________________
માર્ચ, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
કે અધિક માસ કો ગિનતે હુએ ૪૯ર્વે-પર્વે દિન સંવત્સરી (પર્યુષણ) ઉલ્લેખ નહીં મિલતા ઔર ન પ્રાચીન ચૂર્ણિયોં, નિર્યુક્તિયોં, ટીકાઓં કરતે હૈ. મેં ભી પર્યુષા (સંવારી) કે લિએ ભાપદ કા ઉલ્લેખ નિજમાસ રૂપ મેં મિલતા હૈ.
રત્નવંશ કે વર્તમાન આચાર્ય શ્રી હીરાચન્દ્રજી મ.સા. ભી ઇન વિચારોં સે સહમત હૈ. વરિષ્ઠ સ્વાધ્યાયી ઔર એકનિષ્ઠ શ્રદ્ધાલુ શ્રી કેવલમલજી લોઢા, જયપુર કે માધ્યમ સે પ્રાપ્ત રત્નવંશ કે અષ્ટમ્ પાષીશ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી હીરાચજી મ.સા. કે યે વિચાર સ્વાધ્યાય સંગમ’ (શ્રી જયમલ જૈન શ્રાવક સંઘ કી પ્રમુખ માસિક પત્રિકા) કે સાંવત્સરિક વિશેષાંક (અગસ્ત-૧૯૯૨) મેં પ્રકાશિત હુએ હૈં.
‘સંવત્સરી ઔર અભિવર્ધિત વર્ષ' નામક લેખ મેં ઉલ્લેખ હૈ કિ એક પ્રાચીન હસ્તલિખિત પક્ષે કે અનુસાર પૂજ્ય શ્રી ધર્મદાસજી મ.સા. કી પરમ્પરા મેં વિક્રમ સંવત્ ૧૭૯૮ મેં દ્વિતીય શ્રાવણ શુક્લા પંચમી કો સંવત્સરી કરને કા ઉલ્લેખ મિલતા હૈ, યહ પસા સ્વામી શ્રી સંતોષચન્દ્રજી મ.સા. કે હાથ કા લિખા હુઆ હૈ,
વિ. સં. ૧૨૯૪ મેં રચે ગએ ગ્રંથ ‘બૃહાતપદી’ મેં અચલગચ્છ કે શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ ને લિખા હૈ – ‘સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ આષાઢી પૂનમ પ્રતિક્રમણ કર્યા પછે ૫૦ વેં દહાડે જ કરવું. અધિકમાં બીજા પશુષણ એટલે શ્રાવણ સુદ પાંચમાની પર્યુષણ (સંવત્સરી) કરવી. લૌકિક પક્ષ થી ચોમાસામાં અધિક માસ આવવાથી શ્રાવણ સુદ પાંચમમાં જ (વેકી શ્રાવણ હોય ત્યારે) પ્રતિક્રમણ લોચ વગેરે ક્રિયાઓ કરવી અર્થાત્ સંવત્સરી પચાસમા દિવસે કરની એમ કહેલું છે.
શ્રી મેરુતુંગસૂરિ વિરચિત ‘લઘુશતપદીની’ ઉપયોગી બિના નો અભિપ્રાય (સં. ૧૪૫૦ની સાલમાં એ ગ્રંથ રચ્યો છે. વળી વિચારો કે પચાસ દહાડે ઉલ્લંઘવુ તો સર્વથા નાહિજ કલ્પે. એથી જ કાલિકાચાર્ય ચૌથનો પર્યુષણ કરી, પણ છઠ્ઠની (સંવત્સરી) ન કરી, ત્યારે ૮૦ દહાડે પર્યુષણ ક૨વી કેમ ઘટે ? અર્થાત્ ક૨વી ઘટે જ નહીં.
શ્રી જિન લલ્લભસૂરિ કૃત-‘સંઘ-પિટક'નો અભિપ્રાય એ છે કે(૧) આષાઢ ચૌમાસી થી ૫૦ દિવસે પોષણના નિરો છે. એટલે આષાઢ ચર્ચામાસીથી આરંભીને પચાસ દિવસનું પર્યુષણ પર્વ શાસ્ત્ર ને એિ પ્રતિપાદન કર્યું છે. (૨) જ્યારે નોકરીતિએ શ્રાવણ કે ભાદ્રપદ અધિક માસ આવે છે, ત્યારે શાસ્ત્રમાં કહેલું છે કે-‘આષાઢી ચતુર્માસી થી આરંભી ને પચાસ દિવસનું પર્યુષા-પર્વ એટલે વાર્ષિક-પર્વ છે.'
