________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र० २
नपुंसकानां स्थितिनिरूपणम् ५४७ न्नेणं एक समयं जधन्येनैकं समयम् तत्रौकं समयता उपगमश्रेणीसमाप्तौ सत्यामवेदकत्वे सति उपशम श्रेणीत. प्रतिपंततो नपुंसक वेदोदयसमयानन्तरं कस्य चिन्मरणात् तथा मृतस्यावश्य देवोत्पादे पुंवेदोदय सद्भातात् इति । उकझोसेणं तरुकालो तरुकालो वनस्पतिकालः, तत्र वनस्पति कालः, आवलिकाऽसंख्येय भागगतसमयराशिप्रमाणासख्येय पुद्गल परावर्त प्रमाणः । सामान्यतो नैरयिकनपुंसकस्य कायस्थिति दर्शयितुमाह-- णेरइय० इत्यादि, जेरइय णपुसएणंभन्ते नैरयिकनपुंसक इति कालतः कियच्चिरं भवतीति प्रश्नः, भगवानाह गोयमा इत्यादि, गोयमा हे गौतम ! जहन्नेणं दस वाससहस्साइं जघन्येन दशवर्ष सहस्त्राणि नैरयिकनपुसको नैरयिकनपुसकरूपेण भवतीति । उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरो वमाई उत्कर्षेण त्रयस्त्रिशत्सागरोपमाणि । एवं पुढवीए ठिई भाणियव्वा एवं पृथिव्या. स्थितिर्भणितव्या. प्रमाण अनन्त काल की है । तात्पर्य यह है कि कोई जीव उपशम श्रेणीपर आरूढ हुआवहां उसने नपुंसक वेद का उपगम कर दिया और फिर वह वहां से पतित हुआ तव उसका नपुसक वेद का उदय हो गया और यह उदय उसका कम से कम एक समय तक रहा-बाद में इसका मरण हो गया तो वह इस स्थिति में मर कर देव गति में देव रूप से उत्पन्न हो गया-वह उत्पन्न होने पर इसके पुरुष वेद का उदय हो गया । यहां जो उत्कृष्ट से वनस्पति काल प्रमाण इसका काल कहा गया है वह आवलिका के असख्यातवे भाग में जितनी समयो की राशि होती है तत्प्रमाण असख्यात पुद्गल परावर्त रूप है । इसमे अनन्त उत्सर्पिणी अनंतअवसपिणियां समाप्त हो जाती है । अब मूत्रकार सामान्य से नैरयिक नपुसक की कायस्थिति का कथन करते है-इसमें गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है 'रईय णपुंसएणं भंते !' हे भदन्त ! नैरयिक नपुंसक की कायस्थिति कितने काल की है ? उत्तर में प्रभु कहते है-गोयमा ? जहन्नेणं दसवाससहस्साई उक्कोसेणं तेत्तीसं सागरोवमाइ" हे गौतम ! नैरयिक नपुंसककी ત્યારે તેને નપુંસકવેદને ઉદય થઈ ગયા અને તે ઉદય તેને ઓછામાં ઓછા એક સમયસુધી રહે અને પછી તેનું મરણ થઈ જાય છે તે આ સ્થિતિમાં મરીને દેવગતિમાં દેવ પણુથી ઉત્પન્ન થઈ જાય છે ત્યાં ઉત્પન્ન થયા પછી તેને પુરૂષ વેદને ઉદય થઈ જાય. અહિયાં જે ઉત્કૃષ્ટપણાથી વનસ્પતિકાળ પ્રમાણે તેને કાળ કહ્યો છે, તે આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં સમયની જેટલી રાશી હોય એટલા પ્રમાણ અસંખ્યાત પુગલ પરાવર્ત રૂપ છે. તેમાં અનંતઉત્સપિણું અને અન તઅવસપિણી સમાપ્ત થઈ જાય છે
હવે સૂત્રકાર સામાન્યપણાથી નૈરયિક નપુંસકેની કાયસ્થિતિનું કથન કરે છે. – આમાં गौतमस्वामी प्रसने से पूछ्यु छ -“णेर इय नपुंसएणं भंते !" उ लगवन् ! नयि નપુંસકેની કાય સ્થિતિ કેટલાકાળની છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ ગૌતમ સ્વામીને કહે 03-"गोयमा ! जहण्णेणं दसवाससहस्साहं उक्कोसेणं तेत्तीस सागरोवमाई" उ गीतम! નરયિક નપુંસકેની કાયસ્થિતિ જઘન્યથી તે દસ હજાર વર્ષની છે, અને ઉત્કૃષ્ટથી તેત્રીસ
