________________
मेयद्योतिका टीका प्र० २
पुरुषवेदस्य बन्धस्थितिनिरूपणम् ५५१ 'बेइंदिय तेइंदिय चउरिदिय णपुंसगाण य' द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियनपुंसकानाञ्च जहन्नेणं अतो मुहत्तं' जघन्येनान्तर्मुहूर्तम् 'उक्कोसेणं संखेज्जं कालं' उत्कर्षेण सख्येयं कालम्, स च संख्येय. कालः, संख्येयानि वर्षसहस्राणीति सख्येय सहस्रवर्षपरिमित. प्ररिपत्तव्य इति ।। पंचिंदिय तिरिक्खजोणियणपुंसएणं मंते' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकनपुंसकः खलु भदन्त पंचिंदिय तिरिक्खजोणियणपुंसएत्ति कालओ केवच्चिरं होई पच्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक इति कालतः कियच्चिरं भवतीति प्रश्नः, भगवानाह-गोयमा' इत्यादि, गोयमा' हे गौतम 2 जहन्नेणं अतो मुहुत्तं' जघन्येनान्तर्मुहूर्तम् 'उक्कोसेणं पुन्चकोडिपुहुत्त' उत्कर्षेण पूर्वकोटिपृथक्त्वम् तच्च पूर्वकोटिपृथक्त्वं निरन्तरं सप्तभवान् पूर्वकोट्यायुप्कान् नपुंसकत्वेनानुभवत. पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकनपुंसकस्य ज्ञातव्यम् । ततः परमवश्यं वेदान्तरे विलक्षणभवान्तरे सक्रमणं भवजाते है । 'बेदिय तेदिय चउरिदिय णपुंसगाण य जहन्नेणं अंतो मुहूत्तं उक्कोसेणं संखेज्जंकालं" दोइन्द्रिय तेइन्द्रिय और चौइन्द्रिय नपुंसको की कायस्थिति जघन्य से एक अन्तर्मुहूर्त की है और उत्कृष्ट से सख्यात काल की है । यह सख्यात काल संख्याते हजारों वर्षों का होता है । पंचिंदियतिरिक्खजोणिय णपुंसए णं भंते ! पंचिंदियतिरिक्खजोणियनपुंसएत्ति कालओ केवचिरं होइ" गौतम ने इस सूत्र द्वारा पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक नपुंसक जीव की कायस्थिति कितने काल की है ? ऐसा पूछा है--इसके उत्तर में प्रभु ने ऐसा कहा है - "गोयमा ! जहन्नेणं अंतो हुत्तं उक्कोसेणं पुन्चकोडिपुहुत्तं' हे गौतम ! पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक नपुंसक जीव की कायस्थिति जघन्य से तो एक अन्तर्मुहूर्त की है और उत्कृष्ट से पूर्वकोटिपृथक्त्व की है-दो पूर्व कोटि से लेकर नौ पूर्व कोटि तक की है । यह पूर्व कोटि पृथक्त्व पूर्व कोटि आयुष्य के सात भव नपुंसकपन के अनुभव करने वाले तिर्यग्योनिक नपुंसक की अपेक्षा से समझना चाहिये क्योकि तदनन्तर उसका अवश्य दूसरे वेद-स्त्रीवेद अथवा समारत २४ नय छ "बेइंदिय तेइंदिय चउरिदिय णपुंसगाय जहण्णेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणं संखेज्ज काल" मेद्रियाणा, नरद्रयवा यार द्रियवाणा नपुसौनी अयસ્થિતિ જઘન્યથી એક અંતમુહર્તની છે અને ઉત્કૃષ્ટથી અસ ખ્યાતકાળના છે આ અસ ખ્યાતકાળ सध्यात १३ वषना हाय छ ‘पंचिंदिय तिरिक्ख जोणिय णपुंसएणं भंते । पंचिदिय तिरिक्ख जोणिय नपुंसएत्ति कालओ केवच्चिरं होइ" गौतमस्वामीये २॥ सूत्रा। पांय ઈ દ્વિયવાળા તિર્યગેનિક નપુસક જીની કાયસ્થિતિ કેટલાકળની છે ? આ પ્રમાણેને પ્રશ્ન ५७ये। छे. 24प्रश्न उत्तरमा प्रभु गौतमामीने ४ छ ---"गोयमा ! जहणेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणं पुवकोडिपुहुत्त" उ गौतम ! पांय ७ द्रियामा तिन नयु सवाना अयસ્થિતિ જઘન્યથી એક અંતર્મહતની છે અને ઉત્કટથી પૂર્વ કેટિ પૃથફત્વની છે એટલે કે બે પૂર્વકેટિથી લઈને નવપૂર્વકેટ સુધીની છે આ પૂર્વકેટિ પૃથવ પૂર્વકેટિ આયુષ્યના સાત ભવ નપુંસકપણાનો અનુભવ કરવાવાળા તિર્યનિક નપુસકની અપેક્ષાથી સમજવું જોઈએ. કેમકે–તે પછી તેનું સ ક્રમણ બીજા વેદમાં એટલે કે સ્ત્રીવેદ અથવા પુરૂષદમાં અથવા કઈ જુદા જ પ્રકારના ભવમાં અવશ્ય થઈ જાય છે