Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 09 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४०४
भगवतीसूत्रे
व्याः, तत्रास्त्युदेश के हि लोकाकाश आधारतया प्रतिपादयितुमिष्टः, अतएवाकाशस्य देश देशात्मकौ भेदौ तत्र नोक्तौ अऋतु लोकोऽस्तिकायसमुदायरूपः आधारतया प्रतिपादयितुमिष्टोत आकाशस्य द्वौ भेदौ अपि आधेयौ भवत इति सप्तविधाः बोध्याः, तेचैव - १ धर्मास्तिकायः लोके परिपूर्णस्य तस्य विद्यमानत्वात्, धर्मास्तिकायदेशस्तु न भवति धर्मास्तिकायस्यैव तत्र सद्भावात्, धर्मास्तिकाय देशाश्र सन्ति धर्मास्तिकायस्य तद्रूपत्वादितिद्वयम् २, तथैव सात प्रकार के अरूपी प्रतिपादित हुए हैं-धर्मास्तिकाय १, धर्मास्तिकाय के प्रदेश २, अधर्मास्तिकाय ३ अधर्मास्तिकाय के प्रदेश ४, नो आकाशास्तिकाय यहाँ आकाशास्तिकाय कानिषेध है क्यों कि लोक आकाशास्तिकाय का देशरूप है अतः आकाशास्तिकायदेश ५ आकाशास्तिकायप्रदेश ६, और काल ७ । कहने का तात्पर्य यह है कि वहाँ दूसरे शतक के दसवें अस्तिकाय उद्देशक में लोकाकाश आधाररूपसे प्रतिपादन करना इष्ट है, इसलिये लोकाकाश में आकाश के दो भेद - आकाशास्तिकाय और इसके प्रदेश नहीं प्रतिपादित हुए हैं। परन्तु यहां तो अस्तिकाय का समुदाय रूप लोक आधारपने से प्रतिपादन करने के लिये इष्ट हुआ हैं. इसलिये आकाश के दो भेद भी आधेय ( आधार में रहनेवाला पदार्थ) हो जाते हैं इसलिये वहां सातों प्रकार के अरूपी प्रकट किये गये हैं । धर्मास्तिकाय लोक में परिपूर्णरूप व्यापकरूप से विद्यमान है। धर्मास्तिकाय का देश तो होता नहीं है क्यों कि पूरा धर्मास्तिकाय ही वहां સાતે પ્રકારના અરૂપીનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. તે સાત પ્રકારના અરૂપી નીચે પ્રમાણે છે.
" अरूवी सत्तविहा जाव अहमत्थिकायस्स पएसा, नो आगासत्थिकाएआगासत्थि कायस्सदेसे, आगासत्थि कायरस परता अद्धा समए, सेसं तंचेत्र " (१) धर्मास्तिय, (२) धर्मास्तियना प्रदेशा, (3) अधर्मास्तिहाय, (૪) અધર્માસ્તિકાયના પ્રદેશ, (૫) ના આકાશાસ્તિકાય આકાશાસ્તિકાય દેશ, (૬) આકાશાસ્તિકાય પ્રદેશ અને (૭) કાળ આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે ત્યાં લેાકાકાશની અપેક્ષાએ પ્રતિપાદન થવુ જોઈએ. તેથી લેાકાકાશમાં માકાશના ભેદ—આકાશાસ્તિકાયના દેશે અને પ્રદેશેા-નું પ્રતિપાદન થયુ નથી. પરન્તુ અહીં તેા અસ્તિકાયના સમુદાય રૂપ લેાકની અપેક્ષાએ પ્રતિપાદન કરવાનું હાવાથી આકાશના ભેદના પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. તે કારણે અહીં સાતે પ્રકારના અરૂપીને સદ્ભાવ ખતાન્યેા છે ધર્માસ્તિકાય લાકમાં પરિપૂર્ણ રૂપે- વ્યાપક રૂપે રહેલ છે. ધર્માસ્તિકાયના દેશ (શ) તા હાતા નથી, કારણ કે પૂરૂં' ધર્માસ્તિકાય જ ત્યાં વર્તમાન હાય છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
