Book Title: Saindhav Puralipime Dishabodh
Author(s): Sneh Rani Jain
Publisher: Int Digambar Jain Sanskrutik Parishad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004058/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PXGAR 11 saiMdhava purAlipi meM dizAbodha MYA bra. DaoN. sneha rAnI jaina JAMEditoontaining For Parrot P oly v Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *saiMdhava purAlipi meM dizAbodha bra, DaoN, sneha rAnI jaina For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vindhyagiri, zramaNa belagolA kA saiMdhava yakSa For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cirasmaraNIya evaM zraddheya mAtA evaM pitA zrAvikA svarNa kavi sva, zrImati ramA devI jaina, sAhitya ratna priM,sva, zrI bihArI lAla jaina,eDavo, 1905 - 1992 1914 - 1997 | zrImati ramAdevI bihArI lAla digambara jaina TrasTa, blUphIlDa; yU. esa, e ke sAbhAra sahayoga se prakAzita unakI hI smRti For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda mAnava sabhyatA kI prAcInatA ke viSaya meM aneka mAnyatAeM pracalita haiM / lagabhaga pratyeka dharma ne sRSTi kI racanA se mAnava ke astitva ko jor3ate hue use kisI "sRSTikartA' kI kRti mAnA hai aura vahIM se mAnava ke vikAsa aura sabhyatA kI utpatti ko svIkArA hai to DAravina ne mAnava kA vikAsa baMdaroM se saMbaMdhita darzA diyA hai / kalpanAaiM apanI-apanI taraha se uThI haiM / kisI ne use "bhagavAn" nAmaka ajJAta zakti kI "vinoda racanA" mAnA hai to kisI ne "brahmA" nAmaka bhagavAna svarUpI daivIzakti kI kRti mAnA / kisI ne use "allAha kI dena" aura kisI ne "gaoNDa" kI racanA mAnA / bAta pratyeka bAra aise hI biMdu para Akara Thahara gaI ki manuSya usa racanA kA eka "khilaunA' mAtra banA rahA kintu usa khilaune ne apane astittva ko usa "zakti' kI "kRpA" mAnate hue saba kucha usI vidhAtA para chor3ate hue svayaM ko svacchaMda banA liyA / usake do cehare bana ge| eka vaha jo usa "sRSTikartA" vidhAtA se bhayabhIta rahate hue use pUjatA rahA kiMtu dUsarA vaha jo saMpUrNa carAcara para hAvI hotA rahA kyoMki usane usa "sRSTikartA" ko apanI samajha meM apanI manovRtti ke anukUla prasanna kara rakhA thA / usI racetA kI anya jIvanta kRtiyoM para vaha ghora svArthI banakara atyAcAra karatA rahA / yaha pAzvikatA use khUkhvAra mA~sAhArI aura durAcAra meM pravINa banA gaI / apanI pravRttiyoM kI pUrti ke lie usane dharma kI Ar3a meM bhI hiMsAtmaka ravaiyA apanAkara nirIha jIvoM ke hanana kI sImAeM lAMgha dIM / vaise hI use samarthaka bhI mila gae / kiMtu usa barbaratA ko koI "saMskRti" aura "sabhyatA" nahIM pukAra sakA / zrI vinTaranitja ne isa prakAra kI mAnyatAoM para khulakara apane AlocanAtmaka vicAra die haiM / siMdhu ghATI sabhyatA ke viSaya meM vidvAnoM evaM purAtattvajJoM kI yahI rAya hai ki saiMdhava loga ahiMsaka the, kRSi nirbhara, gaupAlaka the tathA AtmA aura punarjanma meM vizvAsa rakhane vAle svataMtra evaM maulika ciMtaka the / usa kAla meM veda saMbaMdhita koI bhI pramANa na milane ke kAraNa use "veda pUrva kAlIna" kahA gayA hai / siMdhu ghATI para kArya karane vAle vizeSajJoM ne ati upayogI jAnakArI pAThakoM ke sAmane utkhananoM se prApta sAmagrI saMbaMdhI. keTAlaoNgoM ke rUpa meM rakha chor3I hai| vAstava meM ve sacitra keTAlaoNga hI Aja adhyayana kA viSaya haiN| veba sAiToM se bhI bahuta sAmagrI milI hai| navodita kucha mujha jaise purAtattvajJoM kA dhyAna adhikatara aise caTTAnI parvata khIMcate hai jahA~ manuSya kA AvAgamana kabhI-kabhI Ane se hI hotA ho / TIloM kI khudAI bahuta adhika sAvadhAnI tathA lAgata ke sAtha-sAtha samaya aura prazAsanika aupacArikatAe~ cAhatI hai jabaki caTTAnoM para aMkita rahasya anadekhe ajJAta raha jAte haiM / U~cAI hone se sAmAnya janatA kI pahuMca se ve dUra hote haiM / isIlie bahudhA ve naSTa hone se baca bhI jAte haiM / tabhI dUsarI ora paryaTakoM kI pahu~ca vAle kSetroM ke purAtattva ko anavAMchita gUdAgAdI se naSTa hone kA khatarA bahuta bar3ha jAtA hai / je. ema. kenoara nAmaka IrAnI purAtattvajJa ne jo vartamAna meM eka amarIkI sthita vizvavidyAlaya meM kAryarata haiM. pASANoM para aMkita AkRtiyoM para adhyayana karake eka vizeSa cinha (caturdika triAvatti) ko siMdhu ghATI sabhyatA kA lagabhaga 3500 varSa prAcIna aMkana svIkArA hai / vaha aMkana parvatIya jaina kSetroM para bhI dikhA hai| aneka prAcIna "jina" biMboM para ukarita prazastiyA~ pratidina abhiSeka karane ke bAda bhI abUjha banI huI haiM / ve saba usa ArSa lipi ke aMza haiM jinheM "veda pUrva"ke sAtha-sAtha hama isI purAlipi' kI dharohara ke rUpa meM bhI pukAra sakate haiM / use saMketArtha upayoga kiyA gayA hai jise hamane isa kRti meM jaina pariprekSya meM par3hakara hii| "saiMdhava purAlipi meM dizAbodha" likhA hai / ise prathama bAra hamane sAmAnya "sthiti ke kramAnusAra par3hA thA kiMtu dubArA ise For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aba "zrI mahAdevana" jI kI pAThana paddhati se dAhine se bAaiM par3hakara taiyAra kiyA hai / ise likhate hue lagatA hai ki irAvathama mahAdevana jI purAlipi pAThana ke viSaya meM pUrNa rUpa se dizA" ko sahI nahIM samajha sake haiN| isa purAlipi pAThana kI dizA svataMtra hai aura rahanA cAhie kyoMki jIvana ke ghaTanA krama ke anukUla hI isa lipi ke akSaroM ko vAcana kiye jAne meM artha "sazakta" hokara ubharatA hai / jIvana ke aMta se ghaTanA krama ko janma taka ulTA pahuMcAne meM vaha sAhitya aneka sthaloM para betukA aura phIkA par3a jAtA hai / vAstava meM purAtAtvika saidhava sIloM para aMkita puruSArtha" kI kamAna kI dizA aura jIvana krama tathA mUla pazu ke sAmane kI "dhvajA" isa lipi ke pAThana kI dizA darzAtI hai. aisA merA vizvAsa hai / jo bhI satya ho ise pAThakoM ke hAtha meM pahuMcAkara maiM atyaMta saMtuSTi kA anubhavana karatI hU~ ki apane jIte jI maiM ise pUrNatA de sakI / yaha atizaya pUjya "guruvara" ke AzISa aura kinhIM adRSTa "deva" kI sahAyatA se hI saMbhava huA hai| jitane bhI aba taka ke purA aMkana mujhe dikhe haiM unakI / jo ekamAtra apane saMketoM ke dvArA mAtra jinazAsana kI abhivyakti darzAte haiM- dvAdaza anuprekSA mukharita hote - yahA~ prastuti kI gaI hai ke chaMdoM ke hI aMza mAno "uttama deza, susaMgati durlabha zrAvaka kula pAnA durlabha samyak durlabha saMyama, paMcama guNa ThANA durlabha se durlabha hai, cetana bodhi jJAna pAve pAkara kevala jJAna, nahIM phira isa bhava meM Ave 1" - isa lipi meM zata pratizata abhivyakti lekara utare haiM, jo AgAmI vivaraNoM se spaSTa ho jAtA hai / jahA~-tahA~ se prApta purAaMkanoM ko ikaTThA karake hI unheM par3hane kA prayAsa yahA~ kiyA gayA hai| kucheka chUTa gae haiM vo bhI jAgRta pAThakoM ko apanI vizeSa chavi yadAkadA darzA dete haiM / aise pAThakoM se upayogI jAnakArI prApta ho sakatI hai| " isa lipi meM citrAMkana dvArA "sAdhaka" kI bhAvanA zata pratizata abhivyakti lekara utaratI hai bhale hI use rUpa kalAkAroM ne apanI kSamatA ke anusAra diyA hai jo AgAmI kramAnukramika aMkana ke vivaraNa se spaSTa ho jAtA hai / jahA~-jahA~ ve haiM use bhI darzAne kA yahA~ bharapUra prayAsa kiyA gayA hai, ve purA aMkana saubhAgya se sAre hI jaina maMdiroM tathA nirvANa kSetroM ke AsapAsa hI upalabdha hue haiM jo har3appA, mohanjodar3o se prApta pratIkoM se samAnatA ke kAraNa hameM unakA surAga de gae haiM / unheM aba taka bhI athaka prayAsoM ke bAda bhI koI par3ha nahIM sakA mAtra isI kAraNa ki koI "kuMjI" vidvAnoM, purAtatvajJoM ko prApta nahIM ho sakI thii| paraMparAgata hone se hameM aisI lagabhaga 24 kuMjiyoM kA jJAna to ho hI gayA hai| unakA ullekha bhI Age kiyA jA rahA hai| "saiMdhava purAlipi meM dizA bodha" zIrSaka do abhiprAyoM se cunA gayA hai| prathama to purAlipi kA dizA bodha arthAt usa purAlipi ko kisa vizeSa dizAkrama meM sahI-sahI par3hA jaave| yaha saMbhAvanA citrAkSaroM / aMkAkSaroM kI sahI jAnakArI aura pahacAna binA asaMbhava hai / isa hetu prathama to jaina adhyAtma paricaya tathA Atma hita kI pahacAna Avazyaka hai / isa para bhI aMkanoM kA anukrama usa sahI artha kI sUjha detA hai jisase AraMbha aura lakSita dizA kA jJAna hI lipi kA anukramika dizA bodha bana jAtA hai / dUsare Atma kalyANa kA bodha hI saccA dizA bodha hai jo hamAre usa kAla ke manISiyoM ke mantavya ko saiMdhava purAlipi darzAtI hai / isa prakAra saiMdhava lipi ne akathanIya puruSArtha kA avalaMbana lekara Atma ciMtana ke mahattva ko sahaja nirdeza diyA hai / jaina Agama kI bhUmikA usI sUjha se prastuta hokara usa purA saiMdhava kAla ke jainAgama rahasya aura adhyAtma ko iv For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra kI cakAcauMdha se pare cAritra aura ciMtana se jor3akara pAThaka ke ciMtana ko prerita karA sAdhanApatha para agrasita karAtI hai| vaha jaina darzana meM mAnya AtmA kI zAzvatatA kI bodhaka hai| jainAgama ke sUtroM aura saMketoM meM hameM dekhane ko milatI hai| jainAgama ke adhikAMza sUtra purA saketAkSaroM para saiMdhava aMtahIna gaThAna bhUlabhulaiyA darzAtI hai| sidhdAMtoM kI adabhuta abhivyakti saiMdhava purA Azcaryajanaka rUpa se saTIka baiThate haiN| pAThakoM kI suvidhA ke lie prakAzita saiMdhava citra sUciyA~ bhI sAtha meM prastuta haiM aura lipi ko jaina pariprekSya meM par3hane kI saMketa sUcI jise rakhakara hI una saMketAkSaroM kA mUlyAMkana kiyA jA sakatA hai so bhI saMjo dI gaI hai| apaThya isa purAlipi ko par3hane kI kSamatA ke viSaya meM apane guru digambarAcArya zrI vidyAsAgara jI kI maiM hRdaya ke kaNa-kaNa se AbhArI hU~ jinhoMne ise par3hane ke lie mujhe "dharma" kA "marma" samajhAyA aura usa bhavyAtmA kI bhI jisane AdezAtmaka svara meM mujhe ina saMketAkSaroM se paricita karAyA / hA~ una samasta bhavyAtmAoM kI jinane mujhe "kuMjI" rUpa bikhare una saMketAkSaroM ke sanmukha le le jAkara khar3A kiyA aura purAlipi aMkanoM kI ora merA dhyAna khIMcA ulajhAyA anyathA to lAkhoM darzakoM ne mujhase pUrva una-una sthaloM ke darzana bhI kie haiM aura citra / phoTo bhI khIMce haiM kintu kisI ne bhI unheM pakar3A nahIM aura ujAgara bhI nahIM kiyaa| mAikrobAyolaoNjI aura paitholaoNjI par3hate-par3hAte A~khoM ko sUkSmadarzana yaMtra meM dekhane kI jo dRSTi vizeSa mujhe milI usase hI anAyAsa isa lipi ko sUkSmatA se par3hane meM mujhe ati vizeSa sahAyatA milI hai| isameM merI vaijJAnika bhUmikA ne bhI saMbala diyA haiN| yaha kRti laMbe do varSoM taka samaya khote hiMdI ke TAipisToM vdArA bhI zuddha taiyAra nahIM kI jA skii| isa samasyA ko lekhaka baMdhu bhalI bhAMti jAnate hoNge| sudhAra kie jAne para bhI bhASA kI truTiyoM kI saMbhAvanA ko nakArA nahI jA sktaa| aura adhika vilamba nA karate hue ise aba sudhI pAThakoM ke hAthoM meM sauMpa rahI hU~ unase AlocanA patroM kI hameM isa viSaya meM apekSA avazya hai kyoMki vahI hamArA Age mArga darzana kareMge / AzA hai nirAza nahIM kreNge| yaha adhdA prasUna nava varSa meM guru caraNoM kI arcanA meM tri namostu sahita samarpita hai| sneha rAnI jaina, sAgara, 9, 1,2006 iiv For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya mukha pRSTha bhItarI kavara AbhAra jJApana vindhyagiri kA saiMdhava yakSa do zabda viSaya anukramaNikA bhUmikA saiMdhava varNamAlA zrI mAdho sarUpa vatsa kI har3appA saMbaMdhI saMketAkSara sUcI sara jaoNna mArzala kI mohanjodar3o saMbaMdhI saMketAkSara sUcI zrI posela kI saMketAkSara sUcI lekhikA vdArA avalokita mUla saMketAkSara kucha rocaka saMyukta saMketAkSara purAlipi kA vistAra anukramaNikA purAlipiTha zrI mAdhava svarUpa vatsa ke sIla keTelaoNga kA pAThana zrI maike ke keTelaoNga kA sIla pAThana zrI mArzala ke keTelaoNga kA sIla pAThana pirAka se prApta purA ghAro bhIro se prApta purA aMkana dholAvIrA se prApta purA aMkana alAhadinoM se prApta purA aMkana bAlAkoTa se prApta purA aMkana nauzAro se prApta purA aMkana niMdovArI se prApta purA aMkana tarakAI kilA se prApta purAsaMketa ( je. ema. kenoara) sUsA, IrAna se prApta purAsaMketa dholAvIrA se prApta anya sAmagrI aMkana iiiv For Personal & Private Use Only pRSTha saMkhyA iv v-vil vili-ix 1-4 5 6-16 17-29 30-36 37-42 43-47 48-51 52 53-84 85-119 120-146 147 147 147 147 147 148 148 148 148 148 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya mohanajodar3o ke zAsakoM vyApAriyoM se prApta sAmagrI cilAsa chAnudAroM se prApta purA lipi saMketa kAlIbaMgana lothala se prApta purA lipi saMdeza pazcima eziyA se prApta lipi aMkana banAvalI kI khudAI se prApta lipi aMkana saiMdhava lipi paricaya jaina purA kathA koSa se sAmya jaina adhyAtma sAhitya aura saiMdhava saMketoM meM sAmya saiMdhava lipi kI dRSTa purA kuMjiyA~ tamila nADu kI naI khoja samApana anya vizeSa citra kuMjI paThanIya saMdarbha sUcI zrI mAdho sarUpa vatsa kI har3appA saMbaMdhI sIleM abhilekhoM kA zramaNa paddhati se AMkana saiMdhava yugIna pAvana tIna zikhareM saiMdhava yakSa abhilekhoM kA zramaNa paddhati se AMkana zrI maike vdArA prakAzita mohanjodar3o kI saiMdhava sIleM abhilekhoM kA zramaNa paddhati se AMkana sara jaoNna mArzala vdArA prakAzita mohanjodar3o kI saiMdhava sIleM sara jaoNna mArzala kI sIloM ke purA abhilekha bahucarcita bar3e bAbA aura purAtatva kI surakSA xi For Personal & Private Use Only pRSTha saMkhyA 149 149 150-153 154-155 156 157 158-166 167-168 169-178 179-186 187-192 193-196 197-204 205-208 209-226 227-230 231-233 234 235-238 239-258 259-272 273-287 288-295 296 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA paramparAgata AdhAroM para palatI bar3hatI, laMbe kAla se anubhava janya jJAna se siMcita apanI mUla saMskRti ko pahacAnakara, apanI jar3oM ko khojakara unheM majabUta banAnA aura use sahI rUpa meM Age bar3hAnA pratyeka bhAratIya kA karttavya hai / vaha paramparA deza, jAti, dharma, sAMpradAyikatA aura raMga, liMga bheda se pare hai kyoMki vaha saMvedanA se jur3I aisI paraMparA hai jisase pratyeka saMsArI kA jIvana jur3A hai| "prajJA AdhAra" sahita prastuti hI kisI viSaya ko purAtattva ke saMdarbha hetu sArthaka evaM rucimaya banAtI hai / jisa samaya har3appA aura mohanjodar3o ke TIle purAtattvajJoM kI dRSTi meM Ae taba taka unakI IToM kA bhArI aMbAra sahaja hI logoM dvArA uThA liyA jA cukA thA / sataha para upalabdha sikke aura sAmagrI bhI adhikAMzataH naSTa kie jA cuke the / yaha to usa kAla ke videzI purA vizeSajJoM kA ati durlabha yogadAna hai ki unhoMne una TIloM kI sAvadhAnI pUrvaka khudAI karavAte hue pratyeka prApta sAmagrI ko sUkSmatA se milAkara sAvadhAnI pUrvaka unake citroM ko na kevala darzakoM ke sAmane prastuta kiyA balki usa sAmagrI ko bhI sAvadhAnI se surakSita karAte hue saMgrahAlayoM meM adhyayana hetu upalabdha bhI karA diyA / har3appA aura mohanjodar3o kI dIrgha utkhananoM se prApta sAmagrI "bhArata-pAkistAna" vibhAjana ke bAda sahaja dekhane hetu sulabha na hone se vyApakatA se khoje jAne para anekoM sthAnoM para lagabhaga vaisI hI sAmagrI pAI gaI hai| una sabhI sthAnoM ko bhArata evaM pAkistAna ke saMbaMdhoM meM sthiratA Ane para darzakoM hetu saMbhavataH surakSita bhI kiyA jAegA / una sabhI ko "siMdhu ghATI sabhyatA ke pratIka" hone kI pahacAna milI / unase prApta mRda sIloM ke alAvA dhAtu ke sikke aura sIleM bhI sAvadhAnI se sApha karake surakSita kI gaIM / unake citra lie gae aura apanI-apanI khojoM se prApta sAmagrI ke keTAlaoNga bhI zodhakartAoM ne prastuta kie una zodhakartAoM kI ati lambI sUcI hai| sabhI kA ati vizeSa yogadAna rahA hai kintu jo khAsa zodhakartA ubharakara sAmane Ae haiM ve vatsa, maike, mArzala, pArapolA, posela, pheyarasarvisa haiM jinakA sahArA pramukha rUpa se maiMne apane yahA~ prastuta adhyayana hetu cunA hai / purAlipi pAThakoM meM bhI aneka nAma haiM jinameM maiMne ati vizeSa zrI mahAdevana kI kAnakAsa kA sahArA lekara zrI rAva, zrI mizrA aura anya ko unake ciMtita viSaya meM bAMdhA hai / merA uddezya kisI kI samIkSA karanA nahIM kiMtu usa apaTha lipi ke rahasya ko sAmane lAnA rahA hai jise maiMne "jaina" bhUmikA meM sahaja hI samajha pAyA hai / purAlipi pAThakoM kA yahI kahanA hai ki unheM kisI bhI prakAra se purA "kuMjI" kA saMketa nahIM milA isalie ve purAlipi kI bhAratIya bhUmikA ko dRSTigata rakhate hue vaidika aura mAhezvara sUtra tathA anuSTupa chaMda ke sahAre use par3hane kA prayAsa kara pAe haiM / jahA~ unheM saMketa aura citra bhI dikhe, unhoMne unheM "akSara mAnate hue lipi ko par3hane kA prayAsa kiyA hai aura rebasa kI vidhi se kucha anumAnita AdhAra para bar3hate hue artha nikAlA hai / isa dizA meM zrI mahAdevana kA kAnkArDesa hI dizAbodha hetu bahuta bar3I sahAyatA banakara sAmane AtA hai / unakI dRSTi meM "purAlipi ke saMketa aura citra mAtra akSara nahIM eka-eka vizeSa viSaya kI ora saMketa karate haiM" aura adhyayana karane para yahI tathya sAmane bhI AyA hai / jaina "dainika pUjA" meM saMketoM kA atyaMta mahattva hai / pratyeka pUjA karane vAlA jaina jina dharma ke maMdira meM unhIM saMketoM ko AdhAra banA apanI bhakti bhAvanA kI abhivyakti karatA hai / jaina pUjA meM kisI bhI kriyA ko aMdhavizvAsa nahIM Thosa AdhAra para sArthaka abhivyakti dI gaI hai / jisa prakAra + cAroM gatiyA~ aura svastika, una gatiyoM meM saMsArI AtmA kA bhramaNa dikhalAte 1 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM usI prakAra tIna biMdu ratnatraya aura pA~ca biMdu paMca parameSThI darzAte haiM / chaha biMdu athavA chaha lakIreM Sadravya aura sAta lakIreM sapta tattva ko darzAte haiM / leTA arddha caMda sidhda zilA. ulTA caMdra chatra aura khar3A caMdra puruSArtha darzAtA hai tathA trizUla ratnatraya kI abhivyakti detA hai / ye pratyeka viSaya svayaM apane Apa meM apanI vistRta bhUmikA aura vizAla viSaya rakhate haiM / isa saMdarbha meM zrI irAvathama mahAdevana ke vicAroM kI sAmyatA jaina AdhAra para kharI utaratI hai| purAvidoM ne purAlipi ko par3hate samaya yaha to dhyAna rakhA ki bhAratIya pRSTha bhUmikA meM bhAratIya adhyAtma ko hI prastuta kiyA jAe aura isI hetu vaidika AdhAra para purAlipi ko par3hane kA prayAsa bhI kiyA kiMtu use sImita AdhAra para hI vaidika, mAhezvara sUtra aura anuSTubha chaMda kI sahAyatA se par3hA aura par3hate samaya bhI jainadharma kI prAcInatA ko pUrNarUpeNa bhulA diyA / basa isIlie bhaTaka gae / paramparAgata AdhAroM para palatI bar3hatI dIrgha bhUtakAla se anubhAvita aura jJAna siMcita apanI amUlya usa "mUla saMskRti" ko sahI-sahI na pahacAna kara Ane vAlI pIr3hiyoM ko unakI dharohara se paricita nahIM karA ske| vaha paramparA mAnava kI kuMThita jAti dharma bhAvanA tathA sAmpradAyikatA ke gheroM se pare hai, kyoMki vaha mAtra anubhavoM para AdhArita hai / vaha aisI paramparA hai jisase pratyeka sAMsArika prANI kA jIvana jur3A huA hai / use hama jo bhI nAma deveM, artha meM hama usI eka AtmA meM, brahma/rUha/sola ko hI mahattA dete haiM / bhAratIya adhyAtma kA rahasya usI AtmA kI zAzvatatA, purnajanma aura usakI zuddhAtma sthiti ko prApta karanA arthAt (mokSa prApti) para AdhArita rahA hai / Adhunika vijJAna bhI ise nakAra nahIM sakatA / isI hetu bhArata kI bhavyAtmAoM ne anAdi kAla se Atmonnati kI rAha, tapa ke patha para calanA svayaM prerita hokara svIkArI / isake lie kisI bAharI dabAba kI AvazyakatA nahIM par3I na hI samajhI gaI / usa rahasya ko bhulAkara hama bhArata kI mUla lipi ko nahIM samajha sakate haiN| DAravina ne bhale hI anumAna se mAnava kA udbhava baMdara se mAna liyA kiMtu jina zAsana vizva kI zAzvatatA meM vizvAsa karatA hai / jina darzana meM aba bhI baMdara kI saMtati baMdara aura mAnava kI saMtati mAnava hai / ina paryAyoM meM "yoni sthAna" kI apanI mahattA hai / caurAsI lAkha yoniyoM ke janmasthAnoM kI 9 prakAra kI sthitiyoM meM rahakara isa zAzvata AtmA ne anAdi kAla se paryAyeM badalI haiM / ve saba karmAdhIna thIM aura rahegI / jaba taka karmoM se mukti nahIM hai taba taka AtmA apane zuddha svarUpa ko nahIM pA sakegI / nIma bokara bhalA Ama kabhI milA hai ! jIna sidhdAMta bhI ise nahIM nkaartaa| "nigoda se lekara sarva vikasita manuSya paryAya taka isa AtmA ne aba taka na jAne anaginata bAra hI bhava caka meM gote khAe haiM" / isa sthiti ko siMdhu ghATI sabhyatA dvArA eka sIla meM "svastika se aMtahIna gaThAna kI sthiti parivartana" ko darzAyA gayA hai / usa sabhyatA meM "AtmA' kI adamya zakti ko pahacAnA gayA hai aura puruSArtha kA mArga bhI batalAyA gayA hai / AtmA kI usI zakti kI eka anya abhivyakti hai "AUM"| usane usa "U~" ko svara meM bhI pahacAnA hai aura lipi meM bhI / "vyavahAra" meM vaha aMtaryAtrA hai aura "nizcaya' meM AtmasthatA / svara aura bhASA to sadaiva rahe, lipi meM vaha biMdu se lakIra meM badalI aura lakIra vakratA meM / taba zUnya ne janma liyA / zUnya, vakra, lakIra aura biMduoM ne mUla lipi ko janma diyA aura prathama to naisargika vastuoM ke AkAra bane pazcAt uccAraNa aura prabhAva ke AdhAra para saMketa akSara bane / aise hI eka-eka akSara ne rUpa pAyA hai / saiMdhava lipi meM khar3I, Ar3I, choTI, bar3I lakIreM prabhAvazIla akSara haiM / ye bahudhA saMyuktAkSara banAtI haiM / vakra puruSArthabodhaka akSara hai / yathA isakI alaga-alaga ekala prastuti bhI saMbhava hai aura anukrama bhI / ye jaba anukrama meM upasthita hote haiM taba inakI carama sthiti ke dvArA prAraMbha kA jJAna hotA hai ki inheM kisa krama meM par3hA jAve ThIka vaise hI jaise ki bAlakapana se kisI ke jIvana cakra ko darzAte hue usakI vRddhAvasthA ko bhI darzAyA jA sakatA hai athavA kabhI carama sthiti ko dekhakara "bhUta bhaviSya" samajhA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama dazA meM avalokana Age bar3hatA hI hai jabaki anya sthitiyoM meM vaha Age bar3hane vAlA tathA pIche palaTakara dekhane vAlA bhI bana sakatA hai / zrI mahAdevana kA lipi paThana sUtra aisI sthiti meM kabhI-kabhI anadekhA honA saMbhava hotA hai / kabhI-kabhI aMta hI pramukha hotA hai aura use anadekhA nahIM kiyA jA sakatA / siMdhu ghATI avazeSoM meM ise phIlDapazu ke dvArA usake sira kI ora se par3hA jAtA hai yathA sIloM meM bahudhA phIlDa citra/pazu pUrvamukhI haiM / aisI sthiti meM lipi ko pUrva se pazcima/ R-L par3hA jAnA ucita lagatA hai / jina sIloM meM ve pazcima se pUrva khar3e hue haiM taba unheM L-R par3hA jAnA ucita hogaa| anyathA bhI AraMbha aura aMta to dekhanA hI hogaa| avalokita siMdhu ghATI lipi kI 20 se bhI adhika kuMjiyoM ke AdhAra para itanA to nirNaya ho cukA hai ki siMdhu ghATI kA saMbaMdha jaina adhyAtma se bahuta nikaTa kA aura gaharA rahA hai / prApta khaMDita dhar3oM kA kAyotsargI sAmya bhI isa taraha ke nirNaya banAne meM sahayogI huA hai / dizA siddha hone ke bAda saMketoM ke artha kA jJAna bhI atyaMta Avazyaka hai anyathA kabhI gaMbhIra truTi ho jAnA saMbhava hai| dizA bodha ke lie saMketoM ko kabhI Ar3e-tirache athavA konoM se bhI par3hA jAnA athavA kabhI Upara se nIce aura nIce se Upara par3hanA bhI saMbhava hai / aisI sthiti meM ve "akSara" apane Apa meM saMpUrNa bane rahate haiM | jaina adhyAtmika siddhAMtoM kA alpa jJAna bhI isa lipi pAThana meM bahuta upayogI sidhda huA hai / lipi meM aMkita pratyeka biMdu aura lakIra ko dhyAna denA Avazyaka ho jAtA hai / jahA~ kahIM aMkana ghane athavA khaMDita aura adhUre haiM vahA~ bhI unakA krama sahaja hI pahacAnA jA sakatA hai / vizeSajJoM kI sAina lisToM meM isakA dhyAna na rakhA jAne ke kAraNa aneka truTiyA~ hamAre avalokana meM AI haiM yathA aMkita || chaha lakIroM ko eka akSara mAna liyA gayA jabaki mere pAThana meM vaha 3 akSara haiM |... ||| tathA inheM pahacAnane meM choTI sI bhUla bhI 'artha' ko bahuta bhaTakA detI hai / isalie sarvaprathama siMdhughATI kI varNamAlA banAyA jAnA ati Avazyaka thA / pazcAt una varNo kA artha samajhA jAnA / isa lipi ko mauna bhI par3hA jA sakatA hai aura uccAraNa kI vizeSa AvazyakatA nahI hai kyoki zramaNa adhikAMzataH mauna hI rahate haiM/the isIlie muni khlaae| mahAvIra svayaM kevalajJAna prApti ke 66 dina bAda taka mauna rahe / pazcAt unakI divya dhvani "OM" khirI / kiMtu saMghoM meM saMbodhana, upadeza aura pravacana kA atyaMta mahattva hone se svara kI upekSA bhI nahIM kI jA sakatI hai / lipi vizeSajJoM ne siMdhu ghATI ke akSaroM ko brAhmI tathA bAda kI bhASAoM ke svara dene kA prayatna kiyA hai kiMtu brAhmI ne mAtra 27 saMketAkSara hI siMdhu ghATI lipi se lie haiM, jabaki brAhmI aura siMdhu ghATI ke kAla ke bIca laMbA aMtarAla hone se akSaroM ko brAhmI ke svaroM kA AdhAra de pAnA atyaMta bhrAmaka ho jAtA hai| hamane ina mUla akSaroM ko saMketoM se hI pahacAnA hai| eka bAlaka jisa prakAra apanI abhivyakti ko rUpa dene kA prayAsa karatA hai ThIka usI prakAra siMdhu ghATI lipikAroM ne miTTI, dhAtu aura asthi para apane uddezyoM ko ati saphalatA se abhivyakta kiyA hai / arthAt ghara/saMgha. nadI, chatra, parvata, sA~pasIr3hI khela Adi kA dikhalAyA jAnA / itanA avazya hai ki vaha lipikAra citrAkSara, saMketAkSara aura saMyuktAkSara banAte samaya apane uddezya ke prati atyaMta sAvadhAna rahe haiM isIlie vaha saphala bhI hue haiM / citroM ke aMkana meM unhoMne rekhAMkana ke sAtha-sAtha zeDiMga kI ati suMdara jhalaka dI hai jo bejor3a hai / pratyeka pazu ke aMkana meM unane apanI yaha dakSatA darzAI hai / yaha usa kAla ke kalAkAroM kI kalA kI U~cAI darzAtA hai / jitanA utkRSTa yogadAna usa aMkana meM saiMdhava kalAkAra kA rahA hai utanA hI sAvadhAna aura saphala yogadAna hamAre una purAtattvavettAoM kA hai jinhoMne sampUrNa bhUgarbhita sAmagrI ko surakSA se bAhara nikalavA kara kaNa kaNa bhUmi ko chanavAkara sUkSmatama pratIkoM ko sApha sutharA karavAkara unako atyaMta suMdara phoTogrAphI dvArA For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amaratva dilAkara use eka eka chAMTakara pAThakoM ke sammukha parosa diyA hai / saidhava kalAkAroM kI bhAvAtmaka abhivyakti ko vidvAnoM taka pahuMcAne kA kArya bhI bar3I saphalatA se pUrA huA hai / vaha "sImeMTiksa" hI vAstava meM saidhava purAlipi kA prANAdhAra hai| rahI bAta use samajhane aura pahacAnane kI so vaha to sIdhe buddhi se jur3A huA hai, jise tapalIna pratyeka "jina zramaNa" ne samajhA hai| AvazyakatA aba isa bAta kI hai ki kisa prakAra usa "sImeMTiksa" se lipi vAcakoM ko avagata karAyA jAve kyoMki saiMdhava lipikAra kI abhivyakti aura vartamAna vAcakoM kI soca aura artha grAhyatA meM vizAla dharAtalIya aMtara hai jise meTA jAnA atyaMta Avazyaka hai / akSara sadaiva saMketa hotA hai| svaroM meM bAMdha, use zabda banA arthavAna banAyA gayA hai| itanA to saca hai ki mUla purA sAmagrI kA avalokana kie binA mAtra citroM ke AdhAra para rebasa vidhi se ciMtana karake unheM paThana hetu upayoga karanA bhrAmaka ho sakatA hai kiMtu sUkSma aMkana ke adhyayana hetu prApta kuMjiyoM kA AdhAra hameM dizA bodha dene ke lie atyaMta sahAyaka siddha huA hai / kuMjiyoM se aba itanA bhI nizcita ho cukA hai ki siMdhu ghATI vaibhava, jaina adhyAtma kA hI paricAyaka hai ataH usakA saiddhAMtika jJAna purA lipi ko par3hane meM atyaMta Avazyaka hai| yaha jana sAmAnya kI lipi nahIM zramaNoM aura sAdhakoM kI lipi hone ke kAraNa sahaja rUpeNa unake jJAna meM jhalakI hai, aura paramparAgata Age bar3hI hai / isI kAraNa Aja bhI ye zrAvakoM kI dainika pUjA kA aMga hai / kucheka prAcIna mUrtiyoM para jo maMtra aMkita prApta hue haiM ve saMketa karate haiM ki kisI kAla meM bhASA hetu unakA prayoga avazya pracalita rahA hai / saMbhavataH U~, hI.. arha, blU, klIM, arhalubyU ,skyU~ myU~, ghI, Adi tathA anya aneka jinheM aba hama nahIM uccaarte| rebasa pAThana vidhi meM citra ko AdhAra banAyA jAtA hai jabaki saiMdhava lipi meM bhAva abhivyakti pradhAna hai| yahI isa pAThana kI vizeSatA hai| prAcIna sikkoM meM bhI yaha citramaya saiMdhava lipi aMkana pUrA-pUrA jhalakA hai / maurya kAlIna sikkoM taka aneka purAlipi saMketAkSara sahaja dRSTa hote haiM bhale hI unakA artha aura uccAraNa badala gae hoM athavA ki ve paramparAgata binA artha jAne hI saheje gae hoM / jo bhI ho unakA honA hI unheM bhAratIya mUla saMskRti se jor3a detA hai jisa para na kevala bhAratIyoM ko balki una samasta kaumoM, kabIloM ko nAja hai jahA~ jahA~ ve apanI upasthiti Aja bhI darzAte haiM / isa lipi ko par3hane kI ekamAtra vidhi saiMdhava saMskRti ko usake mUla bhAratIya pariprekSya meM gahare utarakara jhAMkane jAnane para hI milegI anyathA nhiiN| yaha vaha zAzvata saMskRti hai jise utsarpiNI avasarpiNI jaise kAla sarpa bhI nA meTa sake kyoMki yaha AtmasaMskRti hai |mnussy ko mAnavatA kA patha darzAtI saMskRti hai| ise bhArata meM rahakara hI samajhanA pdd'egaa| kahAvata 'bI e romana ina roma kI taraha ise saccA bhAratIya banakara dekhanA hogaa| bhAratIya uttarakAlIna saMskRtiyA~ bhI usI kI hI cAzanI meM pagI huI svayaM ko hiMdU kahatI haiN| isa gurutara zodha kArya evaM prakAzana meM pUrA pUrA sahayoga blU phIlDa, amerikA ke zrImati ramA devI bihArI lAla digaMbara jaina TrasTa kA rahA hai jisake lie mai TrasTiyoM kI vizeSakara DaoN. puSpA rAnI evaM DaoN. zrImatI chAyA jaina kI hRdaya se AbhArI hU~ / hamArI zodhArthI TIma ke sabhI sadasyoM. zrImatI AzA rAnI malaiyA. iMjIniyara jinendra jaina evaM phoTogrAphara zrI rUDI jansamA ke AMzika sahayoga ke lie bhI maiM hRdaya se AbhArI hU~ ki unhoMne merI isa sAdhanA ko pUrNatA dilaaii| isa zodha kArya ko vartamAna sthiti taka lAne ke lie jisa vizAla rAzi aura parizrama kI AvazyakatA rahI hai pAThakagaNa usakA anumAna saMbhavataH nahIM lagA sakeMge isalie isa anamola kRti kA koI mUlya nA darzAte hue isako sudhI pAThakoM ko nyochAvara rAzi ke sahAre sauMpa rahI huuN| vahI isake sahI pArakhI hoNge| bra, sneha rAnI jaina For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMdhava varNamAlA purAtattvajJoM dvArA dI gaI saiMdhava varNamAlAeM Apasa meM bhinnatA rakhatI haiN| ve saba saMketAkSara aura citrAkSara hai| prathama to ina varNamAlAoM kA binA kisI AdhAra ke banAyA jAnA hI bar3A dUbhara kArya thA / dUsare bhinna-bhinna lipikoM ke hAthoM se ukerI jAne ke kAraNa saMketoM meM thor3I bahuta bhinnatA hamAre purAtattvajJoM ko binA mUla adhyAtma kA jJAna pAe kara pAnA behada kaThina bAta thI / saubhAgya se unake hAtha kampyUTara lagate hI citroM / saMketoM kA AMkalana grAphiksa se kiyA gayA usameM thor3I sI bhI AkRti kI hera phera ne saiMdhava varNamAlA ko atyaMta jaTila banA diyA / 1 - gutthI sulajhAne bhASAvid sAmane A gae to unakA pUrvAgraha unake parizrama ko kaI gunA bar3hA gayA kyoMki ve sabhI vedoM purANoM, gAyatrI maMtroM aura anuSTupa chaMdoM meM mUla lipi kI suMgadha khojate raha gaye bhArata kI isa mUla lipi ne vizva ko aisA prabhAvita kiyA ki samUcA vizva (amarIkA, rUsa, yUropa, cIna, madhyadeza Adi) bhArata meM apane mUla astitva ko khojatA daur3A AyA kyoMki, bhArata prAcIna kAla se hI jJAna kI mazAla prasiddha rahA hai| use sabane sadaiva sone kI cir3iyA isalie mAnA kyoMki yahA~ kI jalavAyu atyaMta anukUla pazu pakSI paudhe phasaleM, vana, phala-phUla sadaiva AkarSaNa kA kendra rhe| nadiyAM parvata, kachAra : muhAne, samudra sabhI ne milakara ise aisA deza banA diyA hai ki vizva ke sAre mausama, sArI upajeM, sArI saMskRtiyA~, sArA vaibhava isI ke ghere meM pratibibita ho uThe haiM sArI mAnava prajAtiyAM dIrgha kAla se yahA~ samAyI huI haiM phira bhI sabhI apane Apa meM svastha surakSita haiM / isase hI sAre dharma yahA~ spandita haiM parantu sabhI svataMtra aura alaga-alaga haiM / kabhI kisI ne dUsare ko dabAnA bhI cAhA to bhI use miTA nahIM skaa| kitanI hI saMskRtiyA~ AyIM aura gaI kintu mUla saMskRti phira bhI akSuNNa banI rhii| yahA~ garIba bhI prasanna the aura dhanI bhI / ulTe dhanikoM ne tyAga mArga svIkAra kara dhana ko ThukarAyA. dAna kiyA / tyAgA aura tapa kI ora mur3a gaye / tIrthakaroM ke patha para rAma ne vanavAsa kaattaa| pANDavoM ne rAja pATa tyAgA / bacI rahIM saba nidhiyA~ sadA se ise dhanAMdhoM ke lie "sone kI cir3iyA" banA gaIM / aMgrejoM ne bhArata chor3A, to use khokhalA kara diyA thA, kintu bhArata kI urvarA bhUmi ne saMtati ko punaH saMbhAla diyA / isa dharatI para ahiMsA kA sAmrAjya hI sadaiva rahA varanA jaba-jaba ahiMsA chUTI dharatI ne karavaTeM badalIM / Aja punaH usa kRSi pradhAna deza ke godhana para bhayaMkara khatarA upajA hai / pakSiyoM, murgiyoM, baTeroM, bher3oM, bakaroM, machaliyoM para bhI iMsAna haivAna banakara hAvI huA hai / isakA saMketa sukhada nahIM hai / aisI paristhitiyoM meM bhalA kaise koI saiMdhava lipi kA artha samajhegA ? ataH sabane use apanI-apanI taraha se par3hane ke prayAsa kie aura saba hArate gae / adhyAtma kI bhASA ne apanA rahasya adhyAtma se kholA aura ise par3ha liyA gayA hai / avalokanArtha vizeSajJoM dvArA prastuta kI gaI saMketAkSara sUciyA~ yahA~ prastuta haiM yathA : zrI mAdho sarupa vatsa dvArA prastuta kI gaI saMketAkSara sUcI 1 2 zrI mArzala dvArA prastuta kI gaI saMketAkSara sUcI 3 zrI posela dvArA prastuta kI gaI saMketAkSara sUcI zrI mahAdevana ke vdArA taiyAra kI gaI kAnkArDesa bhI samucita upayogI sAmagrI prastuta karatI hai| use yahA~ nahI darzAyA gayA hai kyoMki vaha uparokta sUciyoM para hI AdhArita hai / 5 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAdho sarUpa vatsa kI har3appA saMbaMdhI saMketAkSara sUcI IVOA 11379 12576 Vuvil 1265 11305 12501 4179 4043 4890 RUNN h 44 10740 9197 Y"0 dilu YON YIN UY YV14 11705 5399 -213 66501 VAX 10 1500 12540 . 1 11 MA 1- 402 -30 LILY 11695 414 10:43 12111 2420 4650 1410 Ilyfol1 -322 VYTI! 9716 WVYUNUX 11458 0A* | 12371 VIVA V110 XIV 6-107 Vill stou!" *TVIJO MI VU 499 9009 VIIQ 369 QUAT 12993011 UCIB 1126614 AVX !A? 22 TALUXO " A-233 V114 2354 VI| O4U Aga 2150 1x 4041 Il loro ZhQAi 441, V(r) 116 17135 VIIM 3011 (UV 01XCAO 10960 V.14 5-12 UX4|| P1-53 EVXI 3176 VASSE 211 ' H-611 1101 VE 4190 -455 VIIVMA# G-107 VMI CFO UI "O Ams53 Y +4 VX. (130 16V44100 IAI PIU VYAT 4993 V** 5789 7354 VIOARAKA 11030 2093 I' 11795 EAV4 1012 "@"M 11022 V*XVO). 1200 VW 4013 J.491 10905 0-91 TE) 1083 7006 11852 YOHI 5496 VY 4.0 0929 YXU 3 12104 EVIS A-214 YAO "Obil AV 4 TYR VOLI D'1100 V415! 3975 VON "," V*"41" Ann97 BA' 15. 1249 91108018 *** IN VVIVA 634 AVAT 11.12 #714 V# MIUM G-217 7482 10595 AWUAXO" YOVI 12416 (14 PILI VANVO"44) #0625 UWALI VOVIH Agodni 11919 AINUOTI YALVA PMIUI VOY VIO V.A Illu") 1203) VU@Y V>WV" Ab 279 IVOY UMO J-213 VIQ V) "1103 %0A0 12251 2061 .U11 12721 V)udo (Umuala .374 " V),(40U 11049 10102 1192 !" VIH 279 5192 12470 1979 VHAPA 4074 A(-)62 - 8 3-30 nh l Hr 94r 4702 A101 201 VA. 11291 179 Vic 404 250 !12105 VA *V A 3SC . For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2700 FI by , 6 OV) BCAXV 37.476 14)000X A11593 EXEO)" F*XV) YI *** H-GCS :001 und VX "boi" 656 VAWT60 2011 V/* Ju Zi Tu X100 38 3758 ! 2281 IVOCC" Lex Pinta UX34134 773402 2639 7:) 39 2264 VYO 10618 3771 273 V VEM Vitis 2.DC 1:09) e!? 398 Auto2 VO*X VXUA 4*** V)001% VT 11369 P12 YAV XAVA 22 YAHOO 3729 Y %$10" NO"30 TKVA allo stato 54183 180p V8290 +386 Vox242) piral OXUL* TONG 316 VAX JUNIO'X 2037 V XXV 10830 1:390 1946 > 10242 (X145 sex V).mp3 a IV. 128 AVAMO 1e536 VHXC 40 VIOXILHAYO 1180 V OYAMA 2030 EN 10242 12337 V* 3170 TAXXA109 The FX*0*150 4745 * VIM RAYAShi >> 049 ** VIOUHOS ANA J-329 A-314 1 VA3476UBE Yin VIIXA 1. 47. VI.X 1XWAVO 072' VX1X AV" santsuDong biri 7790 . 1172 5293 11476 1-30 3456 "OVOVS" 3544 A0A48 VO 11452 19629 OV 1456 OA **) -456 OVAVA 1-23 1960 12251 boo" 309 416% VUACHA 10775 1172 12714 0851 20). 4565 bon 9041 11942 10.542 (V 40. M-715 4491 1963 ) 449"0 4195 12721 ft Und JQ 9716 VtYX 002 V44100'4 0440 2011-494 18060 Autoz 7663 AVVP ? .12.6 DOO 50 (11 37. IX'N 5388 IVY540 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .., vlom12) W4401 6351 13 M.011 10086 VOC 40 1:559 1044" 0 -107 Villoul "O 379 YEDC429" VX4501770 9:10 J-2 4103 0: 1 1 1 10381 VAI901 X Be. 2158 EVO *100 Yoll! 11455 vo VIICO 5534 11089 80% VAJ V : 5042 K8030 126) VU: Vio 4* N.1299 EVO HO* VICO B-101 VIIQ X 1.361 @XY VIO EVOLA 10319 10779 Amios 2490 HOEVT 8-951 5254 VIKOR 40115 P10086 MOD 1954 VOA A 9041 J-213 VYO! 11017 5994 10*OVE V**14 Pr., XV3X7678 1420 V.91140 9116440 EVR$40 11395 191 08:21) 4460 *OX 1245) 90ac"IB VOV 12 V CC@"YXV 4 VAIVO"48) VASATCOVEE SAVYO 16:09 13140 117 V70 V*A*Q(r) dh IC499 EV 14. EVA V*XAVAK 8690W EDC 75 .34 BAT 1646 VES Thill 95 CHAVS18 11 301 9**" J-409 16" 96 1051 XCO 69 2463 5002 7067 AVIX" NUX@" A/w922 YAMU -25 7:50 wT 101091 11715 VIX CAO 2 0944 Bics of NU VYAT 9357 X 7409 10059 Tova * A 0.0 1611 ODE 10069 OLAY EVM EVIAN HAVN VAUX VAC4 "0 Ally "O(r) A122 W.550 1241 2620 116 VF43"0 10695 MAX0" 1725 YEARCO M6) CAI 180 V "YHT VAX NOIX 16231 1996 1.0 HAVOU 86 12 V): 1 16VX/X94XGO 136 *AVU 2 0:00 40 Y@ KWAVOM PAYM M-605 VOL 6-120VAVA VIA) VBU 19115 NMM 5080 AVT8 270 **5*4||RVAC 05 1996: VAIC VXO 449"C VINO 031a 10310 1339 1190 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - V*"*" !" 1265 0 PI- EXPO 3725 YA4%A RO"O EX Fight) VYA." 5436 EVA) CC" 3757 4991 VA" AW136 16VF410 Apfe 8-951 Alloy 10086 128 10740 SHSHSH 4917 G-257 5383 10994 ***VILO 12530 VOC: 1 VOOC #108T 10050 EVATIC EVH24CC VACA 145 V**C' EVAHCC" Vom 1991 VAC"08 4360 VX TCX xxs 10420 A.122 PII-1 J-394 2281 2785 EXFR 10449181 120.2070 A"040 73. V10x110: "MOR: VDOX ,6 voll AYOCYX 120 Artis VOO 1 M108 @MX 3545 HA:VOV KW.0" 2930 01111 PHOW 800 V 11246 8360 2125 8-07 8-101 Wo 1946 HD1100 "bw40 @XTUITO 2079 :0011 Vocy00 J-800 TOCAVA 12493 4110 ROCO" 12377 VOCYAV VASTUCOVO2 12006 VOVINO $$$ CA 40 10142 J-361 106146) 10318 001 1-630 UCHIV (460 12704 2716 **" "Coll VQ 11757 134 0226 12000 8150 0MX 180* VIIQZ J-329 -UMAR J-256 11329 X pon 12715 1206 Fac>>Wa] (VM 5342 bo Voo 10928 126 44100 VY VYS 11798 EVlla 5633 *WV *AVYO X 106 .:"Call Allo PIT-23 VYDO YANu 12548 12066 VOCOW Voll 2269 VYONO FY=vdeg0 IVY 20 TYORDU VW {demoBen Hui $436 Vybuilt VY6111" VYSTYMO [ # Y=H> 1055 'VYOXUY 3710 WIVYO NUX PLO 0 00 Jang DYO**0" 453. VibX1LHATO J-274 11559 12164 EVO A# 13 6388 10102 12139 * V. PIVA 7"23) 4042 2785 08 H-605 11366 12420 Bois PIV.99 OOM 2540 10103 * OVX 7546 TV2' 8921 3170 VX5X210X PKA EXH PIKI ce"Yxf EX" 1000 V* Ate 279 2893 * [85****$*** 94 >>IX'NI 2731 10185) 10179 OAM 3975 YO 18*" 0" *Vix" VAXTO V40" MV4.0 Vyatli 1646 Vr 40% 102. YO 114 | wf@ 1. 7006 67411 2540 171: 1469132 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $724 V*11 5498 *** VASTAQUE 6630) #11 4395 8080 10060 Vn": Ge Ge AT1 11304 AA VMA VMA BAX WOLVO VIX(r) 11559 6721 5800 NV40182 7X 'n H-550 9059 17X'MA 11233 PILAT PEVI 171 4444 All 4+1% 444"0 440" 4*"YA 42%" 1000 10310 865JA) YUV9* @K01000 10835) G-290 PII-53 VAR 11381 1259 KHG EXEC. 3771 B-191 10059 {VOS OVOV.") 11369 VMXA 0134/14A1 Agend 11379 1991 4* Ailly"STO || 4U" 41/ 49 4111 4 0 " Allu acco" Yine 12180 MA: 0-217 4802 154 15542 10095 2848 IVO val" 12493 TRXSEXOS os of GC go como en VC' 7591 2785 VA YAVKAUA VAUA A H-160 424 H-220 elu 11796 272 11757 11756 2390 PA J-402 12185 VA VAA 12747 YO VII B-tum 2420 ART 12184 10960 BU VYSVU VYPU * AIVOU 334 0-290 4X"YA V8 7786 YUN 11862 1244 99 VAC"08 V*'08 LUMN 865CM Aro 8350 H-803 4078 Awal YOVII VUU! 9060 12574 2009 V181 181 G-104 12562 3545 EXO *AVOU XOAVU 1172 xao VWX"0 1140 12581 VIA A-233 - UUM 144 * 144 *491 144 H-637 760.41 *AVY VAWT90 H-80 G-175 1410 J-275 9041 10102 kh 7098 *@A 12099 #: J-213 #11 12549 195 56300 10625 VA" 11077 OVI J-630 VIII2.00 VIIXO WANI U"DANI VIII Coulo VIIVMA UMUMU 489 49VV 29 0114HVVHAYO 3961 1027 3758 G-107 at VA A A A J-630 U"UMNO VIITMO OMIUME 455 12377 10815 G-175 TUA VAXT 12377 9080 1646 10 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L 219. X 223 W 223. X "H 225. x U 227 J63 J 228 7483 3803 1200 5383 5633 10625 2709141ATO 867 J-630 11331 11233 10740 D-38 A-263 8718 J-462 H-160 12574 11379 11942 2789 10695 10137 3544 12750 12752 J-274 Pill-38 V) *NU" B4UVAT 11332 VEVI 12721 x EUH V 231 UXU UXU 1591 AShY G-217 TUTO WAR $28 #HTA"` YAUA VAUD 600 HU TUU 11746 41J"00 G-107 Shan You 3716 YX 408670 TAU 4 233. 10: "Tall TBU han VEXIO 236 YAUTAOR UA40 VAU EUXIU YUZ 10997 ETA M-922 YAX" PIV-114 VAA) 232 12493 4 X"IB V&A x 5i x x 234 237. 238 Pl-42 5253 12575 2728 12035 8650 8650 12131 7006 11332 8053 4965 G-175 1055 A-336 868 J-450 11026 11136 4562 12320 J-449 8650r) J-582 J-630 12377 5254 10010 109281 11452 11516 11715 10185(c) 12327 12442 12581 5498 7483 June *V4"WV EVU vvx 1435 UVI IVUA VU "A MU TUNWA U4 FUNCHA TUAX FYY OAVUAR JUA U OU EV EV EXU T WV XXV UFF UXO"YXV VOXAIT MTE EV ETO EVA EVS EUS ET# ETM EUM EV ETH 11 2891 5073 7546 21 2433 H-550 11798 10059 10614) 10928 1235 11266 11291 12185 12216 2868 Ale1279 4060 4631 5634 1419 7663 8800 11004 11449 11795 5617 11467 12750 4971 12461 J-359 5253 5974 8921 J-455 A-336 J-455 11849 3758 5388 EVO TUVO T (EVA For Personal & Private Use Only HOEV Yi Ge Ge Ren Shi Eld EVOA ETY EVE EVM AUXI VIS #UWA EVODA ETOV EUM UMO AVAI ET *V*)' EVER ETX 10:** EXUA EXUX SVIMA LUXU EVEN ETOLA EVE AU4"WU IVYOO XUXX VIIUMA OAUVAR OUSUSI *URYA EVG EVY RO YATXAUR EVASO H-160 10997 12538 EUHA 225 EVA" 1 P-21 XXX 0-104 8-1341 10361 10818 11757 12561 2531 J-409 4269 4276 H-643 Am132 A113 10061 10162 11468 11853 J-219 J-30 PI-44 A-441 4703 J-581 12132 6724 5810 7409 7591 868 A22 117 12251 1200 1697 10968 11244 11333 12035 12548 12574 PII-23 J-213 5219 J-329 TIBI biBan F bin UQ TH piyu US UP 158 TW 177 VOO VIE 1325 TOO TXI Gong Neng V VAII TAM V VOY 1411 Voll hiYuan 7 VMA VEJ UA JUA KA 10 hiroba TIME VX"O VXMW TEA TVO! V46 VOU! TTdO VECO VY 10x Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13.493 211. 1646 1059 J-494 4056 242 10185) V 4553 --500 238.12416 242 945 v-228 10058 UNIQX V VI Vall" TX1X V** Vio VMXA )||@ VOX" VYSOUF VYVU VOXUX VA) VAXUA VYN VoVille A-233 10969 249 1:077 G-257 12139 10006 12131 12164 3508 11357 11332 J-28 H-220 2266 J-463 H-60) 7354 P1-2 145 10011 (4-001 11331 vux ou 29000 2720 TAO" vo 621 'VYOXUYU VAU! UT VABATO UMO 0644 PIV-114 V BALTIMUM 291 VIIQ 12099 Q TEXTO VWAV VEMAT 272 -220 VA IT4. VALO 1240 EVATO VICO 5534 5383 www. VYPU 2118 "<< Y...) TA 2700 V 5083 VD us * VT VOC VUAXA 1Fzhe 1044" 3803 0-175 VUAR VV/41 VXXUU). 1500 VX4 11696 VEMAA VAX [TFBAK 1646 2785 VYX VYOA AV. 3462 VA1990 2961 VIVE 1056 VAU V*AY! 124140) VIIQ AXSARA V(r) 4991 VACC" WD11890 V@XXUHV. IV YU7** wo P*"41" 239 255 *A:VOU H-BO * A VYO 8650 WIF YYllu*Kh: << ( EDIT WWW *CXV 4042 WABU 11360. VYD AV AV: VYDVU qat 12164 EVU: V> 11" 11@x4 UVI A450 44 4|1V 4531 716X1X HAYO 4079 V')) 11.301 VoVilly 4(r)XYVIO J-463 8360 VYOVYM VIWAY 'X J-548 *FIX" J-361 10*4uIO 4043 FC Vall ***VU). 449 11796 IVATO ( du (VVA 8650 VAHUD 12704 DI A41IUVVATO 255. **01 5880 15 U13 *U* ANJO 160441"gall 240. VYotoq EAV* OVOV J-630 A 0) 102 EX J-373 VYDA X* 4588 (VATO ') VO EVATOC i 4041 [ &Yyitselihige 10058 VCW Voll G-217 4/ATO V** 1650M ***99* J-579 VET voll PIL- VATOCG 1 11440 238. 3611 Rx3*+ 53B3 J-575 193 255 110060 hoza 12575 2-tumat VAA V4)000X VOXC' FOCRA VX18 VYStII" VOTHA VYVYNO VFX45 V YOL VIVA V**TC TRACY 12066 VOCW Voll FX4UCC'S bizinga 1942 VOUS 116 VX/04X10 - 3170 VAXT*&/OIX 7.VAHETOCOU 22 J. V 16X1%) HTO VIIQ AXHUSADA 2061 2257 1:2104 3975 12066 4917 12721 11417 11700 TOC 4917 1483 1194 EV 1985) 12066 10186 15260 11305 12 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EVV 1941 12538 ** 12150 |--46 V* * * VASTOV 11314 444 5508 OMY J-402 444 x 2110 U KK PI-40ed1000 PMI- KWAD II 1458 OA " 11330 Aro) *491 269. MVI 10010 -274 267 H-550 PENI 11304 00119110 TWATO 2430 W@ 2769 1722 1423 x 270 Am97 3725 YE410"0 274 PU EXO 2731 "10 PU-21 XVX42099 10103 8650 FVV 11468 11756 272 ssi EV3 11291 10185(0) V410 12416 10170 PX 10994 10409 2482 SX 260. " 0 2014" 12329 TAV 2117 10165 2868 ETM 12442) EVO. EVOLA VY_40 12461 2891 5388 11038 5498 B650W 410* VYTI" YII) 4710 VU CHA 1-579 V 270. 1692 261. 1419 VERO" 10059 !1000 $ 4080 EVXPU VESTO 11798 1061411 4917 9059 prad W 12549 11696 VIM (IV | 2125 EVEX 110350 VOA EVANS 2867 Vild TVM 4631 EVY (144CC E 5974 TVDO VOY bibi EVA EKOA Efff0| 270. A full 9HC'e [7098 *V* 1 .1417 4*01 IVYO 270. FVVI 8650 262 1239 2070 <<400 &170ll 3716 Wit YILUX Ata 279 60e 111349 V 4 A 1235 2630 11452. 10960 Tom 283 J-359 . W 1304 5617 263.72 10058 KWD 12066 VOSOVO X, X 3771 (4)00'X 8360 VX44CX 4078 & LX H-643 *HXV The VXJ*4*"0 VX J-582 Esto 10242 19997 VIHU 420 271 11714 264 11715 at ETHA TODA) 12562 EVO 19327 X 124156) 269 EVM 10928 12561 TVM EVW X.XX(11476 283. AM00 3482 11390 7433 VAAI" 272 6800 VI A)130 12104 3503 11064 EVXX EVOX EV* 12216 120P AX VAIX VWX'X VMX4 EVX >7XMA VIIX PO TV*IV -226 11064 272. 12750 5082 KU." P1-41 10724 269, 265 EAVA. EVE*190 11795 3758 J-213 273 K 1259 (460 11136 J-523 W 13 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EVO 124420 4X CO 21 314. 4080 EVM 325 "WWW 4.* 167 (10242 8150 ** Shzh, 1 XX 125 PXJXUS 310 V-*X 5411O'K VISX12H440 XO 12537 DIP EVOOR [ UM Y... * UI VMA 326.5396 MVI VMA SOM 10010 1235 12150 . 326 TVM VMX4 5353 X 1976 Wit Yollu XX E%41 V4"WV V4/10 2413 283 4058 P1-2 U 12715 VEXQUA VMA 292 8718 V IU MM #Al 314, 12099 DOA 12581 VA 5810 Autos J-630 U" 12377 VIIIUBAH 455 VIIVMA VIIQ4XHUMOR 317 2281 ITA MCC" 04 8053 J-581 1411 293 2900 10928 4 J-575 VH* EVH* EV)#**00 Jin Shu Jiao "Ym 8150 11597 EVM *XV MMX 46.1972 YIHUO * 3508 VOX'X OVX 546 2640 10140 SUCI NOUA IV .3HCC" 2879 Au OllAY PHO" YIH P.11.30 AU VIGX 293. J PIV.99 E. 52 XXX 3-256 294, *XV 308 Qin Si An V 341100 YANV .81 > 11077 12216 EV100 J-28 VACC"08 *991 VA90 VAMO .08) D1190 10086 11516 2700 V"4 9059 afah OVAA 11332 VUMA D-3a YANVA M-180 YAVXAUA VAII 9152 44 J-402 4 944 11334 1.796 444 10050 uus 11559 6221 12549 44. 1646 1444 10310 484"0 10625 UVAA! A-233 111140 8650(c) IVUA 11795 ELVA 124151 1984) 11359 19410 A-336 FOAVUAR 11381 44* 10142 1211 10197 0440 745 DA!!! AiO2 >>ATO 11077 VR4100 1096 PIV,114 B07 v@*"0 309-352 VAHUD 10409 12962 100 EDO ODI VAHA HYVA 11077. 310. 2187 18B* 12415) 1974 E 12377 VUtena 312 H.SV16X17H2Yol 312. WD11880 TV 2 VOX OU 12747 Eve 2765 Powe VE"0 1056 VASU 299 5:0 2:13U152 VASTU 19 324. IVMY 119 1.350 UV UMUMAR 314 12377 14 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fu 331. "D 333 Mei 333. 7006 A 334 J-500 10058 |||| 337 G-217 5436 2789141TO V6X1YO 194 5254 12538 10185 10102 VO 11331 F)(ADU 116 UXOAX"0 VXATXIX 46-1304"~ 213 VSXSX8DC UYXA 7411 TATOV 7354 11849. 145 4079 8360 J-273 A(116 115 781 12751 8650 11330 483 1722 12131 4042 PIV-114 2879 A97 X (A) 1692 335. x VA HOC HAY EVATO **TO VYORO VIOXAIV SVIMAROC 2930 *VYA + FAXXO 339 Xx 4"0 AVI VAUAB) 1 "T 32 "640 Al Nu Nu 11467 338 KAT 0 || || 11& 339. * * 340 340. 3725 * 341 11361 7060 11714 9015 8718 4917 11369 180 10695 11027 PII-1 9015 4965 2390 5634 11449 5551 10835(-) 10625 10997 8080 TU*** A 340. 42 V 5498 Ar553 3901 11368 4079 10224 10106 2390 2728 5498 8650 14:9 G-175 1009 4390 FVIMA Y/4X20"0 117 "0 XA 194 FX TESAVA VATX 44X48 VIMA"Y 40048'0 susus EXA FX+ VUTCHA Y A** *All 10:4 440"0 C0 VAI ETIUO An 44X 44 UYLAAU VO EA hiDan A*X VV# susasgas XX IVOX TUAX 4+(X *** 1788 151 10185. 7354 1846 * 341. x A 344 10928) 10965 11266 11381 12131 12538 G-290 3508 11369 11768 8921 145 H-220 3758 10695 J-46 11458 PII-21 474 J-580 12185 J-274 J-462 J-579 TXT 1055 J-575 J-582 1111 OX" ***** 48-273 ) *** VXXX 12302 An22 VEENO 1540'0 VAX"O EXUX* A 5880 bipeku VX"O 345 398 **I # 348 1:99 ***"* *V**"* 5551 EVIMA "YA **** 44X48 *** *V** FAXX'(r) USUA ETE 4040' VOXCOR For Personal & Private Use Only vTS FY **"1" 2780 X" 116 UXOAX"O TIOXAT 6254 8650) VXXU kholo Fill **41 *** XXT A VJXA 1/42: 4XA"0 XA4"0: TYDRAT X 114 + 356. X 4396 11368 J-274 *43 UDA+"O 11359 1697 10928) 8800 398 12548 10137 1646 A-336 ATUA A553 Y 5388 945 1240 TO TAX"O EVIUADO 10997 A(+)922 14 08 YAUXHA ...V0 "M **** Y/EXA10"0 VC+00 VXXAUST 6650 J-273 UYOX!) PX" 12493 4130 41" 2786 12131 3726 10011 1 PI-4 346. x 11392 T. 2264 349 10831 8-101 517 *** VIME **** ET** Zhong Bi Jiao : 11331 VYO USAR Pi-2 VARO EUT 40 2101 **** 359 41301" X (4) 360. X /K\ 365. 3459. 010 Wu Zi Zi Yong Feng Zhi VAU V400 KI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1780 4p(*) UND bio *,* 12752 VYONU 2177 2463 12139 VT ) PILI.38 5399 ShBY SVP 372 YUR DW Yai Ke Mian (c)). * ED10b 110185 10831 1795 EAVA Y OU 3757 ott 2002 386. 2006 2482 AVV IVO 633 1650. V** DU* V** * V*4 10159 otit 2367 oo, Ave to 386. ne ot0119110 VW TO 4079 04-11 *** Vi F1 11768 10381 397 5617 4588 FXY 5634 *AVYO FU 11 10186 5219 H-80 11330 10928.. 8800 1126641 12750 F** * EV** * V * * 4* 1 1388 V*W" EV** Ingen 19791 **V*4 VII 383 Hou Gong Kai An An assi AV1*" *VA"WY *V*)" *U.'YO EAT + x 383. 3975 12150 2030 5253 1200 E4641 397. A OAI 7663 497 M.637 8360 11849 2 ) 12329 7409 0460 3945 VOU .046 V*2 867 OVAA * 10363 11750 803 V*W ** 10165 ASTA * 1423 * :468 1500 10178 5367 | 388. *V*) 7662 TUOTI 00" J-219 0028 V/ 6*6 *OA *OANUA 124143 10103 111210. DO IN PIU VYAT H-160 7096 -336 YAVKAWA *YVIO V** 0) * *"4" 2867 10260 0 IM M 070, , MO 1642 Pil.7 V.... 29 PEN VEMAP 272 1 388 111022 383. 8650 V***UP TD J-203 11696 11377 1225 *vi*10 V90" HV) J-580 *010 10830 386 8154 86501 -500 VCCAVM VYOVY10 B-234 "A 2011 PIN-7 P10001000 C-107 VIOUI"O 389 * duo -322 11796 391 12180 2254 1.20 HUO 393. 2367 16 For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara jaoNna mArzala kI mohanjodar3o saMbaMdhI saMketAkSara sUcI fresa y HXrol us I 11:27 210 ATRA VH04'4)'9.01 *+130 *1*!! *120 TANUR! VSHWA 98U&QY UY) 164 180 V /HY: 1.149 11011 1149 NOI 4EWIVU PB:31 .148 SUVALI VYOTUNUATU VI Yu VX** 4111 full V4100 1.141 YD)1.152 H 150 Hq31 Util M.49 VYOMW-XCE M34 VX/X41OYC 0061 MOA'VON 2441011 VY61 VI! X #243 H 210 VIYO ANU AIO EV** 3. nAli Y '16 BIHOM VIU AUX MINI 90 YHA. w 90 VANUD%253) IU" W . YAO YX VOOR II.*"*4 YOU M3278 M.165 .156 W. H.143 AM VHUMB V)-TYN H.T ph. 49 16ms4 *142 H.340 101 K.52 16:1 III 215 * VIOVBO VOU .165 234 40990 125 V**VOY VXOD. og V MVU 243,244 227 MY y * 9% SLMQmsbegin AU! VUA OCV 100 PW1409 VG100 4 AU 040 #104 PURLU TURI VO 4110 VONAGA VI019 472198 VII D944 41% 10% 4.271 sa 204 6425 V* IN X9 9/1UAYA W 14.379 234 . VA) VW 23. AW0AWL YORU* PUURE OF AWUQU 4 2009 VVUA - VOY X VAAT) VOY V 36 IN 19 435 V9 EVAC V2/8 VAC 164714 EVAC Vou (+VID Yalve ofol tu VY148 VOA110 Y.Y) V*41 VBOVY00/ 3 NU 441 "9 YEY Y VOD 10149 VIATU YO MIAYO trolla ilu YLTTUTO"(40)* P101070 my VY DUTUATA48 VIIQ40 VA *60 TA VAANVO*243) K/26 17 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A XVI peu 2231 WII YL H.371. H.99. P 156. H.36 O 404. 73. H.88. Hun M.de 311 42. H.125 275 4.141 1.89 LAV 124. YL. 4 2...)) (...) 100. N.164 36. 373. 176. 185 108 H.88 11 cl 2.44 191. 251 gy 1.234 212. 160. 160. 462. BCI EX H.155 H.96 H.331 TERTO 126.1235 IVE #00 19. 0. VIVA VA BACVESTOR V& HE YAESUVA REXIO (San ) Niss 1) VVYA 1-11 TU-+4 ***VU) tadda" thaa) VXXX EXEM 00:03 VARAA 13010 1)X(4. ON VHO (10)D X H. 161. XX02 TAT 08:3:*X 181. V(-) Wo 04 <&) UXIXAU) V00XX Ma AU Vayy THAT V x+1)* XXV *URTE LU. 221. H.46 3qY. H.363 (44.129 23 D 1639. 3 > AIVY 351 62. 20. 208 169. 330. 11 62 636 333 63. DOXY2 AW H.Si. 502 4.96 H.93 H.37 H.31. . 606 348 H.B 452 1.00. 12 9. ILS H.232 62 FT/161 UX225 (..)LST H.49 VX H.69 Vals s 44+ VO ASY 563. Q'e OTO 10/2 36. XXX 1367 ECAD 150) '2 UDIO SEVD VO VDH MAVD 201 VDA' Ye VID susang UDA EXOCU? VXUX VDO n`ly OFRAXA < M **** XNX VIXO TIX 13XS -TXO [Da ] saqe YAO 08 VI VESAV " +haa} VULTY) the EXQU Yin 7 ++(VE) T.TTOMU 440 4+0 X365 A 18 1189. 345. 225 367 232 136. 332. H.327 R.80. MI28. 235 106 M.112 M.222. 149. H.21C 3. aitstse-aindrnggwe / 4.314 539. 39 X@Y 170. 100. 4.90 M256 67 396. s 36 69. 29. 25. 186. 203. 102 108. For Personal & Private Use Only yoy 4040 VXQ50 O tage 370 higuri +10 VUK ZUM PSIY FALL 2 YK R //AK VXX V12 X my441 ENF 42 QUICK UNEYN TANDAON 1X EVA YO TANA 18 XVENTUR YAYG tubaane; RYOVE 440 HAY Y-AC 4x 10. W OXDAR T * 1$'| Xx0 Su MOR VHUTA 262 M.239. 35 44211 149 525 262 76 127 86 H.38 H.136 285. H.68 H.15 M.334 L25. H.IL 6 syyn 130 1228 1428 1:-9. 1/4 ANY 22 7.128 5:2. KHvn 21. STO 2Y. 2. H.39. M.47 H.239. ALY!! 195. 1 587 UX L W H VUY 31/12401 IX. goku VAKO #0 V/0 Yhtee TODA VA 17 sen 1120 YAMU: 1000 12. O YEYO 000 EER/OCK 1969:" MAN A flet VAZION 421X Xe VEIS Ya/S VSX4 Ver 1. WITHIN ** LAN Wat Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0/4.16 THAI Urol INTO 2. thuac 1142 . Vael 19 9100101 444|oe| utio 41102 42.00 Y8 63 1908 4873 H.232 0 0 236 TOV VOIX VX/XX 00:18 vo AXI 4X0 M.33 H.45 JY H.99 no. vo VIDA! Puwesom Vordel D9 80 VAHV9078 1940 O<8000 EEA/CAL W04160 0) THE 194301023 OV Valli TAMUE V70 in 0455. VO VO)007% *V90 1940'e 94340 AWU120 - VIRO V*04400 15 XX02100m 2 H.155 1360 V400") VV 4.9406 VERO VAT! 4X4 4x480-0 VAO VA:10 XVOT OV .:7/VD40YX YUV (0)31 VUAW013 Y VW V444110 AX210 i ON: 1.38 .66 IK#411H0X lf w8 W.37 V40 00 1000 VXA'T VA100 ernicol V:)? 7 V 146 09 H39VAY1 41YA PNUAR50 SE315131 VY V21 YAYA" VDEO V40 2 ol Phell Eeel VU AO **TOOL 447. 10:10 Y600 00. - 3735 -45 1.1672 126 r92 FVAI 4.156 31 Pirel VUA: (794 4450 muameel VIAC ol +4*100 VY00 V* UVG M. M35 164 MIOL AVON Aire .255 0552 US ... V 200 1072** N.193 VOD N.10 :: VAA l'U: TOYHTO can 4040 VX90 V446 4417 NVA V VOX XX 4840 www 2012 ITI 166 YUDO Vofix 1940 VAT 2024 *48pchii 1940 Pero el vol Bly CA8% Dive @M.222 wara "elus. 0110 00 . Io . 19 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (who a HOME @ 7 &Isa. 194848 221 FX/X448) 0.X VG)XVX Mly 57. V as ... W.3 24TUTKI WURC's MARC 110406 **ATMU AVETT0184 ATAUTA TORTU VOC V**RX OPKU VICOVOX VVV! V4V9 58. V W 1332 VUVA (TOY ROOM ETM X1536 U xueel AMU*OC ITN 1907. T. VIIQOQ"(*YTCU cool. VITEX ELAX M2 322. V*TOW#Alo cu 27., 12 * H.258 IVAR 555. VOCH U18 VAEVPOtetaan 75 . l 1897 HD1001 V**02 VYOMI 4TCO su. VIOINVOC! H.156 KUUQ04 el com 434 576) D bos.. VAX 215. VIO!30 K4180/ VBV8001 305 fo 1253 M.212,215,218, 219.211, 223,225,138,277 IVASI PATO VM Foid VE* 30 435. *1990 W M PUA 10XX* EEMAAL : 325 (tor) V*SORU 4.291 303 00% JU*21* V*T358 am **RE VIS798 A CON Coll VA XIX400700 u x 1.39 VXSX4164x1 MAUAK 24. VITFW VVTYK 20 WADUUM Lu. 3040)\U09% 6.66 heya`egaso M.148 MUR4100 *.16 VXY" ID 0944 * AUCH W.336,337 VC M.270, 270 V: 5:2 880"< con | VIQ ||IUc| VI0VPX VI@tol EXVIIRIT VIO A50 140. 449108 .. EE 4/ YOL VOXUX> 115. VA *10 OOK III 4/8 704 V THAO UOI *V200 VIIO">T011 VH045 11871 4. 317 W 320 AY. ANOK 2 .f. 10. Vv4l 1.733 lng #TO VY_42A VOE'S 139. VO OC 64,156,144 A Pell0401 Ite KXDian Dong V*TVO YQAXVUX W RIX HYD"8001 Yorool 1401 Y4YOU Ech vx&% (OM 106 KOV<< %0X470 al Y *V)X)DX0 2400 1409 M.38 H.147 236. H.3L . To VECTC'18 104 VENU 4001 V7188::X19 70VX2049 107. Voevo *.(2779 - Thor) 4431 N.326 ** H.LO O V9421 IH.121. 0478YX 11. A CIY V& EVADTO 3. VYLUTULT TOI low. HUETO 20 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1476 lig. .(52) "UUS :1242 Y*SORUSH.52. Buvo 252 6:03 ERA MEMA 0001 LUEHDI 54TCUT* VICH UYD UT VMA VM AVI 31 AVA VM 1042356 av 0.154 2.55 ttt 1.118 4*701) POTUITE U7%AI 178degN V4.0 LTE M.35 +1441 a veel 1255 H.281 44- VUO 190 VAYX1442 Zou coqsi WU17.1.6 mowa 384 HOUGH LA1-81 4T'X 14.99 (00440 24VO/ SIAX 233. *OVO! Vue vel ca 11.06. 106. 819) 33; 19UWO 14 001*0%"120 848176 I SAMY VROV 700 Vmuel 353 9 0" 130. 7% 62/54 am 2:1 V40 CL HILO Tol 01. 7600 M VAB YUValne (343 EVEH6 SVEOV?com A*VOA 253. m291 V*E**8 445 VYDRO 13 . UN VYO VE 08/14 ***091 499 V768 me`egzeYdaa . V* Alloh 4EVIVE Vier 440 (1292) 4 olcs an lez **"MO! 44.** 2 AVA #VAX $44.800 1433 THE 300 14.206 40,318 1.73 YAVYO VUA : 40 044974 18 222 l'UE YEYHO A40 317 380 1 o m2 36: 151 M4090 M. 2 4 FOCX 1940 VeVY:n HUYONU 56 V AXO 14 I Tale 4.51 VO NUOSA? . 256 VY_127 VUA VARRO FY 2007 4.1526) VMA VIITOS WAU INAYO 269. AVA VYVAVITI V4OXU VMA V*Trud ITA VX V 14710 TV ' 4 VOTO 124. V TOUHU 4T220) 314 ** A rol 367. nutell de CV Infos) fra 175. To VYLUO MARAM.4921.2211 (4. MAIOLO0) MM YAVAH ** 120. Vos toc #Volluxe 120. WARUHU 14.20 : V W ve My @UY4 *H.268 72. SVX) > me TEMELY AS. 44747 Von 4#MVA 48414 N. 3 (200) IPM lll Aivan . H.314 H.29 IZI BI 7888 VY10 AMC640 MU::01 4 21 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BUVO 0 An wam 6 mSHAb sT Ve 5181 222 H.239 H.229 H319 MILI rw nh l Vapore INILL MIOS oca con VUE con VU|-76 203 IN OW EN PivoMairius 4.2 N ama 36 Asley VB40700 4 $40_ Jass VIOIVOC W 19 WV.U V.VN AllutToL. XBURG .ILO SAVOPII'ont (148) MU.UA ANUARY AUF41 EXEM)0 OV.U BU.VE AUX H.146 XR 400 490_021 S *V*410 43. VICIUWU4760 VYNUU onu od 10:01 aux ADV:: ANUAL jern 8152; 178. US VIAXO FONUE 4+(UE) no 18 # 273 VOX V2 4+*** VV:48 400m FLATHU 006) ** 1021 * Kwin D VZIU 44EWIVW . HOL VAU UX 1994 IS * >>WATOV *156 / UK W38 OG'AMU V*OBU 44 4VYO UXO ALS 410 240 cm .330 Villy 0 A9-% *YU V80700con 326 QU U " Cavi Ulus P80203'8 TV4 wilamiz 10240 VUO VHAA01 400 201 19 AVC PAU 076 VA* VA MURC":2 46 UX41* * VO! 9474198 VADOS ANU SV Athl SKUR DA 8 1990M VA 002831 14.05 OOC 4*768 VVU: . illu00 ulum *363 AI way 7.46 14 M. 208 . >> wl |ll| M166 com.cn II 1 @ 9. Iga UTO AUU evil 1: M. 35 374 le M.La XI 72. 3 . 190 JAVO @ UN WWIAN 4410A a U VVA: VARO Com :S V&!$12) com X com A CO VARMA: FAM49% am VAFCTV com A 2801) BU V0170TO VVAPUHE VUurnal VUE 5 HOUD 1032 BUVO V) MUU AD:01 V VUUU VUA VURY** VU20 VUATA24 tulv VXUCI VOU VA VN #VA) ADIST H239 UUN * VUJOY NUROTMA ViT 10 VYA Trains hol VIA) | Ap * #01 VYAUNI 2014 @K0*001 811259 Ang] 22 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ANDO VVUXIT por con mi 2 OUVM WAT 4+(ve) UTIONUA TAO 4TAUN XUELT018 MATE Anunto 4TY: 44T170 4.05 OD FX400X VYXO VROUW *001 VD AnvSH UV 4 UHO puU/] VUJOV 4.3295 V STY*XUL CM.375 4: 19.273 >>VATOU V*TCW01 EEA 44XX EMT 302. M-208 VOA 130 x au 1.320 VUA 201424. TROUWRT0 VUE MIL XOAVVA) . TUM AB'0"YA VA V*TU0CURY 204 VHTON LUTA VMAU (11 116 VX/***0" VAIRAUDE **TU H.262,252 CCUVI3293 V*T* ccm] TATUSLS 4.222. CELVI 94TYO 164 EO) BV lub aet Ufo 141 VAR V.LVH VRATO TO 1994 H.224 VOU) Etoul wa Ennr' ECO vo 04 24 #121 M.333 V14VYD' y u234 1941 190 V-UY 12 con 'ul [sarotarezatsuku TORU YUX TKUPC UV #129 av ***** V70,81 EtV1@ t 03 a 17 41 RUN CULVEU | MIZA V* 2409) *1U) TMAVY AVIY U*PVC) VOU Van 160 1023 AVENIMO 4:EVIVE Bai Shan Gong 1940 VUR8 VA XUCULT VV10400 VUHO TO | 4.259 171. H15 - 10 AI Uncang lisa P@ M.165 H.228 [VOX VIVU **U) Y*** VOAO IVOA DIOS HI H.49 HOTO -V700-4 VC MOUYA 22,215,212 H.210 H.334 H.256 VA) {VIYA VIMA **124 CCU 0.126 VX-V* CLNI 18. VITOCHO VU H.& VAXCO H.3LI H.327 VOC 2n OVN "WE Tuxol AV FUA UYALTH VEAUX001 W3" 1914TAG"TY 441AV 1 M257.277 40W 4. Upx 4474 V*T** VAVO VITVO ** V CCLVIT VXTUDI VA TATO 144 D 198 19 M.339 M.335 H 3245 H363 M.124 M.371 L.. 268 1L) AVENIDO 4EVIVL V-00%) VB LIU $!111a. 23 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H.IS CCM.18 COLOUR CCUOLY CELON CCLAEVIE H.165 H.ILG 552 CCO 69. CCLXXX 257 400 269 170 350 456 31M 244 238 222 57 196 CC LUV 150 397 319 47 AIKUIX 175 Han Guan bi H.99 6400 -79 CCLARE CCLXXX * 16 V H.178 457 179 TIK X THER 2400 151 225 556 BRA Trax 61 14x4'0 TUUA TOY O 100: AX 400 *Qia 19 75 Mao Yi 4.3L 2018? H.38 100 004 00 1404 ACIEURO H.ILY H.67 447 $4000 158 V*47*0 325 AX 4 39 4110 HILI T-B H.69 1+# * TIAINUSO (4) * 410402400 H.26 VYONO WY614 YA Yg the VYOVARA 95 X 101. VOAYX DOD . Mu HX VOX 33 $21 TAXI S A 550 CELSOORY CCLXXXVII VRAEST 549. 413 412 21 VOXX H.155 H.80 H.128 M.222. H.42. H.375 100 396 333 235 149 106 102 100 HL5 M.93 H.112. H.327 193 370 45 H.L9 M.39 3H 47 H.256 X 203 179 CCASOOLV H.271 $ V 393 H.IGL CCLOCH(380) K0IV XX TXIM VIDOOX VASYX 44X9X THXIX TEU BUX VWX $10 VceX AVX H.133 ++1 ++(U) VX+T** "Xa VW XUX + CCLARKIV H.239 (*AUBI 100189 AV940X QUIVX X* VNXOY VX ROA XX anx 37xx< 1*XXX Xhe VXOX Vre X'AO VX^ XHE T**0# EXEA) To HH 24 CCACH COKCY H. 10 317 376 CCXLIX 355 541 122. 2 38 530 MAKUH THE OV H.156 XUXHA' H.ILL OUT M.LIO VX DE M 153 A.228.224 EVEX H.222 THETX mVO VHE H.62 34 H.224 VXJX H.118 Ex VXZA You Tian 44 AY *VTONUX242 650 337 240 139 Fang Zhi Diagno Mo 101 andibho 5 bhindriwaa dh-chungs ob- 000 Mi Hui Xin 0940 VET 27VXSRATHE YEA For Personal & Private Use Only Mei Ge Qi Shi 444 UC 462 224 D M(1202) (i) **** TAK T Hof VIZI VE HO UM VOX IVU a 100 552 890:400 EVE * *Niu Tian Tian Gong Ci Ren Yi Chan Di YEA 19 V74 ++60 ERN ($40 0.0 You VII do CN 16 VBOT700 WE 10. Wang M.Q + VAPO 4.3803 H.124 H.255 90 445 440 435 15 JUT waadzin waar- 34T 340 219 139 113 H.45 H.II H.8 H.338 H.123 26 ZZZVH.222. 4.99 $57 553 $36 Me 20 393 344 146 84 ng 85&WRE Kai H.120 262 212 Ke Lai Yuan Wei Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VAA VE 0 W 44 HX" XV Deltve VU- & UH ALAH YUYU CR #M.CZ 181 A H.25EUR UwM 4 1&loce VOU TO" (UWei UX4140 VO! EVO VIDOA'LU D:1000 VUMA EVA VMA 44# Can YAA100 4)XAS M.51 14 41043) 404T 414 0944 TYDIONNAY 41YX MUMIN 39OVA WSVATOV 4.250 VAA10 VAY! 2144CUT | VAI A1 23 469_14166 VAIO VALO VARIS *VAS 49 10:44 dF444 %) | #414"0 44479 PAPI&0% VUX400 sae 2000 mer in! liyo IN * MOVY M "Y9% 898 VOX 4X4 ATOX 145 YAVYO THQO'Y PAWY) Atun 11011TY" 92 1040 | 304 line 37 99 ITAS)MC Zhong Zhan Wen V VRO'HUW VIMO'T H 1* 4 U ORA SA VD12**O'TL VIATIOT 4 201 1874 321 TA'X4499 0X ** noJKga VYSVAA 044"O! 441102 X 2018 4444 VA!!!947% 4494 44 V W VAYAR VAY .046;Y: VO 411 V14)199 EE 04/19 41194110 141196 0169 1104"(*)'801 AVS470182 O AVV44 YQ4XUI* AHUA E OX 4 SOLONDAM VX 419 h 1104CC VELIA ADIVIR KVAX AV VAC 2008 17 34 M. meipuD401X VVAOXUM && V44410 HI M.147 TA1949 AAD 1411 H.326 1152 47 HATCC ANUARY 10:48 KhU | YATAW Log 4.17 H.36 DID 399 ANDAO VAX18010400 TX120410 A|QTO VOD 9441) SWA" 424110 4842 H.347 196 IDO 104 HON 1198 H4@ *V*4'10 "AAV .257.271 444 M 3870) "H (y (partery wra) ** VOAN 10409 " AM 1 VMO 44%CYX H.141 Y 11) wtf 37 VIXA'THE H.38 VARIO'S 25 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SU H.CO $2. 4/5 241 25 198 155 180 1 65 52 = 3 3 3 313 447 21 3PT 367 351 347 324 320 313 13 TV)) +4080 VATIO VX+REED TXOAZO'S 48X30 FOUA royar 20 47 263 235 159 108 97 96 534 157 551 geo 1st 550 ** VUSA VXIXA 534 431. 94 44 184 10007 '+ +410'0 V** Zhong Guo Zhen Jiang Zuo DAX $10400 XA evon Toxo 1940 Zhong Qi Da Fan +4108 VAX Ax1 * " ** menbe 17% *V*1'0 **TH UHOA) VUZ"O' KO 894 poraa sebesa. JURISM RILE VV01 V+0 VOX p 2ch (bell) ED Si Ge ": TOGETH VALEAUTO 404 93 go 71 H. 112 M327 kh . H.73 4.89 469 160 239 153 H.LO - VXSOAKIN 27 535 36 235 95 5 454 400 342 1228, M.224. H.234 M222. H. 104 476 H.326 4 320 CECAL 121 66 100 SULA 1-8 380 453 d d Ax' 175 40400 TAI ME 1156 VOV SSCAL 1.119 (all) D LO vu *XXX V=XX V4500' TIES VY6XVYK VEEUU). 9+ Dao Ju Fu VV# TXOX IVEX AVAN VERYX Te 204M ***0 TUAK PHOT OMA VOYX BAA 11X1'9 VVOCA POTHO VUTH 2771jr) 110 10:06 po tan 908 +44 You A TOTHAO 10940' 10:44 *#0470 THANKS CCTLY C40 CA 26 564. UTC SAO VIATO'TL 119 321 470 433 414 269 477 420 * THAIRUL0deg (4) > 355 PES TOMBAVY 44. 199 154 158 60 317 326 gr 374 360 349 415 16 21 400 AFT TE tatsu 326 323 1991 VYDA VAVA YAK MAD VICA ATHOL Vails MY LA"O 0 VEBUA 4008 AT& For Personal & Private Use Only TU THE AS40 404 YAESUV TELAUD 244 345 quwazy PHURA TVA TU VDB00U/M Vo 316 PCCCALV 147 403 ENCE 3040 4245 (+AU seri 40X2'0 YOUHA OTHO 248 Rong Yi 320 306 VC/AA 213 235 213 202 VIOA'G 4020 V24 VRAX VAI 24x VOL l VY6 $820 BEAU 57 109 89 M.IL H.10 CCCREVIT #234 B&H 403 425 SECALIX CAVA MISE TABUA MA' H.ILI P)=4'88 H.147 -47 X22040 4.38 H.31 M72 H& 4.76 H318 Sym PS4 4 330 135 379 370 27 309 Drie ****e TVyeon 260AVUAL On 262 237 179 100 100'0 VINE T'e TALO H 33. H.18 H.113 395 67 12 VOXVXS 194 115 I'm VY6EUR AVSK THYX TAMO 10 +wide 1001+ 49 FUTOXTO V (there) IVA VDAI E0 Boat f YOU 14024 Li VXNA YASY AA AYA 4R+AH TU YXV+ VX 1716)0 416. 39 VAXIAOYA "47VXJXIO 17200 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI'S | WU VAST KOA: *Ri VPo Can Zai Ji <Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10: 409. < 410 "D 411 b 412 X 413 Mu 414 693 415 200 416 X 417 4 418 f 419 30 Xiu 420 j 7411 ** 421 X 422 * 423 * 424 425 11392 5211 12493 3758 4-263 2430 10929 J-359 2785 A279 4051 ETI TAATCOU 465 12578 3644 11333 10242 11390 12461 10830 8650 116 4531 4078 11853 4765 12537 B-191 VI 4x 05# kyySHvvFAW VOITT V" XI Si Ren Jia VAX 4 Veu VEA O (20 EVOA IMA XIII VEGARS'O UXIX VX1X hiroi www VidXTO 3170 VX SOX EXEO)" 426 q a : 9guu : : << ? ? > > 427 y 428 Yi 429 430 431 11070 # 2867 432 EBEJA "Y 437. to 433 4,34 4 435 Y 436 437 + y 438 A922 YAUXM Ty 438. 2531 11377 1055 2391 11379 9041 B-951 12416 12752 H-80 3757 11695 G-290 124140 PII-23 5388 5436 3716 10929 94 11705 D-38 5399 H-160 A1922 180 VYO #UYK 41" EUoto VIII O Bot Ac553 YI ET * YU AUYO YOVII You' 4X"YA 94 *** | 1960 IVYOO UYO YUX Y YXI You" YY YANUA yahona YAUTAUR YAM 28 + 439 +Y 440 + Y 441 "Y 441. P 442 Wyy 443 444 kh 445 308 YAR8 3725 00 !Alo2 548 5975 11064 10162 10814) 1055 H-611 12548 12139 12164 2266 1368 2540 4179 649 J-273 UY 11850 H-44 11852 J.481 4015 A-214 4042 5219 11849 12377 J-20 6253 J-468 10960 HY 4253 200 10960 MY EUXY 25 EUYO YOUTH VY6 VYONDU YATU Yo UYORRUS 46111" YOUR Y XB 1YRIN 1111 *VAR TXQYxV For Personal & Private Use Only TUOT *U4"WY f 446 T UMAY 447 4531 U6X1HATO 4 5 Vil EXTU 448 " 11 449 18 450 166 211 629 18 Sign Manual Ends.. INSCRIPTIONS COMMON TO HARAPPA AND MOHENJO-DARO. 374 M. I. C. Harappa Photo No. Inscription. Photo No. of Seal, of Seal. 286 246 295. 383. 12415 439 D-234 This is a Seal Impression. + YO The following signs also at Mohenjo-daro but are not shown se Yo occur YVII Yeparately in MIC. Harappa Sign. Y Sign No. M. I, C. Photo No. of Seal. 394 406 YO "AB 440 2187. 441 Sign. Y 251 411101 TO" VD 44 VI + 438 3. - * 1 T "A 882) 650 28 325 18 451 Mohenjo-dare Seal No. 539 287 168 366 5 201 252 H150 (Pl. CXIX, under Sign No. 2.) 109 Y 220 Signs found only at Mohenjo-daro. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA~ prastuta kI gaI sUciyoM ke alAvA adhyetAoM ne apanI alaga alaga kaI aura bhI sUciyA~ taiyAra kI haiM jinameM zrI mahAdevana kA 'sAina meMnuala' tathA zrI pArapolA kI 'sAina lisTa' vizeSa haiN| pratyeka adhyetA ne apane adhyayana ko naI dizA dene kA prayAsa kiyA hai kiMtu sabhI kA AdhAra vaidika pRSThabhUmi hone ke kAraNa vivecanA upayogI hokara bhI pAThana kI dizA meM saMtoSa janaka upalabdhi nahIM ho skii| zrI mahAdevana ne unake 'sAina menuala' ke alAvA gahana adhyayana vdArA saiMdhava saMketoM saMbaMdhI 9 gUr3ha niSkarSa nikAle haiM jinheM vizva meM 'mahAdevana kI kAnakADeMsa ke nAma se jAnA jAtA hai| ve niSkarSa isa prakAra haiMa.-saMpUrNa sAmagrI yA to muhareM haiM yA muhara kI chApa jo dhAtu,athavA mRda, pASANa, hastidaMta, bhANDoM para ukerita hai| ba,-aMkita saMdeza saMbaMdhI bhrama nivAraNa hetu muhara kI aMkita satahoM kI gaNanA ati Avazyaka hai, yathA, 1, 2, 3, 4, 5 athavA 6 / sa,-adhikAMzataH muharoM ke madhya meM eka pramukha pazu aMkita hai jo vizeSatA darzAte ekazrRMgI 'yUnIkArna', unnata kaMdhe vAlA vRSabha, choTe sIMgoM vAlA baila, bhaiMsA, hAthI, zArdUla, geMDA, bakarA, hariNa, magara, baMdara, mIna, kachuA, zUkara, sarpa, pakSI, vRkSa, svastika, caka, meMDhaka, puruSa, strI, ardha pazu mAnava, kuttA, sarIsRpa, jiyAmitika AkRtiyA, ghanacinha, aMtahIna gaThAna, kaMghA, lakIreM, vaka, bindu, retaghar3I Adi haiN| ina para gaura karake vargIkaraNa karanA Avazyaka hai| da,- muharoM para lekhAMkana adhikatayA eka paMkti meM, to kabhI do yA adhika paMktiyoM meM, kabhI konoM meM, to kabhI Upara se nIce aura kabhI nIce se Upara, kabhI betaratIba aura kabhI citrAtmaka arthamaya par3hA gayA hai| kabhI vahI lekhana sAmAnya 00hai to kabhI 10 pratichavi rUpa, kabhI sAmAnya 10 hote hue bhI kama meM 1 viparIta, kabhI yugala aMkana meM bhinnatA, *E. TU. UE to kabhI kama bhinnatA *") aura kabhI aMta saMketAkSara kI bhinnatA dikhalAI dene se aniyamita aura svataMtra hai / i,-kabhI eka hI saMketAkSara aneka rUpAntaroM meM dikhalAI detA hai yathAH U U yA OED yA || , || aadi| vatsa, lAMgaDana, gaDa aura smitha ne isa dizAmeM dhyAna nA dete hue saiMdhava lipi para kArya kiyA hai jabaki haMTara ne inhe vargIkRta kiyA hai| dAnI ne saMketoM ke rUpAntaroM para kAma kiyA hai| ga,- haMTara ne saMketAkSaroM kA rUpa AdhArita vargIkaraNa kiyA hai yathAH mAnavAkRti athavA mAnava aMga / anya prANI aura unake aMga 8 .2 / lakIreM mom. | | anya rekhAkRtiyA~ / trikoNAkSara Ag / vargAkRtiyA~ ||Qa vaka saMketAkSara )) / gilAsAkRtiyA~ 10. / ghere aura vartulAkRtiyA~ 0.00 Adi / ha-sImAMkita saMketa yathAH -A.INTA1 koSThakIya saMketa yathAH (OTP) , darpaNastha pratichavi , punarAvRtti Try. hii. baMdhanayukta A.AM. PARN tathA saMzayAtmaka saMketa yathAH ..Adi / la- nae saMketAkSara, yathAH him. .. Adi kiMtu .5 oma ke rUpa anadekhe raha ge| isI prakAra . . . 8. ) jaise sahaja saMketAkSaroM ko bhI nahI AMka paae| DaoN. madhusUdana mizrA, DaoN, esa Ara rAva, DaoN.rAjArAma aura jhA, DaoN.puNekara, ne veda aura brAmhI ko AdhAra banA alaga alaga saMketAkSaroM ko svara aura vyaMjana ke artha die kiMtu saMtoSajanaka saphalatA se vaMcita rhe| jo bhI par3hA gayA use mAtra 'kAlpanika ur3Ana' kahA gayA hai| ataH saiMdhava lipi aba bhI vaisI hI abUjha banI hai jaisI vaha usake khoje jAne ke samaya thii|ddoN, mAdhIvanana ne lipi ko tamila mUla kI batalAne kA prayAsa kiyA hai| zrI posela ne saMketo kI mAtra vidhivata nakala hI prastuta kI hai| 29 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI posela kI saMketAkSara sUcI M 11002. V UH 11012. / 11032. (r) V de yon 11049. V DE H05a. 1:06a. Hobi 11072. MOV IMI"O 11089. * III 11094. HQ HO 11100. quo Illa. FO " X 11122. Il tot ili 040/90 wake I3A, a 11149. V 11 V 1.2 1150. FARO 1160. 4190 Impllo Alfa.li olla 1186. lliga. " quf 1121a. l 1/224. * ejus 11234 YYYY 11264/4"010 1272. 7 () "/4X 11.284, 245 1290. #TFD/A 1329. BEN 1332. BOVE 11 11348. 11359. Pl" / 11366 x 11379. U) 1389. U 11.392.V Fil 11409. VV 11444. 4 allo Uu 11469. V O 11489. a& A 11494 Xullo 11509. 0 4 lisla. X. Pull 11 529. Ulloa 1/534. V lho 11549. O p 11550. VU "MI 11569.7FX 11599. 41. 11599.::all 09011 11600. Jotun LA 11 61 Q. All" 11620. rito 1163a. V 11649. PHOTO 1165a. AVFYX 11669. UD "O 1167a. Fat 11689. AR A 11699. &f" C 1173Q. INH>7 sta 11764. sto X 11770.15 uy, "O 11799. VR 01749. Bir XC 11801. lll 2026 1812. *F>> Bi riXYogi 1183a. 1185 a. E gados RITECT / / 464. RSakI pUjA karate bharata 30 For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Illa li Hi! 12839. M 1188<< QAQA / Y LA 1189 a. ll Q ADX 11900. - DUVVF). 11919. TIAL 11920. A (193a. V 11940. FA 165a. ' 11974. VIII II 98%, A 11999. & 0-0 V 12000 W 12000 Y ME 120:24 UX 415 i 2012EUR Illi 010 11 12032. W og (2049 GB HDD (2054 1205 F O 12050. X 12069 Al Ill. 1206e x sx"A 12213 * 7 * H OTE] 2224 * | 22HA E F || (0) 12246 IYO 12256 12262 4 ll V airo 12280 is 12319 INR 1236 a 1262 a y lll V M alit 12632 N Il ii ve 12699 7 X : il 2640. W mi 12669.7 12674. LIVA 12684. U lio 12699. A lll l Ve 12709. OVO * WU 1271. EDM AD se 12724. Ate 20 ) 12734. V OE 12742. PS 10 Y 12750. V Berella 1276 oto a ivh 12774. li 12784. (B)0 12804. V 12816. Ta nalogy 12829. TO 12849. 4 x 1 12854.8 12869. t o 12899.2111 01 19882. V)* 12894., A' ] 12900. U. 12919. ) ( 12929.) FIA 12939. i r a Q 121949 MB 12950 yu @ l 4 12962 M 8 12970 ) " 12989 * 12990 KIUNO 1300 a U 15 1301a FY " 12254 ) 31 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M 13029 F 1304 TV 1305 E oto 13069" 13074 F 1308a FHS 1309a 11 1310a 4 1311a 13129. EF 1313a. 13149 1315a. 13169 131797 13184. -- DA " rodu 13199. a))" -- 13209. a 13219. FUF Ping 13229 Will A 13236 FOC 13249. fo 132508 13269. FUF 1327a. BB M 13289. U 13294. Mil 13309: you (0) Q & 13319. Y 13329 E Q: I U * ~ 00 EF 13339 13349 70/AI 1335 Yong Tian Jie 13369 = 13329 n' l cha M ON POTS 322 1338. 00 13399 Y 13409 13/11a. [ 4U X S 16548/0 1655/A 111 13429 1343a F 13440 13469 213 JX" For Personal & Private Use Only DK 4349 1350 13310 dv b 13539 FMF 13549 " 13559 U11 U O 13569835 13sya rokh 1358 a 11") 1359a 4 111 13609 4 == 1) 13619 VW & 13629 naia u (3639 A 13609 1364EUR Y 1365a 13656 1366a VA 1368 a F) ( (c) (c) U BOAT 4 & | - - =LF 11'0 !!! Y (11 111UQ Yuan **** 1369A Pu (372 A(z) Fo*) (375 A(2) |||| U SAPTA NAYA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M 1382 A(2) 1383 (2) 1386 A 1384 A 1405 A 1418 A (418 3 1419 A 14193 11248 142413 1424C 1425a 14256 1426A (429 A 142913 1431E H 266 A 267 A 268a 2709 2716 HARAPPA UDO KHKHKH G >> Wo Jiu 111~~ W = /* A 14 FA Plate of Nami Ji VAN Pa Talrukkha Santhans W ||||| & 1412 0 R V O O V Q 111 Boat with two Birds Potter man with Wheel A IVF (HORSE) "/A Vi OA TE 145 3910 25 11 395 0))) & 41 272.a. U 273 a." 383a. 385a. 3869 388 A " 111 4 389a Fe "1^0 390 " 401 A XV & 405a k " "1 OMY III TIVE /// "/ XOUDE "V !! !!! ENTO 407 4080 A 4X48 4100 / 00" 170 411 412 4139 raz (!!! pAThaka maica da 417", 419a 42011& 4219 X 4239 susa 4269" & 11 = C 1x 427 4319 = X 432 4409 TUXI 4419-A 44121111 443deg // 101 4449 & 11" 44590 li 446 = 4479 181. 