________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
૩૭.
ભૂતોની સત્તા સ્વીકારવી જોઈએ. વળી જ્યાં સુધી શસ્ત્રથી માટે હે વ્યક્ત! લોક જીવસંકુલ છે તેથી સંયમીને પણ હિંસાદોષ ઉપઘાત ન થયો હોય ત્યાં સુધી પૃથ્વી-અપ (જળ) તેજ અને લાગશે અને અહિંસાનો અભાવ થઈ જશે, એ કહેવું બરાબર વાયુ એ ચાર ભૂતો સચેતન છે, સજીવ છે. કારણ કે તેમાં જીવનાં નથી. લક્ષણો દેખાય છે. પણ આકાશ એ અમૂર્ત છે અને તે જીવનો આ પ્રકારે એ વસ્તુ સિદ્ધ થઈ કે સંસારમાં પાંચ ભૂત છે. આધાર માત્ર બને છે તેથી તે સજીવ નથી.
તેમાંનાં પ્રથમ ચાર પૃથ્વી-જળ-તેજ-વાયુ એ સજીવ પણ છે ૪પંચભૂતો પ્રત્યે હિંસા-અહિંસાદિ:
અને પાંચમું આકાશ તત્ત્વ એ અચેતન જ છે. * વ્યક્તજી અહીં પ્રશ્ન પૂછે છે કે પ્રભુ, જો આપના કહ્યા પ્રમાણે વેદમાં સંસારનાં બધાં પદાર્થોને સ્વપ્ન જેવા કહ્યા છે તેનો જ
અનંત જીવો માનીએ અને તે સૂક્ષ્મરૂપે ૧૪ રાજલોકમાં વ્યાપ્ત અર્થ એ નથી કે તેનો સર્વથા અભાવ છે પણ ભવ્ય જીવો એક Cહોય તો સાધુઓ આ જીવો પ્રત્યે અહિંસા કેવી રીતે પાળી શકશે? પદાર્થોમાં અનુરક્ત થઈ મૂઢ ન બની જાય, આસક્ત ન બની, અને જો અહિંસા ન પાળી શકે તો શુદ્ધ ચારિત્ર કેવી રીતે ગણાશે? જાય, માટે સ્વપ્ન જેવા એટલે કે અસાર બતાવ્યા છે તથા સંસારનાં . અને જો શુદ્ધ ચારિત્ર ન હોય તો સાધુ કેમ કહેવાય? વગેરે એક પરિગ્રહથી મુક્ત થઈને નિર્મોહી બની મનુષ્ય વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ પછી એક તેનો નિષેધ થતો જશે અને કદાચ પાછા શૂન્યવાદમાં બને અને અંતે મોક્ષલાભ કરે. આ પ્રકારે ઉક્ત વેદવચનનું તાત્પર્ય : પહોંચી જઈશું !! પ્રભુ આ શંકાનો ઉત્તર આપતાં કહે છે, અહીં સર્વશૂન્યતામાં નથી પણ પદાર્થોમાં આસક્તિયોગ્ય કશું જ નથી, નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ જે અશુભ
5 એ બતાવવાનું છે. *પરિણામ તે જ હિંસા કહેવાય છે. | સંવાદની ધારા કેનિરુપણાની ધારા દ્વારા ઉપદેશનું વહેણ
આ પ્રકારે જરા-મરણથી એટલે કે કોઈ વ્યક્તિ હિંસા ન કરે | ખાસ કરીને ભારતમાં ધર્મના પ્રવર્તક હોય, પરમતત્ત્વને
મુક્ત એવા જિનેશ્વર ભગવાન પણ મનમાં દુષ્ટ અધ્યવસાય અનુભવનાર ઋષિ હોય કે પછી સંતો હોય, એમણે એમનો
મહાવીરે વ્યક્તજીનો સંશય દૂર (ભાવો) હોય તે હિંસક છે અને
ઉપદેશ સંવાદની ધારા કે નિરુપણની ધારા દ્વારા વહેતો કયો કર્યો ત્યારે વ્યક્તિ સ્વામીએ છે. * શુદ્ધ ભાવ, શુદ્ધ અધ્યવસાયથી
પોતાના પાંચસો શિષ્યો સહિત * વૈદ્યની જેમ બીજાને પીડા પહોંચે ભગવાન કૃષ્ણ અને અર્જુન વચ્ચેનો સંવાદ : ભગવદ્ ગીતા
દીક્ષા અંગીકાર કરી. સાચા છતાં પણ અહિંસક છે. કારણ ત્યાં ભગવાન બુદ્ધ અને આનંદ વચ્ચેનો સંવાદ : ત્રિપિટક
સાધુ-અણગાર બન્યા. સદાને પરિણામ શુભ છે. એટલે એમ ભગવાન મહાવીર અને ગોતમ (દીક્ષા લીધા પછી) વચ્ચેનો.
