________________
જ્ઞાન વર્તમાનકાલીન ઢાવા છતાં અતીત અને અનાગતને ગ્રહણ કરે છે
138. ननु कालो नाम न कश्चित् पारमार्थिकः पदार्थ एव परिदृश्यमानो वर्तमानादिव्यवहारहेतुः । स च न चिरमनुभूयत इति क्षणिक उच्यते । भिक्षो ! अलमवान्तरगमनेन । मा भूत् कालः । पदार्थस्त्वनिमेषदृष्ट्यविच्छेदादविच्छिन्नसत्ताक एव दृश्यत इति न क्षणिकग्राहि प्रत्यक्षम् ।
૩૪
138. मौद्ध — કાળ નામને કોઈ પારમાર્થિક પદાથ જ દેખાતા નથી કે જેને તમે વર્તમાન આદિ વ્યવહારને હેતુ ગણા છો. અને કાળ લાંબા વખત સુધી અનુભવાતા નથી એટલે તે ક્ષણિક છે એમ અમે કહીએ છીએ.
તૈયાવિક એ ભિક્ષુ ! અવાન્તર ચર્ચા મેષદષ્ટિના અવિચ્છેદને કારણે વસ્તુ અવિચ્છિન્ન ક્ષણિગ્રાહી નથૌ.
રહેવા દો. ભલે કાળ પદાથ ન હૈા. અનિસત્તાવાળી જ દેખાય છે એટલે પ્રત્યક્ષ
139. ननु भवद्भिरपि न स्थिरं ज्ञानमिष्यते । क्षीणे च ज्ञाने सोऽर्थो द्वितीयक्षणे केन गृह्यते ? ज्ञानान्तरेण तु गृह्यमाणः स एवेत्यत्र को निश्चयः । अनिमेषदृष्टेर्ज्ञानं न क्षीयत एवेत्येके ।
अथ वा किं न एतेन ? न हि विषयप्रतिभासकाले ज्ञानमवभासत इत्यसकृदुक्तं वक्ष्यते च । तेन तत्कीदृशमिति कुतो वयं विद्मः ? अर्थस्त्वविच्छिन्नसत्ताक एव गृह्यते । ज्ञानं तु वर्तमानकालमप्यतीतानागतकालग्राहि भवति, स्मरणमिव भूतभविष्यद्वृष्टयनुमानमिव ।
139, मौ આપ પણ જ્ઞાનને સ્થિર ઈચ્છતા નથી. અને જ્ઞાન નાશ પામતાં તે અથ બીજી ક્ષણે કાનાથી ગૃહીત થાય છે ? [જો ખીન્ન જ્ઞ.નથી ગૃીત થતા હૈાય તે] બીજા જ્ઞાનથી ગૃહીત થતા તે તે જ છે' એવા નિશ્ચય અહીં કેવા ?
નૈષાયિક એટલે જ કેટલાક માને છે કે અનિમેષદષ્ટિવાળાનું જ્ઞાન નાશ પામતું જ નથી, અથવા તે અમારે એનાથી શું? વિષયને જ્યારે પ્રતિભાસ થાય છે ત્યારે જ્ઞાનના અવભાસ થતા નથી એ તે અમે વારંવાર કહ્યું છે અને કહીશું'. તેથી જ્ઞાન કેવુ છે [અર્થાત્ નાશ પામે છે કે નહિં] એ અમે કમાંથી જાણીએ? પરંતુ અં તે અવિચ્છિન્ન સત્તાવાળા જ ગૃહીત થાય છે. અને જ્ઞાન તે વમાનકાલીન હોવા છતાં અતીત અને અના ગતને ગ્રહણ કરે છે – સ્મરણુની જેમ, ભૂત અને ભવિષ્યત વૃષ્ટિના અનુમાનની જેમ.
140. नन्विन्द्रियव्यापारो न क्षणान्तरस्थायीतिं तस्मिन्नसति कुतोऽर्थस्य विततकालताग्रहणम् ? भदन्त ! भवान् श्रान्तोऽसि 1 निमेषकृतोऽपि विच्छेदोऽस्य नास्ति अथ च न स्थिर साहसिकतामात्रम् । सन्निकर्षश्चास्य विषयग्रहणे व्यापारः,
लज्जस्वैवं ब्रुवाणः । इन्द्रियव्यापार इति स च स्थिर एव,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
