Book Title: Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth
Author(s): Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005729/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha saMpAhaje pradyumnaviSThayaza gazivara zyaMta oThArI aMtibhAI jI. zAra e~ namaH namaH e namaH aiM namaH namaH namaH ai namaH enamaH aiM namaH ai namaH ai namaH aiM namaH aiM namaH aiM namaH aiM namaH namaH aiM namaH aiM namaH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha saMpAdako pradyumnavijayagaNI jayaMta koThArI kAntibhAI bI. zAha zrI mahAvIra jaina vidyAlaya muMbaI - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Upadhyaya Yasovijaya Swadhyaya Grantha , Collection of essays on the life and works of Upadhyaya Yasovijaya, Ed. Pradyumnavijayagani, Jayant Kothari, Kantibhai B. Shah 1993, Mahavira Jaina Vidyalaya, Bombay pahelI AvRtti, mArca 1993 nakala 500 kiMmata rU. 150 AvaraNaH zaileza modI, prAptisthAna sarasvatI pustaka bhaMDAra, amadAvAda gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda navabhArata sAhitya maMdira, muMbaI tathA amadAvAda Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, muMbaI tathA amadAvAda - prakAzaka dhIrajalAla mohanalAla zAha zrIkAMtabhAI sAkaracaMda vasA dinezabhAI jIvaNalAla kuvADiyA maMtrIo, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya oNgasTa krAnti mArga muMbaI 400 036 lesara TAIpaseTiMga zAradA mudraNAlaya (lesara vibhAga) jummA masjida sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda 380 001 mudraka bhagavatI mudraNAlaya 19, ajaya InDasTriyala esTeTa, dUdhezvara roDa, amadAvAda 380 004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArthanA (pRthvI) anAtha; vaLI bhavaraNe viSayadhUli AMdhI ghaNI, na kyAMya najare caDhe vimalavATa ke oTalo. padaalana pAmato, padapade mUMjhAto ghaNuM, nirAza, bhayabhIta - capala, jAta hINI gaNuM. tihAM pUrava puNyathI akatha hetuthI jasa' malyA, nihALI muja cittamAM akaLa sAta vyApI rahI. chatAMya muja deha ne caraNamAM na jusso kazo, paraMtu muja cittamAM prabaLa eka zraddhA ghare. kare vinati eTalI vinayanamra vadane prabho, kRpAsabhara neNathI muja bhaNI nihALo sadA. samagra bhavane vize satata sAthe rahejo mudA, namI vaLI vaLI laLI tuma taNA bharose kahuM. - jarUra "jasa" AMgaLI vaLagI pAra pahoMcIza huM ! Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jasa-vaddhapaka zAsane jI, svasamaya-paramata-dakSa; . pohace nahi koI ekane jI, suguNa anerA zata lakSa. kUrcAlI zArada taNo jI, biruda ghare suvati; bAlapaNi alavi jiNejI, lIdho tridazaguru jItI zrI yazovijaya vAcaka taNA, huM to na lahuM guNavistAro re; gaMgAjala-kaNikA thakI, ehanA adhika ache upagAro re. vacana-racana syAdvAdanAM, naya nigama agama gaMbhIro re; upaniSadA jima vedanI, jasa kaThina lahe koI dhIro re. zItala paramAnaMdinI, zuci vimala-svarUpA sAcI re; jehanI racanA caMdrikA, rasiyA jaNa seve rAcI re. laghubAMghava haribhadrano, kaliyugamAM e thayo bIjo re; chatA yathAra guNa suNI, kaviyaNa budha ko mata khIjo re. muni zrI kAMtivijayajI (sujasavelI bhAsa) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana jaina paraMparAmAM AcArya siddhasena divAkara, AcAryazrI haribhadrasUri, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya pachI. A sau purogAmIonI haroLamAM besI zake evI prakhara pratibhA ApaNane 17mI sadImAM prApta thAya che te jaina dharmanA parama prabhAvaka, mahAna dArzanika, nyAyAcArya ane virala viddhapratibhAthI kUrcAlI zAradA gaNAyelA upAdhyAya zrI yazovijayajI. vi.saM.1743mAM DabhoI mukAme emano. svargavAsa thayo. e rIte saM. 2043mAM A mahAna pratibhAno dehavilaya thaye traNaso varSa pUrAM thayAM. upAdhyAya yazovijayajInI trizatAbdI nimitte A saMsthA taraphathI tA. 12-13 Disembara 1987nA be divasoe pU.paM.zrI pradyumnavijayagaNInI nizrAmAM 'upAdhyAya yazovijayajI : vyaktitva ane vADmaya' vize amadAvAda khAte eka parisaMvAdanuM Ayojana karAyuM. emAM gujarAta ane gujarAta bahAra vasatA keTalAka vidvAnoe yazovijayajInuM vyaktitva emanI bahumukhI pratibhA ane emanA vividha graMtho vize lagabhaga 30 jeTalA abhyAsapUrNa nibaMdho rajU karyA. e pachI A ja viSaya para bIjo eka parisaMvAda 20mI mArca 1988nA roja kobA. khAte yojAyo. banne parisaMvAdonuM saMyojana prA. jayaMta koThArIe saphaLa rIte karyuM. upAdhyAya yazovijayajInI pratibhA ane emanA graMtho vize UMDo abhyAsa rajU karatA A nibaMdho graMthastha thAya to sAruM thavA ja joIe evI lAgaNI parisaMvAdo thayA tyAre paNa saunI hatI ja. paDhamaM nANuM tao dayA'nA mudrAlekhane varelI A saMsthAe hoMzabhera AvA graMthaprakAzana mATe saMmati darzAvI. zrI jayaMta koThArIe upAdhyAya yazovijayajInA adhyayanamAM satata khaMyA rahetA 5. zrI. pradhumnavijayajInA saMpUrNa mArgadarzana heThaLa ane zrI kAntibhAI bI. zAhanA sahayogamAM graMthasaMpAdananI kAmagIrI niSThApUrvaka saMbhALI. enI phalazruti rUpe AkAra pAmyo te A "upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha." graMthamAMnI sAmagrI ja e graMthanI mUlyavattAnI sAbitI che. saMsthA potAno amRta mahotsava umaMgabhera ane ujvala rIte UjavI rahI che e samaye gaMbhIra vidyAdhyayananI AvI mahattvanI sAmagrI jaina-jainetara samAjane sAdara karatAM ane atyaMta AnaMda anubhavIe chIe ane AzA rAkhIe chIe ke A sAhityasAmagrIno sau AtmahitArtha upayoga karaze. jaina samAjanA sAthasahakArathI A saMsthA AvAM vidyAkIya kAryo vadhu ne vadhu karatI rahe evI amArI abhilASAne sarva sahRdayIonI anumodanA maLI raho evI amArI abhyarthanA AvA abhyAsapUrNa graMthanuM saMpAdanakArya jemanI nizrAmAM thayuM te pU.paM.zrI. pradyumnavijayagaNIno ame saNasvIkAra karIe chIe ane saMpAdako zrI jayaMta Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kemarI ane kAntibhAI bI. zAha pratye AbhAranI lAgaNI vyakta karIe chIe. jemanA lekho ahIM sAmela che te sau abhyAsI vidvAnono paNa ame AbhAra mAnIe chIe. te sivAya paNa A graMthaprakAzanamAM jemanI-jemanI sahAya prApta thaI che te sInA ame AbhArI chIe. zrI mahAvIra ane vidyAlaya, dhIrajalAla mohanalAla zAha ogasTa krAti mArga zrIkAMtabhAI sAkaracaMda vasA muMbaI 400 006 dinezabhAI jIvaNalAla kuvADiyA tA. 15-1-1993 maMtrIo Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya nivedana bahuzruta dArzanika, prakhara nyAyAcArya, kAvyamImAMsaka ane sarjaka kavi tarIkenI virala pratibhA dharAvatA ane jaina paraMparAmAM 'laghu haribhadrAcArya'nuM biruda pAmelA yugaprabhAvaka upAdhyAya yazovijayajI saMskRta, prAkRta ane gujarAtImAM 110thIya vadhu granthonuM sarjana karI gayA. saMvata 1743mAM DabhoI mukAme teo kALadharma pAmyA. saMvata 2043mAM A mahAna pratibhAnA dehavilayane traNaso varSa pUrAM thatAM hoI e varSa upAdhyAya yazovijayajInI trizatAbdInuM varSa hatuM. upAdhyAyajInAM jIvanakavana, pratibhA ane puruSArtha ThIkaThIka samaya sudhI ojhala rahyAM. daMtakathA-AdhArita emanuM jIvanavRtta prasAra pAmatuM rahyuM ne emanuM mahimAgAna thatuM rahyuM paraMtu emanA graMtho aprApya hatA tethI emanA sAhityanA abhyAsanI dizA baMdha jevI hatI. muni puNyavijayajInA udyamathI emanA graMthonI hastaprato prApta thatI gaI, upAdhyAyajInuM jIvanavRtta varNavatI, samakAle racAyelI kAntivijayanI 'sujAvelI bhAsa' e kRtinI mohanalAla dalIcaMda dezAIne prApti thaI ane upAdhyAyajInA jIvanakavana para navo prakAza paDavA lAgyo. zrI vijayadharmasUrinA ziSya munizrI yazovijaya (hAla zrI yazodevasUri)nA prayatnothI DabhoImAM 1953nA mArcanI sAtamI-AThamI tArIkhe upAdhyAyajInI svargavAsa-bhUmi DabhoImAM eka bhavya sArasvata-satra yojAyuM, jemAM jaina-jainetara vidvAno, sAdhusaMto ne zrAvakoe moTI saMkhyAmAM upasthita thaI upAdhyAyajInI bahumukhI pratibhAne bhAvabharI aMjali arpita karI. munizrI yazovijayajIe 'zrI yazovijaya smRti graMtha' saMpAdita karI 1957mAM prakAzita karyo, jemAM upAdhyAyajInA jIvanakavana aMgenA abhyAso pahelI vAra rajU thayA. sArasvata-satra ane smRtigranthe upAdhyAyajIne jagatanA cokamAM mUkI ApavAnuM ane emanI mahattA tathA vidvattAne ujvala raMge prakAzita karavAnuM puNyakarma karyuM. pachIthI munizrI yazovijayajIe yazobhAratI prakAzana samiti dvArA upAdhyAyajInA graMthonA prakAzanano upakrama hAtha dharyo ane upAdhyAyajInAM nAmakAma sarvatra gAjatAM thayAM. trizatAbdInA avasare, vizeSa sAdhano have labhya hoI, upAdhyAyajInA jIvanakavanano navesarathI ne vadhu UMDANathI abhyAsa thAya e apekSita hatuM. jogAnujoga A varSamAM amadAvAdamAM pAlaDI, bhagavAnanagaranA Tekare vizvanaMdikara jaina saMghanA upAzrayamAM paM. zrI pradyumnavijayajIno cAturmAsa. pradyumnavijayajI eTale yazovijayajInA graMthonA UMDA abhyAsI, yazovijayajInA adhyayanamAM sadAya otaprota. A trizatAbdI nimitte yazovijayajInAM vyaktitva, pratibhA ane graMtho vize eka abhyAsapUrNa parisaMvAda thAya evI emanI tIvra abhilASA. muMbaInI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya saMsthAe emanI A icchAno sAnukULa pratibhAva Apyo ane Disembara 1987mAM Avo eka parisaMvAda Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 yojavAnuM nakkI thayuM. A parisaMvAdanuM samagra Ayojana jayaMta koThArIne soMpAyuM. jayaMtabhAIe vidvAnone AmaMtraNa pAThavIne parisaMvAda pUrve betraNa beThako karI ane nibaMdhavAcana mATe sUcita viSayonI phALavaNI karavAmAM AvI. vizvanaMdikara jaina saMghanA sahayogamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlaya (muMbaI)nA upakrame 12-13 Disembara 1987nA be divasoe upAdhyAya yazovijaya : vyaktitva ane vADmaya' e viSaya para paM. zrI pradyumnavijayajInI nizrAmAM parisaMvAda yojAyo. emAM trIseka jeTalA abhyAsapUrNa nibaMdho rajU thayA. sarvazrI madhusUdana DhAMkIe parisaMvAdanuM udghATana karyuM ane saMcAlana jayaMta koThArIe saMbhALyuM. A parisaMvAdanI viziSTatA e hatI ke emAM nibaMdho 2jU ka2nA2 moTe bhAge jainetara vidvAno hatA. teo nyAya, kAvyazAstra, vyAkaraNa vagere zAstronA adhikRta vidvAno hatA, kaoNleja ke yunivarsiTIkakSAnA prAdhyApako hatA. emaNe bArIka vizleSaNapUrvaka ane saghana zAstrIyatAthI yazovijayajInA vividha graMthonA potAnA abhyAso rajU karyA ane yazovijayajInA vidyAkAryanI mahattA barAbara pramANI. jaina upAzrayamAM vidyAgoSThinuM eka evuM apUrva vAtAvaraNa sarjAyuM ke eka vidvAne parisaMvAdane aMte mArmika prazna karyo ke A be divasa ApaNe koI jaina upAzrayamAM beThA chIe evuM kyAreya ApaNane lAgyuM ? parisaMvAdane aMte saunI e lAgaNI hatI ke upAdhyAya yazovijayajInI vidvattAnAM keTalAMka pAsAM ane grantho hajI vaNasparmAM rahI gayAM che. eTale saunA harSollAsa vacce, muMbaIthI parisaMvAdamAM upasthita DaoN. ramaNalAla cI. zAhe Ane AnuSaMgika bIjo parisaMvAda TUMka samayamAM anukULa sthaLe yojavAnI zrI mahAvI2 jaina vidyAlaya vatIthI jAherAta karI. 20mI mArca 1988nA roja A ja viSaya para bIjo parisaMvAda zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA khAte paM.zrI pradyumnavijayajInI nizrAmAM yojavAmAM Avyo. DaoN. dalasukhabhAI mAlavaNiyAe A parisaMvAdanuM udghATana karyuM ane DA~. harivallabha bhAyANI jevA vidvatvarye asvastha tabiyate paNa khAsa padhArI parisaMvAdanI ucita bhUmikA bAMdhI ApI. A parisaMvAdamAM kevaLa gujarAtamAMthI ja nahIM, cheka muMbaI, pUnA, banArasathI paNa vidvAnoe upasthita rahI nibaMdhavAcana karyuM. A parisaMvAdanuM paNa samagra Ayojana-saMcAlana jayaMta koThArIe karyuM. paM.zrI pradyumnavijayajI banne parisaMvAdonA yathArtha mArgadarzaka-preraka banI rahyA. parisaMvAdane aMte saunI e lAgaNI hatI ke parisaMvAda nimitte parizramapUrvaka taiyAra thayelA A nibaMdho graMthastha thavA joIe. jayaMta koThArIe, pachIthI, vidyAlaya samakSa A mATeno prastAva mUkyo ane 1990mAM vidyAlayanA maMtrIoe A prastAvano saharSa svIkAra karyo. upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha'nA saMpAdanaprakAzananI javAbadArI jayaMta koThArI ane kAntibhAI bI. zAha para AvI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parisaMvAdamAM bhAga lenAra sau vidvAno pAsethI nibaMdho ekatra karavAnI kAmagIrIno AraMbha karyo. jUja ja apavAdo sivAya saue, bhale thoDAka vahelAmoDA paNa, nibaMdho amane mokalI ApyA. viSayasAmagrInI dRSTie nibaMdho tapAsI javAno ane e paratve ghaTatAM sUcano karavAno adhikAra kevaLa paM. zrI pradyumnavijayajIno ja gaNAya. eTale tajJa tarIke badhA lekho joI ApavAnuM kAma teozrI karI Ape to graMthasaMpAdananI bAkInI javAbadArI ame saMbhALI laIzuM evI emane khAtarI ApIne pradyumnavijayajIne A kAma sAthe sAMkaLyA. jemajema lekho maLatA gayA tema tema temane teo vihAramAM jyAM hoya tyAM, molAtA gayA. mahArAjazrI, bahu ja cIvaTathI badhA ja lekho zabdazaH joI gayA ane pratyeka lekha sAthe jarUrI pUrti-zuddhivRddhi-sUcano aMgenI noMdha mUkatA gayA. e pachI kAMtibhAI zAhe lekhone bhASAdRSTie tapAsyA ane jayaMta koThArIe chevaTanI saMpAdanakriyA karI. Avazyaka lAgyuM tyAM zaMkAspada sthAno paratve lekhakono saMparka karyo. A prakriyAmAM thoDo samaya gayo, paNa kAma vadhAre sAphasUtharuM thatuM gayuM. - A badhA samaya daramiyAna paM. zrI pradyumnavijayajInI eka prabaLa bhAvanA hatI ke upAdhyAya yazovijayajInA janmasthaLa kanoDA (mahesANA jillo) khAte A trizatAbdI nimitte paNa kazoka bhavya kAryakrama yojavo joIe je yazovijayajInI garimAne anurUpa hoya. 22-23 phebruArI 1992nA be divasoe kanoDA khAte yazovijayajInI puNyasmRtimAM bAMdhavAmAM AvelI mAdhyamika zALAnuM udghATana, yazovijayajInA granthonuM pradarzana, yazovijayajInA grantha "adhyAtmasArane gajarAjanI aMbADImAM mUkI nIkaLelI bhavya zobhAyAtrA vagere kAryakramo paM. zrI pradyumnavijayajInI pAvana nizrAmAM yojAyA. agAu mahArAjazrInI icchA evI hatI ke kAryakramonI sAthe ja upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMthanI vimocanavidhi paNa rAkhavI. paraMtu jayaMtabhAI koThArInI aNadhArI AvI paDelI ane laMbAyelI mAMdagIne kAraNe A samayamaryAdAmAM graMthaprakAzananI zakyatA nahotI. eTale kanoDA khAte yojAyelA anya kAryakramonI sAthe prastuta graMthanI maMgala mudraNa-AraMbha vidhi yojIne ja saMtoSa mAnavo paDyo. banne parisaMvAdamAM bhAga lenAra sau vidvAnone mahArAjazrIe kanoDA khAtenA utsavamAM bhAga levA mATe bhAvapUrvaka notaryA. A aMgenI kAryavAhI kAMtibhAI zAhe saMbhALI. sau vidvAnone amadAvAdathI kanoDA lAvavA-laI javAnI, rahevA-jamavAnI sagavaDa karavA sAthe tyAM e saunuM bahumAna paNa karavAmAM AvyuM. sau vidvAno mATe kanoDAno A mahotsava eka bhavya saMbhAraNuM banI gayo. chevaTe ThIkaThIka samayathI hAthamAM lIdheluM graMthanA saMpAdana-prakAzananuM kAma have pUrNatAne Are che eno amane saMtoSa che. svAdhyAya graMthanI viSayasAmagrI ja enI mUlyavattA nakkI karI Apaze. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banne parisaMvAdomAM rajU thayelA tamAma nibaMdho ahIM sAmela karI zakAyA nathI. keTalAka vidvAnoe punaHpunaH mAgaNI karavA chatAM potAnA nibaMdha likhita svarUpe mokalyA ja nahIM keTalAka nibaMdho amane maLyA hovA chatAM A graMthane anurUpa na hovAthI ame ahIM samAvI zakyA nathI. to vaLI, ema paNa banyuM che ke parisaMvAdamAM nibaMdha rUpe rajU na thayA hoya topaNa A graMtha mATe khAsa nimaMtraNathI taiyAra karAvelA nibaMdho ahIM sAmela karyA che. upAdhyAya yazavijayajInI pratibhAnAM vividha pAsAMo ane emanA mukhyamukhya graMthone AvarI laI zakAya e dRSTikoNa AnI pAchaLa amAro rahyo che. zrI mukunda bhaTTano 'goDI pArzvanAtha stotra - eka saMkSipta rasadarzana' lekha ane zrI kanubhAI jAnIno "samudra-vahANa saMvAda lekha banne kanoDA khAte yojavAmAM AvelA samAraMbhamAM vaMcAyA hatA. temane ahIM samAvI levAyA che. AgaLa jaNAvyA pramANe A graMthamAM chApatAM pahelAM lekho cakAsAyA che ne saMpAdita paNa thayA che. kyAMka thoDA maThArAyA che. kyAMka thoDo saMkSepa paNa thayo che - khAsa karIne bhUmikArUpa sAmAnya lakhANa ke judAjudA lekhomAM punarAvartita thatI vAta choDI dIdhela che te prastAra jaNAya tyAM lAghavano Azraya lIdho che. lekhakonI udAra saMmatithI ja A thaI zakyuM che. paNa evuM banyuM che ke lekhakoe potAnA lekho anyatra chapAvyA hoya to enAthI ahIM svarUpa keTalIka vAra thoDuM badalAyuM che. vAcakone A hakIkata lakSamAM rAkhavA khAsa vinaMtI che. prastuta svAdhyAya graMthamAM lekhono krama kaMIka A rIte rAkhyo che ke pahelAM yazovijayajInAM jIvana, vyaktitva, pratibhA, kauzalya viSayaka lekho, pachI adhyAtma, tattvadarzana, nyAya, tarka, bhASA, kAvyamImAMsAne lagatA lekho, te pachI yazovijayajInI sarjanAtmaka saMskRta racanAo - saMskRta patra vizenA lekho ane tyAra bAda yazovijayajInI sarjanAtmaka gujarAtI racanAo - rAsa, saMvAda, covIsI, vazI, pado - paranA lekho. A agAu paM.zrI pradyumnavijayajInA pustaka "yazovandanAmAM jayaMta koThArI, kAntibhAI bI. zAha ane rasika mahetAe taiyAra karelI yazovijayajInA prakAzita granthonI sUci samAviSTa karAI hatI. e sUci keTalIka zuddhi-vRddhi sAthe A svAdhyAya graMthamAM paNa samAvI lIdhI che. yazovijayajInA prakAzita granthonI sUci ApavA uparAMta yazovijayajI vizenAM keTalAMka mahattvanAM pustako-lekhonI sUci paNa A graMthamAM ame mUkI che. yazovijayajInA granthonI sUcinI zuddhivRddhinuM tathA yazovijayajI vizenI sAhityasAmagrInI sUcinuM kAma salonI jozIe kara ApyuM che. A baMne sUcio upAdhyAya yazovijayajInA sAhityanuM adhyayana-saMzodhana karavA mAgatA abhyAsIone upayogI nIvaDaze evI amane zraddhA che. AvA mUlyavAna graMthanA prakAzananI tatparatA dAkhavavA mATe zrI mahAvIra jaina Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 | vidyAlaya (muMbaI)nA maMtrIzrIonA ame AbhArI chIe. parisaMvAdanA Ayojana ane graMthaprakAzanamAM DaoN. ramaNalAla cI. zAhe paNa je rasaruci darzAvyAM ane jahemata, uThAvI che te mATe emano paNa AbhAra mAnavo ghaTe. A graMtha mATe potAnA abhyAsalekho mokalI ApanAra sau vidvAna lekhakono ame hArdika AbhAra mAnIe chIe. chevaTe to A graMtha e sau vidvAnonI abhyAsazIlatAno ja AviSkAra che. A sau vidvAnoe atyaMta sauhArdapUrvaka amArA saMpAdanakAryamAM amane sahayoga - sahakAra Apyo che enI noMdha levI ghaTe. atyaMta kALajIpUrvaka lesara TAIpaseTiMganuM kAma karI ApavA mATe zAradA mudraNAlayanA zrI rohita koThArInA. saphAIdAra mudraNakArya mATe bhagavatI mudraNAlayanA zrI bhIkhAbhAI paTelanA ane TAITala citra mATe zrI zaileza modInA paNa ame AbhArI chIe. tA. 10-2-1993 jayaMta koThArI kAntibhAI bI. zAha Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAyajI 1008 zrImad yazovijayajI mahArAjanA samAdhimaMdira (DabhoI)mAM padharAvelI. pavitra caraNakamaLa pAdukA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazolokamAM vi.saM. 2043nuM varSa eTale pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA svargavAsanuM trizatAbdI varSa. teozrInA granthonuM AkarSaNa ghaNuM hatuM tethI teo pratye paNa bhakti-bahumAna hatAM. teo pratyenI bhaktimAM vRddhi karavAno A avasara che eTale kAMI karIe ema thayA karatuM. vi.saM. 2042nuM comAsuM navasArI hatA. tyAM zrI ra. cI. zAha AvyA ane vAta thaI ke pU. upAdhyAyajI mahArAja aMge kAMIka karavAmAM Ave to sAruM. teoe kahyuM avasara sAre che. vicArIe. pachI amAro vihAra thayo. e ja varSamAM teozrInI svargavAsabhUmi DabhoInI sparzanA karavAnuM saubhAgya saMpaDyuM. pUrA trevIsa divasa DabhoIvAsa karyo. ane gAmathI doDha ki.mI. dUranI e puNya tIrthabhUminI, upAdhyAyajInA guNapramANa pUrI paccIsa yAtrA karI. sparzanA phaLavatI banI. chellAM daza varSathI kAvyanI saravANI rUMdhAI gaI hatI te e bhUminI sparzanAthI pharI phUTI nIkaLI - nAnuM jharaNuM relAyuM. pahelI ja racanA teozrInI stutisvarUpa thaI. jotajotAmAM 10-12 kaDI mAtra be klAkamAM UtarI AvI. A camatkAra e bhUmino hato. aMgrejImAM jene cArjiMga plaoNTa' kahe che tevuM lAgyuM. vaizAkha suda trIja sAMje amadAvAda tarapha vihAra karyo ane amadAvAda AvyA. comAsuM bhagavAnanagaranA Tekare zrI vizvanaMdikara saMghamAM hatuM. pharI pelI vAta, tAjI thaI. zrI 2. cI. zAhanI sAthe patravyavahArano dora cAlu thayo. temane zrI jayaMtabhAI koThArInI sAthe A bAbata vicArIne badhuM aMke karavAnuM kahyuM. vicAravinimaya karyo. parisaMvAda karavo. pUjaya upAdhyAyajI mahArAjanA graMtho aMge vidvAnonI pAse nibaMdha taiyAra karAvatA ema nakkI karyuM viSayavicAra mATe thoDAka vidvAnone AmaMtryA. temAM jaina paNa hatA to ajaina paNa hatA. badhA AvyA. premathI AvyA. nikaTatAnI anubhUti thaI. A to sarvopari vidyAnA tAMtaNe maLavAnuM hatuM. vidvAnonAM nAmanI sUci ane bIjI bAju graMthanI sUci karI. thoDIthoDI dvidhA vacce viSayo phALavyA. pachIthI vidvAnone joItI grantha AdinI mAhitI-sAmagrI sulabha karI ApI. maMDANa sArAM thayAM che, pariNAma sAruM Avaze tevo vizvAsa beTho. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA maMtrI zrI 2. cI. zAha sAthe patravyavahAra karI parisaMvAdano divasa nakkI thayo. bhagavAnanagaranA TekarAnA zrI vizvanaMdikara jaina saMghanA hUMphALA-umaLakAbharyo AvakAra sAthe parisaMvAdano prAraMbha thayo. pahelI ja beThakamAM vidvAnonI anaupacArikatAthI mAro rahyo sahyo paNa kSobha ogaLI gayo. teonA nichala neharasathI huM bhIMjAyo. be divasanI cAra beThakamAM ame badhA sthaLa ane kALanA sImADA oLaMgIne yazolokamAM viharavA lAgyA. parisaMvAdamAM kevI kevI vyaktinI upasthiti hatI ! jethI parisaMvAdanuM stara Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ApoApa UMcakAI jAya ane nirAmaya vidyAnI soDamathI maghamaghatuM banI rahe eka bAju vidyAtIrtha jevAM esterabahena solomana, madhusUdana DhAMkI ne mukuMda bhaTTa to bIjI bAju karNATaka, pUnA, vaDanagaranA vidvAno, amadAvAdanA sthAnika, saMskRta bhASAnA dArzanika, sAhityika vidvAno paNa hatA. kaho ne ke amadAvAdanA vijagatanuM krIma ahIM hAjara hatuM. Adhunika dArzanika pravAhomAM avagAhana karanAra vidvAno paNa hatA. to viduSI baheno paNa hatAM. . sAce ja e divaso yAdagAra banI gayA. ciraMtana puruSanI ciraMjIvI kRtiomAMthI tAravelA navanItanuM Acamana karIne badhA tRpta banI gayA. visarjana veLAe badhAe ekI avAje AvA parisaMvAda pharIpharIne - vAraMvAra yojavA joIe tevA svaranuM uccAraNa karyuM. ane je vidvAno A be divasamAM pahoMcI zakyA na hatA - AmAM samAvI zakAyA nahotA temane mATe bIjo parisaMvAda kobA mukAme rAkhavAmAM Avyo. temAM jUnA vidvAno uparAMta navA vidvAno paNa padhAryA hatA. AmAM Agrahane vaza thaI zrI harivallabha bhAyANI paNa padhAryA hatA. ane amArA mitra munizrI dhuraMdharavijayajI paNa AvI pahoMcyA hatA. vidyAvinoda sAthe upAdhyAyajI mahArAjanA tAttvika padArthonI rasabharita carcA mANI. A rIte AvA mAhola vacce vAraMvAra maLavAnuM thAya to kevuM sAruM, evI anubhUti samakALe sarvane thaI. upAdhyAyajI mahArAjanA grantho aMgenuM vidvAnoe tAraveluM navanIta mAtra kAgaLa upara ja na rahe ane A traNa divasamAM bhAga lenArA pUratuM ja sImita na banI rahe paNa cirakALa sudhI A amIrasanuM pAna viddhajjagata dvArA thatuM rahe te mATe teno grantha karavo joIe evo svara paNa badhAnA manamAMthI UThyo. zrI mahAvIra jaina vidyAlaye graMthaprakAzanano nirNaya letAM kAma zarU thayuM. badhA. vidvAno pAsethI e caMcaNa svarUpe lAvelA nibaMdhono pUro akSaradeha meLavavo. ugharANI karavI ane te AvyA pachI paNa temAM rUpakAma karavAnuM - A badhI nAnImoTI prakriyAmAMthI pasAra karIne Aje ame A nibaMdhasaMcayane vidvAnonA karakamalamAM mUkavA bhAgyavaMta banyA chIe. - vidvAnone hajI paNa AmAM bAkI rahelA graMtho yAda Avaze. te ja rIte parisaMvAdamAM joDAI nahIM zakelA te-te viSayanA nIvaDelA vidvAnonAM nAma paNa turta hoThe caDhaze. paNa te kAryano hajI avakAza che tethI te paNa koIkanA dvArA ane kyAreka pUrNa thaze te AzA rAkhavAnuM amArI jema badhAMne gamaze. kSatio mATe vidvAno amAruM dhyAna dore ane kSamA kare. uttama je kAMI dekhAya te upAdhyAyajI mahArAjanuM che ane te ApaNA samakSa rajU karanAra vidvAnonuM che. pradyumnavijaya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajI : paraMparA ane prastutatAnA saMdarbhe 17mI zatAbdImAM thayelA upAdhyAya yazovijayajIe vipula sAhityanirmANa karyuM che. temanI kRtio saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane hiMdI bhASAmAM, padyamAM ane gadyamAM, dhArmika, aupadezika, dArzanika ane kAvyAtmaka, tathA zailI ane prakAranI vividhatAvALI che. saMskRta-prAkRta kRtio keTalAka saikAonA vidyAparaMparAnA paripAka rUpe ApaNI samakSa Ave che to gujarAtI kRtione ApaNe be-traNa zatAbdInI jaina sAhityika paraMparAnA eka ucca biMdu tarIke lekhI zakIe. A dRSTie temanA vize parisaMvAda yojAya te samucita ane abhinaMdanIya che. meM temano mAtra "jaMbUsvAmI rAsa' vAMcyo hoIne temanA vize paricaya ke mUlyAMkana rUpe kazuM nakkara kahevAno mAro adhikAra nathI. eTale sAmAnya svarUpe ja thoDuMka kahIza. yazovijayajInA (athavA to koI paNa lekhakanA) kAryane vize ApaNe be dRSTibiMduthI vAta karI zakIe : paraMparAne anulakSIne athavA vartamAna prastutatAne anulakSIne yazovijayajIe vArANasI ane AgrAmAM jaI adhyayana karI tatkAlIna vaidika dArzanika paraMparA hastagata karI. pariNAme navya nyAyanI vicAraNAno lAbha laIne temaNe jaina ciMtanaparaMparAne vyApaka ane samRddha karI. gujarAtImAM rAsa, stavana, gIta-sajjhAya vagere rUpe kathAtmaka, upadezAtmaka, saiddhAntika ane bhaktibhAvanI temanI racanAo dvArA, vyApaka jaina samAjane mATe, paraMparAgata viSayo ane racanArUponuM anusaMdhAna jALavIne ane samayAnusAra temane potAnI dRSTi ane racanAzaktinA sparze puSTa karIne temaNe sAMskRtika paraMparAnuM jatana karyuM. yazovijayajInA sAhityanA adhyayananA A eka abhigama uparAMta bIjo abhigama te temanA sAhitya(ane caritra)mAMthI je AjanA jijJAsu mATe rasaprada, bodhaka, preraka jaNAya tene ucita rUpe prastuta karavuM. temanuM lekhana temanA samayanA samAjane anulakSIne thayuM hoI, AjanA pAThaka mATe, taddana judA ja sAmAjikasAMskRtika saMdarbhamAM, te badhuM ja, viSaya, sAmagrI ane svarUpanI dRSTie upayukta na ja nIvaDe. eTale je kArya yazovijayajIe emanA samayane saMdarbhe karyuM, te kArya temanA abhyAsIoe temanI kRtione avalaMbIne karavAnuM rahe. e mATe temanAM lakhANomAMthI eka saMcaya taiyAra karI, tenI bhUmikA rUpe temanA kAryano saMkSipta sarvAMgI paricaya ane mUlavaNI ApI zakAya. AvI rIte ApaNe temanA jIvana ane kAryanuM gaurava ane abhivAdana ucitapaNe karI zakIe. harivallabha bhAyANI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA hastAkSaramAM siMhavAdigaNi kSamAzramaNakRta nayacakravRttinuM pRSTha RE-E R ELALULEILLine DARLEEVERMinuaturaKARACEhESDAD MEERIFIMLECREWEARINASRULELIERRIALREATRE TERRREEEEEEEEEERAERALEKELIYeutari INTERFARMEREDHDETEDYURVEDIOUrharuPr AURABEPleautrienSINEURONIELDNEHAbsmuuNCuruIRAIL PremierekkersualutaILEELLEmirHAMELI GILSHRIDEBIRENDLERY6EETALERLUBJEasily REETEROLabelsILLAREERIALPlablly setLEDEHRADIPURSEREBIEFUKalluEERIF eahlakob.2ann rathelbukkekh)/kk Upia T Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 1. upAdhyAya yazovijayajInuM jIvanavRtta : saMzodhanAtmaka abhyAsa . . . . . . . . . . . jayaMta koThArI 1 2. yazovijayajInuM vyaktitva . . . . . . . . . jitendra desAI 39 3. upAdhyAya yazovijayajInI dArzanika pratibhA . . . . . . . . . . . . . hemaMta je. zAha 44 4. upAdhyAya yazovijayajInuM anuvAdakarma ane anuvAdakauzalya . . . . . . . . . . pradyumnavijayagaNi 50 5 "adhyAtma-upaniSadano prasAda . . munizrI jayasuMdaravijayajI papa 6. "Adhyamopanisatprakarana' - a Study ................ Y. S. Shastri 52 7. "adhyAtmasAramAM yogavicAraNA . . . . . nArAyaNa kaMsArA 73 8. "jJAnasAranAM aSTako vATanA dIvaDA ... mAlatIbahena zAha 81 9 vairAgyakalpalatA - rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke . . . . . . . . . . . . . prahalAda ga. paTela 90 10. yogaviMzikA' uparanI vyAkhyA . . . . haranArAyaNa u. paMDyA 94 11. pAtaMjalayogadarzana uparanI leza" vyAkhyA . . . . . . . . . . . . . . . haranArAyaNa u. paMDyA 101 12. 'dvatrizadvatrizikA' . . . . . . . . . abhayazekharavijayajI 109 13. upadezarahasya' . . . . . . . . . . . .ramaNalAla cI. zAha 116 14. dharmaparIkSA' . . . . . . . . . . . . . ajitazekharavijayajI 123 15. 'tattvArthabhASyaTIkA' . . . . . . . . . nagInadAsa jI. zAha 128 16. syAdvAdakalpalatA' . . . . . . . . . . . . . . . mukunda bhaTTa 13pa 17. "jJAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA . . . . . . . . . . . . . . . estera solomana 141 18. 'zAnArNavaprakaraNa' . . . . . . . . . . . yazodharA vAdhavANI 159 19 yAyAloka' ' . . . . . . . . . . . . . . . . . jitendra zAha 167 20. biyarahasyaprakaraNamAM nayaprakAro ane nayalakSaNa . . . . . . . . . . . . . lakSmaza va. joSI 176 21. "jaina takabhASAmAM pramANanuM svarUpa . . . . . madhusUdana bakSI 183 22. bhASArahasya'mAM nirUpita satyA bhASA - eka abhyAsa, , , , , , , , vasantakumAra ma. bhaTTa 189 - ra3. kinvayokti' . . . . . . . . . . . vasantakumAra ma. bhaTTa 195 24. kAvyaprakAzaTIkA' . . . . . . . . . . . . . tapasvI nAndI 203 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 25. 'ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana . . . . . . . . . . . . . . . nIlAMjanA zAha 210 26. prItiratikAvya' . . . . . . . . . . . nityAnaMdavijayagaNi 230 27. aindrastuticaturvizatikAno paricaya ............ AcAryazrI vijayahemacaMdrasUrijI 234 28. "aindrastuticaturvizatikA' . . . . . . . . . . rameza beTAI 237 29 zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra . . . . . . . . nArAyaNa kaMsArA 242 30. "zrI goDI pArzvanAtha-stotra' - saMkSipta rasadarzana . . . . . . . . . . . . . . . mukunda bhaTTa 251 31. eka aprasiddha saMskRta patra . . . . . . . .pradyumnavijayagaNI rapapa 32. pratimAzatakamAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro . . . . . . . . . . . . . . . pArula mAMkaDa 25 33. "amRtavelanI sajajhAyamAM sAdhanApaddhationuM Alekhana . . . . . . . . . . . . . paMDita yazovijayagaNi 275 34. divyaguNapayayano rAsa' : eka noMdha . . .dalasukha mAlavaNiyA 284 35. "zrIpAla rAjAno rAsa' . . . . . . . . . . . gulAba deDhiyA 287 36. paraMparAno dRSTipUta viniyoga : "jabusvAmI rAsa' . . . . . . * * * * * * * * * * * * * .baLavaMta jAnI ra92 37. samudra-vahANa saMvAda' . . . . . . . . . . . kanubhAI jAnI 298 38. stavanacovIzIo . . . . . . . . . . . . pannAlAla 2. zAha 305 39. viharamAna jina vIzI' . . . . . . . kAntibhAI bI. zAha 311 40. AdhyAtmika pado . . . . . . . . . . . . . mahendra a. dave 316 41. "AnaMdaghana aSTapadI' : loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA . . . . jayaMta koThArI 319 42. sAhityasUci . . saMpA. jayaMta koThArI, kAntibhAI bI. zAha, 328 . . . . . . . . . . . . . . . rasika mahetA, salonI jozI 344 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha mahopAdhyAya zrI yazovijayajI e jaina saMpradAyanA ja nahIM paNa samasta bhAratanA saMskRta vidvAnonI hAramALAmAM eka ujvaLa ratna che. rasikalAla parIkha | ('zrI yazovijaya smRti granya Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDha5Dha keI rijhAvata paraDuM, kaSTa aSTa avadhAnamAM, ApaNuM Apa rijhAvata nAhI, bheda na jAna-ajAnamAM. (pada) parAdhIna hai bhoga orako, tAteM hota viyogI, " sadA siddha sama zuddha vilAsI, ve to nija guna bhogI. . (pada) mAhare to gurucaraNapasAthe anubhava dila mAMhi peTho, RddhivRddhi pragaTI ghaTa mAMhi, Atamarati huI beTho re. Ugyo samakitaravi jhaLahaLato, bharamatimira savi nATho, tagatagatA durnaya je tArA, tehano baLa paNa ghATho re. medhIratA savi hara lInI, rahyo te kevaLa bhAThI, harI suraghaTa suratarakI zobhA, te to mATIkATho re. haravyo anubhava jora hato ke, mohamala jagalUTho, paripara tehanA marma dekhAvI, bhAre kIdho bhUTho re. anubhavaguNa Avyo nija aMge, miTyo rUpa nija mATho, sAhiba sanmukha sunajara jotAM, koNa thAye uparAMTho re. anubhavavaMta adabhanI racanA, gAyo sarasa sukaMTho, ' bhAvasudhArasa ghaTaghaTa pIyo, huo pUraNa utakaMTho re. (zrIpAla rAsa) upAdhyAyayazovijaya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa jayaMta koThArI madhyakALanA jainetara kaviomAM jIvanavRttAMtanI ghaNI muzkelIo che. koInuM vyavasthita, vagatavAra, adhikRta jIvanavRttAMta to maLatuM ja nathI. (narasiMha mahetAnA jIvanaprasaMgonAM kAvyo racAyelAM maLe che paNa e moDA samayanAM che ane emAM camatkAraka saMtacaritra rajU thayuM che je anukRtyAtmaka hovAnuM samajAya che.) kavi potAnA kAvyamAM potAnA vize je AchIpAtaLI hakIkata Ape - jo Ape to - e ja enuM jIvanavRttAMta. - paraMtu jaina kavionI bAbatamAM paristhiti judI che. ghaNA sAdhukavionAM caritro emanA ziSyone hAthe racAyAM che. te uparAMta kAvyonI prazastio, pratimAlekho, paTTAvalIo vageremAM ghaNI caritrAtmaka mAhitI saMgharAyelI che. pariNAme jainetara kavione mukAbale jaina kavionI caritrAtmaka mAhitI ghaNA vizeSa pramANamAM sAMpaDe che. eTale ja navAI lAge che ke upAdhyAya yazovijayajI jevA nAmAMkita vidvAnanuM vyavasthita, vIgatavAra ne pramANabhUta caritra racavAno koI prayAsa emanA koI sAthI ke ziSya dvArA thayo nathI ne koI paTTAvalImAM paNa emane vizenI mAhitI prApta nathI. kAMtivijaya nAmanA eka sAdhukakavie keTalAMka varSo pachI "sujasavelI bhAsa' nAme nAnakaDI racanA karI che paNa emAM aparyApta mAhitI che ne emAMnI keTalIka mAhitI anya sAdhano dvArA maLatI mAhitIthI judI paDe che, ethI enI pramANabhUtatA vize saMzaya Ubho thAya che. ("sujasavelI bhAsa' mATe juo pariziSTa 1 tathA kAMtivijaya ane emanA samaya vize juo pariziSTa 2.) yazovijayajIe potAnAM kAvyonI prazastiomAM potAnA vize je mAhitI ApI che e to atyaMta alpa che. sujasavelI bhAsanI mAhitInI pramANabhUtatAnA prazno hovA chatAM yazovijayajInA jIvanavRttAMta mATe e ja mukhya ane mahattvano AdhAra che ane ene jhAjhI anadhikRta mAnavAne kAraNa nathI e paNa ApaNe prasaMgopAtta joIzuM. janma, kuTuMba, vatana susa. anusAra yazovijayajInuM janmanAma jasata hatuM. emanA pitA. vaNika vepArI nArAyaNa hatA ane mAtA sobhAgade hatAM. teo kanoDAnA rahevAsI hatAM. yazovijayajIno janma kanoDAmAM thayo hato ema emAM spaSTa kahevAyeluM nathI, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha paNa evuM anumAna karavAmAM bAdha nathI. kanoDA uttara gujarAtamAM cANasmA tAlukAmAM mahesANA ane moDherA vacce AveluM nAnuM gAma che. pATaNathI mahesANA jatI relve lAInamAM vacce dhINoja sTezana Ave che tyAMthI e dakSiNa pazcima dizAmAM cAra kilomITara thAya. rUpeNa nadInA kinAre e vaseluM che. TaMkAravI gAmanA sumatinAthanA maMdirane jamInanuM dAna karatA kadivanA lekhamAM e dAnabhUmi kANodAnI pUrvasImAmAM AvelI jaNAvelI che. A kANodA te ja kanoDA. 'zrIprakAzasthaLamAM enuM nAma kanakAvatI dazarviluM che. Ama, kanoDA e prAcIna gAma che. pahelAM e moTuM gAma paNa haze. jAnI brAhmaNonA gAma tarIke jANItA A gAmamAM atyAre jainonI vasatI nathI, paraMtu eka kALe haze ema aitihAsika saMdarbho parathI samajAya che. upAsakadazAMgasUtranI eka prata (pATaNa hemacaMdrAcArya jaina jJAnamaMdira, kramAMka 133)mAM A pramANe puSpikA maLe cheH "zrI aMcalagacche "zrI zrI bhAvasAgarasUri sakSa vA. jinavardhanagaNi zrI upAsakadazAMgasUtra zrI kazuDA grAma saMvat 1600 varSe bhAdravA sudi 6 ravI lakSata." A parathI saM.1608mAM kanoDA jaina sAdhu cAtumasa karI zake evaDuM jaina vastIvALuM gAma haze e nizcita thAya che. sujasa.e yazovijayajInuM janmavarSa ApyuM nathI. paNa dIkSA varSa saM.1788 ApyuM che. yazovijayajI bAlavaye dIkSita thayA hoya evo saMbhava jaNAya che. e vakhate emanI uMmara bAreka varSa mAnIe to janmavarSa 1675 AsapAsa gaNAya. joke bIjAM keTalAMka sAdhanone AdhAre yazovijayajInA dakSAkALa ane janmakALane vahelA laI javAno prayatna thayo che paNa enI yathArthatAnI carcA ApaNe have pachI diIkSA prasaMganA saMdarbhe karIzuM. yazovijayajI bALapaNathI ja atyaMta buddhizALI hatA ema sujasa kahe che : "jeNe bALapaNamAM ja sahejamAM devaguru bRhaspatine jItI lIdhA hatA." yazovijayajI vize eka evI kathA pracalita che ke emanAM mAtAne bhaktAmarastotranuM zravaNa karyA pachI annajaLa levAno niyama hato. eka vakhata comAsAmAM varasAdane kAraNe e upAzraye jaI sAdhvIjI mahArAja pAse bhaktAmarastotra sAMbhaLI nahIM zakyAM. emane upavAsa thavA lAgyA. bAla jasavaMtane A khyAlamAM AvatAM eNe mAtAnA Azcarya vacce bhaktAmara stotrano saMpUrNa pATha karyo ane mAtAnA upavAsa chUTyA. dekhItI rIte ja A eka daMtakathA che ne yazovijayajI bALapaNathI ja medhAvI hatA te darzAvavA UbhI thayelI che. e khAsa noMdhapAtra che ke yazovijayajInA mAtapitA, vatana vagerenI A mAhitI ApaNane mAtra sujasa.mAMthI ja prApta thAya che. yazovijayajInA eka bhAI padvasiMha karIne emanI sAthe ja dIkSita thayA hatA ema sujasa. noMdhe che. yazovijayajIe paNa potAnI kRtionI prazastiomAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsaU3 potAnA bhAI paddhavijayano ullekha karyo che. potAne e padmavijayaprAjJAnujanmA' (kammapaDibRhadghatti) tathA padmavijayAnuja' ("anekAntavyavasthA) tarIke oLakhAve che. enuM arthaghaTana 'padmavijayanA anuja' ane padmavijaya jenA anuja che evA' ema banne rIte thaI zake. paraMtu paheluM sIdhuM saraLa arthaghaTana svIkAravA yogya lAge che. e rIte padmavijaya emanA moTA bhAI Thare. yazovijayajIne bIjA koI bhAIbahena hatAM ke kema tenI mAhitI kyAMya noMdhAyelI nathI. dIkSA sasa. yazovijayajIno dikSAprasaMga A pramANe varNave che : saMvata 1688mAM kuNagera (kamAragiri, pATaNa pAse)mAM comAsuM rahIne nayavijayajI kanoDe AvyA. tyAM mAtA potAnA putra sAthe emanAM caraNa vAMdavA gayAM. gurunA upadezathI yazovijayane vairAgya Upajyo ane aNahilapura pATaNa jaI guru pAse dIkSA lIdhI. emane te vakhate yazovijaya evuM nAma ApavAmAM AvyuM. e prasaMge emanA bhAI paddhasiMhane paNa vairAgyanI preraNA thaI ane temaNe paNa dIkSA lIdhI. bannenI vaDI dikSA vijayadevasUrine hAthe 1688mAM ja thaI. dIkSA prasaMganA A varNanamAM kyAMya pitAno ullekha nathI. eTale e hayAta nahIM hoya ema samajAya che. sujasapra.mAM banne putro tathA mAtAe dIkSA lIdhAnuM jaNAvyuM che, paraMtu te sujasa.nA zabdonA khoTA anvayanuM pariNAma jaNAya che. sujasa.nA zabdo A pramANe che : mAtA putra suM sAdhunAjI, vAMdi caraNa savilAsa, suguru-dharmaupadezathIjI, pAmI vayarogaprakAsa. 10 " aNahilapura pATaNa jaIjI, bhai guru pAse cAritra, yazovijaya ehavI karIjI thApanA nAmanI tatra. 11 e spaSTa che ke uparanI bIjI-trIjI paMkti mAtA sAthe joDavAthI mAtAe paNa dikSA lIdhI tevuM arthaghaTana thayuM che. paraMtu cothI paMkti batAve che ke mAtAno saMdarbha pahelI paMkti sudhI ja samajavAno che ane pachI yazovijayajInI vAta zarU thaI jAya che. mAtAe paNa dIkSA lIdhI evuM sujasane abhipreta hota to eno spaSTa ullekha thayo hota, emanuM dikSAnAma paNa ApavAmAM AvyuM hota. pachIthI vaDI dIkSA paNa be bhAIonI darzAvavAmAM AvI che. mAtAnI nahIM. anyatra kyAMya paNa mAtA dIkSita thayAM hoya evI mAhitI noMdhAyelI nathI. sujasa.nA dIkSA prasaMganA varNanamAM ekabe saMdigdha sthAno che. niyavijayajI 1688nuM cAturmAsa kuNageramAM karIne kanoDA AvyA. tyAre to 1689nuM varSa besI gayuM hoya. paNa yazovijayajInI vaDI dIkSA 1688mAM ja thayelI hovAnuM spaSTa rIte kahevAmAM AvyuM che. A kema banI zake ? Ano eka ja khulAso zakya che. ane te e Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ke A caitrI saMvata hoya. ema hoya to kArataka mahinAthI varSa badalAya nahIM. jaina gUrjara kavionI sAmagrImAM kavioe tathA lahiyAoe caitrI saMvatano upayoga karyo hovAnuM arthaghaTana ghaNI vAra karavuM paDe che. zrAvaka kavi RSabhadAse kArataka vada amAsane dine divALI batAvI che, je Ama rAjasthAnI paraMparA che. emAM vadathI ja mahino zarU thAya ane ApaNA karatAM 15 divasano pharaka hoya. kAMtivijayajIe sujasa pATaNamAM racelI che ane tyAM caitrI saMvatanI rAjasthAnI paraMparAno prabhAva hoya e saMbhavita che. sujasa.nA kartAne premavijayaziSya kAMtivijaya mAnIe to emanI anya kRtiomAM paNa cAturmAsa pachI sAla badalAtI nathI (jainUkavio. 5.270-76). gujarAtamAM kaccha vagere keTalAka pradezomAM ASADhI saMvatanuM pracalana che. sujasa.e yazovijayajInI laghu dIkSA nayavijayajI pAse pATaNamAM thaI ema kahyuM paNa dikSAnuM varSa na batAvyuM. joke e 1688 ja hovAnuM sahelAIthI samajI zakAya che. vaDI dIkSA 1688mAM vijayadevasUrine hAthe thaI ema kahyuM paNa kayA gAmamAM te na jaNAvyuM. vaDI dIkSAnuM sthaLa paNa pATaNa ja hoya ne ethI na darzAvyuM hoya tema banI zake. sujasa.nI dIkSAvarSanI mAhitInI viruddha jatA keTalAka ullekho sAMpaDe che. emAMnA keTalAka ullekha paratve bhrAnti thaI hovAnuM nakkI thAya che paNa koI ullekha mUMjhavaNa paNa UbhI kare che. ApaNe have e joIe. 1. saM. 165mAM jazavijaye racelo lokanAlikA bAlAvabodha maLe che. vastutaH A jazavijaya te vimalahaSaziSya jazavijaya ke yazovijaya che, ApaNA yazovijaya nahIM. (juo sujasapra, jainUkavio.) eTale A ullekha sujasa.nI mAhitIne bAdhaka raheto nathI. 2. saM.1665mAM yazovijayagaNie lakhelI dhAtupAThanI prati maLe che. A mAhitImAM yazovijayanA guruno ullekha nathI tethI e ApaNA yazovijaya hovAnuM nizcitapaNe kahI na zakAya ane ethI ene AdhAre sujasa.nI mAhitIne azraddheya mAnI na zakAya. 3. "dazArNabhadra rAjarSinI sajhAyanI eka pratanI puSpikA A pramANe che : "paMDita zrI nayavijayagaNiziSya gajazavijaya likhitA saMvata 1669 varSe sUrati baMdire jJAnavijaya muni paThanArthe." AnI sAme supra. ciMtAmaNi pArzvanAtha stotra' ane 'paMca parameSThI stavanI puSpikA mUke che ke "saMvata 1671 varakha vaizAkha vadi 3 zuke paMDita vinayavijaya ga. ziSya ga. jasavijaya lakhIta" ane tarka kare che ke "dazArNabhadra sajhAyanI pratamAM vinayavijayanuM niyavijaya thaI gayuM hoya agara e nayavijaya ane yazovijaya banne judA hoya. "dazArNabhadra sajhAyaranI hastaprata lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM jovA maLatAM keTalIka spaSTatA thaI jAya che. eka Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta : saMzodhanAtmaka abhyAsa D 5 to. enA hastAkSara nizcitapaNe ApaNA yazovijayajInA nathI. bIjuM e hIravijayasUrirAjya thayelI emanA ziSya mehamuninI nAnakaDI racanA che ne enI prata lakhavAno yazovijayajIne rasa hoya nahIM. vaLI, ApaNA yazovijayajInA samudAyamAM koI jJAnavijaya hoya evuM jaNAtuM nathI ke jemane mATe e prata lakhe. 4. yazovijayajIe saM.1669mAM lakhela 'unnatapura stavana no ullekha thayelo che, paraMtu puSpikA utAravAmAM AvI nathI. tethI emAM mAtra yazovijaya ke jazavijaya) nAma che ke sAthe guruparaMparA paNa che e jANI zakAtuM nathI. tethI A ullekhanI zraddheyatA aMge kazuM kahI zakAtuM nathI. 5. sauthI vadhAre agavaDarUpa ullekha to saM.1663mAM navijayajIe jasavijaya mATe lakhela meruparvatanA citrapaTano che. e citrapaTamAM A pramANe lakhANa che : "zrI tapagacchazRMgArahAra jagadguru zrI 5 hIravijayasUripaTTaprabhAkara zrI vijayasenasUrIzvara vijayarAjya saM. 1663 varSe kaNayAgara grAma lipIkRtaH. mahopAdhyAya zrI kalyANavijayagaNiziSyaNa paM. nayavijayagaNinA lipIkRtaH gaNijasavijaya yogya." AmAM navijayagaNi ane jasavijayagaNi banne nAmo maLe che. paraMtu ahIM be bAbato dhyAnamAM levA jevI che. eka to, jasavijayagaNi e nayavijayanA ziSya che evo nirdeza nathI. e ziSya hoI zake tema gurabaMdhu ke anya AtmIya sAdhu paNa hoI zake. kRti ziSya sivAya anyane mATe racAI hoya evA dAkhalA jaDe ja che. bIjuM, ahIM nayavijayagaNine kalyANavijayanAziSya kahyA che, jyAre ApaNA yazovijayajInA guru nayavijayagaNi e kalyANavijayaziSya lAbhavijayanA ziSya che. pragurune ja guru tarIke ullekhyA hovAnuM mAnavuM hoya to mAnI zakAya, paNa ema mAnavuM anivArya nathI. hastAkSara paNa yazovijayaguru nayavijayanA jaNAtA nathI. tethI A niyavijaya ne jazavijaya bIjA ja mAnavA joIe. uparanA ullekhone AdhAre yazovijayanA dIkSAvarSane tathA janmavarSane pAchaLa kheMcI javA prayatna thayo che. saM. 1663mAM je gaNipada dharAvatA hoya temanI dIkSA saM155 AsapAsa ane janma saM.1640 AsapAsa mAnavAno prasaMga Ave, je sujasa.e ApelI mAhitIthI ghaNI judI vAta bane. paNa ApaNe joI zakIe chIe ke A ullekho pUratA sadhdhara nathI. saM.1650 thI saM.1750 sudhImAM ja aneka jazavijaya(yazovijaya) thayA hovAnI mAhitI maLe che - vimalaharSaziSya saM.163-65, rAmajIgaNiziSya saM. 1670, jasasAgaraziSya saM.1678 pahelAM, devavijayaziSya saM.1727 vagere (juo rUsAkoza., jainUkavio. vagere). yazovijayajIe lakhelA eka patramAM emanA gacchanAyakanI sAthe dIvamAM cAturmAsa karI rahelA sAdhuomAM paNa jazavijaya nAma maLe che (juo "eka aprasiddha patra', A graMthamAM ja). eTaleke yazovijayajIne kALe emanA ja samudAyamAM bIjA jazavijaya che. A sthitimAM mAtra jazavijaya nAma maLavAthI ene ApaNA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daL upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazovijayajI mAnI na levAya. nayavijayazi. yazovijaya ke jazavijaya hoya teTalA parathI paNa e ApaNA yazovijayajI hoya ema mAnI levA jevuM nathI. kemake A kALe ghaNA nayavijaya maLe che - vijayasenasUrizi. saM. 1644, vijayacaMdrazi. saM.1650 AsapAsa, vijayadevasUrizi. saM.17mI sadI uttarArdha vinayadevasUrizi. saM. 18mI sadI ?, mAnavijaya ke meravijayazi. saM.1750 AsapAsa, udayavijayazi. saM.18mI sadI pUvadhi jinavijayazi. saM. 1733, jJAnavijayazi. saM.1741-5, vagere (juo guNAkoza., jainUkavio.). AmAMnA koI niyavijayanA ziSya jazavijaya hoI zake. ApaNe joyuM ke "dazArNabhadra sajhAyaDanA lipikAra nayavijayazi. jazavijaya judA ja che. A paristhitine khyAlamAM rAkhIe to meruparvatanA vastrapaTanA lekhaka kalyANavijayazi. nayavijaya ApaNA yazovijayajInA guru kalyANavijayalAbhavijayazi. nayavijayathI judA hovAthI saMbhAvanA baLavattara banI jAya che. bIjuM, jemane saM. 1643 pahelAM gaNipada maLeluM hoya emane pacAsa uparAMta varSa pachI, dIkSAnA sATha uparAMta varSa pachI cheka saM.1718mAM upAdhyAyapada maLe e. banI zake kharuM ? yazovijayajInI koI kRti saM. 1701 pahelAMnI maLatI nathI to dIkSA pachI cheka pistALIseka varSe ane gaNipada pachI cALIseka varSe emaNe - je bALapaNathI atyaMta medhAvI che eNe - graMtharacanA karI hoya e paNa gaLe na Utare evI ghaTanA nathI ? yazovijayanuM AyuSya lAMbuM hoya toye A ghaTanAono meLa besADavo muzkela che ane tethI saM.1660-70nA arasAmAM je jazavijayanA ullekho maLe che te ApaNA yazovijaya hovAnI saMbhAvanA lagabhaga rahetI nathI. trIja. e paNa vicAravuM joIe ke sujasa.nI mAhitIne azraddheya mAnavA mATe koI kAraNa che kharuM? eNe ApeluM upAdhyAyapadanuM varSa saM.1718 so TakA samarthita che, svargavAsavarSa saM1743 paNa AdhArabhUta jaNAya che, ATha avadhAnanuM varSa saM. 1699 paNa badhA svIkAre che, to dIkSAnuM varSa saM. 1688 nahIM svIkAravA mATe zuM kAraNa rahe che? A eka ja varSa eNe khoTuM ApyuM ? sujasa.e ghaNe ThekANe cokkasa varSano nirdeza karyo nathI e ene prApta nahIM thayela hoya mATe ja, ethI je varSa eNe ApyAM che te jANakArIthI ja ApyAM haze ema mAnavA mATe pUratuM kAraNa rahe che. gUsAsaMgraha. (1,45)mAM yazovijayajIne nAme "tapagacchAcAryanI sajhAya' chapAyelI che. e vijayadharmasUrine vize che ane emanA rAjyakALa (saM. 18091841)mAM racAyelI hovAno emAM ullekha che. yazovijayajI sAthe A hakIkata baMdha na bese tethI vijayadharmasUrine badale vijayadevasUri ke vijayaprabhasUri nAma hovuM joIe evo tarka thayo che. paraMtu vastutaH A kRtinA kartA ApaNA yazovijaya nahIM paNa guNavijayazi. jazavijaya che. kRtinI chellI paMkti "vAcaka jaza kavi guNa taNo Ima sevaka ho lahe sukha papUra remAM kavi guNa taNo sevaka vAcaka jaza' ema ja vAMcavuM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta H saMzodhanAtmaka abhyAsa [ 7 joIe. saM.1816mAM lakhAyelI eka pratamAM A jazavijayanI paraMparA paNa maLe che - "vijayaprabhasUrizi. paM.ddhivijayazi. paM.guNavijayazi. paMjasovijayazi. paraMgavijayazi. paM.tejavijaya li." A prata vijayadharmasUrinA rAjyakALamAM lakhAyelI che tethI guNavijayazi. jazavijaye karelI vijayadharmasUrinI prazasti yathArtha Thare che. AmabadhI rIte vicAratAM hAlane tabakke sujasa.e ApeluM dIkSAvarSa saM.1688 ane ene AdhAre jenuM anumAna thaI zake e janmavarSane ja svIkArIne cAlavuM yogya che. vidyAbhyAsa sujasa. varNave che ke dIkSA pachI yazovijayajI guru pAse sAmAyika vagere bhaNyA ane emanAmAM zrutajJAna - zAstrajJAna sAkaramAM mIThAzanI jema prasarI rahyuM. gura eTale nayavijaya ja abhipreta hoya eTale teo yazovijayajInA mAtra dIkSAguru ja nahIM vidyAguru paNa hatA. yazovijayajIe pote nayavijayane prajJa' ane vidyApradA' kahelA che (jainatakabhASA vagerenI prazasti). yazovijayajIe keTaleka sthAne nayavijayanA gurubhrAtA jItavijayajIne potAnA vidyAguru tarIke oLakhAvyA che (upadezarahasyaprakaraNa', "aistuticaturvizatikA' vageremAM) ane evuM varNana karyuM che ke emanuM karuNAkalpavRkSa mArA samA naMdanavanamAM phaLyuM. e kalpavRkSamAM zAstrAbhyAsa navIna suMdara aMkura che, padonI vyutpatti pallava che, kAvya ane alaMkAra puSpa che, tarka ane nyAyano abhyAsa phaLa che. (aindrastuticaturvizatikA') A parathI be hakIkata phalita thAya che - eka, yazovijayajIno vidyAbhyAsa jaina zAstra pUrato maryAdita nahoto, vyAkaraNa, kAvya, tarka vagere sudhI vistarelo hato tathA bIjuM emaNe nayavijaya uparAMta jItavijaya pAse paNa abhyAsa karyo hato ane emanA sarvadezIya vidyAbhyAsamAM jItavijayajIno phALo hato. potAnA vidyAbhyAsamAM gacchanAyaka vijayadevasUrinA paTTadhara vijayasiMhasUrinI preraNA hatI e yazovijayajI bhAvapUrvaka noMdhe che - emanA udyamathI ane emanI hitazikSAthI mAro jJAnayoga saMpUrNa thayo (dravyaguNapayayano rAsa'). ema pratIta thAya che ke yazovijayajInI tejasvI buddhi joIne emanA guruoe emanA vidyAbhyAsamAM UMDo rasa lIdho che ane yazovijayajIe thoDAM varasomAM ghaNI vidyAomAM pravINatA meLavI che. rAjanagara(amadAvAda)mAM saM.1699mAM saMghanI sAkSIe ATha mahA avadhAna karyAnuM sujasa. kahe che te yazovijaye prApta karelI vidyAsiddhinuM sUcaka che. kAzIgamana sujasa. varNave che ke yazovijayajIe amadAvAdamAM ATha avadhAna karyA tyAre Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha zAha dhanajI sUrAe emanA gurune vinaMtI karI ke "A to vidyAnuM uttama pAtra che. bIjI hemasUri thAya ema che. jo kAzI jaIne e SaDradarzanano abhyAsa kare to jinamatane e ujALaze." gurue emane kahyuM ke, "AmAM dhananuM kAma che. brAhmaNo dhana vinA potAnA zAstranuM jJAna na Ape." dhanajI sUrA utsAhapUrvaka bolyA ke "be hajAra rajatanA dInAra kharacavAnI amArI taiyArI che ane paMDitane jarUra paDyuM vAraMvAra dhana ApIzuM. tame Amane bhaNAvo ja evI mArI icchA che." A sAMbhaLI guru kAzIno mArga le che. sAthe, pAchaLathI paisA maLatA rahe te mATe hUMDI karAvIne laI jAya che. sujasaTi. batAve che ke zAha dhanajI sUrA amadAvAdanA osavALa saMghavI hatA. pitA sUrA ane emanA bhAI ratana saM.174 pahelAM vidyamAna hatA. saM. 1687nA dukALamAM emaNe dAnazALA calAvelI ane zatruMjayanA kula aDhAra saMgha kADhelA. dhanajIe ane ratananA putra panajIe sametazikharanI yAtrAno saMgha kADhelo ane emAM eka lAkha eMsI hajAranuM kharca kareluM. dhanajIe vijayaprabhasUrino gaNAnujJAno naMdimahotsava amadAvAdamAM saM.1711mAM 8000 mahamUdika kharcIne karyo hato. kAzIgamanano A prasaMga guru nayavijayajIno ziSya yazovijayajI mATeno apratima bhAva dazavi che. koIkoI jaina sAdhusamudAyo dUradUra sudhI vihAra karatA hatA, chatAM e jamAnAmAM kAzI sudhI javAmAM kaSTa veThavAnuM Ave che. jemane kAraNe pote kAzImAM rahI jaina-jainetara zAstrono abhyAsa karI zakyA e gurunA vAtsalyano yazovijayajI potAnI aneka kRtiomAM atyaMta bhAvapUrvaka nirdeza kare che (juo dravyaguNapayayano rAsa', 350 gAthAnuM sImaMdharasvAmI stavana samAcArIprakaraNa' vagere). uparAMta potAne bhaNAvavAne mATe e kAzI rahyA hatA e hakIkatano paNa spaSTa ullekha kare che (juo samAcArI-prakaraNa" "aindrastuticaturvizatikA' 'dvatrizadvatrizikA prakaraNa" vagere). paNa e navAInI vAta che ke potAne kAzI mokalavAmAM mahattvano bhAga bhajavanAra dhanajI sUrAno yazovijayajIe kyAMya ullekhasarakho karyo nathI. sujasa.nuM nirUpaNa evuM che ke dhanajI sUrAnAM vacano sAMbhaLIne gura nayavijayajIe kAzIno mArga lIdho. Ano artha evo thAya ke 1699mAM ja nayavijayajI kAzI javA ravAnA thayA hatA. ravAnA thatAmAM varSa badalAyuM hoya to 1700mAM e nIkaLyA hoya ema bane. paraMtu yazovijayajInA "(laghu)syAdvAdarahasyanI racanA saM.1701mAM kapaDavaMja pAsenA AMtarolI gAmamAM thaI che. A racanAvarSa sAcuM hoya to tyAM sudhI kAzI javAnuM banyuM nathI ema Thare. saM.1781mAM ke te pachI tarata nayavijayajI ziSyane laIne kAzI mATe ravAnA thayA hoya ema banI zake. saMbhava che ke sujasa.ne niyavijayanuM sAva 1299mAM javAnuM abhipreta na paNa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta : saMzodhanAtmaka abhyAsa ] 9 hoya. e noMdhapAtra che ke '(laghu)syAdavAdhasya'mAM yazovijayajInA 'adhyAtmamataparIkSA', nyAyavAdArtha' 'zrIpUjyalekha' tathA 'saptabhaMgiprakaraNa' e graMthono ullekha che. Ano artha e thAya ke kAzI jatAM pahelAM saM.1701 sudhImAM yazovijayajIe ghaNA graMthonI racanA karI che ane tarka-nyAya Adino paNa sAro evo abhyAsa karelo che. racanAvarSa dharAvatI yazovijayajInI anya koI kRti saM.1711 pahelAMnI maLatI nathI ne pachI to cArapAMca varSanuM aMtara batAvatI kRtio maLyA kare che e jotAM saM.1701thI saM.1711no gALo thoDo vadhAre paDato lAge, '(laghu)syAdvAdarahasya'nuM racanAvarSa thoDuM zaMkAspada lAge ne 1710ne sthAne 1701 to thaI nahIM gayuM hoya ne evo vicAra Ave. paraMtu koI nirNayAtmaka AdhAra na maLe tyAM sudhI sujasa.nA 1699 e varSa ane '(laghu)syAdvAda rahasya'nA saM.1701 e varSanI gUMca UbhI rahe che ne u52 karyo che tevo khulAso ApaNe zodhavAno rahe che. yazovijayanA kAzIgamana aMge eka evI kathA pracalita che ke emanA samudAyanA kIrtivijayaziSya vinayavijaya sAthe e kAzI gayelA ane bannee abhyAsasadazA sudhI sAdhuvezano parihAra karI tathA jazulAla ane vinayalAla evAM nAmo dhAraNa karI potAnI jaina tarIkenI oLakha chupAvelI. A kathA sAva nirAdhAra che emAM koI zaMkA nathI. emAM navijayanuM vinayavijaya thaI gayuM hoya ane vinayavijaya sAthenA yazovijayanA AtmIya saMbaMdhe ene Teko pUro pADyo hoya e saMbhavita che. (vinayavijayanA svargavAsathI adhUrA rahelA emanA 'zrIpALa rAsa'ne yazovijaye pUro karI Apelo.) bAkInI kathA to yazovijayanA vidyAsAhasane uThAva ApavA UbhI thaI hoya. hirabhadrasUrinA be ziSyoe paNa bauddha siddhAMta zIkhavA mATe potAnuM jainatva chupAveluM evI kathA che. A parathI samajAya che ke A eka lokapriya kathAghaTaka che. AvI kathAo joDanAranA khyAlamAM e nathI rahetuM ke vidyAbhyAsanA prayojanathI paNa sAdhuveza choDavo e jaina sAdhu-AcAra sAthe baMdha bese ? yazovijayajInA gacchanAyako to sAdhu-AcAranuM kaDaka rIte pAlana karavAmAM mAnanArA hatA. emanA zAsanamAM sAdhuveza choDavAnuM - ane tethI badhA sAdhu-AcAro paNa choDavAnuM - zakya kharuM ? gaurava ApavA yojAyelI A kathA kharekhara agaurava karanArI na gaNAya ? vidyA dharma karatAMye vadhAre UMcI cIja ? A dRSTie paNa A kathA asvIkArya gaNAya. gaNipada '(laghu)syAdvAdarahasya'mAM yazovijaye potAne 'gaNi' tarIke oLakhAvyA che temaja enI puSpikA paNa A pramANe maLe che : "iti syAdvAdarahasya graMthaH saMpUrNaH saMvat 1701 varSe gaNi jasavijayena antarapalyAM kRta iti zreyaH." eTale emane Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha saM.1701 pUrve gaMkSipada maLI cUkyuM hatuM ema nakkI thAya che, joke yazovijayajI potAne "gaNi" tarIke oLakhAvatA hoya evuM bahu ochuM jovA maLe che. gujarAtI kRtiomAM to e potAne "kavi "budha' tarIke ane vAcakapada maLyA pachI "vAcaka' tarIke ja ullekhatA dekhAya che. pratonI puSpikAomAM emane "gaNi" kahevAmAM AvyA che kharA. saM.1711mAM guru nayavijaye lakhelI dravyaguNaparyAya rAsanI pratanI puSpikAmAM emane gaNi' kahevAmAM AvyA che. eTale "gaNipada emane vaheluM maLI gayuM hatuM emAM koI zaMkA nathI. kAzImAM gujarAtathI kAzI pahoMcatAM samaya to lAge ja. paNa sujasa.e yazovijayajInA kAzI pahoMcyAnuM koI varSa ApyuM nathI. e eTaluM ja kahe che ke kAzI dezanI vArANasI nagarImAM yazovijayajI gayA ane tyAM emaNe traNa varSa SaDradarzananuM rahasya jANanAra ane tArkikakulamArtaDa bhaTTAcArya pAse abhyAsa karyo. bhaTTAcArya pAse 700 vidyArthIo bhaNatA hatA. khUba laganIthI yazovijayajIe nyAya, mImAMsA, vizeSika darzana, sAMkhya, jaiminisiddhAMta (eTale pUrvamImAMsA), ciMtAmaNi (eTale "tattvaciMtAmaNi', gaMgeza upAdhyAyano navya nyAyano prasiddha graMtha), prabhAkara (mImAMsAdarzananA AcAya), bhaTTa (kumArilabhaTTa, mImAMsAdarzananA AcAya), sugata eTale bauddha siddhAMta vagerenuM adhyayana karyuM, ane jinAgama - jaina zAstronI paNa UMDI vicAraNA karI. suja. ThAThathI AvelA eka saMnyAsI sAthenA yazovijayajInA vAdano prasaMga noMdhe che. vAdamAM saMnyAsI hAryo ane yazovijayajI gAjategAjate potAnA nivAse AvyA. emaNe vArANasI pArzvanAthanI stuti karI. A prasaMgathI yazovijayane "nyAyavizArada'nuM bahumAna maLyuM ane e tArkika' tarIke pratiSThita thayA. yazovijayajIe pote potAnI kRtiomAM potAnA kAzIvAsa vize vAraMvAra vAta karI che. emanA kahevA mujaba gaMgAkAMThe "eN e maMtranA bIjAkSaranA jApathI prasanna thayelI sarasvatIe emane tarka ane kAvyanI siddhinuM varadAna ApyuM hatuM ane emanI bhASAne kalpavRkSa samI phaLadAyI karI hatI. (nyAyakhaMDakhAdya' tathA jabUsvAmI rAsa). bhaTTAcArya pAse emaNe tarka ane nyAyanuM UMDuM adhyayana karyuM hatuM, jene kAraNe siddhasenAdinA sakalanayapUrNa zAstrono marma e sAcI rIte samajyA hatA. koI jevuMtevuM bhaNelo jaTila emanI sAthe vAda karavA Avyo hato, paraMtu "zuM kuMbhArathI traNa lokonA racanAra sAthe vAda thaI zake ?" ("syAdvAdasArapatra tathA 3pa0 gAthAnuM sImaMdhara stavana). yazovijayajIe je zAstrasiddhAMtonuM adhyayana karyuM hatuM tenI sujasa.e ApelI yAdImAM vedAMta nathI, paNa yazovijayajI pote kahe che ke gurue emane jaina Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa D 11 zAstro ane vedAMta, nyAya Adi paramatanAM zAstronA adhyayana arthe kAzI mUkyA hatA (dravyaguNapayayano rAsa). yazovijayajInI kRtio paNa emano vedAMtano UMDo abhyAsa batAve ja che ane e SaDradarzanavettA tarIke to khyAta hatA. mAnavijaye "dharmasaMgraha (sa.1738)mAM noMdhyuM che ke yazovijaye kAzImAM paramatanI sabhAone jItI jaina matano prabhAva vistAryo hato. yazovijayajIe potAne maLelAM birudo paNa jaNAvyAM che. pahelAM paMDitoe emane "nyAyavizArada'nuM biruda ApyuM ane te pachI zatagraMthanI racanA karI tyAre nyAyAcAya'nuM biruda ApavAmAM AvyuM (janatakabhASA', 'pratimAzataka' vagere) cAyAcAryanuM biruda bhaTTAcArye nyAyagraMthanI racanA joI prasanna thaI ApyuM che tevI paNa emaNe noMdha karI che (bIjo kAgaLa, gUsAsaMgraha. bhA.2). Ano artha evo thAya ke "nyAyAcArya' biruda emane kAzImAM ja maLyuM hatuM. 