4489 00X7 33 For Personal & Private Use Only 0 4499 YUY X 450 U> III 451deg FE/ 4529 n 4539XX 4549 UYU 455 + 4 (1) V "oto "l 456 9 4 | " 4579 UFO 111 YX # 4 4587 from A 459 O 4619. A "WD 462AF III 4649 NE "1 04 11 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 465 a 4669 4679 468deg F) @!! 4699 F 471deg F / 472" Uk) R MA 4.73 4749 F 181 U Y L Q Q VF V 476 4750F UF Y XD 477BL 478 479 50 48197 48.3deg F 11 & U K 4849 PS11 4859 486a 4899 | E // 4990 5019 40 5029 t 5039 5049 505-9 5069 5079 d / (4) U " 5119 Y 5139 U 514.9 503a 111 5100 hitoriga 5129 F) 11 515 VO 5169 517a Hao 1 "1 In 11 14 Shi biBai !! 34 For Personal & Private Use Only 518" ~ 1111 519 Fac1 5219 U/ 5229 sa 5239 knn 5249 5259 4 5269 111 5309 1 5319 A su 1118 533YV 536 11111040 5379 +5=14 5439 00 121 5449 070121 5459 546a 5509 5369 V 5589 55.99 5619 il 14 5639 UM 5659 5669 & 2F 1 Y U 111 UF U 500 7111 5749 5759 A =F !! 5 111 " 5689 Q)) 5694 | Calu 5709 5729 T 1 / 5779 | Y 578 UF U 5799 /^\SY 580(3) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H 581 Q 584a E 585 A 111 Y 586 U11 5899 F) ' ||| 5919 E(R) IUF F!!!!! & 44 5930"& 10649 5924 595A 596a Y 597a Y711 597c VYSt 598a 598e 599a 599-d 6120 > 1111 hido V Crocodile 11/ 601A 11U Horse. 6024 603 (1) 603.120A U|/x oc keo 6099 610 A 611 a ()) FISH "] XV 4 x 11 +4 VD & V 6124 "hi 6120 UNICORM 6309 6319 6329 63391 634a) 635 6369 637 a 6389 Rog 35 639a 0)) 640A O 11 "1 6419 UX 6429 1 <<< * Q /// 6430)" 6449 645 Zi bix 6469 A) || YX byta A ] sha 6489 F 649a 6509 GX 6519 | "1 6529 F 6530 111 654A LEY 655 A 0 6569 8 6570 10 658A "C bzda 14 sozh chekhoslo 660 a 4 x Ill 6619 5 ww 6629 ( 6639 11 6649 011 6650 | llll 1), SXS 6669 VA 66792) 111 For Personal & Private Use Only 6682 ON 6699 VFQ 11 6709 offo @ AT buda pakhu (i) 6809 A Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BALA KOT BIK-JA YA 8 BIK2A Gry BIKHA mohou BIK-SA town GHARO BHIRO Grb I UDO Nausharo Ns-s ieva Ns 6 YA NS-Y , v NS-89 A II. V Ns -9A DAW 8814 Nindowari Damb Nd. IA O tyw e/o Ndo 2A 037 TARAKAT QILA 681a ovo OA 6829 UL' KHO 684 7 686A 688 Joo "A 4 6889 AA" ) 688F 694A con AF la loro 695 A VYelo 696A VW 697 A 7 ) "o 697 B Horse Ull 698 A la . 699 A Vis al 705 A 6 OLV T18 Ace) 11 en 722A EXP 723 A qllll 733A PYG PIRAK PK-IA YTV liv PK RK SA PRIOA co PK 29 A 33 A PK 22A RK 22A + ALLAHDINO Ad za PT AD 11 Ad HA 1 VE e Ad 3A E U Ill (( Ad 5A M oto Ad GA OV/901* Ad YA 1 00 *TF Ad 9A Ill Tra. 2A De Trg. 31 Trq. HA 23A More from Kalako derry Kot-Diji Gurnla Hissam Dhari Mehrgarh 36 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhikA dvArA avalokita mUla saiMdhava saMketAkSara sUcI, artha sahita 1. gRha / saMgha 2. daravAjA / gRhIkA dyotaka / 3. aMtaryAtrA / 4. trizikharI maMdira kA garbhagRha / 5. dhyAnI kI aMtaryAtrA | 6. kevalatva / trilokInAtha / 7. vana / vairAgya / 8. vAtAvaraNa / 15. bhavaghaTa | 16. ghAtiyA catuSka / 17. jaMbUdvIpa / 18. DhAIdvIpa / 19. DhAIdvIpa / 20. nikaTa bhavya / 9. AraMbhI gRhastha / 10. sallekhanA jhUlA | 11. digambaratva / 12. brahmacarya / 13. picchIdhArI mahAvratI saMgha/gaNa 7177 14 kevalI saMgha / f 21. aMtahIna bhaTakAna | 22. trigupti / 23. zikharatIrtha / Hui B / 9810 U VU P 7 0 * r' XXXX XCDC AS A mix m lv 3 hU~ 37 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. caturgati bhramaNa / 25 navadevatA / + 26. mAMgItuMgI yugala zrRMga | 27. guNasthAnonnati / AID NAAM AAA 28. uThatI giratI guNasthAnonnA 29. guNasthAnonnati upaza/kSayopa 30 tIrtharAja para guNasthAnonnati I MA sarpasIr3hI khela / 32. jinazAsana kA siMhAsana | M H D ml 33. aSTApada / 34. caturgati bhramaNa | ja7 35. aSTakarma / XXXHIK 36. paMcamagati / 10AXNX 37. saptanaMya / 38. zukladhyAna / 39. kAlacaka/bhavacaka / 40. kAla sarpiNI 111 41. jApa / 42. puruSArtha / 43. pratimA puruSArtha / )))) 44. adamya puruSArtha / 45. svasaMyama / 46. picchI / 04 47. zAkAhAra / 48. mana / 49. svasaMyamI / * 38 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. svayaMtIrtha / 51. tIrthakara / IPAP 52. tIrthakara jina / 53. arahaMta / 54. samavazaraNa / 55. caturdika mAnastaMbha / 56. kevalI jina / 57. siddha prabhu / 58. upazama | 59. kSayopazama / 60. kSaya / 9 28 61. samAdhimaraNI sllekhii| 1 62. arahaMta prabhu/paMcaparameSThI / 63. nizcaya-vyavahAra dharma / 00 00 64. zukladhyAna / 65. dharmadhyAna / 062 66. paMca parameSThI / 67. SaT dravya / 68. sapta tattva / 69. aSTa dravya / IIII 70. nava padArtha / 71. daza dharma / 72. gyAraha pratimA / 73. bAraha bhAvanA / 74. dvAdaza tapa / 75. solahakAraNa bhAvanA / 76. sallekhI kA paMDitamaraNa | R A 39 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77. sallekhanA rata/saMthArI 78. paMDita paMDita maraNa sallekhanA kAyotsarga / 79. assttmd| 80. kaSAe~ / 81. durdhyAna / 82. ratnatraya / NYTV 83. chatra / ( 84. chatradhArI / K 85. trichatra/jinendra kA chtr| 86. kachuA / 87. cAturmAsa / 88. caturAdhana / 89. pAMcasUnA / 90 tyAgI / 91. ailaka | 92. AryikA / 93. tapasvI / werekken #322 94. rAgho maccha / 95. kSullaka/kSullikA | 96. lokapUraNI samudghAta | 97, caturdika triAvarti / 98. vaiyAvratya kI kAmara / 99..ardhacakrI / 100. cakrI / Mar 101. aNuvratI / 102. mahAvratI / M YAY 40 For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 paMcAcArI / 104. vidyAdhara / 105. samyakatvadhArI / 106. caturvidha saMghAcArya / * bAhira aura rahas *e * * & 107. cAra anuyogI saMghAcArya / OM OM I 108. bhakta / 109. vRtti parisaMkhyAnI / 110. tadbhavI mokSa | * Tai inase bane vyApaka arthI saMyuktAkSara tathA citrAkSaroM meM aneka akSara pazu pakSI tathA yakSa, devoM ke dyotaka haiM jinake vizeSa artha bhI haiN| kucha jyAmitI kI AkRtiyA~ apane vizeSa artha kholatI haiM jinheM je. ema. kenoara ne samIpavartI dezoM ke parvatoM para aMkita khoja nikAlA hai / unake saMbhAvita artha yahA~ alaga se darzAe gae haiN| yathA vUmba skeca / bhUvalaya caka kI abhivyakti hai| anya aMkana arthAta vidhAna citra. caturdika triAvarti. digaMbaratva. guNasthAnonnati Adi jinadharmI saMketAkSara haiN| aneka siroM vAlA pazu. ardha pazu. ( yakSa). deva, zera / zArdUla, yUnikArna. sAMr3a hAthI, bhaiMsA, geMr3A. baMdara. sarpa ghor3A. caMdra. kachuvA hariNa machalI. magara pakSI Adi tIrthakara lAMchana rUpa haiN| caturaMgI lezyA bodhaka jinadhvajA, jina kalaza Adi sAre hI jina dharma prabhAvI aMkana hai| bAhubalI kI sIla meM bharata dharAzAyI, maimatha / rassoM se baMdhA eka pAlatU hAthI usa kAla ke manuSya ke sAhasa aura sAmarthya ko dikhalAtA hai jaba DAyanAsara sA sarIsRpa bhI lipi aMkana meM eka sallekhI kI abhivyakti hetu upayoga kiyA gayA hai meMDhaka, kuttA, kharagoza, gadhA, gilaharI prathamAnuyogI kathA pAtra hai| murgA, batakha, kabUtara cir3iyA jala kukkuTa U~Ta Adi kA samAveza usa kAla meM pracalita kathAoM kI jhalaka detA hai| tilloya paNNatti kI kucha gAthAaiM inakI carcA karatI haiN| yathA kalpakAla ke sAre hI prANI zAkAhArI hote haiM jo aba kAla parivartana se manuSya ke prabhAva meM mAMsAhArI ho gae haiM : - vagghAdI bhUmicarA, vAyasa pahudI ya kheyarA tiriyA, maMsAhAreNa viNA, bhuMjaMte suratarUNa mahuraphalaM / / ti pa 4/396 - hariNAdi taNacarA bhogamahIe taNANi divvANi bhuMjaMti / / ti pa 4/367 -go kesariM kari mayarA sUvara sAraMga rojjha mahisa vayA, vANara gavaya taracchA vaggha sigAlaccha bhallA ya / kukkuDa koila kIrA pArAvada, sAyahaMsa, kAraMDA, baka, koka, koMca, kiMjaka, pahudIyo hoMti aNNevi / / ti, paM, 4/393-394 -jaha maNuvANaM bhogA, taha tiriyANaM havaMti edANaM Niya Niya jo tteNaM, phala kaMda taNaM kurAdINiM / / ti, pa, 4/395 saiMdhava lipi ke saMdezoM kI jhalaka isa prakAra paraMparAgata vartamAna jainAgamika sAhitya meM bhI apanI upasthiti darzAtI hai| jaise batalAyA jA cukA hai ina saMketAkSaroM ke artha ko lipi aMkana meM dAhine se bAaiM athavA bAeM se dAeM jor3ate hue par3hane se atyaMta upayogI jaina adhyAtmika saMdeza sahaja hI prApta ho jAte haiM; kisI bhI prakAra kI usameM khIcatAna nahIM karanA par3atI yahI isa lipi ko samajhane kI sArthakatA sidhda karatA hai / 41 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina saMketAkSaroM ko revasa vidhi se jaina pariprekSya meM kaI varSoM pUrva par3hA gayA thA / prAcIna sAhityika pramANoM ke hote hue bhI lagabhaga chaha varSa bIta gae purAtAttvika pramANa khojte| jaina saMdarbhita pramANoM ko kAnphreMsoM aura lekhoM kI prastuti ke bAda bhI upekSita dekha prathama purApramANa usmAnAbAda guphAoM meM aura dUsarA devagar3ha ke eka prAcIna mAnastaMbha para aMkita dikhaa| inase protsAhana pAkara lagabhaga sAre hI purA saMdarbhita hiMdU, baudhda, jaina, maMdiroM, maThoM, tIrthakSetroM, guphAoM, gamya pahAr3oM, dhAmoM, ghAToM, khaNDaharoM, kiloM, ujAr3oM, purA utkhananoM, prAcIna masjidoM meM khojate khojate acAnaka zramaNa belagolA kI Adi zilA para aMkita purA jina aura ve 4-5 saiMdhavAkSara divya kuMjI ke rUpa meM dikha ge| usa kSetra ke vyApaka vistAra para purA aMkana kA khajAnA dekhate dekhate ekAeka keleMDara meM bar3e bAbA kA citra mahAkuMjI ke rUpa meM sAmane A gyaa| aba koI saMzaya bAkI na rahA ataH prAcIna jina biMboM kI khoja kI, aura 10 hI nahIM hamAre sarvekSaNa kA puNya pAka aba taka 12 purAlipi aMkita jinabiMboM meM se 10 yahA~ prastuta haiN| isase yaha bhI saMketa milatA hai ki yaha lipi pArzvanAtha kAla taka bhI kucha aMzoM meM pracalita rahI hai| usake bAda kI paristhitiyA~ isake na kevala isalie pratikUla gaIM pratIta hotI haiM ki yaha zramaNoM tapasviyoM kI lipi rahI balki jinadharma kI bhI ghora virodhI banI dikhatI haiN| dharma ke nAma para vaidika hiMsA ko janma dene vAlA kadAcita yahI kAla rahA hai jaba dharmakrAMti ke nAma para nae vaidika dharma kI na kevala sthApanA huI balki brAhmaNavAda ne prabala rUpa dhAraNa karate hue Izvara ke nae sRSTikartA rUpa ko bhI sthApita kiyA / RSabha bhaktoM ko bahalA phusalAkara athavA bhaya dikhalAkara nae tathAkathita hindU dharma kI nIMva DAlI evaM brahmA viSNu maheza ke trimukha rUpa aura avatAravAda kA mahattva darzAte hue zakti mata kA pracAra kiyA aura zaiva dharma kA bhii| RSabha ke Rgvaidika mahattva ko pahacAna kara unheM kabhI AThavAM to kabhI caudahavAM avatAra dikhalAte hue jinabhaktoM aura zramaNoM para ugra hiMsaka dabAva banAkara unheM pIr3ita kara unakA dharma parivartana karAyA / svayaM ko 'Arya' ghoSita karate hue mUla dharmiyoM ko 'anArya' aura 'draviDa' kahakara unheM 'hIna' batalAte hue svayaM kI 'prabhutA dikhalAkara unakA damana kiyaa| unheM 'anIzvaravAdI' aura 'vedavirodhI' batalAkara unake vizeSa tIrtha kSetroM ko hathiyAkara unapara apane maTha sthApita kara lie aura vItarAgI jina biMboM ko vastroM, AbhUSaNoM se DhAMkakara unheM kahIM zaMkara to kahIM rAma lakhana jAnakI athavA kahIM kRSNa balarAma aura kahIM ghAMgharA phariyA pahanAkara devI ke rUpa meM pUjanA prAraMbha kara diyA / Aja bhI vahA~ darzana pAne ke lie tathAkathita hiMduoM ko chUTa hai kiMtu abhiSeka se pahale darzanArthI jinagharmiyoM se moTI rAzi TikiTa ke rUpa meM paMDe vasUlate haiN| hamAre hiMdU pradhAna bhArata kA aba yahI svarUpa hai| samanvayavAdI aitihAsika kAla meM bhI jina maMdira nirmANa para kar3I roka thii| mAtra tabhI maMdira banAyA jA sakatA thA jaba usameM hiMdU devI devatAoM ko bhI sthAna diyA jaataa| usa kAla ke aneka maMdiroM meM bAhara athavA aMdara, kiMtu garbha gRha ke bAhara hiMdu devI devatA, gaNeza, rAma sItA, hanumAna, kRSNa balarAma Adi dekhe jAte haiM jinake AdhAra para jainiyoM ko hiMdU ghoSita kie jAne kA Sar3ayaMtra prabala ho rahA hai| ahiMsaka jinagharmiyoM ne pratyeka kaThina paristhiti meM bhI apane dharma prabhAvI dhairya kA paricaya diyA hai| inheM prastuta karane kA eka uddezya yaha bhI hai ki pAThakagaNa saMbhAvita sarvekSaNa vdArA jAnakArI ko bar3hAkara anya jainetara sAhityoM se bhI sAragarbhita purA pramANa tulanAtmaka adhyayana hetu sAmane lAkara Thosa niSkarSa nikAlane meM sahayoga kara skeN| tabhI jAkara prAcIna usa bhAratavarSa evaM samIpavartI dezoM ke uttarakAlIna dharmoM para usa mUla saMskRti kA kitane kitane aMzoM meM kaisA prabhAva par3A, use bhI adhyayana meM liyA jA skegaa| isa dizA meM kie gae sAre prayAsa hameM hamAre sahI itihAsa ko sthApita karAne meM sahAyaka sidhda hoNge| 42 For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucha rocaka saMyukta saMketAkSara mUla saMketAkSaroM ko jor3akara kabhI do aura kabhI anekaarthI saMyukta saMketAkSara bane haiN| jinheM pahacAnane meM pUrva lipividoM ne kabhI-kabhI gaMbhIra truTiyA~ kI haiN| yathA- ||' ko eka nahIM do akSara mAnanA cAhie thA (arahaMta | tathA / ' sallekhanA) usI prakAra |" eka na hokara do akSara haiM | + .; [19 eka nahIM do ||+ ) haiM ; MII bhI eka nahIM do ||+III do haiM, eka nahIM do // + ; eka nahIM tIna n+J+d haiM, // eka nahIM do + haiM J9(hiMsA nahIM paira / pAlatU pazu kA pAMva hai jise surakSA meM darzAyA gayA hai| (pUrva saMketAkSaroM ke prabhAva anusAra) anya vizeSatAyeM yathA(a) kucha akSara to aneka rUpa lekara Aye haiM jaise-khalabattA jisake sAmAnya artha hai-AraMbhI gRhastha.UUVW j. vAtAvaraNa, UUU: sallekhanA kI vaiyAvRtti kA jhUlA H D . ghara, [HI [IH: ghara kA daravAjA H digambaratva 1pp. bhavaghaTa (). vItarAgatva. vana UJ. cAturmAsa CC. kAla / A puruSArtha ) ) mana . arahaMta - 111 : sallekhI #189 . dazadharma - bAraha bhAvanA ! WIL. nizcaya-vyavahAra dharma FP of of: sallekhanA / || .. ratnatraya Y Y , caturAdhana PYE. paMcAcAra "" p paMcamagati 41 aSTakarma XX) kAlacaka ki bhavacaka (De. guNasthAnonnati AA A D APTE tapasvI A RA.. jinazAsana ra infl Dir( Om siddha : picchI 1 . kevalI 1. picchI dhArI /gaNI 1971 / / 919. Adijina to kucha saMdhimaya artha vAle haiN| yathA (ba) caturgati + xja. zikharatIrtha, , AA bhavaghaTa ke saMdhi rUpa : jambUdvIpa . nikaTa bhavyatva ra yugala zrRMga . (mAMgItuMgI, udayagiri-khaNDagiri/ indragiri-candragiri). ratnatrayI dazadharmI vAtAvaraNa 3. aNuvratI AraMbhI grahastha sa. pratimA dhArI tyAgI kA puruSArtha ), tapasvI kA caturvidha saMgha of0. cAra anuyogI AcArya kA nizcaya-vyavahArI vAtAvaraNa . khyAti prApta tapasvI kI ratnatrayI lokapUraNa samudghAta hetu tatparatA , tadbhavI svayaM tIrtha . tapasvI kA mahAvratI picchIdhAraNa 1d, puruSaliMgI kA picchIdhAraNa . tIrthakara prakRtivAna kA zukladhyAnI honA , mahAvratI zramaNa kI tIrthakara prakRti aadi-aadi| ina saMketAkSaroM kI vistRta abhivyakti nimnAMkita hai(sa) (1) vAtAvaraNa paMcamagati kA N = A+U (2) uttarottara vAtAvaraNa / "-40 43 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) picchIdhArI kA vairAgyamaya vAtAvaraNa / OF +U+f (4) nizcaya vyavahAradharmI vItarAgI tapasyA / U +f (5) vItarAgI tapasyA kA uttarottara vAtAvaraNa / Jf+U (6) jApa vAlA vItarAgI vAtAvaraNa / P=8+1f+U (7) ardhacakI kA jApalIna vaataavrnn| Bp= 8 +U+B (8) paMcaparameSThI ArAdhanA vAlA vItarAgI tpsvii| =+E (7) vItarAgI tapasvI kA pNcaacaar| =f++ (10) ratnatrayI dazadharmI vaataavrnn| FYFU (11) SaT dravya ciMtaka mahAvratI kA guNasthAnonnati kA vaataavrnn| 884ITIHAR+AUN (12) pidhAriyoM kA ratnatrayI saMghamaya vaataavrnn| 119-94149 (13) tapasvI kA arahaMta siddhamaya; AtmasthatA kA tIna dharmadhyAnI vaataavrnn| here =ll+2+0+0 (14) ratnatrayI paMcAcArI vaataavrnn| tu= YAT-U (15) paMcamagati vAle vaiyyAvratI digambara vItarAgI tapasvI kA ratnatrayI vAtAva (16) sallekhI kA vAtAvaraNa, tIrthakara prakRti pradAyI, adamya puruSArthI, tapasvI kA hai| 253 M+U+9++0. (17) tapasvI kA mahAvratI vaataavrnn| (18) hara kAlArddha meM zikhara jI zAzvata tIrtha para Atmastha sAdhanA kA vaataavrnn| U DAMAU (19) sallekhI kI Atmastha vItarAgI tapasyA / 0290 (20) do dharmadhyAnI kA puruSArthI vaataavrnn| UEN+)+U (21) tapasvI kI sallekhanA hetu vAtAvaraNI ttprtaa| MUDR+'/+U (22) ratnatrayI sallekhI kA kaivalya zraddhAnI vAtAvaraNa / 411 (23) adamya purussaarth| (24) tapasvI kA ratnatraya dhaarnn| LADO+Y 10+| (25) tapasvI kA aNuvratI/ekadeza vratI honaa| (26) tapasvI kA guNasthAnonnati krnaa| (27) tapasvI kA svasaMyama/icchAnirodha / (28) tapasvI kA do dharmadhyAnoM se do zukladhyAnoM taka udyama / Her =DO+ // +|| For =2+2+I+ (29) sacelaka kA aNuvratI se tapasvI banakara caturAdhana / (30) tapasvI ke do dhrmdhyaan| 44 For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) tapasvI kA sallekhanA/ saMthArA dhaarnn| =8+ (32) chatrI kA tapasvI banakara svasaMyama dhaarnn| (33) tapasvI kA tIrthakara prakRti prApta karane hetu puruSArtha dvArA AtmasthatA dhAranA / Co=2+ )+7+ ||QR = 2+II-2 (34) tapasvI kA dUsare zukladhyAna ke kevalatva hetu udyama / (35) chatradhArI (chatrI) kA cAroM kaSAyoM kA tyaag| (36) samyaktvI kA sallekhanA puruSArtha sahita tIrthakara prakRti bAMdhakara nikaTa bhavyatva (37) sacelaka tapasvI kA Atmastha tapasvI banakara nikaTabhavya honaa| (38) upazamI tapasvI kA nizcaya-vyavahAra dharma dvArA paMcamagati kA lakSya / (39) sacelaka kA trigupti dhaarnn| (40) tapasvI kI caturgati bhramaNa nAzana aura gunnsthaanonnti| (41) Atmastha tapasvI dvArA nikaTa bhavyatva paanaa| (42) sallekhI kA tIrthakara prakRti prApti hetu purussaarth| (43) caturgati bhramaNa ko guNasthAnonnati dvArA roknaa| (44) zikhara zrRMgoM para caturgati bhramaNa ko tapa se roknaa| (45) caturgati ke bhavabhramaNa ko paMcamagati dvArA roknaa| ANT+l+k+ SIC= 2+-+c RA+NTA RAY V+2 AyA =++A occo = 2+cc 9-1+4+) of= x+I+A xamix+l '30%x+-+0 712++10%BDO++ do="1 +00 0.-T+O+: X-X+ (46) bhavabhramaNa ko ratnatraya dvArA paMcamagati se roknaa| (47) bhava/jIvana ko mana, vacana, kAya se sthira banAkara jiinaa| (48) nizcaya vyavahAra dharmamaya sllekhnaa| (49) nizcaya vyavahAra dharma dvArA bhava meM cAroM kaSAyoM kA tyaag| (50) paMcamagati meM jIva kA urdhvagAmI praveza/mokSa / (51) svasaMyamI kI cAra dharma aaraadhnaa| (52) kevalI ke zIrSa/aMtarbhUta pA~coM "jina' parameSThI / 1-Q+ II KK K+Y+llll (53) nikaTabhavya kA arahaMta siddhayukta bhAvana aura cturaadhn| (54) kAla se prabhAvita anya pA~ca dravya / (55) nikaTa bhavyatva ko choTA banAkara kendra kI ora modd'naa| Dec = sto HT=Y+" (56) ratnatrayI pNcaacaar| 45 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) sallekhI ke dhyAna meM arahaMta ke tIna shukldhyaan| (58) arahata kI mahAmatsya jaisI saMhanana dRddh'taa| 2 = &+l+ // RI+ aura = all +8 (59) jinasiMhAsana para avasthita paMcaparameSThI / (60) jinasiMhAsana ke sAre hI jinaliMgI guNasthAnonnati rt| (61) paMcamagati vAle kA cturaadhn| (62) tIrthaMkara prakRti puNyArthI dvArA sllekhnaa| == } + MM+ (1 (63) yugala zrRMgoM para puruSArthI dvArA samAdhimaraNa aura paMcamagati kI saadhnaa| (64) r3hAIdvIpa meM jIvana ko doharI saMkalpita sImAoM meM baaNdhnaa| (65) bhavacakra se pAra utAratA ratnatrayI vaiyyAvRttika vAtAvaraNa / || WII-W*|| CU8 7=Y+r+( (66) ratnatraya hetu nizcaya vyavahAra dharma sahita puruSArtha / (67) karmaphala cetanA ko zAMti se sahane se gunnsthaanonnti| (68) ratnatraya kA kevalI ke zIrSa para dhAraNa aura tapasvI kA pNcaacaar| =Y*b+8 (69) mahAmatsya jaisI uttama saMhanana vAlI tapazcaryA / (70) caturgati bhramaNa kA paMcamagati meM bdlnaa| = *++ (71) aSTa karma janya caturgati bhramaNa ko ratnatraya se naashnaa| y=X+Y XM+x (72) zikharatIrtha zrRMgoM para jAkara caturgati bhramaNa naashn| (73) sallekhI kA ratnatraya dhAraNa sahita caturAdhana aura paMcamagati sAdhanA kA puruSArtha / (74) kaivalya ke lie Avazyaka do dharmadhyAnoM se cauthe zukladhyAna taka kA udym| 46 For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * =key+D (75) ratnatrayI tapasvI kA paMcAcArI ratnatrayI udyama saMdha meM hI sNbhv| (76) paMcamagati ke sAdhana cAra zukladhyAna aura arahaMta ke tIsarA shukldhyaan| (77) caturgati nAzane vAlI, paMcamagati vAlI puruSArthI sllekhnaa| (78) cAra ArAdhana dvArA paMcamagati kA tapa karane vAle ko bAhya upasargI baadhaaeN| (79) ratnatraya kI prApti ke lie cAroM kaSAyoM kA tyaag| (80) vaiyyAvRtti kA jhUlA caturAdhaka ko hara kAlArddha meN| (81) tapasvI kA nizcaya vyavahAra dharmI tIrthakara prakRti kA udym| (82) tapasvI kI nizcaya vyavahAra dharmI sallekhanA / (83) tapasvI ko sallekhanA meM baMdhanoM kI ber3I / (84) tapasvI kI puruSArthI sallekhanA meM tInadharma dhyaan| (85) tapasvI ke ihabhava meM tIrthaMkara prakRti kA puNyodaya / (86) ratnatrayadhArI tapasvI ne tadbhavI mokSa hetu nizcaya vyavahAra dharmI mahAvrata dhArA / Xuv=X+/\++II+ AAI+A+ T:.;: J= U++ * = ++ 39-4+T+0 Ay: +1+0 (87) tapasvI saMghastha udyamI hai| (88) tapasvI saMgha meM sallekhanAdhAra caryA apanAtA hai| Do= +4+009 P-R+a+/ SN= *+w++C KAR -T++8 my =+ll+Y+8 ags *... (89) tapasvI aSTApada jaisA aparAsta hone vAlA arddhacakI hai| (90) tapasvI cAra dharmadhyAnI ratnatrayI puruSArthI arddhacakI hai| (91) triguptidhArI tapasvI puruSArthI hai| (92) pratimA puruSArthI tapasvI dUsare zukladhyAna hetu udyamI thaa| (93) pratimA puruSArthI tapasvI puruSArthI thA / (94) paMcamagati bhAvI tapasvI nizcaya vyavahAra dharmI. AcArya haiN| (95) tapasvI do dharmadhyAnoM vAlA hokara bhI arahaMta bhakta hai| * = *+++l (96) kumArI yugala zrRgoM para cauthA zukladhyAnI tadbhavI mokSArthI yazasvI jinadhvajA prabhAvaka thaa| WHAM+Illegat (97) tapasvI kAMvara para guNasthAnonnati zIla kSapaka ko lekara vihAra meM sahAyatA karate haiN| A (98) tapasvI oMkArI hai| (99) tapasvI sapta tatva ciMtaka hai| =k+m WA=2+0 (100) tapasvI DhAIdIpa meM samatA udyamI hai| 47 For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAlipi kA vistAra mUla meM to siMdhu ghATI kI purAlipi kA vistAra bhAratavarSa meM hI rAmAyaNa aura mahAbhArata ke madhyakAla meM ubharA pratIta hotA hai kiMtu varSoM kI gaharAI meM isakA astittva DAyanAsara kAla se bhI pUrva kAla meM calA jAtA hai jo cAra sIleM darzAtI haiN| lAvA kI caTTAnI partoM ke aMdara se jhAMkatA isakA astittva bhArata ke dakSiNa paThAra kI pichalI lAvA uphAnoM se bhI pUrva jA baiThatA hai / usa rAmAyaNa-mahAbhArata kI prathama carcA to jainAdhArI rahI hai aura prabhAvI bhI rahI kiMtu jaina virodhI AMdolana ke pazcAt use parivartita (jainoM) hiMduoM ne apane anukUla parivartana karake bhI apanAe rakhA / isa prakAra jainoM aura brAhmaNoM kI rAmAyaNa aura mahAbhArata tathA gItA alaga-alaga ho gae / Azcarya hai ki inakA koI bhI "laukika pAtra" saiMdhava lipi meM nahIM dIkhatA bhale hI adhyAtma ke rasa meM pagI vahI lipi rAmAyaNa yuga ke baMdhu tapasviyoM, kulabhUSaNa dezabhUSaNa kI pUrI kathA dikhalAtI hai| siMdhu purAlipi ko kisI bhI dizA meM par3he jAne para bhI usa akSara-kama meM artha krama kI vizeSatA banI rahatI hai / svastika eka aisA saMketAkSara hai jo siMdhu ghATI lipi ke sAtha-sAtha prAcIna bhAratavarSa ke pratyeka bhUbhAga para apanI upasthiti darzAtA hai / madhya vizva ke dezoM ke sAtha-sAtha vaha iTalI ke ivUskana svarNa patroM meM bhI dekhA jAtA hai jahA~ trizUla, guNasthAna, jaMbUdvIpa aMkana ke sAtha-sAtha dhanuSa tathA kAla aMkana bhI spaSTa dikhalAI par3atA hai / iskana sabhyatA "ivUriyA" kI prAcIna (IsApUrva) "sikulI" tathA "aMbarI" (Siculi & Umbri) jAtiyoM kI vizeSatA rahI hai jise vidvAna jArja Denisa ke anusAra 1000 I. pU. (B.C.) se bhI adhika prAcIna mAnA jA sakatA hai / Denisa ke matAnusAra itUriyA ke mUla "ivUskanoM" ko (jo baddU na hokara samUhoM meM basate the) grIka kI thesAlI (Thessali) kI pelsAgI (Pelsagi) sabhyatA vAloM ne hamaloM se naSTa karake svayaM ko sthApita kiyA thaa| vahA~ se ivUriyanoM ko bhagAkara unhoMne vahA~ UMcI-UMcI dIvAroM vAle nirmANa kie kiMtu unheM bhI grIka kI tirahenI/tirasenI (Tyrseni) jAti samUhoM ne lagabhaga 1044 I. pU. (B.C.) meM hamalA kara naSTa kiyA aura svayaM ko sthApita kara liyA thA / ve svayaM ko "rasenA" pukArate the tathA romana unheM "itaskI" pukArate haiM / iTalI kI usa prAcIna saMskRti meM saiMdhava lipi ke aneka saMketAkSara spaSTa dikhAI dete haiM / usa "mUla" sabhyatA ke viSaya meM "pleTo" kA abhimata thA ki vaha (850,000) sAr3he ATha lAkha varSa purAnI sabhyatA thI jise sampUrNa vizva ne lagabhaga bhulA diyA hai / "pleTo kI ise "sanaka" kahakara haMsI meM ur3A diyA gayA kiMtu kucha pramANa to unakI usa bAta ke saMbaMdha meM avazya milate haiM / una ivUriyoM kI prAcIna bastiyoM ke khaMDahara aba bhI bIca ameliyA aura baserA nagaroM meM khar3e milate haiM / kucha guphAaiM bhI milatI haiM / __ bhale hI pelasgiyana (Pelasgian) jaisI anekoM sabhyatAeM kAla ke gAla meM samA cukI hai aura unakI lipiyoM kA rahasya bhI, kiMtu una para khoja karanA atyaMta rocaka viSaya hai / vizeSakara taba, jaba hameM usa purAlipi ko par3hane kA AdhAra bhI mila cukA hai / kAla kI anAdi aura anaMtatA meM manuSya ke astittva ke pramANa hameM manuSya ke gaharAI se jur3e astittva vAle, usa bhUle jA cuke kAla meM le jAkara hameM hamArI "jar3oM" se paricita karAte haiM ki jaina mAnyatA ke utsarpiNI/avasarpiNI ke kAla prabhAvoM meM na jAne kitanI hI sabhyatAaiM uThI aura kAla kavalita ho cukI haiM / kiMtu bhArata kI usa mUla saMskRti ko Aja bhI usI rUpa meM jIvaMta dekha ise "zAzvata saMskRti" batalAne kA zreya isI "siMdhu ghATI lipi' ko jAtA hai / sAtha hI yaha bhI dikhAI dene lagatA hai ki usa saMskRti kA prabhAva kitanA vizvavyApI thA / iTalI se lekara Ijipta taka prabhAvI "geTIja kUro" Aja bhI utane hI gaurava kA viSaya banA huA hai / Ijipta kI 'nIla kachArI sabhyatA' meM bhI aneka akSara isI siMdhu lipi ke sadRzya dikhAI 48 For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par3a jAte haiM vizeSa kara tUtenakhAmena ke maMdira meM citrAMkita akSaroM ke rUpa meM ratnatrayI rAjA kA paMcama gati kI bhAvanA bhAtA dRzya, rAjA aura rAnI kI una baiThI mudrAoM kA paricaya "jinaprabhAvI aura unheM jina bhaktimaya darzAtA hai / purAtattva kI dRSTi se usa sabhyatA ke viSaya meM mAnava ke sAmAjika jIvana saMbaMdhI bhI thor3I bahuta jAnakArI purA vastuoM se avazya milatI hai / kiMtu jo lipi aMkana ke rUpa meM sIloM, sikkoM tathA anya sAmagrI para dikhAI detI hai vaha usa kAla meM adhyAtma kI abhiruci ko hI darzAtI hai / uttarakAla meM isake kucha saMketAkSara brAhmI, grIka tathA laiTina Adi lipiyoM ne le lie haiM / isa lipi ko dekhakara yaha niSkarSa nikAlanA bhI ucita nahIM hogA ki usa samaya athavA isake udbhava se pUrva mAnava samAja meM dainika jIvana saMbaMdhI koI bhASA athavA lipi nahIM the / prApta sIloM meM hI jaba "U~" ke tIna svarUpa mila rahe haiM taba itanA to saMketa mila hI jAtA hai ki taba "devanAgarI" kA bhI kisI na kisI rUpa meM pracalana avazya thA / sira se laTakate OM kA prayoga to mUla dhavalA graMtha ke sAtha-sAtha aneka pANDulipiyoM tathA jinabimboM kI prazastiyoM, pAdapITha abhilekhoM, prAcIna zilAlekhoM Adi me dikhalAI par3atA hI hai anya do rUpa tathA siMdhu ghATI lipi kI vizeSatA dikhAI dete haiN| vizeSa bAta to dhyAna dene yogya yaha hai ki jisa sanAtana paraMparA kI jhalaka hameM siMdhu ghATI ke avazeSoM (sIla. muharoM ) Adi meM dekhane ko aMkita milatI hai vahI paraMparA Aja bhI digaMbara jina dharmI sAdhuoM kI dainika caryA meM jIvaMta hai / mUla jaina siddhAMta graMtha bhI usI kI puSTi karate haiM / usake kucha akSaroM kA jina mudrAoM ke sAtha honA bhI isI bAta kA saMketa hai ki vaha "jinAnuyAyiyoM kI bhASA thI / "kuMjI" ke rUpa meM vaha vizva ko saMketa detI hai ki usakA pAThana "jainaAgama ke AdhAra para hI honA cAhie / vyartha vaidika, gAyatrI mAhezvara sUtra tathA anuSTupa chaMdoM ko khIMcatAna kara baiThAne kA pUrvAgraha to tyAga hI diyA jAnA cAhie / zrI vatsa maike aura mArzala ke keTAlaoNgoM se prApta lipi viSayoM tathA anya prakAzita saiMdhava sAmagrI para aMkita lipi abhilekhoM ko jaina Agama ke AdhAra para par3hane para jo tathya sAmane Ate haiM unheM "saiMdhava purAlipi meM dizA bodha' zIrSaka ke aMtargata prastuta kiyA jA rahA hai kyoMki vaha Atmabodha ka hai| prayatna yahI kiyA gayA hai ki adhika se adhika abhilekhoM ko par3ha liyA jAye kiMtu saMbhavataH yadi kucha abhilekha hamArI dRSTi se chUTa gae hoM to pAThakagaNoM se vinatI hai ki unheM hamAre dhyAna meM avazya lAyA jAve / hama unake AbhArI hoMge / pAThakoM kI suvidhA ke lie lipikoSa kI saMkSipta sUcI bhI yahA~ alaga se prastuta kI gaI hai tAki ve purAlipikoM kI AdhyAtmika anubhUti kI jhalaka pA sakeM / yahA~ Age kucha mahattvapUrNa niSkarSa jo hamAre jJAna meM purAlipi par3hane para Ae the unheM darzAnA bhI ucita samajhA gayA hai, ki : 1 yaha purAlipi saMpUrNatA meM jaina zramaNa pariprekSya meM par3hI aura likhI gaI hai jahA~ tanika bhI khIMcatAna nahIM kI gaI hai| mAtra akSaroM ke artha hI kramavAra saMjoe gae haiM / 2 - saiMdhava lipi ke akSara (svara - vyaMjana nahIM) rahasya udghATita karane vAle zabda haiN| saMketAkSara, citrAkSara aura saMyuktAkSara jaise 3- una zabdoM kA mUlAdhAra unakI bhAratavarSa meM bikharI / prasthita vizAla mUlAkRtiyAM haiM athavA rahI haiM / 4 * saiMdhava sIloM / muharoM meM usa kAla taka ke 21 tIrthakaroM ke lAMchanoM kI upasthiti dikhatI hai bhale hI vidvAnoM ke matAnusAra tIrthakaroM ke lAMchana kI prathA uttarakAlIna batalAI jAtI hai| 5- kucha sIloM meM prathamAnuyoga tathA adhikAMzataH dravyAnuyoga kA darzana hotA hai| - * isa purAlipi meM AtmA kA rahasya aura AtmotthAna kI rAheM "bodhagamya" haiM / 6 49 For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7- saMsAra se Upara uThane aura vairAgya dhAraNa karane kI preraNAdAyaka yaha saiMdhava lipi hI hai jise kisI bhI "mUlya" se nahIM mAtra AcaraNa tathA puruSArtha se hI saMyama dvArA apanAyA jA sakatA hai / 8 - isake mUla siddhAMtoM ko anubhavana meM na lAne ke kAraNa Age calakara ajJAna vaza virodhI banakara aneka tathAkathi dharmadhArI bAhara nikala gae aura jainatva ke virodha meM uTha khar3e hue jisane dharma aura purAtatva kI bhArI kSati huI hai| 9. sabase prAcIna lipi hone ke kAraNa isake aneka akSara brAhmI meM tathA aura Age calakara uttara kAlIna prAkRta, saMskRta, tathA vartamAna meM pracalita devanAgarI Adi ne bhI le lie hai jinheM sAvadhAnI pUrvaka par3hA jAnA Avazyaka hogA / saiMdhava bhASA aura lipi ko pakar3ane samajhane ke jitane prayAsa hue haiM ve saba isI dhyeya se hue haiM ki vartamAna bhASAoM se saiMdhava bhASA kA tAratamya biThAyA jA ske| jabaki saiMdhava bhASA laukika na hokara adhyAtmika bhASA rahI hai aura vartamAna meM bhI pracalita hai / adhikAMza vidvAna saiMdhava bhASA ko dravir3a bhASAoM se jor3ate haiM jabaki saiMdhava bhASA aura lipi prAkRta AdhArita hone se sabhI kSetroM meM apanA prabhAva darzAtI hai| zrI esko pArapolA ne bahuta gaMbhIra adhyayana karake lipiyoM ke viSaya meM unake svayaM ke abhimata die haiM ki saiMdhava bhASA ko "iMDoAryana bhASA ne haTAyA arthAta jahA~ saiMdhava bolI jAtI thI vahA~ kAlAntara meM saMskRta A gaI jisase punaH badalate hue kadAcit hindI, baMgAlI aura anya kSetrIya bhASAoM ne sthAna pA liyaa| vaisA honA to svAbhAvika hI thaa| 1 DaoN. byulara ne bhAratIya lipi kA kAla I. pU. 1000 se bhI adhika mAnate hue brAhmI ke pakSa meM navIna zilAlekhoM se saMdarbhita vicAra die haiM / megasthanIja se lekara bhAratIya aura videzI vidvAnoM kI laMbI sUcI isI UhApoha meM hameM sahaja hI upalabdha ho jAtI hai| brAhmI ke udbhava sambaMdhita aneka mAnyatAeM haiN| aSTAdhyAyI meM lipiyoM kA prAcInatama ullekha yavanAnI ko darzAtA hai / jaina sUtroM meM baMbhI (brAhmI), javanAli (grIka) dosapurima, kharotthi, pukkharasariyA, bhogavaigA, pahArAiya uyaaMtarikkhiyA, akkharapiTThiyA, tevanaiyA, ginhaiyA, aMkalipi, gaMdhavvalipi, AMdasalipi, mAhesarI, dAmilI (tamila) aura polindI kA ullekha hai / bauddha graMtha lalita vistara meM brAhmI, kharoSThI puSkarasAri, aMgalipi, baMgalipi, magadhalipi, maMgalyalipi, manuSya lipi, aMguliya lipi, zakAri lipi brahmavalli lipi dravir3a lipi, kanAri, dakSiNa, ugra, saMkhyA, anuloma, urdhvadhanurlipi, darada, khaMsya, cInI, hUNa, puSpa, madhyakSara, vistAra, deva, nAga, yakSa, gaMdharva, kinnara, mahoraga, asura, garur3a, mRgacaka, cakra, vAyumarU, bhaumadeva, aMtarikSa, uttara, kurudvIpa, upara gaur3a, pUrvavideha, utkSepa, vikSepa, prakSepa, sAgara, vajra, lekha pratilekha, anudbhuta, zAstrAvarta, gaNAvarta utkSepAvarta, vikSepAvarta, pAdalikhita dviruttarapadasandhi likhita, dazottara pada sandhi likhita adhyAhAriNI, sarvarutsaMgrahaNi, sarvabhuvarudgrahaNi Adi lipiyoM kA varNana hai jinameM se brahmA ne bAeM se dAhine, kyAlu ne dAhine se bAaiM aura tsam-ki lipiyA~ Upara se nIce kI ora likhI jAne vAlI aisI tIna daivI zaktiyoM dvArA dI gaI lipiyA~ bauddha sAhitya meM mAnI gaI haiM / sindhu ghATI kI lipi kI utpatti saMbaMdhI bhinna-bhinna mata haiN| sara jAn mArzala use L-R tathA dravir3a mUla kI mAnate hai / pAMcavI kuMjI eka ati prAcIna sabase bar3I digaMbara jina padmAsita pratimA hai jise lakSaNoM se "AdinAtha" pahacAnA gayA hai / yaha atizayakArI pratimA kuNDalapura nAmaka siddhakSetra para damoha ke samIpa eka pASANa para ubharI dikhAI detI hai aura tRtIya kalA kAla kI racanA pratIta hotI hai / isake padmAsita pairoM para saiMdhava lipi ke 3 aura 10 akSara dRSTa haiM jo ise siMdhu ghATI kAlIna sabhyatA ke sama kAlIna prAcIna darzAte haiM / kalA ke prathama kAla / caraNa kI hamAre sAmane 50 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMjI prathama aura dvitIya hai / kalA ke dUsare caraNa kI kuMjI 3 dhArAziva dvArapara aura tIsare caraNa kI kuMjI Adijina kI kaNDalapura sthita Adi jina' mudrA hai / pAlagaMja kI pArzvanAtha jinamudrA mahAvIra kAlIna hokara bhI kuNDalapura bar3e bAbA kI kalAchavi pratIta hotI hai |iske pairoM para bhI saiMdhava purA lipi aMkana hai| prApta sabhI kuMjiyAM saiMdhava lipi ke sAre rahasya khola detI haiM / isake bAda to sAre hI saiMdhava purA lekhoM ko par3hA jAnA ati sahaja bana gayA / isalie sabhI purAlekhoM ko ekatrita karake unheM par3hakara yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai tAki sabhI purA lipi premI baMdhu usakA lAbha le sakeM / lipi ko par3hanA sahaja hone se pAThaka svayaM bhI ina saMketa lekhoM ko svayaM artha dekara isa dizA meM bahuta bar3A sahayoga kara sakate haiN| 'saiMdhava purAlipi meM dizAbodha" dvArA sabhI upalabdha purA aMkanoM ko kamabAra par3hA gayA hai aura unakI mahattA ko kholA gayA hai jo eka upayogI sAmagrI de rahA hai| ise prathama to bhAratIya keTAlaoNgoM kI dRSTi se par3hA gayA pazcAt pAkistAna tathA anya purAaMkanoM ko bhI samAhita karake par3ha liyA gayA hai / sAtha hI isa zodhakArya meM sammilita upayoga kie jA rahe sabhI bhAratIya pradezoM se prApta purA saMketoM ko bhI sammilita kiyA jA rahA hai / merI apanI dRSTi meM par3e sabhI purAlekhoM ko bhI par3hA gayA hai jo isa prakAra haiM ki abhilekhoM ke "AraMbha" aura "aMta" ko pahacAnakara unake par3he jAne kI dizA Atmonnati hetu mile vahI sahI dizA bodha kahalAvegA , so hI yahA~ svIkAra kiyA gayA hai / AzA hai ki pAThakagaNa isase lAbha prApta kara skeNge| sIloM meM zivaliMga darzAne kA jabarana prayAsa kiyA gayA hai jo saMpUrNa rUpa se bhrAmaka hai / usa kAla meM bhI bAMTa aura taula ke sAdhana bahuta uttama the| unhIM ko yena kena prakAreNa zivaliMga batalAne ke prayAsa meM bhinna-bhinna zivaliMga darzAe gae haiM (sIleM 8 tathA 13) jo zrI vatsa kI pUrvAgraha grasita bhUmikA darzAte haiM / eka kaleMDara (sIla 14) bhI darzAyA gayA hai jo caMdramA kI tithiyoM para AdhArita varSa ko batalAne meM mahatvapUrNa abhivyakti prastuta karatA hai / bAharI ghere meM 29 dina aura 29 rAteM haiM jo pakhavAre darzAte haiM / bhItarI ghere meM 24 khaMDa haiM jo eka dina ko darzAte haiM / sabase aMdara tIna pramukha RtueM aura unake madhya tIna upa Rtue~ haiM / yaha kaleMDara ghar3I, tithi aura mausama kA jJAna usa kAla meM bhI sahaja dilAtA rahA hai / ye eka pramANa hai ki saiMdhava yugIna mAnava kitanA sabhya aura pragativAna tathA dUradarzI thA / sIla 21 gavAsana mudrA meM bhakti darzAtI hai jabaki 13 aura 14 usa kAla ke sAmAnya kRSaka/mAnava ko darzAtI haiM / 17-25 sIleM adhyAtma kI pratIka haiM unheM bhI Age vivaraNa meM prastuta kiyA gayA hai / saiMdhava lipi ke aMtargata mAne gae aneka saMketAkSara hameM sarvekSaNa ke daurAna karnATaka pradeza tathA tamila nADu kI parvatIya zilAoM/ caTTAnoM para dekhane ko mile| madurai ke AsapAsa ke sabhI zocanIya sthiti meN| puMDI kA vizAla kSetra jhagar3e meM ulajhane se atikAmakoM kI capeTa meM A gayA hai| caturdika tri Avarti vAlI eka zAyikA yahA~ bhI dikhii| karaMdaI tathA tirapanamUra meM bhI sAmAyika kA purA aMkana dikhA / selukeI kI AdinAtha pratimA ati vizeSa hai kyoMki usake pAdapITha para donoM ora trichatra aMkita haiN| thirumala, merasittamUra, vILakama, kilasAttamaMgalaM, tirupanakuMDaraM, sabhI meM purA kAlIna zailAMkana haiM jo vahA~ purAkAla meM jina zramaNoM kA tapa rata rahanA darzAte haiM, ghora upekSita par3e haiN| zramaNa belagolA meM bhAratIya purAtatva vdArA bhI ghoratama upekSita aura khatare meM purA aMkita vizAla vistAra par3A hai| isakA ekamAtra kAraNa usakA apaTha,ya honA hai| gujarAta,, kaccha meM vaha purAtatva giranAra kI U~cI zrRMgoM aura zrRMgapatha ke sAtha sAtha jUnAgar3ha ke AsapAsa ke kSetrIya vistAra meM pracura mAtrA meM thA kiMtu prAdezika purAtatva vibhAga ne ajJAnatAvaza use kSudra svArthavaza, ArAjaka tatvoM ko paMDoM ke rUpa meM vahA~ aniyaMtrita basAkara burI taraha naSTa karAyA hai| mahArASTra meM bhI lagabhaga yahI sthiti prAdezika vibhAgoM vdArA bihAra aura jhArakhaMDa jaisI hai| utraM pradeza, madhyapradeza ke gvAliyara, vidizA, gyArasapura, caMderI kI hI bhAMti upekSita par3A hai| 51 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAlipi pAThana purAsIloM meM aMkita jIvana saMbaMdhI citra iDiyogrAmsa kahalAte haiM kyoMki inheM dekhate hI kalpanA uThatI hai arthAt inase jIvana ke upakrama kA kucha saMdeza milatA hai jisameM pAtra ke sAtha kyA saMbhAvita ghaTA isakA bodha hotA hai / pratyeka citra hI jJAna dete hue ati vizeSa ghaTanAaiM batalAtA hai arthAt yahA~ AraMbha aura aMta ko dekhakara svAtmonnati kI ora dhyAna dete hue jIvana ke kAryoM se lakSya prApti karanA yahI dizA bodha kA dhyeya rahA hai / aneka upalabdha keTAlaoNgoM meM sIloM ko jisa krama meM prastuta kiyA gayA hai unheM usI krama meM unakI lipi hetu par3hA gayA hai| jisakA AdhAra lekhikA dvArA dI gaI saMketa sUcI hai / sarva prathama isameM har3appA ke citroM ko varNita kiyA gayA hai / kucha saiMdhava purA lipi vizeSajJoM ne ise rebasa padhdati se par3hane kA saMketa kiyA hai jo aba taka kie gae prayAsoM meM ucita to lagatA hai kiMtu nimnAMkita kAraNoM se cUka raha gaI hai| 1. kuMjI hAtha na lagane se ve sahI saMdarbha upayoga karane meM cUka ge| unakA sArA dhyAna saMketoM ko yA to Rgveda kI RcAoM se sAmaMjasya baiThAne kA rahA AyA yA phira mAhezvara sUtra athavA anuSTupa chaMda aura gAyatrI maMtra se / 2. lipi par3hane ke uddezya se kiyA gayA udyama saMketa lipi kA artha samajhane se haTAkara sArA prayAsa naI bhASA ? kI khoja meM lagA diyA gyaa| 3. brAhmI ke sAtha svara sAmya baiThAne ke prayAsa meM bhaTakakara pUrI zatAbdI lagAkara bhI lipi saMketoM kI ora gahana dRSTi nahI DAlI gii| 4, lipi pAThana saMbaMdhI saMketa katipaya purA vizeSajJoM se pAkara bhI unheM gaMbhIratA se nahIM liyA gyaa| 5. bhAratIya prAcya saMskRti meM bhI sacAI se ajJAta kAraNoM vaza nahIM jhAMkA gayA / 6. purAlipi vizeSajJoM kI prAcya jaina sAhitya se anabhijJatA aura jainadharma ke prati pUrvAgrahI dRSTi bhI bahuta bar3A kAraNa haiN| vaha pUrvAgraha satya kA darzana bhI nahIM karanA cAhakara bhArata ke itihAsa ko kAlpanika hiMdutva ke raMga meM hI dikhalAnA cAhatA to hai kiMtu pramANa unakA sAtha nahIM dete haiN| taba bahusaMkhyaka hiMdutva prabhAvI uThe hAtha svayameva pramANoM ke abhAva meM Dhalaka jAte haiN| 7. 8. saiMdhava saMskRti ko kadAcita hiMdU saMskRti mAna lene para bhI dharma ke dharAtala para usakI mAnyatA saMbaMdhI koI bhI saMdarbha una purAlipi saMketoM meM dikhalAI nahIM dete jabaki jinadharmI cAroM anuyogoM kA darzana hameM usameM sarvatra sahaja dikhatA hai| jina pUrvalikhita DAyariyoM, rojanAmacoM, saMdarbhoM ke AdhAra para aMgrejoM ne itihAsa racA unheM bhI Aja ke jainetara vivdAnoM kI bhAti bhArata kI mUla saMskRti se paricaya nahIM thA isIlie AsapAsa bikhare pramANoM ke hote hue bhI unheM anadekhA kara diyA gayA aura isI kAraNa ati sUkSma vizleSaNa vdArA banAI gaI saMketa sUciyoM me bhI ve kahIM kahIM cUka ge| hamane una sUciyoM ko nae sire se par3hakara sarvaprathama yahA~ har3appA ke citroM ko varNita karane hetu zrI mAdhava svarUpa vatsa ke "eksakevezansa eTa harappA bhAga -2 / 11 se lekha saM. LXXXV / (85) meM aMkita abhilekhoM ko abhivyakta kiyA hai jo pRSTha 84 taka jAte haiM / : 9, 52 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mAdhava svarUpa vatsa ke keTelaoNga kA page No. Lxxxv pAThana (1) eka adamya puruSArthI ne aSTa karmajanya caturgati bhramaNa se mukti hetu do dharma dhyAnoM vAlI caturtha guNasthAnI kI AraMbhI gRhastha sthiti se uThakara tIna dharmadhyAnoM vAlA paMcama guNasthAnI banakara saMghAcArya kI zaraNa le saMghastha ho caturAdhana karate hue, vairAgya dhAraNa kiyA aura tIrthakara ke samavazaraNa meM pahuMcakara unake pAdamUla meM jA baiThA / eka tIna dharmadhyAnoM vAle gRhastha ke vAtAvaraNa meM navadevatA pUjana aura ratnatraya se prerita hokara gRhatyAgI ne do dharmadhyAnI (caturtha guNasthAnI) sthiti se hI sapta tattva ciMtana dvArA paMcama gati kI sAdhanA hetu vairAgya dhAraNa kiyA / do rasika jo ardhacakrI the aura aSTa vidyA meM nipuNa the ne ghAtiyA karmoM ke kSayArtha nizcaya-vyavahAramaya jinadharma ke zaraNAgata hokara saMghAcArya ke sammukha ratnatrayI paMcAcAra pAlate hue bhavacakra pAra karane lIna hue / dUsarI pratimA dhAraNa karate hue puruSArthI ne svasaMyama dhAraNa kiyA aura adamya puruSArtha bar3hAkara do zukladhyAnoM kI prApti hetu zAkAhAra svIkAra kara aSTApada jaise nikaTa bhavya prANI kI taraha kabhI hAra na mAnate hue AraMbhI gRhastha jIvana ko tyAga diyA aura punaH Age adamya puruSArtha unnata kiyaa| bhavasAgara se pAra hone ke dhyeya se caturAdhaka chatradhArI rAjA ne ailaka banakara svasaMyama dhArA aura tapasvI banakara ratnatrayI jaMbUdvIpa meM mahAmatsya kI taraha vajravRSabhanArAca saMhanana ke kAraNa utsarpiNI-avasarpiNI kAlAoM meM cAroM gatiyoM se pAra hone vAlA arahaMta siddhamaya vAtAvaraNa banAyA / bhava se bhayabhIta hue vyakti ratnatrayI saMgha meM rahakara tIrthakara pada aura sallekhanA kA puruSArtha karate hue jinazaraNI bana gRhatyAgI banate haiM / yaha saMsAra hI aSTakarma janita caturgatiyoM kA pratiphala hai / puruSArthI jIva hI aMtahIna bhaTakAna se chuTakArA pAne ke lie siddha prabhu kA sahArA lekara aSTakarmoM se chUTane sallekhanA maraNa dvArA adamya puruSArtha kara jAte haiM / sapta tatva ciMtana hI tapasviyoM ke dhyAna kA viSaya banatA hai / __ caturgati ke aSTakarmanAzana ke lie paMcamagati kA lakSya rakhakara saMgha kI zaraNa meM jAnA hI bhavacakra se pAra karAtA hai| (11) jaMbUdvIpa meM bhavaghaTa se tirane kI rAha hai / (12) 12 vratoM kA pAlana 15 pramAdoM se bacAkara paMcamagati kI sAdhanA aura vairAgya meM tIna dharmadhyAnI ko bhI ratnatraya kI prApti karAtA hai / aise caturAdhaka sallekhI kA vairAgya aura dRr3hatA cAroM kaSAyoM kA tyAga karAkara hI AtmasthatA lAtI hai / ekadeza svasaMyamI AraMbhI gRhastha ne tIna dharma dhyAnoM ke sAtha bhI caturAdhana karate hue ratnatrayI sallekhanA se tIrthakara prakRti bAMdha kara cartumati chedana hetu vairAgya liyA / (14) apaThya hai / (15) lokapUraNa karate hue kevalI samudghAta karane vAle vaha paMcAcArI tapasvI, prAraMbha meM eka AraMbhI gRhastha the jinhoMne tIna 53 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) dharmadhyAnoM ke lie saMyama/icchA nirodha svIkArA thA / (lakSya ko dRSTigata rakhate hue yaha yoM bhI bAeM se dAhine par3hA jAyegA) jina dhvajA kI zaraNAgata Adi prabhu ke patha para calate hue svasaMyamI ne tIna dharmadhyAnoM ke sAtha AraMbhI gRhastha hokara bhI tapa svIkAra paMcAcAra pAlA aura kevalI samudghAta taka kI lokapUraNa sthiti para phuNce| bhavacakra se pAra utarane siddhatva pada icchuka nikaTa bhavya ne ailakatva phira munitva pada dvArA caMcala mana ko muni caraNoM me sthira karake vairAgya dhArA / / (vAtAvaraNa ko ghAtiyA karma nAzaka banAne ke lie vairAgya dhAraNa dvArA arahaMta bhakti) guNasthAnonnati ke sAtha cAra zukladhyAnoM kI prApti ratnatrayI jaMbUdvIpa meM cAra anuyogI saMghAcArya kI zaraNa meM bnii| puruSArthamaya vairAgya pUrNa tapasyA hI iSTa hai| nikaTa bhavya ne sallekhanA dvArA ratnatrayI jaMbUdvIpa meM dUsare zukladhyAna kI prApti hetu tapasyA ko mahAmatsya kI taraha utkRSTa saMhanana se utsarpiNI avasarpiNI kAla me aSTakarma nAza karake caturAdhaka salleravI bana vairAgya sviikaaraa| adamya puruSArtha se trigupti dhAraNa kara tapasvI do zukladhyAnoM vAle arahaMta siddhamaya jaMbUdvIpa meM AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se tIna dharmadhyAnoM kA tapa AdhAra banA tvarita hokara sapta tattvoM kA ciMtana karate hue paMcamagati kI sAdhanA karate tapasyArata Atmastha ho lete haiM / dharmamaya vAtAvaraNa meM do dharmadhyAnI AraMbhI gRhastha bhI tIna dharma dhyAna prApta karake sapta tattva ciMtana se paMcama gati kI prApti hetu AtmasthatA lete haiM / bhavaghaTa se tirane vAle do zukladhyAnoM kI prApti karake jaMbUdvIpa meM arahaMta-siddha ArAdhanA se eka chatradhArI rAjA ne ekadeza svasaMyama sAdhate hue nikaTa bhavyatA prApta karake guNasthAnonnati kI aura sallekhanA hetu caturAdhana (20) (21) kiyaa| (24) pA / (26) jinasiMhAsana ke zaraNAgata kI sallekhanA caturAdhana vAlI dUsare zukladhyAna taka ratnatrayI jaMbUdvIpa meM tapasvI ko milatI hai aura use bhI jinaliMga dilA adamya puruSArtha aura vairAgya dilAtI hai / eka chatradhArI rAjA ne aMtarAtmA bana ratnatrayI tIna kevalI pAdamUla meM bhavacakra se tarane ke lie ratnatraya sAdhA / sarpasIr3hI uThAna girAna le tapasvI ne sallekhanA lekara nikaTa bhavya paMcAcArI tapasvI bana bAraha bhAvanAeM japate hue vAtAvaraNa ko bhavyatva se guNasthAnonnati meM lagAyA / nikaTa bhavya, sallekhI ailaka thA jisane vairAgya dhAraNa kara caturgati bhramaNa ko aMta karane kA upakrama kiyA / (adhUrA hai) DhAIdvIpa ke ratnatrayI jaMbUdvIpa meM paMcAcArI tapasvI ne uttarottara puruSArtha dvArA AtmasthatA prApta kI / puruSArthI arahaMta lIna sallekhI ne ratnatrayI jaMbUdvIpa meM nikaTa bhavyatA se chatradhArI rAjA aura AraMbhI gRhastha hokara bhI tIna dharmadhyAnI banane kA svasaMyama sAdhA / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya nizcaya-vyavahAra dharmI hote haiM / upazama dvArA paMcamagati sAdhaka apane vAtAvaraNa ko unnata kara vairAgyamaya banAte haiM / nikaTa bhavya baMdhuoM ne ekasAtha vairAgya dhArA / 28) (31) 54 For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) (33) (34) (35) pAyA / jaMbUdvIpa meM tIna pratimAeM dhAraNakara muni saMghastha ho vairAgya dhAraNa kara do zukladhyAnoM kI prApti yugala tapasviyoM ne nizcaya-vyavahAra dharmI guruchatra meM kI / muniyoM ke puruSArthI vAtAvaraNa meM hara utsarpiNI-avasarpiNI meM do dharmadhyAnI vyakti bhI zuddha zAkAhAra pAlana karake ratnatrayI muni kA vAtAvaraNa banA tapasyArata hote haiM / (38) aSTApada kI taraha aparAjeya cakrI bhI kisI se parAjita nahIM hote aura tapasyA meM svayaMtIrtha se sAmarthyavAna hote haiM / (36) (37) m aspaSTa / (40) saMghastha pratimAdhArI ne lokapUraNI sallekhI ke caraNoM meM cAroM anuyogoM kA adhyayana karane gRha tyAgA / (41) (42) (43) (44) (45) kAla kA sparza zeSa pA~coM dravyoM ko hai / tIna dharmadhyAnI svasaMyamI ne ailakatva / AryikA pada se vairAgya dhArA / parameSThI jApa se bhavaghaTa tirane kA sAdhana do dharmadhyAnI ko bhI nikaTa bhavyatA dilAkara paMcamagati hetu vairAgya dilAtA hai| bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI ailaka ne nadI taTa para adamya puruSArthI ratnatrayI tapa kiyA aura vairAgya dhAraNa kara kevalatva (46) (47) (48) (49) (50) (51) (52) (53) (54) aspaSTa / saMghastha zrAvaka durdhyAna tyAgakara svasaMyama dhAraNa karate hue saMghAcArya ke samIpa rahate haiM / bhavacakra pAra karane hetu do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se puruSArthI ne ailaka ke ekadeza vrata bar3hAkara vairAgya dhAraNa kara zramaNatva apanAyA / do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se yogI ne ekadeza svasaMyama apanAte hue vaiyyAvratya ko pAne kA vAtAraNa banAyA / bhavaghaTa se tirane "jina samavasaraNa bhakta" ne pratimAdhArI banakara paMcamagati sAdhana kI satsaMgati karake do dharmadhyAnoM sahita yoga dhAraNa kara duyAnoM ko tyAgA / svasImAaiM bAMdhakara bhava meM ratnatrayI sAdhanA dUsare dharmadhyAnI ko icchA nirodhI banAkara tadbhavI mokSaprApti kI sthiti taka tapasvI kI pahuMcA sakatA hai / aSTaguNa sAdhanA caturAdhaka sallekhI ko vastradhArI (AryikA ) hokara bhI vairAgya kI ora mor3atI hai / aspaSTa / yogI AraMbhI gRhastha thA jo tIna dharmadhyAnoM se apane vAtAvaraNa ko ratnatrayI banAkara vItarAga tapasyA kI ora mur3a gayA paMcamagati kA sAdhaka bhavaghaTa meM tirane kA icchuka puruSArthI hotA hai / guNasthAnonnati karane vAlA vItarAgI hI hotA hai / sarpasIr3hI kA khela khelatA sallekhI eka ailaka thA jisane svasaMyamI banakara mokSa patha pakar3A thA / Atmastha yogI do dharmadhyAnoM vAlA yogI thA / sallekhI puruSArthI yogI hai / 55 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) dUsare zukladhyAna kA svAmI vaha nizcaya-vyavahArI to eka do dharmadhyAnI gRhastha thA jisane tIna dharmadhyAnoM kI prApti ke sAtha svasaMyama svIkArA thA / (56) aspaSTa bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI chatradhAriyoM ne upazamI vairAgya dhAraNa kiyA / (57) (58) rikta / (59) chatradhArI ne nizcaya-vyavahAra dharma apanAyA / (60) do dharmadhyAnI, ekadezI tapasvI, puruSArthI thA / (61) guNasthAnI ne sapta tattva ciMtana karate vairAgya dhAraNa kiyA / (62-66) kucha nahIM (67) jaMbUdvIpa meM ratnatrayI caturAdhana karate do dharmadhyAnI yugala baMdhuoM ne svasaMyama dhAraNakara vairAgya pUrNa tapasyA kI / (68) rikta / vairAgyavAna dUsare zukladhyAna meM lIna tapasvI sallekhI hai jisane cAroM anuyogoM kA jJAna prApta karake saMghAcArya kA pada svIkArA thA / (70) rikta / (71) bhavacakra ko pAra karane dUsare dharmadhyAna se uThakara dUsare zukladhyAna taka kI yAtrA (4th guNasthAna se 12 veM guNasthAna taka kI) tapasvI pAra karate haiM aura sallkha nA tatpara rahate haiM / lokapUraNI, Atmastha tIrthakara prakRti puNyavAnI hai jisane 2 dharmadhyAnoM se (svayaM eka) chatrI (chatradhArI) ko nikaTa bhavya aura vItarAgI banAyA / bhavadhaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne tIsare dharmadhyAna kI bhUmikA banAkara (ekadeza vratI banakara) ratnatrayI tapasyA kA vAtAvaraNa bnaayaa| vaha eka nizcaya-vyavahAra dharmI caturvidha saMgha tapasvI banA / upazamI (mAMgItuMgI/udayagiri-khaMDagiri/caMdragiri-vindhyagiri) yugala parvatoM para sasaMgha virAjamAna hokara vItarAgI tapasyArata huA / bhavaghaTa tirane vAle do dharmadhyAnI yogI ne do zukladhyAnoM taka kI tapasyA karake kevalatva pAne, saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya dhAraNa kara vItarAga tapa kiyA / (76) chatradhArI/samrATa ne caturAdhana karate hue adamya puruSArthamaya vItarAgI tapasyA kii| (77) dUsare zukladhyAnI ne aSTakarma kSaya karane ke lie caturAdhana kiyA / bhavacakra se pAra hokara siddhatva pAne ailaka ne sallekhanAmaya vItarAga tapa kiyA / guNasthAnonnati vAle vAtAvaraNa meM AtmasthatA dvArA dUsare dharmadhyAna vAlA zrAvaka bhI caturAdhana sahita sallekhanA karane vItarAgI tapa karatA hai / (80) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM se bhI AtmasthatA pAkara r3hAIdvIpa meM tIrthakara prakRti kA puNya bAMdhA jA sakatA hai / (81) dvAdaza anuprekSA/bAraha bhAvanA se samrATa/chatradhArI ne AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharmadhyAnoM ke sAtha ratnatrayI 56 For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (82) (83) (84) (85) (86) (87) (88) (89) (90) (91) (92) ( 93 ) (94) (95) (96) (97) jaMbU vdIpa meM tIsare zukladhyAna taka kA puruSArtha kiyA aura vItarAga tapa ghArA / ratnatrayadhArI zramaNa kA ratnatrayI nizcaya-vyavahAradharmamaya vAtAvaraNa ailaka kI bhUmikA se saMghAcArya kI zaraNa meM prAraMbha huA thA jahA~ usane ratnatraya saMbhAlate hue tapazcaraNa kiyA / jaMbUdvIpa meM bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke zrAvaka AraMbhI gRhastha ne tIna dharmadhyAnoM sahita svasaMyama kI kaThora sAdhanA kI / tIna dharmadhyAnoM ke sAmAnya puruSArthI ne Atmastha hokara (prAraMbha meM) do dharma dhyAnoM sahita vItarAga tapa prAraMbha kiyA thA aura pazcAta ailaka / ArthikA kI taraha tapa kiyA / bhavaghaTa se tirane tIrthakara prabhu kI zaraNa Avazyaka hai jo tIna dharmadhyAnoM se ratnatraya sahita prAraMbha hotI hai / puruSArtha sahita dvAdaza anuprekSA, nizcaya - vyavahAra dharma kI rakSA karate haiM / AraMbhI gRhastha jaisA puruSArtha to pakSI bhI yoga dhAraNa karake kara lete haiM jo do dharmadhyAnoM se prAraMbha hokara tIsare dharma dhyAna taka paMcama guNasthAna taka jAkara puruSArtha se tapa karAtA hai / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI samrATa chatradhArI (chatrI) ne dazadharma pAlate hue arahaMta siddha bhakti pUrvaka (nizcaya-vyavahAra dharma kI sAdhanA karate hue vairAgya dhAraNa kiyA / "Adi-jina dharma kI zaraNa meM pazu bhI guNasthAnonnati aura saMyama prApta kara sakate haiN| bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI ailaka / AryikA ne saMghastha rahate vairAgya tapa dhArA / dharmadhyAnI cAroM anuyogoM kA jJAna nizcaya - vyavahAra dharmamaya mokSamArga kI bhUmikA banAtA hai / bhavaghaTa se tirane vAlA do dharmadhyAnI yogI Atmastha huA nikaTa bhavya hai aura sallekhanA tatpara hai / dazadharma dhArI vairAgI hI hotA hai / aSTa anaMta guNoM kI prApti dUsare zukladhyAnI ko vItarAgI Atmastha banAtI hai / yogI dvArA svasaMyama aura sva sImAaiM kI ghAtiyA karmoM se chur3AtI haiM / zramaNatva AryikA kI guNasthAnonnati kramaNa vidhi se paMcamagati kA sAdhana dilAtI hai aura bhavaghaTa se tirAtI hai / bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAna bhI kAlacakra ke vizeSa khaMDoM meM paMcama gati kA sAdhana ratnatrayI jaMbUdvIpa meM arahaMta siddha aura ratnatraya ke sAtha banAte haiM / (98) tapasvI ne vairAgya ko yogI banakara prAraMbha kiyA thA / (100) do zukladhyAnI, saMghAcArya, nikaTa bhavya SaTa dravyoM para zradhdAna rakhate the| (102) (101) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI yogI, tapasvI banakara puruSArtha bar3hAkara vairAgya dhAraNa karate haiM / the| do dharmadhyAnoM kA svAmI sallekhI kI vaiyyAvRtti sacelaka hokara bhI karane vAlA vairAgya patha pakar3a letA hai| donoM hI sallekhI apane Apa meM puruSArthI tapasvI the jinhoMne paMcAcAra pAlate hue sacelaka avasthA meM do dharmadhyAna pAlana kie the| (103) (104) sallekhI vairAgI thA, jo samrATa thA, sacelaka tyAgI thA aura kodha mAna mAyA ko tyAgakara ratnatrayadhArI banA thA / chatradhArI tyAgI apane tapa kI surakSArtha vairAgya dhAraNa kara avasarpiNI meM ratnatraya ke dhAraka banakara catuanuyogI nizcaya vyavahAra dharmI the / (105) 1 57 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) pUrva ke 24 tIrthaMkaroM kI bhakti karate hue paMcAcArI ne sallekhanA lI aura sacelaka hokara bhI dazadharma pAlana karate jinazAsana kI zaraNa meM ratnatrayI vairAgya dhArA / (107) ardhacakrI ne bhavaghaTa kA zIrSa pAne do dharmadhyAnoM se uThakara cAra zukladhyAnoM kI prApti hetu ratnatraya kA avalaMbana liyA (108) (khaMDita) jaMbUdvIpa meM do dharma dhyAna vAlI bhUmikA se dUsare zukladhyAna taka kI unnati hetu puruSArthamaya vairAgya kI AvazyakatA par3atI hai / hara utsarpiNI-avasarpiNI meM ardhacakrI ne saMghAcArya kI zaraNa lekara ratnatrayI vAtAvaraNa jiyA hai / (109) (110) (111) aSTakarma janya caturgati bhramaNa ko naSTa karane ke lie sallekhanA lete hue tapasvI ne samAdhimaraNa meM vairAgya pAlA / sAmAnya vAtAvaraNa meM AtmasthatA dvArA sAdhaka ne sacelaka ne saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya maya vAtAvaraNa banAyA / (112 ) jaMbUdvIpa meM vAtAvaraNa saMyojana kara AtmasthatA rakhate sva saMyama liyA / (113) eka puruSArthI pratimAdhArI saMyamI ne vairAgya dvArA tIrthakara prakRti sAdhate hue jApa karate nikaTa bhavyatA kA vairAgya (114) (115) (116) bhavacakra se tirane do dharmadhyAnI sAdhaka SaT dravya ciMtana karate hue sAdhu banakara caturvidha saMdha ke ( vyavahAra aura nizcaya dharma) zaraNa meM cale jAte haiN| (117) bhava se pAra utarane do dharmadhyAnI chatradhArI rAjA ne durSyAnoM ko dUra kara arahaMta siddhamaya vAtAvaraNa jaMbUdvIpa meM banAyA / guNonnati hetu sarpa sIr3hI kA khela khelate sallekhI mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana prApti se hara utsarpiNI-avasarpiNI yugArdha meM aSTa karma janya cAra gatiyoM ko pAra karane hetu vairAgya dhAraNa karate haiM / bhavaghaTa pAra utarane do dharmadhyAnI nikaTa bhavya ne jina siMhAsana prApti ke lie sapta tattva kA ciMtana kiyA aura paMcamagati pAne ko vairAgya dhArA / eka mahAvratI ne tIsare zukladhyAna kI prApti taka (bAraha) dvAdaza tapoM kI sAdhanA kI / yogI ne svayaM kI sImAoM ko bAMdha kara do zukladhyAnoM kA puruSArtha banAyA / 12 ve guNasthAnI tapasvI ne tIsare zukladhyAna kI prApti karake ratnatraya pAlana karate hue tIrthaMkaratva pAyA / (a) tIrthakara prakRti arjana hetu sapta tatva ciMtana aura sallekhanA dhAraNa nikaTa bhavya ko saMghAcArya kI zaraNa meM ardha cakrI hone para bhI vairAgya aura tapa dilAte haiN| (118) (119) banAyA / jinazAsana kI zaraNa meM tIrthaMkaratva kA puruSArthI tIna dharma dhyAnI vAtAvaraNa se kramaza: niraMtara unnati karate hue cauthe zukladhyAna taka kI prApti caturAdhana se karatA hai / tIrthaMkaratva kI prApti hetu saMpUrNa saMgha hI (saMghAcArya sahita) cAroM kaSAyoM ko tyAgate haiM / (120) (121) (122) (123) (ba) bhavacakra pAra karane do dharmadhyAnoM kA svAmI guNasthAnonnati karate aSTAnhikA vratarakhatA vairAgyamaya tapa pAlatA hai| (124) jambUdvIpa meM vItarAga tapa hI iSTa hai / (125) ailaka bhI puruSArtha karate hue kevalatva kA sva saMyama dhAraNa kara sakatA hai| 58 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) (127) (128) (129) (130) (131) (132) (133) (134) (135) (136) (137) (138) (148) (149) (150) (151) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI bhI tIsare zukladhyAna taka ratnatraya se uTha sakatA hai / aspaSTa / tIna dharmadhyAnI svasaMyamI ratnatrayI svAmI tapasyA se nizcaya vyavahAra dharma kI prApti kA vAtAvaraNa banAtA hai / sallekhanA svasaMyama se hI saMbhava hotI hai / arahaMta pada taka uThane ke lie chatradhArI aMtarbhrAtmA 12 tapa karatA aura 15 pramAda tajatA hai / ardhacakrI bhI caturAdhana dvArA nizcaya vyavahAramaya dharma ke vAtAvaraNa vAlI paMcamagati kI sAdhanA usa vAtAvaraNa meM banA letA hai / vAtAvaraNa ko Atmastha banakara hI paMcamagati hetu ratnatraya ke anukUla vAtAvaraNa banAnA par3atA hai / tIna dharmadhyAnI saMsArI jIva bhI unake yogya SaT Avazyaka aura SaT bAhya vrata pAlate haiM / bhavacakra se pAra hone dUsare zukladhyAna kI prApti taka paMcaparameSThI ArAdhana, puruSArtha aura nizcaya vyavahAra dharma meM vizvAsa vAlA vAtAvaraNa honA Avazyaka hai / (139) (140) samAdhimaraNa, sallekhanA dvArA paMcamagati kI sAdhanA ratnatraya aura vairAgya sahita saMpanna hotI hai / (eka vastradhArI) ailaka, athavA AryikA tapasvI banakara hI guNasthAnonnati kara sakate haiM / kevalI ratnatrayI sallekhI tapasvI kA vAtAvaraNa vairAgya vAlA aura vairAgI muni kA hotA hai / (142) vaiyyAvRtti kA guNasthAnI jhUlA ratnatrayI tapasvI ko sahAyatA karatA huA vairAgI banAtA hai| (141) (143) dUsare zukladhyAna kA svAmI tapasvI vairAgya bar3hAte hue utkRSTa muni banatA hai| (144) (145) (146) (147) do dharmadhyAno kA svAmI ardhacakrI bhI paMcamagati kI sAdhanA hetu dUsarA ( zukladhyAna) pA sakatA hai| ( khaMDita hai ) guNasthAnonnati se paMcama gati kA lakSya hI caturvidha saMghAcArya kA lakSya hotA hai / sallekhanA dhAraNa karane vAlA "aNuvratI" SaT dravyoM kA ciMtana karate hue vairAgya banAye rakhatA hai / ratnatraya kI dhAraNA rakhate hue jaMbUdvIpa meM do dharmadhyAnoM kA svAmI bhI dUsare zukladhyAna kA svAmI bharata cakravartI kI taraha aMtataH bana sakatA hai| eka aNuvratI svayaM ko nizcaya vyavahAra dharmI sAdhaka banA letA hai / tIrthaMkaratva kI prApti sallekhanA sahita dRr3ha mahAvratI ko vairAgya banAe rakhane se hI hotI hai / sallekhanA hI vairAgya kI saphalatA hai / jaMbUdvIpa meM samatA pUrNa ratnatraya sevana tIsare dharmadhyAnI ko paMcamagati kI rAha dilAkara vairAgya kI ora le jAtA hai| tIrthaMkaratva kA AdhAra ratnatrayI jaMbUdvIpa meM Sadravya zraddhAna aura svasaMyama hai / tapasvI ke tapa kA AdhAra svasaMyama icchA nirodha hai / paMcamagati kA sAdhaka sallekhanA aura vairAgya meM tatpara hotA hai / khaMDita sIla | 59 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) bhavacakra ke pAra utarane cAra ghAtiyoM kA nAza aura puruSArtha ke sAtha paMcamagati kI sAdhanA vAle vAtAvaraNa kI AvazyakatA rahatI hai| (153) mukti prApta karane vAlA tapasvI zrI sammeda zikhara samAdhi kSetra para do dharma dhyAnI chatradhArI thA jisane dhyAnastha hone ailakatva svIkArA thaa| (154) bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM vAlA bhI svasaMyamI ho jAtA hai / (155) paMcamagati kA sAdhaka vairAgyavAna hotA hai| (156) jinapathI sallekhI, tIrthakaratva kA adhikArI banakara dUsare zukladhyAna kI bhUmikA banAtA hai / (157) khaMDita sIla / (159) bhavacakra se pAra utarane hetu do dharmadhyAnoM vAle jIva ko dUsare zukladhyAna kI prApti tathA cAroM ghAtiyA karmoM kA nAza karanA Avazyaka hai| (160) cAroM zukladhyAnoM kI prApti do dharmadhyAnI ko paMca parameSThI ke ArAdhana se hI hotI hai / (161) do zukladhyAnoM kA svAmI saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya kA sevana karate hue vAtAvaraNa meM caturAdhanarata banatA hai / (162) dUsare zukladhyAna kA svAmI saMghAcArya kI zaraNa meM bharata airAvata kSetroM meM jaMbUdvIpa vAlI ratnatrayI samatA sahita Age tIsare zukladhyAna kA svAmI banakara puruSArtha uThAte hue bhava se mokSa pAtA hai / (163) guNasthAnonnati karatA sAdhu jambUdvIpa meM AtmasthatA se do zukladhyAnoM kA vAtAvaraNa banAkara mokSapathI sAdhaka hotA hai (164) tIsare zukladhyAna kI ora bar3hatA kSapaka arahaMta/siddha vAle vAtAvaraNa meM lIna hokara siddhatva kI zaraNa vAlA paMcAcArI hotA hai / (165) bhavaghaTa se tirane kA ekamAtra sAdhana ratnatraya hai / (166) arahaMta avasthA nizcaya vyavahArI saMghAcAryoM ko hI prApta hotI hai jo arahaMta siddha meM lIna haiM / dUsare zukladhyAnI kA samAdhimaraNa vairAgya pUrNa hI hotA hai / (168) tIrthakara kI zaraNa meM tyAgI bhI vairAgya lekara mahAvrata dhAraNa karatA hai| (169) siddhatva kI prApti mAtra r3hAI dvIpa meM hI saMbhava hai / (170) khaMDita evaM apaThya / (171) SadravyoM kA ciMtana hI chatradhArI ko tapasvI banAtA hai / (172) sallekhanA ke lie tIna dharmadhyAna aura icchA nirodhI saMyama Avazyaka hai| (173) (174) (175) khaMDita / (176) ardhakhaMDita/bhavacakra pAra karane ke lie do zukladhyAna aura vairAgya Avazyaka haiN| (177) kevalatva aura arahatatva caturvida saMghAcAryoM ko milate haiN| (178) caturgati bhramaNa kA nAza ratnatraya se hotA hai| (179) khaMDita 60 For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (180) ardhakhaMDita/dazadharma kA pAlana hI dUsare zukla dhyAna taka pahuMcAtA hai| 1181) jApa kI maryAdAeM aura vairAgya hI lakSya taka pahuMcAte haiN| (182) khAMData (183) bhavaghaTa se pAra utaranA hI iSTa hai| (184. 