________________
૩ ૨
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
: ઈન્દ્રિયોનો વ્યવહાર ચાલુ હોય, છતાં પણ ક્યારેક વિષય જઈને શરીરરચના કરનારા બનવા જોઈએ, પણ આમ બનતું : જ જણાતો નથી. જેમ કે આંખ ખુલ્લી હોય, વિષય સામે જ હોય નથી. તેથી નવા ભવમાં બનતા નવા બાહ્યશરીરની રચનામાં * છતાં જીવનો ઉપયોગ બીજે હોય તો વિષય જણાતો નથી. ત્યાં કારણભૂત, ગયા ભવથી સાથે લઈને અહીં આવેલું સૂક્ષ્મ અને ૪ * જો ઈન્દ્રિય જ જાણનારી છે આમ માનીએ તો વિષય જણાવો અદૃશ્ય એવું શરીર હોવું જોઈએ. આવા પ્રકારનું :: જોઈએ. પણ જણાતો નથી. માટે ઈન્દ્રિય પોતે જાણનારી નથી. ઉપાદાનકારણભૂત જે સૂક્ષ્મ અને અદૃશ્ય શરીર છે તે જ તેજસછે પરંતુ ઈન્દ્રિયો દ્વારા આત્મા જ જાણનારો છે. તેથી ભૂતાત્મક જે કાર્મણશરીર છે. આવા પ્રકારના બે શરીરોના બંધન ચાલુ છે * શરીર કે ઈન્દ્રિયો છે તે આત્મા નથી. પરંતુ સ્વતંત્ર અને તેનાથી હોવાથી ગયા ભવથી મૃત્યુ પામીને છૂટેલો જીવ મોક્ષમાં જતો જ * ભિન્ન એવો આત્મા છે.
નથી પણ તેજસ-કાશ્મણશરીર પ્રમાણે ભવાંતરમાં જાય છે. * છે જેમ એક એક વિષયના વિજ્ઞાનવાળા પાંચ પુરુષો કરતાં આવા પ્રકારનું સૂક્ષ્મ અને અદૃશ્ય તેજસ-કાશ્મણ શરીર જેનું ? આ પાંચે વિષયના વિજ્ઞાનવાળો છઠ્ઠો પુરુષ ભિન્ન છે. તેવી રીતે છે તે સ્થૂલશરીરથી ભિન્ન અને ભવાત્તરમાં ગમન કરનારો એવો . * પાંચે ઈન્દ્રિયો માત્ર એક એક વિષયની જ ઉપલબ્ધિવાળી છે જ્યારે શરીરધારી આત્મા છે; પરંતુ જે શરીર છે તે જ આત્મા નથી. * અંદર રહેલો આત્મા પાંચ વિષયોનું જ્ઞાન ધરાવે છે. જાણેલા પાંચે આનંદ અને સુખનો અનુભવ એ એક પ્રકારના ગુણો છે.
વિષયોનું અનુસ્મરણ પણ કરે છે તેથી પાંચ ઈન્દ્રિયો કરતાં આત્મા આ ગુણો શરીરના નથી. કારણ કે મૃત શરીરમાં ઈષ્ટ વિષયો , આ એ ભિન્ન દ્રવ્ય છે.
