________________
प्रमेयद्योतिका टीका
प्र. १ प्र. समुद्घातद्वारनिरूपणम् ४१ 'वेयणासमुग्धाए णं भंते ! कइ समइए पन्नते ? गोयमा ! भसंखेज्जसमइए अंतोमुहुत्ते एवं जाव आहारगसमुग्घाए । केवलिसमुग्धाएणं भंते ! कर समइए पन्नत्ते ? गोयमा ! अद्वसमइए पन्नत्ते' -वेदनासमुद्घातः खलु भदन्त ! कतिसामयिकः प्रज्ञप्तः ? गौतम ! असंख्येयसामयिकोऽन्तर्मुहूर्तः, एवं यावदाहारकसमुद्घातः । केवलिसमुद्घातः खल्लु भदन्त । कतिसामयिकः प्रज्ञप्तः । गौतम ! अष्टसामयिकः प्रज्ञप्तः इतिच्छाया ॥ एवमनेकप्रकारकसमुद्घातसंभवे सूक्ष्मपृथिवीकायिकानां कतमः समुद्घात इत्याशयेन प्रश्नः कृतो गौतमेनेति पूर्वपक्षाशय इति
भगवानाह–'गोयमा ! इत्यादि 'गोयमा ! हे गौतम । 'तओ समुग्घाया पन्नत्ता' सूक्ष्मपृथिवीकायिकानामाधास्त्रयः समुद्घाताः प्रज्ञप्ताः-कथिताः, 'तं जहा' तद्यथा- 'वेयणा समुग्घाए कसायसमुग्याए मारणंतियसमुग्याए' वेदनासमुद्घातः कषायसमुद्घातो मारणान्तिकसमुद्घातश्चेत्येते त्रय एव समुद्घाता भवन्तीति नवमं समुद्घातदारम् ।. है । प्रज्ञापना में ऐसा ही कहा है-"वेयणासमुग्घाए णं भंते । कइसमइए पन्नत्ते ! गोयमा । असंखेज्जसमइए अंतो मुहुत्ते एवं जाव आहारसमुग्याए केवलिसमुग्घाए णं भंते कइ समइए पन्नत्ते ? गोयमा असमइए पन्नत्ते" इस प्रकार अनेक प्रकारवाले समुद्घात के संभव होने पर सूक्ष्मपृथिवीकायिक जीवों के कितने समुद्घात होते हैं ! ऐसे आशय को लेकर ही गौतम ने यह प्रश्न किया है। ऐसा पूर्व पक्ष का आशय है।
__ इस प्रश्न के उत्तर में प्रभु ने ऐसा कहा है कि 'गोयमा' हे गौतम ! "तो समुग्घाया पन्नत्ता" सूक्ष्मपृथिवीकायिक जीवों के आदि के तीन समुद्घात होते हैं 'तं जहा' जो इस प्रकार से हैं-'वेयणासमुग्धाए, कसायसमुग्याए मारणंतियसमुग्धाए' वेदना समुद्घात कषायसमुद्घात, मारणान्तिकसमुद्घात । समुद्घातद्वार समाप्त । આઠ સમયનો છે. આ વિષયને અનુલક્ષીને પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે "यणासमुग्घाए णं भंते! कह समइए पपणते ? गोयमा! असंखेज्जसमइए अंतो मुहुत्ते एवं भाव आहारसमुग्घाए । केवलिसमुग्घाए णं भंते ! कइ समइए पण्णते ? गोयमा ! अट्ठसमाप पण्णत्ते"
આ પ્રકારે છ પ્રકારના જે સમુદ્દઘાને છે, તેમાંથી સૂક્ષ્મપૃથ્વીકાયિક જીવમાં કેટલા સમુદ્દઘાતા હોય છે, તે જાણવા માટે ગૌતમ સ્વામીએ પૂછેલા પ્રશ્નને ઉત્તર આપતા महावीर प्रभु ४ छ -'गोयमा। तओ समुग्घाया पण्णत्ता-तंजहा'' गीतमा सूक्ष्म पृथ्वीय वामां नीय प्रमाणे समुद्धाताना १ सहसा हो छ- "वेयणासमुग्याए, कसायसमुग्याए, मारणंतियसमुग्घाए” (१) वहन समुहधात, (२) ४ायसमुहधात અને (૩) મારણતિકસમુદઘાત. સમુદઘાતદ્વાર સમાસ લો