187) khaMDita aura apaTha,ya (188) upazama aura kSayopazama bhI puruSArtha se hI prApta hote haiN| (189) dhyAnastha yogI/ kAyotsargI samAdhimaraNa ke vdArA paMca prabhu smaraNa karake vairAgya banAtA hai| (190) (caturgati athavA dhyAnastha yogI ke caraNa) khaMDita / (191, 205) khaMDita / (206) tIna dharmadhyAna / (207) caturAdhana / (208, 209) khaMDita / (210). DhAIdvIpa / (211) arahaMta pada kI prApti AraMbhI gRhastha ko bhI tIna dharma dhyAnoM aura svasaMyama ke dvArA hI sulabha hotI hai / (212) bhavaghaTa se tiranA / (213-216) khaMDita / (217) puruSArthI ratnatrayI aNuvratI / (218, 219) khaMDita / (220) saMghAcArya kI zaraNa meM dIkSA puruSArthI SaT Avazyaka karate hue saMsAra cakra ko pAra kara sakatA hai / (221, 222) khaMDita apaThya / (223) saMbhavataH banAvaTI hai / isameM tAratamya rahita gUdA gAdI meM SaT dravya, nikaTa bhavya, sva saMyama aMkita haiM / (224) nikaTa bhavyatva / gUdAgAdI meM svasaMyamI tapasvI aura vairAgya aMkita hai / (225) apaTha,ya (226) khaMDita / (227) sallekhI aSTApada kI taraha dRr3ha Atmastha hokara puruSArtha bar3hAte hue kramonnati se tIrthakara bana sakatA hai jisake samavazaraNa lagate haiM / (228) Atmastha vairAgyatA arahaMta siddhabhakta. puruSArthI. saMyamI hone aura paMca parameSThI ArAdhanA kA phala hai / (229) tIna dharmadhyAnI do zukladhyAnoM taka navadevatA ArAdhana se dhyAnastha yogI banakara kisI bhI kAla meM kevalI banane kA puNya sallekhanA se paMcAcArI samAdhimaraNa karane hetu nizcaya-vyavahAra dharmI saMghAcArya ke vAtAvaraNa meM hI pAtA hai / (230) aSTakarma janya cAra gatiyoM ke nAzane hetu sallekhanA dhArI samAdhimaraNI sAdhaka adamya puruSArtha dvArA kevalatva prApta karane hetu svasaMyama dhAratA hai| 61 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (231) anukUla vAtAvaraNa kA nirmANa ardhacakrI ne kiyA / (232) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI dhyAnastha yogiyoM ne svasaMyama dhAraNa kiyA / (233) arahaMta pada kI prApti zrI zikhara tIrtha para svasaMyama se hI saMbhava hai (athavA svasaMyamI ne zikhara tIrtha para/jina maMdira ke nikaTa arahaMta pada ko paayaa)| (234) khaMDita / (235) tapasvI paMcaparameSThI ArAdhaka hai / (aspaSTa) (236) sallekhI ne aSTApada ko cunA (Adi prabhu ne aSTApada para nirvANa pAyA) (237) do zukladhyAnI kSapaka ghAti catuSka kSaya karane vAlA, vairAgya rakhatA hai / (238) eka AraMbhI gRhastha ne trigupti dhAraNa karake dhyAnastha hokara do zukladhyAna sapta tattvoM kA ciMtana karake aura ratnatraya dhAraNa karake pAyA / (239) arhata athavA kevalI pada prApti ke lie puruSArthI (sallekhI kA cAra zukladhyAnoM vAlA eka tIna dharma dhyAnI jIva hI kara sakatA hai| (240) jisa vAtAvaraNa meM aMtaraMga tIna dharma dhyAna palate haiM vahA~ cauthe zukladhyAna kI prApti vAlA vairAgya bhI pala sakatA hai / (241) sallekhanA kA saMkalpa lekara eka sallekhI Atmastha vairAgya meM kSatradhArI rAjA bhI ratnatrayI yogI tathA ratnatrayadhArI tapasvI jaisA utkRSTa vairAgya pA sakate haiM / (243) cauthA zukladhyAna pAne ke lie hI kevalI samUha ratnatrayI vairAgya banAe rakhate haiM / puruSArthI paMcamagati ke sAdhaka sahaja hI dUsare zukladhyAna ko prApta karake apanI sAdhanA arahaMta siddhamaya jaMbUdvIpa meM pUrI karate haiN| (245) eka saMgha kI zaraNa meM gRhastha ne vairAgyamaya AtmasthatA prApta karake caturAdhana kiyA aura usI tapasvI ne bhavAMtarI guNasthAnonnati bhI kii| (246) lokapUraNI kevalI tapasvI vIradharmI hote haiN| (247) khaMDita / (248) vIradharmI (zArdUla cinhI) deva aura vRkSa bhI hote haiN| (249) bhavaghaTa se tirane ke lie cAroM kaSAyoM ke tyAga ke sAtha ratnatraya dhAraNa Avazyaka hotA hai| (250) arahaMta pada prApti ke lie tyAgI ko do zukladhyAnoM kA svAmI bananA par3atA hai cAhe vaha ailaka, AryikA athavA chatra dhArI rAjA bhI kyoM na ho| ratnatraya aura vItarAga tapa dhAraNa sahita sallekhanA bhI Avazyaka hai| (251) sallekhI ne kaSAyeM tyAga nadI taTa para AtmasthatA se sallekhanA lI aura kramazaH vAtAvaraNa unnata karate hue sallekhanA le lekara aneka tapasvI samAdhistha hue| (252) khNddit| (253) bhavacakra se pAra hone ke lie r3hAI dvIpa meM do zukladhyAna aura vItarAga tapa Avazyaka hai| (254) (a) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM SadravyoM kA ciMtana yogI sAdhaka ko vaiyAvRtti kA jhUlA bhI dilA detA hai (sevA milatI hai) 62 For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA vItarAgatA bar3hAne meM bhI vaiyAvRtti sahayoga karAtI hai / (ba) mahAvrata dhAraNa aura caturvidha saMghAcArya kI chatrachAyA, arahaMta pada prApti meM sahAyaka hote hai| (sa) aptthy| (255) (a) triloka saMsthAnI puruss| (ba) samavazaraNI gNdhkuttii| (a) SaT dravya ciMtana se sAdhaka ko svasaMyama kI preraNA dharma dhvajA kI zaraNa meM milatI hai / (ba) tathA adamya puruSArtha se bhavaghaTa se tirA jAtA hai / (257) yaha caturgati kA saMsAra hai jahA~ pAMcavI gati dvArA hI kendra se urdhvagamana dvArA pAra huA jAtA hai| (258) aptthy| (259) caturgatiyoM ke nAzane ko sAdhaka chatradhArI rAjA ne paMcAcArI mArga liyA aura zikhara tIrtha / (kailAza tIrtha) se SaT dravya ciMtana karate hue Upara utthe| saMghastha zramaNAcArya kI zaraNa meM ardhacakrI ne sallekhanA puruSArtha do dharmadhyAnoM ke sAtha bhavyatva kI prApti karake guNasthAnonnati kii| (261) aSTakarma janya cAra gatiyoM se nikalane ke lie sallekhanA kA puruSArtha karate hue nikaTa bhavya caturAdhana karatA hai aura sAdhaka banakara 6 bhavoM meM mokSa prApta karane kA tapa kara letA hai| (262) sAdhaka cAra ghAtiyA karmo ke nAzana hetu adamya puruSArtha bar3hAkara kevalI pada bhI kramonnati se prApta karatA hai aura ratnatrayI guNasthAnonnati kA vAtAvaraNa banAte hue vItarAga tapa bar3hAtA hai / (263) puruSArthI do zukladhyAnoM kA lakSya karake sAdhanA prAraMbha karate haiM sAdhaka yA AryikA r3hAI dvIpa meM hI hote haiM aura do zukladhyAnI vItarAgI tapa bar3hAte hue sAdhanA karate haiM / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI bhI tIna zukla-dhyAnI sAdhanA kA lakSya banAkara sAdhanA karate hue saMgha ke caraNoM meM caturAdhana karake vItarAgI tapa karate haiM / vItarAga ratnatrayI tapa ke lie SaT Avazyaka karate hue saMghAcArya kI zaraNa meM saMyama sAdhanA hetu jAte haiM / (266) sallekhI arahaMta bhakti dvArA jaMbUdvIpa meM tIna dharma-dhyAnoM se sAdhanA prAraMbha karate hue ardhacakrI hokara bhI samavazaraNa me tIrthakara ke pAdamUla meM ratnatrayI paMcAcAra karate hue siddhatva kI bhUmikA banA sakate haiM / (267) guNasthAnonnati karatA caturtha guNasthAnI bhavaghaTa se tirane vAlA tIrthakara prakRti karma bAMdhane kA puruSArtha kara sakatA hai| bhavaghaTa se tirane do dharma-dhyAnI vyakti bhI do zukla-dhyAnoM kI kramazaH prApti caMcala mana para saMyama karake vairAgya / vItarAgatA dvArA prApta kara sakate haiM / (269) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM puruSArthI pakSI bhI bhavaghaTa se tirane do zukla-dhyAnI tIrthakara ke pAdamUla meM sAdhaka aura chatradhArI hote hue bhI puNya bAMdhakara vairAgya sAdhate aura sallekhanA dvArA kramonnati se arahaMta ho jAte haiM / (270) bhavaghaTa se tirane do zukla-dhyAnoM ke lakSyadhArI jaMbUdvIpa meM ratnatraya dhAraNa karake Atmastha sAdhaka banakara ratnatrayI daza dharmI vAtAvaraNa banAte aura vItarAga tapa tapate haiM / (264) 63 For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (273) (271) munivrata ko kachue kI taraha paMcama gati ke lie zramaNAcArya ke saMgha meM do dharma-dhyAnoM dvArA hI bAraha anuprekSA karate AraMbhI gRhastha apanI sthiti se uThakara zrAvaka pada se ailaka phira sAdhaka banatA huA r3hAI dvIpa meM do zukla-dhyAnI vairAgya prApti aura tapa kara letA hai / (272) aSTakarma janya caturgati bhramaNa se bacane ke lie sallekhanA puruSArtha yugala sAdhaka (kulabhUSaNa-dezabhUSaNa) muniyoM ne AtmasthatA puruSArthI svasaMyamI pakSiyoM jaisI vairAgya dvArA kI hai / caturvidha saMghAcArya ke cAra anuyogI jJAna kI zaraNa meM caMcala mana ko sthiratA prApta hokara sallekhI meM utsAha uThatA hai| use vaiyAvRtti milatI hai| (274) chatradhArI evaM dezasaMyamI sAdhaka do dharma-dhyAnoM ke sAtha bhI kevalatva taka kI prApti kI pAtratA tIna dharma-dhyAnI banakara aura adhika puruSArtha uThAte hue krama se do zukla-dhyAnoM taka kI prApti caturAdhana karatA huA kara letA hai / (275) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA sAdhaka saMgha/ghara meM sImAoM meM baMdhakara svayaM ko cAroM kaSAyoM se dUra karatA hai aura kachue jaisI sajagatA se AraMbhI gRhastha kI tIna dharma-dhyAnI sthiti se bhI sallekhanA dhAraNa kara caturAdhana karatA hai / (276) (a) paMcamagati kA sAdhaka paMcAcAra karate hue jaMbUdIpa meM ratnatraya kI sAdhanA karatA cAra anuyogI nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa meM tIrthakara prakRti kA puNya bAMdhatA hai / (ba) sallekhI sapta tattvoM kA ciMtana karatA huA pakSa pAra karatA hai| (277) sAdhaka/yogI / (278) sAMsArika caturgati patana dikhalAtA ulTA svastika | (279) vItarAgI tapa, bAraha bhAvanA bhAvana aura jaMbUdvIpa meM ratnatrayI sAdhanA hI jIva ko parama iSTa hai / nikaTabhavya puruSArthiyoM ne hI aSTApada kI taraha hAra na mAnate hue ardhacakrI sthiti se utsarpiNI-avasarpiNI kAlA? meM saMsAra kI aMtahIna bhaTakAna se bacakara sallekhanA dhAraNa kI hai / (281) bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM se uThate hue jaMbUdvIpa meM arahaMta siddha ArAdhanA karate sarIsRpoM ne samatAdhArI sAdhaka banakara tIna dharmadhyAnI (AraMbhI ) zrAvaka kI taraha svasaMyama se icchA nirodha kiyA / (282) bhavaghaTa se tirane tIna dharma-dhyAnoM kA sahArA lekara paMcamagati hetu caturAdhana karate hue jaMbUdvIpa ke ratnatrayI vAtAvaraNa meM cAra anuyogI vItarAgI saMghAcAryoM ne sAdhanA kI / (283) kevalI bhagavantoM ne vItarAgI adamya puruSArtha niraMtara bar3hAyA, aura bhI bar3hAyA, aura aura adhika bar3hAyA / (284) vItarAgI cAra anuyogI nizcaya vyavahArI dharma sAdhane dvAdaza tapa tapate hue guNasthAnonnati karate haiM / (285) chatradhArI tathA AryikA svasaMyamI icchA nirodha karate haiM / (286) jApa japane se vItarAgI sAdhanA bar3hatI hai / (287) puruSArtha uThAte hue chatradhArI sAdhaka Atmastha hote hue sallekhanA lekara caturAdhana karate haiM / (283) kevalI bhagavantoM ne vItarAgI adamya puruSArtha niraMtara bar3hAyA, aura bhI bar3hAyA, aura aura adhika bar3hAyA / (284) vItarAgI cAra anuyogI nizcaya vyavahArI dharma sAdhane dvAdaza tapa tapate hue guNasthAnonnati karate haiM / (285) chatradhArI tathA AryikA svasaMyamI icchA nirodha karate haiM / (280) 64 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (286) jApa japane se vItarAgI sAdhanA bar3hatI hai / (287) puruSArtha uThAte hue chatradhArI sAdhaka Atmastha hote hue sallekhanA lekara caturAdhana karate haiM / (288) do dharmadhyAnI AraMbhI gRhastha bhI tIna dharma-dhyAnI sthiti se paMcamagati kI sAdhanA aura caturAdhana kara sakatA hai / (289) arahaMta aura kevalI avasthA sAdhaka ko vItarAgI tapa se prApta hotI hai / (290) cAroM kaSAyoM ko taja karake guNasthAnonnati se kAlA? meM vItarAgatA surakSA detI hai| (291) svasaMyamI vyakti AraMbhI gRhastha hokara bhI SaT Avazyaka tatpara rahatA hai / (292) samAdhimaraNa karatA sallekhI ratnatraya kA dhAraka vItarAgI tapasvI hotA hai / (293) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI ne puruSArtha kiyA / (294) trilokInAtha kevalI lokapUraNI samudghAta karane hetu samavazaraNa ke aMdara bhI caturAdhana lIna siddha sAdhaka haiM / (295) bhavaghaTa se tArane do zukla-dhyAna (bArahavA~ guNasthAna) hI AdhAra haiM / (296) siddhatva kA puruSArtha lokapUraNa karane vAle ke dvArA paMca parameSThI kI ArAdhanA karate mahAmatsya jaisA, uttama saMhananI sAdhaka ke rUpa meM guNasthAnonnati karatA hai / (297) saMghAcArya ratnatrayI vItarAgI haiM jo paMcama gati hetu caturAdhana karate hue jaMbU vdIpa meM arahaMta sidhda ko dhyAte haiM aura vItarAgI nizcaya vyavahAra dharma ko pAlate haiN| (298) ratnatrayI jaMbU vdIpa meM nikaTa bhavya ne ratnatraya pAlA jise kisI bhava meM chor3A thaa| (299) trigupti se paMcamagati hai| (300) tIrthakaratva mAtra puruSa dvArA hI saMbhava hai / (301) bhavacakra bhI kAlacakra kI taraha SaTkhaNDI hai / (302) aspsstt/aptthy| (303) (a) jiyo aura jIne do (ba) bhavacakra se pAra utarane donoM baMdhuoM ne vItarAgatA dhAraNa karake tapasyA kii| bhavanoM ko tyAga kAyotsargI tapa kiyaa| (304) (a) janma hone para svastika kI cAra gati bhramaNa Asana para janma letA huA jIva bhI tIrthakaratva ke lie jinazAsana kI zaraNa lekara vItarAgI tapa aura saMghAcArya kI zaraNa sahita ratnatraya kI sAdhanA karake kIrtivAna caturvidha saMghAcArya kI sthiti pA letA hai| anyathA kaSAyoM meM par3akara pratyeka manuSya bhava kA bhI janmA jIva jIvana bigAr3a letA hai| (ba) tIrthakaratva aura caturvidha jinazAsana kI zaraNa Atmastha tapasvI ko saMghAcArya avasthA meM ratnatraya pAlana karate hue kIrtivAna caturvidha saMghAcArya ke rUpa meM caryAvAna picchI kamaMDaludhArI muni avasthA se prAraMbha hotI hai, jise zrAvaka par3agAhate haiN| (305) jAgRta sAdhaka tapasyA rata rahatA hai / arahaMta siddha zuddhAtmA kA dhyAna use jagAtA hai| anyathA sotA khotA manuSya saMsAra kI cAra gatiyoM meM hI lIna rahatA hai, jisakA sira aura viveka nahIM rahate / vaha ajJAnI aura asaMyamI banakara laukikatA meM lIna rahatA hai| (306) (a) zArdUla athavA jinavANI kA udghoSa Dhola sI gUMja karatA DhAIdvIpa meM do zukladhyAna aura vItarAgatA kI prabhAvanA karatA hai / 65 For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ba) DhAIdvIpa meM rahakara hI zukladhyAna vItarAga tapa aura Atmonnati prApta hote haiM jisakI bhUmikA meM gRhatyAga utsarpiNI avasarpiNI meM aura unnati svarga-naraka aura Atmonnati kA rahasya anAdikAla se calatA A rahA hai / (307) (a) caturAdhana paMcAcArI sallekhI samAdhimaraNa ke lie ratnatrayI jinadeva kI zaraNa meM vItarAgI tapasvI banA / (ba) ratnatrayI kAyotsargI kA tapa jo tIrthakaratva taka pahu~cAtA hai (308) (a) aspsstt| (ba) jinazAsana ke zArdUla kI zaraNa meM deva aura sthAvara bhI haiN| (309) (a) paMcaraMgI 'lezyA' dyotaka jindhvjaa| (ba) jinadhvajA ke nIce eka ora U~ aura dUsarI ora usake svAgata meM khar3A manuSya / (310)/ (311) aspsstt| (312) sAdhaka nikaTa bhavya hai jisane caturAdhana karate hue samAdhimaraNa se apane vItarAgI tapa ko pUrNa kiyA / (313) aspsstt| (314) (a) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne aNuvratI banakara sallekhanA dhAraNa karate hue vItarAgI banakara tapa kiyA aura arahaMta avasthA taka kramonnati kii| (ba) do zukladhyAnI vAtAvaraNa ratnatrayI sAdhanAmaya hI Adi jinamArga hai jo kevalatva taka dilAtA hai (315) (a) saMbhavajina kA 'ghor3A lAMchana / vaibhava tyAga se hI gunnsthaanonnti| (ba) guNasthAnonnati karane caturAdhaka ne do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se hI svasaMyama dhAraNa kiyA / (a) kAyotsargI tapasvI itanA tapalIna thA ki latAaiM usake AsapAsa maMDapa sI banA gii| use pUjane vRSabha ke sAtha bhakta AyA ve Adijina haiN| tapasvI tapa meM lIna rahatA hai / (ba) bhavaghaTa se pAra utarane do dharmadhyAnoM ke puruSArthI ne AraMbhI gRhastha avasthA se nizcaya-vyavahArI saMghAcArya zramaNa kI zaraNa meM tIsare zukladhyAna hetu vAtAvaraNa prApta kiyA / (317) (a) kAyotsargI tapasvI kA ugra tapa thA ki latA maMDapa ne use DhaMka liyA / (ba) kAyotsargI jina mudrA mahAvratI kii| zeSa aMkana aspaSTa / (a) ratnatrayI kAyotsargI tapasvI / (ba) vaiyAvRttya kA jhUlA pAne vAlA vItarAgI tapasvI paMca parameSThI lIna paMcAMcArI thA / (319) (a) aspaSTa / (ba) puruSArtha uThAte hue utsarpiNI-avasarpiNI meM AraMbhI gRhasthoM ne sallekhanA dhAraNa karake cAra zukladhyAnoM vAlA vItarAga tapa dhaaraa| (320) (a) jinadhvajA kalaza shit| (ba) samAdhimaraNa karane vAlA sallekhI ratnatrayI tapasvI caturAdhaka thA jisane vItarAga tapa karane caturAdhana kiyA / (321) (a) ailaka ne upazama dvArA anukUla vAtAvaraNa uttarottara banAkara vItarAga tapa kiyA / 66 For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ba) tIna dharmadhyAnI vAtAvaraNa se puruSArthI svasaMyamI tapasvI ne arahaMta pada taka Atmonnati kI / (322) (a) pAMcasUnArata AraMbhI gRhastha ne puruSArtha bar3hAte hue cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharmI AcArya kI zaraNa lI aura sapta vyasanoM ko tyAgakara sapta tatva ciMtana karane lgaa| (323) ratnatrayI suravAsita tapasvI ne svayaM ko puruSArthI ratnatraya se saMyamita karake cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lekara paMcamagati prApti hetu udyama kiyaa| (324) (a) do yugala baMdhuoM ne tapasvI banakara kevalatva prApti hetu icchA nirodha kiyA / (ba) dUsare zukladhyAna kI prApti hetu vAtAvaraNa meM tapasvI ne lokapUraNI sallekhanA se arahaMta pada pAyA / (325) (a) kalpavRkSa/sAdhanA vRkSa / (ba) paMcAcAra pAlana karate usa ratnatrayI sAdhaka kI tapasyA sAdhaka ne paMca parameSThI ArAdhanA se kI / (326) (a) bhavaghaTa se tirane ke lie do dharmadhyAnoM vAle bhI sallekhanA kA puruSArtha karate hue dUsare zukladhyAna taka pahuMca jAte haiM aura caturAdhana karate haiM / (ba) kalpavRkSa / sAdhanA vRkss| (327) (a) kalpavRkSa/sAdhanA vRkSa / (ba) adamya puruSArtha karake yogI sAdhaka ne ardhacakrI kI sthiti se bhI utsarpiNI-avasarpiNI meM apanI aMtahIna bhaTakAna ko paMca parameSThI sumirana se aMta kiyA / (328) (a) aspsstt| (ba) kalpavRkSa / (329) (a) / (ba) aspsstt| (330). (a) aspsstt| (ba) kalpavRkSa / (331) (a) klpvRkss| (ba) samavazaraNa meM zikhara tIrtha para arahaMta siddha dhyAte dUsare zukladhyAnI saMghoM meM alaga-alaga rahate haiM / (332) (a) samavazaraNa meM zikhara tIrtha para mahAvratI sAdhaka guNasthAnonnati karate haiN| (ba) kalpavRkSa / (333) aspsstt| (334) (a) magara, nauveM tIrthakara kA laaNchn| (ba) Atmastha caturAdhaka sAdhaka jinazAsana ke caraNoM meM adamya puruSArtha se pahuMcA aura mahAmatsya jaisA svasaMyama puruSArtha uThAkara cAroM gatiyoM ko chedane vAle saMgha kI zaraNa meM vItarAgI tapa karane lgaa| (335) (a) puSpadaMta kA lAMchana, mgr| (ba) aspsstt| (336) (a) puSpadaMta kA lAMchana, mgr| (ba) aspsstt| (337) (a) puSpadaMta prabhu kA lAMchana magara aura arahanAtha kI machalI/karmaphala cetanA / (ba) paMcama gati ke lie vItarAga tapasyA karate hue SaT dravyoM kA dhyAna karanA DhAI dvIpa meM vaiyAvRtti dilAtA hai| 67 For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (338) (a) puSpadaMta kA lAMchana magara (ba) mukti patha hetu guNasthAnonnati, sallekhanA aura dUsare zukladhyAna kI sAdhanA dvArA DhAIdvIpa meM caturAdhana se hI saMbhava hotI hai| (339) (a) puSpadaMta kA lAMchana magara / (ba) sAdhaka kI guNasthAnonnati DhAIdvIpa meM vItarAga tapa se hI saMbhava hotI hai| (340) (a) aspsstt| (ba) bhavaghaTa se pAra hone dUsare zukla-dhyAna kI prApti tapasvI ne tIna dharma-dhyAnI paMcama guNasthAnI vItarAgI tapa ke vAtAvaraNa se prAraMbha kii| (341) (a) tadbhavI mokSArthI paMcama gati kA sAdhaka ratnatrayI jambUdvIpa meM thA jisane cAra anuyogI caturvidha dharma sAdhanA se sapta tattva ciMtana karate hue sAdhanA kI / (ba) mAnastaMbha aura siddhtv| (342) (a) chatradhArI rAjA ne vairAgya dhAraNakara ratnatrayI sAdhanA kA vAtAvaraNa banAne SaTdavyoM kA ciMtana kiyA (ba) tadbhavI mokSapathI ne kevalatva prApti ke vAtAvaraNa kA tapa kiyaa| (sa) vaha do zukladhyAnI vAtAvaraNa arahaMta siddhamaya thA / (343) (a) arahaMta pada kI vyakti se chatradhArI rAjA ne tyAga karate hue sAdhaka bana sallekhanA lekara anukUla vAtAvaraNa banAyA (ba) bhavaghaTa se tirane eka rAgI hRdaya ne ailaka (athavA AryikA) banakara upazama dvArA vairAgya dhAraNa kiyA / (344) (a) paMca parameSThiyoM kI ArAdhanA karate hue paMcamagati ko prApta karane yugala zrRMgoM para mUla jinazAsana kI zaraNa meM pahuMce jahA~ vaiyAvRttya kA jhUlA milatA hai aura tIna zukla-dhyAnI vAtAvaraNa bhI / (ba) jambUdvIpa meM AtmasthatA do dharma-dhyAnI ko puruSArtha uThAte hue cAra zukladhyAnI vItarAgatA taka le jAtI hai| (345) (a) eka gRhI ne AraMbhI gRhastha kI sthiti ko tyAgate hue aSTApada kI taraha ratnatraya sAdhakara ghara meM hI sAmAyika pratimAeM aura SaT Avazyaka dvArA vItarAga tapa kiyA / (ba) usakA vAtAvaraNa tIna dharmadhyAnI ratnatrayI thA / (346) (a) cAra gatiyoM ko samApta karane ke lie puruSArthavAna sallekhanA Avazyaka hotI hai jise ucca zrAvaka/AryikA kramazaH guNasthAnonnati karake vItarAga tapa dvArA prApta karate haiM / (ba) guNasthAnonnati karate hue do zukladhyAnI vAtAvaraNa banA / (347) (a) mahAvrata kI picchI aura vItarAga tapa hI paMca parameSThI kI ArAdhanA haiM / (ba) aspaSTa / (348) (a) dvAdaza anuprekSA dvArA nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa cAra gatiyoM kA bhramaNa chur3Ane vAle adamya puruSArtha hai / (ba) taba dUsare zukladhyAna kA vAtAvaraNa banatA hai / (349) (a) adamya puruSArtha bAra-bAra bar3hAte hue sallekhI apanA vairAgya aura AtmasthatA bar3hAtA hai / jisa se use tIrthakara prakRti kA "baMdha' baMdhakara guNasthAnonnati hotI hai / 68 For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (350) (a) vaiyAvRtti ke jhUle para usa tIna dharmadhyAnI kA vAtAvaraNa ratnatrayamaya ho jAtA hai| use sallekhanA kA puruSArtha aura vAtAvaraNa milatA hai / (ba) vAtAvaraNa tIna dharmadhyAna vAlA anukUla hai I (351) (a) jApa japate hue paMcama gati kA sAdhaka sallekhanA lekara / puruSArtha tIrthakara prakRti kA banAkara dUsare dharmadhyAna se bhI dUsare zukladhyAna ko paMcAcAra dvArA prApta kara sakatA hai / (ba) aspaSTa / (a) cAturmAsa meM paMcAcAriyoM ke sAtha tyAgI vairAgya aura caturAdhana se paricita hote haiM / (ba) tIna dharma - dhyAnoM kI bhUmikA se kramonnati dvArA dUsare zukladhyAna kA vAtAvaraNa mila jAtA haiN| (arahaMta pada) (a) dvAdaza bhAvanA bhAte isa DhAIdvIpa meM hI kIrtimAna zramaNa nizcaya vyavahArI saMghAcArya hote haiM / (ba) cAra dharma - dhyAnoM vAlA vAtAvaraNa hI sahI vAtAvaraNa hai / (saptama guNasthAnI ) (a) cAturmAsa meM mahilAaiM aura puruSa samyaktva dhArate haiM aura vAtAvaraNa ko caturAdhanI banA dete haiM / (ba) arahaMta ke pAdamUla meM sahI vAtAvaraNa milatA hai / (352) (353) (354) (ba) guNasthAnI sIr3hiyAM car3hate vaha ratnatrayI patha para paMcamagati ke lie taiyArI karatA yugala parvata ke zikharoM para saMgha meM mAMgItuMgI / udayagiri khaNDagiri (kumArI parvata) jAtA hai jahA~ vairAgya kA vAtAvaraNa aura sallekhanA hetu use anukUla milatA hai / ( 355 ) se (358) aspaSTa / (359) (360) (a) jaMbUdvIpa ko paMcAcArI banAne vAlA tIrthaMkara prakRti kA puruSArtha kara letA hai| (ba) dUsare zukladhyAna vAlA vAtAvaraNa hI iSTa hai / (a) svasaMyamI tapasvI nikaTa bhavyatva pAkara parama guNasthAnonnati karatA hai / (ba) do zukladhyAnI vAtAvaraNa banAnA iSTa hai / (361) (a) sallekhanA lekara dUsare dharmadhyAna kA svAmI sapta tatva ciMtana karane vAlA vairAgya prApta kara letA hai| (ba) paMca parameSThI dhyAna se prApta vAtAvaraNa (puNyAtmaka hai) (a) trigupti aura vairAgya dhAraNa karake vaha paMca parameSThI ko hI smaraNa karatA hai / (ba) AryikA / tyAgiyoM ne svasaMyama sAdhA / (362) (363) (a) r3hAIdvIpa meM vairAgya chAyA / . (ba) do dharmadhyAna vAlA ekadeza tyAgI thA / (364) (a) tapa dvArA prApta jJAna cetanA jAgRta hokara tIrthakaratva / kaivalya prApta huA / (ba) do dharmadhyAnoM vAlA vAtAvaraNa thA / (385) (366) aspaSTa / (367) (a) jaMbUdvIpa meM vaha bhavya tapasvI, saMghazIrSa thA jisane caturAdhana karate hue vAtAvaraNa ko sapta tatva ciMtana se prApta kiyA (ba) aspaSTa / 69 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (368) (a) paMca parameSThI kI zaraNa meM puruSArthI sallekhI ne arahaMta siddha japate hue jIvana pUrNa kiyA aura nikaTa bhavyatva pAyA (ba) do zukla dhyAnoM vAlA vaha (kevalI) kA vAtAvaraNa hI rahA hai / (a) sapta tatva ciMtana yugala zrRMgoM para vairAgya tapa karAtA hai| athavA sapta tatva ciMtana se yugala zikharoM (siddha kSetra mAMgItuMgI) para vairAgya prApta kiyA gyaa| (ba) nikaTa bhavya ne tIna dharmadhyAnoM se yAtrA prAraMbha kara siddhatva pAyA / (369) (370) (a) aspaSTa / (ba) tIna dharmadhyAnoM kI prApti kA vAtAvaraNa / (371) (a) nikaTa bhavya ne paMcaparameSThI ArAdhanA tapasvI kI taraha vairAgya prApta karake aura kevalI ke pAdamUla meM jinazAsana kI zaraNa sAdhanA karate hue pUrNa kI / (ba) tIna dharmadhyAnoM kI bhUmikA se hI sahI vAtAvaraNa kI prApti huI / (372) (a) aspaSTa / (ba) tIsare zukladhyAna vAle vAtAvaraNa meM vaha nikaTa bhavya sallekhI thA / (373) (a) donoM baMdhuoM (kulabhUSaNa, dezabhUSaNa ) ko vairAgya utpanna huA aura donoM ne cAroM kaSAyeM tyAgakara jaMbUdvIpa meM zrI arahaMta kI zaraNa lI / (374) (375) (376) (377) (378) (ba) tIna dharmadhyAnI vAtAvaraNa thA / athavA tIna zukladhyAnI kevalI bane / (a) usane ekadeza svasaMyama dhAraNa kara apanI icchAoM kA nirodha kiyA / (ba) vaha vAtAvaraNa hI tIna dharmadhyAnoM vAle zrAvaka kA thA / (a) aspaSTa / (ba) vaha tIna dharma dhyAniyoM kA vAtAvaraNa thA / (a) vairAgyamaya tapa vAlA vaha yugala zraMgoM para (mAMgItuMgI) sapta tattva kiyA / (ba) vaha tIna dharmadhyAnI vAtAvaraNa thA / (a) cAra ghAtiyA karmoM ke saMsAra cakra se uvarane kA saMkalpa liyA / (ba) cAra tapoM se sAdhaka ne AtmasthatA pAyI / (a) nikaTa bhavya ne paMcamagati hetu caturAdhana kiyA / (ba) vAtAvaraNa dUsare zukladhyAna vAlA thA / jaMbUdvIpa meM vairAgya ke vAtAvaraNa meM sAdhaka sapta tatva ciMtana karate haiM / (379) (380) puruSArthI ratnatraya / (381) (a) sallekhI ne paMcamagati prApta kara arahaMta pada bhI pAyA / (ba) tIna dharmadhyAnI vAtAvaraNa thA / (382) ratnatrayI sAdhaka ko tIsarA zukladhyAna prApta huA, vaha sayoga kevalI bane) (383) gRhastha kA vahI gRha aMtarmukhI hone se AtmA taka pahuMcane kA sAdhana banA / 70 For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (384-385) aspaSTa / (386) (a) do tapasviyoM ne tadbhavI mokSa kA sAdhana banAyA aura tapa kiyA ratnatrayI vAtAvaraNa meM / (ba) aspaSTa / (387) (a) sallekhI ne vairAgya dhArakara paMca parameSThI ArAdhana kiyA / (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa banAyA / (388) ye navadevatA haiM - arhata, siddha, AcArya, upAdhyAya, sarva sAdhu, jinadharma, jinAgama, jinacaitya aura jina caityaaly| (athavA janma ke nau yoni sthAna bhI darzAte haiM ) / (389) yahA~ svAstika ke rUpa meM jIva kI cAra vigraha gatiyoM kA varNana hai| (390) yaha saMsAra kI cAra gatiyA~ haiM jinameM jIva anAdikAla se bhaTaka rahA hai / (391) " "vahI " " " / (392) "ulTA" yaha svAstika saMsAra meM jIva kI "paryAya avanati" kA dyotaka hai| (393) "karmana kI 63 prakRti nAzana" | (394) yaha gRhasthoM/gRhiyoM ke AvAsa ke dyotaka haiM, jo dIvAroM se ghire daravAjoM aura kakSoM se yukta haiM aura AtmA meM jhAMkane kA prayAsa sAmAyika se karAte haiM / (395) yaha bAraha tapa karatA Atmastha tapasvI ke vratoM kI aMkana darzAtA hai / (396-99) cAra gatiyoM vAlI pratyeka jIva kI saMsAra meM "unnati" vAlA yaha svastika hai / (400) ye saMketa saMsAra meM jIva kI Atma sAdhanA ke bharata aura airAvata ke kSetra meM ThIka eka ghara meM nara aura nArI ke alaga-alaga ' Atma sAdhanA ke kSetra haiM / (401-403) aspaSTa / (404) (a) nikaTa bhavya ne sallekhanA dvArA jaMbUdvIpa meM samAdhimaraNa kiyA aura kevalatva paayaa| (ba) vAtAvaraNa dUsare dharmadhyAnI kA bhI unnati kAraka ho sakatA hai / (405) (a) paMca parameSThiyoM kA maMtra uccAraNa yA dhyAna bhI vairAgyamaya vAtAvaraNa meM sallekhI ko sAdhanA meM sahAyaka banatA hai| (ba) tIna dharmadhyAnI sAdhaka kA vAtAvaraNa hai / (406) (a) vaha do dharmadhyAnoM kA svasaMyamI, mahAvrata kA poSaka aura vairAgya ko uttarottara bar3hAtA hai / (ba) cAra dharmadhyAnI vAtAvaraNa (dhyAnastha muni kA) hai / (407) (a) tapasvI paMca parameSThI ArAdhana meM lIna hai / (ba) tIna dharma dhyAnamaya vAtAvaraNa (ucca zrAvaka kA hai ) (408) (a) paMca parameSThI ArAdhaka tapasvI svasaMyama dvArA icchA nirodha kara lete haiM / (ba) kevalI samudghAta meM AtmA eka-eka samaya meM daMDa, pratara, kapATa aura lokapUraNa karake vApasa 4 samayoM meM kapATa, pratara, daMDa hokara apane zarIra meM A jAtI hai / (409) aspaSTa / 71 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (410) (a) vaha nizcaya-vyavahAra dharmI nikaTa bhavya tapasvI hai / (ba) sAdhaka tIna dharmadhyAna vAle vAtAvaraNa meM hai| (411) (a) sallekhanA dhAraka AraMbhI gRhastha ne vairAgya dhAraNa karake SaT dravya ciMtana kiyA / (ba) tapasvI Atmastha ailaka hai/athavA AryikA hai| (412) (a) samavazaraNI sa (ba) vItarAgI tapasvI svarga meM do dharmadhyAnI deva huaa| (413) (a) saMghAcArya / (ba) AtmakendratA, dhyAna / (414) (a) ekadeza svasaMyamI sapta tatva ciMtaka thA / (ba) vaha nikaTa bhavya thaa| (a) chatradhArI rAjA ne kevalI bhagavAna kI zaraNa lene ke lie vairAgyamaya vAtAvaraNa ko paMca parameSThImaya kiyA / (ba) puruSArthI ke ratnatraya se vairAgya buddhi pAkara vAtAvaraNa caturgati nAzaka hotA hai| (416) (a) aSTa karmoM ko haTAne ke lie puruSArthI vairAgya ko jaMbUdvIpa meM banAyA / (ba) aspaSTa / (a) paMcamagati ratnatraya se hI saMbhava hai| (ba) siddhatva / lokapUraNI samudghAta daMDa, pratara, kapATa, lokapUrana karatA aura usI viparIta kama meM vApisa hotA hai / (419) (a) sallekhI kA caturAdhana aura vairAgya paMca parameSThI ArAdhanA sahita hai| (422) (423) (424) (ba) dUsare zukladhyAna kA vAtAvaraNa / jaMbUdvIpa meM do zukladhyAna aura kevalajJAna / (a) jambUdvIpa meM trigupti aura paMca parameSThI ArAdhana (ba) aspaSTa / (a) jaMbUdvIpa meM puruSArthI kA paMca parameSThI zraddhAna / (ba) aspaSTa / aspaSTa / (a) lokapUraNI kA caturAdhana aura ratnatraya dhAraNa / (ba) aspaSTa / aspaSTa / (a) aspaSTa / (ba) jaMbUdvIpa meM tIrthakara dvArA caturgati nAzana / a) cAra zukladhyAnI vAtAvaraNa (ba) do yogii| (426) (427) (428) 72 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (429) (a) tapasvI sapta tattva ciMtana karatA / (ba) hariNa yugala, zAMtinAtha kA lAMchana / (a) do dharmadhyAna paMca parameSThI ArAdhana ke vairAgyamaya vAtAvaraNa meM ratnatraya kA pAlana aura guNasthAnonnati (ba) magara puSpadaMta aura mIna arahanAtha ke laaNchn| (a) paMca parameSThI ArAdhana sahita vairAgya meM nizcaya-vyavahAra kA vAtAvaraNa aura guNasthAnonnati se do zukladhyAna (ba) magara (puSpadaMta) / (432) (a) tapasvI kA vairAgya aura paMca parameSThI aaraadhn| (ba) magara (puSpadaMta kA laaNchn)| (a) sapta tattva ciMtana karatA vairAgyamaya nizcaya-vyavahAra vAtAvaraNa aura gunnsthaanonnti| (ba) magara nauveM tIrthakara kA laaNchn| (a)paMca parameSThI ciMtana karatA vairAgyamaya vAtAvaraNa aura ratnatraya pAlana sahita gunnsthaanonnti| (ba)magara aura mIna (a) do dharmadhyAna paMca parameSThI ArAdhana ke vairAgyamaya vAtAvaraNa meM ratnatraya sAdhanA aura guNasthAnonnati (ba) magara puSpadaMta aura mIna arahanAtha ke laaNchn| (a) tapasvI kA vairAgyamaya vAtAvaraNa aura paMca parameSThI aaraadhn| (ba) magara aura mIna / (437) (a) aspaSTa / (ba) magara puSpadaMta aura mIna arahanAtha ke laaNchn| (438) aspaSTa / vairAgyamaya saMgha tapasviyoM kA aura cAra zukladhyAna / (a) jinadhvajA aura kalaza | (ba) tapasvI kA nadI kinAre vairAgya dhAraNa aura SaTa dravya shrdhdaan| (441) (a) bhavaghaTa se tirAne vAle do zukladhyAna (ba) jindhvjaa| (442) (osaMghAcArya (ba) kSatrI tyAgI ne ailakatva dhAraNa karake vairAgya svIkArA aura zramaNa banA / 43) (a) bhavaghaTa se tirane vAle do zukladhyAna haiN| (ba) jindhvjaa| (444) (a) tyAgI kA do zukladhyAnI lakSya aura vairAgya SaT dravya zraddhAna vAlA thaa| (ba) tIna dharmadhyAnoM kA vAtAvaraNa (usakA mUla) thA / 73 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (445) vAtAvaraNa caturgati kSaya hetu pratimA dhAraNa aura do dharma dhyAnoM se prAraMbha hotA hai / vaha vAtAvaraNa tIna dharmadhyAnI bananA bhI pragati hai| (446) SaT dravyoM kA zraddhAna paMcama gatidAyI, yugala zrRMgoM para saMgha ke samIpa vaiyAvratya ke jhUle ke sAtha guNasthAnonnati karAtAhai tathA sallekhanA kI dRr3hatA dekara arahaMta pada taka pahuMcAtA hai / bhavaghaTa ko chedane taba vairAgyamaya AtmasthatA aura puruSArtha sahita sapta tattva ciMtanayukta vairAgya lAte haiM / (447) (a) saMghAcArya kI zaraNAgata AraMbhI gRhastha bhI gRha tyAgane tatpara rahatA hai| (ba) mahAmatsya sA vajavRSabhanArAca saMhanana hone para bhI bhavaghaTa tirAne nizcaya-vyavahAra dharma aura SaT dravyoM kA zraddhAna Avazyaka hote haiM / (448) daza dharma sAdhanA tyAgI ko nizcaya-vyavahAra dharma ke sAtha vairAgya aura SaT dravya zraddhAnI rakhatA hai cAra dharmadhyAna aura vairAgya tyAgI kI paMca parameSThI bhakti sArthaka karate haiM / (449) (a) ratnatraya aura tIna dharma dhyAna tyAgI ko saMghastha zaraNa dilA guNasthAnonnati vairAgya karAte haiM (ba) paMca parameSThI ArAdhana AtmasthatA se cAra ghAtiyA naSTa karAte haiN| (450) nizcaya-vyavahAra dharma aura do dharmadhyAna ekadeza tyAgI ko saMghastha pratimAdhArI kI taraha vairAgya kI ora le jAte aura paMca parameSThI bhakti meM sahAyaka hote haiN| tIrthakaratva/kevalatva hI cAra ghAtiyA karmoM ke kSaya meM sahAyaka hote haiM / (451) sallekhI yugala zrRMgoM para sthita jina liMgI saMgha ke samIpa vairAgya dhAraNa kara acchI samAdhimaraNa kara sakatA hai / vAtAvaraNa cAra zukladhyAnoM kA bana sakatA hai / (452) (a) daza dharma tapasvI ko ratnatrayI nizcaya-vyavahAra dharma se jor3ate aura vairAgya dhAraNa meM sahAyaka hote haiN| jaba caturAdhana karanA sahaja hotA hai / (ba) cAra dharmadhyAna tyAgI ko vairAgya se jor3ate haiM / (453) paMcAcAra pAlate hue tyAgI ne svasaMyamI kI sAdhanA kI, pUrva meM usakA vAtAvaraNa atyaMta asthira thA / (454) guNasthAnonnati karate muniyoM ke saMgha meM vairAgya dhAraNa karake paMca parameSThI ArAdhana karatA tapasyArata thA aura bhavaghaTa tirane tIrthakara prakRti bAMdha aSTa karmojanya caturgati bhramaNa kA kSaya kiyA / (455) (a)caudaha guNasthAnI bhavaghaTa tirane vAtAvaraNa ko paMca parameSThImaya banAyA / (ba) vAtAvaraNa tIsare zukladhyAna kA ho gayA / (458) (a) svasaMyamI icchA nirodha tyAgI ne paMcAcAra pAlA / (ba) lokapUraNI sallekhI hokara hI usane cauthe zukladhyAna kI prApti kI / (460) (a) guNasthAnonnati karatA muniyoM kA saMgha / (ba) r3hAIdvIpa meM puruSArthI tIrthakaratva kA puNyavAna thA / paMcamagati taka usane dudhyAnoM ko dUra rakhA aura svasaMyamI banakara tIrthakaratva kI sAdhanA kii| usakA vAtAvaraNa dUsare zukladhyAna kA thA / (462) svasaMyamI nizcaya-vyavahAra dharmI SaT dravya zraddhAnI thA / usakA vAtAvaraNa tIsare dharmadhyAna kA thA / (463) do dharmadhyAnI tyAgI vaha nikaTa bhavya AraMbhI gRhastha thaa| usakA vAtAvaraNa tIsare dharmadhyAna kA banA / 74 For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (465) (466) (467) (468) (469) (470) (472) (a) daNDa banA AtmA guNasthAnonnatirata puruSArthI vairAgyavAna thA jisane lokapUraNa kiyA / (ba) caturAdhana karate ardhacakI ne ghAtiyA karmoMkA kSaya kiyA / (a) durghyAnoM ko tyAgakara ekadeza tyAgI ne caturAdhana kiyA / (ba) lokapUraNa taka kI kiyA kii| (a) ailaka pUrva meM samrATa (chatrI ) thA aura vairAgya dhAraNa karake tapasvI bana gayA / (ba) saMghAcArya / do zukladhyAnI bhavaghaTa se tira jAte haiM / do zukladhyAnoM kA svAmI tIrthakara kA vAtAvaraNa vAlA hotA hai / (a) yogI vairAgyavAna thA / (ba) usakA vAtAvaraNa cAra dharmadhyAnoM vAlA bhI bana sakatA hai / (471) paMca parameSThI ArAdhana svasaMyama meM sahAyaka banakara eka deza vratI banAtA aura gRhastha (zrAvaka) ko bhI ucca banAtA hai (ba) bhavaghaTa se tirane vAlA sallekhanA tatpara aura paMcamagati sAdhaka banatA hai / (a) guNasthAnonnati jaMbUdvIpa meM do dharmadhyAnoM aura sapta tattva ciMtana se prAraMbha hotI haiN| (ba) aSTakarmoM ko saMvara dvArA rokakara bhI caturgati bhramaNa kramazaH rokA jA sakatA hai / (a) jApa japane kA saMkalpa bhI vairAgya ko do dharmadhyAnoM meM dRr3hatA lAkara vItarAgapatha se jor3atA hai| (ba) vAtAvaraNa nizcaya-vyavahArI (arahaMta siddhamaya) ho jAtA hai| (474) (a) arahaMta aura siddhapada kI prApti svasaMyama se hI saMbhava hotI hai| (ba) tIna dharmadhyAnoM se bhavaghaTa tirane kI yAtrA prAraMbha hotI hai / (475) - (a) SaT Avazyaka hI cAra anuyogI caturvidha saMgha ko saMcAlita rakhate haiN| (ba) taba prathama zukladhyAna kA vAtAvaraNa sahaja bana jAtA hai / (477) - (a) do dharmadhyAna dAIdvIpa meM do zukladhyAnoM taka vAtAvaraNa le jAte haiN| (ba) bhavaghaTa se tirane guNasthAnonnati karatA tyAgI puruSArtha bar3hAkara tIna dharmadhyAnoM ke sAtha Atmastha hotA hai / (478)- (a) saMgha aura caturvidha saMghAcArya paMca parameSThI ArAdhaka hote haiN| (473) (ba) caturAdhana kA vAtAvaraNa banA / (a) aSTAnhikA vratI bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kI zaraNa rakhatA hai| (ba) gRha tyAgI zrAvaka bhI zramaNa banakara saMghAcArya kI zaraNa le lete haiM / (479) (a) caturvidha saMgha meM tyAgI bhI rahate haiN| (ba) vAtAvaraNa tIna dharmadhyAnoM kA hai / (480) - (a) paMcama gati kI sAdhanA AraMbhI gRhastha bhI AtmasthatA se kara sakatA hai| (ba) mahAmatsya jaisA saMhanana vairAgya ke lie nizcaya - vyavahAra dharma dharAtala para SaT dravyoM ke zraddhAna se AtA hai / (481) (a) tyAgI do dharmadhyAnoM ke sAtha vairAgya dhAraNa karatA paMca parameSThI kI ArAdhanA karatA hai| (ba) vaiyAvratya kA jhUlA bhI cAra gati kA bhramaNa rokane meM sahAyaka hotA hai / 75 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482- 490- (a) tIna dharmadhyAnoM vAle saMgha AcArya daza dharma sevI hote haiN| (ba) tIna dharmadhyAnoM ke lie bhI (paMcama guNasthAnI caryA hetu) saMhanana mahAmatsya jaisA cAhie / (a) paMcama gati cAra zukladhyAnoM aura ratnatraya se saMbhava hotI hai| (ba) paMcama gati kI yAtrA tIna dharmadhyAnoM se prAraMbha hotI hai / ailaka ratnatrayI vAtAvaraNa aura vairAgya dhAratA hai / bhavaghaTa se tirane tIrthakara caturgati bhramaNa ko nAza karate haiM aura paMca parameSThI ArAdhanA karate haiM / (a) cAra zukladhyAnoM kA vAtAvaraNa (mukti kA pradAtA hai)| (ba) mahAmatsya sA vajavRSabhanArAca saMhanana tIna zukladhyAnI tapasvI kara sakatA hai / (a) ardhacakrI kA vaataavrnn| . (ba) tyAgI ucca zrAvaka pratimAeM dhAraNa karake ekadeza vairAgya tapa karate guNasthAnonnati karate haiM / (a) jaMbUdvIpa meM ardhacakrI bhI saMyama kA puruSArtha kara sakatA hai| (ba) bhavaghaTa tirane ke lie ghAtiyA catuSka kA nAzana Avazyaka hai / (a) tIna zukladhyAnoM vAlA vaataavrnn| (ba) tyAgI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lekara paMca parameSThI ArAdhana karate haiM / (a) tyAgI SaT Avazyaka kreN| (ba) vAtAvaraNa tIna zukladhyAnoM vAlA taka bana sakatA hai / (a) nikaTa bhavya sapta tattva ciMtana karate haiN|' (ba) aspaSTa / (a) sallekhI bhavaghaTa tirane nizcaya-vyavahAra dharmI vAtAvaraNa banAte aura paMca parameSThI ArAdhana karate haiN| (ba) paMcama gati kA sAdhana cAra zukladhyAnoM se / (a) sImA bAMdha mahAvratI sapta tattva ciMtana karate haiN| (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa kA lakSya / (a) bhavaghaTa tirane puruSArthI ne guNasthAnonnati kii| (ba) vAtAvaraNa / (a) zukladhyAnI vaataavrnn| (ba) tIna zukladhyAna / (a) ailaka, AryikA kI vairAgya saadhnaa| (ba) vAtAvaraNa / (a) paMcama gati ke lie tIrthakaratva kI prApti svasaMyamI zAkAhAra se prApta hotI hai / (ba) cAra zukladhyAnI vAtAvaraNa | 498 76 For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499- (a) tyAgI nikaTa bhavya guNasthAnonnati karatA hai| (ba) do zukladhyAnI vAtAvaraNa / 500- (a) guNasthAnonnati se nizcaya-vyavahAra dharma kI sAdhanA tIsare zukladhyAna taka kI jA sakatI hai| (ba) vajavRSabhanArAca saMhanana vAlA mahAmatsya bhI tIna dharmadhyAna kA tapa kara sakatA hai / (a) cAroM kaSAaiM tyAgakara tyAgI ne paMca parameSThI ArAdhana kiyA / (ba) yaha cAra zukladhyAnI vAtAvaraNa taka (mokSa taka) pahuMcA sakatA hai / 502- (a) puruSArtha se hI siddhatva aura tIrthakara pada milate haiN| (ba) tIsare zukladhyAna kA vAtAvaraNa kevalatva kA milatA hai / 503- (a) cAroM kaSAe~ tyAgakara tyAgI ne paMca parameSThI ArAdhana kiyaa| (ba) vAtAvaraNa tIna zukladhyAnoM taka kA / (a) guNasthAnonnati karake bArahaveM guNasthAnI ne bhavaghaTa para se tirane vAtAvaraNa arahaMta pada vAlA pAyA / (ba) tIsare zukladhyAna vAlA vAtAvaraNa | (a) do zukladhyAnI tapasvI / (ba) lokapUraNI / (a) mahAmatsya sA saMhanana hara utsarpiNI-avasarpiNI kAla meM siddhatva lAtA hai / (ba) saMghAcArya / (a) samAdhimaraNI sallekhI vairAgya banAe rakhakara paMca parameSThI ArAdhana karatA hai / (ba) cAra zukladhyAna kA vAtAvaraNa banAtA hai / (a) ratnatraya r3hAIdvIpa meM vairAgya aura paMca parameSThI ArAdhana se jor3atA hai / (ba) tIna zukladhyAnoM kA vAtAvaraNa banatA hai| 516- (a) ardhacakrI kA puruSArtha paMcAcArI sallekhanA se jor3atA hai| (ba) vAtAvaraNa puruSArthI vAlA tIna zukladhyAna vAlA banatA hai / (a) paMcama gti| (ba) gRhatyAgI kA vairAgya aura dharmadhyAna / (a) tIna dharma dhyAnoM se bhavaghaTa tirane kA mArga / (ba) paMcama gati / (a) puruSArtha se vairAgya / (ba) puruSArtha se tIna zukladhyAna prApti / 526- (a) aSTakarma janya caturgati bhramaNa / (ba) tIna dhyaan| 77 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528- (a) nizcaya-vyavahAra dharmI kI sallekhanA / (ba) ratnatrayI tIna dhyAna / (a) do zukladhyAnI vAtAvaraNa / (ba) tIna zukladhyAna (dharma dhyAna) ? 532- (a) AraMbhI gRhastha kA ratnatraya pAlana aura trigupti / (ba) tIna (zukla) dharma dhyAna / 536- guNasthAnonnati karatA mahAvratiyoM kA ratnatrayI samUha guNasthAnonnati vAlA vAtAvaraNa / (a) ratnatrayI sallekhI dvArA vairAgya aura caturAdhana / (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa / 543- (a) caturAdhaka sallekhI dvArA paMca parameSThI ArAdhana / (ba) cAra zukladhyAnoM vAlA vAtAvaraNa 544- (a) sallekhanA tatpara do dharmadhyAna tyAgI kA svasaMyama bar3hAte haiM / (ba) cAra (zukla)/dharma dhyAnoM taka pahuMcAte haiM / 545- (a) caturgati bhramaNa | (ba) bhavadhaTa tirnaa| 549- (a) ghAtiyA catuSka kSaya karane vAlA, bhavaghaTa tirane vAlA, vairAgya tapa / (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa / 550- (a) do zukladhyAnI vairAgyamaya tapa / (ba) do zukladhyAnoM vAlA vAtAvaraNa / (a) samatAvAna tyAgI kA svasaMyama | (ba) do zukladhyAnI vAtAvaraNa / aSTaguNa vaibhava prApta karane vAle kevalI dUsare zukladhyAna ke svAmI hote haiM do zukladhyAnoM kA vaha vAtAvaraNa hotA hai (a) nizcaya-vyavahAra dharmI tIsare dharmadhyAna ke adhikArI / (ba) do zukladhyAna taka Atma sAdhanA tatpara rahate haiM / (a) arhata aura siddha avasthA vItarAga tapasyA se prApta hotI hai / (ba) nikaTa bhavya kA vAtAvaraNa | 561- nikaTa bhavya sallekhI hai / (bIca ke saMketAkSara aspaSTa haiM) 573- (a) nizcaya-vyavahAra dharmI do dharma dhyAnI sallekhI ailaka pratimA dhAraNa kara saMghastha hue aura vairAgya ke vAtAvAraNa meM paMca parameSThI ArAdhaka the/ghAtiyA catuSka nAza karate nikaTa bhavya ne paMcAcAra kiyA / 78 For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ba) kevalI kA lokapUraNa samudghAta / 574- (a) arahaMta pada hetu AtmasthatA kA vAtAvaraNa / (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa kA puruSArtha / (sa) lokapUraNI samudghAta / 575- (a) ratnatrayI sallekhI kA do zukladhyAnI vAtAvaraNa / (ba) tIna zukladhyAnoM kA vAtAvaraNa aura puruSArtha / (sa) lokapUraNI samudghAta / 581- (a) nizcaya-vyavahAra dharmI do zukladhyAnI vAtAvaraNa paMca parameSThI ArAdhaka kA hai| (ba) cAra zukladhyAnI vAtAvaraNa kA puruSArthI / (a) ratnatrayI tyAgI saMghastha pratimAdhArI hai / cAra anuyogoM kA zikSArthI jaMbUdvIpa meM paMca parameSThI ArAdhaka kA hai / (ba) arahaMta pada prAptakartA tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa meM/lokapUraNI hai / (a) aspaSTa / (ba) caturAdhaka paMcamagati hetu do zukladhyAnoM kA svAmI sallekhI svasaMyamI hai / lokapUraNI hai / 584- (a) caturgati bhramaNa kSaya kartA do dharmadhyAnI ailaka saMghastha pratimAdhArI hokara tapa karate the . (ba) paMcAcAra pAlate paMcamagati ke sAdhaka ne do zukladhyAna ghAtiyA karma nAza ke dvArA siddhatva ko pAne/lokapUraNI samudghAta kiyA / 599- nikaTa bhavya ne apane vAtAvaraNa ko nizcaya dharmI banA do zukladhyAna prApta karake saMghAcArya kI taraha bhavacakra ko pAra kiyA / 617 choTI sIleM aspaSTa haiM614- icchA nirodhI svasaMyamI tapasvI mana ko sthira karake paMcama gati kI sAdhanA karane vAlA vairAgya dhAraNa karake siddhatva kI prApti cauthe zukladhyAna ko caturAdhana ke dvArA prApta karatA hai| 615 sallekhI tapasvI vairAgya kA vAtAvaraNa sAdhanA hetu svayaM banAtA hai / 616- sapta tattva ke ciMtana se paMcama gati prApta karAne vAlA vairAgya upajatA hai / AtmasthatA kA sAdhaka nizcaya aura vyavahAra dharmI hotA hai / 618- paMca parameSThiyoM kA ArAdhaka puruSArthI aura vItarAgI hotA hai / 619- puruSArthamaya tIrthakaratva kI prApti bhavacaka se pAra karAne ke lie dUsare zukladhyAna kI prApti ke bAda saMbhava hotI hai jo ratnatrayI paMcAcAra se eka "dUsare dharmadhyAna kA svAmI" vastradhArI tyAgI (paMcama guNasthAna se) sapta tattva ciMtana dvArA paMcama gati kI sAdhanA ke rUpa kaivalya/ kevala jJAna prApti ke lie karatA hai / 620- pratimA dhAraNa karake Atmastha vairAgya kI bhUmikA tIsare dharmadhyAna se banA letA hai / 621- paMca parameSThI ArAdhaka. sallekhI. trigupti kA vAtAvaraNa vairAgyavAna tapasvI jaisA SaT dravya ciMtana kA banAtA hai / 79 For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622- tIna dharmadhyAnI (zrAvaka) cAra anuyogI, caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM jAte haiN| 623- saMghAcArya kI surakSA meM prApta vairAgyamaya vAtAvaraNa vaiyAvratya dvArA sAdhaka ko sallekhanA aura mokSa meM sahAyaka hotA hai| 624- ardhacakrI bhI ratnatraya kI sAdhanA karake AtmasthatA se vItarAgI tapa karatA hai / 625- saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya kI sAdhanA vairAgyamaya vItarAga tapa karAtI hai / 626- aspsstt| 627- svasaMyamI. icchA nirodhI. AraMbhI gRhastha bhI bheda vijJAnI. nizcaya vyavahArI hai / 628- ekabhavI paMcama gati kA sAdhaka ratnatrayI jaMbUdvIpa meM cAra anuyogI, vairAgyamaya nizcaya-vyavahAra dharma pAlatA hai / 629- sapta tatva ciMtana DhAI dvIpa meM vairAgya upajAte haiM / 630- (parameSThI) jApa ko smaraNa karane vAlA bhavaghaTa se tirane ke lie puruSArthamaya sallekhanA lekara tIrthakara kI ArAdhanA karate hue vairAgya pAlatA hai / 631- upazamI ne gRha se hI guNasthAnonnati karate hue sallekhanA vicAra tIna do dhyAnoM sahita cAra zukladhyAnoM kA dhyAna karake vairAgya sAdhanA kI / 632 AryikA ne vairAgya sAdhanA kI / 633- nikaTa bhavyatva (chaThe bhava meM mokSa jAne vAlA) hai| 634- ekadeza svasaMyamI ne tIna dharmadhyAnI bhUmikA se puruSArtha bar3hA bhavaghaTa tirane nizcaya-vyavahAra dharma pAlakara sAdhanA kii| 635-638-aspsstt| 639- (a) vaiyAvRtya kA jhUlA / (ba) vAtAvaraNa / 640- (a) tIrthakaratva hetu vairAgya / (ba) do zukladhyAna vAlA vaataavrnn| 641-642-aspsstt| 643- (a) caturAdhana aura paMca parameSThI ArAdhana paMcamagati taka pahuMcAte haiM / (ba) aspaSTa / 644- adhUrA evaM aspsstt| 645- (a) vRkSoM ke vana meM vItarAgatva palatA aura paMca parameSThI ArAdhana hotA hai| (ba) machalI (arahanAtha) (sa) vAtAvaraNa tIna dharmadhyAnoM vAlA sAmAnya (isa kAla meM upakArI hotA hai) 646- tapasvI saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya se (dUsare zukladhyAna kI prApti ke lie) vairAgya dhAraNa karate haiM / 647- aspaSTa | 648- (a) cartugati bhramaNa | (ba) aSTa guNa vaibhava aura tiirthkrtv| 80 For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 649 aspaSTa / 650 (a) ratnatrayI vAtAvaraNa (ba) paMcama gati ke ArAdhaka kevalI (saMgha meM) (paMca pAMDava ?) (a) tyAgI ne vairAgya dhAraNa karake SaT dravya zraddhAna kiyA / (ba) aspaSTa / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM tyAgI do dharma dhyAnoM ke sahita sallekhanA jAgRti rakhate vairAgya dhAraNa karate haiM / (a) DhAIdvIpa meM do dhyAna vairAgya kI ora le jAte haiM / (ba) bhavaghaTa se tirane ke lie tIrthakara jaisI tapasyA vdArA cartugati bhramaNa rokanA hotA hai / (a) ekadeza tyAgI kA svasaMyama dhAraNa aura paMca parameSThI ArAdhana / 657 658- 659 (ba) aspaSTa / 660- vAtAvaraNa tIna zukladhyAnoM vAlA, do dharma dhyAnoM se (kramonnati dvaaraa)| 661- tyAgI kA jinazAsana kI zaraNAgata hokara adamya puruSArtha karanA vairAgya dhAraNa karake sapta tattva ciMtana karanA / 662- aspaSTa / 663- (a) mahAvratI (ba) aspaSTa / 664- (a) tyAgI kA svasaMyama dhAraNa aura paMca parameSThI ArAdhana (ba) sapta naya aura kevalatva | 665- aspaSTa / 666- (a) paMcama gati se cartugati kSaya ratnatrayI vAtAvaraNa dvArA zuddhAtma prApti (ba) do zukladhyAnI vAtAvaraNa / 667- (a) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM chatrI aura tyAgI kA vairAgya (ba) vAtAvaraNa / 668- (a) caturbhanuyogI nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa aura paMca parameSThI ArAdhana (ba) aspaSTa | 669- aspaSTa / 670- (a) AryikA /ailaka kA adamya puruSArtha punaH puruSArtha aura vItarAgI tapa (ba) vAtAvaraNa tIna zukladhyAnoM kaa| 671- aspaSTa / 672- (a) ucca zrAvaka AraMbhI gRhastha kI tIna dharma dhyAnI sthiti se nikaTa bhavyatva pAkara, guNasthAnonnati aura sapta tattva, ciMtana karatA (ba) guNasthAnonnati se paMcama gati sAdhanA yugala zrRMga para sallekhanA jhUlA pAte huye do zukladhyAna aura arahaMta siddha ko smaraNa kiyaa| 673- bhava cakra pAra karane do dharmadhyAnoM se AryikA aura tyAgI ne svasaMyama dhArakara kramonnati se cAra zukladhyAnI vAtA 674- (a) vAtAvaraNa meM SaT dravya cAra anuyogo kA zraddhAna karate guNasthAnonnati aura girAna karate hue kramazaH do zukla dhyAna paae| (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa bnaayaa| 675/676 aspaSTa 81 For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (a) caturAdhanI sallekhanA aura vairAgyamaya tapa (ba) aspaSTa / (a) do dharmadhyAnI gRhastha kI sallekhanA jaMbUdvIpa meM (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa aspaSTa / (a) puruSArthI kA ratnatraya dhAraNa evaM nizcaya - vyavahAra dharma kI zaraNa meM jAnA (ba) vAtAvaraNa tIna zukla dhyAnoM kA / 681/682/683/684/685/686 aspaSTa / 677 678 679 680 (a) bhavacakra / do zukladhyAnI vAtAvaraNa aspaSTa / (a) paMcama gati se caturgati kSaya karane vAlA aNuvratI vItarAgI tapasvI thA (ba) tIna zukladhyAnI vAtAvaraNa banAyA / 690 / 91 - aspaSTa / (a) kSatrI cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa pahuMcakara sapta tattva ciMtana meM lIna huA (ba) puruSArthI ne vItarAga tapasyA dvArA tIsarA zukladhyAna pAyA (kevalatva paayaa)| 687 688 689 692 page No. CI 693-712 M.S.V. nau padArthoM kA ciMtana mokSa patha pradarzaka banakara sAdhaka ko kaivalya prApta karAkara mokSa (kramonnati se) dilAtA hai / (a) bhavacakra ko pAra karane vaha nikaTa bhavya (cauthe bhava kA mokSArthI ) banatA hai / (ba) tIna dharma dhyAnI tapasvI Atmastha hokara ratnatraya pAlatA hai / cAroM kaSAyoM ko tyAgakara bhavaghaTa se tirane meM chatradhArI saphala hotA hai / 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 707 708 709 710 713 lokapUraNa karatA AtmA dUsare zukladhyAna kI prApti Atmastha hokara karatA hai / vAtAvaraNa ko vItarAgI ne vairAgya se banAyA hai / tyAgI AraMbhI gRhastha guNasthAnonnati karatA huA ratnatrayI tapasvI bana sakatA hai aura vItarAgatA dhAraNa kara samAdhimaraNa ko caturAdhana sahita kara letA hai / / tAr3a vRkSa ke nIce bhI dUsare zukladhyAna kI prApti nau padArtha ciMtana karate hue vItarAgI tapasvI kara sakatA hai / paMcama gati ke lie paMca parameSThI ArAdhaka cAra dharma dhyAnI saMgha meM jAtA hai| vAtAvaraNa do zukladhyAna kA banAtA hai / ( a ) aSTApada yugala zraMga zikhara (ba) mAMgItuMgI ke zikhara para jina saMgha kI zaraNa meM apane SaTa Avazyaka karatA hai / (a) yugala baMdhuoM ne vItarAga tapasyA dvArA cAroM kaSAyoM ko dUra karake AtmasthatA prApta kI aura arahaMta pada paayaa| (ba) tIna zukla dhyAnoM kA vAtAvaraNa / aspaSTa / svasaMyamI tapasvI kI taraha vaiyAvratya kA jhUlA do zukladhyAnoM kI prApti SadravyoM kA ciMtana karate hue tapasyA aura karmakSaya / nikaTa bhavya kA vAtAvaraNa / usane vairAgya tapasyA dhAraNa kI / tapasvI ne isI avasarpiNI meM sallekhanA lii| aMtahIna bhaTakana meM ulajhe saMsArI jIva ne cAroM gatiyoM ke nAzana hetu puruSArtha bar3hAte hue kramonnati dvArA vairAgya dhAraNa kara mokSapathI guNasthAnonnati kI / 82 For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saMkhyA 13 ke 17 se 25 (17) dUsare zukladhyAna kI prApti nikaTa bhavya ko bhI ratnatraya punaH sAdhane aura caturAdhana se hI saMbhava hotI hai / (19) jinadhvajA kI zaraNa aura U~ kA smaraNa hI ekamAtra mokSa patha hai / jinadhvajA kI zaraNa aura puruSArtha se bhava tiranA saMbhava hai / SadravyoM kA dhyAna aura yogI kA svasaMyama hI use uparokta sthiti banAte haiN| jinadhvajA kI zaraNa lekara do rasika hRdayoM ne ardhacakrI hote hue bhI aSTa guNa prApti hetu saMghastha hokara guNasthAnI saMyama unnata karate hue ratnatraya aura paMcAcAra pAlate hue bhavacakra ko dUra karanekA upakrama kiyA / (25) Atmastha vyakti apane nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lete paMcama gati kA puruSArtha karane ailakatva rakhate vairAgya aura tapa dvArA mahAvrata aura munipada dhAraNa karatA hai / uparokta sIleM/muhareM har3appA kI khudAI se prApta huI thiiN| har3appA kI rocaka kahAnI hai| ajJAta kAla kA eka pakI IMToM kA laMbA caur3A TIlA lAhaura ke samIpa monTagomarI me sunasAna par3A thaa| kadAcita barelI ke samIpa khar3e ahicchetra ke khaNDaharoM kI bhaaNti| usakA mAlika dillI meM rahatA thA / vaha use becakara apane upayoga ke lie rakama cAhatA thaa| loga vahA~ se pakI bar3I bar3I IMTeM Dho le jAkara apane apane ghara to banA lete the khaNDagiri aura bilaharI kI taraha kiMtu usa lAvArisa jaise TIle ko miTTI mola bhI kharIdane ko koI taiyAra na thA / vaha kSetra maidAna nahIM laMbA caur3A TIlA sA dikhane lagA thA kyoMki dhIre dhIre usakI UparI lagabhaga sArI IMTeM bina cukI thiiN| jaba briTiza sarakAra kI relve lAina DAlane kI yojanA banI taba sarvekSaNa meM usa kSetra ko upayukta samajhA gayA / khudAI meM punaH IMTeM nikalane lgiiN| taba usakI purAtAttvika mahattA samajhakara vahA~ rela lAina na bichAkara bAda meM purA utkhanana hue aura jo prAgaitihAsika saMpadA nikalI use hama aba dekha rahe haiN| har3appA ke hI samIpa takSazilA ke avazeSa prApta hue| zrI vatsa ne 1921-1934 taka pazcAta morTimara vhIlara ne har3appA ke utkhanana karavAe / purA kAlIna jIvana zailI meM laukikatA ke sAtha sAtha tapa zraddhAna prabala thaa| isa kRSi pradhAna deza kI sudRr3ha artha vyavasthA thala aura jala mArgI vyApAra nirbhara thI jinameM pramukha kapAsa, rezama, Una, ratna, AbhUSaNa, svarNa, pAtra, caMdana, masAle, itra, pAna Adi hote the aisA jaina kathAnakoM meM milatA hai| vyApArI pUrva suvyavasthita mArgoM se hI rAteM rukate Thaharate Age bar3hate varSoM meM vApasa Ane tIrtha yAtriyoM kI bhAMti nikalate the| rAjA zrIpAla kI kathA ati prasidhda hai jo samudra meM dhokhebAjoM vdArA pheMke jAne para NamokAra maMtra ke sahAre tairate ghoghA baMdaragAha para kinAre A lagA thA / Aja bhI vahA~ ke prAcIna jinamaMdira meM pItala kA ati prAcIna jina sahastrakUTa hai| vaha maMdira ati jIrNa aura jarjara sthiti meM udhdAra cAhatA hai| purA dharohara hone ke bAvajUda vartamAna meM vahA~ digambara samAja na hone se upekSita par3A hai| anekoM maMdiroM ke prAcIna pASANa nirmita jinasahastrakUTa khaMDita Tukar3oM ke rUpa meM Aja bhI bodhi gayA vAle budhda maMdira meM stUpoM meM jar3e dekhe jA sakate haiN| yaha viDaMbanA hai ki ahiMsA mUlaka usa saMskRti ko vizva ne mAtra prahAra hI die aura usakI pahacAna bhI naSTa kara denA cAhatA hai| har3appA ke hI samIpa rAvI ke taTa para prasidhda bramhANI devI maMdira bhI sthita hai jo Aja bhI brAmhI ke tapa kA smaraNa karAtA hai| har3appA kI khudAI meM mAtR zakti ke vaibhava kA bhAna detI mUrtiyA~ bhI prApta huI haiN| vaha tIrthakara mAtA kA bodha karAtI haiN| nartakI kI mUrti bhI nikalI jise aneka vivdAnoM ne nIlAMjanA nAma diyA hai| RSabhajA brAmhI ko sarasvatI bhI pukArA gayA hai kyoMki use lipiyoM kI adhiSThAtrI mAnA gayA hai| usI ke nAma para saiMdhava kI beTI ko bhI brAmhI lipi kahA gyaa| 83 For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakara mukhoda,bhava divyadhvani ko sarasvatI ke rUpa meM pratidina pUjA gayA hai| jina zramaNa paraMparA meM sAmAyika, trigupti aura pratyAkhyAna kA bahuta mahatva hai| kAyotsarga karake sone ke bAda bAdhA A jAne para bhI uThA nahI jAtA aisI hI sthiti kI saMbhAvanA una citroM meM dikhatI hai| mahAdevana ne tamila nADu ke eka guphA maMdira ke zilAlekha meM aMkita brAmhI tapasvinI kA bodhaka pammitI zabda par3hA hai arthAta vaha zilAlekha vahA~ kisI kAla meM AryikA ke AvAsa kI ghoSaNA karatA hai| siMdhu ghATI ke kachArI maidAna meM eka dikhatI chipatI nadI ko bhI prAcIna kAla meM sarasvatI nAma diyA gayA thaa| eka mata purAvidoM kA yaha bhI jora pakar3a rahA hai ki saiMdhava sabhyatA ko usI nadI ke nAma para sarasvatI sabhyatA pukArA jaave| yaha sujhAva anukUla lagatA hai kyoMki mathurA kI khudAI meM sabase prAcIna mUrti purAdevI ke rUpa meM baiThI sarasvatI kI hI nikalI hai| vaha AryikA jaisI eka vastrA hai, eka hAtha meM jApa aura dUsare meM pANDulipi hai| isake astitva kA koI bhAna na hone ke bAvajUda paramparAgata zAsanadevI ke rUpa meM madhyayugIna ati suMdara caturbhujI jaina sarasvatI biMboM kA nirmANa huA jinameM vizeSa bIkAnera, dillI myUjiyama, lADanUM ,sAvara tathA jahAjapura Adi kI haiN| unake eka hAtha meM jApa, dUsare meM pANDulipi, tIsare me kamaNDalu aura cauthA abhaya mudrA meM hai| jaina dainika pUjA ke aMta meM sarasvatI jinavANI pUjana sarvadA hotA hI hai| isa taraha saiMdhava sabhyatA saMpUrNa rUpa se jina prabhAvI sabhyatA hone kA bodha detI hai| aisI sthiti meM usakA nayA nAmakaraNa use brAmhI kI tapasthalI ke sAtha sAtha divya dhvani se bhI jor3a detA hai| dharma parivartana ke dabAva meM Akara bhI bhAratIya mUla kA janmA vyakti use bhulA nahIM skaa| vaha vAkdevI gUgoM ke hRdaya para bhI rAja karatI hai| kucha parivartana karake haMsa athavA kamala ke Upara use darzAkara zveta vastrA, vINA vAdinI ke rUpa meM use jainetaroM vdArA pUjA jAtA hai kiMtu picchI kI jagaha mora usake AsapAsa hotA hai| saiMdhava saMpadA saMpUrNa bhArata hI nahIM AsapAsa ke nae nAmoM se jAne jA rahe sAre hI dezoM meM bhI vaisI hI phailI par3I apanA zramaNa srota darzA rahI hai |arthaat har3appA sabhyatA se pUrvakAla meM bhI vaha vaisI hI saMpanna rahI hai| ataH use usake usI rUpa meM mAnyatA dete hue pukArA jAnA caahie| pichale varSoM meM purAnidhi anveSakoM ko bhArata ke kaI sthaloM para mevAr3a ke AsapAsa AraMbhika kRSi kAla saMbaMdhI saMketa, aujAra, annAgAra aura dAne Adi mile haiM jinheM har3appA pUrvakAlIna samajhA jA rahA hai| khAravela kI guphA ke naisargika bhAga kI sIliMga para eka zailacitra meM jvAra kI gadA/gucchA darzita hai| purAvidoM ko use bhI aba adhyayana meM lenA caahie| briTiza bhArata meM har3appA ke bAda dUsarI khudAI eka vaise hI soe par3e TIle kI huI jise maunajodaro/ mohanjodar3o pukArA gayA / usase prApta purA sAmagrI sara jaoNna mArzala aura I.Ai.eca,maike ke vdArA sahejI gaI jisakI carcA Age kI gaI hai| una purAutkhananoM meM bhAga lene vAloM kI bar3I laMbI sUcI hai use abhI itanA hI likhakara chor3A jA rahA hai kiMtu unakA vaha zrama eka tapasyA jaisA hI rahA hai| khule AsamAna ke nIce hara pala majadUroM ke sAtha iMca iMca miTTI khudavAkara, sahejate hue chanavAkara kaNa kaNa ko parakhA AMkA / sunasAna meM pAnI kI bUMda bUMda ko tarasate huai bhI AsapAsa khudI dharatI, tambU, majadUroM ke sAtha agale dina kI yojanA, pratidina prApta sAmagrI kA saMpUrNa byaurA Adi Adi sahejate anveSaka / kahane meM sahaja kiMtu utanA hI jaTila rahA hogaa| ahicchatra ke rAjA drupada vAle usa vizAla kiMtu adhUre utkhanana avazeSoM ko dekhakara kucha kucha anumAna lagAyA jA sakatA hai| 84 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zrI maike kA keTelaoNga phardara eksakevezansa eTa mohanjodAro | evaM // (1927 se 31 taka) paryAyoM kI saMsAra meM girAna aspaSTa / caturgati bhramaNa chedane paMcama gati kI sAdhanA kI / jahAM AryikA/ailaka bhI tapasyArata the / adamya puruSArtha kiyA thA adamya puruSArtha uThAte hue cartugati bhramaNa ko nAzane hetu paMcama gati kI sAdhanA kSatrI evaM ratnatrayI tyAgI ne kii| vairAgya le vItarAga tapa kiyA aura paMca parameSThI ArAdhana bhI kiyA / chatradhArI ne (rAjA ne) samAdhimaraNa meM nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lekara tIrthakara prakRti puNya karma bAMdhA / caturgatika bhramaNa ko kATane ke lie gilaharI jaisA sadA udyamI rahanA caahie| kaivalya prApti dvArA caturgatika bhramaNa ko nAza karane vAle paMcama gati icchuka ne tapasvI banane se pUrva eka ailaka evaM ratnatrayI tyAgI ke rUpa meM vairAgya tapasyArata ho vItarAgatA svIkAra kara caryA kI / eka dUsare dharmadhyAnI vyakti ne bhavaghaTa se tirane hetu caturvidha saMgha kI zaraNa lekara zramaNatva dhArA aura aMta meM kaivalya prApta kara mokSa ge| pakSI bhI jApa dete haiN| bhavaghaTa se tirane dUsare dharmadhyAna kA adhikArI sapta tatva ciMtana dvArA (do dharmadhyAnoM se) dUsare zukladhyAna taka kI bhUmikA banAkara caturgati ko lAMghakara paMcamagati kI prApti karatA hai| gRhastha ne (gRha tyAgakara) vItarAgI tapasyA dhArI / vaha sallekhI tIsare dharmadhyAna taka uThA huA svasaMyamI thaa| sallekhanA dhAraka do dharmadhyAnoM se uThakara caturgati bhramaNa ko rokane vAlI sallekhI AryikA hai / caturgati meM uThAna lAne vAlA (svastika) (maMgalamaya mAnA gayA hai) / guNasthAnonnati karane vAle tapasvI puruSArthI tIna dharmadhyAnI haiM jo arahaMta pada kI bhAvanA bhAte haiM / ataH ardhacakrI bhI ratnatraya ko dhAraNa kara do dharmadhyAnoM se upazama dvArA AtmAnubhUti karake mAMgItuMgI athavA udayagiri khaNDagiri yugala aMgoM para saMghastha hone caturvidha saMgha ke samIpa jAte haiM / (paMca parameSThI) jApa japana se hI bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kI svAmI dUsare zukladhyAna taka kI bhUmikA banAkara Atmastha tyAgI aura samyaktvavAna AryikA banakara kramazaH chaha bhavoM ke nikaTa bhavyatva ko prApta kara guNasthAnonnati kara jAte haiN| vaiyAvRtti jhUlA ratnatrayI vItarAgI nizcaya-vyavahAra dharma dvArA svasaMyamI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM pahuMca kara vItarAga tapa karatA hai| bhavaghaTa ko nAzane ghAtiyA karmoM kA nAza aura bhavabaMdhana kATanA vItarAgI tapa se hI saMbhava hai jo karanA hotA hai| bhavacakra ko pArakara sidhdatva pAne, nikaTa bhavya tapasyA hetu jaMbUvdIpa meM puruSArtha se vItarAgI tapa karatA hai| 1415161718 19- 20- 22- 85 For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 24 2526 28 29 caturgati ke aSTa karma nAzana ko caturAdhaka ne isa avasarpiNI meM ratnatrayI jaMbUdvIpa meM cAra anuyogI vItarAga dharma ke nizcaya-vyavahAra pakSoM sahita tapasyA kii| puruSArthI sarIsRpoM kI taraha do dharmadhyAna-kevalatva taka tyAgI ko pahuMcAne meM sakSama hote haiM/tapasvI tyAgI AraMbhI gRhastha hokara bhI sapta tatva ciMtana karake do dharma dhyAnoM se sapta tatva ciMtana karatA hai / (gRhastha) sallekhI ne nau padArthoM kA ciMtana karake caturAdhana kiyA / ailaka/AryikA (sacelakoM) kA tapa svasaMyama se hI saMbhava hai / tIna dharma dhyAnoM vAle chaThavIM pratimAdhArI zrAvaka arahaMta bhakti se ardhacakrI kI sthiti se bhI aSTApada kI taraha hAra na mAnane vAlI sahanazIlatA sahita sallekhanA karate aSTAnhikAeM pAlate aura tapa sAdhanA karate arahaMta kA dhyAna dharate hue ratnatraya pAlate haiM / pakSiyoM dvArA bhI puruSArtha aura paMcaparameSThI ArAdhanA hotI hai / (apane-apane) bhavacakroM se pAra utarane donoM baMdhuoM (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) ne arahaMta pada hetu sAdhanA kI aura jinazAsana ke tapasvI banakara puruSArthamaya vAtAvaraNa bnaayaa| eka guNasthAnoM se gire hue vyakti ne tapasvI kI taraha uThakara jinazAsana kI zaraNa lI / bhava ghaTa ko tirane do dharma dhyAnoM vAle sallekhanA rahita jIva bhI kaSAyoM ko dUra karake tapasyArata ho oMkArI bhAva rakhakara arahaMta pada kI bhAvanA bhAte haiN| arahaMta pada icchuka vAtAvaraNa kI anukUlatA se gRhastha ne sapta tattva ciMtana karake ratnatrayI sAdhaka banakara caturgati nAzane AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se bhI paMcamagati ke lie bhAvanA bhaaii| paMcama gati kA sAdhaka trigupti dhAraNa karake tapasyA karane tatpara do dharmadhyAnI hotA huA bhI jaMbUdvIpa meM arahaMta siddha ArAdhanA karate chatradhArI rAjA aura AryikA kI bhAMti dvAdaza anuprekSA bhAtA vItarAgI tapasyArata ho jAtA hai| sallekhI do dharmadhyAnoM kI bhUmikA vAle tapasvI haiM jo chatradhArI rAjA hokara bhI kaivalya prApti kI bhakti lie svasaMyama kA sevI hai / 30 31 32 33 34- 3536 37 38 donoM baMdhuoM kA vAtAvaraNa eka sA (vairAgyamaya) paMcAcArI aura paMca parameSThI ArAdhaka thA / navadevatA ArAdhana evaM tapa / / svastika kI maMgalakArI, puNyodayI utthAnI prakRti / bhavacakra se pAra hone vAle ve tIna dharma dhyAnoM ke svAmI svasaMyama pAlate hue Arta raurdra dhyAna kSaya karate haiM aura caturAdhana karate hue nizcaya-vyavahArI Atma dharma sAdhanA karate haiM / kSayopazamI caturAdhaka isa avasarpiNI meM jaMbUdvIpa meM ratnatraya dharma sAdhanA karate cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lete haiM / 40 41 kevalatva kA tapasvI nizcaya-vyavahAra dharmI vAtAvaraNa meM vItarAgI tapa karatA hai / sallekhI Atmastha dhyAnI vItarAgI tapasyA rata nikaTa bhavya hai jo dUsare zukladhyAna kI prApti ke lie cAroM kaSAyoM ko tyAga cukA hai| 86 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42- bhavaghaTa se tirane ke lie do dharmadhyAnoM ke sAtha tapasvI kI AtmasthatA Avazyaka hotI hai / 43- sallekhI adamya puruSArthI do rasika hradayoM ne bhavacakra pAra karane paMcAcAra pAlate hue paMcaparameSThI kI zaraNa lii| 44- bhavaghaTa se tirane hetu do dharma dhyAnoM ke svAmI ne cAroM kaSAyoM ko dUra bhagAkara samyaktva dhArA / 45- cAroM kaSAyoM ko dUra karake pakSI ne kachue kI bhAMti svayaM ko aSTa karmoM se bacAne hetu sallekhanA dhAraNa kara arahaMta sidhdamaya vAtAvaraNa banAkara vItarAgI tapa kiyA / 46- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM do zukladhyAnoM kI bhAvanA bhAte tapasvI, saMghAcArya kI zaraNa meM, caturAdhana karate vItarAgI tapa tapate haiN| 47- siddhatva kI prApti ke lie (AryikA athavA sacelaka ailaka) bhI svasaMyama dhAraNa karate haiM / 48- bhavaghaTa tirane do dharmadhyAnI (ailaka / AryikA ) sacelakoM ne paMcAcAra karake ratnatrayI tapasvI bana vItarAgI tapasyA kI / 49- tIna dharma dhyAnI ne adamya puruSArtha karake do zukladhyAnoM kI bhUmikA banAI aura saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatrayI caturA dhana kiyA / ve donoM rasika hRdaya pUrva meM cakravartI the / 50- cAra zukladhyAnoM kI bhUmikA hetu vItarAgI tapasyA rata "nizcaya-vyavahAra dharmI' samAdhimaraNI bhI caturAdhana karake mahAvratI banakara vItarAgI tapasyA apanI sAdhanA dvArA pUrI karatA hai / 51- bhavaghaTa se tirane, do dharma dhyAnoM kA svAmI bhI tIsare zukladhyAna kI prApti hetu ratnatrayI vAtAvaraNa banAkara vItarAgI tapa syA rata hote haiM / 52- caMcala mana para niyaMtraNa karake jina siMhAsana kI zaraNa meM AtmasthatA sadaiva se hI pracalita hai / jaMbUdvIpa meM (svayaMbhU ramaNa samudra keM) mahAmatsya jaisA saMhanana pAkara tapasvI aura AryikA nikaTa bhavya banakara mokSaprApti kA lakSya karake guNasthAnonnati karate haiM / 53-' Atmastha vAtAvaraNa meM arahaMta pada kI bhAvanA se caturAdhana karane ke lie cAroM kaSAyeM tyAgI aura tapasvI banA / 54- bhavaghaTa se pAra utarane ko do dharma dhyAnoM ke svAmI ne dUsare zukladhyAna kI bhAvanA bhAI aura tapasvI banakara chatra dhArI rAjA kI taraha (aMtahIna bhaTakAna ko tor3akara) kaivalya prApti ke lie vAtAvaraNa paMcama gati vAlA banAyA tathA kramonnati se vItarAgI tapa sAdhanA kI / 56- vItarAgI tapasvI ne sallekhanA dhAraNa kara caturAdhana kiyA / 56- saMsAra cakra se pAra hone dUsare dharma dhyAnI ne dUsare zukladhyAna (vAlI kaivalya) taka unnati ke lie adamya puruSArtha uThAyA aura kevalI ke nizcaya vyavahAra dharmI vAtAvaraNa meM tapasyA karate hue usa vAtAvaraNa ko sthira kiyA / 57- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke sAtha arahaMta pada kI bhAvanA vidyAdhara jIva ne bhAvanA bhAte bhakti sahita sapta tattva ciMtana kiyA aura vAtAvaraNa anukUla banAyA / 58- vidyAdhara bhakti pUrvaka paMca parameSThI kA ArAdhaka banakara ur3atA thA aura do dharma dhyAnI thA / 60- bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI nikaTa bhavya ne mokSArthI guNonnati kI / 61 - vItarAgI Atmastha tapasvI ne ratnatraya uThAte hue caturAdhana. paMcAcAra kiyA aura paMca parameSThI kI ArAdhanA kI / 63- paMcama gati ke lie sapta tattva ciMtana karate hue nizcaya vyavahAra dharmI tapasvI ne vItarAga tapa kiyA / 64- aSTa karma janya caturgati bhramaNa ko nAzane sallekhI ne svasaMyamI banakara puruSArtha uThAyA aura vItarAga tapasvI bana gayA 87 For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 79 80 81 82 83 bhavacakra se pAra utarane sallekhI ne dazadharmI hue caturAdhana kiyA aura vItarAgI tapa tapane lagA / zikhara cAra anuyogI caryA puruSArtha sahita do dharma dhyAnoM ke svAmI ne arahaMta pada kI prApti hetu guNasthAnonnati karate hue tIrtha para sallekhanA lI / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ratnatrayI sAdhanA se paMcama gati hetu jaMbUdvIpa vAle kSetra meM apane nizcaya-vyavahArI dharma se cAroM kaSAyoM ko dUra kiyA / cAra nayoM ke adhikArI bhavaghaTa se pAra utarane do dharma dhyAnoM se hI AtmasthatA lekara tapasvI AcaraNa arahaMta pada prApti hetu puruSArtha sahita caryA karate haiM aura vItarAgI tapasyA rata hokara tapasvI banate haiN| bhavacakra se pAra utarane svasaMyamI ne kAlacakra ko nizcaya - vyavahAra dharma pUrvaka saMghastha hokara laMbe kAlacakra taka bhakti aura paMcAcAra karake AtmasthatA sahita tapasvI bana vairAgI tapasvI rUpa meM kramazaH caturgati ko sImita karate hue kiyaa| puruSArthI sallekhI vairAgya / vItarAga tapasyA dvArA aSTa karmoM ko nAzane sarpa kI taraha vItarAgI tapa karate haiN| puruSArthI sallekhI vItarAga dharma pAlana karate hue arahaMta pada kI bhAvanA bhAte sallekhanA dhAraNa kara svasaMyamI tapasvI banakara vItarAgI tapasyA karate haiM / tIrthaMkaratva kA sAdhaka nizcaya - vyayavahAra dharmI SaT Avazyaka rata dvAdaza tapa lIna rahatA hai / tapasvI nizcaya vyavahArI sallekhanA bhAtA tapasvI haiM jo bAraha bhAvanA bhAte aura bAraha tapa karate haiN| caturgati evaM aSTa karma nAzana hetu sallekhI nikaTa bhavya yugala baMdhu haiM jo vItarAgI tapasyA ke tapI hai| ve SaT dravya ciMtana karate haiN| dUsare zukladhyAna kA tapasvI kaivalya jayI hai jisane do dharma dhyAnoM se tapasyA AraMbha karake svasaMyama dvArA ciMtana karate sAdhanA kI hai / paMcama gati icchuka tapasvI kA vAtAvaraNa kaivalya upayukta hai jo bhavacakra se pAra saMyama dvArA hI lokapUraNa karAegA / tIna dharma dhyAnI vItarAgI tapasvI aisA svayaM tIrtha haiM jisane pakSiyoM kI taraha nirIha rahakara tIsare zukladhyAna ke lie catuanuyogI jinaliMgiyoM ke pAsa tapa tapA / bhava se tirane vAle do dharma dhyAnoM ke svAmI ailaka tapasvI ne puruSArtha dvArA guNasthAnonnati karate hue dvAdaza tapoM kI tapasyA karake apanI vairAgya tapa sAdhanA kI / bhavaghaTa se tirane vAle do dharmadhyAnoM ke svAmI bhI tIsare zukladhyAna kA puruSArtha kara lete haiM aura ratnatraya sAdhate haiN| bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM ke sAtha Atmastha ho nizcaya vyavahAra dharmI jaMbUdvIpa meM svasaMyamI ne tyAgI banakara tapa kiyaa| guNasthAnonnati karane hetu tapasviyoM (muniyoM evaM AryikAoM) ne tIna dharma dhyAna kI sthiti se prAraMbha karake cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM sAdhanA kI / (paM.) tIrthakara pada hetu bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI jIvoM ne tyAga karate hue kramazaH tyAgI phira AryikA evaM ailaka banakara apanI-apanI vItarAgI tapasyA kI / (paM.) puruSArthI ne aSTa karmoM ko naSTa kara ke kevalI pada pAyA / 888 For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84- 85 86 87 8889- do zukladhyAnoM kI prApti, puruSArtha dvArA Atmastha nizcaya-vyavahArI ne vItarAga tapasyA karate hue nizcaya vyavahAra dharmamaya jaMbUdvIpa meM chatradhArI rAjA kI taraha ratnatrayadhArI nikaTa bhavya banakara kI / paMcamagati sAdhaka eka svasaMyamI AraMbhI thA jisane mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana pAyA aura vItarAga tapa sAdhanA kI bhavaghaTa se tirane vAle vaha kIrtimAna bharata cakrI the jinheM bAhubalI ne parAsta karake paTakA thA tathA jinhoMne vAtAvaraNa ko vItarAga AtmasthatA se nikaTa bhavya banakara jambUdvIpa meM sallekhanA kI vaiyAvRtti se tIsare zukladhyAna kI prApti kI ekadeza svasaMyamI tapasvI do zukladhyAnoM ko prAptakara ghAtiyA karmoM kA nAza karane hetu vItarAgI tapasyArata huA / tIna dharma dhyAnI nikaTa bhavya kIrtivAna tapasvI ne dazadharmoM kA pAlana kiyA aura vrata dhAraNa kie / do dharma dhyAnoM kA svAmI bhI samAdhimaraNa ko caturAdhaka kI bhUmikA ke sAtha karatA huA vItarAgI tapasvI hotA hai| cAra zukladhyAnoM kA dhyAnI, ratnatrayadhArI, tIrthakara prakRti vAlA tapasvI hotA hai jo utsarpiNI-avasarpiNI kAloM meM sadaiva hI saMbhava rahA hai| mahAmatsya ke jaise uttama saMhanana vAloM (vajavRSabhanArAca saMhananI puruSoM ) ne hara utsarpiNI avasarpiNI kAlAoM meM aSTa karmoM vAlI caturgati ke nAzana hetu vItarAga tapa kiyA hai| SaT Avazyaka lIna jinazAsanaliMgI saMghAcArya ke nirdezana meM zrAvaka-zrAvikA SaT dravya ciMtana karate haiM / cAroM kaSAyoM ko tyAgakara hI jaMbUdvIpa meM Atmastha hone se kevalatva kI prApti hotI hai / sallekhI ne cAra gatiyoM se chuTakArA pAne ke lie jaMbUdvIpa meM caturAdhana kiyA aura kAlAMtara meM kSayopazama prabhAvI vItarAga 90 91 92 93 96 tapa dhaaraa| 95- (mahAmatsya jaise udyamI uttama saMhananI ne) do dharma dhyAnoM se puruSArtha uThAte hue pakSiyoM jaisI puruSArthI sAdhanA kI / aspaSTa / 97- guNasthAnonnati karate, dvAdaza tapa tapate tIna dharmadhyAnoM ke svAmI ne puruSArtha karate hue vItarAga tapa kiyA / 98 aSTa karmoM ko nAzane aSTa guNa pAne kaSAyoM ko tyAgate aura ghAtiyA catuSka kA kSaya karake bhavacakra se pAra utarane yugala tapasviyoM ne do dharma dhyAnoM se hI ekadeza svasaMyama dhAraNa karate hue tapasyArata ho vaiyAvRtti pAI aura vItarAga tapa kiyA / 99- SaT nayoM se (dRSTi kI apUrNatA rakhate) paMcama gati ko vItarAga vAtAvaraNa meM tapasyA aura mahAvrata kI caryA lekara paMca parameSThI ArAdhana se tapasvI ne nizcaya vyavahAra dharmI vAtAvaraNa meM vItarAgI tapa tapA | 100- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI tapasviyoM ne sallekhanA lI aura caturAdhanA kI / 101- svaMyatIrtha ne yugala zikharoM para sallekhanA dvArA bhavacakra pAra kiyA / 102- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ratnatrayI dazadharma pAlana kara vItarAga tapasyA kI / 103- bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne do zukladhyAnoM kI prApti hetu caturgati bhramaNa nAza karake paMcama gati pAne ke lie vItarAgI tapasyA kI aura sidhdatva pAkara jaMbUvdIpa ko ratnatrayI kara ge| 104- ratnatrayI sAdhaka ne caturAdhana sahita samAdhimaraNa karake vItarAgI tapasyA ko pUrNatA dI / 89 For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105- AraMbhI gRhastha ne svasaMyamI banakara, guNasthAnonnati karate hue bhavAntaroM meM tIrthaMkara prakRti pAyI / 106- ratnatrayI apane puruSArtha ko prakaTAkara do zukladhyAnoM kI sthiti taka pahuMcane caturAdhaka banakara nizcaya-vyavahAra dharma ko pAlatA hai| 107- AraMbhI gRhasthoM ne mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana pAkara utsarpiNI-avasarpiNI kAlAoM meM nikaTa bhavya banakara sallekhanA sahita do dharma dhyAnoM ke sAtha Sadravya ciMtana karate hue vItarAgI tapasyA kI / 108- mahAvratI ne bhakta ke rUpa meM vyavahAra dharma kI tapasyA kI / 109- saMghAcArya kI zaraNa lekara tIna dharmadhyAnI ne trigupti dhAraNakara paMcama gati kA sAdhana banAyA aura tapasvI ke rUpa meM ratnatrayI kevalI ke rUpa meM khyAti pAI jisa prakAra ki do dharmadhyAnoM ke sAtha mahAmatsya jaise uttama saMhananI ne hara yugArdha meM vaiyAvRtti kA jhUlA pAte sallekhanA lekara tapasyA kI hai / 110- usa tapasvI sAdhu ne vAtAvaraNa meM zuddhatva ke lie kaivalya kI sAdhanA karake arahaMta pada pAne vAlA svasaMyama evaM munivrata 111- tIna dharma dhyAna kI bhUmikA se tadbhavI mokSArthI tapasvI ne uThakara do zukladhyAna pAne hetu AraMbhI gRhastha kI sthiti se arahaMta bhakti karake nizcaya-vyavahAra dharma ko svasaMyamI banakara paMcama gati ke lie arahaMta bhakti meM jA kI / 112- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM vaha ratnatraya sAdhate hue caturAdhaka banA / 113- paMca parameSThI ArAdhaka vaha nizcaya-vyavahArI tapasvI AcArya kI zaraNAgata huA / ___ DhAIdvIpa meM dUsare zukla dhyAnI ne lokapUraNI samudghAta saMghAcArya ke caraNoM meM kiyA / 115- adamya puruSArthI ne sallekhanA lekara vItarAgI tapasyA AtmasthatA se karate hue DhAIdvIpa meM do dhyAna kI prApti hetu vItarAgI tapa kiyaa| 116- ailaka (sacelaka) ne ratnatrayI digaMbara munitva dhArA / 117- tIrthakara prakRti bAMdhA jIva mokSapatha prApti hetu zukladhyAne kI prApti nadI ke taTa para bhI vItarAga tapasyA se karate haiN| 118- Atmastha tapasvI, mana kI caMcalatA ko sthira karake paMcamagati kI sAdhanA karate kevalajJAna pAne caturAdhaka rahate haiM / 119- (a) puruSArthI ratnatrayadhArI rAjA ne saMghAcArya ke samIpa bhava ghaTa se tirane ke lie paMcama gati se siddhatva ke lie utsarpiNI evaM avasarpiNI kAla yugAoM meM sAdhanA kI / (ba) AraMbhI gRhastha ne tadabhava mokSa kA puNya karma bAMdhakara tIrthakara pada pAyA / 120- caturgati kI aMtahIna bhaTakana se bacane ke lie do dharmadhyAnI sAdhaka ne ratnatrayI jaMbUdvIpa meM ailaka sthiti se sapta tattva ciMtana karate hue paMcama gati ke lie vItarAgI tapasyA rata hokara nizcaya-vyavahAra dharma pAlana karate caturgati bhramaNa kA nAza kiyA / 121- sallekhI aNuvratI ne sapta tatva ciMtana karate vItarAgI tapasyA kI / 122- nikaTa bhavya ne sallekhanA dhAraNa karake do zukladhyAna kI prapti hetu puruSArtha uThAyA,bar3hAyA aura vItarAgI tapasyA kI 123- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM Atmastha samyaktva tapasvI aura AryikAeM AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se tIna dharma dhyAnI banakara svasaMyama se Age bar3hate haiM / 124- tIrthakaratva ke lie nizcaya aura vyavahAra dharma dharmAcAryoM donoM hI samAna rUpa se bhUmikA rahe haiM / 90 For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 adamya puruSArthI vaha aSTApada jaisA saMghastha tapasvI siddhatva hetu anukUla vAtAvaraNa karatA uttarottara vItarAgI tapasvI hotA hai / pAMcasUnoM ko tyAgane vAlA AraMbhI gRhastha hI siddha pada ko svasaMyama se pAtA hai / aSTa mUlaguNoM kA zraddhAnI aura ratnatraya sevI hI "iSTa" hai / svasaMyamI puruSArthI, aSTApada jaisA nikaTa bhavya ratnatrayI paMcAcAra dvArA do dharma dhyAnoM kA svAmI hokara bhI SaT dravya ciMtaka tyAgI hotA hai jo vItarAgI tapasvI banatA hai / kevalatva ke lie jaMbUdvIpa meM mana vacana kAya kI samatA dhAraNa kara vAtAvaraNa ko oMkAramaya banAkara Atmastha vItarAgI ho chatradhArI rAjA bhI tyAgI tapasvI banakara dvAdaza bhAvanA bhAtA nikaTa bhavya banakara paMcamagati sAdhanA karatA hai / sallekhI siddhatva hetu bhavacakra pAra hone dUsare dharmadhyAna se dUsare zukladhyAna kI prApti hetu mahAvrata kI picchI dhAraNa karatA aura svasaMyamI banatA hai / cAra gatiyoM ko nAzane kachuA pravRtti sajaga tapasvI sallekhanA tatpara vAtAvaraNa meM vaiyyAvRttya aura ratnatrayI sAdhanA karate dravyaliMgI muni zramaNa kI sakSama tapasyA karatA haiM / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI tapasvI svasaMyama ko AdhAra banAte haiM / magara aura kAyotsargI arthAt karma phala cetanA se kabhI bhI koI jIva, tapasvI bhI nahIM bace haiN| yaha puSpadaMta prabhu kA lAMchana bhI hai| lokapUraNI samudghAta karane vAlA jIva kevalI hai jo paMcamagati kA adhikArI hai, sallekhI haiM, jo mahAvratI hai aura nizcaya - vyavahAra dharma vAle caturvidha saMgha kA kIrtivAna svAmI hai / vItarAga tapasyA kA pratIka / (vimalanAtha kA lAMchana, zUkara) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI chatradhArI rAjA, tapasvI hai| do dharmadhyAnoM kA svAmI pratimAdhArI banakara ratnatraya kA dhArI vItarAgI tapasvI hai / jaMbUdvIpa se hI tirane nikaTa bhavya ekadeza svasaMyamI mana ko sthira karake AtmasthatA se urdhva paMcamagati kI sAdhanA vairAgya puruSArtha se tapasyA DhAI dvIpa meM karatA hai / DhAIdvIpa meM AtmasthatA, ratnatraya dhAraNa aura sapta tatva ciMtana kalyANakArI hai / tIna sthiratAoM (manavacanakAya) ke vAtAvaraNa kA svAmI sapta tattvoM kA ciMtana karake do dharma dhyAnoM se bhI sallekhanA dhAraNakara vItarAgI tapa tapatA hai / dUsare zukladhyAna kI prApti ke lie DhAIdvIpa meM do dharmadhyAnoM ke svAmI pakSI ne ratnatraya ke vAtAvaraNa meM vItarAga tapasyA dhAraNa kii| bhavAntaroM meM saphalatA ) chatradhArI rAjA bhI nikaTa bhavya banakara guNasthAnonnati karatA hai / paMcAcArI tyAgI puruSArthamaya sallekhanA dhAraNa kara puruSArthavAna svasaMyama apanAtA hai / jinaliMgI adamya puruSArthI vItarAga tapasvI hote haiM / 91 For Personal & Private Use Only / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155- 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 samAdhimaraNa karane vAlA caturAdhaka vItarAgI tapasvI, svasaMyamI hai jo DhAIdvIpa meM nizcaya vyavahAra dharma ko pAlatA hai / bhavacaka ko pAra karane vAlA sallekhI chatradhArI rAjA athavA AryikA yA ailaka, trigupti dhAraNa karake, vaiyAvratI vItarAgI tapa sAdhanA karate haiM / bhavacakra se pAra utarane, do dharma dhyAnoM ke svAmI DhAIdvIpa meM AtmasthatA lekara ratnatraya kA pAlana karate dharmadhyAnI hote haiM / siddhatva prApta karate svayaM tIrtha ne yugala SikharoM para puruSArthI paMca parameSThI ArAdhanA kI / jina dhvajA meM (solahakAraNI sAdhanA ) kA udghoSa / khaMDita hai| nikaTa bhavya kA ghAtiyA catuSka kSaya kaSAyoM ke tyAga dvArA / paMcamagati kI bhAvanA karane vAlA mahAmatsya sA uttama saMhananI tapasvI tIrthakara prakRti bAMdhane vAlA vItarAgI tapasvI hai caturAdhaka tapasvI dazadharma kA dhArI vItarAgI tapasvI sallekhI nizcaya vyavahAra dharmI, paMca parameSThI ArAdhaka vItarAgI tapa tapane vAlA tapasvI hai / cAra gatiyoM ke saMsAra meM bhI AtmasthatA saMbhava hai jisameM bAharI ora bar3hane se bhaTakana aura kendra meM utthAna hai daza