________________
૧૬.
પ્રબુદ્ધ જીવન
નવેમ્બર, ૨૦૧૩
ઓછો આપે ત્યારે મન જરા અવળું થઈ જાય, જે આશરે બે દિવસ આવે તો તત પપ કરીને રૂઢી ચૂસ્ત બની જાય છે. ચાલે. ઘરના કોઈના વાણી-વર્તનથી દુભાઉં ત્યારે ઘરના પણ સર્વે સમાજ સુધારાની વાતો કરવાવાળા પણ જ્યારે એમની પુત્રી એમને પોત્ર-પૌત્રીઓ સુદ્ધાં, અપસેટ થઈ જાય છે. જ્યારે હું નોરમલ થાઉ નાપસંદ યુવાન સાથે પ્રેમલગ્ન કરવા માંગે ત્યારે, એ બાબતનો આઘાત તે બાદ જ તેઓ નોરમલ થાય છે. સ્કૂલ સમયના ૬/૭ મિત્રો તે સહન કરી શકતા નથી. ખાસ કરી યુવક જ્યારે ગરીબ કે પોતાનાથી અત્યારે ૭૫/૭૬ની આસપાસ પહોંચ્યા છે અને સંપૂર્ણ રીતે હાલતા નીચી કક્ષાનો હોય ત્યારે. પૈસા કે અન્ય લાલચ કે ધાક ધમકી આપીને ચાલતા છે તે અમે સર્વે મહિને એક વખત કોઈ હૉટલમાં જમવા યુવક પુત્રીને છોડી દે તે માટે પ્રયત્નો કરે છે. કેટલાક કિસ્સામાં તો ભેગા થઈએ છીએ, ત્યારે ખૂબ જ આનંદ આવે છે. તેમાંના ત્રણ તો સોપારી પણ અપાય છે. સમાજ સુધારકો માટે સુધારાની વાતો અન્યોને મારી જેમ વિધુર છે. પુનર્લગ્નનો વિચાર કે તે ન કર્યાનો અફસોસ શીખામણો આપવા માટે છે, પોતાના માટે નથી. પરંતુ પોતાને પસંદ જરીકે થતો નથી. ૧૦/૧૫ વર્ષો બાદ શું થશે તે ત્યારે જોયું જશે. પડતા કે પોતાની બરના કે તેથી ઉચ્ચ સ્તરના યુવક સાથે પુત્રી પ્રેમલગ્ન
જેઓ પરિવાર વિનાના એકલ-દોકલ હોય અથવા પરિવારથી કરવા માંગે તો એને આવકારે છે. કારણ કે એનાથી સમાજમાં પોતાનું અલગ રહેતા હોય અને પરિવાર સાથે સંબંધ ન હોય તેમના માટે માન ઉપર જશે અને પોતે સુધારકમાં ગણાશે. સ્ત્રીનો સાથ અનિવાર્ય છે. પરંતુ જેમનો પરિવાર સારી રીતે માનમોભા મારા એક સંબંધીએ ૬૫ વર્ષની ઉંમરે પત્ની ગુજરી જતાં, અન્ય સાથે સાર-સંભાળ રાખતો હોય તેમના પુનર્લગ્નથી પરિવારની એક વયસ્ક સ્ત્રી સાથે લગ્ન કર્યા. પરિવારમાં ચાર પરણિત પુત્રો અને સુખશાંતિ જોખમાવાનો પ્રશ્ન ઊભો થઈ શકે છે. પુત્રો ૪૦/૪પની તેમનો પરિવાર. સઘળા અલગ અલગ રહેતા હતા. પૈસે ટકે ખૂબ જ ઉંમરે પહોંચી ગયા હોય, પૌત્ર-પૌત્રીઓ પણ લગ્નના ઉંબરે ઊભા સુખી. પરંતુ પુત્રો અને પુત્રવધૂઓ એ નવી આવનાર સ્ત્રીને માતા કે હોય, ત્યારે અન્ય સ્ત્રીને પરિવાર માતા, સાસુ, દાદી તરીકે સ્વીકારશે સાસુ તરીકે સ્વીકારી ન શક્યા. માલમિલકતના પ્રશ્નો પણ ઊભા થયા. કે કેમ તે પ્રશ્ન ઊભો થાય છે. બહુ જ એડવાન્સ. પરિવારોની બાબત કુટુંબના સુખશાંતિ હરાઈ ગઈ. સમસ્ત પરિવાર આંતરિક ઝગડામાં અલગ છે. જ્યાં પિતા-પુત્રો અલગ અલગ રહે, અન્યના જીવનમાં પડીને પાયમાલ પામ્યું, જેના દોષનો ટોપલો નવી આવનારના ભારે ચંચૂપાત ન કરે ત્યાં અન્ય સ્ત્રીને માતા, સાસુ, દાદી તરીકે સ્વીકારવાનો પગલાંને આપવામાં આવ્યો. પ્રશ્ન જ ઊભો થતો નથી. અન્યથા જ્યાં