'zatagraMthanI racanAno ullekha koyaDo Ubho kare che. so graMtha ane te paNa nyAyanA yazovijayajInA maLatA nathI. paNa emaNe nyAyanA so graMtho racyA hoya topaNa kyAre A ? kAzImAM hatA tyAre ja? A zakya lAgatuM nathI. kAgaLamAM to yazovijayajIe mAtra 'cAyagraMthanI racanAnI vAta karI che, "so graMthanI racanAnI nahIM e sUcaka che. tyAM emaNe graMthasamApti paNa noMdhI che. eTale koI eka graMtha abhipreta che ema samajAya che. e graMthasamApti jainatarkaparibhASA' ane pratimAzatakamAM maLe che. te uparAMta koI nyAyagraMthamAM paNa haze. to pachI zatagraMthanI racanAno ullekha yazovijayajIe karyo che tenuM zuM ? jaina paribhASAmAM 'graMtha' zabda zlokanA arthamAM vaparAya che (ane enuM mApa 3ra akSaranuM gaNAya che) e jANItI vAta che. "zatagraMtha' eTale so zloka ema abhipreta na hoI zake ? 'nyAyakhaMDakhAi 110 zlokanI racanA che ja. evI koI racanA kAzImAM yazovijaye karI hoya ane e joIne bhaTTAcAryuM nyAyAcAryanI padavI ApI hoya ema na bane ? yazovijayajIe kAgaLamAM AgaLa cAlatAM lakhyuM che te A saMdarbhamAM upayogI thAya evuM che : "nyAyagraMtha 2 lakSa kIdho chai..." dekhItI rIte ja be lAkha nyAyagraMtho na hoI zake, be lAkha zlokapramANa nyAyagraMtha ja hoI zake. A kAgaLa lakhAya che tyAM sudhImAM yazovijayajIe e kArya karyuM che. mULa graMtha, TIkA Adi sameta be lAkha zlokapramANa hoI zake. A jotAM "zatagraMthanI racanA eTale so zlokanI racanA e arthaghaTanane pUrato avakAza rahe che ane e arthaghaTana svIkArIe to kazo mUMjhavaNabharyo koyaDo raheto nathI. AgrAmAM sujasa. yazovijayajI kAzImAM traNa varSa rahI "tArkika' tarIke pratiSThA pAmI AgrA gayA ema jaNAve che. tyAM nyAyAcArya pAse emaNe cAra varSa abhyAsa karyo ane kaThina takasiddhAMta tathA pramANanuM avagAhana karyuM. AgrAnA saMghe emanI pAse Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AdarapUrvaka rU.700 dharyAyazovijaye emAMthI pothI pustako taiyAra karAvIne hoMzapUrvaka chAtrone arpaNa karyA. yazovijaya AgrA gayAnI vAta sujasA sivAya kyAMya noMdhAyelI nathI. yazovijaye paNa potAnA kAzIvAsanI vAta vAraMvAra karI che paraMtu AgrAvAsano ullekha sudhdhAM karyo nathI. paraMtu e asaMbhavita jaNAtuM nathI. AgrAnA kavi banArasIdAsanI koIkoI padyakRti sAthe upAdhyAyajInI padyakRtinuM akSarazaH sAmya jovA maLe che (yazovijaya, yazogrugraMtha, pR.22) ane banArasIdAsanA ziSyo kuMvarapAla vagerenA AdhyAtmika matanuM yazovijayajIe khaMDana karyuM che (sujasaTi, pR.16). banArasIdAsa vagerenA sAhityano ATalo gADha paricaya AjhAvAsanuM pariNAma hoI zake. yazovijayajIe AgrAmAM banArasIdAsane ke emanA ziSyone carcAmAM harAvyA hatA evI vAta paNa, meghavijayanA yuktiprabodha'no AdhAra ApI, noMdhAyelI che. vijayapadrasUri, yazoRgraMtha, pR.188). yazovijayajIe pote emane vizenI ghaNI vAto je sujasa.e kahelI che te noMdhI nathI ne sujasa.nI A vAtane khoTI Theravato koI cokho purAvo nathI tethI e svIkArIne cAlavAmAM bAdha nathI. sujasa. varNave che ke AgrAthI nIkaLI yazovijaya vAdIone jItatA-jItatA amadAvAda AvyA. pachIthI kAzIthI pAudhAre gurajI' ema paMkti Ave che temAM kAzI dezathI ke kAzI gayelA te gurujI padhAre che ema ja samajavuM joIe. uparAMta, kAvyanA AraMbhamAM "guru' zabda nayavijayajI mATe prayojAyo hato. ahIM e yazovijayajI mATe prayojAyo che e spaSTa che. vidyAprAptithI prauDha banelA yazovijayano AmAM saMketa che. navijayajIno nirdeza to kAzIrAmanaveLA sivAya pachIthI Avato ja nathI. amadAvAdamAM aDhAra avadhAna sujasa. amadAvAdamAM thayelA yazovijayajInA umaLakAbharyA svAgatanuM varNana kare che. yazovijayajI nAgapurI sarAha (nAgorI sarAya, hAlanA gAMdhImArga para ratanapoLane nAke)mAM UtaryA. emanI kIrti badhe prasarI ane gurjarapati mahAbatakhAna sudhI pahoMcI. mahAbatakhAnane A vidvAnane jovAnI IcchA thaI. yazovijayajI emanI pAse gayA ane emanA sUcanathI emanI samakSa aDhAra avadhAna karyuM. vAjategAjate e potAne sthAnake AvyA. A ghaTanAthI jaina zAsananI unnati thaI, tapagacchanI zobhA vadhI ane corAsI gacchomAM yazovijayajInI "akSobha paMDita' tarIkenI nAmanA thaI. sakaLa saMghe vijayadevasUrine vinaMtI karI ke A vidvAna cothA pada (upAdhyAyavAcakapada)ne lAyaka che. gacchapatie paNa e lAyakAta pramANI ane saMghanI vAta potAnA manamAM rAkhI. sujasa.nA A prasaMgavarNanamAM eka cokhkhI garabaDa che. sujasa.e Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsaD 13 yazovijayanA amadAvAda pAchA AvavAnuM varSa ApyuM nathI paNa 169thI 170ra sudhImAM yazovijayajI kAzI gayA hatA ane kAzI-AgrAmAM sAta varSa rahyA hatA te jotAM e amadAvAda 1707thI 1710 sudhImAM pAchA AvyA hoya. vijayadevasUrine yazovijayajIne upAdhyAyapada ApavA vinaMtI karavAmAM AvI che te emano svargavAsa saM. 1713mAM thayo e pUrve ja hoI zake ane saM. 1709 (asADa suda 2)mAM vijayasiMhasUrinA svargavAsathI emaNe pharIne gacchAdhikAra saMbhALyo te pachI hoI zake. saM.1710(poSa)mAM yazovijaye pATaNamAM "nayacakravRtti nI pratA lakhelI che ane saM.1711mAM yazovijaye siddhapuramAM dravyaguNaparyAya rAsanI racanA karI che eTale te pUrve e kAzIthI pAchA AvI gayAnuM nizcita thAya che. vastutaH saM.1710mAM yazovijayajI gujarAtamAM pAchA AvyAno spaSTa ullekha paNa prApta thAya che. vibudhavimalasUri "samyakatvaparIkSAnA bAlAvabodhamAM potAnA pragara ddhivimalagaNi vize lakhe che ke "te, saMvata 1710 varSe gujarAta madhye dhANadhAra madhye zrI pAlaNapura pAse golAgrAma madhye zrI mahAvIrasvAmInI sAnidhya kriyAuddhAra karyo. te kAle zrI yazovijaya upAdhyAya kAzI mAMhiM nyAyazAstra bhaNIne IhAM padhAryA che." (jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya, rAsasAra, pR.13) A parathI ema kahI bese ke yazovijayajI saM.1710mAM cAturmAsa pachI mAgazaranA arasAmAM gujarAtamAM dAkhala thayA haze, pAlanapura thaI poSamAM pATaNa pahoMcyA haze ne tyAMthI amadAvAda gayA haze. paraMtu mahAbatakhAna to gujarAtanA sUbedAra I. 1662-68 (saM.1718-1764) hatA. e saM.1710mAM yazovijaya amadAvAda AvyA tyAre sUbedAra na ja hoI zake. eTale A hakIkatamAM kaMIka garabaDa che. A garabaDa nivAravA mATe evo tarka karavAmAM Avyo che ke "vijayadevasUri e vijayaprabhasUrine badale thaI gayelI bhUla hoya ane ghaTanA saM.1718mAM ja (je varSamAM yazovijayajIne upAdhyAyapada ApavAmAM AvyuM te varSe) banI hoya. athavA to upAdhyAyapada ApavAnI vinaMtI to vijayadevasUrine ja saM.1713 pahelAM thaI hoya paNa mahAbatakhAna pAse avadhAna karyAnI ghaTanA saM.1718mAM banI hoya. (juo sujasapra.) A taka yogya hoya ema jaNAtuM nathI. sujAnuM nirUpaNa spaSTa rIte avadhAnanI ghaTanA kAzIthI AvatAM ja banI hovAnuM batAve che ane sujasA nI traNe hastaprato vijayadevasUri nAma Ape che eTale pATha bhraSTa hovAnI zakyatA nathI tema kAMtivijaya paNa AvI bhUla kare nahIM - vijayadevarie vAta manamAM dhArI ema ja kahevAmAM AvyuM che ane upAdhyAyapada apAtAM pahelAM keTaloka gALo vItyo hovAnuM sujasane abhipreta che eTale vijayadevasUrine vinaMtI ane pachIthI vijayaprabhasUri dvArA upAdhyAyapadanI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha prApti emAM koI asaMgati mAnavAnI jarUra nathI. upAdhyAyapada ApavAnI vinaMtI avadhAnanI ghaTanAne anuSaMge Ave e ja tarkayukta che eTale avadhAnanI ghaTanA vinaMtInI pUrve ja banI hoya. vaLI yazovijayajInI korti phelAvanAra A ghaTanA amadAvAda AvatAM ja banI hoya e vadhAre baMdhabesatuM che. pachIthI to kadAca avadhAnamAMthI yazovijayajIno rasa paNa UDI gayo che. mahAbatakhAna I.1662(saM.1718)mAM kyAre gujarAtanA sUbedAra banyA ane yazovijayane upAdhyAyapada paNa e varSamAM kyAre ApavAmAM AvyuM e jANavA maLatuM nathI. paraMtu mahAbatakhAna varSanA pAchalA bhAgamAM gujarAtanA sUbedAra banyA hoya ane yazovijayajIne upAdhyAyapada varSanA AgalA bhAgamAM ApavAmAM AvyuM hoya to avadhAnanI ghaTanA saM.1718mAM paNa mahAbatakhAnanI sUbedArImAM banI hovAnuM azakya banI jAya. Ama badhuM vicAratAM sujasa.mAM thayelI garabaDano koI bIjo khulAso zodhavo joIe ema lAge che. ema lAge che ke avadhAnanI ghaTanA sAthe mahAbatakhAnanuM nAma joDavAmAM sujasa.nI bhUla thayelI che. A badhA kALa daramiyAna gujarAtamAM dilhInI mogala saltanatanI sattA pravartatI hatI I.1627thI 1658 (saM.1683-1814) sudhI zAhajahAMnI ane I.1658thI 1707 (saM.1714-1763) sudhI auraMgajhebanI. I.1648-52 (saM.1704-1708) zAhajAdA dArA zukohane gujarAtanA sUbA tarIke nImavAmAM AvyA hatA paNa e nAmanA ja sUbedAra hatA. emaNe potAnA vizvAsu adhikArI dhairatakhAnane nAyaba sUbedAra banAvI gujarAta mokalyA hatA. I. 1652-54 (saM.1708-1810) zAistakhAna gujarAtanA sUbedAra banyA hatA. yazovijaya amadAvAda pAchA AvyA ane aDhAra avadhAna karyA e ghaTanA zAistakhAnanI sUbedArI daramiyAna banI hovAnuM vadhAre saMbhavita che. mahAbatakhAnanuM nAma gujarAtamAM vadhAre jANItuM hoya ke evA koI kAraNe kAMtivijayane bhrAnti thaI hoya ane zAistakhAna ke dhairatakhAnane sthAne e nAma mukAI gayuM hoya ema banavA saMbhava che. - ochAmAM ochuM, A ghaTanAno samaya khaseDavAnI koI jarUra jaNAtI nathI. 'nayacakravRtti'nuM lekhana AcArya mallavAdipraNIta 'nayacakra' e atyaMta mUlyavAna graMtha Aje aprApya che, paraMtu enA para siMhavAdigaNi kSamAzramaNe racelI vRttinI hastaprato maLe che. emAMnI ghaNIkharI pratono AdhAra yazovijayajIe taiyAra karelI prati che. A pratalekhanano itihAsa romAMcaka che. yazovijayajInA samayamAM 'nayacakravRtti'nI prato virala hatI. saM.1710mAM e pATaNa hatA tyAre eka prata emanA hAthamAM AvI, emaNe vAMcI ane eno Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta : saMzodhanAtmaka abhyAsa ] 15 Adarza taiyAra karavAnuM mAthe lIdhuM. prata pAchI ApavAnI utAvaLa haze tethI 18000 zlokapramANanA A mahAkAya graMthanI 309 pAnAMnI bIjI nakala paMdara divasamAM ja karI nAkhavAmAM AvI. saM.1710nA poSa vada 13ne divase kAma pUruM thayuM. A kAmamAM emane guru navijaya, jayasoma paMDita, lAbhavijayagaNi, kIrtiratna, tattvavijaya ane vivijayanI sahAya maLI, paNa 73 pAnAM (lagabhaga 4800 zlokapramANa) emanA potAnA ja hastAkSaramAM maLe che. (pratanI puSpikA, jaMbUvijayajI, yazosmagraMtha., pR.34-35 tathA puNyavijayajI, yazosmagraMtha., pR.259-60) yazovijayanuM A eka vidyAsAhasa hatuM. emAM emano UMDo vidyAprema pratIta thAya che. potAnA guru ane sAthI-sAdhuonA emaNe kevA snehAdara prApta karyA hatA te paNa A ghaTanAmAM jovA maLe che. yazovijayajI kAbela lahiyA hatA ne pratalekhanano emane rasa hato te dekhAI Ave che. emanA ghaNA graMthonI emaNe pote lakhelI prato maLI AvI che. ATalI svahastalikhita prato anya koI racayitAnI bhAgye ja haze. vAcaka/ upAdhyAyapada upAdhyAyapada ApavAnI amadAvAdanA saMghanI vinaMtI vijayadevasUrie manamAM rAkhI. te pachI, sujasa. varNave che ke yazovijayajIe vIsa sthAnakanI oLInuM tapa karyuM ane te vakhate jayasoma vagere paMDitoe emanI sevAzuzruSA karI. A pachI vijayaprabhasUrie saM.1718mAM yazovijayajIne vAcakapadavI ApI. upAdhyAyapadanuM varSa saM.1718 mAtra sujasa. Ape che. paNa e anya rIte samarthita thAya che. yazovijayajI saM.1717 sudhInI kRtiomAM potAne vAcaka ke upAdhyAya tarIke oLakhAvatA nathI, te pachI ja potAnA nAma sAthe e pada joDe che. eTale saM.1717 sudhI e pada emane maLyuM nathI ane vAcakapadanA nirdezavALI racanAsaMvata dharAvatI pahelI kRti 'sAdhuvaMdanA' saM.1721nI che eTale te pUrve emane vAcakapada maLI cUkyuM che ema nakkI thAya che. Ama vAcakapada saM.1718thI 1721nA gALAmAM game tyAre apAyeluM hoI zake, paNa sujasa.e ApelA saM.1718 e varSa sAme kazo bAdha raheto nathI. UlaTuM, e ghaNuM saMbhavita lAge che. vIsa sthAnakanuM tapa yazovijayajIe avadhAnaprayoga pachI tarata amadAvAdamAM ja karyuM ke te pachI koI samaye, temaja A tapa pachI tarata emane vAcakapadavI ApavAmAM AvI ke te pachI koI samaye e vize sujasa.mAM koI spaSTatA nathI. paNa vijayadevasUrine vinaMtI ane vijayaprabhasUrine haste vAcaka-padavInuM pradAna e hakIkato jotAM ene samayagALo thoDAMthoDAM varSono paNa abhipreta haze ema samajAya che. saM.1710mAM 'nayacakravRtti'nA lekhanamAM paMDita jayasoma pATaNamAM yazovijayajInI sAthe hatA tethI oLItapanI ArAdhanA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha tyAre thaI hoya ema bane kharuM, paNa evuM nizcitapaNe na kahI zakAya. bIjI koI veLAe paNa paMDita jayasoma yazovijayajInI sAthe hoI zake. sujasasAra. ema ghaTAve che ke oLItapanA phaLa tarIke vijayaprabhasUrie yazovijayajIne vAcakapada ApyuM. paraMtu A be ghaTanAone joDI devAnuM yogya lAgatuM nathI. sujasa.e oLItapanuM phaLa hastagata karyuM ema kahyuM che temAM enA dhArmika-AdhyAtmika phaLano ja artha hoya. sujasa.e tarata vAcakapadavInI vAta karI che paNa be ghaTanAone phuTa rIte sAMkaLI nathI. yazovijayajI jevA prakAMDa vidvAnane AcAryapada to na ja maLyuM ne upAdhyAyapada paNa ghaNuM moDuM maLyuM e bAbata ghaNA lokone khUMcI che ane emAM bhaTTAraka - gacchapati vijayaprabhasUrinI baLajabarAI kAraNabhUta lAgI che (sujasapra.). ema paNa darzAvavAmAM AvyuM che ke e samayamAM AnaMdaghananI peThe yazovijayanA niMdaka ne chidrAnveSI ghaNA hatA ne yazovijaya ghaNe sthAne niMdaka durjano sAme pokAra vyakta kare che, vijayaprabhasUri sAmAnya koTinA hatA ne yazovijayane zAstrAgamanA pramANathI gacchanAyakanI ghaNI pravRttio aniSTa lAgI hatI je emaNe sAmAnyapaNe kahevAnI hiMmata batAvI hatI tathA jemanA pratye potAno bahu pUjyabhAva hato te vijayasiMhasUri durbhAgya saM.1709mAM svargastha thayA hatA. tethI AtmapratiSThA ghavAya e rIte yazovijayajIne saM.1717mAM lekhita mAphI mAgavI paDI ane te pachI saM. 1718mAM emane upAdhyAyapada ApavAmAM ApyuM. A mAphIpatra paNa rajU karavAmAM AvyuM che. "OM natvA saM.1717 varSe bha. zrI, vijayaprabhasUrIzvara caraNAnuM zizulezaH paMDita nayavijayagaNiziSya jasavijayo vijJapati, apara Aja pahilA je maI avajJA kIdhI te mApa, havi Aja pachI. zrIpUjyajI thakI kahyuM viparIta hoI te sAthi miluM to, tathA maNicaMdrAdikana tathA. tehonA kahiNathI je zrAvakani zrIpUjyajI upari, gacchavAsI yati upari anAsthA. AvI chaI te anAsthA TAlavAno ane tehoni zrIpUjyajI upari rAga vRddhivaMto thAI tema upAya yathAzakti na karuM to, zrIpUjyajInI AjJAruci mAhiM na pravarte to, mAhari mAthaI zrI zatruMjaya tIrtha lopyAnuM, zrI jinazAsana utthApyAnuM, cauda rAjalokanaI viSaI vartai te pApa." (juo zrI mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava graMtha - "adhyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya', mohanalAla dalIcaMda dezAI.) e vAta sAcI che ke lAyaka hovA chatAM yazovijayane AcAryapada ApavAmAM AvyuM nathI ane upAdhyAyapada ghaNuM moDuM ApavAmAM AvyuM che. AcAryapada aMge evo khulAso karavAmAM Avyo che ke eka ja AcAryanI prathA hovAthI yazovijayajI AcAryapada para pratiSThita thaI zakyA na hatA. (kanakavijayagaNi, yazosmagraMtha, pR.22) pachIthI jJAnavimalasUrine AcArya banAvavAmAM AvyA ja hatA, chatAM A Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsaNa 17 khulAso ApaNe svIkArI laIe. paraMtu upAdhyAyapada moDuM maLyuM eno khulAso karavo muzkela che. yazovijayajI kAzIthI evI vidvatratibhA ane pratiSThA raLIne AvyA hatA ke e ja vakhate emane A padathI navAjavA joItA hatA. pATaNanA saMghe AgaLa thaIne vijayadevasUrine vinaMtI karI paNa kharI, paNa vijayadevasUrie e vAta manamAM ja rAkhI - cheka saM.1713mAM emano svargavAsa thayo tyAM sudhI. e vAta paNa sAcI che ke yazovijayajIne vijayasiMhasUri pratye atyaMta AdarabhAva hato ane emanA e prItipAtra banyA hatA. kadAca emanA TekAthI ja yazovijayajInuM kAzI javAnuM zakya banyuM hoya. vijayasiMhasUrinA svargavAsa (saM. 1709 asADa suda 2) pachI yazovijayajIne amadAvAda AvavAnuM banyuM hoya ane emano e moTo AdhAra jato rahyo hoya. vijayadevasUri vijayaprabhasUrithI doravAyA hoya ke paTTadharapadanI kaMI khaTapaTa cAlatI hoya (vijayaprabhasUrine AcAryapada saM. 1710mAM maLyuM ane emano gaNAnujJAno naMdimahotsava saM.1711mAM thayo). AvI koI paristhitie yazovijayajInI upAdhyAyapadaprAptine AghI ThelI hoya e asaMbhavita nathI. saM.1711nA kAratakamAM vijayaprabhasUrino gaNAnuzAno naMdimahotsava thaI gayA pachI asADamAM dravyaguNaparyAyano rAsamAM yazovijaya emane paTTadhara tarIke ullekhatA nathI - svargastha vijayasiMhasUrine paTTadhara tarIke ullekhe che - e hakIkata sUcaka gaNavI ? yazovijayajIne kAzI mokalavAmAM temanAM sUcana-sahAya hatAM te dhanajI sUrA (emaNe saM.1711mAM vijayaprabhasUrino gaNAnujJAno naMdimahotsava karyo hato) yazovijayajInA svAgata prasaMge dekhA detA nathI e hakIkata paNa sUcaka haze ? chevaTe A badhA taka che. dezAI vijayaprabhasUri mATe je abhiprAya Ape che te mATe zo AdhAra che e ApaNe jANatA nathI ane emanI tathA yazovijayajI vacce aNarAga hato enA, mAphIpatra sivAya, koI nakkara purAvA nathI. A mAphIpatra to. zaMkAspada lakhAyuM che. (juo hIrAlAla kApaDiyA, vi.saM.1717nuM mAphIpatra', AtmAnaMda prakAza, 5.54 aM.1-3) A mAphIpatranA eka kAraNa tarIke vijayaprabhasUrinI keTalIka pravRttionI sAmAnya kathana rUpe TIkA karatA yazovijayajInA je udgAra udyuta thayA che e sAmAnya kathano ja che - saMto kuguruo para AvA prahAra karatA ja AvyA che. kApaDiyA darzAve che ke jimajima bahuzruta bahujanasaMmata..' e paMktio siddhasena divAkaranA "sanmatiprakaraNa'nI gAthAnA anuvAdarUpa che - ane A udgAro mAphIpatra lakhAyA pachInI kRtiomAM maLe che ('zrIpAla rAsa' - saM. 1738 tathA sImaMdharasvAmInuM stavana" - saM. 1718 pachI). tethI ene vijayaprabhasUri pratyenA aNarAganA sUcaka gaNI zakAya nahIM. mAphIpatra vize kApaDiyAe ghaNI zaMkAo vyakta karI che, jemake, mAphIpatrano sarerA-soDhiskRSTI tiomAM prastA ne badale thI keka thayo che ?. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha mAphIpatramAM mAsa, tithi ane vAra kema nathI ?, huM Ama na karuM to mane amuka pApa lAge e kathana jainadRSTie saMmata che ? mAphIpatra yazovijayajInA ja hastAkSaramAM che ?, mAphIpatranI nakala sauthI prAcIna kaI che ?, bhaTTAraka ane sUrIzvara tarIke nirdezAtI vyakti yazovijayajI jevA sAkSara pAse upara mujabanuM mAphIpatra lakhAve kharI ?, vagere. A badhI zaMkAo keTalI vajanadAra gaNAya e prazna che. anya jaina gaccho-matonI kaTu samIkSA karavA mATe gacchanAyaka vijayadAnasUrie dharmasAgaranA graMthane jalazaraNa karAvelo ane temanI pAse caturvidha saMgha samakSa mAphI maMgAvavAmAM AvelI, yazovijayajInuM mAphIpatra lekhita che e judI vAta che. yazovijayanuM vyaktitva saMpradAyamAM juduM paDI AvyuM haze ja. emaNe mUrtipratiSThA jevAM kAryomAM jhajho rasa lIdho jaNAto nathI, korI bAhya kriyAonI emaNe asAratA batAvI ane jJAnano mahimA karyo. jJAnathI AgaLa vadhI anubhavanuM mahattva karavA sudhI e gayA, AnaMdaghana jevA saMpradAya bahAra rahelA yogIno saMga karyo. saMpradAyamAM dekhAtAM aniSTonI TIkA karI - A badhuM emane mATe virodhIo UbhA karanAruM banyuM hoya. emano tejodveSa paNa keTalAke anubhavyo hoya ane niMdaka durjanono paritApa emaNe vyakta karyo che te sAco paNa hoya. emanA sAhityanI joIe tevI saMbhALa rAkhavAmAM nathI AvI evI chApa paNa paDe che. vaLI, saM. 1717mAM mAphIpatra ne saM. 1718mAM upAdhyAyapada e ghaTanAono tAlamela maLe che. Ama chatAM, A mAphIpatranI vAta kaDhaMgI to lAge che. yazovijayajI jevA AvuM mAphIpatra lakhI Ape ane te paNa upAdhyAyapada mATe ? jo kharekhara lakhI ApavuM paDyuM hoya to paristhiti emane mATe ghaNI kaThina banelI hovI joIe. mAphIpatramAM maNicaMdrane ane tenA kahevAthI zrAvakane zrIpUjayajI upara tathA gacchanA sAdhuo upara anAsthA AvyAnI vAta che te saMvegI sAdhuo mATenA vyavahAramayadAnA 42 bolanA eka lakhANamAM sahI karanArAomAM yazovijayajInI sAthe che te maNicaMdra 2. hovA joIe. e bolanA lakhANamAM jayasomagaNi, satyavijayagaNi vagere bIjA thoDAka paNa che. (juo jainUkavio, 4.234) A badhA samAna vicAra dharAvatA, AcArazuddhinA AgrahI sAdhuo haze ema samajAya che. chevaTe, mAphIpatranI pramANabhUtatA aMge haju vizeSa zodhakhoLa ane vicAraNAnI apekSA rahe che. zAsanapatra yazovijayajInuM eka zAsanapatra maLI AvyuM che, je emanA ja hastAkSaramAM hoya ema jaNAyuM che (juo jinavijaya, "jaina aitihAsika sAhitya', AtmAnaMda prakAza, varSa 13 aM.6). eno AraMbha A pramANe che, "saMvata 1738 varSe vaizAkha sita 7 gurI mahopAdhyAya zrI yazovijayagaNibhiH zraddhAnajalpapaTTako likhate samasta pariNata samavAya yogye." AmAM sAdhuoe pALavAnA AcAraviSayaka Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta H saMzodhanAtmaka abhyAsa D 19 pAMca bola che. A zAsanapatra ema batAve ke tyAre yazovijayajI saMpradAyamAM pratiSThita thaI cUkyA che. AnaMdaghana sAtheno saMparka AnaMdaghanajInuM mULa nAma lAbhAnaMda. e rAjasthAnanA hoya ema jaNAya che, paNa masta avadhUta tarIke vicaratA rahelA A jaina sAdhu vize bIjI koI mAhitI maLatI nathI. e saM.1650thI 1710 sudhI avazya vidyamAna haze evuM anumAna thaI zake che (mo.da.dezAI, 'adhyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya). bAvIsa tIrthaMkaro vizenAM emanAM stavana (chellA be tIrthaMkara vizenAM stavana prApya nathI) tattvabodhAtmaka che ne padomAM kabIra vagere madhyakAlIna saMtomAM sAMpradAyikatAthI upara jato je anubhavaniSTha adhyAtmavicAra pragaTa thayelo enuM anusaMdhAna che. yazovijayajI AnaMdaghanane kyAM ane kyAre maLyA e vize koI mAhitI maLatI nathI. kAzI jatAM ke AvatAM maLyA haze evuM dezAIe anumAna karyuM che te e vadhAre zakya che e kAraNe, paNa e banne maLyA che cokkasa. yazovijaye "AnaMdaghana aSTapadI' racI che temAM eno spaSTa nirdeza che - * jazavijaya kahe suno ho AnaMdaghana, hama tuma mile hajUra. * e rI Aja AnaMda bhayo, mere tero mukha nIrakha nIrakha. * AnaMdaghanake saMga sujala hI mile jaba, taba AnaMda sama bhayo sujasa. - A padomAM yazovijaya jema AnaMdaghanane saMbodhe che tema AnaMdaghananA eka padamAM paNa yazovijayane saMbodhana maLe che - AnaMdaghana kahe, jasA, suno bAtAM.' | 'aSTapadImAM yazovijayajInI AnaMdaghana sAthenI evI gADha AtmIyatA vyakta thaI che ke banne vacce eka vakhatanA meLApathI vizeSa saMsarga-saMparka haze ema lAge. joke evuM kharekhara haze ke kema ane e kevI rIte zakya banyuM haze te kahI zakAya tema nathI. AnaMdaghananAM pado-stavanonA niraMtara abhyAsanuM A pariNAma haze ? lokaniMdAnA prasaMgomAM yazovijaye AnaMdaghanano pakSa karyo che - "kou AnaMdaghana chidrahI pekhata, jasarAya saMga caDI AyA." koI sthULa ghaTanAno AmAM nirdeza jovAnI anivAryatA nathI, yazovijaya AnaMdaghanane paDakhe rahyA, emano bacAva karatA rahyA. eTaluM ja abhipreta hoI zake. AnaMdaghane paNa yazovijaya mATeno potAno anurAga vyakta karyo che suyazarasameghanake hama mora'. lokaniMdA vakhate paNa 'AnaMdaghana AnaMdadarasa jhIlata ane dekhate hI jasa guNa gAyA." AnaMdaghananI A mastIno sparza yazovijayane paNa thayo che. AnaMdaghananA saMparkathI emane adhyAtmasAdhanAno adbhuta mArga maLyo che, AnaMda ane samatAthI bharI AtmadazA pragaTI che e "aSTapadInuM tAtparya che. kriyAkAMDa, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha zAstrajJAna vagerethI upara jatA AtmAnubhavanuM gAna yazovijayajInAM padomAM dekhAya che te AnuM pariNAma che. AnaMdaghanajIe yazovijayajI pote kahe che tema, emane mATe pArasanuM kAma karyuM che - emane loDhAmAMthI kaMcana banAvyA che. anya samakAlIno sAthe saMbaMdha vinayavijaya upAdhyAya : e hIravijayasUrizi. kativijayanA ziSya hatA. saM.194thI emanI racanAo maLe che ane saM.1738mAM emanA svargavAsathI zrIpAla rAsa' adhUro rahyo. e tarka ane kAvyanA abhyAsI hatA. saMskRta tathA gujarAtImAM emanI aneka kRtio maLe che jemAM "meghadUtanA anukaraNarUpa ilvadUta' nAme vijJaptipatrano samAveza thAya che. vinayavilAsa' e emanAM kabIra AdinI paraMparAnAM hiMdI padono saMcaya che. (juo jaisAItihAsa., jainUkavio.. gusAkoza.) vinayavijayajIno 'zrIpAla rAsa' yazovijaye pUro karyo che ane enA kaLazamAM emanI sAthenA snehasaMbaMdhano bhAvabharyo ullekha karyo che. te uparAMta potAnA dharmaparIkSA prakaraNamAM vinayavijayajInI sahAyathI utkRSTatA AvI che ema yazovijaye noMdhyuM che. yazovijayano "jazavilAsa' ane vinayavijayano vinayavilAsa' e padasaMcayo bannenI samAna dharmabhAvanA-adhyAtmabhAvanAnuM sUcana kare che. jayasomagaNiH AnaMdavimalasUrinI paraMparAmAM e jazasomanA ziSya hatA. emanI kRtio saM.1703thI saM.1723nAM racanAvaSa batAve che. emaNe gujarAtImAM kRtio racI che, jemAM karmagraMtho paranA bAlAvabodho. neminAtha-lekha e patrakAvya vagereno samAveza thAya che. (jainUkavio.) yazovijaye vIsa sthAnakanI oLInuM tapa karyuM tyAre emaNe emanI sevAzuzruSA karI hatI, "nayacakravRttinA lekhanamAM emanI sahAya hatI ane sAdhuo mATenA vyavahAranA maryAdAnA bolamAM yazovijayajI sAthe emanI sahI che e hakIkato ApaNe AgaLa noMdhI gayA chIe. mAnavijayagaNiH e vijayAnaMdasUrizi. zAMtivijayanA ziSya hatA. emanI kRtio saM.1725thI 1741nAM racanAvarSo dharAve che, jemAM saMskRtamAM "dharmasaMgraha (2.saM.1731) uparAMta gujarAtImAM keTalAka bAlAvabodho, tattvavicAranI kRtio ne stavanAdino samAveza thAya che. emaNe pote noMdhyuM che ke "dharmasaMgrahanI yazovijayajIe zuddhi karI ApI che. AgaLa ApaNe joyuM tema kAzImAM yazovijayajIe paramatanI pariSadane jItyAnuM emaNe kahyuM che. te uparAMta tarka, pramANa, naya vagerenA vivecana vaDe yazovijaye prAcIna munionuM zrutakevalIpaNuM (sarvazAstrajJatA) A kALe pragaTa karI Apela che tathA sat tarkathI bharI tIkSNa, buddhithI samagra darzanomAM e sarvazreSTha banI rahyA che ema kahI yazovijayajInuM emaNe asAdhAraNa gaurava karyuM che. (juo sujasaTi, jainUkavio, gusApho) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa D 21 yazovijayajI kevA zraddheya vidvAna hatA te A parathI pratIta thAya che. satyavijayagaNi paMnyAsa : e vijayasiMhasUrinA ziSya hatA. emano jIvanakALa saM.1680thI 17pa6 che. kriyodvAraka' tarIke oLakhAtA A munivare AcAryapadano asvIkAra karI ekAkIpaNe chaThThachaThThanA tApUrvaka AkhA mevADamAM ane mAravADamAM pharI lokomAM dharmazraddhA prabaLa banAvavAnuM svIkAryuM hatuM. Ama chatAM, vijayasiMhasUrie emane potAnI gAdInA vArasa gayA hatA ane potAnA munisamudAyane emanI AjJAmAM mUkyo hato. satyavijayajIe vijayaprabhasUrine sUripada para sthApyA hatA. vijayaprabhasUrie zarU karelI yatiparaMparAthI saMvegI sAdhuo judA tarI Ave te mATe satyavijayajIe pILAM vastra paheravAnuM zarU karyuM ane pILAM vastranI paraMparA tyArathI zarU thaI ema manAya che. zithilAcArane dUra karavA emaNe je kriyoddhAra karyo emAM yazovijayajInI sahAya hatI ema noMdhAyuM che. satyavijayajI AnaMdaghana sAthe rahyA hatA evI paNa eka kathA che. tapagacchanA A tapasvI sAdhunA nivaNaprasaMgano rAsa kharataragacchanA jinaharSe racyo che e emanA vyApaka prabhAvanI nizAnI che. (juo jesAItihAsa, jaina aitihAsika rAsamALA bhA.1, rAsasAra, pR.37-44) sAdhuo mATenA vyavahAramayadiAnA bolamAM yazovijayajI sAthe satyavijayagaNinI sahI che e A ke nayavijayazi. satyavijayagaNi hoI zake. - vRddhivijayagaNi e nayavijayazi. satyavijayagaNinA ziSya hatA. e rIte yazovijayajI emanA kAkAgura thAya. emaNe saM.1733mAM 'upadezamAlA bAlA." yazovijaya vAcakanA satrasAdathI karyo hato ema emaNe pote noMdhyuM che. eTaleke | upadezamAlA bAlA.mAM emane yazovijayajInAM preraNA, mArgadarzana ne madada maLyAM che. (jekavio. 4.251-para. tyAM A vRddhivijayane ratnavijaya ane satyavijayazi. vRddhivijaya gaNyA che te bhUla che. A vRddhivijayanI bIjI kRti covIsI'mAM nayavijayagaNizi. satyavijayagaNizi. vRddhivijayagaNi e paraMparA spaSTa che.) kriyoddhAraka satyavijayagaNinA ziSya vRddhivijaya AmanAthI judA che ane e kharekhara satyavijayazi. kapUravijayanA ziSya che (juo jainUkavio. 3259, 5.36, 276-77, 6.45 tathA jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya, rasasAra, pR.6-9) RddhivimalagaNi : AnaMdavimalasUrinI paraMparAnA vibudhavimalasUrinA e maguru hatA. emanI potAnI guruparaMparA jANavA maLatI nathI. vibudhavimalasUrie samyakatvaparIkSAnA bAlAvabodha (saM.1813)mAM emane vize lakhyuM che ke e " mahAtapasvI saMvegI hatA. saM.1710mAM emaNe golA gAmamAM kriyAuddhAra karyo tyAre yazovijayajI kAzIthI tyAM AvyA hatA. kriyAuddhAramAM RddhivimalagaNine emanI sahAya maLatI rahI hatI. (jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya, rAsasAra, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pR.13) sAdhuo mATenA vyavahAramaryAdAnA bolamAM yazovijayajInI sAthe emanI paNa sahI che. vIravijaya RSiH sAdhuo mATenA vyavahAramayadAnA bolamAM yazovijayajInI sAthe emanI sahI che paNa A vIravijaya kayA te mAhitI prApta thaI zakI nathI. maNicaMdra RSi sAdhuo mATenA vyavahAramayadAnA bolamAM yazovijayajInI sAthe emanI sahI che te uparAMta mAphIpatramAM zrIpUjyajI para anAsthA rAkhanArA ane zrAvakomAM e anAsthA phelAvanArAomAM emanuM nAma che ane e anAsthA dUra karavAnuM yazovijayajI mAthe le che. emane vize vizeSa mAhitI prApya nathI. gadAdharamahArAja: yazovijayajInA be gujarAtI kAgaLomAM emano ullekha che. ullekha A pramANe che : have te yugati jANyArI icchA sA gadAdhara mahArAja haste adhyAtmaparIkSAro bAlAvabodha likhAvI ApasyA tethI sarva prIchayo." (kAgaLa pahelo) vaDo lekha likhAvI mokalyo chaI sA gadAdhara thAI ThAuko mokalyo che." (kAgaLa bIjo) "sA' zabda to "enA arthamAM jaNAya che. ane "mahArAja' zabda jotAM gadAdhara te koI brAhmaNa - zAstrI hoya evuM samajAya che. e saMskRtanA jANakAra ne kadAca nyAyAdinA jANakAra paNa hoya. yazovijayajIe emanI pAse keTalIka hastaprato taiyAra karAvI haze ne bIjuM kAma paNa lIdhuM haze ema jaNAya che. yazovijayajInI kRtionI prApta hastapratomAM lahiyA tarIke A nAma kyAMya maLe che ke kema te jANavA maLatuM nathI. gacchanAyako yazovijayajI tapagacchanA jaina sAdhu hatA. jIvanabhara AyaMbila tapa karanAra ane tethI tapA'nuM biruda prApta karanAra jagavyaMdrasUrithI A gaccha zarU thayelo. yazovijayajInA dIkSAkALamAM traNa gacchanAyako - AcAya thayelA. paNa potAnI kRtiomAM yazovijayajI keTalIka vAra hIravijayasUrithI mAMDIne pATaparaMparA Ape che, je A mujaba che paricaya mukhyatve jaisAitihAsa. tathA jainUkavio. pahelI AvRtti, bhA.ramAMnI jaina gacchonI gurupaTTAvalIone AdhAre Apyo che) : hIravijayasUriH e vijayadAnasUrinA ziSya hatA ane temanI pATe AvelA hatA. emano jIvanakALa saM.1583thI 16para che. saM. 159mAM emaNe dIkSA lIdhelI ane saM.1621mAM e gacchanAyaka banelA. e akabara bAdazAhane traNa vakhata maLyA hatA ane temane pratibodha Apyo hato. temanI pAsethI emaNe jIvahiMsAniSedha vagere keTalAMka pharamAno tathA "jagadgurunuM biruda meLavyAM hatAM. e devagirimAM nyAya bhaNavA gayA hatA ane tyAM kAvyavyAkaraNAdino paNa abhyAsa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa | 23 karyo hato. emaNe saMskRtamAM thoDI kRtio racI che. A mahAprabhAvazALI AcAryanI yazovijayajIe potAnI kRtiomAM prabhAvaka prazasti karI che. emanI ane akabaranI prItine ema kahIne biradAvI che ke eke sainyanA ghoDAonI niSphara kharIothI pRthvIne khUMdI nAkhI che ane bIjAe pRthvIne hRdayamAM dhAraNa karelI che chatAM banne vacce zAzvatI prIti che. vijayasenasUriH e vijayadAnasUrinA ziSya hatA ane hIravijayasUrinI pATe AvelA. emano jIvanakALa saM. 1604thI 1671 che. dIkSA emaNe saM. 1613mAM lIdhelI. e paNa akabara bAdazAhane maLelA ane emanI pAsethI keTalAMka pharamAno meLavelAM. ghaNA zAstrArthomAM emaNe vijaya meLavelo ne akabara pAsethI savAI vijayasenasUri tathA "kali sarasvatI' jevAM birudo prApta karelAM. yazovijayajIe emano mahimA paNa gauravabharI rIte gAyo che ane vAmaMtrathI kheMcI lAvIne vipakSIonA yazarUpI DAMgarane emaNe potAnA pratAparUpI agnimAM homI dIdhI che ema kahI emanI vANInI siddhinI prazasti karI che. | vijayadevasUriH e vijayasenasUrinA ziSya hatA ane emanI pATe AvelA. emano jIvanakALa saM.1434thI 1713 che. emanI dIkSA saM. 1643mAM thayelI ane emane AcAryapada saM. 1656mAM ApavAmAM AveluM. A tapasvI AcAryane jahAMgIra bAdazAhe "jahAMgIrI mahAtapA'nuM biruda ApeluM. emaNe potAnA upadezathI udepuranA rANA jagatasiMhajI pAse jIvahiMsAniSedhanA keTalAka hukama kaDhAvelA. temano parivAra aDhI hajAra sAdhuono hato. emaNe dakSiNamAM bIjApura sudhI vihAra karyo hato. yazovijayajIne vaDI dIkSA A AcAryane haste apAI hatI ane yazovijayajIne upAdhyAyapada ApavAnI vinaMtI amadAvAdanA saMghe emane ja karI hatI e ApaNe joI gayA chIe. dakSiNa dizAmAM paNa potAnI vidvattArUpI jaladhArA vahevaDAvanAra megha tarIke yazovijayajIe emane varNavyA che. vijayasiMhasUriH e vijayasenasUrinA ziSya hatA. emano jIvanakALa saM. 1644thI 1709no che. emaNe saM.154mAM dIkSA lIdhelI. vijayadevasUrie emane saM.168ramAM sUripada - AcAryapada ApyuM hatuM ane saM. 1684mAM naMdimahotsavapUrvaka emane paTTadhara tarIke sthApavAmAM AvelA - gacchAdhikAra soMpavAmAM Avelo. paraMtu vijayadevasUrinI pahelAM emanuM avasAna thavAthI vijayadevasUrine gacchAdhikAra pharI saMbhALavAnI sthiti AvI. yazovijayajIe emane taka, jyotiSa. nyAya vagere siddhAMtomAM mahApravINa kahyA che. yazovijayajInA vidyAdhyayanamAM emanI preraNA hatI ane yazovijayajIne emane mATe atyaMta Adara hato e ApaNe joI gayA chIe. emane vize yazovijayajIe vijayollAsa mahAkAvya raceluM, je adhUruM rahyuM che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vijayaprabhasUriH e vijayadevasUrinA ziSya hatA ane emanI pATe AvelA. temano jIvanakALa saM.1677thI 1749 che. emanI dIkSA saM.1686mAM thayelI, emane sUripada saM.1710mAM maLeluM ane saM.1711mAM naMdimahotsavapUrvaka paTTadhara tarIke niyukta karavAmAM AvelA - gacchAdhikAra soMpavAmAM Avelo. vijayaprabhasUrie saM.1718mAM yazovijayajIne upAdhyAyapada ApeluM te aMgenI hakIkato AgaLa noMdhAI gaI che. emane anulakSIne yazovijayajIe be nAnakaDI kRtio racelI che - 'vijayaprabhasUrikSAmaNakavijJatipatra" tathA "vijayaprabhasUrisvAdhyAya'. bIjI kRtimAM vijayaprabhasUrinI prazastipUrvaka vividha dArzanika matonI takayukti dvArA rajUAta karI che. emAM vijayaprabhasUrine samavAyatakanuM khaMDana karanAra tarIke varNavyA che. (vijayaprabhasUrikSAmaNakavijJaptipatra' A graMthamAM "eka aprasiddha patra'mAM nirdiSTa kRti hovAnuM jaNAya che. e vijayaprabhasUrine saMbodhAyelI che e hakIkata anumAnaAdhArita ne tethI zaMkAspada che.) guruparaMparA yazovijayajInI guruparaMparA A pramANe che : hIravijayasari-kalyANavijaya-lAbhavijaya-jItavijaya tathA nayavijaya-yazovijaya. eno thoDo paricaya ApaNe karIe. kalyANavijaya upAdhyAya : e hIravijayasUrinA ziSya hatA. emano jIvanakALa saM. 1601thI 165pa che. emanI dIkSA saM.1616mAM thaI hatI ane emane vAcakapada saM.1624mAM maLyuM hatuM. saM.1644mAM emaNe vairATanagaranA IndravihAra prAsAdamAM pArzvanAthanI biMbapratiSThA karI hatI. (jainUkavio.) yazovijayajI emane pataMkanA paMDita tathA kavikulAlaMkAra tarIke oLakhAve che. lAbhavijayagaNiH e kalyANavijaya upAdhyAyanA ziSya hatA. hIravijayasUri 13 sAdhuone laIne akabara bAdazAhane maLavA gayA (saM.1639-42) temAM e hatA. saM.1644mAM vairATanagaramAM indraprasAdamAM pArzvanAthanI biMbapratiSThA thaI enI prazasti emaNe racI hatI. devavijayanA jinasahasranAma'nI zuddhi emaNe karI ApI hatI. (jainUkavio.) yazovijayajI emane zruta, vyAkaraNa, jyotiSa vagerenA vidvAna tarIke oLakhAve che, haimavyAkaraNanA UMDA abhyAsI lAbhavijaya padasiddhi - zabdAnuzAsanamAM hemAcArya jevA ja hatA ema kahe che ane vizeSamAM noMdhe che ke A guru ekAMte vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathA e paMcavidha svAdhyAyadhyAna karatA rahe che. "nayacakravRtti'nA lekhanamAM yazovijayajIne sahAya karanArAomAM lAbhavijayagaNi che te yazovijayanA samavayaska koI bIjA sAdhu che. jItavijayagaNi : e lAbhavijayagaNinA ziSya ane niyavijayagaNinA. satIrtha - gurubaMdhu tathA sahodara hatA. (juo yazovijayajIno pAdukAlekha Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa [ 25 jainUkavio, 4.196) yazovijayajI nayavijayanI sAthe emane paNa guru tarIke ullekhe che (dravyaguNapayayano rAsa') ane emane vidyAguru paNa batAve che - potAnA vidyAbhyAsamAM emanuM moTuM RNa svIkAre che e ApaNe AgaLa joI gayA chIe. e prAza, jJAnAdiguNopeta, gItArthastutajIta hatA ema noMdhe che, ane bALaka jevA potAnA upara emanI kAryabharI dRSTi hatI ema kahe che. (samAcAra prakaraNa) nayavijayagaNi : e lAbhavijayanA ziSya ane upara noMdhyuM tema jItavijayagaNinA gurubaMdhu tathA sahodara hatA. yazovijayajInA A guru emanA vidyAguru paNa hatA e hakIkata ApaNe AgaLa noMdhI gayA chIe. yazovijayajI kRtajJatApUrvaka kahe che ke emanI ati upakArI sArasvatopAsanAthI amArA jevAnI vANI paNa vipulatAthI sphare che ('adhyAtmaparIkSA'). emanI yazovijayajI pratyenI prIti ananya hatI. yazovijayanI sAthe e kAzI gayelA te uparAMta emanI ghaNI kRtionI hastaprata A gurue lakhI che. nayacakravRtti'nA lekhanamAM paNa emanI sahAya hatI. yazovijayajI paNa guru pratyenI bhakti vAraMvAra vyakta kare che ane kahe che ke 'gurubhaktithI adbhuta ahIM zuM vilasI rahyuM che?" "gurubhaktie amArA jevA mUkhane paMDitanI paMktimAM besADyA', vagere. gurubaMdhuo yazovijayajInA sahodara padmavijaya nayavijaya pAse dIkSA laI emanA gurubaMdhu banyA hatA e hakIkata ApaNe AgaLa noMdhI gayA chIe. yazovijayajIe padmavijayane prAjJa tarIke oLakhAvyA che (kammapaDi-bRhadravRtti') paNa emanA vize vizeSa mAhitI maLatI nathI. iriyAvahI sajhAyanA kartA vidyAvijayane yazovijayanA bIjA gurubaMdhu gaNAvavAmAM AvyA che (goradhanadAsa vIracaMda, yazoRgraMtha., pR.173; mRtAMjali pR.122) paraMtu AmAM bhUla thayelI jaNAya che. vidyAvijaya nayavijayanA ziSya kharA, paNa te lAbhavijayazi. nayavijayanA nahIM vijayasenasUrizi. nayavijayanA ziSya hatA. emaNe "covIsa jina paMcakalyANaka sta.' (saM. 1660) vagere keTalIka kRtio racI che (jenUkavio, guNAkoza.). vastutaH ravivijaya nAme yazovijayajInA gurubaMdhu hoya ema jaNAya che. saM. 1727mAM lakhAyelI eka pratanI puSpikA A pramANe maLe che : "lAbhavijayagaNizi. 5. jItavijayagaNi paM. nayavijayagaNizi. paM. ravivijayazi. gaNi harSavijayena, (jainUkavio., pa.378) nayacakravRttinA lekhanamAM sahAya karanArAomAM paNa A nAma che. satyavijayagaNi nAme paNa yazovijayajInA gurabaMdhu hovAnuM jaNAya che. vRddhivijayanI "covIzImAM A pramANe paMkti maLe che - budha nayavijaya ziza satya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha suhAvai, vRddhivijaya prabhu dila mAMhi bhAvai.' kavinIsvahastalikhita pratane AraMbhe A guruparaMparA spaSTa che - "zrI nayavijayagaNi zi. gaNi satyavijayagaNi gurubhyo namaH." A navijayagaNi te yazovijayanA guru ja saMbhave che, kemake vRddhivijayanA 'upadezamAlA bAlA.' (saM.1733)mAM yazovijayanA satprasAdathI e racAyAno ullekha che. Ama, satyavijayagaNi yazovijayajInA gurubaMdhu thayA. (jaigUkavio., 4.251-52) ziSyaparivAra yazovijayajIno ziSyaparivAra 'paTTAvalIsamuccaya'mAM ne tene ja AdhAre yazosmagraMtha., yazovaMdanA vageremAM ApavAmAM Avyo che temAM ziSyonAM kula nAma A pramANe che - guNavijaya, jinavijaya, tattvavijaya, dayAvijaya, maNivijaya, mayAvijaya, mANekavijaya, mAnavijaya, lakSmIvijaya, hemavijaya. A badhAM nAmo adhikRta jaNAtAM nathI. jinavijayane ApaNA yazovijayanA ziSya jaigUkavio.mAM dezAIe karelI. noMdha (4.233)ne AdhAre gaNAvavAmAM AvyA jaNAya che. paraMtu tyAM nirdiSTa jinavijaya vastutaH devavijayazi. yazovijayanA ziSya che ane emanI SaDAvazyaka bAlAvabodha' vagere kRtio jaigUkavio.mAM ja pachIthI (4.378-80) noMdhAyelI che jemAM guruparaMparA spaSTa rIte ApavAmAM AvI che. emanI kRtio saM.1710thI 1772nAM racanAvarSo batAve che (gusAkoza.). yazovijayanA ziSya jinavijayanA be ziSyo saubhAgyavijayagaNi ane rUpavijayagaNi batAvavAmAM AvyA che (zrutAMjali, pR.123) temAMthI rUpavijaya to devavijaya yazovijayazi. jinavijayanA ja ziSya che (jaigUkavio., 4.392) ane saubhAgyavijayagaNi vize paNa ema ja hovA saMbhava che. - dayAvijaya, mayAvijaya, maNivijaya, mANekavijaya e yazovijayajInA ziSyo hovAnuM sau prathama paTTAvalIsamuccaya'(bhA.1)e ja kahyuM jaNAya che. paTTAvalI-samuccaya'aMtargata cAritravijaya muninI racelI 'gurumAlA'mAM yazovijayajInuM TUMkuM caritra che. A arvAcIna kRti che ane emAM yazovijayajI vizenI adhikRta TharelI daMtakathAono paNa upayoga thayo che. tema chatAM A kRti to hemavijaya sivAya yazovijayajInA koI ziSyanuM nAma ApatI nathI. paraMtu pAdaTIpamAM saMpAdaka. muni darzanavijaye ApelI ziSyaparaMparAmAM A nAmo dekhAya che. e nAma mATe zo AdhAra che e jANavA maLatuM nathI. A nAmo anyatra kyAMyathI samarthita thatAM nathI, tethI adhikRta hovAnI saMbhAvanA ghaNI ochI che. yazovijayanA ziSya tarIke mAnavijayanuM nAma keTalIka prattiomAM maLatA A pramANenA ullekhane kAraNe ApavAmAM AvyuM che : "saMvat 1745 varSe caitra zudi 5 zrI yazovijayagaNicitkoze iyaM pratiH paM. zrI mAnavijayagaNinA nijaguruNAM citkoze Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta : saMzodhanAtmaka abhyAsa ] 27 muktA puNyArtham." (muni puNyavijaya, yazosmRgraMtha., Amukha, pR.10) saM.1745nA varSa tathA jJAnabhaMDAranA ullekhane kAraNe AmAM nirdiSTa yazovijayagaNi te ApaNA yazovijayajI che ema mAnI laIe, paraMtu mAnavijayagaNi yazovijayanA ziSya hovAnuM anyatra kyAMyathI samarthita thatuM nathI. tethI eka tarka sUjhe che A jemaNe potAno dharmasaMgraha' graMtha yazovijayajI pAse zodhAvyo hato te mAnavijayagaNi ja na hoI zake ? yazovijayajI pratyenA Adarane kAraNe emane guru tarIke ullekhyA hoya ema na bane ? A mAnavijayajIno hastaprato lakhAvI jJAnabhaMDAromAM mUkavAno svabhAva hovAno paNa saMbhava che. yazovijayajInA ja 'dravyaguNaparyAyano rAsa bAlA.'nI prata emaNe lakhAvyAnI mAhitI maLe che (jaigUkavio., 4.232). A rIte yazovijayanA ziSya tarIke mAnavijaya nAma thoDuM zaMkAspada Thare che. bAkInAM ziSyanAmo mATe pUrato AdhAra maLI rahe che. guNavijayagaNanA ullekho jaigUkavio.mAM noMdhAyelI aneka hastapratonI puSpikAomAM maLI Ave che. alabatta, emane vize bIjI koI mAhitI upalabdha nathI. tattvavijayagaNinA paNa aneka ullekha maLe che, te uparAMta saM.17241735nA gALAmAM emaNe 'amaradatta mitrAnaMda rAsa' vagere kRtio racelI che, jemAM guruparaMparA spaSTa che. (juo jaigUkavio.) saM.1745mAM zatruMjaya para yazovijayajInI pAdukA karAvanArA be ziSyomAMnA eka tattvavijaya che (sujasapra.). temaNe saM.1710mAM 'nayacakravRtti'nA lekhanamAM sahAya karelI che. lakSmIvijayagaNi tattvavijayanA bhrAtA tarIke ullekhAyA che. e gurubaMdhu temaja sAdera paNa hoya ema jaNAya che. (jaigUkavio., 4.221 tathA 33841) hemavijayano ullekha saM.1745mAM zatruMjaya para karAvelI yazovijayajInI pAdukAmAM tattvavijayanI sAthe maLe che. uparAMta gUsAsaMgraha.mAM 'upazama ane zramaNatva' e zIrSakathI eka pada chapAyuM che (1.168) te yazovijayajInuM nahIM paNa emanA ziSya hemavijayanuM jaNAya che. enI chellI paMktio A pramANe che H zrI nayavijaya vibudha vara rAje, gAje jaga kIrita, zrI jasavijaya uvajjhAya pasAye, Dema prabhu sukhasaMtita. hemavijaya muni mATe pote 'samatA zataka' racela hovAnuM yazovijayajI jaNAve che. yazovijayajInA koIkoI ziSyonI AgaLanI paraMparA paNa maLe che. guNavijayagaNinI be ziSyaparaMparA che H guNavijayagaNi-paM. kesaravijayagaNi vinItavijayagaNi--devavijayagaNi tathA guNavijayagaNi--sumativijaya pAThaka- uttamavijaya (jaigUkavio.). AmAMthI uttamavijayanI saM.1830-1836nA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha gALAnI 'navapadapUjA' vagere kRtio tathA devavijayagaNinI saM.17971821nA gALAnI 'aSTaprakArI pUjA' vagere kRtio noMdhAyelI che (jaigUkavio., gusAkoza.), jemAM paraMparA darzAvAyelI che. sumativijayane nAme paNa 'dIkSAkalyANaka mahAvIra stavana' vagere kRtio noMdhAyelI che. (gusAkoza.) kesaravijayanI lakhelI hastaprato saM.1764 ane 1777nAM varSo batAve che. lakSmIvijayagaNinA eka ziSya premavijayagaNi hovAnuM jaNAya che. tattvavijayanI 'covIzI'nI pratane AraMbhe A pramANe zabdo che : "zrI tattvavijayagaNi tAt... lakSmIvijayagaNicaraNakamalebhyo namaH" ane prata premavijayagaNie saM. 1735mAM lakhelI che. (jaigUkavio., .4.340-41) lipikA pratAraMbhe potAnA gurune vaMdanA kare evI eka rUDhi che, tethI evo spaSTa ullekha na hovA chatAM lakSmIvijayagaNi premavijayagaNinA guru hovAno pUrato saMbhava che. chevaTe yazovijayajInI ziSyaparaMparA nizcitapaNe AvI batAvI zakAya : yazovijaya upAdhyAya guNavijayazi tattvavijayagaNi kesaravijayagaNi sumativijaya pAThaka vinItavijayagaNi uttamavijaya devavijayagaNi anya keTaluMka - yazovijayajI vize anya keTalIka vAto pracalita thayelI che ThavaNInA cAra cheDe teo pAMDityanA garvasUcaka cAra dhajAo bAMdhatA hatA, emane suvarNIsaddhi prApta thaI hatI, emano prANa levA prayatno thayA hatA, khaMbhAtamAM emaNe vAda karela ane tyAM ja kAzIthI Avela vidyAgurunuM emaNe bahumAna kareluM vagere. paNa A badhI vAta mATe kazo AdhAra nathI. mAnavijayagaNi (?) lakSmIvijayagaNi premavijayagaNi hemavijaya yazovijayajI zrutasamAdhidazAmAM 'ATalI paMkti jarA sudhArI lauM, A jarA pUruM karI lauM' ema kahI gocarI mATe UThatA nahIM tyAre emanA ziSya hemavijaya emanA hAthamAMthI pAnAM kheMcI laI, hAtha jhAlI uThADI, AhA2 karAvatA evI eka kathA noMdhAyelI che paNa ene mATe zo AdhAra che te jANavA maLatuM nathI. (goradhanadAsa vIracaMda, yazosmRgraMtha., pR.173; tyAM hemavijayanA eka padano nirdeza che paNa e padamAM A hakIkata nathI.) yazovijayajInI utkaTa jJAnapAsanAne uThAva ApavA joDI devAmAM AvelI A eka daMtakathA ja jaNAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa D 29 yazovijayajI narmadAnA kinAre sinora pAse AvelA nikorA gAmamAM ghaNo samaya rahyA hatA ane tyAM emanA graMthasaMgraha hato ema kahevAya che paNa AnuM koI pramANa nathI. alabatta, mAnavijayagaNinA ApaNe AgaLa noMdhelA nirdeza parathI yazovijayajIno graMthabhaMDAra to hato eTaluM nizcita thAya che (ane yazovijayajInI jJAnopAsanA jotAM e svAbhAvika lAge che, paNa e kyAM hato enI koI AdhArabhUta mAhitI maLatI nathI. svargavAsa sujasa. yazovijayajInA saM.1718nA vAcakapadanA prasaMga pachI sIdhI svargavAsanA prasaMga para Ave che. e kahe che ke yazovijaya pAThaka saM.1743mAM DabhoImAM comAsuM rahyA ane tyAM anazanapUrvaka devagatine pAmyA. DabhoImAM zItatalAI (Aje "zItalAIne nAme oLakhAtuM taLAva) pAse emano stupa Ubho karavAmAM Avyo che, jemAMthI emanA svargavAsa dine nyAyadhvani pragaTe che. yazovijaya cAturmAsa daramiyAna svargavAsa pAmyA ke te pachI koI vakhate enI spaSTatA sujasa.nA kathanamAM nathI. paNa eNe bIjI sAla ApI nathI tethI cAturmAsa daramiyAna ja svargavAsa pAmyAnuM ene abhipreta hovAnuM vadhAre saMbhavita paNa yazovijayanA svargavAsanA A varSa vize keTalIka zaMkAo vyakta thaI che. enuM eka kAraNa DabhoImAM pratiSThita karavAmAM AvelI emanI pAdukA paranuM saM. 1745nuM varSa che. keTalAke Ane emanuM svargavAsavarSa mAnI lIdhuM che, paraMtu e to pAdukA taiyAra karAvI pratiSThita karyAnuM varSa che. pAdukA amadAvAdamAM karAvavAmAM AvI che. pAdukA paranuM lakhANa spaSTa che : saMvata 1745 varSe pravartamAne mArgazIrSamAse zukalapakSe ekAdazI tithau (guruparaMparA) zrI jasavijayagaNinAM pAdukA kArApitA, pratiSThitADatreya, tacaraNasevaka... vijayagaNinA rAjanagare." A badhuM thatAM keTaloka samaya vityo ja hoya. saM.1743nuM cAtumasa na ja rahyuM hoya. vaLI saM. 1745mAM zatruMjaya para paNa pAdukA sthApita karavAmAM AvI che. eTale e varSane yazavijayajInuM avasAnavarSa mAnavAnuM khoTuM ja che. (juo sujasapra.) paNa saM.1743nA svargavAsavarSa sAmeno bIjo vAMdho vicAraNIya che. suratamAM racAyelI be kRtio 'agiyAra aMganI sajhAya" tathA "pratikramaNa hetugarbhita sakjhAyamAM yazovijayajIe racyAvarNa yuga yuga muni vidhu' dazavyuiM che. yuga eTale cAra ema artha letAM racyAsaMvata 1744 thAya ane to sa. 1743 e svargavAsavarSa khoTuM kare. paraMtu yuga (eTale yugala) eTale be ema ghaTAvatAM (A rUDhi paNa jovA maLe ja che) racyAsaMvata 1722 Thare ane saM. 1743 e avasAnavarSane badha na Ave. saM.1743nA pakSamAM eka bIjI majabUta dalIla paNa thaI che: jo baMne yuga' zabdono artha cAra cAra karIe to 174nI sAlamAM suratanA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30]upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha cAturmAsamAM baMne svAdhyAyonI racanA karI ema nizcita thAya. eTale jaina sAdhunA niyama mujaba kArtika sudi caudasa sudhI (cAturmAsisamAptidina) tyAM ja rahyA hatA te sunizcita thayuM. have pAdukA uparanA lekhamAM 1745nI sAla ane mAgasara sudi 11nI aMjanazalAkA ne te rAjanagara - amadAvAdamAM karyAnuM jaNAvyuM che. temano deha DabhoImAM ja paDyo te vAta sunizcita che. suratanuM 1744nuM cAtumasa kArtika sudi - caudase pUrNa thAya. eTale vahelAmAM vahelI vihAra kArtika sudi pUname karI zake. pUname vihAra karI DabhoI AvI pahoMce, turatAturata anazana karavAnA saMyogo UbhA thAya, kAladharma pAme, ane relagADI ke moTaranA sAdhana vinAnA jamAnAmAM amadAvAda samAcAra pahoMcI jAya, saMgemaracaranI kamalAsanastha pAdukA paNa banI jAya ane aMjana thaI jAya - A badhuM saMbhavita lAge che kharuM? mAro aMgata javAba to 'nA che." (muni yazovijaya, yazosmagraMtha, saMpAdakIya nivedana, pR.21) chevaTe, yazovijayajInA svargagamananuM varSa saM.1743 hAla to sunizcita thAya che. anukAlInomAM yazovijayajI. yazovijayajI jevA paMDita bahu lokapriya na bane e samajAya evuM che, paNa emane emanI yogya kadara karanArA vidyArasiko to maLI rahetA hoya che. emAM saMpradAya-samudAyanA bheda aprastuta thaI jatA hoya che. yazovijayajInA keTalAka graMtho uttama rIte jhilAyAnAM pramANo maLe che (juo jaisA itihAsajainUkavio.) jJAnavimalasUri (sa.1694-1782) yazovijayajInA samakAlInaanukAlIna gaNAya. vaLI AcAryapadane zobhAvanArA. emaNe yazovijayanI be gujarAtI kRtio - 350 gAthAnuM sImaMdhara stavana" tathA "ATha yogadRSTi sajhAya" - para bAlAvabodho racyA che. pUnamiyAgacchanA bhAvaprabhasUrie saM.1783mAM yazovijayajInA pratimAne zataka' para vRtti racI che. emaNe "nayopadeza'nI saMkSipta TIkA - enA paryAya paNa. Apela che. saMskRtamAMthI kRti gujarAtImAM Utare e vyApaka rUDhi che. paNa tapagacchanA vinItasAgarazi. bhojasAgare vijayadayAmUrirAjya (saM.1785-1809) yazovijayanA dravyaguNapayi rAsa'ne AdhAre saMskRtamAM 'dravyAnuyogatakaNA' nAme graMtha potAnI TIkA sAthe racyo che. A ghaTanA yazovijayajInI kRtinI mahattA batAve che. tapagacchanA jinavijayazi. uttamavijaye saM.1799mAM "saMyamazreNIgarbhita, mahAvIra stava'nI racanA yazovijayajInI e viSayanI sajhAyane vistArIne karI che. emanA ziSya padmavijaye saM.1lmI sadImAM yazovijayajInI 'varastutirUpa hUMDInuM stavana' 'savAso gAthAnuM sImaMdhara stavana tathA "sADI traNaso sAthAnuM sImaMdhara stavana' e kRtio para bAlAvabodho racyA che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa [ 31 Ama chatAM yazovijayajInA ghaNA graMthono gujarAtamAM jhAjho abhyAsa thayo hoya evuM dekhAtuM nathI. prazasti yazovijayajInI pratibhAne thoDI paNa bhavya aMjali apAI che. emane AcAryapada na maLyuM paNa saMpradAye emane gaNi tathA upAdhyAya ke vAcaka ke pAThaka) padathI vibhUSita to karyA ja. kAzInA paMDitoe emane 'tArkika' 'nyAyavizArada ne 'nyAyAcAryanAM birUdo ApI vadhAvyA. sujasa.e emanI asAdhAraNa vidvattAnI vaLIvaLIne prazasti karI che ane temane kaLiyuganA zrutakevalI, kulI zAradA (mUchALI sarasvatI), tathA haribhadranA laghu bAMdhava - laghu haribhadra tarIke oLakhAvyA che. haribhadrasUrinI jema e ajaina darzananA paNa prakAMDa paMDita hatA. ane emAMthI ISTa aMzo emaNe svIkRta karyA che tethI emane laghu haribhadra kahevAmAM sArthakatA che. mAnavijayagaNie paNa emane zrutakevalIno avatAra kahelA. navya nyAyane gujarAtamAM ANanAra, paDradarzanavettA. saMskRta, prAkRta, hiMdI, rAjasthAnI, gujarAtI e sarva bhASAomAM tathA kAvya, chaMda, alaMkAra, vyAkaraNa, darzana e sarva vidyAomAM mahattvanuM arpaNa karanAra upAdhyAya yazovijayajI mAtra jaina vidvattAnA ja nahIM paNa hemacandrAcArya peThe, gujarAtI vidvattAnA mahAna pratinidhi che. bhAratabharanA saMskRta vidvAnomAM paNa emanuM ujjavala sthAna che. saMdarbhagraMtho lekhamAM vAparelA saMkSepono kauMsamAM nirdeza karyo che. lekhamAM saMdarbha ApatI veLA jaisAitihAsa, jainUkavio., gusAkoza. jevA graMthonA pRSThaka noMdhyA nathI, kemake tyAM e varNAnukramaNI parathI prApya che. nIcenA graMtho uparAMta zrI yazodevasUrijIe atyaMta sadbhAvapUrvaka mokalela upAdhyAya yazovijayanA saMskRta graMthonA AraMbha-aMtano paNa lekhamAM upayoga thayo che.) AtmAnaMdaprakAza, varSa 13 aM.6 - jaina aitihAsika sAhitya, jinavijaya; varSa pa4 aM.1-3 - "vikrama saMvata 1717nuM mAphIpatra, hIrAlAla kApaDiyA. