________________
૩૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : મહાવીર સ્તવન વિશેષાંક
એપ્રિલ, ૨૦૧૩
વીર સ્તુતિ – પુષ્ઠિસુણ
1 ડૉ. ધનવંતીબેન શાહ
[ ડૉ. ધનવંતીબહેન શાહે (વિષય-હીસ્ટ્રી-ઇતિહાસ સાથે) એમ.એ. કરી ગોલ્ડ મેડલ પ્રાપ્ત કર્યો છે. ‘જૈન ફિલોસોફી'માં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી છે. સ્કૂલ, કૉલેજ વગેરેમાં ૪૨ વર્ષનો બહોળો અનુભવ છે અને તેઓ પ્રિન્સિપાલ તરીકે નિવૃત્ત થયેલ છે. ‘મુંબઈ સમાચાર'માં સાહિત્યના લેખો તથા ધાર્મિક મેગેઝીન દિવ્યધ્વનિ અને અન્યમાં તેઓ લખે છે. નાટકો લખવાનો ઘણો શોખ છે. ૭૮ વર્ષની વયે પણ તેઓ કાર્યરત છે. ].
જૈન આગમો એટલે અણમોલ જ્ઞાનનો અક્ષયનિધિ. સૂયગડાંગ વિસ્તરેલી બ્રાહ્મણ અને શ્રમણ સંસ્કૃતિનો ઉલ્લેખ કરાયો છે. એક છે સૂત્ર એટલે બીજું અંગસૂત્ર. તેનું સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ અધ્યયન એટલે લોકિક અને બીજી છે લોકોત્તર સંસ્કૃતિ!૩ થી ૯ ગાથામાં ભગવાનના તેના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધનું છઠું અધ્યયન-તે વીરસ્તુતિ છે. વ્યવહારમાં તે ૩૯ આતમગુણોનો વૈભવ વર્ણવ્યો છે. પુષ્ઠિસુર્ણ નામથી પ્રસિદ્ધ છે. જેમ કોઈ સોનાના ઘરેણામાં હીરો જડેલો ગાથા-૩ : હોય એમ સૂયગડાંગ સૂત્રમાં આ માણેકરન જડેલું છે, તેથી આ સૂત્રનું ખેયને સે કુસલે મહેસી, અસંતવાણી ય અસંતદંસી . મહત્ત્વ અત્યંત વધી જાય છે. પદ્યના માધ્યમથી થતાં મહાપુરુષના જસંસિણો ચકખુપયે યિસ્ત, જાણહિ ધમં ચ ધિઇ ચે પેહિ. ગુણગ્રામને સ્તુતિ-સ્તવ કહેવાય છે. આ અધ્યયનની ૨૯ ગાથા છે. ગાથા-૪ : ગાથાએ ગાથામાં ચરમ તીર્થકર મહાવીર પ્રભુના ગુણોનું વર્ણન છે. ઉä ચહે યં તિરિય દિસાસુ, સસા ય જે થાવર જે ય પાણો ! પારિજાતના વૃક્ષને હેજ હલાવો અને સુગંધી ફૂલોથી ધરતી પટ ભરાઈ સે સિચ્ચણિચ્ચેહિ સમિફખપણે, દીવે વ ધર્મો સમિય ઉદાહૂ II જાય એમ એક એક ગાથાને હલાવો અને ગુણપુષ્પોનીવૃષ્ટિ આંતરપટને ગાથા-૫ : તરબતર કરી દે છે.
