________________
w
प्रमेयधोतिका टीका प्रति० १.
पञ्चेन्द्रियजीवनिरूपणम् २०७ चतुःप्रकारकाः प्रज्ञप्ता:-कथिताः, पञ्च-स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्रात्मकानि परिपूर्णानि इन्द्रियाणि येषां ते पञ्चेन्द्रियजीवाः कथ्यन्ते । तेषां चतुर्विधत्वमेव दर्शयति-'तं जहा' इत्यादि 'तं जहा' तद्यथा-'णेरइया' नैरयिकाः, तत्र अयति-प्राप्नोति इष्टफलं कर्म तत् निर्गतं येभ्यस्ते निरयाः-नरकावासाः तेषु नरकावासेषु भवा इति नैरयिकाः सर्वतः कष्टफलभोक्तारः । 'तिरिक्खजोणिया' तिर्यग्योनिकाः-तिर्यग् योनिसमुद्भवाः 'मणुस्सा' मनुष्याः 'देवा' देवाः दीव्यन्ति इति देवाः । तेषु नैरयिकान् प्रतिपादयितु प्रश्नयन्नाह-'से किं तं' इत्यादि 'से कि तं नेरइया, मथ के ते नैरयिका इति प्रश्नः, उत्तरयति-'नेरइया सत्तविहा पन्नत्ता' नैरयिकाः सप्तविधाः सप्तप्रकारका. प्रज्ञप्ताः। तं जहा तद्यथा-'रयणप्पभा पुढवी नेरइया जाव अहेसत्तम
इनके कितने भेद हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं-हे गौतम । पंचिंदिया चउम्चिहा पन्नत्ता" पञ्चेन्द्रियजीवों के स्पर्शन, रसना, घ्राण, चक्षु और कर्ण ये पांच इन्द्रियां होती हैं। इसी कारण ये पञ्चेन्द्रिय कहलाते है । इसके चार प्रकार ऐसे हैं-"णेरइया' नैरयिकजीव, "तिरिक्खजोणिया" तिर्यग्योनिक जीव, "मणुस्सा" मनुष्य जीव और "देवा" देव इनमें जो नरकावासों में रहते हैं वे नैयिक है । जहां से इष्ट फल संपादक कर्म निर्गत हो गया होता है अर्थात् सुखका लेश भी जहां होता नही हैं ऐसे स्थानका नाम निरयहै । इन नरकावास रूप निरयों में जो होते हैं-रहते हैं-चे नैरयिक जीव हैं। ये नैरयिक सब प्रकार से कष्टप्रद फलों के ही भोक्ता होते है । जो जीव तिर्यञ्चगति में जन्म धारण करते है वे तिर्यग्योनिक जीव है । मनुष्य और देव प्रसिद्ध है।
इन में प्रथम नैरयिकों का निरूपण करते है-"से कि तं नेरइया" इत्यादि“से किं तं नेरइया" हे भदन्त । नरयिक जीव कितने प्रकार के है ? उत्तर में प्रभु कहते है-हे गौतम ! "नेरइया सत्तविहा पन्नत्ता' नैरयिक सात प्रकार के है "तं जहा" जैसेઅને તેના કેટલા ભેદ છે? આ પ્રમાણેના ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ કહે છે 2- गौतम "पंचिंदिया चउब्धिहा पण्णत्ता" पयन्द्रियाने ५शन. २सना, प्राण ચક્ષુ અને કાન આ પ્રમાણેની પાંચ ઈદ્રિયે હેય છે, તેથી જ તેઓ પંચેન્દ્રિય કહેવાય છે तना यार पारे। म प्रभा छ -“णेरइया" नैथि: "तिरिक्खजोणिया" तिय. योनि:, "मणुस्सा' भनुष्य छ भने 'देवा" पतभा या न२४ावासोमा २९ छे, તે નરયિક કહેવાય છે જ્યાંથી ઈષ્ટફલ સંપાદક કર્મ નિગત થઈ ગયું હોય છે તેનું નામ નિરય છે, આ નરકાવાસ રૂપ નિરમાં જે હોય છે. અર્થાત્ રહે છે, તે નરયિક જીવે છે. આ સેકચિ કે અધારીત છપદ કલેને એ ગવનારા હોય છે. જો તિર*ચ રાતિમાં જન્મ ધારણ કરે છે, તેઓ તિયચ યોનિ વાળા જીવે છે મનુષ્ય અને દેવે પ્રસિદ્ધ જ છે.
मामा पहेला नरथिनु नि३५ ४२वामां आवे छे.-"से कि तं नेरइया" इत्यादि गौतमस्वामी प्रसुन पूछे छ। मंगवान् “से कि त नेरइया" नैयि । टा પ્રકારની છે ? અને તેનો શું ભેદ છે ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુ ગૌતમસ્વામીને કહે છે ३- गौतम ! "नेरझ्या सत्तविहा पण्णत्ता" नैयि: । साता२ना सा छे.