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika ItihAsa, khaMDa 6, saMpA. rasikalAla cho. parIkha, hariprasAda gaM. zAstrI, 1979. (zrImAnu yazovijayopAdhyAya viracita) gUrjara sAhitya saMgraha, bhA.1, 1936, bhA.2, saMpA. zrI jaina zreyaskara maMDaLa, 1938. (gUsAsaMgraha.). gujarAtI sAhityakoza, khaMDa 1, saMpA. jayaMta koThArI ane anya 1991. (guNAkoza.) jaina aitihAsika gUrjara kAvyasaMcaya, saMpA. jinavijayajI, 1926. jaina aitihAsika rAsamALA, bhA.1, saMpA. mohanalAla dalIcaMda dezAI, saM. 1969. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha jaina gUrjara kavio, pahelI AvRtti, bhA.1thI 3, saMprayojaka mohanalAla dalIcaMda dezAI, 1926-44; bIjI AvRtti, bhA. 1thI 7, saMprayojaka mohanalAla dalIcaMda dezAI, saMpA. jayaMta koThArI, 1986-91. (jainUkavio., jyAM AvRttino nirdeza nathI tyAM bIjI AvRtti samajavI.) jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, mohanalAla dalIcaMda dezAI, 1933. (jaisA itihAsa.) paTTAvalIsamuccaya, bhA.1, saMpA. muni darzanavijaya, 1933 - gurumAlA', munizrI cAritravijaya. mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava graMtha, 1941 - "adhyAtmI zrI AnaMdaghana ane zrI yazovijaya', mohanalAla dalIcaMda dezAI. yazodohana, praNetA hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA, saMpA.munizrI yazovijayajI, 196s. yazovaMdanA, paM. zrI pradyumnavijayajI, saM.2043. (mahopAdhyAya zrI) yazovijaya smRti grantha, saMpA. muni yazovijayajI, 1957. (yazoRgraMtha.). (AcArya zrI) vijayavallabhasUri smAraka grantha, saMpA.bhogIlAla ja. sAMDesarA ane anya, 1956 - "aitihAsika vastrapaTa'. thatAMjali, saMpA.pradyumnavijayajI gaNivara, yazovijayajI gaNivara, saM. 2043. sujasavelI bhA, saMpA. mohanalAla dalIcaMda dezAI, saM.1990 (sujasa prastAvanA mATe sujaw, sAra mATe sujasasAra, TippaNIo mATe sujasaTi.) pariziSTa 1 kAMtivijayaracita sujasavelI bhAsa saMpA. mohanalAla dalIcaMda dezAI ['sujasavelI bhAsa' (saM.1990)mAMthI A pATha levAmAM Avyo che. pAThAMtaro mahattvanAM na hoI lIdhAM nathI. khoTI rIte mukAyelA anusvAro choDI dIdhA che ne kyAMka joDaNI sudhArI che, chApadoSa sudhAya che. tyAM Apela prastAvanA sujasasAra ane TippaNIono upayoga lekhamAM thaI gayo che. - jayaMta koThArI) 1 DhAla jhAMjharIAnI dezI; jhAMjharIyA munivara dhana dhana tuma avatAra - e dezI. praNamI sarasati sAminIjI, suguruno lahI supasAya. zrI yazovijaya vAcaka taNAjI, gAinuM guNasamudAya, 1 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsaD33 guNavaMtA re munivara ! dhana tuma jJAnaprakAza. vAdi-vacana-kaNi caDhyojI, tuja zruta-suramaNi khAsa, bodhi-vRddhi-heti karijI, budhajana tasa abhyAsa. 2 gu. sakala-munIsara-seharojI, anupama Agamano jANa, kumata-utthApaka e jayojI, vAcakakulamAM re bhANa. 3 gu. prabhavAdika zrutakevalIjI, AgaI huA SaTa jema, kali mAMhi jotAM thakAjI, e paNa mRtadhara tema. 4 gu. jasa-vadhdhapaka zAsanejI, svasamaya-paramata-dakSa, pohace nahi koI ehane, suguNa anerA zata lakSa. 5 gu. kacalI zArada taNojI, biruda dhare suvadIta, bAlapaNi alavi jiNejI, lIdho tridazaguru jIta. 6 gu. gujaradhara-maMDaNa achijI, nAme kanoDuM vara gAma, tihAM huo vyavahAriyojI, nArAyaNa ehave nAma, 7 gu. tasa gharaNI sobhAgadejI, tasa naMdana guNavaMta. laghutA paNa buddha AgalojI, nAme kumara jasavaMta. 8 gu. saMvata sola adyAsiyejI, rahI kuNagera comAsika zrI nayavijaya paMDitavarujI, AvyA kanho ullAsi. 9 gu. mAta putra suM sAdhunAjI, vAMdi caraNa savilAsa, suguru-dharma-upadezathIjI, pAmI vayarogaprakAza, 10. gu. aNahilapura pATaNa jaIjI, tye guru pAseM cAritra, yazovijaya ehavI karIjI, thApanA nAmanI tatra. 11 gu. padamasIha bIjo valIjI, tasa bAMdhava guNavaMta, teha prasaMge preriyojI, te paNi thayo vratavaMta. 12 gu. vijayadeva-guru-hAthanIjI, vaDa dIkSA huI khAsa, bihene sola adyAsiyejI, karatA yoga-abhyAsa. 13gu. sAmAIka Adi bhaNyAjI, zrI jasa gurumukhi Api, sAkaradalamAM miSTatAjI, tima rahI mati zrata vyApi. 14 gu. saMvata sola navANuejI, rAjanagaramAM sugyAna, sAdhi sAkhi saMghanIjI, aSTa mahA avadhAna. 15 gu. sA dhanajI sUrA tisejI, vInavi guruni ema, yogya pAtra vidyA taNuMjI, thAsya e bIjo hema. 16. gu. jo kAsI jaI abhyasejI, SaTa darzananA graMtha, kari dekhADe UjaluMjI, kAma paDaye jinapaMtha." 17 gu. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34DupAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vacana suNI sahaguru bhaNijI, "kAya eha dhanane adhIna, mithyAmati viNa svArathajI, nApe nija zAstra navIna.' 18 gu. nANInA guNa bolatAMjI, huI rasanAnI coSa(kha), sujasaveli suNatAM saMdhejI, kAMti sakala guNa poSa. 19 gu. . 2 DhAla, thArA mohalAM Upari meha jhabuke vIjalI ho lAla jhabuke vIjalI - e dezI. ' dhanajI sUrA sAha vacana gurunuM suNI, ho lAla, vacana gurunuM suNI, ho lAla. ANI mana ucchAha, kahe Ima te guNI, ho lAla, kahai Ima te guNI, ho lAla. doI sahasa dInAra, rajatanA kharacaNyuM, ho lAla, rajatanA. paMDitane vAraMvAra, tathAvidhi aracaNyuM, ho lAla, tathAvidhi. 1 chi muja ehavI cAha bhaNAvo te bhaNI, ho lAla, bhaNAvo." Ima suNI kAzIno rAha, rahe guru dinamaNI, ho lAla, grahe. hUMDI kari gururAya, bhagatiguNa aTakalI, ho lAla, bhagati. pAchalithI sahAya karavA mokalI, ho lAla, karaivA. 2 kAzI deza majhAra, purI vArANasI, ho lAla, purI. kSetra taNo guNa dhAri, jihAM sarasati vasI, ho lAla, jihAM. tArkika-kula-mArtaDa, AcAraja bhaTTano, ho lAla, AcAraja. jANa rahasya akhaMDa, te darzana padano ho lAla, te. 3 bhaTTAcArija pAsa, bhaNe ziSya sAtase, ho lAla. bhaNe. mImAMsAdi abhyAsa kare vidyAra, ho lAla, kare. te pAsi jasa Apa, bhaNe prakaraNa ghaNAM, ho lAla, bhaNe. " nyAya mImAMsAlApa, sugata jemani taNAM ho lAla, surata. 4 vaizeSika siddhAMta, bhaNyAM ciMtAmaNI, ho lAla, bhayAM. vAdi-ghaTA-duradAMta, vibudhacUDAmaNI, ho lAla, vibudha. sAMkhya prabhAkara bhaTTa, matAMtara-sUtraNA, ho lAla, matAMtara. dhAre mahA duraghaTTa, jinAgama-maMtraNA, ho lAla, jinAgama, 5 paMDitane ghe Apa, rUpaiyo dina prati, ho lAla, rUpaiyo. paThana mahArasa vyApa, bhaNe jasa zubhamati, ho lAla bhaNe. tIne varasa lagi pATha, kare ati abhyAsI, ho lAla, kare. saMnyAsI kari ThATha, Ayo ehave dhasI, ho lAla, Ayo. 6 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta saMzodhanAtmaka abhyAsa D 35 teha zuM mAMDI vAda, sakala jana pekhatAM, ho lAla, sakala. nATho taji udamAda, saMnyAsI dekhatAM, ho lAla, saMnyAsI. paMca zabada nIzANa, dhuraMti IjAti, ho lAla, dhuraMti. AvyA jasa budha-rANa, nijAvAsi titi, ho lAla, nijA. 7 vArANasI zrI pAsa, taNI kIdhI thaI, ho lAla, taNI. nyAyavizArada tAsa, mahAkIrati thaI, ho lAla, mahA. kAzIthI budharAya, triC varaSAMtare, ho lAla, tri. tArkika nAma dharAya, AvyA pura Agare, ho lAla, AvyA. 8 nyAyAcAryani pAri, budha vali Agare, ho lAla, budha. kIdho zAstra-abhyAsa, vizeSathI Adare, ho lAla, vizeSathI. Ara varasa parvata, rahI avagANiyA, ho lAla, rahI. karkaza tarkasiddhAMta, pramANa pravAhiyA, ho lAla, pramANa. 9 AgarAI saMgha sAra, rUpaiyA sAtase, ho lAla, rUpaiyA. mUke kari manuhAra, Age jasane rase, ho lAla, Age. pAThAM pustaka tAsa, karAya umaMga syuM, ho lAla, karAya. chAtrone savilAsa, samApyAM raMga myuM, ho lAla, samApyAM. 10 durdama-vAda-vAda, pari pari jIpatA, ho lAla, pari. AvyA ahamadAvAda, vidyAI dIpatA, ho lAla, vidyAI. INi pari sujasanI veli, sadA bhaNasya jije, ho lAla, sadA. kAMti mahAraMgareli, sahI lahiye tike, ho lAla, sahI. 11 3 DhALa. khaMbhAtI - cAlo sAhelI vIMda vilokavAjI - e dezI. kAzIthI pAudhAre zrI gurujI IhAMjI, jItI dizidizi vAda, nyAyavizArada biruda dhare vaDo jI, Age tUraninAda. 1 cAlo sahelI he ! sugurune vAMdavAjI, Ima kahe gaurI veNa, zAsanadIpaka zrI paMDitavarujI, jovA tarase neNa. 2 cAlo. bhaTa caTa vAdI vibudhe vITiojI, tArAI jima caMda, bhavika cakora-ullAsana dIpatojI, vAdI-guruDa goviMda. 3 cAlo. vAcakacAraNagaNi salahajatA jI, vIMTyA saMgha samagra, nAgapurIya sarAhai padhAriyA jI, letA aghu uda. 4 cAlo. kirati pasarI dizidizi UjalIjI, vibudha taNI asamAna, rAjasabhAmAM karatAM varNanAjI, nisuNe mahabatakhAna. 5 cAlo. gujjarapatine hUMsa huI kharIjI, jovA vidyAvAna, tAsa kathanathI jasa sAdhe valIjI, aSTAdaza avadhAna. 6 cAlo. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pekhI gyAnI khAna khusI thayAjI, buddhi vakhANe nibApa, ADaMbara suM vAjitra vAjatejI, Ave thAnika Apa. 7 cAlo. zrI jinazAsana unnati to thaIjI, vAdhI tapagacchazobha, gaccha corAsamAM sahu Ima kahai', e paMDita akSobha. 8 cAlo. saMgha sakala mili zrI vijayadevajI, araja kare kara joDI, "bahuzruta e lAyaka uthe padijI, kare ehanI hoDi ?' 9 cAlo. gacchapati lAyaka ehavuM jANinejI, dhAre manamAM Apa, , - paMDitajI thAnakatapa vidhi syuM AdarejI, cchedaNa bhavasaMtApa. 10 cAlo. bhInA mAraga zuddha saMvegane jI, cADha saMyama coSa(kha) jayasomAdika paMDitamaMDalI jI, seve caraNa adoSa. 11 cAlo. olI tapa ArAdhyuM vidhi thakIjI, tasa phala karatali kIdha. : vAcaka padavI satara aDhAramAMjI, zrI vijayaprabha dIdha. 12 cAlo. vAcakajI jasa nAmI jagamAM e jayojI, suragurano avatAra, sujasaveli Ima suNatAM saMpajejI, kAMti sadA jayakAra, 4 DhAla, Aja amAre AMgaNiye - e dezI. zrI yazovijaya vAcaka taNA, huM to na lahuM guNavistAro re. . gaMgAjala kaNikA thakI, ehanA adhika ache upagAro re. 1 zrI. vacanacana syAdavAdanAM, naya nigama agama gaMbhIro re, upaniSadA jima vedanI, jasa kaThina lahe koi dhIro re. 2 zrI. zItala paramAnaMdinI, zuci vimalasvarUpA sAcI re, jehanI racanAcaMdrikA, rasiyA jaNa seve rAcI re. 3 zrI. laghu bAMdhava haribhadrano, kaMliyugamAM e thayo bIjo re. chatA yathAratha guNa suNI, kaviyaNa budha ko mata khIjo re. 4 zrI. satara trayAli comAsuM rahyA, pAThaka nagara DabhoI re, tihAM surapadavI aNusarI, aNasaNa kari pAtaka dhoI re. 5 zrI. sIta talAI pAkhatI, tihAM zUbha ache sasanUro re, te mAhiMthI dhvani nyAyanI, pragaTe nija divasi pacro re. 6 zrI. saMvegI-ziraseharo, guru gyAnarayaNano dariyo re, paramata-timira uchedivA, e to bAlAraNa dinakariyo re. 7 zrI. zrI pATaNanA saMghano lahI, ati Agraha suvizeSi re. zobhAvI guNaphUlaDi ,ima sujasavelI hai leSi(kha) re. 8 zrI. uttama guNa udabhAvatAM, heM pAvana kIdhI jIhA re.. kAMti kahe jasa-velaDI suNatAM huI dhana dhana dahA re. 9 zrI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta H saMzodhanAtmaka abhyAsa ] 37 - iti zrImanmahopAdhyAya zrI yazovijayagaNi paricaye sujasaveli nAmA bhAsaH saMpUrNaH 3-14, zAMtisAgarajI bhaMDAranI prata. upara pramANe. iti.......nAmA bhAruM. ThAkora mUlacaMda paThanArtha. 2 patranI prata, temAM bIjuM patra maLeluM. upara pramANe. prata pAnAM 4-9, pothI naM. prata naM. 1, amadAvAdanA vIravijaya apAsarAnA bhaMDAranI prata. pariziSTa 2 'sujasavelI bhAsa'nA kartA kAMtivijaya 'sujasa.'mAM vinAma to mAtra 'kAMti' che. pUruM nAma kAMtivijaya ja hovA saMbhava che. koI guruparaMparA nathI, racanAsamaya paNa nathI, eTale A kAMtivijaya kayA te nizcita karavAnuM muzkela bane che. yazovijayajInA jIvananI keTalIka ghaTanAo cokkasapaNe, enAM varSa sAthe, ApanAra kavi emanAthI bahu moDA na thayA hoya. e rIte vicAratAM be kAMtivijaya najara sAme Ave che. eka, kIrtivijayazi. ane vinayavijayanA gurubhrAtA kAMtivijaya. bIjA, premavijayazi. kAMtivijaya. kIrtivijayazi kAMtivijaye racelI keTalIka kRtio maLe che (juo jaigUkavio., 5.52) paNa koI kRti racanAsaMvata dharAvatI nathI. vinayavijayanI kRtio saM.1694thI 1738nAM varSo batAve che ne emaNe saM.1710mAM haimalaghuprakriyA' graMtha A kAMtivijaya mATe racelo te jotAM kAMtivijaya yazovijayanA samakAlIna Thare ane vinayavijaya sAthenA yazovijayanA saMbaMdhane kAraNe e emanA vizeSa paricayamAM paNa hoya. AthI ja kadAca sujasapra.e sujasa.nA kaMta A kAMtivijayane mAnyA che. paNa A vize prazna uThAvavAmAM Avyo che te vAjabI che ke "sujasavelIkAra upAdhyAya zrI vinayavijayajInA gurubhrAtA ja hoya to, teo temanA samayanA kavi hovA chatAM, teoe prastuta kRtimAM mahattvanI hakIkato kema kazI noMdhI nathI ?" (yazovijaya, yazosmagraMtha., saMpAdakIya nivedana, pR.19) yazovijayajInI janmasAla, kAzIthI pAchA pharyAnuM ne aDhAra avadhAnanuM varSa vagere keTalIka hakIkato sujasa.mAM khUTe che, te uparAMta gujarAtanA subAnuM nAma mahAbatakhAna' ApavAmAM saMbhavataH bhUla thayelI che e ApaNe AgaLa joyuM che. vaLI, kRti yazovijayajIno smRtistUpa thayA pachI eTale saM.1745 pachI - "svargavAsadine nyAyadhvani pragaTe che' e ukti jotAM thoDAMka varSo pachI racAyelI che. tyAM sudhI A kAMtivijaya hayAta hovAnuM mAnavAnuM rahe. vinayavijayajI saM.1738mAM ane yazovijayajI saM. 1743mAM avasAna pAmI cUkyA che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 1 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha . - premavijayazi. kAMtivijayanI kRtio saM.1769-1799nAM racanAvarSa batAve che. (jainUkavio., 5.270-76) emanA vize sujasapra. ema kahe che ke e sujasa.nA kartA saMbhavatA nathI. paraMtu yazovijayathI thoDA dUranA paNa bahu dUranA nahIM evA samayanA kavino vicAra karIe to emAM A kAMtivijaya jarUra Ave. bIjA thoDA muddA paNa A kAMtivijayanA pakSamAM jAya che. A kavi potAnA nAmanuM saMkSipta rU5 "kAMti' ghaNI vAra vApare che, jyAre kItivijayaziSya kAMtivijaya evuM rUpa kyAreya vAparatA dekhAtA nathI. A kAMtivijaye "mahAbala malayasuMdarI rAsa e kathAtmaka kRti racI che te uparAMta emanI anya kRtio paNa kathAgarbhita jaNAya che, jyAre kitivijayaziSyanI sarva prApta racanAo jJAnAtmaka ke bodhAtmaka che. A kavinI ghaNIkharI kRtio DhALabaddha che (guja. DhALabaddha che), jyAre kItivijayaziSyanI ghaNI kRtio nAnI che ne bhAgye ja DhALabaddha che. sujasa. pATaNa saMghanA AgrahathI racAyAno emAM nirdeza che. premavijayaziSya kAMtivijaya saMghanA AgrahathI kRtio racyAnuM nirdeze che ane "mahAbala malayasuMdarI rAsa' to pATaNa. saMghanA AgrahathI ja saM. 177pamAM racAyela che, jyAre kativijayazi. kAMtivijayanI kRtiomAM AvA koI nirdezo nathI. premavijayaziSyanI kRtiomAM cAturmAsa pachI sAla badalAtI nathI (sujasamAM paNa evuM banyuM che), emaNe saM.176mAM DabhoImAM comAsuM karyuM che ne emanI kRtionA aMtabhAgamAM koIkoI vAra sujaza' zabda sAMpaDe che e hakIkata paNa noMdhI zakAya. Ama, samaya ane kaviprakRti banneno vicAra karatAM sujasa.nA kartA premavijayaziSya kAMtivijaya hovAnI saMbhAvanA vadhAre che. kadAca e kRti saM. 177panA comAsAmAM racAI hoya. mAtra amArI draSTie ja nahIM paNa harakoI taTastha vidvAnanI dRSTie jaina saMpradAyamAM upAdhyAyajInuM sthAna vaidika saMpradAyamAM zaMkarAcArya jevuM che. paMDita sukhalAlajI (gurutattvavinizcaya') Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajInuM vyaktitva jitendra desAI kalikAlasarvajJa AcArya hemacaMdrasUri pachI sarvazAstrapAraMgata, sUkSmadraSTA ane asAdhAraNa pratibhAsaMpanna upAdhyAya yazovijayajI jevA ekapaNa vidvAna jainazAsanamAM upalabdha thayA nathI. prakhara taiyAyika, bahuzruta zAstrajJa, samartha sAhityakAra, pratibhAsaMpanna samanvayakAra ane mahAna sAdhu tarIke zrI yazovijayajI jaina paraMparAmAM avismaraNIya banyA che. temanAmAM AcArya haribhadrasUri jevI. tIkSNa prajJA ane sarvagrAhI dRSTi hatI. temanA jIvana vize temanA samakAlIna ke anukAlIna sAdhu zrI kAntivijayajIe 'sujazavelI bhAsa' e kAvyakRtimAM temane haribhadrasUrinA laghubAMdhava' kahyA che te yathArtha che. zrI yazovijayajIe sudhArelA dharmasaMgraha' nAmanA graMthanA karyA ane yazovijayajInA samakAlIna zrI mAnavijayajI temanA vize lakhe che : tarkapramANanayamukhyavivecanena prodbodhitAdimamunizrutakevalitvAH / cakruryazovijayavAcakarAjimukhyA granthe'tra mayyupakRtiM parizodhanAdyaiH // zrI mAnavijayajI jaNAve che ke te muninA jJAnaprakAzane dhanya che. temanuM zrutajJAna suramaNi samAna hatuM. teo AgamanA anupama jJAtA hatA. kumatinA utthApaka upAdhyAya yazovijayajI "zrutakevalI' hatA. zAstra ane paramatamAM dakSa evA temaNe zAsananI yazovRddhi karI. sadgaNanA bhaMDAra ane bRhaspati jevI pratibhAvALA yazovijayajIne kUrcAlI zArada' (mUchALI sarasvatI)nuM biruda ApavAmAM AvyuM hatuM. medhAvI yazovijayajIe paMDitavarya nayavijayajInA dharmopadezathI prerAIne saM.1688mAM zizuvaye cAritra aMgIkAra karI agiyAra varSa gurunI nizrAmAM vidyAbhyAsa karyo. saMvata 1699mAM rAjanagara - amadAvAdamAM saMgha samakSa aSTa avadhAna karI potAnI tejasvitAnI pratIti karAvI. guNI zrAvaka dhanajI sUrAnI sahAyathI ane gurunI anumatithI banArasamAM tArkikakulamArtaDa SaDradarzananA jJAtA bhaTTAcArya pAse nyAya, vaizeSika, mImAMsA, sAMkhya, bauddha vagere darzanono jhINavaTabhaya abhyAsa karI nyAyavizArada' thayA. ciMtAmaNi' nyAyagraMthanA abhyAsathI vibudhacUDAmaNi' thayA. temaNe sAMkhyadarzana ane mImAMsaka prabhAkaranAM sUtro tathA matamatAMtarono jaina Agamo sAthe samanvaya karyo. A samaye temaNe zAstrArthamAM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha eka saMnyAsIne parAsta karyo. A aMge temanA samakAlIna mAnavijayajI dharmasaMgraha'nI prazastimAM noMdhe che : satarkakarkazadhiyAkhiladarzaneSu mUrdhanyatAmadhigatAstapagacchadhuryAH / kAzyAM vijitya parayUthikaparSado'gyA vistAritapravara jainamataprabhAvAH // A pachInAM cAra varSa AgrAmAM eka nyAyAcArya pAse tarkasiddhAnta ane pramANazAstrano utkRSTa kakSAno abhyAsa karI yazovijayajI 'durdamyavAdI' banyA.. sarvavidyAsaMpanna yazovijayajI vAdavivAdamAM tIkSNa pratibhAno paricaya karAvatA amadAvAda AvyA. te kALe gujarAtanA subA mahobatakhAnanI rAjasabhAmAM 18 avadhAna karI khUba sanmAna pAmyA. te vakhate saMghanA sUcanathI gacchanAyaka AcArya vijayaprabhasUrie temane 'upAdhyAya' padavI bakSI. trepana varSanA alpa AyuSyakALamAM zrI yazovijayajI satata adhyayanazIla rahyA. saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane mAravADI ema cAreya bhASAomAM temaNe ekasarakhI pratibhAthI vividha viSayanA graMthonI racanA karI. zrI yazovijayajInI sAhityika pravRtti guNAtmaka ane mAtrAtmaka dRSTie ananya che. temaNe nyAya ane yoga jevAM darzano, jaina tattvajJAna ane AcAra, dharmanIti ane adhyAtmane potAnI rIte rajU karyAM che. kathAciratanI rajUAtamAM temano kasaba dekhAya che. prajJAcakSu paM. sukhalAlajI noMdhe che : "yazovijayajInA jevI samanvayazakti rAkhanAra, jaina-jainetara maulika graMthonuM UMDuM dohana karanAra, pratyeka viSayanA aMta sudhI pahoMcI tenA para samabhAvapUrvaka potAnAM spaSTa maMtavya prakAzanAra, zAstrIya ane laukika bhASAmAM vividha sAhitya racI potAnA sarala ane kaThina vicArone sarva jijJAsu pAse pahoMcADavAnI ceSTA karanAra ane saMpradAyamAM rahIne paNa saMpradAyanA baMdhananI paravA nahIM karIne je kaMI ucita jaNAyuM tenA para nirbhayatApUrvaka lakhanAra, kevaLa zvetAmbara digambara samAjamAM ja nahIM, balake jainetara samAjamAM paNa temanA jevo koI viziSTa vidvAna atyAra sudhI amArA dhyAnamAM Avelo nathI. upAdhyAyajI jaina hatA tethI jainazAstranuM UMDuM jJAna to temane mATe sahaja hatuM. paraMtu upaniSad, darzano ane bauddhagraMthonuM ATaluM vAstavika, paripUrNa ane spaSTAna temanI apUrva pratibhA ane kAzIsevananuM ja pariNAma che." anyatra sukhalAlajI noMdhe che : "teo janmasaMskArasaMpanna, zrutayogasaMpanna ane Ajanma brahmacArI dhuraMdhara AcArya hatA. sAmAnya rIte potAnA badhA TIkAgraMthomAM temaNe je kahyuM che te badhAnuM upapAdana prAcIna ane pramANika graMthonI saMmati dvArA karyuM che, kyAMya koI graMthano artha kADhavAnI kheMcatANa temaNe karI nathI. tarka ane siddhAnta baMnenuM samatolapaNuM sAcavI potAnA vaktavyanI puSTi karI che." akabarapratibodhaka AcArya hIravijayasUrinI paraMparAmAM yazovijayajI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajInuM vyaktitva / 41 thayA. temanuM nyAya ane tarkanuM jJAna adbhuta hatuM. jainadarzananA nyAyaviSayaka graMthonI vikAsayAtrA siddhasena divAkara, samatabhadrathI vAdidevasUri ane hemacaMdrAcAryanA samayamAM uttarottara vikAsa pAmatI cAlI. alabatta, jaina nyAyasAhityano aMtima zabda to upAdhyAya yazovijayajInA tarkagraMthomAM ja mUrtimAna thayo. temaNe kuzaLa citrakAranI jema nyAyane sUkSmatA, spaSTatA ane samanvayanA raMgo pUrI rajU karyo che. yazovijayajIe adhikArabhedane dhyAnamAM rAkhI, viSayonI yogya vaheMcaNI karI, aneka jaina nyAyanA graMthonI racanA karI che. jainanyAyapraveza mATe yazovijayajIe 'tarkasaMgraha ane "takabhASA'nI kakSAno saraLa "jainatakabhASA' nAme graMtha racyo. niyapradIpa', "nayarahasya', 'nayAmRtataraMgiNI sahita nayopadeza', "syAdvAdakalpalatA, nyAyAloka', "nyAyakhaMDakhAdya' ane "aSTasahasrITIkA' jevA jaina nyAyavAyanA pratibhApUrNa graMtho dvArA yazovijayajIe suprasiddha naiyAyiko udayanAcArya gaMgeza upAdhyAya, raghunAtha ziromaNi ane jagadIzanI pratibhAno paDagho pADyo. rahasyapadAMkita pramArahasya', "syAdvAdarahasya, "bhASArahasya', "nayarahasya', "upadezarahasya' vagere graMtho temaNe racyA che. "rahasya' padAMkita so graMtho racavAnI icchA yazovijayajIe bhASArahasyamAM vyakata karI che. alabatta, AmAMthI keTalAkanI racanA te karI zakyA hatA. A 'rahasya padanI preraNA temaNe taiyAyika mathurAnAthanA "tattvarahasya parathI meLavI hovAnI saMbhAvanA che. A ja rIte nabanyAyanA vidvAna gadAdharanA "vyutpattivAdanI asaramAM temaNe 'vAda' zabdathI yukta vidhivAdanI racanA karI. je hAlamAM anupalabdha che. (juo jaina sAhityano saMkSipta itihAsa', phakaro 932) yazovijayajIe navyavAyanAM tattvonuM jaina dRSTie khaMDana karyuM che. saM.1250thI temanA samaya sudhInA jaina nyAyanA vidvAno je kArya karI zakyA nahotA te yazovijayajIe karyuM. temanI zailI zabdabAhulya vagaranI ane gaMbhIra carcAthI yukta che. yazovijayajInI tArkika samarthatA zvetAmbara saMpradAyanI mAnyatAone dRDha rIte pratiSThita karavAmAM dRSTigocara thAya che. yazovijayajIe mUrtipUjAno niSedha karanArA laoNkA saMpradAya ane sAdhuparaMparAne na mAnanArA kaDavA paMthano joradAra pratIkAra karyo. zvetAMbara saMpradAyanI mAnyatAthI bhinna matavALA vividha gacchonA matanuM temaNe dRDha rIte khaMDana karyuM. digaMbaro sAme temaNe adhyAtmamata parIkSA ane 'zAnArNava' nAme saMskRta graMthonI racanA karI. vikramanA soLamA saikAmAM aitihAsika, rAjakIya ane anya kAraNe zithila thayelI dharmabhAvanAne dRDha banAvavAnuM kArya upAdhyAya yazovijayajIe karyuM. jaina zvetAMbara paraMparAne sarvagrAhI ane vyApaka banAvavAnI AcArya hIravijayasUrinI mathAmaNamAM yazovijayajInuM pradAna paNa noMdhapAtra gaNI zakAya. bhAratIya darzanomAM sAMkhya ane yoga joDiyAM darzano che. sAMkhya vicAronuM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha zAstra che ane yoga kriyApaddhatinuM. maharSi pataMjalie sAMkhya vicAradhArAne lakSyamAM rAkhIne sarva darzanonA samanvayarUpa yogadarzananI racanA karI. prAraMbhanuM sAMkhya nirIzvaravAdI hatuM. lokaruci IzvaropAsanA tarapha vaLelI hatI. AthI pataMjalie IzvarasvarUpanuM nirUpaNa karyuM. sarvagrAhI pratIka-upAsanA dvArA mananI ekAgratA keLavAya evo Agraha rAkhyo. pataMjalinI A dRSTivizALatAnI asara AcArya haribhadrasUri ane yazovijayajIe anubhavI. jaina yogasAhityamAM haribhadrasUri, hemacaMdrAcArya ane yazovijayajInuM pradAna ananya che. yazovijayajInAM yogavidyAjJAna, takakuzaLatA ane anubhavane lIdhe A viSayanI temanI rajUAta atyaMta gAMbhIryapUrNa che. temaNe "adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSad ane saTIka batrIza batrIzIo nAmanA yogavidyAnA graMtho racyA che. A graMthomAM jaina yoganuM sUkSma ane rocaka nirUpaNa karavA uparAMta temaNe anya darzano ane jainadarzananI tulanA karI che. yazovijayajI binasAMpradAyika samanvayavAdI tattvAnveSI hatA ema kahIe to temAM saheja paNa atizayokti nahIM gaNAya. A bAbata nIcenI hakIkatathI spaSTa thaze. yazovijayajIe adhyAtmasAranA yogAdhikAra ane dhyAnAdhikAramAM mukhyatve bhagavadgItA ane pAtaMjalasUtrano upayoga karIne jaina yoganA dhyAnaviSayaka vicArono samanvaya karyo che. adhyAtmopaniSaddamAM temaNe zAstra, jJAna, kriyA ane sAmya e cAra yogomAM mukhyatve yogavaziSTha ane taittirIya upaniSadUnAM vAkyo TAMkIne tAttvika ekatA darzAvI che. yogAvatAradvatrizikA'mAM temaNe pAtaMjalayoganA viSayonuM jainaprakriyA mujaba spaSTIkaraNa ApyuM che. pataMjalinA yogasUtra uparanI temanI vRtti jainayoga prakriyA anusAranI che. ahIM temaNe sAMkhya ane jainaprakriyAnI tulanA paNa karI che. yoganA samagra vivecanamAM yazovijayajInI samanvayavAdI rIti, taTasthatA, guNagrAhIvRtti ane satyaniSTha spaSTavAditA najare paDe che. yazovijayajI AnaMdaghanajI jevA adhyAtmavAdI hatA. jaina sAdhu pAse apekSita saMpUrNa AcArane pALavA pote asamartha che evI hiMmatabharI kabUlAta paNa teo kare che. adhyAtmasAranA anubhavAdhikAranA zloka 29mAM teo lakhe che : pUrNa AcArane pALavAmAM asamartha evA ame icchAyoganuM avalaMbana karIne parama munionI bhakti vaDe temanI padavImArgane anusarIe chIe." "zrIpALa rAsanI chellI DhALamAM paNa temaNe Atmika Rddhi to gurukRpA maLI tyAre ja pragaTa thaI ema kahyuM cheH mAhare to gurucaraNapasAthe anubhava dilamAMhi peTho RddhivRddhi pragaTI ghaTamAMhe Atamarati huI beTho re mujha sAhiba jagano tUTho. Avo anubhava karanArane mokSa durlabha na hoya. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajInuM vyaktitva D 43 yazovijayajInA vyaktitvaghaDataramAM AnaMdaghanajI jevA alagArI, masta mahAtmAnI asara dekhAya che. yazovijayajI AnaMdaghanajInA paricayamAM AvyA hovAnI pratIti temanI hiMdImAM racelI aSTapadImAM thAya che ? jazavijaya kahe suna ho AnaMdaghana, hama tuma mile hajUra, AnaMdaghanajInA potAnA para paDelA prabhAvanI kabUlAta karatAM yazovijayajI noMdhe che : erI Aja AnaMda bhayo mere, terI mukha nirakha nirakha, roma roma zItala bhayo aMgo aMga. zuddha samajaNa samatArasa jhIlata, AnaMdaghana bhayo anaMta raMga - erI esI AnaMdadazA pragaTI citta aMtara, tAko prabhAva calata nirmala gaMga, vAhI gaMga samatA do mila rahe, jayavijaya jhIlata tAke saMga - erI pArasamaNinA saMgathI lokhaMDa suvarNa bane tema AnaMdaghanajInA samAgamathI pote temanA jevA banyA ema yazovijayajI noMdhe che. AnaMdaghanajInA paricayathI yazovijayajInI adhyAtmavRtti baLavattara banI. AnaMdaghanajI jevA yoganiSTha anuMbhavInA samAgamathI yazovijayajIne adhyAtmamAM vadhu rasa keLavAyo. anubhavAdhikAranA zloka : 18mAM te kahe che : "zAMta hRdayavALAne zoka, mada, kAma, matsara, kalahakadAgraha, viSAda ane vera kSINa thAya che. A bAbatamAM amAro anubhava ja sAkSI che." "adhyAtmasAra'nA ghaNA zloko parathI jaNAya che ke yazovijayajIne paramAtmAno sAkSAtkAra thayo hato. temaNe noMdhyuM che ? brahmajJAnInA vacanathI paNa ame brahmanA vilAsane anubhavIe chIe." (anubhavAdhikAra, zloka 26) yazovijayajInI AdhyAtmika vRttie temane nirbhayatA bakSI hatI. jJAnanI upAsanA ane dhyAnanI laganIne pariNAme kadAca teo sAdhupaNAnA kriyAkAMDamAM UNA utaryA haze. trepana varSanI nAnI vaye saMvata 1743mAM yazovijayajI DabhoImAM anazana karI kALadharma pAmyA. aiMkArajApavaramApya kavitvavittvavAMchAsuradrumupagaMgamabhaMgaraMgam / sUktairvikAsikusumaistava vIra, zambhorambhojayozcaraNayorvitanomi pUjAm / / kavitva ane vidvattAnI vAMchAne pUrI pADanAra kalpavRkSarUpa abhaMgaraMgavALo (kAranA jApano vara gaMgAtaTe pAmIne vikasita kusumarUpI sUkto vaDe he vIra ! Apa zaMbhunA caraNakamalonI pUjA racuM chuM. upAdhyAyayazovijaya (cAyakhaMDakhAgha) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInI dArzanika pratibhA hemaMta je. zAha darzana athavA tattvajJAna e samagra jIvananuM ke tenA koI eka pAsAnuM bauddhika vizleSaNa athavA to aMtaHsphuraNAtmaka jJAna che. A jJAna jIvananA je te pAsAnAM mULagAmI satyonA saMdarbhamAM ja hovAnuM. bahu ja sAdI bhASAmAM kahIe to je vyakti AvuM bauddhika vizleSaNa kare athavA jene aMtaHsphuraNA dvArA mULagAmI darzana thAya tene dArzanika kahevAya. AvI vyaktinuM vyaktitva dhanika vyaktitva ke pratibhA dArzanika pratibhA kahevAya. Ama bauddhika vizleSaNa dvArA jIva, jagata, IzvaranAM rahasyone pAmanAra DekArTa, zaMkarAcArya, umAsvAti ke hemacaMdrAcAryane dArzanika pratibhA kahI zakAya ane aMtaHsphuraNA dvArA astitvanAM hasyone pAmanAra jisasa krAisTa, mahAvIra, budgha, rAmakRSNa paramahaMsa vagerene paNa dArzanika pratibhA kahI zakAya. AvA dArzanikanuM darzana sApekSa nahIM paraMtu nirapekSa, sanAtana, zAzvata satyane ane DahApaNane pratibiMbita karanAruM hoya che ane mATe ja dArzanikane samagra kALa ane astitvano draSTA kahevAmAM Ave che. mahAna grIka tattvaciMtaka pleTo dArzanika vyaktinA cAritranA guNomAM "zAzvata ane sanAtana satyo pratyeno agAdha prema, jJAnanI tIvra jhaMkhanA, saMyamIpaNuM, mananI vizALatA, sarva samayanI sarva vAstavikatAnuM darzana karavAnI zakti, mRtyuthI abhayapaNuM, vANI, vartana ane vicAramAM saMtulanapaNuM ane sadA satya, nyAya, hiMmata ane zistanA sahacArIpaNA"ne ` mukhya gaNAve che. dArzanika pratibhAnA uparyukta guNo mukhyatve tenA cAritranA guNo che. A uparAMta koIpaNa dArzanika pratibhAsaMpanna paMDitamAM medhAvI buddhizaktine kAraNe adbhuta arthaghaTana, abhivyakti, ane vicAronI susaMgatatA temaja sutarka paNa jaNAvAnAM. A badhuM yazovijayajImAM che te uparAMta temanAmAM eka vizeSatA che je mAtra gujarAtanA ja nahIM paNa badhI paraMparAnA bhAratIya paMDitothI nirALI ane virala che. te vizeSatA eTale aneka viSayonA pAMDitya uparAMta teonI kRtiomAMthI pragaTa thatuM teonuM anekAntadRSTivALuM "AdhyAtmika ane UrdhvagAmI valaNa." zrImad yazovijayajInuM jIvana ane temaNe racelA graMthonI jhINAmAM jhINI vIgato joIe to teonI pratibhAnA paripAkarUpe nItaratI temanI vizeSatAo aneka thAya. A sthaLe te tamAmanI chaNAvaTa zakya nathI. paraMtu jaina paraMparA temaja Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInI dArzanika pratibhA D 45 temanA samayanA saMdarbhamAM vicArIe to temanI je lAkSaNika vizeSatAo temanI dArzanika pratibhAnuM darzana karAve che te mukhyatve A pramANe gaNAvI zakAya ? teonI addabhuta samanvayazakti, jaina temaja ajaina granthonuM UMDuM adhyayana ane jJAna, maMtavyomAM samabhAvapaNuM, zAstrIya ane laukika sAhityanuM sarjana, nirbhayatA. vidvattApUrNa arthaghaTana, nanyAyanI zailImAM jaina siddhAMtonuM nirUpaNa vagere, yazovijayajInI A vizeSatAone ApaNe jarA vadhu vIgate jovAno prayatna karIe. upAdhyAya yazovijayajI teonA samagra sarjanakALa daramyAna AgamaparaMparAne custa rIte mAnya rAkhanAra ane anekAMtadRSTine kyAreya bAjue nA mUkanAra eka prakhara susaMgata jaina ciMtaka tarIkenI chApa upasAve che. teoe sAmAnya mAnavIo mATe vyavahAranI mukhyatA rAkhI nizcayadRSTinI gauNatA maryAdA rUpe batAvI. teoe e batAvyuM ke navakAramaMtramAM AvatuM arihaMtapada prathama ane siddhapada bIjuM rAkhavA pAchaLa arihaMtapada vyavahAra ane siddhapada nizcaya che e kAraNa che. svAbhAvika che ke arihaMta vagara arUpI siddhapadanI oLakhANa zakya nathI. jaina darzana eTale AcAramAM ahiMsApradhAnatA ane vicAramAM anekAntadRSTi, vastunI koI paNa eka bAju tarapha najara na rAkhatAM tenI aneka bAju tarapha najara rAkhavI te "anekAntadRSTi' zabdano sIdho artha che. jaina darzananI anekAntadRSTi tenA syAdvAdanA ane nayavAdanA siddhAMtothI ja spaSTa thAya. jaina darzana e eka vAstavavAdI darzana che ane te padArthane aneka dharmavALo lekhe che. satyanA badhA ja aMzo grahaNa karavA sAmAnya mANasa mATe zakya nathI. ApaNe sAmAnya mANaso je kAMI grahaNa karIe chIe te saMpUrNa satya nahIM paraMtu satyAMza ja. dareka satya tenI je-te apekSAe prApta thayela hovAthI je-te apekSAnA saMdarbhamAM te satya svIkRta ja lekhAya. A satyanI svIkRti pramANathI siddha thAya. vastune samajavAno Avo prayatna te naya che. "paraMtu ApaNI dRSTi, badhI sAmAnya ke badhI vizeSa dRSTio paNa eka sarakhI nathI hotI, temAM paNa aMtara hoya che. mULa be dRSTionA dravyArthikadravyAstika ane paryAyArthika payayAstika) kula sAta bhAgo paDe che ane te ja sAta naya che."- jaina darzana mujaba koI paNa vastu sAta judIjudI apekSAe samajI zakAya ane te sAtesAta nayanuM vivaraNa jaina nayavAdamAM Ave che. Ama jaina darzananA khUba ja pAyAnA siddhAMta - svAdUrvAda ane nayavAdamAM satyane pAmavAnI ane samajavAnI anekAnta-dRSTino ullekha jovA maLe che. upara jaNAvela nayanA bhedonI saMkhyA paratve paNa judAjudA mato jovA maLe che. A matonuM vigate varNana karavuM ahIM prastuta nathI. paraMtu temAMno eka mata siddhasena divAkarano che, jeo naigamanayane svataMtra naya tarIke na svIkAratAM "saMgrahathI evaMbhUta sudhInA cha ja nayo Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha svataMtra che ane dravyAstika dRSTinI maryAdA vyavahAranaya sudhInI ja che jyAre RjusUtrathI mAMDIne badhA ja navo paryayAstika nayanI maryAdAmAM Ave che ema darzAve che, ane A ja mata ke je AgamaparaMparAthI judo che tenuM upAdhyAyajI khUba ja sacoTa rIte tArkika paddhatie samarthana karIne pote SaDranayane svIkAre che. paM. sukhalAlajInA zabdomAM kahIe to "saMpradAyamAM rahIne paNa saMpradAyanA baMdhananI paravA nahIM karatAM je ucita lAgyuM tenA para nirbhayapaNe lakhanAra" evA eka dArzanika tarIke yazovijayajI ApaNI samakSa Ave che. ' have ApaNe yazovijayajInI e vizeSa dRSTinI vAta karIe ke je temanI prakhara dArzanikatA rajU karanAra sAbita thAya che. A dRSTi te temanI nyAyadRSTi. A vAtane savistara samajavA ApaNe eTaluM jANavuM Avazyaka che ke koI paNa darzana samajavA mATe je-te darzananA mULabhUta siddhAMtone samajavA khUba ja Avazyaka hoya che. A siddhAMto tenA graMtho ke AgamomAM sUtrAtmaka rIte siddhAMtonA svarUpamAM hoya che. A siddhAMtone samajavA mATe e je bhASAmAM lakhAyelA che te bhASAnuM jJAna ane temAM rajU thatA vicArone samajavA mATe tarkanA niyamonuM jJAna Avazyaka bane che. Ama eka, bhASAnA DhAMcAne samajavo ane bIjuM vicAranA DhAMcAne samajavo eTaleke vyAkaraNazAstra ane tarkazAstra e koI paNa dArzanika siddhAMta samajavA mATe pAyAnI jarUriyAta banI rahe che. nyAyazAstra tarkazAstra pramANazAstra va. nAmothI paNa oLakhAya che. have jaina paraMparAmAM "anekAnta e zrutapramANa che, te dravyArthika-paryAyArthika be dRSTio upara avalaMbita che. e banne dRSTio anukrame sAmAnyabodha ane vizeSabodhane lIdhe pravarte che. A banne prakAranA bodho jaina zAstramAM anukrame darzana ane jJAnathI oLakhAya che." jaina darzananI AgamaparaMparAmAM zarUAtathI ja eka evo mata prasiddha hato ke darzana ane jJAna bannenI utpatti kramathI thAya che. AgamaparaMparAnA A mata sAme evo mata cAlyo ke darzana ane jJAna bannenI utpatti kramathI nathI thatI paraMtu sAthe ja thAya che. A banne matonI sAme eka trIjo mata Avyo jemAM darzana ane jJAnano abheda darzAvAyo. vAcaka umAsvAti pahelAMnA badhA ja AcAryo ane khAsa to jinabhadragaNi, kSamAzramaNa vagere AgamatanA AgrahI jaNAya che. A mata kramavAda' tarIke oLakhAyo. darzana ane jJAna saMbaMdhI je bIjo mata che te pramANe banne upayoga bhinna hovA chatAM utpatti kramika na thatAM eka sAthe ja hoya che. AcArya malavAdI A matanA khAsa AgrahI che ane A mata "sahavAda' tarIke oLakhAyo. uparyukta banne matonI sAme siddhasena divAkarano trIjo mata jemAM darzana ane jJAnano abheda batAvyo che te "abhedavAra tarIke oLakhAya che. A Akho muddo yazovijayajI mAtra aitihAsika rIte ja nahIM paNa eka bahuzruta vidvAnane zobhe te rIte carce che. teo traNe matonA puraskatanI vAta spaSTa Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInI dArzanika pratibhA ] 47 kare che ane samagra carcAnA aMte tenA tAtparya ane svopajJa vicAraNA rUpe be muddAono ullekha kare che. eka to e ke pote abhedavAda'nA pakSamAM che, ane bIjo muddo e ke nayabhedanI apekSAe traNe pakSano samanvaya zakya che. zrImad yazovijayajIe potAnA 'jJAnabindu' nAmanA graMthamAM A samasyAnA samAdhAnamAM samanvayAtmaka dRSTibiMdune spaSTa karatAM jaNAvyuM che ke 'kramikavAda'nuM RRjusUtra nayathI pratipAdana thAya che, 'sahavAda'nuM vyavahAra nayathI pratipAdana thAya che ane 'abhedavAda'nuM saMgrahanayathI pratipAdana thAya che. Ama khUba ja tArkika rIte potAnI ananya evI samanvayazaktithI teoe "nayabhedanI apekSAe A traNe sUripakSo parasparaviruddha nathI" tema batAvyuM che. A ane AvA aneka jJAnamImAMsakIya praznonI carcAomAM ApaNane yazovijayajInI anekAntadRSTino temaja temanI viziSTa sUjhano paricaya maLe che. prAcIna samayamAM pramANo dvArA prameyanI parIkSA karanAra zAstrane nyAyazAstra kahevAtuM. Ama samaya jatAM pramANa' zabda nyAyano bodhaka banyo. jaina nyAya ke jaina tarka anusAra pramANa ane naya banne vastune samajavAno prayatna kare che. zrI. yazovijayajI pahelAM pramANa ane naya banne jaina tarkamAM arthaparIkSAnAM mukhya sAdhana gaNAtAM. zrI yazovijayajIe potAnA jaina-tarkabhASAmAM tarkamAM pramANa ane nayanI sAthe nikSepa'no paNa samAveza karyo. nikSepa' e zabdane samajavAno prayatna che je jaina tarka anusAra nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAra dRSTie thAya che. bhAratIya paraMparAmAM Ama to nyAyazAstrano itihAsa khUba lAMbo che. jo ApaNe "gautamanA nyAyasUtrathI (I.sa.350) laIe to I.sa.1000 sudhIno nyAyadarzanano vikAsa pradhAnapaNe bauddha tArkikonA saMgharSathI thayo che." yazovijayajIno samaya saMvata 17-18mA saikAno che. teonI agAu vidvAnomAM navyanyAyano khUba phelAvo thaI cUkyo hato. "A navyanyAyanA mukhya pravartako caudamI zatAbdInA mithilAnA gaMgeza che ke jeoe 'nyAyatattvaciMtAmaNi' nAmanA graMthamAM navyanyAyanuM vyavasthita rIte vistRta varNana karyuM." navyanyAyanA vikAsano sAhitya, chaMda, vividha darzana tathA dharmazAstra para vizeSa vyApaka prabhAva paDyo. A vikAsanA prabhAvathI bauddha ane jaina sAhitya vaMcita rahyuM hatuM. bauddha sAhitya mATe A truTi purAvI Ameya saMbhava na hatI kAraNake bAramI ane teramI sadI bAda bhAratamAM bauddha vidvAnonI paraMparA mAtra nAmanI ja rahI hatI. paraMtu jaina sAhityamAM to A truTi sAce ja khaTakatI hatI. bhAratamAM asaMkhya jaina vidvAno, jaina tyAgIo ane jaina gRhastho hatA ke jeonuM mukhya jIvanavyApI dhyeya zAstraciMtana hatuM. paM. sukhalAlajI kahe che ke, "jaina sAhityanI A kamI dUra karavAno ane te paNa ekale hAthe dUra karavAno ujvala ane sthAyI yaza jo koI paNa jaina vidvAnane phALe jAya to te upAdhyAya yazovijayajIne ja." teoe 'jaina-tarkabhASA', 'jJAnabindu Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha prakaraNa', 'aSTasahasrI' jevA graMtho dvArA caudamA saikAthI mAMDIne cheka sattaramA saikA sudhI navya naiyAyikoe navyanyAyanAM je pradhAna tattvonuM pratipAdana karyuM hatuM tenuM jaina nyAyanI apekSAe vistRta nirUpaNa karyuM. "zrImad yazovijayajI sivAya bIjA koI paNa vidvAna dvArA navyanyAyanI zailImAM jaina dArzanika tattvonuM vistRta vivecana thayeluM jovA maLatuM nathI." yazovijayajI eka tarapha zAstrIya temaja laukika bhASAmAM potAnA sarala temaja kaThina vicArone jijJAsuo samakSa rajU karavAnI ceSTA karanAra vidvAna tarIke najara samakSa Ave che to bIjI tarapha baMgALa ane mithilAnA navyanaiyAyiko raghunAtha ziromaNi, guNAnaMda ane nArAyaNa, ke jemanA vicAro sAthe vAstavamAM teo saMmata nathI temanI khulle moMe prazaMsA karanAra ne e rIte potAnA pratipakSa tarapha nikhAlasa vidvAna, jJAnanA ananya bhakta tarIke najara samakSa Ave che. teonuM "dRSTibiMdu taddana vastulakSI ane AgavI zailImAM hoya che. teo potAnA pratipakSa pratye prAmANika ane vaphAdAra jaNAya che."10 chelle eka mahattvanA muddAnI vAta karI laIe. A muddo che vicAro ke siddhAMtone lagatI maulikatAno ke navasarjanano. upAdhyAyajInA ane temanA jevA bahuzruta vidvAnonA graMtho tenA viSayanI dRSTie maulika jaNAtA nathI; paraMtu AthI A vidvAnonuM mahattva ghaTatuM nathI, emanI dAnika pratibhA ochI aMkAtI nathI; kAraNake ApaNe joyuM tema abhedavAda, SaDmaya, nikSepa, navyanyAya vageremAM yazovijayajInuM je viziSTa pradAna che te emanI eka dArzanika tarIkenI atyaMta prabhAvazALI pratibhAnuM darzana karAve che. AvI dAnika pratibhA hovA chatAM emaNe kyAMya kazuMya pote navuM kahevA mAge che ane tene kAraNe paraMparAnI bahAra temanA vyaktigata ahamno jhaMDo ghaNe UMce laherathI pharakato thAya che ema darzAvavAno yatna karyo nathI. temaNe namrapaNe potAnI dArzanika pratibhAne jaina darzananA mukhya siddhAMtonI samajaNa vistAravAmAM samarpita karelI che. aMte, jaina paraMparAno ane jaina darzananA bahuzruta vidvAnono itihAsa jotAM spaSTapaNe jaNAya che ke trIjA saikA sudhImAM AvatA kundakundrAcArya ane umAsvAti; pAMcamA saikA sudhImAM AvatA pUjyapAda, samaMtabhadra, siddhasena divAkara; sAtamAAThamA saikAmAM AvatA mAvAdI, jinabhadragaNi, kSamAzramaNa, gaMdhahasti, hirabhadra; navamA saikAthI paMdaramA-soLamA saikA sudhImAM AvatA akalaMka, vIrasena, vidyAnaMdI, vAdIdevasUri ane hemacaMdrAcArya sudhI cAlyo Avato jaina vADmayano vikAsa chelle upAdhyAya zrImad yazovijayajI sudhI Ave che. teoe potAnA jIvana daramyAna mAtra "suMdara, sacoTa ane satarka dArzanika vizleSaNa temaja pratipAdana" ja nathI karyuM paraMtu jaina vAyanA vikAsane vadhAre phaLadAyI vaLAMka Apyo che ane paraMparAne sAcavIne vizvadarzananA phalaka para dipAvI che. 11 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInI dArzanika pratibhA D 49 pATIpa 1. pleTonuM ripablika, IMgvIna buksa, pR.244 2. tattvArthasUtra 5. sukhalAlajI, pR.68 3. sanmati prakaraNa, saM. 5. sukhalAlajI, pR.134 4. sanmati prakaraNasaM. 5. sukhalAlajI, pR.17-18 5. jJAnabindu prakaraNa, sithI prakAzana (hindI), pR.63 6. nyAya vaizeSika darzana, le. nagIna zAha, pR.448 7. jaina takabhASA, saM. IzvaracaMdra zarmA (hindI), pR.12 8. darzana aura cintana, paM.sukhalAlajI, pR.59 9 jaina takabhASA, saM. IzvaracaMdra zamI (hindI), pR.12 90. Jain Tark Bhasha, Dr. D. Bhargav, P. XVII 11. darzana aura cintana, paM. sukhalAlajI, pR.57 saMdarbhapustako * jJAnabindu prakaraNa (hindI), saM. paM. sukhalAlajI ane anya, sithI prakAzana. * jaina tarka-bhASA (hindI), saM. 5. IzvaracaMdra zarmA * jaina takabhASA (aMgrejI), DaoN dayAnaMda bhArgava * pAtaMjala yogazAstra (hindI), 5. sukhalAlajI darzana aura cintana khaMDa 2, 5. sukhalAlajI * zrI jaina darzana mImAMsA ane anya lekho, stecaMda jhaverabhAI * jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa, mo. da. dezAI jaina paraMparAno ItihAsa, zrI tripuTI mahArAja * vairAgyarati, muni yazovijayajI zArada ! sAra dayA karo. Apo vacane suraMga tU tUThI mujha upare jApa karata upagaMga. tarka kAvyano te tadA dIdho vara abhirAma bhASA paNi kari kalpataru zAkhA sama pariNAma. upAdhyAyayazovijaya (jabUsvAmI rAsa) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInuM anuvAdakarma ane anuvAdakauzalya pradyumnavijayagaNi upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA sarjanano vyApa ati che. iyattA ane guNavattA banne dRSTie e noMdhapAtra che. viSayanI dRSTie gahanamAM gahana tarkazAstranI sUkSma vAtothI laI haLavAmAM haLavAM stavana, pado ane kathApradhAna rAsasAhitya sudhI e vistare che; to bhASAnI dRSTie saMskRta, prAkRta, jUnI gujarAtImAM gadya-padya svarUpe teo akutobhaya rIte sAhityavipinamAM vihare che. pote ja eka sthaLe gAI UThe che : vANI vAcaka jasa taNI, koI naye na adhUrI. (zrIyALa rAsa, khaMDa 4) anekavidha viSayomAM sarjanano pravAha cAle tyAre prasaMgeprasaMge viSayane anurUpa nirUpaNamAM pUrvIrSanA te ja viSayanA saMdarbhane keTalIka vAra ema ne ema ja tathApyAdurgaharSaya:, tathAvovAM raipa ema ullekha sAthe teo yathAtatha mUkI de che e to barAbara che, paNa kyAreka prApta gAthA prAkRtamAM hoya ane potAnI racanA gujarAtImAM cAlatI hoya to e pUrvarSanI gAthAo gujarAtImAM DhALI de, saMskRtamAM graMtha racAto hoya to saMskRta padyamAM gUMthI de. AvAM saMkhyAbaMdha gAthAo, zloko ane subhASito tathA vasamAA, dhArayaLavAra, prazamaratipraoraLanA bhAvo 350 gAthAnA stavanamAM, 'jaMbusvAmI rAsa'mAM ke anyatra, zatAdhika granthomAM upAdhyAyajI avatAre che ane temAM to teo e gAthAkathita bhAvone evA ja gurjara zabdomAM maDhI de che. AvuM anuvAdakarma khUba chUTathI prayoje che. zarUAta subhASitathI karIe. saMskRtamAM eka prasiddha subhASita che : yadyapi kApi na hAniH parakIyAM rAsabhe carati drAkSAm / asamaJjasamiti dRSTvA tathApi parikhidyate cetaH // 'samudravahANa saMvAdamAM eka prasaMge teo A ja bhAvane be lITImAM A rIte gUMthI Ape che : jo paNa pa2nI drAkha khara, caratAM hANi na hoya, asamaMjasa dekhI karI to paNi mina duHkha hoya. bIjuM eka subhASita che : saMpadi yasya na harSo, vipadi viSAdo raNe ca dhIratvam / taM bhuvanatrayatilakaM janayati jananI sutaM viralam // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * '2 sci bha ma - * . upAdhyAya yazovijayajI anuvAdakarma ane anuvAdakauzalya | pa1 * R nA, 1 - 5 09, samudra vahANa saMvAdamAM AvAM subhASito ghaNAM prayojyAM che. teo A bhAvane A zabdomAM DhALe che harakha nahIM vaibhava lahe, saMkaTi duHkha na lagAra, raNasaMgrAme dhIra che, te viralA saMsAra. "18 pApasthAnaka sajajhAyamAM, kriodhanI sajhAyamAM na bhavati, bhavati na ciraM, ciraM cet phale visaMvAdi / kopaH satpuruSANAM tulyaH snehena nIcAnAm // A subhASitane teo A pramANe mUke che : na hoya, hoya to cira nahIM cira rahe to phala cheTho re, sajjana krodha te ehavo. jehavo durajanane ho re. A badhAM padhono anuvAda joIe to A padya A ja bhASAmAM hoya tema lAge, anuvAda jevuM na lAge. mULanA mAtra zabda na letAM, tenI aMdara nihitatirohita artha, bhAva ne tAtparya sudhI pahoMcI tene AtmasAt karI potAnI kalame tenuM avataraNa thAya tyAre potAnA ja vAghAmAM tenuM rUpAntara thayeluM lAge. kyAreka to bannene sAthe mUkI sarakhAvatAM bhramamAM ja paDAya ke kayuM asala ke kayo anuvAda ? e ja pApasthAnaka sajhAyamAM, haimayogazAstranA eka zlokane sAme rAkhIne anuvAda karyo che. mULa zloka A pramANe che: utpadyamAnaH prathama, dahatyeva svamAzrayam / krodhaH kRzAnuvat pazcAt anyaM dahati vA na vA / / bALe te Azraya ApaNo, bhajanA anyane dAhe re, krodha kRzAnuM samAna che, TALe prazamapravAhe re. A ja zlokane sAme rAkhIne udayaratnajIe taLapado anuvAda karyo che : Aga UThe je ghara thakI, te paheluM ghara bALe, jaLano joga jo navi maLe, to pAsenuM prajALe. " e ja rIte 11mA pApasthAnakanI sajhAyamAM sAtamI kaDI che : niraguNa te guNavaMta na jANe, guNavaMta te guNa dveSamAM tANe, Apa guNI ne vaLI guNarAgI, jagamAM tenI kIti jAgI. A vAMcatAM aNasAra paNa nathI Avato ke A anuvAda che. have mULa zloka joIe ? nA guNI guNInaM vetti, guNI guNiSu matsarI / ___ guNI ca guNarAgI ca saralo viralo janaH // * je rIte teo eka zlokano anuvAda eka zlokamAM samAvIne mUke che, te rIte teno vistAra paNa karI jANe che. dA.ta. vittAmarastotramAM 15mI gAthA cheH Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha nidhUmavartirapavarjitatailapUraH kRtsnaM jagat trayamidaM prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAM dIpo'parastvamasi nAtha jagatprakAzaH / / A zlokanA bhAva pAMca kaDI sudhI vistArIne eka stavananI racanA karI che . ane unmeSazAlinI pratibhAthI AmAM nathI tevA navA bhAva paNa umeryA che. zrI kuMthunAthajina stavanamAM prabhune ratnadIpakanI upamA ApIne nirdUmavarti zlokanA badhA bhAva to AvarI lIdhA che uparAMta * pAtra karyo nahi heTha sUraja teje navi chipe ho lAla, ' ' sarva tejanuM teja pahelAMthI vAdhe pache ho lAla // 3 / * jeha sadA che ramya puSTa guNe navi kRza rahe ho lAla. AvA vizeSa bhAvo paNa AvarI lIdhA che. AvI ja rIte saMskRtamAMthI saMskRtamAM paNa saMkSepa vistAranI khUbI temaNe batAvI che. dA.ta. umAsvAtivAcakaviracita prazamaratiprakaraNamAM eka zloka che : bhogasukhaiH kimanityairbhayabahulaiH kAMkSitaiH parAyattaiH / . . nityamabhayamAtmasthaM prazamasukhaM tatra yatitavyam // 122 // A zlokanA bhAvane vistArIne teo adhyAtmanAramAM mavasvarUpavittAdhAmAM zikhariNI chaMdamAM sundara rIte DhALe che. ' parAdhInaM zarma kSayi viSayakAMkSaughamalinaM bhave bhItisthAnaM tadapi kumatistatra ramaMte / budhAstu svAdhIne'kSayiNi karaNautsukyarahite . nilInAstiSThanti pragalitabhayA''dhyAtmikasukhe // 26 // sahajatAthI jyAre bhAvasaMkramaNa thAya che tyAre kAvyanI suSamA vadhe che. evo ja eka zloka prazamarati-prakaraNano joIe : yat sarvaviSayakAsodbhavaM sukhaM prApyate sarAgeNa / tadanantakoTiguNitaM mudhaiva labhate vigatarAgaH / / A zlokanuM gujarAtImAM, padyamAM rUpAntara keTaluM sahaja karyuM che ! sarva viSaya kaSAyajAnita je sukha lahe sarAga. tethI koTi anaMtaguNa mudhA lahe gatarAga. (jabUsvAmI rAsa) A badhAM udAharaNo ApaNe anuvAdakarmanAM joyAM. have chelle eka udAharaNa anuvAdakauzalyanuM joIe. evA sthaLe to teo mULa gAthAne oLaMgIne tene sarjananI prakriyAmAM ogALIne tenA bhAvane AtmasAt karIne taddana navA ja svarUpe evI rIte rajU kare che ke tenA mULa ka jo e jue to vArI jAya. dA.ta. gAvasAnijhuttimAM eka gAthA cheH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInuM anuvAdakarma ane anuvAdakauzalya ] 53 savva surA jai rUvaM, aMguThThapamANayaM viuvvejjA / jinapAdaMguThThe pai na sohai taM jahiMgAlo / / 419 // A gAthAmAM paramAtmAnuM tIrthaMkaranA rUpanuM varNana che. sarva suravo aMgUThA pramANa rUpa vikurve topaNa paramAtmAnA pAdAMguSThanA rUpa pAse to te, bujhAyelA aMgArA jevuM lAge. A gAthAnA bhAvane anusaratI eka paMkti pUjya haribhadrasUrijI mahArAje ttivistA granthamAM, maLavaMtALa e padanI vyAkhyAnI antargatamaTM zabdanA 6 artha paikI rUpa arthanI vyAkhyAmAM rUpa punaH sata susvapramAvinirmitAkrupA Ara nivarzanAtizayasiddham // ahIM thoDA zabdomAM paramAtmAnA rUpane e ja aMgArAnI upamA ApIne varNavavAmAM AvyuM che. A ja bhAvArthane vistRta svarUpe teoe sIdhI rIte hiMdImAM eka kaDImAM maDhI dIdho : kroDa deva milake kara na zake, eka aMguTha rUpa pratidvaMda, eso adbhuta rUpa tihAro, varasata mAnuM amRta ko buMda. (aMtarIkSa pArzvajina stavana, gurjara sA. saMgraha, bhA. 1) AmAM teo gAthAthI mAtra ekAda DagaluM ja AgaLa gayA. aMguSThanA anupama rUpane utprekSAlaMkArathI varNavyuM che jANe amRtanI vRSTi na thatI hoya ! A gAthAgata bhAva paramAtmAnA rUpavarNana mATe teone hRdayamAM jacI gayo haze. sarjakamAM AvuM banatuM ja hoya che. ko'ka bhAva sparzI jAya to judAjudA rUpe e bhAvanI abhivyakti anAyAse thatI ja rahe che. e mujaba A bhAvane temaNe vaLI saMskRtamAM, zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanA stotramAM thoDAMka DagalAM AgaLa vadhIne e varNanataMtune laMbAvyo che. e zloka A pramANe che H dhAma dhyAyasi yat purA trijagati dhAmAtizAyi sphurattat saMkrAntibazAdive yamanizaM mUrtistavod dyotinI / aGguSThAt puratastava kramabhavAdiGgAlalIlAvahaM, no cet sarva surAsuraiH kathamaho zaktyA jitaM rUpakam || 6 // mULabhUta gAthAnA bhAvane teoe tArkikatAnI kasoTIe caDhAvyo. eka rIte kahevuM hoya to ema kahI zakAya ke pUrvIrSaprApta bhAvonI mATImAMthI, potAnI prajJAnA vArinA sahayogathI, manogata ane manomata mUrtinuM nirmANa karyuM. vinunhAticchAyAm e nyAye teoe e gAthAnI chAyA lIdhI. te pachI sIdhAsAdA vidhAnane tarkathI pramANita utprekSAlaMkArathI alaMkRta karIne eka kAvyanI zobhA arpI dIdhI. 