પ્રાપ્ત થવા છતાં આનંદ અને સુખની લાગણીઓ થતી નથી. આ * હવે બાલ્યાવસ્થાનું આ વિજ્ઞાન, જે અન્ય વિજ્ઞાનાન્તરપૂર્વક તેથી આ આનંદ અને સુખગુણ જેના છે તે ગુણોનો ગુણી એવો જ * છે તે અન્ય વિજ્ઞાનાત્તર પૂર્વભવીય વિજ્ઞાન છે અને તે પૂર્વભવીય જીવ છે. ગુણી વિના કેવલ એકલા ગુણો રહેતા નથી. તેથી આનંદ
વિજ્ઞાન તથા વિજ્ઞાનવાળો પદાર્થ વર્તમાન ભવના શરીરથી અને સુખગુણના આશ્રયભૂત (આધારભૂત) જે ગુણી દ્રવ્ય છે તે જ છે. અન્ય જ છે. કારણ કે તે પૂર્વભવીય વિજ્ઞાને પૂર્વભવના શરીરનો જ આત્મા છે. આત્મા જ આનંદ અને સુખમય છે. * ત્યાગ કર્યો હોવા છતાં આ ભવસંબંધી વિજ્ઞાનનું કારણ બને જેમ ભોજન ભોગ્ય હોવાથી તેનો કોઈક પુરુષ ભોક્તા છે. આ * છે, માટે શરીરથી ભિન્ન છે. અહીં પૂર્વભવીય એવું વિજ્ઞાન આ તેવી જ રીતે દેહાદિ ભોગ્ય હોવાથી તેનો પણ કોઈક (જીવ નામનો * - આત્માનો ગુણ હોવાથી ગુણી એવા આત્મા વિના અસંભવિત પદાર્થ) ભોક્તા છે. તથા જેમ ઘર એ વ્યવસ્થિત તેના અવયવોના જ છે. આ રીતે પૂર્વભવના શરીરનો ત્યાગ થવા છતાં તેમાં રહેલું સમૂહસ્વરૂપ છે તેથી તેનો કોઈક બાંધનાર માલિક છે. તેમ શરીર * વિજ્ઞાન અને વિજ્ઞાનવાળો આત્મા આ ભવમાં આવીને નવા પણ વ્યવસ્થિતપણે અવયવોના સંઘાતાત્મક છે. તેથી તે શરીરનો જ * ભવસંબંધી સુંદર એવી શરીરરચના કરે છે અને તેવા પ્રકારની પણ કોઈક રચયિતા છે. શરીરાદિ ભાવોનો જે કર્તા છે તે જ
શરીરરચનાનું વિજ્ઞાન તેમાં વર્તે છે. તેથી તે પૂર્વભવના શરીરનો જીવ છે. આમ જીવદ્રવ્યની સિદ્ધિ થાય છે. - ત્યાગ કરીને વિજ્ઞાનપૂર્વક આવનારો જે પદાર્થ તે જ પદાર્થ કર્મરહિત અને અશરીરી કેવળ એકલો જે આત્મા છે તે જ * શરીરથી ભિન્ન એવો આત્મા છે.
અમૂર્ત-અરુપી-ચક્ષુ - અગોચર-વણ દિથી રહિત વગેરે * જેમકે વર્તમાનકાલીન આહારનો અભિલાષ પૂર્વકાલમાં ભાવોવાળો છે. જ્યારે આ ચર્ચા કર્મવાળા જીવની, શરીરધારી
વારંવાર ગ્રહણ કરેલા આહારના અભિલાષપૂર્વક છે તેવી જ જીવની ચાલે છે અને તે જીવ શરીર અને કર્મની સાથે જોડાયેલો જ રીતે પ્રથમ ક્ષણે બાળકને થતો જે સ્તનપાનાભિલાષ છે તે હોવાથી કથંચિત્ મૂર્તિ પણ છે, રુપી પણ છે, ચક્ષુર્ગોચર પણ છે .
પૂર્વભવીય વારંવાર ગ્રહણ કરાયેલા આહારના અભિલાષપૂર્વકનો અને વર્ણાદિ ભાવોવાળો પણ છે તથા ઔદાયિક-ક્ષાયોપથમિક જ છે અને તે અભિલાષવાળો પદાર્થ શરીરથી અન્ય છે અર્થાત અને પારિણામિક ભાવોને આશ્રયી પરિણામી હોવાથી અનિત્ય : * આત્મા છે.
પણ છે. તેથી સંસારી જીવમાં ઉપરોક્ત ઉદાહરણોથી મૂર્તવાદિ , છે. ગતભવના શરીરનો તો ત્યાં જ અગ્નિસંસ્કાર થયેલો સિદ્ધ થાય તો પણ તેમાં કોઈ દોષ આવતો નથી. * હોવાથી તેનો તો ત્યાં નાશ જ થયો છે અને ગર્ભમાં નવા જાતિસ્મરણ જ્ઞાન કોઈ કોઈ જીવોને થાય છે. તેનું ઉદાહરણ * * શરીરની રચના કરવામાં કોઈક ઉપાદાનકારણભૂત તત્વ હોવું લઈને પૂર્વભવમાં અનુભવેલા વિષયનું અનુસ્મરણ આ વર્તમાન :: જોઈએ. જો ઉપાદાન કારણભૂત તત્વ વિના જ શરીરરચના થતી ભવમાં થાય છે. તેનો આશ્રય લઈને અવિનષ્ટ સ્મરણપણું , જ હોય તો મોક્ષે જતા જીવો પણ મોક્ષે ન જતાં નવા ભવમાં જણાવ્યું. તેવા પ્રકારનું જ્ઞાન પૂર્વાપર ભવમાં વર્તતું હોવાથી - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
