Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 09 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 425

प्रमेयचन्द्रिका टोका श ११ उ० १० सू० १ लोकस्वरूपनिरूपणम् ४११ जाव पंचिंदिरसु,' एवं -सूत्रप्रदर्शित भङ्गकद्वयरूपोऽध्येतव्यः, आधभङ्गकविरहितः 'अथवा एकेन्द्रियस्य प्रदेशाश्च द्वीन्द्रियस्य प्रदेशश्च" इत्येवं रूपाधभङ्गकविरहितत्रिकभङ्गो बोध्यः, आघभङ्गकस्येहा संभवात् , एकस्मिन्नेव आकाशप्रदेशे सम्भवो नास्त्येव, असंख्यातानामेव भावात्-यावत् द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियपश्चेन्द्रियेषु पतिपत्तव्यम्। 'अणिदिएस तियभंगो' अनिन्द्रियेषु त्रिकभङ्गः-पूर्वोक्तभङ्गक त्रयमाप संभवतीति कृत्वा तेषु तत् त्रयमपि वक्तव्यम् । तथाहि-एकेन्द्रियप्रदेशाच, अनिन्द्रियप्रदेशाश्चर' एकेन्द्रियमदेशाच, अनिन्द्रियस्य प्रदेशाश्व२, एकेन्द्रियप्रदेशाश्व अनिद्रियाणांपदेशाच३' 'जे अजीवा ते दुविहा पण्णत्ता' अधोलोकक्षेत्रलोकस्य एकस्मिन् आइल्लविरहिओ जाव पंचिदिएसु' अथवा एकेन्द्रिय के प्रदेश हैं और द्वीन्द्रिय जीव का प्रदेश है " ऐसा जो आद्यविकल्प है उस आध. विकल्प के सिवाय यहां दो विकल्प यावत् पंचेन्द्रियों तक में जानना चाहिये. आधभङ्ग को जो यहां छोडा गया है उसका कारण यह है कि यहां आद्यभङ्ग बनता नहीं है । क्यों कि एक आकाश के प्रदेश में केवलि समुद्घात को छोडकर एक जीव के एक प्रदेश का रहना संभव नहीं है. क्योंकि वहां पर जीव के असंख्यात प्रदेशों का ही रहना होता है। यहां यावत् शब्द से द्वीन्द्रिय, तेइन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय और पंचेन्द्रिय जीवों में ऐसा ही कथन जानना चाहिये. वह कहा गया है । ' अणिदिएसुतियभंगो' अनिन्द्रियों में पूर्वोक्त भङ्ग त्रय भी संभवित होते है ऐसा समझकर उनमें उन तीन भङ्गों को कहना चाहिये जैसे वहां एकेन्द्रियों के प्रदेश हैं और एक अनिन्द्रिय का प्रदेश हैं १, एके. " एवं आइल्लविरहिओ जाव पंचिंदिएसु" अथवा मेन्द्रियना प्रदेश छ અને દ્વીન્દ્રિય જીવને પ્રદેશ છે,” એ જે પહેલે વિકલ્પ છે. તે સિવાયના બબે વિકલ્પ પંચેન્દ્રિય પર્યતમાં સમજવા પહેલા ભાંગાને (વિકલ્પને) છડી દેવાનું કારણ એ છે કે અહીં પહેલે વિકલપ બનતું નથી, કારણ કે એક આકાશપ્રદેશમાં કેવલિસમુદ્દઘાતને છેડીને એક જીવના એક પ્રદેશનું અસ્તિત્વ સંભવી શકતું નથી, કારણ કે ત્યાં જીવના અસંખ્યાત પ્રદેશોનું જ અસ્તિત્વ समवी. छ. सही “जाव (य.वत्) ५४थी दीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, यन्द्रिय અને પંચેન્દ્રિય જીવોમાં પણ એવું જ કથન ગ્રહણ કરવાનું કહ્યું છે. " अणिदिएसु तियभंगो" लिन्द्रियम (सामi) पूति a win પણ સંભવી શકે છે, તેથી તેમના વિષે તે ત્રણ ભાંગ કહેવા જોઈએ. તે ત્રણ ભાંગ નીચે પ્રમાણે સમજવા
(૧) ત્યાં એકેન્દ્રિયના પ્રદેશ હોય છે અને અનિદ્રિય જીવન પ્રદેશ હોય છે. (૨) એકેન્દ્રિયના પ્રદેશ હોય છે અને એક અનિન્દ્રિય જીવના પ્રદેશો હોય છે. (૩) એકેન્દ્રિયના પ્રદેશો હોય છે અને અનિષ્ક્રિય જીના
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૯