'tIrthaMkaranuM rUpa devothI paNa kaMI gaNuM caDhiyAtuM hoya to te zA mATe ? tenuM kAraNa zuM ? A rahasyane teo chatuM kare che. tIrthaMkaro tIrthaMkara thAya te pahelAM traNe jagatanA tamAma jIvonuM je Atmateja tenuM teo dhyAna kare che. jenuM tame dhyAna karo te tamArAmAM avatare - saMkrAnta thAya e Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha nyAye sakala AtmAnuM teja (caitanyano udyota) tIrthaMkaradevamAM saMkrAnta thayuM tethI temanuM rUpa AvuM alaukika banyuM. pachI pelI gAthAgata upamA yojI dIdhI - sarva surAsura rUpa karatAM tIrthaMkaradevanA aMgUThAnuM teja caDhiyAtuM che te varNavyuM. tIrthaMkara devanA avarNanIya rUpanuM kAraNa sakala caitanyanuM emaNe kareluM dhyAna che. te temaNe potAnI medhAthI prakAzita karyuM. - A udaharaNothI Apane khyAla Avaze ke A anuvAdakauzalya teonI sarjakapratibhAnI zobhAsvarUpa che. AvAM to haju puSkaLa udAharaNo maLI Ave. ApaNe to teonI zatamukhI pratibhAnAM darzana karavA lekhe ja A eka prakAra - anuvAdakauzalya - nuM saMkSepamAM rasadarzana karAvyuM. ATaluM joIne koIka vidvAna A viSayanuM samagra Akalana-saMkalana karavA lalacAya to kevuM sAruM ? ATaluM jaNAvI viramuM chuM. asmAdRzAM pramAdagrastAnAM caraNakaraNahInAnAM / abdhau pota iveha pravacanarAgaH zubhopAyaH // amArA jevA pramAdagrasta ane caraNakaraNa (saMyamadharmanI puSTi mATenA niyamo. guNo)thI hInane A janmamAM jinapravacana pratyeno rAga ja sAgaramAM nAvanI samAna taravAno zubha upAya che. * upAdhyAyayazovijaya (cAyaloka). Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'adhyAtma-upaniSada'no prasAda munizrI jayasuMdaravijayajI yazovijaya upAdhyAyajIe racela adhyAtma-upaniSada' grantha jaina sAhityanuM eka amUlya ratna che. 'adhyAtmamataparIkSA', 'adhyAtmasAra' ane 'adhyAtmopaniSad' A traNa 'adhyAtma'-zabdagarbhita kRtio pU. upAdhyAyajIe racI che. te paikI adhyAtmamataparIkSAmAM adhyAtmanA nAma-sthApanA-dravya-bhAva e cA2 nikSepo darzAvIne, pradhAnapaNe tatkAlIna banAvaTI AdhyAtmika matanuM nirasana karAyeluM che. bhAvaadhyAtmanuM sauthI vizALa nirUpaNa 'adhyAtmasAragrantha'mAM karAyuM che. adhyAtmaupaniSada' granthano mukhyapaNe sUra e che ke vAstavika adhyAtmanI pichAna vizuddha zAstravacanathI thAya che, zAstravacana dvArA AtmA jJAnayoga ane kriyAyoganA samanvayarUpa adhyAtmasAdhanAne AtmasAt kare che ane tenAthI muktisAdhaka samatAyoga siddha thAya che. A granthamAM cAra vibhAga pADavAmAM AvyA che : (1) zAstrayogazuddhi adhikAra (2) jJAnayogazuddhi adhikAra (3) kriyAyogazuddhi adhikAra (4) sAmyayogazuddhi adhikAra vibhAga 1 : zAstrayogazuddhi A vibhAgamAM adhyAtmanI vyAkhyA vyavahAra ane nizcaya, ema be nayanA AdhAre judIjudI karelI che. evaMbhUtanaya e ahIM nizcayanaya che ane 'adhyAtma' zabdanI vyutpattithI labhya artha para bhAra mUkatAM upAdhyAyajI kahe che ke AtmAne lakSamAM rAkhIne je jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya A pAMce AcAronuM suMdara pAlana thAya te adhyAtma che. A artha vyutpatti dvArA e rIte phalita thAya che ke 'gAni kRti jJadhyAbha' arthAt AtmAne uddezIne thanArI vizuddha kriyA, eTaleke jJAnAdi pAMca AcAronuM pAlana, te adhyAtma. AtmAnuM zuddha, buddha, niraMjana, nirAkAra, siddhAtma svarUpa to niSkriya che, paraMtu jyAM sudhI jIva karmabaddha che tyAM sudhI ajJAna, avizvAsa, aMdhazraddhA, azraddhA, lampaTatA ane khA khA karavuM vagere aneka durAcAromAM racyopacyo ane phasAyelo rahe che. zuddha niSkriya AtmasvarUpanI prApti mATe A durAcAro pApAcAronuM varjana anivArya che. te be rIte saMbhavI zake H jIva tamAma pravRttione sarvathA ekAeka baMdha Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 [] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha karI de, athavA ajJAnAdinI virodhI jJAnAdi pAMca AcAramaya pravRttine apanAvI le. paNa A bemAM prathama rIta prAraMbhamAM taddana azakyaprAyaH che tethI AtmAne satata najara sAme rAkhIne, jJAnAdi paMcAcAranA pAlanasvarUpa adhyAtmamArge jIva AgekUca kare to ja ajJAnAdi durAcArothI jIva sarvathA mukta banIne zuddha AtmasvarUpanI prApti karI zake, mATe evaMbhUtanaye paMcAcAranuM suMdara pAlana e ja adhyAtma che. vyavahAra ane RjusUtra A be naya AdhyAtmika vyavahAranayamAM samAviSTa che. eTale upAdhyAyajI kahe che ke bAhyapravRttirUpa paMcAcArapAlananI sAthe citta maitrI, pramoda, karuNA ane upekSA A cAra bhAvanAothI vAsita bhAvita tanmaya banatuM jAya te ja adhyAtma che. vyavahAranayano jhoka bAhyapravRtti upara vadhu paDato hovAthI paMcAcArapAlanane to te anivArya gaNe che, paNa A vyavahAranaya RRjusUtranayanA dRSTikoNathI garbhita hovAnA kAraNe paMcAcArapAlanakALe cittamAM maitrI Adi bhAvonI suvAsane AvakAre che. kAraNake enA vinA paMcAcAranuM pAlana zuSka banI jAya che. RRjusUtra nayano dRSTikoNa evo che ke bhUtakALa sAro hato ke kharAba e mAre nathI jovuM, paNa sArA bhaviSyanA nirmANa mATe vartamAnakALa kevo joIe e vicAravAnuM che. vartamAna samaye citta jo zatrubhAva, guNadveSa, nirdayatA ane parapaMcAtanA doSothI kharaDAyeluM haze to zuddha adhyAtmano anubhava azakya che. mATe tenA virodhI maitrI Adi bhAvothI citta suvAsita hoya to ja vartamAnamAM adhyAtma anubhavasiddha thAya. vartamAnamAM ja adhyAtmane jIvatuM-jAgatuM anubhavavA mATe A RRjusUtranayano vyavahA2saMkalita dRSTikoNa khUba mahattvano che. adhyAtmanA mArge pragati karavA mATe manane sarva pUrvagrahothI mukta rAkhIne, madhyastha bhAvagarbhita jijJAsAmAM ramatuM rAkhavAnI khAsa jarUra che. zuSka tarkavAda pragatine rUMdhanAro che tethI atIndriya tattvonI jijJAsapUrti mATe ekalA tarkavAda para nirbhara na rahetAM vItarAgavacanarUpI zAstranuM avalambana levuM atyaMta jarUrI bane che. zAstranA nAme prasiddha granthonI saMkhyAno koI pAra nathI, mATe jenA-tenA vacanane zAstra samajI laIne AgaLa vadhavAmAM kAMI sAra nathI. jene jUThuM bolavAnuM koI ja kAraNa zeSa nathI ane je sarva tattvonA jJAtA che evA vItarAgasarvajJano upadeza e ja kharuM zAstra che. Aje to keTalAka saMpradAyo potapotAnA granthone sarvajJaracita kahI rahyA che tyAre emAMthI kharekhara sarvajJaracita zAstra kayuM che e zodhI kADhavA mATe upAdhyAyajI mahArAje A prathama vibhAgamAM vistArathI trividha zAstraparIkSAnuM varNana karyuM che. pUjyapAda haribhadrasUri mahArAjathI mAMDIne paravartI aneka jainAcAryoe Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-upaniSadano prasAda | pa7 potapotAnA granthomAM A kaSa, cheda ane tApa ema trividha zAstraparIkSAne khUba ja mahattva ApyuM che. jainAcArye pote je zAstranA AdhAre pravartatA hoya che te ema ne ema ja AMkho mIMcIne bIjAne svIkArI levAno Agraha na rAkhatAM zAstraparIkSA para bhAra mUke che e temanI AgavI vizeSatA che. suvarNane prathama kasoTInA paththarathI karavAmAM Ave che. pachI saheja cheda pADIne aMdaranA bhAganI parIkSA karAya che ane te pachI chellI ane AkarI tApaparIkSA eTaleke agniparIkSA karAya che. emAM uttIrNa thanAra dhAtune sAcA suvarNa tarIke oLakhavAmAM Ave che. A rIte zAstra paNa nimnokta traNa kasoTImAMthI uttIrNa thavuM joIe. eka vAta atre dhyAnamAM levAnI che ke 'zAstra' zabdanI vyutpattithI phalita artha nIkaLe che zAsana ane trANa. AtmAnA zuddha svarUpanI prApti mATe zuddha kartavyanuM vidhAna karavuM te zAsana, ane lakSavirodhI kRtyothI bacAvavA mATe teno niSedha karavo te trANa. tAtparya (1) lakSya sAthe saMgata evA vidhiniSedha darzAvavA e zAstranuM mukhya prayojana che, ane e kaSa nAmanI pahelI kasoTI che. AtmAne sudhAravAne badale vadhu vikRta kare evA vidhiniSedha darzAvanAra grantha A pahelI parIkSAmAM ja nApAsa thaI jAya che. () vidhiniSedha darzAvyA bAda tenA pAlana mATe atyaMta upayogI, poSaka ane nirdoSa kriyAo paNa zAtre darzAvavI joIe. dA. ta. abrahmasevanano niSedha karyA pachI strIparicayatyAga, vikRtAhAratyAga, strIkathAtyAga vagere yogya AcAro jo na darzAvAya to brahmacaryanI sAdhanA saphaLa bane nahIM e gaLe Utare evI vAta che. je granthamAM A rIte nirdoSa kriyAonuM sUcana ja na hoya athavA to viparIta kriyAonuM sUcana hoya te bIjI chedaparIkSAmAM nApAsa thAya che. . (3) trIjI tApaparIkSA e rIte che ke zAstra dvArA AtmAdi je atIndriya padArthonuM nirUpaNa karAya te vidhiniSedha, nirdoSa kriyA ane mukhya lakSya sAthe saMgati dharAvatuM hovuM joIe. e prakAranA nirUpaNa mATe tattvonAM (parasparaviruddha dekhAtAM) aneka pAsAMone dhyAnamAM levAM jarUrI che. enuM ja bIjuM nAma anekAntavAda che. jo koI eka ja dRSTikoNathI te tattvonuM nirUpaNa karavAmAM Ave to pAra vinAnI asaMgati UbhI thAya ane evo grantha tApaparIkSAmAM nApAsa thAya. pU. upAdhyAyajI mahArAje A traNa parIkSAonuM varNana ghaNI sUkSmatAthI karyuM che ane vItarAgastotranA AThamA prakAzanA keTalAka zlokonA AdhAre, sAMkhya, bauddha, naiyAyika, vaizeSika tathA prabhAkara, kumArilabhaTTa ke murArimizra vagere jainetara dArzanikonI mAnyatAothI syAdvAdanuM suMdara samarthana karyuM che. vibhAga 2 : jJAnayogazuddhi A vibhAganI bhUmikA karatAM pU. upAdhyAyajI mahArAja jaNAve che ke trividha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha parIkSAmAM uttIrNa evA zAstrathI cIMdhAyelI dizAmAM cAlatAM cAlatAM, zAstradarzita atIndriyatattvonI, khAsa karIne AtmahattvanI vizeSapalabdhi mATe jJAnayoga sAdhatAM rahevuM joIe. AtmatattvanI vizeSapalabdhinuM ja bIjuM nAma prAtijajJAna che. joke A prAtibhajJAna zAstrIya paribhASA mujaba to kevalajJAnanA aruNodayarUpa hovAthI bAramA guNasthAnakanI nIce hoya nahIM paNa pU. upAdhyAyajI mahArAje jJAnabiMdu vagere granthomAM taratamabhAvavALA prAbhijJAnanuM nirUpaNa kareluM hovAthI nimna, nimnatara kakSAnuM prAtibhajJAna cothA vagere guNasthAnakomAM paNa saMbhavI zake che, je sAdhako mATe atyaMta AzvAsanarUpa vAta che. A pratibhajJAnanuM A vibhAgamAM ane anyatra paNa Atmadarzana, AtmajJAna, bhAvanAjJAna, sAkSAtkAra advaitabrahmAnubhava, nirvikalpasamAdhi.. nirAlambanayoga vagere judIjudI paribhASAothI nirUpaNa thayeluM che. paribhASA bhinna hovA chatAM A badhAM jJAnayoganAM je vividha svarUpo che. A jJAnayoganI prApti mAtra zAstrAbhyAsathI nathI thatI paraMtu AtmadarzananI tIvra utkaMThA ane zAstrajJAnaprerita antarmukhatA vaDe te prApta thAya che. lagabhaga dareka yoganI be avasthA hoya che : (1) siddha dazA ane (2). sAdhyamAna dazA. siddhazAnayogIne parakhavAnuM lakSaNa e che ke bAhya indriyaviSayo tene jhera jevA lAgatA hoI sahaja rIte ja temAM tenI pravRtti hotI nathI. sAdhyamAna dazAmAM kadAca ATalI ucca sthiti na hoya paNa te dizAmAM pragati to hoya ja. uccakoTinI sAdhyamAna dazAmAM athavA siddhadazAmAM kevuM AtmajJAna thatuM haze tenI kiMIka jhAMkhI karAvatA pU. upAdhyAyajI kahe che ke "bIjI saghaLIya vastuothI AtmAmAM ekamAtra cinmaya-svarUpata bhinnatAnI niraMtara pratIti thayA kare arthAt AtmAmAM vizuddha cinmayatA sivAya bIjuM kAMI ja lakSita na thAya tevuM jJAna e zreSTha AtmajJAna che." (glo.15) "mana, vacana ane bAhya dRSTithI je kAMI najare caDe e badhuM parasvarUpa che, zuddha dravyanuM e svarUpa nathI, zuddha Atmadravya to enAthI taddana para che. Agamo ane vedomAM rUpa, rasa, vacana vagere upAdhionI vyAvRtti karavA dvArA ja zuddhAtmAnA svarUpane darzAvavAmAM AvyuM che. e badhI upAdhiothI para evA atIndriya brahmatattvanuM bhAna seMkaDo zAstro ke takathI nahIM paNa eka mAtra vizuddha anubhavajJAnathI ja thaI zake che." (glo.18thI 21) "A anubhavadazA suputi (bebhAna dazA)rUpa nathI kAraNake mohathI alipta che. svapna ke jAgrata dazArUpapaNuM nathI kAraNake emAM to kalpanAvikalponA khela cAlu hoya che. mATe A anubhavadazA e badhAthI judI ja turya ( catutha) dazA'nA nAme oLakhAya che." (zlo.24) A anubhavadazAmAM karmakRta strI, puruSa, manuSya Adi paryAyo sAva gaLAI gayA hoya che. jema raste jatA loko lUMTAya tyAre alpajJa loko rasto lUMTAyo' evo vyavahAra karatA hoya che tema huM goro, zAmaLo, rUpALo...' vagere Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "adhyAtma-upaniSada'no prasAda | 59 zabdaprayogo dvArA ajJAnI loko karmakRta vikRtiono potAnAmAM upacAra karatA hoya che, paNa anubhavadazAmAM AvuM kazuM hotuM nathI. AvA siddhajJAnI puruSonI svArthavRtti taddana nAbUda thaI jAya che ane tethI loka vacce rahevA chatAM paNa teo jalakamalavatu nirlepa rahI zake che. pU. upAdhyAyajI mahArAje ahIM cetavaNInA svaro uccAratAM kahyuM che ke AvI zreSTha nirvikalpa samAdhidazAnI vAto paripakva bodhavALAne ja karavI joIe, nahIM ke adhUrA bodhavALAne. jo adhUrA bodhavALAne "tuM ane AkhuMya jagata brahmamaya ja che ema samajAvAya to agamyagamana vagere mahA anartha macI jAya. mATe prAraMbhadazAmAM to vrataniyamothI ane zubhavikalpothI cittazuddhi karavAnuM ja batAvavuM joIe. vibhAga 3 : kriyAyogazuddhi, khuda tIrthakara bhagavAna kevaLajJAna prApta thayA pachI paNa vAhanamAM besIne musApharI nahIM karatAM page cAlIne ja vihAra kare che, tathA badhI ja municaryAonuM lagabhaga pAlana kare che. tenAthI kriyAyoga keTalo mahattvano che te samajAya che; paNa jJAnayoganI vAto eTalI sohAmaNI che ke e bhalabhalA sAdhakone vibhramamAM nAkhI de che. "adhUro ghaDo chalakAya' e kahevata anusAra Aje paNa dekhAya che ke keTalAya sAdhako anubhavajJAna, nirAlambanayoga ke dhyAnaadhyAtmanA nAme kriyAyogane sarvathA tyajI daI trizaMkudazAmAM mukAI jAya che. keTalAka to ema paNa mAnatA thaI jAya che ke yoga ane dhyAnamAM ApaNe to caDhI gayA, eTale have AcaraNazuddhinI koI kiMmata nathI. tevAne cImakI ApatAM pU. upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke advaitatattvabodhamAM lIna thayelAo paNa jo svacchaMda AcaraNa kare to pachI azucibhakSaNa karatA kUtarAo ane e kahevAtA tattvajJAnIomAM zuM taphAvata rahyo ? kharekhara jeo tattvajJAnI hoya che temanA jIvanamAM kyAreya evI svaccheda pravRttione sthAna hotuM nathI - svabhAvathI ja teo yathAzakya zubhapravRttiomAM AdaravALA hoya che. . keTalAka ema samaje che ke jo bhAva hAjara hoya to pachI kriyA nakAmI che kAraNake kriyAthI paNa Akhare to bhAva ja lAvavAno hoya che. jo bhAva na hoya to ekalI kriyAno paNa kAMI artha nathI - Ama baMne rIte kriyA nakAmI che. AnI sAme upAdhyAyajI kahe che ke bhAva vagaranI kriyA paNa bhAvane siddha karavA mATe khUba upayogI che ane bhAva hoya to tene sthira ane puSTa banAvavA mATe kriyA upayogI che. Ama baMne rIte kriyAnuM mahattva che. kriyAyoganA samarthana mATe tyAM sudhI kahyuM che ke kriyA vagaranuM jJAna sAva nirarthaka che - bojarUpa che. rastAnA jJAnamAtrathI Icchita sthAne pahoMcAtuM nathI paNa icchita sthAnanI dizAmAM gatikriyA karavAthI ja tyAM pahoMcAya che. baLatA dIvAmAM paNa jo tailapUraNakriyA yogya samaye na thAya to e dave dhImedhIme bujhAI jAya che. te rIte yogya kriyA vinA bhAvano dIpa paNa bujhAI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha javAnI zakyatA rahe che. A saMdarbhamAM upAdhyAyajIe eka tAttvika carcA prastuta karI che. vedAntI vagere kahe che ke "ajJAna ane zAna anyonya virodhI hovAthI jJAnathI ja ajJAnano nAza thAya, mATe kriyA nirarthaka che." tenI sAme kriyAvAdI kahe che ke "ajJAna naSTa thayA pachI paNa jJAnIne saMcita adraSTa (=kama)no nAza karavA mATe kriyAnI AvazyakatA UbhI ja rahe che." jo vedAntI ema kahe ke "jJAnIne sarva karmo baLI gayAM hovAthI koI adRSTa zeSa rahetuM nathI to e yogya nathI. kAraNake evuM mAnIe to jJAna thayA pachI tarata ja jJAnInuM mota thavuM joIe, arthAt adRSTanA abhAve zarIra paNa chUTI javuM joIe. koI ema kahetuM hoya ke zarIra to ziSyAdinA adRSTathI TakI rahe che to to pachI zatruonA adRSTathI jJAnInA zarIrano nAza paNa mAnavo paDe. TUMkamAM, upAdhyAyajI kahe che ke AvA uzruMkhala matanI upekSA karIne e vAtano svIkAra karavo joIe ke jJAnIne paNa zeSa prArabdha nAmanuM aMdaSTa khatama na thAya tyAM sudhI zarIra TakI rahe che ane e adRSTano nAza karavA mATe tene kriyAno AdhAra levo ja paDe che. mATe jJAnayoganI jema kriyAyoga paNa dhyeyasiddhi mATe Avazyaka che. je loko mAtra jJAnanuM abhimAna rAkhIne kriyA choDI de che te jJAna-kriyA ubhayathI bhraSTa thayelA nAstiko che ema upAdhyAyajI mahArAja spaSTa kahe che. vibhAga 4H sAmyayogazaddhi - A vibhAgamAM granthakAre suMdara rUpaka ApyuM che - "jJAna ane kriyA be ghoDA sAthe joDelA sAmarathamAM besIne AtamarAma muktimArge prayANa kare che. have joDA na paheravA chatAM paNa temane kSudra kAMTA vagereno upadrava naDato nathI." samatAyogamAM jhIlanArA sAdhakanI ucca dazAnuM A vibhAgamAM granthakAre khUba ja hRdayaMgama varNana karyuM che je jainetara vAcakane "gItA"nA sthitaprajJa puruSanI yAda apAvI de evuM che. lokottara samabhAvamAM ArUDha yogI AtmasAdhanAmAM atyaMta jAgrata rahe che, pArakI paMcAta pratye te bahero, AMdhaLo ane mUMgo thaI jAya che. (traNa vAMdarAnuM ramakaDuM yAda karo.) sadA jJAnAnaMdamAM magna rahe che. sAdhanAnA paMthamAM game tevAM prabaLa kaSTo sahevAM paDe, te samabhAve sahI levA taiyAra hoya che. samatAsukhanA sarovaramAM jhIlI rahelo yogI kyAreya bAhya sukhanA kIcaDathI paga bagADato nathI. sauthI moTo savAla e che ke Avo zreSTha samabhAva zI rIte Ave ? granthakAre teno khUba suMdara javAba Apyo che : zuddha Atmatattva vize kramazaH vadhu ne vadhu UMDANamAM thatuM ciMtana jyAre koI dhanya paLe zuddha AtmatattvanI sparzanArUpa saMvedanamAM pariNamI jAya ane Atmabhinna kazAnuM bhAna ja na rahe tyAre evI ucca dazAmAM koI ghaNanA ghA mAre ke puSpothI pUjA kare, baMnemAM samabhAva tevo ne tevo TakI rahe che. AvA ucca samabhAvanI siddhi mATe sAdhake krodhAdi kaSAyothI atyaMta. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "adhyAtma-upaniSadano prasAda | 21 sAvadha rahevAnI jarUra hoya che. zreSTha samabhAvanA Adarza rUpe granthakAre ahIM damadana muni, nami rAjarSi, khaMdhakasUrinA ziSyo, metArya muni, gajasukumALa muni, atrikAputra AcArya. dRDhaprahArI vagere aneka samatAyogIonuM suMdara zabdacitra AlekhyuM che. parizeSa A granthanA prAraMbhamAM maMgalazlokamAM vItarAgadevane praNAma sAthe prathakAre vAvatAbIja kAranuM paNa spaSTa smaraNa karyuM che je temanA lagabhaga dareka granthamAM upalabdha thAya che. pU. munisuMdarasUri mahArAje jema potAnI dareka kRtimAM prAraMbhe jayazrI' zabdamudrAnuM aMkana karyuM che tema A granthakAre paNa A granthamAM dareka vibhAgane aMte "yazAzrI' zabdamudrAnuM aMkana karyuM che. A granthanI prAcIna hastaprato hAla becArathI vadhu maLatI nathI. pU upAdhyAyajI mahArAje A granthane, 'vItarAgastotra' yogasAraprabhRta' vagere prAcIna aneka granthonA akSarazaH lIdhelA zlokothI zaNagAryo che tathA jJAnasAra' nAmanA granthakAranA ja banAvelA aSTakagranthanA magnatASTaka, anubhavASTaka, nirlepatASTaka, kriyASTaka vagerenA aneka zloko AmAM paNa akSarazaH upalabdha hovAthI tete zlokono bhAvArtha samajavAmAM "jJAnasAra' granthano granthakAre pote ja banAvelo Tabo khUba ja upayogI banI rahe tema che. adhyAtmopaniSadUgrantha upara hamaNAM ja pU. bhadraMkarasUrijIe TIkA racI che. - A granthamAM pU. upAdhyAyajIe cAra vibhAgomAM kharekhara adhyAtmapremIo mATe uttama sAmagrI saMcita karIne ApI che. - granthakAra te samayanA jaina-jainetara darzanazAstronA ane tarkagranthonA prakhara abhyAsI hovA chatAM A granthamAM teoe tarkavitarkanI paraMparA laMbAvavAne badale sAdhakone upayogI mahattvanuM mArgadarzana pUruM pADyuM che te temanA jIvananI ucca yogidazA - sAdhakatAnI sAkha purAve che. kharekhara have ema kahevAnuM mana thAya che ke adhyAtma-upaniSad samagra adhyAtmavizva (spiritual sphere)nuM jhaLahaLatuM ratna che. ilikA bhramarI dhyAnAt bhramarItvaM yathAznute / tathA dhyAyan paramAtmAnaM, paramAtmatvamApnuyAt / / IyaLa bhamarInuM dhyAna karatAM karatAM bhamarI svarUpa banI jAya che tema paramAtmAnuM dhyAna karato AtmA paramAtmasvarUpane pAme che. upAdhyAyayazovijaya (paramAtmapaccaviMzatikA') Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ADHYATMOPANISATPRAKARANA' - A STUDY Y. S. Shastri Adhyatmopanisatprakarana is attributed to Mahamahopadhyaya Yasovijaya - an outstanding philosopher saint of jainism. He flourished in the end of 17th Century and beginning of 18th Century A.D. He was the last great author and we can definitely say that with our author, ends the history of Jaina philosophical speculation. Gifted with multisided philosophical genius Yasovijaya enriched the Jaina Philosophical thought with a number of original contributions. His writings, large in number and most diverse in contents, are standing testimony to the multifaced character of his intellectual personality. He has not given any new doctrine but his originality lies in making clear to us the meaning of the cardinal doctrines of old Jaina writers, often obscurelay worded and often mutually conflicting. Even his independent writings are essentially elaboration of and vindication of the traditional Jaina doctrines but presentation of them is genuinely independent. He was the only Jaina author who has thoroughly mastered the both Digambara and Svetamber rich philosophical heritage. He was also extremely well-versed in all the contemporary systems of Indian philosophy and in this respect he can only be compared with Acarya Vidyananda of 9th Century A.D. He is mostly known for his erudite scholarship. The mystical side of his saintlihood accompanied with philosophical height is not yet fully explored to the learned world. He was a great reconciliator of all the systems of Indian philosophy. An attempt which was started by Siddhasena Divakara1 (Circa 5th A.D.) and Samanta Bhadra2, to reconcile different philosophical view-points culminated in writings of Yasovijaya. History of Jaina logical literature tells us that the texts belonging to this category are mostly devoted to the vindication of Anekantavada and general evaluation and reconciliation of non-Jaina philosophical viewpoints. In this Adhyatmopanisatprakarana also, Yasovijaya tried to uphold the same tradition. But here he does not stop but goes Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ADHYATMOPANISATPRAKARANA' - A STUDY O s3 beyond and speaks like a perfect mystic. This work is product of the mature mind of the author who has tasted the embrosia of spiritual experience. In this matter this work seems to be a later work of our author. This Adhyatmopanisatprakarana is written in beautiful melodious Sanskrit in 209 Verses and contains four chapters, viz. Sastrayogasuddhi, Jnanayogasuddhi, Kriyayogasuddhi and Samyayogasuddhi. It is very important work from the point of view of Jaina philosophy and religion. It seems to be a spontaneous expression of a mystic mind in its attempt to realise the Supreme Soul. The underlying current of this work is Umasvati Vacaka's statement viz. Right Faith, Right Knowledge and Right Action (conduct) are the means of liberation." He goes a step further and describes the state of Liberation or Moksa (State of Samata) which is necessary consequence of following the path of liberation.* The first chapter is devoted to show the importance of Right Faith in the words of Jina; Right Knowledge is glorified in second chapter; importance of action is described in third and the last chapter is dedicated to describe the State of Sameness (Samata), the undivided blissful state, which is the result of Right Faith, Right Knowledge and Right Action. these three gems together constitute one path and are to be simultaneously pursued. If one is absent the path of salvation is incomplete. Right Faith is responsible for placing a person on the right path, Right Knowledge illumines the path and Right Conduct leads to the goal. Thus it is emphatically maintained that all these three aspects must be present in a person, if one is to reach his spiritual goal. It seems that on the basis of same foundation laid by Umasvati in fourth century A.D., Yasovijaya, erected a beautiful palace illumined by his spiritual light. He has developed the same idea of Umasvati, but presented it in such an independent way, that it is very difficult to say that he is propagating Umasvati's thought. The chapter-wise study will reveal this fact very clearly. Now let us make a chapter-wise survey to understand the mind of Yasovijaya. In the beginning of the first chapter, he explains the correct meaning of the word Adhyatma. Adhyatma has two meanings. Evembhuta point of view (which declares that a thing bears a Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha particular name only while it performs action or Kriya which entitles it to bear that name, not always) it means all kinds of religious or moral activities of the individual Jiva, which assists in the spiritual advancement of one's own Atman or Self. Secondly, the Citta or the Antahkarana which is purified by the practice of virtues in one's life, such as friendliness, compassion etc., is entitled to be called as Adhyatma, from the point of view of Vyavahara and Rjusutra. The first meaning is concerned with spiritual activities (Kriya) and the second is with internal purification (Bhava). But real meaning of Adhyatma is to be understood on the basis of Anekantavada which is free from any kind of contradiction and reconciles different view-points. From Anekanta point of view Adhyatma means combination of spitirual activities and purification of Citta. (i.e. Kriya and Bhava). Then he tells us that, there are many things in the world which are beyond our sense organs and mere reason, which have to be understood with the help of Scriptures (Agamas) utilising reasoning. To achive highest goal the knowledge of Sastra (authority) is essential. The Scripture which is possessed of governing capacity and irreprochable power of protection is called real Sastra, and that Sastra is, only the words of Omniscient and not any other. Because an untruth cannot come out of the mouth of passionless and desireless Jina, therefore, one must have Right Faith in the words of Omniscient. Unfaith in his words is nothing but exhibition of great ignorance. The Right Faith in his words is so powerful that, it brings attainment of all kinds of siddhis. In other words, the Highest State can be obtained by having firm faith in the words of Vitaraga, which is also called as eternal state, permanent abode, and peaceful state. The question is, there are many systems (Sastras), then on what basis only the Jina Sasana can be considered as real Sastra. Is it not a narrow mindedness to say that ours is the only right system? The answer of Yasovijaya is that the statement i.e. Jina Sasana is the real Sastra, is not made on the basis of secterian approach but based on the examination purity and truthfulness of words of all the different kinds of systems (Sastra). Just as gold is tested by a touch-stone by rubbing, cutting and heating, similarly genuineness of Sastra is to be determined by Kasa, Cheda and Tapa. Jina Sasana alone can get through this severe method of examination. In Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ADHYATMOPANISATPRAKARANA' Kasasuddhi, we have to see whether prescribed injunctions and prohibitions for one and the same act is non-contradictory or not. If these are non-contradictory then, it is real Sastra. For example, Jainism prescribes injunctions and prohibitions in the case of self-restraint (i.e. Samyama). In this case injunction is to observe carefulness in walking, speaking, taking food, keeping and receiving things and evacuating bowels etc. and control of psycho-physical activities of mind, speech and body, which are known as Samitis and Guptis respectively. Prohibition is to avoid injury to all living beings, speaking untruth, stealing, acquisition and so on. Here injunctions and prohibitions are for the perfection of Samayama, and non-contradictory in nature. Throughout Jina Sasana the same method is followed. In other words, Jina Sasana prescribes means of liberation, and obstacles on the path of liberation are prohibited. But this is not the case with other systems (Sastra) where Artha and Kama are dominant factors and Moksa is secondary. Secondly, in Jainism non-contradictory injunctions, and prohibitions are prescribed to protect particular religious action while in other systems, injunctions are found contradictory. Statements like 'no living beings can be injured and injury done for Sacrifice is not injury' make their nature very clear. Such type of Sastra cannot be purified by cheda method. All other Sastras uphold only onesided view and Anekanta alone reconciles different view-points giving all sided meaning of Reality. thus, Jina Sastra which upholds Anekanta alone is real Sastra. According to it Atman is one from the point of view of substance and many from the point of view of modifications. To judge things from all sides, Anekanta is only the alternative. 10 A STUDY su - 11 12 Anekantavada is systematic reconciliation of different kinds of Nayas. Naya is a partial view-point about reality. It cannot give complete picture of a thing." It is right in its own way. But when only one aspect is taken to be real then it becomes fallacious, because reality has many aspects. There is no contradiction involved and no violation of law of contradiction, in applying opposite predicates to the same thing in different capacities because, they are applied to its different aspects such as matter, state, space and time. It is seen that mutually contradictory elements can exist in one and the same thing in different capacity such as, the same man is a father to his son, son to his father, husband to his wife, and so on. 13 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaL upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha In fact, positive and negative aspects must both belong to everything. If only the positive aspects belong to it there would be nothing to distinguish it from another and all things would become 'Sat'. If instead, only the negative aspects belong to a thing, it would have no intrinsic value.' So, production, destruction and permanence is the nature of Reality and this many-sided characteristic of reality is the basis of Anekantavada. ?5 Anekantavada combines all view-points and this is the only way to know the real nature of a thing. By saying Anekanta is real method we are not emphasizing Anekantavada in the form of Anekanta, because, in this, on the basis of context and intention of the speakers particular view-point becomes dominant and other view-point becomes subordinate. Anekanta is not a single doctrine.it is a combination of many Nayas and does not uphold particular view-point. Thus, it cannot be said that, it is also ekantavada. This is a doctrine of reconciliation and acceptable to almost all the systems of Indian philosophy. It harmonises all the conflicting views and sees unity in diversity. Yasovijaya beautifully describes how, no system of Indian philosophy can reject Anekantavada. Sankhya system cannot reject Anekantavada because, it upholds the view that mutually contradictory attributes can exist in one and the same thing by stating that Prakrti consists of Sattva. Raias and Tamas. Anekantvada is not unacceptable to vijnanavadi Buddhist because, he claims that Vijnana is one but takes different forms. That means Vijnana is one and many. Again, Naiyayikas cannot reject Anekanta because according to them though conglomeration of several mutually exclusive rupas belong to a single substance (citrarupa), and its knowledge is authentic, it is one and many. In other words, according to Nyaya-Vaisesikas Citrarupas can exist in one and the same substance. Prabhakara Mimamsakas will not object because they hold that though knowledge is one, still indirect knowledge is different from direct knowledge. Kumarila Bhatta, who claims that reality is both universal and particular, identity-cum-difference, upholds the Anekantavada. Even Advaita Vedantins cannot refute Anekanta because for them Atman is bound as well as unbound. From the phenomenal point of view, Atman is bound and Atman is unbound, ever free, from the transcendental point of view. The Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ADHYATMOPANISATPRAKARANA' - A STUDY O SO Vedas upholding the different meanings of Mantras would not have any complaint against Anekantavada. In this way, Yasovijaya tries to show all pervasiveness of Anekanta doctrine." He mentions that Materialists' (Carvakas) approval or disapproval of Anekanta is not worth considering because, they are too ignorant about metaphysical problems. Yasovijaya points out that, both absolute eternalism and absolute non-eternalism, are untenable because of their onesidedness. If Atman is exclusively eternal, the experience of happiness and misery will thereby be rendered impossible. Eternal (nitya) means unchangable. Unless Atman could pass from one state to another, there cannot be experiences of happiness and misery, one after another. Even injury and non-injury, merit and demerit etc., are not possible, if Atman is taken to be absolutely eternal. Similarly if Atman is absolutely non-eternal (anitya), then, merits and demerits, bondage and liberation become meaningless. Absolute non-eternality means an end of the law of retribution which requires personal identity of doer and enjoyer. So, both these views suffer from one-sidedness and the truth is that Atman is neither absolutely real nor absolutely unreal or changing, but real as well unreal, eternal as well as, non-eternal. Atman is eternal, never changing, from the point of view of substance and it is ever changing, non-eternal from the point of view of modifications. Viewed from the transcendental stand-point it is un-chained but viewed from the phenomenal point of view it is chained. It is one from the stand-point of atmatva, it is many from the point of view of Samsara. This is a proper approach to everything which gives correct picture of reality. This approach is called Anekantavada." The peculiarity of this doctrine is that it treats all the different view-points (nayas) impartially like a father.20 It has no special affection towards any single Naya. Ignorant olinis lact, many others criticise it as method of doubt and so on. Really speaking, one who is aspirant of liberation must have not only erudite scholarship of this Jaina sastra but have firm Faith in it. The Second Chapter deals with importance of knowledge and consequence of its practical aspect. Mere knowledge of Sastra Cannot lead one to the highest goal. The main aim of Sastra is to give clear idea about reality and to show the path to realise it. But on its own it does not bestow the realization of Atman. Realization is a Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha result of practice of those principles taught by Sastra.23 it is a matter of personal experiene. This highest goal is achieved by thinking that everything is play of matter like magical figures produced by magician and meditating on qualities of Atman. The Muni who has engrossed in knowledge of Atman, tasted the embrosia of knowledge of Atman cannot have attachment towards worldly objects.24 Atman is self-luminous and realization of. Atman is real happiness. To attain this highest happiness is in one's own hand. Running after worldly things means invitation to misery. Thus, realization of self-luminous Atman is a state of supreme happiness which cannot be described in words and cannot be compared with any mundane pleasure, such as embracing a beloved or anointment of body with sandal wood. In describing the nature of Atman, Yasovijaya follows the Upanisadic path. He even quotes Upanisads. Atman is pure consciousness and this characteristic demarcates Atman from other objects. Atman is really indescribable, beyond thought and words and independent from all kinds of objects. This Atman is pure Brahman and it cannot be known through even thousands of arguments of Sastra. It can be realized by direct, pure experience. This non-dual experience of Brahman cannot be gained either by scriptures, or mind or intellect. It is indescribable, undivided experience. It is the highest state, Turiyavastha, which is beyond the states of waking, dreaming and deep sleep. Existence of Atman cannot be logically demonstrated but it is felf within. Realization of Atman is called Svasamaya (transcendental state). and attachment towards wordly objects is parasamayato (empirical state). Atman is pure consciousness by nature, free from all kinds of blemishes. This so called impurity is superimposed on Atman by karmic matter. When, the conception of duality about Atman (such as pure and impure Atman) vanishes, then there remains non-dual pure Brahman.' Here our author speaks like Advaitino by stating that Brahman is highest universal in which all divisions born out of different view.points merge, like waves of ocean produced by ghastly wind, which merge in ocean ultimately.29 This highest universal touches all the six substances on account of substantiality. But from phenomenal point of view, particulars are accepted for practical purpose. Finally, Yasovijaya, wants to say that nature of Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ADHYATMOPANISATPRAKARANA' - A STUDY O se Atman is 'Existence, Consciousness and Bliss. 31 It is noncontradicted by any kind of reasoning because it transcends all reasoning. It is a matter of Yogic perception. Just as a small girl cannot understand the pleasure derived from the husband, similarly the bliss which is produced by Yogic method cannot be known by ordinary people. 32 In this chapter itself Yasovijaya, tells that, in the beginning, aspirants of liberation must follow self-restraint, celibacy etc. When they become really competent then only the real nature of Atman, and everything is Brahman etc., must be taught. To teach 'everything is Brahman' from the very beginning is dangerous because incompetent cannot understand such higher level thought and it may lead him to self-destruction. Thus, guru must be careful in imparting his knowledge 33 Third chapter is devoted to explain the importance of antite Yasovijaya, some times speaks in terms of Bhanwylld. ne stales that even after realization of self wo tealized person performs actions, but he is un attitted by those actions. He performs actions for the benefit of others. His actions are ideal for society. He who wants to achieve highest goal must follow the religious and moral duties. Without action, without practice, just knowledge is futile. Without walking, just by standing in one place, no one can reach his destination.deg4 So, without conduct, knowledge cannot lead us to reach our destination. Actions are to be performed to develop spiritual qualities and to keep Samyama steady. Following the code of conduct only one attains state of sthitaprajna. Wrong knowledge is destroyed by both Right Knowledge and Right Action. So, both can be simultaneously pursued. There are some hypocrites in the world who claim that knowledge alone is enough to lead us to slef-realization and action is not necessary. Really speaking they are neither Jnani nor men of action. Equal respect is to be shown to both knowledge and action." In the fourth chapter Yasovijaya describes the state attained by the Yogi. An aspirant of moksa, riding on the chariot of sameness alongwith knowledge and action reaches the transcendental state. It is a state of desirelessness and equanimity. He is unmoved by any kind of worldly attraction. This state itself is like blissful ocean. In this state all kinds of illusion vanishes. Reaching this state one enjoys Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 Gua44 4ellaru 2918414 zia only bliss, nothing else. To reach this state of sameness (Samatva) one has to give up 'mine'ness (mamatva). In this state Atman shines in its pristine purity. In this state of permanent bliss, neither worldly pain nor pleasure exist. 40 It is a real state of liberation. Yasovijaya, tells that for common people it (Samasa) is a means to achieve liberation but for liberated, it is a state of liberation itself. This work of the author is undoubtedly an out-come of profound knowledge and experience. His originality can be seen in presenting the same old ideal presented by Umasvati in a different and convincing manner. He tries to reconcile different philosophical view-points on the basis of Anekantavada. Yasovijaya's speciality here is, like Upanisadic sages, he describes his mystical experience in similar terms. This book of the learned author is a very important contribution to philosophy and deserves more attention of the orholars of comparative religion and philosophy. Footnotes : 1. Sanmatitarkaprakarana, Ed. Sukhalat Jarrylaavi and Pt. Bechardas Doshi. Pub. : Shri Jain Shvetambar Education Board, Dunday 1939 Introduction. 2. Aptamimamsa, Ed. Gajadharlal Jain, Pub. : Bharatiya Jain Siddhanta Prakashini Sanstha, Benares, 1914. 3. 'Samyagdarsanajnanacaritrani moksamargah" - Tattvarthasutra 1-1. Part-I, Ed. H. R. Kapadia, Pub. : J. S. Javeri, Bombay, 1926. 4. Adhyatmopanisatprakarana (A.P.) IV. Adhyatmasara-Adhyatmopanisat Jnaansara prakarantrayi. Pub. : Sanghavi Nagindas Karamcanda, Jamnagar, V. S. 1994. 5. Prasamaratiprakarana of Umasvati - Verse 230. Edited by Y. S. Shastri, Pub.: L. D. Institute of Indology, Abad, 1989, p.53. 6. A. P.-1, 2-5. 7. Sansanattranasaktesca budhaih sastram nirucyate. Vacanam vitaragasya tacca nanyasya kasyacit - A.P. 1-12. 8. Enam kecit samapattim vadantyanye dhruvam padam. Prasantavahifa manye visabhagaksayam pare. - A.P. l-15. 9. Pariksante kasacchedafapaih svarnam yatha janah. Sastre api varnikasuddhim pariksantam tatha budhah. - A.P. 1-17. 10. A.P. I, 18-32. 11. A.P.1, 33-34. 12. Samagrena dvayalambe apyavirodhe samuccayah.Virodhe durnayavratah svasastrenasvayam hatah. A.P. 1-37. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ADHYATMOPANISATPRAKARANA' - A STUDY O 99 13. Bhinnapeksa yathaikatra pitsputradikalpana. Nityanityadyanekanta stathaiva navirotsyate. A.P. 1-38. 14. A.P. 54-59. 15. Utpannam dadhibhavena nastam dugdhataya payah. Gorasatvat sthiram janan syadvadavit janoapikah. A.P. 1-44 and See l-60. 16. Anekanteapyanekanfadanistaivamapakra. Nayasuksmeksikaprante visranteh sulabhatvatah. A.P. 1-42. 17. Icchan pradhanam sattvadyairviruddhairgumphitam gunaih. Sankhyah sankhyavafam mukhyo nanekantam pratiksipet. Vijnanasyaikamakaram nanakarakarambhitam. Icchan fathagatah prajno nanekantam pratiksipet. citramekamanekam ca rupam pramanikam vadan. Yogo Vai esika vapi nanekantam pratiksipet. Pratyaksam mitimatramse meyamsetadvilaksanam. Gururjnaanam vadannekam nanekantam pratik sipet. Jativyaktyatmakam vastu vadannanubhavoctiam. Bhatto vapi Murariva nanekantam pratiksipet. Abaddham paramarthena baddham ca vyavaharatah. Bruvano brahma Vedanti nanekantam pratiksipet. Bruvana bhinnabhinnarthannayabhedavyapeksaya. Pratiks peytirno vedah syadvadam sarvatantrikam. A.P. 1, 45-51. 18. A.P. 1,52. 19. A.P. I, 54-60. 20. Yasya sarvatra samasa nayesu tanayesviva - A.P. 1, 61. 21. A.P. I, 64. 22. A.P. I, 70. 23. A.P.II, 3-5. 24. A.P. II, 6-7. 25. A.P. II, 8-13. 26. A.P., II, 15-26 27. Samalam nirmalam cedamiti dvaitam yadagatam. Advaitam nirmalam brahma tadaikamavasisyate. A.P., II, 40. 28. Ekasmin mahasamanye antarbhavah prajnanaghane, - Brhadaranyaka Upanisad with Sankarabhasya. II, IV, 9. The Principle Upanisads, Motilal Banarasidas, Delhi, 1978. p.762. 29. Mahasamanyarupesmin maijanti nayajal bhedah. Samudra iva kalloah pavanonmathanirmitah. A.P., II, 41. 30. A.P. II, 49. 31. Saccidanadaruptvam brahmano vyavatisthate. A.P. II, 43. 32. Kumari na yatha vetti sukham dayitabhogajam. Na Janati tatha loko yoginam jnanajam sukham. A.P., II, 47. 33. A.P. II, 48-52. 34. Gatim vina pathjno api napnoti puramipsitam. A.P. III, 13. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 35. A.P. II, 12. 36. A.P. III, 3. 37.A.P. II, 13 and 37-42. 38. A.P.IN, 1-2. 39. A.P. IV, 5-6. 40. A.P. V, 8-23. dUre svargasukhaM mukti-padavI sA davIyasI / manaH saMnihitaM dRSTaM spaSTaM tu samatAsukham / / svarganuM sukha dUra che ane mokSapadavI ethIye dUra che paNa samatAsukha to mananI samIpe ja che e ame spaSTa rIte joyeluM che. upAdhyAya yazovijaya (adhyAtmasAra). Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "adhyAtmasAramAM yogavicAraNA nArAyaNa kaMsArA mahopAdhyAya zrImadda yazovijayajIe anuSTrabhu iMdobaddha 949 zlokapramANa 'adhyAtmasAra' prakaraNagraMthamAM khUba vistArapUrvaka adhyAtmadRSTie jaina dharmanI vicAraNA karI che. A graMthane, eka bAju ta prabaMdhomAM to bIjI bAju ekavIsa adhikAromAM vibhAjavAmAM Avyo che. A adhikAromAM nIcenA ekavIsa muddAonI carcA-vicAraNA karavAmAM AvI che : adhyAtmaprazaMsA, adhyAtmasvarUpa, daMbhatyAga, bhavasvarUpa, vairAgyasaMbhava, vairAgyabheda, vairAgyaviSaya, mamatAtyA, samatA, sadanuSThAna, manaHzuddhi, samyakatvamithyAtvatyAga, kadAgrahatyAga, yoga, dhyAna, dhyAnastuti, Atmanizcaya, jainamatastuti, anubhava ane sajjanastuti. viSayavallI samI tRSNA manovanamAM vRddhi pAmatI hoya che tene paramarSio je adhyAtmazAstra rUpI dAtaraDAthI chede che. te jaina sAdhakone sulabha karI ApavAnuM A graMthanuM prayojana che. - yazovijayajI A viSayanA nirUpaNamAM AcArya kunda, joi (yogIndradeva), haribhadrasUri, ane AcArya hemacaMdrasUri jevA purogAmIonA paMthe cAle che. chatAM jainetara zAstromAM paNa parama nipuNa hovAthI temaNe emAMnA keTalAka prazno paNa A. adhyAtmasAramAMnI yoganI vicAraNAmAM vaNI lIdhA che, kAraNake temaNe kAzImAM jaIne zAstrAbhyAsa karyo hato. AcArya umAsvAtie mana, vANI ane kAyAthI karAtAM badhAM kamane yoga kahyo che, ema indriyone viSayo tarapha preranAra, AtmAne zubhAzubha phaLanuM baMdhana utpanna karanArAM, saMsAramAM bAMdhanArAM, aSTavidha karmo abhipreta che. paraMtu AcArya haribhadrasUrie yoganI vibhAvanAmAM parivartana ANI dIdhuM. temaNe "mokSahetune yoga' kahyo, pachI adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSayane yoganAM vividha pAsAM gaNyAM. emAM paNa uttarottara pAsuM pUrvapUrva pAsA karatAM caDhiyAtuM gaNAyuM. Ama AcArya haribhadrasUrinA maMtavya anusAra manuSyane mokSa tarapha laI jatI badhI ja pravRttino samAveza yoga'mAM thaI jAya che. temaNe manuSyanI uttarottara naitika pragatine cAra sopAnomAM uttarottara caDhiyAtA krame goThavI che : dhArmika bhAvanAno udaya. dhArmikatAno paripUrNa vikAsa, cAritranI zuddhino AraMbha ane cAritrazuddhinI paripUrNatA. AcArya hemacandrasUrie A vibhAvanAne vadhu saraLa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ane sacoTa banAvatAM yogano artha jaina dharmanAM samyagu jJAna, samyaka zraddhA ane samyaka cAritra e triratno sAthe ekarUpa karyo. ene sarvottama caturtha puruSArtha mokSa mATe hetubhUta gaNAvyo. mahopAdhyAya yazovijayajIe yoga' zabdanI koI cokkasa vyAkhyA ApavAnuM jarUrI levuM nathI. paNa temaNe mokSaprApti mATe samyakatva ane adhyAtma e be pAsAMo gaNatarImAM lIdhAM che te uparathI jaNAya che ke temane AcArya haribhadrasUri ane AcArya hemacandrasUri e baMnenI yoganI vyAkhyAo saMmilita svarUpe abhipreta hatI. AcArya umAsvAtine mana puNyane lIdhe zubha ane pApane lIdhe azubha mAnasika, vAcika ane daihika karmo karAvanAra Asrava rUpe ja "yoganI vibhAvanA rahI hatI. AcArya haribhadrasUrine mana mAnavInA manamAMnI mokSa tarapha laI jatI zubhavRttio rUpe yoganI vibhAvanA rahI, tethI ja temaNe yogabindumAM AtmabhAvanA, samyaphasaMkalpa, dhyAna, samatA, ane vRttinAzane yoganA vividha prakAro tarIke gaNAvyA. paraMtu yogadRSTi samuccaya'mAM cAritryazuddhinI parAkASThAmAM pataMjali, bhagavadatta ane bhadata bhAskara jevA jainetara vicArakonI paraMparAmAMnA vicArone AtmasAta karIne yoganA prakAro tarIke icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoganI gaNanA karI. AcArya hemacaMdrasUrie samAjajIvananA gRhastha ane sAdhu e be vibhAgone lakSamAM rAkhIne yoganI vibhAvanAne sAMkhya ane yoganI prAcIna dhazanika praNAlinA pravAhamAM kheMcI ANI. mahopAdhyAya yazovijayajIe hemacaMdrAcAryanI vicAraNAno taMtu sAMdhI rAkhIne, jainadharmanAM triratnone pAyAmAM rAkhI, yoganA be prakAro gaNAvyA : karmayoga ane jJAnayoga. karmayoga eTale pravRttimArga ane jJAnayoga eTale nivRttimArga. mahopAdhyAya yazovijayajIe karmayogane pravRttimArga tarIke nirUpIne temAM Avasmayasutta. pambiyakhamaNaga, samayasutta ane bIjA jaina AgamagraMthomAM upadezelA dhArmika AcArano samAveza thato hovAnuM darzAvyuM che. AvasmayasuttamAM jaina dharmIoe avazya AcaravAyogya cha dhArmika bAbato darzAvI chepApamAMthI bacAvanAra ane samatAnI prApti karavAmAM heturUpa sAmAyika vrato, covIsa tIrthakaronAM stavano. bAra vAra parikramA karavAnuM dvAdazAvartaka vaMdanaka, vividha vratonA bhaMganuM prAyazcita karavA mATe pratikramaNa - paDikamaNa, zarIra pratyenI Asakti choDI daI tene dhyAna mATe eka ja sthitimAM rAkhanAra kAyotsarga ane sAMsArika pravRttine kamekrame saMkelI levA mATe pratyAkhyAna - paccakhANa. A vibhAvanAnuM samarthana karavA yazovijayajI kahe che ke karmayoga vaDe jIva ucita zArIrika pravRtti dvArA puNya(kama)prApti karI yogayukta bane che. ahIM emaNe umAsvAtinA Asavane vaNI laIne karmayoga' eTale 'zubha Asrava' evuM samIkaraNa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAramAM yogavicAraNA | 75 vikasAvyuM che, ane haribhadrasUri pUrvenI yogane lagatI vibhAvanAne A rIte potAnI vibhAvanAmAM vaNI lIdhI che. tIrthakaronA upadezamAM anurAgI banIne zraddhA dhAraNa karI je Avalsayasatta vagere jaina AgamomAM nirUpela karmayoganuM AcaraNa kare che temane mahopAdhyAya yazovijayajInA maMtavya mujaba, vividha svargomAM sukhonI prApti thAya che, paraMtu A karmayoga temane sIdhI rIte mokSaprApti karAvI zakato nathI. ahIM yazovijayajI zAMkaraadvaita matanI vicArasaraNIne AtmasAt karatA jovA maLe che. ane sAthesAthe umAsvAtinI vibhAvanAne vaNI letAM yazovijayajI mAne che ke A karmayoga zubha Asrava svarUpano hoya tyAre paNa svargasukhanI prApti karAvavA uparAMta bhavacakramAMthI mukti apAvI zakato nathI tethI baMdhamAMthI mukti rUpa yoganA mArgamAM vinarUpa to rahe che : AvazyakAdirAgeNa vAtsalyAd bhagavadagirAm / prAti sIdhyA ina yAti parama pam || (a.sa.15.4) mahopAdhyAyajInA mate jJAnayoga eTale AtmAnA AnaMdapUrvaka kareluM zuddha tapa: A mArga dvArA ja viSayo pratyenI AsaktinI upara UThI zakAya ane vItarAga banIne mokSaprApti karI zakAya. Ama ahIM jJAnanI sarvoparitA ane saMnyAsanI anivAryatAnA zAMkarasiMddhAntane AtmasatuM karIne yazovijayajI AcArya umAsvAtinAM triratna e ja mokSamArga e dRSTibindunuM ane AcArya haribhadrasUri tathA AcArya hemacandrasUrinI vicArasaraNInuM samarthana karatA jaNAya che. bhagavadgatAmAMnA yazacakranA siddhAntane potAnA abhISTa dezanamAM potAnI rIte samAvI letAM mahopAdhyAyajI kahe che ke AtmajJAnIne karyo baMdhanarUpa banatAM nathI : na para pratibandho'sminnalpo'pyaikAtmavedanAt / zu ? naivAtra cAlepAyo gAyate | (a. sA.15.6) . chatAM, AtmajJAnIne karmo karavAM anivArya nathI, Avazyaka nathI ? na hyapramattasAdhUnAM kriyApyAvazyakAdikA / niyatA dhyAnazuddhatAvuM yauradriH mRtam || (a.sA.15.7) AtmajJAnI vitarAgane dhyAnasthaya prApta thayuM hovAthI tene ko pratye rAga ke dveSa raheto nathI : avakAzo niruddho'sminnaratyAnandayorapi / dhyAnAvaNamata: vAtu tatAinAM vijyanam | (a.sA.15.10) AtmajJAnIe gocarI vagere dainika karmomAM pravRtta thavuM ke na thavuM e muddA aMge. carcA karatAM mahopAdhyAyajI kahe che ke A karmo dhyAnamAM aMtarAyarUpa thatAM nathI tethI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 D upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha zarIradhAraNa pUratAM e karmo karavAmAM harakata nathI : dehanirvAhamAtrArthA yApi bhikSATanAdikA / / kriyA sA jJAninoDasaMva dhyAnavitinAM !