dharmoM kA pAlana keMdrIya urdhva gati kA sahayogI hai| navadevatAoM kA saMsAra meM rahate zraddhAna hai| caturAdhaka puruSArthavAnI sallekhI hai / thI jisane tIrthaMkaratva ke lie kSayopazama dvArA yugala zrRMgiyoM para guNasthAnonnati karatA huA jinazAsana svIkArA hai aura vItarAgI tapasyA kI / dazadharma kA dhyAnI vItarAgI tapasvI hai / sallekhI kA vAtAvaraNa dharmI zikhara tIrtha para nikaTa bhavya banakara cAra anuyogI vItarAgI nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa se tapa karAtA haiN| bhavacakroM se pAra hone Atmastha jaMbUdvIpa meM (urdhvagAmI) vItarAgI tapasvI saMgha meM rahakara ratnatraya pAlate aura vairAgya tapa dhArate haiN| ailaka / AryikA bhI svasaMyama dhAraka hote haiM / bhavacaka se pAra hone do dharmadhyAnoM kA svAnI nikaTa bhavya dUsare zukladhyAna kI (arahaMta pada) prApti hetu tapasvI bana dvAdaza bhAvanA bhAte hue vItarAgI tapasyA meM rata rahate paMcamagati kI sAdhanA karate haiN| nikaTa bhavya kI guNasthAnonnati dvAdaza anuprekSA aura vItarAgI tapasyA meM rata rahane se hotI hai| bhavacakra se pAra hone do dharma dhyAnoM kA svAmI tapasvI bana caturgati bhramaNa rokane tIrthakara kI zaraNa meM sallekhI bana vaiyyAvRtta kA jhUlA pAtA hai / cAra gatiyoM ke bhramaNa ko rokane ke lie bAra-bAra puruSArtha aura Atmastha vAtAvaraNa kI AvazyakatA hotI hai / dazadharma sevI ne ratnatrayI caturAdhana dvArA do dharmadhyAnoM kA svAmI hokara bhI sallekhanA dhArakara vItarAgI tapasyA kI / tIsare zukladhyAna kA ratnatrayI svAmI pUrva meM (prAraMbha meM) mAtra tIsare dharmadhyAna kA svAmI thA / 92 For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188- 189 190 4 bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM kA svAmI aura paMcAcArI hokara ratnatrayI tapasyArata vItarAgI tapasyA tapatA hai / arahaMta kI zaraNAgata durdhyAnoM kA tyAgI paMcama gati kA sAdhana caturAdhana se ratnatrayI jaMbUdvIpa meM cAra anuyogI arahaMta kI zaraNAgata nizcaya-vyavahAra dharmI do dharmadhyAnoM kA svAmI hai jo dUsare zukladhyAna kI prApti ke lie tapasyA lIna Atmastha hokara cAroM kaSAyoM ko tyAgatA hai / ye ulTA svAstika paryAyoM kI girAna vAlA azubha hai, aura saMsAra bar3hAne vAlA hai / jaMbUdvIpa meM mana vacana kAya kI samatA dvArA pA~ca samiti aura pA~ca mahAvrata palate haiM / dUsare zukladhyAnI arahaMta ne zikhara tIrtha para ratnatrayI caturAdhaka bana do dharma dhyAnoM ke svAmitva se kramonnati kara Atmastha tapasvI bana nikaTa bhavyatva pAkara vItarAgI tapasyA kI / cAra anuyogoM kA jJAna nizcaya-vyavahAra dharma ke tapasvI ko SaTdravyoM ke ciMtana se jor3atA hai / paMcamagati kA dhyeya lie ratnatraya pAlane vAlA bhavacakra se pAra ho siddhatva pAtA hai / bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI paMcAcArI samAdhimaraNa karake vItarAgI tapasyA kA kIrtivAna tapasvI banatA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI dazadharmo kA sevana, DhAIdvIpa meM nizcaya vyavahAra dharma sAdhanA sahita vItarAgI tapasyA dvArA sallekhanA sahita cAra bhavoM vAlI nikaTa bhavyatA pAtA hai / bhavaghaTa se tirane vAlA tIna dharma dhyAnoM kA svAmI paMcamagati icchuka paMca parameSThI ArAdhana aura vItarAgI tapa karatA mokSa pAtA hai / bhavaghaTa tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI tIsare zukladhyAna taka kA svAmitva ratnatraya ke sahAre prApta kara sakatA hai| caturAdhaka sallekhI samAdhimaraNa meM lIna rahane vAlA vItarAgI tapasvI hai / saMghAcArya caturAdhaka hai / cAturmAsa karatA nikaTa bhavya sAdhaka paMcAcArI tapasvI hai jo svasaMyama se icchA nirodhaka hai / saMghastha nikaTa bhavya ne dUsare dharma dhyAnI vAtAvaraNa se uThakara ailaka / AryikA dIkSA lI aura arahaMta pada kI bhAvanA bhAte nizcaya vyavahArI dharma pAlate vItarAgI tapasyA kii| paMcamagati kA icchuka Atmastha vItarAgI tapasvI chatradhArI rAjA cAroM kaSAyoM ko tyAga karane vAlA jaMbUdvIpa meM AtmasthA tIsare zukladhyAna kA dhyAnI banA / dvArA chatradhArI rAjA ne ailaka kI taraha dIkSA lekara dvAdaza anuprekSA se unnati kara nizcaya vyavahArI dharma kI zaraNa meM digaMbara 'caturcidha saMghAcArya kI zaraNa pAI / caturgati bhramaNa aura aSTa karmoM kI bAdhA TAlane ke lie dUsare zukladhyAna kI AvazyakatA hotI hai jo bhavaghaTa se tirAte haiM / aspaSTa / ailaka / AryikA paMcama gati sAdhane guNasthAnonnati tatpara haiM / adamya puruSArthI chatradhArI ne sallekhanA dhAraNa kara mahAvrata kI picchI ko rAjA chatra rUpa svIkArA aura caturgati bhramaNa 93 For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 nAzane guNasthAnoM meM gati karatA puruSArthI bana paMca parameSThI ArAdhanA kI zaraNa lI / bhavaghaTa se tirane ratnatraya aura caturAdhana pAlate lokapUraNI samudghAta ko karate hue siddhatva hetu tIsarA zukladhyAna pAne vAle sAdhaka ne cAroM anuyogoM kA jJAna paayaa| svasaMyamI ne DhAIdvIpa meM AtmasthatA se ratnatraya dhArA / do dharma dhyAnoM ke svAmI ne vItarAgI tapasyA kI aura chatradhArI rAjA se ailaka aura phira samatAdhArI tapasvI banakara svasaMyama se icchA nirodha kiyA / khaMDita / mAMgItuMgI / udayagiri, khaNDagiri ( yugala zikharoM para ratnatraya dhAraNakara mokSArthI sAdhaka vItarAgI tapasyA lIna hote haiN| samyaktvI svasaMyamI, ne bhavaghaTa meM ratnatraya pAlane ke lie cAroM kaSAyoM ko tyAgakara zrI arahaMta kI zaraNa lI / caMcala mana ke asaMyamI paMcama gati bhAvI chatradhArI rAjA ne ekadeza svasaMyamI banakara AraMbhI gRhastha kA tyAga kiyA aura tIna dharma dhyAnoM kA svAmI banakara jaMbUdvIpa meM ratnatraya dhArane hetu cAroM kaSAyeM tyAgI mana ko sthira karate hue vaha nizcaya - vyavahAra dharma meM lIna huA / nikaTa bhavya ne sallekhanA dhAraNakara SaT dravya ciMtana karake ratnatraya dhArA / cAra ghAtiyA karmoM kA nAza karake bhavacakra se pAra hone do dharma dhyAnoM ke svAmI ne sacelaka tapasyA dhArakara cAroM kaSAyoM ko tyAgA / svasaMyama bar3hAte hue hI vItarAgI tapasyA calatI hai / dUsare zukladhyAna kI bhUmikA ratnatrayI jIvana ke vAtAvaraNa aura vItarAgI tapasyA se sadhatI hai / SaT Avazyaka sajaga sAdhaka zikhara tIrtha para jAkara do dharma dhyAnoM kA svAmI hokara bhI sallekhanA karane hetu anukUla vAtAvaraNa pA letA hai / paMcAcArI tapasvI ne arahaMta pada kI prApti hetu "nizcaya-vyavahAra dharmI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lii| r3hAIdvIpa meM jIva svasaMyamI banakara aSTApada kI taraha kabhI hAra na mAnate hue paMcama gati hetu / guNasthAnonnati karate haiM / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM nikaTa bhavya paMcAcArI banakara tapasyA karate lIna hote haiM aura puruSArtha bar3hAkara vItarAga tapasyArata hote haiM / ratnatrayI caturAdhana se hI tIrthaMkara prakRti baMdhatI hai / kevalI jina Atmastha hokara vItarAgI tapasyA karate haiM / ve paMcAcAra pAlate hue tapasvI ko tapa darzAte nikaTa bhavyatva aura vItarAgI tapasyA kA patha prazasta karAte haiM / vItarAgI tapasyA bhavacakra se pAra karAne vAlI do dharma dhyAnoM ke svAmitva kI sthiti se prAraMbha hokara Atmastha tapasvI ko AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se tIna dharma dhyAnoM aura svasaMyama ke icchA nirodha meM sthApita karAtI hai| iha bhavatArI paMcamagati / aspaSTa / 94 For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 ratnatrayI jaMbUdvIpa meM dUsare zukladhyAna taka kI prApti tapasvI ko cAroM kaSAyoM ke tyAgane para prApta hotI hai / ghAtiyA 'catuSka kA kSaya bhavacakra se pAra hone ke lie do zukladhyAnoM kI AvazyakatA hotI hai / jo sAdhaka / tapasvI ko cAroM kaSAyoM ko dUra karane para hI prApta hote haiN| AraMbhI gRhastha tIna dharma dhyAnoM kA svAmI arahaMta aura siddha kI bhakti karatA apane vAtAvaraNa meM guNasthAnonnati karate hue vairAgya dhAraNa kara ( vItarAgI ) tapa meM lIna hotA hai / sapta tattvoM kA ciMtaka paMcama gati hetu vItarAgI tapasyA dhAraNa karatA hai / paMca parameSThI kI ArAdhanA aura caturAdhana hI sAra hai / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM arahaMta siddha ( vyavahAra - nizcayadharma) kA jApa aura caturAdhana dUsare zukladhyAna kI prApti kA kAraNa hote haiM / tisa para vItarAgI tapasyA hI iSTa hai / nizcaya vyavahArI vItarAgI tapasvI kIrtivAna yugala baMdhu nizcaya-vyavahAra dharmI ( kulabhUSaNa - dezabhUSaNa ) the / aspaSTa / kutte ne ratnatrayI nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lI aura yugala baMdhu tapasviyoM kI taraha AtmasthatA aura puruSArtha . kramonnati karake arahaMta pada prApti hetu vItarAgI tapasyA kI / (a) nikaTa bhavya sallekhanA dvArA aSTakarmoM janya caturgati kA nAza karane vItarAgI tapasyA karatA hai / (ba) aSTa karmoM se janya caturgati bhramaNa kA nAza karane jinazAsana ke jinaliMgiyoM kI zaraNa meM jAtA hai / (sa) ratnatraya / ratnatrayI jaMbudvIpa meM chatradhArI rAjA sacelaka ratnatrayI tapasvI banakara uttarottara puruSArtha uThAte vItarAgI tapa karate haiN| caturgati bhramaNa nAzane sallekhI ne jinadeva jaisI tapasvI kI AtmasthatA dhAraNa karake nadI ke taTa para vItarAgI tapasyA kI / aspaSTa / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ratnatraya dhArI ailakatva svIkAra kara tapasyA kI aura yugala baMdhuoM jaisA svasaMyama se icchA nirodha karake vAtAvaraNa ko nizcaya-vyavahAra dharmamaya banAkara vItarAgI tapa kiyA / samavazaraNa meM dUsare dharmadhyAna ke svAmI jIva ko bhI vaiyAvRtti guNasthAnonnati karAtI hai / samyaktva kI sAdhanA cAroM kaSAyeM tyAgane para hI hotI hai| ratnatrayI jaMbUdvIpa meM do dharma dhyAnoM vAle bhI tapasyA tatpara jIva ailaka athavA AryikA banakara dvAdaza anuprekSA bhAte vItarAgI tapasyA meM pragati karate haiM / (a) saMghavRkSa kI chAMva meM tIna dharma dhyAnI jIva bhI pakSI jaisA yA sacelaka, yogya puNya tapasyA dvArA pA sakate haiM / (ba) aMtahIna bhaTakAna se chuTakArA arahaMta prabhu ne SaT Avazyaka karate hue ardhacakrI pada se sallekhanA puruSArtha do dharma dhyAAnoM vdArA kiyA / (sa) ratnatraya / 95 For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 229- cAra dharma dhyAnoM ko dhyAne vAlA chatradhArI rAjA bhI tapasvI banakara svasaMyamI banA / 230- caturAdhaka tapasvI ne kaivalya kI prApti do zukla dhyAnoM sahita kI thI / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM nikaTa bhavya paMcAcArI tapasyA lIna hokara siddhatva ke lie nizcaya-vyavahAra dharma pAlakara paMcama gati kI sAdhanA hetu vItarAgI tapasyA karate haiM / 232- jaMbUdvIpa meM AtmasthatA pAne chatradhArI rAjA tapasvI banakara mana para saMyama yogya vAtAvaraNa banAtA hai / 233 muni evaM AryikAoM kI guNasthAnonnati svasImAoM meM saMyamita hokara (puruSArtha sahita) cAroM kaSAyoM ko tyAgakara aNuvratI ne prAraMbha kI jise vItarAgI tapasvI banakara tapa meM prakhara kiyA / AraMbhI gRhastha ne ratnatraya dhArakara do dharma dhyAnoM ke svAmitva se chatradhArI rAjA kI taraha cAroM kaSAyoM ko tyAgakara tapasyA kI / (a) do dharma dhyAnI pakSI ne cAroM kaSAyeM tyAgI / (ba) tapasvI ne tapasyA ke dvArA kevalI samudghAta kiyA / 236- siddhatva pAne caturAdhaka ne nikaTa bhavya ke rUpa meM nizcaya-vyavahAra dharma sahita vairAgya tapasyA rUpa dhArA / 237- bhavaghaTa se tirane AraMbhI gRhastha ne do dharma dhyAnoM ke svAmitva se uThakara kevalatva hetu sallekhI banakara caturAdhana ke adamya puruSArtha dvArA vItarAgI tapa kiyA / lokapUraNI samudghAta karane vAlA tapasvI do dharma dhyAnI chatradhArI rAjA thA jisane adamya puruSArtha dvArA ratnatrayI sAdhanA se vItarAgI tapasyA kI / 239- chatradhArI rAjA ne caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lI / 240- cAra dharma dhyAnoM kA svAmI, vItarAgI muni, navadevatA evaM navagraha ArAdhaka thA / 241- caturAdhaka sallekhI ardhacakrI thA jisane cAra ArAdhanAoM ko ArAdhA / 242- vaiyAvRtti vdArA guNasthAnonnati karatA paMcama gati kA sAdhaka cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharmI thA / 243- caturgati bhramaNa se mukti pAne Atmastha tapasvI sallekhanA dhAraNakara vItarAga tapa dharmI hote haiM / nikaTa bhavya guNasthAnonnati karate haiM / 245- apUrNa evaM khnnddit| 246- ratnatrayI mahAvratI kaivalya pAne vAle salalekhI saMgha meM r3hAIdvIpa meM AtmasthatA rakhate, dUsare zukladhyAna ke svAmI banakara vItarAgI tapasyA karate haiN| 247- caturgati bhramaNa nAzane ko sallekhI ne yugala tapasviyoM (kulabhUSaNa-dezabhUSaNa) jaisA paMcAcArI tapazcaraNa kiyA / 248- caturAdhaka nikaTa bhavya vItarAgI tapasvI hai / 249- adamya puruSArtha se cAra dharma dhyAna muni ratnatrayI kIrti pAte haiM / 250- tIrthakara banane vAle ko mana kI nirvikalpatA dUsare aura tIsare zukladhyAna aura aSTa guNa vaibhava kI ora le jAte haiN| 251- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se ArabhI gRhastha tIna dharma dhyAnoM kI bhUmikA meM pahuMcane hetu svasaMyama se icchA nirodha svIkAratA hai / 96 For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252- aspaSTa / 253- vItarAgI tapasyA uttarottara bar3hate hue nizcaya-vyavahAra dharma ke sAtha ratnatraya kA saMpUrNa pAlana karane se vItarAgatva aura tapasyA ko bar3hAtI hai| 254- paMca parameSThiyoM kA ArAdhana aura puruSArtha tathA vItarAgI tapasyA hI tapasvI muni karate haiM / bhavaghaTa se tirane dUsare zukladhyAna kA svAmI lokapUrana karatA samAdhistha hokara (jisa prakAra kulabhUSaNa-dezabhUSaNa baMdhuoM ne kI thI ) vItarAgI tapasyA tapatA hai / 256- bhavaghaTa se tirane aura dUsare zukladhyAna ke svAmitva dvArA arahaMta pada kI prApti AryikAoM evaM sacelakoM dvArA kamazaH cauthI pratimA saMyama se Upara uThane para bhavonnati se hI hotI hai / 257- caturgati bhramaNa ko rokakara siddhatva pAne hetu sAdhanA dUsare dharma dhyAna kI prApti aura nizcaya-vyavahAra dharma kI sAdhanA sahita caturvidha saMgha meM cauthI pratimA kA vrata dhAraNa aura vItarAga tapasyA karane se saMbhava hotI hai / 258- puruSArthI sallekhI caturAdhaka, vItarAgI jinadharmI tapasyA ko sarpa ke rUpa meM bhI sAdhanA se prAraMbha kara letA hai / 260- nizcaya-vyavahAra dharma kA vAtAvaraNa tapasvI aura AryikA athavA ailaka ko tIna dharma dhyAnoM se jambUdvIpa meM saMghastha ho kamazaH pUrNa vairAgya pAlate hue hotA hai / 261- cAroM kaSAyoM kA tyAga hI bhavacakra se pAra hone aura dUsare zukladhyAna ko pAne kI bhUmikA banAtA hai / 262- bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI puruSArtha uThAte, sapta tattva ciMtana karatA vItarAga tapasyA karatA hai / 263- jaMbUdvIpa meM ratnatraya pAlana vItarAga tapa aura paMcama gati kA udyama ratnatraya tapa vairAgya bar3hAne se hI saMbhava hotA hai / 266- AraMbhI gRhastha ne lokapUraNI sallekhanA kI bhAvanA munivrata dhAraNa karake karane kI bhAI kiMtu usake caraNoM meM saMsArI ' ber3iyAM thiiN| 267- siddhatva prApti hetu puruSArthI jambUdvIpa meM ratnatrayI sAdhanArata arahaMta deva bhI aSTa mUlaguNoM aura ratnatraya kI sAdhanA karate 268 bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI ko aMtahIna gaThAna se chUTane (bAhara nikalane) ke lie guNasthAnonnati vAlI vItarAgI tapasyA karanA Avazyaka hai / 270- DhAIdvIpa meM hI ratnatraya palatA hai / bhavacakra se pAra hone ke lie ardhacakI ne ratnatrayI puruSArtha karake chatradhArI rAjA se tapasvI banakara sacelaka avasthA se SaT Avazyaka pUre karate hue vItarAgI tapasyA kI / 272- ratnatrayI vAtAvaraNa meM sacelaka tapasvI bhI ratnatraya pAlana karatA uttama dazadharma kA pAlana karate hue nizcaya-vyavahAra dharma ko sahI-sahI AcaratA hai aura vAtAvaraNa apane anukUla banAtA hai / 273- nikaTa bhavya, puruSArthI sallekhanA aura caturAdhana karate hue tapasvI banakara AraMbhI gRhastha avasthA ko tyAgakara tIna dharma dhyAnoM sahita uThate hue bhavya banate aura guNasthAnonnati karate haiM / 274- paMcaparameSThI ArAdhanA karate haiM / 275- chatradhArI rAjA ailaka banakara AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se uTha tIna dharma dhyAnI saMyamI bana icchA nirodha karatA hai| 97 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ardhacakI ne vItarAgI zramaNatva svIkArA / gRha / saMgha se hI caturAdhana aura vItarAga tapasyA prAraMbha hote haiM / paMcamagati pAne ke lie jambUdvIpa meM Atmastha hokara dUsare zukladhyAna kA svAmI banane kI sthiti taka ghAtiyA karmoM ke nAzane kA puruSArtha uttarottara bar3hAnA par3atA hai aura vItarAgI tapasyA tapanA par3atI hai / (a) kIrtivAna muni kA ratnatraya pAlana / (ba) bhavaghaTa ke kRSaka kA bAlaka ko goda meM lie bhaiMse para niyaMtraNa / vAra | paMcamagati kI sAdhanA hetu saMghastha hokara vItarAgI tapasyA karate hue Atmastha hokara sacelaka ko bhI svasaMyama se icchA nirodhaka bnaayaa| bhava kendraNa hetu do dharmadhyAnoM kA svAmI sacelaka ratnatrayI vItarAgI tapasyA karate hue nikaTa bhavya banatA aura guNasthAnonnati karatA hai / nikaTa bhavya caturAdhana karake tapasvI banatA aura vItarAgI tapasyA karatA hai / bhavacakra ko pAra karane vAle urdhvagAmI kevalI jina dUsare zukladhyAna ke svAmI hote haiM jo aNuvratI sthiti se uThate hue SaT dravyoM ke guNoM (aura unakI zAztatA) kA ciMtana karate hue vItarAgI tapa karate haiN| AraMbhI gRhastha kI sthiti se tadbhavI mokSa pAne bhavya jIva nizcaya-vyavahAra dharma kI sAdhanA karatA saMpUrNa bhava ko nizcaya vyavahAramaya banA letA hai aura bAra-bAra puruSArtha uThAte hue vItarAgI tapa karatA hai / cAra duyAnoM ko tyAgane vAlA aNuvratI tapasvI do dharma dhyAnoM kI sthiti se uThakara dUsare zukladhyAna taka pahuMcane ke lie tapasyA karatA sAdhaka bana jAtA hai aura kAyotsargI banakara vItarAgI tapasyA tapatA hai / vItarAgI tapasvI AtmasthatA se bhavacakra pAra karake siddha banane hetu sallekhanA dhAraNa karatA aura kaivalya prApti taka caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM nizcaya vyavahAra dharma pAlana karatA hai / khaMDita hai / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI bhI sallekhanA dhAraNa kara caturAdhana karake trigupti rakhatA aura vItarAgI tapasyA lIna hotA hai / bhavaghaTa se ghAtiyA catuSka nAza karane hetu nizcaya-vyavahAra dharmatulA kI zaraNa meM paMca parameSThI ArAdhanA hI guNasthAnonnati karAtI hai / bhavaghaTa se tirane do zubhadhyAnI (dharmadhyAnI) bhI tadbhavI mokSArthI banakara zikhara tIrtha para adamya puruSArtha bar3hAte hue kaivalya prApta kara vAtAvaraNa meM vItarAgI tapasyA tapate haiM / tapasvI caturAdhaka sallekhanA se apanI vItarAgI tapasyA ko pUrNatA dete haiM / svasaMyamI vItarAgI tapasyA hetu aNuvrata dhAraNakara chaha bAhya aura chaha aMtaraMga tapa tapate haiM / sallekhI nizcaya vyavahAra dharmI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM hai / tadbhavI mokSArthI pandraha yogoM kA nigrahI vItarAgI tapasvI hai / cAroM kaSAyoM ko tyAgate, puruSArthamaya cAra guNoM kI unnati kara vItarAgI tapasvI ratnatraya dhAraNa aura caturAdhana se 98 For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTa karmajanya caturgati ke nAzane hetu sAdhanA karatA hai| 296- jinazAsana ke jinaliMgI adamya puruSArthI aura ratnatrayI hote haiN| 297 tIrthakara prakRti ke adamya puruSArtha ke lie guNasthAnonnati aura dUsare zukladhyAna ke svAmitva ke sAtha-sAtha ratnatrayI jambUdvIpa meM sAdhanA karane vAlA sacelaka svasaMyamI thA jisane siddhatva ke lie tIna dharma dhyAnoM kI bhUmikA se sAdhanA prAraMbha kI / 298- puruSArthI sallekhI vItarAgI sAdhanA sapta tattva kA ciMtana aura ratnatraya pAlana dvArA karatA hai / 299- sallekhanA puruSArtha / 300- saMgha kI zaraNa meM ratnatraya dhAraNa karake Atmastha ho vItarAgI ne puruSArtha bAra-bAra bar3hAkara vAtAvaraNa unnata kiyA / 301- paMcamagati ke yugala sAdhakoM ne (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) nikaTa bhavyatva kI sAdhanA tIna dharma dhyAnoM ke sAtha vItarAgI tapasvI bana, siddhatva hetu cAra zukla dhyAnoM vAlA puruSArthI banane ratnatrayI tapasyA kI / 302- bhavacaka se pAra hone do "dharma dhyAnoM" ke svAmI ne ratnatraya bhava sAdhanA karate hue tIsare zukladhyAna taka kA puruSArtha uThAkara vItarAgI tapasyA kI / 303- svayasaMyamI ne saMgha ke pAdamUla meM sallekhanA lI / 304 bhavaghaTa se pAra utarane tIrthakara prakRtivAna ne aNuvratI bana nizcaya-vyavahAra dharma kI tapamUlaka cAra anuyogI vItarAgI dharma kI zaraNa lI / 305- kutte ne bhI ratnatrayI jinazAsana kI zaraNa lI jisase bhavAntara meM ratnatrayI tapasyA karate tIna dharma dhyAnI sthiti se vItarAgI tapasyArata cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM jAne para (tiryaca hokara bhI) sAdhanA patha pakar3A / 306- cAroM ghAtiyA karmoM ko naSTa karane ke lie ratnatraya kI sAdhanA hetu aNuvratI sacelaka kI taraha tapa mArga cunakara (cauthe guNasthAna) se vItarAgI tapasyA kI. aura nikaTa bhavya banakara ratnatrayI sAdhanA kI / 307- bhavacakra se pAra hone do "dharma dhyAnoM ke svAmI nikaTa bhavya AraMbhI gRhastha ne tIna dharma dhyAna prApta karake sacelaka (ailaka) AryikA banakara tapasyA kI aura cAroM kaSAye tyAgakara chatradhArI jaisI tapasyA kI / 308 jina siMhAsana ke Azrita jinaliMgI adamya puruSArthI vItarAgI tapasyA karate haiM / 309- isa avasarpiNI kAlArdha meM tapasvI ratnatrayadhArI, vItarAgI tapa dhArate haiM / 310- arahaMta "jina" cAroM kaSAyeM tyAga kara hI paMcama gati prApta karate haiM / 311- caturgati bhramaNa ke nAzane ko sallekhI "nikaTa bhavya" yugala baMdhu tapasvI jaise haiM / 312- gRhastha bhI nikaTa bhavyatA se anukUla vAtAvaraNa saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya pAlakara vItarAgI tapasyA karate haiM / 313- sallekhanA dvArA kutte ne bhI nizcaya-vyavahArI Atma dharma pAyA / 314- adamya puruSArthI sallekhI vItarAgI tapa dvArA do zukladhyAna pA jAte haiM / 315- tapasvI caturAdhaka vItarAgI tapa karate haiM / 316- paMcAcArI puruSArthI sallekhanA dvArA dUsare zukladhyAna kI prApti kaSAyeM tyAga karate hue tapasyA dvArA pAtA hai / 317- caturAdhana karatA ratnatrayI tapasvI vItarAgI tapasvI hai jisane guNasthAnonnati hetu pUrva ke utsarpiNI-avasarpiNI 99 For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 332 329 / 330-adhUrA aspaSTa / 331 333 334 335 336 337 338 kAlArthoM meM sallekhanA karake nikaTa bhavyatA pAI aura chaha aMtaraMga tathA chaha bahiraMga tapa tape / tapasvI jaMbUdvIpa meM aisA cAra anuyogI vItarAgI tapI hai jisane ghAtiyA karmoM ke jJAnAvaraNa darzanAvaraNa nAzane kA saMkalpa kiyA hai / cAroM zukladhyAnoM ke svAmI ko samavazaraNa meM sunane, dUsare dharmadhyAna svAmI zrAvaka, nikaTa bhavya aura caturAdhaka ge| ulTA amAMgalika svastika / vItarAgI tapasvI saMghAcArya kI zaraNa meM kevalI zraddhAnI ratnatrayI tapasvI hai / ratnatraya kI uttarottara bar3hatI sAdhanA ko vItarAgI tapasvI caturvidha saMghAcArya nizcaya vyavahAramaya jIvana meM utArate haiM bhavaghaTa se tirane vAle mana vacana kAya niyaMtraka ve arahaMta parameSThI (tIrthakara ) tapasvI dravyaliMgI puruSa tapasvI hI the / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM chatradhArI rAjA (chatrI bhI tapasvI hotA hai) aura svasaMyama se icchA nirodha karatA hai / cAra pratimA dhArI,, AraMbhI gRhastha, upazamI mahAvratadhArI Adi mana ko sthira karake do dharma dhyAnoM se hI ratnatrayI jambUdvIpa meM chatradhArI tapasvI saMghAcArya ke caraNoM meM pahuMce aura caturAdhana karate sallekhanArata hue / bhavacakra se pAra utarane sallekhI chatradhArI (chatrI) rAjA ratnatrayI tapasvI bana gayA aura uttarottara puruSArtha uThAkara usane vItarAgI tapasyA kI / 339 aspaSTa / banAvaTI dikhatA hai / aspaSTa hai / AraMbhI gRhastha svasImita zAkAhAra ke sAtha sallekhanA vaiyAvRtti bhI bhAtA hai / ghAtiyA karmoM se mukti cAhatA (sAdhaka) bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM ke svAmitva se uThakara puruSArtha dvArA dUsare zukladhyAna ko pA letA hai| (kevalajJAna prApti taka guNasthAnonnati karate) tIrthaMkara prakRti vAle ne do dharma dhyAnoM ke svAmitva kI bhUmikA (caturtha guNasthAna) se Atmastha ho tapasyA kI aura saMgha ke zIrSa caturAdhaka, vItarAgI tapasvI bane / jinazAsana meM isa avasarpiNI meM AryikA / ailaka (sacelaka) apane SaT Avazyaka karate hue hI apane vrata pAlate haiN| bhavacakra se pAra utarane do dharma dhyAnoM ke svAmI Atmastha nikaTa bhavya caturAdhana karate donoM yugala baMdhuoM (kulabhUSaNa dezabhUSaNa ) kI taraha paMcama gati prApta karane hetu ratnatraya sahita vItarAgI tapasyA tapate haiN| caturAdhana karate nikaTa bhavya banakara bAdhA Ane para hue dvAdaza anuprekSA ciMtana karate hue DhAIdvIpa ke Atmastha vyakti bhI apanI guNasthAnonnati hI karate haiM / adamya puruSArtha sahita sallekhI vItarAgI tapasyA meM Atmastha hokara ratnatrayI vAtAvaraNa kA kSetra sImita surakSita rakhate haiM aura jaMbUdvIpa meM vItarAgI tapa tapate haiM / bhavaghaTa se pAra utarane do dharma dhyAno ke svAmI ratnatrayI tapasyArata hokara paMcAcAra pAlate aura sacelaka (AryikA ailaka) hokara bhI vItarAgI mahAvratI tapasyA karake bhavAntara meM kIrtivAna muni banate haiM / (a) nikaTa bhavya sallekhI cAroM gatiyoM (aSTa karmoM) ke nAzana hetu vItarAgI tapasyA karate haiN| 100 For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ba) jina siMhAsana ke liMgI picchIdhArI cAroM gatiyoM ko naSTa karane meM tatpara rahate haiN| 340- caturgati aura aSTakarmoM ke nAzana hetu ratnatraya ko pAlane ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI nikaTa bhavya hotA hai jo tapasyA dvArA do zukladhyAnoM kI prApti hetu cAroM kaSAyoM kA tyAga karake tapasyA karatA haiM / 341- tIrthakara prakRti ko bAMdhane vAlA SaT dravya ciMtaka zrAvaka saMgha meM apane Avazyaka pAlate hue nizcaya-vyavahAra dharma ko dhyAtA vItarAgI tapasyA karatA hai / 342- aNuvratI bhI cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM tapasyA karatA hai| 343- sallekhI puruSArthI cAra anuyogI., nizcaya vyavahArI, caturvidha saMghI, digaMbarAcArya, vItarAgI tapasvI hai / 344- puruSArthI vItarAga tapasyA hetu Atmastha ho chatradhArI,, tapasyA icchuka sacelaka AryikA/ailaka nizcaya-vyavahArI saMghAcArya kI zaraNa meM jAnA cAhate haiM / 345- AryikA ho athavA muni zramaNa, aNuvratI vairAgya lIna sabhI tIsare zukladhyAna kI kAmanA karake navadevatAoM kI bhakti meM lIna hote haiM / 346- tIna dharma dhyAnoM kA svAmI nikaTa bhavya chaha aMtaraMga aura chaha bAhya tapa SaT AvazyakoM ke sAtha karatA haiM / 347- devatA bhI tIrthakaratva ke lie tarasate haiM aura do dharmadhyAnoM ke sAtha SaT dravya meM zraddhAna rakhate haiM athavA kaivalya aura tIrthakaratva ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI SaT dravya ciMtana aura SaT Avazyaka karatA hai / 348- paMcAcArI purUSArtha se sallekhanA tatpara sacelaka tapasvI haiM, jo ailaka athavA AryikA banakara bhI tapa karate haiM / tathA ratnatraya aura dazadharma pAlana kA vAtAvaraNa banAte haiM / 349- bhavacakra se pAra hone aura siddhatva pAne ko aMtahIna bhaTakAna tathA cAra gatiyoM se bAhara nikalanA Avazyaka hai / 350- vItarAgI tapasyA ke lie tIna (mana vacana kAya kI) samatAyeM aura sallekhanA tatparatA sahita dvAdaza bhAvanA tathA dvAdaza tapa tape jAte haiM / 351- ve paMcAcArI ArAdhaka svayaM tIrtha haiM jo paMca parameSThI kA hI dhyAna karate haiM / 352- caturgati, bhavaghaTa, vItarAga AtmasthatA, ratnatraya, tapa, kevalatva, paMcamagati sAdhanA hI kama hai| 353- svasaMyamI, AraMbhI gRhastha kI sthiti se paMcamagati kI bhAvanA ghara meM bhAte haiM / 354- bhavaghaTa se pAra hone do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se hI uThakara tIna dharmadhyAnoM kI bhUmikA banAne para ratnatraya palatA hai 355- paMcamagati ko lakSya meM rakhane vAlA adamya puruSArthI vairAgya vItarAgatA Ane para Atmastha hokara puruSArtha bar3hAte hue sapta tattva ciMtana karatA huA apanI tapasyA unnata karatA hai / 356- nikaTa bhavyatva bhavaghaTa se tirA detA hai / 357- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI cAra dharma dhyAnI banakara (saptama guNasthAnI) caturAdhana karatA hai / 358- cAro kaSAyoM ko tyAgane vAlA puruSArthI anaMta catuSTaya kI bhAvanA rakhatA vItarAgI tapasyA tapatA hai / 359- ardhacakI, svasaMyamI caturAdhana dvArA do dharma dhyAnoM ke svAmitva se ratnatrayadhArI tapasvI banakara vItarAgI tapa karatA hai / 360- upazamI tapasvI vItarAgI tapasyA karatA hai / 361- siddhatva ke lie aSTApada jaisI lagana aura ratnatrayI prayAsa, paMcAcArI puruSArthI dvArA pakSI ko bhI puruSArtha kA lAbha dilAte haiM / 101 For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363- chatradhArI bhI kevalI kI zaraNa meM sallekhanA svIkArane nikaTa bhavyatA prApta karate haiM / 364- tIna sUnI gRhastha ko bhI chatra (surakSA) dilAne vAlI ekamAtra vItarAgI tapasyA hI hotI hai / 365- pakSI kI taraha caturgati meM devatva pAte hue guNasthAnonnatirata svAtmasthita saMyamI vItarAgI tapasvI tapasyA se icchA nirodha karatA huA samyaktvI svasaMyamI banatA hai / 366- (a) nizcaya-vyavahAra dharma pAlane vAlA paMcama gati udyamI tIna dharmadhyAnI tapasvI hai jisane mahAvrata kI picchI sene kA saMkalpa kiyA hai aura jo do zukladhyAnoM kA svAmI bnegaa| (ba) tapasvI paMcama gati kA sAdhaka tapasvI hai| 367- triguptidhArI dUsare zukladhyAnI udyamI ve tapasvI baMdhu the (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) jinhoMne AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se do dharmadhyAnoM sahita ghara chor3A thaa| 368- tIna dharmadhyAnoM kA svAmI vaha cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharmI caturvidha dharmasaMgha hai| 369- mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana vAle jIva ne utsarpiNI avasarpiNI kAlArdha meM cAra gatiyoM kI bhaTakAna se bacane ke lie vAtAvaraNa saMkalpI karane ko samavazaraNa kI zaraNa lI / 370- ratnatrayI jambUdvIpa meM ardhacakI ne paMca parameSThI ko dhyAna meM rakhate hue ratnatraya kI sAdhanA kI hai| 371- mahAvratI, caturvidhI nizcaya-vayavahAra dharmI zramaNa saMghAcArya ke saMghastha hai / 372- guNasthAnonnati karAne vAlA cAra anuyogI, nizcaya-vyavahArI kIrtivAna "dharma" hai / 373- eka adamya puruSArthI ne samAdhimaraNa karane hetu sallekhanA lI aura do dharma dhyAnoM kA svAmI rahakara bhI paMcAcAra pAlate hue tapasyA karane hetu svasaMyama dhAraka banA / 374- vItarAgI tapa sAdhaka tapasvI ne dUsare dharmadhyAna se sAdhanA prAraMbha kI / 375- kAryotsargI, vItarAgI tapasvI hai jisane caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lI / 376- aspsstt| 377- paMcAcArI/nikaTa bhavya 378- lokapUraNI Atmastha tapasvI samAdhimaraNa ko caturAdhana se vItarAgI tapasyA dvArA paMcamagati ke lie svasaMyamI banakara sAdhanA karatA hai| 379- sallekhI samAdhimaraNa meM svasaMyama rakhatA hai | 380- paMcAcArI, ratnatrayI vItarAgI tapAcArI hai / 381- paMca parameSThI ArAdhaka puruSArthI vItarAgI tapAcArI hai| 382- paMca parameSThI ArAdhaka cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNAgata hai / 383- paryAyoM kI girAna darzAtA svastika / 384- nizcaya-vyavahArI jambUdvIpa ke vAtAvaraNa meM sacelaka tapasvI svasaMyama dhAraNa karatA hai / 385- caturgati bhramaNa ke khaNDana hetu ekadeza svasaMyamI paMcAcArI banatA hai / 102 For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 386- khNddit| 387- bhavacaka se pAra utarane do dharma dhyAnoM kA svAmI cAra dharma dhyAna dhArakara paMcAcAra karatA hai / 388- bhavaghaTa meM guNasthAnonnati karate jIva r3hAIdvIpa meM samatA lAkara nizcaya-vyavahAra dharma kA pAlana karate haiM / 389- mahAvratI ne sallekhI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lI / 390- AryikA evaM muniyoM kI guNasthAnonnati svasaMyamI ardhacakrI ke hote hue bhI saMghAcArya ke samIpa puruSArtha se hotI hai / 391- paMcamagati ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se uThakara tIna dharma dhyAnoM kA svAmI aura svasaMyamI banatA hai / 392 svasaMyamI AraMbhI gRhastha tIna dharma dhyAnoM kA svAmI cAroM kaSAyoM ko tyAgakara Atmastha hone ke lie mana ko sthira karake vItarAgI tapasyA karatA hai / 393- saMsAra meM dravyaliMgI puruSa hI tIrthakara prakRti bAMdhate aura Atmastha hokara svasaMyama dhAra paMcamagati hetu saMghAcArya kI zaraNa meM vyavahAra dharma kA saMyama svIkArate haiN| 394- arahaMta pada kI prApti nizcaya-vyavahAra dharma sAdhanA se hI saMbhava hai puruSArtha kramazaH bar3hAne vAle hI sallekhanA dhArakara tIna zubha dhyAnoM se siddha prabhu ko dhyAte haiM aura padamAsita jina kI zaraNa meM tadbhavI mokSa bAMdhakara dvAdaza tapa tapakara paMcamagati pAte haiM / 396- ratnatraya dhArane vAle (jaMbUdvIpa meM) chatradhArI rAjA hoM yA sacelaka, guNasthAnonnati karake sapta tattva kA ciMtana karate ve arahaMta siddha ke nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa meM vairAgya tapasyA karate haiM / 397- arahaMta kI zaraNa meM kSayopazamI jIva bhavaghaTa se tirane vItarAgI tapasyA karate haiM / 398- (paM 1) tIrthakara banane ke lie Atmastha aSTApada kI taraha na hAra vAle banakara bhavaghaTa se tirane vAle ko r3hAI dvIpa meM cAroM kaSAyoM ko tyAgakara AtmasthatA rakhanA par3atI hai / / (42) adamya puruSArthI siddhatva ke lie chatrI (chatradhArI rAjA) ho yA tapasvI, svasaMyama dhArakara cAroM gatiyoM ko nAzane sallekhanA dhAraNa kara upazama sahita vItarAgI tapasyA tapate haiM / 399- nikaTa bhavya puruSa hI guNasthAnI sIr3hiyA~ car3hakara tirate haiM / 400- nizcaya-vyavahAra dharmI vItarAgI tapasvI saMghAcArya hI arahaMta pada pAte haiM / 401- banAvaTI aMkana hai| adamya puruSArthI hI sallekhanA lekara vItarAgI tapasyA pUrNa karate haiM aura (jaMbUdvIpa para) ratnatrayI prasiddhi pAte tapasvI banakara paMcamagati kI sAdhanA karate haiM / 403- bhavaghaTa se tirane vAle do dharma dhyAnoM ke svAmI sallekhanA dhArakara aNuvratI se uThakara vItarAgI tapasvI banate haiM / 404- sallekhanAdhArI aMtahIna gaThAnoM se pAra hone baMdhu dvaya jaise paMca parameSThI ArAdhanA se Atmastha ho paMcAcArI tapa karate haiM 405- (a) zuddha jIva nizcaya-vyavahAra dharmamaya hotA hai / (ba) puruSArthI jIva vItarAgI tapI chatradhArI hokara bhI niraMtara puruSArtha bar3hAkara vItarAga tapa karatA hai| jIva nizcaya-vyavahAra dharmI hotA hai| 402 103 For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 407 408 409410- r3hAIdvIpa meM ratnatraya sevI nikaTa bhavya sallekhanA dhAraNa karake chatradhArI rAjA hokara bhI do dharmadhyAnoM se uThakara ghAtiyA catuSka kSaya karake vItarAgI tapasvI bane / zAkAhAra svIkAra karake AtmasthatA prApta do dharmadhyAnI jIva bhI ratnatrayadhArI bana jambUdvIpa meM zikhara tIrtha para nikaTa bhavyatva pAkara vItarAgI tapasyA karate haiN| banAvaTI hai (taratamyatA aura artha asambaMdhita haiM) aMkana hokara bhI kalA saiMdhava nahIM hai| tapasvI ne cAra ghAtiyA karma nAzane vItarAgI tapasyA kI / / chatradhArI rAjA ho yA sacelaka tapasvI trigupti dhAraNa karake vItarAgI tapasyA tapate haiM / bhavacakra se pAra hone sallekhI bana AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI banatA aura svasaMyama dhAratA hai| khaMDita hai| saMsAra kI caturgati se bacane tIna dharma dhyAnI, cAra sUnI gRhastha bhI kachuve kI taraha paMcama gati kA sAdhana banAne puruSArthamaya upAya karate haiM / sacelaka bhI tapasyA karate hue gyAraha pratimAeM ratnatraya sahita dhArate vItarAgI tapasyA karate haiM / saMsAra kI cAra gatiyoM se chUTane, puruSArtha uThAte hue do zubha dhyAnoM kA svAmI paMcamagati hetu ratnatraya dhArakara ratnatrayI caturAdhaka bana dUsare zukla dhyAna kI prApti karatA hai / 411 412 413 414 415- 416- khnnddit| 418- nikaTa bhavya puruSArthI, ratnatraya dhAraNa hetu arahata siddhamaya vAtAvaraNa banAkara sacelaka tapasvI banatA hai| svasaMyamI puruSArtha uThAte hue ratnatraya dvArA Atmastha vItarAgI tapasvI kI sthiti se uThakara vAtAvaraNa badalakara vItarAgI tapasvI banatA hai / bhavaghaTa se tirane tIrthakara prakRti vAle ne sallekhanA dhAraNakara, tapasvI banakara vItarAgI tapa tapane hetu munipada 419 dhArA / 420- keMkar3e aura (hiraNa ke lAMchana yukta) pAdapITha para AsIna digambara vItarAgI zAMtinAtha jina ne ratnatraya zIrSa sAdha yoga dhaaraa| unake samIpa vAsupUjya ke lAMchana, vimalanAtha ke lAMchana, nikaTa evaM dUra bhavya tapasvI, ajitanAtha ke lAMchana aura zrAvaka jana saba khar3e jinavANI sunane Atura the / unheM loga pazupati nAtha samajhate haiN| upAsaka vItarAga tapa dvArA 8 bhavatArI bhavya 6 bhavatArI bana jAte hai| solahakAraNa bhAvanA bhAne vAlA tapasvI nizcaya-vyavahAra dharmI saMghAcArya hai / 422- pakSI bhI Atmastha hokara tIrthaMkara kI zaraNa pAkara cAra ghAtiyA nAza karane aura kaivalya pAkara bhavacakra ko pAra karane kA puNya bAMdha sakate haiN| 423 chatradhArI rAjA ne nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM svasaMyama sAdhakara bAraha bhAvanA bhAte hue gRha tyAgA, tapa dhArA aura tIna dharmadhyAnI kI sthiti meM japana karate hue dhyAna karate guNasthAnonnati kI / 424- bhavaghaTa se pAra hone do dharma dhyAnoM ke svAmI mahAmatsya saMhananI ne siddhapada hetu utsarpiNI avasarpiNI kAlA? meM cAro gatiyAM (aSTa karmajanya) nAzane vItarAgI tapasyA kI / 104 For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425- ardhacakI kA puruSArtha / 426- nizcaya-vyavahAra dharma ko dhyAte chatradhArI aura ailaka athavA AryikA ne AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se tIna dharma dhyAnI banakara caturAdhaka sallekhanA pUrvaka vItarAgI tapa sAdhanA kI / 427- ardhacakI ke puruSArtha se paMcama gati kI sAdhanA bAraha bhAvanA sahita bhavacaka se hara kAla meM "baMdhu' tapasviyoM (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) ko bhavacaka pAra karAtI aura tIrthakara prakRti dilAtI hai / 428- jinazAsana ke jinaliMgI vItarAgI tapasyA dvArA arahaMta pada ke lie mana vacana kAya se AtmasthatA kA adamya puruSArthI udyama karake nizcaya-vyavahAra dharma se paMcamagati kA sAdhana banAte haiM / 429- tIrthakara ke zraddhAnI mahAmatsya se saMhananI bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI tapasyA lIna hokara nikaTa bhavya banane ratnatrayI jina tapasvI banakara vItarAgI tapasyA tapate haiM / 431- kAla ke hara yugArdha meM dazadharmoM kA pAlana aura bAraha tapoM kA tapana sAdhaka ko iSTa rahA hai / 432- ratnatrayI arahaMta prabhAvI (vAtAvaraNa) meM sAdhanA se do dharma dhyAnoM ke svAmI ko bhI vaiyAvRtti dilA detI hai, usakA ratnatraya saMbhAla detI hai aura cAroM kaSAyoM ko dUra karAkara tapasyA kI ora mor3a detI hai / 433- trigupti kA saMrakSaNa guNasthAnonnati kA kAraNa banatA hai| 434- bhrAmaka, banAvaTI sIla pratIta hotI hai| 435- saMsAra se svayaM ko surakSita karane kA upAya cAroM kaSAyoM kA tyAga, zAkAhArI jIvana aura svasaMyama hai / 436- svasaMyamI dvArA ko puruSArtha kI bAra-bAra jAgRti aura svasaMyama kI ceSTA dUsare zukladhyAna kI prApti taka (12 ve guNasthAna ke aMta taka) rakhane para bhavaghaTa se tirane kA lAbha milatA hai jaisA dUsare dharma dhyAna ke svAmI baMdhuoM (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) ko kevalatva ke lie svasaMyama se huA / / 437 do dharma dhyAnoM se uThakara bhavaghaTa tirane kI yAtrA tapasvI ko do zukladhyAnoM taka Avazyaka hai / (yaha bhI kalA kI dRSTi se banAvaTI lagatI hai) 438- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA the jo tapasvI banakara sAdhanA lIna hue / 439- bhavacaka se pAra utarane trigupti kA dhAraka tapasvI sallekhanA tatpara rahatA hai aura tIna dharma dhyAna dhyAtA hai / paMcamagati ke hetu AraMbhI gRhastha sallekhanA aura svasaMyama tatpara hote haiN| 441- chatradhArI rAjA ne ekadeza svasaMyama dhAraNakara tapasyA karake nikaTa bhavyatA pAI / 442- lokapUraNa karane vAlA sallekhI AraMbhI gRhastha thA jisane sallekhanA kevalatva aura arahaMta pada hetu kI / 443- siddhatva aura arahaMta pada hetu Atmastha vItarAgI tapasvI DhAIdvIpa meM ratnatraya pAlate hai / 444- paMcAcArI ailaka/AryikA nizcaya-vyavahAra dharma pAlana ke sAtha paMca pApoM ko tyAgate haiN| 445- bhavacakra pAra hone tapasvI muni paMcama gati kI sAdhanA arahaMta pada hetu jApa se karate haiM (dhyAna se) 446- gRhI guNonnati se bhavaghaTa tirakara siddhatva pA sakate haiM, lokapUrana nikaTa bhavya ko samyaktva se prApta hotA hai, jaise AraMbhI gRhastha ko tIna dharmadhyAna dUsare zukladhyAna taka kI sthiti saMghastha sapta tatva ciMtana, paMcamagati kA sAdhana bana vItarAgI tapasyA se tapa meM sahAyatA karate haiN| 105 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447- arahaMta siddha bhakti, bhavacakra se pAra karane kI do dharma dhyAnI mAdhyama hai jo dUsare zukladhyAna taka kevalI jina ko paMcAcAra se prApta hotI hai aura ratnatrayI digaMbara tapasvI ko vItarAgI tapasyA se / 448- arahaMta siddha bhakta sallekhanArata sAdhu / 449- ardhacakrI kA puruSArtha aura ratnatraya se vAtAvaraNa ko samAdhimaraNa ke anukUla banAkara vItarAgI tapasvI tapalIna hai / 450- bhavaghaTa se pAra utarane do dharma dhyAnI DAyanAsaroM (sarIsRpoM) jaise jIvoM ne nizcaya-vyavahAra dharma ko apanAyA aura vItarAgI tapasyA kA puruSArtha uThAyA aura uttarottara uThAte gae / 451- ratnatraya se nikaTa bhavya barra jaisI lagana se do dharma dhyAnoM ke svAmitva (cauthe guNasthAna) se tIrthakara prakRti bAMdhane kA puruSArtha uThAte haiM aura tapasvI banakara puruSArtha se uThate hue vItarAgI tapasyA karate haiN| do dharmadhyAnoM kA svAmI sallekhI dUsare zukladhyAna taka kI bhUmikA ekadeza vratI banakara (brahmacarya) se bAMdhatA hai / 453- mahAvrata kI picchI aura caturAdhana tapasvI ko RddhivAna banAte haiM bhale vaha vItarAgI tapasvI tIrthaMkara prakRti bAMdha le| 454- bAhubali kA zArdUloM se khela / 455- sallekhI hara kAlArdha meM do dharma dhyAnoM se uThakara vAtAvaraNa ko puruSArtha se tIrthakaratva se jor3ate hue dUsare zukladhyAna taka kA banA sakatA hai yadi usane do dharmadhyAna tapasyA aura vrata pratimAeM dhAraNa karake caturgati nAzane kachue jaisA sAvadhAna banakara vItarAgI tapasyA kI / 456- (a) sallekhI banatA hai| (ba) do dharma dhyAnoM kA svAmI triloka saMsthAna kA dhyAna karake (saMsthAna vicaya se jur3akara) pratimA saMyama dhAraNa karake vAtAvaraNa ko dUsare zukladhyAna kA dhyeya rakhakara cAroM kaSAyoM ko tyAgakara tapasyA meM lIna hotA hai. sAdhaka hai| 457- ratnatrayI tapasvI paMcamagati prApti hetu sapta tattva ciMtana karake vItarAgI tapa tapate hue paMca parameSThI ArAdhana karatA hai 458- puruSArtha aura AtmasthatA bar3hAte jAnA hI puruSArthI kA kArya hai / " 459- sallekhanA kA puruSArthI AraMbhI gRhastha vItarAgI tapasvI bana sakatA hai aura mokSa prApta kara sakatA hai| 460- jaMbUdvIpa meM sallekhI bhavaghaTa se tirane caturAdhana "baMdhu tapasviyoM" kI bhAMti karatA hai / 461- paMcamagati prApta karane ratnatraya dhAraka cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM do dharma dhyAnoM kA svAmI zAkAhArI banakara aNuvratI bana, aSTAnhikA vratoM kA pAlana karatA yugala baMdhu tapasviyoM sI tapa sAdhanA karatA hai / khnnddit| 463- nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNAgata puruSArthI ratnatrayI jaMbUdvIpa meM do dharma dhyAnoM kA svAmI arahaMta siddha ArAdhana karake vItarAgI tapasyA karate haiM / 464- arahaMta pada hetu ratnatraya kI sAdhanA jambUdvIpa meM tIrthakaratva dilAtI hai| 465- paMcamagati sAdhaka sallekhanA dhAra do dharma dhyAnI banakara ratnatrayI vaiyAvRtti pAkara ratnatrayamaya jambUdvIpa meM ratnatraya sahita caturAdhana karate aura paMcaparameSThI ArAdhaka hote haiN| 467- ratnatrayI tapasvI kA vAtAvaraNa digaMbara muni ke vairAgya vAlA hotA hai / 468- bhavaghaTa tirane ratnatrayI caturAdhaka bhavacakra se pAra hote haiM / 106 For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469- chatradhArI rAjA vItarAgI tapasyA karake nikaTa bhavya banatA hai jisakA nizcaya-vyavahAra dharma (samyakadarzana kA zraddhAna) ekabAra girakara phira uThatA hai / 470- jinazAsana ke (paMca parameSThI) siMhAsana ke 5 jinaliMgI (sAdhu AryikA ailaka, kSullaka, kSullikA) adamya puruSArtha ke sAtha vItarAgI tapasyA sidhdatva /mokSa ke lie tapate haiN| tIna dharmadhyAna vAle sAdhaka ko pairoM par3I ber3I rokatI hai| (a) nadI ke tIra, tIrthaMkara prakRtivAna tapasvIrata vaha AraMbhI gRhastha nikaTa bhavya bana gayA / (ba) gRhastha/gRhI zAkAhAra vItarAgI tapasvI ke lie nizcaya-vyavahAra dharma kA rakSaka bana Asrava se rakSaNa karatA hai / 473- muniyoM kI guNasthAnonnati caturgati bhramaNa meM unheM bhavaghaTa se tirAne do dharma dhyAnoM ke svAmitva se saMghAcArya kI sthiti taka pahuMcAtI aura ratnatraya sAdhane para Atmastha karAkara cakave sA bhavaghaTa se tirAtI hai / 474- puruSArthI ratnatrayI svasaMyama sAdhane vAlA tIrthaMkara prakRti ko bAMdha guNonnati karatA huA bhavaghaTa se tira jAtA hai| 475- saMsArI vyakti bhI tIrthakara prakRti ko bAMdhakara do dharma dhyAnoM se bhI jApa karate hue vItarAgI tapa kara sakatA hai / 476- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI (cauthA guNasthAnI samyakdRSTi) paMcAcArI ratnatrayI sAdhu banakara vItarAgI tapasyA karatA hai| 477- saMghastha pratimAdhArI ko dUsare zukladhyAna kI prApti Atmastha bana jaMbUvdIpa meM tapasyA se caturAdhaka aura svasaMyamI banane aura arahaMta pada kI zaraNa lete hue dazadharma ke sevana se hotI hai| 478- bhavaghaTa se tirane, siddhatva kI prApti sapta tattva ciMtana aura paMcama gati kI prApti vItarAga tapazcaraNa se hotI hai / 479- hiraNa yugala solahaveM zAMtinAtha tIrthaMkara ke lAMchana hai / 480 bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI tapasyayArata hokara dUsare zukladhyAna taka tapa sAdhanA karatA hai / vaha nizcaya-vyavahAra dharma dvArA vItarAgI tapazcaraNa karatA hai| 481- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI sallekhanA dvArA r3hAI dvIpa meM paMcAcArI samAdhimaraNa karake ailakatva se bhI vItarAgI tapasyA prAraMbha kara sakatA hai (paMcama guNasthAna se) 482- yaha bhI banAvaTI sIla pratIta hotI hai| 483- (khaNDita hai) kAlakhaNDa utsarpiNI meM caturgati bhramaNa nAzane vItarAga tapasyA hI pracalita thI / 484 bhavacakra se pAra utarane tapasvI nikaTa bhavya hokara guNasthAnonnati karatA hai / 485- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI samavazaraNa meM jAkara pratimAeM dhAraNakara athavA saMghastha hokara svasaMyama dhAraNa karatA hai | tIna dharma dhyAnoM ke svAmI nikaTa bhavyoM dvaya ne (kulabhUSaNa dezabhUSaNa) muniyoM kI taraha DhAI dvIpa meM nizcaya-vyavahAra 486 dharma pAlakara AtmakalyANa kA vAtAvaraNa banAyA / 487 khnnddit| 488- videza se samudra mArgI saMparka kI abhivyakti baila (RSabha paraMparA) samudrI ghor3A (samudra mArga se yAtrA aura vyApAra) aMkana 107 For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489- aNuvratI ne do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se uThakara do zukladhyAnI tapasvI taka kA puruSArtha bAra-bAra uThAte hue vItarAgI tapazcaraNa kiyA / 490- tadbhavI paMcamagati ke lie nizcaya-vyavahAra dharmI ne caturAdhana karake do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se sallekhanA lekara bhavAntara meM caturAdhana karane svasaMyama sAdhA / 491- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI ratnatraya dhAraNa karake AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se adamya puruSArtha ke sAtha siddhatva kI prApti karatA hai / caturgati bhramaNa evaM aSTa karmoM ko nAzane, sallekhI, AraMbhI gRhastha ne tIna dharmadhyAnoM kI bhUmikA se puruSArtha bAra-bAra uThAyA aura mahAvratiyoM ke saMgha meM ratnatraya dhAra kara rahA / 493- caturgati bhramaNa evaM aSTa karma nAzana hetu ratnatrayI nizcaya-vyavahAra dharma aura tadbhavI mokSa ke lie mahAvrata tapazcaraNa Avazyaka hai| 495- paMcamagati hetu kaivalya kI prApti svasaMyamI ko saMghAcArya kI zaraNa meM nizcaya-vyavahAra dharma ke sAtha ratnatraya pAlana se bhavaghaTa tirane hetu hotI hai / 496- tapasvI do dharma dhyAnoM kA svAmI nikaTa bhavya hai jo vItarAgI tapazcaraNa karatA hai / 497- vaha nizcaya vyavahArI parama vairAgI tIna zukla dhyAnoM kA svAmI siddhatva kI sAdhanA karatA hai / (yaha bhI banAvaTI pratIta hotI hai) 498- bhavaghaTa se pAra hone sallekhI tapasvI AtmasthatA se nikaTa bhavya banakara vItarAgI tapazcaraNa karatA hai / 499- guNasthAnonnati karate nirgrathoM ne zikhara tIrtha para jAkara vItarAga tapa kiyaa| 500- jaMbU vdIpa meM mahAmatsya jaise vajra vRSabhanArAca saMhanana vAle hI arahaMta pada pAte haiN| 501- adamya puruSArthI ne sallekhanA lekara vItarAgI tapazcaraNa kiyA aura cAroM kaSAyoM ko dUra karake saMghAcArya ke caraNoM me zaraNa lI / 502- ailaka (sacelaka) tapasvI ne pratimAeM dhAraNakara SaT Avazyaka kie aura vItarAgI tapazcaraNa svIkArA / 503- zikharatIrtha para puruSArtha karake nizcaya vyavahArI saMghAcArya ne tapazcaraNa kiyA jahA~ mora bhI the / 504- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne tIrthaMkara kI zaraNa meM samyaktva dhAraNa kara svasaMyama dhArA | nikaTa bhavyoM ne vAtAvaraNa vItarAgI tapazcaraNa kA bnaayaa| (yaha bhI banAvaTI pratIta hotI hai) 506- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM puruSArtha uThAte bar3hAte jAne vAle hI vItarAgI tapasyA kara pAte haiM / 507- jaMbUdvIpa meM bharata kSetra meM chatradhArI rAjA ne samyaktva svIkAra kara tapasyA kI aura AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva kA svasaMyama svIkArA / 508- (a) nikaTa bhavya ne sallekhanA lekara cAra gatiyoM ke bhramaNa aura aSTa karmoM ko meTane vItarAga tapa kA vAtAvaraNa banAyA (ba) jina siMhAsana ke jinaliMgI aSTa karmoM aura caturgati bhramaNa kA nAza karate haiM / 509- sugati bhramaNa ke jIva parvata para tapasyA karane jAte haiM / 108 For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 vyaMtaradeva / (siddhatva kI cAha rakhane vAlA) mokSArthI caturgati bhramaNa evaM aSTa karma nAzana karane arahaMta pada athavA kaivalya prApta karane zikhara tIrtha para nizcaya vyavahArI dharma kI zaraNa letA hai / jaMbUdvIpa meM do dharma dhyAnoM se bhI vairAgya panapatA hai| bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI arahaMta pada pAne ratnatrayI tapasyA karatA tathA cAroM kaSAyeM tyAga kara taparat rahate samatA rakhatA hai / siddhatva hetu mokSArthI tIna dharma dhyAnoM ke svAmitva se cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya tapasvI kI zaraNa letA hai| do dharma dhyAnoM kA svAmI sallekhanA lene saMghAcArya kI zaraNa meM vItarAgI tapazcaraNa hetu samatA sahita pahuMcatA hai / kharagoza / AraMbhI gRhastha ne vItarAgI liMga kI sAdhanA ghara meM hI karake vItarAgI tapazcaraNa svIkArA / (a) vaiyyAvRttI kAMbhara para DolI meM guNasthAnI sAdhaka ko sallekhanA meM sevA de rahe haiM, jo nizcaya-vyavahAra dharma ke pAlaka haiM tathA jinakA samAdhimaraNa ratnatraya sahita hai jo unake vItarAgI tapake lie eka kIrtivAna tapasvI mAne gae haiM / (ba) ve caturgati janya bhavacakra nAzaka haiM / (a) do dharmadhyAnoM se hI vaha bhavaghaTa pAra karane saMghastha puruSArthI hai / (a) tapasvI ratnatrayadhArI, vAtAvaraNa kA nizcaya vyavahArI tapasvI hai / vAtAvaraNa ko unnata karatA puruSArthI sapta tattva ciMtaka hai jo sacelaka hokara bhI tapasvI hai / bhavacakra se pAra hone, mokSArthI, sallekhanA ke bhAva se paMcama gati pAne ratnatrayadhAra vItarAgI tapasyA kara rahA hai jahA~ sarpa bhI unakI rakSA karatA hai| ghAti catuSka ko nAzane do "dharmadhyAnI" ne sallekhanA lekara vairAgya kA vAtAvaraNa uttarottara uThAyA aura tIrthaMkara prakRti bAMdhakara padmAsita "jina" kA sahArA liyaa| unakI sevA meM deva pratibaddha the / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI chatradhArI tapasvI banakara sva saMyama svIkArate haiM / cAra dharmadhyAnI tapasvI (muni) sallekhI AraMbhI gRhastha sthiti ke tIna dharma dhyAnoM ke svAmitva se svasaMyama dhArate haiM / paMcAcArI hI paMcaparameSThI ko dhyAte haiM / arahaMta bhakta ailaka / ArthikA vItarAgI tapazcaraNarata haiN| sarpa aura kuttA donoM hI paMcaparameSThI kI zaraNa rahe / bhavacakra se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara jina siMhAsana ke pAMcoM picchIdhArI ligoM kI zaraNa meM adamya puruSArtha ke sAtha paMcAcAra karate hue samarpita hote haiM / triguptidhAraNa (ratnatraya sahita) kaivalya hetu tIna dharmadhyAnoM evaM cAroM anuyogoM ke jJAna ke phalasvarUpa mana ko sthira karane aura svasaMyamI banAne se saMsAra ko tyAgane kA adamya puruSArtha detA hai| paMcama gati kA sAdhaka caturAdhana vdArA bhavacakra pAra karane kI taiyArI karatA hai / bhavaghaTa se pAra hone do dharmadhyAna aura punaH punaH puruSArthI vAtAvaraNa cAhie / 109 For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 535 532- SaT zAzvata dravyoM para ciMtana karate hue isa huNDA avasarpiNI kAla meM aba sallekhI chatradhArI rAjA hokara bhI tapasvI banakara arahaMta kA lakSya rakhate haiM / 533- bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM vAlA vyakti paMcAcArI banakara ratnatraya pAlate hue vItarAgI tapazcaraNa karatA hai| 534- ekadeza svasaMyamI ratnatrayI tapasvI vItarAgI tapazcaraNa rata hotA hai / zikharatIrtha para aSTakarma prabhAvI caturgatika bhramaNa kATane mokSArthI sallekhanA dhArate nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNAgata hote vAtAvaraNa banAte siddhatva pAte haiM / 536- nikaTa bhavya sallekhI chatradhArI tapasvI, svasaMyama dhAraNa kara nizcaya vyavahAra dharma kI sallekhI zaraNa letA hai / 537- adamya puruSArthI, sallekhI, vItarAgI tapazcaraNa hetu arahaMta siddhamaya hotA, nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa meM jAkara caturAdhaka tapasvI banatA aura zrAvakoM ko bhI tAratA hai, jisase mahAmatsya sA uttama saMhananI tiryaMca bhI utsarpiNI-avasarpiNI meM aSTakarmAzrita caturgati bhramaNa kATane vItarAgI tapazcaraNarata huA / 538- ratnatrayI sImAeM bAMdhate hue tapa karate mahAvratI tapasvI ne sallekhanA lekara caturAdhana karate vItarAgI tapasyA kI / 539- Atmastha sAdhaka ne bhavaghaTa tirane do zukladhyAnoM se kAyotsargI bhagavAna ke darzana kie aura vItarAgI tapazcaraNa ko samatA se kevalI bana mor3ane kA svasaMyama unnata kiyA / 540- tIna dharmadhyAnoM kA svAmI mana ko sthira karake paMcaparameSThI ke guNoM ke ciMtana meM lIna hotA hai / 541- nikaTa bhavya paMcAcArI tapasyA karatA aisA AraMbhI gRhastha hai jisane tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva se nikaTa bhavyatva pAkara guNasthAnonnati kI / 542- adamya puruSArthI tIna dharmadhyAnI caturAdhana karatA hai / 543- pratimAdhArI zrAvaka kI taraha mahAmatsya se uttama saMhananI ne bhavaghaTa tirane sallekhanA dhAraNa kI aura do dharmadhyAnoM se hI sacelaka phira acelaka tapasyA karatA huA siddha kI zaraNa meM lIna huA / 544- bhavaghaTa se tirane ke icchuka AraMbhI gRhastha ke tIna dharmadhyAnoM se puruSArtha karake uThane kA vAtAvaraNa vizeSa hotA hai / 545- bhavaghaTa se tirane ko do dharmadhyAnoM ke sAtha chatradhArI rAjA Atmastha tapasvI kI taraha nikaTa bhavya hai jo guNasthAnonnati karatA hai / 546- paMcAcArI sAdhaka Atmastha hotA hai / 547- tIsare dharmadhyAna kA svAmI nikaTa bhavya hai jo ghara meM vAtAvaraNa nau padArtha ciMtana kA banAtA hai / 548- puruSArthI kisI bhI kAla utsarpiNI yA avasarpiNI sallekhI meM ho saMgha meM pratimAeM dhAraNa karake caturvidha saMgha kA aMga banakara saMghAcArya kI zaraNa meM caturAdhana karate do dharmadhyAnoM ke svAmitva se hI guNasthAnonnati karate hue zikhara tIrtha yAtrA karate aura sva saMyama se icchA nirodha karate haiM / 549- mahAmatsya jaise uttama saMhananI ne sabhI kAlAdhoM meM cAra anuyogI nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcAryoM kI zaraNa meM sthAna pAyA hai| 550- ulTA svastika paryAyeM uttarottara hIna karAtA hai, ataH amaMgalakArI hai / 551- jApa karatA sallekhI nikaTa bhavya banakara guNasthAnonnati karatA hai / 110 For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 bhavaghaTa se tirane vAle do dharma dhyAnoM se dUsare zukladhyAna meM pahuMcane vAle chatradhArI rAjA vItarAgI tapasvI banakara trigupti dhAraNa kara paMcamagati kA sAdhana karane sapta tatvoM kA ciMtana karate haiN| 553 vahI / 554- caturgatiyAM / 555- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI nikaTa bhavya cAturmAsa meM tapasvI jaise arahaMta bhakti se apane adamya puruSArtha ko uThAte haiN| 556- DAyanAsara ne tIrthakara prakRti hetu do dharmadhyAnoM se hI trigupti dhAraNa karake vItarAga vAtAvaraNa banAyA / 557- sallekhI aNuvratI vItarAgI tapasvI hai / adamya puruSArtha se sallekhI Atmastha hokara vItarAgI tapazcaraNa dhAratA hai / vaha chatradhArI rAjA bhI Atmastha hokara tapasyA karatA hai| 559- puruSArthI puruSArtha bar3hAte hue bhavacaka se pAra utarane do dharma dhyAnoM se hI caturgati nAzana ke upAya karatA hai / 560- tIna dharmadhyAnI Atmastha zrAvaka cAroM anuyogoM ko nizcaya vyavahAra dRSTi se samajhakara navadevatA zradvAna sahita vItarAgI tapasyA dhAratA hai / 562- samAdhimaraNI sAdhaka mAMgItuMgI/udayagiri khaNDagiri tIrtha kSetroM para jinaliMgiyoM kI zaraNa meM vItarAgI tapa lIna hai / 563- triguptidhArI, paMcamagati bhAvI puruSArthI tapasvI do dharma dhyAnoM ke svAmI hokara bhI mAMgItuMgI/kumArI parvatoM para jinaliMgiyoM kI zaraNa meM vItarAgI tapasyA dhAratA hai / 564- sacelaka tapasvI ratnatraya aura dazadharma vAle vAtAvaraNa meM vItarAgI tapasyA karatA paMcama gati kA sAdhana banAne tIna dharmadhyAnoM se puruSArtha uThAkara dUsare zukladhyAna taka unnati karatA hai| tIna dharma dhyAnoM se uThakara mokSa jAne hetu tIsare zukladhyAna taka unnati karanA par3atI hai / 566- do dharmadhyAnI AraMbhI gRhastha ekadezavratI tapasvI sallekhanA tatpara rahatA hai taba kahIM ratnatrayI tapasvI banakara vaha caturAdhaka bana, kIrtivAnI tIsarA zukladhyAnI banatA hai / 567- bhavacakra se pAra utarane SaT dravya ciMtana tapasvI ko vItarAgI tapazcaraNa patha para lAkara munipada dilAtA hai / 558- adamya puruSArthI sallekhI AraMbhI gRhastha tIna dharma dhyAnI hokara ratnatrayI sAdhanA karane tatpara hotA hai / 569- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI puruSArtha uThAkara saMghazIrSa banatA ratnatrayI nizcaya vyavahArI dharmadhyAnI caturvidha saMghAcArya bhI bana sakatA hai| 570- ekadeza AtmasaMyamI sacelaka/AryikA dazadharma kA pAlana karate haiM / 571 puruSArthI ratnatrayI jaMbU meM puruSArthI pakSI bhI paMca parameSThI ArAdhana karate haiM / 572- siddhatva hetu bhavacakra se pAra utarane do dharmadhyAnoM se bhI tIsare zukladhyAna taka kI prApti hetu ratnatraya kA pAlana Avazyaka hotA hai / 573- AraMbhI gRhastha tIsare dharmadhyAna ke vAtAvaraNa se kumArI parvatoM para jAkara saMgha kI zaraNa lekara ratnatrayamaya vItarAgI tapazcaraNa karatA hai| 111 . For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574- sAvadhAna kachue kI taraha aSTakarma nAzana chatradhArI rAjA bhI tapasyA karate hue vItarAgI tapasyA tapane hetu muni vratAcaraNa karate haiN| 575- AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI bana svasaMyama lekara tapa karatA hai / . 576- bhavacakra se pAra utarane svasallekhI tapasvI kAyotsargI Adiprabhu ke caraNo meM puruSArthI tapazcaraNa karate tapasvI DAyanAsara /sarIsRpa kI taraha vItarAga tapa dhArate haiN| 577- mana ko sthira karake tIna dharmadhyAnoM kA svAmI cauthe zukladhyAna kI prApti hetu vItarAgI tapasyA karatA hai| 578- bhavacakra se pAra utarane do dharmadhyAnoM kA svAmI ailaka /tapasvI vaiyyAvRtya sahita vItarAga tapa karatA hai| 579 do zukladhyAnoM kA svAmI bhavaghaTa se pAra hone ghAtiyA catuSka kSaya karatA hai / 580- bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI sallekhanA ko ratnatrayI banAkara vItarAgI tapasyA karatA hai / 581- yugala svasaMyamI kevalI bhagavaMtoM kI zaraNa le do dharma dhyAnoM se lekara arahaMta avasthA taka uThane meM sallekhanA lekara nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa meM sAdhaka paMca parameSThI kA ArAdhana karate vItarAgI tapasyA dhAra muni bana jAtA hai / 582- Atmastha donoM baMdhuoM ne vItarAgI tapasyA kI / 583- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA bhI AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIsare dharma dhyAna ko pAne nikaTa bhavyatA se guNasthAnonnati karate haiM / 584 kevalI paMca jinezI (parameSThI) bhakta, bAraha bhAvanA bhAkara dUsare dharma dhyAna se Atmastha tapasvI banakara nikaTa bhavya bana vItarAgI tapasyA karatA hai / 585- ekadeza tapasvI cAroM kaSAyeM taja tapasyA ghara se bhI kara sakatA hai / 586- ulTA svastika amAMgalika hotA hai / 587- (a) arahaMta banane ke lie tIna dharma dhyAnoM se uThakara nizcaya vyavahArI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM jAnA caahie| (ba) hameM kalA kI dRSTi se yaha sIla banAvaTI pratIta hotI hai| gUdAgAdI hai| 588- mokSa /siddha pada kI prApti ke lie tapasvI svasaMyamI banakara dazadharmoM kA pAlana aura arahaMta ArAdhana karake nikaTa bhavya banatA hai| 589- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI bhI Atma saMyama karate hai / 590- bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI samatAvAna tapasvI banakara svasaMyama letA hai / 591- bhavaghaTa se tirane ratnatrayI sAdhanA aura ratnatrayI nizcaya vyavahAra dharma kA vAtAvaraNa paMcAcArI vItarAgI tapI kA hai| 592- tapasvI yugala baMdhu nizcaya vyavahAra dharmI caturvidha saMghAcArya ke samIpa tapasyA rata rhe| 593 - ardhacakI ke puruSArtha se puruSArthI kI sallekhanA DAyanAsara/sarIsRpa jaise jIva ko bhI tapasvI jaisA puruSArtha dilA, do dharmadhyAnoM kI sthiti se tapasvI ko nikaTa bhavyatva dilAkara vItarAgI tapasvI bhavAMtara meM banAtI hai / 594- tIna dharmadhyAnI paMcama guNasthAnI, tapasvI saMghAcArya kI zaraNa meM, ratnatraya pAlakara vItarAgI tapasyA ke sAtha-sAtha apanA vairAgya prakhara kara lete haiM / 595- paMcamagati ke mokSArthI ko, sallekhanA use dUsare zukladhyAna taka saMsAra se uThAkara tapasyA meM dRr3ha karAtI hai| 112 For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596- arahaMtamArga vaiyyAvRtti ke jhUle se sAdhaka vItarAgI tapasvI ko samAdhimaraNa karAke gyAraha pratimAeM dhAraNa karA DhAIdvIpa meM hI bhavAntaroM meM ratnatrayI vItarAgI tapasyA kA adhikArI banA jAtA hai / 597- siddhatva kI prApti bhavaghaTa meM vItarAgI tapasyA aura nizcaya-vyavahAra dharma kI prabhAvanA se sAdhaka ko paMcamagati kA adhikArI banAtI hai / puruSArthavAna sallekhI paMcAcAra karate hue samAdhimaraNa dvArA puruSa bhava aura tIrthaMkara prakRti ko bAMdhakara tapasyA karate hue apanA puruSArtha bar3hAkara vItarAgI tapasvI banatA hai / jina siMhAsana ke jinaliMgI adamya puruSArthI vItarAgI tapasvI banakara do bhaktiyoM ke sahAre jIvana ko nizcaya-vyavahAramaya banAte haiM aura caturAdhana se tapasyArata hokara siddhatva ke lie harakAla meM vRtti rakhate haiM / 600- paMcamakAla kA sAdhaka caturAdhaka, vItarAgI tapasvI hotA hai / paMcamagati kA sAdhaka, chatradhArI puruSArthI tIrthakara jina kI zaraNa meM jApa dvArA Atmastha hokara donoM duAnoM ko dUra karake paMcamagati hetu tIna zukladhyAnoM taka ko prApta karate haiM / 602- mahAvratI nizcaya vyavahArI dharma kA zramaNa hotA hai / 603- svasaMyamI kA adamya puruSArtha aupazamika guNasthAnonnati karAtA prathama guNasthAna se 10 taka uThAtA phira girAtA punaH uThAtA hai| use yugalazrRMgoM para jinazAsanaliMgiyoM kI zaraNa meM le gayA jahA~ usane caturgati bhramaNa ko rokakara paMcamagati kI rAha pAne vAlI guNasthAnonnati kI / 604- (1) kalpavRkSa (2) tapasvI ne cAroM kaSAyoM ko tyAgane vAle saMghAcArya kI zaraNa meM Akara SaT dravya ciMtana karake paMcamagati kI sAdhanA dvArA aSTakarmajanya caturgati bhramaNa nAzane tIna dharmadhyAnI bhUmikA banAyI / (3) SaT dravyoM kA ciMtana nizcaya-vyavahAra dharma sthApita karAtA hai / arahaMta avasthA ke lie do dharma dhyAnoM se uThatA tapasvI nizcaya vyavahAra dharma kA pAlana karate hue vaiyAvRtti kA jhUlA pAtA aura vItarAgI tapa tapatA hai / 606- nadI ke taTa para bhI vItarAgI tapasvI tapa tapate haiM / 607- yugala baMdhu svasaMyamI aura vItarAgI tapasvI the / 608- chatradhArI rAjA ne tapa dvArA RddhiyA~ pAkara bhI kevalatva pAyA aura vItarAgI tapasyA kI / 609- bArabAra puruSArtha uThAte hue vItarAgI tapasviyoM ne saMghAcArya kI zaraNa lekara sallekhanA karate hue caturvidha saMghastha sevA paaii| 610- paMcAcArI digaMbara jina bhakta hai / 611- sallekhI ne nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara aSTakarma janya caturdika bhramaNa ko nAzane ke lie adamya puruSArtha se do zukladhyAna prApti hetu (kaivalya) kI sAdhanA kii| 612- bhavaghaTa se tirane, vItarAgI tapasyA lIna aNuvratadhArI ne guNasthAnonnati karake ratnatrayI dharmadhyAnoM se saptatatva ciMtana karate paMcamagati kI sAdhanA kI / 113 For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 613 adamya puruSArthI ne sallekhI bana Atmastha vItarAgI tapasvI karate cAroM kaSAyoM ko tyAga paMcamagati pAI / 612 vaiyyAvRtti pAne vAlA hara utsarpiNI avasarpiNI meM caturgati nAzana hetu guNasthAnonnati karatA vItarAgI tapasvI nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNAgata ailaka, do zubha dhyAnI tapasvI, kevalI svasaMyamI hI hotA hai / puruSArthI ne ratnatrayI caturAdhana karate do dharmadhyAnoM se AraMbha ho dUsare zukladhyAna vAle udyama se bhavaghaTa tirA / digaMbara vItarAgI tapasvI ne tInoM (mana, vacana, kAya) AtmasthatAaiM karake ratnatrayI kevaliyoM ke saMgha meM zaraNa lekara arahaMta pada kI sAdhanA kI / tIrthaMkaratva hetu sallekhI adamya puruSArthI tapasvI AraMbhI gRhastha hote hue tIna dharma dhyAnoM ke sAtha gRha tyAgakara krama se do zukladhyAnoM kA svAmI banA / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI ratnatrayI zrAvaka ne saMgha ke samIpa pratimAaiM dhAraNa kara vItarAgI tapasyA prAraMbha kI / do zukladhyAnoM ke lie tIna dharma dhyAnoM se uThakara arahaMta pada kI prApti (paMcAcArI ko arahaMta pada prApti saMbhava ) vItarAgI tapasyA nizcaya aura vyavahAra dharmI dUsare zukladhyAna kI prApti vdArA arahaMta avasthA se prApta hotI hai / arahaMta pada kA puruSArtha ratnatrayI puruSArthI tIrthaMkara ke pAdamUla meM vItarAgI tapasyA ko AtmasthatA se dhArakara nizcaya vyavahArI eka AraMbhI gRhastha hokara bhI mahAvratiyoM ke vAtAvaraNa meM sallekhanA dhArakara vItarAgI tapasyA se karatA hai / siddhatva ke lie adamya puruSArtha kevalI dvArA svasaMyamI icchA nirodha se hI kiyA jAtA hai / bhavaghaTa se tirane ke lie do zukladhyAnoM aura vItarAgI tapasyA kI paMcamagati kI sAdhanA Avazyaka hotI hai / mAMgalika svastika jo paMca parAvartana kI pUrNatA darzAtA hai / bhavaghaTa se tirane hetu sallekhanA dvArA tIrthaMkaratva kI prApti cAroM kaSAyoM ko tyAga karake ratnatrayI tapasyA aura sapta tattva ciMtana sahita Avazyaka hotI hai| - 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 paMcamagati hetu arahaMta pada kI prApti do dharmadhyAnoM se AraMbha hokara tIsare zukladhyAna taka ratnatrayI sAdhanA dvArA banI puruSArtha. paMcAcAra aura ratnatrayI tapazcaraNa puruSArthavAna ke lie Avazyaka haiM / . AraMbhI gRhastha bhI tadbhavI mokSa hetu bhavacakra se pAra hone sallekhanA dhAraNakara, nizcaya vyavahAravAna tapasvI banatA hai / sallekhI dUsare zukladhyAna vAlA vItarAgI tapasvI hai / bhavaghaTa se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI ne svasaMyamI banakara sapta tattva ciMtana karate hue vItarAgI tapasyA kI / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne yugala baMdhuoM kI taraha mahAvrata kI picchI dhAraNa karake svasaMyama bar3hAte hue vItarAgI tapasyA kI / puruSArthI ne nizcaya vyavahArI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM deyyAvRtti pAte. siddha smaraNa karake nadI ke kinAre tapa karate hue chatradhArI hokara bhI sacelaka ke rUpa meM vItarAgI tapazcaraNa AraMbha kiyA / ghAtiyA catuSka kSaya karane tIna dharma dhyAnoM ke svAmI ne cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM tapa kiyA / eka kachue kI taraha svayaM ke pariNAmoM kI rakSA karate hue puruSArthI sImAoM ke bhItara surakSita rahate ratnatrayI mahAvratI bane hue nizcaya vyavahArI tapasvI ne vItarAgI tapasyA kI / bhavaghaTa se tirane tIrthaMkara prakRtivAna sallekhI ne tIna dharmadhyAnI tapasvI banakara cAra anuyogI nizcaya vyavahAradharmI 114 For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 saMghAcArya kI zaraNa lii| 636- (a) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne paMca parameSThI kI ArAdhanA karate ratnatraya ko dhAraNa kiyA / (ba) Atmastha tapasvI ne do dharma dhyAnoM se paMca parameSThI kI ArAdhanA kI / 638- paMcamagati kA sAdhaka puruSArthI svasaMyamI hotA hai / 639- arahaMta pada kI prApti cAra anuyogI nizcaya vyavahAra dharmI tapasvI digaMbarAcArya kara sakate haiM / 640- ratnatrayI vAtAvaraNa hI puNyakArI vItarAgI tapasyA kA vAtAvaraNa hotA hai / 641- paMcamagati ke lie sacelaka ne tapa kiyA aura Age calakara vItarAgI muni huaa| pUrva meM vaha deva thaa| bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAna se tIsare zukladhyAna taka kI ratnatrayI yAtrA cAhie / 643- upazamI tapasvI vItarAgI tapasyA meM AtmasthatA sahita do dharmadhyAnoM kA puruSArthI, chatradhArI, samatAvAna hone se uttarottara puruSArtha karatA vItarAgI tapasyA karatA thaa| 644- sallekhI puruSArthI vaiyyAvRtti kA jhUlA pAkara apane vItarAgI tapa ko unnata karatA hai / 645- do dharmadhyAnoM vAle svasaMyamI tapasvI ne cAroM kaSAe~ tajakara tapasyA kI / 646- do dharmadhyAnoM ko dUsare zukladhyAna taka pahuMcAne meM tapasvI upazama dvArA vItarAgI tapasyA tapatA hai / 647- bhavaghaTa se tirane do dharma-dhyAnoM sahita eka sacelaka ne caturAdhana kiyA aura (bhavAntara) kAlAntara meM kramonnati se ratnatrayadhArI muni banakara jaMbUdvIpa ke nizcaya vyavahAra dharma kA zramaNa banA / hRdaya meM do dharmadhyAnoM se uThakara cAra zubha-dhyAna lAne vAle paMcAcArI sAdhu pUrva meM gRhastha hI the| 649- cAra gatiyoM ke paribhramaNa se nikalanA atyaMta kaThina hai / vanaspati bhI AtmasthatA dhAraNa kara sakatI hai, ardha vairAgyamaya vAtAvaraNa meM nadI ke kinAre vAle sthAna meM. jo kAlAMtara meM tapasviyoM kI dharmasthalI hI unake tapa hetu bana jAtA hai / 651- bhavacakra se pAra utarane saMghastha sabhI varga ke tapasviyoM ne SaT Avazyaka pAlate hue nikaTa bhavyatA prApta karake bhavabhramaNa ko choTA kiyA / 652- nikaTa bhavya jana guNasthAnonnati karate haiN| 653- bhavaghaTa se pAra utarane do dharma-dhyAnoM ke svAmI ne puruSArthI banakara uttarottara unnati karate hue sallekhanA lI aura apane nizcaya vyavahAra dharmI vAtAvaraNa ko vItarAgI tapasyA meM badalA / jisa taraha svasaMyamI ne adamya puruSArtha ko bar3hAte hue svasaMyama se icchA nirodha karate hue ghAtiyA catuSka kA nAza kiyA aura bhavaghaTa se pAra utare usI prakAra do dharma-dhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA ne arahaMta kI zaraNa le. rAja chor3akara Atmastha hote hue nizcaya-vyavahAra dharmI AraMbhI gRhastha kI sthiti se hI paMca parameSThI kI ArAdhanA karake apane karmoM kA nAza karane vItarAgI tapasyA svIkArI / 655- ratnatrayI jaMbUdvIpa meM samatAdhI svasaMyamI ne AraMbhI gRhastha kI sthiti se uThakara tIna dharma-dhyAnoM ke sahAre nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara AtmasthatA se siddhamaya prabhu meM lIna hue aura vItarAgI tapasyA kI / 656- puruSArthamaya paMcAcAra dvArA hI bhavadhaTa se tIrthakara pAra hue haiM / 648- hRdaya meM do 650 115 For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 657- lokapUraNa karane vAle kSapaka kA vAtAvaraNa digaMbara tapasvI kA do dharmadhyAnoM se prAraMbha hokara tIsare zukladhyAna taka kA caturAdhana se hI prApta hotA hai / 659- cAra zukladhyAnoM ke lie puruSArthamaya vItarAgI tapa cAhie / 660- bhavaghaTa se pAra tirane do dharma-dhyAnoM ke svAmI ko saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya dhAraNa karake apane vAtAvaraNa ko surakSita banAne vAlA gRhastha bananA cAhie / 661- paMcamagati kI bhAvanA karane vAle ko AtmasthatA aura puruSArthI kSetrIya (sImAoM meM baMdhakara ) dezAvakAzika vratI honA cAhie / 662- tadbhavI mokSArthI sAghaka ratnatrayI vAtAvaraNa saMbhAle tIrthakara prakRti bAMdhatA hai / 663- paMcamagati kA guNasthAnonnati icchuka vyakti tIna dharmadhyAnoM se uThakara ratnatrayI vItarAgI vAtAvaraNa banAtA hai / 664- paMcamagati bhAvI puruSArthI, nizcaya vyavahAradharmI vAtAvaraNa ko sallekhanA yuta banAkara vItarAgI tapasyA karatA hai / 665- adamya puruSArthI, siddhatva ke lie saMgha meM jAkara gRha tyAga, nizcaya vyavahAra dharmI vItarAga tapa kI zaraNa letA hai / 666- svasaMyamI, ratnatraya dhArakara do zukla dhyAnoM kI prApti ke lie sallekhanA dhAraNakara vItarAgI tapasyA karatA hai / 667- do dharmadhyAnoM ke svAmI bhI tapa kI sAdhanA hetu aNuvratI banakara sallekhanA le, paMcamagati kI bhAvanA bhAte haiN| 668- caturgati bhramaNa nAzana / 669- khnnddit| 670- pazu / 671- nikaTa bhavya jIva vItarAgI tapasyA hI dhAratA hai / 674- bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI apane vAtAvaraNa ko samatAmaya banAkara ratnatraya kA dhyAna rakhakara paMca parameSThI kI ArAdhanA aura svasaMyama dhAratA hai / 675- do dharmadhyAnoM ke svAmI (yakSa) vidyAdhara ne paMca parameSThI kI ArAdhanA bAdhA sahita karate hue bhI bhavacakra se pAra hone hetu tIna duAnoM ko chor3a chatradhArI arahaMta sammukha sAdhaka bana aura phira svasaMyama se icchA nirodha karate hue kramonnati kii| 676- tapasvI, aSTakarmajanya