________________
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
'અગિયારમા ગણધર - પ્રભાસ
1 વર્ષા શાહ
[ વિદુષી લેખિકા કે. જે. સોમૈયા સેંટર ફોર સ્ટડીઝ ઈન જેનિઝમ-મુંબઈમાં રીસર્ચ આસિસ્ટન્ટ અને જૈનોલોજી કોર્સના પ્રાધ્યાપિકા છે. ] નમો ભુણ -શસ્તવ' સૂત્રોમાં તીર્થકર ભગવંતના
જીવની જેમ મોક્ષ પણ અવિનાશી છે. * વિશેષણોમાં એક વિશેષણ છે. “જિણાણું-જાવયાણં' જેનો અર્થ પ્રભાસ : (૧) કર્મનો નાશ થવાથી જીવનો પણ નાશ થાય? જ થાય છે ભગવાને પોતે જીત મેળવી છે અને બીજાને જીત મેળવવામાં (૨) પર્યાય રૂપ સંસારનો નાશ થવાથી જીવ પણ આ મદદ કરે છે. સામાન્ય રીતે જે જીતે છે તે બીજાને હરાવીને જીતે
નાશ પામે તો મોક્ષ કોનો? * પરંતુ ભગવાને પોતે બીજાને હરાવ્યા વિના જીત મેળવી છે. ભગવંતઃ * ભગવાન મહાવીરને જીતવા આવેલા સોળ વર્ષના કૌડીન્ય (૧) ચાર ગતિરૂપ સંસાર કર્મજન્ય છે. કારણના અભાવે ગોત્રીય પ્રભાસ પોતે જીતાઈ ગયા. તેમણે ભગવાનનું શરણ કાર્યનો અભાવ થાય છે એટલે કર્મનો નાશ થવાથી સંસારનો
સ્વીકાર્યું, ત્રણસો શિષ્યો સાથે ભગવાન પાસે દીક્ષા લીધી અને નાશ થઈ શકે છે. પરંતુ જીવત્વ કર્મજન્ય નથી તેથી કર્મનો નાશ . ૪ ૧૧મા ગણધર થવાનું માન પામ્યા.
થવાથી જીવનો નાશ ન થાય. જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ વાદળથી ઢંકાઈ * તેઓ ઉમરમાં સૌથી નાના હતા. ચોવીસ વર્ષની ઉંમરે કેવળજ્ઞાન જાય છે, વાદળાં હટી જવાથી પ્રકાશિત થાય છે, તેમ કાર્પણ * પ્રાપ્ત કરીને ચાલીસ વર્ષની ઉંમરે નિર્વાણ પામ્યા હતા.
વર્ગણાના પુગલો આત્માને તિરોભૂત કરે છે અને કર્મના પડળ માણસને પ્રશ્ન ઉઠે તે એની જિજ્ઞાસાની
હટી જવાથી જીવ પોતાના નિજ સ્વરૂપમાં * ચિંતનશીલતાની જાગૃતિની નિશાની છે. તિર્થ ‘જિણll-જાવયાણ' જેનો | સ્થિત થાય છે. કર્મ પુદગલનું આત્મપ્રદેશથી , 2. ચારિત્ર્યશીલ વિદ્વાન વ્યક્તિને પ્રશ્નો થાય અને | અર્થ થાય છે ભગવાને પોતે | સર્વથા ખરી જવું એ જ જીવનો મોક્ષ છે. ... જ તેનાથી વધુ સમર્થ અને અધિકારી વ્યક્તિ દ્વારા જીત મેળવી છે અને બીજાને | | (૨) નારકાદિરુપ જે જીવનો પર્યાય છે, તે જ * એનું નિરાકરણ થાય તો એ પ્રશ્નોત્તરીમાંથી કાટ જીત મેળવવામાં મદદ કરે છે. સ્ત્રી પર્યાય માત્રનો જ નાશ થવાથી પર્યાયવાન * માનવજાતના કલ્યાણ માટેનું સાહિત્ય જન્મ
જીવદ્રવ્યનો સર્વથા નાશ નથી થતો, પણ જ છે. દા. ત. કેશી-ગૌતમ સંવાદ, રાજા પરદેસી અને કેસીમુનિનો કથંચિત્ થાય છે. શરીરધારી આત્મા સંસરણ કરે છે. એક શરીર,
સંવાદ, નમી રાજર્ષિ અને દેવનો સંવાદ, આદ્રકુમાર અને છોડીને બીજું શરીર ધારણ કરવાથી આત્મ સ્વરૂપમાં પરિવર્તન જ ગોશાલકનો સંવાદ, ભગવાન સમક્ષ જયંતીભાઈ શ્રાવિકાની નથી આવતું. જો શરીર સાથે આત્માનો વિનાશ માનવામાં આવે જ * પ્રશ્નોત્તરી. આમ ભગવતી, ઉત્તરાધ્યયન, રાયપરોણીય, તો તેનું ચૈતન્ય સ્વરૂપ ટકી શકતું નથી. દા. ત. જેમ સુવર્ણમાં મુદ્રારૂપ * સૂત્રકૃતાંગ આદિ આગમોમાં સવાલ-જવાબ સચવાયા છે. પર્યાયનો નાશ થયે કુંડળરૂપ અન્ય પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે, પણ સુવર્ણનો
( ૧૧મા ગણધર પ્રભાસ અત્યંત બુદ્ધિશાળી વાપટુ અને સર્વથા નાશ નથી થતો; તેમ નારકાદિરૂપ સંસારના પર્યાયો નાશ , છે. પ્રકાંડ પંડિત હતા. પરંતુ વેદોમાં પરસ્પર વિરોધી વિધાનો પામવાથી જીવનો સંસારીપણારૂપે નાશ થાય છે, પણ તે સંસારીપણાનો . જ હોવાને કારણે સ્પષ્ટતા ન થવાથી કેવળદર્શી ભગવંત પાસે સંદેહ પર્યાય નાશ પામતાં બીજા મુક્તિરૂપ પર્યાયનો ઉત્પાદ થાય છે. આ જ નિવારણ માટે આવ્યા. દા. ત. -
આત્મા આકાશની જેમ અમૂર્તિ અને નિત્ય છે, અને આત્મા નિત્ય » ‘ટ્રે ટ્વીદિાળી, પરમારં વ’
હોવાથી મોક્ષ પણ નિત્ય છે. આત્માનો વિનાશ માનવામાં આવે તો જ આ પદથી નિર્વાણનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થાય છે.
તેનું ચૈતન્ય સ્વરૂ૫ ટકી શકતું નથી. આ પદ અનુસાર બે બ્રહ્મનો ઉલ્લેખ છે.
મુક્તાત્માના નિત્યનિત્યપણાનું કથનઃ પરબ્રહ્મ એટલે શુદ્ધાત્મા-મુક્તામા.
પ્રભાસ: * ભગવાન પ્રભાસને કહે છે – “હે સૌમ્ય ! વિરોધાભાસી વેદ- (૧) આકાશના દૃષ્ટાંત જેમ જીવની નિયતા સિદ્ધ થઈ છે તેમજ * વાક્યોના કારણે તને મોક્ષના અસ્તિત્વ વિષે સંશય ઉત્પન્ન થાય જીવદ્રવ્ય પણ અમૂર્ત હોવાથી સર્વવ્યાપક-વિભુ સિદ્ધ થઈ * એ સ્વાભાવિક છે.'
શકે ? પ્રભાસનો સંશય અને ભગવંત પાસે તેનું નિરાકરણ. (૨) આકાશની જેમ મુક્તાત્મા અજીવ છે? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