(a.sA.15.11) A kriyAo bahArathI ekasarakhI lAgavA chatAM sAmAnya sAdhu ane AtmajJAnI sAdhunuM A bAbatamAM AMtarika rIte bhinna valaNa hoya che, AtmajJAnIe emAMthI manane pAchuM vALI lIdhuM hoya che ? . dhyAnArthA hi kriyA seyaM pratyAhRtya nijaM manaH / prArA nagnasaMbandhAvAtmajJAnAya nyate ||. (a.sA.15.13) paraMtu jenuM AtmajJAna sthira thayuM na hoya tevA jJAnayoganA sAdhake to saMsAramAMthI manane vALI levA mATe sarve dhArmika kama karatA karAvatA ja rahevuM evuM kahIne mahopAdhyAyajI bhAgavadgItAnI niSkAma karmayoganI vicArasaraNIne potAnI vicAraNAmAM samAvI le che : ata evAdRDhasvAntaH kuryAtchAtrAdinA kriyA / tenAM viSayapratyahirIya mahAmatiH || (a.sA.15.17) AnA anusaMdhAnamAM yazovijayajI evI bhalAmaNa kare che ke pizAca ane gRhavadhUne lagatI vArtAo sAdhakane saMyamane mArge paLavAnI preraNA Apaze. jJAnayogamAM aMtarAyarUpa na thAya tevI rIte karmayoga AcaravAmAM kazo vAMdho nathI. zubha karmothI sAdhakanuM mana zuddha thAya che ane jJAna paripakva thatAM A karmayoga tene samatA prApta karavAmAM sahAyabhUta nIvaDe che. ahIM yazovijayajI bhagavadgItAnI vicArasaraNI AtmasAta karatAM kahe che ke - karmaNo'pi vizuddhasya zraddhAmedhAdiyogataH / akSataM muktihetutvaM jJAnayogAnatikramAt / / abhyAse sakriyApekSA yoginAM cittazuddhaye / / jJAnapAke zamasyaiva yatparairapyayaH smRtam // (a.sa.15.21) e ja vicArapravAhamAM AgaLa vadhIne yazovijayajI kahe che ke - jJAninAM karmayogena cittazuddhimupeyuSAm / niravapravRttInAM jJAnayoti : || (a.sA.15.25) arthAt karmayoga dvArA cittazuddhi prApta karI cUkelA jJAnIo mATe zuddha karmayoganI pravRtti jJAnayoga prApta karavAmAM sahAyarUpa nIvaDe che. yazovijayajI AnA samarthanamAM tIrthakaronA AcAra-upadezanuM aucitya darzAvatAM kahe che ke - ata eva hi suzraddhAcaraNasparzanottaram / . tUMti zramaUvAramAM vihita ninaiH || (a.sA.15. 26) arthAt A kAraNe ja tIrthakara bhagavAnoe upadeza karyo che ke samyakazraddhA (a,sA [5. 20 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAra'mAM yogavicAraNA | 77 ane samyaphaAcAramAM sthira thayA bAda sAdhake pALavAmAM kaThaNa zramaNAcAra grahaNa karavo. ajJAnI jIvo saMsArika karmo kare tethI temanAM mana zuddha thatAM nathI, tethI emanAM AcaraNa to plecchonAM karma jevAM ja gaNAya. (a.sA. 15.28) karmayogamAM paNa phaLanI icchAno tyAga na karavAmAM Ave to zubhaphaLanI - puNyanI - prApti thatI nathI. AtmajJAnanA pagale ja karmasaMnyAsa Ave che; e vagarano saMnyAsa khatarAothI bharelo che ? na ca tat karmayoge'pi phalaM saMkalpavarjanAt / saMnyAsI brahmavoghA vo sAvadyatvanuM svarUpata: || (a.sA.15. 29) tethI tyAjya karmonuM AcaraNa na thAya tenI khAsa kALajI rAkhavI joIe; chatAM pUrvajanmanI vAsanAnA yoge evAM ka thaI jAya to temAM saMkalpa - kartutvabhAva - choDI devo joIe, jethI e kama baMdhanarUpa na nIvaDeH sAvadyakarma no tasmAdAdeyaM buddhiviplavAt / chA~vayA te taktinna saMRtpAduM vajanam || (a.sA.15.31) jJAnI karmo kare chatAM teno muktibhAva haTato nathI, kemake karmomAM saMkalpa ja baMdhanarUpa hoya che. ahIM yazovijayajI bhagavadgItAnI vicArakaNikA (bha.gI. 4.18)ne AtmasAt karI rahyA che. vaLI tenA darzana prajAnuM evI zAMkaramatanI vicArasaraNIne AtmasAt karatAM yazovijayajI umere che ke sAdhaka sAme AvA prasaMge karmamAM akarma, akarmamAM karma, karmamAM karma, akarmamAM akarma evA cAra vikalpo upasthita thAya che, tyAre teNe akarmamAM karmano bIjo vikalpa kadI na svIkAravo : pApAkaraNamAtrAddhi na maunaM vicikitsayA / ananyaparamAtmA yAjJAnayojI maniH || (a.sA.15.36) arthAtuM pApa nathI karatA eTalI kALajI rAkhavA mAtrathI ja muni thavAtuM nathI. sUkSma vicAraNApUrvaka AtmAthI para evuM bIjuM kazuM ja nathI evuM jJAna prApta karanAra muni ja jJAnayogI thaI zake che. viSayo pratye rAga ke dveSa na dharAvanAra sAco muni bane che. temAM samAna rUpane oLakhIne jJAnayogI viSayothI lapAto nathI (a.sA. 15.37). te viSayo upasthita thatAM temane temanA sAcA svarUpe oLakhe che ane AtmatuSTa tathA jJAnatRpta hoI tene dharmamaya ke brahmamaya kahevAmAM Ave che. (a.sA. 15.37-38). ene cidAnaMdanI mastI lAdhI hovAthI AvA AtmajJAnInAM pApo jJAnAgnithI baLIne khAkha thaI gayAM hoya che, ane bhagavAIsuttamAM jaNAvyuM che tema temanAmAM payayakrame vRddhi pAmelI tejalezyA (cittaprasannatA) abhivRddha thaI gaI hoya che. mahopAdhyAyajInI jIvanmuktanI vibhAvanA anusAra evI vyakti sAco Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha jJAnI, sAco paMDita, sthirabrahmarUpa samadarzI hoya che. (a.sA.15.42), gItAnA jIvanamukta sAthe te tulanIya che. yazovijayajI kahe che ke mahAvIre prabodhyA mujaba AcArAMgasuttanA lokasAra adhyayanamAMno jJAnayoga e sarvottama adhyAtmamArga che - zreSTho hi jJAnayogo'yamadhyAtmanyeva yajagau / vandapramokSa pIvAna tore sunizcitam || (a.sA.15.pa6). yazovijayajInA mate "upayoganI jaina vibhAvanAno sAra A jJAnayoMgamAM samAyo che, kAraNake enA mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevaLa - e jJAnaprakAro dvArA te ajJAnane dUra kare che. A jJAnayoganI sarvottamatAnA samarthanamAM yazovijayajIe bhagavadgItAno tapasviyogavize yojI e zloka (bha.gI. 646) yaMkyo che. jJAnayogamAM parama AtmAnI bhakti dvArA svAtmA sAthe ekAtmatA sAdhIne zuddha AtmAnI sarvocca avasthAe pahoMcavAnI paNa jarUra yazovijayajIe prabodhI che : samApattiriha vyaktamAtmanaH paramAtmani / ametopAsanArUpastataH zreSThato vyayam || * (a.sA.15.59). - A mATe yazovijayajIe bhagavAnanI ati tIrthaMkara bhagavAnanI, upAsanAnI zreSTha upAsanA tarIke bhalAmaNa karI che, kemake enAthI moTAmAM moTAM pApo paNa nAza pAme cheH upAsanA bhAgavatI sarvebhyo'pi garIyasI / mahIpAsiyezvarI tathA vovAM pariri | (a.sA.15.60) ane enA samarthanamAM temaNe bhagavadgItAno coLInAmapi sarveSAM tenAttarAbhanA zraddhAvAnuM manAte yo mAM tame yuvAtaro mataH II (bha.gI.6.47) e zloka ciMkyo che. mahopAdhyAyajInA mate je loko A yoganI AMTIghUMTIo na jANatA hoya temane paNa enA lAbho prApta thAya che, jo te potAnA haThAgraha ke abhimAnano tyAga karIne tIrthakara bhagavAnane bhaje to. tIrthakara e ja vizvamAM paramAtmA che ane badhA jJAnIo temanA zaraNe jaIne e ja padane pAme che. (.sA.15.63). keTalAMka darzanonAM anuyAyIone tIrthakaronI A vizeSatAnuM jJAna nathI tethI ja teo temane zaraNe AvatA nathI. paNa tethI teo sarvajJanA aMgabhUta maTI jatA nathI. teo thoDAka dUra che ke jarA najIka che eTalAmAtrathI ja teo tIrthakaronA sevako maTI jatA nathI. paraMtu sarvajJa ahaMtonI upAsanA badhA ja loko kare te ja ucita che. ahaMtonI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmasAramAM yogavicAraNA | 79 sarvoccatAnA samarthana mATe mahopAdhyAyajIe kahyuM che ke mokSa ane ajJAna aMge anya darzanIoe apanAvelAM valaNo vAstavamAM vividha nAme jainamatanAM vividha pAsAMono svIkAra ja che? mukto buddho'rhazcApi yadaizvaryeNa samanvitaH / tIvaraH sa vi yAta saMjJAvoStra vanam II (a.sA.15.69). paramAtmA nityazuddha hovAnuM mAnavAnuM yazovijayajI Avazyaka lekhatA nathI; e emane svIkArya paNa nathI. emAM vizeSanuM aparijJAna, yuktionI jAtivAditA, prAyovirodha, ane bhAvanAnusAra phalabheda kAraNabhUta che (a.sA. 15.71). saMsAragatinuM mukhya kAraNa to avidyA, kleza Adi che; judAMjudAM darzanoe judAMjudAM nAme A svIkAryuM che ja. chatAM yoga mATenI kevaLa jijJAsA paNa lAbhadAyaka nIvaDe che, kemake ene lIdhe ene zabdabrahmanI prApti thAya che. yazovijayajInI vibhAvanAmAM prathama sopAna che karmayoga ane te pachI bIjuM ? sopAna che jJAnayoga. karmayogathI cittazuddhi thayA pachI jJAnayoganI prApti thAya che. ahIM zAMkaradarzananI vicArasaraNI yazovijayajI apanAvatA hoya tevuM lAge che, kemake gItAnuM avataraNa (gI.4.10) temaNe TAMkyuM che. " yazovijayajIe jJAnayogInuM nirUpaNa karatI vakhate Arta ane raudra dhyAnane paraharIne e dharma ane zukla dhyAnamAM rata thAya che ane aMte nAsAgra dRSTi sthira karIne, vrato pALIne, sthira Asanabaddha banIne, hasate mukhe. ahIMtahIM joyA vinA, mastaka, Doka, keDa, zarIra TaTAra rAkhIne, jaDabAM alaga rAkhIne hoTha bIDIne bese che evuM kahIne bhagavadgItAnA chaThThA adhyAyamAMnA dhyAnayogI ke AtmasaMyamayogInA jevuM citra upasAvyuM che. (a.sA.15.80-82) yogAdhikAranA aMte temaNe evI eka saraNI bAMdhI ApI che ke sAcA jaina ; sAdhake prathama karmayoganI sAdhanA karavI. pachI zAnayogamAM citta parovavuM. te pachI dhyAnayogamAM rata thavAthI chevaTe muktiyoga prApta thAya che ? karmayogaM samabhyasya jJAnayogasamAhitaH / dhyAnayo samAhya muktiyonuM prapadyate || (a.sA.15.83) vaLI dhyAnayoganA paNa temaNe dharmadhyAna ane zukladhyAna evA be prakAra pADyA che. - uparanI carcA uparathI jANavA maLe che ke mahopAdhyAya yazovijayajIe yoganI potAnI vibhAvanAmAM zaMkarAcAryanA arthaghaTanane anusarIne bhagavadgItAmAM chaNelA keTalAka muddA je e jamAnAmAM khUba carcAnA cakarAve caDhelA temane AtmasAta karI lIdhA che. karma ane saMnyAsanA kSetranI maryAdAo, gozAlanI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vicArasaraNI, sAMkhya ane yogadarzananA vicAro, upaniSadomAMnA keTalAka muddAo ane bhagavadgItAmAM thayelI carcA A badhAno sAra potAnI vibhAvanAmAM vaNI laIne AcArya haribhadrasUrinI yogane lagatI vibhAvanAmAM tene ghaTAvIne, kadAca yogI AnaMdaghananI asarane lIdhe A abhinava samanvayanI uddabhAvanA temaNe karI jaNAya che. jaina yoganA kSetre A temanuM AgavuM pradAna che. D brahmastho brahmajJo brahma prApnoti tatra kiM citram | brahmavidAM vacasA'pi brahmavilAsA nanu bhavAmaH // brahma (caitanya) bhAvamAM je rahe ne je brahmane jANe te brahmane prApta kare emAM zuM Azcarya ? khare, brahmajJAnInA vacanathI paNa ame brahmanA AnaMdane - cidAnaMdane anubhavIe chIe. upAdhyAya yazovijaya (adhyAtmasAra') Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jJAnasAra'nAM aSTako : vATanA dIvaDA mAlatIbahena zAha 'jJAnasAra'* e. upAdhyAyajI mahArAjanI eka AdhyAtmika kRti che. vi.saM. 1711mAM siddhapuranA comAsA daramyAna divALInA divase pUrNa thayela A kRti, yogI zrI AnaMdaghanajI sAthenA temanA milApa pachInI kRti hovAthI tenuM sthAna temanA jIvananA uttarArdhamAM racAyela prauDha kRtiomAM che. AThaATha zloko arthAt aSTakanA svarUpamAM racAyela A kRtinAM 32 aSTakomAM jJAna eTale mAtra mAhitI nahIM paraMtu ucca tattvanI sAkSAt pratIti svarUpa pUrNa jJAnanI prAptinAM arthAt cAritra ane parama muktanI prAptinAM kramika sopAnonuM nirUpaNa thayeluM che. sAmAnya mANasa sAdhaka banIne pUrNa jJAnInA ucca svarUpane pahoMcavA mATe A kramika sopAnomAM rajU thayela guNo potAnAmAM Ave te mATe prayatna kare to e dRSTie A kRti jIvanamAM uttarottara ucca sthiti prApta karavA mathatA sAdhakane mATe eka mArgadarzikA samAna che. tenAM eka pachI eka kramika sopAno sAdhakanA jIvanamAM ajavALuM pAtharanAra dIvAbattI samAna che. jema rastA upara rahela battInA thAMbhalAo rastAnA je-te bhAgane ajavALuM Ape che tema ahIM * 32 aSTakomAM varNavAyela viSayo sAdhakanA jIvananA vividha tabakkAo daramyAna prakAza pAtharatA dIvA samAna che. mULa saMskRtamAM racAyela A kRtino svopaza bAlabola (bAlAvabodha ke Tabo) paNa upAdhyAyajI mahArAje pote ja gujarAtI bhASAmAM racyo che. A kRti mAtra vidvAno sudhI maryAdita na rahetAM sAmAnya loko sudhI pahoMce tevI upAdhyAyajI mahArAjanI ucca bhAvanA A bAlabodhanI racanA dvArA samajI zakAya tema che. A kRtinI mahattAne aneka vidvAnoe vividha dRSTikoNathI varNavI che. keTalAya samartha vidvAnoe tene jaina dharmanI gItA'nuM upanAma ApyuM che te eka ja vizeSaNa tenI mahattAne samajavA mATe pUratuM thaI raheze. jema hindu dharmamAM zrImad bhagavadgItAnuM eka viziSTa acala sthAna che tema jaina dharmamAM pU. upAdhyAyajI mahArAjanI kRti 'jJAnasAra'nuM sthAna acala che. baMne kRtio sAdhakanA jIvananI mArgadarzikA samAna che te eka sAmya ja baMnenI upayogitAne samajavA mATe pUratuM che. "jJAnasAra' kRtinI racanA zA mATe thaI teno TUMko javAba upAdhyAyajI mahArAja kRtinA aMte A graMthanI prazastimAM A zabdomAM Ape che - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha jJAnasAra e pUrNa AnaMdaghana AtmAnA cAritrarUpI lakSmInI sAthe pANigrahaNanA mahotsavarUpa che. emAM bhAvanArUpI pavitra gomayathI bhUmi lIMpAyelI che. cAre tarapha samatArUpa pANIno chaMTakAva che. rastAmAM TheraThera vivekarUpI puSpanI mAlAo laTakAvI che ane AgaLa adhyAtmarUpa amRtathI bharelo kAmakuMbha mUkyo che. pUrNa AnaMdathI bharapUra AtmAe A graMthamAM kahelA 3ra adhikArothI potAnA aMtaraMga zatruone jItIne apramAdarUpa nagaramAM praveza karatAM potAnuM maMgala karyuM tenA bAlabodhanI racanAno hetu jaNAvatAM pU. upAdhyAyajI mahArAja bAlabodhanI prazastimAM kahe che ke, sUrajInA putra zAMtidAsanA hRdayamAM AnaMda ApavAnA hetuthI bAlabodhanI racanA thaI che ane bAlabodha racavAmAM potAne to. ramata jevuM ja thayuM che. pU. upAdhyAyajI mahArAjanI A prauDha kRtimAM rajU thayela viSayane jANatAM pahelAM eTaluM jANavuM jarUrI thaze ke A kRti mAtra zuSka ciMtana rUpa banavAne badale kavitvamaya banI che. ciMtananI sAthesAthe Dagale ne pagale ApaNane kavihRdayanA camakArA paNa A kRtimAM jovA maLe che. bahu ochI kRtiomAM jovA maLato kavitA ane ciMtanano virala sumeLa A kRtimAM jovA maLe che. jJAnano sAra ahIMyAM zuSka ciMtana rUpe nahIM paraMtu kavi-sulabha kalpanAo, vicAro, kAvyAlaMkAro, laukika dRSTAMto yojIne rasika saMgItamaya svarUpe rajU thayo che. - kamaLapuSpanI 32 pAMkhaDIonI jema A kRtinAM 3ra aSTakomAM anurupabaMdhI saMskRta ATha zloko che. te pachI upasaMhAranA 12, A graMthanI prazastinA pAMca ane svopanna balabodhanA traNa zloko maLI kula 276 zloko che. A graMtha nizcaya ane vyavahAra, jJAna ane kriyAnI saMdhirUpa che. pahelA aSTakamAM pUrNa jJAnI puruSanuM svarUpavarNana karI bAkInAM aSTakomAM pUrNAtmArUpa nizcayadRSTine sAdhya tarIke rAkhIne tenAM sAdhanonuM varNana karyuM che. bIjA zabdomAM kahIe to AtmAne potAnuM svarUpa prApta karavA mATe je-je sAdhano ke guNo pAramArthika dRSTie jarUrI che te-te sAdhano ke guNo ahIM rajU karyA che. A kRtinAM 3ra aSTakonAM nAmono ullekha A ja kRtinA upasaMhAranA zloka 1thI 4mAM muninA guNo rUpe varNavIne nIce pramANe, karavAmAM Avyo che. 1. pUrNa (aSTaka), 2. magna, 3. sthiratA, 4. mohatyAga, 5. jJAna, 6. zama, 7. idriyajaya. 8. tyAga, 9. kriyA, 10. tRti, 11. nirlepa, 12. niHspRha, 13. mauna, 14. vidyA, 15. viveka, 16. madhyastha, 17. nirbhaya, 18. anAtmaprazaMsA, 19. tattvadRSTi, 20. sarvasamRddhi, 21. kamavipAkaciMtana, 22. bhavoga, 23. lokasaMjJAtyAga, 24. zAstradRSTi, 25. parigraha 26. anubhava. 27. yoga, 28. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnasAra'nAM aSTako : vATanA dIvaDA | 83 niyAga, 29. pUjA, 70. dhyAna, 31. tapa ane 32. sarvanayAzraya. have A batrIsa aSTakomAM rajU thayela viSayano paricaya meLavIe. prathama pUrNa aSTakamAM pUrNajJAnI puruSanA svarUpanuM varNana karatAM kahevAmAM AvyuM che ke pUrNa jJAnI puruSanI jJAna-darzana-cAritrarUpa pUrNatA svayaMprakAzamAna ratnanI kAMti samAna che, vikalpa rahita hovAthI A pUrNatA sthira samudra jevI prazAMta che ane A pUrNatAne kAraNe Atmasukha anubhavatA puruSane - munine IdranA sukha karatAM paNa anaMtagaNA sukhano anubhava thAya che. pUrNa jJAnI puruSanA A svarUpane sAdhya tarIke pahelA ja aSTakamAM rajU karIne upAdhyAyajI mahArAje A kRtinuM ane sAthesAthe mAnavajIvananuM dhyeya to spaSTa rIte rajU karI dIdhuM. paNa have jIvananI A ucca sthiti kevI rIte prApta thAya te mATe sAdhanarUpa guNonuM varNana A pUrNatAnI prAptinA prayAso rUpe kramika sopAnomAM karyuM che. A varNana samAjanA sAmAnya mANasane lakSamAM rAkhIne karavAmAM AvyuM che eTale te laukika dRSTAMto ane laukika sarakhAmaNIothI bharapUra che ane bIjI bAju pUrNatAnI prAptino Adarza najara samakSa che eTale sAdA zabdomAM ucca vicAraNA paNa tenI sAthesAthe ja rajU thaI che. A kRtinA keTalAka namUnArUpa zlokone jotAM jotAM upAdhyAyajI mahArAjanA ciMtanane samajavAno prayatna karIe. vyakti aMtarmukhI banIne bAhya viSayone badale AtmAnA AMtarika svarUpanA ciMtanamAM magna bane to ja tenI pUrNatva prati gati thAya te vAta "magna aSTakamAM karIne te mATe jarUrI sthiratA kema prApta karavI te vAta sthiratA aSTakamAM kare che. laukika dRSTAMtathI teo sthiratAnuM mahattva A rIte samajAve che - "asthiratArUpa khATA padArthathI lobhanA vikAra rUpa kUcA thavAthI jJAnarUpa dUdha bagaDI jAya che ema jANIne sthira thA." (a.3, zlo.3) sthiratA prApta karavI hoya to mananI asthiratAnA kAraNarUpa mohano tyAga karavo jarUrI che ema "mohatyAgASTakamAM jaNAvIne Avo moharahita AtmA jJAna athAt AtmasvarUpamAM lIna bane che te 'jJAna aSTakamAM jaNAvyuM che. temanA ugAro che - jJAnI nimati jJAne marIna Drava mAnase | (a.5, zlo.1) 'jJAnI puruSa potAnI aMtarmukha pravRttiomAM nimagna banIne dhyAna, tapa, zIla, samyakatva vagere guNo prApta kare paNa jo zama = samabhAva = samatA na keLave to te ekaDA vagaranAM mIMDAM jevuM che. jIvanamAM zama AvatAM vikAro kevI rIte nAza pAme che te aMge dRSTAMta ApatAM upAdhyAyajI mahArAja "zama aSTakamAM jaNAve che - "dhyAnarUpa vRSTithI dayA rUpa nadInuM zamarUpa pUra vadhe che tyAre vikArarUpa kAMThAnAM vRkSonuM mULathI umUlana thaI jAya che." (a.6, zlo.4) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha hajI vadhu eka dRSTAMta joIe - jemAM jJAnarUpa hAthIo garjanA karI rahyA che ane dhyAnarUpa azvo khelI rahyA che evI munirUpa rAjAnI zamarUpa sAmrAjyanI saMpatti sarvotkRSTa che." (a.6, glo.8) AvA zama rUpa sAmrAjyane meLavavAnI utkRSTa vAta to karI, paNa sAmAnya mANasa tyAM sudhI kema pahoMcI zake? tyAM Ave che Idriyajaya-aSTaka, IdriyomAM mUDha thayela jIva sArAsAra vivekanA abhAve jJAnAmRtane choDIne jhAMjhavAnA nIra tarapha doDe che. tethI indriyo para vijaya meLavIne, tyAganI bhAvanA keLavIne sat pravRttiomAM kriyAzIla banavuM jarUrI che. laukika mAtA, pitA, baMdhu, patnI Adino tyAga karIne AtmaratirUpa mAtA, zuddha AtmajJAnarUpa pitA, zIla, satya, zama, dama, saMtoSa vagere baMdhuo ane samatArUpa patnInI sAthe saMbaMdha bAMdhavAnuM tyAga aSTakamAM upAdhyAyajI jaNAve che. A badhI bAbatanuM jJAna to meLavyuM, paNa kriyA vagara te zUnya che. kriyA aSTakanAM nIcenA saraLa dUto A vAta sahelAIthI samajAve tevAM cheH 1. mArgano jANakAra mANasa paNa cAlavAnI kriyA vinA Icchita zaheramAM pahoMcato nathI. 2. dIpaka svayaM svaprakAzarUpa hovA chatAM temAM tela pUravA Adi kriyAnI apekSA che. 3. vyavahArathI kriyAno niSedha karanAra mukhamAM koLiyo nAkhyA vinA tRpti icche che. mANasa yogya jJAna meLavIne tene anurUpa kriyA kare to tene je tRpti prApta thAya che te vAta "vRtiaSTakamAM A rIte karavAmAM AvI che - "jJAnarUpa amRta pIne, kriyArUpa kalpavelaDInAM phaLa khAIne ane samatArUpa tAMbUlano AsvAda karIne muni utkRSTa tRti pAme che." (a.10, glo.1) "koInI tulanAmAM na Ave tevA zAMtarasanA AsvAdathI anubhavagamya jevI tRpti thAya che tevI tRmi jihA IdriyathI parasanA bhojanathI paNa thatI nathI." (a.10, zlo.3) pugalathI atRptane viSayavilAsa rUpa viSanA (kharAba) oDakAra Ave che. jJAnathI tRpta ne dhyAnarUpa amRtanA (mIThA) oDakAranI paraMparA cAle che." (a. 10, zlo.7) A rIte tRpta thayela jJAnI puruSa jagatamAM nirlepabhAve rahe che te vAta nirlepa-aSTakamAM karIne Avo pUrNa puruSa niHspRha hoya che te vAta niHspRhaaSTakamAM kare che. nispRhI muninuM varNana karatAM teo jaNAve che ke - pRthvI e ja zavyA, bhikSAthI maLelo AhAra, jUnuM vastra ane vana e ja ghara hovA chatAM nispRhIne cakravartIthI paNa adhika sukha che ! A eka Azcarya che." (a.12, zlo.7) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnasAra'nAM aSTako : vATanA dIvaDA | 85 mauna-aSTakanA pahelA zlokanI bIjI lITI mauna dhAraNa karanAra muninA mukhya lakSaNane A rIte rajU kare che - sacavatvameva tananaM mauna sa ttvameva vA | (a.13, zlo.1) mauna kone kahevAya te aMge teo jaNAve che ke - "nahIM bolavA rUpa mauna to ekeMdriyomAM paNa sulabha che. pudgalomAM manavacana-kAyAnI pravRtti rokavI e utkRSTa mauna che." (a13, zlo.7) pUrNa jJAnI puruSanA be mahattvanA guNo vidyA ane vivekane have pachInAM be aSTakomAM upAdhyAyajI mahArAja varNave che. AtmAmAM ja nityapaNAnI pavitrapaNAnI ane AtmapaNAnI buddhi e vidyA che e pataMjalinA matane noMdhIne teo vidvAna kevo hoya te aMge vidyA-aSTakamAM jaNAve che - "vidvAna lakSmIne samudranA taraMgonI jema capaLa, AyuSyane vAyunI jema asthira ane zarIrane vAdaLanI jema vinAzazIla ciMtave." (a.14, glo.3) A ja rIte vivekane paNa pUrNa jJAnI puruSanuM lakSaNa jaNAvIne viveka aSTakanA aMte teo jaNAve che ke - saMtoSarUpa dhArathI utkaTa ane vivekarUpa sarANathI atizaya tIrNa kareluM muninuM saMyamarUpa zastra karmarUpa zatrunuM chedana karavA samartha che." (a.15, zlo.8). - viveka dvArA jIva-ajIvanuM bhedajJAna thavAthI ane AtmAnA zuddha svarUpane oLakhavAthI vyaktinA rAga-dveSa dUra thatAM, mAdhyacyabhAva keLavAya che te vAta madhyastha-aSTakamAM jaNAvIne teo muninA nirbhayatAnA guNane nirbhaya-aSTakamAM rajU karatAM jaNAve che - "jo manarUpa vanamAM moralI jevI zAnadRSTi pharatI hoya to AnaMdarUpa caMdanavRkSamAM bhayarUpa sarSo na vIMTAya." (a.17, zlo. 5) pUrNa puruSane AtmaprazaMsAnI jarUra zI? A vAta sAva sAdI paNa asarakAraka dilIlathI teo "anAtmaprazaMsA-aSTakamAM A rIte rajU kare che - "mahAnubhAva ! jo tuM kevaLajJAna Adi guNothI pUrNa nathI to jAta-prazaMsA nakAmI che. jo te guNothI pUrNa che to paNa jAta-prazaMsAnI jarUra nathI." (a.18, zlo.1) vaLI teo eka dRSTAMta ApIne A ja bhAvane dRDha kare che - "svotkarSarUpa pANInA pravAhathI kalyANarUpa vRkSanAM mULiyAM jevAM sukRtone pragaTa karato tuM phaLa nahIM pAme. je vRkSanAM mULiyAM pragaTa thaI jAya te vRkSamAM phaLa na Ave." (a.18, zlo. 2). jJAnI puruSa aMtarmukha hovAthI tenI bAhyadRSTi nahIM paNa tattvadRSTi - AMtaradRSTi vikaselI hoya che te vAta tattvadRSTi-aSTakamAM rajU thaI che. ane AvA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha tattvadRSTivAna puruSanI AMtarika guNasRSTinI samRddhi A jagatanI samRddhi karatAM ghaNI vadhAre che tema sarvasamRddhi-aSTaka'mAM darzAvyuM che. je sAcI tattvadRSTithI saMpanna che te mAnavI karmanI viSama gatine jANIne potAnA jIvanamAM AvatAM sukha-duHkha vagerethI lepAto nathI. karmano vipAka thayA vinA bIjAM badhAM kAraNo hAjara hoya topaNa kArya thatuM nathI e 'kavipAka ciMtana-aSTaka'mAM spaSTa karyuM che. saMsArarUpa sAgaramAM kevA jhaMjhAvAto Ave che te varNavIne jJAnI puruSa AvA saMsAra-nATakathI pedA thatA udvegothI mukta rahe che te mATe 'bhavodvega-aSTaka' rajU karyuM che. ane A jJAnI puruSa hiMmatavAna hovAthI loko tenI prazaMsA kare ke niMdA kare tenI paravA karato nathI te vAta 'lokasaMjJA-aSTaka'mAM varNavI che. lokasaMzAthI mukta rahevuM te dhArIe teTalI saraLa vAta `nathI. game tevo samartha puruSa jyAre na joyelA pradezamAM jAya tyAre tene thoDAka prakAzanI jarUra paDe. zAstrarUpI dIvAo jJAnI puruSane mokSamArga vagere ajANyA viSayamAM prakAza Ape che. A arthamAM munine zAstra e cakSu che te vAta 'zAstradRSTiaSTaka'mAM samajAvI che. zAstronuM sthAna spaSTa karatAM teo jaNAve che - "maharSio zAstrane ajJAnarUpa sarpanuM jhera utAravA mahAmaMtra samAna, svacchaMdatArUpa jvarane dUra karavA lAMghaNa samAna, dharmarUpa bagIcAne vikasAvavA amRtanI nIka samAna kahe che." (a.24, zlo.7) game teTaluM zAstrajJAna hoya paNa laukika vastunA mohane kAraNe vyaktimAM parigrahavRtti janme to A badhAM jJAna para pANI pharI vaLe. parigraha-aSTakamAM khUba ja saraLa chatAM asarakAraka rIte A vAta A rIte rajU thaI che "jo citta AtyaMtara parigrahathI khIcokhIca bhareluM hoya to bAhya parigrahano tyAga nirarthaka ja che. mAtra uparanI kAMcaLInA tyAgathI sarpa viSarahita banI jato nathI." (a.25, zlo. 4) "jema pALa nIkaLI jatAM sarovaramAMthI kSaNavAramAM saghaLuM pANI cAlyuM jAya che, tema parigrahano tyAga thatAM sAdhunAM saghaLAM pApo cAlyAM jAya che." (a.25, zlo.5) - "jemanI buddhi mUrchAthI AcchAdita banI gaI che temane saMpUrNa jagata ja parigraha che ane mUrchAthI rahita yogIone to saMpUrNa jagata ja aparigraha che." (a.25, zlo. 8) aparigrahI zAnI puruSanuM jJAna game teTaluM vizALa hoya paNa tenA jIvanamAM tattvano sAkSAt anubhava na hoya to tenuM jIvana mithyA che te samajavA samagra 'anubhava-aSTaka' joIe "jema saMdhyA divasa ane rAtathI judI che, tema paMDitoe anubhavane kevalajJAna - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnasAra'nAM aSTako : vATanA dIvaDA [ 87 ane zrutajJAnathI judo, kevalajJAnarUpa sUryanA aruNodaya samAna joyo che. (1) "sarva zAstrono upAya pradarzanarUpa vyApAra dizAsUcana mATe ja che, arthAt zAstra mokSanA upAyo batAvIne mAtra dizAsUcana kare che. saMsArasamudrano pAra to eka anubhava ja pamADe che. (2) "indriyothI na jANI zakAto ane saghaLI upAdhithI rahita zuddha AtmA vizuddha anubhava vinA seMkaDo zAstrayuktiothI paNa jANI zakAya nahIM. AthI ja paMDitoe kahyuM che ke - "jo atIndriya padArtho zAstrokta yuktiothI hathelImAM rahelA AmaLAnI peThe jANI zakAtA hota to paMDita puruSoe ATalA kALa sudhImAM kyAranoya, te padArthomAM amuka padArtho amuka svarUpe ja che ema asaMdigdha nirNaya karI nAkhyo hota." (3-4) konI kalpanArUpa kaDachI zAstrarUpI kSIrAtramAM praveza karanArI nathI ? athatu zastra dvArA AtmAnI vicAraNA badhA paMDito kare che paNa anubhavarUpa jillAthI tenA rasAsvAdano anubhava karanArA to viralA ja hoya che. (5) - "klezarahita AtmAne klezarahita pratyakSa sAkSAtkAra (anubhava) thayA vinA lipImayI (pustakonuM vAcana karanArI), vAmaNI (AtmA saMbaMdhI carcA - vAdavivAda karanArI) ke manomayI (AtmA saMbaMdhI ciMtana-manana karanArI) dRSTi kevI rIte jue ? (6) ' "anubhava moharahita hovAthI te gADha nidrArUpa suSasidazA nathI ane temAM kalpanArUpa kArIgarIno vikalpono) virAma (abhAva) hovAthI te svapna ke jAgrata dazA paNa nathI, paraMtu te cothI ujAgara dazA che." (7) "muni zAstrarUpa dRSTithI saMpUrNa zabdabrahmane (zrutane) jANIne anubhavajJAnathI svaprakAzarUpa vizuddha AtmAne jANe che." (8) sAdhaka vyaktine potAnA jIvanamAM A anubhavane prApta karavA mATe zuM-zuM jarUrI che te samajavA anukrame yoga-aSTaka', 'niyAga-aSTaka', "pUjA-aSTaka, dhyAna-aSTaka' ane 'tapa-aSTakanI vicAraNA madadarUpa thAya che. mokSe yonanAvyo' athati 'AtmAne mokSanI sAthe joDe te yoga' evI yoganI vyAkhyA yogaaSTakamAM ApIne sthAnayoga ane varNayoga e be karmayoga ane arthayo. AlaMbanayoga, ekAgratAyoga ema traNa jJAnayoga ane te pAMceyanA icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi e cAra prakAre bheda gaNIne 20 bheda tathA te vIseya bhedanA prIti, bhakti, vacana ane asaMga e cAra prakAre bheda gaNIne yoganA kula 80 bheda gaNAvyA che. yoga e zAstrokta kriyA che ane te anuSThAna janmAve che. karmane bALavArUpa bhAvayAga - bhAvayajJathI muni niyAgane pAme che te vAta Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha niyAga-aSTakamAM kare che. ucca yogadazA mATe bhAvapUjA jarUrI che. dravyapUjAnAM dravyone anurUpa guNo darzAvIne bhAvapUjAne sarasa rIte samajAvI che. dA.ta. "bhAvapUjAaSTakamAM upAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - mahAnubhAva ! dayArUpa jaLathI snAna karIne saMtoSarUpa zubha vastro paherIne. vivekarUpa tilaka karIne ane bhAvanAthI pavitra AzayavALo banIne bhaktizraddhArUpa kezaramizrita caMdanarasathI navaprakAranA brahmacaryarUpa nava aMge zuddha AtmArUpa devanI pUjA kara." (a.29 zlo. 1-2) AvI sarakhAmaNIo AkhA aSTakamAM ApI che. dhyAtA. beya ane dhyAnanI ekatAne pAmIne AtmasvarUpamAM ekacitta banavAnI vAta dhyAna aSTakamAM karI che. "dhyAtA samyagdaSTi AtmA che. dhyeya siddha-arihaMta bhagavAna che ane sajAtIya jJAnanI dhArArUpa dhyAna che. A traNenI ekatA samApatti che." (a.30, glo.2) dhyAnathI AtmA jJAnAnaMdamAM lIna bane che. ' pUrNa jJAnI dazA pAmavA mATe tapa paNa jarUrI che. " vaLAM tApanAnuM taY: athatu "kamane tapAve - bALe te tapa' AvI vyAkhyA sAthe 'tapa-aSTakanI zarUAta karIne bAhya ane AtyaMtara tapamAMthI jJAnarUpa AtyaMtara tapane mahattva ApyuM che. zuddha tapa kone kahevAya te mATe upAdhyAyajI mahArAja jaNAve che ke, "jemAM brahmacaryanI vRddhi thAya, jinezvaranI pUjA thAya, kaSAyonI hAni thAya ane anubaMdhasahita vItarAganI AjJA pravarte te tapa zuddha kahyuM che." (a.31, glo.6) have A kRtinA chellA "sarvanayASTakamAM teo jaNAve che ke pUrNa jJAnI - muni sarva nayone mAnanArA hoya che. muni mAdhyacyabhAva tyAre ja anubhave jyAre te badhA nayano svIkAra kare. dareka naya potapotAnA abhiprAye sAcA che ema mAnIne koI naya pratye munie dveSabhAva na rAkhavo joIe. A sarva nayano svIkAra karavAthI kalyANa thAya che jyAre ekAMtadRSTithI zuSkavAda ane vivAda janma jenAthI akalyANa thAya che. upasaMhAramAM zarUAtanA cAra zlokomAM 3ra aSTakonAM nAma pUrNa jJAnI muninA guNo rUpe ApIne jJAnasAranuM mAhAtma batAvyuM che. tyArabAda jJAna ane kriyA e baMneno svIkAra karyo che. upasaMhAra namUnArUpa thoDAka zloko dvArA A thayo "jJAnasAra' kRtino mAtra bAhya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnasAranAM aSTakoH vATanA dIvaDA [ 89 paricaya. bAkI to A AdhyAtmika kRtinAM ghaNAM aSTakomAM tattvajJAnanA ghaNA muddAonI carcAne avakAza maLe tevA viSayo rajU thayA che. ahIM to A kRtino prAraMbhika samagra paricaya ApavAno ja prayAsa karyo che. chatAM A prAraMbhika paricayane AdhAre paNa ApaNe eTaluM to cokkasa kahI zakIe ke potAnA dharmanA ucca ciMtananA paripAkarUpa vicArone laukika dRSTAMtonI madadathI sAmAnya mANasa sudhI pahoMcADavAno prayatna upAdhyAyajI mahArAje saphaLa rIte karyo che. * - yatra rodhaH kaSAyANAM, brahmadhyAnaM jinasya ca / jJAtavyaM tat tapaH zuddhaM, avaziSTaM tu laMghanam // je tapamAM kaSAyono rodha brahmacaryanuM pAlana ane vItarAga devanuM dhyAna thatuM hoya, te ja zuddha tapa jANavuM ane bAkInuM sarva to laMghana. upAdhyAyayazovijaya (zrI yazovijaya smRti graMtha) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vairAgyakalpalatA' - rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke prahalAda ga. paTela upAdhyAya yazovijayajIkRta kRtiyugala vairAgyarati' ane vairAgyakalpalatAnuM paravartI jaina saMskRta sAhityamAM aneka rIte viziSTa sthAna che. svarUpa - prakAranI dRSTie vicAratAM A kRtio rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvyanI aneka lAkSaNikatAo dharAve che. vairAgyarati' khaMDita kRti che ane vairAgyakalpalatA pUrNa kRti che; vAstavamAM ' to nAmabhede bhinna lAgatI A eka ja kRti che; tethI ahIM vairAgyakalpalatA'mAM virAgyarati' abhipreta samajavI. A rUpakAtmaka kRti hovAthI jaina saMskRta sAhityamAM tenuM sthAna vicAratAM pahelAM rUpakasAhityanA Ugama-vikAsa tarapha dRSTipAta karavAno upakrama che. jaina saMskRta-prAkRta sAhityamAM rUpakanAM AdibiMduo AgamagraMthomAM upalabdha thAya che, ane e ja rUpako uttarakAlIna. kathAonA mULasrota samAna che. A Agamika rUpakAtmaka yA pratIkAtmaka dRSTAMtomAM kathAdeha mAMsala nathI, chatAMye paravartI jaina kathAsAhityamAM rUpakAtmaka sAhityanAM bI ahIM paDyAM che. sUtrakatAMganuM puMDarIka adhyayana ke jJAtAdharmakathAnuM dhana zeTha ane putravadhUonuM dRSTAMta AkAra yA kathAvastunI dRSTie puSTa nathI chatAM jaina sAhityanAM upanayayukta rUpakonAM kathAtmaka varNanonI e UgamabhUmi che. Ane pagale ja saMghadAsagaNIta prApta kathA "vasudevahiMDI'nuM (chaThThI sadI) madhubiMdu-draSTAMta, haribhadrAcAryakata samarAizcakahA' (8mI sadI)nuM bhavATavI-draSTAMta ke udyotanasUrikRta "kuvalayamAlA' (zaka saM.700)nuM kuTaMga-dvIpa-dRSTAMta upanayo sAthe sarjAyAM. bhAratIya sAhityamAM rUpakanuM kheDANa jaina sAhityamAM savizeSa thayuM che. ane te paNa be svarUpe H (1) dRSTAMtarUpako tarIke. (2) saMpUrNa rUpako tarIke. A bIjA prakAramAM amUrta bhAvone mUrta karIne temanAmAM mAnavIya bhAvonuM AropaNa karIne vikasAvelI eka viziSTa paddhati che. A paddhatinuM sau prathama maMDANa karanAra che udyotanasUri. kuvalayamAlAmAM temaNe krodha, mAna, lobha, mAyA vagere amUrta bhAvonuM mAnavIkaraNa karyuM che, ane tyAra pachI paravata jaina sAhityamAM Ano vizALa rAjamArga zarU thayo. A rUpakasAhityane tenI carama sImAe pahoMcADavAno yaza "upamiti Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vairAgyakalpalatA" - rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke 91 bhavaprapaMcAkathA" dvArA siddharSigaNIne phALe jAya che. to e ja virATa kRtine saMkSipta. karI, kathAsAra mahAkAvya jevA navatara svarUpe mUkavAnuM mAna vairAgyakalpalatA' dvArA upA. yazovijayajIne phALe jAya che. siddharSigaNIkRta 'upamitibhavaprapaMcAkathAne DaoN. yAkobIe bhAratIya sAhityanI prathama rUpaka kRti kahI che. to yazovijayakRta vairAgyakalpalatA' bhAratIya sAhityamAM sarvottama saMskRta kathAsAra mahAkAvya che. Ama rUpakakathAoe bhAratanA dhArmika temaja aupadezika sAhityanAM uttega zikharo sara karyA che. kAraNake alaMkArazAstrIya baMdhanarahitatAnI mokaLAze tene vistaravAmAM ADakatarI madada karI che. pariNAme jaina Agama sAhityamAMthI vahetAM AvatAM rUpakajharaNAM dhImedhIme aupadezikatAnA mahAgiri uparathI nIce UtarI siddharSi sudhImAM to mahAnada banI jAya che. pachI tenA vizALa vArirAzimAMthI paravartI rUpakasAhityanI aneka nahero nIkaLI. paraMtu temAMthI nirmaLa, suramya sarovara sarjAyuM te yazovijayajInI lAkSaNika kRti vaiirAgyakalpalatA.' vairAgyakalpalatAnuM kathAvastu, pAtro, prasaMgo, AMtarika bhAvanAo, siddhAMtapradarzana, varNanaparaMparA, kathayitavya - A badhuM ja "upamiti' anusAra ja che. chatAM vairAgyakalpalatAmAM yazovijayajIe potAnI asAdhAraNa vidvattA prakaTa karatAM keTalAMka navasarjanI-parivartano karIne maulikatA rajU karI che, to paNa kahevuM joIe ke teo mULa kRtinI prabhAvaka asaramAMthI mukta thaI zakyA nathI. motIcaMda kApaDiyAe yogya ja kahyuM che ke yazovijayajInA graMthayugalamAM "upamiti -no TUMko sAra jANe ke siddharSie ja lakhyo hoya tevI padyaracanA che. Ama chatAM emAM yazovijayajInI asAdhAraNa vidvattA, maulika sarjanazakti ane vizeSa to jaina zAsananI sarvottamatAdarzaka rajUAtazaktinAM darzana thAya che. tethI sUkSmatAthI jonArane saMkSepamAM navasarjananA aMzo avazya jaNAze. temanuM navasarjana A rIte joI zakAya. , , vairAgyakalpalatA'no prathama stabaka yazovijayajInuM maulika sarjana che. A Akhoya stabaka temanI pariNata prajJA ane adhyAtma taraphanA anurAganuM suphaLa che. vairAgyakalpalatAno A prastAvarUpa stabaka navasarjana hovAthI "upamitimAM ATha prastAva che jyAre vairAgyakalpalatAmAM nava stabaka che. - "upamitinA prathama prastAva ane vairAgyakalpalatA'nA prathama tabakamAM eka vaiSamya noMdhapAtra che. siddharSie rUpakAtmaka zailInI apUrvatA chatAM tenI zAstrasaMmati prasthApita karatAM sarjenvitopamanuM tasiddhAntaDayupatta (upa.. pra.1-80) kahIne upanayayukta pIThabaMdhamAM AtmalaghutAnuM nivedana karyuM che, jyAre yazovijayajIe prathama tabakamAM sattaramI sadInA jaina zAsanamAM temaNe nihALelI vikRtio upara prahAro karyA che. upamiti' kathA keTalAkane mate caMpUkAvya che. paraMtu Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vairAgyakalpalatA" ucca sAhityika mUlya dharAvatuM kathAsAra mahAkAvya che. ' vairAgyalatAne sAhityika rIte mUlavatAM temAM aneka tattvonuM saMmizraNa jovA maLe che, chatAM tenA AMtarika svarUpane jotAM te mahAkAvyanuM svarUpa dharAve che. TUMkamAM keTalIka jaina kRtione koI cokkasa kAvyasvarUpamAM jovAmAM muzkelIo paDe che, tevuM A kRtinI bAbatamAM thayuM che. ahIM kRtinA svarUpanuM zaithilya e durguNa nathI paraMtu vaiziSTaya che. te kathAsAra mahAkAvya che tethI temAM alaMkArazAstra-kathita keTalAMka mahAkAvya-lakSaNo anAyAse joI zakAya che. joke alaMkArazAstranI sudIrdha paraMparAmAM aneka AlaMkArikone hAthe aneka prakAranA sAhityika, sAMskRtika vAtAvaraNa tathA tatkAlIna asaro nIce vyAkhyA ghaDAtI AvI hovAthI "sarvalakSaNayukta' mahAkAvya bhAgye ja jovA maLaze. Ama chatAM kAvyazAstrasaMmata aneka mahAkAvya-lakSaNo jevAM ke sagabaddhatA, chaMdayojanA, prAraMbha, puruSArthanirUpaNa, saganti bhAvikathanasUcana, RtuvarNana, maMtraNA, dUtapreSaNa, yuddhavarNana, rasanirUpaNa vagere kAvyazAstrIya praNAlikAnuM sabhAnatApUrvakanuM anusaraNa sUcave che. Ama siddharSinI rUpakAtmaka ane prasthApita zailIno lAbha yazovijayajIe pUrNa svarUpamAM lIdho che. uparAMta temaNe "upamiti' jevI vizALa kathAne be rIte viziSTatA apane jaina saMskRta sAhityamAM aMtima pratibhAvaMta sarjaka tarIke akSayakIrti prApta karI che. A be rItomAM eka che sArasaMkSepa chatAM navasarjana koTinI rUpakAtmakatA ane bIjI che kathAsAra mahAkAvyamAM svarUpAntara. rUpakakathAomAM jema upamiti' sarvottama zikhara che tema saMkSipta kathAsAra mahAkAvyamAM vairAgyakalpalatA' sarvottama zikhara che. alaMkArazAstrakathita mahAkAvyaviSayaka lakSaNonI susaMgatatA yA visaMvAditAno vicAra karyA vagara, koI nizcita dhyeya yA AgavA dRSTibiMdunI pUrti. mATe jaina sarjakoe prAkRta-saMskRta mahAkAvyopakathAone AdhAre kathAsAra mahAkAvyanAM sarjana karyA che, ane te paraMparA vimalasUrikRta 'paumacariyathI zarU karIne cheka sattaramI sadInA yazovijayajIkRta vairAgyakalpalatA' sudhI vistarI che. joke A prakAranI pravRttinAM mULa ghaNAM prAcIna che. goDAbhinaMde kAdaMbarIno sArasaMkSepa karyo che. A uparAMta pradyumnasUrita "samarAdityasaMkSepa' ane dhanapAlanI tilakamaMjarI'nA cAreka sArasaMkSepo jANItA che. "upamitinA sArasaMkSepo paNa noMdhapAtra che, jemake vardhamAnasUrita 'upamitibhavaprapaMcAkathAnAmasamuccaya', haMsagaNIkRta "upamitibhavaprapaMcAkathAsAroddhAra, devasUrikatA upamitiprapaMcoddhAra'. A uparAMta hemacaMdrAcAryavRta triSaSTizalAkApuruSacaritranA saMkSepo suvidita che. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vairAgyakalpalatA' rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke ] 93 AvI kathAsAra kRtionA sarjana pAchaLa aneka uddezo kAma kare che, jemake 'samarAdityasaMkSepa'mAM pradyumnasUrie lakhyuM che ke jJAtmanaH hetave| paraMtu khAsa to sArasaMkSepa karavAmAM je-te kRtinI bhavyatA, dhArmika sattvazIlatA, prabhAvakatA vadhu preraka banatI hoya che. yazovijayajI to sAkSAta kUcalI sarasvatI hatA, to temaNe navIna kRti racavAne badale sArasaMkSepa kema karyo ? enuM gUDha kAraNa e hoI zake ke samagra jaina siddhAMtone eka kathAnA rUpamAM mUkavAno sauthI mahAna ane saphaLa prayatna 'upamiti'mAM thayo che ane sarva jIvone zAsanarasita karavAnI temanI nema hatI tethI sarva jIva-upakArArthe upamiti'no sArasaMkSepa karyo haze. joke samagra saMskRta kAvyazAstramAM kathAsAra mahAkAvyano ullekha sarakho nathI. A kRti tenA A svarUpamAM sarvottama kRti che. Ama vairAgyakalpalatA' samagra bhAratIya saMskRta sAhityamAM be rIte anokhuM sthAna dharAve che. (1) rUpakakathA tarIke, (2) kathAsAra mahAkAvya tarIke. yazovijayajI jevA mahAna tArkika, dArzanika, kavi ane paramatakhaMDanapaTue upamiti" jevI virATakAya kRtino saMkSepa karIne vairAgyakalpalatA' jevI navya kRti ApIne mAtra jaina sAhityamAM ja nahIM paraMtu samagra bhAratIya saMskRta sAhityanI utkRSTa sevA karI che. mithyAdRSTigRhItaM hi mithyA samyagapi zrutam / samyagdRSTigRhItaM tu samyag mithyeti naH sthitiH // mithyAdRSTie grahaNa kareluM samyak zruta hoya topaNa mithyA thAya che; jyAre samyagdaSTie grahaNa kareluM mithyA zruta hoya topaNa samyak thAya che - tevI amArI sthiti che. upAdhyAya yazovijaya ('samyadRSTi-dvAtriMzikA') Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "yogavizikA' uparanI vyAkhyA haranArAyaNa u. paMDyA vikramanI AThamI navamI sadImAM thayelA zrI haribhadrasUrie yamaniyamAdi aSTAMgayoganuM nirUpaNa "yogadRSTisamuccaya'mAM karyuM che, jyAre yoganI puSTa avasthAonuM varNana "yogaviMzikAmAM mAtra 20 ja gAthAomAM karIne yoganA talasparzI jJAnano ane lAghavakaLAno temaNe paricaya Apyo che. enI prathama gAthAmAM yoganuM lakSaNa, trIjImAM adhikArInuM, bIjI tathA cothIthI AThamI temaja aDhArathI vIsa gAthAomAM yoprabhedonuM nirUpaNa karIne navathI teramA dRSTAnta dvArA siddhAntanI spaSTatA karI che ke koI paNa dhArmika vidhi jo sthAna Adi paMcavidhayoganI paddhatithI karavAmAM Ave to ja te sadanuSThAnarUpa banIne mokSaprada thaI zake che. atisaMkSepamAM lakhAyelA A yoga jevA gaMbhIra viSayane vyAkhyA dvArA ati suspaSTa karavAnuM zreya zrI yazovijayajInA phALe jAya che. yoganA vIsa bhedo: zrI haribhadrasUrie yoganA mukhya pAMca bheda ullekhyA che : sthAna, UrNa, artha, AlaMbana ane anAlaMbana. A pAMceyanA pratyekanA icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi ema cAra-cAra bheda paDatAM vIsa bheda prApta thAya che.' sthAna ane UrNaH zrI yazovijayajIe sthAnano artha padmAsanAdi Asana ane UrNano artha varNa (sUtravaNa) karyo che. ahIM eka svAbhAvika prazna upasthita thAya che ke zrI haribhadrasUrie Asana ane varNa evA saraLa ane prasiddha zabdo tyajIne sthAna ane UrNa evA aprasiddha ane vyAkhyAzeya zabdo kema prayojyA ? AmAMthI sthAnano javAba to ema ApI zakAya ke jaina paraMparAmAM prAcInakALamAM Asanaparaka arthamAM sthAna zabda prayojAto hato. rahI vAta UrNanI. prAkRta, zabdakoza. moniyara viliyamsa, zabdakaustubha ane amarakozamAM UrNa [pra. 34, 3vor] zabda varNaparaka arthano vAcaka nathI. Ama chatAM prastuta nirUpaNamAM to te varNaparaka arthamAM ja prayojAyo che. enI saMgati ema besADI zakAya ke zrI haribhadrasUrie sthAna, UrNa Adi pAMca yogAMgono je ullekha karyo che te yogAMgonAM nAma ane vicAraNA temanI pUrvenA kALamAM paNa astitvamAM hatAM. vaLI, temaNe triIjI gAthAmAM ritu () kahIne je anya AcAryonA matano ullekha karyo che te paNa ukta anumAnanuM samarthana kare che. AnA AdhAre ema kahI zakAya ke zrI haribhadrasUrie paraMparAprApta yoga ane tenA nAmAbhidhAnane yathAvatuM svIkArIne, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviMzikA" uparanI vyAkhyA ! 95 paraMparAprApta vicAraNAne atisaMkSepamAM rajU karI che. varNaparaka arthano vAcaka 32, 3ur zabda prAkRta zabdakozanA saMpAdakanI najara bahAra rahI gayo lAge che. anAlaMbanaH zrI yazovijayajIe prastuta yogAMga mATe be pAThAntara svIkAryo cheH (1) anAlaMbana ane (2) sUkSma AlaMbana. prathama pATha temaNe svIkAryo che ane bIjAno pAThabheda tarIke svIkAra karIne tenuM arthaghaTana anAlaMbana ApyuM che.' AthI ema kahI zakAya ke suno zAnaMvo e pATha lahiyAnI bhUlathI prApta thayo nathI, paraMtu yazovijayajInI pUrvenA kALamAM cAlatI vicAraNAmAM banne zabdo prayojAtA hatA. eMzI prabhedo : uparyukta vasa bhedo vize koI vivAda zakya nathI, kAraNake graMthakAra zrI haribhadrasUrie ja cothI gAthAmAM rUDhio ya uddhA kahIne spaSTatA karI dIdhI che. paraMtu tethI AgaLanA 80 prabhedo kevI rIte prApta thAya che te vize aspaSTatA che kAraNake, graMthakAre pote 80 prabhedonI saMkhyA vize mauna sevyuM che. joke zrI yazovijayajIe prabhedonI 80nI saMkhyAno spaSTa ullekha be sthaLoe karyo che paNa vIsa bhedonA pratyekanA kayA cAra prabhedo tenI spaSTatA karI nathI. A gUMcavADo eTalA mATe upasthita thayo che ke graMthakAre be sthaLoe cAracAra. prabhedono ullekha karyo che ke prathama AThamI gAthAmAM anukaMpA, nirveda, saMvega ane prazama e cAra prabhedono ullekha karyo che ane te pachI aDhAramI gAthAmAM prIti, bhakti, Agama (vacana) ane asaMga anuSThAna e cAra prabhedono ullekha karyo che. paM. sukhalAlajInA mata pramANe ukta 20 bhedone prIti Adi (18mI gAthAmAM kahelA) cAracAra prabhedothI guNatAM 80 prabhedo prApta thAya che. zrI yazovijayajIne A rIte prApta thatI 80 prabhedonI saMkhyA abhipreta nathI, paraMtu AThamI gAthAmAM kahelA anukaMpA Adi cAra prabhedonA AdhAre thatI 80nI saMkhyA abhipreta che evuM anumAna karI zakAya che, kAraNake (1) anukaMpAdi cArano ullekha AThamI gAthAmAM che ane te gAthAnI vyAkhyAmAM ja 80nI saMkhyAno ullekha yazovijayajIe karyo che. A sivAya navamI gAthAnA prAraMbhamAM prayojAyelA parva padanI spaSTatAmAM paNa 80nI saMkhyAno ullekha temaNe karyo che. eno artha ema thAya ke AThamI gAthA sudhImAM prarUpita yogAMgothI banatI 80nI saMkhyA zrI yazovijayajIne abhipreta che. (2) anukaMpAdi cAra prabhedo IcchAdi cAranA kAryarUpa che, je prastuta yogaprakriyAnI ucca avasthA sAthe susaMgata bane che. (3) vaLI 18mI gAthAmAM ullekhelA prIti Adi cAra prabhedo sadanuSThAnanA che ane anAlaMbana yogAMgane samajAvavA mATe graMthakAre prayojyA che. A cAra prabhedonA aMtima prabheda asaMgAnuSThAnamAM anAlaMbana yoga aMtabhavi pAme che ane te rIte asaMgAnuSThAna ane anAlaMbana abhinna che tevI spaSTatA yazovijayajIe karI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha che. AthI sthAna, varNa, artha ane AlaMbanano prabheda asaMgAnuSThAna banI zake nahIM paMDitajIe kaI dRSTie prIti Adi cArano svIkAra karyo che te samajAtuM nathI. saMbhava che ke paMDitajIe zAnasAra [27-7ne anusarIne A gaNanA karI ahIM yazovijayajIsaMmata 80 prabhedonI saMgati besADavA prayAsa karyo che paraMtu temAM paNa muzkelI to che ja. anukaMpAdi cAra prabhedo IcchAdi cAranA pratyekanA prabhedo banI zake nahIM. kemake graMthakAre anukaMpAdi cArane anukrame IcchAdi cAranA anubhAva mAnyA che. gumAvA, rUskArpha bahAsaMrva-.8) AthI graMthakAranA mata pramANe nIce jaNAvelI sthiti prApta thAya ?' (1) sthAna IcchA pravRtti sthiratA. prathama anukaMpA nirveda saMvega A rIte 80nA badale 40 bhedo prApta thAya che. jyAre yazovijayajIne abhipreta sthiti nIce pramANe che : (1) sthAna , icchA pravRtti, sthiratA siddhi anukaMpA nirveda, soMga prathama A ja rIte pravRtti Adi traNanA paNa cAracAra prabhedo prApta thatAM sthAnanA 16 bhedo bane che te rIte kula 80 prabhedo prApta thAya che. joke A muzkelIno khyAla zrI yazovijayajIne hato. tema chatAM temaNe 80nI saMkhyAnI vAta karI che. A badhuM jotAM ema lAge che ke, graMthakAre 20nI saMkhyAthI AgaLanA prabhedonI saMkhyA aMge mauna sevyuM che e ja vadhAre yuktisaMgata che. sthAnAdi yogAMgonI anya yogAMgo sAthe tulanAH zrI yazovijayajInI dRSTi samanvayakArI hovAthI teo jyAM Avazyaka hoya tyAM anya yogaghaTako sAthe tulanA karavAnuM cUkatA nathI. ahIM sthAnAdi yogAMgonI tulanA eka tarapha zrI haribhadrasUrita yogabiMdugata yogaghaTako sAthe ane bIjI tarapha jainetara darzanagata (khAsa karIne pAtaMjalayogadarzana - vaidikadarzanagata) yogaghaTako sAthe karI che. jemake zrI haribhadrasUrie yogabiMdumAM adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogaviMzikA' uparanI vyAkhyA 97 ane vRttisaMkSaya ema pAMca bhUmikAo prarUpI che, jemAMnI prathamanI cAra pataMjalisaMmata saMprajJAta che ane aMtima bhUmikA pataMjalisaMmata asaMprajJAta che ema haribhadrasUri spaSTatA kare che. zrI yazovijayajIe adhyAtmAdi pAMcanI tulanA sthAnAdi pAMca sAthe nIce pramANe karI che. jemake - 1. adhyAtma adhyAtmanA aneka bhedo che. temAM - devasevArUpa adhyAtma = sthAna. japarUpa adhyAtma = UrNa. ane tattvaciMtanarUpa adhyAtma = artha. 2. bhAvanA = sthAna, UrNa, artha. 3. AdhyAna = AlaMbana. . 4. samatA 5 vRttisaMkSaya = anAlaMbana graMthakArane anusarIne zrI yazovijayajIe AlaMbanane rUpIdravya viSayaka ane anAlaMbanane arUpIviSayaka dhyAna tarIke oLakhAvIne anAlaMbana dhyAnathI zarU thatI AgaLanI Uddha bhUmikAone pAtaMjala yogadarzanasaMmata bhUmikAo sAthe nIce pramANe sarakhAvI che. jemake : pAtaMjalayogadarzanasaMmata nirAlaMbana dhyAna kSapakazreNi ] = saMprajJAta kevalajJAna = asaMprajJAta ayogayoga = dharmamegha nivaNi = mokSa ayogayoga ane dharmamaghanI bhUmikAne anya darzanomAM mRtAtmA, vivuM, zivAlaya, sarvAnaMdra ane pUra evAM judAM judAM nAmothI oLakhAvI che. ghara, mRtabhA Adi nAmono ullekha "yogabiMdumAM (gA.422) che. yazovijayajIe tyAMthI ja A nAmo ullekhyAM haze. paraMtu ela. svailI ane ke. ke. dikSita saMpAdita banne yogabiMdumAM Avazafzavodaya: ema bhavazatrunI jagAe vizada pATha svIkArAyo che, jyAre zrI yazovijayajIe bhavazatra pATha svIkAryo che te sarvathA yogya che. joke zrI yazovijayajI bhavazatru ane zivodayane alaga alaga darzanAcAryasaMmata nAma tarIke ullekhe che. paraMtu te tyAre ja zakya bane ke jyAre Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha mavazatruzivovI evuM dvivacana hoya tyAre. AthI yogabiMdu'mAM navajJatruzivovI evo pATha svIkArAvo joIe. athavA mavatruH zivoyaH evo pATha svIkArAvo joIe. lezavyAkhyAmAM mavazatru: zivoyaH pATha che. (pA.yo. 1-18 pR.7) zrI yazovijayajIe spaSTa karelAM yogAMgomAMnAM keTalAMka yogAMgone vaidika darzana sAthe nIce pramANe sarakhAvI zakAya. 1. UrNa - artha : vaidika paraMparA paNa varNanuM spaSTa uccAraNa ane arthabhAna ema banneno Agraha rAkhe che. jemake, pAtaMjali samAdhilAbha mATe praNavajya ane tenA arthaciMtanane Avazyaka mAne che. stotrapAThamAM paNa arthAnusaMdhAna sahitanA paThana upara bhAra dIdho che.11 AnA AdhAre evuM anumAna karI zakAya ke, artha samajavA sivAya mAtra zAstrapATha karavAnI kSatipUrNa eka paraMparA bhAratamAM cAlatI haze, je (zaithilya)ne sudhAravA banne paraMparAnA AcAryoe prayAsa karyo che. 2. sthiratA : vaidika darzana paNa mAne che ke, AtmadarzananA mArgamAM rahelo sAdhaka moTA duHkhathI paNa vicalita thato nathI.12 3. siddhi : vaidika paraMparA paNa mAne che ke siddhayogInI asara jagata upara paDe che jemake, jene ahiMsA siddha thaI hoya tenI najadIkamAM hiMsaka pazuo paNa potAno hiMsaka svabhAva tyaje che. 4. bhAvanA : vaidika paraMparA paNa svIkAre che ke, AtmadarzananA mArgamAM pragati mATe cittavRttinA nirodhano abhyAsa Avazyaka che. 13 5. AdhyAna : vaidika paraMparA paNa ekArthIvaSayavALA (sthira dIpaka jevA) cittanI vAta kare che. 14 6. samatA H bhagavadgItAnI vicAradhArAnA kendramAM samatA che. te samatvane ja yoga kahe che. (samatva yogasa--te) 15 7. vRttisaMkSaya : zrI haribhadrasUri vRttisaMkSayane asaMprajJAta sAthe sarakhAve che, jyAre zrI yazovijayajI tene anAlaMbana sAthe sarakhAve che. eTale temanA mata anusAra vRttisaMkSaya e saMprajJAta che evuM anumAna karI zakAya. 8. dharmakriyAgata zaithilyanuM khaMDana : graMthakAra kahe che ke, sthAnAdi yogarahita kriyA. arthAt zAstravidhirahita caityavaMdana e ja sUtrakriyAno nAza che. zrI. yazovijayajI ene ja vAstavika taurthoccheda gaNIne spaSTatA kare che ke, jo eka ja jIva vidhipUrvaka dharmakriyA karato hoya to te tIrthonnati ja che. vaidika paraMparA paNa zAstrokta vidhi upara bhAra de che. gItAkAra kahe che ke jeo zAstravidhi tyajIne icchA anusAra varte che, teo siddhi, sukha ane paramagati pAmatA nathI. tethI zAstrane ja pramANa mAnavuM ane zAstravidhAnokta karma karavuM. AnA AdhAre ema svIkAravuM paDe ke jaina ane vaidika banne paraMparAmAM samayesamaye pravartamAna zaithilyane 16 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazikA" uparanI vyAkhyA) 99 dUra karavA prayAsa thato hato. - zrI yazovijayajIe yogabiMduno havAlo ApIne eka evI paNa spaSTatA karI che ke, koI paNa dharmakriyA sthAnAdi yogayukta bhale hoya, paraMtu jo te aihika kIrti AdinI prApti mATe karAtI hoya to te viSAnuSThAna che (arthAt tatkAla anarthakArI che.) ane jo katane aihika bhoganI spRhA na hoya, paraMtu svarga Adi pAralaukika bhoganI spRhA hoya to te garAnuSThAna che (atha, kAlAntare anarthakArI che.) Ama temaNe sakAma dhamakriyAnI (bhale te zAstrasaMmata sthAnAdi yogayukta hoya) niMdA karI che. vaidika paraMparA paNa bhoga ane svargaprAptinA prayAsane niMde che. 10 A spaSTatA dvArA zrI yazovijayajIe prastuta vicAraNAne gItAsaMmata vicAradhArAnI samakakSa mUkI che. prastuta TIkAno abhyAsa karatAM ema avazya svIkAravuM paDe ke, mAtra 40 lITImAM lakhAyelA yoga jevA svabhAvagaMbhIra viSayanA hArdane spaSTa karavAno yazovijayajIno prayAsa saphaLa banyo che. graMthakAranI vicAradhArAno tAga pAmavA ane temane abhipreta hoya te rIte viSayanA rahasyane spaSTa karavA temaNe graMthakAranA ja yogabiMdu yogadRSTimuccaya ane SoDazakano upayoga karyo che eTaluM ja nahIM paraMtu gacchAcAra prakIrNakara, piMDaniyukti, vizeSAvazyakabhASya, jJAnasAra 4 Adi jaina paraMparAnA graMtho uparAMta pAtaMjalayogadazana jevA jainetara graMthano paNa AdhAra lIdho che, je eka tarapha temanA talasparzI, vizALa jJAnanuM ane bIjI tarapha pUrvasUrionuM RNa svIkAravAnI temanI namratAnuM samarthana kare che. "jJAnasArano ullekha sUcave che ke prastuta TIkA temaNe "jJAnasAra' pachIthI racI che. yogaviMzikAne samajavA mATe paMDita sukhalAlajIe karelA kAryanuM RNa svIkAravuM paDe che, uparAMta mArA A lekhanakAryamAM sahAyarUpa banavA pU. dalasukhabhAI mAlavaNiyAjIno AbhAra mAnavo Avazyaka che. astu. pAdaTIpa 1. yogadarzana tathA yogaviMzikAno paricaya, paM. sukhalAlajI, pR.7. 2. yogaviMzikA' gA.2 4. 3. sthAnAMga 10, AvazyakacUNi 4, uddhata prAkRta zabdakoza 4. suhumo AlaMbaNo nAma tti kvacit pAThastatrApi sUkSmAlaMbano mAmaiSa yogastato'nAlambana eveti mAvAtreya, gA.19 5. nuSThAnamevAneva pravayaMDhAmatapeTe raramayogamemantavayatrIda gA.18nI bhUmikA.... eSaH.... asaMgAnuSThAnAtmA caramo yogo'nAlambanayogo bhavati, snggtyaagsyaivaanaatavanattakSAtvAdriti yohiM, gA.18. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 - upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 6. yogabiMdu, gA.418, 420 uparAMta juo yogakviMzikAnI paM. sukhalAlakRta prastAvanA pR.63. 7. yo.hiM. gA.3; samatAvRtti saMkSaporzva tavanyayone rUti bhAvanIyam gA.3 pR.63. 8-9 yo.viM, gA. 20, pR.88-89. 10. yajJAnAM khapayajJo'smi| .. 10-21; tasya vAvaH praLavaH / tApastavarNamAvanam / vA.yo. 27, 28. 11. arthAnusaMdhAnapUrvakaM madhyamasvareNa caMDIstavaM paTheta / durgAsaptazatI 12. yiisthato na tuH lena guruLAvivijJAtyate| ma.mI., 6-22. 13. abhyAsenatu jhaunteya vairAgyeLa ca gRhyate / ma.gI., 6-35. abhyAsavairAyAmyAM tannirodhaHvA.yo., 1-12. 14. yathA vIo nirvAto naitte sopamA bhRtA / ma.pI., 6-19. 15. mI. 2-57; 4-22, 5-20, 12-17, 18, 14-24, 18-51, 54. 16. ma.. 16-23, 24. 17. ma.. 2-43, 44, 9-20, 21. 18. yo.hiM. gA.3, 12. 19 yo.viM. gA.16, 19 20. yo.hiM. gA.1, 15, 18, 19, 21 yo.hiM. gA.16. 22. yo.viM gA.1. 23. yo.vi. gA.19, 24. yo.viM gA.16. 25. yo.viM gA.2. saMdarbhagraMtho 1. durgAsaptazatI. 2. pAyo. = pAtaMjalayogadarzana, caukhambA prakAzana, vArANasI, vyAsabhASyasahita, vyAkhyA brahmalIna muni. I.sa.1970, pA.yo. pAtaMjala yogadarzana - leza vyAkhyA sameta, juo nIce krama 6. 3. bha.gI. = bhagavadgItA. 