પિતા-પુત્રો સપરિવાર સાથે પુરૂષ માટે પુનઃલગ્નની સુફિયાણી વાતો કરતાં મોટા ભાગના રહેતા હોય ત્યાં પિતાના પુનઃલગ્ન કુટુંબની સુખશાંતિ જોખમાવાના પુરૂષો, વિધવા સ્ત્રીઓ, બાલબચ્ચાવાળી હોય કે યુવાની વટાવી ગઈ સંજોગો ઊભા કરી શકે છે. એટલે ૬૦ની અંદર પુરુષ એકલો પડે તો હોય, તેમના પુનઃલગ્ન માટે સંમત થતા અચકાય છે. પોતાના મૃત્યુ બેશક એણે બીજા લગ્ન કરી જ લેવા જોઈએ..એ પ્રકારનો આપનો બાદ પત્ની પુનઃ લગ્ન કરે એ વિચારને અપવાદ સિવાયના મોટાભાગના સુજાવ દરેક કિસ્સામાં લાગુ ન પાડી શકાય. હર એક કિસ્સાનો ઇલાજ લોકો પચાવી શકતા નથી. કેટલાંક ખ્રિસ્તી લોકોના વીલમાં મેં જોયું અલગ અલગ હોય છે પરિવારની સુખશાંતિ એ અગ્રસ્થાને છે. છે કે, પત્ની જો પુનઃલગ્ન કરશે તો પતિની મિલ્કતમાંથી હિસ્સો ગુમાવી
લગ્ન બાદ થોડાં વર્ષોમાં જ પત્ની ગુજરી જાય. બાળકો ન હોય બેસશે એમ લખાયેલું હોય છે. તો પુનઃ લગ્નવ આવકારદાયક છે. બાળકો જો નાના હોય તો પણ પુનઃલગ્નની બાબતમાં આપણે અમેરિકા કે પશ્ચિમનું અનુકરણ કુટુંબની સારસંભાળ માટે સ્ત્રી અનિવાર્ય બની જાય છે. પરંતુ જ્યાં ન કરીએ તો સારું. ત્યા લગ્નને કરાર માનવામાં આવે છે. અહિં એક બાળકો પણ ૪૦/૪૫ ની ઉંમરે પહોંચી ગયા હોય. શક્યતઃ તેમના સામાજીક અને ધાર્મિક બંધન. ત્યાં પુનઃલગ્ન એક ટેક્ષીમાંથી ઉતરીને લગ્ન પણ થઈ ગયા હોય તેમને ત્યાં પણ બાળકો હોય તો પુનઃલગ્નથી બીજીમાં બેસવા બરોબર છે. ત્યાં પરિવારની અને સંતાનોની સંમતિની પરિવારની શાંતિ જોખમાઈ શકે, સિવાય કે પરિવાર આગંતુક સ્ત્રીને પરવા કરવામાં આવતી નથી. પુત્ર કે પુત્રી ૧૬/૧૭ વર્ષના થતાં, હસતા મુખે સ્વીકારે. પરંતુ આપણો સમાજ એટલી હદે અમેરિકન માતાપિતાથી અલગ થઈ જાય છે. સંયુક્ત કુટુંબની ત્યાં ભાવના જ બની ગયેલ નથી. માલ-મિલકતની વહેંચણીનો પ્રશ્ન પણ પરિવારની નથી. જ્યારે આપણે ત્યાં કેટલાક કિસ્સાઓમાં ત્રણચાર પેઢીઓ સંયુક્ત સુખ-શાંતિ જોખમાવી શકે છે. મિલ્કતમાં ભાગ પડાવનાર બહારની રીતે રહેતી અને એક જ રસોડે જમતી દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અત્યારે કોઈ નવીન વ્યક્તિનો ઉમેરો પરિવાર સ્વીકારતા જ નથી. એટલે દરેક જગ્યાની સંકળામમના કારણે પુત્રો લગ્ન બાદ અલગ રહેવા જાય છે પ્રશ્નનો ઉકેલ અલગ અલગ સંજોગો પર આધારિત છે. પરિવારની છતાંય ધંધા-વ્યવહારમાં સંયુક્ત રહે છે. એટલે ત્યાંના પુનઃલગ્નના સુખશાંતિ એ અગ્ર બાબત છે.
વિચારો અને રીત-રિવાજો આપણને અનુકૂળ નથી. ફક્ત સામાજીક સુધારા માટે જ વિધુરના પુનઃલગ્નને આવકારવું ત્યાં પણ સમાજમાં ઉચ્ચ સ્થાને બિરાજતા પતિનું અવસાન થતાં, એ અણસમજ છે. સામાજીક સુધારક પણ જ્યારે પોતાના શીરે પ્રસંગ પત્નીનું પુનઃલગ્ન આવકારમાં આવતું નથી. જેકેલાઈન કેનેડી અને
