________________
શબ્દના સાધુત્વ-અસાધુત્વનું જ્ઞાન શાસ્ત્ર પ્રમાણુથી પણ થાય છે કે
251. यथा च ब्राह्मणत्वादिजातिप्रतीतौ कारणान्तरमुक्तं 'क्वचिदाचारतश्चापि सम्यग्राजाऽनुपालितात्' इति [श्लो० वा० वनवाद २९] । मन्वादिदर्शितानवद्यवानुसरणनिपुणनरपतिपरिपाल्यमानवर्णाश्रमाणां शङ्कितकृतककपटार्यवेशदुष्टशूद्राव्यभिचारे देशे विशिष्टाचारगम्याऽपि ब्राह्मणत्वादिजातिर्भवति । एवमिहापि विशिष्टशब्दश्रवणोत्तरकालप्रवृत्तव्यवहारावगतार्थप्रतिपत्तिसहितं शब्दानुशासनशास्त्रोपदिष्टप्रकृतिप्रत्ययविकरणवर्णलोपागमादेशादिलिङ्गमव्यभिचारि तत्स्वरूपावधारणे कारणं भविष्यति, यदेवलक्षणकमर्थप्रत्यायकं च शब्दस्वरूपं तत् साधुतयाऽवधृतमिति व्याप्तिग्रहणोपपत्तेः ।
251. वा, यामणत्व नितिनु ज्ञान यवामा भानु ॥२९५ पश्य वामां आव्यु છે—કેટલીક વખત રાજા બરાબર ( અર્થાત્ વર્ણાશ્રમ પ્રમાણે ) આચારનું પાલન કરાવતે હેય તે આચાર ઉપથી બ્રાહ્મણત્વ જતિનું જ્ઞાન થાય છે. મનુ વગેરેએ દર્શાવેલા અનવદ્ય માર્ગનું અનુસરણ કરવામાં નિપુણુ રાજા વર્ણધર્મ અને આશ્રમધર્મનું બરાબર પાલન કરાવતે હોય ત્યારે તેના દેશમાં દુષ્ટ શૂદ્રો શંકા પડે એ બનાવટી કપટી આર્યવેશ ધારણ કરતા નથી. એટલે તે દેશમાં બ્રાહ્મણત્વ જાતિ વિશિષ્ટ આચાર દ્વારા જ્ઞાત થાય છે. તેવી જ રીતે વિશિષ્ટ શબ્દ સાંભળ્યા પછી કોઈને પ્રવૃત્તિ કરતો દેખીને આપણને શબ્દના અર્થનું शान य:42; ०५६४२९५शास्त्र अशा प्रकृति, प्रत्यय, वि.२९, सो५, मागम, आदेश આદિ રૂપ અવ્યભિચારિ લિંગ – શબ્દાર્થાન સહિત – શબ્દનું સાધુ સ્વરૂપ નિશ્ચિત કરવામાં કારણ બને છે, કારણ કે જે આવા લક્ષણવાળું અને અર્થ જ્ઞાન કરાવનારું શબ્દનું સ્વરૂપ છે તે નિશ્ચિતપણે સાંધુ છે એ વ્યાપ્તિનું ગ્રહણું ઘટે છે.
. 252. शास्त्रमपि श्रुतिस्मृतिरूपमदुष्टशब्दप्रयोगोपनतक्रतूपकारकरणकस्वर्गादिफलसंयोगमुपदिशदपशब्दभाषणप्रभवप्रत्यवायप्रतिपादकं च 'वाग्योगविद् दुष्यति चापशब्दैः' इत्यादि साधुत्वेतरपरिच्छेदे प्रमाणत्वं प्रतिपद्यते एव ।
252. अ५२id, अटुट ( = साधु) शप्रयोग 43 यजन। 8५४२ री १२॥ સ્વર્ગાદિ ફળને પ્રાપ્ત કરવાને ઉપદેશ દેતું અને “વાણીને પ્રયોગ ન જાણનાર અસાધુ શબ્દ વડે યાને દૂષિત કરે છે એવું અપશબ્દ બોલવાથી થતા વિદોનું પ્રતિપાદન કરતું શ્રુતિસ્મૃતિ રૂપ શાસ્ત્ર સાધુ-અસાધુનું જ્ઞાન કરાવવામાં પ્રમાણ છે.
253. ननु व्रीहिकलञ्जवत् तत्स्वरूपसिद्धौ सत्यां तद्विधिनिषेधयोः शास्त्रं क्रमते, न तु तत्स्वरूपमेव विधत्ते, स्वरूपस्याभावार्थत्वेन विधिनिषेधविषयत्वायोगादित्युक्तम् । सत्यमुक्तं, किन्तु श्रुतिस्मृतिशास्त्रयोधर्माधर्मोपदेशिनार्यथोपवर्णितेनैव प्रकारेण साध्वसाधुविषयविधिनिषेधपरत्वम् । तत्स्वरूपप्रतिपत्तिकर्तव्यतापरं तु विध्यपेक्षितव्याकरणस्मृतिरूपमेव शास्त्र' वेदितव्यम् । मूलविध्यपेक्षितसाधुत्वान्वाख्यानपरत्वाच्च व्याकरणस्य, मूलशास्त्रमपि तत्र सोपानव्यवहितं प्रमाणीभवत्येव । यदि वा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