4. yogabiMdu, zrI haribhadrasUriSkRta, saMzodhaka ela.svelI, jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1967. - = 5. yogabiMdu, saMpAdaka-anuvAdaka : ke. ke. dIkSita, ela. DI. insTiTyUTa oNpha InDolaoNjI, amadAvAda I.sa.1968. 6. yo.viM. yogaviMzikA AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa.1922. 7. prAkRta zabdakoza. - yogadarzana tathA yogaviMzikA, saMpAdaka paM. sukhalAlajI, jaina Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaMjalayogadarzana uparanI 'leza' vyAkhyA haranArAyaNa u. paMDyA brAhmaNa paraMparAmAM prAcIna kALathI cAlI AvatI yogaviSayaka vicAradhArAne atyaMta suvyavasthita ane suspaSTapaNe dArzanika zailImAM rajU karavAnuM zreya zrI pataMjalinA phALe jAya che. te pachI vyAsa, vAcaspati mizra, vijJAnabhikSu Adi AcAryoe e vicAraNAne vizeSa pariSkRta karIne savizeSa suspaSTa karI. jaina paraMparAmAM Agama, niryukti, tattvArthasUtra AdimAM dhyAna saMbaMdhI vicAraNA hatI, paraMtu brAhmaNa paraMparAnI yogadhArAnI sAme jainaparaMparAsaMmata yogavicAraNAne svataMtra yogagraMthamAM sarvaprathama rajU karavAnuM zreya zrI haribhadrasUrijInA phALe jAya che. A pachI zubhacaMdrajI, hemacaMdrAcArya Adi AcAryoe A paraMparAmAM svataMtra graMtho racyA. uparyukta pUrvasUrio ane yazovijayajInA prayatnamAM taphAvata e che ke A pUrvasUrioe jaina matane anukULa rahe te rIte svataMtra vicAraNA rajU karI che, jyAre zrI yazovijayajIe brAhmaNa paraMparAnA sthira cokaThAmAM jaina vicAraNAne goThavavAnuM kaThinatama kArya karyuM. alabatta, jainasaMmata yogaghaTakone brAhmaNaparaMparAsaMmata yogaghaTako sAthe sarakhAvavAnuM sarvaprathama zreya zrI haribhadrasUrinA phALe jAya che jemake temaNe 'yogabiMdu'mAM adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatAne pataMjalisaMmata saMprAta sAthe ane vRttisaMkSayane asaMprAta sAthe sarakhAvyAM che. zrI yazovijayajIe haribhadrasUrinA AraMbhelA kAryane 'leza' vyAkhyAnI racanA dvArA paripUrNa kakSAe pahoMcADyuM che. A dhyeyasiddhinI paripUrNatA mATe teoe brAhmaNa paraMparA tarapha nahIM rAkhelI sUga, paradarzanano talasparzI abhyAsa karavA mATenI temanI nirbhIkatA, banne vicAradhArAnI tulanA vakhatanuM temanuM tATasthya, ane AvI tulanA dvArA banne paraMparAnA purAtana kALathI cAlyA AvatA pArasparika virodhanuM zamana karavAno temano sanniSTha temaja prazasya prayAsa avazya noMdhapAtra che. prastuta TIkAmAM bahu ja alpa sthaLoe temano svamata (jaina mata) taraphano Agraha jovA maLe che, paNa te satya che, kAraNake, prAcIna kALamAM paramatanuM khaMDana karavAnuM vAtAvaraNa hatuM, je temane khAsa sparyuM nathI. prastuta vyAkhyA dvArA pAtaMjalayogasUtrone jainamatanA pariprekSyamAM temaNe tapAsyAM che ane temanuM tulanAtmaka adhyayana karIne e vicAraNAne savizeSa spaSTa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pa upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha 195 karI che. A prakAranA kAryanuM sarvaprathama zreya zrI yazovijayajInA phALe jAya che. temaNe badhAM ja sUtro upara vRtti lakhI nathI, paraMtu mAtra 27 sthaLoe ja vRtti lakhI che. eTaleke, jyAM jarUra jaNAI che tyAM ja vRtti lakhI che. A sthaLonI spaSTatA nIce pramANe che : pAtaMjalayoga- pA.yo. sUtronI je sUtranI vRtti lakhI che vRttivALAM sUtrano vibhAga saMkhyA te sUtranA kramAMka sthaLonI kula saMkhyA 1. samAdhipAda pa1 2, 6thI 11, 12, 17, 18, 10 19thI 20, 33, 34, 41thI 46, 48 2. sAdhanapAda papa 1, 3thI 4, pathI 9, 10, 13, 10 15, 19, 31, 32, papa 3. vibhUtipAda 4. kaivalyapAda 34. 12, 13thI 14, 18, 19thI 23, 31, 33 kula 195 27. uparyukta lezavyAkhyAmAM zrI yazovijayajIe (1) yogasUtrasaMmata kayAM ghaTako jaina vicAradhArAmAM kathA zabda rUpe che ane kayA artha rUpe che tenI vyavasthA karI che. (2) pataMjalisaMmata keTalAMka yogaghaTakonI vizeSa spaSTatA karI che. (3) jaina matane anukULa evA sudhArA pataMjalinI vicAradhArAmAM sUcavyA che. (4) keTalAMka sthaLoe bhinna arthaghaTana ApyuM. (5) ane keTalAMka sthaLoe jaina matanI puSTi batAvI, jaina vicAradhArA tarapha ahobhAva pragaTa karyo che. te TUMkamAM A pramANe che ? (1) jaina yogaghaTako pAtaMjalayoganA sugrathita cokaThAmAM kayAM baMdhabesatAM Ave che, tenI temaNe nIce pramANe spaSTatA karI che: pAtaMjala yoga-pAtaMjalayoganAM ghaTako jainasaMmata yogaghaTako sUtrakramAMka 117 118 prajJAta ane vRttikSaya (adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA asaMprajJAta samAdhi ane vRttikSaya ema pAMca bhedo yoganA che, jenuM nirUpaNa haribhadrasUrikata dhogabiMdumAM che.) prajJAta samAdhi pRthakatvavitarka savicAra ane ekatvavitarka avicAra A be zukladhyAno che. (pUjyapAde tattvArthavRttimAM karelI spaSTatA anusAra A be dhyAno uttarottara UMcI vadhatI be kramika 117 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaMjalayogadarzana uparanI "leza vyAkhyA 103 1:18 23:4 ra5thI 9 kakSAo che.) asaMprajJAta samAdhi kevalajJAna. avidyA, asmitA mohanIya karmanA audayika bhAvavizeSa. Adi pAMca lezo (ka) avidyA mithyAtva. (sthAnAMgokta 10 prakAranuM mithyAtva). (kha) asmitA (1) jo asmitAno artha Aropa evo karavAmAM Ave to teno aMtabhava mithyAtvamAM thAya. (2) ane jo tene ahaMkAra mamatAnuM bIja mAnavAmAM Ave to te rAgadveSarUpa che. (ga) rAga | (gha) dveSa | ' A banne kaSAyanA bhedo che. (8) abhiniveza bhayasaMjJA uparAMta AhAra, maithuna ane parigrahano samAveza paNa ahIM thaze. A klezonI cAra avasthAo che (ka) prasuta karmalikano niSeka (racanAvizeSa) na thAya tyAM sudhInI karbhAvasthA (kha) tanuM upazama ke kSayopazama. (ga) vicchitra virodhI prakRtinAM udayAdi kAraNone lIdhe koI karmaprakRtino udaya rokAI javo te. (gha) udAra udayAvalikAnI prApti. uparyukta pAMca moudhAna ghAtikarmano nAza (bAramA klezono nAza citta- guNasthAnasaMbaMdhI) yathAkhyAta caritrathI thAya nA nAzanI sAthe thAya che. 231 ra3ra sArvabhauma yamAdi sarvavizeSaNayukta yamAdi mahAvata che. mahAvrata che. dezavizeSaNayukta yamAdi aNuvrata che. bAhya zauca dravyazauca.. AvyaMtara zauca bhAvazauca. ahIM evI paNa spaSTatA karI che ke je dravyazauca bhAvazaucane bAdhita na hoya te ja dravyazauca grAhya che. RtaMbharA prajJA kevalajJAnarUpI sUryodayanI pUrve Avato aruNa prakAza. cittanI prasannatAne jenAthI AtyaMtara tapamAM vRddhi thAya te bAdhA na pahoMcADe te bAhyatapa karavuM. ja tapa sevavuM. 1948 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 1:15 apara vairAgya 1:16 para vairAgya 7 upa2 kramAMka ekamAM eka spaSTatA jarUrI che ke, zrI yazovijayajIe lezavyAkhyAmAM adhyAtma Adi pAMca yogAMgomAMnA chellA yogAMgamAM (vRttisaMkSayamAM) saMprajJAta ane asaMprajJAta banneno aMtarbhAva karyo che., 'yogaviMzikA'mAM samatA ane vRttikSayane anAlaMbana sAthe sarakhAvyAM` che. ane anAlaMbanane saMprAta sAthe sarakhAvyo che. Ama vRttisaMkSayane saMprAta sAthe sarakhAvavAmAM kazo vivAda nathI. paraMtu lezavyAkhyAmAM temaNe tyAM (vRttikSaya)mAM asaMprajJAtano paNa aMtarbhAva karyo che tenI saMgati besADavI paDe. te e rIte besADI zakAya ke zrI haribhadrasUri adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatAne pataMjalisaMmata saMprAta sAthe ane vRttikSayane asaMprajJAta sAthe sarakhAve che. Ama vRttikSaya zrI haribhadrasUrinA mate asaMprajJAta che ane zrI yazovijayajInA mate saMprajJAta che. ahIM vRttisaMkSayamAM saMprajJAta asaMprajJAta banneno aMtarbhAva karIne zrI yazovijayajIe potAnA matano ane pUrvAcArya zrI haribhadrasUrinA matano samanvaya karyo che. athavA bIjI rIte paNa saMgati besADI zakAya ke vRttikSaya pachI kevalajJAna thAya che ane kevalajJAnane yazovijayajI asaMprajJAta sAthe sarakhAve che. Ama vRttikSaya e kevalajJAnanuM kAraNa hovAthI te paraMparayA asaMprajJAta che. ahIM vRttikSayanI paripakva avasthA temane abhipreta che ema svIkAravuM paDe. AnA AdhAre evuM paNa anumAna karI zakAya ke 'yogaviMzikA'mAM A ucca yoga bhUmikAonI savizeSa spaSTatA che tethI yazovijayajIe leza-vyAkhyA pachI yogaviMzikA'nI vyAkhyA lakhI haze. alabatta, A anumAnanA samarthana mATe banne vyAkhyAnI sUkSma tapAsa Avazyaka che. ApAta dharmasaMnyAsa tAttvika dharmasaMnyAsa (2) pataMjalisaMmata keTalAMka yogaghaTakonI temaNe savizeSa spaSTatA karI che je TUMkamAM nIce pramANe che : (ka) yogasUtra ane vyAsabhASyamAM maitrI, karuNA, muditA ane upekSAno upayoga kyAM karavAno che teno mAtra nirdeza karyo che, jyAre yazovijayajIe e cAreyanAM arthaghaTano ApIne temanuM svarUpa spaSTa karyuM che. jemake : maitrI = parahitanI ciMtA. karuNA = paraduHkhano nAza karavo te. = anyanA sukhamAM saMtoSa. muditA upekSA anyanA doSanI upekSA karavI te. uparAMta maitrI AdinA prabhedo paNa batAvyA che. 9 (kha) vivekI mATe dRzya prapaMca duHkharUpa che' evA yogasUtrakAranA vidhAnanI saMgati jainasaMmata nizcayanaya dvArA besADI zakAya. 10 (ga) bhavapratyaya asaMprajJAta samAdhi devo ane prakRtilaya nAmanA upAsakone hoya che. yazovijayajI spaSTatA kare che ke A devo lavasaptama devo che. 11. ahIM evo Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaMjalayogadarzana uparanI "leza' vyAkhyA 105 pataMe jala. prazna upasthita thAya che ke, yazovijayajI asaMprazAtane kevalajJAna sAthe sarakhAve che. je jyAre jaina mata devomAM kevalajJAnano abhAva mAne che. AthI lavasaptama devone aprajJAta samAdhi zI rIte saMbhave? tenI saMgati ema besADI zakAya ke A devono te bhava thoDA ja samayamAM pUro thatAM temane kevalajJAna thAya che tethI paraMparayA temane aprajJAta samAdhi mAnI zakAya 14 (3) zrI yazovijayajIe jainamatane susaMgata hoya te rIte pAtaMjala vicAraNAmAM sudhArA sUcavIne e vicAraNAne jainamatAnurUpa pariSkRta-parizuddha karavA prayAsa karyo che je TUMkamAM nIce pramANe che: jainamatAnusArIte vicAraNAnI parizuddhi kramAMka yogadarzananI vicAradhArA 12 lakSaNa yogazcittavRtti- yoga:vinnattivRttinirodha: nirodha: : 1thI 11 vRttio pAMca che : pramANa ane viparyayamAM vikalyAdi traNano pramANa, viparyaya aMtarbhAva thato hovAthI pramANa ane viparyaya. vikalpa. nidrA ane A be ja svIkAravA joIe. mRti 2H19 asatnI utpatti A siddhAnta svIkAravAthI prAgabhAva ane nathI ane satuno praasAbhAvano asvIkAra karavo paDaze. abhAva nathI. uparAMta A asvIkArane lIdhe kAryamAM anAditva ane anaMtatva svIkAravuM paDaze. AthI evI vyavasthA karavI jarUrI che ke asatno karthacit utpAda che ane satno kathaMcit abhAva che. 246 samApatti sabIja che. upazAnta mohanI apekSAe te sabIja che ane kSINamohanI apekSAe te nibaja che. 3papa ? (ka) aizvarya (samAdhi. aizvarya labdhirUpa che. rUpa) saMyamajanya (kha) vivekajanya vivekajanya kevalajJAna sivAya zuddhitulya jJAnavALAne ane banAtuM ja nathI. tenA abhAvavALAne paNa jo te zuddhitulya banI jAya to tene kaivalya (mokSa) maLe Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 4:1 (ga) mokSanuM sIdhuM kevalajJAnanI hAjarI nakArI zakAya nahIM. kAraNa vivekakhyAti che, siddhirUpa aizvarya hoya ke na paNa hoya. citta dvArA bAhya vyaMjanAvagraha thAya tyAre viSayonI jJAtatA. padArtha kyAreka jJAta ane kyAreka na thAya tyAre ajJAtatAnI hoya che to kyAreka saMgati besADI zakAya. AtmA paNa ajJAta hoya che tethI pariNAmI che. A vyavasthA pramANe citta pariNAmI che, sadAzAtatAnI bAbatamAM koI visaMgati jyAre puruSa- AvatI nathI, kAraNa ke, citta jJAnarUpa che ane (AtmA)ne citta- jJAna AtmAno dharma che, tethI te AtmAthI vRttio sadA jJAta che ajJAta rahI zake nahIM. tethI te apariNAmI 431 433 4:19thI 23 (ka) caitanya prakAza caitanya anAvRta dazAmAM svaprakAza che ane AvRta dazAmAM paraprakAza che. (kha) caitanya svataMtra caitanya guNa che ane te guNI (AtmA)nuM che. Azrita che. (ga) caitanya koIno sAMsArika guNonA abhAvamAM tene nirguNa aMza nathI e arthamAM kahI zakAya: te nirguNa che. jJAna anaMta che, jyAre zeya anaMta che tethI jJAna anaMta che. zeya alpa che. nityatA be prakAranI kUTasthanityatAnuM astitva nathI. che : kUTanityatA ane pariNAmi nityatA 134 prANAyAma mananI prANAyAma manane vyAkuLa kare che. sthiratA mATenA vividha upAyomAMno eka upAya che. upara jaNAvelA daza sudhArAmAM keTalAka vize spaSTatA karavI Avazyaka che jemake (1) yoganA lakSaNanI bAbatamAM banne paraMparA potapotAnI vicAradhArA pramANe sAcI che. (2) vRttionA pramANAdi prakAronI bAbatamAM yazovijayajIno tarka paNa nyAyasaMgata che ane yogasUtrakAra saMmata pAMca prakAro paNa yogya che, kAraNake yogasUtrakArane vRttionI vicAraNAmAM A pAMca ja ghaTako abhipreta che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaMjalayogadarzana uparanI "leza' vyAkhyA 107 A pAMca sivAyanAM anya ghaTako abhipreta nathI. (10) yazovijayajInI prANAyAma taraphanI aruci prANAyAmapradhAna haThayoganI niMdAnA saMdarbhamAM che. (4) yazovijayajIe jaina matane susaMgata hoya tevAM bhinna arthaghaTano paNa keTalAMka sthaLe ApyAM che jemake (1) IndriyavazyatAnI bAbatamAM bhASyakAra aneka matono ullekha karIne svamata rajU karatAM kahe che ke viSayonI sAthe Indriyono saMbaMdha rokavo te indriyajaya che. jyAre yazovijayajI judo upAya batAve che ke vyutthAna ane dhyAna banne avasthAmAM samAna upayogI banI rahe te mATe indriya ane viSayanA saMbaMdha vakhate paNa rAgadveSano abhAva rAkhavo te indriyajaya che, uparAMta Indriyajayano eka mAtra upAya jJAnarUpa rAjayoga che. prANAyAmAdi haThayoga nahIM" zrI yazovijayajInuM A arthaghaTana bhagavadgItAnI vicAradhArAne susaMgata che. kAraNake tyAM paNa rAga-dveSarahitatA kendramAM che. alabatta, gItAmAM Indriyajaya mATe aneka mArgonuM nirUpaNa che. (2) IzvapraNidhAna eTale sarva kriyAo Izvarane arpavI athavA karmaphalano. saMnyAsa karavo te AvuM arthaghaTana bhASyakAra Ape che, jyAre jaina mata eka Izvarano. svIkAra karato nathI. tethI yazovijayajI svamatane susaMgata rahe tevuM arthaghaTana Ape che ke pratyeka kamanuSThAna vakhate zAstranuM smaraNa rAkhIne Adi pravartaka paramagurune hRdayamAM rAkhavo te IzvarapraNidhAna che.' (5) alabatta, yazovijayajIe banne paraMparAnAM yogaghaTakonI tapAsa ane tulanA taTastha bhAve ane Agraha sivAya karI che. Ama chatAM thoDAMka sthaLoe svaparaMparA taraphano Agraha sevyo che kharo. jemake : (1) yogasUtrakAra satakAryavAda anusAra vastunA dharmanI bhUta, vartamAna ane bhaviSyakAlIna kALakRta avasthAonI saMgati besADe che, paraMtu zrI yazovijayajI evI spaSTatA kare che ke, vastune dravyaparyAyarUpa mAnavAmAM Ave to ja A vyavasthA susaMgata banI zake. joke A vicAraNAmAM teo evuM kahI zakyA hota ke A vyavasthA svAvAda dvArA saraLatAthI zakya banI zake che. paraMtu tema na karatAM temaNe khaMDanamaMDanapaddhatino Azraya lIdho che. (2) yogasUtrakAranA mate tamAma padArtho triguNAtmaka che. chatAM : zabda evA ekatvano je vyavahAra karavAmAM Ave che tenI saMgati pariNAmanI ekatAnA saMdarbhamAM mAnavI joIe. jyAre zrI yazovijayajI AgrahapUrvaka kahe che ke syAdvAdanA svIkAra sivAya A saMgati zakya nathI. | svamata taraphano Avo abhigama svAbhAvika che. eTaluM ja nahIM. svamatane vaLagI rahevAnI ane paramatanuM game te rIte khaMDana karavAnA vAtAvaraNamAM ATalo Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha svalpa Agraha temanI taTasthatAmAM kazo vikSepa karato nathI. temaNe karelI A tapAsaNI jotAM eTaluM avazya kahI zakAya ke, temane banne paraMparAnI yogavicAraNAnuM talasparzI jJAna hatuM ane temaNe banne paraMparAnA virodhane TALI, samanvaya sAdhavAno nirbhIkapaNe prayAsa karIne eka navI keDI pADI che, je vartamAnakAlIna ane bhaviSyakAlIna jaina-brAhmaNa paraMparAnA abhyAsIone Adarza mArgadarzana pUruM pADe che, tenI noMdha avazya levI paDe. astu pAdaTIpa 1. yogadarzana, paM. sukhalAlajIkRta prastAvanA, pR.14-35. 2. yogabiMdu, 418, 420 uparAMta paM. sukhalAlajIkRta prastAvanA, pR. 3. 3. tattvArthasUtra, sarvArthasiddhi 9-44. 4. dvividho'pyayaM adhyAtmabhAvanAdhyAnasamatAvRttikSayabhedena paMJcadholasya yogasya paJcama bhede' vatarati pA.yo., 1-18, pR.6. pa. dhyAnayAnane samatAvRtti saMkSayowtIyo ti bhavanIya/ tho.vuiM., gA.3, pR. 3. 5. nirAlambanadhyAne labdhe mohasAgarasya....taraNaM bhavati...eSa eva samprajJAtaH smaadhistiirthaantrIte, ...yo.vi., gA.20, pR.88. 7. yogabiMdu 418; 420 uparAMta yogadarzana-yogaviMzikAnI paM. sukhalAlajIkRta prastAvanA, pR. 3. 8. pA.yo., 1H18, pR.6. 9. pAyo., 133. 10. pA.yo, ra015. 11. pA.yo., 1919. 12. pA.yo., 1918. 13. naMdisUtra 14. A saMgati pU. pradyumnavijayagaNie besADI che. 15. pA.yo., rapapa. 1. bhagavadgItA, rapa7; ra64; para0 12 17; 12:18; 1851. 17. pA.yo., ra1. 18. dravyaparyAyAtmanaivAdhvatrayasamAvezo yujyate, nAnyathA, nimittasvarUpabhedasya pareNApi avazyA zrayItva, pAyo, 4:12. 19. pAne pAmayAbAvAppA vinA dukAnamen / pAyo, 414. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dvAtriMzadvAtriMzikA' abhayazekharavijayajI "mahAnano yena gata: sanyAH' A nyAyane mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAe jemAM sArthaka karyo che te grantha eTale 'dvAtriMzadvAtriMzikA.' tArkikaziromaNi zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAjAe batrIza zlokanI banelI batrIzI racI. aSTaka, SoDazaka, viMzikA ane paMcAzaka jeonA hAla paNa upalabdha che te 1444 ganthonA praNetA sUripuraMdara zrI haribhadrasUri mahArAjAe batrIzI paNa racI haze evI kalpanA azakya nathI. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri mahArAjAe paNa batrIzIo racI che. mahAjanoe kaMDArelA A mArge nyAyavizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAyajIe paNa padArpaNa karI eka nahIM. be nahIM... batrIza-batrIza batrIzIonI hRdayaMgama racanA karI che. granthanA nAma anusAra batrIzeya prakaraNomAM batrIza-batrIza mULa zloko che, na nyUna, na adhika. A thaI mULa granthanI vAta. enA para upAdhyAyajIe 'tattvArthadIpikA' nAmanI svopanna vRtti racI che. A svopaza vRttinuM nAma 'tattvArthadIpikA' che e prazastinA nIcenA zloka parathI jANI zakAya che - yazovijayanAmnA taccaraNAMbhojasevinA / dvAtriMzikAnAM vivRtizcakre tattvArthadIpikA // keTalAka mULa zloko pa2 vistRta vRtti che, to keTalAka para saMkSipta avasUri jevI. keTalAka zlokonI vRttimAM sAkSIpATho TAMkIne ja abhipretArtha jaNAvyo che to keTalAka zlokonI vRttimAM mAtra dikpadarzana karI vistAra mATe anya granthono nirdeza karyo che. A anya grantho tarIke bahudhA svakIya ja dharmaparIkSA, syAdvAda kalpalatA, upadezarahasya vagere grantho che. saMkhyAbaMdha zloko para to 'spaSTaH' ityAdi kahIne vRtti ja racI nathI. jemake batrIzamI batrIzInA to ekeya zloka para vRtti racI nathI. vaLI lagabhaga 80 % jeTalA zlokonI avataraNikA karI nathI. vRttigranthanI A badhI prathama najare AMkhe caDatI vAto che. 'adhyAtmasAra'mAM upAdhyAyajIe kahyuM che ke zAstrAtparicitAM samyak sampradAyAcca dhImatAm / IhAnubhavayogAcca prakriyAM kAmapi bruve ||7|| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha zAstra, prAza puruSono saMpradAya ane svakIya ihA granthathananA A traNa je mULa srota A zlokamAM batAvyA che teno spaSTa upayoga prastuta granthamAM jovA maLe che. aSTakaprakaraNa, SoDazakaprakaraNa, yogadRSTisamuccaya, yogabindu, upadezapada ane pAtaMjala yogadarzana - mukhyatayA A granthomAMthI jANavA maLelI vArtAno, saMpradAya ane svakIya ihA anusAre, prastuta granthamAM saMkSepa yA vistAra karavAmAM Avyo che. eTaleke te-te mULa zAstramAM ja jeno vistAra suspaSTa che teno ahIM mAtra saMkSepathI ja ullekha karyo che, je-je vAtano potAne vadhu spaSTa vistAra karavAno, saMpradAya ane svakIya vicAraNA-sphuraNA anusAre, avasara lAgyo teno-teno ahIM parimita vistAra karyo che, vistRta vistAra mATe anya granthano nirdeza karyo che, kemake A granthamAtra dikpradarzana mATe ja che evuM upAdhyAya mahArAje ja 4/12nI vRttimAM jaNAvyuM che. eTale ghaDIkamAM ema lAge che ke aSTaka-SoDazaka prakaraNa vagereno A sArasaMkSepagrantha che, to ghaDIkamAM ema lAge ke judAMjudAM zAstromAM patharAyelAM te-te saMdarbhanAM pratipAdanono A saMkalanAgrantha che. dA.ta. amuka batrIzIno prAraMbha 'yogabindu'nA amuka adhikArathI thayo hoya, pachI samAna saMdarbhavALo eno ja anya adhikAra Ave, pachI enA saMdarbhavALo pAtaMjala yogadarzanano adhikAra Ave, pachI 'yogadRSTisamuccaya'no thoDo adhikAra Ave, pachI pAcho 'yogabindu'no mULa adhikAra AvI jAya. AvI-AvI saMkalanAo aSTakaprakaraNa vagerenA padArthonI paNa te-te batrIzImAM che. emAM vaLI vaccevacce kyAreka AgamapAThonA saMdarbhathI paNa prastuta adhikAranuM samarthana karAyuM che. anyAnyagranthamAM rahelA samAna saMdarbhavALA adhikAronuM A saMkalana, padArthonI dhAraNA karI pUrvapara anusaMdhAna karavAnI upAdhyAyajI mahArAjAnI kuzaLa pratibhAne jaNAvavA mATe pirapUrNa che. vaLI kyAreka ema lAge ke A koI TippaNagrantha che. eTaleke jema AcAryavarya zrI municandrasUri mahArAjAe kammapayaDI cUrNi para viSamapada TippaNa karyuM che cUrNigata te-te bAbatonuM hetu vagere batAvavA dvArA spaSTIkaraNa karyuM che tema uparyukta granthonA te-te adhikAronI amukaamuka bAbato para vizeSa prakAza pAtharavA mATe TippaNagranthanI racanA karI na hoya evo A grantha che. phera eTalo che ke abhipreta te-te granthAdhikArono eka saLaMga grantha jo hota to mane lAge che ke teoe evuM TippaNa ja racI lIdhuM hota. paNa evo saLaMga grantha na hovAthI, svasaMkalanA anusAre e-e granthAdhikArone goThavI A navA grantha racyo che ane vizeSa prakAza pAtharyo che. 1444 granthapraNetA yAkinImahattarAsUnu AcAryazrI haribhadrasUri mahArAjAe upalabdha AgamAdi zAstromAM na maLatI athavA nirdezamAtra rUpe maLatI ghaNI bAbato para svakIya mArgAnusArI prajJAnA prabhAve suMdara prakAza pADyo, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kAtrizadvArkiMzikA D 111 zaMkA-samAdhAna dvArA ghaNI bAbatonuM yathArtha nirNayAtmaka prarUpaNa karyuM - keTalIya Agamika bAbatone hetuvAdanI kasoTI para caDhAvI tarkapUrNa siddha karI, keTalAMya maulika nirUpaNo ane niSkarSothI jijJAsuonI jijJAsAne tRpta karI che. e ja rIte upAdhyAyajI mahArAje zAstrIya bAbato aMge DhagalAbaMdha niSkarSo. maulika susaMvAdI prarUpaNo, Agamika bAbatonuM tarkapurassara prarUpaNa, nirdoSa lakSaNo zAstravacanonAM tAtparya vagere prarUpavA dvArA jijJAsuone sAnaMda AzcaryanA aphATa samudramAM garakAva karI dIdhA che. A granthamAM TheraThera A vAtanI pratIti thayA vinA rahetI nathI. e ja rIte haribhadrasUri mahArAjAe mULa graMthamAM saMkSepamAM prarUpelI vAtone upAdhyAyajI mahArAje emAM hetapradarzana, zaMkA-samAdhAna vagere karIne vadhu suspaSTa karI che. pUrvavRttikAre vibhAgIkaraNapUrvaka vizada vivecana kadAca na karyuM hoya, to yogya vibhAgIkaraNapUrvaka te bAbatane vadhu vizada karelI hoya evuM paNa A granthamAM jovA maLe che. jemake cothI jinamahattvaddhAtrizikAmAM prabhunA saMvatsarIdAna aMge eka vAta Ave che ke prabhuno prabhAva ja evo hoya che ke jIvo saMtoSa sukhavALA bane che." AmAM upAdhyAyajI mahArAjAe saMtoSasukhanuM evuM pRthakkaraNa karI dekhADyuM che ke dhanagrahaNa karavAnI icchA UbhI karanAra karma jeonuM sopakrama hoya teone anicchArUpa saMtoSa thAya che ane te karma jeonuM nirupakrama hoya teone parimita icchArUpa saMtoSa thAya che. A vibhAgIkaraNathI ja e dAnano sarvathA abhAva thaI javAnI zaMkAnuM paNa nirAkaraNa karI dIdhuM che ane asaMkhya dAnanI asaMbhAvanAnuM samarthana paNa karI dIdhuM che. upAdhyAyajIe bhavavirahAMka zrI haribhadrasUri mahArAjAnI prarUpelI vAtonuM, temanA pachI UbhA thayelA pUrvapakSonuM ke anya saMbhavita zaMkAonuM nirAkaraNa karIne samarthana karyuM che temaja vadhu spaSTIkaraNa karyuM che. jemake (1) nijabhAvanI ja nijaAtmAmAM mukhya pratiSThA thAya che ane pratimAmAM upacArathI pratiSThA thAya che. pratiSThitatvanA pratisaMdhAna dvArA thayela samApattithI pUjAphaLanI prApti thAya che. A vAstavikatA zrI haribhadrasUri mahArAje prarUpelI che. tattvacintAmaNikArano mata evo che ke "tiSThitaMgUgaye" evuM vidhivAkya vattapratyayAnta hoI atItapratiSThAne yAne pratiSThAdhvasane pUjAphaLaprayojaka jaNAve che. eTaleke pratiSThAkAlIna saghaLA. aspRzyaspazadinA saMsargabhAvathI je yukta hoya evo pratiSThAdhvasa pUjyatAno prayojaka che. vidyAritAmaLIya' kahIne upAdhyAyajI mahArAje AnuM nirAkaraNa karyuM che ke pratiSThA jo pratiSThA aMgenI vihita kriyAnI icchArUpa hoya to eno dhvasa pratimAmAM rahyo na hoI e, pratimAne pUjya zI rIte banAve ? pratiSThA jo pratiSThApaka ane pratimAnA, vidhi mATe thayela viziSTa saMyogarUpa hoya to eno Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha dhvasa dviSTha hoI pratimAnI jema pratiSThApaka paNa pUjya banI jAya. vaLI pratiSThAdhvasa e kAraNabhUta abhAvarUpa banavAthI pratiSThA pUjAphaLanI pratibaMdhaka hovAnuM phalita thaI javAnI Apatti Ave. vaLI vattapratyayavALAM 'kSitA TviIya:' ItyAdi sthaLe paNa dhvasanI vyApArarUpa kalpanA karAyelI nathI to ahIM paNa zI rIte karAya ? e kalpanA eTalA mATe nathI karI zakAtI ke kAlAntarabhAvI phaLa aMge cirakALanaSTa kAraNano vyApAra bhAvAtmaka ja hoya evo niyama che, anyathA dAnAdinA vyApAra tarIke kalpAyela apUrva (aSTa) UDI ja javAnI Apatti Ave kemake dAnadhvaMsane ja tyAM vyApAra tarIke kalpI zakAya che. (2) bALAdine ApavAnI dezanAnuM vidhAna 'SoDazakaprakaraNamAM che. ene anusarIne upAdhyAyajI mahArAje enuM dezanAbatrIzImAM nirUpaNa karyuM che. e pachI avaziSTa rahela zaMkA-samAdhAna paNa tyAM karIne paripUrNatA saMpanna karI che. tyAM zaMkA AvI che ke "bALAdine te-te ekanayanI dezanA ApavAnuM tame kaho cho e zI rIte yogya che ? kemake ekAnta (ekanaya) e mithyAtva che." A zaMkAnuM samAdhAna ApatAM upAdhyAyajI mahArAje kahyuM che ke "bhaviSyamAM zrotAnI anya nayathI paNa je vyutpatti karavAnI hoya che teno A ekanaya sAthe samAhAra thavAthI pramANatA saMpanna thaI jAya che. mATe A ekanayanI dezanA paNa yogyatA rUpe pramANadezanA ja hoI mithyA nathI. bAkI jenAthI buddhino aMdhApo thAya evI to pramANadezanA paNa pramANa nathI." anya zAstrakAranI svamAnya vAtonI nyUnatA vagereno parihAra karI pUrNatA. karavAnuM paNa upAdhyAyajI mahArAja cUkyA nathI. jemake prabhu dhvastadoSa hoya che enI siddhi mATe samaMtabhadrokta anumAna AvuM che ke "ko'ka AtmAmAM doSa ane AvaraNanI saMpUrNa hAni thAya che, kemake tAratamyavALI hAnirUpa hoya che, jemake svahetuothI thato suvarNamalakSaya." AmAM pakSano vicAra karatAM je bAdha ane asiddhi doSa Ave che tenuM pradarzana karI zakA-samAdhAna karavA dvArA niSkarSa kADhI, Apyo che ke "doSatva ane AvaraNatva niHzeSa kSINa thatA padArthamAM rahela che, kemake aMzataH kSINa thatA padArthamAM rahela jAtirUpa che, jemake svarNalatva." AvA anumAnaprayoganuM tAtparya hovAthI koI doSa raheto nathI. AcAryapuMgava zrI haribhadrasUri mahArAjAe upalabdha AgamAdi zAstromAM jovA na maLatA aneka padArthonuM anya darzanazAstramAMthI jaina zAstromAM samavatAra rUpe prarUpaNa karyuM che. jemake zrutajJAna, cintAjJAna, bhAvanAjJAnaH padArtha vAkyartha. mahAvAkSArtha ane aidaMpartha vagere. A padArthono teonA te-te granthonA vRttikAroe teonA acAnya granthonI vRttiomAM upayoga karelo dekhAya che. paNa upAdhyAyajI mahArAja sivAyanA anya koI granthakAre e padArthonuM svakIya granthomAM prarUpaNa kareluM hoya ke sAkSI vagere tarIke ullekha karelo hoya evuM prAyaH Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kAziddhAtrizikA' D 113 jovA maLyuM nathI, sivAya ke eka vivAdAspada grantha. eTale ema kahI zakAya ke upAdhyAyajI mahArAjAe zrI haribhadrasUri mahArAjAnA prarUpelA e padArthonuM vadhu samarthana karyuM che, ene mAnyatA bakSI che ane eno vadhu pracAra-prasAra karyo che. prastuta grantha dvitrizaddhAtrizikA' to AvA padArthono dariyo che. AnI spaSTatA mATe batrIzeya batrIzImAM mukhyatayA kayA-kayA granthAdhikArono adhikAra che te joIe ? 1. dAnabatrIzI : aneka granthagata dAnaviSayaka prarUpaNAo parathI AmAM svakIya IhA anusAra maulika prarUpaNa kareluM che. dAna aMgenI vyavasthA eka prakaraNamAM A rIte karelI hoya evuM kyAMya jovA maLyuM nathI. AmAM ra7mAM tIrthakRdAna niSphaLatAparihArASTakano thoDoghaNo adhikAra che. 2. dezanAbatrIzI : AmAM mukhyatayA prathama SoDazaka, dazamuM SoDazaka, 21muM sUkSmabuddhiAzrayaNASTaka ane bIjA SoDazakano adhikAra che. 3. mArgabatrIzI : AmAM "dharmaratnaprakaraNa' ane 'upadezamAlA'nA amuka adhikArane anusarIne svakIya IhAnA baLe maulika prarUpaNA karI che. 4. jinamahattvabatrIzI : AmAM thoDIka maulika prarUpaNA che, ane 24, 25, 26, 27 temaja 28mA aSTakono adhikAra che. 5 bhaklibatrIzI : AmAM 6, 7, 8 ane 9mA SoDazakono adhikAra che. 6. sAdhusAmagnabatrIzI : 9mA jJAnASTaka, pamA bhikSASTaka, brA sarvasaMpankarI bhikSASTaka, 10mA vairAgyASTaka, 22mA bhAvazuddhi vicArASTaka ane ra3mA zAsanamAlinyaniSedhASTakano AmAM adhikAra che. 7. dharmavyavasthAbatrIzI : 17mAM mAMsabhakSaNadUSaNASTaka, 18mA mAMsabhakSakamatadUSaNASTaka, 19mA madyapAnadUSaNASTaka, 20mA maithunadUSaNASTaka ane 11mAM tapoDaSTakano AmAM adhikAra che. 8. vAdabatrIzI : 12mA vAdASTaka, 13mA dharmavAdASTaka, 14mA ekAntanityapakSakhaMDanASTaka, 15mA ekAnta-anityapakSakhaMDanASTaka ane 16mA nityAnityapakSakhaMDanASTakano AmAM adhikAra che. 9. kathAbatrIzI : zrI dazavaikAlikanA phyullikAcArakathAadhyayananI niyuktino AmAM adhikAra che. / 10. yogalakSaNabatrIzI : yogabindunA 8thI 91 zloka, 3jA SoDazaka, "yogabindunA 90thI 96 zloka ane yogabindunA 349thI 351 zlokono AmAM kramazaH adhikAra che. ( 11. pAtaMjalayogalakSaNabatrIzI : pAtaMjalayogadarzanano AmAM adhikAra che. e lakSaNa kUTasthanitya apariNAmI AtmAmAM saMgata thatuM nathI e AmAM dekhADyuM che. '/ 12, pUrvasevAbatrIzI yogapUrvasevA aMgenA yogabiMdunA 109thI 139 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ane 164thI 100 zlokono AmAM adhikAra che. 13. muktiadveSaprAdhAnyabatrIzI : 'yogabindu'nA 140thI 163 ane 173thI 177 zlokono AmAM adhikAra che. 14. apunarbandhabatrIzI : 'yogabindu'nA 178thI 189, 193thI 220 ane 232thI 251 zlokono AmAM adhikAra che. 15. samyadRSTibatrIzI : yogabindu'nA 253thI 272 zlokono AmAM adhikAra che. zeSa maulika prarUpaNA che. 16. IzAnugrahabatrIzI : pAtaMjala yogadarzanano ane 'yogabindu'nA zloka 300thI 316no AmAM adhikAra che. 17. daivapuruSakAra batrIzI : 'yogabindu'nA 318thI 356 zlokono AmAM adhikAra che. 18. yogabhedabatrIzI : yogabindu'nA 358thI 367 zlokono ane 13mA-14mA SoDazakano AmAM adhikAra che. shi 19. yogavivekabatrIzI : yogadRSTisamuccaya'nA 2thI 10, 'yogabindu'nA 369thI 378 ane pachI 'yogadRSTisamuccaya'nA 209thI 221 zlokono AmAM adhikAra che. 20. yogAvatArabatrIzI : pAtaMjalayogadarzana, 'yogabindu'nA 415thI. 424 ane 'yogadRSTisamuccaya'nA 13thI 20 zlokono AmAM adhikAra che. 21. mitrAbatrIzI : yogadRSTisamuccaya'nA 21thI 40 zlokono ane pAtaMjala yogadarzanano AmAM adhikAra che. 22. tArAditrayabatrIzI : 'yogadRSTisamuccaya'nA 41thI 78 zlokono ane pAtaMjala yogadarzanano AmAM adhikAra che. 23. kutarkagrahanivRttibatrIzI : 'yogabindu'nA 66-67 ane 'yogadRSTisamuccaya'nA 86thI 148 zlokono AmAM adhikAra che. 24. sadRSTibatrIzI : 'yogadRSTisamuccaya'nA 154thI 182 zlokono AmAM adhikAra che. 25. klezahAnopAyabatrIzI : pAtaMjala yogadarzanano keTaloka adhikAra che. zeSa maulika prarUpaNA che. / 26. yogamAhAtmyabatrIzI : pAtaMjalayogadarzanano keTaloka adhikAra che. 27. bhikSubatrIzI : maulika prarUpaNA che, ane dazavaikAlika-niryuktino keTaloka adhikAra che. 28. dIkSAbatrIzI : bAramA SoDazakano ane 10mA SoDazakano AmAM thoDo adhikAra che. 29. vinayabatrIzI 30. kevalibhuktivyavasthApanabatrIzI 31. mukti Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAtrizat tAtrizikA ! 115 batrIzI ane 3ramI sarjanastutibatrIzI: A cAreya batrIzImAM mukhyatayA koI granthano sIdho adhikAra nathI. maulika prarUpaNAo che. A badhA adhikAro parathI ane emAM upAdhyAyajI mahArAjAe saMbhavita zaMkAo uThAvIne je samAdhAna vagere ApyAM che tenA parathI sUcita thAya che ke upAdhyAyajI mahArAjanuM te-te zAstronA adhyayanathI thayela jJAna mAtra zrutajJAnarUpa nahotuM ke mAtra padArtha-vAkyArthabodha rUpa nahotuM kintu enI uparanI kakSAne pAmeluM hatuM. Ano ja prabhAva lAge che ke lagabhaga kyAMya saMbhavita pUrvapakSa-zaMkA emanI najaramAMdho cUkI zakyAM nathI. ane pachI enuM samAdhAna to hoya ja. jemake sAdhunA ApavAdika anukaMpA dAna aMge pUrvagranthamAM nahIM uThAvAyelI jiLio velAvaDiyuM ityAdi zAstravacananA bhAsatA virodhanI zaMkA uThAvI enuM samAdhAna ApyuM che. dezanA aMge 'namavati thazotu:' ityAdivAcaka vacanane AgaLa karI, anugrahabuddhi hoya to zrotA kevo che e joyA vagara bolanAra vaktAne paNa lAbha ja thavo joIe evI zaMkA uThAvIne enuM samAdhAna ApyuM che. vAkyAtha-mahAvAkyAthadithI bharelA A granthanuM sUkSma buddhithI adhyayanaanuprekSaNa vagere karIne, upAdhyAyajI mahArAjAe karelA ananya upakArane ApaNe saha paNa jhIlIe ane ApaNI buddhine paNa evI parikarSita karIe ke jethI anya zAstrIya vidhAno aMge paNa vAkyArtha-mahAvAkyAthiida bodha pAmI zakavAnI zakti prApta thAya evI zubhecchAthI e jJAnamUrtinAM caraNomAM mastaka jhukAvIe. | | ti zamuI zokamadamadanamatsarakalahakadAgrahaviSAdavairANi / kSIyante zAntahRdAmanubhava evAtra sAkSI naH // jemanuM hRdaya zAnta - zamabhAvayukta che temanA zoka, mada, kAma, matsara, kalaha, kadAgraha, viSAda ane vera kSINa thaI jAya che - e bAbatamAM amAro anubhava ja sAkSI che. upAdhyAya yazovijaya ("adhyAtmasAra) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "upadezarahasya - - - - - - ramaNalAla cI. zAha jJAnasAra', adhyAtmasAra', vyaguNapayino rAsa', 'jabUsvAmI rAsa', savAso gAthA, doDhaso gAthA ane sADI traNaso gAthAnAM stavano, traNa stavanacovIsIo ItyAdi suprasiddha kRtionA racayitA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja vikramanA sattaramA-aDhAramA zatakanA eka mahAna jyotirdhara che. emanA kALadharma pachI adyApiparyanta evI bahumukhI vidvatratibhA jovA maLI nathI. emaNe saMskRta, prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM zatAdhika graMthonI racanA karIne te-te bhASA - uparanA ane te te viSaya uparanA asAdhAraNa prabhutvanI pratIti karAvI che. emaNe jema gahana, sUkSma dArzanika viSayo pasaMda karyA che tema sAmAnya bodhanA saraLa viSayo paNa pasaMda karyA che ane e baMnemAM emanI lekhinInI pravAhitA anubhavAya nabanyAyavizArada upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje potAnI samartha racanAo dvArA jaina paraMparAmAM evuM mahattvanuM sthAna prApta karI lIdhuM che ke jethI upAdhyAyajI mahArAja e emanA nAmanA paryAya jevuM banI gayuM che. emane je judAMjudAM birudo ApavAmAM AvyAM hatAM temAMnuM eka laghu haribhadrasUri che. upAdhyAyajI mahArAjanI keTalIka dArzanika kRtio vAMcatAM emane ApavAmAM AveluM A biruda keTaluM yathArtha che. enI saghapratIti thAya che. vastutaH upAdhyAyajI mahArAje zrI haribhadrasUrinI keTalIka kRtione prAkRta ke gujarAtImAM utAravAnuM sarasa kArya karyuM che. "upadezarahasya' e upAdhyAyajI mahArAjanI e prakAranI kRti che. zrI haribhadrasUrita 'upadezapada' nAmanA graMtha uparathI upAdhyAyajI mahArAje A upadezarahasya' nAmanA graMthanI prAkRta bhASAmAM racanA karI che, ane chatAM e anuvAda nathI. upAdhyAyajI mahArAjanuM e svataMtra anusarjana che. upadezarahasya' e prAkRta bhASAmAM A chaMdamAM 203 gAthAmAM lakhAyelI kRti che. enA upara upAdhyAyajI mahArAje pote ja saMskRta bhASAmAM TIkA lakhI che. A 203 gAthAmAM emaNe 450thI vadhu viSayono parAmarza karyo che. 203 gAthAnI 406 paMktio thAya. emAM ATalAbadhA viSayono samAveza kevI rIte thAya ? tarata mAnavAmAM na Ave evI A vAta che. paraMtu upadezarahasyanI navI pragaTa thayelI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezarahasya" 117 AvRttimAM enA saMpAdaka ane eno tAtparyArthi lakhanAra pU. munizrI zrI jayasuMdaravijayajIe A viSayonI je nirdezikA ApI che te vAMcavAthI A vAtanI tarata pratIti thAya che. eTale lAghava e upAdhyAyajI mahArAjanI zailIno eka mahattvano guNa che. pratyeka gAthAnI pratyeka paMktine ucita zabdapasaMdagI dvArA emaNe arthasabhara banAvI dIdhI che ane teno arthavistAra TIkAmAM karIne pUrI spaSTatA karI ApI che. Ama chatAM A eka gahana dArzanika kRti che ane ethI ja utAvaLe vAMcanArane te tarata samajAya evI nathI. A graMthanI racanAno AraMbha karatAM pahelAM upAdhyAyajI mahArAja vAgevatA sarasvatI mAtAnuM smaraNa kare che. teo lakhe cheH __ aiMkAra kalitarUpAM smRtvA vAgdevatAM vibudhavandyAm / nijamupadezarahasyaM vivRNomi gabhIramarthena / tyAra pachI gadyapaMktiomAM te jIvanuM parama kartavya zuM che te samajAvatAM lakhe iha hi vipulapuNyaprAgbhAralabhyamavApya manujatvaM, saMsevya ca gurukulavAsaM, parijJAya ca pravacanAnuyogaM samyak svaparahitArthitayA mArgopadezAya prytitvymityymupkrmsttreymAthA - vipula puNyarAzinA saMcaya vinA alabhya evuM manuSyapaNuM karIne, gurukuLavAsanuM sevana karIne, jinapravacananA anuyogane vistRta gUDhArthona) yathArthapaNe jANavA joIe ane svaparahita mATe sanmArganA upadezane vize ucita udyama karavo joIe.]. tyAra pachI upAdhyAyajI mahArAja graMtharacanAnuM maMgalAcaraNa karavA tarapha vaLatAM prathama gAthAmAM bhagavAna mahAvIra svAmIne namaskAra karatAM lakhe che : namiUNa vaddhamAnaM vucchaM bhaviANa bohaNaTThAe / . * sa guruvaOM 3vasarahasyamurziduM // [zrI vardhamAnasvAmIne namaskAra karIne bhavya jIvone pratibodha karavA mATe utkRSTa ane samyapha prakAre guruthI upadiSTa upadezanA rahasyane kahIza.] "upadezapadamAM zrI haribhadrasUrie graMthanA AraMbhamAM lakhyuM che ke manuSyabhavanI durlabhatA samajIne kuzaLa puruSoe dharmamAM udyama karavo joIe. labhrUNa mANusatta kahaMci aidullahaM bhavasamudde / sammaM niyujiyavvaM kuzale hi sayAvi dhammami // / [A bhavasamudramAM ati durlabha manuSyapaNuM koI paNa rIte pAmIne kuzaLa puruSoe haMmezAM dharmamAM udyama karavo joIe.] upAdhyAyajI mahArAja zrI haribhadrasUrine anusarIne manuSyabhavanI durlabhA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 pa upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha ane dharmAcaraNa vize samajAve che, paraMtu teo gAthA potAnA zabdomAM Ape che. juo : lakhUNa mANusattaM sudullahaM vIyarAgapaNNatti / dhamme pavaTTiyavvaM niUNehiM sattaNIIai // suidurlabha evo manuSyajanma prApta karyA pachI nipuNa mANasoe sUtrokta AjJA pramANe vItarAgapraNIta dharmamAM udyama karavo joIe.] ' manuSyabhavanI durlabhatA batAvI upAdhyAyajI mahArAja prazna kare che ke parama dharma zuM che? ahiMsAnuM yathAmati pAlana ke jinAjJAnuM pAlana? sAmAnya mANasonI dRSTie ahiMsA ja parama dharma che, paraMtu upAdhyAyajI mahArAja zAstranA AdhAre kahe che ke hiMsA ane ahiMsAnuM vAstavika sUkSma svarUpa samajyA vinA jIva hiMsAne ahiMsA ane ahiMsAne hiMsA samajI levAnI bhUla karI bese evo saMbhava che. eTalA mATe jJAnanI pahelI AvazyakatA che. mATe ja kahevAyuM che ke paDhamaM nAAM to DhayA. eTale ja jinAjJA upara bhAra mUkavAmAM Avyo che. jinAjJAno yathArtha bodha thAya ane tenuM yogya pAlana thAya to ja pariNAmavizuddha ane zAstrasuvihita evuM ahiMsAnuM pAlana thaI zake. mithyAtvAdi mohanIya karmanA kSayopazama vinA bAhya ane aMtaraMga evI pariNAmavizuddhi zakya nathI. TIkAmAM upAdhyAyajI mahArAja dasavaikAlika sUtranI eka gAthA TAMkIne kahe che ke hetu, svarUpa ane anubaMdha e traNa prakAre ahiMsAnI zuddhi tapAsavI joIe. pramAda athavA ayatanA te hiMsAno hetu che. prANavinAza te hiMsAnuM svarUpa che ane pApakarmanA baMdhathI bhAvimAM prApta thatAM duHkho e hiMsAno anubaMdha che. mATe yatanA (jayaNA) e ahiMsAno hetu che; koInA paNa prANavinAzathI nivRtta thavuM e ahiMsAnuM svarUpa che ane mokSasukhano lAbha e. ahiMsAno anubaMdha che. Ama ahiMsAnA zAstrasuvihita pAlana mATe, pariNAmavizuddhi mATe zAstrIya jJAnanI AvazyakatA che. paraMtu zAstro ghaNAM gahana, kaThina ane jaTila hoya che. mAtra zabdajJAnathI tenAM UMDAM marma ane rahasyane jANI zakAtAM nathI. e mATe jarUra che sugurunI. eTalA mATe upAdhyAyajI mahArAja guruparataMtratA ane gurukulavAsa upara bahu bhAra mUke che. ekAkI vihAra karanArA svacchedI munio yogya mArgadarzananA abhAve pote unmArge jAya che ane anyane paNa unmArge dorI jAya che. alabatta gItArtha mahApuruSo ekAkI vihAra karI zake che. tyAra pachI upAdhyAyajI mahArAja sUtra ane artha ubhayanuM mahattva samajAve che. mokSa ane mokSAMganuM svarUpa samajAve che ane mokSa javAne yogya evA judI-judI koTinA jIvonAM lakSaNo dazavi che. jaina darzanamAM mokSaprApti mATenA mArgamAM gati karanArA paraMtu juduMjude tabakke rahelA jIvo mATe mAganusArI, samyaphadRSTi, apunabaMdhaka, dezavirati, sarvavirati, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezarahasya' D 119 ityAdi pAribhASika zabdo vaparAya che. upAdhyAyajI mahArAje te darekanAM spaSTa lakSaNo darzAvyAM che. u.ta. apunabaMdhaka jIva mATe teo lakhe cheH so apuNabaMdhago jo No pAvaM kuNai tivvabhAveNaM / ___ bahu maNNai Neva bhavaM sevai savvattha uciyaThiiM // | jei jIva tIvabhAve pApa na kare, bhavanuM bahumAna na kare, ane sarvatra ucita sthitinuM sevana kare te apunabaMdhaka che.] apanabaMdhaka eTale e jIva ke je saMsAramAM paribhramaNa karatAMkaratAM have e sthitie Avyo hoya ke pote have saMsAramAM hoya tyAM sudhI pharIthI punaH) utkRSTa sthitino baMdha kare nahIM. avakragAmI athavA RjugArI jIvanAM lakSaNo jaNAvatAM upAdhyAyajI mahArAja kahe che : maggaNusArI saDDho pannavaNijjo kriyAvaro ceva / guNarAgI jo sakkaM Arabhai avaMkagAmI so // - je mAganusArI hoya, zraddhAvAna hoya, sukhabodha hoya, kriyAmAM tatpara hoya, zakyamAM udyamavaMta hoya te avakragAmI che.] duniyAnA tamAma dharmomAM. sAdhusaMnyAsI thanArI badhI ja vyaktio aMtaHkaraNanA zuddha tyAgavairAgyanA bhAvathI ja thAya che ema ekAnta kahI nahIM zakAya. jaina dharmamAM paNa evA sAdhuo hoI zake che ke jemaNe mAthe muMDana karAvyuM hoya paraMtu hRdayamAM tyAgavairAgyano bhAva na hoya. evA mAtra vezadhArI sAdhuothI dUra rahevA mATe upAdhyAyajI mahArAja kahe che. juo : disaMti bahU muMDA dusamadosavasao sapakkhe'vi / te dUre mottavvA ANAsuddhesu paDibadho // svipakSamAM paNa duSamakALanA doSathI ghaNAya mAthuM mUMDAvanArA dekhAya che. teono dUrathI ja parihAra karavo ane vizuddha AjJAnuM pAlana karanArAomAM bahumAnano bhAva rAkhavo.] - keTalAkanA manamAM evo bhrama hoya che ke A duSama ArAmAM, paDatA kALamAM sArA, sAcA sAdhuo hoya ja kyAMthI ? upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke A pAMcamA ArAmAM game teTaluM kaSTa AvI paDe topaNa bhagavAna mahAvIranuM zAsana pAMcamAM ArAnA aMta sudhI cAlavAnuM che ane tyAM sudhI paMcAcAranuM zuddha pAlana karanArA saMdhuo rahevAnA. teo lakhe che : evaM khu dussamAe samiyA guttA ya saMyamujjuttA / pannavaMNijjAsaggarahiyA sAhU mahAsattA // diSama kALamAM paNa samiti-gutivALA, saMyamamAM udhama karanArA, sukhabodhya, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha asaggaharahita tathA mahAsattvazALI sAdhuo vidyamAna che.] . sthULa kriyA ane mananA bhAva e baMnenI dRSTie - dravya ane bhAvanI dRSTie vividha sthitionI jaina darzanamAM chaNAvaTa karavAmAM AvI che. dravya kriyA hoya ane bhAva hoya, dravya kriyA hoya paNa bhAva na hoya, dravya kriyA na hoya paNa bhAva hoya ane dravya kriyA paNa na hoya ane bhAva paNa na hoya evI caturbhAga batAvavAmAM Ave che. dekhItI rIte ja dravya-kriyA karatAM bhAvanuM mUlya vadhAre che. sAdhuo dravyakriyA karatAM bhAvavizuddhi prati vadhu AgaLa vadhelA hovA joIe. jinezvara bhagavAnanI ArAdhanA dravyanakriyAthI ane bhAvathI thaI zake che. paraMtu bhAvamAM AgaLa vadhelA sAdhuo potAnAthI nIcI kakSAnI evI gRhasthonI dravyakriyAnI anumodanA karI zake? upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke hA, avazya karI zake. teo lakhe cheH aha hINaM davyatthayaM aNumANajjA NaM saMjao tti mii| .. tA kassavi suhajogaM titthayaro NANumaNNijjA || [jo tamArI buddhi ema kahetI hoya ke utaratI kakSAno hovAthI dravyastavanI sAdhue anumodanA na karavAnI hoya to tIrthakara bhagavAna koInA paNa zubhopayoganI anumodanA karaze nahIM.] ahIM upAdhyAyajI mahArAje eka ja dalIla ApIne zaMkAnuM sarasa nivAraNa karI ApyuM che. Ama, upAdhyAyajI mahArAje upadezarahasya'mAM je bhinnabhinna viSayonI mImAMsA karI che temAM dravyacaritra. dravyAjJApAlana, dezavirati ane sarvavirati ane tenA peTA bhedo, dravyastava ane bhAvastava, dravyastavanI AvazyakatA, vinayanA bAvana bhedo, vaiyAvacca, dravya ane bhAvanI caturbhAga, samAna karma chatAM phaLamAM taratamatAnuM rahasya samyagudaSTinI svabhAvataH hitapravRtti, vyavahAranaya ane nizcayanaya, aniyata svabhAvavALA karma upara puruSArthanI asara, karma ane puruSArtha ubhayanuM mahattva samyagadRSTi ane mithyASTinAM sukhaduHkha, abhigraha, upadezanI paripATI, mahattA ane saphaLatA, upadezakanI yogyatA, mUtraniSThA, ekAntavAda ane anekAntavAda, spAdUvAda vinA upadezakanI AtmaviDaMbanA, svAdhyAya, jJAna, ane zraddhA, jayaNA, utsarga ane apavAda, hetuvAda ane AgamavAda, adhyAtma ane dhyAnayoga, sahajatmasvarUpanI bhAvanA, zuddhabuddha AtmasvarUpanuM dhyAna ityAdi aneka viSaya upara suMdara prakAza Apyo che. A graMthanI racanA karatAM pUrva upAdhyAyajI mahArAje pratyeka viSaya, vicAra ke mudA vize keTaluM mananaciMtana karyuM haze ane keTalAbadhA graMthonuM adhyayana karI lIdhuM haze tenI ane temanI bahuzrutatA keTalIbadhI che tenI pratIti graMthanI mULa gAthAo tathA tenA uparanI TIkA vAMcatAM sthaLe sthaLe thAya che. upAdhyAyajI mahArAje potAnI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezarahasya' | 121 A racanAmAM mukhya AdhAra zrI haribhadrasUrino lIdho che eTale zrI haribhadrasUkti 'upadezapada uparAMta yogabindu, yogadRSTisamuccaya', "poDazaka', paMcAzaka' ityAdi graMthonI gAthAo emaNe AdhAra mATe TAMkI che. taduparAMta bhagavatIsUtra, uttarAdhyayanasUtra, dazavaikAlikasUtra, mahAnizItha, sthAnAMga, AcArAMga, anuyogadvAra, Avazyakaniyukti, vizeSAvazyaka bhASya, vyavahArabhASya, tattvArthasUtra, sanmatitaka, pravacanasAra, zrAvakaprajJapti ItyAdi graMthomAMthI emaNe ApelAM pramANo uparathI emanI dRSTi keTalAbadhA zAstragraMtho upara pharI vaLI che ane emanI grahaNazakti keTalIbadhI sUkSma che tenI sarasa pratIti thAya che. ATalAbadhA judAjudA viSayonI sUkSma chaNAvaTa karyA pachI temAMthI jIve grahaNa karavA jevuM zuM che ane ArAdhaka jIvanuM lakSya zuM hovuM joIe te vize graMthano upasaMhAra karatAM upAdhyAyajI mahArAja jaNAve che ke kiM bahuNa iha jaha jaha rAgadosA lahuM vilijaMti / taha taha payaTTiavvaM esA ANA jiNiMdANAM / / [ghaNuM zuM kahIe ! je-je rIte vahelAmAM vahelo rAgadveSano vilaya thAya te-te rIte pravartavuM e jinendra bhagavAnanI AjJA che.] vaLI teo aMte zubhakAmanA vyakta karatAM vinamratAthI lakhe che : aNusariya juttigabbhaM puvvAyariyANa vayaNasaMdabbhaM / ri kAumiNaM laddhaM puNNaM tatto havau siddhi / / yuktino mane anusarIne meM pUrvAcAryonAM ja vacanonuM ahIM gUMthana karyuM che. te karavAthI je puNyanuM upArjana thayuM tenAthI svapara bhavya jIvo paramapadane prApta karo.] pa.pU.paM. zrI pradyumnavijayajI mahArAje lakhyuM che, "pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAje 'upadezapadanA viSayone vadhu suvAcya zailImAM A graMthamAM rajU karyA che. 'upadezarahasya" e upadezapadano sAroddhAra lAge chatAM A graMtha nirUpaNanI dRSTie maulika che, svataMtra che, sAce ja teozrI prAcIna graMthone pI-pacAvIne navIna graMtha nipajAvavAnA varadAnane varelA che.... syAdvAdaparipUrNa rocaka zailImAM A graMtha lakhAyo che. koI paNa zramaNe upadezadAna devAnI kaLA hastagata karavA mATe eTaleke bhavabhIra gItArtha munivare paNa svAra kalyANa kAje upadezaka banatAM pahelAM A graMthano abhyAsa avazya karavo joIe. mArgadarzakanI javAbadArIno vicAra karIe tyAre khyAla Ave ke upadezakaLA mATe kevI ane keTalI sajjatA apekSita che. yathArthI upadezaka thavuM te ghaNuM agharuM kArya che." . upAdhyAya zrI yazovijayajIta A upadeza rahasya' graMthanuM jemajema pharIpharI vAra vAMcana-adhyayana karavAnuM thAya che tema tema navonavo arthaprakAza sAMpaDato jAya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 122 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha che. ane ethI emane bahumAnapUrvaka natamastake baddha aMjali namaskAra karavAnuM mana thAya che. emaNe A ane AvA bIjA aNamola graMthonI racanA karIne ApaNA upara keTalo moTo upakAra karyo che e vicAratAM bhAvavibhora thaI javAya che ! - tattvajJAnagarbhita, dArzanika, jaTila viSayone prAkRta bhASAmAM padyamAM utArI tene kAvyatvanI koTie pahoMcADavAnuM duSkara kArya upAdhyAyajI mahArAje kevI anAyAsa lIlAthI karyuM che ! mAhare to gurucaraNa pasAryo anubhava dilamAM peTho Rddhi vRddhi pragaTI ghaTamAMhi, Atama-rati huI beTho. upAdhyAya yazovijaya (zrIpALa rAsa) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA" ajitazekharavijayajI eka kuzaLa mALI bagIcAnA dareka choDanI mAtAnI jema mAvajata kare che, ane vikAsanI carama sImAe pahoMcADe che. mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjAne jaina zrutaudyAnanA kuzaLa mALI tarIke oLakhAvavAmAM kazuM khoTuM nathI. apUrva pratibhA, tIvra smaraNazakti, kRtasAgaranuM gahana adhyayana, mastake sarasvatIdevInA cAra hAtha, guruvaryonI upAsanA, paramAtmA pratyeno asIma bhaktibhAva vagerethI prApta thayelI ajoDa sarjanazaktinA sahAre ane kasAyelI kalamanA baLa para nyAyavizArada upAdhyAyajIe AhaMtazrutabAganA pratyeka choDanI evI suMdara mAvajata karI che ke jethI samasta kRtabAga jANe ke soLe kaLAe mahorI UThayo. gurjarabhASAmAM ja najara karo to sAva abUjha paNa samajI zake tevI saraLa taLapadI zailImAM racelAM stavanothI mAMDI paMDitonA mAthAmAM paNa TAla pADI de tevA dravyaguNaparyAyarAsa' vagere racanAo sAhityakSetre teozrIe apelAM vipula sarjanonI gavAhI pUre che. saMskRta sAhityamAM paNa teozrInI vaNathaMbhI kalame sarjelAM eka-eka adakerAM grantharatno konA haiyAne lobhAvatAM nathI ? sAmAnya mAnyatA che ke je thokabaMdha thAya te mAtra utpAdana hoya, sarjana nahIM.' upAdhyAyajI mahArAjAnI granthasRSTi para najara nAkhyA bAda e mAnyatA para vizvAsa Takato nathI. dareka cIjamAM jema apavAda hoya tema AmAM paNa upAdhyAyajI mahArAjanuM sarjana apavAda che. - dharmaparIkSA' grantha paNa A ja pUjyazrInI siddhahasta kalame AlekhAyelo AgamArthadIpaka grantha che. svapakSanA ja prabaLa tArkika sAthe svapakSamAnya sUtronA arthanI UMDANathI thayelI carcAne kAraNe A grantha teozrInA sarjanamAM AgavuM sthAna dharAve che. jaina vAkayamAM paNa A granthanuM sthAna anokhuM che. temAM khAsa kAraNo A cheH (1) ghaNA cacayeilA padArtho apUrvaprAyaH che. (2) eka ja viSaya aMge. aneka granthomAM verAyelA saMdarbhonuM khUba ja kunehapUrvaka saMkalana thayuM che. (3) tattvAvalokananI navI kSitijano paricaya thAya che. (4) zAstranI paMktiomAM dekhAtA virodhano kevI rIte samyaka parihAra karI samanvaya sAdhavo tenI kaLA prApta thAya che. (5) siddhAntavidhAnonA viSayakSetra Adi pAmavA Avazyaka sUjhano khyAla ane upAdeya paddhatino bodha maLe che. AmAMthI keTalAka muddAnI A granthanA AdhAre Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ja chaNAvaTa karIe. eka ciMtake lakhyuM che ke "The two most engaging powers of an author are to make new things familiar and familiar things new" (lekhakanI be adhikatama prabhAvI zakti che - eka, navI vastune paricita banAvavI ane be, paricita vastune navuM rUpa ApavuM.) - "dharmaparIkSA' granthamAM A be vAta TheraThera najare paDe che. alabatta, upAdhyAyajI mahArAje karelI prarUpaNA taddana navI che tema nahIM paNa, pratibhAnA unmeSathI maulika rajUAtarUpa che tema ja samajavuM. keTalAMka sthAno evAM maLe che ke jyAM navA saMdarbho, pariSkRta vyAkhyAo, nyAyasaMgata vyAptio najare caDe che - je pUrvanA granthomAM virala che. jemake, (1) tAttvika madhyasthatAnuM svarUpa. (2) Abhigrahika Adi pAMca mithyAtvanI vyAkhyA. svarUpa ane svAmI vicAraNA. A vicAraNA khUba ja mArmika che ane mithyAtvanA svarUpa Adi aMge vizada mAhitI pUrI pADe che. (3) vyavahArarAzi ane avyavahArarAzi aMgenI tarkabaddha carcA A banne padArtha aMge navo prakAza pAthare che. (4) bhagavAnanI apramAdabhAvanI AjJAno vistAra maMdamithyAtvI - mArganusArI sudhI phelAyelo che. ane vizALa dRSTie jainatva kyAM sudhI patharAyuM che tenI khUba ja mananIya carcA. A vibhAganuM adhyayana pratyeka jaina-jainetare karavA jevuM che. jaina dharmanI vizALaSTino paricaya ahIM thAya che. (5) bhagavatIsUtramAM jJAna, darzana ane kriyAne AzrayI batAvelI caturbhagIno nyAyabaddha vicAra prAyaH anyatra durlabha che. bhagavatIsUtranA TIkAphAranA mantavyane Apelo insApha kharekhara noMdhanIya che. (6) "anumodanA ane prazaMsA' A be dekhAtA paryAyavAcI zabdomAM Arthika aMtara keTalA aMze che tenI vistRta carcA abhigamanIya che. (7) bhAvatuM' pada mAtra aMtimatA darzaka che ke anya saMdarbhamAM paNa upayukta che ItyAdi carcA pratyeka zabdanA sAmarthyane chatuM kare che. siddhAntakAro mAtra vAkyapUrti ke alaMkAra arthe ja ghaNA zabdaprayogo kare che tevuM nathI, paNa e dareka zabda pAchaLa UMDuM rahasya raheluM hoya che. (8) kevaLajJAnIne dravyahiMsA saMbhave ke nahIM tenI vicAraNAmAM dravya Adi hiMsA, azakyaparihara AdinI carcA khAsa mananIya che. A to mAtra te-te sthAnono nirdeza ja che. mImAMsA karavAmAM Ave to aneka granthasarjanano lAbha maLI zake, paNa ahIM te aprastuta che, ane upAdhyAyajI mahArAjAnA grantho para mImAMsA karavAnuM gajuM nathI. "dharmaparIkSA' granthamAM AvAM sthAno AthI paNa vadhu che je abhyAsaprApta che. kahevAya che ke dhI (= buddhi), dhRti ane smRtinA sumeLa saMyojanathI prajJA' tattva utpanna thAya che. dharmaparIkSAgrantha eTale upAdhyAyajI mahArAjanA uparyukta traNe guNonA triveNIsaMgamathI sarjAyeluM tIrthasthAna. tethI upAdhyAyajI mahArAjane prAjJapuMgava kahevAmAM nyUnatA Adi doSa nahIM naDe. