________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૩
તે સહજ છે. સાત્ત્વિક વૃત્તિવાળો ગમે તે ધર્મ ગ્રહણ કરે તો તેને તેનું ગયો. આ સાંભળીને ગૌતમ મહારાજાએ પ્રભુને શું કહ્યું હે ગૌતમ, ફળ તો મળે છે તેમાં ના નહીં પણ તેને ફળ ગ્રહણ કરેલા ધર્મની આવું ન બોલાય, કેમ કે આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં પૂર્વે જ ગોશાલક ગુણવત્તા પ્રમાણે મળે છે. સ્વરૂપ એવું હોવું જોઈએ કે જેમાંથી સમ્યગ્ગદર્શન પામી ગયો હતો. નિર્વિકારીપણું, નિષ્કલંકતા, નિવેદતા, પ્રસન્નતા, પ્રશમરૂપતા પ્રકટ તીર્થકરોની મુખ મુદ્રા એટલી પ્રશાંત હોય છે કે, તેમના દર્શન થાય. આ દૃષ્ટિએ તમે દુનિયાના ઈશ્વરોને તોલશો તો તમને અરિહંત કરનારાઓના કષાયો શાંત થઈ જાય છે. તેના બદલે તેવા તીર્થકરોનો પ્રભુનું સ્વરૂપ શ્રેષ્ઠત્તમ લાગ્યા વગર રહેશે જ નહીં! જે આત્મા સદ્ધર્મના દ્રોહ કરે તો? સાધુને છેતરો તો એ ગેરવર્તાવ તમને વધારે નુકશાન બીજનું એક વખત પણ વપન (વાવણી) કરી લે તો તેનો ભાવિમાં કરનાર બનશે. તેથી જ અપેક્ષાએ કહ્યું છે કે, ધર્મક્ષેત્ર જેમ મહાન મોક્ષ નિશ્ચિત છે. આ સધર્મના બીજ વપનનો ફાયદો છે. પછી તારક છે તેમ મહા ખતરનાક પણ છે. કેમકે, આ ક્ષેત્રમાં દુનિયાના ભલેને નિકાચિત કર્મના કારણે જીવ મિથ્યાત્વાદિમાં પડે તો પણ. શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ-ગુણીયલ વ્યક્તિઓ હોય છે. તેમની જોડે દુષ્ટતા આચરવા પ્રભુ મહાવીર પણ મિથ્યાત્વ ગુણઠાણાને પામ્યા છે તેથી તેમ કહેવું જેવું પાપ બીજું કોઈ નથી. સંસારના વ્યવહારોનો પણ આવો જ નિયમ અનુચિત છે કે એકવાર ગુણસ્થાનકથી પડ્યા પછી આત્માનો મોક્ષ છે. એક જ પ્રકારનો અપરાધ સામાન્ય વ્યક્તિ પ્રત્યે કર્યો હોય અને અટકી જાય છે!
વડાપ્રધાન પ્રત્યે કર્યો હોય તો તે બંનેમાં સજા જુદી જુદી મળે છે. ગુણસ્થાનક દ્વારા સાત્ત્વિક ભૂમિમાં ધર્મના બીજનું વપન કરનારને કારણ? જેનું વ્યક્તિત્વ ઊંચું તેટલું તેની અવહેલનાની સજા પણ એટલી અતિ શીધ્ર મુક્તિ મળે છે એમ શાસ્ત્રો ખાત્રી આપે છે. શાસ્ત્રમાં આપેલા જ ઊંચી મળે! તેમ અહિંયા સગુરુ તીર્થકર આદિ શ્રેષ્ઠતમ ગુણિયલ દૃષ્ટાંતો જોશો તો ખ્યાલ આવશે કે મોટે ભાગે ધર્મને પામેલા જીવો પાત્રો છે, તેમની અવહેલનાથી સંસારમાં ડૂબી જવાના, અને સારી બે-પાંચ ભવમાં મોક્ષે જતા રહ્યા છે! સમ્યગ્ગદર્શન પામ્યા પછી વધારેમાં રીતે સેવા ભક્તિ વગેરે કરશો તો તરી જવાના! જીવ જેવી વૃત્તિ ધારણ વધારે અર્ધ-પુગલ પરાવર્ત સંસાર બાકી હોય છે. આ વિધાન તો કરતો હોય તેને અનુરૂપ તેના મનોભાવ બનતા હોય છે. તમે