સે સવદંસી અભિભૂયનાણી, નિરામગંધે ધિઇમ ઠિયપ્પા રચનાકાર અને સમય : વીર પ્રભુને કેવળજ્ઞાન થયું. વીર સંવતના અણુત્તરે સવજંગસિ વિજજં ગંથા અતીતે અભએ અણાઉ Tો ૩૦ વર્ષ પૂર્વે-બીજે દિવસે ગણધરોએ દ્વાદશાંગીની રચના કરી. હાલનું ગાથા-૬: આ સૂત્ર પાંચમા ગણધર સુધર્મા સ્વામીની છેલ્લી આવૃત્તિ-કારણ આમાં સે ભૂઈ પણે અણિએ અચારી, ઓહંતરે ધીરે અસંત ચકષ્ટ્રી જંબુસ્વામીના પ્રશ્નો છે, જેઓએ મહાવીરની હાજરીમાં દીક્ષા નથી લીધી, અણુત્તરે તÀઈ સૂરીએ વા, વઇરોહિદે વ તમ પગાસે ! એટલે લગભગ વીર સંવત ૧ – આ સૂત્રનો રચનાકાળ ગણાય. આ ગાથા-૭ : સ્તુતિમાં ૧-૨ ગાથામાં જંબૂસ્વામીના પ્રશ્નો છે. ૩ થી ૨૮ ગાથામાં અણુત્તર ધમ્મમિણે જિણાણે, ણેયા મુણી કાસવ આસુપર્ણી સુધર્મા સ્વામીના ઉત્તરો છે. જૂઓ, જૂઓ, વણિક જંબૂસ્વામી બ્રાહ્મણ ઈંદે વ દેવાણ મહાશુભાવે, સહસ્રણેયા દિવિણ વિસિટ્ટે / સુધર્માને પ્રશ્ન પૂછે, જેના વિશે જાણવું છે તે છે ક્ષત્રિય મહાવીર! ગાથા-૮ : ત્રણેય ચરમ શરીરી! ભાષાઃ બિહારની પ્રાચીન ભાષા એટલે કે મગધની સે પણયા અખય સાગરે વા, મહોદહી વા વિ અખંત પારે | અર્ધમાગધી ભાષાથી આ સૂત્ર મધમધી ઊહ્યું છે. તો માણીએ એ અણાઇલે વા અકસાઈ મુકે (ભિક), સક્કે વ દેવહિવઈ જુઈમ | સુવાસને !
ગાથા-૯: ગાથા-૧:
સે વીરિએણે પડિપુન વીરિએ, સુદંસણ વા ણગસવસેઢે. પુર્છાિ સુર્ણ સમણા માહણાય, અગારિણો યા પરતિથિઆ યી સુશલએ વાસિ મુદાગરે સે વિરાયસે ગગુણો વવેએ / સે કઈ રોગંત હિય ધમ્મ માહુ, અણેલિસ સાહુ સમિકિખયાએ . ૩જી ગાથામાં ભગવાનના ૯ ગુણો : (૧) ખેદજ્ઞ-સંસારના સર્વ ગાથા-૨:
પ્રાણીના દુઃખ અને તેના કારણના જ્ઞાતા અથવા લોકાલોક સર્વ ક્ષેત્રના કહ ચ નાણું કહે દંસણ સે, સીલ કહે નાયસુયસ્સ આસિ. જ્ઞાતા (૨) કુશળ-કર્મ કાપવામાં કુશળ (૪) અનંતજ્ઞાની (૫) જાણાસિ ણે ભિકખુ જહા તહેણં, અહાસ્ય વૃહિ જહા uિસંતા અનંતદર્શી (૬) મહાયશસ્વી (૭) સૌના ચક્ષુપક્ષમાં સ્થિત-જેમ છગ્ગો અહીં ૧-૨ ગાથામાં જંબૂસ્વામી કહે છે, શ્રમણો, બ્રાહ્મણો, અન્યતીર્થિ મારનાર બેટ્સમેન પર દર્શકોની નજર તેમ સંસાર કાપનાર મહાવીર ફકીર-સાધુ સંન્યાસી વગેરે મને પૂછે છે, એકાંત હિતકારી અનુપમ પર સૌની આંખો સ્થિત (૮) પ્રશંસનીય ધર્મના પાલક (૯) ધૈર્યવાનધર્મ સમ્યક રીતે કોણે કહ્યો છે ? તે જ્ઞાતપુત્ર મહાવીરના જ્ઞાન, દર્શન સમયથી ધીરજ ધરનાર- સંગમ દ્વારા છ મહિના ઉપસર્ગ છતાં ધૈર્ય અને શીલ કેવાં હતાં? આમ વાર્તાલાપના પ્રારંભમાં જ ભારતમાં રાખ્યું.