caturgati bhramaNa se pAra hone ke lie vItarAgI tapasyA karatA hai / 677- bhavaghaTa se pAra utarane do dharmadhyAnoM kA svAmI tapasyA hetu gyAraha pratimAoM ke dhAraNa kA puruSArtha karatA hai / 678- sallekhI nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcArya hai| 679- saMghastha sAmAnya zrAvaka aura sAdhu zrAvaka, bhavaghaTa se pAra utarane do dharma dhyAnoM se hI bAraha bhAvanAeM bhAkara vItarAgI tapasyA meM rata hue / 680- bhavaghaTa se pAra utarane do dharma dhyAnI caturtha guNasthAnI zrAvaka, kramazaH guNonnati karatA huA zikhara tIrtha para jAkara vItarAgI digambarI tapa karane lagA / 681- nikaTa bhavya ko bhava bAdhA Ane para usane vItarAgI tapa dhAraNa hetu SaT Avazyaka karate hue tapasyA prAraMbha kI / 682- caturgati meM bhaTakatA nizcaya vyavahArI jIva bhI kabhI bhavaghaTa meM Atmastha ho jAtA hai / / 684- bhavacakra se pAra hone do dharma dhyAnoM ke svAmI baMdhuoM ne aMtataH nikaTa bhavyatA prApta karake ratnatraya dhArate hue gRha tyAgA 116 For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 685 686 A. B. C. 687 688 (ba) tIrthakara vItarAgI tapasyA se hI bhavaghaTa tirate haiM / puruSArthavAna tapasvI apanI maryAdAaiM bAMdhakara hI vItarAgI tapa tapatA hai / bhavacakra se pAra hone do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ratnatraya kI zaraNa meM apanI aMtahIna gaThAna ko choTA banAne kA vAtAvaraNa vItarAgI tapa se banAyA / aSTakarmoM se prApta cAra gatiyoM meM ghUmate sallekhI ne mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana pAkara hara utsarpiNI avasarpirNI kAla meM unhIM aSTa karmoM se upajI cAra gatiyoM ko chatradhArI rAjA kI taraha bhI bhogA / aSTa karmoM se upajI unhIM cAra gatiyoM ko marate hue sallekhI ne ratnatraya se bhI jhelakara aMta meM vItarAgI tapasyA kii| bhavacakra se pAra hone do dharma dhyAnoM kA svAmI sapta tattva kA ciMtana karate paMcama gati ko pAne kI bhAvanA karake vItarAgI tapasyA karatA hai / bhavacakra se pAra hone (kulabhUSaNa dezabhUSaNa yugala muniyoM kI taraha) bhava-bhava meM vItarAgI puruSArtha karanA par3atA hai| aSTakarmoM se upajI cAra gatiyoM ko pAra karane ke lie sallekhI ne puruSArtha kiyA / paMcamagati pAne uThate girate puruSArtha se do dharmadhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA aura rAnI bhI vItarAgI tapasvI banakara mahAvrata dhArate haiM / 695 sthAnonnati kA AdhAra sapta tattva ciMtana aura vItarAgI tapasyA hai / 696 - (a) siddhaAtmA kI zaraNa meM ratnatrayI tapasvI puruSArtha se aura pakSI apuruSArtha se rahate hue bhI vItarAgI tapasyA tapate haiN| (ba) caturgati vAlA vAtAvaraNa pradarzita hai / cAra zukladhyAnoM kI prApti paMcAcAra aura bAraha bhAvanA se / do zukladhyAnoM taka vItarAgI tapasyA se hotI hai| cAra zukladhyAnoM ko caturvidhI, cAra anuyogI vItarAgI tapasvI sAdhu hI prApta karate haiM / ratnatrayI vItarAgI tapasvI tIsare dharma dhyAna se hI apane ratnatraya ko saMbhAlatA hai / do dharmadhyAnoM kA svAmI svasaMyamI tapasvI athavA AryikA kevalajJAna ke bhAvI arahaMta pada kI prApti karane kI icchA rakhate haiN| 689 690 691 692 693 694 697 698 699 puruSArtha ghaTAte bar3hAte vItarAgI tapasvI ne strI aura mahAmatsya paryAyeM dhAraNa karate laMbe utsarpiNI - avasarpiNI kAla meM aSTakarma janita cAra gatiyoM meM bhramaNa karate vItarAgI tapasyA aMtataH dhArI / 700 tIrthaMkara prakRti karma bAMdhanA vItarAgI tapasvI puruSa ke lie iSTa hai / manuSya ne karmAjana karate anAdi kAla se apanI paryAyeM karmaphala cetanA ke AdhIna Atmastha tapasvI hokara bhI bhogI haiN| aura dasa se caudaha bhavI bhavyatA pAI hai, kintu ratnatraya sAdhane para tapasvI bana AdinAtha ne tapa kiyA taba bharata unakI pUjana ko phuNce| unake sAtha vRSabha bhI thA jahA~ pahale se hI anya tapasvI (sAta) vItarAgI tapa tapa rahe the| tIna siroM kA pazu eka kSetrapAla deva hai| bhavaghaTa se tirane tIrthakara prakRtivAna ne do dharmadhyAnoM sahita nadI taTa para vItarAga tapa kiyA / (a) do zukladhyAnI ratnatrayI tapasvI Atmastha vItarAgI tapa karake siddhatva kI icchA karane vAlA aisA AraMbhI gRhastha hai jo vItarAga tapasyArata hai / 117 For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 701- trilokInAtha aura tIrthaMkara prakRti kI avasthiti meM do dharmadhyAnI sAdhaka bhI nizcaya vyavahAra naya saMbhAlate hue nikaTa bhavya banakara ratnatraya dhAra bhakti karate haiN| 702- kevalI bhagavAna aura tIrthakara prakRti bAMdhane vAle tadbhavI bhI munivrata dhAraNakara mokSArthI vItarAgI tapasyArata rahate hue paMca parameSThI smaraNa karate haiM / 703- catugartiyoM meM jIva sadaiva hI sthita hai / 704- nikaTa bhavya bhI ratnatraya saMbhAlate girAte Age bar3hate haiM / tAmrapaTTiyA~ puruSArthI ekadeza saMyama lekara puruSArtha bar3hAte hue vItarAgI tapasvI bana sakatA hai / / puruSArthI ekadeza saMyamI se uThakara kevalatva taka pahuMca sakatA hai kiMtu vItarAgI tapasyA ke dvArA hI / (a) aMtahIna bhaTakAnoM ke svAmI ko girAne vAlI 4 gatiyAM haiM / (ulTA svAstika) (ba) sapta tattva ciMtana karate hue paMcama gati ke sAdhaka kA mana sthira aura tapasyA vItarAgI hotI hai / tIsare dharmadhyAna ke jJAnI ko cAra anuyogoM kA adhyayana madada karatA hai / tapasvI apanI pragati ko AraMbhI gRhastha banakara roka letA hai aura tIna dharma dhyAnoM ke sAtha bhI r3hAIdvIpa meM kabhI Atmastha aura kabhI viSama hotA hai / usakA caturAdhana bhI jina siMhAsana ko aprabhAvanA se asthira banAtA hai ? puruSArthI AraMbhI gRhastha ne tIna dharmadhyAnoM ke sAtha DhAI dvIpa meM Atma sthiratA aura viSamatA ke bIca gRhastha bane rahate hue bhI gRha tyAgA aura ratnatraya kI upAsanA kI / / guNasthAnonnati ke lie navadevatA bhakti aura vItarAga tapa hI eka mAtra mArga hai / guNasthAnonnati hetu navadevatA pUjana, vItarAgI digaMbara jina mudrA aura vItarAgI tapasyA hI sAdhana haiM / nikaTa bhavya (sacelaka) ailaka/AryikA bhI DhAIdvIpa meM cAra gatiyoM ko nAzane paMcAcAra kA pAlana karate the| vItarAgI tapasvI ne mana vacana kAya kI samatA se sallekhanA dhAraNa karake saMghastha pratimA dhAriyoM kA mahAvratI ke rUpa meM utsAha bar3hAyA / samAdhimaraNa caturvidhI saMgha ke sAdhuoM ke puruSArthI AcaraNa se saMbhava hotA hai aura aSTAnhikA tapa ke dvArA tIrthakara prakRtikarma dilAtA hai / AraMbhI gRhastha ke tIna dharmadhyAna puruSArtha bar3hAte hue vItarAgI tapasyA se jor3ate haiM / (12) guNasthAnonnati kA mArga navadevatA pUjana, vrata tathA digaMbaratva dvArA vItarAgI tapasyA haiN| (13) mahAmatsya kI taraha uttama saMhanana pAkara bhI utsarpiNI avasarpiNI meM aSTa karma vAlI caturgati bhramaNa karate hue aMta meM vItarAgI tapasvI bana sallekhanA dhAraNa kA puruSArtha banAne tIna dharmadhAriyoM ne cAroM anuyogoM kA adhyayana kiyaa| (14) dUsare zukladhyAnI caturAdhana karate haiN| (15) caturgati bhramaNa meM vItarAga tapa devatva dilAtA hai / sikke(1) ratnatrayI bharata kSetra meM AtmasthatA ratnatrayI sallekhanA lene meM madada karatI aura vItarAgI tapa meM sahayoga karatI hai| (2) ratnatrayI bharata kSetra meM chatradhArI rAjA bhI vaibhava tyAgakara ekadeza svasaMyama lekara AraMbhI gRhastha hokara tIna dharmadhyAnoM se (10) 118 For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI paMcamagati kA sAdhana banAkara caturAdhana karatA hai / Atmastha tapasvI sapta tattva ciMtana karate hue paMcama gati kI sAdhanA karatA nizcaya vyavahArI digaMbara tapasvI banatA hai aura svasaMyama apanA kara tIrthakaratva hetu caturAdhana karatA hai / guNasthAnonnati karatA sAdhaka navadevatA pUjana aura navagraha vrata pAlatA vItarAgI digaMbarI tapazcaraNa karatA hai / paMcAcArI tapasvI DhAI dvIpa meM hI caturAdhana karatA hai / kucha sIleM aspaSTa hone ke kAraNa chor3a dI gaI haiN| cU~ki yaha sIleM vartamAna karAcI nagara ke samIpavartI kSetra mohanjodar3o se prApta huI haiM aura inameM se kucha atyaMta vizeSa haiM jo itihAsakAroM kI bhrAti dUra karAne meM sakSama pratIta hotI haiM ataH una para yahA~ cintana karanA Avazyaka laga rahA hai| zrI maike evaM zrI mArzala ke sIla keTelaoNga mohanjodar3o se prApta purAsAmagrI darzAte haiM jinameM mArzala kI sIla kamAMka 371 eka vizAlakAya hAthI 'maimatha ko rassoM meM baMdhA arthAta pAlA huA dikhalAtI hai| arthAta usa kAla kA mAnava hAthI jaise pazu se hilA milA thA, bhayabhIta nahIM thaa| vahIM sIla kamAMka 349 eka DAyanAsara ke samAna prANI ko lipi aMkana sahita darzAtI . hai arthAta usamA kAla meM DAyanAsara bhI mAnava kA sahaja sahajIvI banA POTOS 371 349 656 yahIM isI dharatI para rahA hai| usa vizAlakAya jIva ko lipi rUpa meM zrI maike kI sIla kamAMka 556 meM tathA zrI vatsa kI lagabhaga aisI hI sIla kamAMka 619 meM har3appA purAvazeSoM meM dikhalAyA hai jahA~ sarIsRpa ko 'phIlDa maoNDala' ke rUpa meM dekhA jA sakatA hai| ye spaSTa karA detI haiM ki vaha saiMdhava sabhyatA kitanI prAcIna rahI hai| samajha nahIM AtA ki itanI spaSTa sIloM ke aMkanoM ko kyoM aba taka anadekhA kiyA gayA ? usa vedapUrva kAlIna saMskRti ko jo ki vaidika saMskRti se sarvathA anabhijJa thI kyoM sAre hI purAvidoM vdArA mAtra vaidika AdhAra para par3hane kA pUrvAgraha kiyA gyaa|? purAlipi aMkanoM vdArA kI gaI ve abhivyaktiyA~ eka pUrva se calI A rahI aisI gUDha paramparA ko bhI ujAgara kara rahI haiM jo usa kAla meM vartamAna ke grIsa se lekara iMDoneziyA taka madhyapUrvI dezoM aura saMpUrNa bhAratavarSa meM hI vyApta thii| isIlie una sabhI bhU bhAgoM para usake purAvazeSa prApta hote rahe haiN| laukika saMdezoM se pare alaukika rahasyoM kA udaghATana saMketoM meM karatI vaha aise mAnava jagata kI dharohara hai jisane parvatIya kaMdarAoM, zailIya vistAroM, zaila zikharoM, nadiyoM ke kinAroM aura vanoM ko apanA Thaura banAyA bhale una dinoM cAka aura jalapotoM vdArA AvAgamana aura vyApAra ke sAdhana sulabha the, kRSi thI, pazupAlana thA, kuzala vAstu aura zilpa thA, pakI IMToM aura mRda bhAMr3oM kA nirmANa thA, dhAtu kI bhaTTiyA~ thIM, pakAyA bhojana thA, mudrA thI, bAMTa the, suvyavasthita base nagara the, baMdaragAha the, takanIka thI, kalAaiM thIM, vastra the, AbhUSaNa the, bhakti thI, adhyAtma thA, nIti thI, janapada the, prajAtaMtra thA, sarvasammata netA thA, amana caina priya manuSya the, lekhana thA aura hisAba bhii| nizcita hI sudRr3ha bhASAeM bhI rahI hoMgI aura lipiyA~ bhI jo aba bhUlI jAkara bhI zodha kA viSaya haiN| 119 For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara jaoNna mArzala kI mohanjodar3o para huI zodha AdhArita sIloM ke aMkana / page No.c||L-11-18) (1) kAlacaka ke avasarpiNI-utsarpiNI AroM ke bItate ailakoM, AryikAoM, ratnatrayI samyaktvI tapasviyoM muniyoM ne digambarI vItarAgI tapasyA kramazaH kI hai / jaMbUdvIpa ke dharma saMgha meM cAra liMga haiM / arahaMta kI zaraNa meM Atmastha aSTApada prANI bhavaghaTa tirane do dharmadhyAnoM se pragati karate bAraha bhAvanA bhAte samyaktva . dhAraNa karake AraMbhI gRhastha bhI tIna dharma dhyAnoM se svasaMyama dhAraNa karatA hai / tapasvI ne paMcama gati pAne 22 parISaha jaya karake vItarAgI mahAvrata dhAraNa kara adamya puruSArtha kA yaza pAyA aura 57 prakAra se Asrava nirodha karake apane mUlaguNoM ko prazasta kiyA / pratimA puruSArtha se digaMbara vItarAgI tapasyArata hote haiM / trigupti dhAraNa karake puruSArthI pakSiyoM kI taraha do dharma dhyAnI jIva bhI nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa le lete haiM aura chatradhArI rAjA banakara kucha bhavoM meM AraMbhI gRhastha kI sthiti se uThakara arahaMta pada pAne ke lie gRha tyAgakara dUsare zukladhyAna kI prApti karake kevalI kI zaraNa meM sallekhanA, caturAdhana pUrvaka karate haiM / arahaMta banane vAle do zukladhyAnI ratnatrayI haiM / mRta bhaMvare ko dekha tIrthakara banane vAle do kramonnatika zukladhyAnI pUrva bhavoM meM sAmAnya tapasvI tathA AryikA the jo AraMbhI gRhastha hokara bhI arahaMta bhakta, svasaMyamI the / (9) kucha nahIM / bhavacakra se pAra hone do zukladhyAnI paMcAcArI sallekhI paMcAcAra lIna ratnatrayI zramaNa the jo vItarAgI tapasyArata the| bhavaghaTa se tirane vAle do dharma dhyAna dhArI sacelaka tapasvI ne puruSArtha uThAkara prathama pratimAeM dhAraNa kI pazcAt ratnatrayI mahAvratI kA puruSArtha kiyaa| punaH puruSArtha uThAkara ve vItarAgI tapasyA meM lIna hue aura svasaMyamI banakara DhAIdvIpa meM caturAdhaka bne| ardhacakrI ne sallekhanA lekara DhAIdvIpa meM cAroM kaSAyoM ko samUla nAza kiyA aura paMcaparameSThI bhakti ke AdhAra para hI bar3hate hue mahAmaccha sA uttama saMhanana prApta karake hara utsarpiNI avasarpiNI meM aSTakarmoM ko nAzane cAra gatiyoM meM vItarAgatva kI mahimA ko jAnate hue aSTakarmoM ko sallekhanA se nAzane ratnatrayI jambUdvIpa meM vItarAgI tapasyA kI / mahAmatsya ke saMhananI jIva hara utsarpiNI avasarpiNI meM aSTa karmAdhIna cAra gatiyoM meM khote aMtataH Atmastha ho vItarAgI tapasyA tapate rahe haiN| bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM se do zukladhyAnoM taka kI sAdhanA tapasvI tapasvinI/ailaka, paMcamagati kI prApti ke lie vItarAgI tapasyA karate haiN| (15) paMcamagati kI bhAvanA bhAte hue ardhacakI ne aSTApada jaisA puruSArtha banAyA / (16)(a) 12 tapa tapate yugala baMdhu tapasviyoM ne vItarAgI sAdhanA, mana vacana kAya kI AtmasthatA se chatradhArI rAjA hokara bhI (11) 120 For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) cAra gatiyoM se bacane kA upAya karake paMcamagati pAne hetu puruSArtha dvArA kii| (ba) yaha hara kAlArdha ke do AroM meM ghaTA hai| nikaTa bhavya ne aMtahIna gaThAna meTate hue paMcama gati ke lie vItarAgI tapasyA hetu mana vacana kAya se AtmasthatA svIkArate cAturmAsa meM paMcAcArI tapasyA trilokInAtha siddhaprabhu ke caraNoM meM kii| arahaMta kI zaraNAgata svasaMyamI eka AraMbhI gRhastha thA jisane cAra dharmadhyAnoM sahita saMgha netRtva kiyA / (18) (20) (22) page Ne. CIV 19-40 (19) bhavaghaTa tirane do dharmadhyAnI bhI cAra zukladhyAnoM kI bhAvanA bhAte tapasvI banakara svasaMyama aura icchA nirodha karate haiM / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM zikhara tIrtha para ratnatrayI vAtAvaraNa meM AraMbhI gRhastha ne saMthArA lekara paMcama gati hetu sallekhanA dhArI aura ratnatrayI paMcAcArI sallekhanA vItarAgI tapasyA sahita kI / (21) puruSArthI sallekhI AtmasthatA se vItarAgI tapasyA karate hue chatradhArI rAjA, sacelaka ailaka/AryikA banakara bhI mahAmatsya ke uttama saMhanana kI taraha dRDhatA se utsarpiNI-avasarpiNI meM aSTakarmoM dvArA upArjita cAra gatiyoM ke kaSTa jhelatA vItarAgI tapasyA karatA hai / bhavadhaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne guNasthAnonnati karake ratnatrayI vItarAgI digambara jinaliMgiyoM kI zaraNa meM vItarAgI tapasyA kii| nikaTa bhavya ne do zukla dhyAnoM kI prApti hetu ratnatrayI tapasvI banakara (mahAvrata dhAraNa) caturAdhakI samAdhimaraNI sallekhanA kA puruSArtha uttarottara bar3hAyA aura vItarAgI tapasyA kI / adamya puruSArthI banakara sallekhI ne AtmasthatA sahita vItarAgI tapa kiyA aura samyaktvI tapasvI bana chatradhArI rAjA se bhI ratnatraya dhArI mahAvratI banakara vItarAgI tapasyA kI / sapta tattva ciMtana dvArA caturAdhana karanA | paMcamagati hetu atidRr3ha svasaMyamI bana do zubhadhyAnoM ke dhArI AraMbhI gRhastha ne bhI nizcaya -vyavahAra dharma ArAdhaka banakara vItarAgI tapa sAdhanA kI / nikaTa bhavya ne sallekhanA dhAraNa kara mahAmatsya sA vajavRSabhanArAca saMhanana pAkara utsarpiNI avasarpiNI kAloM meM vItarAgI mahAvratI tapasyA samAdhimaraNa caturAdhana sahita karate vItarAgI tapa kiyA hai| (28) arahaMta pada ke bhAvI ne jambUdvIpa ke bharata airAvata kSetroM meM do dharma dhyAnoM se hI samAdhimaraNa caturAdhana sahita bhAte ratnatrayI mahAvrata dhAraNakara vItarAgI tapasyA kI hai| ___ adamya puruSArthI ne sallekhanA dhAraNakara Atmastha vItarAgI tapasyA nizcaya-vyavahAra dharma sahita tIsare zukladhyAna meM tIrthakara prakRti ko pAyA / AraMbhI gRhastha ne tIna dharma dhyAnoM sahita svasaMyama dhAraNa kara sallekhanA karate nizcaya-vyavahAra dharma kI cAroM anuyogoM ke adhyayana sahita zaraNa lI / (31) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne cAroM dharmadhyAna prAptakara svasaMyama dhArA / 121 For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne svasaMyama dhArA aura svasaMyama bar3hAte hue (yugala baMdhuoM kI taraha) paMcAcAra karate tapasvI banakara svasaMyama bar3hAyA / nikaTa bhavya ne ratnatraya bar3hAte ghaTAte aSTa karma janya caturgati bhramaNa ko nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa meM caturAdhana se do dharmadhyAnI bhUmikA se samatAdhArI tapasvI bana, nikaTa bhavyatva bar3hAte hue vItarAgI tapasyA kI / saMghastha / pratimAdhArI ne vItarAgI tapasyA kI / (33) (34) (35) (36) (37) (38) (39) (40) page No. CV 41-69 (41) (42) (43) (44) (45) (46) (47) (48) (49) nikaTa bhavya ne bharatakSetra meM paMca parameSThI ArAdhanA tIna dharma dhyAnoM se karate hue ratnatraya pAlA / pakSI ne bhI tIrthaMkara ke pAdamUla meM cAroM kaSAaiM tyAgakara tapasyArata hone kA puruSArtha uThAyA aura bhavaghaTa se tirA / nizcaya - vyavahAra dharma kI tulA kI zaraNa lekara paMca parameSThI ArAdhaka ne mahAvratI bana paMcAcAra pAlate hue bhavacaka ko pAra kiyA / saMghastha ho SaT Avazyaka karate svasaMyamI ne AraMbhI gRhastha kI bhUmikA ko bhI dharma dhyAna dvArA unnata kiyA / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne kevalI kI tapa sAdhanA meM nizcaya-vyavahAra dharma sahita cAra dharma dhyAnoM taka uThakara aMta meM cAroM zukladhyAna pAne kA puruSArtha kiyA / chatradhArI rAjA ne saMghAcArya banakara caturAdhana karate hue vItarAgI tapasyA kI / (50) puruSArthavAna sallekhI ne vItarAgI tapasyA Atmastha hokara tIna dharma dhyAnoM se tapasvI banakara svasaMyama dhArA / AraMbhI gRhastha hokara mahAvratI kI sevA karate do dharma dhyAnoM ke svAmI ne samyaktvI tapasvI banane mahAvrata kI picchI dhArane kA puruSArtha uThAyA aura dUsare zukladhyAna kI prApti hetu vItarAgI tapasyA kI / puruSArthI ne pratimA puruSArtha aura sAmAnya puruSArtha se nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcArya kI zaraNa lI / chatradhArI rAMjA ne nikaTa bhavya banakara vItarAgI tapasyA kI / puruSArthI apane ratnatraya ko surakSita karate hue nizcaya - vyavahAra dharma vAle saMgha meM rAjA ke saMrakSaNa meM surakSita rahA / AryikAoM kI guNasthAnonnati svasaMyama aura paMca parameSThI ArAdhanA se hotI hai / aSTApada jaisA bhavya jIva do dharma dhyAnoM se ratnatraya kA AdhAra banAkara apane bhava ko surakSita karake nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM caturAdhana karatA do dharma dhyAnoM se uThakara dUsare zukladhyAna taka samatAdhArI tapasvI aura ratnatrayI, tapasvI bana nikaTa bhavya banatA hai / aSTakarma janya caturgatiyoM se pAra pAne ratnatraya sAdhanA hetu do dharma dhyAnoM se dUsare zukladhyAna taka jAne ke lie tapasvI ko cAroM kaSAe~ tyAganA par3atI hai / ratnatrayI sAdhaka bhI paMcama gati ko bhAte kabhI-kabhI Arta raurdra pariNAmoM se saMgha ke netA rUpa ko dharma dhyAnI sacelakoM kI taraha apane pariNAmoM ko AtmasthatA ke banAkara mahAmatsya sA uttama saMhanana rakhatA hai aura mahAvratI banakara nizcaya vyavahAra dharma kA vItarAga tapa karatA hai / nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa aura paMca parameSThI ArAdhana svasaMyamI aNuvratI tapasvI ko do dharmadhyAnoM se hI caturA dhana taka le jAtI hai aura vaha ratnatrayI mahAvratI banakara vItarAgI tapasyA karatA hai 122 For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) (51) paMca parameSThI ArAdhana dvArA ratnatraya se paMcamagati aura guNasthAnonnati bhI saMbhava ho jAtI hai aura do dharmadhyAna vAle rAjA kA saMrakSaNa ratnatrayI tapasviyoM ko prApta hotA hai / (52) vItarAgI tapasvI ke ratnatrayI vAtAvaraNa meM nikaTa bhavya, nizcaya-vyavahArI dharma kI zaraNa aura caturAdhana kA sahArA lekara samAdhimaraNa kartA do dharmadhyAnoM ke rahate bhI tapasvI chatradhArI rAjA evaM saMghAcArya kI ratnatrayI zaraNa pA jAtA hai / (53) sacelaka ailaka bhI samatA bhAvI tapasvI banakara vItarAgI tapasyA dvArA caturgati bhramaNa para roka lagA sakatA hai / khar3agAsita kAyotsargI tapasvI kA samAdhimaraNa zikhara tIrtha para SadravyoM kA ciMtana karate bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmitva se paMca parameSThI kI zaraNa meM pahuMcA detA hai / arahaMta aura siddha avasthAaiM paMcAcAra se hI prApta hotI haiM / bhaktirata sAdhaka AraMbhI gRhastha hai jo chatradhArI rAjA kI zaraNa meM sallekhanA dhAra arahaMta bhakti meM lIna tIsare dharmadhyAna meM lIna hotA hai| bhavaghaTa se tirane vAle do dharmadhyAnoM ke svAmI ne chatradhArI kI zaraNa lI aura vItarAgI tapasvI kA tapa karate hue caturgati bhramaNa ko rokane kA upAya kiyA / samAdhimaraNa ke sAdhaka ne siddhaprabhu kI zaraNa lekara caturAdhana karate hue do dharmadhyAnoM se caturAdhaka sallekhanA lI aura yugala zrRMgI, mAMgItuMgI tIrtha meM jinaliMgI banakara vItarAgI tapasyA kI / (59) cAra ghAtiyoM ko nAza karane do dharmadhyAnoM se sAdhaka ne puruSArtha uThAyA aura svasaMyamI banA / aSTApada kI taraha puruSArtha uThAte ardhacakrI ne ratnatraya dhAraNa karake do dharma dhyAnoM se uTha vItarAgI tapasvI kI zaraNa lI aura ratnatrayI vAtAvaraNa banAte hue vItarAgI tapa kiyA / (61) bhavacakra se pAra utarane aura siddhatva kI zaraNa meM AraMbhI gRhastha ne gRhatyAga kara caturAdhana kiyA / (62/63/64) aMkana rahita hai| (65) ghAtiyA catuSka ko kSaya karane ardhacakrI ne digambarI muni kI zaraNa meM jAkara do dharmadhyAnoM se ailaka va pazcAt munivrata dhAraNakara AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharmadhyAnoM dvArA bhI svasaMyama sAdhA / guNasthAnonnati karake tadbhavI mokSabhAvI ne tIrthakaratva ke lie do dharmadhyAnoM ke svAmitva se nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa le cAroM kaSAyoM ko tyAgakara tapasyA kI / guNasthAnonnati hetu usane SaT dravya ciMtana aura sallekhanAmaya vAtAvaraNa meM vItarAgI sAdhanA kI / trilokInAtha siddhaprabhu kI zaraNa meM mahAmatsya jaisA saMhananI bhavaghaTa tirane tathA tIrthakara prakRti bAMdhane aura siddhatva prApta karane kI yogyatA banA sakatA hai / '(68) kevalatva pAne do dharmadhyAnoM ke svAmI ne tapasvI bana AraMbhI gRhastha kI tIna dharmadhyAnI sthiti se unnati kI / ardhacakrI ne ratnatrayI paMcAcAra dvArA tIrthaMkara prakRti karmabaMdha kI tapa sAdhanA kI / (69) ardhacakI page No.CVI70 -104 70) vItarAgI tapasvI kI caturAdhana prabhAvita ardhacakrI ne paMcaparameSThI ArAdhanA kii| (71) bhavaghaTa tirane ArauidraM dhyAnI AraMbhI gRhastha ne aNuvratI tapasvI ke caraNoM meM nau padArthoM aura caturAdhana kA jJAna paayaa| 123 For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) guNasthAnonnati karate muni evaM AryikA paMca parameSThI kI zaraNAgata uttarottara puruSArtha bar3hAte aura ratnatrayI tapasvI banakara puruSArthamaya sImAeM banA Atmastha vItarAgI tapasyA karate haiM aura kramonnati se ratnatrayadhArI tapasvI banate haiN| (74) (81) aspsstt| bhavacakra se pAra utarane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne (Ayu ko chor3a)7 karmoM ke nAzana kA puruSArtha karane ke lie vItarAgI tapasyA kI / ekadeza svasaMyamI ne mana ko sthira karate hue guNasthAnonnati kI / bhavacakra se pAra utarane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne cAra dharma dhyAna kI sthiti hetu ratnatraya kA pAlana kiyA / do dharmadhyAnoM ke svAmI ne sallekhanA kA vaiyAvRtti jhUlA pAkara ratnatrayI sAdhanA ke bhAva kie| usakA puruSArtha pakSI sA nirIha uThane girane lagA, vaha do dharmadhyAnoM sahita tapasyA karatA DhAIdvIpa meM dUsare zukladhyAna taka uThakara SaT Avazyaka pAlane kI icchA karatA hai / / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnI sallekhI ne aNuvrata dhAraNa karake vItarAgI tapasyA kI / bhavacakra se pAra utarane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne dUsare zukladhyAna kI bhUmikA taka tapasvI, AryikA banate hue bAraha bhAvanAaiM bhAI aura zAsaka kI chAMha meM nizcaya-vyavahAra dharmI saMghAcArya ke rUpa meM saMrakSaNa pAyA / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM se hI prAraMbha karate hue, jambUdvIpa meM ratnatraya sevI tathA AryikA bana Atmastha ho DhAI dvIpa meM ratnatraya dhAraNa karate haiN| saMghAcArya ke ratnatraya aura Atmastha vItarAga vairAgya se do dharma dhyAnoM ke svAmI prabhAvita hokara ratnatrayadhArI ekadeza vratI. sallekhI aura vItarAgI tapasvI banate haiN| bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI unnati karake dUsare zukladhyAna kI sthiti taka pahuMcane ke lie tapasyA krke| puruSArtha unnatakara vItarAgI tapasyA karate aura dhyAnonnati karate haiM | aSTApadoM ke puruSArtha kI taraha (yugala baMdhuoM ne ) vItarAga tapasyA kI / donoM tapasvI yugaloM ne vItarAga tapasyA karate manavacanakAya kI samatA se paMcamagati kI sAdhanA kI / bhavadhaTa se tirane do zukladhyAna Avazyaka hote haiM / bhavaghaTa se tirane do zukladhyAna aura sallekhanA sahita vItarAga tapasyA Avazyaka hotI hai / arahaMta aura saMdha ke cAroM ghaToM ko ardhacakrI ne ratnatraya pUrita hone vAtAvaraNa diyA aura do dharmadhyAnoM kI bhUmikA chatra dhArI rAjA aura ailaka banakara dharmadhyAnI se uThakara tapasvI bana mahAmatsya jaisA saMhanana banA hara kAlArdha meM caturgati nAzane vItarAgI tapasyA kii| bhavacakra se pAra utarane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne ratnatraya sAdhanA se AryikA, ailaka, munipada dhArate hue svasaMyamI icchA nirodha svIkArA / tapasvI mAMgItuMgI yugala zrRMgI para sthita nizcaya-vyavahAra dharmI vItarAgI tapasvI hai| paMcamagati kA sAdhaka AraMbhI gRhastha hai jisane vItarAgI tapasyA svIkAra karake eka bhavatArI guNasthAnonnati kI aura mokSa hetu tIrthakaratva aura siddhatva kA puruSArtha kiyA / (88) (89) 124 For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (91) bhavaghaTa se pAra utarane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne tIna zukladhyAnoM taka uThakara kamonnati se kevalI paida pAyA / ardhacakI ne ratnatraya dhArate hue apane vAtAvaraNa ko surakSita, saMkIrNa kara liyA aura paMca parameSThI ArAdhanA se puruSArtha bar3hAkara vItarAgI tapasyA kI / (93) (1) usa vItarAgI kI sthiti svasImita batakha pakSI ke samAna thI jo vairAgya meM vItarAgI digambara ke samAna prabhAvI thaa| (2) sacelaka tapasvI (3) ratnatrayI vAtAvaraNa vItarAga tapa kA thA / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne paMcAcAra karate hue tapasyA svIkArI aura AraMbhI gRhastha hote hue bhI tIna dharmadhyAnoM se svasaMyama svIkArA / aSTakarmoM se prabhAvita caturgati meM bhramaNa kara rahe jIva ne sallekhanA svIkAra kara Atmastha tapasvI hokara nizcaya-vyavahAra dharmI banakara vItarAgI tapasyA svIkArI / / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ailakatva svIkArA aura bhavyatva pA guNasthAnonnati kI / siddhatva kI zaraNa lekara bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se uThakara ailakatva dhArane vAle tapasvI ne ratnatrayI dasa dharmoM kA ratnatrayI sevana karate hue vItarAgI tapasyA kI / bhavaghaTa se tirane nikaTabhavya ne do dharmadhyAnoM ke svAmitva se chatradhArI prabhu kI ratnatrayI vAtAvaraNI zAsakIya rakSA dii| (a) do dharmadhyAnoM se r3hAIdvIpa meM vItarAgI mahAvratI dvArA paMcamagati aura ratnatraya kI sAdhanA se tapasvI vItarAgI tapasyA kA vAtAvaraNa bnaa| (ba) nikaTa bhavya kA ratnatrayI bhava / (100) aSTakarma janya caturgati se bacane sallekhI ne puruSArtha uThAkara mahAmatsya sA saMhanana banAkara vItarAga tapa dhaaraa| (101) (a) svasaMyamI bana mahAmatsya sA saMhanana banAkara 15 pramAdoM ko TAla 12 vratoM kI tapasyA kI / (ba) aSTakarma janya caturgati bhramaNa ko jinaliMgiyoM ne kSata kiyaa| (102) zikhara jI/kailAza jaise zikharoM para hI aSTakarma janya caturgati ko tapa dvArA kSaya kiyA jAtA hai / (103) bhavaghaTa se tirane tIrthakara prakRti vAle tapasviyoM ne svasaMyama dhArA / (104) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM samyaktvI Atmastha tapasyA dhArakara AraMbhI gRhastha ke tIna dharma dhyAna prApta karake ratnatrayI dazadharma sevana karate hue vItarAga tapasyA ko tpaa| page No.CVIL 105 -142 (105) bhavacakra se pAra utarane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne bAraha bhAvanA bhAte nizcaya-vyavahAra dharma ke sahAre samyaktvI tapasyA ke bhAva banAte hue AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharmadhyAna uThAte hue svasaMyama dhArA | (106) aSTakarma janya cAra gatiyoM meM bhaTakate saMsArI ne paMcama gati kA sAdhana banAkara vItarAgI tapasyA meM AtmasthatA kI aura lokapUraNa kiyaa| (107) samAdhimaraNa karate sallekhI ne Atmastha vItarAgI tapasvI bhAva se samyaktva dhArate nikaTa bhavyatva pAkara vItarAga tapa kiyaa| (108) puruSArthI ne tIrthakara prakRtidAyI sallekhanA hetu ailaka rahakara nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM gRha tyAgakara vItarAgI tapa kiyA / 125 For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (109) (110) (111) (112) ratna ko pAlate hue svasaMyamI ne cAra gatiyoM ko zeSa karane, paMcamagati pAkara bhavaghaTa se pAra utarane kA sAdhana kiyA / vItarAgI tapasvI digambara muni the / tIsare zukladhyAna ko prApta karane vAle ne sapta tattva kA ciMtana karate hue paMcamagati pAne vItarAgI tapasyA kI / bhavacakra se tirane vAle pUrva meM do dharmadhyAnoM ke svAmI ne dUsare zukladhyAna ( taka kI guNasthAnonnati ) ke lie tapasvI bana puruSArtha uttarottara karate hue vItarAgI tapa kiyA / bhavaghaTa se tirane vAle do dharmadhyAnoM ke svAmI ne AraMbhI gRhastha kA saMhanana mahAmatsya jaisA uttama vajravRSabhanArAca pAkara vItarAgI tapasyA karate munivrata dhArA / (116) tIna dharmadhyAnoM ke svAmI ne svasaMyamI banakara ratnatrayI mahAvrata dhArA aura vItarAgI tapasyA karate hue SaT dravyoM kA ciMtana kiyA / dazadharmoM ke sevI samyaktvazIla tapasvI ne mahAvrata dhAraNa karake nizcaya vyavahArI caturvidha saMghAcArya ke pAsa zaraNa lI ghAtiyA catuSka nAza dvArA bhavacakra se pAra hone vAlo ne aNuvrata dhAra aSTa madoM ko tyAga vItarAgI tapa kiyA / samAdhimaraNa karane vAle vItarAgI tapasvI vItarAgatva vAle nikaTa bhavya the / do dharmadhyAnoM ke svAmI ne tapasyA ko puruSArtha se uttarottara bar3hAte hue vItarAgI tapa kiyA / navadevatA pUjaka nikaTa bhavya ne do dharma dhyAnoM ke svAmI hote hue ratnatraya pAlakara nizcaya vyavahArI caturvidha saMgha ko sthApita kiyA / gRhastha ne vItarAgatva ke prabhAva meM arahaMta pada ke sammukha cAroM kaSAaiM tyAgakara cAra dharmadhyAnI puruSArtha uThAkara vItarAgI tapasyA kI / (113) (114) (115) (117) (118) (119) (120) (121) (122) bhavacakra se chuTakArA pAne aura siddhatva pAne ke lie chatradhArI rAjA ne ailakatva dhAraNakara kramazaH vItarAga tapasyA hetu munivrata dhArA / bhavacakra se pAra hone donoM nikaTa bhavyoM (yugala baMdhuoM ne ) tIrthakara prakRti prApta karane kA udyama kiyA aura AtmasthatA pAne paMca parameSThI ArAdhana kiyA / (123). guNasthAnonnati ke lie sapta tattva ciMtana aura vItarAgI tapa Avazyaka hai / (124) lipi rahita hai| (125) samAdhimaraNa karane vAle caturAdhaka vItarAgI tapasvI haiM jinhoMne Atmastha hokara nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lekara cAroM kaSAaiM tyAga mahAvrata dhArA / bhavacakra se pAra utarane ratnatrayI vAtAvaraNa hetu do dharma dhyAnoM se dUsare zukladhyAna taka kI yAtrA zAkAhAra aura vItarAgI tapasyA se hI saMbhava hotI hai / (126) (127) bhavaghaTa tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI sallekhanA tatpara caturdika saMghIya nizcaya vyavahArI dharmAcArya kI zaraNAgata hai| (128) AraMbhI gRhastha bhI caturAdhana aura ratnatraya ko aMgIkAra karake tIrthaMkara prakRti bAMdhatA hai| (129) muni evaM AryikA kI guNasthAnonnati puruSArtha aura tIna dharma dhyAnoM se uThatI hai jo ve nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa 126 For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM vItarAgI tapasyA karake prApta karate haiM / (130) do dharmadhyAnoM ke svAmitva se dUsare zukladhyAna taka ke svAmitva kI yAtrA ratnatraya ke sahAre nadI taTa para tIrthaMkara ke pAdamUla meM tapa karate tapasvI ko paMcama gati kA sAdhana juTAne, ghAtiyA catuSka ko nAza karAne vAlA mAtra vItarAgI tapa mArga hai| (131) bhavaghaTa se tirane cAroM kaSAyeM tyAga sallekhI ne duAnoM ko tyAga ratnatraya dhArA / (132) nizcaya vyavahAra dharmasaMghIya tInoM sAdhu varga ratnatraya kA sevana karate nizcaya-vyavahAra dharma sahAre vItarAgI tapa karate haiM (133) cAra dharmadhyAnI ratnatrayI kIrtivAna hotA hai| (134) bhavacakra se pAra utarane sallekhI tapI nikaTa bhavya vItarAgI tapasvI banatA hai / (135) jaMbUdvIpa meM, chatradhArI rAjA bhI Atmastha hokara nikaTa bhavyatva pAkara paMca parameSThI kI ArAdhanA karatA haiM / (136) nikaTa bhavya ne sallekhanA dhAraNa kara caturgati ko nAza karake paMcamagati kA prayAsa kiyA / (137) adamya puruSArthI ratnatrayI tapasvI vItarAgI tapasyA hI tapate haiN| (138) puruSArthI paMca parameSThI ArAdhaka hI dharma sevI hai / (139) (a) paMcamagati hetu sallekhI do dharma dhyAnoM se ratnatraya dhArakara zikhara tIrtha jAkara nikaTa bhavyatva prApta kara vItarAgI tapasyA karatA hai| (ba) SaT Avazyaka hI vItarAga dharma kA sAra hai jo bhavaghaTa pAra karAte haiN| (140) puruSArthI sallekhI Atmastha vItarAgI tapasvI hai aura upazamI tapa sAdhanA hetu mAMgItuMgI yugala zrRMgI para jinaliMgiyoM kI sevArata vItarAgI tapasyA karatA hai| (141) arahaMta (khaNDita siil)| (142) ardhacakrI ne AraMbhI gRhastha hokara jinazAsana ke jinaliMgiyoM kI taraha kabhI hAra na svIkArate do dharmadhyAnoM se nizcayavyavahArI ratnatrayI jhUle meM samyaktvI bane caturAdhaka ko sevA dete dazadharmoM vAlI tapasyA kI aura vItarAgI tapa kA vAtAvaraNa banAyA / page.No.CYII (143) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmitva se uThakara cAroM dharma dhyAnoM kA svAmitva aura ratnatraya kI sAdhanA caahie| (144) siddhatva ke lie tIrthaMkara prakRti bAMdhane vAlI guNasthAnonnati cAhie jo bhavaghaTa se tirAve / (145) 'adamya puruSArthI sallekhI kI vItarAgI AtmasthatA dekhakara AraMbhI gRhastha bhI nizcaya-vyavahAra dharma meM zaraNa le vItarAgI tapasvI banatA hai| 6) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ne sapta tattva ciMtana karate hue paMcamagati bhAI aura DhAI dvIpa meM dUsare zukla dhyAna hetu mahAmatsya sA saMhanana upArjita kara sAdhanA kI / (147) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM duAnoM ko tyAga, rAjA ne tIrthakara prakRti ko bAMdha AraMbhI gRhastha hote hue tIna dharmadhyAnoM se uThakara mahAvrata dhArA / (148) bhavacakra ko pAra karane tIna dharmadhyAnI ne lokapUraNI (kevalI ke) samudghAta se puNya kA puruSArtha bar3hAte vItarAgI tapa kiyA 127 For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) cAra gatiyoM ko haTAne sallekhI ne nizcaya-vyavahAra dharma ke dvArA samyaktvI tapasvI bana AtmasthatA lI aura puruSArtha bar3hAte hue vItarAgI tapasyA se sallekhanA kA puruSArtha kiyA / (150) sallekhI bhavAntaroM meM ratnatrayI dUsare zukladhyAna kA svAmI banA jisane zAkAhArI banakara vItarAgI tapasyA kI hai| . (151) svasaMyamI caturAdhaka, kaivalya bhAvI hai jisane dUsare dharma dhyAna ke svAmitva se kramonnati se paMcAcAra karate tapasyA kI aura ghAtiyA catuSka nAzane vItarAgI tapasyA kI / (152-153) khaNDita hai / (154) tapasvI nikaTa bhavya vItarAgI sAdhaka hai / (155) sallekhI vItarAgI jina zAsana dvArA saMrakSita AryikA evaM tapasvI haiM jinhoMne svasaMyama dhArA / (156) samyaktvI Atmastha tapasvI hai jisane cAroM kaSAe~ tyAga kara bAraha bhAvanA bhAte vItarAgI tapa kiyA hai| (157) bhavaghaTa se tirane vAlA do dharma dhyAnoM kA svAmI paMca parameSThI ArAdhaka evaM ratnatrayadhArI thA / (158) bhavadhaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM ke svAmitva se chatradhArI rAjA (chatrI ) ne nikaTa bhavyatva pAkara bAdhA ke rahate bhI guNasthAnonnati kii| (159) dazadharmoM aura vratoM ko sAdhate hue Atmastha vItarAgI sAdhaka ne cauthe dharmadhyAna aura ratnatraya kI sAdhanA kI / (160) puruSArthI sallekhI ne Atmastha vItarAgI tapasyA dvArA zikharatIrtha para vItarAgI tapasyA dvArA arahaMta pada paayaa| . (161) ratnatrayI jambUdvIpa meM jinazAsana ke jinaliMgI puruSArthI,mana ko saMyamita karane vAle Atmastha,vItarAgI tapasvI hote haiN| (162) bhavaghaTa se pAra utarane, siddhatva pAne, sallekhI ne vaiyAvratya kA jhUlA pAyA (sevA pAI) aura cAroM kaSAyoM ko tyAgakara nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lekara vItarAgI tapasyA kii| (163) guNasthAnonnati karate hue zikharatIrtha para chatradhArI svasaMyamI (rAjA) ne paMcaparameSThI kI ArAdhanA kI / (164) khaNDita hai| (165) vAtAvaraNa ko sahejate yugala tapasvI baMdhuoM ne mahAvrata dhAraNa karake do dharmadhyAnoM ke svAmitva kI sthiti se hI samyaktva saMbhAlA thaa| (166) jambUdvIpa meM ratnatraya paaln| (167) ratnatrayI jambUdvIpa meM vairAgya tapa icchuka AraMbhI gRhsth| (168) arahaMta kI zaraNAgata AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAna yuta hokara icchA nirodha karate haiN| (169) jambUdvIpa aura dhAtakIkhaNDa meM vItarAga tapasvI tapa karate haiN| (170) nikaTabhavya sallekhI Atmastha tapasvI, AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI hai jisane svasaMyama dhaaraa| . (171) arahaMta bhakti vAle nizcaya vyavahAradharmI saMghAcArya hai| (172) puruSArthI mahAvratI paMcamagati icchuka vItarAgI tapasvI hai jisane nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara tapasyA hetu icchA nirodhI svasaMyama sviikaaraa| (173) ratnatrayI jambUdvIpa meM samyaktvI tapasvI icchAnirodhI aura paMcAcArI hai| 128 For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) sarpasIr3hI khela jaisI guNasthAnonnati karate sallekhI ne do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se saMghAcArya kI zaraNa lI aura ratnatraya ko pAlane lgaa| (175) vItarAgI Atmastha tapasvI 15 pramAda rahita banakara 15 yogoM ko TAlakara ratnatrayI jambUdvIpa meM ratnatraya aura caturAdhaka banakara sAdhanA karatA hai| (176) ratnatrayadhArI tapasvI evaM jinasiMhAsana ke jinaliMgI, adamya puruSArtha se svasaMyama dhArate haiN| (177) SaT dravya ciMtaka cAroM kaSAyoM ko tyAga kara tapasvI banate haiN| (178) bhavacaka se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI cAra anuyogI nizcaya-vyavahAra dharmI saMghAcArya kI zaraNa meM jAkara ratnatraya dazadharma kA pAlana karate vItarAgI tapa tapate haiM / (179) mahAmatsya sA uttama saMhanana pAkara kaivalatva kI prApti Atmastha vItarAgI tapasvI tIna dharmadhyAnoM se prAraMbha ho jAtI hai aura caturgati bhramaNa ko vItarAga tapasyA dvArA meTA jAtA hai| (180) caturgati bhramaNa nAzane dazavratoM ko pAlate yugala baMdhuoM jaisI dUsare dharmadhyAna se sacelaka sAdhakoM ne tapasvI banakara nikaTa bhavyatA paaii| (181) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnI AraMbhI gRhastha ne mahAmatsya sA saMhanana pAkara vItarAgI tapa kiyA / (182) barra jaisI lagana se tadbhavI mokSArthI ne Atmastha vItarAgI bana paMcAcArI chatra dhAra tapasyA kI / (183) gRha se hI zAkAhAra apanA kara AtmasthI ne vItarAgI tapasyA ke lie mahAvrata'dhAra vItarAga tapa kiyaa| (184) lipi rhit| (185) arahaMta pada ke lie isa avasarpiNI meM puruSArthI ne tIrthakara prakRti baaNdhii| '(186) adamya puruSArthI ne "tIrthakara prakRti" ke lie puruSArthI sallekhanA dhArakara zikharatIrtha para bhavacakra se pAra hone kA udyama kiyA / (187) arahaMta kI zaraNa meM ratnatrayI sallekhI ne vItarAgI tapasyA kI / (188) nikaTa bhavya Atmastha tapasvI apane vAtAvaraNa ko puruSArtha se vItarAgI tapasyA kI ora le jAtA hai / (189) bhavacakra se pAra hone sallekhI ne arahaMta aura tIrthakara pada pAe / (190) avasarpiNI ke madhya meM puruSArthI ardhacakI ne ratnatrayI sAdhanA karake trigupti dvArA ratnatrayI tapasyA kI / (191) arahaMta kI zaraNAgata muni evaM AryikA apanI guNasthAnonnati karate svasaMyamI banakara puruSArthI sallekhanA dhArate haiM aura ... ghAtiyA catuSka kSaya karake tIsare zukladhyAna ko pAkara siddhatva kI ora bar3hate haiM / page No. CIX 192 - 257 (192) bhavacakra se pAra hone sallekhI ne paMcamagati hetu vItarAgI tapasyA ko unnata kiyA / (193) aSTakarma janya caturgati kA vAtAvaraNa saMsArI hI hotA hai| (194) mahAmatsya aura pazu sAre upasarga pakSiyoM kI taraha jhela lete haiM / (195) ratnatrayI sallekhI, vItarAgI, tapasyAvAna hara utsarpiNI avasarpiNI meM hue haiM / (197) zikhara tIrtha para mahAvratI rahate haiN| 129 For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (198) nizcaya-vyavahAra dharmastha bhakta caturAdhaka tapasvI, svasaMyamI hotA hai / (199) chatradhArI tapasvI (rAjA tapasvI), nikaTabhavya, vItarAgI tapasyA karatA hai / (200) bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM kA svAmI mana ko sthira karake vItarAgI tapasyA karatA hai / (201) kaivalya ke lie zikharatIrtha para vItarAgI tapasyA kI jAtI hai / (202) arahaMta pada ke lie AraMbhI gRhastha aura chatradhArI rAjA donoM hI bhAvanA bhAte haiM / (203) bhavaghaTa se tirane vAle tIrthaMkaroM aura siddhoM ne cAra gatiyoM ko ratnatraya aura caturAdhana se pAra kiyA hai| (204) ratnatrayI yugala baMdhu (kulabhUSaNa-dezabhUSaNa ) paMcaparameSThI ArAdhaka the / (205) sumaryAdita DhAI dvIpa meM cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya nizcaya vyavahAra dharmI hote haiM / (206) do dharmadhyAnoM kA svAmI bhI apane vAtAvaraNa se samavazaraNa meM pahu~cakara vItarAgI tapasyA karatA hai / (207) murge kI bAMga vAlA brAhma muhUrta cAra dharmadhyAnoM ke svAmI ratnatraya se bitAte haiM / (208) samyaktvI tapasvI puruSArtha uThAte hue vItarAgI tapasyA karatA hai| (209) (1) do dharmadhyAnoM vAlA vAtAvaraNa tIna dharmadhyAnoM ke svAmI paMcama guNasthAniyoM ko SaT AvazyakoM ke prati jAgRta karatA evaM ratnatrayI vairAgyamaya vItarAgI tapasyA ke lie prerita karatA hai / (2) paMcamagati ke lie mahAvratI vItarAgI tapasyA karate haiM / (211) samAdhimaraNI sallekhI ne agale bhava meM tapasyA karake punaH sallekhanA samaya sapta tattva ciMtana karake paMcamagati kA sAdhana banAne vAlI vairAgyamaya tapasyA kI / (212) puruSArthI sallekhI vItarAgI tapasyA se paMcamagati kA sAdhana vItarAgatA se banA letA hai (213) chatradhArI (rAjA) bhI ratnatrayI zAsana meM vItarAgI tapasyA tapate haiM / / (214) lokapUraNI kevalI aura arahaMta dUsare zukladhyAna ke dhyAnI tapasvI ratnatraya ArAdhaka mahAvratI vItarAgI tapasyA ko nizcaya-vyavahAra dharma se tapate haiM / (215) bhavaghaTa se tirane trigupti dhAraNa kara vItarAgI tapasvI ne DhAIdvIpa meM dUsare dharma dhyAna ke svAmI ko bhI vItarAga tapasyA kI ora mor3A / (216) lipi aMkana rahita / / (217) ratnatrayI sAdhanA aura vItarAgI tapasyA yahI jIvana kA lakSya ho / (218) arahaMta bhakti mahAvratI ko nizcaya-vyavahAramaya dharma se saMghAcArya kI zaraNa meM le jAtI hai / (219) paMcamagati ke lie paMcaparameSThI kA jJAna na rakhane vAlA purUSArthI pakSI bhI bhAvanA bhA (sakatA) tA hai / tIna dharmadhyAnoM vAle bhI ratnatraya (paMcama guNasthAna) taka kI unnati kara sakate haiM / (221) bhavacaka se tirakara siddhatva/zuddhatva kI ora DhAIdvIpa meM se hI jA sakate haiM / / (222) guNasthAnonnati, vItarAgI tapasyA, AtmasthatA vAle ko do zukladhyAna kI ora le jAne meM saMgha zIrSa ke caraNa, ratnatraya aura nizcaya-vyavahAra dharma AtmA ke saMrakSaka banate haiM / / 130 For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (223) lipi aMkana nahIM / (224) ratnatrayI vAtAvaraNa ko unnata puruSArthI vItarAgI tapasyA se jor3ate haiM / (225) adamya puruSArtha kevalI pada ke lie AtmasaMyamI hI karatA hai / (226) vaiyAvRtti sallekhanA aura vItarAgI tapasyA hI iSTa haiM / (227) bhavabhIta aSTakarmoM ko nAzane kachue kI bhAMti SadravyoM kA ciMtana karake ratnatraya pAlatA aura SaT AvazyakoM ko yugala baMdhuoM kI taraha karatA hai| (228) AraMbhI gRhastha do dharmadhyAnI pakSI kI bhAMti cAra anuyogI, nizcaya-vyavahArI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM jAte haiN| ___ bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI (catusthAnI gRhastha ), cAra dharmadhyAnI (saptama guNasthAnI) ratnatrayI bana jAte haiM (mahAvrata dhAraNa kara lete hai)| (230) DhAIdvIpa meM do dharmadhyAnoM kA svAmI vItarAgI tapasvI aura mahAvratI banane hetu paMcaparameSThI ArAdhana se prAraMbha karatA hai (231) puruSArthamaya sapta tattva ciMtana puruSArtha bar3hAte hue vItarAgI tapa se jor3atA hai / (232) bhavaghaTa se tirane dUsare zukladhyAna kA svAmI paMcAcArI sallekhanA karate hue bhI vItarAgI tapasyArata rahatA hai / (233) nikaTa bhavya sallekhI, paMcamagati kI sAdhanA vItarAgI tapa aura nizcaya-vyavahAra dharmAcAra sahita karatA hai / (234) puruSArthI sallekhI, AtmasthatA se vItarAgI tapasyA dasa dharma pAlate hue vItarAga tapa tapatA hai / (235) aSTakarma janya caturgati bhramaNa kA sallekhI chatradhArI rAjA, ailaka/AryikAdi cAroM kaSAyeM tyAgakara tapasyA karate haiN| (236) AtmasthatA aura vItarAgI tapa hI zreSTha haiM / (237) (a) ghAtiyA catuSka kSaya hetu tIrthaMkara sallekhI tapasvI ko mahAmatsya jaisA saMsthAna vItarAgI tapasyA hetu prApta huaa| (ba) eka pakSI kI taraha nirIha kiMtu ratnatrayI vAtAvaraNa vItarAgI tapasvI kA hotA hai| (238) caturgati bhramaNa ko nAzane vAle vAtAvaraNa meM guNasthAnonnati ho jAtI hai / (239) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAna bhUmikA hetu paramAvazyaka haiM / (240) SaT Avazyakarata AraMbhI gRhastha bhI kabhI ghAtiyA catuSka kA nAza kramonnati se kara letA hai / (241) lipi aMkana khaNDita hai| (242) avasarpiNI ke madhya meM dazadharma vrata pAlane vAle paMcamagati kI bhAvanA bhAvI mahAvratI hote haiM / (243) SaT dravya ciMtana aura ratnatraya dhAraNa hI zreya hai / (244) mana kI sthiratA guNasthAnonnati karAtI hai / (245) nikaTa bhavya bhI bhavaghaTa se tirane vItarAgI digambarI tapasyA karatA hai / * (246) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI cAra dharmadhyAnoM ke svAmI muni mahArAjoM kI zaraNa meM baiTha caturAdhana karate haiN| (247) (a) do dharmadhyAnI AraMbhI gRhastha Atmastha picchI dhAriyoM kI zaraNa meM jA ratnatraya dhAra parvata zikharatIrtha para ThaharatA hai| . (ba) vItarAgI tapasvI nikaTa bhavya haiN| (248) bAraha vrata, bAraha tapa sAdhate hue yugala baMdhuoM ne tIna dharmadhyAnoM kI svAmitva sthiti se sapta tattva ciMtana karate Atma sAdhanA kI / 131 For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (249) SaT dravya ciMtana ratnatraya ko dRr3ha karatA hai / (250) aMkana rhit| (251) eka tapasvI AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se uThakara tIna dharmadhyAnI bana svasaMyama dhAraNa karake paMca parameSThI kI ArAdhanA karatA hai / (unake guNoM kA ciMtana karatA hai) (252) jApa karanA hI vItarAga tapasyA ko dRr3ha karatA hai| (253) (a) nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa le utsarpiNI avasarpiNI meM vaha zuddhAtma zraddhAna se Atmastha ho kevalI ke pAdamUla . meM zikhara tIrtha para jAkara vItarAgI tapasyA karatA hai| (ba) tIna dharmadhyAnoM kA svAmI gRha meM hI utsarpiNI avasarpiNI meM bhI rahA hai / (254) AtmasthatA ekadeza tapasvI ko svasaMyamI banAtI hai / (255) bhavacakra/kAlacakra (meM jIva anAdi kAla se bhaTaka rahA hai) (256) aMkana nahIM / (257) krodha mAna mAyA ko tyAgakara DhAIdvIpa meM vItarAgI tapasvI taponnati karate haiN| pace NO.CK 260 - 325 (258-259) kucha nahIM / (260) guNasthAnonnati paraka vaiyyAvRtti hetu sallekhanA kA jhUlA thAme tapasvI / (261) samyaktvI kI svasaMyama sAdhanA | (262) gRhastha kA mahAmatsya jaisA saMhanana vAlA vItarAgI tapa evaM paMcamagati sAdhanA / (263) tIrthakara prakRti ucca zrAvaka vdArA do dharmadhyAnoM se hI tapa prAraMbha ho vItarAga tapa se hotI hai| (265) saMghAcArya kI zaraNa le sallekhI ne tIrthaMkara prakRti baaNdhii| (266) paMcAcAra vdArA svasaMyamI sAdhaka ne bhavacakra pAra karane dUsarA zukladhyAna paayaa| (267) sallekhI hara utsarpiNI avasarpiNI meM hue haiN| (268) dazadharma pAlana aura nizcaya vyavahAra dharmI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa hI tAraka haiN| (269) paMcaparameSThI ArAdhaka ne tapasvI bana nikaTa bhavyatva pAyA aura yathAkhyAta guNasthAnonnati kii| (270) tIna dharmadhyAnI ratnatraya pAlatA hai| (271) titalI jaise caMcala mana ko sthira kreN| (273) navadevatA pUjana do dharmadhyAnoM se bhI kiyA jAtA hai (274) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAna bhI kamazaH kevalI pada dilA dete haiN| (275) sallekhI AryikA tIna dharma dhyAnoM ke svAmitva se purUSArtha bar3hAkara vItarAgI tapa (agale bhava meM) tapane tatpara hai / (276) cAra ArAdhanA lIna aSTApada jIva jaisA dRr3ha aparAsta hone vAlA. cAra dharmadhyAnoM kA svAmI, sAdhaka muni hai (277) chatradhArI rAjA paMcAcArI tapasvI banakara svasaMyamI banA / (278) aspaSTa 132 For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (279) caturAdhaka sallekhI vItarAgI tapasvI hai| (280) lipi rahita / (281) do dharmadhyAnoM ke svAmitva se bhI ratnatraya saMbhava hai / (282) tIna dharmadhyAnoM ke svAmI nikaTabhavya ne caturAdhana kiyA / (283) chatradhArI rAjA kSayopazamI vItarAgI tapasvI hai / (284) lipi rahita / (285) cAra ghAtiyA karmoM ko nAzane sallekhI tIrthakara prakRti vAle ne vItarAgI tapasyA kI / (286) bhavacaka se pAra hone ratnatrayI vaiyyAvratI sallekhI ne vItarAgI tapasyA arahaMta pada taka pahuMcAne vAlI ratnatrayI sAdhanA paMca parameSThI ArAdhanA aura svasaMyama se kii| (287) arahaMta upAsaka cAra anuyogI nizcaya vyavahAra dharmI, caturvidha saMghAcArya hote haiM / (288) sarpa jaise tiryaca ne bhI Atmastha hokara vItarAgI tapasyA guNasthAnonnati hetu zikhara tIrtha para kI / (290) do dharmadhyAna bhI tapasvI kI bhUmikA banAte haiM / (291) bhavaghaTa tirane dUsare zukladhyAna taka kI sthiti Avazyaka hai (12 guNasthAna taka) / (292) saMpUrNa saMgha cAroM kaSAyoM kA tyAgI, pratyAkhyAnI, yathAkhyAti hai / (293) nikaTa bhavyatva AtmoddhAraka hai| (295) samyaktvI ne caturAdhakI sallekhanA lekara vItarAgI tapa kiyA aura paMcama gati kA sAdhana kevalatva ko nizcaya-vyavahAra dharma se kiyaa| (296) do dharmadhyAnoM kA svAmI puruSArthI sallekhI vItarAgI tapasvI hai / (297) aspaSTa, banAvaTI kalA aMkana pratIta hotA hai / (298) bhavaghaTa se tirane nizcaya-vyavahAra dharmI jana vItarAgI tapasyA ko uttarottara bar3hAte haiM / (299) ratnatrayI vAtAvaraNa vItarAgI tapasviyoM kA hI hotA hai / (300) nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcArya ratnatraya pAlate vItarAga tapasvI hote haiN| (301) svasaMyamI icchA nirodhI paMca parameSThI kI ArAdhanA karate ratnatraya pAlate haiM (302) (a) puruSArthI gRhastha sallekhI ko vAtAvaraNa sImita karake ratnatraya pAlanA cAhie / (ba) aMtahIna bhaTakana se ubArane vAlA eka mAtra mArga vItarAgI tapasyA hai / (303) kalpakAla se hI picchIdhArI nizcaya vyavahAra dharmI paMca parameSThI kI ArAdhanA karate siddha kI zaraNAgata haiM / (304) lipi rahita kintu bhaiMse (vAsupUjya kA lAMchana) vAlI sIle praarNbh| isase pUrva yunIkArna vAlI thIM / (305) ardhacakI bhI paMcamagati kI bhAvanA bhAte, bhavaghaTa tirane vItarAga tapa tapate haiM (306) pratimAdhArI ghara meM hI sapta tatva ciMtana karate pakSI kI taraha puruSArtha uThAte tIna dharmadhyAnoM kA AdhAra le tapasvI sI sAdhanA karane chatradhArI kI taraha nikaTa bhavyatva pAkara apane vAtAvaraNa ko ratnatraya hetu anukUla banA uThate girate haiN| (307) apaThya, kalA banAvaTI pratIta hotI hai / 133 For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (308) Atmastha tapasvI (yugala baMdhuoM) kI taraha cAroM kaSAyeM tyAgakara ratnatrayI vAtAvaraNa banAte haiM / (309) SaT dravyoM kA zraddhAnI tIrthakara prakRti kA puruSArthI sAdhaka siddhatva (zuddha AtmA ) kI zaraNa le mahAmatsya sA zreSTha saMsthAnI tapasvI jinasiMhAsana kA pAyA. eka jinaliMgI bana jAtA hai / (310) saMghAcArya kI zaraNa meM AraMbhI gRhastha bhI do dharma dhyAnoM ke svAmitva se uThakara cAra dharmadhyAnI caturAdhaka tIrthakara prakRti karmaupAyI aura ratnatrayI tapasvI banakara vItarAga tapasyA kI ora mur3ate haiM / (311) cAroM ghAtiyA karmoM kA nAza paMca parameSThI ArAdhana, puruSArtha aura vItarAga tapasyA se hotA hai / (312) puruSArthI vAtAvaraNa puruSArthI jimmedAra muni hI de pAtA hai / (313) ailaka/AryikA bhI samyaktvI tapasvI hote haiM / (314) caMcala hRdaya rAgamaya hokara bhI dazadharmoM kA sevana karate karate do dharma dhyAnoM ko pAkara SaT dravya AsthAvAna vratI aura tapasvI banakara svasaMyama banAtA hai / (315) lokapUraNI sallekhI do dharmadhyAnoM se bhI saMghAcArya kI zaraNa le ratnatraya dhArate nizcaya vyavahArI saMghAcArya kI zaraNa meM rahate haiM (316) cAroM kaSAyoM ko tyAga karake chatradhArI rAjA tapasyA prAraMbha karatA hai / (317) tIna dharmadhyAnoM vAle vAtAvaraNa meM chatradhArI (bhagavAn "jineza" kI bhakti karatA) rAjA bhI tapasyA kara letA hai, aura guNasthAnonnati karatA huA utsarpiNI-avasarpiNI kAla bhavAntaroM meM nikAla detA hai / (318) bhavacaka se pAra utarane paMcAcAra karate bhavya kA vAtAvaraNa vItarAgI tapasyA kA hotA hai / (319) aSTApada kI taraha aparAjeya ratnatrayI caturAdhaka paMcamagati bhAvI nikaTa bhavyatva pAkara guNasthAnonnati karatA hai| (320) ekadeza tapasvI aura kSatrI tapasvI donoM ne paMcamagati ke lie caturgati bhramaNa chedane ratnatrayI vItarAgI tapa dhArA / (321)(a) puruSArtha bar3hAkara arahaMta ke caraNoM meM rahane vAle chatradhArI tathA sAmAnya tapasvI paMcamagati hetu guNasthAnonnati karate caturgati bhramaNa ko nAza karane sallekhanA lekara kevalatva pAne vItarAgI tapasyA karate haiM / ra dharmadhyAnoM ke svAmI (digambara muni puruSa) tapasvI nikaTa bhavyatva se DhAIdvIpa ko cAroM kaSAyoM rahita banAte haiM (322) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmI ratnatrayI upAsanA lIna jambudvIpa meM zikharatIrtha para jAkara nikaTabhavya banate, paMcAcAra karate, ratnatrayadhArI tapasvI banakara vItarAgI tapa dhArate haiN| (323) kharagoza kI taraha bhale dhImI gati se hI kiMtu karmoM kA gherA lagAtAra kATate rahane vAlA vyakti donoM rdudhyAnoM ko dUra karatA hai / vaha chatradhArI rAjA ho yA sAmAnya tapasvI, nadI ke kinAre bhI vaha vItarAgI tapa tapatA rahatA hai| (324) gRhastha bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI banakara do zukladhyAnoM taka kI tapasyA puruSArthI (yugala baMdhuoM kI taraha) tapasvI banakara svasaMyama dhAraNa karake karatA hai / (325)(a) puruSArthI arahaMta upAsaka pratyeka utsarpiNI/avasarpiNI meM nizcaya-vyavahAra dharma dvArA cAroM anuyogoM ke prayoga se do dharmadhyAnI hokara bhI chaha/SaTa Avazyaka pAlana karake sAdhanA prAraMbha karatA hai| (ba) jaMbUdvIpa kI taraha hI puruSArthavAna DhAIdvIpa meM isa avasarpiNI meM arahaMta ArAdhaka, vItarAgI paMcAcArI tapasvI banakara . ratnatrayI vItarAga tapa tapate haiM | 134 For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ page No.CXI326.361 (326) bhavaghaTa tirane hetu do dharmadhyAnoM kA svAmI samyaktvI svasaMyamI aNuvratI ho athavA chatradhArI rAjA, AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se uThakara tIna dharmadhyAnoM kA svAmI banakara icchA nirodha svasaMyama dvArA karatA hai / (327) bhavacaka se pAra utarane hetu do dharmadhyAnoM kA svAmI Atmastha tapasvI hokara svasaMyama ko icchA nirodhI banAtA hai / (328) sallekhanA jhUle meM cala rahA sallekhI adamya puruSArthI tIrthakara prakRti upAyI tapasvI hai jisane do dharmadhyAnoM ke svAmitva kI bhUmikA se tIrthakara hone kA puruSArtha tathA paMcamagati hetu bhavacaka se pAra adamya puruSArtha vAlI sallekhanA ko uThAyA aura caturAdhana meM lIna huA / (329) (a) aDiga jinaliMgI zrAvaka kachue kI taraha apane upayoga ko (AtmA kI ora) aMdara kI ora karake vItarAga tapasyA AtmasthatA se karate hue siddha/zuddha AtmA kI ora lakSya rakhakara svasaMyamI banA / (ba) ratnatrayI jaMbUdvIpa ke vAtAvaraNa meM makara/karma phala cetanA se bhakSa hone para bhI tapasvI /machalI aDiga hai| (330) ratnatrayI vAtAvaraNa meM kevalI kI zaraNa meM catarAdhana dekha do dharmadhyAnoM ke svAmI bhI mahAmatsya sA saMhanana pAkara adamya puruSArtha uThAte vItarAgI tapazcaraNa dhAraNa karate haiM / (331) caturAdhakI AraMbhI gRhastha do dharmadhyAnoM ke sAtha svasaMyamI banakara vItarAgI tapasyA karatA hai / (332) kAla dravya kI taraha SaT dravyoM kA zraddhAnI, nikaTa bhavya tIrthakara pada bhAvI sallekhanA dhAraNa karake samyaktvI tapasvI banane cAroM kaSAe~ tyAgakara caturAdhana karatA hai / (333) aSTakarmajanya caturgati bhramaNa ko nAzane pratimA puruSArtha dhAraka tIna dharma dhyAnoM kA svAmI banakara vItarAgI tapasyA dvArA nikaTa bhavyatva pAtA aura vItarAgI tapasyA bar3hAtA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne paMcamagati ke lie dvAdaza tapa tapate vItarAgI tapa kiyA / (335) bhavacaka se pAra hone puruSArthI sallekhI ne nikaTa bhavyatva pAkara ratnatraya uThAyA aura vItarAgI tapasyA ko mahAvrata se joDA / (336) muni evaM AryikA guNasthAnonnati kA aMtima lakSya tIrthakara prakRti pAte haiM (puNya) tAki unakA ratnatraya jambUdvIpa meM paMcaparameSThImaya hokara unake vItarAgI tapazcaraNa meM nigraMthatA (12 veM guNasthAna ) kA nikhAra lAve | (337) daza pratimAeM dhAraNa karane vAle guNasthAnonnatizIla AraMbhI gRhastha ne ratnatrayamaya vAtAvaraNa banAyA aura ghara meM hI guNa grAhayatA hetu nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lekara bhavacaka se pAra hone ke lie siddha prabhu/zuddha AtmA kI zaraNa lI (338) yugala tapasviyoM ne pakSiyoM kI taraha nirIha hokara tapa karake ghAtiyA catuSka kA kSaya kiyaa| (339) tIna dharmadhyAnoM ke svAmI ucca zrAvaka ne svasaMyamI banakara ailaka/AryikA jaisA vItarAgI tapazcaraNa kiyA / (340)(a) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI, sallekhanA kA guNasthAnonnati vAlA jhUlA pAne AraMbhI gRhastha kI sthiti se bhI puruSArtha uThAkara sAdhanA karatA hai / (ba) paMcamagati kA sAdhaka mahAvratI hI hotA hai / 135 For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (341) (342) (243) (344) (345) (346) (347) (348) (349) (350) (351) (352) (353) (354) (355) (356) (357) (358) (359) (360) (361) eka gRhastha bhavacaka se pAra hone do dharmadhyAnoM kA svAmitva le dazadharmoM kA pAlana karatA huA vItarAgI tapa karatA hai dUsare zukladhyAna dvArA ghAtiyA catuSka kSaya karate Atmastha tapasvI ko dekha dezavratI Atmastha pakSI kI taraha nirIha banakara nizcayI vyavahAra dharma ke pakSoM kA ciMtana karate vItarAgI tapasyA meM lIna hote haiM / kevalI jina kA dhyAna karake aNuvratI ATha madoM ko tyAgakara vItarAgI tapasyA dvArA paMDitamaraNI sallekhanA mokSa gAmI kAyotsarga dvArA zikharatIrtha para karate haiM / bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI ne sapta tattvoM kA ciMtana karate hue paMcama gati kA sAdhana banAne vItarAgI tapasyA kI / bhavacakra se pAra hone sallekhI ne chatradhArI rAjA ke rUpa meM dezavratI saMyamI banakara AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharmadhyAna prApta karake icchA nirodha svasaMyama apanAyA / vItarAgI khar3agAsita sallekhI Atmonnati kI sIr3hiyA~ pAra karane vAlA do dharmadhyAnoM kA svAmI thA jisane paMca parameSThI ArAdhana karake ratnatraya saMvArA hai / pratimA puruSArtha dhAraNa karake vyakti aisA hI nirIha banane kA prayatna karatA hai jaisA ki eka pakSI, jo vItarAgI tapa ko tapate hue sallekhanA tatpara rahatA hai aura ailaka / AryikA banakara svasaMyama dhAratA hai| svasaMyamI adamya puruSArtha dvArA paMcamagati kA sAdhana yadi karatA hai taba vaha tapasvI banakara cAroM kaSAaiM tyAgatA haiM / vaha sarIsRpoM / DAyanAsara kA kAla thA jaba tapasvI sallekhI bana cAra gatiyAM nAzane Atmastha hokara tIrthaMkara prakRti karmAjana ke lie do dharmadhyAnoM kA svAmI hote hue chatradhArI rAjA jaisI sallekhanA tatpara the / chatradhArI tapasvI samyaktvI banakara nikaTa bhavyatA pAtA aura guNasthAnonnati karatA SaT dravya ciMtana karatA hai| bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI ailaka athavA AryikA banakara puruSArtha uThAte hue vItarAgI tapasyA karatA hai| puruSArthI ratnatrayadhArI hai| vyaMtaradeva / kucha nahIM / nikaTabhavya upazamI gRhastha hai jisane do dharmadhyAnoM se vItarAgI tapa kiyA / vaha pUrva meM vyaMtara deva bhI rahA / vyaMtaradeva / sallekhI ratnatrayadhArI caturAdhaka nikaTa bhavya hai jisakA ratnatraya eka gati meM chUTA kiMtu usane punaH saMbhalakara dUsare zukla dhyAna taka kI tapa yAtrA taya kara lI hai / aspaSTa / puSpadaMtanAtha kA lAMchana / bhavaghaTa ko bhedane vAlA Atmastha tapasvI dazadharma sevI kamonnati se aba ratnatrayI nizcaya-vyavahAra dharmI saMghAcArya hai / adamya puruSArtha uThAkara sallekhI ne tIna dharma-dhyAnoM ke sAtha ratnatraya saMbhAlA / page No. CXII (362) sallekhI ne ratnatraya dhArakara jambUdvIpa meM Atmastha hote hue svasaMyama saMbhAlA aura ratnatrayI vAtAvaraNa banAyA / 136 For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (363-364) khaNDita haiN| (365) tIna dharma dhyAnoM ke svAmI ne tapasvI banakara svasaMyama sAdhA / (366) ratnatraya ke sAtha-sAtha r3hAIdvIpa meM vItarAgI tapasyA sthApita huI / (367) bhavaghaTa se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI ne ailakatva svIkAra kara ratnatraya sAdhA aura paMcamagati hetu udyama kiyaa| (368) ratnatrayI, tIrthakaratva kA udyamI nizcaya aura vyavahAra dharma kA tapasvI vAtAvaraNa vAlA sAdhaka hai / (369) bhavaghaTa se tirane nizcaya-vyavahAra dharma kI bhUmikA meM do dharmadhyAnoM ke chatrI svAmI ko DhAIdvIpa dharma sAdhanA prApta karAtI hai ki kamonnati se tapasvI jIva dUsare zukladhyAna taka kI UMcAI prApta kara sake / (370) ekadeza tapasvI mahAmatsya sA uttama saMhanana pAkara utsarpiNI-avasarpiNI kAlAoM meM aSTakarma janya cAra gatiyoM ko kATane meM lIna rahane hetu vItarAgatA sahita Atmastha huA hai / __ maimatha hAthI bhI taba pAlatU thA jo rassoM se baMdhA hotA thA / (372) bhavaghaTa se tirane tIna dharma dhyAnoM kA paMcama guNasthAnI icchA nirodha svasaMyama dhAratA hai / (373) tapasvI ne puruSArtha sahita cAroM kaSAyoM ko tyAgakara paMcamagati hetu karmakSayI tapasyA prAraMbha kI tathA do zubha dhyAnoM ke svAmitva ke sAtha ratnatrayI upazama dvArA vItarAgI tapasyA kI / (374) chatradhArI rAjA ne ratnatrayI dazadharma ko sevane vAlA vAtAvaraNa banAyA aura vItarAgI tapasyA meM rama gayA / (376) tIna dharmadhyAnoM ke svAmI ne tapasvI banakara vItarAgI tapasyA kii| (378) jApa japate vItarAgI tapasvI ne puruSArthamaya ratnatraya sAdhA / (379) chatradhArI rAjA ne Atmastha ailaka banakara puruSArtha se svasaMyama sAdhakara paMcaparameSThI kI ArAdhanA kI / (380) svasaMyamI ne Atmastha tapasvI banakara svasaMyama dhAraNa karake puruSArtha ko uThAyA / (381) puruSArthI svasaMyamI ne DhAIdvIpa meM puruSArtha ko aura uThAyA / (382) ratnatrayI sapta tattva ciMtana (mUla zramaNa saMskRti ) meM tIna siroM ke vyaMtaradeva ko bhI zradhdAna thaa| (383) svasaMyama kI bhAvanA bhAtA chaha siroM vAlA vyaMtaradeva / (384) aspsstt| (385) ratnatrayI vAtAvaraNa meM vItarAgI tapazcaraNI hI hotA hai / (386) gRhastha ne puSpa ke aMdara bhaMvarA phaMsA dekha munivrata dhAraNa karake yazasvI vItarAgI tapasyA kii| (387) ghAtiyA karmoM kA nAza karake bhavacaka se pAra hone sallekhI ne ratnatrayI jIvana ko (zAkAhArI) mahAvratI banakara paMca 'parameSThI ArAdhana, sapta tattva ciMtana, nau padArtha avalokana, nizcaya-vyavahAra dharma pAlana karate tapasvI jIvana svIkAra kara svasaMyama dhArA aura gRha tyAgA | (388) paMcamagati ke lie saMghAcArya ne vItarAgI tapazcaraNa dhArakara puruSArthamaya sallekhanA ko japana aura svasaMyama se saadhaa| (389) ratnatraya kA virodha aura moha kI sthiti (asthiratA lAkara trigupti kA nAza karatI hai) AraMbhI gRhasthoM ke jaMbUdvIpa meM jIvanacaka aura saMghAcArya ke pratimAdhAriyoM para bhI prabhAva karate haiM / 137 For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (390) utsarpiNI-avasarpiNI meM aSTa karmajanya caturgati, vItarAgI tapazcaraNa lAtI hai / (391) ratnatraya hara kAla meM do dharma dhyAnoM ke svAmI ko paMcamagati kI ora prerita karatA rahA hai aura svasaMyama se jor3akara vItarAgI tapasyA meM lagAtA AyA hai / (392) sallekhI do pratimAdhArI ratnatrayI hai / (393) dUsare zukladhyAna vAle kI paMcama gati caturgati nAzaka vItarAgI tapasyA se prApta hotI hai jisameM aSTakarmoM kA kSaya karAne vAlI vItarAgatA pradhAna hotI hai / (394) kevalI. tIrthakara, arahaMta aura siddha rUpa, yahI iSTa haiM / vItarAgI AtmasthatA kSullaka (kSullikA, brahmacArI) jaise ucca zrAvaka ko sallekhanA ke samaya do dharmadhyAnoM se unnata karA cAra dharmadhyAnoM (munitva) meM sthApita karAtI hai aura ratnatraya dharAtI hai / (396) (a) ghAtiyA catuSka nAzane hetu do dharmadhyAnoM kA svAmI vaha chatradhArI rAjA hai / (ba) ardhacakI bhavaghaTa tirAtI hai / (397) puruSArthI tIrthakara ke pAdamUla meM vaiyAvRtti AraMbhI gRhastha bhI ratnatraya aura caturAdhana ke sAtha rAjasI saMrakSaNa meM ratnatraya pAlakara cAra duAnoM ko DhAIdvIpa se dUra karatA hai / (398) aspsstt| (399) jambUdvIpa ke sAdhaka aSTa anaMta vaibhava pAne tapasyA karate haiN| (400)(a) bhavacaka pAra karane do dharma dhyAnoM kA svAmI chatradhArI rAjA, yA ailaka/AryikA AtmasthatA hetu svasaMyama dhAratA hai / (ba) paMcamagati ke lie cAroM kaSAyoM kA tyAga karake AraMbhI gRhastha ratnatrayI vAtAvaraNa banAtA aura vItarAgI tapazcaraNa uttarottara bar3hAtA hai / (sa) tIna dharmadhyAnI Atmastha tapasvI ratnatrayI vAtAvaraNa meM ardhacakI hokara bhI ratnatraya pAlane kI ceSTA karate bhavaghaTa . se tirane tIrthakara prakRti hetu adamya puruSArtha karate haiN| (401) bhavacaka pAra karake siddhatva prApta karane ratnatrayI jaMbUdvIpa meM ailaka/AryikA ratnatraya se paMcamagati pAne kA prayAsa karate haiM phira bhI vaha prayAsa chUTa-chUTa kara punaH banatA hai| ratnatrayI tapasvI use zISa sAdhakara vItarAgI tapazcaraNa karate haiM (402) saMghAcArya vItarAgI tapasvI haiM jinakI vItarAgI tapasyA mana vacana kAya se yuta unnati kAraka siddhatva/zuddha AtmA se unheM jor3atI hai taba ve paMca parameSThI kI ArAdhanA aura caturAdhana karate haiM / (403) ardhacakI ne puruSArtha dvArA do dharma dhyAnoM ke sAtha puruSArthI chatradhArI rAjA rahate hue bhI cAroM kaSAyoM ko tyAgA aura r3hAI dvIpa meM samyaktva prsaaraa| caturAdhana karate hue tapasviyoM ke vAtAvaraNa ko surakSA dekara vItarAgI tapasyA kI ora mudd'e| (404) saMghAcArya vItarAgI tapasvI hai, jisane mana vacana kAya kI vItarAgatA se tapazcaraNa karate hue chatradhArI rAjA se ailakatva svIkArA aura dvAdaza anuprekSA bhAte hue upazama dvArA vItarAgI tapasyA paMcAcAra sahita kI / (405) bhavacaka se pAra hone aura zuddhAtma rUpa pAne trigupti dhArI ne paMcamagati hetu ratnatrayI vItarAgatA se vairAgyamaya tapazcaraNa kiyA / 138 For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (406) svasaMyamI ne adamya puruSArtha se bhavacaka se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmitva se ardhacI ke ratnatrayI puruSArtha se cAra dharma dhyAna saMvAre aura saMghAcArya se samIpa pratimA dhAraNakara paMca parameSThI ArAdhana karane lagA / page No.cXIII 407 - 470 (407) (AtmasthatA ke dvArA do dharmadhyAnoM kA svAmitva caturAdhana aura ratnatrayI vItarAgI tapa saba prApta ho jAte haiM) aspaSTa hai| (408) tIrthakara prakRtivAna adamya puruSArthI ratnatraya ko vAtAvaraNa meM sadaiva banAe rakhatA hai / (409) tapasvI r3hAIdvIpa meM samyaktva banAe rakhate hue caturAdhana karatA hai| (410) vItarAgI tapasvI svasaMyama ko sadaiva jAgRti se sAdhe rakhatA hai| paMcamagati usakA lakSya aura paMcAcAra usakA AcaraNa hotA hai / (411) tIna dharmadhyAnoM kA svAmI ratnatraya ArAdhaka hotA hai (paMcama guNasthAnI ) (412) nikaTa bhavya sallekhanA lekara aSTa karmajanya cAra gatiyoM ko nAzane vItarAgI tapasyA karatA hai / (413) jina siMhAsana ke chahoM pAe jinaliMgI hai (sAdhu, AryikA, ailaka, kSullaka, kSullikA evaM 11 pratimAdhArI) jo aSTakarma janya caturgati nAzane tatpara haiM / (414) chatradhArI rAjA aura AraMbhI gRhastha bhI tIna dharmadhyAnI banakara bAraha bhAvanA bhAte hue vItarAgI tapasyA kI ora mur3a sakate / (415) ekadeza dhArI svasaMyamI bAraha bhAvanAeM bhAkara ardhacakI sA puruSArtha uThAkara aura tIrtha yAtrI sA puNya banAkara nizcaya vyavahArI vItarAgI tapasyA kI bhUmikA banA sakatA hai / (416) cAra ghAtiyA karma nAza karake bhavacaka se pAra hone do dharma dhyAnoM kA svAmI guNasthAnonnati karatA huA zikharatIrtha para vItarAgI tapasyA kara letA hai / (417) ardhacakI tIna gupti dhAraNa karake vItarAgI tapasyA karake paMcamagati kA lakSya rakhate haiM / (418) chatradhArI (rAjA) saMghAcArya kI zaraNa meM jAkara (mAMgItuMgI/kumArI parvata/zravaNabelagolA yugala zrRMgI para) ratnatraya kA puruSArtha sAdhakara vItarAgI tapasyA se arahaMta pada prApti ke lie paMcAcAra karatA hai / usakA saMdeza ratnatrayI aura paMcAcArI puruSArtha kA hI hai / (419) Atmastha vItarAgI tapasvI nizcaya-vyavahAra dharmI hokara tapasyArata rahate haiM, ve paMcAcArI tapasvI sallekhanA meM vaiyAvRttya vdArA guNasthAnonnati uttarottara karate hue ratnatrayI puruSArtha karate haiM / (420) samavazaraNI zikhara tIrtha para hara utsarpiNI avasarpiNI meM tIna dharmadhyAnoM se nikaTa bhavya ke rUpa meM chatradhArI hokara bhI trigupti dhAraNa karake vItarAgI tapazcaraNa karate haiN| (421) nikaTa bhavya sallekhI aisA tapasvI hai jisane ghara se hI pratimA vrata dhAre the aura aSTa karma nAzane, bhavaghaTa tirane DhAIdvIpa meM samyaktva dhAraNa karake apanI pratimA vrata surakSita rakhate hue paMcama gati ke dvArA mokSa dhAma ke lie udyata huA / (422) paMcaparameSThI ArAdhana aura caturAdhana basa yahI iSTa haiN| (423) tIna dharmadhyAnI digambara tapasvI banakara sAdhaka ne caturAdhana karate vItarAgI tapasyA kI / (424) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne aNuvrata ke sAtha-sAtha ghara meM hI rahate hue SaT Avazyaka pAle / / 139 For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (425) (426) (427) (428) (429) hue vItarAga tapasyA meM lIna huA / bhavacakra se pAra utarane sAdhaka ne do dharmadhyAnoM ke svAmitva se ratnatraya pAlate, saMghAcArya ke nizcaya - vyavahAra dharmamaya saMyamI Adeza meM ratnatraya pAlate hue vItarAgI tapasyA kI / (431) madhumakkhI / barra ko mRtaka dekha tIna dharma dhyAnoM ke svAmI kA mana nizcaya-vyavahAra dharma meM lIna hokara virakta ho gayA aura usane ratnatrayI tapasvI ailaka banakara dezasaMyama dhArakara r3hAI dvIpa meM ratnatraya pAlA aura caturAdhana kiyA / tIna dharmadhyAnoM se do zukla dhyAnoM taka unnati karake ghAtiyA catuSka nAza kiyA jAtA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA ne saMghAcArya kI zaraNa meM ratnatraya dhAraNa kara vItarAgI tapasyA kI / pA~cavIM pratimA puruSArtha ke dvArA mana vacana kAya se vItarAgI tapazcaraNa dvArA nikaTa bhavyatva pAne vAle ne puruSArtha kiyA aura mokSa kA bhAva rakhA / nikaTabhavya ne sapta tattva ciMtana se paMcama gati kA lakSya rakhakara vItarAgI tapazcaraNa kiyA aura cAragatiyoM meM bhramaNa ko rokane kA prayAsa kiyA / bhavacakra se pAra hone do dharmadhyAnoM ke svAmI ne arahaMta pada bhAte, paMcamagati kI sAdhanA ko ratnatraya dvArA sAdhane aura ratnatrayI vAtAvaraNa banAkara cAra anuyogI nizcaya - vyavahAramaya dharmasaMgha kI zaraNa meM gayA / (437) aNuvratI ne dvAdaza tapa, dvAdaza vratoM ke sAtha yugala baMdhuoM kI taraha kie / (438) bhavacakra se pAra utarakara siddhatva pAne samAdhimaraNI caturAdhaka ne kSayopazama se mAMgItuMgI / kumArI parvata para apane Avazyaka karate hue vItarAgI tapasyA kI / puruSArthI ne vItarAgI tapazcaraNa ke lie sapta tattva ciMtana karate hue caturAdhana kiyA / caturgati bhramaNa ko meTane vItarAgI tapasvI ne paMcamagati pAne kA udyama kiyA / paMca parameSThI ArAdhaka paMcama gati kI sAdhanA nizcaya - vyavahAra dharma se karatA hai / (430) (432) (433) (434) (435) chatradhArI (rAjA) cAroM kaSAyeM tyAgakara AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharma dhyAnoM kA svAmitva lekara sallekhI banA (paMcama guNasthAnI banakara ) sallekhanA lI aura caturAdhana karane lagA / sallekhanA kA guNasthAnonnati vAlA jhUlA pAne vAle nikaTa bhavya yugala baMdhu) bhavaghaTa ko do dharmadhyAnoM se pAra hone caturAdhana karate ratnatrayI sAdhanA se samAdhimaraNa karate yakSa hue aura phira kramonnati se vItarAgI tapasyA kI / cAroM zukladhyAnoM ke svAmI svayaM tIrtha kumArI parvata se vizva meM dharma kI patAkA phaharA rahe haiM / vaha parvata bhI dharma patAkA phaharA rahA thaa| (yaha saiMdhava cinha Aja bhI kumArI parvata para guphA meM bhImabaiTikA kalA vAlA zaila citrAMkita hai) / . tapasvI ekadeza svasaMyamI hai aura paMcamagati hetu caturAdhana lIna hai / bhavaghaTa se tirane do pratimAaiM dhAraNa karake do dharmadhyAnoM ke svAmI nikaTa bhavya ne caturAdhana karate hue tapasvI bana AraMbhI gRhastha ko sapta tatva ciMtana karAyA aura Atmastha vAtAvaraNa meM arahaMta pada bhAte saMghAcArya ke zaraNAgata paMcAcAra karate (436) (439) (440) (441) (442) adamya puruSArthI sallekhanA lene vAle ne Atmastha hokara