________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૩ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા ૭૮મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા સંપન્ન
(તા. ૧૨ મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ થી તા. ૧૯ મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨)
ભારતમાં કેરેકટર માણસને પરફેક્ટ બનાવે છે - પર્યુષણ પર્વમાં આપણે આત્મરત, આત્મસંલગ્ન કવિ-સનદી અધિકારી ભાગ્યેશ જહાંએ ‘વિવેકાનંદ અને ધર્મ' અંગે
અને આત્મપ્રિય બનવાનું છે જણાવ્યું હતું કે સ્વામી વિવેકાનંદે અંગ્રેજોને જણાવ્યું હતું કે તમારા ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ “પર્યુષણનો વસંતવૈભવ' વિશે જણાવ્યું દેશમાં ટેલર માણસને પરફેક્ટ બનાવે છે, અમારા દેશમાં કેરેક્ટર કે પર્યુષણ એ જીવનશુધ્ધિનું પર્વ છે. જીવન ઉર્ધ્વગામી બને એ માટે માણસને પરફેક્ટ બનાવે છે. રુચિની ભિન્નતાને આધારે આપણી પૂજાની તપ અને ત્યાગની જરૂર છે. જીવનશુધ્ધિ માટે શું કરવું જોઈએ તે વિશે પદ્ધતિ અને પ્રાર્થનાના શબ્દો અલગ છે, અને આપણે એક જ તત્ત્વની પ્રભુ મહાવીરે ૨૬૦૦ વર્ષ પહેલાં ઉપદેશ આપીને સમજાવ્યું છે. ઉપાસના કરીએ છીએ. બધા ગ્રંથોની નીચે શ્રીમદ ભગવદ્ ગીતાને મહારાજા શ્રેણિકે ભગવાન મહાવીરને પૂછ્યું હતું કે સૌથી દુર્લભ શું મૂકવામાં આવી તે અંગે ધ્યાન દોરાયું પછી તેમણે કહ્યું હતું કે આપણો છે? મહાવીરે જવાબ આપ્યો કે મનુષ્યજન્મ દુર્લભ છે. તેના કરતાં હિન્દુ ધર્મ બધા ધર્મોના પાયામાં છે. ગીતામાં જ્યાં વિભૂતિ તત્ત્વ હોય વધારે દુર્લભ ધર્મબોધીની પ્રાપ્તિ છે. તેને પ્રણામ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. ધર્મ એ વર્ણનનો નહિ પણ આત્માને ઓળખો તેનું નામ ધર્મ છે. ઈન્દ્રિયોને આનંદ આપે તે અનુભૂતિનો વિષય છે. હું પ્રાર્થના કરું છું એમ કહેવાને બદલે હું પર્વ એવી સામાન્ય સમજ છે. પણ આત્માને પ્રફુલ કરે તે પર્વ છે. પ્રાર્થનામાં છું એ સ્થિતિ બહેતર છે. ગીતાએ પણ ઉપદેશ આપ્યો છે કે સંવત્સરીનું પર્વ ક્ષમાપનાનું પર્વ છે. કોઈના વિશે ખરાબ વિચાર આવે શ્રધ્ધાવાન જ જ્ઞાન મેળવી શકે છે. સ્વામી વિવેકાનંદે ૧૧મી સપ્ટેમ્બર, તો પણ હિંસા છે. તેની સામે પગે ચાલીને ક્ષમા માંગો. જેનો તમે દોષ ૧૮૯૩ના દિવસે શિકાગોમાં યોજાયેલી ધર્મ પરિષદમાં સંબોધન શરૂ કર્યો છે તેની સામે ક્ષમા માંગો. આપણે માફી માંગવી અને આપવી કર્યું તે પૂર્વે ઉપસ્થિતોને ભાઈઓ અને બહેનો કહીને સંબોધ્યાં હતાં. જોઈએ. અહંકારની ચર્ચા ડગલે ને પગલે છે. અહંકાર દૂર કરીને નમ્ર તે સમયે સાત મિનિટ સુધી તાળીઓ પડી હતી. આ ભાષાનો ચમત્કાર બનો. ચિત્તને