૧૭
દેવસિષ્ઠ, રાઇઅ, પશ્ચિય, ચઉંમાતિય, સંવત્સરી, પર્યુષણ આદિ આધ્યાત્મિક ત્યૌહાર લૌકિક ત્યૌહાર કે રીતિ-રિવાજોં સે બિલકુલ અલગ-અલગ છે. લૌકિક ત્યૌહારોં મેં તો આરંભ-સમારંભ કી પ્રવૃત્તિ રહતી હૈ, પાપ કી અભિવૃદ્ધિ રહતી હૈ. અતઃ લૌકિક ત્યોહાર તો કલ પર છોડે જા સકતે હૈં, છોડે ભી જાતે હૈં ઔર ઐસા કરના અચ્છા હૈ લેકિન આધ્યાત્મિક પર્વ, આત્મોન્નતિ કે પર્વ કલ પર નહીં છોડે જા સકતે, નહીં છોડે જાવે
શ્રાવણ દો હોને પર શાસ્ત્ર કી દૃષ્ટિ સે દો આષાઢ માનકર કોઈ ભી દૂસરે શ્રાવણ મેં ચાતુર્માસ હેતુ પ્રવેશ નહીં કરતે ઔર ન હીં પ્રથમ શ્રાવણ કો દ્વિતીય આષાઢ માનકર ીમાસી કા મિચ્છામિ દુક્કડં ભી નહીં દેતે હ
સ્પષ્ટ છે કિ લોકિક વ્યવહાર કી દૃષ્ટિ સે ભી આગમ-દિત એક માસ બીસ દિન કી માન્યતા સે પ્રથમ શ્રાવણ કા એક માસ ઔ૨ દ્વિતીય શ્રાવણ કે બીસ દિન-રાત્રિ વ્યતીત હો જાને ૫૨ સંવત્સરી કરની ચાહિએ, યહી ઉપયુક્ત હૈ ઔર આગમ-સમ્મત ભી.
સ્થાનકવાસી સમાજ કે જિતને ભી મહાન ક્રિોદ્રારિક સંત-આચાર્ય હુએ હૈં, વે સભી તથા ઉનકે સંત-સતીવૃન્દ દો શ્રાવણ હોને ૫૨ દ્વિતીય શ્રાવણ મેં તથા દો ભાદ્રપદ હોને પર પ્રથમ ભાદ્રપદ મેં હી સંવત્સરી મહાપર્વ કી આરાધના કરતે થે. આજ ભી ઉનકી પરમ્પરા કે ઉત્તરવર્તી સંત-સતી હૈં, વે ઉસી પ્રકાર સંવત્સરી-આરાધના કર રહે હૈ.
જહાં તક મહાન્ ક્રિયોદ્ધારક સંત-આચાર્ય શ્રી ધર્મદાસજી મ.સા. માલવા શાખા કા પ્રશ્ન હૈ તો હમેં ઉસે અપવાદ રૂપ મેં હી માનના ચાહિએ, ક્યોંકિ આચાર્ય શ્રી ધર્મદાસજી મ.સા. કે ૯૯ શિષ્યોં મેં પટ્ટશિષ્ય પૂજ્ય શ્રી ધન્નાજી મ.સા. કે સભી સંત-સતી આગમ-સમ્મત ૫૦નેં દિન વાલી પરમ્પરા કે અનુસાર હી સંવત્સરી કરતે થે. પૂજ્ય શ્રી ધર્મદાસજ મારા. કે અન્ય સભી શિષ્યોં કી સમ્પ્રદાય મેં ભી આજ યહી પરમ્પરા માન્ય હૈ.
પૂજ્ય શ્રી ધન્નાજી મ.સા. કે લિએ પાવતી પ્રબંધ' મેં ઉલ્લેખ મિલતા હૈ
‘ગુજરાતી ધર્મદાસ, જાત છિપા જસુ જાશો સરથા પોતિયાબંધ, ‘કાલ-રિખ પે સમઝાણો ।। બે દીક્ષા નિજ મને, શુદ્ધ મારગ સંભાર્ય સેવટ ક૨ સંથાર, સુરગ લોકે જુસિધાયે ।। જસુ સિખ નિશા! ઉત્તમ જતી, ધન જા મેં દીપત પનો રિંદ્ર ત્યાગ ભર્યા મમતા રહિત, સુત સુથા બાધા તો ।।' -પટ્ટાવલી પ્રબંધ સંગ્રહ પૃષ્ઠ-૧૪૯ યદિ ધર્મદાસજી મ.સા.કી સમ્પ્રદાય મેં ૭૦ દિન શેષ રહને પર સંવત્સરી કરને કી પરમ્પરા હોતી, તો પુજ્ય શ્રી ધન્નાજી મ.સા. જો ઉનકે સબસે બડે અર્થાત્ પટ્ટશિષ્ય કે રૂપ મેં થે, ઉનકે સંત-સતી વ ઉનકી પરમ્પરા કે સંત-સતી ભી ૭૦ દિન શેષ રહને પર સંવત્સરી કરતે, પર ઐસા નહીં થા, ન ઐસા હૈ. સ્વયં પૂજ્ય શ્રી ધન્નાજી મ.સા. ઉનકે પટ્ટધ૨ શ્રી ભૂધરજી મ.સા. ઉનકે શિષ્ય શ્રી રઘુનાથજી મ.સા.,
કિસી આગમ કે મૂલ પાઠોં મેં કહીં ભી નિજમાસ રૂપ ભાદ્રપદ કા પૂજ્ય શ્રી જયમલજી મ.સા., પૂજ્ય શ્રી કુશલોજી મ.સા. આદિ સભીને