vItarAgI tapasyA kI aura sapta tattva ciMtana karake siMddha bhakti meM lIna huA / 140 For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (443) uttarottara puruSArtha karane vAlA vItarAgI tapasvI hai / (444) bhavacaka pAra karane sallekhI cAra gatiyoM ko kSayopazama se nAza karane kA adamya puruSArtha karatA hai / (445) ghAtiyA catuSka kSaya karane do dharmadhyAnoM kA svAmI (yathA guNasthAnI) ratnatrayI sAdhaka banA / (446) mana ko sthira karake hI vItarAgI tapasyA hotI hai / nikaTa bhavya sacelaka ne AtmasthatA dhAraNakara nikaTa bhavyatva pA guNasthAnonnati kI / (448) paMcamagati ke lie uttarottara vItarAgI tapasyA tathA puruSArthI sallekhanA aura caturAdhana karate haiN| /karake dekho / (449) puruSArthI aNuvratI tapasvI apane pairoM (cAritra) kI sabhI ber3iyoM ko tor3a cAroM dharmadhyAnoM sahita caturAdhana karatA apane vAtAvaraNa ko zreSTha banAtA hai / caturAdhaka tapasvI svasaMyamI upazamI banakara sallekhanA tatparatA se karatA hai / bhavaghaTa se pAra tirane hetu do dharmadhyAnoM ke svAmitva se kevalatva taka caturAdhanA pahuMcAtI hai| tIna pratimAdhArI adamya puruSArtha se tIna dharma dhyAnoM ke sAtha hI siddhatva (zuddhatva) kA lakSya rakhakara ratnatraya sAdhaka tapasvI banatA hai / (453) tIna dharmadhyAnoM kA svAmI zuddhAtmA kA lakSya rakhakara ratnatraya pAlatA hai / (454) cAroM kaSAyoM ko tyAga karake Atmastha tapasvI ratnatraya dhArakara tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva se puruSArtha bar3hAtA hai / bhavacakra se pAra hokara siddhatva pAne AtmasthatA aura ekadeza svasaMyama Avazyaka hai / (456) bhavaghaTa se tirane do dharmoM kA dhyAnI eka deza-svasaMyamI AraMbhI gRhastha svasaMyamI banakara tIna dharmadhyAnoM kI bhUmikA se nikaTa bhavya bana guNasthAnonnati karatA hai / (457) adamya puruSArthI navadevatAoM kA pUjana karate hue vItarAgI Atmastha tapasvI banakara punaH adamya puruSArtha bar3hA kaivalya ko svasaMyama se hI pAte haiN| (458) nikaTa bhavya paMcAcAra karane tapasyArata ho DhAIdvIpa meM ekadeza saMyamI banakara caturAdhana karatA hai / (459) do dharmadhyAnoM vAlA vItarAgI tapasvI apanI guNasthAnonnati karake zikharatIrtha para vItarAgI tapasyA dhAratA hai| (460) paMca parameSThI ArAdhaka puruSArtha bar3hAkara vItarAgI tapasyA karatA hai / *(461) gRhastha bhI zuddha AtmA ke ArAdhana se tIna dharma dhyAnoM kA svAmI banakara vItarAgI tapasyA karatA huA apanA puruSArtha uttarottara bar3hAtA hai| (462) adamya puruSArthI vAtAvaraNa ko nizcaya-vyavahAra dharmI vItarAgI tapasyA se jor3akara ratnatraya pAlatA aura kaivalya bhakti rakhatA hai| (463) AraMbhI gRhastha bhavacaka se pAra hone saMghAcArya ke pAsa pratimAeM dhAraNa karatA hai / (464) AraMbhI gRhastha sallekhanA vaiyyAvRtti karatA guNasthAnonnati karane mana ko sthira karake nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa cAroM anuyogoM kI dhAraNA se letA hai / , (465) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI caturAdhana karatA samavazaraNI vItarAgI tapasyA tapatA hai / 141 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (466) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmitva se guNasthAnonnati karane sapta tattva kA ciMtana aura vItarAgI tapasyA hI mArga hai| (467) caturAdhanA hetu ekadeza svasaMyamI DhAIdvIpa meM saMyama saMjotA hai-jaMbUdvIpa meM samyaktva dhAtakI khaMDa meM bhI samyaktva aura puSkarArdha meM caturAdhana, taba caturAdhana dvArA vaha lakSya pAtA hai / (468) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI dUsare zukladhyAna taka tapasvI yA ekadeza svasaMyamI se AraMbha karake dhyAnastha , prabhu kI vItarAgI ratnatrayI avasthA taka kA mArga vItarAgI tapasyA se taya karatA hai / (469) adamya puruSArthI sallekhI nizcaya-vyavahAra dharmI vItarAgI tapasvI paMcAcAra karake bhagavAna kI vItarAgI ratnatrayI dhyAnastha avasthA taka vItarAgI tapasyA se hI bar3hatA hai| (470) bAraha bhAvanAeM bhAte chatradhArI (rAjA) svasImita ho eka deza svasaMyamI, kSayopazama bar3hAte vItarAgI tapasyA karatA hai / (471) (a) cAra dharmadhyAnI jIva gRha ko tyAga paMcAcAra pAlatA hai / (ba) saMghastha adamya puruSArthI svasaMyamI mahAvratI adamya puruSArtha sahita saMgha meM rahate haiM / (472) siddhatva (zaddha AtmasvarUpa) ke lie arahaMta pada bar3e puruSArtha se milatA hai / (473) (a) tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva se hI siddhatva lakSya bana jAtA hai / (ba) bhavaghaTa se tirane upazamI, kSayopazamI donoM ko hI puruSArtha karanA par3atA hai / (sIla ulTI hai) (474) cAra gatiyoM se pAra hone ke lie ratnatrayI jIvana paMcamagati sAdhanA, sallekhanA aura digaMbara vItarAgI tapasyA ratnatraya sAdhanA se karanA Avazyaka hai / (475) paMcAcArI sallkhI cAra anuyogoM ke jJAnI aura nizcaya-vyavahAra dharma mArga ke saMghAcArya hai / (476) nizcaya-vyavahAra dharma kA vAtAvaraNa bhavaghaTa se pAra karAne vAlA do dharmadhyAnoM ke svAmitva se prAraMbha hotA hai| (477) vahI (ulTI sIla hai)| (478) bhavacaka se pAra hone sallekhI do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se Atmastha hote hue svasaMyamI banakara cAroM kaSAyoM ko tyAgate hue saMghAcArya kI zaraNa meM jA bAraha bhAvanAaiM ciMtana karatA hai / (479) nikaTa bhavya svasaMyamI paMca parameSThI ArAdhaka hai / (480) cAroM kaSAaiM tyAga kara hI tapasvI banate haiN| (481) okhala mUsala AraMbhI gRhastha kI mUla bhUmikA hai (sIla ulTI hai) (482) (eka vastradhArI jinamArgI ailaka/AryikA) sacelaka tapasvI haiN| (483) yugala baMdhu tapasvI (kulabhUSaNa-dezabhUSaNa muni zramaNa) haiN| (484) tapasvI sAdhaka puruSArthI haiN| (485) aspaSTa | (486) bhavaghaTa meM zuddhAtmA kA makkhana sI tiratI hai| / (sIla ulTI darzAyI hai) (487) sallekhI paMcAcArI vItarAgI tapasvI hai / 142 For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (488) gRhI kA ratnatrayI vAtAvaraNa meM vItarAgI tapasvI honA hai / (489) jaMbUdvIpa meM tIna dharmadhyAnoM ke svAmI (ucca zrAvaka ) rahate haiM/rahate the / (490) bhavacaka (pratyeka jIva kA alaga-alaga hotA hai) (yugala baMdhu ke bhavacakra) ko vItarAgI tapasyA se pAra kiyA jAtA hai (491) do dharmadhyAnoM kA svAmI dUsare zukladhyAna taka kI yAtrA tapasvI banakara aura uttarottara puruSArtha bar3hAkara karatA hai / (492) do dharmadhyAnI vaha tapasvI chatradhArI rAjA hai/thaa| usI ke sAtha koI dUsarA tapasvI AMzika dRSTa hai| (493) bhavaghaTa se pAra tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI kaivalya prApti ke lie caturAdhana karatA hai / (494) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne sallekhanA maraNa dvArA nizcaya dharma ko pAlA aura bhava-bhava meM kramonnati vAlI vItarAgI tapasyA tathA zuddhAtmArAdhanA karane dazadharma sevI banA / (495) zikhara tIrtha / (496) AraMbhI gRhastha kA svasaMyamI bananA / (497) hareka utsarpiNI avasarpiNI meM jina siMhAsana ke cAroM jinaliMgiyoM kA adamya puruSArtha se nikaTa bhavyatva upaarjn| (498) bhavacakra se pAra karAne vAle (caturtha guNasthAnI ) do dharmadhyAnoM ke svAmI / (499) bhavacakra se pAra karAne vAle uttarottara puruSArtha aura vItarAgI tapasyA / (500/501) ulTA svastika bhava patonmukhI hai| (502/503)- sahI svastika bhavonnati karAne kI dizA sUcaka hai jo caturgati bhramaNa aura paMcama gati bhI darzAtA hai| (516) sAdhaka kI aMtaryAtrA / (518). aNtryaatraa| (517/520) - caturgati bhramaNa / (521-523) aspsstt| (526) (ba) guNasthAnonnati se zikhara tIrtha para vItarAga tapasyA kA dhAraNa aura vRddhi caturAdhana sahita / (527) (a) caturgati se paMcamagati hetu yugala zrRMgoM para tIsare zukladhyAnI purussaarth| page No. cxv 534 -560 (534) triguptidhArI / do dharmadhyAnoM ke svAmI ailaka ne ekadeza svasaMyamI banakara, svasaMyama dhAraNa gRha tyAga se kiyA / (535) sallekhI, nizcaya-vyavahArI vItarAgI tapasvI hai jisane cAroM kaSAyeM tyAgakara tapasyA kI hai| (536) cAra nayoM se paMcamagati ko lakSya rakhatA Atmastha vItarAgI tapasvI DhAIdvIpa meM dUsare zukladhyAna kI prApti taka vItarAgI tapasyA karatA hai| hara utsarpiNI-avasarpiNI meM yahI huA hai / (537) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI, nizcaya-vyavahAra dharma kA ArAdhaka, vItarAgI tapasvI hai jo guNasthAnonnati karatA huA ratnatraya pAlatA hai| (538) cAra ghAtiyA karmoM ko nAzane vAlA sallekhI vItarAgI tapasvI hai / 143 For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (539) (540) (541) (542) (543) (544) (545) (547) (548) (549) (550) (551) (552) (553) (554) (555) (556) saMghastha caturAdhaka tapasvI ne tIrthakara prakRti karma bAMdhakara tIsare zukladhyAnoM kI prApti arahaMta banakara gRhatyAga se kii| utsarpiNI meM puruSArthI sallekhI paMcamagati kA lakSya banAkara do dharmadhyAnoM ke svAmitva se ratnatraya pAlate chatradhArI (chatrI) rAjA ne caturAdhana se tapasyA karane tapI bana do dharmadhyAnoM ke svAmI kA puruSArtha bar3hAte hue vItarAgI tapasyA kii| nikaTa bhavya ne AraMbhI gRhastha kI sthiti se tIna dharma dhyAnoM ke svAmitva ko pAkara r3hAI dvIpa meM dUsare zukladhyAna taka kI vItarAgI tapasyA kI / tIna dharmadhyAnI nikaTa bhavya pA~ca mahAvrata aura SaT Avazyaka pAlate haiM / bhavacakra se pAra hone sallekhI ne SaT Avazyaka karate hue tapasyA kI aura svasaMyama liyA / paMcagatiArAdhaka ratnatrayadhArI chatradhArI hai jisane aSTApada kI taraha hAra na mAnate hue sallekhanA lekara chatradhArI hokara bhI sacelaka / ailaka bana trigupti dhArI / sallekhI ne jAyeM kI hai (yugala baMdhuoM kI taraha) maunavratI rahakara (558) (550) (560) bhavacaka / dvAdaza anuprekSI, vItarAgI tapasvI, caturAdhaka dharmarakSaka hai jise aneka bAdhAe~ jhelanA par3IM / bhavacakra se pAra utarane sallekhI ne guNasthAnonnati karate hue do dharmadhyAnoM se do zukladhyAnoM taka tapasvI bana mahAmatsya jaisA uttama saMhanana pAkara hara kAla meM caturAdhakI sallekhI bana paMcamagati ke lie tapa kiyA / gRhatyAgI ailaka tapasvI pratimAdhArI puruSArthI hai jisane vItarAgI tapasyA kI / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne dUsare zukladhyAna taka kI tapasyA hetu svasaMyama dhArA / do dharmadhyAnoM ke svAmI ne DhAIdvIpa meM ratnatrayI caturAdhana aura ratnatrayoM se tIna dharmadhyAnI banakara jaMbUdrIya meM pA~ca vrata SaT Avazyaka pAle / ratnatrayI kevalatva ke lie tapasvI ne bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM ke svAmitva se sacelaka pada dhAraNa karake vItarAgI tapasyA kI aura sapta tattva ciMtana karate hue paMcama gati hetu vItarAgI tapasyA kI / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmitva lie tapasvI ne svasaMyamadhArA aura tapasyA hetu gRha tyAgA / svasaMyamI ne ratnatraya ke sAtha vItarAgI tapasyA Atmastha hokara kii| chatradhArI rAjA ne bhI ratnatrayI tapa sammeda zikhara para nikaTa bhavya banakara kiyA aura AtmasthatA se vItarAgI tapasyA kI / tapasvI caturgati khaMDana saMkalpa dhAra karake guNasthAnonnati vAlI vItarAgI tapasyA meM lIna huaa| vaha saMghAcArya thA jisane caturAdhana karate hue vItarAgI tapasyA kI / (557) (a) bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI nikaTabhavya ne sacelaka bana AraMbhI gRhasthI ko tyAgakara tIna dharmadhyAna sahita sapta tatva ciMtana karake paMcamagati ke lie vItarAgI tapa kiyaa| (ba) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAna vAle ne caturAdhana sallekhI bana nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcArya kI zaraNa lI / caturAdhaka ratnatrayI kaivalya upAsaka hai / ratnatrayI nikaTabhavya zukladhyAnI kevalI hai / AraMbhI gRhastha kA ArAdhana bhavaghaTa tAraka hai / 144 For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ page No. CXVI 1-20 (1) (2) (3) (5) (a) (ba) (6) (7) (a) zikhara tIrtha / (ba) vaiyyAvratya pAkara do dharmadhyAnI sallekhI bhI vItarAga tapasvI bana jAtA hai / (8) (a) do dharmadhyAnoM se r3hAIdvIpa meM do zukladhyAnoM kI prApti hetu lokapUraNa dvArA svasaMyamI bhava ko saMbhAlatA hai / (ba) do dharmadhyAnoM se zikhara tIrtha para paMcAcAra saMbhava ho jAtA hai / lokapUraNI ke lie tIna zukladhyAnoM aura paMcamagati kI AvazyakatA DhAIdvIpa meM hotI hai / (21) chaha tapasvI khaDagAsita kAyotsargI / do dharmadhyAnI sallekhI tapasvI kI paMcamagati sAdhanA kA vAtAvaraNa arahaMtamaya hai / digambaratva aura AraMbhI gRhastha / (9) (10 / 13 ) - ( a / ba) puruSArtha se kAyotsargI tapasvI, pakSI jaisA nirIha ho jAtA hai / (12) do zukladhyAnoM vAlA vAtAvaraNa / (15) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM chatradhArI (rAjA) chatrI saMghAcArya banakara caturAdhana karate vItarAgI tapasyA lIna hue SaT dravyoM kA ciMtana karate haiN| (18) (a) tIna dharmadhyAnI sacelaka tapasvI ne paMcAcAra dvArA ailakatva / ArthikA pada se vItarAgI tapasyA karake gRhiyoM / gRhasthI meM tIna dharmadhyAna DAle (prabhAvanA kI ) / (ba) tIna dharmadhyAnI ne puruSArtha uThAkara ailakatva / AryikA pada dhArakara mahAmatsya sA apanA saMhanana banAyA aura caturAdhana sahita samAdhimaraNa kiyA jisase use arahaMta pada kA tIsarA zukladhyAna prApta huA / bhavaghaTa se tirane ke lie do dharma dhyAnoM kA svAmI nikaTa bhavya paMcAcArI tapasvI bana sapta tatva ciMtana karatA vItarAgI tapasyA uttarottara bar3hAtA hai (varddhamAnI hotA hai) / ratnatrayI jaMbUdvIpa meM kaivalya sallekhI ko digambarI nirIhatA aura vItarAgI tapasyA se milatA hai / (a) aspaSTa / (ba) Atmastha jIva nikaTa bhavya caturAdhaka sallekhI, vItarAgI tapasyArata hai jisane nizcaya - vyavahAra dharmI saMghAcArya banakara uttarottara vAtAvaraNa unnata kiyA aura ratnatrayI kevalI banA / gRhastha puruSArthI vItarAgI tapasvI hai jisane paMcAcAra dvArA ratnatrayI tapasvI banakara vItarAgI tapasyA kI / (22) (23) aspaSTa | puruSArtha bar3hAte hue dAIdvIpa meM do dharmadhyAnoM ke svAmI kA ratnatraya pAlana aura svasaMyamI banakara bhavaghaTa meM AtmakeMdrita honA | aSTakarmoM se upajI caturgati ko ratnatraya se eka AraMbhI gRhastha bhI sallekhanA dvArA mahAvratI avasthA taka pahuMcakara meTa sakatA hai / (30) 145 For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ page No. CXVII 1.15 jaMbUdvIpa meM samatA puruSArtha aura vItarAgI tapa kI bhUmikA hai / jaMbUdvIpa meM ekadeza svasaMyamI aura kevalI haiM jinhoMne vItarAgI tapasyA kI / sapta tatva ciMtana paMcama gati ke lie mana kI sthiratA ke sAtha vItarAga tapa lAtA hai / (a) tIna dharma dhyAnI ko cAroM anuyogoM se paricita honA cAhie / (ba) do dharma dhyAnoM kA svAmI ardhacakI, AraMbhI gRhastha hai jisane vAtAvaraNa ko vItarAgI tapasyA se jor3a diyA / / tapasvI AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI hai jo DhAIdvIpa meM yazasvI caturAdhaka hai aura jina siMhAsana ke cAroM liMgI bhI ArAdhanA lIna, arahaMta bhakta caturAdhaka haiM / puruSArtha bar3hAte ghaTAte AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnoM ko r3hAIdvIpa meM harakAla meM gRha meM aura gRha tyAgane para ratnatraya ko pA sakatA hai / guNasthAnonnati bAraha vratoM ke pAlana aura vItarAga tapasyA meM hI saMbhava hai / guNasthAnonnati navadevatAoM kI ArAdhanA, digaMbaratva aura brahmacarya dvArA vItarAgI tapasyA se hI saMbhava hai| cAturmAsa sacelaka ko r3hAIdvIpa meM ekadeza samatA se cAroM gatiyoM ko meTane meM paMcAcAra kI rAha dikhalAte haiM / vItarAgI tapasyA mana vacana kAya kI sthiratA aura ratnatraya ke sAtha sallekhanA ke vaiyAvRtya meM guNasthAnonnati lAtIhai jisase tapasvI, pratimAeM dhAraNa karake sallekhanA ke sAtha caturgati nAzane ko ghara tyAga, aSTAnhikA vrata dhAraNa karane tatpara hotA hai| (11) AraMbhI gRhastha tIna dharmadhyAnI se, puruSArtha uThAte jAne para vItarAgI tapasvI banate haiM / (12) guNasthAnonnati aura navadevatA ArAdhana vAtAvaraNa meM guNasthAnonnati lAkara vItarAgI tapasyA meM badalate haiM / (13) mahAmatsya jaisA uttama saMhanana pA utsarpiNI-avasarpiNI meM aSTakarma janya caturgati se vItarAgI tapasyA dvArA puruSArthI sallekhanA hone para agalA bhava tIna dharma dhyAnI aura cAra anuyogoM ke jJAnI hone kA banAtA hai Ipage No. CXVIII 1 - 8 (1) ratnatrayI jaMbUdvIpa meM ekadeza saMyamI bhI ratnatrayI sallekhanA dvArA vItarAgI tapasyA karatA hai / ratnatrayI jaMbudvIpa meM chatradhArI rAjA (chatrI) ekadeza saMyamI banakara AraMbhI gRhastha kI bhUmikA meM tIna dharmadhyAnI zrAvaka bana paMcamagati kI prApti hetu caturAdhana karatA hai / Atmastha tapasvI sAta tatvoM kA manana karake paMcamagati ke lie nizcaya-vyavahAra dharma aura svasaMyama ko dhArakara do zukladhyAnoM kI prApti ke lie kramonnati karatA paMcAcAra pAlatA hai / guNasthAnonnati karate hue navadeva ArAdhanA karatA nizcaya-vyavahAra dharmI vItarAgI tapasyA karatA hai / (ba) paMcaparameSThI nikaTa bhavya hai jisakA mokSa chaha bhavoM meM nizcaya se hai| (a) aMtahIna gaThAna purnajanma kI / 146 For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pirAka se prApta aMkana pIke- 1 a - vItarAgI tapa sallekhI ke caturAdhana ko AtmasthatA se gaharAtA huA paMcamagati kA lakSya ratnatraya se bar3hAtA hai pI ke - 6 a - caturgati meM sthita cAroM gatiyoM ke jIva / pI ke 10 a- gatiyA~ pAMca hotI haiN| pI ke - 22/23/33 a- saMsAra meM caturgati bhramaNa hai / (1) (1) (401) ghAro bhIro se prApta aMkana AtmasthatA se puruSArthI vAtAvaraNa ko unnata karatA hai gholA vIrA se prApta aMkana nikaTa bhavya yugala baMdhuoM ne bhavacaka ko arahaMta pada kI prApti aura paMcamagati se bhava ko kAlacaka ke pAra mana kI sthiratA karake mAnastaMbha sA bhavacaka pAra karate bhavaghaTa tirA / jinadhvajA kI zaraNa meM nizcaya vyavahArI dharmasthoM ne sallekhanA lekara do dharmadhyAnoM se hI trigupti sAdha cAroM anuyoga par3hakara dUsare zukladhyAna taka kA mArga sAdhA / alAhadinoM se prApta purA aMkana bAlAkoTa- 4 a guNasthAnonnati karate hue nikaTa bhavya ne vAtAvaraNa ko nizcaya vyavahAra dharma se caturAdhana dvArA unnata kara tIrthakaratva kA purUSArtha kiyA aura pratimAaiM dhAraNa kI / bAlAkoTa- 5 a svasaMyamI paMcAcAra karatA hai / ada 2 a- tIna dharma dhyAnI ardhacakI ne ratnatraya se tIrthaMkaratva pAyA / ada 3 a- vItarAgI tapa ko puruSArtha baDhAte hue tIna dharma dhyAnoM ke svAmI AraMbhI gRhasthoM ne chatradhArI rAjAoM ke hI taraha kiyA / ada 4 a - guNasthAnonnati karake chatradhArI rAjAoM ne vItarAgI tapasyA Atmastha hokara utsarpiNI avasarpiNI kAloM meM kii| ada 5 a - nizcaya vyavahAra dharmI saMghAcArya ne zikhara tIrtha para siddhatva (mokSa) pAyA / ada 6 a - kevalatva / kaivalya kI prApti nizcaya - vyavahAra dharma se guNasthAnonnati dvArA vItarAgI tapa karane para r3hAIdvIpa meM ratnatraya se hotI hai| ada 7 a - vItarAgI tapa karate tapasvI sallekhanA ko nizcaya-vyavahAra dharma se mana ko sthira karake arahaMta pada pAne karate haiN| ada 9 a- trigupti tIna dharmadhyAnI bhI karate haiM / bAlAkoTa se prApta aMkana bAlAkoTa- 11 a cAroM kaSAyoM ko tyAgakara tapasvI ne paMca parameSThI ArAdhana ko ratnatrayI caturAdhana se bAlAkoTa- 2 a - ratnatraya se guNasthAnonnati vAle sallekhanA jhUle dvArA sallekhI ne do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se uThakara tIrthaMkaratva pAne pratimAeM dhAraNa kii| 147 For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nauzAro se prApta aMkana nauzAro-5- mahAvratI kI vItarAgI tapasyA se prabhAvita hokara sAmAnya gRhastha bhI tapasvI banakara aSTakarma nAzakara bhavacaka se pAra hone ko udyata hue / nauzAro-8- svasaMyama ke dvArA tapasvI ne purUSArthamaya sallekhanA dhAraNa karake nizcaya vyavahAra dharma meM puruSArtha baDhAyA / nAzAro-7- AraMbhI gRhastha ne tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva se dUsare zukladhyAna taka kI yAtrA karake bhavacaka ko pAra karane tatpara huA / nauzAro-8- vItarAgI tapasvI ne tIna dharmadhyAnoM ke svAmitva se guNasthAnonnati kI / nAzAro- (a) sallekhI aNuvratI thA jo vItarAgI tapasyA meM rata thA / (ba) do dharmadhyAnoM kI svAminI ne ratnatraya khokara punaH ratnatraya uThAyA aura guNasthAnonnati karake kama se guNasthAnonnati karate hue nikaTa bhavyatA aura AtmasthatA pAyI / nindovArI dAmba se prApta aMkana nada- 1 a-(a) bhavaghaTa se tirAna | (ba) tapasvI ne chatradhAraNa (rAjA kA saMrakSaNa pAkara) 6 pratimAeM dhAraNa kI aura vItarAgI tapasyA meM rata huA / ratnatraya saMbhAlate usane SaT dravyoM kA ciMtana kiyA aura sallekhanA dhAraNa kara guNasthAnonnati karatA huA samAdhimaraNa ko prApta kiyA / nada-2 a- SaT AvazyakoM ko jAnane vAle nikaTa bhavya kA saMhanana mahAmatsya jaisA uThA / tarakAI kilA se prApta aMkana taraka-2 a- caturgati ke pramAdI ghere / taraka- 3 a- gatiyA~ pA~ca hotI hai / je. ema. kenoara dvArA ghoSita kucha purAlipi aMkana zuddha/sidhda jIva banane aura bhavacaka pAra karane hetu pratimAeM bar3hAte saMghastha manuSya ratnatraya kA vAtAvaraNa banAte haiM aura AraMbhI gRhastha hokara ghara se hI AtmA ke daza dharmoM ko pAlate haiM jise RSabha deva kA vRSabha unheM dikhAtA hai| Adi sallekhI bAraha bhAvanAaiM bhAte zuddhAtmA (siddhatva) hetu apanI mAnava janma kI pAtratA aura svAtmarakSA hetu jimmedArI jAnakara paMcamagati pAne sapta tattva ciMtana karate paMcAcArI bAraha vratoM ko pAlate haiN| jaisA ki tapasvI ne bhI puruSArtha se dazadharma pAlakara Atmadharma kI rakSA karatI sallekhanA lete hue paMca parameSThI kA smaraNa kiyA hai / dholAvIrA se prApta anya sAmagrI sallekhI do dharma dhyAnoM kA svAmI paMcAcArI tapasvI svasaMyamI hai| sallekhI ne nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa lI / paMcAcArI ne sallekhanA kI vaiyAvRtti do dharmadhyAnoM se kI / mahAmatsya kI taraha saMhanana pAkara hara kAla meM aSTakarma janita cAra gatiyoM ko kSaya karane vItarAgI tapasyA haI hai vAtAvaraNa / 148 For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanjodar3o ke zAsakoM evaM vyApAriyoM se saMbaMdhita sAmagrI caturgatika bhramaNa rokakara vItarAgI tapasyA aura caturAdhana karate samAdhimaraNa hetu sacelaka tapasvI ne cAturmAsI zaraNa lekara do dharmadhyAnoM se hI bhavaghaTa tirane kA saMkalpa liyA / zreyAMsanAtha tIrthaMkara kI zaraNa meM bhakta ne aMtahIna bhaTakAna zeSa karane apane bhava ko SaT AvazyakoM meM sImita kara saMgha ke do aMgoM ke rUpa meM bhavacakra pAra karane kA saMkalpa liyA / Adijina ke mArga para guNasthAnonnati karate nikaTa bhavya ne do zukladhyAnoM ke lie ratnatrayI caturAdhana karate aSTApada sA puruSArtha uThAyA / vItarAgI tapasvI ne puruSArtha uThAkara pakSiyoM jaisA nirIha banakara svasaMyamI hone kA puruSArtha kiyA aura caturgati bhramaNa ko rokA (noTa-jaisA pakSI varSa meM kabhI-kabhI sallekhanA hetu cilI meM mRtyu karate haiM) zrI ajitanAtha ke bhakta ne cAroM kaSAyoM ko tyAgakara ailaka pada dhAraNa kiyA aura vItarAgI tapasyA hetu nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara sallekhanA dhAra kara apanA vAtAvaraNa jaMbUdvIpa meM saMbhAlA / ratnatraya tIsare dharmadhyAna se prAraMbha hotA hai| caturgatika bhramaNa rokane bhakta ne aMtahIna bhaTakAna zeSa karane bhava ko aSTAnhikA vratoM se sImita karate hue saMgha ke do aMgoM ke rUpa meM bhavacakra pAra karane kA saMkalpa kiyA / (8). (a) sumatinAtha jina ke bhakta kI naukA bhavasAgara tirAne vAlI jinasiMhAsanI thI jisameM guNasthAnonnati aMkana hai| (ba) karmaphala cetanA tapasvI jIva ko bhI grasatI hai chor3atI nhiiN| saba apanA-apanA karmaphala bhogate hI haiM / (sa) ratnatrayI vAtAvaraNa meM tIna dharma dhyAnoM se tapasvI vItarAgI tapasyA karake Atmastha (yugala baMdhuoM jaisA) vItarAgI tapa karatA huA sAdhaka banatA hai / RSabhadeva kI paramparA meM vItarAgI tapasvI ne puruSArtha uThAkara paMcaparameSThI ArAdhanA dvArA cAra ghAtiyA karmoM ko nAza karane kA udyama kiyA / naMdyAvarta / jinadhvaja kI zaraNa meM tapasvI ke pairoM meM (jalatI) ber3iyA DalI hone para bhI unhoMne AtmA meM svayaM ko sthira karake nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNa meM apane Apa ko saMyamita rakhakara ratnatraya ArAdhana kiyA aura trigupti dhAre rahe / dhyAnamagna AdinAtha / cilAsa se prApta aMtahIna gaThAna kA sNketaakssr| citra 7.8 : "jina" kA khaMDita kAyotsargI dhar3a / ajita prabhu ke bhakta ne svasaMyama dhArakara tapasyA karake 2 dharmadhyAnoM se hI bhavaghaTa tirane kI taiyArI kI / zAkAhAra hI vItarAgI tapasvI kI AhAra caryA kA AdhAra hai| paMca parameSThI ko AdhAra banAkara triguptidhArI ne paMcamagati kA dhyeya rakhakara guNasthAnonnati kI aura mAMgI-tuMgI/ kaTavapra/kumArI/udayagiri khaNDagiri para saMghastha ho kSayopazamika tapasyA kI aura adamya puruSArtha uThAte hue (13) (14) (15) (16) 149 For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasaMyamI bane / (18) jinavANI dvArA vItarAgI tapasvI ne kSayopazama kiyA / - (19) nizcaya vyavahArI dharma ko adhyAtmI ne Atmastha hokara ratnatrayI vAtAvaraNa meM AtmasthatA aura tIna dharma dhyAnoM se bhava ghaTAyA / chAnudAro se prApta purAlipi saMketaH inameM aneka gaMbhIra truTiyAM purAsaMketo ko par3hane vAloM ne kI hai unheM saMzodhita karake hI yahA~ prastuta kiyA gayA hai / (1) tIna dharmadhyAnI vItarAgI tapasvI kA saMhanana mahAmatsya kA thA / tapasvI ne paMcama gati ko prApta karane vItarAgI tapasyA kI / nikaTa bhavya ne sallekhanA puruSArtha kiyA / chatradhArI tapasvI ne puruSArtha uThAkara paMcaparameSThI ArAdhana dvArA svasaMyama dhArA aura sallekhanA lekara arahaMta pada pAyA / (11) (12) (13) (14) vAtAvaraNa hI puruSArthamaya thA / paMcaparameSThI ke zaraNAgata svasaMyamI ne do dharmadhyAnoM ke svAmitva se bhavacaka pAra karane dUsare zukladhyAna ko paayaa| bhavaghaTa tirane ko do dharmadhyAnoM kI bhUmikA se (caturtha guNasthAnI ne) prAraMbha kiyA / sacelaka bhI pratimAe~ dhAraNakara vItarAgI tapasyA kI ora bar3ha sakate hai / triguptidhArI ne paMcamagati hetu vItarAgI tapasyA karate AtmasthatA lI aura nikaTa bhavya banakara dUsare zukladhyAna ko pAkara bhavaghaTa pAra hone bar3hA / sallekhanA se hI arahaMta pada milatA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke lie ardhacakI Age bar3hA / jaMbUdvIpa meM ratnatraya se hI tIrthakaratva hai / dUsare zukladhyAna kA svAmI ratnatraya se paMcamagati pAtA hai / / saMsAra se paMcamagati ke lie siddha/zuddha Atma prApti hetu do dharmadhyAnoM ke svAmitva se dUsare zukladhyAna ke svAmitva taka kI yAtrA tapasvI cAroM kaSAaiM tyAgakara karatA hai / do dharmadhyAnoM kA svAmI apane vAtAvaraNa ko tIna dharmadhyAnoM kA banAkara vaha ardhacakI bhI ratnatraya kA dhAraka bana jAtA hai / aSTakarma janya caturgati bhramaNa / nizcaya vyavahArI saMghAcArya sallekhanA lekara arahaMta banane kI sAdhanA karatA hai / caturgati meM bhramaNa karatA jIva hI sallekhanA lekara nikaTa bhavya yugala baMdhuoM jaisA vItarAgI tapa lIna hai / zAkAhAra aura vItarAgI tapa yahI jinadharma kA mArga hai / ratnatrayadhArI tapasvI vItarAgI tapasvI hotA hai / muni digaMbara hI tapasvI hotA hai / (18) (19) (20) (21) 150 For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaT Avazyakarata ratnatrayadhArI 5,6,7, guNasthAmI paMcarapameSThI ArAdhaka apanI sallekhanA svayaM sImAoM meM baMdhakara karate haiM / bhavaghaTa se tirane vAle dUsare dharmadhyAnI chatradhArI tapasvI puruSArthI tIrthakara prakRti vAle tapasvI puruSArtha bar3hAkara vItarAgI tapasyA karate haiM / sallekhanA se tIrthakaratva / (25) cAra dharmadhyAnoM kA svAmitva eka tiryaMca (pakSI) bhI pAkara tIrthakara prakRti kA puNya prApta kara letA hai taba do dharma dhyAnoM kA svAmitva rakhakara puruSArthI ratnatrayI bana svayaM kA puruSArtha bar3hA (yugala baMdhuoM kI taraha) vItarAgI tapasyA karane svasaMyamI banakara r3hAIdvIpa ko samatA se bhare aura paMcAcAra kare yaha bhI saMbhava hai / adamya puruSArtha ke sAtha sallekhI ne paMcAcArI bana tapasyA kI aura caturAdhaka sallekhI bana paMca parameSThI kI ArAdhanA kI / sacelaka tapasvI ne AraMbhI gRhastha jIvana tIna dharma dhyAna prAptakara ratnatraya sAdhanA prAraMbha kI aura dezavratI banakara nizcaya vyavahArI caturvidha saMdhAcArya kI zaraNa le lI / saMghAcArya caturAdhaka vItarAgI tapasvI haiM / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne do zukladhyAnoM kI prApti hetu tapasvI se Atmastha tapasvI banakara vItarAgI tapasyA kI / (30) sallekhI ratnatrayadhArI hI tIrthakaratva aura siddhatva pAte haiM / (31) caturgati nirodh| paMcamagati kA udyama | (32) Atmastha vItarAgI tapasvI ratnatrayI caturAdhana karake do dharma dhyAnoM kI bhUmikA se hI guNasthAnonnati kI sallekhanA karake svasaMyamI banakara vItarAgI tapasyA karate haiM / 33) (a) adamya puruSArthI ne puruSArthavAna sallekhanA se arahaMta pada kI prApti hetu cAroM kaSAyoM rahita saMghAcArya kI zaraNa lI / (ba) do dharmadhyAnI vAtAvaraNa r3hAIdvIpa se cAroM kaSAyoM rahita thA / ardhacakrI kA puruSArtha cAra gatiyoM para AdhArita hotA hai| usane Atmastha vItarAga tapasyA sallekhanA sahita kI aura punaH agale bhava meM vItarAga tapasyA (uddhAraka) kI / chatradhArI tapasvI ne ailaka banakara vItarAgI tapasyA hetu nizcaya vyavahArI caturdika saMghAcArya kI zaraNa lii| (36) sallekhanA se hI arahaMta pada kI prApti saMbhava / cAra dharmadhyAnI, aSTakarma janita caturgati ko meTakara bhavadhaTa se tirane do dharmadhyAnoM kI bhUmikA meM bhI sallekhanA lekara arahaMta pada kI ArAdhanA karatA hai / mana vacana kAya sahita r3hAIdvIpa meM ratnatraya ArAdhanA kI jAtI hai / (39) bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI chatradhArI (rAjA) tIrthakara kA puruSArtha banAne hetu tapasyA karate hue puruSArtha / uThAkara vItarAgI tapasyA karatA hai / (35) chatrayA (37) (38) 151 For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) (41) tIrthakaratva kI prApti (pUrvabhava meM) sallekhanA se hI saMbhava / tIrthakaratva prakRti kA puruSArtha karate tapasvI ne puruSArtha bar3hAkara vItarAgI tapasyA kI aura zramaNa banA / . una donoM yugala baMdhuoM ke samavazaraNa lage aura ve bhavaghaTa tire / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI ratnatraya apanA kara chatradhArI rAjA hokara bhI icchA nirodhI svasaMyama dhAraNa kara letA hai| bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI nikaTa bhavya ailaka AraMbhI gRhastha se uThakara tIna dharma dhyAnI banane ke / lie svasaMyama apanAtA hai / bhavacaka pAra karane ke lie do dharma dhyAnoM vAle caturtha guNasthAna se sAdhanA prAraMbha karate haiM / kSullaka bhI cAra anuyogI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM rahate haiM / guNasthAnonnati nizcaya-vyavahAra dharma kI tulA para nizcaya vyavahAra dharmI zramaNa karate haiM / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAna kA svAmI, do zukladhyAnoM taka kI yAtrA cAroM kaSAaiM tyAgakara tapasyA karake karatA (45) (46) (48) (49) (51) arahaMta pada adamya utsAhI ko paMca parameSThI ArAdhana aura vItarAgI tapasyA se prApta hotA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI tIna dharmadhyAnoM ko prApta kara ratnatraya dhAraNa karatA hai ailaka bhI AraMbhI gRhastha se tIna dharma dhyAnI banakara ratnatraya ko pAlate tapasvI banatA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI arahaMta kI zaraNa meM nikaTa bhavya banatA hai / bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAmI ratnatraya kI prApti ekadeza (aNuvrata) saMyama se svayaM hI icchA nirodha karake karatA hai| (52) (54) (55) (57) (58) (59) ___ ratnatrayI vAtAvaraNa banAkara (yugala baMdhu ) Atmastha hokara vItarAgI tapasyA kara rahe the / sallekhI ko hI arahaMta pada kI prApti hotI hai / bhavaghaTa se tirane vAle do dharmadhyAnoM ke svAmI do zukladhyAnoM kI prApti ke lie tapasvI, ailaka, AryikA (rUpa meM tapa karate) hote haiM / adamya puruSArthI sallekhanA puruSArtha se siddhatva/zuddhAtma kI prApti ke lie sacelaka tapasvI banakara cAroM kaSAyoM ke tyAgI tapasvI banate haiM | svasaMyamI navadevatA pUjana aura vrata karake saMghAcArya kI zaraNa meM rahate haiM / mAMgItuMgI/kumArIparvata/vindhyagiri candragiri kA vAtAvaraNa puruSArthI sallekhiyoM kA do zukla dhyAnI tapasvI vAlA hotA hai/thA / adamya puruSArthI sallekhI AtmasthatA se vItarAgI tapasyA ko tIna dharmadhyAnoM se prAraMbha karate aura nizcaya vyavahAra dharmI cAroM anuyogoM kA AdhAra rakhate haiM / guNasthAnonnati vAlA vaiyAvRtya kA jhUlA paMcamagati ArAdhaka puruSArthavAna sallekhI ko DhAIdvIpa ke "dharmI jana" tathA vaha svayaM ratnatraya se pAlate haiM / (60) (61) 152 For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) (63) (64) (65) (66) (67) (68) (69) (70) bhavaghaTa tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI do zukladhyAna taka kI yAtrA caturAdhana ke sAtha kI gaI sallekhanA aura vItarAgI tapasyA se karatA hai / bAraha bhAvanA bhAte chatradhArI rAjA bhI sanyAsa lekara nizcaya-vyavahAra dharma vAle caturvidha saMgha kA AcArya banA / chatradhArI rAjA tapasyA lIna upazamI banakara vItarAgI tapa karatA hai / pratimAdhArI ne paMcamagati sAdhaka banakara adamya puruSArtha uThAkara vItarAgI tapasyA Atmastha hokara kii| ekadeza saMyamI banakara vaha ratnatraya pAlatA rahA aura vItarAgI tapasyArata rahA / ailaka, AryikA/ratnatrayI muni vItarAga tapa tapate nizcaya-vyavahAra dharmI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM rahate haiM / cAra dharmadhyAnI munigaNa aSTakarma janya caturgati se chuTakArA pAne ratnatraya pAlate aura caturAdhana karate hue do dharmadhyAnoM se DhAIdvIpa meM dUsare zukladhyAna kI prApti vItarAgI tapasyA se karate haiN| guNasthAnonnati karate adamya puruSArthI ne do dharmadhyAnoM ke svAmitva se SaT Avazyaka karate vItarAgI tapasyA kI / adamya puruSArthI ne sallekhanA dhAraNa karake Atmastha ho vItarAgI tapasyA kI aura arahaMta kI zaraNa lekara saMgha meM ratnatraya pAlate nizcaya-vyavahAra dharma kI zaraNAgata huA / mana kI sthiratA guNasthAnonnati lAtI hai / tapasvI ratnatraya pAlane vAlA do dharmadhyAnoM se uThakara tapasvI banA svasaMyamI hai jo DhAIdvIpa meM AtmasthatA ko ratnatraya aura sallekhanA se arahaMta pada prApti kA sAdhana ghoSita karatA hai / arahaMta lIna AraMbhI gRhastha paMcama gati sAdhaka brahmacArI hai / caturAdhana se hI vItarAgI tapasyA hotI hai / caturAdhaka sallekhI vItarAgI tapasvI hai / aMtahIna bhaTakAna saMsAra kI / mahAmatsya sA sahanana kaivalya hetu svasaMyama aura icchA nirodha se prApta hotA hai / bAraha bhAvanA vItarAgI tapasvI ko suhAtI hai / (vItarAgatva lAtI hai) vAtAvaraNa nija kA/jaMbUdvIpa SaT Avazyakarata tapasvI ratnatrayI picchIdhAriyoM ke sAtha hai jo nirIha mana se tIna chatradhArI jineMdra prabhu kI zaraNa meM paMcaparameSThI ArAdhana karatA zramaNa bana ratnatraya pAlatA hai / utsarpiNI meM puruSArthI arahaMta bhakta, chatradhArI tapasvI, ailaka DhAIdvIpa meM dUsare zukladhyAna kI prApti hetu vItarAgI tapazcaraNa karate the| mana kI sthiratA tIna dharma dhyAnoM ke svAmI ko usake aMtaraMga vAtAvaraNa meM unnata karake ardhacakI ko bhI ratnatraya sevI banA detI hai| (72) (73) (74) (75) (76) (78) (82) ratnatrayI caturAdhana se do zukladhyAna taka prApta ho jAte haiM / cakI bhavaghaTa tirane ko prayAsarata hai / do dharmadhyAnI vyakti (caturtha guNasthAnI ) pratimAeM dhAraNa karake DhAIdvIpa meM ratnatrayI caturAdhana karake do zukladhyAnoM (84) 153 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ea . kI prApti karatA hai| (85) do dharmadhyAnI zAkAhArI vItarAgI tapasyA karatA sallekhanA lekara arahaMta lIna hotA hai / (86) mahAmatsya sA sabala saMsthAna paMca parameSThI ArAdhana se hI prApta hotA hai / kAlIbaMgana lothala se prApta purA lipi saMdeza bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM ke svAmI ne ekadeza saMyama dhAraNakara ratnatrayI jaMbUvdIpa meM vItarAgI tapa kiyaa| ardhacakI saMghAcArya ke caraNoM meM ratnatraya dhAraNa hetu pahuMcA jahA~ do dharmadhyAnoM ke svAmI chatradhArI rAjA sallekhanAratI . kI vaiyAvratya kara rahe the / tapasvI yugala parvata para svayaMtIrtha bana tapasyArata the tathA nava devatAoM ke navavratI ratna traya ko dhAraNa kie vItarAgI tapasyA meM lIna the| paMcAcArI cAroM kaSAyoM ko tyAga karane vAlA tapasvI aura paMcaparameSThI kA ArAdhaka hai / chatradhArI rAjA do dharmadhyAnoM kA svAmI cAra ghAtiyoM kA nAza karane vItarAgI tapasyA meM lIna huA / sapta tattvoM kA ciMtana karatA paMcamagati ko pAne vAlA vaha vItarAgI tapasvI hI hotA hai / ratnatrayI caturAdhaka / chatradhArI rAjA, tapasyA tatpara | (8) svasaMyamI kA adamya puruSArtha use saMghAcArya ke caraNoM meM ratnatrayI puruSArtha ke lie preraka hotA hai / cAra nayoM se dharma kI abhivyakti / (10) tIna dharmadhyAnoM ke svAmI kA tapasvI vAtAvaraNa arahaMta upAsanA vAlA hotA hai jahA~ saMsArI Atmastha ho vItarAgI tapazcaraNa karane ke lie do dharmadhyAnoM se tapasyA prAraMbha karate haiM / (11) sapta tattva ciMtana paMcAcArI tapasvI kA hotA hai / sapta tattva ciMtana paMcAcArI tapasvI kA hotA hai / sapta tattva ciMtana paMcAcArI tapasvI kA hotA hai / bhavaghaTa se tirane do dharma dhyAnoM kA svAmI siddhatva kI/zuddhAtmA kI bhAvanA se bhIgakara ailaka aura dezasaMyamI banakara jina siMhAsana ke jinaliMgiyoM ke samIpa adamya puruSArtha uThA vItarAgI tapasyA meM lIna hotA hai / / vAtAvaraNa ardhacakI kA puruSArthavAna thA jahA~ do dharmadhyAnoM ke svAmI do zukladhyAnoM taka kI yAtrA ratnatrayI paMcAcAra se kara rahe the| (16) dazadharmo kA sevI tapasvI / (17) arahaMta bhagavAna saMsAra ko pAra kara jAte haiM / ___ bhavacaka se pAra utarane ardhacakI ne ratnatraya dhArA aura do dharmadhyAnoM ke svAmitva se cAra dharmadhyAnoM ke svAmitva kI sthiti ko pAne ratnatraya dhArA / Atmastha vItarAgI tapasvI ne ratnatrayI jaMbUvdIpa meM ratnatraya dhAraNa karake sallekhanA lete hue vItarAgI tapasyA kI / nikaTa bhavya kI paMcamagati sAdhanA cAturmAsa meM vaiyAvRtya shit| (21) Atmastha vItarAgI tapasvI kA bhavaghaTa / / (12) (15) (18) (19) 154 For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) (23) 8 8 skye 8 kli (r) (24) (25) (26) (27) guNasthAnonnati paMcAcAra aura paMcamagati kA AdhAra hai / guNasthAnonnati se hI paMcAcAra aura paMcamagati hai| (28) AraMbhI gRhastha ardhacakI hokara sallekhanA kA puruSArtha banAkara caturAdhana sahita samAdhimaraNa karate vItarAgI tapasvI jaisA nikaTa bhavya banakara guNasthAnonnati kara lenA hai| bhavaghaTa se tirane do dharmadhyAnoM kA svAnI arahaMta kI zaraNa meM mahAvratI le nizcaya vyavahArI caturvidha saMghAcArya hai| tapasvI ke pairo meM baMdhana / ber3I bhI use ratnatrayI caturAdhana se nahIM roka sakate vaha do dharmadhyAnoM ke svAmitva se hI cAroM kaSAyoM ko tyAgakara tapasvI banA aura arahaMta bhI bana sakatA hai / bhavaghaTa se tirane kI yAtrA do dharmadhyAnoM se prAraMbha hotI hai athavA bhavaghaTa se tirane ke lie do zukladhyAna (arahaMta avasthA) Avazyaka haiN| bhavaghaTa se tirane kI yAtrA do dharmadhyAnoM se prAraMbha hotI hai / athavA bhavaghaTa se tirane ke lie do zukladhyAna (arahaMta avasthA) Avazyaka haiM / sapta tattva (jIva ajIva (karma), Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa) ciMtana | ratnatraya (samyakdarzana, samyakjJAna, samyak cAritra) aSTakarma janya caturgati bhramaNa puruSArthI ke tIna dharma dhyAnoM kA kAraNa banatA hai jaba vaha cAroM anuyogoM kA Azraya lekara jJAnArjana karatA hai / (29) (30) (31) (32) (33) (34) (35) (36) SaTkAla / bhavacaka Atmastha kA vItarAgI tapazcaraNa / AraMbhI gRhastha kA nikaTa bhavya banakara vItarAgI tapazcaraNa karate hue jApa ke sAtha tapazcaraNa / AraMbhI gRhastha puruSArtha banAkara sapta tattva ciMtana karatA aura vItarAgI tapasyA kI bhAvanA bhAtA hai / ratnatrayI kaivalya | (37) (38) puruSArthI kSayopazamI sarAgI puruSArthI bhI mahAvratI bana cAra anuyogI nizcaya-vyavahArI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa meM jAkara paMcaparameSThI ArAdhana karatA tapasvI bana puruSArtha uThAte girAte tapasyA meM dhyAnastha ho gayA / ratnatrayI vAtAvaraNa se bhava sImita karake ratnatrayI caturAdhaka ne sallekhanA lI / AraMbhI gRhastha ne tIna dharmadhyAna prApta kara RddhidhArI guru kI zaraNa meM svasaMyama uThAyA aura upazama dvArA guNasthAnonnati karake ratnatraya meM jhukA / (39) cAturmAsa meM Atmastha hokara tapasyA karate nikaTa bhavya ne guNasthAnonnati kI / (40). bAraha bhAvanA bhAte mahAmatsya jaise saMhanana vAlo ne hara utsarpiNI-avasarpiNI meM aSTakarma janya caturgatiyoM ko nAza kiyA hai / 155 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcimI eziyA se prApta lipi aMkana / dazadharmo kA sevana karate zramaNoM ne siddhatva/zuddha Atmatva ke lie bAraha bhAvanA bhAI aura jinasiMhAsana ke donoM pramukha liMgiyoM ne siddhatva ke lie saMyama puruSArtha uThAkara barra jaisA athaka udyama kiyA / cakI ne AraMbhI gRhastha kI bhUmikA se do dharmadhyAnoM ke svAmitva se cAra dharmadhyAna prApta karane ratnatraya dhArA / ailaka ne chaha Avazyaka karate hue vItarAgI tapazcaraNa kiyA / dazadharma sevana karake DhAIdvIpa meM puruSArthI sallekhI ne tIna dharmadhyAnoM ke sAtha tapasyA prAraMbha kara saMghAcArya ke pAsa ratnatraya dhArA aura vItarAgI tapazcaraNa kiyaa| guNasthAnonnati karate kSullaka ne puruSArthI pratimA saMyama eka sAla meM bar3hAyA phira ve ratnatrayI tapasyA karate saMyama uThAte, jinaliMgiyoM ke pAsa dhyAnastha hokara tadabhavI tapasvI mokSagAmI bane / vItarAgI muni ne tapasyA se prasiddha kevalatva pAyA aura mokSa ge| ayogI kevlii| ratnatrayI jaMbUdvIpa meM nizcaya-vyavahAra dharma ko pAlate saMghAcArya jina siMhAsana kA aMga hote haiN| jaMbUdvIpa paMcAcArI ne ratnatrayI jaMbUdvIpa meM zuddhAtma smaraNa se guNasthAnonnati vAlA sallekhanA kA jhUlA pAyA aura paMcaparameSThI kA smaraNa karate rahe / mana ko sthira karake paMcamagati ke lie ratnatraya pAlate caturAdhaka sallekhI ne samAdhimaraNa hetu cAra anuyogI nizcaya -vyavahArI caturvidha saMghAcArya kI zaraNa lii| (11) (13) mahAmatsya jaisA saMhanana pAkara manavacanakAya se vItarAga tapazcaraNa karate ardhacakI ne vItarAgI tapasyA unnata kI / aupazamI ne ratnatraya se girate hue bhI bhavatArI bana cAturmAsa meM zuddhAtmatatva ke lie vItarAgI baMdhuoM jaisI tapasyA kii| chatradhArI tapasvI ne yugala tapasvI baMdhuoM jaisA uttama zramaNa tapa kiyA aura nava vrata kie / aupazamI ne (14) (17) . rAga (15) tapasvI sAdhu ne tIna dharmadhyAnoM ke svAmI jaise tapasvI ho zuddha Atma tatva ke tapasvI banakara puruSArtha punaH punaH uThAte hue paMcamagati ke lie tIsare zukladhyAna taka kI prApti kI / (16) zramI zramaNa zAkAhAra kI prabhAvanA karate hue donoM ratnatraya dhArI baMdhu tapasviyoM kI taraha paMcamagati ArAdhaka the| yugala baMdhu-tapasvI paMcAcArI the / (18) gRhastha ne svasaMyama dhAraNa karake tapasyA karate mahAvrata liyA aura sallekhanA dvArA ghAtiyA catuSka kSaya karake bhavacaka se pAra hue / (19) gRhastha ne vItarAgI tapazcaraNa karate hue cAturmAsa kie aura AtmasthatA kI sthiti banAI Atmastha vItarAgI tapazcaraNa kiyA aura nizcaya-vyavahAradharma sahita sallekhanA karake saMsAra ko zeSa kiyA / (20) do dharmadhyAnoM ke svAmI ne vItarAgI tapazcaraNa dvArA sallekhanA lekara adamya puruSArtha banAyA / (21) (a) vItarAgI tapazcaraNa se guNasthAnonnati karate ratnatrayI ne paMcamagati kA sAdhana banAte do zukladhyAnoM ko prApta kr| 156 For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavacakra pAra kiyA (ba) sallekhIya nikaTa bhavya hai| sallekhanA karate nikaTabhavya ne vaiyAvRtya jhUlA pAyA / tIna dharmadhyAnoM ke svAmI tapasvI ne saMghAcArya ke samIpa paMcAcAra karate vItarAgI tapasyA svIkArI / saMsArI kI aMtahIna gaThAna / bhavaghaTa se pAra hone tIrthakara ke caraNoM meM svasaMyamI aNuvratI ne ghara se hI sImAeM banAI / chatradhArI rAjA ne AtmasthatA kA vairAgya dhAraNa kara DhAIdvIpa meM vItarAga tapasyA kiyA / bAraha vrata tapate jina liMgI guNasthAnonnati ratnatraya sahita jinazAsana ke aMtargata saMghAcArya kI zaraNa meM karate haiM |ve sAdhu/AryikA zrAvaka zrAvikA hote haiN| banAvalI krI khudAI se prApta sIloM para ke aMkana kuMthunAtha ke prabhAvanA kAla ke pratIta hote haiN| sapta tatva ciMtaka tIrthakara kuMthunAtha ke prabhAvanA kAla meM SaTadravyoM meM AsthA rakhate haiN/the| (2) kuMthunAtha ke prabhAvanA kAla meM ratnatraya pAlate vItarAgI tapasvI cAturmAsa karate haiM/the / kuMthunAtha kAla meM do dharmadhyAnoM ke svAmI bhI vItarAgI tapazcaraNa sahita sallekhanA tatpara hote the / kuMthunAtha ke kAla meM ratnatrayI, cAra dharmadhyAnI hote the (mhaavrtii)| (5) jinadhvaja kI zaraNa meM RSabha paraMparA meM, tapasvI vItarAgI tapazcaraNa karate yA ailaka hokara do dharmadhyAnoM se tIrthakara prakRti kA baMdha karake nikaTa bhavya yugala baMdhuoM sA bhavacaka pAra karate the / (6) , svasaMyama dvArA tapasvI RSabha kAla meM cAroM durdhyAna tyAgate the / (7) vItarAgI tapasvI kA vAtAvaraNa ratnatrayI zuddhAtma zaraNI hotA hai / tapasvI kuMthunAtha kA bhakta hai aura nizcaya vyavahArI tapasvI hai| tathA hara kAla meM jina kA bhakta rahA hai / 157 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMdhava lipi paricaya prAcya bhArata kI unnata saMskRti meM jo dharma, adhyAtma. bhASA aura jIvana caryA kI gUMja hai vaha hameM vartamAna meM saMpUrNa rUpa se kSata vikSata dikhAI detI hai / vartamAna usa prAcIna se itanA dUra haTa cukA hai ki aba vaha prAcIna hameM pahacAna meM bhI nahIM AtA / hama use vartamAna ke ainaka se dekhane kI ceSTA karate haiM to vaha aura bhI dUra calA jAtA hai / TIloM, khaMDaharoM, bhUgoM aura caTTAnI ukeroM meM usakI jhalaka kabhI-kabhI dikhalAI par3atI hai to hama una ukeroM, usa kAla kI dainika upayogita sAmagrI ko dekhakara bhI anadekhA karane kI cAlAkI karate haiM / hama kyoMki zanaiH zanaiH pAzcAtya prabhAva meM isa prakAra ghira cuke haiM ki nA hama aba bhAratIya rahe haiM nA hI pAzcAtya | AhAra, dharma, bhASA aura rIti rivAjoM meM taba hama AdivAsI kahe jAne vAle samUhoM meM apanI paramparAoM ko khojate haiM ki unhoMne hI unheM azoM meM saMjo rakhA hai bhale taba bhI hama bhUla rahe hote haiM ki ve AdivAsI bhI itane laMbe kAla ke aMtarAla ko bhalA baddU jIvana ke sAtha aMtataH kitanA Dho pAe hoMge ? unhoMne to hara dina nae dabAba jhele haiM / bhAratIya purAlipi ke sAtha bhI yahI saba ghaTita huA hai / mUla meM vaha kaisI rahI hogI aura kAlAMtara meM kisa prakAra badalatI gaI isa para katipaya vidvAnoM ne gahana adhyayana kiyA hai| albarTAina gaura ne apanI kitAba e hisTrI oNpha rAiTiMga meM vizva dharAtala para lipiyoM kI khoja karake sUmera aura Ijipta kI saMketa lipi 3000 I. pU. kI lipi ko bhAratIya purA saiMdhava lipi se kucha aMzoM meM samAna pAyA hai / vaha lipi bebIlaoNna aura esIriyA meM kucha badale pariveSa meM unheM dikhI / usa kAla kI lipi ko unhoMne citrAMkana (pikTogrAma), svarAMkana (phonogrAma) tathA saMketAkSaroM (DiTaramineTivsa) meM vibhAjita karake unakA mUlyAMkana kiyA / zrI gregerI ela. posela ne apanI pustaka "da rAiTiMga sisTama 1996 meM kucha haTakara abhivyakti dI hai / unakI enziyeMTa siTIja oNpha da iMDasa (naI dillI, 1979) meM unhoMne mohanajodar3o, haDappA, cAnudAro, koTadIjI, amrI, kAlIvaMgana, lothala, raMgapUra sabhI se prApta sAmagrI ko apanA adhyayana kA viSaya banAyA haiM / zrI irAvathama mahAdevana ne saMpUrNa upalabdha sAmagrI vizeSa kara zrI ema. esa. vatsa, karnala je. ema. mArzala tathA zrI maike ke jJApita keTAlaoNgoM meM tathA anya upalabdha lipika sAmagrI para apane iMDeksa tathA kAnkorDensa prakAzita kie haiN| bhAratIya lipividoM meM zrI esa. Ara. rAva lipi ke atyaMta paripakva zodhakartA mAne jAte haiM / apane utkhanana abhiyAnoM meM unhoMne lothala tathA har3appA (da kolepsa oNpha da iMDasa skipTa) ke alAvA anya khudAIyoM se prApta 2400-1600 I. pU. lipiyoM ke Upara vizeSa adhyayana karate hue apane abhimata darzAe haiM jo vizva meM atyaMta mAnyatA prApta haiM / bhAratIya purAlipi ke jAne mAne vidvAnoM meM DaoN pI. ela. guptA kA bhI ullekha sadaiva kiyA jAtA hai jinake lipi cArTa khyAti prApta haiM / vizvavidyAlayoM meM lipi vijJAna meM ina cArTI ko atyaMta vizeSa mAnakara par3hAyA jAtA hai jo giranAra, brAhmI, pAlI akSaroM para vizeSa dhyAna AkarSita karate haiM / zrI jhA evaM rAjArAma jI kA bhI bar3A yogadAna lipi vijJAna meM mAnA gayA hai kiMtu ve uparokta paraMparA se kucha haTakara jAne jAte haiM / eka ora jahA~ zrI rAva, guptA Adi bhAratIya purA lipi ko veda prabhAvita jAnate haiM vahA~ zrI jhA, rAjArAma use pUrva vaidika mAnate haiM / zrI je. ema. kenoara vartamAna meM (IrAnI) agraNI purAvid haiM jo pAkistAna ke siMdhu ghATI purA vaibhava para zodhakartA amerikA vi. vi. meM kAryarata haiM / unake darzAe ati vizeSa cinhoM meM eka "vUmba skeca" aura dUsarA caturdika triAvarti bhArata ke zailAMkanoM meM dRSTa ati sAmAnya aMkana haiM / ye siddha kara dete haiM ki jahA~-jahA~ ye aMkana dRSTa haiM vahA~-vahA~ kabhI purA vaibhava jIvaMta thaa| zrI vAkaNakara ne bhI bhAratIya purA avazeSoM aura mAnava sabhyatA, vizeSa kara bhImabaiThikA saMbaMdhI saMpanna zodhakArya kie haiM / kiMtu zramaNa paraMparA para kisI ne dhyAna nahIM diyA nA hI dhyAnAkarSaNa para use dRSTikoNa meM liyaa| 158 For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN rAkeza prakAza pANDeya ne apanI pustaka "bhAratIya purAtatva" (ma. pra. hindI graMtha akAdamI prakAzana 1989) meM purAtatva ko paribhASita karate hue darzAyA hai ki mAnava sabhyatA ke purA avazeSa prAgaitihAsika kAla (Pre-history) se calakara Adya itihAsa (Protohistory) aura vartamAna itihAsa taka kaise pahuMce haiM / saMskRti mAnava samAja kA aisA darpaNa hai jo manuSya ke prAcIna kAla se vartamAna taka ke jIvana yApana kI jhAMkiyoM se saMbaMdha rakhatA hai / manuSya ke jIvana yApana, vaicArika AdAna-pradAna, paramparAoM, Amoda-pramoda, sAmAjika samUha vyavasthA, janma-maraNa, AsthAoM, AvazyakatAoM anya jIvoM ke sAtha usakA astittva utsava bauddhika vikAsa, AvAgamana, zava antyeSTi Adi kI jhalaka usa saMskRti meM hameM spaSTa dikhalAI de jAte haiM / ye apane aise pramANa chor3ate haiM jo "kAla" ke AdhAra para mAnava sabhyatA ke vikAsa kI jhAMkI dikhalA dete haiM / kabhI kalpanAoM to kabhI khokhalI mAnyatAoM, athavA DAravina jaise siddhAMtavAdiyoM kI carcAkara, to kabhI svayaM ko vaijJAnika kahakara apanI mAnyatA ko samarthana dilAne kI jida karate ye Age bar3hate haiM / sabase bar3I bAta yaha hai ki ye sabhI pUrva purAvid yA to bhagavAna ko "sRSTi racetA" mAnate Ane ke kAraNa saMskRti aura sabhyatAoM ko vaidika aura vaiSNava AdhAra para hI taulate haiM yAki svayaM ko vaijJAnika mAnane vAle dharatI kI utpatti zanaiH zanaiH gaisa kA golA ThaMDA hone se jisa para jala ke kAraNa jIvana AyA aura acAnaka (?) jIva paidA ho gae (sUkSmatama jIvana se ........... kamazaH AkAra bar3hAte hue) ! usa jIva vikAsa meM sabase pahale kAI/phaphUMda Ae aura phira machaliyA~ (kahA~ se ?) pazcAt unhIM se badalate hue pakSI aura anya jAnavara yahA~ taka ki baMdara se manuSya bana gayA / ye bAteM laMbe kAla lagabhaga 100-200 varSa to prabhAva banAe rakhIM parantu aba avizvasanIya sI ho cukI haiM / vartamAna vaijJAnika "jInsa thyorI" cunautI banakara sAmane Ane se aba jaina darzana kA siddhAMta Thosa AdhAra pAne lagA hai jisase yaha saMsAra svanirmita zAzvat SaT dravyoM se banA mAnA gayA hai (zAzvata dravyoM meM 5 ajIva tathA 1 jIva (AtmA) hai jo 5 ajIvoM meM se eka pudagala dravya se saMyoga karake paryAyeM banAtA hai / zeSa cAra ajIva AkAza, kAla, dharma, adharma una paryAyoM ko avagAha dete hue sparza karate haiM kintu sabhI chaha anyathA svataMtra sattAvAna haiM / inameM "kAla" cakIya hai aura usakA pravAha agramukhI sarpa jaisA sukha aura dukha kI lahara darzAne vAlA ataH utsarpiNI evaM avasarpiNI rUpI hai jisameM pratyeka meM 6 kAla khaMDa haiM / unhIM kAla khaNDoM kI apekSA se jIvana aura saMskRti prabhAvita hotI AI hai / phalasvarUpa prathama kAla khaNDa ko vartamAna avasarpiNI ke pariprekSya meM suSamA suSamA athavA kalpa yuga kahA gayA hai jisameM 10 prakAra ke kalpavRkSa manuSya kA jIvana sukha pUrNa rakhate rahe haiM / usake bAda kA yuga yugaliyA /suSamA kahalAtA hai kyoMki taba bhI kalpavRkSa the kintu kucha km| bhale yugaliyA janma kA pracalana aba bhI thA aura jIvana sukhada athavA suSamA kAlakhaNDa thA / isake bAda kalpavRkSoM kI sarvathA kamI ho jAne se mAnava jIvana ko karmaTha bananA par3A aura use karmayuga nAma milA / yaha tIsarA kucha sukha dene vAlA duSamA suSamA yuga thA / isake hI aMta meM RSamadeva kA janma huA / isake bAda kA yuga suSma dubamA kA batalAyA gayA hai jaba zeSa tIrthaMkaroM kA janma huA isa prakAra RSabhadeva prathama tIrthakara hue / ina tRtIya aura caturtha kAla khaNDoM meM kaThinAiyA~, jIvana saMbaMdhI ati kaThina ho gaI thIM aura kSetroM para tapasyA hetu adhyAtmI jAne lage the / tRtIya kAlakhaNDa ke AraMbha se cauthe ke aMta taka 24 tIrthakara hue haiM AgamAnusAra jinake bIca meM laMbA aMtarAla varNita hai| caudaha manuoM kI paramparA meM nAbhirAya aMtima the / tIrthakaroM meM RSabhadeva (inake hI putra, aura ajanAbha se bhArata arthAta ajanAbhavarSa) ke prapautra 159 For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama aura mahAvIra aMtima tIrthakara the aura unake hI bAda paMcama duSamA/dukhamA kA vartamAna kAla kA prAraMbha huA / isa dukhamA kAlakhaNDa ke 30,000 varSa bItane para atyaMta dukhada chaThavAM kAlakhaNDa dukhamA-dukhamA kA AvegA jisameM sAmAnya manuSya jI nahIM pAegA ataH usameM bahuta se parivartana Ae~ge / usake bItane para utsarpiNI ke chaha kAla khaNDa viparIta krama meM hoMge / aise parivartana niraMtara Ae haiM aura Ate raheMge / utsarpiNI se utsarpiNI taka eka kAla kahA gayA hai 60/- jo sarpa kI taraha niraMtara apanI gati se Age bar3hatA anya saha dravyoM para apanA prabhAva darzAtA hai vizeSa kara pudagala para purAnApana lAkara / itihAsa aura purAtattva inhIM parivartanoM ko avazeSoM ke mAdhyama se AMkatA hai / kabhI miTTI.. pASANa, dhAtu, kASTha, haDDI, . ke avazeSa, to kabhI asthiyAM/kaMkAloM kI prApti / kabhI guphAoM, IMToM ke DheroM, jhopar3iyoM, kuMoM, cUlhoM, bhaTTiyoM, jale anAjoM se to kabhI jevaroM, mAlA manakoM se kabhI zailAMkanoM to kabhI citrAMkanoM se / saMpUrNa bhArata meM hI aise purA pratIka prApta hue haiM jinakA pracalita mAnyatAoM se kabhI mela baiThatA hai aura kabhI nahIM | bahu saMkhyaka hindu dharmI bhArata meM khIMcatAna kara sAmya baiThAne kI behada koziza kI gaI hai kintu purAvidoM ko saMtuSTi nahIM milI jabaki alpa saMkhyaka jaina dharma ke pracalita siddhAMtoM se jinakA mUla sanAtanI kahA gayA hai aura pratIta bhI hotA hai vaha saMpUrNatA se sAmaMjasya rakhatA hai / taba aisA lagatA hai ki vaha sampUrNa prAcya sabhyatA aura saMskRti vAstava meM jaina zramaNa saMskRti hI thI jise lagabhaga sAre jainoM ne bhI bhulA diyA hai / mAtra zramaNa varga usase paricaya rakhatA hai / cUMki zramaNa mArga sAmAnya jana mArga se bhinna hai ataH hamArI vahI purA paraMparA hamAre lie aparicita sI ho gaI hai| purAtattvajJa jisa kAla ko tathA kathita "pASANa yuga" kahate haiM usameM unakI mAnyatAnusAra dhAtuoM kA pracalana nahIM huA thA aura mAnava AkheTI/jaMgalI thA ataH zikAra dvArA udara poSaNa karatA thA / kalpanA kisI bhI taraha kI kI jA sakatI hai kintu aisI mAnyatA sahaja svIkArya nahIM hotI / ve sila lor3he, kUTaka, cakkI peSaNI ke rUpa meM Aja bhI upayoga meM haiN| mAnava prakRti se zAkAhArI hai / prakRti kA koI bhI zAkAhArI prANI svabhAva se AkheTI nahIM hotA hai / naisargika sthiti meM manuSya taiyAra bhojana sAmagrI sahaja grahaNa karatA hai yathA, kaMdamUla phala jinakI bar3I hI vyApaka upalabdhi hai / kacce cane/maTara/mUMgaphalI/bhuTTe bhI khAtA hai / kakar3I kI taraha baiMgana bhI khAte dekhA gayA hai / usakA dUsarA prayAsa hotA hai inhIM saba vastuoM tathA dhAnyoM ko bhUnakara, holA banAkara khAne kA / isake lie use nA to cUlhe kI AvazyakatA hotI hai nA pAtroM upakaraNoM kI / kahIM bhI sApha sA sUkhA sthAna dekha, thor3A sUkhA ghAsa phUsa rakhakara cakamaka patthara se cinagArI paidA karake usameM sahaja hI canA, gehU~ kI bAteM bhUnI jAtI haiM aura hAtha se mIMDakara phUMka se sApha kara ke khA lI jAtI haiM / AsapAsa ke kucha sUkhe gobara lIda lakar3I se agni bar3hAkara bATiyAM aura bhurtA taiyAra karanA, zakarakaMda Adi bhUnanA sahaja ho jAtA hai / lagabhaga samUce varSa hI svAdiSTa phala vanoM bAgoM meM prApta ho jAte haiM / taba mAnava kA hiMsaka banakara zikAra bhUnanA asvAbhAvika sA lagatA hai | AkheTa aura zikAra usane sarvaprathama apanI aura apane baccoM/AzritoM kI surakSA hetu hI kie hoMge / jaba-jaba isa prakAra Aga lagAI jAtI hai AsapAsa kI miTTI pakatI hai aura usameM maujUda dhAtu tattva pighala kara use majabUtI detA hai / dhAtu kA aviSkAra hI isa prakAra huA hai aura pAnI kI laharoM ne use kinAre chor3a diyA hai / Aja jaise pragativAna vaijJAnika yuga meM bhI sahaja hI AdivAsiyoM kA jIvana pASANa yugIna hI dikhAI detA hai| isakA artha kadApi nahIM hai ki jo pASANa avazeSa purAtattvajJoM ne kAla kI agAdha gaharAI meM jahA~ kahIM pAe haiM ve saba kisI "pASANa yuga" ke hI dyotaka haiM / pASANI upakaraNa Aja bhI dehAtoM meM ghara-ghara hI nahIM zaharoM meM bhI dikhAI dete haiM aura Arthika jaTilatAeM Aja bhI manuSya ko naisargika jIne ke lie pragatiyuga ko cunautI detI usI pASANa yugIna zailI se paricita karA jAtI haiM / bhArata kA mausama hI itanA anukUla hai ki jIvana sahaja calatA hai| 160 For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ latAoM ke maMDapoM meM sAgauna ke pattoM kA vitAna kucha lakar3I kI thuniyoM para Aja bhI nirApada Azraya de detA hai jise kaTAI ke lie nikalane vAle "caitue" aba bhI apanAte haiM / bhArata sadaiva se hI kRSi pradhAna deza rahA hai jahA~ jalavAyu ko dekhate hue kabhI bhI aTTAlikAoM kI AvazyakatA nahIM rhii| samRddhi ke sAtha yahA~ "vairAgya" bhAvanA pradhAna rahI hai| kathAnakoM meM hI mAneM to rAmAyaNa, mahAbhArata kAla meM bhI jahA~ samrATa aura sAmrAjya the, unake vimAna jaise AvAgamana ke sAdhana the taba bhI RSi muni aura tapovana the| zabarI aura niSAda jaise AdivAsI the / Aja bhI bastara ke abUjhamAr3a meM pASANa yugIna sabhyatA jIvaMta hai| chiMdavAr3e ke tAMbiyA/pAtAlakoTa meM vaha jIvana jiyA jA rahA hai| purAtattva meM saMskRti kA bahuta mahattva hai jise vartamAna meM naSTa karane kA atyaMta vistAra se prayAsa aura prabhAva jArI hai / aise meM jaina saMskRti bahuta hada taka surakSita sI dIkhatI hai (to zramaNoM dvaaraa)| AraMbha meM purAtattva satahI avalokanoM para hI nirbhara karatA thA / sara mArTinara vhIlara ne bhU tattva ke starIkaraNa dvArA utkhanana ke sarvekSaNa kA mahattva sAmane lAkara bhU utkhananoM dvArA sarvekSaNa ko pradhAnatA dI hai| piTTa rAivarsa, De terA, paiTarasana, jvoinara Adi ne apane-apane kSetroM meM kArya kiyA aura sAMkaliyA ne nae purAtatva ko rUpa diyaa| jisameM bhU-garbha zAstra, rasAyana zAstra, bhU AkRti vijJAna, mRdA vizleSaNa vijJAna, nRtatva vijJAna, purAprANi evaM purA vanaspati vijJAnaM ke sAtha-sAtha prAcya saMskRtiyoM ko bhI mahattva diyA / saiMdhava lipi aura pratIkoM ko Adya itihAsa ke aMtargata mAnA jAne lagA / prAgaitihAsika saMskRti ke sAtha-sAtha Adya aitihAsika saiMdhava saMskRti aura purApASANa kAlIna har3appA saMskRti mAnI jAne lagI, kintu Azcarya hai ki ina sabhI tathA kathita saMskRtiyoM meM "jaina zramaNa saMskRti" kI amiTa chApa dikhAI detI hai / cUMki hamAre purAvid apanI pUrva kuMThAoM ke kAraNa usase paricita nahI haiM ataH vaha unakI dRSTi se cUka jAtI hai / kasUra unakA bhI nahIM hai / hamAre mAnyavAn nyAyavid aura netA bhI apanI kuMThAoM ke kAraNa khIMcatAna karake jaina dharma ko usakI svataMtra sattA kA nA mAnakara "hiMdU" kI chApa lagAnA cAhate haiM / aisA karate hue ve jaina saMskRti kI anamola svataMtra paraMparAoM ko dUra aMdhiyAre kone meM pheMkakara unase hamezA ke lie apanA dhyAna haTA lenA cAhate haiM / aura phira lar3akhaDAkara saiMdhava yugIna sabhyatA aura saMskRti ko pakar3anA cAhate haiM jo unheM tIna kAla meM bhI upalabdha nahIM hogI kyoMki unakI ainaka to bhramita hai / __ "pASANa yuga" ke bAda jisa "lauha yuga" ko pradhAnatA dI jAtI hai usase bhI alaga eka "cakrayuga" dikhalAI par3atA hai| jisameM kASTha aura loha donoM hI sAtha-sAtha haiN| usa caka yuga kA astitva RSabha kAla meM bhI thA (jise hiMdU khIMcatAna kara 'Adi ziva' pukArane kA prayatna karate hue viSNu kA 8 vA~ avatAra mAnate haiM ) aura bharata kAla meM bhii| rAma aura kRSNa ke kAla meM bhI thA aura Aja bhI hai / jisa ghor3e kA astitva purAtatvajJa bhArata meM bahuta bAda meM AyA mAnate haiM aura zrI rAjArAma evaM jhA ke vicAroM se asahamati rakhakara khaNDana karate haiM vahI ghor3A zrI rAma dvArA azvamegha yajJa meM vicarane chor3A gayA thA / vaha to usa samaya bIsaveM tIrthaMkara munisuvratanAtha kA kAla thaa| kRSNa aura mahAbhArata ke kAla meM bhI thA jo ki 22 veM tIrthaMkara ariSTanemi kA kAla thA aura siMdhu ghATI kAla meM bhI thA jo ikkIsaveM tIrthaMkara zrI naminAtha kA kAla kahA jAtA hai| usase bhI pUrva purA pASANa kAla meM ghor3e ko mAnava zava ke sAtha daphanAne ke kaMkAla bhI prApta hue haiM / (DaoN rAdhA kAnta varmA tathA ) cUlhoM ke pramANa bhI mile haiN| (pro. jI. Ara. zarmA) purAtatvajJoM kI ye kucha aisI "aTakaleM" aura "anumAna" haiM jo bhAratIya saMskRti ko astitva hIna karate haiM jabaki saiMdhava lipi aMkana meM ghor3A jaisA pazu usI pASANa yugIna zailI se paricita karA detA hai| pazu to dikhalAI detA hI hai zailAMkanoM aura sIloM se prApta aMkana meM bhI spaSTa dikhalAI detA hai| eka ora Dr.v.s. vAkaNakara jaise purAvid bhIma baiThikA ko usI pASANa yugIna zailI ke kAla kA batalAte haiM to aneka sIleM bhI isI tathya se paricita karA detI haiM / 161 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vAkaNakara to bhImabaiThikA ke zaila citroM ko 10,000 se 90000 varSa taka kA prAcIna ThaharAnA cAhate haiN| lauhayuga ke bAda ke tathAkathita "tAmrayuga" kA astitva bhI hameM saMbhavata: nA milatA kiMtu mudrAoM kI prApti se isa para hameM bhI socane ko rAha milI / rAjasthAna ke bayAnA kI mudrAnidhiyAM aura gaMgAghATI se prApta tAmranidhi aisI hI khoja kA udAharaNa haiN| dhArmika graMthoM meM varNita kurukSetra, ahicchitra, kampilA, hastinApura, dvArakA, ayodhyA, citrakUTa Adi pahacAna meM Ae / AgantukoM kI DAyariyoM se (phAhyayAna, vhensAMga ) bhI kaniMghama ne nirdeza lekara jagahoM kI sArthaka khojeM kI / pASANa yuga ke adhyetA lagabhaga saMpUrNa bhArata meM usa sabhyatA kA vistAra darzAte haiM jisameM pASANa ke pebala (lur3hiyoM) se bane aujAra ekadhArI aura dudhArI prayoga meM lAe jAte the / hAla hI meM ghoSita mahAdevana vdArA carcita eka kUTaka (dekheM citra) bhI tamila nADu ke eka zikSaka ko khudAI meM prApta huA hai| usa kAla kI sabhyatA ko dakSiNa bhArata kI aneka nadiyoM ke kinAre tathA guphAoM meM dekhA gayA hai, kiMtu vicArane kA viSaya hai ki eka sunAmI jaisA tUphAna hI saMpanna Adhunika saMsAra ko 10' nIce miTTI kI paratoM meM dabAne aura pebala banAne meM sAmarthavAna hotA hai taba naisargika ApadAoM ke calate kitanI hI sabhyatAaiM nA AI aura miTI hoMgI ise kAla paridhi meM bAMdhanA bhrAmaka bhI hai aura asaMbhava bhI / dakSiNI paThAra laMbe kAla taka ruka ruka kara lAvA pheMkatA rahA hai| mahArASTra ke kaI sthaloM para lAvA kI rAkha ke nIce (Volcanic ash) bhI purA pASANa kAlIna upakaraNa prApta hue haiM jo alcina dvArA lagabhaga 1.4 miliyana (14 lAkha ) varSa pUrva ke mAne gae haiM arthAt mAnava astitva usa purA prAcIna kAla meM bhI thA / vaha bhI kadAcit apanI vibhinna sthitiyoM meM rahA hogA / kurnUla kSetra ke cUlhe Aga kA AviSkAra usa kAla meM bhI siddha karate haiN| kAzmIra aura rAjasthAna meM bhI aisI saMskRti ke purA avazeSa upalabdha hue haiN| manuSya ke sAtha-sAtha taba pazu bhI bharapUra jIvita rahe haiN| vRkSoM kI taraha pazuoM ke jIvAzma bhI prApta hue haiN| kurnUla se prApta upakaraNoM ke sAtha-sAtha billI, nevalA, camagAdar3a, gilaharI, cUhe, kharagoza, sUara, laMgUra, hiraNa, nIlagAya, gAya, baila, zera, cIte, gadhA, bhaiMsa, geNDA Adi ke jIvAzma (Fossils) prApta hue haiM [ Azcarya ki manuSya kA phaoNsila prApta nahIM huA ] belanadhArI se isI prakAra gAya, baila, hariNa, bher3a, bakarI dariyAI ghor3A evaM hAthI ke jIvAzma prApta hue haiN| arthAt ve saba usa pASANa kAla meM bhI usI prakAra the jaise ki Aja binA parivartana hue| Azcarya hai ki usa kAla meM bhI Adi mAnava ke khAdya padArthoM meM caukI, mANDava se cAvala ke dAne miTTI ke Tukar3e meM phaMse prApta hue haiN| gAMdhAra meM cUlhoM kI prApti hai jo spaSTa karA dete haiM ki mAnava taba bhI kRSi Azrita cAvala tathA anya dhAnya ugAtA pakAtA rahA hai aura apanI naisargika pravRtti ke anusAra sila lor3hoM kA upayoga karate hue zAkAhArI rahA hai| bhArata ko barbara aura jaMgalI darzAne vAle purAvid jo bhI dalIleM deM yaha sidhda hai ki pASANa yuga meM bhI manuSya apanA astitva kRSaka rUpa meM sthApita kara detA hai| rAjasthAna aura gujarAta ke bIca meM DAyanAsara ke aNDoM ke jIvAzma hI pazupAlana darzA dete haiM ki kabhI usa kSetra meM behada hariyAlI rahI kiMtu purAvidoM ne kAla ko hima yuga phira pASANa yuga meM bAMTate hue pASANa yuga ko bhUdharA banAvaTa ke yuga se do yugoM, madhya pASANa aura uttara pASANa yuga meM bAMTa diyA hai| use bhUdharA yuga isalie darzAnA par3A ki usake vicAra meM kudaratI zAkAhArI enATAmI phIjiyolaoNjI ke bAbajUda mAnava ne AhAra hetu anumAnita AkheTa kiyA hogA ! pazu pAlana kiyA hogA aura phira khetI kI ora pravRtta huA hogA jise vaha mIsolIdhika athavA madhya pASANa yuga pukArate haiM (kAralAila, jI. Ara. inTara bI. ena. mizra) jaba zailAzrayoM meM na kevala zaila citra balki kucha upakaraNoM ke avazeSa bhI prApta hue| aise mRda bhANDa zrI Ara bI gauzI ne madhya pASANa yugIna batalAe haiM jo lagabhaga 29 jagahoM se prApta hue haiN| usake bAda ke vikAsa kA yuga cAka para 162 For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane pAtroM kA mAnA gayA hai jinameM kaTore lAla raMga ke tathA nukIle aujAra bhAlA tIra Adi bane jise kAMti yuga (Paleolithic se Meso aura Neolithic revolution ) pukArA gayA hai (makhaulI lagate haiM !) Age taba usane khetI kI, miTTI ke bartana banAe aura IToM ke AvAsa, kuaiM udyoga Adi / purAvidoM ke anusAra guphAoM meM rahane vAlA AkheTI mAnava aba kRSi ke Azrita hokara bastiyoM meM rahanA cAhatA thA / ye bahuta bar3I kAMti thI ataH ise usane kAMti yuga pukArA hai| jabaki zailAzrayoM meM aMkita ve citra mAtra AkheTI aura bhAgate pazuoM ke hI nahIM kalAtmaka jiyAmitI se aMtahIna bhaTakAna aura adhyAtma ke bhI haiN| bhIma baiThikA evaM hAthI gumphA ke zaila citra isake pramANa darzAte haiM kiMtu vaise hI pramANa khAravela kI guphA ke anadekhe kara die gae hai| uttara purA pASANa kAlIna saMskRti ke avazeSa AsAma (gArohila), bihAra (palAmU kSetra), ur3IsA (iMdrAvatI ghATI), uttara pradeza (belana ghATI, bariyArI bAMdA kSetra), madhyapradeza (bainagaMgA, bAjanera, bhImabaiThikA, sonaghATI), chattIsagar3ha (mahAnadI kSetra), rAjasthAna (budhA puSkara kSetra). mahArASTra (pravarA nadI, pATane, inAmagAMva, bhAkaTa kSetra), Andhrapradeza (nAgArjuna, kurnUla, renIguNTA, kaDappA, palerughATI), karnATaka (sAlabar3agI, merAla bhAvI kSetra) Adi meM prApta hue haiN| madhya pASANa kAlIna purA sthaloM para mAnava sabhyatA ke avazeSa DhUMr3hane ke lie utkhanana kie gae aura lagabhaga 30 sthAnoM meM zrI bI. ena. mizra ke anusAra purA pASANa saMskRti ke avazeSa mile / utkRSTa madhya pASANa kAlIna saMskRti ke purA sthaloM meM citrakUTa kSetra, bastara, jagadalapura, koTarAkUTa, ur3IsA (mahAnadI kSetra), rAyapura, bilAsapura Adi vizeSa haiN| Azcarya kI bAta hai ki ina purAvidoM ko aisI eka bhI sAmagrI prApta nahIM huI ki U~ce vRkSoM se phala tor3ane athavA pAlatU pazuoM ke lie unheM pattI juTAne kA koI bhI sAdhana prApta huA ho yathA laggI, bAMsa, haMsie aadi| kadAcit unakA dhyAna AkheTI jIvana kI ora adhika tathA mAnava kI naisargika pravRttiyoM kI ora upekSAmaya rhaa| eka ora to purAvid gehUM, maTara, jau, masUra ke dAnoM kI upasthiti se kRSi kI ora saMketa karate haiM dUsarI ora dvichidra yukta airo heDa aura gole sila lor3he evaM takue, tIsarI ora pAtroM meM kaTore, sakare muMha ke ghar3e, lAla va caTaka kAle raMga ke mRda pAtra (thAliyAM, pleTeM bhI haiM, jinheM lagabhaga 2373 "I. pU." kA mAnate haiM / pASANIya kAMti meM anna bhaNDArana kI zurUAta ho gaI thI jisake lie upayukta mRda bhANDa evaM kRSi, pazupAlana, nadiyoM ke kinAre, jharanoM ke AsapAsa tathA kuMoM ke dvArA bastiyAM basA kara dikhAI diyA hai| saMbhavataH aisI bastiyAM aneka bAra basIM aura prAkRtika ApadAoM meM ujar3I hoMgI / purAvidoM kI dRSTi meM taba mAnava guphAoM se utarakara maidAnoM meM AyA hogA kiMtu hameM aisA pratIta nahIM hotA kyoki guphAoM aura zailAMkanoM se kucha bhinna saMketa milate haiN| videzI vidvAnoM (beDavur3a, binphorDa) ko bhAratIya sAMskRtika pariprekSya kA sahI jJAna nA hone se aisI bhrAMtiyAM svAbhAvika thiiN| khAdya utpAdana, mRda bhANDa, vastroM, jevaroM kA nirmANa sthAI nivAsa, hasta udyoga Adi kucha aise AdhAra haiM jo purAvidoM ke anumAnoM ko cunautI dete prazna khar3e karate haiN| kumhAra kA cAka, kulhAr3I, basUlA, rukhAnI, chidrita sire vAle hathiyAra, hathaur3A Adi ke sAtha sila lor3hA, okhala mUsala, mAnava ke pariSkRta jIvana kI jhAMkI dete haiM / vaha jIvana Aja bhI gAMvoM meM pracalita hai | mAnava vikAsa ke gahana avalokana evaM adhyayana hetu una avazeSoM ko kSetrIya AdhAra para 6 bhAgoM meM jayanArAyaNa pANDeya ne bAMTA haiM:1 : uttarI kSetra-burjahoma, mArtaka evaM guphakarAra (1962.63) / burjahoma (jhelama) meM 1959-1964 utkhanana huA jo kAla dRSTi se 2375 I. pU. se 1700 I. pU. kA hai (1962-63) / burjahoma se prApta sIMga yukta baila kA citraNa tathA kucha pina lage zIrSa isa bAta kA saMketa dete haiM ki kalA bhI usa kAla meM kAphI unnata thii| alacina evaM alacina ke anusAra vaha saMpanna samAja kA paricaya dete haiM / 163 For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2: vindhya kSetra-gaMgA ke maidAnI bhAga se madhyapradeza taka ke bAMdA, sIdhI, kolaDihavA, paMcoha, mahamar3hA, indArI, belAdhArI evaM kunajhuna kSetra haiM, jahA~ utkhanana 1969-70, 77-76', 77-78 meM kamazaH calA / yahA~ se prApta mRda bhANDoM kI suMdaratA, ToMTI yukta kaTore, ghar3e, taztariyA~ vizeSa rahIM / pazuoM ke lie bAMsoM se banA daravAjemaya bAr3A, miTTI ke bartana meM rakhe hue tathA jale hue anAja ke dAne Adi C14 adhyayana dvArA 4440-4530 I. pU. ke AMke gae haiM / 3: dakSiNa bhArata-citAla durga (brahmagiri), belArI (saMgaThanakalla), rAyacUra (TI. narasIpura, piklIhala, mAskI), dhAravAr3a (hallUra).. maisUra (hemmige), bIjApura (teradala), gulabargA (koTekala), karnATaka (arakoTa) tamilanADu Adi meM aneka sthaloM para khudAI kI gii| yahA~ bhI anya sAmagrI ke sAtha lipi pute makAnoM ke pharza aura canA, mUMga, rAgI, kulakI prApta hue| adhyayana se sAmagrI kA kAla 2500-1000 I. pU. kA prApta huA / kiMtu alacina alacina ke anusAra meharagar3ha (3500 I. pU.) se prApta sAmagrI kI tulanA meM yahA~ kI sAmagrI adhika prAcIna pratIta hotI hai / isalie vI. DI. kRSNasvAmI evaM vI. ke. thApara ne isa saMskRti kI utpatti dakSiNa bhArata se mAnI hai / 4 : madhya gaMgAghATI tathA gaMgA ke kachAra meM purAvazeSoM kI bharamAra dikhatI hai jahAM utkhanana adhUre par3e haiN| 5: madhya pUrva kSetra-inameM gaMgA kA kachAra, bihAra, ur3IsA (siMhabhUmi) kA ilAkA vizeSa haiM jahA~ anya sAmagrI ke sAtha gehU~, jau, mUMga, masUra Adi ke sAtha dhAna kI prApti vahA~ kRSi kA unnata saMketa detI hai / C14 adhyayana se ise 2400-2500 I. pU. AMkA gayA hai| 8 : pUrvottara bhArata-AsAma, nAgAlaiMDa, maNIpura, mijorama, arUNAcala pradeza, sikkima, ke kSetra isake aMtargata lie ge| choTe-choTe utkhananoM se lagabhaga vahI sAmagrI basUle, chainI, hathaur3e, sila lor3he Adi, bhAratIya saMskRti ke pratipAdaka prApta hue haiN| raphIka mugala ke anusAra isake uttara kAlIna prAk har3appA saMskRti mAnI gaI hai jo har3appA mohanjodar3o se kadAcit pUrvakAla meM samRddha rahI kiMtu alacina dampatti use prAraMbhika saiMdhava hI mAnate haiN| inake aMtargata muMDIgAka, dehamorAsI, (ghuNDaI aphagAnistAna meM) nAla, kilemohammada, daMvasAdAta, perivAno ghuNDaI, aMjIrA, siyAha damba, nUndarA, kullI, mehI, pIrAka damba, meharagar3ha, AmrI, koTa dIjI, har3appA aura kAlIbaMgA Ate haiM / inameM se kucha kveTA saMskRti vAle kahalAte haiM jahAM se prApta purAvazeSoM meM vizeSa prakAra ke gulAbI lie mRda pAtroM para kAle sapheda raMga kA citraNa milA hai / sAre citra jyAmitI aura kalAtmaka haiM jinameM hariNa, bela bUTe aMkita haiN| AmrI, koTadIjI, jhauva, kAlIbaMgA kI kalA kI apanI-apanI vizeSatAaiM haiN| inameM sabase mahatvapUrNa sAMr3a kA suDaula aMkana hai| kAlIbaMgA se prApta mRda pAtroM para per3a, paudhe, machalI, batakha, titalI, hariNa, bakare.. sAMr3a, bicchu evaM trikoNa haiN| yahA~ ke purAnagara kI nAlI yukta sar3akoM kI AvAsIya yojanA, dIvAroM ke avazeSa, bhavana, prastara sAmagrI, dhAtu prayoga, cUlhe, bhaTTiyA~, AbhUSaNa sabhI pariSkRta jIvana praNAlI darzAte haiN| vANijya ke pratIka bAMTa, mudrAaiM, AvAgamana ke sAdhana ke sAthavyApAra kA rahasya bhI khulA hai jisameM utpAdita sAmagrI kA vinimaya avazya rahA dikhatA hai| dhArmika dazA kA jJAna utkhanana se prApta vibhinna mRda mUrtiyoM, jinameM mAtA pradhAna hai milatA hai| zrRMgI deva parvata para sthita puruSa hai jinameM aneka nAga yukta devI mUrtiyAM bhI haiM jo kisI nAga pUjakoM kA bhAna karAtI haiM / aneka bAMToM ko pUrvAgrahavazAta zivaliMga aura yoni mAnA gayA hai jisameM aneka purAvidoM tathA kalyANabrata cakravartI jaise vivdAnoM vdArA asahamati hai| 164 For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhavataH brahmANIdevI kA maMdira RSabhajA brAhmI ke tapasvinI AryikA hone kA dyotaka hai| yahIM suMdara sarasvatI kI mUrti bhI prApta huI hai| aneka nArI mudrAaiM namaskAra aura yogAsana meM prApta huI haiM / mevAr3a ke kucha sthaloM para hue utkhananoM meM bhI har3appA pUrva purA sAmagrI ke prApta hone ke saMketa mile haiN| lipi aMkana lagabhaga sAre hI pAtroM para bahutAyata se hai jo ki saiMdhava lipi se hI mela rakhatI hai| aneka purAlipi vizeSajJoM ne use par3hane kA prayAsa kiyA hai kiMtu unheM saphalatA nahIM mila sakI hai| san 1856 meM jaba lAhaura karAcI rela lAina bicha rahI thI taba khudAI ke samaya IToM ke Tukar3oM ke dikhane se anumAna lagA (kyoki 1826 meM cArlsa mesana dvArA pUrva meM hI ghoSaNA kI gaI thI) ki vahA~ har3appA kA avazeSa TIlA thaa| una IToM ke Tukar3oM se janarala elekjeMDara kaniMghama ne sthala nirIkSaNa karake batalAyA ki vaha to vizAla purAvazeSa thA jahA~ se loga makAna banAne ke lie pakI IMTeM uThA-uThA le jAte the| 1921 se vahA~ sara jAna mArzala ke nirdezana meM utkhanana prAraMbha huA jo ATha varSa calA / jo anapekSita purAvazeSa prApta hue unheM sahejakara zrI dayArAma sAhanI dvArA adhyayana kiyA gyaa| 1922 meM DaoN. rAkhAladAsa banarjI ne siMdhu nadI ke taTa para eka nae TIle mohanjodar3A ko khoja nikAlA / vahA~ se bhI har3appA jaisI hI purAvazeSa sAmagrI prApta huI / 1922-1930 taka mohanjodar3o kA utkhanana calA aura 1931 meM vaha ruka gayA kiMtu bhArata pAkistAna vibhAjana ke bAda 1950 meM mArTinara vhIlara ke nirdezana meM use punaH prAraMbha kiyA gayA / jaoNna epha Delsa ne 1963-64 meM punaH utkhanana karAyA / isa taraha kAma pragati para rahA aura bharapUra tathya prakAza meM Ae / I. je. maike ne 1935-36 meM cAnUdAr3oM nAmaka sthAna para utkhanana karAyA / bar3A Azcarya mAnA gayA, ki usa sabhyatA kA vistAra uttara se dakSiNa 1400 ki. mI. aura pUrva se pazcima 1600 ki. mI. nikalA / vaha balUcistAna, IrAna, taka bhI phailA thA / idhara bhArata meM bhI thor3e bahuta utkhanana hue aura yahA~ bhI usI sabhyatA kA vistAra milA / usameM sabase mahatvapUrNa nagna puruSa ke gulAbI patthara ke dhar3a the jo kAyotsargI mudrA se sAmya rakhate haiM (citr)| vaise hI dhar3a mathurA kaMkAlI TIlA tathA paTanA lohAnIpura se prApta hue the / ve sabhI dhar3a apane Apa meM jisa saMskRti aura sabhyatA kI udghoSaNA karate the use usa samaya aneka purAvidoM ne "jaina saMskRti" se sambaMdhita batalAyA / zrI rAmaprasAda caMdrA, prANanAtha vidyAlaMkAra, Ara. DI. bainarjI Adi aneka purAvidoM ne unheM spaSTa rUpa se jaina mudrAeM ghoSita karane ke saMketa die parantu purAvidoM kI bhIr3a usa para mauna ho gaI / jo sIleM aura mRda pAtroM ke avazeSa mile the una para aMkita lipi ko sabhI ne apane-apane tarIke se par3hane ke prayAsa kie / vo sAre aMkana Adi se aMta taka sahI pUchA jAe to zramaNa jaina siddhAMtoM kI mauna bhASA meM upadeza haiM / muni vidyAnaMda tathA aneka purAvidoM ke spaSTa abhimatoM ke bAda bhI kI gaI upekSA samajha se pare hai| artha aura parizrama to vyartha gae hii| kucheka to atyaMta nae aMkana haiM jo aba taka bhI kisI ne nahIM dekhe pahacAne haiN| unheM sahI aMkita kara lenA bhI apane Apa meM bahuta bar3I upalabdhi aura vizeSatA mAnI jAnA caahie| pUrI zatAbdI bIta gaI / kiMtu anabhijJa vidvAna unako par3hane kA prayAsa vaidika aura gAyatrI maMtroM ke AdhAra para karate hue samaya khote rhe| sabhI kA bahAnA thA ki koI kuMjI prApta nA hone se unheM use brAhmI ke AdhAra se par3hanA par3a rahA hai jabaki vaha mAtra bahAnA thA / bhArata kI pracIna tama/purA saMskRti meM jainatva lagAtAra avasthita rahA phira bhI usako upekSita kiyA gyaa| yaha bAta samajha meM AnA kaThina hai| brAhmI ne usa purAlipi ke 27 akSara avazya lie haiM kintu nAtina bhASA ke AdhAra para nAnI bhASA ke hRdaya kI gaharAI ko AMkanA bhrAmaka hogA / usa purAlipi kI prathama beTI thI mUla prAkRta jisakI beTI brAhmI huI / ise hama aba Age dekheMge / 165 For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla saiMdhava purAlipi (saMketa - citralipi) | mUla prAkRta (saMketa + mUla devanAgarI) | brAhmI (27 purA saMketa) | vaidika saMskRta, | saMskRta aura kSetrIya prAkRta | Adhunika saMskRta, prAkRta, pAlI | phArasI, urdU evaM anya prAMtIya lipiyAM usI purAlipi kI prathama kuMjI zravaNabelagola kI eka vizAla pASANa zilA para dikhane se (citra) samasyA kA hala dikhAI diyA jise kAMphreMsoM meM (itihAsa / epIgrAphI meM) prayatna rUpa prastuta bhI kiyA gayA kiMtu Adhunika purAvidoM ne bhI koI dhyAna nahIM diyA / acAnaka eka kelaiMDara meM baiThI jina mudrA ke pairoM para aMkita usI lipi ko dekha Thosa AdhAra mila gayA ki vaha purAlipi jisa saMskRti ko darzAtI hai vaha mUla bhAratIya saMskRti anya kucha nahIM mAtra jina zramaNa saMskRti hI hai / isalie usakI varNamAlA pAThakoM ke lie prastuta kI hai| usI ke AdhAra para yaha pustaka hai / 166 For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina purA-kathAkoSa se sAmya DaoN. pUrNAnaMda varmA ne behada nirbhIkatA aura sahajatA se svIkArA hai ki binA hiMdu bane eka jainI zreSTha jainI to bana sakatA hai parantu binA jaina saMhitA ko apanAye eka acchA hindu nahIM banA jA sakatA / arthAt hindutva kI bhUmikA kA mUla AdhAra jainatva hai| bhArata kI mUla saMskRti ko "hindu" saMskRti pukArane vAloM ko bhI zrI varmA kI yaha svIkRti mAnya honI caahie| bhAratIya saMskRti meM sindhughATI sabhyatA jisa taraha racI pacI hai use kucha vidvAna dravir3a prabhAvI pukArate haiM to kucha veda prabhAvI, kucha use gAyatrI pATha prabhAvI aura kucha use Arya prabhAvI batalAte haiN| kintu sabhI use khIMcatAna kara baiThAne kA prayAsa karate haiM jabaki anabhijJa vidvAnoM ko jaina purA-adhyAtma kathAoM se sAmya isalie dikha nahIM sakA kyoMki unhone use kabhI jAnA hI nhiiN| prApta jaina saMdarbhAnusAra AcArya pUjyapAda ke ziSya vajanandinandi ne vikrama 526 meM dravir3a saMgha kI sthApanA kI thI jisake samarthaka/anuyAyI dravir3a kahalAne lge| mUla meM to vaha eka zramaNa saMgha hI thA jisane upasargo ke bAvajUda saMskRti shejii| jaina kathAkoSa tathA jaina sAhitya ke aneka prasaMga saiMdhava lipi abhilekhoM meM dikhalAI par3ate haiM jabaki anya dharmakathAoM ke nhiiN| jaise ki - 1) vedapUrva saina esa kyAoM meM jina yugala baMdhuoM ke tapa kA varNana AtA hai unakA varNana hama kulabhUSaNa-dezamUSaNa muniyo ke saMdarbha meM kara hI Aye haiN| saiMdhava lipi meM ye bAra bAra jhalakate haiM / (2) bharata-bAhubalI kathA jaina sAhitya meM apanA vizeSa sthAna rakhatI hai, ki mallayudhda meM bAhubali ne bharata ko harAyA thA / rata-AdinAtha varNana yoM hai ki jaba AdinAtha vana meM 4000 tapiyoM ke sAtha tapalIna the taba bharata unake pUjana ko pahuMce (4) eka vizeSa varNana svayaMbhUramaNa samudra ke mahAmatsya aura taMdula matsya kA rocaka sAmane AtA hai jisameM mahAmatsya ke vaja vRSabhanArAca saMhanana ke kAraNa usakI sahana kSamatA agAdha ho jAtI hai, kintu hiMsaka pravRtti ke kAraNa vaha raurava narakagAmI hotA hai| usa jaise saMhanana ke dhAraka manuSya yadi tIrthakara prakRti kA baMdha prApta karate haiM to tadabhavI mokSagAmI hote haiN| jainapurA kathA koSa meM inakA varNana bharapUra milatA hai| Adhunika vaijJAnika rahasyoM ne bhI udghATita kiyA hai ki mahAmacchoM kA saMhanana ugra naisargika ApadAyeM na kevala jhela letA hai balki cuniMdA kSetroM meM matsyoM kA jamAva aura maraNa bhI dekhA jAtA hai| (5) cilI meM pakSiyoM kA sAmUhika mRtyu AmaMtraNa sAmAnya naisargika prakriyAeM nahIM ati vizeSa avalokana kahe jA sakate haiN| sAtha hI unake saMjJitva ko darzAte haiN| saiMdhava lipi ne bhI pakSiyoM ko unhIM tapa aura samAdhimaraNa ke saMdarbho meM dikhalAyA hai| (6) eka kathA ke anusAra kutte ko mRtyu ke samaya NamokAra maMtra sunAye jAne para use devagati prApta huI thI, varNana milatA hai| (7) isI prakAra zArdUla kA jainatva se jur3Ava na kevala saiMdhava sIloM meM balki vartamAna ke jaina saMdarbho meM bhI bharapUra milatA hai| kharagoza, kachuvA, mora, batakha, cakavA, kabUtara, murgA, totA, mainA barra, bicchu, makkhI, titalI, sarpa, DAyanAsara, (sarIsRpa) Adi kA varNana saiMdhava sIloM meM kisI na kisI kathAnaka se jur3A dikhatA hai| anya aneka prANI, tIrthakaroM ke lAMchana svarUpa bhI dikhalAI dete hai| (8) aSTApada nAmaka prANI jo kisI bhI taraha paTake jAne para apane cAra pairoM para khar3A rahA AtA hai aura parAsta nahIM hotA. - eka vItarAgI sAdhu kI dRr3hatA ko bhI vaisA hI mAnA gayA hai, so bhI saiMdhava aMkana meM bAra bAra dikhatA hai| (7) seTha sudarzana kI kahAnI "cira brahma tatva kA" dyotaka banatI bhI dikhalAI detI hai| (10) U~ kA spaSTa darzana bhAratIya darzana kA staMbha hai jise uttarakAlIna sabhI bhAratIya dharmoM ne apanAyA to, kintu usakI saiMdhava jhalaka mAtra jaina purAaMkanoM tathA pANDulipiyoM meM dikhatI hai| usa U~ kI sattA ko aura mahattA ko sabane svIkArA, hai| 167 For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu usakA udgama mAtra jaina "mUlamaMtra" meM siddha hotA hai| bhUvalaya graMtha usakI vyApaka abhivyakti detA hai| tIrthakaratva kI mahimA ki use kyoM mAtra narabhava se hI jIva dvArA prApta kiyA jA sakatA hai, jIva kI nArI paryAya athavA napusaMka paryAya se nahIM, kI abhivyakti bhI behada sajIva hokara saiMdhava purAaMkanoM meM ubharI hai jo jainadharma ke sivAya kisI bhI anya dharma saMdarbho se mela nahIM khAtI hai| ye saba vizeSatAyeM jaina purA adhyAtma ke ati samIpa saiMdhava purAaMkanoM ko lA detI haiN| gumamA 168 For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina adhyAtma sAhitya aura saiMdhava saMketoM meM sAmya bhASA kI utpatti saMbaMdhI kucha vizeSa ullekha jaina sAhitya meM dhavalA graMtha me haiM aura mUla NamokAra maMtra saMbaMdhI ullekha nibadhdamaMgala nAmaka graMtha meM dikhalAI detA hai / zvetAmbara AmnAya ke mahAnizItha sUtra. adhyAya 5 meM paMca maMgala sUtra ko bhagavAna vIra (mahAvIra) vdArA racA mAnA gayA hai| bhagavatI sUtra (zve.) meM bhI use pAyA gayA hai jahAM Namo loe savva sAhUNaM kI jagaha Namo baMbhIe libIe (brAhmI lipi ko namaskAra) kahA gayA hai jo RSabhajA brAhmI ke nAma se jur3I saiMdhava lipi kI samakAlIna athavA uttarakAlIna baiThatI hai / khAravela kI mUla guphA ke ziro zilAlekha meM bhI "Namo (namo nahIM) arahaMtANaM / Namo sava sidhANaM" aMkita hai jo usa kAla kI lipi ko darzAtA hai| usI guphA ke naisargika bhAga meM chata para bhImabaiThikA jaisI zailI ke zaila citrAMkana bhI dikhe haiM jo aba taka anadekhe rahe haiN| paMcaparameSThI kA bIjAkSara 9/oMkAra svara mAnA gayA hai jo saiMdhava purA lipi meM tIna sAMketika rUpoM meM AyA hai| -oM ekAkSaraM paMcaparameSThinAyAdipadama / (dravyasaMgraha TIkA 49/207/11) yaha divya dhvani hai jo mUla bIjAkSara hai| -chahavaNavapayatthe paMcaTThIkAyasattataccANi / NANAvihahehi divvajhuNI bhaNai bhavvANaM / tilloya paNNatti 4/905 bhASA kI abhivyakti zabdoM se to hai kiMtu zabda ke hI artha kSetra parivartana se badalate jAte haiM ataH AgamAnusAra artha grahaNa karane kI 5 vidhiyo meM se saMketa eka bhAva grahaNa karane kA nirdeza bhI detI hai / zabda dhvanyAtmaka bhI ho sakatA hai aura saMketAtmaka bhI kyoMki zruta zabda pramANa to hai hI kiMtu agAdha hai / akSaroM kI sImA se pare vaha zruta jJAna hai / akSara yoM to mAtra 64 mAne haiM (33 vyaMjana +27 svara + 4 ayogavAha) kiMtu unake saMyogoM se bane zabdoM kI gaNanA ati vizAla hai isI.lie saMketoM ko bhI bahuta mahatva diyA gayA hai jo aTThAraha bhASAoM aura sAta sau kubhASA svarUpa vdAdazAMgAtmaka bIjapadoM kA artha kartA hai / -saMkhitta saddarayaNamaNaM tatthAvagama hedU bhUdANegaliMga saMgayaM bIja padaMNAma / tesi maNeyaNaM dubbAla saMgapyaNaM aTThArasattasayabhAsa kubhAsA sarUvaNaM parUvAo aTThakattAroNAma / dhavalA, 9/4,1,44/127/1 OI R S isa prakAra jainAgama saMketa bhASA kA samarthaka hai aura vaha padhdati Aja bhI dainika jaina pUjA meM usI rUpa meM pracalita hai| arhata kI mahattA ko Rgveda ne bhI svIkArA hai kyoMki arhata athavA jina paramparA vedapUrvakAlIna rahI hai| vaha paraMparA Aja bhI jina zramaNoM vdArA jIvaMta hai / AgamAnusAra hama pAte haiM: - -joiMdiye jiNittA NANasahAvAdhiaM muNadi aadN| taM khalu jididiyaM te bhaNaMti je NicchidA saahuu| sarvArthasidhdi 31 -jida koha mANa mAyA jidA loha teNa te jiNA hoti / mUlAcAra, 261 :: :: :: * X : -aneka janmATavIprApaNahetUna samastamoharAgavdeSAdIna jayatIti jina : | niyamasAra, 1 -khaviya ghAikammA sayalajiNA / ke te| arahaMta sidhdA / avare Ayariya uvajjhAya sAhu desajiNA tivva kasAiMdiya moha vijayA do / dhavalA, 9/4.1.1/10/70 -sakala jinasya bhagavatsatIrthadhinAthasya pAdapada,mopapevino jainAH paramArthato gaNadharadevAdayaH ityarthaH / tAtparya vRtti, 139 169 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (tapa mArgI paMcaparameSThI vItarAgI hone se kAyotsarga lIna dikhate haiM / unakI dhyAnastha mudrA khDagAsana aura padamAsana meM saiMdhava sIloM meM bharapUra vyakta huI hai| isakA sAmya elorA guphAoM ke jina maMdira meM do prAcIna aMkanoM meM spaSTa dikhAI detA hai bhale hI una para purAtatvajJoM kI dRSTi kabhI nA gaI ho| __tapa kA mUla kAraNa caturgati bhramaNa karAne vAle aSTa karma janita saMsAra ko zeSa karanA hai / ve caturgatiyAM kaoNsa aura svastika ke rUpa meM saiMdhava aMkama meM bArabAra dikhalAI detI haiM / jahAM kahIM bhI ye svastika zailAMkita dikhA hai vahAM vahAM vaha purA kAla meM jinadharma ke hone kA saMketa detA hai / itanA hI nahIM caturdika Aivarti kA eka aisA zailAMkana citra hai jo jina zramaNoM vdArA purA kAla meM kI gaI tapa sAmAyika kI ghoSaNA karatA hai| anya vizeSa purA cinhoM meM digaMbaratva /muni liMga tathA guNasthAnonnati ke aMkana bhI vahAM purA kAla meM jainatva honA darzAte haiN| kubera kA darzAyA jAnA (mahAlakSmI laiNI) , aSTamaMgala aMkanoM kA honA (kArlA guphAaiM), yugala caraNAMkana, zArdUla athavA caka kA honA mUla meM jainatva kI ghoSaNA karate haiM bhale hI unheM bAda meM azoka ke kAla se baudhdoM ne bhI apanA liyA / jinatva kA mUla AdhAra ahiMsA hai / AgamAnusAra-ahiMsaiva jaganmAtA ahiMsaiva padhdati : / ahiMsaiva gatiH sAdhvI zrIra hiMsaiva zAzvatI / jJAnArNava, 8/32 RI saiMdhava saMketa lipi meM ise eka caupAe ke paira ko sImAMkita karake darzAyA hai jo batalAtA hai ki kisa prakAra ke pazuoM ko surakSA meM rakhakara pAlA jAnA cAhie / vaha hiMsA kA saMketa nahIM thA jaisA ki purAvidoM ne aba taka mAna rakhA hai| vaha pazu pAlana kA dyotaka hai, lagabhaga vaisA hI jaisA mahAvratI ko unakI svasaMyama kI sImAoM meM darzAyA gayA hai| ___jinoM" ke anuyAyI, zradhdAnI, samarthaka aura sevaka jinadharmI/jaina kahalAte haiM jo samUce purA bharatakSetra ke AryakhaNDa ke 'ajanAbhavarSa ' athavA bhAratavarSa meM vedapUrva kAla se hI avasthita the| yahI saiMdhava pramANa bhI darzAte haiN| jinAnuyAyI jaina hai| -jinasya saMbaMdhIdaM jinena proktaM vA jainama / pravacanasAra, tAtparya vRtti, 206 Mmma d arthAta jainatva hI hamAre mAnava samAja kI mUla saMskRti' thI aura hai| use khokara hama mAnavatA surakSita nahIM rakha skte| jainoM ke ArAdhya nau deva haiM - -arahaMta sidhda sAhu tidayaM jiNadhamma vayaNa paDimAhu jiNa Nilaya idirAe navadevatA ditu me bohiN| ratnakaraNDa zrAvakAcAra.119/168 888 uz2alokavAsI deva, zAsana devI devatA rUpa jinAlayoM meM arahaMtadeva kI sevA meM saiMdhava sIloM meM bhI dikhAI dete haiM jaise ki Aja ke jinAlayoM meN| purA jinabiMboM meM bhI ve vaise hI dikhalAI dete haiM / Azcarya hai ki purAvidoM evaM mUrti vijJAniyoM ne aise jina biMboM ko madhyayugIna kahakara unheM anadekhA chor3a diyA ThIka kuNDalapura ke bar3e bAbA kI trh| jabaki usa jina biMba para purAlipi aMkita hai| kadAcita una vizeSajJoM kA bhI doSa nahIM hai kyoMki vaha lipi mAtra kaimarA pakar3a pAtA hai| kuNDalapura kA vaha purA kAlIna jinabiMba aba apane nae Ayatana meM bhaktoM vdArA surakSita kara liyA gayA hai isI mAnyatA ke AdhAra para ki vaha eka arvAcIna madhyayugIna, nitya pUjita jina biMba hai / kiMtu yaha kArya purA dharohara ke saMrakSaNa kI dRSTi se atyaMta sarAhanIya huA hai| (citra) biMba ke sira ke pAsa hI do darAreM aba spaSTa dekhI jA sakatI haiM jo biMba ke purAne jinAyatana meM dIvAra meM jar3e hone ke kAraNa adRSTa thiiN| pichale varSoM meM do bAra unameM pAnI saMbhavataH purAnI dIvAra ke pIne se, bharane se itanA risAva huA ki logoM meM ise atizayamaya amiSaka jAnakara zora maca gyaa| 170 For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 jahAM jisane sunA daur3a par3A kuNDalapura kI ora darzakoM kI bhIr3a laga gii| biMba kA patthara gulAbI lAla baluA paratadAra zilA hai| sAre hI prAcIna jina biMba isI patthara meM athavA dakSiNa bhArata ke grenAiTa meM dikhate haiM / yaha bAta bhI sarva vidita hai| ki aise pASANa meM eka bAra parata meM pAnI ghusane para parateM bahuta tejI se khulatI haiM do bAra vahI ghaTita ho cukane para saMbhAvanA yahI thI ki ve parateM kabhI bhI bar3hakara biMba kI ceharevAlI parata ko sAmane pheMka detIM aura vaha purA dharohara kAla kavalita ho eka atizayI prakopa mAnA jAkara bhulA diyA jAtA jaise ki Aja aMjanerI kA purA jina biMba sar3aka ke kinAre upekSita par3A hai| acchA huA ki samaya rahate bhaktoM ne use cUne kI cunAI vAle prAcIna jinAlaya se nikAlakara nava nirmANAdhIna jinAlaya meM binA usakA purA vaibhava pahacAne bhI surakSita karA kara jina pUjakoM para unakI anamola purA saMpadA bacAne kA gurutama upakAra kiyaa| isa uttama kArya ke lie unase na pUche jAne ke kAraNa kucha logoM kA mAna Ahata ho gayA jisase ruSTa ho unhoMne virodha darzAte usa udhdAra prakaraNa kI sarAhanA ke bajAya use vivAda banAkara nyAyAlaya meM binA sacAI jAne hI pahuMcA diyA | surakSA meM bhI unheM doSa hI dikhAI die| kiMtu bhAratIya hI nahIM vizva purAnidhi kI surakSA meM yaha sarAhanIya kArya bhaktoM ne kiyA hai| aise purAlipi aMkita 12 jina biMba aba taka hamArI dRSTi meM sarvekSaNa ke vdArA A cuke haiM kiMtu unakA udaghATana karane meM yahAM isalie saMkoca hai ki kahIM ve bhI bar3e bAbA kI taraha hI bhAratIya purAtatva vibhAga vdArA bevajaha kinhI ahaMkAriyoM kI sanaka kA zikAra banakara kAnUnI ulajhanoM meM ulajhA na die jAveM ki unheM maiMne yathocita mAna sammAna se pUchA kyoM nahIM / ve saba nitya pUjita jinabiMba haiM bar3e bAbA prakaraNa meM mAnanIya nyAyAvidoM kA nirNaya sunakara hI apanI agalI kRti meM unheM pragaTa kruuNgii| isa saMsAra meM karma janita caturgati ke duHkhoM se chuTakArA pAne hI tapasviyoM ne svasaMyama se tapa dhArakara apanI sahanazakti ko hRdaya meM nirmalatA rakhate hue unnata kiyA jise saiMdhava lipi meM bharapUra abhivyakta kiyA gayA hai| ise uttarakAlIna sabhI dharmoM ne thor3e bahuta rUpa meM apanAyA kalyANavrata cakravartI ne apanI pustaka imarjeMsa oNpha hiMduijma meM darzAyA hai ki yaha hiMdu dharma aura usakI Izvara saMbaMdhI kalpanA mAtra pAMcavIM zatI I.pU. kI hI haiM anyathA pUrva kAla meM mAnava hI usa Atmika uccatA ko prApta karatA thA. (arthAta manuSya hI tIrthaMkara pada tapa vdArA pAtA thA) aura yaha hiMdutva jainatva se hI janmA eka darzana hai / Wan - vyavahAreNa caturgatijanaka karmodayavazenordhvadhaH stiryaggati svabhAvaH / dravya saMgraha, TIkA, 2/9/5 -jisse gaie AuaM badhdaM tattyeva cieNa upatti tti | dhavalA 10 / 4,24/40/239/3 Jian - dukkhahaM kAraNu muNivi jiya davvahaM ehu sahAu / hoyavi mokkhhaM maggi lahu gammijai paralau / paramAtma prakAza, 2/27 - gatizcaturbhedA narakagatistiryaggatirmanuSyagatirdevagatiriti / sarvArtha sidhdi, 2/6/ 159/2 inase alaga eka paMcama gati mokSadAyI hai, jo urdhvagAti / sidhdagati kahalAtI hai - "NA -AdeseNa gadiyaNuvAdeNa attitha Nirayagadi tirikkhagadi maNussagadi devagadi sidhdagadi cedi SaTaNDAgama / 1/1,1/24/201 X * kare n ^ AI ^ ^ jina athavA jitandriyoM ne 28 mUla guNoM ko dhArakara 22 parISaha atyaMta puruSArtha uThAte hue jaya kie / ataH ise vIra mArga aura vIra dharma pukArA gayA jisakI udaghoSaNA zArdUla ne kii| zrI vatsa kI sIla naMbara 306 ise darzAtI hai| kAyotsargI jina ke viSaya me jainAgama ke sUtra merA kucha bhI nahIM, yaha tana bhI nahIM darzAte haiN| zra -samasta bahirdravyecchA nivRtti lakSaNa tapazcaraNa / dravya saMgraha 21 /63/4 - tavo visaya Niggaho jattha / niyamasAra, 6/15 * --karma kSayArthaM tapyata iti tapaH / sarvArtha siddhi 9/6/412/11 171 For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -viSayAzAvazAtIto nirArambho aparigrahaH, jJAna dhyAna taporaktastapasvI sa prazasyate / ratnakaraNDa zrAvakAcAra, 1/10 -khavaNAyaM vilaNibbiyaDi Na purimaNDaleyaTThA NANi tavo NAma / dhavalA,8/5,4,26/61/5 vaha tapa chaha bAhara aura chaha aMtaraMga isa taraha bAraha prakAra kA batalAyA gayA hai jo saiMdhava saMketa bhI batalAte haiN| -duviho ya tavAcAro bAhira abbhataro muNeyavyo / ekkekko vichadhdA jadhAkammaM taM paruvemo / mUlAcAra, 345 BA -bArasa viheNa tavasA NiyANarahiyassa NijjarA hodi| veraggabhAvaNAdo NirahaMkArassa nnaanniss| kArtikeyAnuprekSA,1020 -vdAdaza vidhaM tapaH tenaiva sAdhyaM zudhdAtma svarUpe pratapanaM vijayanaM nizcaya tapazca / dravya saMgraha TIkA, 57/228/11 -visaya kasAya viNiggaha bhAvaMkAuNa jhANa sijjhiie| jo bhAvai appANaM tassa tavaM hodi NiyameNa / bArasa aNuvekkhA, caradi* -tasmAbdIyaM samudrekAdicchArodhastapo viduH / bAhayaM vAkkAya saMbhUtamAntarama mAnasaM smRtaM / mokSapaMcAzata, 48 tapa hetu saMyama, utsAhamaya puruSArtha aura dRr3hatA cAhie kyoMki zarIra kA apanA dharma aura iMdriyAM hAthI sI prabala hotI 'haiM donoM para niyaMtraNa kara pAnA acche acche vIroM ko bhI DigA detA hai / svayaM liyA huA niyama thor3I sI cUka meM TUTa jAtA hai kitu guru ke sammukha liyA gayA choTe se choTA saMkalpa guru evaM ziSya donoM para apanA prabhAva aura dabAva rakhatA hai| saiMdhava saMketoM meM saMyama ko bhAle se aura puruSArtha ko ardha dhanuSa se darzAyA gayA hai| isakA carama samAdhimaraNa /saMthArA/sallekhanA hai / -saMyamamArAhaMteNa tavo ArAhiyo have NiyamA / ArAhateNa tavaM cArittaM hoibhayaNijjaM / bhagavatI ArAdhanA mUla 6/3211 -tiNNaM rayaNANa vibhAvaTTha micchANiroho / dhavalA, 13/5,4,26/54/12 jIvana ke cAra puruSArtha kahe gae haiM - dharma, artha, kAma aura mokSa / arthAta dharma se hI prabhAvita zeSa tIna haiM aura dharma sabase pradhAna aura mUla hai| dharma arthAta naisargika dhAraNa satya hai| -dharmazcArthazca kAmazraca mokSazceti maharSibhi, puruSArthI ayamuddiSTazcaturbhedaH puraatnaiH| jJAnArNava, 3/4. -dhammahaM atthahaM kammahaM vi eyaha sayalahaM mokkhu |uttmupbhnnhiN NANi jiya aNNe jeNa Na sokkhu / paramAtma prakAza , 2/3 -asuhA atthA kAmA ya ....eo cevasubho Navari savvasokkhAyaro dhammo / bhagavatI ArAdhanA mUla,1813 )))) -puMso artheSu caturSu nizcalataro mokSaH para satsukhaHzeSAstavdiparIta dharmakalitA heyA mumukSorataH / padamanaMdi paMcaviMzati, 7/25 -samyagdarzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH / tattvArtha sUtra, 1/1 SaTa dravya, sapta tatva, nau padArtha hI mAtra naisargika haiM jinameM jIva/merA apanA AtmA hareka ke lie sva hai zeSa saba para hai| zAzvata SaTadravyoM se yaha saMpUrNa saMsAra banA hai jise triloka saMsthAna kahA gayA hai |iske madhya loka meM mAtra DhAI vdIpa ke vdIpa samudroM meM manuSya loka hai jisameM manuSya kA astitva batAyA gayA hai aura jahAM se nara ko mukti tapa vdArA hI hotI hai| yahI vaha kSetra hai jahAM puruSArtha saMbhava hai| DhAI vdIpa se bAhara kSAyika samyaktva kI utpatti nahIM kahI gaI hai| -aDhAijjAdIvesu daMsaNa mohaNIya kammassa khavaNa mADhavedi tti No sesadIvesu / dhavalA,6/1,9,8,11/244/2 tapa mArga puruSa strI donoM hI ke lie khulA hai kiMtu tIrthakara prakRti karma kA arjana mAtra narabhava se hI saMbhava hai / mokSArthI 172 For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa ke lie to aMtima samudra / svayaMbhUramaNa samudra ke mahAmatsya jaisA sahanazIla saMhanana vajra vRSabha nArAca saMhanana , cAhie aura phira utkRSTa tapa karake kSAyika guNasthAnonnati cAhie jo bArahaveM guNasthAna ke arahaMta pada taka pahuMcAe taba mokSa prApti tadabhavI nizcita ho jAtI hai| isakI abhivyakti saiMdhava pratIkoM meM atyaMta suMdara huI haiN| * * -tassa maesagadIeceva titthayara kammassa baMdha pAraMbho hodi, Na annnntthetti| dhavalA,8/3,38, -ArhantyakAraNa tIrthakaratvanAma | sarvArtha sidhdi, 8/11/392/ -jassa kammassa udaeNa jIvassa tiloga pUjA hodi taM titthayara nnaam| dhavalA,6/1,9-1,30/67/ 1 4 -sakalabhuvanaikanAthastIrthakaro varNyate munivariSThaiH vidhu dhavala cAmarANaM tasyasyAvdai catuHSaSTaH / dhavalA,1/1,1,1/44/58 -pAradhda titthayara baMdha bhavAdo tadiyabhave titthayarasaMta kammiyA jIvANaM mokkha gamaNa NiyamAdo / dhavalA, 8/3.38/75/1 sAmAnya saMsArI jIva aSTa karmoM ke jAla meM phaMsA apane hI boe karmoM ke phala bhogatA kodha, mAna, mAyA, lobha kI anubhUti se rotA haMsatA AtmA ko 16 kaSAyoM aura 9 nokaSAyoM vdArA kasatA, hI calA jAtA hai aura karmoM kA gherA bar3hakara usakA bhavacaka bar3hA detA hai|ise saiMdhava lipi meM spaSTa darzAyA gayA hai| KXXX/& 000 una aSTa karmoM meM pradhAna mohanIya karma hotA hai jo do prakAra kA, darzana mohanIya aura cAritra mohanIya hotA hai| darzana mohanIya ke kAraNa vaha satya nahIM dekha pAtA aura 'merApane' ke mithyA bhAva meM DUbA kaSAya karatA rahatA hai| vaha kaSAeM kodha,,mAna, mAyA,lobha saiMdhava lipi meM tyakta cAra bUMdoM ke rUpa meM dikhalAI gaI haiN| : : inase upaje Ata raurdra dhyAna do bUMdoM ke rUpa meM, yathA| dikhate haiM jo rAga vdeSa upajAte haiM / jJAnI ke lie inheM tyAganA Avazyaka hai| -sattu mitta maNi pAhANa suvaNNa maTThiyAsu rAga desAbhAvo samadA NAma | dhavalA, 8/3,41/84/16 -yatsarvadravyasaMdarbhe rAgavdeSa vyapohanaM / Atmatatva niviSTasya tatsAmAyikamucyate / yogasAra,/a./5/470 -akasAyaM tu carittaM kasAyavasiyo asaMjado hodi / mUlAcAra, 182 :: -samatA sarva bhUteSu saMyame zubha bhaavnaa| AtaraudraparityAgastadhdi sAmAyika vratama / padamanaMdi paMcaviMzati, 6/8 -sva zudhdAtmAnubhUtibalenArta raudra parityAgarUpaM vA, samasta sukha duHkhAdi madhyastha rUpaM vA / dravya saMgraha TIkA, 35/147/71 darzana mohanIya ke haTate hI vaha guNasthAnonnati karatA caturthaguNasthAna meM pahuMcatA hai aura samyagdRSTi bana jAtA hai / usake pAsa do dharmadhyAna || hote haiM ataH AtmakalyANI sacce guru kI zaraNa meM pahuMcakara vaha zrAvaka ra bana jAtA hai| yahAM se hI vaha apane cAritra mohanIya karmoM ko kama se naSTa karane hetu svasaMyama dhAraNa ke liye guru sanmukha niyama lenA prAraMbha karatA hai| ye niyama puruSArtha sahita vaha dhAraNa karatA hai jo Age pratimA dhAraNa sahita bar3hate jAte haiM / uThate uThate vaha ucca zrAvaka bana jAtA hai kIX brahamacArI, kSullaka athavA ra ailaka /AryikA aura ratnatraya dhAraNa karake paMcamaguNa sthAnI MA ho jAtA hai| vaha ratnatrayI bana cuke haiM aura ekadeza / aNuvratI haiN| 173 For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahAM se tapa puruSArtha bar3hAne para karma nirjarA se unnati prApta kara saptama guNasthAnI mahAvrata dhArakara ve muni bana uccakoTi kA tapa karate haiN| yaha 14 guNasthAnI vyavasthA bhI saiMdhava pratIkoM meM ati suMdara darzAI gaI hai / dhyAna se dekheM to kevalI jina 1 2. 13 veM 14veM guNasthAna para tadabhavI tIrthakara jina | ke sAtha hI haiN| 14veM guNasthana se paMcamagati hai| zeSa vyavasthA anya guNa sthAnoM kI 4, 5, 7, 12, 13, 14 vAlI hai| sAdhuoM vdArA sarpa sIr3hI kA khele jAne vAlA khela tathA unakI uThAna girAna ra AryikAoM kA kamika bhavoM meM ArohaNa 1 digambaratva se hI puMsavedI ko tIrthakaratva 19. caturtha guNasthAnI zrAvaka ko hI tIrthakara prakRti karmopArjana, prathama guNasthAnI kulAcaraNI jinabhakta kA anAdikAla se aMtahIna gaThAna meM bhramaNa, Adi sAre jainAgamI sidhdAMta saiMdhava lipi ne suMdaratama rIti se saMjo kara rakhe haiN| tapa vdArA aSTakarmoM ke bhI cAra ghAtiyA karma naSTa karake hI bhavaghaTa tirane kI sthiti ratnatraya se banatI hai, ko bhI Azcaryajanaka prastuti dI gaI hai| aura to aura aSTakarmoM kA nAza cAra zukladhyAnoM se hI hai ko bhI sa hAtha se darzAyA gayA hai| sAdhakoM kI upazama A. kSayopazama A aura kSAyika sthitiyoM kA bhI aMkana hai jahAM bhAva talachaMTa ko chAMTA hai| -gatyAdi mArgaNA sthAnaira vizeSatAnAM caturdaza guNAsthAnAnA pramANa prarUpaNamogha nirdezaH / dhavalA,3/1,2,1/9/2 A -saMkhiyo oghotti ya guNasaNNA sa ca mohajogabhAva / gommaTasAra jIvakANDa, 3/22 - -ukkassaNu bhAgeNa saH Auva baMdhe saMjadAsaMjadedihetthiM guNaTThANANAM gamaNa bhvdo| dhavalA,12/4,2.7,19/20/13 -tasya saMvarasya vibhAvanArtha guNsthAna vibhAga vacanaM kiyate / rAjavArtika, 9/1/10/588/69 -liMga dehAzritaM dRSTaM deha evAtmano bhavaH,Na mucyate bhavAttasmAtte ye liMgakRtAgraha / samAdhi zataka, mUla, 87 90 -bhAveNa hoi Naggo micchattAi ya dosa caiuNaM paccha daveNa muNI payaDADi liMgaM jinnaannaae| bhAva pAhuDa, 73 AP -ratnatraya bhAvanAe svAtmAnaM sAdhyatIti sAdhuH / pravacanasAra, tAtparyavRtti 2/345/1651 174 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dravyaliMgamidaM jJeyaM bhAvasya liMga kAraNaM / tadadhyAtmakRtama spaSTaM nA netra viSayaM yataH / bhAva pAhuDa, 2 / 129 1 - NivvANa sAdhae jogesadA juMjuMti saadhvo| sadA savvesu bhUdesu tamhA te savva sAdhavo / mUlAcAra, 512 - jinendra mudrayA gAthAma dhyAyeta prItikasvare haritapaMkaje pravezyAMtarnirudhya manasAnilama prathama vdida, yeka gAthAMza cintAnte | recayecchanaiH navakRtvA pRthoktaivaM dahatyanhaH sudhIramataH / anagAra dharmAmRta, 9/22-23/866 / shwa A jinabhakta paMcaparameSThiyoM ko ArAdhate ekadezavratI aura phira mahAvratI banakara caturAdhana se karmajAloM se chuTakArA pAne udyama karate haiN| ve ghara meM rahate hue jIvikopArjana sahita dharma sevana aura sAdhuoM kI sevA karate haiN| [H] - mUlottara guNaniSThamadhi tiSThana paMcagurupada zaraNyaH, dAna yajana pradhAno jJAna sudhaM zrAvakaH pipAsu syaat| sAgara dharmAmRta, 1 / 15 - aNuvrato AgArI / tattvArtha sUtra, H sa M vaha samyakadRSTi AgArI jinavANI zradhdAnI tathA SaTa dravya, sapta tatva ciMtaka hai| - jIvA poggala kAyA dhamma adhammA ya kAla AyAsaM / taccattthA idi bhaNidA NANa guNa pajjayehiM saMjuttA | niyamasAra, 9 - davvaM jIvajIvaM jIvo puNacedaNovaogamao poggla davvapyamuhaM acedaNaM havadi ya ajjIvaM pravacanasAra, 127 T - kriyA ca kAlasya / tattvArtha sUtra, 5 / 22 - sa ca kAlo vdividhaH utsarpiNI avasarpiNI ceti tillAya paNNatti 4 / 313 " m / - tatrAvasarpiNI SaTavidhA suSamasuSamA, suSamA, duSvamasuSamA, suSamaduSyamA ati duSyamAceti / dhavalA, 9/4,144/119/10 - parattau jIvadau micchAdiTThI havai / baMdhai bahuvidhakammaNi jeNa saMsAre bhamati / paramAtma prakAza, 1/77 zru midhyAdRSTi jIva saMsAra pravRtta raha laukika vaibhava kI ora daur3ate jIvana vyartha gavAMkara merA terA karatA rahatA hai| karmArAva karatA vaha AtmA ke astitva ko nahIM jaantaa| nA hI jAnanA cAhatA hai / vaha caMcala citta Akula vyAkula rahatA hai| navapadArtheSu - nija paramAtmaprabhRti SaDa, dravya : paMcAstikAya saptatatva sarvajJa praNIta naya vibhAgena yasya zradhdAnaM nAsti sa mithyAdRSTirbhavati / dravya saMgraha TIkA, 13/32/10 - annANi punaratto savvadavvesu kammamajjhagado lipyadikammarayeNa dukaMda majjhe jaha loI / samayasAra 129 - samamaitthI kAlaM bIle veraggaNANa bhAveNa miTTI vAMchA dubbhAvAlassakalhehi ratnakaraNDa zrAvakAcAra, 57 T " I pratyeka zrAvaka bhAvanA bhAtA hai ki vaha vrata dhAraNa karake apanI bhava bhaTakAna kama kara le| yaha jIvana vyartha na calA jaae| mUtryAdi paMcaviMzati mala rahitaM vItarAga -tapasA nirjarA ca / tattvArtha sUtra, 9 / 3 -appA appAmmi rAo rAyAdisu sahala dosa paricitto saMsAra taraNa hedU dhammo tti jiNehiM NiddiTTho / bhAva pAhur3a, 8591 - siMgo NirAraMbho bhikkhacariei sudhdabhAvo ya egAgi jjhANarado savvaguDDo have samaNo -jIvitAnte tu sAdhanaM / dehAderhita tyAgAta dhyAna zuddhAtma zodhanaM / mahApurANa, 39/149 mUlAcAra, 1000 1 h9 al kI natI 175 For Personal & Private Use Only mjh jh Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhastha ko jIvana yApana karate hue AraMbhI hiMsA kA doSa to lagatA hI hai viSaya kaSAya janita karmAsrava bhI sadaiva banA rahatA hai| isalie ghara meM rahakara mukti asaMbhava hai| gRhastha ghara meM rahakara saMyama kI bhUmikA avazya banA sakatA hai| -khaNDanI peSaNI cullI udakuMbha pramArjanI paMcasUnA gRhasthasya tena mokSaM na gacchati / mokSa pAhur3a,12/31 -asi masi kRSi vANijyAdibhirgRhasthAnAM hiMsyasaMbhavepi pakSaH / cAritrasAra, 40/4 U V UU -kAryAstredhA sAvadyakarmAryA alpa sAvadyakarmAryA asaavdykaaryaashceti| sAvadyakAryAH Sor3hA asi masi kRSi vidyA zilpa vaNi kkarma bhedAta / rAjavArtika, 3/36/2/200/32 IND I -SaDapyeteavirati pravaNatvAtasAvadyaH kAryAH alpa sAvadyakAryAH zrAvakaHzrAvikAzca viratyavirati pariNatvAta / rAjavArtika, 201/6 -uhayaguNavasana bhaya mala vairAggaicAra bhattiviggahaM vaa| ede sattariyA daMsaNa sAvaya guNa bhnniyaa| rayaNasAra, -eyArasa dasa bheyaM dhamma sammattaM puvvayaM bhaNiyaM |saagaar anagArANaM uttma suha saMpajuttehiM |baars anuvekkhA, 68 x -AjJApAyavipAka saMsthAna vicayama dharmya / tattvArtha sUtra, 9/36 || -adyotama kSamA yatra so dharmo daza bheda bhaak| zrAvakairapi sevyauso yathAzakti yathAgamaM / padamanaMdi paMcaviMzati,6/59 -dhamme eggAmaNo jo Navi bhededi paMcahaH visayaM | verAggamao NANI dhammajjhANuma have tassa / kArtikeyAnuprekSA, 479 dhyAna kI AraMbhika avasthA jaghanya sAmAyika hai aura dhyAna bAraha tapoM meM se eka tapa hai| na -rAga doso NirohittA samadA savva kammasu / suttsu apariNAmo sAmAiyaM uttama jAne / mUlAcAra, 523 -sAmAyikaM sarva jIveSu samatvaM / bhAva pAhur3a, TIkA, 27/221/13 0 -caturAvarttatritayazcatuHpraNAmasthito yathAjAtaH |saamaayiko vdiniSadyAstriyogA zudhdastrisaMdhyaMbhivaMdI ratnakaraNDazrAvakAcAra,139 -jIvita maraNe yoge viyoge viprie prie zatrau mitre sukhe dukkhe samayaM sAmAyika viduH / amitagati zrAvakAcAra 8/310 -dharmadhyAnaM bAhayadhyAtmika bhedena vdiprakAraM |caaritrsaar,, 172/3 0 0 0 -mUlottara guNaniSThamadhitiSThana paMcagurupada zaraNyaH / dAnayajanapradhAno jJAnasudhaM zrAvakaH pipAsu syAta |sAgAra dharmAmRta./15" -kammajijjarA naSThamasthi majjanugayasya sudaNANassa parimala maNupekkhaNA NAma / dhavalA, 9/4,1,55/263/1D1 -paMcamahAvrata dharAstrigupti guptAH aSTAdaza zIla sahastradharAzcaturazIti zata sahastra guNa dhrAzca sAdhavaH / dhavalA,1/1,1,1/51/2 -ujjovaNaM mujjavaNaM NivvAhaNaM sAhaNaM ca piccharaNaM / dasaNa NANa carittaM tavANa mArAhaNA bhaNiyA / bhagavatI ArAdhanA,2my -goptaM ratnatrayAtmAnaM svAtmanaM pratipakSataH, vApathogAnti gRhIyAlloka paMktyAdi nispRhaH / anagAAra dharmAmRta, 4/15 -cAritta moha uvasAmagA madA devesu uvavajjati / dhavalA,2/1,1/430 adRSTa AtmA saMsArI kI samajha meM na Ane se Atmamaya hokara bhI vaha use nakAra kara mAtra zarIra ko hI 'sva' pukAratA hai aura vaha kucha aMzoM meM sahI bhI hai / Atma pradeza saMpUrNa zarIra meM vyApta hone se hI saMpUrNa zarIra saMvedanA anubhavana karatA hai, 'maiM' pane kI smRti bhI rahatI hai jo maraNa ke uparAnta zava meM nahI rhtii| yahI AtmA kA astitva darzAtA hai ki vahI 'maiM' hai / 176 For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana usa Atma tatva ko hI dhurI mAnakara saMsAra ko dekhatA hai kyoMki zAzvata SaTadravyoM meM mAtra eka vahI jIva dravya merA 'sva' hai| zeSa saba 'para' haiM isakA use bhAna rahatA hai / yaha zarIra usake hI sahAre svayaM ko 'maiM' pukAratA ahaM bhAva rakhatA hai| saiMdhava saMskRti bhI apanI lipi se yahI sAmya darzA rahI hai| * akSaNoti vyApnoti jAnAtityakSa AtmA / sarvArtha sidhdi, 1/12/103 d -matizrutAvadhimana:paryaya kevalAni jJAnaM ta. sU. 8 9, matizrutAvadhyo viparyayazca / tattvArtha sUtra, 31 - caitanya zaktevda vikArI, jJAnAkAro jJeyakArazva rAjavArtika, 1/6/5/34/28 0 | -ityAdi bhedAta paMcadhA, ityevaM saMkhyeyAsakhyeyAnaMta vikalpaM ca bhavati jJeyAkAra pariNati bhedAta rAjavArtika, 1/7/14/41/2 - svaprabhAva bhAsaNasamartha savikalpaM gRhIta grAhakaM samyagjJAnameva jJAnamarthe nivartamatpramANa mityArhataM mataM / nyAya dIpikA, 1/28/22 X * jinazAsana / siMhAsana ke cAra paira sAdhu AryikA zrAvaka zrAvikA kahe gae haiM baDhakara kramaza: Imf sAta ho jAte haiN| ve sabhI guNasthAnonnatirata rahate haiN| ye sabhI samyakadarzana ke ATha aMga pAlate haiM jinameM eka dharmavAtsalya hai jo vinaya aura vaiyAvratya donoM ko paidA karatA hai| donoM solahakAraNa bhAvanAoM meM bhI samAhita haiM aura tIrthakara prakRti upArjana meM bhI kAraNa haiM / HO vaiyAvratya vdArA guNIjanoM kI sevA kI jAtI hai| saiMdhava lipi saMketoM meM ye sabhI dRSTa haiN| Xue -vyApRte yatkriyate tavvaiyyAvRttyaM / dhavalA. 8/341/88/ - vyApatti vyapanodaH padayoH saMvAhanaM ca guNarAgAta vaiyyAvRtyaM vyApAnupagrahau anyapi saMyaminAM ratnakaraNDa zrAvakAcAra 112 -kAyaceSTA dravyAntareNa copAsanaM vaivyAvRtyama / sarvArtha sidhdi, 9/20/439/7 86 --guNadhIe uvajjhAe tavasti sisse ya dubbale sAhugaNe kule saMghe samaNuNNe ya cApadi / mUlAcAra 390 *4* jainAgamAnusAra Atmonnati kA yaha patha Adi kAla se guru ziSya paraMparAgata calA A rahA hai jahA~ caturdika saMgha meM rahakara puruSArthavAna manuSya saMghAcArya evaM tapo vRdhda tapasviyoM kI caryA dekhakara anukaraNa karate hue unase jJAnamaya upadezita mokSapatha ko yahA~ taka surakSita le Ae haiN| saiMdhava saMketa use bhI darzAte haiM paMcendriya ke viSaya kitane hI lubhAvane kyoM na hoM unakA ratnatraya dRr3ha banA rahatA hai| 4 jo pairoM kI gaNanA kara lene para - caradi Nibadhdo Nicca samaNo NANammi daMsaNamuhanmi / payado mUlaguNesu ya jo so paDipuNNasAmaNNo pravacanasAra mUla,214 TAT Yan - svadravyaM zradhdAnastu budhyamAnastadeva hi tadevopekSamANazca nishcyaanmunisttmH| tattvArthasAra 9/6 -aNataNANadaMsaNavIriya biraikhaiyasammattAdINa sAhayA sAhU NAma / dhavalA, 8/3,41 /87/4 --AyAraM paMcavihaM caradi carAvedi jo NiradicAraM, uvadisadi ya AyAraM eso AyAravaM NAma | bhagavatI ArAdhanA 419 OM OM -saMgaha Niggaha kusalo sutttha visArao pahiya kittI / sAraNa vAraNa sAhaNa kiriyujjuttA hu Ayario / dhavalA, 111-1 / 31 177 For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -saMgaha Niggaha kusalo sutttha visArao pahiya kittii| sAraNa vAraNa sAhaNa kiriyujjuttA hu aayrio| dhavalA, 111-1/31ER: -dasavihaThidikappe vA havejja jo muTThido syaayrio| AyAravaM khu eso pavayaNamAdAsu Autto |bhagavatI ArAdhanA mUla,420 made -paMcasvAcAreSu ye vartante parAMzca vartayanti te AcAryAH / bhagavatI ArAdhanA vi0 46/154/12 -daMsaNaNANacaritte tavve viriyAcaramhi pNcvihe| vocchaM adicAre haM kAridaM aNumodide a kdo| mUlAcAra,199 + apane vratoM ko sudRr3ha banAe rakhane ke lie ve AtmasaMyamI zrAvaka tathA sAdhugaNa vdAdaza anuprekSA tathA vairAgya bhAvanA bhAte aura unapara punaH punaH ciMtana karate the| isa prakAra apanI jAgRti banAe rakhate the / vaha padyati Aja bhI cAlU hai| -svAkhyAtattvAnucintana, manuprekSA / tattvArtha sUtra 9/ 7 m -adhigatArthasya mana sAdhyAso anuprekSA / sarvArtha sidhda, 9/25/443 m -zarIrAdInAM svabhAvAnuciMtana mnuprekssaa| sarvArtha sidhda 9/2/409 -kammaNijjaraNaTThamaTThi majjANugayassa mudaNANassa parimalaNamaNu pekkhaNA nnaam| ghavalA, 9/4,1,55/263/1am sAdhu saMgha vihAra karake tIrtha bhramaNa karate aura ekAnta zikharoM para tapa karane jA tthhrte| zrAvaka bhI vahIM unakI vaiyyAvRtti karate dhyAna karate, jApa dete 8puruSArtha bar3hAte aura sallekhanA karAte/karate apanA ihabhava sArthaka karate the jaisA aba bhI hotA hai MANAM RAM MMME -tajjagatprasidhdaM nizcayatIrthaprAptikAraNaM muktamunipAdaspRSTaM tIrtha urjayanta zatrujaya lATadeza pAvAgiri ....tIrthakara paMcakalyANasthAnAni cetyAdi mArge yAni tIrthAni vartante tAni karmakSayakAraNAni vandanIyAni | bodha pAhur3a TIkA, 27/93/7 tapa kI carama sthiti sallekhanA yA satalekhanA hai jisake binA sAre jIvana ke tapa aura saMyama nirthaka raha jAte haiN| saca hI kahA hai ki aMta bhalA so saba bhlaa| kiMtu vaha sallekhanA eka saMyamI ke vdArA jitanI sahaja dekhane meM AtI hai vahI. eka asaMyamI kI kalpanA meM atyaMta dUbhara ho jAtI hai isalie bhramavaza usase saMbaMdhita taraha taraha kI zaMkAeM batAI jAtI haiN| jaba -vRdhdAvasthA se zarIra atyaMta durbala hokara apane SaTaAvazyaka nA kara sakane kI sthiti meM pahuMca jAve athavA -roga kI bhISaNatA jIvana kA asaMyamamaya aMta dikhalAtI hove athavA -jIvana kA aMta lAne vAlA koI gaMbhIra upasarga athavA durghaTanA ghaTa gaI ho athavA -saMkalpita dharma ke dhAraNa meM bAdhA karane vAlI aTala vipatti A gaI ho taba.......! -tapasvI apane saMyama aura saMkalpoM kI surakSA ke lie sallekhanA svayaM sotsAha dhAratA hai jisameM vaha apanI kaSAya tathA nokaSAya donoM ko kamazaH AhAra jala sImita karate hue kSINa karatA hai| saiMdhava saMketa vahI darzAte haiN| / / ..) jahA~ choTI lakIra nokaSAya aura bar3I lakIra kaSAya darzAne vAle pratIta hote haiN| ise saMthArA bhI kahate haiM / tapasvI kI sallekhanA mudrAe~ kitanA mela rakhatI haiM yaha vizeSa dhyAna dene kA viSaya hai| pIche kI lakIreM adRSTa bhAva abhivyakti hI honA caahie| 178 For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMdhava lipi kI dRSTa purA kuMjiyA~ siMdhu ghATI lipi ko purAvidoM ne saMketoM, citroM kI banAvaTa ke AdhAra para unake pratyaya upasarga vAle saMdarbho sahita pahacAna pahacAna kara unheM keTelaoNgoM meM surakSita to kara liyA kiMtu ve usake pAThana hetu eka bhI kuMjI nA DhU~Dha ske| jisa purA saMpadA ko unhone usake naisargika bhaMDAroM se khoja nikAlA thA usakI ve kuMjI bhI to pA sakate the| ve eka eka saMketA kSara pahacAnate the, guhA maMdiroM aura zalAMkita kalA citroM ko bhI khoja cuke the| sira uThAkara Upara dRSTi to DAlI kiMtu pairoM tale kyA rauMda gae isa para dhyAna nahIM diyaa| mAtra je, ema, kenoara ne pAkistAna ke kucha zailAMkanoM ko saiMdhava ghoSita kiyA aura unheM lagabhaga 1500 I.pU prAcIna btlaayaa| unameM se eka caturdika triAvarti kA ThiA aisA saMketa hai jo na kevala zravaNa belagolA kI donoM pahAr3iyoM para balki tamilanADu ke kucha jaina maMdiroM ke pharza aura pahAr3iyoM para bhI aMkita dikhA hai aura yaha darzAtA hai ki yA to vaha maMdira hI saiMdhava yugIna hai yA ki phira vaha saiMdhava yugIna mandira ke avazeSoM se nirmita hai jaise ki cittaur3a kA mIrA maMdira tathA zramaNa belagolA kA gommaTeza maMdira jo purAkAlIna jinAyatanoM kI sAmagrI se hI nirmita pratIta hote haiM / (zravaNa belagolA kA vAstavika nAma zramaNa belagolA hI honA cAhie zravaNa nahIM kyoMki vahA~ unase hI saMbaMdhita apAra lekha aMkita haiN|) zramaNa belagolA kI bar3I pahAr3I para jo ki eka vizAla zilA hai, digambaratva 10. svastika kI pAMca gatiyA~ . guNasthAnonnati .. caturgati . caturdika triAvarti, ke alAvA zrAvakoM aura sAdhuoM saMbaMdhI vistRta jAnakArI vahA~ kI pASANI dharA para aMkita kAlIna sI bichI hai| vaiyyAvRtti H. vAtAvaraNa U. puruSArtha ). sallekhanA ). paMcama gati / . tIna chatra suMdara jinAlayoM kI racanA saMbaMdhI aMkana, vUmba skeca/bhUvalaya graMtha saMbaMdhI aMkana, tapasvI mudrAeM, rAjAoM kA vaibhava sahita hAthI para Agamana, jina siMhAsana aura kAyotsargI mudrA kA hAthI para darzana, uchalatA ghor3A., bhadrabAhu caMdragupta se bhI pUrvakAla meM banA sudRr3ha cAra gheroM ke aMdara sthita parvata kA zIrSa jinAlaya, prAcIna pahuMca mArga dikhalAtA yakSa, aneka siroM vAle pazu ke rUpa meM kSetra para nigarAnI rakhatA yakSa Adi to haiM hI, saiMdhava Aditama kuMjI ke rUpa meM Adi zilA ke Upara jahA~ bAhubali maMdira usameM hI jar3A gayA hai, purA kAlIna (citra) kAyotsargI jina aMkana dikhatA hai jisakA AdhA bhAga ajJAnavaza usa maMdira ke nirmANa ke samaya naSTa ho gyaa| cUMki usa purAkAlIna maMdira kA astitva una cAra gheroM vAle zailAMkana se spaSTa ho jAtA hai jisake aMdara aMkita saMketa - jinadhvajA, trichatra, Dulate caMvara batalA dete haiM ki 'Upara trilokInAtha kA suMdara jinAlaya thA jo kadAcita naisargika ApadA jvAlAmukhI athavA bhUkaMpa se dhvasta ho gyaa"| usakA pASANa, saiMdhava lipi aMkita zilAaiM aura zramaNa zAyikAeM vartamAna khar3e cAmuNDarAya vAle maMdira meM yavdA tavdA lagI dikhAI detI haiN| Adi zilA meM TaMkita bAhubali maMdira, bIca vAlA vaha daravAjA tathA sAtha vAlA bharata jinAlaya eka hI vizAla zilA ke aMza haiM jo usa purA kAlIna mUla jinAlaya kA eka gherA banAte the| daravAje ke donoM ora una donoM bhAIyoM ke jinAlaya isa bAta ke dyotaka haiM ki Upara coTI para AdinAtha jinAlaya hI rahA hogA jahA~ parvata ko kATakara bAda meM gommaTeza ko rUpa diyA gayA hai| aba bhI usa pAvana parikara ke bAharI ghere kI zilAoM para ghanI purAlipi aMkitazilA ko kATakara vaha bAharI pradakSiNA banI hai jahA~ pUrvakAlIna, dUsare kalA caraNa kAla kA eka choTA sA jinAlaya aba bhI aMkita hai| usameM Upara ke khaNDa meM arahaMta deva aura nIce ke khaNDa meM AcArya aura upAdhyAya parameSThI dRSTa haiM (citra) / usa dhvasta jinAlaya meM laMbe kAla aMtarAla ke bAda saMbhavataH acAnaka guru nemicaMdrAcArya ko vItarAgI chavi darzana ke bhAva hue hoM aura samarpita ziSya cAmuNDarAya ne use pUrNatA dI jaisA ki itihAsa batalAtA hai| :: 179 For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAmuNDarAya ke kAla taka bhI zithilAcArI jainAbhAsI paramparA dakSiNa bhArata meM pracAra nahIM pA sakI thI bhale hI samprati ke kAla se lekara taba taka kucheka zAsakoM aura zreSThiyoM se saMrakSaNa pAkara usane uttarI bhArata meM kaI mUla kSetroM; jUnAgar3ha, giranAra, pAlItAnA Adi me apanI pakar3a banA calI thii| AcArya bhadrabAhu prathama ke mUla saMgha ke vighaTana ke bAda donoM hI paramparAoM ke AcArya apanI apanI paramparA kI prabhAvanA meM juTe hue the / mUla paramparA ke kSetroM kI surakSA ke liye bhadrapura se bhaTTAraka paramparA pracalita hokara ujjayinI, canderI, bhelasA/vartamAna vidizA, bhopAla, kuNDalapura/damoha, vArAM, gvAliyara, ajamera, dillI, cittaur3a, nAgaura, IDara aura sUrata Adi gaddiyAM prasthita huiiN| purA kAlIna paramparA kI sataghoSaNA hetu kadAcita AdinAtha kI baiThI mudrA na banavAkara AcArya ne usa laMbe kAla se cale A rahe vivAda ko aMta karAne ke vicAra se tapalIna bAhubali mudrA ko hI vahA~ unnata coTI para pragaTa karAnA cAhA ho| saMyoga thA ki usameM vIra jananI kA bhI bhAvanAtmaka sahayoga jur3a gayA / jaina itihAsa meM mAtra bAhubali hI eka aise tapasvI dikhate haiM jo ekabAra taparata hue to phira kabhI baiThe nhiiN| unakI tapalIna mudrA kA darzana mAtra khar3agAsana meM hI saMbhava thA jo cirakAla ke lie saiMdhava yugIna zAzvata paramparA ko diga diganta taka bhAratIya mUla saMskRti kI sugaMdhi sA- ahiMsA, satya, karuNA, zIla, tyAga aura tapa kI gUMja ke rUpa meM dene meM samartha thaa| vaha aTala biMba samUcI parvata zilA hone se na to hilAyA jA sakatA thA nA hI haTAyA jA sakatA thaa| usakA vahA~ pragaTa honA mAtra kArIgara kI anupama kalA kA pradarzana hI nahIM, bhAratIya mUla saMskRti kI abhivyakti mAtra bhI nahIM AdikAlIna cale A rahe Atma patha ke rahasya ko udaghaTita karane vAlI cira ghoSaNA ke rUpa meM thaa| vaha eka bahuta bar3I ghaTanA thI jise cAmuNDarAya jaisA zUra yodhdA hI saMpAdita karA sakatA thA anyathA usa samaya taka to jinazramaNa jaisI sahanazIla saMskRti ne vikaTatama Aropita saMkaTa jhele the, elorA ke guphA citra jisakA AMzika udaghATana karate haiN| saMdhavAMkita purA jina biMba to akATaya kuMjiyA~ haiN| . saiMdhava kuMjI 1 : saiMdhava lipi kI usa vizAla dharohara ke kAraNa gommaTeza kA vaha vindhyagiri eka jaina zAzvata tIrtha hone kA paricaya detA hai ki vaha eka zAzvata tIrtha niraMtara rahA isIlie kaTavapra (sallekhanA parvata) khlaayaa| bharata bAhubali ke una maMdiroM se bhI pUrva 1 meM aMkita vaha kSata kAyotsargI jina rekhAMkana saiMdhava yugIna atyaMta Thosa pramANa kuMjI ke rUpa meM hai kyoMki usake samIpa hI usI se saMdarbhita cAra spaSTa aura eka dhUmila saiMdhava saMketAkSara bhI usase sAmya rakhate hue aMkita haiM (citra) bhAlA, picchI, trizUla sAta khar3I lakIreM aura eka dhUmila khar3I machalI, jo bAeM se dAeM par3he jAne para darzAte haiM ki : 'svasaMyama kI sAdhanA karane vAlA hI mahAvrata kI picchI lekara ratnatraya ko dhAraNa karatA aura sapta tattvoM kA ciMtana karatA tapasvI hai| vahI arahaMtajina kA bhakta hai|' zrI mahAdevana jaise purAvida bhI isa mahatvapUrNa aMkana ko dekhakara mauna rahe (citra) jabaki unakI lekhanI ne tamila nADu meM khudAI se prApta eka kUTaka para (citra) likhe cAra saMketAkSaroM ko zatAbdI kI upalabdhi likhA thaa| vahI nahIM kendrIya bhAratIya purAtattva vibhAga ko bhI likhita sUcanA dene para bhI koI pratikriyA prApta nahIM ho skii| bhAratIya itihAsa kAnphreMsa meM isapara vistRta jAnakArI prastuta kie jAne para bhI Azcarya hai ki purAvidoM kI dRSTi isa saiMdhava kuMjI kI ora nahIM aaii| isake jJApana hetu eka zodhagraMtha "da sIDa iMDasa raoNka oNpha karnATakA" ke rUpa meM use katipaya vizvavikhyAta purAtattvajJoM ke pAsa bhI bhejA kiMtu unase bhI koI TippaNi na pAkara yaha spaSTa huA ki purAvidoM ko vAstava meM kuMjI na milane kA mAtra eka bahAnA thaa| ve saba use apane apane tarIkoM se hI par3hanA cAhate the / 180 For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama lipi kuMjI ko kadAcita purAvijJoM ne isalie dhyAna nahIM diyA kyoMki ve lipi aMkana usa zilA para jina bimbAMkana ke samIpa hokara bhI alaga the| zIghra hI hameM dUsarI lipi kuMjI bhI mila gii| saiMdhava lipi kuMjI 2 __ vahIM viMdhyagiri ke maMdira prAMgaNa meM je, ema, kenoara vdArA ghoSita eka purA aMkana jo unhoMne pAkistAna meM zailAMkita pAyA thA aneka sthaloM para dikhAI diyaa| samIpa kI pahAr3I caMdragiri para bhI yaha aneka sthaloM para dikhaa| aisA hI eka aMkana devagar3ha ke maMdira naMbara 24 meM eka pASANa nirmita mAnastaMbha ke zIrSa bhAga para jisameM cAroM dizAoM meM eka eka citra aMkita hai, meM se eka phalaka para aMkita dikhaa| mAnastaMbha para aMkita hone ke kAraNa isakA jina dharma se saMbaMdhita honA nizcita ho gyaa| zramaNa belagola meM pracuratA se dikhalAI dene ke kAraNa kaTavapra para saMpUrNa aMkana vItarAga paramparA se hI saMbaMdhita honA jatalA gyaa| tabhI caMdragiri para isI saMketa ko caraNa, cakarI aura sallekhanArata tapasvI ke saiMdhava aMkana ke sAtha meM bhI dekhA jo caturdika triAvati kA saMketa pahacAnA gayA hai| yaha aMkana mevAr3a ke cittaur3a tathA dakSiNa bhArata meM karaMdaI munigiri meM, tirupanamUra meM, madurai ke samIpa tiruvanakuMDama tathA perumalamalai meM jaina guphAoM meM bhI aMkita dikhA hai| __ saiMdhava lipi kuMjI 3 kuMjI 2 se hI tIsarI lipi kuMjI kA sUtra milA jo cakarI ke rUpa meM saiMdhava lipi meM bAra bAra dikhAI detA hai| caraNoM ke sAtha aMkita hone se ise jaina pratIka se anya nahIM kahA jA sktaa| purA aMkita sAre caraNa sidhdagati ke dyotaka haiM aura ve sAre hI nirvANa kSetroM meM aMkita haiM pUjita haiN| nae nirmita caraNa kabhI kabhI bhrama paidA kara dete haiM kyoMki ve tapa darzAte haiN| caMdragiri para caraNoM ke sAtha dRSTa cakarI terahaveM guNasthAnI sayoga kevalI ke samudaghAta ke lokapUraNa kI pratIka hI honA saMbhava lgii| saiMdhavaM lipi meM cakarI ko lokapUraNa ke saMdarbha meM par3hanA sArthaka lagA / saiMdhava lipi kuMjI 4 caMdragiri para hI eka anya sthala para caraNoM ke sAtha digambaratva kA pratIka puruSa liMga kA saMketa aMkita dikhA / vahIM sAtha meM eka akelA caraNa, sevaka kA bhI aMkita dikhatA hai| cUMki yaha saMketAkSara saiMdhava lipi meM pracuratA meM upayoga kiyA gayA hai aura vindhyagiri tathA caMdragiri donoM para bhI zailAMkita hai ataH ise bhI kuMjI rUpa meM svIkAra kiyA gyaa| sarvekSaNa ke daurAna yaha saMketAkSara giranAra kI car3hAI meM pracura saMkhyA meM dikhA hai jo usa tIrthakSetra ko saiMdhava yugIna zramaNa tapa kSetra hone kI ghoSaNA karatA hai| usa kSetra ke purA tattva ko gujarAta sarakAra kI ajJAnatA tathA kauTilya ke kAraNa purAtatva vibhAga ne paMDoM ke rUpa meM vahA~ asAmAjika aura aparAdhI tatvoM ko sthApita karAkara vahA~ ke purAvaibhava ko burI taraha naSTa karAyA hai| jainoM se unakA vaha tIrthakSetra chInakara itihAsa ko bharamAne kA prayAsa ArAjaka padyati se karane kI kuTila cAla to calI hI hai jisameM bhAratIya purAtatva vibhAga kI sahabhAgitA bhI spaSTa dRSTa hai kiMtu saiMdhava purAnidhi ko isa prakAra kI ghora upekSA vdArA naSTa karAkara una sabhI saMbaMdhita saMsthAoM ne vizva kI anamola prAcInatama purA dharohara ko ghora kSati pahuMcAI hai jisakI bharapAI kara sakanA behada kaThina hai| yaha aMkana atyaMta spaSTa kaliMga kI khAravela jaina guphA ke naisargika bhAga kI chata para bhI aMkita hai jo usake jina saMdarbhita hI hone kA pramANa hai| saiMdhava lipi kuMjI 5 caMdragiri tathA vindhyagiri donoM hI pahAr3iyoM para eka aura aMkana guNasthAnonnati kA bhI dikhalAI detA hai jise loga mAtra 181 For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khela mAnate haiM / vAstava meM vaha sAdhuoM vdArA svAvalokana hetu upayoga kiyA gayA sAMpa sIr3hI khela jaisA sAdhana thA jisase ve svayaM ke bhAvoM kI pariNIta ko AMkakara apanA Atma guNasthAna surakSita karate the vaha aMkana vibhinna guNasthAnoM kI sthiti darzAtA bhinna bhinna rUpoM meM saiMdhava lipi meM aMkita huA hai| yaha aMkana bhI vyApaka rUpa se cittaur3a, karaMdaI munigiri, vIlakama, kilasAttamaMgalama, merasittanUra, tirupanakunDarama, perumalamalai kI jaina guphAoM meM zailAMkita dikhA hai| sa~ghava lipi kuMjI 5 je.ema. kenoAra ne jisa aMkana ko cUmba skeca nAma dekara saiMdhava purA lipi aMkana mAnA hai vaha bhI vindhyagiri para zailAMkita kiMtu upekSita do sthaloM para dikhalAI detA hai| eka aMkana ke kendra meM caturgati aura dUsare meM OM kA AbhAsa hotA hai| cUMki OM ko jagata kI saMpUrNa zruta, bhASA aura lipiyoM kA bIja mAnA gayA hai ataH isa aMkana ke ghumAvadAra gheroM kI tulanA bhUvalaya yaMtra jaisI pratIta hotI hai jisake anusAra yaMtra ke jisa bhI biMdu sthita akSara se use prAraMbha kiyA jAve jainAgama ke kisI na kisI saMpUrNa graMtha kI racanA usase khulatI hai| caMdragiri kI taraha vindhyagiri para bhI vyApaka lekhana purA lipi meM akita dekhane ko milatA hai| usake viSaya meM pUche jAne para vahA~ ke karmacArI use majadUroM kI hAjirI batalAte haiM kiMtu hamane usameM 155 se adhika saiMdhava saMketAkSara aura citra dekhe haiM aura prakAzita bhI kiye haiN| vaha tathAkathita dUmba skeca jaina tapasthalI para hone se hI jaina saMdarbhita ho jAtA hai| saiMdhava lipi kuMjI 6 har3appA aura mohanjodar3o se prApta sIloM meM se tIna sIleM eka tIna sira vAlA pazu dikhalAtI haiN| ThIka vaisA hI tIna siroM vAle eka pazu kA suMdara bar3A citrAMkana vindhyagiri ke zaila pharza para upekSita anadekhA par3A thA / zramaNa belagolA kI donoM pahAr3iyAM bhAratIya purAtatva vibhAga ke saMrakSaNa meM haiM jo cupacApa vahAM ke purA avazeSoM ko naSTa hote dekhatA rahatA hai ThIka khaNDaniri udayagiri, giranAra kI trh| yaha tIna siroM vAlA pazu citrAMkana jaina tIrtha para hone se jaina saMdarbhita ho jAtA hai| saiMdhava lipi kuMjI 7 saiMdhava saMketAkSaroM meM tIna sIleM U~" ko alaga alaga tIna rUpoM meM darzAtI haiM jinameM se eka sira se laTakane vAlA rUpa. dhavalA graMtha kI pANDulipi meM bhI upayoga huA hai| Azcarya kI bAta hai ki vahI sira se laTakA rUpa caMdragiri ke zailapharza para aMkita dikhatA hai / usake hI sAmane paMcama gati kA bhI saMketAkSara hai| paMcama gati kI AsthA ekamAtra jaina dharma kI mAnyatA aura abhivyakti hai jo vizva ke kisI anya dharma meM dRSTa nahI hai| bhAratIya anya dharmoM meM svastika ko saMsAra bar3hAne vAlA mAMgalika mAnA gayA hai jabaki jaina darzana meM use cetAvanI mAnate hue kendra kI urdhva gati ke lakSya hetu jAgRti saMketa mAnA hai| saiMdhava lipi kuMjI 8 saidhava lipi meM paMcama gati kA saMketAkSara bahuta rUpoM ne dikhAI detA hai jisameM se kaI rUpa vindhyagiri caMdragiri para hIM zailAMkita haiN| saiMdhava lipi pAThana ke lie vaha saMketa bhI eka kuMjI bana jAtA hai| saiMdhava lipi kuMjI 9 sAmAnya svastika aMkana ke pracalana ko dekhate hue use purA aMkana mAna lenA kaThina ho jAtA hai kiMtu paMcama gati darzAtA svastika aMkana sAmAnya na hone se apanI vizeSatA rakhatA hai / yaha purA aMkana bhI vindhyagiri para dikhane se kuMjI hai| saiMdhava lipi kuMjI 10 DhAI vdIpa kI jaina mAnyatA vAlA aMkana dhArAziva kI mahAvIra pUrvakAlIna jaina guphAoM ke prAMgaNa vAle pASANa vdAra para 182 For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkita honA bhI saiMdhava lipi ke pAThana hetu jaina saMdarbhita kuMjI bana jAtA hai| saiMdhava purA lipi kI kuMjiyA~ 11 se 20 ve jinabiMba haiM jinake pAdapITha para gahare ukerita purA kAlIna saMketAkSara haiM athavA pairoM para ubhare saiMdhava saMketAkSara haiN| inake citra tathA aMkana isa prakAra haiN| kuMjI-10 usmAnAbAda kI dhArAziva jaina guphAvdAra para DhAIbdIpa, jaMbUndIpa evaM bhavaghaTa meM AtmasthatA aMkana DhAIbdIpa saMbaMdhI do saiMdhava kalpanAoM meM se prathama vAlI aMkita kuMjI 11 kuMjI 12 kuMjI 130 XAM980 kuMjI 16 (10 kuMjI 15 AM 183 For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMjI 20 12 kuMjI 17 13 4379 kuMjI 18 Huang 524 OGRA 184 kuMjI 19 yaha kisI tIrthaMkara kA lAMchana nahIM kiMtu eka saiMdhava saMyuktAkSara hai| vItarAgI tapa cinha ke bhItara rakhI khar3I picchI Upara bhagavAna ke do chAtroM se DhakI hai| kahai Arizo US tIrthaMkara AdinAtha ke pAdapITha para aMkita yaha eka pUrA prazArita hai jisake itane hI akSara bace haiM zeSa naI prazasti se breka cuke haiN| artha avahArI dhArmika vAtAvaraNa / bhava se puruSArthI kevalI ne ratnatrayI puruSArtha bar3hAte paMcamaMgati hai jo nizcaya vyavahAra dharmI svasaMyamI hai| HPUJN BAHA yahAM ke sthAna para aMkita saiMdhava akSara, aMtahIna gaThAna khulatI dikhalAI hai jise tapasvI ne tapa se kholakara mukti pAI hai| For Personal & Private Use Only puruSArthI sva saMyamI nizcaya pAI aisA bhakta ur3atA yakSa kaha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ( *U | tIrthakara AdinAtha ke pAdapITha para aMkita ye saMdhavAkSara darzAte hai ki digambarI vAtAvaraNa meM nizcaya vyavahAra dharmI ardhacakI ne puruSArtha kiyaa| pAdapITha pUrvaaMkita prazasti ke mAtra yahI do akSara bace haiM zeSa saba naI prazasti se DhaMka cuke haiN| ye darzAte haiM ki adamya puruSArthI ne arahaMta pada kI guNasthAnonnati kii| umarA bhAlA, jo kisI bhI tIrthakara kA lAMchana nahIM hai kiMtu svasaMyama kA saMketa hai jisa para ArUr3ha hokara hI jina tapasyA karate haiN| 10 - A pre 16 10 yaha umarA aMkana pArzvanAtha ke pASANa biMba ke pairoM para aMkita hai| jo saMketa detA hai ki picchIdhArI svasaMyamI vItarAgI tapasvI ne puruSArtha karake sapta tatvaciMtana vdArA zudhdAtma vaibhava paayaa| + Do umarA huA yaha aMkana bhI bimba ke pairoM para adhUrA hI par3hA jA sakA hai| ina saMketAkSaroM se jJAta hotA hai ki ratnatrayadhArI nikaTa bhavya ne caMcala mana ko bAMdhakara tapa karane hetu ka 144 7P$ * yaha ubharA aMkana pASANa nirmita jina bimba ke pairoM para dikhatA hai jo darzAtA hai ki eka rAjA ne bhATadravya zradhdAna se tapasvI banakara kSayopazamI sallekhanA kii| aMtahIna gaThAna ko U~ smaraNa sahita digaMbaratva dhAraNa kara ghAtiyA catuSka nAzane usane bhAMtinAtha jina kI bhAraNa lii| pu ta yaha umarA aMkana vizAla pASANa AdinAtha biMba ke pairoM para aMkita hai kiMtu sAmAnya cakSudarzana meM dRSTa nahIM aataa| kaleMDaroM ke prAcIna citroM meM atyaMta spaSTa dikhatA hai aura jUma kaimarA bhI ise pakar3atA hai| yaha saiMdhava lekha darzAtA hai ki zAkAhArI banakara chatradhArI rAjA ne upayoga ko aMtarmukhI kiyaa| zArdUla / jinavANI sunakara usane ratnatrayadhArI isI baiThe mahApuruSI bimba ke darzana kie| navacakra se pAra utarane usane vaibhava ko tyAgakara mahAvrata kI picchI grahaNa kI aura svasaMyama kA puruSArtha utthaayaa| cAra zukladhyAnoM kI prApti ke lie paMcaparameSThI kI ArA dhanA karate vaha tIrtharAja zikhara jI para jA virAjA For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e bAbA surakSita aba nae Ayatana meM ! dIvAra meM jar3e bhAga meM khulatI 3 parateM darzAtI haiM ki jIrNa zilA ko samaya rahate surakSA mila gaI kujI - 21 kuNDalapura meM purAkAlIna pASANa meM nirmita gaMdhakuTI kujI 23 ailorA guphA kA upekSita purAaMkana kuMjI 22 dhArAziva maMdira meM guNasthAna darzAta samAdhi caraNa kujI 24 vindhyagiri para kAyotsargI jinazramaNa zAyikA, lokapuraNI samAdhicaraNa evaM guNasthAnonnati aMkana 186 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamila nADu kI naI khoja : hAla hI meM tamila nADu ke grAma sembiana kandiura, mayalAduthurAI, nAgapaTTinama . zrI mahAdevana vdArA par3he gae saMketAkSara ROM AAVAT ke eka zikSaka vhI SaNmuganAthana ko usake ghara ke pIche kele nAriyala kI paudha phailAne ke lie kie gae gaDaDhoM kI khudAI meM eka katthaI raMga kI muTThI kI pakar3a meM samAne vAlI patthara kI lur3hiyA ba milane para usa para kucha aspaSTa likhA dekha usane use prAdezika purAtatva vibhAga ko dikhlaayaa| usakA sUkSma avalokana kie jAne para Upara darzAe cAra akSara par3he gae a jo mujhe kucha hada taka dikhe / samAcAra patroM ne ise khAsA mahatva dekara pracA rita kiyA aura isa para vizva ke purAlipividoM ne utsAha pUrvaka abhivyaktiyA~ diiN| kisI ne use mahatvapUrNa pukArA to kisI ne gata varSa kI mahAnatama khoja btaayaa| kisI ne use pichalI samUcI zatAbdI kI upalabdhi mAnakara purA pASANa yuga kulhAr3a mAnA jabaki usake do meM se eka bhI sirA coTa khAyA athavA upayoga huA nahIM lgtaa| yadi use hama hathakulhAr3a pukAreM to bhI kATane vAle sire ke dono bAjU kucha aisI baila ke sIMgoM jaisI TUTana hai ki vaha kulhADa nahIM kahI jA sktii| usa para likhA aMkana hamAre bAeM se dAhine par3hane para darzAtA hai ki - "caturAdhaka sallekhI vItarAgI tapasvI eka ratnatrayIgaNI hai jisane tIrthaMkara prakRti upArjana kii|" prathama saMketAkSara -4 dikhatA hai| dUsarA hai / purA kAlIna sIleM atyaMta dakSa kalA darzAtI haiM saMketAkSara bhI aura citraNa bhii| jabaki yaha tathAkathita hathakulhAr3a kA aMkana saiMdhava kalAkAra ke vdArA kiyA pratIta na hokara arvAcIna dikhatA hai| ataH mere mata se prathama to yaha hathakulhAr3a nahIM kUTaka saMbhava hai jo Ikha ke chile poroM ko kucalakara unheM channe meM rakhakara aiMThakara AhAra rasa nikAlane hetu upayoga kiyA jAtA hyegA athavA imalI ke bIja haTAne meN| kiMtu ise kabhI upayoga kiyA gayA ho aisA nahIM dikhtaa| dUsare, isa para aMkita saMdeza darzAtA hai ki yaha eka pavitra patthara hai jisa para kisI tapasvI zramaNa kA paricaya likhA hai ataH ise bahuta sammAna se rakhA jAtA rahA hogaa| tIsare, saMbhavataH kisI jaina guphA athavA upAzraya ke vdAra para ise Teka lagAne hetu upayoga kiyA jAtA rahA ho| vahAM isakA sahI sthAna rahA hogaa| cauthe, ise kitanI gaharAI para pAyA gayA vaha saMketa degA ki vahAM yaha kaise pahuMcA aura kisa kAla kA hai| yadi yaha pASANa yugIna hai to vaha purA aMkana jahAM jahAM dikhatA hai ve saba usake hI samakAlIna hue mAne jAne cAhie / karnATaka, tamila nADu, kerala aura zrI laMkA meM purA kAlIna jaina guphAaiM aba bhI haiM / mAtra hamAre purAtattvajJa unheM pahacAnane meM cUka karate haiN| kArlA, jogezvarI, bAbA pyArA guphA, khAparA koDiyA kI dhArAgar3ha guphAoM kI taraha aneka guphAM, maMdiroM, 187 For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetroM ko azoka aura uttara vartI rAjAoM ke kAla meM vihAra karate baudhda zramaNoM ke AvAsa hetu bhI upayoga meM liyA jAtA rhaa| kaliMga vijaya ke bAda samrATa azoka ke mAnasika parivartana kI jhalaka hameM usake vdArA jUnAgar3ha meM likhavAe 14 zilAlekhoM meM dekhane ko milatI hai jisameM usane bAra bAra likhavAyA hai ki 'priyadasi ne jIvoM aura prajA ke hita meM apanI karttavya pUrti hetu sar3akeM banavAIM, kuaiM khudavAe pazuoM manuSyoM kI sukhasuvidhA ke liye vRkSa lgvaae| mAtA, pitA kI sevA, brAmhaNoM, zramaNoM (jaina zramaNa evaM bauddha bhikkhu) tathA sAdhuoM jo anAraMbhI haiM ke liye dAna kI vyavasthA dharmArtha usane usake putra, pote aura prapItra kI sahabhAgitA se kii| kaliMga kA narasaMhAra usakI vijaya nahIM Atma parAjaya thI, patana thA, jise vaha meTanA cAhatA thaa| itihAsakAra, purAvida evaM bhASAvida kisa AdhAra para zramaNa kA artha mAtra baudhda zramaNa lete haiM ve hI batA sakeMge kiMtu aitihAsika AdhAra para gRha tyAgakara sidhdArtha ne jina zramaNa pihitAstrava se digambarI dIkSA lekara zramaNa banakara kaThora tapa chaha varSa kiyA thA / 'upavAsa karate, durbala, jvara pIr3ita aura nirAza hokara ve zramaNa saMgha chor3akara alaga akele vicarane lge| unake zramaNa sAthI bhI unase dUra haTa ge| taba unheM AhAra meM jaba, jo, jisase milA unhone use binA prazna kie svIkAra karake khAyA ' / ve taba zramaNa nahI bhikkhu the / kadAcita unake 6 varSoM ke usa zramaNatva ko dhyAna karake hI bauddha bhikkhuoM ko aba bhI zramaNa hI samajhA jAtA hai kiMtu vaha sahI to nahI hai| isI bhrama meM adhikAMza jaina guphAoM tathA guphA maMdiroM ko unameM jaina pramANoM ke bAvajUda purAvida baudhda guphAoM ke rUpa meM ghoSita kara cuke haiN| katipaya bace jo jaina kSetra aura guphAe~ haiM vaha bhAratIya purAtatva vibhAga ke saMrakSaNa meM hokara bhI paMDoM, mahaMtoM vdArA vidUSita kI jAkara purAtatva vibhAga ke mauna protsAhana para hathiyA lI gaI haiM yathA giranAra, bAbA pyArA guphAaiM jUnAgar3ha, aMjanerI, dhArAziva, kaLamale, tirupandrama perumaLamalai, bhuvanezvara, koluhA pahAr3a ke pArzvanAtha jinheM jabarana kAla bhairava ghoSita kara rakhA hai| usa pArzvanAtha padamAsita bimba ko kisI bhI lakSaNa se kAla bhairava nahI kahA jA sakatA hai kiMtu purAtatva vibhAga ke usa samarthaka jJApana lekha ke kAraNa ajJAnI AdivAsI prativarSa usake sAmane parvata para le jAkara lAkhoM bakare kATate haiM aura giranAra, khaNDagiri, kezariyA jI kI taraha prazAsana una svecchAcAriyoM ke anAcAra ko voTanIti ke kAraNa mauna samarthana aura chUTa dekara protsAhana detA hai prajAtaMtra kA aisA makhaula anya kisI dharma ke sAtha isalie nahIM hai kyoMki unakA bahumata hai| pratyakSa aura apratyakSa damana aura pratAraNa vdArA usa saiMdhava yuga se hI jisa prakAra jIvana meM pApa, puNya para hAvI hone kI jaise nirRta ceSTA karatA AyA hai usI taraha pramAdiyoM ne hiMsA vdArA ise sadaiva dharatI se miTAne ke prayAsa kie| pramAdI ja kI usI bhIr3a meM se kisI nikharI AtmA ne mahAvIra, gautama aura gAMdhI jaisA isa tyAga patha ko niraMtara Age bar3hAyA hai| I Aja bhI prajAtaMtra kA mukhauTA lagAkara usa mUla saMskRti ko miTAne kA prayAsa cAlU hai| kiMtu zAzvata satya amiTa aura amara hotA hai| vizva kI taraha bhArata meM bhI alpatama saMkhyaka hokara bhI jinadharmI svadharma aura dharohara kI rakSA ke lie jAgRta haiM prayatnazIla haiN| pratyeka bAra ke aitihAsika damana ne choTe choTe samUhoM meM usa saMskRti ke ArAdhakoM para atyAcAra karake unheM gRhavihIna kiyaa| yA to ve ahiMsaka mAra DAle gae yA unapara dabAva DAlakara unakA dharmaparivartana karAkara unase unake maMdira chIna lie gae saMpUrNa bhArata meM aise aneka maMdira, maTha, masjideM aura carca haiM jo bhArata kI mUla ahiMsAtmaka isI jinadharmI saMskRti ke Ayatana rahe haiM / isI kAraNa saMpUrNa bhArata me jahA~ tahA~ khudAI para vaha purA sampadA ke rUpa meM sapramANa hAtha A lagatI hai bhale hI sataha para usakA nAma nizAna bhI na ho| T damana kie gae unhI samUhoM meM sarAka, AdivAsI, maNDala, mAMjhI, nainAra zeTTiyAra / ceTTiyAra, zivapille, mudaliyAra, 188 For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIla Adi jo svayaM ko dravir3a kahane meM gaurava rakhate haiM mUla meM jina paramparA kI zAkhAeM haiM jinheM Aropita atyAcAroM ne unake mUla se vilaga karake dUra to kara diyA kiMtu unameM se adhikAMza ne apanI mUla saMskRti ko kisI na kisI rUpa meM saMjoe rakhA / kucha ne use saMpUrNa rUpa se khokara bhI ArAdhya bimboM ko kulaArAdhya ke rUpa meM ajJAnavaza bali dekara, anyathA alaga rasma se pUjAvidhi se saMjoe rakhA yathA-ahAra jI kSetra ke zAMtinAtha, bAvanagajA ke AdinAtha, kammadalhI ke samasta jina, chattIsagar3ha ke bUr3A deva, nAgarakovila ke supArzvajina, kezariyA jI ke kAlAdeva, koluhA ke pArzvanAtha, aMjanerI ke arahanAtha, khaNDagiri ke pArzvanAtha,kedAranAtha ke AdinAtha, giranAra ke adhikAMza jina, bAlAjI ke neminAtha, dhArAziva jina, kaLagumalai ke guphA jina aadi| pAzcAtya dhAraNAoM ke AdhAra para likhita itihAsa para hama vizvAsa kareM yA ki prApta purA AdhAroM para athavA hamAre prAcIna sAhitya para kareM, isakA nirNaya hameM svayaM lenA hai| purA pramANoM ko jhuThalAyA nahIM jA sakatA usI prakAra hamArA prAcya sAhitya bhI Thosa pramANa hai| sarva prAcIna graMtha svayaM Rgveda RSabha aura ariSTanemi kI carcA karatA hai arthAta na kevala unako pUrva kAlIna ghoSita karatA hai balki unake prati zradhdA aura samarpaNa bhI darzAtA hai| uttarakAlIna sArA prAcIna bhAratIya sAhitya arahaMtoM aura tIrthaMkaroM saMbaMdhI stuti ke vacana likhatA hai| mAtra pArzvanAtha aura mahAvIra vedakAlIna tIrthaMkara haiM jinake viSaya meM bhI vedoM, purANoM meM stutya hI varNita hai taba jinadharma hI sanAtanadharma svayaM ghoSita ho jAtA hai| phira bhI par3hAe jA rahe itihAsa ke pATha,yakramoM meM jainadharma saMbaMdhI sahI itihAsa kI upekSA karate hue bhrAmaka bAteM par3hAI jAtI haiN| isa taraha sacAI ko anadekhA karake jaina dharma ko arvAcIna batalAne kA mAtra eka prapaMcI pUrvAgraha pratIta hotA hai jo bhAratIya ina saiMdhava pramANoM ke AdhAra para bhI galata hI sidhda huA hai ataH avilamba sudhAre jAne yogya hai| dUsarI ora svayaM ko dravir3a kahane vAlA samAja utanA hI mUla bhAratIya hai jitanA ki Arya kahA jAne vAlA kyoMki prAcIna jaina sAhitya meM ullikhita jaina bhUgola ke AdhAra para jaMbU vdIpa ke bharata kSetra ke AryakhaNDa ke bhAratavarSa meM sAre hI nivAsI Arya arthAta bhadrajana kahalAte the / aisA ullekha bhI milatA hai ki digambarAcArya pihitAstrava kI paramparA meM (jinase gautama budhda ne dIkSA lI thI) pUjyapAda prathama /nAgArjuna ke mAmA prasidhda AcArya hue haiM jinake ziSya vajanandinandi ne vikrama saM 536 meM dravir3a saMgha kI nIMva DAlI thI jisake samarthaka dravir3a khlaae| cUMki ve bhI mUla se jinadharmI hI the ataH prAkRta hI unakI bhASA thI jo saMpUrNa bhArata me kSetra ke anusAra badalatI gaI hai| mUla jaina sAhitya usI bhASA me likhA pAyA jAtA hai bhale lipi koI bhI ho| tamila bhASA meM usakA sAhitya honA yA kucha zabdoM kA pAyA jAnA bhI Azcarya kI bAta nahIM hai| brAmhI hI nahIM tamila, kannar3a, marahaThI, sindhI, rAjasthAnI hI nahIM bhAratIya hara bhASA ne usa saiMdhava prAkRta se zabda lie haiM / __dakSiNI paThAra sama jalavAyu aura guphAoM kandarAoM ke kAraNa zramaNoM ke cAturmAsa aura vihAra ke lie anukUla rahA hogA isIlie tamilanADu, kerala, zrIlaMkA meM jinazramaNoM kA azokapUrva kAlIna honA jaina sAhitya meM carcita hai| Aja bhI tamilanADu meM lagAtAra zilAe~ kATe jAne ke bAda bhI deza kI sarvAdhika jaina maMdira guphAaiM vartamAna haiM jinameM se anekoM meM purA saMketAkSara haiN| vizeSa dhyAna dene vAlI bAta yaha hai ki zailAMkita tIrthaMkaroM meM pradhAnatA pArzvanAtha nahIM pAMcaphaNI supArzvanAtha kI hai jo vahA~ ke purA aMkanoM ke anukUla saiMdhava yugIna AMkI jAnA caahie| mahArASTra meM pradhAnatA sAta, nau aura aneka phaNI pArzvanAtha kI hai| tIrthaMkaroM ke vihAra pUre bhArata meM hue ataH anugAmI tapasviyoM ne unake tapa tIrthoM para tapasyA cAlU rkhiiN| 189 For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya pUjyapAda ne varSoM vizva vikhyAta nAlaMdA vidyApITha meM rahakara vizva se Ae zikSArthiyoM ko jJAna dAna diyA thA kyoMki vaha eka prAcIna jaina vihAra aura zikSA keMdra thA / vaha kSetra pUrva meM mahAvIra kI nanihAla thii| vahIM ke utkhanana se prApta sAmagrI meM pakI miTTI kA lAla raMga kA eka naMdyAvartya to milA hI hai kucha jina viba bhI mile the jinheM vahIM myUjiyama meM rakha diyA gayA hai| eka prAcIna khar3agAsita, hiraNa cihiMta zAMtinAtha haiM aura eka baiThe paarshvnaath| baiThe saptaphaNI dharaNendra ko vahA~ nAgarAja aura zAMtinAtha ko RSabhadeva darzAyA gayA hai| nAlaMdA meM 52 tAlAba haiN| avazeSoM meM 8 vihAra dikhalAI dete haiM jinameM pratyeka meM eka eka purAkAlIna kuAM aura eka eka maMdira unake jaina vihAra hone ko pramANita karate haiN| kuoM kI pradhAnatA saiMdhava yugIna mAtra jina zramaNa paraMparA ke kAraNa hI rahI hai jo Aja bhI naloM, Ta.yUba vailoM ke yuga meM bhI vaisI hI jIvaMta banI hai| usa bar3e naMbara 3 stUpa vAle maMdira ke bAda bhI pratyeka tathAkathita vihAra kA maMdira vahA~ ke AvAsiyoM ke SaTa Avazyaka hetu rahA gayA hogaa| pratyeka meM vidyArthI vahIM guruoM kI chAMha meM rahakara vidyArjana karate aura guruoM kI bhakti karate the| taba vaha bar3A maMdira vihAra karate zramaNoM hetu rahA hogaa| vizAla usI paMcazikharI jinamaMdira ko bAda meM stUpa/samAdhi sthala banAkara IMToM se DhaMka diyA gayA (citra) mahAvIra ke lagabhaga 900 varSa bAda usa vihAra ko baudhdoM ne le liyaa| jaba U~ce vizAla maMdira ko stUpa meM parivartita karake samUcA maMdira hI IMToM se DhaMka diyA gayA usake bAda to phira vahIM dekhate dekhate choTe choTe stUpoM kI bhIr3a lagA dI gaI kyoki vaha jinazramaNoM ke vihAra ke lie bacane hI