નિર્મળ કરો. ક્ષમાપના પર્વને આ રીતે સાર્થક કરી શકાશે. છે. આપણા રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાધાકૃષ્ણને એકવાર રશિયાના આગેવાન ગજશી રાજાએ પર્યુષણ પર્વની આરાધના કરીને તીર્થંકર પદ મેળવ્યું લેનિનના માથા ઉપર હાથ ફેરવ્યો તેનાથી તેમણે જાણે તેમના હતું. લાગણીતંત્રને સ્પર્શ કર્યો હતો. સ્વામી વિવેકાનંદના ૧૧મી સપ્ટેમ્બર, જે રીતે ભોજન, અધ્યયન અને ઔષધની પુનરુક્તિ આવશ્યક છે ૧૮૯૩ના બરાબર ૧૦૮ વર્ષ પછી અમેરિકા ઉપર આતંકવાદનો છે તે જ રીતે પર્વની આરાધનામાં પુનરુક્તિ થવી જોઈએ. ધર્મ એ હુમલો થયો હતો. તે યોગાનુયોગ હતો. આપણો ધર્મ યુવાનો સુધી દીપક સમાન છે. તેનાથી અજ્ઞાનનો નાશ થાય છે અને જ્ઞાનરૂપી પ્રકાશ પહોંચવો જોઈએ. તેમાં જડતા હોવી ન જોઈએ. જ્ઞાન બહુ સારી વસ્તુ મળે છે. આપણે આત્માને જાણવા માટે મન અને દેહમાંથી મુક્ત છે પણ તાર્કિક દલીલોમાં ઉતરવું ન જોઈએ. જ્ઞાની થવું અઘરું છે.ગીતામાં થવાનું છે. આપણે દેહ અને મનના ગઢ વીંધીને આત્માના દેવના શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને કહ્યું છે કે તું બહુ બુધ્ધિશાળીની જેમ દલીલો કરે છે. દર્શન કરવાના છે. પર્યુષણમાં ઉપવાસનું મહત્ત્વ છે. ઉપસ્વાસનો ભક્તિ બહુ સરસ છે. સમર્પણ ભાવ આપો. તેમાં ઠાલી ઉર્મિલતા લાગવી અર્થ આત્માની પાસે વસવું એવો થાય છે. આત્માની સમીપ જઈને હું ન હોવી જોઈએ. આપણે મમતાનો ટેકો લીધા વિના અનાસક્ત ભાવે કોણ છું? કેવું જીવ્યો છું? હવે પછીના જીવનનો નકશો કેવો હશે? ભક્તિ કેળવવાની છે. જૈન ધર્મમાં અહિંસા, સંયમ અને તપનું ખાસ તેનો વિચાર કરવાનો છે. જીવન ધસમસતા ઘોડાના વેગની જેમ પૂર્ણ મહત્ત્વ છે. તે વ્યક્તિ, પરિવાર અને સમાજ ત્રણેય માટે અગત્યની થઈ જશે. બીજા પર્વમાં તનને પોષણ મળે છે. પર્યુષણ પર્વમાં આપણે બાબતો છે.
આત્મરત, આત્મસંલગ્ન અને આત્મપ્રિય બનવાનું છે. બાહ્ય ભક્તિની તપ આપણને તપાવે તેના કરતાં વધારે તેજસ્વી બનાવે છે. જીવનમાં સાથે આપણે હદયની ભક્તિ શું છે તે સમજવાની છે. દેખાવને છોડીને હતાશા આવે તો કહો – તત્વમસિ, એટલે કે તું તે છે. ધર્મને ગુફામાંથી પોતાના આત્મદેવતાની સાધના કર.. આપણા હૃદયમાં છે તે આપણને બહાર લાવી ઘર અને દુકાન-ઑફિસમાં લાવો.
મુક્તિ આપી શકે છે.કસ એટલે સંસાર અને આય એટલે વૃધ્ધિ. નાના ગામમાં એક શિક્ષક નાની ક્રાંતિ કરતા હોય છે. સમાજનું
પર્વાધિરાજ પર્યુષણના વૈભવને પામવા આપણે કામ, ક્રોધ, માન શ્રેષ્ઠ તત્ત્વ હજી આપણી સામે પ્રગટ થયું નથી. સુખ અને દુઃખથી ઉપર
અને લોભનો વિચાર કરીને તેઓને વશમાં રાખવાના છે. તૃષ્ણા અને આનંદ છે.
મોહ મરઘીના ઈંડા જેવાં છે. તેઓ એકમેકને જન્મ આપે છે.
* * * XXX
