________________
ક્ષણિકતા સાથે સત્ત્વની વ્યાપ્તિનું ગ્રહણ કયાં અને કેવી રીતે થાય છે ?
धीमन् ! कोऽत्र प्रमाद: ? न हि दैवनिर्मितः कश्चित् साध्यधर्मी नाम | ग्रहीतुं शक्यते चेत् व्याप्तिः यत्र तत्र सा गृह्यतामिति । यत् तु कथमस्या ग्रहणमिति तदुच्यते—भावानां हि सत्त्वं क्रमयौगपद्याभ्यां व्याप्तम् ।
૧૮૨
किमिदं रजतमुत शुक्तिकेति विशेषांशे संशेरतां नाम प्रमातारः, न तु सामर्थ्यं प्रति दोला काचित् संभवति 'किमिदं ज्ञानं समर्थेन जनितमुत तदितरेण ?' इति, असमर्थस्य जनकत्वानुपपत्तेः । व्यापकानुपलम्भस्यापि व्याप्तिग्राहिणः स्वत संशयविपर्यययोस्तत्राप्यभावात् ।
एव प्रामाण्यम्,
61. नैयायि -- असे, तेम हो. परंतु क्षत्वि साथै सत्त्वनी व्याप्तिनु ह કાં અને કેવી રીતે થાય છે ?
नित्येषु च पदार्थेषु व्यापकानुपलम्भनात् । तद् व्याप्तमपि सत्रं हि बलात् तेभ्यो निवर्तते ॥ न च राशिस्तृतीयोऽस्ति तेन गत्यन्तरक्षयात् । क्षणिकानेव तान् भावान् सत्त्वं समवलम्बते । तच्च स्वग्राहकाद् बोधादसन्दिग्धं प्रतीयते । ज्ञानोत्पत्यैव तद्धेतोरसामर्थ्ये पराकृते । असमर्थात् समुत्पादो दृश्यते न हि कस्यचित् । शक्ताशक्तप्रसूतत्वे न तद्बोधोऽस्ति संशयः ॥ अत एव च तज्ज्ञानं प्रमाणं जगदुः स्वतः 1 स्वरूपे शक्तिजत्वे तु संशयादेरसभवात् ॥
બૌદ્ધ- કાં ?' એમ તમે જે પૂછેા છેા, તેને ઉત્તર એ છે કે આપ મહાભાગને જ્યાં રુચે ત્યાં— ઘટમાં કે પટમાં– વ્યાપ્તિનું ગ્રહણ ક
નૈયાયિક—શું વ્યાપ્તિનું ગ્રહણુ સાધ્ય ધર્મીમાં ધટે છે ?
जौद्ध- એ બુદ્ધિમાન ! અહીં આ ભૂલ કેવી ? વે નિમે*લ કોઇ સામ્ય ધી છે જ નહિ. જે વ્યાપ્તિ ગ્રહણ કરવી શક્ય હૈાય તેા ગમે ત્યાં તેને ગ્રહણ કરીશ. વ્યાપ્તિનું ગ્રહણુ કેવી રીતે થાય છે એમ જે તમે પૂછ્યું તેની બાબતમાં અમે જણાવીએ છીએ કે— વસ્તુઓનું સત્ત્વ (=અસ્તિત્વ) (અય*ક્રિયાના) ક્રમ અને યૌમપદ્ય ખેથી વ્યાપ્ત છે. વ્યાપક આ મયોગપદ્ય બન્નેની ઉપલબ્ધિ નિત્ય પદાર્થોમાં ન હેાવાથી તેમનાથી વ્યાપ્ત એવું સત્ત્વ ન છૂટકે નિત્ય પદાર્થોમાંથી નિવૃત્ત થાય છે. નિત્ય અને ક્ષણિકથી અતિરિકત એવા
-
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