માટે સંસારનો ત્યાગ કરી છે. સમજવાનું કે હિંસા કર્યા છતાં સંવાદ : આગમસૂત્રો
વીરના શાસનમાં ચોથા ગણધર અહિંસક અને હિંસા નહીં કરવા યાજ્ઞવલ્કય અને મૈત્રેયી વચ્ચેનો સંવાદ : બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ
પદે બિરાજમાન થયા. ચોથા છતાં હિંસક છે. કારણ કે પાંચ અષ્ટાવક્ર મુનિ અને જનકરાજા વચ્ચેનો સંવાદ : મહાગીતા
ગણધર વ્યક્ત સ્વામી રાજગૃહી, સમિતી અને ત્રણ ગુપ્તિવાળાં જ્ઞાની (અષ્ટાવક્ર ગીતા)
તીર્થે ૮૦ વર્ષની ઉંમરે પધાર્યા. આ પુરુષથી કદાચ હિંસા થઈ જાય તો યમરાજા અને નચીકેતા વચ્ચેનો સંવાદ : કઠ ઉપનિષદ
(૫૦ વર્ષ ગૃહસ્થાશ્રમ પછી * પણ તે અહિંસક છે અને આથી | શિવ અને પાર્વતી વચ્ચેનો સંવાદ : વિજ્ઞાનભેરવ તંત્ર
૩૦ વર્ષનો દીક્ષાકાળ) અને વિપરીત પરિણામવાળો હોય તો વિશિષ્ટ અને રામ વચ્ચેનો સંવાદ : યોગવસિષ્ઠ
પોતાનું આયુષ્ય સમાપ્ત થતું , હિંસક જ છે, માટે જીવઘાત કરવાના હેતુરૂપ અશુભ પરિણામ જાણી અંતિમ ૧ માસની સંલેષણા કરીને સમાધિપૂર્વક અણસણ *તે હિંસા કહેવાય છે અને શુદ્ધ પરિણામવાળાને જીવઘાત થવા કરીને પ્રભુની હયાતિમાં જ નિર્વાણપદ એવા મોક્ષને પામ્યા.*
છતાં પણ તે હિંસાનું નિમિત્ત નથી થતું. આમ, બધો આધાર તેમની પછી કોઈ શિષ્ય પરંપરા ચાલી નથી. આત્માના અધ્યવસાય ઉપર જ છે. સારાંશ એ છે કે અશુભ આપણે પણ તેમના પગલે ચાલીને શંકાઓ ટાળી સારું છે પરિણામ એ જ હિંસા છે. બાહ્ય જીવનો ઘાત થયો હોય કે ન તત્ત્વજ્ઞાન મેળવી, કર્મક્ષય કરી મોક્ષપદ પામીએ એ જ શુભ : થયો હોય છતાં અશુભ પરિણામવાળો જીવ હિંસક કહેવાય છે. અભિલાષા. * જેમ વિતરાગી પુરુષને ઈન્દ્રિયોના વિષય-રૂપ વગેરે ૨-બી/ ૭૪, રુસ્તમજી રીજન્સી, આઈ ડિયલ ફાર્મા, પ્રીતિજનક નથી બનતા, કારણ કે તેમના ભાવો શુદ્ધ છે; તેમ દહીસર (વેસ્ટ), મુંબઈ- ૪૦૦૦૬૮. સંયમીનો જીવ પણ હિંસા નથી. કારણ કે તેનું મન શુદ્ધ છે. ફોન : ૦૨૨-૨૮૯૧૮૮૯૯, ૯૯૨૦૪૯૦૯૨૭.
* * * * * * * * * * *
* * * * * * * * *