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA D 125 A granthamAM eka ja viSayamAM aneka granthomAM chavAyelAM saMdarbharatnone gUMthI aneka suMdara ratnahAro taiyAra karyA che. e vAta to sothI adhika granthonI aDhIsothI adhika sAkSIothI ja najare caDe che. pUrvapakSakAra - khAsa karIne dharmasAgara upAdhyAyajInA pravacanaparIkSA' 'sarvajJazataka' Adi granthonuM tattvAvalokana A granthano prANa che. A tattvAvalokana karatI vakhate upAdhyAyajI mahArAje (1) te granthakAranI vyAkhyA paraMparAmAnya vyAkhyAthI keTalA aMze judI paDe che ? (2) te granthakAre karelI sUtravyAkhyA mULa sUtrakAranA Azayane anusare che ke nahIM ane sUtrakAranAM ja anya vacano sAthe saMgata che ke kema? (3) te granthakAranI prarUpaNAthI zAstramAnya ke gItArthaparaMparAmAnya siddhAntane virodha Ave che ke nahIM ? kayA aMze virodha Ave che? tathA (4) prarUpaNA karatI vakhate te granthakAra keTale aMze thApa khAI gayA che? ItyAdi aneka bAbatone dhyAnamAM lIdhI che. tethI A granthanuM parizIlana granthonA talasparzI adhyayana ane tattvAvalokanamAM Avazyaka pratibhA ane aidaMparza pAmavAnI zaktinA vikAsamAM khUba mahattvano bhAga bhajave che. upAdhyAyajI mahArAje tattvAvalokana mATe, pUrvapakSanA nirAkaraNa arthe. zAstranI paMktionA sUkSmAIne pAmavA kAje apanAvelI zailInAM mukhya aMgo kAMIka AvAM che : (1) jaina Agamavacano aneka navo - dRSTikoNathI kahevAyAM hoya che. dharmaratnaprakaraNa'mAM kahyuM ja che - "viDijhamajhayamayaDasa vivAyatatumaya yahUM | sattArUM vavA samaye pIramAvA II9' vidhi, udyama, varNaka, bhaya, utsarga apavAda, tadubhaya (= utsargaapavAda) viSayaka aneka prakAranA gaMbhIra bhAvavALAM sUtro AgamamAM che, tethI adhyayana-adhyApana ke vivecana karatI vakhate te-te sUtranA yathArtha saMdarbhane pakaDIne ja adhyayana vagere karavuM. (2) utsargavacana ane ekAntavacana vaccenI bhedarekhA pArakhavI. jema dareka vAkya sAdhAraNa (= jakArayukta) hoya che, tema 'syAd avyayayukta paNa hoya che. kahyuM ja che ke "soDayuvatoDavA tanu: sarvatrArthapratIyate | pavachAroDayo ri vyavacchedra prayogana: I" (te (= "cAtu padono prayoga na thayo hoya, topaNa vijJa puruSo dareka sthaLe arthathI tenI pratIti kare che. jemake ayogavyavaccheda Adi prayojanavALo ja kAra) "syAd avyaya vidhAnane ekAMtagrahamAMthI choDAvI autsargika Adi banAve che. prastutamAM 'usUtraprarUpaka anaMtasaMsArI hoya' A vidhAna paNa A ja dRSTikoNathI mUlavavuM joIe. tethI tAtparya maLe ke sAmAnyataH utsutraprarUpaNAthI anaMtasaMsAra thAya, paNa marIci AdinI jema kyAreka anaMta saMsAra na paNa thAya. (3) mukhya ke utkRSTane uddezI karelA vidhAnamAM anya paNa saMbhavitatAno Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha samAveza karavo. paNa te mukhya Adine ja sarvathA te vidhAnanA saMbaMdhI na mAnavA. jemake ahIM ja cacayeiluM yogazAstranuM "saMyamIone sakAma nirjarA hoya vacana. A vacana mAtra saMyamIne ja sakAma nirjarA hoya te arthe nathI. paNa sakAma nirjarAvALAmAM utkRSTa saMyamI hoya tema sUcave che. bAkI prakRtibhadraka, mArgAnusArI paNa sakAma nirjarAvALo hoya che. tAtparya ke yogazAstranuM vidhAna sakAma nirjarAvALAomAM utkRSTane apekSIne che. tadyogya bIjAone bAkAta nathI karatuM. (4) sAmAnya vacanane sarvavyApI vacana na samajavuM. jemake, apunabaMdhakanA lakSaNamAM "sarvatra ucita pravRtti karato hoya tevuM vidhAna che. A sthaLe apunabaMdhakanI badhI pravRtti ucita ja hoya, tevA arthamAM asaMgati che, kemake A ja granthamAM kRSNa vagerenA palAdana vagere prasaMgathI samyakatvInI paNa keTalIka pravRtti anucita saMbhave che te batAvyuM che. tethI AvAM vacanonA pUrvApara avirodhI sAmAnya artha karavA. ane "sarvatra' vagere padono nirdeza kayA viSaya aMge che te samajavA prayatna karavo. (5) pUrvAcAryonAM vacanomAM jyAM paraspara virodha Adi dekhAya, tyAM zakya parihAra zodhI virodha dUra karavo, ane samanvaya sAdhavo. bhagavAna mahAvIrasvAmIe potAnA gaNadharone pUrvAvasthAmAM vedavacanomAM jyAM virodha dekhAyo ane zaMkAo upajI tyAM te vedavacanonA virodhano parihAra karI suMdara samanvaya karyo. prastutamAM pugaLaparAvartAmAM bhramaNa aMge prajJApanA sUtra ane bhavabhAvanA' prathakAranA sUtra vacce virodha Avato dekhAya che tyAM upAdhyAyajI mahArAje suMdara samanvaya karyo che. sAmAnyathI pUrvasUrita vyAkhyAnuM khaMDana na karavuM e jaina zailI che tethI ayogavyavacchedamAM pU. hemacaMdrasUri mahArAje kahyuM che : "vArNavAyuktanayuktmnyaistdnythaakaarmkaari ziSyaiH / na viplavo'yaM tavazAsane'bhUdaho'dhRSyA tava zAsanathI: " he bhagavananya tIrthikoe saraLa bhAvathI je kaMI ayogya kathana karyuM tenuM teonA ja ziSyoe anyathArUpe nirUpaNa karyuM. (= potAnA ja gurunA matane khoTo Theravyo.) Avo koI baLavo ApanA zAsanamAM thayo nathI. aho ! tethI ja to ApanI A zAsanathI paDakArI na zakAya tevI banI che.) jaina zrutamAM ghaNe sthaLe matabheda dekhAya tyAM gItArthagamya' kevaLagamya' vagere kahI vAta paDatI mUkI che. paNa nirahama khaMDana nathI thayuM. upAdhyAyajI mahArAja paNa A samanvayaSTinA mArge ja rahyA che. jyAM be prakhara mata UbhA thayA hoya, tyAM pote taTastha rahI banne pakSanA mata darzAvyA che. A bAbatamAM adhyAtmaparIkSA'gata siddhane cAritra hoya ke nahIM te aMgenI carcA ane "jJAnabiMdugata kevaLIne jJAnadarzana akhaMDa upayoga pratyeka samaye hoya ke nahIM ItyAdi carcA sAkSIrUpa che. () navya nyAya, tarka vagerenI sahAyathI prAcIna pAribhASika zabdo, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparINA' D 127 vyAkhyAone avyAti. ativAmi ke asaMbhavadoSa na Ave evI vyAkhyAothI tadana navo ja opa Avyo che. A graMthamAM ja mithyAtva vagerenI vyAkhyA jovAthI te khyAla Avaze. sAta nayane mAnya "sAmAcArI' padanI vyAkhyA ane icchAmicchAdi sAmAcArIonuM vivaraNa karato "sAmAcArIprakaraNa' grantha ane satya Adi cAra bhASAonuM naya vagerethI vivaraNa karatA "bhASArahasya' granthanuM avalokana A bAbatanI gavAhI pUraze. pa upAdhyAyajI mahArAja ane temanA grantha aMge AvI to keTalIya rasaprada vAto jANI zakAya. paNa vistAra na karIe. te mATe to mULa grantha pAse ja javuM joIe. anubhava-guNa Avyo nija aMge. miTyo rUpa nija mATho, sAhiba sanmukha sunajara karatAM, koNa thAye uparAMTho ? upAdhyAyayazovijaya (zrIpALa rAsa) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthabhASyaTIkA" nagInadAsa jIvaNalAla zAha upAdhyAya yazovijayajI prakhara taiyAyika hatA. teo aDhAramI sadImAM thayA. te jamAnAmAM vidvAnomAM navya nyAyanI khAsa pratiSThA hatI. tethI banArasamAM rahI abhyAsa karanAra upAdhyAyajIe potAnA nyAyanA temaja zAstrIya graMthomAM navya nyAyanI zailI prayojI che. navyanyAyanuM adhyayana amuka kSetra ane amuka vartuLa pUratuM maryAdita rahyuM che. tenuM pracalana baMgALamAM, mithilAmAM ane banArasa jevA vidyAdhAmamAM rahyuM che. gujarAtamAM, rAjasthAnamAM ke mahArASTramAM teno koI khAsa pracAra nathI. tethI upAdhyAyajInA vAyagraMtho ApaNA mATe durUha ane abhyAsabAhya rahyA che. meM jenA para A nibaMdha lakhyo che te "tattvArthabhASyaTIkA paNa mahadaMze navyazailImAM racAyelI che. A TakA chaThThI saMbaMdhakArikAthI prathamAdhyAyanI samApti sudhI ja upalabdha che. temAM temaNe potAnI ghaNI kRtionA ullekho karyA che, jemake adhyAtmaparIkSA, nayAmRtataraMgiNI, anekAMtavyavasthA, jJAnabiMdu, adhyAtmasAra ane nayopadeza. A uparathI jaNAya che ke A TIkAnI racanA upAdhyAyajIe pakva dazAmAM karI che ane tethI te ati prauDha banI che. TIkA jo saMpUrNa upalabdha thAya to ApaNuM ahobhAgya gaNAya. - prastuta TIkA vAMcatAMvAMcatAM mane je noMdhapAtra jaNAyuM tenI noMdha huM leto gayo ane te noMdha ja ahIM huM rajU karIza. saM.ka.8nA "manaprAda' zabdano artha temaNe mananI paramanimalatA karyo che. ahetunI abhyarthanAnA phaLa rUpe mananI paramanirmaLatA sAdhaka pAme che. A paramanirmaLatA che rAgadveSano abhAva. prasAda eTale harSa, AnaMda evo artha karavAno nathI. harSa, AnaMda evo artha sAmAnya rIte karavAmAM Ave che ane pariNAme sAdhaka bhAvAvezamAM AvavAno sAttvika-AMgika abhinaya karato hoya che. mananI prasannatAno - prasAdano sAco artha upAdhyAyajIe ahIM uddaghATita karyo che. cittaprasanna re pUjanaphaLa kahyuM re e AnaMdaghanajIvacanane ane "mana prasannatAti qmane jinezavare paMktine kharA arthamAM samajavAmAM ApaNane A artha sahAya kare saM.ka. 8-10nI TIkAmAM zaMkAkAra AzaMkA kare che ke tIrthakara kRtArtha che ane Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthabhASyaTIkA" 129 upadeza kare che emAM virodha che, kRtArtha che to upadeza kema kare che? upadeza kare che to kRtArtha zAnA ? upAdhyAyajI uttara Ape che ke tIrthaMkaranAmakarmanA udayanA kAraNe, te kRtArtha hovA chatAM, upadeza Ape che. zaMkAkAra kahe che ke tIrthaMkaranAmakarmodaya uparanI tIrthakaranI parataMtratAne kAraNe tIrthakara ekAnta kRtArtha na kahevAya. upAdhyAyajI uttara Ape che ke kRtArthatA ghAtikarmakSayajanya hoI nirapAyA che. zaMkAkAra vaLI pUche che ke icchA vinA tIrthakaranI upadezAdimAM pravRtti kevI rIte saMbhave? upAdhyAyajI jaNAve che ke A AzaMkA yogya nathI. jIvanajanya yatna IcchAjanya nathI. ahIM nyAyavaizeSikasaMmata be prakAranA prayatnano ullekha che - jIvanajanya yatna ane icchAjanya yatna. jIvanano artha che dhamadharmasApekSa AtmasaMyoga. jIvanajanya yatnamAM kevaLa jIvana ja kAraNa che jyAre icchAjanyamAM jIvana uparAMta pradhAnapaNe icchA kAraNa che. Adhunika paribhASAmAM kahIe to jIvanajanya yatna e involuntaryyatna che jyAre icchAjanya yatna e voluntaryyatna che. nagnATa arthAta digaMbara matAvalaMbI potAno mata rajU karatAM kahe che ke pugalone grahavA-choDavA vagere pravRttimAM mohodaya ja kAraNabhUta che, upadeza karavAmAM bhASAvargaNAnA pudgalone grahavA-choDavAnI pravRtti anivArya che. A pravRttine koI kAraNajanya mAnatAM doSa Ave che, eTale ene taiyatika mAnavI joIe. upAdhyAyajI A matano pratiSedha karatAM jaNAve che ke A digaMbara mAnyatA zraddheya nathI. mohodaya AraMbha Adi pravRttivizeSamAM ja kAraNabhUta che - sarvapravRttimAM nahIM. anyathA guruvinaya. svAdhyAya, adhyayana, dAna Adi pravRttione mohajanya mAnavAnI Apatti Ave. icchA vinA pravRtti nahIM ane pravRtti vinA ceSTA nahIM ema mAnatAM bhagavAnane nizreSTha mAnavA paDe - je tame paNa mAnatA nathI. eTale jema vilakSaNa ceSTAmAM ja pravRttine hetu mAno cho tema vilakSaNa pravRttimAM ja IcchAne hetu mAno. Ama IcchArahita pravRtti bhagavAnamAM saMbhave che. A carcA uparathI e philita thAya che ke bhagavAna karuNAthI prerAIne upadeza Ape che ane siddhAntanuM samarthana nathI. . saM.kA. 15mAM kahyuM che ke dhImAne pravrajyA lIdhI. A mahAvIrane vize kahevAyuM che. ahIM "dhImAnuM zabdanI TIkAmAM upAdhyAyajI jaNAve che ke "dhImAnu' zabdano prayoga saprayojana che, kAraNake temane niSkramaNa pachI ja mana:paryAyajJAna prApta thayuM hatuM. Ano artha e ke "dhI" padathI mati, mRta ane avadhi ja samajavAnA che evuM upAdhyAyajI jaNAvavA mAge che. - saMkA.18mAM bhagavAnanA jJAna-darzanane ananta' vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che. te ananta' padanI TakAmAM upAdhyAyajI lakhe che ke - "ananta pravAhavidyAvaraNahetvamAvAvuM attarahitam ' Ano artha A pramANe che - jJAnapravAha ane darzanapravAha atUTa vahyA kare che, arthAtu pratyeka kSaNe jJanopayoga paNa che ane Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha darzanopayoga paNa che, kAraNake temanA AvaraNarUpa karmo jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNano abhAva che. jJAna-darzananA bheda-abheda, kamayaugapadya paratve matamatAntara che, A saMdarbhamAM AnuM mahattva che. sUtra 1.1nI TIkAmAM jJAna ane zraddhAnarUpa darzanano bhedapakSa ane abhedapakSa vistArathI rajU karavAmAM Avela che. A rajUAtamAM upAdhyAyajIe siddhasenagaNanI TIkAnuM khAsse avalaMbana karyuM che. amedapakSanA samarthanamAM siddhasena divAkaranA "sanmati'mAMthI eka gAthA uddhata karI che. vaLI, upAdhyAyajIe jJAna ane cAritranA abhedanI sthApanA paNa karI che. jema darzana e jJAna che tema cAritra paNa jJAna che - jJAnavizeSa che. viSayapratibhAsa buddhi che, AtmajJAna jJAna che ane tattvasaMvedana asaMmoha che. tattvasaMvedanarUpa asaMmoha ja cAritra che. cAritramohanA pRthaka abhidhAnano khulAso abheda mAnIne paNa thaI zake che ema upAdhyAyajI jaNAve che. sUtra 1.3nA bhASyamAM saMsAranA vizeSaNa tarIke "anAdi pada che, tenI TIkAmAM upAdhyAyajIe sRSTikartA Izvarano nirAsa vistArathI karyo che. "sarva kArya sakartaka che kAraNake te kArya che, ghaTanI jema' A IzvarasAdhaka anumAnane temaNe prayojaka siddha karyuM che. sRSTi pahelAM jIvone zarIra, indriya, viSaya Adi sAthe koI saMbaMdha na hoI teo mukta jevA che, sRSTimAM Izvara temane saMsArIpaNuM Ape che, pariNAme muktimAM paNa AsthA na rahevAnI Apatti Ave. sRSTi pahelAM jIvono karmabIjA sAthe saMbaMdha hoI teo mukta jevA nathI ema kahevuM yogya nathI kAraNake pahelAM suSTikAlabhogya kamano bhoga karI karmono kSaya karI dIdho hoI pralayamAM temanI avasthiti nathI, ane jo karmono kSaya na karyo hoya to bhogakALa viramyo na kahevAya ane tethI pralaya ghaTe nahIM. vaLI, jIvonA aniyatavipAkI karmo ekasAthe nirodha pAmavA tatpara na bane, kAraNake evuM dekhyuM nathI. pariNAme pralaya ghaTe nahIM. pralaya na ghaTe to sRSTi kyAMthI ghaTe? sRSTi na ghaTe to sRSTikartA Izvara paNa na ghaTe. vaLI, karmanirapekSa IzvaranuM kartRtva mAnatAM amukane sukha ane amukane dukha nahIM ghaTe ane karmasApekSa katRtva mAnatAM IzvaranuM IzvarapaNuM nahIM ghaTe, ityAdi. sUtra 1.panI TIkAmAM nikSepanI vizada samajUtI che. ekano eka zabda cAra arthomAM prayojAya che. athatui ekanA eka zabdanA cAra artha vAcya che - nAmArtha sthApanArtha dravyArtha ane bhAvArtha. A cArane nikSepa kahevAmAM Ave che. upAdhyAyajI kahe che ke dravya eTale vyakti, sthApanA eTale AkRti ane bhAva eTale jAti. Ama nyAyasUtrano havAlo ApI zabdanA A traNa vAcya atha che ema jaNAvI AgaLa kahe che ke vaiyAkaraNo nAmane padArtha gaNe che. upAdhyAyajInI nikSepacarcA vistRta, gaMbhIra ane prauDha che. temAM dravyajIva' ane 'davyadravyanI vividha vyAkhyAo karI che. A saMdarbhamAM aNu ane skaMdhanI carcA karI che. A Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthabhASyaTIkA' D 131 prasaMge taiyAyikonI aNuM ane skaMdharacanAnI mAnyatAnuM vistArathI khaMDana karyuM che. jIvanI bAbatamAM dravyadravyatva' kema nahIM teno uttara Apyo che. prastutArthavyAkaraNa ane aprastutAthapAkaraNane nikSepanuM phaLa kahyuM che. sUtra 1.10nI TIkAmAM keTalAkano e mata rajU karyo che ke badhAM ja jJAno pratyakSa che. A pakSane anulakSI upAdhyAyajI jaNAve che ke vizuddhazabdanayathI - evaMbhUtanayathI A pakSa sAco che. akSapadano artha indriya', 'mana' ane 'jIva' e traNeya che. ethI ApaNAM badhAM jJAno pratyakSa ja che - AtmAbhimukhyathI thatAM bhaya, harSa rAga, manorAjyalAbha Adi, manaAbhimukhyathI thatAM smaraNa, pratyabhijJAna, vitarka, viparyaya Adi, indriyAbhimukhyathI thatAM rUpajJAna, rasajJAna, Adi. A pakSane saMgrahAyathI samajAvatAM upAdhyAyajI kahe che ke badhA jJAnomAM pratyakSata jAti che. badhI pramitio ane pramAtA pratyakSa che. parokSata to viSayAMzamAM che, kalpita che, aupAdhika che ane tuccha che. vaLI, vizada-avizadabhAvathI pratyakSaparokSavibhAgaikAnta yukta nathI, kAraNake parokSa sthaLe paNa jJAnathI avacchinna viSaya vizada ja hoya che, keTalAka kahe paNa che ke badhI vastuo jJAta tarIke ane ajJAta tarIke sAkSIpratyakSano viSaya bane che. sarva prakAre vizadatA to staMbhAdimAM paNa hotI nathI kAraNake staMbhanA pAchaLanA bhAgathI avacchinna staMbha to avizada (ajJAta) ja hoya che. Ama pramAbhedabhAve pramANabhedabhAva siddha thAya che. zAnadvaitanayathI svIkAranI jema viSayAkAranuM paNa svataprakAzatva hoI kevaLa pratyakSa pramANa che. A badhI nadRSTio che. sUtra 1.1ranI TIkAmAM mithyASTi jIvanA mati-kRta-avadhi ajJAna ja che e jaina siddhAnta vize koInI AzaMkA jaNAvavAmAM AvI che ke mithyAdraSTie zo aparAdha karyo che ke enuM badhuM ajJAna ane samyagRSTinuM badhuM jJAna? upAdhyAyajI uttara Ape che ke enuM kAraNa e che ke mithyASTi anantaparyAyavALI vastune ekaparyAya rUpe grahaNa kare che. zaMkAkAra kahe che ke samyagudRSTi paNa ghaTAdi vastunA. koI ghaTata Adi eka payayane ja eka kALe grahaNa kare che to tenuM te jJAna kema kahevAya ? upAdhyAyajI uttara Ape che ke, joke samyagudRSTi prayojanAdivase eka paryAyine grahaNa kare che tema chatAM badhI vastuo anantapayayAtmaka che e AgamArthamAM tene zraddhA hovAthI tenuM jJAna sarvatra sarvadA anantapayayAtmakatAne viSaya karanAruM che eTale pramANa che. A uttaramAM kaMIka navInatA che. naiyAyiko saMjJA-saMjJIsaMbaMdhajJAnane upamitirUpa svataMtra pramA gaNe che. upAdhyAyajI 1.13 sUtragata "saMjJApadane samajAvatAM jaNAve che ke saMjJAjJAna e pUpirasaMkalanAtmaka pratyabhijJAna che, eTale ja saMjJAsazIsaMbaMdha paNa enAthI ja gRhIta thAya che, tethI saMjJA' zabda anvartha che. sUtra 1.15nI TIkAmAM IhA ane saMzaya vacceno bheda vistArathI spaSTa karyo Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha che. saMzaya sthANu haze ke puruSa' evA AkArano hoya che jyAre IhA prAyaH A sthANu hovo joIe' evA AkArano hoya che. athavA, saMzayamAM be koTi tulyabala hoya che, jyAre IhAmAM bemAMthI eka koTi utkaTa hoya che. apAyano vyutpanyAnusArI artha karI upAdhyAyajI jaNAve che ke asadbhUtAvizeSonuM (vikalponuM) dUrIkaraNa e ja apAya che ane sadbhUtAvizeSanuM (vikalpanuM) avadhAraNa karavuM - nizcaya karavo e dhAraNA che. A matane temaNe spaSTapaNe samajAvyo che, joke teno svIkAra teo karatA nathI. dhAraNA vize paNa vistArathI carcA che, jema avagrahanA be prakAra che (vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha) tema dhAraNAnA paNa traNa prakAra che. upAdhyAyajI temane dhAraNAtraya kahe che. eka dhAraNA che dhArAvAhika apAya, bIjI dhAraNA che vAsanA ane trIjI dhAraNA che smRti. sUtra 1.17nI TIkAmAM evo prazna uThAvavAmAM Avyo che ke avagraha to kevaLa eka samaya ja rahe che evuM zAstramAM kahyuM che eTale bahnavagraha eka samayamAM kevI rIte saMbhave ? AnA uttaramAM upAdhyAyajI kahe che ke naiRRyika avagraha ekasAmayika ja che, A to vyAvahArika avagrahane dRSTimAM rAkhI kahyuM che. spArzana bahnavagraha aneka sparzone kramathI grahaNa karato hovA chatAM padajJAna ke vAkyajJAnanI jema tenAmAM ekatva samajavAnuM che. sUtra 1.19nI TIkAmAM cakSune prApyakArI mAnanAra naiyAyikonuM vistArathI khaMDana karI tenI aprApyakAritA siddha karI che. khaMDana noMdhapAtra che. sUtra 1.20nI TIkAmAM upAdhyAyajI kahe che ke zrutagranthAnusArI matijJAnathI je jJAna utpanna thAya che te zrutajJAna che, arthAt padavAkyanuM zrautra pratyakSa thayA pachI pada-vAkyanA arthanuM je jJAna thAya che te zrutajJAna che. bIjo artha che - potAne thayeluM matijJAna apekSAkAraNa rUpe potAnAmAM tadanantara je zabdabaddha jJAnane utpanna kare che te zrutajJAna che. matijJAna zrutajJAnanuM apekSAkAraNa che. A bIjA arthane lakSamAM rAkhI koI prazna kare che ke te ja matijJAna zrutajJAnamAM pariName che - jema mATI ghaTamAM pariName che tema - ema zA mATe nathI mAnatA ? Ano uttara upAdhyAyajI nIce pramANe Ape che H ema mAnatAM zrutajJAna utpanna thatAM matijJAnano nAza thAya che ema mAnavuM paDe, jyAre evuM to icchavAmAM AvyuM nathI. zAstramAM kahyuM che ke "natya marpha tattva surya natva mubaM tattva na tethI zrutajJAnanI utpattimAM matijJAna apekSAkAraNa ja che, samAyi-kAraNa nathI. ghaTanI utpattimAM vyoma jema apekSAkAraNa che tema zrutajJAnanI utpattimAM matijJAna apekSAkAraNa che. jJAna e guNa che ane guNa kadI samAyikAraNa hoto ja nathI. : A ja sUtranI TIkAmAM nIce mujaba eka zaMkA uThAvavAmAM AvI che - zabdo sAMbhaLI zabdonA arthanuM thatuM zrutajJAna zabdazaktigrahajanya hoya ke gRhIta Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthabhASyaTIkA D 133 zaktikazabdajanya hoya. Ane kAraNe evuM mAnavuM paDe ke ekendriya jIvone zrutajJAna na thAya. paraMtu zAstromAM to kahyuM che ke te jIvone mati ane zrata e be jJAno hoya che. AnuM samAdhAna upAdhyAyajI A pramANe kare che - dravyazratIpAve teSAM svApAvasthAyAM sAdhorivAzabdakAraNAzabdakAryazrutAvaraNakSayopazamamAtrajanitabhAvazrutAbhyupagamAt / na ca bhASAzrotralabdhyabhAve teSAM bhAvazrutAbhAvaH / sUtra 1.31nI TIkAmAM kevaLajJAna ane kevaLadarzananI utpatti yugapatuM nathI paraMtu kamika che e matanuM samarthana karyuM che. sUtra 1.33nI TIkAmAM upAdhyAyajIe taiyAyikoe tarkasaMgrahamAM bAMdhelA tati tArahajJAnavaM pramavimue pramAlakSaNanuM vistArathI khaMDana karyuM che ane gaurIkAntanA matano ullekha karI teno paNa pratiSedha karyo che. upAdhyAyajIe eka doSa to e batAvyo che ke A lakSaNa ghaTatvagrAhI nirvikalpaka pratyakSane lAgu na paDatuM hoI avyAptidoSayukta che. sUtra 1.3panI TIkAmAM naigama Adi sAta nayone vistArathI samajAvyA che. samabhirUDhanayanA prasaMgamAM saMjJAnA traNa prakAro jaNAvyA che - pAribhASika, aupAdhikI ane naimittikI. je nAmakaraNa saMskArAdhInasaMketazAlinI saMjJA te pAribhASikI, jemake narendra ItyAdi, je upAdhi pravRttinimittakA te aupAdhikA jemake pazu, bhUta, AkAza Adi, je jAtipravRttinimittakA te naimittikI, jemake pRthvI, jala Adi. e ja sUtra paranI TIkAmAM digaMbara devasenanA matanuM khaMDana che. te dravyArthika, payayArthika, naigama, saMgraha Adi nava niyAmAM mAne che. te matanuM khaMDana karatAM upAdhyAyajI jaNAve che ke koI vaizeSikabAla mUrta, amUrta, pRthvI, apU Adi agiyAra dravyo che ema kahe tenA jevuM devasene karyuM che. jema pRthvI Adi nava dravyomAM keTalAka mUrta che. ane keTalAka amUrta che ane nahIM ke nava uparAMta bIjA be mUrta ane amUrta dravyo che, tema naigama Adi sAta nayomAM keTalAka dravyArthika che ane keTalAka paryAyArthika che ane nahIM ke naigama Adi sAta uparAMta bIjA be dravyArthika ane paryAyArthika nayo che. e ja sUtra paranI TIkAmAM, AkhyAta sthaLe kriyAnuM prAdhAnya ane kartAno guNabhAva hoya che evA (appaya) dIkSitanA ekAntavAdanuM nirasana karyuM che. ahIM vyAkaraNanA siddhAntonI mArmika ane vistRta carcAo che. e ja sUtra paranI TIkAmAM, zuddha pada 'jIva'no prayoga thatAM naigama Adi nathI zuM samajavuM te jaNAvI 'nojIvIno uccAra thatAM te nayothI zuM samajavuM tenI carcA karI che, pachI "ajIva'padano uccAra thatAM te nayothI zuM samajavuM tenI carcA karI chevaTe "noajIvapadano uccAra thatAM te nayothI zuM samajavuM tenI carcA karI che. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha A prasaMge nagno artha zo che tenI zAstrIya carcA karI che. ahIM kaiyaTanA matanuM khaMDana karyuM che. naTsamAsa vize paNa rasaprada vicAraNA karI che. vyAkaraNanayanuM vivaraNa karI ante lakhe che ke - tasmAt sutaM ganIvaDvatra saniSedhoDartha iti / nozabdasya tu na naJsamAnazIlatvaM paribhASAnurodhena deza-sarvaniSedhayoH pravRttivarNanAt kRti vimatipraznena, prata pratumaH / upAdhyAyajI AgaLa kahe che ke 'ajIva'pada uccArAtAM paramANu Adi ajIva dravya ja pratIta thAya che, kAraNake nak saniSedhaka hoI badhA jIvono niSedha thAya che. 'no-ajIva' e pada uccArAtAM be pratiSadho prakRtine jaNAve che, eTale 'noajIva' padathI saMsArI jIva ja zAta thAya che, mukta jIva zAta thato nathI. e sUtra paranI TIkAmAM ja AgaLa pAMca jJAno ane traNa ajJAnomAMthI keTalAMne kayo naya svIkAre che e praznanA uttaramAM zabdanaya bAbate upAdhyAyajI kahe che ke zabdanaya zrutajJAna-kevaLajJAna bene ja svIkAre che ane koI ajJAnane svIkArato nathI. A pratipAdanaprasaMge temaNe prabhAkaranA matane rajU karyo che. prabhAkara anusAra badhAM ja jJAno yathArtha che ane zuktimAM rajatanuM jJAna e be jJAnonA bhedanuM agrahaNamAtra che zuktigrahaNa ane rajatasmaraNa be jJAno che, koI eka jJAna nathI ane banne yathArtha che. A to sAmAnya paricaya ja che, tenA svarUpanI jhAMkhI che, paraMtu te parathI paNa eTalo khyAla to jarUra Avaze ke prastuta TIkAmAM zAstrIya ane tArkika carcAo vipula pramANamAM che, zaMkAonA samAdhAnamAM nAvInya che, tathA jaina siddhAntonA rahasyodghATanamAM ane anya darzanonA siddhAntonI samIkSAmAM udAratA tema ja vicAraprerakatA che. Ama A TIkAno jeTalo bhAga upalabdha che teTalo paNa atimahattvano che. TippaNa 1. 'tattvArthabhASya'nA prathamAdhyAya uparanI upAdhyAya yazovijayajInI prastuta TIkAmAM prathama pAMca maMgalakArikAo uparanuM yazovijayajInuM vivaraNa upalabdha nathI. vijayanemisUrinA ziSya vijayodayasUrie e pAMca kArikAo upara vivaraNa racI pUrti karI che. vijayanemisUrinA ja bIjA ziSya vijayadarzanasUrie upAdhyAyajInI A TIkA upara pAMDityapUrNa 'gUDhArthadIpikA' nAmanI vikRtinI racanA karI che. A banne Adhunika vidvAnonI vidvattA prazaMsanIya che. tattvArthabhASya', prathama pAMca maMgalakArikAo upara vijayodayasUrie lakhela vivaraNa, yazovijayajInI TIkA, te TIkA parathI vijayadarzanasUrinI 'gUDhArthadIpikA' A badhuM eka graMthamAM I.sa.1955mAM. prakAzita thayela che. bhAvanagaranA Ananda prinTiMga prese tenuM mudraNa karyuM che. prakAzakanuM nAma che kapUracaMda tArAcaMda. saMpAdaka Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'syAdvAdakalpalatA' mukunda bhaTTa AcAryazrI haribhadrasUri jaina ane jainetara paraMparAonA prasiddha zAstravettA hatA. temano jaina dharmamAM praveza ane jaina Agamono abhyAsa eka gAthAno marma jANavA mATe thayo evI ramya eka itihAsanI ghaTanA che. paNa jaina dharmanA jJAna, darzana ane cAritryanA ratnatrayanI siddhithI temaNe temanI vidyAne urjasvala banAvI ane temaNe aneka graMtho racyA jemAM 'zAstravArtAsamuccaya' eka advitIya racanA che. temAM temaNe pracalita darzanonA siddhAntonI samIkSA karI. mAtra jaina zAstranA viSayonuM ja vivecana nahIM paNa anya darzanonA viSayonI niSpakSa carcA temAM temaNe karI che ane temanA siddhAntomAM je apUrNatA dekhAya teno sahajabhAve nirdeza karI tarkathI jeTalo temano sAroddhAra karI zakAya teTalo karavAno prayatna karyo che. taduparAMta jaina darzananA siddhAntonI carcA karatAM te pratye koI pakSapAtano durAgraha nathI rAkhyo paNa anya zAstrakAroe jaina matane jyAMjyAM atarkayukta mAnyo che tenuM parimArjana karI zuddha siddhAntanuM sthApana karyuM che. A grantha upara pU. upAdhyAyajI yazovijayajInI atyaMta prauDha evI 'syAdvAdakalpalatA' nAmaka TIkA che. TIkA kahevAthI 'syAdvAdakalpalatA'nuM sAcuM svarUpa pAmI zakAya tevuM nathI, kAraNake tenI garimA svataMtra grantha jevI che. haribhadrasUrijInA zlokano AdhAra laIne tenuM udghATana karatAM yazovijayajIe temanI vidvattAnuM evuM tejomaya nidarzana karyuM che ke dareka zAstranA vistArane ghaNI sUkSmatAthI temaNe joyo che ema kahI zakAya. ahIM zAMkarabhASya upara vAcaspatinI TIkAnuM smaraNa thayA vinA rahetuM nathI, kAraNake bhASAnA aMtaraMgane ughADavA jatAM 'bhAmatI' eka TIkA mAtra na rahetAM eka svataMtra granthanuM gaurava pAme che. 'zAstravAsimuccaya' 11 vibhAgamAM vaheMcAyelo che. prathama stabakamAM bhUtacatuSTayAtmavAdI matanuM khaMDana che; bIjA stabakamAM kAla-svabhAva niyati-karma e kAraNacatuSTayanuM, (anyAnyapekSa) kAraNatAnA siddhAntanuM khaMDana che; trIjAmAM nyAya-vaizeSikanA IzvarakatvanuM ane sAMkhyanA prakRtipuruSavAdanuM khaMDana che; cothAmAM bauddha sautrAntika kSaNikatvanuM (bAhyArthanuM); pAMcamAmAM yogAcAranA kSaNika vijJAnavAdanuM; chaThThAmAM kSaNikatvanA hetuonuM khaMDana che; sAtamAmAM jaina matanA syAdvAdanuM suMdara nirUpaNa che. AThamAmAM vedAntanA advaitamatanuM khaMDana che; navamA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha stabakamAM jaina AgamomAM darzAvAyelA mokSamArganI carcA che; dazamA stabakamAM sarvajJanA astitvanuM samarthana che ane agiyAramAmAM zAstraprAmANyane sthira karavA mATe zabda ane arthanA saMbaMdhane svIkAranArA bauddha matano pratikAra karyo che. bIjA ghaNA avAntara viSayone upAdhyAyajIe syAdvAdakalpalatA'mAM samAvyA che jeno vistArathI ullekha A sthaLe jarUrI nathI. yazovijayajI jaina zvetAmbara matanA puraskartA hovA chatAM temanI vidyAnI upAsanA aneka jagyAe saMpradAyanA saMkucita kSetrane choDIne, vizAla evA mAnavajIvananA dharmAdharmanA dhyeya ane saMketane sparze che teno vicAra na thAya ane abhyAsI vRtti mAtra pUrvagrahanuM ja avalaMbana kare e sayuktika nathI. zaityagAmbhIryamAdhuryavaidhuryamavadhAryate / 'nAvagAhya na cA''svAdya taraGgiNyAstu tena kim // 'syAdvAdakalpalatA' mAtra TIkA nathI ema upara nirdeza karyo. tenA samarthanamAM thoDAMeka dRSTAMto ApavAthI yazovijayajInA abhigamanAM vadhAre spaSTa rIte darzana thaze. 'zAstravArtA'no 14mo zloka che, sarala che, paNa temAM jene kAraNe jagatamAM dharmano abhyudaya che teno ullekhamAtra che, paNa TIkA upara dhyAna ApavAthI zlokanuM vyApaka svarUpa pragaTa thAya che. punarjanma punarmRtyurhInAdisthAnasaMzrayaH / punaH punazca yadataH sukhamatra na vidyate // yazovijayajI lakhe che : jagati sukhaM pravRttyupayogi na vidyate vyavahArataH pratibhAsamAnasyA'pi sAMsArikasya sukhasya bahutaraduHkhAnuvidyatvena heyatvAt nizcayatastu karmodayajanitatvAt sukhazabda vAcyatAmeva nedamAskandati / bIjarUpa adRSTathI janmAntaranI prApti thAya che ane punarjanma thatAM punamRtyu to saMsArano krama che, ane karma phalonmukha thatAM hIna, hInatara jAtimAM janma thAya che. tethI saMsAramAM evuM koI sukha nathI jene manuSyanI pravRttinuM uddezya banAvI zakAya. saMsAramAM vyavahArathI jene sukha mAnavAmAM Ave che e bahutara duHkhathI anuviddha rahetuM hovAthI tathA karmanA udayathI utpanna thayeluM hovAthI tyajavAyogya che. 'sukha' zabdathI tene vize vyavahAra zakya nathI. puSpata 3:vam rkovayanitAt pApaLavuM:havat / jo viSayasukha puNyathI prApta thatuM hoya to vAstavamAM e paNa duHkha ja che, paNa cikitsAnI jema tenAthI duHkhano pratikAra thato hovAthI, upacArathI gauNI vRttithI temAM sukhano vyavahAra thAya che, ayathArthano yathArtha para AdhAra thAya che, gauNa mukhya 52 Azrita thAya che. yazovijayajI lakhe che : Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdakalpalatA' [ 137 ata eva vyAsapataJjaliprabhRtibhirapi saMsAre sukhAbhAva evoktaH / gautamenApi caikaviMzatiduHkhamadhya evaM sukhaM parigaNitamiti / A kAraNathI ja vyAsa, pataMjali Adi RSioe saMsAramAM sukhanA abhAvane ja batAvyo che. gautame paNa ekavIsa duHkhanA samudAyamAM ja sukhanI gaNanA karI che. "udyotakAre paNa cAyavArtikamAM AraMbhamAM A vicArano ullekha karyo che. ahIM koI paNa Agraha ke AzaMkA vinA vyAsa, pataMjalino ullekha che, temanA matanI anyatra yazovijayajIe sabahumAna carcA paNa karI che paNa vitaMDAno deza lAgavA dIdho nathI e temanI akaluSa cittavRtti ane zuddha vidyAnI upAsanAnuM phala che. janma-mRtyunA upAyanI carcAmAM, koI eka darzana ja satya che ema kahevAmAM paNa kevo viveka joIe tenuM gaurava temanI zailImAM dekhAya che. pataMjalino ullekha thayo che tyAre tRtIya stabakamAM haribhadrasUrie kareluM yoganA IzvarakartutvanuM khaMDana lakSamAM Ave tevuM che ane tenA uparanI yazovijayajInI TIkA to temanuM navya nyAyanI paribhASA uparanuM sAmarthya pragaTa kare che. yoganA pUrvapakSane paNa temaNe sarvagrAhI rUpe pradarzita karyo che je nIcenAM ekabe avataraNo uparathI spaSTa thaze. ' IzvaraH prerakatvena kartA kaizcidiheSyate / vinyavijIvitayuvatoDanArisiddha bhUmi: //. pAtaMjala darzanamAM niSThA rAkhanArA keTalAeka vidvAno, jagatanI utpAdaka sAmagrImAM Izvarane paNa gaNe che kAraNake acetana kAraNone preraka evA cetana kano svIkAra Avazyaka che. IzvaranI zakti acitya che, kAraNake IndriyAdi sAdhano vinA paNa saMpUrNa viSayo sAthe teno saMbaMdha che. Izvara sAdhananirapekSa sarvaviSayaka zAzvata jJAnano Azraya che ane anAdisiddha ane nityamukta che. tenAmAM baMdhano saMbhava nathI. - A rIte Izvarakatvano AdhAra laIne yazovijayajI yoganI mukhyamukhya vicAradhArAono ullekha kare che. ane jagatyatRtva saMbaMdhamAM pAtaMjalIno ullekha karIne tene mAtra preraka nahIM mAnatA naiyAyiko kyA svarUpe Izvarane jagatano kartA kahe che tenI vizada carcA udayanAcAryano AdhAra TAMkIne yazovijayajIe karI che. nyAyakusumAMjali kAranA mate IzvaranA jagakartutvane mATe nIcenAM anumAnono AdhAra laI zakAya tema che. kAryA''yojana dhRtyAdeH padAt pratyayataH zruteH / vAkyAt saMkhyAvizeSAzca sAdhyo vizvavidavyayaH // 5-1 anya anumAnono to vistArathI ullekha zakya nathI paNa prathama anumAnane Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 1 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazovijayajI je rIte sthApe che tene jarA vIgatathI joIe. kAryakSetuthI IzvaranI siddhi thAya che. hArya savarNamu kAryavata ti hanumanAtuM varasiddhi | A anumAna uparanI yazovijayajInI vistRta AlocanA temanI navya nyAyanI pAragAminI sajjatAne pragaTa kare che, ane te paNa pUrvapakSanA nyAyanA IzvarakatRtvanA samarthanamAM : na ca kAryatvasya kRtisAdhyatvalakSaNasya kSityAdAvasiddhiriti vAcyam, kAlavRttyintAbhAvapratiyogitve sati, prAgabhAvapratiyogitva sati, dhvaMsapratiyogitve sati sattvasya hetutvAt / pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatvAcca na kAryasya ghaTAdeH sakartRkatvasiddhyAMzataH siddhasAdhanam na vA pakSatAvacchedakasya hetutvaM doSaH, 'kAryatvaM sAdhyasamAnAdhikaraNam' iti sahacAragrahe'pi kAryaM, sakartRkam iti buddherbhaavaacc| ahIM zaMkA thAya ke kAryatvahetuno artha kRtisAdhyatva che ane e pakSamAM aMtargata kSityAdimAM asiddha che. tethI kAtvihetu bhAgAsiddha thaI javAthI tenAmAM saMpUrNa kAryane vize sakatRtvanuM anumAna thaI zakatuM nathI, kAraNake te mATe samasta kAryanA hetu thavAnuM Avazyaka che. A zaMkAne dUra karavrA mATe kAryatvahetunuM nIce pramANe nirvacana karavuM jarUrI che. kAryava'no artha che "kAlavRttiatyantAbhAvanA pratiyogI thaIne bhAvAtmaka thavuM te.' A prakAranuM kAryatva phityAdimAM vidyamAna che kAraNake phityAdi bhAvAtmaka che ane sityAdino utpattinA pUrvakALamAM ane (kSityAdinA) vinAzakALamAM atyantAbhAva thavAthI e kAlavRttiatyantAbhAvanA pratiyogI che. kAryatvano A parikta svarUpamAM sattva bhAvAtmaka' ullekha jarUrI che, jethI dhvaMsamAM hetuno vyabhicAra na thAya. navIna taiyAyikonA mate ukta kAryatvahetuthI sakatRtvanI siddhi thatI nathI kAraNake nitya dravya' koI paNa kAyika saMbaMdhathI koImAM rahetuM nathI. tethI nitya dravya "kAlavRttiatyantAbhAvanuM pratiyogI bhAvAtmaka vastu che paNa sakatRka nathI. tethI nitya dravyamAM kAryatva hetuno sakatRtvamAM vyabhicAra spaSTa che. tethI A doSano parihara karavA mATe prajamAvatiyatve sati sattvanuM e pariSkAra jarUrI che. A sakatRtva eTale zuM - varNasAhitya ke arjunanyatva ? A takane laIne TIkAkAra sakartakatvane tapAse che ane TIkAnA aMtabhAgamAM chAryadetunI siddhi karI tenuM khaMDana kare che. udayanAcArye sthApelA IzvarakatRtvanA badhA hetuone A rIte tarkathI zuddha karI tenuM kramika khaMDana temaNe karyuM che. - pAMcamA ane chaThThA stabakamAM bauddha matanI samIkSA che. ahIM paNa vyAkhyAkAre upalabdhiyogyatA'nA anusaMdhAnamAM udayana ane ciMtAmaNikAranA matanI samIkSA karIne teno prativAda karyo che. bauddha matanA "sopa' niyamanuM sayuktika nirAkaraNa, karma-kartutvabhAvanI pratItinuM samarthana karyuM che. bauddha matanI samAlocanA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdakalpalatA' D 139 pUrNa karIne kSaNikatva ane vijJAnavAdanuM samIcIna evuM tAtparya zuM che e batAvatAM yazovijayajIe viSayo paranI Asakti toDavAne mATe kSaNikatvano upadeza keTalo yathArtha che e batAvyuM che ane dhanadhAnyAdimAM vyasta mAnavasamAja mATe "jJAna" jevA mahattvapUrNa guNanI AvazyakatA tarapha dhyAna kheMcI vijJAnavAdanuM paNa samarthana karyuM che. saMsAranI Asaktine zithila karavA mATe upAyamAtranI upayogitAnuM AvuM niSmapaMca darzana yazovijayajImAM jovA maLe che e mananI nirgastha avasthAnuM dyotaka to che ja, paNa jJAnanI zuddha sAttvikatA kevuM parimArjana kare che tenuM paNa udAharaNa che. vistArathI kahevA mATe bahu samaya nathI ane eTalo dhyAnapUrvaka A grantha haju huM joI paNa zakyo nathI. temAM ghaNI jagyAe mane prasthA'ino anubhava paNa thato rahyo che. badhuM nirUpaNa sAghanta spaSTa karavA mATe ghaNI vizAla sajjatA jarUrI che je mArI pAse nathI. ahIM tethI upAdhyAyajIe karela "vedAMtamata'nA samayano ullekha mAtra karIza. vedAntamatanA parIkSaNamAM paNa yazovijayajIe pahelAM advaita matanI sthApanA karI che ane pachI tenI maryAdAo batAvI che. paNa A AThamA stabakamAM mUla graMtha bahu saMkSipta che, mAtra dasa kArikAo che, paNa tenA uddaghATanamAM yazovijayajIe AkhA vedAntanA tattvaciMtanane pUrvapakSa rUpe spaSTa karyuM che. brahmAdvaita, prapaMcanI anirvacanIyatA, brahmanI sajAtIyavijAtIya bhedazUnyatA, avidyAnI siddhi, mUlAjJAna ane tulAjJAna, pAramArthika sattva, vyAvahArika sattva, ane pratibhAsika sattva, jIva-IzvarAdi prapaMca, pratibiMbavAda, AbhAsavAda, nityAnityaviveka, vairAgya, amadamAdi A badhA viSayo upara mUlagAminI carcA karIne upAdhyAyajIe pUrvapakSanI sthApanA karI che. cAra, pAMca ane cha zlokomAM vedAntamata viruddha uttara pakSanI sthApanA karI che ane avaziSTa zaMkAonuM paNa samAdhAna karyuM che. paNa mokSanA nirUpaNamAM prasanna evI upAdhyAyajInI zailInuM A dRSTAnta zAMkara advaitanA samartha vyAkhyAtAonA pradezamAM manane laI jAya che ? tadidamAtmajJAnamutpannamAtramevAnantajanmArjita karmarAziM vinAzayati, 'kSIyante cAsya karmANi' iti zruteH / tena karmakSayArthaM na kAyavyahakalpanA, 'sa ekadhA bhavati' 'sa tredhA' ityAdivAkyAnAmupAsakaviSayatvAt / na ca dehanAzaprasaGgaH prArabdhapratibandhAt 'tasya tAvadeva ciraM yAvad na vimokSye, atha saMpatsye' iti zrutyA'karmavipAkenA'prArabdhanivRttAvapi tasya jJAnA'nivartyatvAbhidhAnAt / tasyAM cAvasthAyAM prArabdhaphalaM bhunAnaH sakalasaMsAraM bAdhitAnuvRttyA pazyan svAtmArAmo vidhiniSedhAdhikArazUnyaH saMskAramAtrAt sadAcAraH prArabdhakSayaM pratIkSamANo 'jIvanmuktaH' ityucyate / asya ca prArabdhato janmAntaramapi / ata eva saptajanmavipratvaprade karmaNi prArabdhe utpannatattvajJAnasya punardehAntaraM, prArabdhasya jJAnA'nAzyatvAditi kecit / A AtmajJAna utpanna thatAM ja aneka janmArjita karmarAzino nAza kare che, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 'A manuSyanAM kamo kSaya pAme che' ema kRtinuM vidhAna che. tethI karmakSaya mATe aneka vilakSaNa janmanI AvazyakatA rahetI nathI. jyAM aneka deha kahyA che tyAM saguNa brahmanA upAsakono ullekha che. paNa dehanAzano prasaMga Avato nathI, kAraNake prArabdha karmano nAza AtmajJAnathI thato nathI. tethI e AtmajJAnanI avasthAmAM prArabdhanA phalane bhogavato. sakalasaMsArane bAdhitavRttithI joto, svAtmArAma, vidhiniSedhanA adhikArathI zUnya, saMskAramAtrathI sadAcAramukta, prArabdhakSayanI pratIkSA karato, jIvanmukta dazAne anubhave che.' paNa ahIMthI AgaLa upaniSakAlamAM javAnI IcchA nathI eTale pUjya upAdhyAyajInA maMgalathI samApti karIza. sarvaH zAstraparizramaH zamavatAmAkAlameko'pi yata - sAkSAtkArakate te hRdi tamo lIyeta yasminmanAka / yasyaizvaryamapaGkitaM ca jagadutpAdasthitidhvaMsanaiH / taM devaM niravagrahagrahamahA''nandAya vandAmahe / / je devanuM pratyakSa darzana karavAnA ekamAtra dhyeyathI, zamasaMpanna sAdhupuruSano zAstrasaMmata saMpUrNa parizrama, bhagavAna prati unmukha thaIne AjIvana cAlyA kare che, ane jemanuM hRdayamAM skuraNa mAtra thatAM saMpUrNa ajJAna-aMdhakArano vilaya thAya che, jemanuM aizvarya jagatanA upAdhi, sthiti ane layathI luSita thatuM nathI e devanuM nirAvaraNa jJAnayukta AnaMdane mATe ame abhivAdana karIe chIe.' temaNe eka ati prakhara nAyika, tArkikaziromaNi mahAna zAstrajJa, jabarA sAhityasraSTA, pratibhAzAlI samanvayakAra, AcAravAnuM muni ane sudhAraka tathA prabhAvaka sAdhu tarIke jaina zAsananI anekavidha sevA bajAvI. upara jaNAvyA pramANe bIjA hemacaMdrAcAryanI garaja sArI che. hemAcArya pachI sarvazAstrapAraMgata, sUkSmadraSTA ane buddhinidhAna yazovijaya jevA jaina zAsanamAM koI thayela nathI. mohanalAladalIcaMdadezAI (jaina sAhityano saMkSipta itihAsa') Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA estera solomana prakaraNaprakAranA A granthanuM nAma "jJAnabindu che te sUcave che ke tenA kartA yazovijayajI AthI jaNAvavA mAge che ke A granthamAM jJAnanI carcA bindu ke TIpA jeTalI alpa che. zakya che ke temane abhipreta hoya ke jJAnanI carcA Agama graMthomAM ane pUrvAcAryonA graMthomAM vipula pramANamAM che tenI apekSAe A carcA to bindu mAtra che. (jJAnaviH kRtAmoH sAte mayI - jJAnavi maMgalazloka, pR.1). A nAma rAkhavA pAchaLa. bIjuM e paNa kAraNa hoI zake ke yazovijayajIe A pahelAM "jJAnArNava' nAmano moTo grantha lakhyo hato jeno jJAnabiMdu saMkSepa che. graMthakAre "adhika mArA karelA jJAnArNavamAMthI jANI levuM" ema pote kahyuM che (diSTha mavRttajJAnAvAyavaseyam - jJAnavi, pR.16). vivu zabda aneka graMthonA nAmanA aMte maLe che - dA.ta. dharmakArtikRta hetuvikhyuM ane cAyavivuM, vAcaspatimizrakRta tattvavikhyu madhusUdana sarasvatIkRta siddhAntavivuM (A graMthono ullekha jJAnabindu (pR.24)mAM che.) AcArya haribhadrakRta yo vivuM ane gharmavi. jJAnavi prakaraNaprakArano graMtha hoI te kaInA potAnA ke anyanA graMthanI vyAkhyA nathI. temAM pratipAdana karavA dhArela jJAna ane tenA paMcavidha prakAronuM nirUpaNa katae potAnI rIte karyuM che. A viSayanuM nirUpaNa karatAMpharatAM saMbaMdhita aneka viSayonI carcA karI che ane jarUra jaNAya tyAM potAnA samarthanamAM AgamamAMthI ke pUrvavata graMthomAMthI avataraNa paNa ApyAM che ane vipakSa rUpe paNa. anya darzananA graMthomAMthI avataraNa ApI temanuM khaMDana karyuM che. kevalajJAnanA nirUpaNa prasaMge jaina AcAyoMmAM kevaladarzana ane kevalajJAnanA bhedabheda tathA kramanI bAbatamAM matabheda che tene vize rajUAta karatAM yazovijayajIe sanmatinI gAthAo TAMkI temanI potAnI rIte vyAkhyA karI che. te tattva sayukti sati gAthAparavapradarzayAma: (y.rU3). ahIM yazovijayajI kahe che tema A to mAtra prAsaMgika che, "jJAna'nuM samyaka rIte nirUpaNa karavA mATe A jarUrI jaNAyuM tethI karyuM jJAnaviju graMthanI pIThikA racatI vakhate viSayabhUta jJAnanI sAmAnya carcA karI che jemAM temaNe nIcenA muddAono samAveza karyo che? Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha (1) jJAna sAmAnyanuM lakSaNa, (2) jJAnanI pUrNa-apUrNa avasthAo ane temanA kAraNabhUta ane jJAnamAM pratibaMdhaka karmanuM vizleSaNa, (3) jJAnAvaraNa-karmanuM svarUpa, (4) eka tattvamAM 'AvRtattva-anAvRtatva'nA virodhano parihAra, paNa advaitavedAntamAM 'AvRtatva-anAvRtatva'nI anupapatti, (5) apUrNajJAnagata tAratamya, (6) kSayopazamanI prakriyA. A sAmAnya vicAraNA karyA pachI graMthakAre jJAnanA paMcavidha prakAramAMthI prathama mati ane zrutanuM nirUpaNa ekasAthe karyuM che kAraNake temanuM svarUpa ekabIjAthI eTaluM juduM nathI ke ekane bAjue rAkhIne bIjAnuM nirUpaNa karI zakAya (tannirUpaNena ca zrutajJAnamapi nirUpitameva, dvayoranyonyAnugatatvAt tathaiva vyavasthApitatvAcca - pR.16). ahIM nIcenA muddAo para prakAza nAkhyo che H (1) matijJAnanuM lakSaNa, (2) zrutanizcita ane azrutanizrita matijJAna, (3) caturvidha vAkyArthajJAnano zrutarUpa eka dIrgha upayoga hovAnuM samarthana, (4) mati ane zrutanAM lakSaNa ane bheda-rekhA, (5) avagraha, IhA, apAya ane dhAraNAno kAryakAraNabhAva, (6) prAmANyajJaptimAM IAnA sAmarthyanI parIkSA, (7) jaina darzana pramANe prAmANya ane apramANyanAM svatattva-paratatvano anekAnta ane tenA anusaMdhAnamAM mImAMsakono AkSepa ane teno parihAra, (8) avagraha ane IhAnuM vyApArAMzatva, apAyanuM phlAMzatva ane dhAraNAnuM paripAkAMzatva, (9) anya mata anusAra zrutanuM lakSaNa, (10) siddhasenano mata ke mati ane zrutanA upayoga abhinna che. mati ane zrutajJAnanI vicAraNA karyA pachI kramazaH`avidha ane manaHparyAya aMge nirUpaNa karyuM che ane tyAM chelle avidha ane manaHparyAya zAnonA abhinnatvanuM siddhasena divAkarane anusarIne samarthana karyuM che. A pachI kevalajJAnanI carcA zarU karI che je anta sudhI cAle che, temAM nIce pramANe mukhya muddAonI carcA che : (1) kevalajJAnanA astitvanI sAdhaka yukti, (2) kevalajJAnanA svarUpanuM lakSaNa, (3) kevalajJAnanAM utpAdaka kAraNono prazna, (4) rAgAdi doSa AvaraNa karanArA che tathA karmajanya che e prazna, (pa) bauddhonI nairAtmyabhAvanAnuM tathA kevalAdvaita vedAnta saMmata brahmajJAnanuM khaMDana, (6) zruti-smRtinuM jaina matane anukUla vyAkhyAna, (7) kevalajJAna tathA kevaladarzananA krama tathA bhedAbhedanA saMbaMdhamAM pUrvAcAryonA pakSabheda. yazovijayajIe jJAvindvamAM kevalajJAna ane kevaladarzananA saMbaMdhamAM prAcIna samayathI cAlyA AvatA traNa matabhedo nyAyanI paribhASAmAM rajU karyA che. A traNa pakSa A pramANe che : Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabindu'mAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA L 143 (1) jinabhadrANino mata ke kevalajJAna ane kevaladarzana banneno upayoga bhinna che ane ekasAthe utpanna na thatAM kramazaH ekaeka samayanA aMtare utpanna thAya (2) malavAdI vagereno mata ke banne upayoga bhinna che paNa temanI utpatti yugapatuM arthAt ekasAthe thatI rahe che. . (3) siddhasena divAkarano mata ke A be upayoga vastutaH bhinna nathI, paNa mAtra apekSAvizeSakata kevalajJAna ame kevaladarzana evAM be nAma che. yazovijayajI siddhasena divAkaranA abhedamatanuM samarthana karatA jaNAya che. temaNe A matanuM nirUpaNa karatAM sanmatinI keTalIka gAthAonI vyAkhyA karI che eTaluM ja nahIM paNa pUrvavartI vyAkhyAkAra abhayadevanA vivaraNanI samIkSA karIne temAM khAmI batAvI che ane potAnI rIte te gAthAo samajAvI che (juo pR.34,35,43,46; anukrame sanmati), 2.3, 2.4, 2.22, 2.30). dhyAna kheMce evI vAta e che ke yazovijayajIe potAnI viziSTa sUjhathI aMtamAM prastuta traNe matono nayabhedanI apekSAthI samanvaya karyo che. malavAdIno yogapadyavAda vyavahAranayanA abhiprAyathI samajavo joIe. jinabhadragaNi kamavAdanA samarthaka che te kAraNa ane phalanI sImAmAM RjusUtranayanuM pratipAdana kare che, ane siddhasena abhedapakSanA samarthaka che, temaNe saMgrahAya apanAvyo che jenuM valaNa kArya-kAraNa ke anya bhedonA uccheda tarapha ja che. temaNe anekAntanI khUbI samajAvI che ke te saddaguruonI paraMparAone kadI mithyA TharAvato nathI, ane sarvatra sAmaMjasya sthApe che. jJAnavikhyuno ATalo paricaya karyA pachI have yazovijayajIe vizeSataH kevalAdvaitanA keTalAka vicAronuM khaMDana karyuM che tenI thoDI carcA karIe. jaina darzana pramANe AtmAnI cetanA kevalajJAnAvaraNathI AvRta che ane tema chatAM anAvRta paNa che tethI maMdaprakAzane kAraNe tAratamyavALAM jJAna zakya bane che ema je kahyuM che tenI sAme AkSepa karI zakAya ke eka ja tattva AvRta ane anAvRta banne hoya e kevI rIte saMbhave. Ano uttara yazovijayajIe anekAnta dRSTithI Apyo che. kevalajJAnAvaraNa dvArA pUrNa prakAza AvRta thAya che e ja samaye apUrNa prakAza anAvRta che. Ama paryAyArthika dRSTithI e upapatra che ke be bhinna payayomAM AvRtatva ane anAvRtatva hoya. dravyArthika dRSTithI, pUrNa ane apUrNa jJAnarUpa paryAya dvavyAtmaka cetanAthI bhinna nathI, tethI A dRSTie paryAyonA AvRtattvaanAvRtattvane eka cetanAgata mAnavAmAM koI virodha nathI. spaSTa che ke jaina darzanamAM AtmAne pariNAmI mAnavAmAM Ave che jyAre kevalAdvaita vedAnta darzana kUTasthatvavAdanuM himAyatI che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha Ama to jema kevalAdvaita vedAMta brahmane ekAnta kUTastha mAne che tema sAMkhyayoga paNa puruSane ekAMta kuTastha, asaMga, nirvikAra, niravayava mAne che. tema chatAM yazovijayajIe vedAMtamatanI ja samAlocanA karavAnuM ucita dhAryuM tenuM kAraNa e hoI zake ke tenI sAthe AvRtatva-anAvRtatvanI carcAnuM sAmya vizeSa che. vaLI ajJAna dvArA AvaraNano UhApoha jeTalo kevalAdvaita vaidAMtanA prathomAM maLe che. teTalo anyatra nathI maLato. ane kAzImAM adhyayana karanAra upAdhyAyajIno A graMthono abhyAsa ghaNo sAro haze. jainamata pramANe kevalajJAnAvaraNa cetanatattvamAM rahIne bIjA padArthonI jema potAnA Azraya cetananuM paNa AvaraNa kare che tethI sva-paraprakAzaka cetanA potAno ke anya padArthono pUrNa prakAza karI zakatI nathI. vedAnta matAnusAra paNa ajJAnano Azraya tema ja viSaya cidUrUpa brahma che. ajJAna brahmane Azraya banAvI tenuM AvaraNa kare che jethI teno citUpe prakAza thato rahe che paNa akhaMDAdi rUpe prakAza thato nathI. vedAntamatano nirAsa karatAM yazovijayajI tenA be pakSono pUrvapakSa tarIke ullekha kare che - vivaraNAcAryano ane vAcaspatimizrano. vivaraNaprasthAna pramANe zuddha cit ajJAnano Azraya temaja viSaya che. vAstavamAM surezvare naiSummasiddhimAM ane sarvajJAtmamunie saMkSepazArIrakamAM AvuM ja pratipAdana karyuM che paNa prakAzAtmayatie pApAdAcAryanI brahmasUtrazAMkarabhASya paranI paMcapAdikAnuM vivaraNa karyuM tethI zaMkarAcAryane mAnya A vicAra che ema batAvavA kadAca A mata vivaraNaprasthAna tarIke prasiddhi pAmyo. vAcaspatimizranA nirUpaNa anusAra jIvA ajJAnano Azraya che ane brahma teno viSaya che. Ama to maMDanamizrano paNa A ja mata che paNa te vAcaspatimizranA prasthAna tarIke prasiddha thayo tenuM kAraNa e hoI zake ke maMDana pahelAM pUrvamImAMsaka hatA ane pAchaLathI vedAMtI thayA ema manAya che. (keTalAka maMDanamizrane zaMkarAcAryanA samakAlIna ke ahaija pUrvavartI vedAMtI mAne che. game tema zaMkarAcAryanA custa anuyAyI kahI zakAya evA to nahotA ane eTale ja vedAMtanA graMthomAM vAcaspatimizranI maMDapRSThasevI tarIke niMdA karavAmAM Ave che), vaLI maMDanamizranuM zaMkarAcAryanA koI graMtha para bhASya nathI. vivaraNAcAryanA matanuM khaMDana karatAM yazovijayajI kahe che ke teo cinmAtrane ajJAnano Azraya ane viSaya mAne che paNa A ekAntavAdIonA matamAM moTI anupapatti che, kAraNake ajJAnanA Azraya tarIke je caitanya anAvRta che te ja tenA viSaya tarIke AvRta che e virodha che. ema paNa nahIM kahI zakAya ke akhaMDatvAdi ajJAnano viSaya che jyAre caitanya Azraya che ane Ama virodha nathI. A dalIla barAbara nathI. akhaMDatva vagere cidUrUpa hoya to bhAsamAna hoya ane temanuM AvaraNa na thaI zake, ane acidrUpa hoya to jaDamAM AvaraNa saMbhave nahIM. citmAtra to ekarUpa che paNa bhedanI kalpanA karIne akhaMDatvAdine viSaya mAnyAM che Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabindumAM kevaladvaita vedAntanI samAlocanA 145 ema dalIla karavAmAM Ave to bhinna evAM akhaMDatvAdinuM AvaraNa thatAM, caitanyanuM AvaraNa nahIM thAya. vedAntI dalIla karI zake ke vAstavamAM caitanyamAM AvaraNa che ja nahIM, paNa jema zaktimAM rajata kalpita che tema te kalpita che tethI koI virodha nathI, ane tethI ja cittva ane akhaMDatvAdinA bhedanI kalpanA karavAmAM Ave che ke caitanya phure (prakAza) che, paNa akhaMDatvAdi pharatuM nathI te siddhAntathI viruddha nathI. paNa A dalIla barAbara nathI. jema kalpita rajata sAcA rajatanuM kAma nathI karI zakatuM tema kalpita AvaraNathI AvaraNa thaI zake nahIM. ahIM vedAMtI dalIla kare ke daMmAM na nAnAmi e anubhava ja karmatva-aMzamAM AvaraNaviSayaka che ane tethI ema darzAve che ke kalpita hovA chatAM AvaraNa kAryakArI che kAraNake ajJAnarUpa kriyAthI utpanna thayela AvaraNarUpa atizaya (khAsiyata, navo umerAyelo dharma) e ja prakRtamAM karma-svarUpa che, ane tethI e sAkSIne pratyakSa hovAthI potAne viSaya karanAra pramANanI apekSAe tenI nivRttinI Apatti nathI. paNa vedAMtInI A dalIla barAbara nathI. "mAM na nAnAni e anubhava vizeSa jJAnanA abhAvaviSayaka che, potAnuM jJAna nathI ema nathI paNa potAnI vizeSatAnuM jJAna nathI. Ama na mAno to nAM nAnAni sAthe virodha Ave. madhyasthI vivAdamAM evo prayoga karatA hoya che ke huM kaMI paNa jANato nathI' e A arthamAM ja che. vaLI jyAM sudhI viziSTaviziSTano bhedabheda na mAnavAmAM Ave tyAM sudhI akhaMDatvAdithI viziSTa caitanyanA jJAnathI viziSTanA AvaraNanI nivRtti thaze to paNa zuddha caitanyano aprakAza rahevAno prasaMga Avaze kAraNake viziSTa kalpita che ane aviziSTano anubhava thayo nathI. yazovijayajIne A samAlocanAthI abhipreta che ke kevalAdvaita brahmane sarvathA. niraMza, kUTasthanitya ane prakAza mAne che to ajJAnathI tenuM AvRtAnAvRtatva anupapatra ja che. uparyukta dalIlothI vAcaspatino mata ke jIva ajJAnano Azraya che ane brahma teno viSaya che teno paNa nirAsa thaI jAya che kAraNake jIva ane brahmano bheda paNa kalpita che. vyAvahArika bheda mAnIe topaNa jIvamAM rahelI avidyA tyAM ja prapaMcanI utpatti karaze, jyAre jagatano Aropa to brahmamAM manAya che ane brahmane upAdAna kAraNa mAnavAmAM Ave che. (ahIM e noMdhavuM rahyuM ke madhusUdana sarasvatIe vAcaspatinA matanuM nirUpaNa karatAM siddhAntavinyumAM kahyuM che ke jIva jagatanuM upAdAna che ane pratijIva prapaMcabheda che paNa e temanI gerasamaja che. apathya dIkSitakRta siddhAntarezasaMgrahamAM kahyuM che tema vAcaspatinA mate jIvAzrita mAyAno viSaya banelA brahma prapaMcAkAre vivartamAna thatuM hovAthI te jagatanuM upAdAna che. yazovijayajIe siddhAntatino AdhAra AgaLa upara lIdho che, paNa A gerasamajathI khoTe raste dorAyA nathI e temanI cokkasAI dAkhave che). vedAMtI dalIla kare che ke ahaMkArAdi Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha prapaMcanI utpatti tyAM (jIvamAM) mAnavAmAM Ave ja che (jIva ahaMkArAdinuM upAdAnA che. jyAre AkAzAdi prapaMcanI utpatti avidyA IzvaramAM viSayapakSapAtinI hoIne tyAM ja hoya e yuktiyukta che. paNa A dalIla barAbara nathI. A matamAM ajJAta brahma e ja Izvara hoya topaNa jema ajJAta zuktine rajatanuM upAdAna na kahI zakAya tema ajJAta brahmane AkAzAdi prapaMcanuM upAdAna na kahI zakAya. rajatano bhrama thAya che tyAM "idam aMzanA avacchedathI rajatajJAna idam aMzanA avacchedathI rajatanuM utpAdaka bane che, jyAre ahIM to brahmanI bAbatamAM avaccheda saMbhavato nathI. tethI brahmane AkAzAdi prapaMcanuM upAdAna mAnI zakAya nahIM. ane jo avaccheda anivArya na hoya to AkAzAdinI jema ahaMkArAdinI utpatti paNa IzvaramAM thavI joIe. upasaMhAra karatAM yazovijayajI kahe che ke anekAntavAdano Azraya lo to ja jJAnasvabhAva AtmA dravya ane paryAyanI dRSTie