________________
प्र. १ दर्शनद्वारनिरूपणम् ९१ खल भदन्त ! जीवाः किं चक्षुर्दर्शनिनः अथवा अचक्षुर्दशनिनः अवधिदर्शनिनो वा केवलदर्शनिनो वा ? दर्शनं नाम सामान्यविशेषोभयात्मके जीवादिपदार्थे सामान्यावबोधः तदर्शनं चतुःप्रकारकम्-चक्षुर्दशनम् अचक्षुर्दर्शनम् अवधिदर्शनं केवलदर्शन च, तत्र सामान्यविशेषोभयात्मके वस्तुनि चक्षुषा दर्शन रूपसामान्यपरिच्छेदश्चक्षुर्दर्शनम् । अचक्षुषा चक्षुर्वजशेषेन्द्रियमनोभिर्जनितं दर्शनमचक्षुर्दर्शनम् , अवधिरेव दर्शनम्-रूपिपदार्थविषयकं सामान्यग्रहणमवघिदर्शनम्, केवलमेव दर्शनम् -- सकलजगद्गाविवस्तुसामान्यपरिच्छेदरूपं केवलदर्शनम्तदत्र एतेषु दर्शनेषु मध्ये कतमद्दर्शन सूक्ष्मपृथिवीकायिकानां भवतीति प्रश्नः, भगवानाह
(१४) दर्शनद्वार "ते णं भंते । जीवा किं चक्दसणी अचक्खुदंसणी ओहिदसणी केवलदसणी" हे भदन्त ! ये सूक्ष्मपृथिवीकायिक जीव क्या चक्षुर्दर्शनवाले होते है ? या अचक्षर्दशनवाले होते है ? या अवधिदर्शनवाले होते है ? या केवल दर्शनवाले होते है ? जीवादि पदार्थ. सामान्य विशेष दोनों धर्मात्मक है सो इनका जो सामान्यात्मक बोध होता है वह दर्शन है यह दर्शन 'चक्षुर्दर्शन, अचक्षुर्दर्शन, अवधिदर्शन और केवलदर्शन' के भेद से चार प्रकार का होता है सामान्य विशेषरूप उभयधर्मात्मक वस्तु में जो चक्षुद्वारा रूपसामान्य का ग्रहण होता है वह चक्षुर्दर्शन है चक्षु इन्द्रिय के सिवाय शेष इन्द्रियो द्वारा और मनद्वारा जो सामान्य बोध होता है वह अचक्षुर्दर्शन है । रूपी पदार्थ के विषय में जो अवधिज्ञान होने के पहिले सामान्य अवलोकन होता है वह अवधिदर्शन है। सम्पूर्ण जगत् की वस्तुओं का जो सामान्य रूप से ज्ञान होता है वह केवलदर्शन है। इन चार प्रकार के दर्शनों में कौन सा दर्शन सूक्ष्मपृथिवीकायिक जीवों के होता है ऐसा यह प्रश्न है इसके
(१४) शना२ ते णं भते! जीवा किं चक्खुदंसणी, अचक्खुदंसणी, ओहिदसणी केवलदसणी ?" भगवन् ! सूक्ष्मपृथ्वीजय 04 यक्षुशनवाणी डाय छ? भयक्षुદેશનવાળો હોય છે? કે અવધિદૈશિનવાળો હોય છે ? કે કેવળર્દશનવાળો હોય છે ? જીવાદિ પદાર્થમાં સામાન્ય અને વિશેષ, આ બને ધર્મને સાવ હોય છે. તેમના વિષે જ સામાન્ય બોધ થાય છે, તેનુ નામ દશન છે, તે દશનના નીચે પ્રમાણે ચાર પ્રકાર छे-(1) यक्षु शन, (२) मशिन, (3) अवधि शन, मन (४) उपस शन. सामान्य વિશેષ રૂપ બને ધર્મવાળી વસ્તુના સામાન્ય રૂપનું ચક્ષુ દ્વારા જે ગ્રહણ થાય છે, તેનું નામ ચક્ષુદર્શન છે. ચક્ષુઈન્દ્રિય સિવાયની ઈન્દ્રિયો દ્વારા અને મન દ્વારા જે સામાન્ય બોધ થાય છે, તેનું નામ અવધિદર્શન છે રૂપી પદાર્થોના વિષયમાં અવધિજ્ઞાન થયા પહેલાં જે સામાન્ય અવલોકન થાય છે, તેનું નામ અવધિદર્શન છે. આખા જગતની વસ્તુઓનું જે સામાન્ય રૂપે જ્ઞાન થાય છે તેનું નામ કેવળદશન છે. અહીં એવો પ્રશ્ન પૂછવામાં આવ્યો છે કે આ ચારે પ્રકારનાં દર્શનેમાંથી કયાં કયાં દશનેને સૂમપૃથ્વીકાયિક જીવ માં સાવ हाय छे १ । प्रश्न उत्तर मापता महावीर प्रभु ४७ छ -"गोयमा" गौतम !