nahIM diyA gayA thaa| kaniMghama ne bhArata kI svataMtratA prApti se pUrva taka utkhanana karavAkara AMzika aitihAsika avazeSoM ko hI nikalavA pAyA thaa| yadi vaha baudhda maMdira hotA to use samUcA ughAr3akara vizva ke baudhdoM ke darzanArtha pUrA kholakara rakhA jaataa| usa ke samIpa pahuMcane se rokA nahIM jaataa| vahA~ ke' 108 TIloM meM se mAtra 11 kI khudAI kI jA sakI hai| kahA jAtA hai ki usa parivartana kI A~dhI me vahA~ ke graMthAgAra ko bhasma karane ke lie sainikoM ne graMthoM ko jalA jalAkara chaha mAha taka Aga kI lapaToM ko jIvita rakhA thA bujhane nahIM diyaa| aba vaha samUcA vaibhava purAtatva vibhAga vdArA prAcIna jaina nahIM baudhda avazeSa pracArita to kiyA jA rahA hai AcArya pUjyapAda ko bhI unake vdArA likhe gae aneka jaina graMthoM ke bAvajUda baudhda paraMparA kA hI ghoSita kiyA jAtA hai| bhrAmaka isa itihAsa ko sulajhAne meM kisI meM bhI ruci nahIM dikhtii|| TI.ena, rAmacaMdrana ke anusAra mahAvIra aura budhda se bhI pUrvakAlIna saiMdhava yuga se hI takSazilA aura nAlaMdA vizva ke prakhyAta vidyAkeMdra the| RSabhadeva ne bAhubali ko pUrA pazcimottara pradeza baMTavAre meM diyA thaa| usakI rAjadhAnI takSazilA thii| -'tato bhagavaM viharamANoM bahalI visayaM gato / tattha bAhubalIssa rAyahANI takkhasilA NAmaM Avazyaka sUtra niyukti, pR. 180/8 - ussabhaNijassa bhagavo puttasayaM cadasUrasarisANaM, samaNattaM paDivannaM sae ya dehe nikhayakkhaM takkhasilAe , mahappA bAhubalI tassa niccapaDikUlo, bharahanariMdassasayA na kuNai ANA paNAmaMso / aharudvo cakkaharo tassuvari sayaNa sAhaNa samaggo, nayarassa turiyacavalo viNiggao sayala bala sahio pattottakkhasilapuraM jayasaDhuNughuta kalayalArAvo, jujjhassa kAraNatthaM sannadhdo takkhaNaM bhrho| bAhubalI vi mahappA bharahanariMdaM samAgayaM sou, bhaDacaDayareNa mahayA takkhasilAo viNijjAo piumacariyaM vimalasUri 4/37/41 brAmhI kA bhI adhikAMza tapasyArata jIvana vahIM biitaa| gaddiyAro ke keMdra sthAna bharamaura se eka mIla U~cAI para kASTha kA banA bramhANI devI kA maMdira hai| kaniMghama ne pUrNa vizvAsa aura prAmANikatA se usa maMdira ke nIce se khudAI meM milI vedI ko jaina dharma kI batalAyA hai| jainAgamAnusAra - - "sA ca bAhubaline bhagavatA dattA pravrajitA pravartinI bhUttvA caturazItipUrva zata sahastrANi sarvAyuHpAlayittvA sidhdA " / kalpasUtra 190 For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DI.DI, kosAmbI ke anusAra samrATa sikaMdara ne 326 I.pUrAvI ke taTa para digaMbara / jaina sAdhuoM ko dekhA thaa| thAmasa ke anusAra vaha eka jaina sAdhu ko apane sAtha yUnAna bhI le gayA thaa| DaoN. prANanAtha ne mohanjodar3o har3appA kI khudAiyoM se prApta moharoM aura phalakoM para khude lekha prAcInatama bhAratIya lipi ke cinha mAne haiN| una para aMkita AkAroM kI kAyotsargI mudrA ko unhoMne tIrthakara mudrA mAnA hai aura una para khude lekhoM ko jaina lekha / eka lekha ko unhoMne " U~ jinAya namaH " par3hA hai| rAya bahAdura pro, ke. rAmaprasAda caMdA ke anusAra mohanajodar3o aura mathurA kI mUrtiyoM meM hU bahU sAmya hai| arthAta vaisI hI kAyotsargI mudrA, vaisI hI dhyAnAvasthA aura vaisI hI vairAgya dRSTi / yadyapi misra aura grIka kI prAcIna mUrtiyoM kI bhI kAyotsargI mudrA hai kiMtu vairAgyapUrNa dhyAnAvasthA nhiiN| yaha bAta kevala jaina mUrtiyoM meM hI prApta hotI hai anyatra nhiiN| DaoN, mohanalAla guptA ne prazna uThAyA thA ki yadi zramaNa vicAradhArA isa kSetra meM prAcIna samaya se thI to bAda meM spaSTataH usake darzana kyoM nahIM hue ? sahaja uttara thA ki use dekhane se pahale hI palakeM jhapakA lI gaI kiMtu itihAsa kI bhASA meM aba yahA~ prastuta kI gaI kucheka sacitra kuMjiyA~ unheM uttara svarUpa haiM jinheM koI uttara dene ke prayAsa meM maine nahIM khojA ulTe ve hI mere sAmane A Akara merI dRSTi ko ulajhA gaI haiN| jaina mAnyatAnusAra yaha saba kAla kA prabhAva hai maiM to adRSTa AzIrvAdoM ke prabhAva meM mAtra eka nimitta banI hU~' / ve to sabhI apanI apanI jagaha upasthita thIM unheM ajJAnatAvaza anadekhA chor3a diyA gayA thaa| abhI aura kahA~ kahA~ ve chipI par3I haiM vaha AgAmI samaya btaaaigaa| basa usI satya udaghATana hetu apanI isa zodha ko samarpita purA premiyoM ke sammukha rakha rahI hU~ ki ve isameM apanI apanI zodha kA yogadAna khule hRdaya se kara skeNge| DaoN, DiriMjara kA abhimata hai ki 600 I.pU. uttara bhArata meM aisI adbhuta kAMti huI ki usane bhAratIya itihAsa ko atyadhika prabhAvita kiyaa| DaoN. vyulara kA bhI abhimata hai ki baudhda AgamoM kI racanA se bhI pUrva loga lekhana kalA se suparicita the aura unameM lekhana kA paryApta pracAra thaa| DaoN. vyulara aura DaoN vinTaraniTja ne RSabhadeva ko vedapUrva kAlIna hI mAnA hai| saiMdhava sabhyatA isIlie jina zramaNa paramparA ke prabhAva meM abhivyaktiyAM detI hai aura jina biMboM evaM jina saMdoM meM hI mAtra vaha aba taka kuMjI rUpa sarvatra dekhane meM AI hai| gautama budhda ke janma se pUrva kAlIna racA sAhitya svAbhAvika hai ki vaha pUrva paramparA ke AcAryoM ne likhA thA jo jina zramaNa kahalAte the|mhaaviir se pUrva ke 23 tIrthaMkara usI vItarAgI, laukikatA se pare, AtmasAdhaka, mokSapathI paramparA ke pravartaka the| mahAvIra aura budhda donoM ne hI pUrva pracalita pArzvanAtha kI paraMparA meM cale A rahe tapamArga ko cunA thaa| jaba taka gautama, zramaNa rahe, ve anugAmI rhe| chaha varSa bAda mUla dhArA ko chor3a unhone eka naI dhArA, nae dharma ko janma diyaa| bhalA aisI sthiti meM pUrvAgata paramparA aura pUrva meM race gae sAhitya para unakA prabhAva batalAnA kaise sahI hai ? kiMtu katipaya vivdAnoM ne aisA hI mAnA hai| dUsarI bAta, Azcarya kA viSaya hai ki gautama budhda kI carcA sunate hI 'nikAya' aura 'piTaka' race jAne lage, veda to the hI taba kyA jainAcAryoM ne zrAvakoM aura anugAmI zramaNoM ke hitArtha kucha bhI likhita nahIM chor3A hogA? vedAMga jyotiSa, jinheM lagabhaga 1200 I.pU. kA aura baudhdAyana sulva sUtra 800-1000 I.pU.kA mAnA jAtA hai taba baudhda sAhitya kisa AdhAra se mAne gae? jainAcAryo kA racA sAhitya na kevala jalAyA gayA balki corI bhI huA hai kyoMki tyAgI, vinayavAna tapasvI sAhitya racakara usa para apanA adhipatya nahIM rakhate the| jitanA naSTa karate banA ajJAniyoM ne utanA jaina sAhitya, jinabiMboM, jinamaMdiroM, jina kSetroM, apratikArI jina tapasviyoM aura jina bhaktoM ko kSati pahuMcAI / aba pramANoM ko AdhAra banAkara dekhanA samucita sAvadhAnI se hI honA caahie| 191 For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabha rAja ke batalAe SaTakarmo ko apanI apanI yegyatAnusAra cunakara jIvana yApana karane vAle ve " uttama khetI madhyama bAna, adhama naukarI bhIkha nidAna" vicArakara prathamayA kRSaka rhe| kRSi hetu aneka logoM ko apane pAsa rojagAra dete hue ve gaupAlana, DerI udyoga, upaja bhaNDArana hetu naisargika jala strotoM ke samIpa base / upaja bhaNDArana aura jala surakSA ko dhyAna meM rakhakara hI tIna starIya AvAsIya basAhaTa kii| keMdra meM U~cAI banAkara anna bhaNDArana aura peyajala ko surakSA dii| dhArmika, ahiMsaka jIvana padyati ke lie kuoM ke jala athavA varSA jala kA upayoga unake jIvana kA abhinna aMga bana gayA / AvAgamana ke liye bastI meM pakke patha banAkara jala pradUSaNa se bacAva hetu kinAroM para nAliyAM rakhIM jinameM uphAna rokane ke lie pratyeka ghara ke sAmane ghara se nikale nAlIjala hetu DhaMke kuMDa banAe / sAmUhika taura para sarvasammati se apanA kartavyaniSTha, jujhArU, jJAnI netA cunA aura use chatra sauMpakara apane usa janasamudAya ko surakSita kiyaa| usa netA ko apanI surakSA kA bhAra sauMpakara use kendra meM rkhaa| bAharI ghere meM kRSakoM ne apanI kRSi aura pazuoM ke tathA apane kSudroM / sevakoM ke liye sthAna liyA kiMtu inake bIca koI U~ca nIca kA bheda nahIM thaa| bIca ke ghere meM bace vANijya meM ruci rakhane vAloM ne sthAna paayaa| ve vANijya karmI kevala ahiMsaka vyApAra karate the| jala aura thala mArgoM se ve dUra dUra taka sAmagrI aura mudrA kA vinimaya karate Age bar3hate jAte aura varSoM bAda lauTakara aate| kucha saiMdhava sIloM para jalapotoM ke aMkana bhI dikhate haiN| una para bhI aMkana jina saidhdAMtika hI darzAe gae haiN| isa prakAra saMpUrNa saiMdhava sabhyatA jina zramaNa prabhAvI sabhyatA hI pramANita hotI hai jisameM lipi kA apanA vizeSa mauna upadezAtmaka mahatva bhI thaa| hamArI vartamAna bhASA meM bhI zabda kA artha nahIM mAtra saMketAtmaka mahatva hai jahA~ una saMketoM ke artha kI mahattA hai| aba bhI jina dharmiyoM meM vahI paraMparA cAlU hai jisake aMtargata ve ahiMsaka vyApAra, udyoga vyavasAya aura naukarI athavA kRSi cunate haiN| alpatamasaMkhyaka hone ke bAvajUda sarvAdhika zikSita tathA sabase kama aparAdha pravRtti vAlA, mUla sudRr3ha saMskRti vAlA, karmaTha samAja banAte haiN| zudhda AhArI, zAkAhArI hone ke kAraNa jinadharmI bhikSA ko AjIvikA nahI bnaataa| mitavyayI AhAra aura dhArmika prabhAva meM nazA pravRtti se dUra vaha alpa upArjana meM bhI saMpanna lagatA aura svecchA se dAnAdi karatA hai| kadAcita isI kAraNa use jainetaroM ne sadaiva IrSyA kI dRSTi se dekhA hai| vyApArI aura pApa bhIru hone ke kAraNa samAja aura deza kI pratyeka hitakArI yojanA meM usakA sarvAdhika tana mana dhana se yogadAna rahA hai| phira bhI itihAsa sAkSI hai ki kaSTa jhelate upasarga maya hone para bhI dharma ke prabhAva meM vaha Atmakendrita aura sahanazIla rahA hai| manuSya mana se caMcala aura pravRtti se asaMyAmI aura svacchaMda hai| adhyAtmika dharAtala para dharma mAnava ko Atmonnati kI rAha para pragati karAtA mukti ke vdAra taka le jAtA hai to sAmAjika dharAtala para vaha use svasaMyama meM DhAlakara naitika aura karuNAmaya jIvana jIne ko mArga prazasta karatA hai| jainadharma donoM dizAoM meM saMpUrNa kharA utarA hai| pratyeka jaina paramparAgata usa prAcIna kAla se hI jaba AvAgamana ke sAdhana sImita the tIrthayAtrI saMghoM aura caturvidha saMghoM ke sAtha vihAra karate nirvANa sthaliyoM kI pAvana raja mAthe para lene jIvana meM eka bAra avazya jAnA cAhatA rahA hai| ve yAtrAaiM aMdhavizvAsa kI nahIM purA yuga se aba taka ke samasta tapasviyoM ke prati bhakti aura utsAha pUrvaka vinaya kI abhi vyakti hotI haiM aura tapasyA kA svAda cakhane kI dizA meM prathama caraNa hotI haiM jo usakI sahanazIlatA ko saMbala detI haiN| jainoM kI pApabhIrutA ko jainetaroM ne ajJAnatAvaza guNa nA mAnakara avaguNa mAnA hai kyoMki avaguNI kabhI guNI ko sahana nahIM kara pAtA hai| yaha eka gaMbhIra dRSTidoSa aura prajAtaMtra ke nAma para kutsita kalaMka hai| 192 For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApana caudaha guNasthAnoM kI atyaMta sarala vyavasthA meM jainadharma ke gUr3ha siddhAMtoM ko sahaja bodhagamya banAne kA prayAsa huA hai| pratyeka jIva paidA hokara sAmAnya prANiyoM kI taraha nau bhAva-page rasoM ke jhUle meM car3hatA utaratA hai| ye rasa cAroM kaSAyoM kA alaga-alaga gahanatA meM AsvAdana karAte haiN| isake anusAra prathama guNasthAna meM to sAre hI jIva anAdikAla se par3e haiM jo anaMtAnubaMdhI kaSAyoM meM ulaTate palaTate rahate haiM aura mithyAtva meM jIte hue hara mana pasaMda vastu ko apane hI pAsa cAhate haiN| ise hama sahaja rUpa meM yoM prastuta karate haiN| 'merA terA' karatA huA pratyeka jIva/mAnava kuMThita saMsAra meM jItA kodha, mAna, mAyA, lobha ke cAroM kaSAyoM ke cAra-cAra prakAroM meM rahatA Arta raudra pariNAma karatA hai| isase use jo karmAsrava hotA hai usakA use dhyAna hI nahIM rhtaa| "merA" bhI bhrama hai aura kisI vastu ko "terA" kahanA bhI mithyA hai, kyoMki yahA~ isa saMsAra meM merI "sva" AtmA ke sivAya merA kucha bhI nahIM hai, yaha to pratyeka anubhava sadaiva kahatA hai phira bhI bhrama meM vyakti jItA hai yahI usakA "mithyAtva" hai| solaha prakAra ke kaSAyoM ke sivAya nau nokaSAya bhI sadaiva ghere hI rahate haiM : hAsya, vismaya, rati, arati, bhaya, jugupsA, tIna veda jinameM par3akara hama "kaSAya" karate haiM arthAt apanI "AtmA" ko jabarana satAte hue kasate haiM aura TeMzana meM DAlate haiN| so vaha "kasatI" hai-tar3apatI hai aura svabhAva se haTakara " durbhAva" karatI hai| tisa para hama doSa dUsaroM para DAlakara svayaM ko nirdoSa dikhalAne kA chala karate haiN| ina paccIsa kaSAyoM se bacane ke lie guru upadeza dete haiN| tIvratama kaSAya prathama guNasthAna meM rahatI hai arthAt paccIsoM rahate haiN| inake sahayogI 15 pramAdI yoga. 5 mithyAtva aura 12 avrata hote haiM jo agni meM ghI athavA kapUra kA kArya karate haiN| prathama guNasthAna meM vyakti 2 durdhyAna (Arta-rau) arthAt cAra kaSAya 'anaMtAnubaMdhI' vAle karate haiN| usa samaya usake pariNAma saMkleSI rahate haiM aura karmAsrava hotA hai| inase bacane ke lie sAre durdhyAna "tyAgane" par3ate haiN| jaise hI AtmA anaMtAnu baMdhI kaSAyoM ko tyAgatI aura satya kI anubhUti karatI hai vaha uchAla lekara caturtha guNasthAna meM pahuMcatI hai| vahA~ pAtra satya ko ughar3atA dekhatA hai |ydi vaha vahA~ puruSArtha kare to vahIM se "tIrthakara prakRti ko bAMdha sakatA hai| yahA~ usakI bhUmikA "zrAvaka" kI hotI hai| vaha do dharmadhyAnoM AjJA vicaya aura vipAka vicaya kA svAmI hotA hai| puruSArtha karate arthAt vrata lete hI (pratimA/aNuvrata) vaha paMcama guNasthAnI ho jAtA hai| aba vaha tIna dharmadhyAnoM apAya vicaya kA bhI svAmI hotA hai aura "ucca zrAvaka" kahalAtA hai| usake jIvana meM ratnatraya A jAtA hai aura vaha mokSa patha para apane caraNa bar3hA calatA hai| vaha mokSa patha una bhavyAtmAoM ne dikhalAyA hai jo usa para calakara svayaM arihaMta aura siddha hue haiN| jainadharma meM inheM hI bhagavAn /iSTa/God kahA jAtA hai| kintu vaha kartA hartA nahIM hai| AtmA svayaM hI svayaM kA udhdAraka athavA duHkhoM meM girAne vAlA hotA hai| kiMtu mukhya bAta dhyAna dene kI hai ki "jaba jAge taba saberA" vAlA sUtra lAgU hone se pratyeka jIva ke svakalyANa kA vdAra khulA rahatA hai|smst prANiyoM meM manuSya hI sabase sAmarthyavAna hai ataH use rakSaka mAnate hue sabakA svAmI kahA jAtA hai| jainadharma kA siddhAMta atyaMta sahaja aura jIvana meM utArane se AtmA kI ora upayoga vAlA sarala hai anyathA to paryAya buddhi hone se utanA hI kaThina hai| Aja taka jisa-jisa bhI vyakti ne jainadharma kA ajJAnatA vaza virodha kiyA hai usakI paryAya buddhi rahI hai (vaha mithyAdRSTi hai)| jainadharma nizcaya "AtmA" aura vyavahAra "zarIra" donoM kI ora dRSTi rakhakara jIva 193 For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke utthAna kI bAta karatA hai| caturtha guNasthAnI vyakti jAga kara anuyogarata ho jAtA hai| prathamAnuyoga usake ciMtana ko kholakara vistRta AyAma detA hai| karaNAnuyoga una saba pUrvakAraNoM ko batalAtA hai jisase ghaTanAyeM ghttii| caraNAnuyoga vyakti ko usake AcaraNa kI rAha dikhAtA hai| dravyAnuyoga jainasiddhAMta ko spaSTa karatA hai| jainAcArya cAroM anuyogI hote haiN| ve adhyAtma, nyAya aura vyAkaraNa tInoM meM hI narapugaMva rahe haiN| isIlie unake likhe graMtha bhASA tathA tarka para akATya haiM, prabhAvI haiN| vdAdazAMgI jinavANI ke dharma meM "karma" kI sattA sarvAdhika bulaMda mAnI gaI hai aura atyaMta Azcarya kI bAta hai ki isa kAla meM bhI usake pramANa hetu zilAlekha bhI milate haiN| sabase suMdara zilAlekha siMdhu lipi kA vindhyagiri para milA hai (citra) jisameM saiMdhava lipi ke cAra akSara eka khar3agAsita jinamudrA ke sAtha aMkita haiN| ve jainadharma kA Thosa evaM sUkSmatama upadeza bAyeM se dAhine dete haiM ki icchA nirodha dvArA svasaMyama ke pazcAt narabhava ko hI saMbhAvita mUla vrata dhAraNa karake ratnatraya kA dhAraNa evaM saptatatva ciMtana karanA upAdeya hai|vh aMkana Atma vinayI puruSa ko karmAsrava ke viSaya meM ciMtana yogya banAtA hai ki AtmA kI vizuddhi bar3hAte hue kisa prakAra se lakSya kI prApti (mokSa) ho / AtmA apane nija svarUpa meM Ave / yahI jainadharma kA sAra hai| isa aMkana ko zrI mahAdevana kI vidhi se par3hane para dAhine se bAeM artha "sAmane kI jina mudrA sapta tattva ciMtana aura ratnatraya kI sAdhanA karate hue mahAvratI ke svasaMyama dhAraNa karane kA pariNAma hai" milatA hai| isa aMkana se yaha saMketa milatA hai ki jIvana kI yAtrA mRtyu se bAlapane kI ora nahIM balki bAlapane se bRddhapane aura mRtyu kI ora hotI hai / ataH mahAdevana kI lipi pAThana kI dizA isa prakaraNa meM dAhine se bAyeM nahIM bAyeM se dAhine hI sahI pratIta hotI hai / bAlapane meM athavA prAraMbha meM asaMyamI ne saMyama dhArakara Atmonnati kA patha pakar3A aura lakSya kI prApti kI hai / yahI "jaina dharma kA sAra" isa purAlipi ke kuMjI aMkana se sAmane AyA hai / jo saMketa detA hai ki saMpUrNa lipi ko L-R bhI par3hA jAnA sahI hai bhale hI hamane isa graMtha meM saMpUrNa lipi ko mahAdevana kI hI pAThana dizA prayoga karake prastuta kiyA hai / eka dhUmila machalI bhI khar3I dikhAI detI hai / purAlipi ke isa lekhana kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isakA eka-eka saMketAkSara prastuta sIloM meM isa prakAra kama se aMkita kiyA gayA hai ki vaha jaina siddhAMta ko akSarazaH binA kisI anumAna aura khIMcatAna ke spaSTa kara detA hai / jaina adhyAtma, Agama aura bhAvanA graMtha tInoM kI suMdara abhivyakti isa lipi meM prApta aMkanoM meM spaSTa jhalaka rahI hai jo yaha darzAtI hai ki adhyAtma kI isa vItarAga bhASA ko saMsArI nahIM mAtra mokSamArgI hI samajha sakatA thA / isalie upekSA vaza saMsAriyoM ne ise chor3a diyA / usa prAcya kAla meM bhI lipi thI paraMtu vaha laukikatA ke lie kucha alaga hI rahI hogI / hamArI yaha purAlipi to mokSamArga kI anamola saMpadA hai jo cAroM anuyogoM aura nizcaya-vyavahAra pakSa se anuprANita hai / "asti puruSa cidAtmA" hI isakA AdhAra hai / jIvana kA laukika sukha bhI isameM Asrava baMdha rUpI roga hai| saMvara, nirjarA pathya aura mokSa, zuddhAtma-svasthatA kA sopAna hai| yahI isa purAlipi kA lakSya hai |jin bhavyoM ne ise dharatI kI gahana goda meM laMbI nIMda se utkhananoM dvArA nikAlakara vizva ke sAmane lAkara rakhA ve dhanya haiM / unhoMne athaka parizrama se pUrI zatAbdI lagabhaga ina avazeSoM ko saMjone, surakSita karane, paThana yogya banAne meM araboM-kharaboM DaoNlara aura apane samUce jIvana ke kSaNoM ko arpita karake hamAre sAmane rakhA hai| ve tapasvI bhI puNya ke bhAgI hoM aura unheM bhI isa anamola Atmadharma kA marma samajha A jAve tAki unakA jIva jahA~ bhI ho unnati pAkara jAga jAe, hamArI to yahI bhAvanA hai / unake usa saMpUrNa mahat parizrama ke lie hama AtmA kI gaharAI se unake AbhArI haiM / bhale unhoMne isakA mUlya jAnakara bhI nahIM samajhA kiMtu hamArI isa paMcama kAlIna pIr3hI para ve anajAna meM bahuta bar3A upakAra kara gae haiM unheM koTizaH dhanyavAda / isI bhASA meM paMcagurubhakti hai jise saiMdhava lipi meM bhI likhA jA sakatA hai| - 194 For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "maNu yaNA 91 iMda sura dhariya chattatayA, paMca kallANa " sAkkhAvalI pattayA / daMsaNaM NANa jhANaM aNaMtaM balaM , te jiNA )(diMtu amhaM varaM maMgalaM / / 1 / / jehiM jhaannggi|| bANehiM / aidaDvayaM jamma jara maraNa NayarattayaM 6 daDvayaM / jehiM pattaM sivaM 4 sAsayaM ThANayaM . te mahaM diMtu siddhA 0 varaM gANayaM / / 2 / / paMca AcAra* paMcaggina saMsAhayA, bAra saMgAi 3m suajalahi avagAhayA mokkhalacchI - mahaMtI mahaMte ga. sayA, sUriNo * diMtu mokkhaM XM gayAsaMgayA / / 3 / / ghora saMsAra * bhImANa vIkANaNe tikkha viyarAlaNaha pAva paMcANaNe . XNaha)( maggANa jIvANa pahadesiyA / vaMdimo te uvajjhAe I amhe sayA / / 4 / / ugga tava * caraNa karaNehiM jhIMNaM gayA dhamma vara || jhANa sukkekka sujhANaM gayA NibbharaM tava sirIe samA liMgayA sAhavo te mahaM mokkha / paha maggayA / / 5 / / eNa thotteNa jo F paMcaguru vaMdae guruya saMsAra ghaNavelli so chidae usa zailAMkita purAlekha ko dekhakara aisA AbhAsa huA ki zravaNabelagolA meM to sadaiva se hI sAdhu saMgha rahate rahe haiM / unake saMghoM ko bhI inhIM saMketoM meM se unake yogya lipi cinha pahacAna svarUpa die gae hoNge| AraMbha meM to una saMghoM ko bahuta asuvidhA, AvAsa saMbaMdhI bhI hotI rahI hogI kiMtu dharma patha para lagane se ve sabhI vyavasthita rhe| navAgantuka sAdhu unhIM ke anugAmI hone se hI AjJA pAkara sammilita hote rahe hoNge| ye saMketAkSara nahIM unhIM zramaNoM ke lie sUtrAtmaka upadeza the jo smRti hetu yAtrI gaNa bhI apane sAtha le jAte rahe hoMge / har3appA mohanjodar3o evaM anya sthAnoM para vahI avazeSa rUpa aba mile haiM / yahI vaha anamola saMskRti thI jo taba ke vizAla bhAratavarSa kI pAvana bhUmi para sarvatra spaMdita thI / . purAlipi ke ye choTe-choTe sUtrAtmaka saMdeza bar3e hI mArmika, saTIka aura jIvana ko badalane vAle haiM / mAtra eka sUtra hI jIvana bhara yAda rakhane se jIvana tAra degA / ye laukikatA ke nahIM mAtra jaina siddhAMta, Agama aura adhyAtma ko darzAte haiM / inakI saMkhyA itanI adhika hone se pAThakoM ko lagatA hogA ki ye saba eka se saMdeza hone ke kAraNa mana ubAte hoNge| hA~ saMsAra premiyoM ko ye mana ubAU lageMge kintu jaina dharma ke marmajJoM ko ye atyaMta rucikara lageMge / sabako bhI nahIM kiMtu bhavya pAThaka inheM par3hakara itanA to samajha hI leMge ki anAdi kAla ke anubhava rUpI samudra se gote khAkara ye motI hamAre pUrcAcAryoM ne lAkara hama taka pahuMcAe haiN| ye bhavyoM ke tathA "ekadeza" svasaMyamI bhavyoM ke lie hI haiM / ve bhavya hara kAla meM ginecune hI hote haiM / jisa prakAra hamArI eka araba janasaMkhyA meM dUr3hakara nikAleM to hajAra hI vItarAgI tapasvI hoMge? athavA pUre saMsAra kI janasaMkhyA meM kitane mokSamArgI hoMge? isI se hama kalpanA kara sakate haiM ki hara kAla meM vo eka sUtra hI bahuta prabhAvI, pUjya aura pavitra rahA hogA / pratyeka, eka-eka sUtra sAmane rakha kara hI samyakadarzana prApta karAne ko sakSama rahA hai / ise par3hane, manana karane aura rAha pakar3ane hetu dharma seviyoM ke hAthoM meM eka tuccha kar3I banakara nimitta hone kA saubhAgya pAkara ise Age kI pIr3hI ko sauMpatI hU~ kyoMki maiM to abhI prAraMbhika sthiti meM hI hU~ jahA~ mere kitane kadama sahI par3e aura kitane lar3akhar3Ae maiM svayaM bhI nahIM jAnatI / itihAsa to sadA hI apAvana rahA hai anyathA hama yahAM par3e nA rahate, sidhda hote / 195 For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAvidoM aura itihAsakAroM ne adhyayana hetu mAnava sabhyatA ke kAla kA vibhAjana nimnalikhita rUparekhA meM kiyA hai| peliyolithika kAla AraMbhika pASANa aujAra yuga gahana peliyolithika kAla madhya peliyolithika kAla upara peliyolithika kAla aipI / satahI peliyolithika kAla mIsolithika badalAva kAla saiMdhava yuga AraMbhika kRSi kAla (niyolithika / cAlakolithika) kSetrIya AvAsa kAla (AraMbhika har3appA kAla) inaTIgrezana / sAmUhika gaThana (har3appA sabhyatA kA) kAla basAhaTa kAla (arvAcIna har3appA kAla ) uttara saiMdhava kAla / saiMdhava gaMgA sabhyatA kAla kSetraja sabhyatA kAla (raMge gae bhUre mRda pAtroM vAlA yuga) uttara bhArata ke kAle pAliza vAle mRda pAtroM kA kAla AraMbhika aitihAsika kAla lagabhaga 800 I. pU. se sidhdArtha gautama budhda pANini sikaMdara lagabhaga 20 lAkha se 7 lAkha varSa pUrva taka lagabhaga 7 lAkha varSa se 1 lAkha varSa pUrva taka lagabhaga 1 lAkha varSa se 30 hajAra varSa pUrva taka lagabhaga 30,000 se 10,000 varSa pUrva taka 10,000 se 1,000 varSa pUrva taka 196 10,000 se 6500 I. pUrva taka lagabhaga 6500 se lagabhaga 5000 se 5000 I. pU. taka 2600 I, pU, taka lagabhaga 2600 se 1900 I. pU. taka lagabhaga 1900 se 1300 I. pU. taka, lagabhaga 1200 se 800 I. pU. 700 se 500-300 I. pU. 360 I.pU. isa prakAra itihAsakAroM ne zramaNa paramparA meM mAtra baudhda zramaNoM ko hI mAnyatA dI hai aura jinadharmI mUla zramaNa paramparA kI na kevala upekSA kI balki use bhulAne kI haThadharmI kI hai| pichalI zatI meM 1893 ke zikAgo meM hue prathama vizva dharma sammelana ke bAda kucha jarmana vivdAnoM alabrekhTa vebara, vhIlara, byulara, harmana jaikobI, loyamana, zUbriMga, jemsa TaoNDa, helmuTa phaoNna glasnappa, luDaviga aizaDaoNkha Adi ne upalabdha prAcIna jaina sAhitya ko par3hane samajhane meM bahuta parizrama kiyA aura ise mUla zramaNa dharma bhI prakAzita kiyA kiMtu bhAratIya itihAsakAra apanI DhapalI bajAne meM lIna pArzvanAtha se adhika itihAsa kI gaharAI meM nahIM jhAMka sake basa isI kAraNa sa~ghava jaisI sahaja lipi ko apane cAroM ora bikharI purA nidhi ke aMbAra ke bAvajUda rebasa jaisI sahaja vidhi ke upayoga ke bAda bhI eka pUrI zatAbdI khokara bhI nahIM samajha sake. yahI viDambanA rahI ve saba marma nahIM, usa lipi meM eka naI bhASA khojate raha ge| itihAsakAroM kA sArA prayAsa jisa prakAra IsvI zatI ko kendra banA Age bar3hA hai usI prakAra ve bhAratIya itihAsa ko vaidika ghere meM bAMdhakara dekhanA cAhate haiM jabaki saiMdhava lipi yuga pUrva vaidika, niyolithika yuga se sikaMdara / maurya kAla taka jAnA jAtA hai tathA vaidika mAnyatAoM se saMpUrNa haTakara hai| sAre bhAratIya dharmoM kI saiMdhava zramaNa mUlAdhAra paramparA ko vaidika nahIM usake maulika AdhAra se hI AMkanA hogaa| purAlipi aMkita kSetroM ko naSTa hone se bacAnA hogaa| 563-483 I. pU./440-360 I. pU 500 400 I. pU. For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohAnIpura kA kAyotsargI jina dhar3a saiMdhava purA jina dhar3a mathurA se prApta kAyotsargI jina ghar3a bodhi gayA maMdira stUpoM meM yavdA tabdA jar3e khaMDita jinasahastrakUTa purAkAlIna kUpa 1 nAlaMdA stUpa meM dabA paMcazikharI jinamaMdira purA kAlIna kUpa 2 dainika jina pUjA meM sAMketika abhivyakti 197 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMjI kuMjI -2 caturdika triAvarti kuMjI 5 vUmba skeca kuMjI-7 aura 8 "OM aura paMcama gati kuMjI 3 lokapUraNI cakarI 198 X kuMjI -6 For Personal & Private Use Only kuMjI -4 digambaratva tIna sira vAlA pazu kuMjI 9 pAMca gatiyAM darzAtA svastika Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra gheroM kA purAkAlIna maMdira patha kuMjiyoM 23 aura Age vidhyagiri purA aMkita jinAlaya aba Ahata aura vinaSTa caMdragiri para dRSTa purA vaibhava1 digambaratva aura caraNa 2 lokapUraNa 3 vaiyyAvRttya aura saiMdhava pazu udayagiri khaNDagiri purA vaibhava saiMdhava lipi aMkana 3 pASANa yugIna bhImabeThikA jaisA zailAMkana 4 5 digambaratva 199 For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa belagolA kA purAvaibhava vistAra aura parvata zilA ko tarAzakara ubhAre gaye saiMdhava tapasvI bAhabali saiMdhava purAlipi aMkita purA kAlIna jinAlaya kI sIr3hiyAM HER 1 jina zramaNa zAyikA 2 guNasthAnArohaNa 3 mAnastaMbha darzana 4 yugala nikaTa bhavya tapasvI ina sthaloM para cAmuNDarAya pUrva kAla se hI pratidina hajAroM paryaTakoM ne Akara dhUmA, inheM rauMdA to hai kiMtu saMbhavataH inheM dekhA nahI / kadAcita dekhA bhI hai to pahacAnA nahI anyathA ye pUrva me hI prakAzita ho jaate| kucha matibhRSTa paryaTakoM ne purAtattva saMrakSita pahare meM rahate hue bhI inheM naSTa kiyA hai aura aba bhI upekSita ye naSTa ho rahe haiN| ataH pAThakoM ke dhyAnAkarSaNa hetu inheM yahA~ darzAyA jA rahA hai| 200 For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdragiri para bhadrabAhu guphA kI lAvA janya bolDara para dikhatI kAyotsargI manuSyAkRti aura cAra siroM meM se dikha rahe do sira / zramaNa belagolA ke purA yugIna jina bimba aura padamAsita samAdhi caraNa purAtattva kI khoja me bar3hate kadama caMdAprabhu ToMka, tIrtharAja zikharajI 201 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArAziva guphAoM ke cUne gAre nirmita 1. pArzvanAtha aura 2, paira para ughaDate vajalepita purAjina AdinAtha 3. upekSita, khiratI, dhaMsakatI layaNI, khaMbhe aura 4, guphA 1 ke aMdhere, sUkhe, bhUgarmita jalakuMDa meM kabhI pheke khaMDita uttarakAlIna pASANa nirmita jinabiMba For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ elorA guphA citra - noce kA dRzya jina amaNoM para hue hiMsaka bhAlA prahAroM kA vIbhatsa zailacitraNa 203 For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purAlipi abhilikhita pArzvanAtha jinabiMba 204 For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 12 paThanIya saMdarbha sUcI: 1 sUrya prajJapti - malaya giri vdArA vivecana, nirNaya sAgara presa.bambaI,1919 ___caMdra prajJapti - suttagama bhAga-2, puppa bhikkhu, paMjAba, 1957 triloka sAra - nemicaMdrAcArya viracita mANikacaMdra digaMbara jaina prAMtIya presa Rgveda saMhitA - esa, DI, satavAlekara, auMdha, 1940 sAmaveda - je, sTIvensana, laMdana, 1892 yajurveda,vAjasenIya saMhitA - e.bI, kaitha, kembrija, mesAcuseTasa, 1914 atharvaveda - viliyama DI,vhiTane, kembrija, mesAcuseTasa, 1905 satpathabrAmhaNa - bhAga-1 caMdradhara zarmA, acyuta graMthamAlA, vArANasI, 1937 / bhAga-2 vaMzIdhara zarmA, 1940 manusmRti - jI, byulara , jI.ena, jhA vdArA saMpAdita, 1886 abhidharmakoSa - rAhula sAMkRtyAyana, ensieMTa siTIja oNpha da iMDasa, - jI. ela. posela; vikAsa pabli, hA, naI dillI. 1979 da kolepsa oNpha da iMDasa - esa, Ara, rAva e hisTrI Apha rAiTiMga - albarTAina gaura 14 da nezanala kalcara oNpha iMDiyA - sai. Abida husaina, nezanala buka TrasTa, naI dillI, 1978 15 jainijma, ena iMDiyana rilIjana oNpha sAlvezana - helmuTa phAna glAsnapa, motIlAla banArasIdAsa, dillI, 1999 16 glIniMgsa oNfa iMDiyana ArkeyaoNlAjI hisTrI eMDa kalcara - DaoN, Ara, ena, mehatA smRti graMtha, jayapura,2000 17 'e mAila sTona oNpha jaina hisTrI - DA. bI. ke. tivArI 1996 18 siMhabhUma kSetra kI sarAka saMskRti - abhaya prakAza jaina, arhata vacana, 3/4,2004 opana bAunDrIja, jaina kamyUniTIja eMDa kalcarsa ina iMDiyana hisTrI - jaoNna I, korTa iTraskana aura pelAspiyana sabhyatAoM ke avazeSa - koena vAMka, sanarAija, pasAdenA, keliphorniyA, 54/7, 2004 21 da vanDara daiTa vaoNja iMDiyA - e, ela, bAzama, naI dillI, 1981 22 ensieMTa iMDiyA - DI, ena, jhA; pIpula pabli, hA, naI dillI, 1983 23 prAcIna bhArata kA itihAsa, - vI, DI, mahAjana, esa, caMda eMDa kaMpanI,rAmanagara, naI dillI, 1991 24 eksakevezansa eTa har3appA - mAdho sarUpa vatsa, prazAsanika prakAzana,naI dillI 1940 25 phardara eksakevezansa eTa mohanjodar3o - I,je,eca, maike, prazAsanika prakAzana,naI dillI, 1938 26' mohanjodar3o eMDa da iMDasa sivilAIjezana - sara jaoNna mArzala, laMdana,1931 DesIphariMga da iMDasa skripTa - esko pArapolA, kembrija yUni, presa, 1994 28 har3appana sivilAijezana - jI, ela, posela, AksaphorDa pabli, 1993 29 da iMDasa skripTa - irAvathama mahAdevana, Arke, sarve, iM. naI dillI, 1977 30 arlI tamila epIgrAphI - irAvathama mahAdevana cennaI aura hArvarDa vi, vi, saMyukta prakAzana, 2003 19 27 205 For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da har3appana sivilAijezana eMDa iTa,sa rAiTiMga - vA, e, pheyarasarvisa naI dillI, 1992 32 iMDasa skripTa ivolyUzana - esa, Ara, rAva 33 hiMdU sabhyatA - rAdhA kumuda mukharjI da harappana glorI oNpha jinAja - sneha rAnI jaina , zodha graMtha, 2001 jaina saMskRti kA mohanjodaro - ela, ela, khare arhata vacana, 11/4, 1999, mohanjodaro sIlsa reDa eMDa AiDenTIphAiDa - zaMkara mokAzI, kaMksaTana pabli, dillI 1984 da Ithikala maiseja oNpha iMDasa pikcoriyala skripTa - sneha rAnI jaina,zodha graMtha, 2002 gAiDa TU zrAvaNa belagolA - esa, zeTTAra, 1981 iMsakripazansa Apha zrAvaNa belagolA - bI,lUisa rAisa , 1889 jainijma da olDesTa liviMga rilIjana - jyoti prasAAda jaina, da varlDa jaina mizana, eTA, da sIDa iMDasa raoNka oNpha karnATakA - sneha rAnI jaina zodha graMtha 2003 iMDasa skripTa amaMga draviDiyana spIkarsa - Ara, mAdhIvanana, madrAsa, 1995 inaTroDakzana TU jainijma - rUDI jansamA aura sneha rAnI jaina, prAkRta bhAratI ekADemI, jayapura, 2006 mathurA ke jaina sAkSya - rameza caMdra zarmA, titthayara, 1999 jainendra sidhdAMta koza - jinendra varNI, bhAratIya jJAnapITha, dillI, 1944 sAgA oNpha da geTI kUroja - rAbarTa sTIvena biyAMcI, ArkeyAlAjI, maI 1994 bhAratIya saMskRti kA rupahalA kalaza kaTavapra,caMdragiri - sneha rAnI jaina, arhata vacana, 2003 bhAratIya darzana - vAcaspati gairolA __Ikoja oNpha iMDasa vailI - e, pAThaka aura ena,ke, varmA, jAnakI prakAzana , paTanA, 1993 phaeNoNma iMDasa TU saMskRta - DaoN madhusUdana mizrA, yugAMka pabli, dillI, 1996 bhAratIya prAcIna lipi mAlA - jI, esa, hIrAcaMda ojhA enziyenTa jyAgraphI ina iMDiyA - e, kaniMghama, saMpAdaka esa, ena, majumadAra zAstrI; kalakattA; 1924 53 jaina darzana - DaoN, maMgaladeva zAstrI, varNI graMthamAlA, vArANasI, 1955 zramaNa evaM brAmhaNa - bI,sI, jaina , jaina saMdeza, 1981 murukkana ina da iMDasa skripTa - irAvathama mahAdevana, cennaI, 1999 amitagati zrAvakAcAra - paM. vaMzIdhara, solApura, vi.saM. 1979 anagAAra dharmAmRta - paM khUbacaMda, solApura, 1927 kaSAya pAhur3a - digaMbara jaina saMgha, mathurA, vi.saM. 2000 bodha pAhuDa - mANikacaMdra graMtha mAlA, baMbaI, vi, saM. 1977 bhAva pAhur3a - mANikacaMdra graMtha mAlA, baMbaI, vi, saM, 1977 mokSa pAhur3a - mANikacaMdra graMtha mAlA, baMbaI, vi, saM. 1977 62. jaina sAhitya kA itihAsa - DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla, ahiMsA vANI, prastAvanA, pRSTha 8 206 For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArtikeyAnuprekSA - rAjacaMdra graMthamAlA, 1960 gommaTTasAra jIvakANDa - jaina sidhdAMta prakAzinI saMsthA, kalakattA jJAnArNava - rAjacaMdra graMthamAlA, 1977 cAritra pAhuDa - mANikacaMdra graMtha mAlA, baMbaI, vi. saM. 1977 bhagavatI ArAdhanA - AcArya zivArya mUlAcAra - anaMtakIrti graMthamAlA, vi.saM. 1996 dhavalA, - amarAvatI prakAzana sarvArtha sidhdi - bhAratIya jJAnapITha, banArasa ,1955 dravya saMgraha TIkA - dillI 1935 tilloya paNNatti - jIvarAja graMthamAlA, solApura , vi, saM. 1999 cAritrasAra - mahAvIrajI, vi.saM , 2488 paramAtma prakAza - rAjacaMdra graMthamAlA, vi, sa. 2017 paMcasaMgraha,prAkRta - jJAnapITha, banArasa, vi, saM, 2008 pada,manandi paMcaviMzatikA - jIvarAja graMthamAlA, solApura, 1932 yogasAra - jaina sidhdAMta prakAzinI saMsthAna, kalakattA, 1918 mahApurANa - bhAratIya jJAnapITha, banArasa, 1951 paMcAstiqAya - parama zruta prabhAvaka maMDala, muMbaI, vi.saM. 1972 samAdhi zataka - vIra sevA maMdira , dillI , vi, saM, 2021 rAjavArtika - bhAratIya jJAnapITha, banArasa, vi.saM. 2008 sTaDI oNpha da iMDasa skripTa - esko pArapolA Tokiyo simpojiyama, 2005 no vaidika rUTsa hiyara - sUrajabhAna, TAimsa oNpha iMDiyA, 22, 7, 2006 DiskavarI oNpha e sencurI ina tamila nADu - TI, esa, subrAmaniyana, da hiMdu, 1, 5, 2006 sAgAra dharmAmRta aura anya jaina graMtha jaina sAhitya kA itihAsa - gaNeza prasAda varNI graMthamAlA, vI,ni, 2481 jaina kalA aura sthApatya - bhAratIya jJAnapITha, dillI, 1974 jainijma - kurTa TiTaje, motIlAla banArasI dAsa, dillI, 1998 saiMdhava purA pratIka eka zAzvata abhivyaMjanA - sneha rAnI jaina evaM jinendra kumAra, bhopAla, 2002 karma, da mekenijma - harmana kUna, kaoNsa viMDa pabliziMga, yU.esa.e. 1999 vizva kI mUla lipi brAmhI - DaoN premasAgara jaina, vIra nirvANa graMtha prakAzana samiti, iMdaura, 1975 da lAipha oNpha budhdA - I, ela, thAmasa, 1927 207 For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 106 107 ena iMToDakzana TU da sTaDI oNpha iMDiyana hisTI - DI,DI,kauzAmbI, baMbaI, 1959 enTIkviTIja - kaniMghama, e, esa, Ara 1902 vahI - vogala, e, esa, Ara, 1903 bhAratIya itihAsa aura saMskRti - DaoN, vizudhdAnanda pAThaka evaM paM jayazaMkara mizrA, zilpoM kI jubAnI, jina itihAsa kI kahAnI - pro, rAma prasAda candA evaM anya , jana jana ke mahAvIra vardamAna mahAvIra se pUrvamAna - pro, rAmaprasAda caMdA, mADarna rivyU, 1932 bhAratIyoM kA lipi jJAna - paM. rAhula sAMkRtyAyana, purAtatvAMka, 1933 enasAiklopIDiyA Apha rilIjana eMDa Ithiksa - jAna hesTiMgja, 6 bhAga hebITeMTa, ikAMnAmI eMDa sosAyaTI ina gaddiyArsa - DaoN. mohana lAla guptA hiMdI bhASA udagama aura vikAsa - DaoN. udaya nArAyaNa tivArI, iMDiyana sisTamsa oNpha rAiTiMga - DaoN sunIti kumAra caTarjI, bhArata sarakAra, 1966 avara sekeDa baoNksa oNpha IsTa, vinayapiTaka - golaDenabarga, da alphAbeTa - DaoN, DiriMjara,, laMdana; 1949 har3appA sabhyatA evaM saMskRti - aMzumAna vdivedI, abhivyakti prakAzana, ilAhAbAda, 1977 jainijma ina bihAra - pI, sI, re, caudharI, paTanA, 1956 jyaoNgraphI oNpha enziyeMTa iMDiyana iMnskripzansa - paramAnaMda guptA; bI, ke, pabli, hA,; dillI ; 1973 khAravela - zrI sadAnaMda agravAla; kaTaka; 1993 da e,bI,sI, oNpha avara alaphAbeTa - TI, thAmpasana; laMdana, 1942 da skripTa oNpha harappA eMDa mohanajodar3o - jI, Ara, haMTara; laMdana, 1934 enziyeMTa hisTrI oNpha iMDiyA - Ara, esa, tripAThIya vArANasI alabarunIja iMDiyA, bhAga 1, 2 - sakAu vdArA anuvAdita, 1888 saMskRti - e, kaniMghama, vArANasI, 1962 meMgasthanIja iMDikA - saM.I.e. zyAnabeka, baoNna, 1846 hisTI oNpha enziyeMTa saMskRta liTarecara, - maiksamyulara tiruparuttikunrama eMDa iTa,sa Tempilsa - TI, ena, rAmacandrana; buleTina oNpha da madrAsa gavharmeTa myUjiyama, 2002 iMDiyana peliyogrAphI - DaoN, byulara; 1904 lalita vistAra - esa. lephamana, hAle, 1902 TAuna plAniMga ina enzieMTa iMDiyA - bI bI, sutrA, Thakkara; spriMka eMDa ko, 1925, imarjeMsa oNpha hiMduijma eMDa ha,yUmana phesa oNpha gaoNDa- kalyANavrata cakravartI, pharma keelaema prA, li,kalakattA, 2006 pUjana pATha pradIpa- hIrAlAla jaina, kauzala, sUrajamala vihAra dillI, 2001 108 109 110 112 114 115 119 120 121 122 208 For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TUYAUX zrIvatsa kI har3appA saMbaMdhI sIleM UKAXXC Xin Xin MIXINK CUSTOMED 12 JAR TEUL OKGEWOO OKUY HOMOL [XNXX USUA 13 209 OX 10 ,,ARNIKAT For Personal & Private Use Only 14 NIUSTO 15 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 28 33 20 24 OSATO VANOV 17 CURSIONI MO 34 29 21 25 TU 35 210 KEEN 30 18 22 For Personal & Private Use Only 26 36 VOARMOWE 19 31 CHAOLIN 23 OJATO 27 Fres 37 32 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 232022 SA BU DAN 63 66 67 211 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 scort com 68 69 G 73 74 76 29 80 82 83 84 85 86 EKKER 89 90 91 92 93 94 96 100 101 102 103 212 For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TO SITE 106 112 119 124 130 DEMS 137 144 152 160 107 113 145 ONKO 120 M TYOURS 161 125 131 138 0018 A Sh She F 153 146 114 162 121 132 108 139 126 147 154 163 115 213 133 140 109 155 122 148 164 127 116 134 THE For Personal & Private Use Only 141 156 INTX 149 165 110 117 DIG 128 135. 157 142 123 150 166 158 111 118 WAW 129 136 AVAIL 143 151 159 167 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 169 172 2 168 170 174 175 176 177 I 181 182 183 184 186 187 188 189 190 191 192 194 193 195 196 197 198 199 200 201 202 203 IN LY 204 205 206 207 208 209 210 0 211 212 213 214 215 216 217 218 219 1 i 220 221 222 223 224 225 214 For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2013 228 226 231 232 233 234 235 238 239 240 2.4 246 248 250 253 252 253 254 255 2.66 258 259 260 215 For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAX TURIE 261 MIN KINO 265 TOOX 272 U8 286 292 269 298 INSTAGROS ORIG 271 276 287 293 266 WIN POA 278 LUXOG BONO <Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 303 304 TIDER-SERBUD 306 307 30 309 316 318 313 320 322 32 3 325 327 328 217 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 OTAKLEGAMOSTO 334 338 343 355 Xiao Long Gou 349 350 362 DECE 330 356 339 344 357 COMIC 335 331 351 363 364 340 345 358 218 VIVAX TEXWE VEXX CM KN 365a 365 346 OU 352 332 336 For Personal & Private Use Only 341 OT 359 AVTO 366a 10 366 347 353 333 360 BOST VI 342 337 348 354 361 367a 367 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LD OR 368 369 376 385 a 385 395 401 410 420 402 377 386 421 396 412 403 422 370 10 379 387 413 397 404 414 378 Hai 423 371 380 388 405 Zhen 398 415 2 424 219 372 406 416 389 For Personal & Private Use Only 373 407 417 426 399 374 382 popopes 390 393 408 418 42.7 375 384 391 394 400 4090 419 428 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 441 442 443 444 CX 459 470 *71 4 72 473 474 478 40% 4R7 B R 489 490 491 492 493 494 220 For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 512 512 513514515516 557 588 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 530 541 342 343 344.545 546 547 348 349 350 566569 553 565 566. 567 570 569 563564 562 671 572 573 5145 576577578579580 221 For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LOS 581 582 583 .584 585 586 587 588 531 589 592 596 595 596 597 598 600 601 602 603 604 605 606 607 603 609 610 6 11 612 613 222 For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEALS, SEALINGS AND AN INSCRIBED IVORY ROD. PLATE XCIX. PATINA Fm NUM 614 615 616 617 618 619 SS 27 621 622 624 623 620 625 626 U KOA 627628629630 X lente 6 31 633 632 634 628 636 635 639 641 640 643 644 645 647 646 648 650 649 223 For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65? 656 658 659 665 6.66 664 662 672 670 675 685 686 68: 690 689 692 687 224 For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A 694 97 69.3 700 698 01. 702 706 709 712 73 225 For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ III 111 ae ak Lai af ATA am a P 226 O an an For Personal & Private Use Only ab ag ad Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vatsa kI sIloM ke abhilekha 12" X ( 2. U !!! 1. 3. K 8255 4.) 5 UX 0+X10 7. X 9. W. & p III 11 11: 18 U 15 | 111 12 V V 14 | & 1 OVNI 16 * * * * 17 VA U 18 19 V X 2 + 1Y20. U U | 440 1 111 11/1 1011 21. 23. F) HA 25 4 U 27 ) 111/ fill 40 2980 31. F 33 F * 35. V 37 A go f 43 2 25 ))" 44. UW 31 11 V "Iyy that TX & A Wy 6. HD 11 qg 8. ) ! X! ( 1 10. X + 11 PAT --- 22 | | = @ 24. Bo Jiu I 26. XUX " 28. | "ve U A A 30 F A 32. 1) 34 " 36.00 & X 11 V O 38 AD & 40 42* O " X I 227 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 - x" 49 V || 50 Si Yue /> ... 52 Ge Fu Chu 19 53 "*"0 " 50 try || . 5 Ge J" | 5.Ge Gong XD 57.VA 16 Si . ....... 59 Wen 60-Chu Nu Jiao "Hao 46 x Art ||| 147 F* x y =" 75 TYdf||"> 76 ) Jiao . 77 Ping Mi 79 7X19 , 19 X 10 80 Forg 810) @ Xi Jiao 82 V Y 6 V Y * 83Ge mdr 60 184 * * ) ||| 35 Y 16 186 00 ) 87 ) (XS) 0 88 F " sr 67 Ge Ge ! <Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 7 11 95 f 100 114 Y m ) 15 31 116 oto & Co " 117 @ 118 V XLI 18 119 PMBIBO 120 W HI 1R! O 122 | Y III A 123 v u y ..... A Polut 97 MIN "* 98 X ZF d 99 + Y # 6 100 am C oll 101 v) ng 107 V * bed. 103 V * 4 x DINE 104 Yin & A EI) los 3 0 A V eo & T. 106 V LU que 107 V 1lll lll OMB og v >> U 114 199 FT no VEX " U Y a l A lou o 13 V 027 124 V 125 l e e 126 Y 11 l o 124 ----. P 128 / * * IP 189 i 130 1 1 131 P YOU Y MB 132 U W S U U 133 1 X 10 134 8 ) in ll 0 135. ll the toll 229 For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 >= $ 136 Oto --.. 137 / 5 4 / u 139 V Y S 140 All 141 & F & Il 142 F * hd 143 A Tell 144. Oto 1 A y 146 Vh 147 9 D 148 E 8 | 149 I & 150 Vyn --11 | | 0 M ) H A " M 162 6 111 $ 8 A ll 163 A u op 164 PS C/ V X 1 165 y o .. 166 to 1 f 167 V 4 11 168 k Vllll 169 ) 170 t --- 191 A 1 172 q ill " 176 X " 177 oto HH 180 ll 181 29 181 188 ) A A 189 T U A 190 X 198 V 204 ----) 1 n llll ) !!! 206 111 210 211 Illui 212 0 217 M 220 224 X & 4 fe 155 A 157 sats 158 YY 159 i ll" 160 M in . 161 V Y M . 230 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMdhava yugIna pAvana tIna zikhareM saMghava muharoM para aMkita abhilekhoM meM jahA~ tahA~ tIna zikhareM dikhAI par3atI haiM jinheM purAvidoM ne apanI kAlpanika videzI ur3Ana meM DerI kI coTiyA~ kahanA cAhA hai| isa prakAra ve saMbhavataH siMdhughATI sabhyatA meM gau pAlana ko mahattA dene kA prayAsa kara rahe the kiMtu bhAratIya pariprekSya meM vaha behada aTapaTI kalpanA hai| yahA~ ke gopura to naisargika vAtAvaraNI hote the| zikharoM kA saMbaMdha to sadaiva maMdiroM se hI rahA hai jo eka aura do to bahudhA dikhI haiM, kiMtu tIna zikharoM kA eka sAtha honA jina vaibhava ko hI darzAtA hai| tIna zikhara maMdira hI nahIM ratnatraya ke bhI dyotaka hote haiN| zikhara tIrtha jainiyoM kA eka aisA tIrtha hai jise zAzvata tIrtha kahA jAtA hai jina dharma meM kisI kSetra kA mahattva tabhI mAnA gayA hai jaba vahA~ kisI tapasvI ke caraNa par3e hoM, kisI tapasvI ne tapa kiyA ho, yA jahA~ se tapasvI mokSa gae hoN| isa dRSTi se bharata kSetra ke isa bhArata kA kaNa kaNa pavitra rahA hai kyoMki sadaiva hI yahA~ tapasvI rhe| unhoMne tapa kiyA, bhramaNa kiyA, tIrthaMkaroM ke samavasaraNa lge| bar3e bar3e saMghoM meM tapasviyoM ne vaibhava ko tyAgakara vanoM kI rAha lI, parvatoM kI guphAoM kaMdarAoM ko apanA Thaura banA naisargika ApadAoM ko sahana kiyA aura hAre nhiiN| parvata ke zikharoM para gahana dhyAna ciMtana kiyA aura vahIM apanI nazvara deha avicalita ho dhyAnastha tyaagii| aise parvata aura unakI zikhareM Aja bhI pratidina jaina dharmiyoM vdArA tIrthayAtrA kA kendra banI huI haiM kiMtu kisI nadI ko mAtra nadI hone se nA to pavitra mAnA hai nA hI usakI pUjA kI hai| kisI bhI patthara zilA, zaila, zikhara, vRkSa, yakSa, pazu, deva, dAnava, nadI, ghATa, samudra Adi ko nA to pavitra kahA hai nA hI pUjA hai| zikhara tIrtha ko tIrtharAja kahA jAtA hai kyoMki vahA~ se na kevala 20 tIrthaMkaroM ne tapa karate hue deha tyAgI haiM balki karor3oM kevala jJAniyoM ne bhI vahA~ se tapa karate hue mokSa prApta kiyA hai sa~ghava yuga meM bhI ve zikhara vaisI hI prasidhdi prApta the jaisI Aja ise kucha sIlAMkanoM meM dekhA jA sakatA hai| vatsa 153,233,648 maike 159,174,202,290,405,407,499,511,548,680, mArzala 20, 54, 102, 130, 139, 186, 197, 201,247, 276, 253,289322, 343, 346,416, 420,459,526ba Adi jinameM hAinja moDe aura mitrA kI yahA~ pradarzita sIla sarvA OM 1 dhika vizeSa hai| isameM saiMdhava yugIna eka aise maMdira ko dikhalAyA hai jisa meM tIna zikharoM ke sAtha sAtha garbhagRha meM 21 ArAdhyoM ko bhI prasthita darzAyA gayA hai sAtha hI tIna lakIreM vahIM AgAmI ArAdhyoM ke bhaviSya meM hone kA saMketa detI haiM isa prakAra kula 24 iSToM athavA ArAdhyoM kA saMketa usa vedapUrva kAla meM mAtra tIrthaMkaroM kI ora saMketa karatA hai kyoMki zeSa saba dharma to arvAcIna haiN| arthAta vaha 21veM tIrthaMkara naminAtha kA kAla thaa| isakA dUsarA pramANa bAharI ghere kI challiyA~ darzAtI haiM jo eka ora tIna to dUsarI ora cAra haiN| arthAta ve jaina mAnyatA ke tIsare aura cauthe kAla ko dikhalAtI haiM jaba tIrthaMkara janme the| una zikharoM para jAkara sabhI ne tapa kiyA, guNa sthAna bar3hAe aura kAyotsarga meM lIna hokara mokSa ge| ve sIleM isa prakAra haiM, dekheM 231 For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahA~ nIce dikhalAI gaI sArI hI sIloM ke saMdarbha DerI ke nahI dhyAna se dekheM, tIrtharAja zikharajI ke hI haiN| SAE vatsa . mArzala ANAMAHEBLSADNANDHin Y CametAYPADMAA .. MEDIC | 201 280 FULY 232 For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtharAja zikhara jI para tIrtha yAtriyoM ko eka bhajana avazya yadA kadA sunAI de jAtA hai jo vahA~ ke AdivAsI gAte haiM : " bAbA bhalA birAjA jI, bAbA bhalA birAjA jI ! sA~variyA pArasanAtha zikhara para bhalA birAjA jI ! U~cA nIcA parvata sohe jahA~ deva kA vAsA cAra khaNDa para Ana birAje tIna loka ke dAtA bAbA bhalA birAjA jI, bAbA bhalA birAjA jI ! mAtAeM bhI ise lorI ke rUpa meM baccoM ko gA gAkara sulAtI haiN| isake zabdoM para gaura karane se hamArI tIna pAvana ToMkoM kA rahasya khulatA sA dikhatA hai| cAra khaNDa arthAta cauthI ToMka athavA zikhara / arthAta pArzvanAtha cauthI ToMka se mokSa gae aura unase pUrva kAla meM vaha vahA~ kI tIna ToMkoM ke liye prasidhda thaa| pArzvanAtha se pUrva tIrthakara neminAtha giranAra se mokSa gae prasidhda haiM / taba pArzvanAtha se pUrva kAlIna tIna khaNDa athavA tIna zikhara svayameva ikkIsaveM tIrthaMkara naminAtha ke kAla taka ke honA abhivyakta ho jAte haiN| tabhI se ina tIna ToMkoM kI prasidhdi hai yaha saMketa hameM mila jAtA hai| mukha pRSTha para darzAyA gayA citra pArzvanAtha ToMka kI sIr3hiyoM se liyA gayA zikhara jI tIrtha kSetra kA vihaMgama dRzya hai jise saiMdhava tIrtha yAtriyoM ne parvata kI car3hAI pAra karate hue athavA utarate samaya avalokita kiyA hogaa| usa yuga ke kalAkAra ne ve zrRMga usI kI smRti meM ukere haiM aisA AbhAsa dete haiN| una zrRMgoM para zramaNoM ne tapasyA kI hai jise zrRMga kI coTI para rakhI picchI se darzAyA gayA hai 197. jApeM kI haiM , jApeM kI haiM unhoMne apane guNasthAna unnata kie haiM .M unhoMne apane guNasthAna unnata kie haiM ERA aura samAdhi maraNa kiye haiN| HOM aisA zAzvata tIrtha sadaiva smaraNIya hai aura rhegaa| 233 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMdhava yakSa citroM meM dikhalAyA gayA tIna athavA aneka siroM vAlA yaha prANI koI nayA jantu nahIM, jaina jyotiSka kA yakSa hai jo apanA kSetra niyata karake usakI surakSA karatA hai| yahA~ isake tIna sira dikhalAe gae haiM jo adhika honA bhI saMbhava haiN| animandinimumnimes SSS SHAR SOS 386 ina sIloM para likhI purAlipi isa bAta kA pramANa hai ki jaina jyotiSka kI mAnyatA usa saiMdhava kAla meM bhI vaisI hI thI jaisI ab| aisA hI eka yakSa aMkana hameM bhArata sarakAra ke ArkelAjikala vibhAga vdArA surakSita zramaNa belagolA kI vindhyagiri para ukerita, kintu ghora upekSita dikhA hai jisakI laMbAI caur3AI lagabhaga 1-1 mITara hai| vaha nizcita hI saiMdhava yugIna hai aura Azcarya kA viSaya hai ki purAvidoM ne usa para aba taka bhI dhyAna kyoM nahIM diyaa| 387 naMbara kI sIla jaina adhyAtma kI suMdaratama abhivyakti hai| pIcchI ke Upara yUnikAne vAlA ratnatraya hai jisake UparI sire ke 5 patra paMcaparameSThI ke dyotaka haiN| bAjU ke do patra milakara sapta tatva aura nIce ke do milAkara nau padArtha kA ciMtana karAte haiN| nIce chipe do phala nizcaya vyavahAra dharma ke bodhaka haiN| pUrA lekhaH eka gRhastha ne svasaMyama dhArakara tapa hetu ratnatraya svIkArA aura paMcaparameSThI ArAdhana karate saptatatva, nau padArtha ciMtana nizcaya vyavahAra dharma kI zaraNa lekara kiyaa| sallekhanA lI, aura ghAtiyA catuSkakSaya se bhava caka ke pAra huaa| __ ye sIleM mUla jinadharma prabhAvI hone ke kAraNa anya kisI vidhi se par3hI nahIM jA sakatI haiN| 234 For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 36. Ren 281 Ge Xia <Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 U 289 b d 1 2908 291 292 F 293) 11 29440) 298 299 295 296 Zi Mu no) 297 * 300 301 E to 3061 11 307 303 V 304a asura y + V hl fa janma 3046 I to Y L U G 305 306 110 $ Dian toDian ga 5575110 311 312 75 lv osia 314 V PL # / U11 "YA 2316 1 11881 110/1 317 318 EUX 319 6 \ || // U.) Jin 320 EV 321 FAX QU 132210) * 323 324 4 f t t / ieIa Ull 325 EU up 326 // " / / 327 E 8 D b 331 UM 334 1 0 1 $ H + 4 Q 337' 7 340 U 341 A 342 343 U/A 236 / || 344 UF ( * 345/U 346 UE/UX Y X 347 EQ 348 / For Personal & Private Use Only till 700 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 35 t v af N 8 ) 34849 U H V Y Y : 350 I U / ) 6 ry li bd 351g A l'I U A 8 35), 9 ( 11 U 252 IIET Q 353 U 111 / 080 Blue 384 DOMU III 382 111 Y 383 D 389 88 389 390 392 Z 394 359 by lv 360 F Q ull 396-9915 361 75 l ll I u U 400 362 / & . 403 EUR 111 40H vo ei ollu 405 f F A/U 364 R U 11 367 E U je O & O . 406 VE 9 IUNIE 368. V 11/C u z 40% { a 369 L M f $ bo o ill x 408 & 1 6% 370 QC IU lll 409 wizer 341 & H 9 E MUIU MI 410 $ x ulll 3720 X U ll 41 VU VI 8730 v diel VW 374 e Allu 413 (c) 375 l E / V W 4114 * 376 PM V U11 415 LU 1 C/ a / XL 377 4 X / 416 VS10 378 Uy E T o 379 g vo 418 luka 419 E TI A 412 Rult 0 W 411 Yo 237 For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 430/31 y 2 1/2 432 mI thA hai, magara 435 BY V 1/ 444 / ||| 485 VY XI MU SAO 487 U/EVOX 438/ 497 2* X/111 V 498/ 501 / 502 to / Il 508 ENV |||| 512 F/V III 542 EUV |||| 544 PS 4/1 551 4 2 / U 11 5611 599 614 615 ckt l 616 F!!!! ON 171784 W/I 617 M 618 V P !!!. 619 0 !!!! HI 620 111 F "KI 238 621 U 622 623 624 625 F Y 627 Y 628 A (17 629 = W M 1 630 A 631 UF !!! 632 F * 633 4 Bi 634) 645 / ||| V UY/ 650 693 4 4 YA For Personal & Private Use Only H hSHm 1111 694 << /^ Y @ I 695 6961 697 14 698 V AUSS 699 F !!!!! 11 1111 701 702 10 U/VII 709 F K WMX Hui Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 12 19 20 27 YODEYMIL 32 WTOW 45 8 13 46 MARA 28 5447 21 3 22 A 33 14 maike kI sIleM DOXCO 9 29 23 118 NAK 49 15 60X 100% Amu 4 34 239 Xiao Chi 30 Try 50 43 XV 10 20 * For Personal & Private Use Only 16 55 www 17 51 5 Du 11 COMATYVOOR 18 25 37 26 30 14 S 41 30136 l- YPAC 38 52 39 fal 42 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 61 65 TEHO 72 Th 79 85 54 92 98 55 62 66 73 BADALO 80 75 86 93 QUARE 99 56 64 67 81 68 PAKO N 0194 MARS 76 TOMA 101 Home AU 77 87 88 UZ DEA 57 UHA XUNTOVOKE 63 82 240 95 DYA 100 58 For Personal & Private Use Only 83 69 70 102 90109 96 59 WXY 78 el 97 60 91 tamazazala FAXI 103 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MDXAPOSLE 106 TA?(( 108 710 115 PRUEBA BUKAN KOK WOME 119 120 3.29 122 128 30 133 129 138 342 13 2009 FIUS 148 140 155 m2 152 1445 1 50 241 For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. THE OCWUS VYRON OX 159 158 160 161 163 166 167 170 am FE DER AUS 69 WOUVOTO 17490 SONIDO), 173 A 177 ke 176 178 185 1864 OU PAR 184, WORVAT Tom 196 2193 199 192 200 202 206 c9199201 FONTOT 198 207 205 200 211 WMV 215 216 208 210 213 242 For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 20 222224 219 221 223 225 226 228 227 229 230 236 232 VYMO 234 22 2110 22 2472 DE 288 RA 216 243 245 2147 249 250 DRESY 252 253 MV 251 2526 255 256 257 0 TOM TONEXO me 258 259 VYU OVOCIE 265 261 263 262 261 260 V NV270 269 de 266 268 273 267 2!! 243 For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B U XONAN PENE o mpares 2 C Red 244 For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AUKTNAVIXOVE 355 338 340 345 koroma roiro3Shi 346 347 548 349 350 351 352 1357 uchira 353, 358 360 362 352 rou) 359 366 romoro 365 368 367 369 370 375 man 245 For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 386 393 411 CIN 407 422 416 380 387 399 417 405 381 388 394 YOLD W HUM 428 395 406 382 400 JOIN 420 389 12 413 430 246 FY 383 384 ELBARE AVA 391 390 JUWAXXO 396 MA 401 4o4 414 KURIKO 419 For Personal & Private Use Only 421 385 USA N 397 392 427 408 398 XIO 416 415 402 425 403 UBS 409 410 FALERAS 423 424 JIGURO 426 UNCATION 429 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 38 " Zhi 143 1437 18 Stry 152 458 1 , 7 Nian 9 ||| IUEO Ri 109 29Jie 62 69Jie 18 474 479 83 4823 198 487 4 247 For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 TRATA TOMO 197 504 $21 YOLO" 528 530 L92 198 504 511 522 $37 531 533 493 AMA VDO 199 UXT 506 NA TOUR 505 524 500 529 534 13096 491 248 507 501 1513 B 1525 For Personal & Private Use Only 518 535 490 Gary Wors 495 532 DXOX 508 502 514 323 491 DIKW W 516 528 We wan Mi Paon 520 527 536 $19 515 1517 TW 509 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $ 542 540 54 IN AR SE? 5118 549 552 558 559 98. 557 560565 222017 566 5614 388 569 573 5 LO 58% S SO ES 591592 585 S02 BADOS 588 589 590 249 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 594 595 596 595 598 599 603 6021 600 60 607 609. 605 cNz b 610 606 601 612 613 622 597 1624 625 628 630 635 626 638 620 - 636 - 640 637 639 - 4 250 For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 643 6l2 2179 ko 615 7719 649 648 657 650 653 vsega amb 1 259 1159 096 659 658 661 662 C VODMIN 912 665 12W A ND 666 Juli NC HIT 670 663 6644 670 660 660 NA 667 999 699 682 679 VAX CA 671 6811 676 672 683 678 677 686 583 685 661 251 For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H. SECTION, DE, A BEAUT 688 693 698 691 SD. SECTION, STUFA 12 b 7 11 695 KUSHAN 687 12 696 700 XXXX 2f& COINS 13 690 702 AREA 14 701 252 KON TRY RUO 15 697 701 692 703 10. For Personal & Private Use Only 9 689 16 6914 699 17 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UK 12 10 out fatnam 253 For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sy 14 254 For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w Me SN 63 20:29: 2014 .0 12 255 For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACH 04 3 3 12 256 For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 3a 5 8 1b 3b JELOX! 11 a C @ Section 6 257 2a ha a b C For Personal & Private Use Only Section 10 12 7 26 UCEXT b C a Section Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOD ( ra maike kI nijI kalpanA NE kA 258 For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maike ke sIla keTelaoNga ke purAlipi abhilekha 2 14 // // 7 U ' ARO 1 / to Fix ) 11 26 || " 2016 // 4 | 24 ) .. 27 Y 1 21 ) 40 V YA 41 0:00 HEAdy ia NOTASAK 504 259 For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 V 53 0 WIV ss P/V 57 | "A 59 710 61 F 64 1)* 66 | M 68 TUSSE 70 VV)) 72 Yong 74 XXX 76 +00X 79 V A * 81 4 a 83 U X X Q "15)*( 85 V X 87 V 89 v t 91 2 730 95 (8) H # 11 Nu 98 V600 x po dila di #1 52 ROKY su vyroell\"e 56 " S8 44" 63 UUA 66 998 67 020 69 00000 71 (0) 73 BOX 75 Y 60 77 80 y m #1 82 015 111 Mk 84 1 Q UU) || 86 MB 0 0 U 3 88 XX II 90 & Y 92 30 PS11 MYA A Ren In A 99 qF Vr & 48 4 101 M 94 V A 97 ) F ** 260 Buf For Personal & Private Use Only 10: Sh B1 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AUF 104 106 Xx 108 S Leng 58 110 112 V & 0144 116 * * 118 131 133 0 Enter i- 11 X-1 dera VA 78 h 120 'X' V & !!" & Q A VEN A 623 4111 RS VF ex 127 Y 124 P " rd 3 = 8 #f Fa Shi U V W X 136 13 0)) VF 0 0 0 140 VA Bi 3253 **** 3375 11 142 144 146 148 E O A 1510 }} 60 0 0 7 103 los 107 104 B # V n A & V PATCX / q u lyma 81A 103 oko Is V 1100 y > 117 VF 27 IV 119 261 0 0 1 0 1 Y C A 122 V )) || " K 1224 80 1 126 | 10 128 | V A 130 | 4 11 132 susa 134 137 U YA 139 E Y CO 141 1 x 143 !! ( For Personal & Private Use Only 11 U." "10 WITH P10 ATVA 0.7 }: 4 ) ). Tel #1 145 Y VAL 147 149 152 V 0 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 is4 186 iss AV 1st v M 159 C op ly o U M Y 160. V 162 V U lloc 166 VV1M 14s 8 ) X 167 lk !70 oto @ Are ! I 0 l " oo ! @ 174 9 OC Q" RM 17 173 175 177 179 VAS !! S T 118 K & V vou. V o 154 V W UKV itsil : VTT 89 d 190 x ry 8 192 y on 195 UYM 197 0 0 0.00" 196 0 198 YT YK 202 UA "M - 200 v TT 3.03 TO 205 V)0 & 4400 .. 262 For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 A 202 * W 201 $15 217 2219 3 1 8 230 252 0 308 X # 229 4 0 IIII 231 0 4 x 0 238 PS U & I))) | KK 238 15 P 238 (0" 10 afo R 239 Y to u 243 7 7 b 246 to 11 000) #48 AF OC Y 254 30:11 @ v v n W 256 * X V (300 V M. V) X Ge Bi **** **** *^ a? 1 V) 11 * 1 X K 16011718 & TO! 207 V 00 Q uw af 209 Y 312 214 216 218 263 220 222 225 227 & 234 2 30 - VF G V AF XX For Personal & Private Use Only W X U 22 Q * y X 230 I a X Y 232 W 11 Expand V l l l @ v & b d 0 101 "Y U 23699 234 9 / + 1 V > 18 l 240 242 010 A Pang 244 h K K 8 oNpar 249 X 11 U 251 | " 953 V X X X AFY 255 +000 257 V Q Xo r` ## Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 Lyo YO 265 { onun 260 Ville 2620 V C 244 U0))*tipe 24 OU 208 q " 270 Y EJ BYD 213 h am u twy x 275 9 277 to five o 974 The 276 278 V >> Ilan 28 4 x vX "O 1,283 q $1" 285 V lllllllit: 284 V) 286 otto DAU: o " V 29. V 293. ma do 395 V X 297 10. 'A "A299. 301 L 'UN DUAL 290 VUK (MA" O 292. BHF 994 V BA 29 Y ahovec 298 Y VY) 303 ) FF W 302 V) @ " S 301 ao Mp o 30 4 X W 0 0 " 9 38 - ) For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 VOOR3101 312 VY U Oi'm 35 F V b gially ) 316 di My 37 um x hd tv X up are 319 OCN0020 KVM V 324 YYYY 323 I is een 324 A & 325 V po i "HEQ v 346 V ) a 1 0 BB b.Yu 328 AM 331 by U 33200333 V y " PENYA 235 P Y & ll Yow o"(r) 357 0 0 1 0 0 2 ) te voetspuu 339 V X Y XX me x. "W 341 V UK 342 20 11 342 OH 34 V HK 294 ojo * VB $47. E EH Bing 02 349 X ! 350 0 351 353" 352 Luvu;m v nivo YX 354 Y 10: 0 0 $55 (") Ver 356 OK 357 julle la 34 V:X 265 For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... 360 28 36% ** VO av " 0 354 300 376 Nature and anal 379 9 380 V * tu 34 VUA XD Q *** VAX 90 EUR):10 946 be " Liso, lah As may 1494 12 LUN ,405 IN X 100/1100 406 Vol 1640 ( 403 OC MAXOMO VYA 0 :00"; V)*))*** 266 For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bu Ji 10 Yi Jiao 118. VO VY) 1 Ci * Liu Xia 1*Fu 1 ( 18 F ,Yao "Q Yi Jiao Xi Te AI" , 3Ge Chu Qian "? || Fen 11 85 Zhen De 44% 0mmx00 Ri 41"91 Zi Nu : y 453 4 Ge 454 Piam holding bansa corneale ass FOO ," UW 4560 IV 3467 VAX his fe 267 For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A 460EE 461 9 11 11 25 46 v Q u o 464 POL 4105 Wally? 2166 [RWD 18 467 * 499 470 mi les 472 V 474 O ba 1975 ( 8 foto 476 F * liquo 47790" X 1478VAIO 179 # fais af deer (Shaneti na th] 480 V M 485 Eto 489 V) 491.) U 493 to the X 496 Fant 484 48% FV O XX 490 m na " K n 1992 UDI U V X 445 0 C o af n. So 509 I v 13 499 af ud sou 1: V1 503 ato a su 505 V EU IX 507 508 XHUX $'VMMX 514 ore 513 R $15 79 "o 268 For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 7 va ut kot $20 19) 519 D D ute sau Ivy 1. 593 p * * 524 vyd! 530 illa y A3 5a 7 * qui 535 V XM 536 o'lom 537 V X W X YO SI8 RYTY sag 9 F **00 5 40 S 541 part 1 Omegle c 5 42 year 543 $ * * . 544 US l vo 946 ore 547 x !!! sue a Ass 549 PM 550 W 544 654 DE 6.Un ? 558 yg 560 V W 55 a & t o. " 557 FM k 559 ) 562 VM $64 !!) N 7F 566 3 years before $68 100 . 565 135 illi il 269 For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 569 do y )." 570 de $73 T M !!! 574 A VE B 5) 11 V - 574 0 7 1 4 578 V W $80 V neu 581 * V Igo A1474 582 Voo 56 b x ll u l "o 584 T XD" 55" HD 586 $38 special 9 0 ! 591 F & i o . 50 ch et 993 V me C A $84 VYO NI 595 ONY 596 TV999 VV 597 My & 598 ) 600 v poletne 601 VID & 602 040 603 B BA MA) 604. Minimal 605 VW Bi tapu Gull V1 609 N Y N 11 610 4 430 619 l follo 614* * * 0 V4Te4 65 HOME 516: UF 617 N N O are y 270 For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 V O 620 | 100 622 m 619 liroh 621 1920 W 623 U II 626 Y 11" 1 625 HO A O " U 63. Un 635 010 mn y po 632 OF XQ ") 040 634 8F * 638.110. 0: Yu." 438 1 6395 641 A ho ja sa ba sq643 ) Gu6 V A ." 647 & 8 x up X 1 648 th you too." 6so v L v 653 V UTO *Volv96" X99* 655 VYY ILU 659 ) 444 661 0 663 VID 660 0 Yd" 662 vit 664 TLVA 666 v kry & 665 V HOT 271 For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 667 110 669 T UR 671f 668 / 670 bhaiMsA tIrthakara vAsupUjya kA lAMchana 672 vv 67s 44 MITY 68 Xo 679 " AR 682 (0) 683 14 " AAY O 685 V X L XV 686 posto v A Adi tIrthakara kA pUjana karate hue bharata cakravartI tIna siroM vAlA pazurUpI yakSa C 1 2) || 6 68TV VY: MIf 616 75 6 689 Miy // (D 6400OyMEONE/x 642 1100 6693 815Fxx 64s 696 ? X 647 PM 411 (6) 705 AM *2 763 98 photos 704_EX 272 For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lingas, Bretyls, Ringstones cte illustrative of the Indus Religion. 273 For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 W . 3 . wap Buy wwws ooooo X ko www 274 For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 275 For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArzala kI sIleM U 23 PIETONI KUU HET HOROSCA 943 276 For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 XXKINK $8 278 For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UNRang FAXO'Z NUMK Nikhumus 99 101 102 . 103 03 104 279 For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 111 116 WTO 122 127 132 137 117 TA 112 P 138 123 TITT 129 URCA 107 118 Jin Tian 113 a 124 139 129 108 SINUS 280 119 140 For Personal & Private Use Only 109 [2] 114 PHOUS 125 130 135 120 141 110 MIU 115 121 126 136 HUZ 142 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3.44 $50 183 MUTI. UPLO 159 176 182 16 188 281 For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 07 C . .. 1921 193 194 295 198 V ? 201 202 203 204 . . :35 2 PA A 209 210 211 212 213 213 214 WOW GE t77 276 217 219 221 220 . I.LV 27 226 SOURO VE . . 233 25 . 238 236 241 240 242 243 WI U. 1, I A 248 247 244 249 246 21 252 253 256 282 For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 AZ 267 268 269 270 278 279 289 285 287 98 302 10 31 33 20 283 For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 AVE 320 349 292 353 355 284 For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VISOS 382 369 TO 395 374 262051 375 382 387 BA 364 UX MXN XB 370 376 383 MEN HOVK 396 TRONXO THOM VAHKAVV. 388 377 390 397 365 371 US 285 378 379 398 VTD Yh For Personal & Private Use Only 372 393 380 TU 385 392 399 367 366 JAX WON 381 394 373 UTYOTH 402 403 UXP'O GIMON 408 405 386 TOYAYSON 400 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 41 porez na mtu wa Timu: UUEK W 438 WOU UBRAVAD SLOBA ENIET EENS GATUEN VEN IM. EN ALDRIGE DE 419 29 130 XOAK EON HAXHI KURAS Fun Ww >> HE WO WE ISLAM 4422 WS Home W W AKUER KTU 22 WO WNTO PINTOA URT 470 286 For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 UTF 472 0 $17 JD Ji 482 UMAMA 474 490 526 483 N 473 53) Ting Du Ti Du Ti Jian Kang Ting 510 $12. 608 513 511 ATS 287 491 434 You 499 Yao Ting Yuan Zhen Guan Guan Tou Han 503 506 507 520 Sy 476 For Personal & Private Use Only 532 499% 522 Yan 5266 477 523 478 FUXX Tang Guan 514 $15 528 533 7 824 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara jaoNna mArzala kI sIloM ke purA abhilekha YAA HUO @) y y Hects 84.91H UNILAD 9 the blocom camid the Flage post to V X left 13 V XIV 00: 16 ( * on ID $ 1411 0 0 20.47MDUU MY V X, * & pofu. 24 V X @ 2 Y V Vysos Y OL 27 VV XICA 29 32 84 fa 1 mes de $ $ 4190 191 d 33 7 " X bo v jesen G 42 V 1 ) Q & 1, F Y 4 39 de Moto " 4 1 A ti vy) 4 T . 45 Olo A Go TV hita ox"AR 288 For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 V * quin Oo 54 Yume ulli. 52 Y D 5 X o o XX 54 Y TIM" MAMAS Y 56 VE 57 VRH $8 VM * " & 68 VVY 10 6 Y 62 No Text 65 LUX"LAH 66 OU A @ "YA 67 . DX))) 72 * V 79 ) 78. Ah! 77 B 11004"Q) AON 79 of all 81 V 7 A 11 V Y O 82 LV) 11" 86 VA" 87. VXnAX "Y A w/ 89 EV MV go &'A VUM 9. (f) 44 94 l What type "A 96. x X " o 98 U U " 93 V 2 95 V YX 94 V X " ! 99 UX VOI top W * 289 For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Y M 1 094 0 108 VIX (Os U *K) 110 FORO 12 2 V GA in VOCA 109 A V e ' 113 V M 115 AVVO 1170 IN ng xu & ung 116 11 * $ !!! TE VINDEN 190 V all 122 VX V HI 124 Mg ceright 123 v mo 125 2 0 vs 128 AS Y 129 333 ) MA 133 por nos 195 la no 1:36 X Y D 137 F * 139 VOC W "SMAA 40 V M A Vys 142 vot on hort O x D 140 Y nu o 145. TV DV 1 Y VI OS 147 l U HOT les VA U II. 15g Y A VIO si do 4 tau * X 153 V illegible. 290 For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! ist Von 195A x 17 156 Taisy YA 158 por Die " loo IV MYY) 64 T ) 162 TV 1631EUR WA 164 m legibile 166 167 V V V 1684 111 189 (c) 170 Alvaro in oto 172 0 0 F 173 .1 174 VYbl y for 178 % M V 176 N B C : 178 Vello 179 V x nv & 2 180 B 1 WD "V 183 VO 185 ANT 186 Y EVA) PSE OD 0 Flyo 190 & ABAD N 19.918) Det la # A + 8 193 V X 195 1 VA 196 9 legible i far & M 198 Q a tu 199 v oc doo F**" 201 VM 262 VI 203 XX! foto o 204 L ) 205 206 1100 ML 291 For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Um W 908 V) 204 i k upi III : 200 Camel back 24 VA 202 ft V1 263 V . 284 t Fx e lo VIOVA 216 No Text 217 V 2015 Oko il 230 V 2210) 922 UYDU VI og 3 UV 295 226 F 227 Y 228 10 229 Ymo 230 EA UNO 230 V (Altea 232 Villo 234. V V V) *35* Way 236 0 237 KRA VU 239 10 240 X U 10 242 A 244 245 V OAK 247 44 U V W OV 248 V 1 249. Y 250 No Text 252 V 8 293 R$ 2.800MB 958 AD 255 256 No Text 257 T 292 For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 958 Ne Text 260P 261 A A 262 VRA 263 V XL 206 No Text 265 A LO 287 VI. 269 4 x 279 VUR 273 let 974 "A " 275 V) will 277 1978 OOT279 A Q up 282 Y X: 111 283 Ant 285 VR 886 9 Ekru Toys 287 FIN 283 Go Ya MMAD 289 Mb 290 En 292 293 VA 294 V tomu 295 e vde 296 vill on Ilegible 498 VU 299. V 300 av y do 30I Y tut 302 Y UR) 303 IN OR 204 No Text 305 to 306 A VOCE ) o legible 3080 293 For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30g T y 310 * vosti 3 T) 32 v 313 * us to y " 0) 346 318 UATO 314uAM 320 V A19421);30:03 AM 3 x 44 M** 0 349 V N22:5 324 3 26 O NAM V**YQ0 326 9 11 " 337 " 229 UR 6 4V b y :330 V)? " 4 33) Tuo 432 : 0 kv 233 V OCTOX 334 /V ta0 33s of a + 2 936 ATE AO 337 OU 339 T * 340 W "A 34 V 342 V 0$ 343 V1 345 90 0 210 34EUR Y to 11 347 XVigo 248214 349 D u o Dinosasiz? 350 351 130 362. Y 33 Shaidul and the Yaksha 354 No Text 355 HA KWA 35EUR RAKSMS 294 For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ni Crocodile 364 * 1 / 2 362 X 4 365 A & 360 to 3631364 366 v Po No Texli 00 37 V Y V 38. Manneth. 372. 19:40 373 U AXILM) 374 T e No Text 32 V. 11 372 No Text 378 PV 8 380 l 38 0 382 the Tribeaded Yaksha wany 383 Hexa beaded Yaksha & MASA B (384) :28 Vu 3 8C if of the nult Headed Shabu 387 H 9 e o wyoo e Concocted Seal 38% VRBE H 390 V 392 Y VA 394 Apr 398 y 16 " 396 All RODX 317 (8) 1 0 0 10 67% X! 999 & we o 400 44 EUR"(r),VVVN 401 * Aix o SO Y LO ROMU khoa Y H'f / h Lo3 (r) : 1) A9 4904 VARA U Vd 405 V** 106 ] | $ 109 X T? 295 For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahucarcita bar3e bAbA aura purAtattva kI surakSA * dIvAra meM jar3e jinabimba ke pASANa meM khulatI darAreM !;, aba uddharita jina biMba ! darAra naM 4 -darAra naM 1 Plea COMMENT - darAra naM. 2 / - darAra naM 3 TIMES RAMANEE TuringinineHHAN - darAra naM 4 296 For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dh ap I For Personal & Private Use Only 44 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lerikhakA barelI, uttara pradeza, meM 1936 meM lekhikA bra, DaoN, sneha rAnI jaina, bI,esa.sI, ema, phArma,; pI.eca,DI, kA janma eka atyaMta zikSita evaM zikSA premI digaMbara jaina paravAra kula meM huaa| sAgara vi,vi, se hI saMpUrNa zikSA pU, kSullaka varNI jI ke AzIrvacanoM se vijJAna kI snAtikA bana, gauravAMko sahita prApta kara 21 varSa kI umra meM hI sAgara vi, vi, meM zaikSaNika pada para kAryarata ho bheSajI meM na kevala bhAratIya prathama mahilA zodhArthI hone kA zreya prApta kiyA balki jarmanI kI DI.e.e,DI, sIniyara phailozipa vdArA uttarottara zodha kArya hetu cune jAne para myunsTara vizva vidyAlaya meM zodha kArya 1966.1968 meM saMpUrNa karane kA bhI gaurava prApta kiyaa| bhAratIya saMskAroM ke prati samarpita zikSikA ne 39 varSa apanI karmaTha sevAeM sAgara vizva vidyAlaya ko dete hue vesTa varjIniyA vi.vi.; yU.esa.e. se Adhunikatama viSayoM meM vizeSajJatA prApta karake bheSajI ke Adhunikatama kSetroM meM uccatama zodhakArya dakSatA prApta kii| jarmana tathA rUsI bhASAoM kA jJAna hone ke kAraNa aneka varSo taka sAgara vizvavidyAlaya meM jarmana bhASA kI saMdhyAkAlIna kakSAeM tathA takanIkI prayogazAlIya TreniMga korsa bhI claae| digaMbarAcArya pU. vidyAsAgara jI kA 1978 se sAnnidhya pAkara dhArmika abhiruci jAgRta hone para guru se hI dharma kA marma jAnA aura unake hI AzIrvAda se 1984 meM brahmacarya vrata aura 1986 meM aNuvrata dhAraNa kie| itihAsa meM abhiruci hone ke kAraNa siMdhughATI sabhyatA meM jaina sAmya pAkara isI dizA meM khoja karane aMtarrASTrIya digaMbara jaina sAMskRtika pariSada kA gaThana karake nijI artha vyavasthA se zodhakArya prAraMbha kiyaa| dainikapUjA ke saMketoM kI paraMparA kI khoja purAlipi ke anakhule pRSThoM taka kI sIr3hI dikhalA gii| zikAgo meM Ayojita 1993 ke zatAbdI vizvadharma sammelana meM mUla jinadharma kI prastuti kii| tabhI se pratyeka jainA sammelana meM zodhapatroM kI niraMtara prastuti kI hai| deza videza kI aneka patrikAoM meM lekha chape haiM aura kucheka ko puraskRta bhI kiyA gayA hai| jaina dharma ke saMdeza ko aMgrejI gAnoM ke mAdhyama se nAnavAyaleMsa nAmaka pustikA ke vdArA prabhAvI rUpa se prastuta kiyA hai| aMtarrASTrIya takanIkI, epigrAphI seminAroM me anekoM bAra sakriya bhAga liyA hai| eka varSa akhila bhAratIya digaMbara jaina mahilA saMgaThana kI upAdhyakSA aura pazcAta do varSoM taka adhyakSA cunI giiN| vartamAna meM aMdijaisapa kI adhyakSA haiN| aba taka lagabhaga 50 se adhika lekha aura kaI kitAbeM purAtatva zodha saMbaMdhI prakAza meM A cukI haiN| varSa 2001 se lagAtAra itihAsa tathA purAtatva kI kAnphreMsoM meM zodhapatra prastuti kI tathA jaina vidvata saMgoSThiyoM meM apane Alekha prastuta kara cukI haiN| aba taka likhI gaIM kRtiyA~- 'da harappana glorI oNpha jinAja, 2001, ; 'da ithikala maiseja oNpha iMDasa pikcoriyala skripTa, 2002; 'saiMdhava purAavazeSa eka zAzvata abhivyaMjanA', 2002; 'da sIDa iMDasa raoNka oNpha karnATakA', 2003; 'itihAsa bolatA hai, 2004; "saiMdhava purAlipi meM dizAbodha', 2004; 'gAiDa buka TU DisIphara da iMDasa skripTa' 2005; 'inTroDakzana TU jainijma, 2006 evaM 'iMDasa kIja eMDa sama iMDasa jinAja,' 2006 haiN| pichale do varSoM se prAkRta zodha saMsthAna, zravaNabelagolA; karnATaka meM purAtatva zodharata rhiiN| sarvekSaNa vdArA vizva ko purAkuMjiyA~ dikhalAne tathA 'saiMdhava lipi ko AdyopAMta sapramANa par3hane meM agraNI' hone kA zreya prApta kiyA hai| purAkuMjiyoM kI khoja aba bhI niraMtara jArI hai| videzoM meM prabhAvanA hetu jAtI haiN| yaha prastuta kRti lekhikA ke dIrghakAlIna purAtAtvika anveSaNa aura sampUrNa maulika cintana kA suphala hai| ISBN 619053405 mediation For Personal & Private Use only (