરી ફરી બનાવ્યો હતો. તે પણ હવે નિવૃત્ત હતો. વડોદરાની
હતો. તે પણ હવે નિવૃત્ત હતો. વડોદરાની લાકડાથી ચલાવી લઈશું. શકે. ક્લીપમાં પીઠ પર માતાને ઊંચકીને જતા મોટી કંપનીમાં ડિરેક્ટરે હતો. તે પોતાના પુત્ર, ત્રીજા પુત્રએ વાત આગળ ચલાવતાં કહ્યું, સજ્જનને જોઈને મને માતૃભક્ત શ્રવણની યાદ પુત્રીઓ, પૌત્રો સાથે મોટા બંગલામાં જીવન બીજું બધું તો ઠીક એનો વિચાર પછી કરીશ. આવી ગઈ. વિતાવતો હતો. બીજો પુત્ર સી.એ. થઈ કલકત્તામાં
પણ આ કાંધ પર ઊંચકવાની વાત ભૂલી જ જાઓ. બીજે દિવસે બપોરે બાર વાગે અમારા સેટલ થયો હતો. એના પુત્ર-પુત્રીઓના શિક્ષણ આપણા
આપણામાં બાપુજીને કાંધે ઉપાડવાની તાકાત જ મકાનના 'બા' વિગમાં એક ઘટના બની. એકાણ માટે હરિકાકાએ ઘણા આર્થિક સહાય કરવા. ક્યાં છે ! બાપુજીને એબ્યુલન્સમાં લઈ જઈશું. વર્ષના વયોવૃદ્ધ હરિકાકા મૃત્યુ પામ્યાના સમાચાર ત્રીજો દીકરો અમદાવાદમાં સેટલ હતો અને સૌથી
બાકીનું તમારે જેમ કરવું હોય તેમ કરજો. મળ્યા. હરિકાકા માનસિક અને શારીરિક રીતે નાનો દીકરો એમ.બી.એ. કરી લંડનમાં રહેતો સંપર્ણ તંદુરસ્ત હતા. તેઓ દરરોજ મંદિરે દર્શન હતો. કુટુંબીજનો અને તેમના પૌત્ર-પૌત્રીઓના “માય ડીયર બ્રધર્સ આ બધું જ જવા દો. મારી કરવા જતા. અલબત્ત ટેકા માટે લાકડીનો ઉપયોગ ગણતરી કરતા તેમના કુટુંબમાં લગભગ ૭૦ વાત સાંભળો જ કોલ ધ એન્ગલન્સ ટેક ટીમ કરતા. તેમણે ક્યારેય કોઈ પણ પ્રકારની દવા જણા હતા. છતાં હરિકાકાના મૃત્યુ સમયે... એન્ડ બર્ન હીમ ઈન ઈલેકિટ્રસિટી (એબ્યુલન્સ ખાધી ન હતી.
અંતિમ પળે એક પણ “સ્વ-જન’ સ્વજન, પોતાનું બોલાવી તેમને લઈ જાઓ અને ઈલેકિટ્રસિટીમાં | દિવાળી પછી જ્ઞાન પંચમીના દિવસે જ તેઓ સગું ત્યાં હાજર ન હતું.
બાળી દો.) મને મળવા આવ્યા હતા. તેમના સ્વભાવ ઘણા છેલ્લા અગિયાર વર્ષથી એકલવાયું જીવન પિતાએ રૂમની બહાર ઊભા ઊભા પોતાના જ મિલનસાર હતો. તેમની સાથે થયેલી વાતચીત જીવતા હરિકાકા એકલા જ મૃત્યુ પામ્યા. ‘એકલા પનોતા પુત્રોની વાતો સાંભળી અને અંદર મુજબ તેમના કુટુંબમાં વર્તમાનમાં ચાર પુત્રો અને જ આવ્યા મનવા એકલા જવાના' એ વાત સાચી
આવીને કહ્યું, ‘તમે બધા આ બધી ચર્ચા બંધ તેમનો પરિવાર હતો. તેમને પોતાના પડી.
કરો.મને મારી લાકડી અને ડગલો આપી દો. હું નામાં ચાર પનીઓથી આઠ પત્રો થયા ચાર ચાર દીકરાઓના પરિવારમાં એમના મારી મેળે જ ચાલ્યો જઈશ. તમારે કોઈએ ચિંતા હતા. પણ ચાર પુત્રો મૃત્યુ પામ્યા હતા. પોતાની એકે ય કુટુંબમાં કોઈએ હરિકાકાને સાચવ્યા છે.
કાકાને સાચવ્યા કરવાની જરૂર નથી.' ચારે પત્નીઓ મૃત્યુ પામી હતી. તેમની ચોથી પત્ની નહિ! આને કરુણા કહેવી કે નિર્દયતા?
અમારા હરિકાકા પણ કોઈની ય રાહ જોયા પોતે ૮૬ વર્ષના હતા ત્યારે મત્યુ પામી હતી. એક તરફ શ્રવણની જેમ વયોવૃદ્ધ માતાને વિના કોઈને કહ્યા વિના એકલા ચાલ્યા ગયા... ત્યાર પછીનો સમય તેમણે એકલતામાં વિતાવ્યો પોતાની પીઠ પર બેસાડીને મંદિર લઈ જનાર પોતાની મેળે.
* * * હતો. દુર્ભાગ્યે તેમને એકેય દીકરી ન હતી. કદાચ પુત્રની સાચી સેવાભાવના અને બીજી તરફ એકાદ દીકરી હોત તો આજે જે ઘટના બની તે ન ભણાવી ગણાવી જીવન જીવતા શીખવાડનાર કાકા બી-૪૨, દયાનંદ સોસાયટી, એ-૧૦૪, બનત. મૃત્યુની અંતિમ પળે જે દ્રશ્ય નિર્માયું તે ન પ્રત્યેની બહોળા કુટુંબીજનોની નિર્દયતાનો વિચાર ગોકુલધામ, ગોરેગામ (ઈસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦૦૬૩. નિર્માયું હોત.
કરતા એક પ્રસંગકથાનું સ્મરણ થાય છે. ફોન નં. : (022) 22923754
