________________
३१०
जीवाभिगमसूत्र निन स्यछानिनः । मनो योगिनोऽपि वचो योगिनोऽपि काययोगिनोऽपि । अयोगिनोऽपि । द्विविध उपयोग.। आहारः पइ दिशि। उपपातो नैरयिकेभ्योऽधः सप्तमवर्नेभ्यः, तिर्यग्योनिकेस्य उपपातोऽसंख्येयवर्घायुष्फवर्जेभ्यः' मनुष्येभ्योऽकर्मभूमिकान्तरदीपका संख्येयवायुष्कर्जन्यः, देवेभ्यः सर्वेभ्यः । स्थिति जघन्येनान्तर्मुहर्तमुत्कर्षण त्रीणि पल्योपमानि । द्विविधा अपि नियन्ते । उद्धृत्य नैरयिज्ञादिपु यावदनुत्तरोपपातिके पु, अरत्येकके सिध्यन्ति यावदन्तं कुर्वन्ति । ते खलु भदन्त ! जीवाः कतिगतिकाः कत्या गतिकाः प्रज्ञप्ताः ? गौतम ! पञ्चगतिकाश्चतुरागीतकाः परीताः संख्याताः प्रक्षप्ता, ते पते मनुष्याः ॥सू० २७॥
टीका- 'से किं तं मणुस्सा' अथ के ते मनुष्याः कति प्रकारकाः मनुप्या भवन्तीति प्रश्नः, उत्तरयति–'मणुस्सा दुविहा पन्नत्ता' मनुष्या द्विविधाः-द्विप्रकारकाः प्रज्ञप्ताः-कथिता इति । द्वैविध्यं दर्शयति-तं जहा' इत्यादि, 'तं जहा' तयथा-'संमुच्छिममणुस्सा य' समूछिममनुष्याश्च 'गम्भवक्कंतियमणुस्सा य' गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुप्याश्च, तथा च-समूछिमगर्भज मेदेन मनुष्या द्विविधा भवन्तीत्यर्थः । समूछिममनुष्याणामुत्पत्तिदिपये प्रश्नयन्नाह'कहि णं भंते ! इत्यादि, 'कहि णं भंते' क-कुत्र-कस्मिन् स्थाने खच भदन्त ! 'संमुच्छिममणुस्सा संमुच्छंति' समूच्छिममनुष्याः समूछेन्ति-समुत्पद्यन्ते इति प्रश्नः, भगवानाह'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! 'अंतो मणुस्सखेत्ते जाव करेंति' अन्तर्मनुष्य
पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक जीवो का निरूपण समाप्त करके अब सूत्रकार मनुष्यों का निरूपण करते हैं-इसमें गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है-"से किं तं मणुस्सा-इत्यादि (सूत्र ॥२६॥
टीकार्थ –“से कि तं मणुस्सा" हे भदन्त ! मनुष्य कितने प्रकार के होते हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-"मणुस्सा दुविहा पण्णत्ता" हे गौतम ! मनुष्य दो प्रकार के होते हे. "तं जहा" जैसे-"समुच्छिममणुस्सा य गव्सवक्कंतियमणुस्सा य" एक समूछिम मनुष्य और दूसरे गर्मज मनुष्य "कहिं णं भंते ! संमुच्छिममणुस्सा संमुच्छंति" हे भदन्त ! समूछिम मनुष्य कहां पर संमूछित-उत्पन्न होते है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-"अंतो मणुस्स
પચેન્દ્રિય તિર્યંગ્યનિક જીવોનું નિરૂપણ કરીને હવે સૂત્રકાર મનુષ્યનું નિરૂપણ કરે छ. २मा २५ घमा गौतमस्वामी प्रसुने ये पूछ्यु -"से कि तं मणुस्सा' त्यादि
टी---"से कि तं मणुस्सा" लगवन् मनुष्य। साना हाय छ १ मा प्रश्न उत्तरमा प्रभु ४९ छे 8-"मणुरसा दुविहा पण्णत्ता' गौतम ! मनुष्य। ये मारना डाय छ “तं जहा' ते २मा प्रमाणे छ 'समूच्छिमरणुस्सा य गम्भवक्कंतियमणुस्सा य" मे सभूरिभ मनुष्य मने माग Mor मनुष्य 'कहिं णं भंते ! संमूच्छिममणुस्सा' संमुच्छंति लगवन् समुभि मनुष्य ४या स भूरिछत-प-न थाय छ ? मा प्रश्नना. उत्तरमा प्रभु छ - "अंतोमणुस्सखेत्ते जाव करेंति" मडियां यावत्पथी संपूर्ण