________________
प्रमेयधोतिका टीका
प्र. १ द्विप्रत्यवतारप्रतिप्रतिनिरूपणम् ४९ पृथिवीकायिकाश्च, यादरपृथ्वीकायिकाश्च, अथ के ते सूक्ष्मपृथिवीकायिका सूक्ष्मपृथ्वीकायिकाः द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-पर्याप्तकाश्च अपर्याप्तकाश्च ॥ सू० ८ ॥
____टीका-'तत्थ णं' तत्र खल-तत्र-तेषु नवसु प्रतिपत्तिषु मध्ये 'जे एवमाइंसु-दुविहा संसारसमापन्नगा जीवा पन्नत्ता' ये द्विप्रत्यवतारविवक्षायां विद्यमानाः एवमाख्यातवन्तः द्विविधाः संसारसमापन्नका जीवाः प्रज्ञप्ता इति, 'ते एवमासु' ते एवम्-वक्ष्यमाणप्रकारेण द्विविधत्व भावनार्थम् आख्यातवन्तः, किमाख्यातवन्तस्तत्राह-'तं जहा' इत्यादि 'तं जहा' तद्यथा-'तसाचेव थावरा चेव' त्रसाश्चैव स्थावराश्चैव तत्र त्रसन्ति-निदाघादि संतप्ता; स्वस्थानात् स्थानान्तरं छायादि सेवनार्थ गच्छन्तीति त्रसा सचरिष्णवो जीवाः, अनया व्युत्पत्त्या त्रसाः सनामकर्मोदयवर्तिनो जीवाः परिगृहीताः भवन्ति । अथवा त्रसन्ति-ऊर्ध्वमस्तिर्यग् चलन्तीति त्रसाः-तेजो
अव सूत्रकार उन्हीं आचार्यों की जीव सम्बन्धी दो आदि मान्यताओं में से प्रथम जो द्विप्रत्यवतार सम्बन्धी प्रतिपत्ति है उसे प्रकट करने के लिये सूत्र कहते है_ "तत्थ णं जे एवमाहंसु दुविहा संसारसमावन्नगा जीवा पन्नत्ता-इत्यादि । सू० ८॥
टीकार्थ-'तत्थ णं' उन नौ प्रतिपत्तियो के बीच में 'जे एवमाहंमु' जो आचार्य ऐसा कहते है कि संसारसमापन्नकजीव दो प्रकार के हैं-'ते एवमाइंसु' वे इस दृष्टि को सामने रख कर वहाँ द्विविधता का कथन करते है-'तसाचेव थावराचेव' वह दृष्टि है सजीव और स्थावरजीव सम्बन्धी अर्थात् त्रसजीव और स्थावरजीव के भेद से संसारसमापन्नकजीव दो प्रकार के है-जो अपनी इच्छा से चलते फिरते हैं । गर्मी आदि से सन्तप्त होकर एक स्थान से छाया आदि के सेवन करने के लिये दूसरे स्थान पर जाते हैं वे सजीव हैं । इस प्रकार त्रसनामकर्म के उदयवाले जीव त्रसजीव कहे गये है। अथवा ऊँचे नीचे और तिरछे जो चलते है वे त्रसजीव है । इस प्रकार के कथन से तेज वायु और द्वोन्द्रियादिकजीव सब त्रसजीव
તે આચાર્યોની જીવના પ્રકારોને વિષે-બેથી લઈને દસ સુધીના પ્રકારે હવા વિષે-જે માન્યતાઓ છે તેમાંથી જે દ્વિપ્રત્યવતાર સંબંધી પ્રતિપત્તિ છે (બે પ્રકાર હોવાની માન્યતા છે) તેનું સૂત્રકાર હવે પ્રતિપાદન કરે છે–
"तत्थ णं जे पवमासु दुविहा संसारसमापन्नगा जीवा पण्णत्ता"-सू०८
टी -तत्थ णं" नव प्रतिपत्ति। (मान्यता) भांनी, "जे एवमाह सु" मायायनी वारे मान्यता छ , ससारसमापन्न वाना में प्रा२ छ, 'ते एवमासु" तमा म प्रा२नी मान्यताने सीधे लवान से प्रा। ४ छ--"तसा चेव थावरा चेव" તેમની દષ્ટિએ સંસારસમાપનક જીવોના આ બે ભેદ પડે છે-(૧) ત્રસ અને (૨) સ્થાવર. - જે જે પોતાની ઈચ્છાનુસાર હલનચલન કરી શકે છે-ગરમી આદિથી ત્રાસીને છાયા
એ દિનુ સેવન કરવા માટે બીજે સ્થળે જઈ શકે છે, તેમને ત્રસ જીવે કહે છે. આ રીતે ત્ર નામકર્મને ઉદયવાળા જીને ત્રસજી કહેવાય છે, અથવા–જે જે ઊંચે, નીચે અને