અર્થપ્રધાન ભયંકરમાં ભયંકર એવા ગુરુદ્રોહી, તીર્થકરની આશાતના કરનારા, બનશો તો તામસી વૃત્તિ આવશે, કામપ્રધાન બનશો તો રાજસી મનોવૃત્તિ મહાત્માઓને પીડા આપવી, ઋષિહત્યા, ધર્મદ્રોહ આદિ અનેક બનશે અને ધર્મપ્રધાન માનસ કેળવશો તો સાત્ત્વિકવૃત્તિ પામશો. મહાપાપો આચરનાર ગોશાળા જેવા મહાપાપીઓને સામે રાખીને જ્યાં સુધી ભૌતિક સુખ ઉપર ગાઢ રાગ છે ત્યાં સુધી મોક્ષ માર્ગમાં લખેલું છે. ઈદે વિધાન તુ આશાતના બહુલાનાં ગોશાલકાદીના.......એમ પ્રવેશ નથી. માટે વૈરાગ્ય મહત્ત્વનો છે. ભૌતિક સુખ પ્રત્યે દ્વેષ જાગ્યા શાસ્ત્રકારો કહે છે. તમારી દૃષ્ટિએ કલેઆમ, ચોરી, લૂંટફાટ, સપ્ત પછી જ વૈરાગ્યનો જન્મ થાય છે. દેહ-ઈન્દ્રિય-મનના બધાં જ સુખો વ્યસન આદિ મહાપાપો છે તે પાપો ગોશાળાના પાપોની સામે કોઈ ભૌતિક સુખ છે. સમકિતનું પ્રારંભ બિંદુ વૈરાગ્ય છે. વૈરાગ્ય એ બીજ વિસાતમાં નહીં આવે! હિટલર, મુસોલિની વગેરેના બધાં પાપો છે, અને તે બીજને પામવાની લાયકાત પ્રકટાવવા માટે સાત્ત્વિકતા ગોશાળાના પાપોની સામે રાઈ જેવા નાના છે! જ્યારે ગોશાળો મરી જીવનમાં અપનાવવી જરૂરી છે. ગયો, ત્યારે ગૌતમ ગણધરે પ્રભુને પૂછ્યું, પ્રભુ આ ગોશાળા મરીને ૯૪, લાવણ્ય સોસાયટી, વાસણા, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૭. ક્યાં ગયો? ત્યારે ભગવાન મહાવીરે કહ્યું તે મરીને બારમા દેવલોકમાં ટેલિફોન : ૦૭૯ ૨૬૬૧૨૮૬૦.
તુલના Bવિનોબા
મહાપુરુષોની તુલના થાય એ સામાન્ય રીતે હું પસંદ નથી કરતો. કારણ જેને મારા પૂરતું હું બરાબર માનું છું તે એ છે કે બે મહાપુરુષોને ખાસ કરીને વિશ્વનાં પ્રાણીમાત્રનું હૃદય બનેલા બુદ્ધ, ઈશુ વગેરે ત્રાજવાના બે પલ્લામાં તોળવા માટે ત્રાજવું ઊંચું કરવાની શક્તિ જ મહાપુરુષોની તુલના કરીને કોઈની શ્રેષ્ઠતા-કનિષ્ઠતાનો આપણે વિચાર મારા હાથોમાં નથી. તેથી આવા બખેડામાં આપણે ન પડવું જોઈએ. નહીં કરવો જોઈએ. એનાં અનેક કારણો છે. એક તો જમાનાનો જ પરંતુ આ બધાથી મોટું એક કારણ મારી પાસે છે, જેનાથી આ ઘણો ફરક હોય છે, એટલે તુલના ન કરી શકાય. બીજું, પ્રાચીન શ્રેષ્ઠ-કનિષ્ઠની ચર્ચાનો જ છેદ ઉડી જાય છે. સીધી-સાદી વાત એક જ વ્યક્તિએની તુલના કરવા માટે આપણી પાસે સાધનો પણ યોગ્ય છે કે શ્રેષ્ઠ-કનિષ્ઠ જેવી કોઈ વસ્તુ જ નથી. દરેકની પોતાની ખાસિયત હોતાં નથી. ત્રીજું કારણ લોકોના માનસમાં–જેમાં હું મને ગણાવું હોય છે. નારંગી ફળ છે, કેળું પણ ફળ છે, એને કારણે બંનેની તુલના છું—એ પ્રાચીન પુરુષોનું દિવ્યતામાં રૂપાંતર થયું હોય છે અને ચોથું કરી શકાય. પણ નારંગી પદાર્થ છે અને પથ્થર પણ પદાર્થ છે. આ