kevalajJAnAvaraNathI anAvRta ane AvRta hoI zake (jJAnavivuM, pR.ra-3). koI ne koI svarUpe ajJAna saMsAranA kAraNa tarIke cAvaka sivAya dareka darzanane mAnya che ane te ajJAnane dUra karavA mATe bhAvanA keLavavI joIe ema paNa sau mAne che nyAyavaizeSika, sAMkhyayoga ane jaina vivekabhAvanAnuM avalaMbana le che, bauddho nairAbhyabhAvanAnuM ane vedAntIo brahmabhAvanAnuM. yazovijayajIe. bauddhonA nairAmyavAdanuM khaMDana karyA pachI advaitavAdIne mAnya brahmajJAnanuM khaMDana karyuM che ane tema karatAM mukhyataH madhusUdana sarasvatIkRta vedAntakalpalatikA graMthane dhyAnamAM rAkhyo che ane teno upayoga karyo che. advaitavAdanuM vizeSataH kevaladvaitavAdanuM khaMDana badhA ja dvaitavAdIoe karyuM che tevuM ja yazovijayajIe karyuM che ane tema karIne potAno jaina siddhAnta sthApita karavAno prayatna karyo che (jJAnavivuM, pR.23-rU3).. yazovijayajIe pratipAdana karyuM che ke advaita vedAnta anusAra akhaMDAdvayAnakarasabrahmajJAna e ja kevalajJAna che ane tenAthI ja avidyAnivRttirUpa mokSanI prApti thAya che paNa A barAbara nathI, kAraNake Avo viSaya ja na hovAthI tenuM jJAna mithyA che. vaLI kevuM brahmajJAna avidyAnivartaka mAnazo ? e kevalacaitanyarUpa brahmajJAna na hoI zake kAraNake e sarvadA vidyamAna hoya che tethI avidyA nityanivRtta hovI joIe ane to pachI tanyUlaka saMsAranI upalabdhi na saMbhave, koI zAstrano AraMbha na kare ane anubhavano virodha thAya. e vRttirUpa brahmajJAna paNa hoI zake nahIM - jo vRtti satya hoya to tenAM kAraNa evAM antaHkaraNa, avidyA vagerenI paNa sattA hovI joIe ane te vRttithI temanI nivRtti zakya na bane ane sarva upaniSadono artha bAdhita thAya. e vRttirUpa brahmajJAna mithyA hoya to te Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA L 147 ajJAna-nivartaka kevI rIte banI zake ? koI mithyAjJAnane ajJAnanivartaka joyuM nathI, kAraNake, tevuM hoya to svapnajJAna paNa ajJAnanivartaka bane. madhusudana sarasvatI evI dalIla kare che ke pramANajanya aparokSa antaHkaraNavRttithI abhivyakta thayeluM caitanya je satya ja che te ajJAnanuM nivartaka che; vRtti tenI kAraNatAvacchedaka che tethI anyathAsiddha hoIne kAraNa mAnavAmAM AvatI nathI. avacchedaka kalpita hoya to paNa tenAthI avacchedya tattvanI vAstavatAne hAni thatI nathI; dA.ta. je rajata tarIke bhAsyuM te zudrivya - AmAM zuktinI vAstavatAne koI hAni nathI. nyAyavaizeSika vicArako paNa AkAza zabdanuM grAhaka bane temAM karNazakhulInA saMbaMdhane avacchedaka mAne che, paNa A saMbaMdha to kalpita che kAraNake saMyogamAtra niravayava AkAzamAM sarvathA vidyamAna hovAthI atiprasaMgano doSa thAya. mImAMsako kalpita evA hRsvatva, dIrghatva vagerenA saMsargathI avacchinna thayelA vaNane yathArtha jJAnanA janaka mAne che. have hrasvata vagere dhvaninA dhama hoIne dhvanimAM ja bhAse che jyAre vargo vibhu che tethI jyAM sudhI hRsvatvAdinI kalpanA vaNaniSTha tarIke karavAmAM na Ave tyAM sudhI varNone jJAnanAM kAraNa na mAnI zakAya; tema vedAntI paNa antaHkaraNavRttirUpa kalpita avacchedaka mAne to zo doSa ? (juo tasiddhi, pR.rUddA, nirNayasAgara AvRtti). yazovijayajIne A dalIla svIkArya nathI, ane A dRSTAnto mAnya nathI kAraNake naiyAyiko ane mImAMsako ukta sthalamAM paNa anantadhamatmika vastu svIkAre che. ane upara kahelI rIte vRtti avacchedaka banI paNa na zake. jemAM ane jene vize jJAna thAya temAM ane tene ja vize ajJAna hoya to ja jJAna e ajJAnanuM nAzaka banI zake. madhusUdana sarasvatIe pote siddhAntavivu (u.261)mAM kahyuM che ke AvaraNa dvividha che - eka antaHkaraNathI avacchinna sAkSImAM raheluM ane asattApAdaka, ane bIjuM viSayAvacchinna brahmacaitanyamAM raheluM ane abhAnanuM ApAdaka, kAraNake ghaTamahuM nAnAtimAM ubhaya avacchedano anubhava che. paheluM parokSa ke aparokSa pramAmAtrathI nivRtta thAya che - vatinuM anumAna karyuM hoya topaNa e nathI evI pratItino udaya thato nathI. jyAre bIjuM AvaraNa sAkSAtkArathI ja nivRtta thAya che kAraNake evo niyama che ke je Azraya ane AkAravALuM jJAna hoya te ja Azraya ane AkAravALA ajJAnano nAza kare che. yazovijayajI TIkA karatAM kahe che ke bhUkhathI peTamAM khADo paDyo che (sukSAva) tethI zuM te tarata ja bhUlI gayo, jethI ukSA vRttine avacchedaka tarIke anyathAsiddha kahe che. koI ema dalIla kare ke A ja bIkathI madhusUdane kahyuM che ke caitanyaniSTha pramANa janya aparokSa antakaraNavRttine ja ajJAnanAzaka mAnIe topaNa doSa nathI kAraNake tenI pAramArthika sattA na hoya topaNa vyAvahArika sattA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha to mAnI che. svakhAdinI jema mithyAtvanI Apatti nathI kAraNake svarUpataH mithyAtva aprayojaka che, (tenI koI asara nathI, vRtti mithyA hoya topaNa jJAna ApI zake) ane viSayataH mithyAtva siddha thatuM nathI, kAraNake bAdha thato nathI vRttino viSaya mithyA che, te asamyagujJAna karAve che evuM siddha thatuM nathI). dhUmano bhrama thayo hoya ane tenAthI agninuM anumAna karyuM hoya topaNa abAdhita viSaya raheto hoya to aprAmANya mAnavAmAM nathI AvatuM, kalpita pratibiMbathI paNa vAstava biMbanuM anumAna pramANa che, svapnamAMnI vastuo paNa ariSTAdisUcaka hoya che ane kyAreka svapnamAM upalabdha thayelA maMtrAdi jAgrata avasthAmAM cAlu rahetA hovAthI teno bAdha nathI. yazovijayajI kahe che ke A dalIla avicAritaramaNIya che. vedAntInA matamAM svapna ane jAgratamAM judA vyavahAra paNa na karI zakAya. bAdha nathI thato tethI brahmanI jema ghaTAdinA paramArthasattvane koI hAni nathI, ane jo prapaMca asatya hoya to baMdha ane mokSa paNa asatya hovAM joIe ane A to vyavahAranA mUlamAM ja kuhADAno prahAra che. vedAntIoe paramArthasattA, vyavahArasattA ane pratibhAsasattAnI pratItine anukUla evI traNa zaktio ajJAnamAM kalpI che. pahelI zaktithI prapaMcamAM pAramArthika sattAnI pratIti thAya che ane tethI taiyAyika vagere badhA jJaya padArthonuM pAramArthika sattva mAne che. A zakti zravaNAdinA abhyAsanA paripAkathI nivRtta thAya che pachI bIjI zaktithI prapaMcanuM vyAvahArika sattva pratIta thAya che. upaniSadanAM zravaNAdinA abhyAsavALA A prapaMcane pAramArthika jotA nathI paNa vyAvahArika jue che. A bIjI zakti tattvasAkSAtkArathI nivRtta thAya che tyAre trIjI zaktithI pratibhAsika sattvanI pratIti utpanna karavAmAM Ave che ane e antima tattvabodhanI sAthe nivRtta thAya che. pUrvapUrva zakti uttara-uttara zaktinA kAryanI pratibaMdhaka che tethI traNenAM kArya ekasAthe thaI zake nahIM. tAmidhAnIdu yoganAtu tattvamAvAmUyazcAtte vizvamAyanivRtti (tA0 350, .10) e zrutino paNa abhiprAya che. teno artha A pramANe che - taca, tenA arthAtu paramAtmAnA abhidhyAnathI, abhimukha dhyAnathI eTaleke zravaNAdinA abhyAsanA paripAkathI. vizvamAyAnI eTale sarvane utpanna karanAra avidyAnI nivRtti thAya che, Adha zaktinA nAzathI viziSTano (te zaktithI viziSTa avidyAno nAza thAya che. yUnyatA ganeneti yonana, tattvajJAna - tenAthI paNa vizvamAyAnI nivRtti thAya che. kAraNake | dvitIyazaktinA nAzathI viziSTano nAza thAya che. tattvamAva eTale videhakaivalyavALo antima sAkSAtkAra, tenAthI anta prArabdha karmano kSaya thatAM tRtIya zaktinI sAthe vizvamAyAnivRtti thAya che. abhidhyAna ane yojanathI be zaktinA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jJAnabindu'mAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA ] 149 nAzathI viziSTano nAza thAya che tenI apekSAe tattvabhAvathI pharI vizvamAyAnivRtti thAya che. yazovijayajI kahe che ke upara je kahyuM ke prapaMca asatya hoya to baMdha-mokSa vagere badhuM asatya hovuM joIe tenAthI AnuM paNa khaMDana thaI jAya che. abhidhyAnAdinI pahelAM aparamArthasat AdimAM paramArthasattva AdinI pratIti svIkAravAmAM Ave to anyathAkhyAtimAM mAnavuM paDe jyAre vedAntI anirvacanIyakhyAtimAM mAne che. (juo vittuhI pR.313; gaasiddhi, pR. 612, 861; pacavazI; citradIpa, 130 - tucchA'nirvacanIyA ca vAstavI cetyasau tridhA / jJeyA mAyA tribhirbodhaiH zrautIvittauoi: II) advaitavedAntI evI dalIla kare ke te-te zaktithI viziSTa ajJAna paramArthasattva Adine utpanna karIne tenuM jJAna kare che mATe A doSa nathI. paNa Ama kahevuM ThIka nathI. jene tattvasAkSAtkAra thayo che tene koI paNa vastu ajJAta rahetI nathI tethI prAtibhAsika sattvanA utpAdanane sthAna nathI. "brahmAkAra vRttithI ajJAnanI brahmaviSayatAno ja nAza karavAmAM Ave che jyAre tRtIyazaktiviziSTa ajJAna prArabdhakarma hoya tyAM sudhI rahe che ja mATe brahmathI atirikta viSayamAM prAtibhAsika sattvanuM utpAdana thatuM hovAthI koI virodha nathI." evI dalIla vedAntI kare to e barAbara nathI. dharmInI siddhi ane asiddhi bannene lIdhe vyAghAta thAya che. vaLI tattvamAM koIka ajJAna haju rahetuM hoya to videhakaivalyamAM paNa te TakI raheze evI zaMkA thAya ane sarva ajJAnanI nivRtti thatAM mukti thAya che temAM koIne vizvAsa na rahe te Apatti Ave. dRSTisRSTivAdI vedAntI kahe che ke amArA matamAM A anupapatti nathI. dRSTisRSTivAdamAM brahma ja vastusat che ane prapaMca prAtibhAsika ja che; A prapaMca abhidhyAnAdinI pahelAM pAramArthika satva Adi tarIke bhAse che te pAramArthika sattva Adi AkAravALuM jJAna mAnavAthI ja samajAvI zakAya (kAraNake dRSTi e ja sRSTi che). yazovijayajI dRSTisRSTivAdanI bAbatamAM kahe che ke navya vedAntIoe AnI upekSA karI che kAraNake prAcInoe svIkArelA A vAdamAM bauddha mata ghaNA pramANamAM che, jyAre temane vyavahAravAda ja mAnya che ane vyavahAravAdamAM tattvajJAnIo vyAvahArika prapaMcane pratibhAsika tarIke jANatA hoI teo atyanta bhrAnta che te hakIkatane TALI zakAya tema nathI ja. vedAMtI dalIla kare che ke vyAvahArika prapaMca tattvajJAnathI bAdhita thayeluM hovA chatAM prArabdhanA baLe bAdhita-anuvRtti thAya che tethI teno pratibhAsa e trIjI zaktinuM kArya che; tethI bAdhitAnuvRttithI pratibhAsane anukUla trIjI zakti prAtimAptitattvasampAvanapaTIyasI zakti kahevAya che ane antima tattvabodhathI tenI nivRtti thAya che tethI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha doSa nathI. yazovijayajI A dalIlanA uttaramAM kahe che ke kevalAdvaitInA matamAM bAdhita eTale nAzita, tenI anuvRttinA kathanamAM 'vadato vyAghAta che. jo vedAntI ema kahe ke bAdhita tarIke ke bAdhitatvathI avacchinna sattAthI pratibhAsa e tattvajJanA prArabdhanuM kArya che to trIjI zakti vyartha banI jAya che, ane jyAre badhA ja vizeSa bAdhita thaI gayA che tyAre temano tema pratibhAsa thavo e sarvajJatA vinA anupapatra | vedAntI dalIla kare che ke dvitIya zaktithI viziSTa ajJAnano nAza thavAthI saMcita karma ane tenuM kArya nAza pAme che, pachI tRtIya zaktithI prArabdhanA kAryamAM baLelI doraDInA jevI bAdhitAvasthA utpanna karavAmAM Ave che, A ja bAdhitAnuvRtti che. yazovijayajIne A dalIla mAnya nathI. teo kahe che ke Ama hoya to ghaTapaTAdinI bAbatamAM tattvajJane bAdhita sattvanI buddhi nathI ke vyAvahArika ke pAramArthika sattvanI buddhi nathI mATe tyAM kaMIka juduM ja kalpavAnuM rahe ane ema hoya to loka ane zAstrano virodha thAya. haribhadrAcArye barAbara kahyuM che ke agni, jaLa, bhUmi saMsAramAM paritApa karanAra tarIke anubhavasiddha che ane raudra rAgAdi lokamAM asatravRttinuM ghara che - jo A badhuM kalpita hoya to te nathI, to pachI tattvataH hoya kevI rIte ane ema hoya to saMsAra ane temAMthI mukti kevI rIte yukta hoya? - agnijalabhUmayo yatparitApakarA bhave'nubhavasiddhAH rAgAdayazca raudrA asatpravRttyAspadaM loke / / parikalpitA yadi tato na santi tattvena kathamamI syuriti / parikalpite ca tattve bhavabhavavigamau kathaM yuktau / / (SoDaza, 16.82) mATe vRttinI vyAvahArika sattA mAnIne paNa brahmajJAna samajAvI zakAze nahIM. prapaMcamAM paramArthadRSTinI jema vyavahAradRSTithI paNa koI bIjI sattAno praveza hoI zake nahIM (jJAnavipR.ra6). bIjo prazna carcA mATe lIdho che te e ke saprakAra brahmajJAna ajJAnanivartaka che ke niSpakAra. jo jJAna prakAra hoya to niSpakAra brahmane vize prakAraka jJAna ayathArtha hovAthI e ajJAnanivardhaka hoI zake nahIM. ane yathArtha hoya to advaitanI siddhi na thAya. bIjo pakSa to barAbara che ja nahIM. kAraNake niSpakAraka jJAnane kyAMya ajJAnanuM nivartaka banatuM joyuM nathI. Ama hoya to zuddha brahmajJAnamAtrathI ajJAnanI nivRtti kevI rIte thAya? kahevAno Azaya e che ke saMzaya ke bhrama thAya che e vastunI sattAmAtra aMge nahIM paNa tenA prakAro ke dharma aMge thAya che. tethI ajJAna Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B. nAra, , -3 IjhAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA 151 ane jJAnano viSaya saprakAra hovo joIe ane ajJAnanivartaka jJAna paNa, saprakAraka hovuM joIe. mATe brahmane nirguNa, nidharmaka na mAnatAM ananta dharmavALuM mAnavuM joIe. (jJAnavi2627) brahma jo nidharmaka hoya to te viSaya paNa hoI zake nahIM ane tene vize jJAna paNa saMbhave nahIM. viSaya hovuM eTale karma hovuM ema svIkAravAmAM Ave to karma tarIke kriyAphalazAlI hovAthI ghaTa vagerenI jema e jaDa hovuM joIe. ane jo upaniSado brahmane vize jJAna utpanna na kare to temanuM prAmANya upapanna na bane. ema nahIM kahI zakAya ke brahma aMgenA ajJAnane jJAna dUra kare che teTalA mAtrathI brahmane upacArathI jJAnano viSaya kahyo che. Ama kahevAmAM anyonyAzraya doSa che (brahmane viSaya kare che mATe jJAna tene aMgenuM ajJAna dUra kare che ane tene aMgenuM ajJAna dUra kare che mATe brahmane te jJAnano viSaya mAnavAmAM Ave che). A viSayatA kalpita che tethI te brahmane karma banAvI zake nahIM ema kahevuM barAbara nathI kAraNake sAcI viSayatAno kyAMya svIkAra karyo nathI, ane jo vyAvahArika viSayatA hoya to karmatA paNa vyAvahArika che ane viSayatA karmatAne sAthe lAve che. vaLI ajJAnanivartaka vRttinI nivRtti kevI rIte thaze ? vedAntI ema kahe ke "tenA kAraNarUpa ajJAnanA nAzathI", to uttara e che ke ajJAnanA nAzanA kSaNe TakI rahelA athavA vinAza pAmavAnI avasthAmAM che tevA ajJAnathI janita dRzya jo TakI rahe to muktimAM vizvAsa bese nahIM. vedAntI dalIla kare che ke ukta pramAvizeSa tarIke e nivartaka che paNa dRzya tarIke e nivatyuM che tethI dRzya rUpe avidyAnI sAthe e nAza pAme ane potAnAthI ja tenI nivRtti thAya to temAM koI doSa nathI. A dalIlano uttara e che ke pramA ja apramAnI nivartaka jovAmAM Ave che tethI dRzyatva nivAryatAnuM avacchedaka hoI zake nahIM, ane jJAna ajJAnanuM, nAzaka che e paNa pramANathI siddha nathI, anyathA svapnAdi adhyAsanA kAraNabhUta ajJAnanI jAgraMdAdinA pramANajJAnathI nivRtti thatAM pharI svapnAdi adhyAsa thaI zake nahIM. jo aneka ajJAna svIkAravAmAM Ave to AtmAnI bAbatamAM paNa tema saMbhave ane mukti aMge vizvAsa rahe nahIM. mUla ajJAnanI ja vicitra aneka zaktio mAnavAmAM Ave to eka zaktino nAza thAya topaNa bIjI zaktithI bIjA svakhAdinI punarAvRtti saMbhave che, paNa sarvazaktivALA mULa ajJAnanI nivRtti thaI jAya tyAre bIjA kAraNano saMbhava raheto nathI, ane AvuM bIjuM ajJAna mAnavAmAM nathI AvyuM tethI prapaMcanI pharI utpatti nahIM thAya - Ama kahevuM e to svavAsanA mAtra che. caramajJAna mUla ajJAnanuM nAzaka che ke koI kSaNavizeSa e nakkI karanAra koI vinimajja nathI. ananta uttarottara zaktinAM kAryomAM anantapUrvapUrva zaktionuM pratibandhatva heturUpa che, caramazaktinA kAryamAM caramazakti heturUpa Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha che, ane tenA nAzamAM caramajJAna heturUpa che ema kalpavAmAM mahAgaurava che. pUrvazaktinA nAza vakhate paNa jema mUla ajJAnanI anuvRtti hoya che tema caramazaktino nAza thAya tyAre paNa mUla ajJAnanI anuvRtti thavI joIe e Apattine dUra karI zakAtI nathI, mATe A dalIlamAM koI sAra nathI. jAgrat Adi bhramathI svakhAdi bhramanuM mAtra tirodhAna thAya che. jema sarpabhramathI raju aMge dhArAnA bhramanuM tirodhAna thAya che tenI jema (rajjumAM sarpabhrama hoya tyAre temAM jaladhArAno bhrama thato nathI), paNa ajJAnanI nivRtti to brahmAtmakya jJAnathI ja thAya che - A dalIlano paNa uparyukta uttarathI nirAsa thaI jAya che. Ama jJAna ajJAnanivartaka che e aMge koI pramANa upalabdha na thatAM ajJAnanivRttimUlaka mokSamAM vizvAsa nahIM rahe. (jJAnavivuM, pR.22) yazovijayajIe paNa bIjA jaina AcAyonI jema e batAvavAno prayatna karyo che ke zrutivacanothI paNa kevalAdvaitavAdanuM nahIM paNa jainadarzana saMmata karmavAdanuM ane jenAM karmono kSaya thayo che evA - AtmAnA ja brahmabhAvanuM samarthana thAya che tethI zazazRMganA sagA bhAI jevA ajJAna AdinI kalpanA karI kevalAdvaitanuM pratipAdana karavuM e vyartha che (jJAnavivuM, pR.22-30). ekajIvamuktivAdane mAtra zraddhAnuM ja zaraNa che, anyathA svapnanA bIjA jIvonA pratibhAsanI jema jo bIjA jIvono pratibhAsa vibhrama hoya to jIvapratibhAsamAtra tevo haze ane koI jIva mAnI zakAze nahIM ane vedAntIne cAkamatanuM sAmrAjya ja prApta thaze (jJAnavikhyuM, pR.30). brahmajJAnanI prakriyA sAthe saMgata muddAonI carcA karatI vakhate yazovijayajIe jainadarzana saMmata keTalAka muddAonI paNa spaSTatA karI che. vedAntaprakriyA anusAra brahmaviSayaka nirvikalpa bodha thAya che tyAre te brahmamAtranA astitvane tathA bhinna jagatanA abhAvane sUcita kare che. A nirvikalpa bodha brahmaviSayaka thAya che, anyaviSayaka nahIM, ane A nirvikalpaka bodha thaI jAya pachI pharIthI kyAreya savikalpaka bodha thato nathI. vedAntano abhiprAya e che ke AtmA ekarUpa che, temAM sajAtIya, vijAtIya ke svagata bhedane koI sthAna nathI. eka vAra nirvikalpaka bodha thaI gayo ke avidyAkata bhedakalpanAne avakAza ja nathI tethI, savikalpaka bodhanI saMbhAvanA rahetI nathI. AtmAne kUTastha nitya ane ekarUpa mAnanAra matamAM ja A mAnyatA upapatra che. - yazovijayajI dravya-paryAyanI anekAntadRSTithI AtmA ane tenA bodhano paNa vicAra kare che, je pramANe brahmajJAna ane ghaTajJAnamAM koI mULabhUta bheda nathI. jaina mata anusAra nirvikalpaka bodhano artha che zuddha dravyano upayoga jemAM koI paNa paryAyanA vicAranI chAyA paNa na hoya. athatu je samasta paryAyonA uparAganA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA 153 asaMbhavano vicAra karI kevaLa dravyane ja viSaya kare che te nirvikalpaka bodha che, paNa A jJAna cittvamAna dravyathI bhinna jaganA abhAvane viSaya kare che evuM nathI. Ane jaina paribhASAmAM zuddhadravyanavAdeza paNa kahe che. A nirvikalpaka bodha cetana dravya temaja ghaTAdi jaDa dravya bannemAM pravRtta thaI zake. te cetana dravyaviSayaka ja hoya evuM nathI. eTaluM ja jarUrI che ke te dravyanA paryAyonA saMbaMdhanA asaMbhavano vicAra karI kevala dravyasvarUpanuM ja grahaNa kare. yazovijayajI e paNa spaSTa kare che ke jJAnasvarUpa AtmAno svabhAva ja evo che ke te ekamAtra nirvikalpaka jJAnasvarUpa nathI rahetuM. te zuddha dravyano vicAra choDIne payayonA vicAramAM pravRtta thAya che tyAre nirvikalpaka jJAna pachI payiApekSa savikalpaka jJAna paNa tene thAya che. tethI nirvikalpaka jJAna pachI savikalpaka jJAnano saMbhava nathI ema mAnavuM barAbara nathI. sAmAnya rIte jaina prakriyA pramANe nirvikalpaka bodha eTale avagraha. paNa yazovijayajI nirvikalpaka bodhane vicArasahata manojanya ke mAnasika kahe che jyAre avagraha vicArasahakRta manojanya nathI hoto. Ano khulAso e che ke A vicArasahakRta manojanya zuddha dravyopayogarUpa nirvikalpaka bodha IhAtmaka vicArajanya apAyarUpa che ane nAmajAtyAdi yojanAthI rahita che. (jJAnavivu, pR.20-) kevalAdvaita vedAnta anusAra brahmano nirvikalpaka bodha tattvamasi jevA mahAvAkyathI thAya che arthAt zabdajanya che. A mahAvAkyanA zravaNathI aparokSajJAna thAya che. AnI viruddha upAdhyAyajI rajUAta kare che ke nirvikalpaka bodha paryAyathI mukta vicArasahakRta manathI ja utpanna thAya che tethI manojanya mAnavo joIe, zabdajanya nahIM. jo kahevAmAM Ave ke brahmAkAra bodhane mAnasa bhAnavAmai nAvedavinmanute taM bRhantaM vedenaiva tadveditavyam, taM tvaupaniSadaM puruSaM pRcchAmi (vRtAM rU.2.26) jevAM zrutivacanono virodha che to Ano uttara e che ke tene zAbda mAnavAmAM paNa yAvADanayukita (na), 2.4), yato vAvI rivartane taitti,2.4.7) jevAM zrutivacanono virodha che. | vedAntI bacAvamAM kahe che brahma vaNIthI gamya nathI ema kahenArI kRtiono abhiprAya evo che ke mukhya vRttithI te brahmanI bodhaka nathI paNa jahadajahalakSaNAthI to brahma vize mahAvAkya dvArA jJAna thAya che ja. manamAM to mukhya-amukhya evo bheda che ja nahIM tethI brahmajJAnane mAnasa mAnatAM canmanasA ramanute (na 1.5) jevI kRti sAthe virodha Ave ja. sa mAnasIna kAbhA manaauvAnudravyamAM AtmAne "mAnasIna' kahyo che teno artha e che ke manarUpI upAdhimAM tenI upalabdhi thAya che, tyAM manojanya sAkSAtkAra abhipreta nathI. manasaivAnadraSTaa:mAM mana - e kartAnA arthamAM tRtIyA che, AtmA akartA che ema batAvavA mATe manane darzanakta mAnyuM che, kAraNa nahIM. kAraNake AtmAne zrI niSa8 upaniSadya kahyo che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha A dalIlano javAba ApatAM yazovijayajI jaNAve che ke manasA heva puNyati mananI zati ( 90 9.6.3)mAM cakSu, Adi karaNa hovA chatAM dIrghakAlika saMjJAnarUpa darzananI vAta hovAthI manane ja karaNa kahyuM che. tethI manathI brahmajJAna thAya che. advaitavedAntI paNa brahmajJAna manathI thAya che ane nathI thatuM ema kahenArAM banne prakAranAM zrutivAkyo hovAthI temanI upapatti batAvavA kahe che ke brahma vRttino viSaya che paNa vRttithI uparakta caitanyano viSaya nathI. ema paNa zabda aparokSajJAnajanaka che ema mAnavAmAM svabhAvabhaMgano prasaMga Ave kAraNake zabdano svabhAva ja parokSajJAna utpanna karavAno che. vedAntI dalIla kare che ke zabda pahelAM parokSajJAna ja utpanna kare che ane pachIthI vicAranA sahakArathI aparokSajJAna utpanna kare che tethI uparyukta doSa nathI. Ano javAba ApatAM upAdhyAyajI kahe che ke AmAM ardhajaratIya nyAyanI Apatti che. jo zabdano svabhAva ja parokSajJAna utpanna karavAno hoya to hajAra sahakArIthI paNa teno svabhAva badalAvI zakAya nahIM. saMskAranA sahakArathI AMkha vaDe pratyabhijJAnAtmaka pratyakSajJAna utpanna thAya che tenI jema A thaze ema paNa nahIM kahevAya. je aMzamAM saMskAranI apekSA che te aMzamAM smRtitvanI Apatti thaze, ane je aMzamAM cakSunI apekSA che te aMzamAM pratyakSatanI Apatti thaze e bIke to jeno pratyabhijJAne juduM pramANa mAne che. vedAntIo dAkhalo Ape che ke daza chokarA gAya carAvavA gayA ane pAchA pharavAno samaya thayo tyAre koI khovAtuM to nathIne ema khAtarI karavA gaNavA lAgyA; dareke potAnA sivAyanA navane gaNyA ane daza na thatAM gabharAyA. eka bhalA vaTemArgue dasa gaNI batAvyA ane kahyuM tuM dazamo che - dazamasvasa, e vAkyathI sAkSAtkAra thaI gayo. paNa ahIM vAkyathI to parokSajJAna ja thAya che ane te pachI bIjuM mAnasajJAna thAya che tenAthI bhramanI nivRtti thAya che. yazovijayajI kahe che ke A amArA payayathI mukta zuddhadravyaviSayatAvALA dravyanayano viSaya che tethI brahmavAda bAjue rAkho. jaina darzananI zAstravyavasthA anusAra vAkyathI paNa dravyAdizathI akhaMDa zAbdabodha ane padathI paNa paryAyAdizathI sakhaMDa zAbdabodha thAya che, mATe zabda aparokSajJAna utpanna karI zake nahIM. mahAvAkyajanya aparokSa zuddhabrahmaviSayaka jJAna te ja kevalajJAna evo vedAntIono mithyAtvano abhiniveza mahAna ja che ! - ema jJAnIoe vicAravuM (jJAnavivuM, pR.-32). yazovijayajIe kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA karI che tene vize eTaluM ja kahevuM yogya che ke Avo nirAsa sau paradarzanavAdIoe karyo che, vedAntanA ja viziSTAdvaitI vagere AcAryoe karyo che ane kevalAdvaita vedAnta mATe gaurava levA jevI vAta to e che ke kevalAdvaitavAdI ciMtakoe pote avidyAnuM svarUpa kevuM hoI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jJAnabindu'mAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA ] 155 zake, brahma teno AMzraya ke jIva, ane banne pakSamAM dekhAtI muzkelI, avidyA eka ke aneka, jIva eka ke aneka, Izvara mAnyA sivAya cAle ke nahIM, vyaktigata jIvanI muktinuM svarUpa kevuM hoI zake - mukta thatAM jIva Izvarane prApta kare, ane sarva jIvonI mukti thAya tyAre ja brahmabhAva prApta kare, ke pachI mukta jIva sIdho brahmabhAva pAme che - jIvanmukti zI rIte saMbhave, zabda-pramANathI aparokSAna saMbhave ke nahIM vagere vagere prazno karIne kevalAdvaitanI maryAdAmAM rahIne tenI sAthe vadhAremAM vadhAre saMgati bese e rIte potapotAnI rIte prakriyA batAvI che ane Ama avacchedavAda, pratibiMbavAda, AbhAsavAda, ekajIvavAda, dRSTisRSTivAda, sRSTidRSTivAda vagerenuM pratipAdana thayuM. advaitavedAntanA pratipAdanamAM doSo joI zakAya che jema bIjAM darzanonA siddhAntonuM paNa khaMDana karI zakAya che. kevalAdvaitano parama upadeza advitIya kUTasthanitya nirvizeSa cinmAtrasvarUpa Atmatattva vize che je vANIthI ane manathI para che, je pramANothI anubhAvya nathI, zAtA kartA bhoktA nathI, kevala cisvarUpa che, asatkAryavAda, satkAryavAda, pratItyasamutpAda vagereno ghaNo vicAra karyA pachI sarvamAM doSo dekhAtAM ane temAMthI koI paNa vAdano aMgIkAra karatAM upaniSat pratipAdita avikArI advitIya vibhu kUTasthanitya nirvizeSa brahmanI mAnyatAmAM virodha Avaze tema dekhAtAM kevalAdvaita vedAnta brahma ekamAtra paramArtha che ane brahma sivAya kazuM nathI ane te avikArI kUTasthanitya che e mukhya siddhAnta apanAvyo, paNa vyavahAramAM je bhedajJAna thAya che tenuM zuM ? tenI koI rIte upapatti batAvavA avidyA ane tenAM kAryonI prakriyA upadeza khAtara svIkArI - eya pUrI samaja sAthe ke koI paNa vAdamAM khaMDanane avakAza che ja, paNa bane teTalI yuktiyukta rIte paramArthanA jJAnanI najIka pahoMcADavAnuM kAma tattvaciMtakanuM che. tethI gauDapAde ajAtivAda anusAra, zaMkarAcArye avighAvAda anusAra A kAma karavAno prayatna karyo. aparA vidyAthI vyavahAranA jJAnane ane upaniSaddnA keTalAka matone ghaTAvyAM ane zAstra sahita badhAM pramANa avidyAnA kSetramAM ja che ema nirbhaya rIte kahyuM. A vicAravikAsa pAchaLa, tattvopaplavavAda, vijJAnavAda, zUnyavAdanI asara che, ane koI paNa saMpradAyane mATe tattvacintananA kSetramAM bIjA cintakonA vicAronI asara hovI e AvakAradAyaka bInA che. paNa tattvavicAra dvArA jenI najIka pahoMcI zakAya paNa pAmI na zakAya evA paramArthanuM jJAna to RSionA sAkSAtkAranA pratipAdanamAMthI ja maLI zake eTale upaniSadonAM vacanonuM samarthana lIdhuM eTaluM ja nahIM, paNa temane pAyAmAM rAkhI tenA para ja advaitavedAntadarzananI imArata caNI. paNa eTaluM joI zakAya che ke kevalAdvaita vedAMtanA ciMtako aMdhazraddhAthI ke buddhine kAma na karavA daIne upaniSAkyo samajyA nathI. pratyeka Dagale potAne je pratItikara siddhAnta lAgyo te anusA2 ja temane zrutivacanono artha samajAyo che ane te Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15s | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha samajavA mATe pUrvamImAMsAe vedanA athanirNaya mATe je niyamo sthApyA teno paNa upayoga karyo che. satya eka ja hoI zake ane tenuM nirUpaNa kRtivacanomAM hoya ja e zraddhA sAthe dareka darzana pote jene parama satya samaje che te ja kRtimAM hovuM joIe ema mAnIne zruti-vAkyono artha e rIte kare che, keTalAka akSarazaH artha kare che ane jyAM virodha dekhAya tyAM paramAtmAnI acinta zaktio che tethI temAM kazuM asaMbhava ke virodhI nathI ema dalIla karI zrutivacano samajAve che. viziSTAdvaitI cit ane acit brahmanuM zarIra che, prakAra che, vizeSaNa che, brahma vinA. temanuM astitva saMbhave nahIM mATe ja tat svasa, sarva sviyaM dramAM prakAra-prakArI bhAvane AdhAre sAmAnAdhikaraNya che ema samajAve che. zAMkara vedAMta upaniSadvAkyomAM jyAM virodha jevuM dekhAya tyAM parA vidyA - aparA vidyA ke pAramArthika dRSTi - vyAvahArika dRSTino Azraya le che (upaniSadomAM judAjudA RSionA ke AcAryonA mata saMgrahAyelA maLe che tethI judA vicAra hovAnA ja paNa temane AdhAre vedAMtadarzananuM cokkasa rUpa nakkI thayuM tathA samanvaya batAvI eka artha nizcita karavAnI jarUra UbhI thaI tyAre uparyukta upAyothI samanvaya batAvI dareke potAnA siddhAnta mATe samarthana meLavyuM. mAdhyamika bauddhoe saMvRti-satya ane pAramArthika satyano AdhAra laIne buddhanAM vacano samajAvyAM che. jainonI anekAntadRSTine nayono svIkAra anukULa Avyo jemAM koI paNa vacananA artha ke mata ke vAda goThavI zakAya. kevalAdvaita vedAMte lokamAM thatA bhedanA anubhavane ane bIjAM darzanoe - khAsa karIne pramANamImAMsAnA kSetramAM nyAyavaizeSike ene jagatuSTi AdimAM sAMkhyadarzane - pratipAdita vicArone potAnI rIte svIkArI temane aparA vidyAmAM sthAna ApyuM. upaniSada-pratipAdita brahmavicAra (potAno viziSTa) tene parA vidyAmAM sthAna ApyuM paNa evI samajaNa sAthe ke A badhuM paNa avidyAnA kSetramAM che. paramArtharUpa jJAna to svayaMsiddha, svayaMprakAza che jene prApta karI zakAya, paNa tevA pUrNaprakAzarUpa thavA mATe ajJAnanI nivRtti brahmajJAna dvArA karavI paDe. apathya dIkSite siddhAntalezasaMgrahanA prAraMbhamAM ja (zloka 2) barAbara kahyuM prAcInairvyavahArasiddhaviSayeSvAtmaikyasiddhau paraM sannahyadbhiranAdarAt saraNayo nAnAvidhA darzitAH / prAcIna AcAryo AtmajyanI siddhimAM atyanta kaTibaddha hatA ane temaNe vyavahArasiddha viSayo jevA ke jIva, jagatu, Izvara) pratye khAsa Adara na dAkhavatAM nAnAvidha saraNio batAvI. arthAt mukhya siddhAnta mAnIne jIva AdinI alagaalaga rIte upapatti batAvavAmAM AvatI hoya to temane te bAbatamAM koI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnabindumAM kevalAdvaita vedAntanI samAlocanA D 157 durAgraha nahoto. surezvarAcArye paNa kahyuM che ke pratyagAtmAne vize je-je prakriyAthI (avacchedavAda ke pratibiMbavAda ke AbhAsavAda ke ekajIvavAda ke anya) bodha thato hoya te-te ja prakriyA ahIM sArI hoI zake (kAraNake enuM upAya tarIke ja mahattva cha), bhane te. nAnAvidha DI za3 - yathA yathA bhavetpuMsAM vyutpattiH pratyagAtmani / ' sA saiva prakriyeha syAt sAdhvI sA cAnavasthitA / / (bRhadAraNyakopaniSadbhASyavArtika 1.4.402) kevalAdvaita vedAMtanI prakriyAno nirAsa karatI vakhate tenuM A dRSTibiMdu dhyAnamAM rAkhavuM joIe eTaluM ja kahevAno Azaya che. bAkI buddhinA pariSkArane mATe yazovijayajIe brahmajJAna Adi prakriyAno nirAsa karyo che te temanA graMthamAM asthAne nathI kAraNake jainonA AvaraNanA siddhAntanI sAthe vedAMtanI paribhASA ane vicAra-saraNi keTalIka bAbatomAM maLatI Ave che? ___uta. sumatAta. jJAnabindunI temanI prastAvanAma (pR.51-52) vedAMtanI ajJAnagata trividha zakti (jenuM nirUpaNa upara karyuM che) ane jainadarzananI trividha AtmabhAvavALI prakriyAnI tulanA karI che te avataraNa lekhanI samAptie mApyu cha : - jaina darzana ke anusAra bahirAtmA, jau mithyAdRSTi hone ke kAraNa tIvratama kaSAya aura tIvratama ajJAna ke udaya se yukta hai ata eva jo anAtmAko AtmA mAna kara sirpha usImeM pravRtta hotA hai, vaha vedAntAnusArI Adyazaktiyukta ajJAna ke baMla se prapaJca meM pAramArthikatva kI pratIti karane vAle ke sthAna meM hai / jisa ke jaina darzana antarAtmA arthAt anya vastuoM ke ahaMtvamamatva kI ora se udAsIna ho kara uttarottara zuddha AtmasvarUpa meM lIna hone kI ora bar3hane vAlA kahatA hai, vaha vedAntAnusArI ajJAnagata dUsarI zakti ke dvArA vyAvahArikasattvapratIti karane vAle vyakti ke sthAna meM hai / kyoM ki jainadarzanasaMmata antarAtmA usI taraha AtmaviSayaka zravaNamanananididhyAsana vAlA hotA hai, jisa taraha vedAntasaMmata vyAvahArikasattvapratIti vAlA brahma ke zravaNamanananididhyAsana meM / jainadarzanasaMmata paramAtmA jo terahaveM guNasthAna meM vartamAna hone ke kAraNa dravya manoyoga vAlA hai vaha vedAntasaMmata ajJAna gata tRtIyazaktijanya prAtibhAsikasattvapratIti vAle vyakti ke sthAna meM hai / kyoM ki vaha ajJAna se sarvathA mukta hone para bhI dagdharajjukalpa bhavopagrahikarma ke saMbandha se vacana Adi meM pravRtti karatA hai / jaisA ki prAtibhAsikasattvapratIti vAlA vyakti brahmasAkSAtkAra hone para bhI prapaJca kA pratibhAsa mAtra karatA hai| jaina darzana jisa ko zailezI avasthA prApta AtmA yA mukta AtmA kahatA hai vaha vedAntasaMmata ajJAnajanya trividha dRSTi se para Atmabodha vAle vyakti ke sthAna meM hai / kyoM ki aba mana, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 pa upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha vacana, kAya kA koI vikalpaprasaMga nahIM rahatA, jaisA ki vaidAntasaMmata antima brahmabodha vAle ko prapaJca meM kisI bhI prakAra kI sattvapratIti nahIM rhtii| saMdarbha (1) jJAnabinduprakaraNa, zrImad yazovijayopAdhyAya, siMghI jaina granthamAlA, saMvat 1998. (2) darzana aura cintana, paNDita sukhalAlajI, gujarAta vidyAsabhA, ahamadAbAda, saMvat 2013 (3) Studies in Jain Philosophy, Nathmal Tatia, Jain Cultural Research Society, Calcutta, 1951. upAdhyAyajInA jaina tattvajJAna, AcAra, alaMkAra, chaMda vagere anya viSayonA graMthone bAda karI mAtra jaina nyAyaviSayaka graMtho upara najara nAkhIe to ema kahevuM paDe che ke, siddhasena ne samaMtabhadrathI vAdidevasUri ane hemacaMdra sudhImAM jaine nyAyano AtmA jeTalo vikasita thayo hato. te pUrepUro upAdhyAyajInA tarkagraMthomAM mUrtimAnuM thAya che ane vadhArAmAM te upara eka kuzaLa citrakAranI peThe teoe evA sUkSmatAnA, spaSTatAnA ane samanvayanA raMgo pUryA che ke jenAthI muditamanA thaI ApoApa ema kahevAI jAya che ke, pahelA traNa yuganuM baMne digaMbara ane zvetAMbara) saMpradAyanuM jene nyAyaviSayaka sAhitya kadAca na hoya ane mAtra upAdhyAyajInuM jaina nyAyaviSayaka saMpUrNa sAhitya upalabdha hoya to jaina vADmaya kRtakRtya che. 5. sukhalAlajI (jaina nyAyano kramika vikAsa') Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jJAnArNavaprakaraNa' yazodharA vAdhavANI zrI jaina graMtha prakAzana sabhA (amadAvAda) taraphathI vi.saM.1997 (I.sa. 1940)mAM chapAyela 'jJAnArNaprakaraNa'nA prakAzakIya nivedanamAM jaNAvavAmAM AvyuM che tema, A ja nAmano eka graMtha digaMbarIya zrI zubhacaMdrAcArye paNa lakhelo. paraMtu e graMthamAM zrI hemacaMdranA yogazAstra(nA prAraMbhika prakAzo)nI jema ja mukhyatve yoganA svarUpa ityAdi vize nirUpaNa kareluM; tethI ene vikalpe corNava, yo pradIpa ke dhyAnazAstra nAmothI paNa oLakhavAmAM Ave che. prastuta graMtha enAthI nizcita ja bhinna che. eka to e zIrSaka anusAra kharekhara ja jJAna(nA prakAro)nI mImAMsA kare che; ane bIjuM enA kartA digaMbarIya nahIM paraMtu zvetAMbara matanA muni nayavijayajInA ziSya, nyAyavizArada, nyAyAcArya tathA zrI haribhadrasUri-laghubaMdhu ityAdi aneka birudothI alaMkRta thayelA mahopAdhyAya zrI. yazovijayagaNi che evo spaSTa ullekha graMthanA prathama taraMganA aMte svayaM lekhaka dvArA karAyo che. kAzI tathA AgrA khAte Sadarzanano ane temAMya savizeSa navyanyAyano UMDo abhyAsa karI AvelA zrI yazovijayajIe potAnA aneka (110 jeTalA) nirmita graMtho paikI keTalAkamAM navyanyAyanI ja zailIthI viSayonuM pratipAdana karyuM che. e koTimAM gaikSahatI, aneAnavyavasthA, nayopaveza, nayAmRtatamiLa, vAvamAnA, nyAyapaMDavAgha, jJAnaviMdu vagerenI sAthosAtha jJAnArNavane paNa mUkI zakAya. jJAnavivuM tathA jJAnArNava baMnnemAM zIrSaka-sAmya che tema prakAra-sAmya paNa che H baMnene prajaLasaMzA ApavAmAM AvI che. paraMtu viSayanI dRSTie baMnenI vyApti bhinnabhinna che, jJAnaviMdu e kharekhara jJAnasAgaranA anekAneka biMduo paikI eka (kevalajJAna ke kevaladarzana) vize che H judAjudA jainAcAryonA vicAro carcIne nayabhedanA avalaMbanathI temano samanvaya sAdhavAno prayatna temAM karavAmAM Avyo che... ethI viparIta, prastuta jJAnArNavapraraLamAM jaina matamAM mAnavAmAM AvelA pAMceya jJAnaprakArone vize kathana che; temAMya khAsa karIne temanA saMbaMdhe bIjAo dvArA karAyelAM apUratAM ke bhUlabharelAM vidhAno sAme khaMDanAtmaka zailI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 | upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha apanAvavAmAM AvI che. A prakaraNanA vibhAgone tAM kahIne tenI rAva saMjJAne kAvyadRSTie sArthaka karavAmAM AvI che. joke sarjava (eTaleke mahAsAgara) zabdathI je ativistRta vipulatAno bodha thAya te ahIM dekhAtI nathI : graMtha vaccevacce temaja aMtabhAgamAM truTita rUpe upalabdha thayo che. tethI to e ora ja alpa svarUpano lAge che. paraMtu viSayanI temaja enA nirUpaNa mATe prayojAyela tarka-vitarkanI gahanatA-agAdhatA sAce ja evI che ke A vicAra-arNavano pAra pAmavo eka ati duSkara kArya banI jAya che. graMthanuM A agAdha arthagAMbhIrya dhyAnamAM laIne yazovijayajIe pote ja enuM svopajJa vivaraNa raceluM evo ullekha maLe che. paraMtu e vivaraNa huM prApta karI zakI nathI. tethI, yogya sAmagrI vinA ja motI mATe mahAsAgaramAM avagAhana karatA marajIvA jevI mArI sthiti thaI che. te chatAM, A graMthanuM punaHpunaH pArAyaNa karIne mArI maMdabuddhithI je kaMI pAmI zakI chuM, te Apa saunI samakSa dharavAno yazAzakti prayatna ahIM karyo che. taraMga pahelo: prathama taraMganI prathama gAthA (= zloka) bahu ja kAvyamaya che. emAM kahyuM che ke dhImAna nyAyavizArada jana caMdranI (pUrNa), kaLAnuM smaraNa karIne jJAnArNavanI sudhAmAM snAna karI potAnI vANIne pavitra banAve che. ("nyAyavizArada' zabdathI lekhake potAno ja ullekha karyo hoya, e paNa zakya che kAraNake A tane aMte emaNe e pramANe ja karyuM che, potAno nAmollekha karyo nathI.) bIjI gAthAmAM jaina matAnusAra jJAnanA pAMca prakAronAM nAma gaNAvyAM che ? matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryava( mana:paryAya)jJAna ane kevalajJAna. jJAnamAtrane pratyakSa ane parokSa ema be sthaLa vibhAgomAM vaheMcIne gAthA 3 jaNAve che ke pratyakSa eTale akSa (= Idriya) mAtranI madadathI utpanna thAya che. paraMparAgata rIte mati tathA zrata e be jJAnaprakArone pratyakSa vibhAgamAM, ane bAkInA traNa prakArone parokSa eTaleke IdriyAtIta/AtmapratyakSa vibhAgamAM samAviSTa karavAmAM Ave che. paraMtu A prAcIna jaina paraMparAne badale nyAyadarzanane anusaratAM ahIM yazovijayajI kahe che ke parokSa eTale parAkSa, ane temAM anumAna Adi jJAnaprakArono samAveza thAya che. (pAraMparika rIte anumAna e pratyakSa gaNAyelA matijJAnano eka peTAprakAra che.) gAthA pathI 11mAM zrutajJAna tathA matijJAnanA paraspara saMbaMdhanI tathA sAmya-vaidharmonI carcA karI che. (Ama to A Akho taraMga ja A benI vistRta carcA mATe ja mukhyatve karIne racAyelo jaNAya che.) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnArNavaprakaraNa' U 101 gAthA 12thI 15mAM vidhAna che ke phakta samyagdaSTivALI vyaktinAM ja mati ane zruta jJAna' saMjJAne kharekhara pAtra che. mithyAdi jananI bAbatamAM e baMne baMdhanA hetu ke mokSanA ahetu hovAne lIdhe ajJAnarUpa ja gaNAya. gAthA 16thI pharIvAra mati-zrutanA paraspara saMbaMdhanI carcA AgaLa vadhe che. e badhuM vIgate samajavA mATe TIkAnI sahAyatA anivArya che, joke gAthA 22 ane 25 tathA AgaLa upara 26thI 29mAMnAM vidhAnono sAra evo jaNAya che ke zravaNendriyathI grAhya evuM zabdo ke vargonuM je amUrta svarUpa, tene yazovijayajI pAvakRta evI saMjJA Ape che, ane e amUrta zabdone svarabhaMjanonAM saMtacihno dvArA lipibaddha karIne Apela mUrta svarUpa (dA.ta. zAstrIya graMtha ItyAdi), tene eozrI dravyakRta kahe che. bIjI bAju A ubhaya prakArono matijJAna sAthe saMbaMdha nIcenI rIte joDI zakAyaH pAvakRtanuM svarUpa dharAvatA zabdo sAthe Idriyano saMsarga. tathA emAMthI manamAM UThatI aspaSTa chApa, jemane AgaLa upara tarI 2mAM anukrame vyasanAva tathA paryAvarada kahyA che. uparAMta viprahathI anubhavelA (zabda) viSayanI bAbatamAM vizeSa jANavAnI AkAMkSA ke vicAraNArUpa , temaja e vize anyApohapUrvaka bAMdhela mAnasika vicAra (=savichanya zapratyakSa)rUpa upAya ane tenI manamAM lAMbA samaya sudhI thatI ghArI, - e sarva matijJAnamAM samAviSTa thAya che (ane A matijJAna lipibaddha thatAM dravyakRtanI saMjJA pAme che) evuM yazovijayajI sUcave che. gAthA 30mAM bIjA keTalAkano evo mata noMdhyo che ke matijJAna e bhAvakRtano bhASAvyApAra (= bhASA dvArA pragaTIkaraNa) mAtra che, paraMtu lekhakane A mata mAnya nathI, evuM AgaLanI gAthAo 31-45 parathI jaNAya che. gAthA 46-4mAM vaLI eka bIjo navo mata noMdhAyo che, je kahe che ke mati e va sAmAna che ane zrata che sukhya samAna. yazovijayajInuM kahevuM che ke AnA AdhAre jo be vacce sadaMtara bheda mAnavAmAM Ave to zrutajJAnano uccheda thaze, vAstavamAM A dRSTAMta to e be vaccenA dekhItA bhedane abhedAzliSTa puravAra karavA prayukta thayela che. AnI samajUtI mane nIce pramANenI lAge che jhADanI je chAla koI kALe valkala eTaleke vastronuM kAma ApI zake, ene ja vaLa daIne mukhya eTaleke mazAlanI vATa banAvI zakAya - prakAza pragaTAvavAnA hetuthI. e ja rIte, je kaMI manamAM matijJAna rUpe vidhamAna hoya, tene ja bIjA mATe jJAnajyoti pragaTAvavA sAru likhita rUpa ApavAthI te dravyakRtanuM rUpa dhAraNa kare che. - gAthA 50mAM ullekha che eka vadhu matano, je mujaba nakSara jJAna te mati ane akSara () jJAna te zrata. paraMtu e rIte to matijJAnano uccheda thavAnI bhIti che, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ema kahI munizrI tene satata mata gaNAve che. gAthA pa1 : jo zrata upara AdhArita hovAne lIdhe patine paNa zruta(mAM ja aMtarbhata) mAnavAmAM Ave, to matinI vyAti enA viharUpa prakAra sudhI ja sImita karIne enA bAkInA prakArone zruta saMjJA ApavI paDaze. paraMtu AvuM yazovijayajIne mAnya nathI, e emaNe taraMga mAM ApelA matijJAnanA pRthakkaraNa parathI spaSTa jaNAya che.) gAthA para H zrutajJAnane AdhAre utpanna thato viveka te matijJAna evuM paNa eka vidhAna maLe che. yazovijayajIne emAM nIce mujaba doSa jaNAya che H (kArya utpanna thatAM kAraNAvasthAno uccheda thato hovAthI) A matamAM matinI utpatti pachI zrutano uccheda mAnavo paDe; jo ema na karIne e kALe baMne kriyAonuM astitva mAnavAmAM Ave to yApadya (doSa) lAgu paDe. A ja paddhatithI AgaLa gAthA pa3-57mAM paNa mati ane zrutanA paraspara bheda tathA saMbaMdhanI carcA AgaLa vadhe che. e paikI gAthA paDamAM Apela suMdara dRSTAMtano khAsa ullekha karavAnuM mana thAya che : matijJAna e mUMgA mANasanI vaijJapti (= potAnA pUratA jJAna)nuM kAraNa che, jyAre dravyakRta e matijJAnanA AdhAre karelI ceSTA che, je pArakAnA jJAnano hetu bane che. (jema vANI vaDe zabdo uccArIne mANasa sAMbhaLanArane kaMIka jANa karI zake che, tema akSarolipi vaDe lakhIne te ghaNA badhA vAcakone potAnI pAsenA matijJAnano bodha karAvI zake che. nahIM to enI pAsenuM matijJAna e mUMgA mANasanA jJAnanI jema enI pAse ja rahe, saMkrAMta na thaI zake.) gAthA pa8mAM upasaMhAra rUpe jAhera karyuM che ke A pramANe sthira saMpradAyanI pavitra dizAne anusarIne sarva prakAranI dalIlo sahita)thI mati ane zruta vacceno bheda pradarzita karavAmAM Avyo che. A pachI traNa judI gAthAo maLe che, je paikI pahelImAM jaNAvyuM che ke muni zrI jitavijayajI, je vidvAnomAM khUba prauDhi pAmyA hatA, temanA satIrtha zrImAnuM nayavijayajInA zizu (arthAt ziSya) nyAyavizArade (yazovijayajIno potAnA vizeno A ullekha noMdhapAtra che) jJAnArNavanuM sarjana karyuM, jeno pahelo taraMga bhASyavacanonA amRtathI paripUrNa che. ahIM je bhASyano ullekha karyo che te vizeSAvazyaka bhASya ke jenuM pArAyaNa karatAM upAdhyAyajIne A jJAnArNava-prakaraNa (sAra rUpe) racavAnI preraNA thaI hatI. gAthA ra ane 3mAM paNa e bhASya tathA bhASyakAranI prazaMsA bharelI che. (2) bIjA graMthonuM adhyayana karanArAo jaDa(nI mAphaka) ratna meLavavAnI icchAthI nAnakaDA taLAvane DhaMDhoLe che. ame to jaina vacanonA rahasyarUpa motIonI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnArNavaprakaraNa' U 13 khANa (ratnAvara eTaleke mahAsAgara) evA bhASyano ja abhyAsa karIe chIe. ratnAkaraM jainavacorahasyaM, vayaM tu bhASyaM parizIlayAmaH / (3) parakIyo vaDe (jainonA) takanuM khaMDana karAyuM hatuM e kALe jeNe bhASyarUpa saMjIvanaauSadha (nIvAta) ApyuM, te bhagavaMtonA matanA sUrya samA bhASyakArane (mAruM) namana. taraMga bIjo: e apUrNa avasthAmAM maLe che. puSpikAnA abhAve, upalabdha gAthAone AdhAre anumAna karI zakAya ke eno mukhya viSaya che matijJAnanA svarUpanuM vizleSaNa. gAthA 2-4mAM prathama enA be sthULa vibhAga (zrutanizrita = zAstrAdhArita ane azrutanizrita) kahIne pachI pratyekanA avagraha-IhAapAya-dhAraNA ema 4-4 peTAbhAga pADyA che. e paikI, avagrahanI bAbatamAM sAmAnya ane vizeSa evo bheda bIjAoe karyo che, te ApaNA lekhakane mAnya nathI kAraNake (jo vizeSa paNa avagraha dvArA ja gRhIta thAya) to pachI gAyanI pravRtti samajAvavI muzkela thaI paDaze (gAthA po. e ja rIte IhAne saMzaya (= tarkavitarka)rUpa mAnavuM paNa ThIka nathI, kAraNa (avagrahathI askuTapaNe jANelA viSayanI bAbatamAM) hetu ane upapatti (dalIlo) evA vyApAra dvArA vizeSa jANavAnI icchA tathA e mATe ghaTato prayatna) e ja IhAnuM svarUpa che. anya vizeSo)nA abhAva rUpe viSayanuM nizcita jJAna te apAya, ane A ja che evo nizcaya te ghArA' e matanA svIkAramAM paNa lekhakane muzkelIo jaNAya che (gAthA 7-10). A rIte bIjAonA matono nirAsa karyA pachI svamatanuM pratipAdana karatAM gAthA 11thI navapradanI sudIrgha carcA AraMbhAI che. prathama (11-12mAM) enA be bheda gaNAvyA cheH canAvaprada ane paryAvaB. cajhanAvagraha eTale mAtra indriya ane viSayano paraspara saMbaMdha/saMyoga. A sthitimAM jJAnano vyaktapaNe udaya na thayo. hovA chatAM Ane matijJAnano avyakta prakAra gaNavAnuM kAraNa e ke jo A kALe jJAnanA astitvane nakAravAmAM Ave, to pAchaLathI e zemAMthI utpanna thaze ? gAthA 13H pAMca jJAnendriyo ane chaThuM mana, e paikI mana tathA cakSu prAthari che : potapotAnA viSayanuM amuka aMtarethI ja jJAna pAmI zake che, tethI viSayendriya saMyoga rUpa vyajhanAvaprada bAkInI cAra indriyo mATe ja saMbhavI zake, ane e rIte enA cAra upabheda paDI zake. * zA mATe amuka indriyo prApyakAra ane bAkInI (2) aprApyakAri gaNAya, e vizenI aneka dalIlo gAthA 14thI zarU thAya che, vacce 18thI 24 truTitAvasthAmAM maLe che. gAthA 25thI 40mAM mananA bhAvamana ane dravyamAna evA be bheda karIne Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha dalIlo dvArA siddha karyuM che ke e be paikI ekeya mana (vastu tarapha) bahAra gati na karI zake. dravyamananI bAbatamAM to A mAnI zakAya, paraMtu bhAvamana kema na jaI zake ? A zaMkAnuM samAdhAna karatI vakhate bhAvamana ne mAtmA sAthe ekarUpa (!) mAnyuM hoya evuM jaNAya che (hirA bhAvano varthivyamanorathavA | nAI: zarIvRttivAdAtmanoDanimAlvaSTi / gAthA 25). 40 pachInI (93 sudhInI) chellI pa3 gAthAo hastapratamAM truTitAvasthAmAM hovAthI prastuta pratimAM chApavAmAM AvI nathI. tethI taraMga ranI carcA ahIM pUrI thAya che. taraMga trIjo: AmAM paNa pahelI 4 gAthAo truTita che. pAMcamImAM kahyuM che ke IhA vageremAM vikalponuM smaraNa tathA e paikI konuM avalaMbana karavuM tenuM niyamana sArUpyajJAna kare che. gAthA 6H svapnakALa IdriyonA vyApAra vinA paNa manamAM zabdAdiviSayaka navarAti (= marthAvagrada?) prakAze che. gAthA 8 9 punarAvartita kriyA daramyAna sUkSmatAne kAraNe nizcita jJAna tathA mRtino krama dhyAnamAM Avato nathI; dA.ta. kamaLanI so. pAMdaDIono cheda karatI vakhate. gAthA 9-10 : (taraMga ramAM kahelA) cAra vyaMjanAvagraha uparAMta, chaye IdriyonA bhedathI athavagraha, IhA, apAya ane dhAraNA (e cAreya)nA 24 bheda maLIne kulle 28 prakAranuM matijJAna thAya. keTalAka (ahI) vyaMjanAvagrahane sthAne cAra prakAranuM kRtanizrita matijJAna mUke che, te ayogya che, evuM yazovijayajInuM kahevuM che. e 28 prakAranA vaLI nAnA, nAnAvigha, kSi, nizrita, nizcita, dhruva - e bhedathI kula 336 upaprakAra thAya, ema gAthA 11mAM kahyuM che. prathama dRSTie A gaNatarI samajAtI nathI. 28 x 6 = 168 thAya; paraMtu AgaLa upara gAthA 1rathI 15mAM Apela vivaraNane AdhAre nAnA-nAnA, uparAMta nAnavigha-ganAnAvidha, jhi-, niti-nizrita, nizcita-nizcita tathA dhruva-gadhruva ema 12 bhedathI, guNIe to kula upaprakAra 336 thAya. A paikI viSaya eka hoya ke aneka e dhyAnamAM laIne nAnA ke nAnA upabheda thAya, e viSayano guNadharma eka hoya ke aneka, e dhyAnamAM laIne sanAnAvidha-nAnAvidha be prakAra paDe, matijJAna (avagrahAdi) tvarita thAya che ke vilaMbathI, e AdhAre tenA kSi-kSaka bhAga paDe; e koI kAraNa hartiA)thI udbhave che ke urtapaNe, e mujaba nizrita-nizrita gaNAya; saMzaya-rahita hoya to nizcita gaNAya ane saMzayagrasta hoya to nizcita Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jJAnArNavaprakaraNa" | 15 gaNAya, sadA TakanAruM hoya to dhruva kahevAya ane nahIM to dhruva... gAthA 16 bahu spaSTa nathI. 17-19mAM prathama taraMganI gAthA 1rathI 15nI jema ja vidhAna che ke mithyAdraSTi janonuM sarva jJAna paNa ajJAnarUpa che. (mokSa na ApavA ke rokavAne kAraNe), jyAre samyagdaSTionuM alpa jJAna paNa bahumola che. ekane jANavAthI ja teo sarvanuM jJAna pAmI jAya che, emano saMzaya paNa jJAnarUpa che, kAraNa te jJAna mATe upayogI siddha thAya che. jyAre samyagdaSTino abhAva hovAthI mithyAdRSTionuM saghaLuM jJAna ajJAna samAna (nirupayogI ane baMdhaka) che. gAthA 20 : A pramANe (baMdha-mokSa rU5) phaLabhedane AdhAre jJAna-ajJAnano bheda jANavo. A sarvasAmAnya nirUpaNa hovAthI, ene lIdhe matijJAnanA uparyukta nirUpaNamAM koI doSa (kSatiH) Avato nathI. A pachI gAthA 21-49 (taraMganA aMta sudhI) truTita che. taraMga cotho: AmAM to gAthA 1thI 29 ane vaLI 34thI aMta sudhI sarva ja Tita maLe che. 30 ane 3ramAM paNa vaccevacce zabdo khUTe che, je saMpAdake pUrA pADyA che, paraMtu saMdarbha vinA temano artha samajavo agharo che. phakta gAthA 33 pUrNarUpe maLe che ? hApoha ra mImAMsA mALA 1 naveSaVI | saMjJA kRtiti: prajJA sarvamavidhivat II , A ja gAthA jaina Agama sAhityamAM paNa be sthaLe maLe che : vizeSAvazyaka 396mAM ane nandIsutta gAthA 77mAM. TIkAkAroe Apela samajUtI anusAra gApividhimAM svArthe rU pratyaya lAgyo hovAthI e minivoghano samAnArthI che, eTaleke viSayAbhimukha niyata nizcita) bodha. tethI AkhI gAthAno artha A pramANe karI zakAya ? '56 (= jJAna sAmAnya) ane poDha (= jJAnavizeSa eTaleke zAstravacana temaja dalIlonI madadathI saMzayamUlaka vikalpone dUra karavA te) A baMne temaja mImAMsA, mArgaNA, gaveSaNA, saMjJA, smRti, mati, prajJA - e sarve viSayanA niyata bodhanA prakAro che. ane A gAthAne aMte saMpAdaka lakhe che ti guTitAvastha jJAnArNavaprakaraNaM yAvatprAptaM samAptam / upara Apela sAra parathI khyAla Avyo ja haze ke jene matAnusAra jJAnanI mImAMsAnA saMdarbhe keTalI sUkSmatA, gahanatA ane jaTilatAthI karelA vicAro nyAyavizArada zrI yazovijayajIe A jJAnAvaprakaraNamAM mUkyA hatA. e graMtha pUrNa svarUpe svopajJa TIkA sahita upalabdha thAya te mATe hastapratonI vadhu zodhakhoLa, ucita saMpAdana, mudraNa tathA enA UMDA abhyAsa mATe yogya vidvAnone uttejananI khAsa jarUra che, jethI A jJAnasAgaranA durgama durlabha vicAramauktikothI sahu lAbhAnvita thaI zake. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pAdanoMdha : 1. gAthA 22H canAvadravyakRtaM ticakSaramatam . bAvakRtaM varNanAma: zeSatumatiriSyate | gAthA 25 mAvaH kRtAkSaIMya: sava kRmidhyA hAyo majeddAnocchirajUtoDIthA || 2. sarvArthasiddhi 1 15 ityAdimAM mAtra avagrahano ja ullekha che(enA be bhAga paDAyA nathI) ane ene nyAyadarzananA nirvijatva pratyakSa sAthe sarakhAvI zakAya. 3. je atyAre nathI, te kadI udbhavI na zakeH asatamAMthI sat pedA thaI na zake, temAMthI ja thaI zake evA sAMkhyamatanA satkAryavAdane yazovijayajI svIkAratA lAge che. jaina darzanamAM takapaddhatimAM syAdvAda kAryakAraNa bhAvamAM karmavAda prasiddha che. taduparAMta paDradravya ane navatattvanA khAsa siddhAMta che te sarvane anukULa rahIne adhyAtmavAdano spaSTa rIte samanvaya karanAra yazovijaya che. temaNe bhagavadgItAyogavAsiSTha ane pAtaMjala yogadarzanane avagata barAbara karyA hatAM. ane potAnI maulika pRthakkaraNa ane samanvaya karavAnI buddhi ane zaktithI jaine dRSTine anukUla rahI AdhyAtmika vacanonA samUhamAMthI zAstrIya paddhatipurasara ane takapracura buddhigrAhya je adhyAtmazAstranI racanA karI che te kRti adhyAtmasAra temAM zAstra ane saMpradAya e baMne uparAMta potAno anubhavayoga paNa mizrita karyo che. mohanalAla dalIcaMda desAI (jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nyAyAloka' jitendra zAha granthakAra : prastuta granthanA kartA upAdhyAya yavijayajI dArzanika jagatanA daidIpyamAna sitArA che. upAdhyAyajIe jaina darzanaviSayaka aneka granthonI racanA karI che. temanI dareka racanAmAM padArthonuM sUkSma ciMtana, pUrvapakSanuM pradarzana karyA pachI tenuM sayuktika khaMDana temaja svapakSanuM tarkabaddha rIte sthApana tathA tenI sAkSI arthe Agama tathA zAstronA purAvA ApavAmAM AvyA hoya che. temane jainadarzananA aMtima dArzanika gaNI zakAya. teo jaina darzananA padArtho-tattvone navyanyAyanI zailImAM rajU karanAra prathama jaina dArzanika hatA. temanI pUrve paNa ghaNA jainAcAryo thaI gayA ke jemaNe dArzanika kSetre mahattvanuM pradAna karyuM hoya paraMtu sArAya bhAratavarSamAM phelAI janAra navyanyAyanI zailInI UNapa jaina darzanamAM vartAtI hatI je khoTane upAdhyAya yazovijayajIe pUrI karI che. temanA jIvana vize ApaNe suparicita chIe tathA e dizAmAM ghaNuM kArya thayuM che tethI ahIM vizeSa kazuM kahevAnuM rahetuM nathI. 'nyAyAloka'nI prazastimAM darzAvela temanI guru-ziSyanI paraMparA A pramANe che. devasUri siMhasUrijitavijayanA gurubhAI nayavijayanA ziSya upAdhyAya yazovijayajI. devasUri siMhasUri jitavijaya nayavijaya u.yazovijaya A.devasUri hIrasUrinI paraMparAmAM thayela AcArya che tathA temanI paraMparAmAM thayela navijayajInA ziSya upAdhyAya yazovijayajI che. paraMtu granthanI racanA kyAM ne kyAre e sthaLa ane samayano ullekha prastuta granthanI prazastimAM karavAmAM Avyo nathI. 'nyAyAloka' be sthaLothI prakAzita thayela che. (1) jemAM 'tattvaprabhA' nAmanI pU. A. nemisUrikRta vivRtti che, te jaina grantha prasAraka sabhA dvArA vi.saM.1974mAM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha chapAyo che. prastuta TIkA navya nyAyAnusAriNI hovA chatAM granthane samajavAmAM pUrNarUpe sahAyaka thaI zake tevI nathI. (2) manasukhabhAI bhagubhAI dvArA mudrita. "nyAyAloka', jemAM kevaLa mULa grantha ja che. paraMtu kaI sAlamAM chapAvyo teno ullekha karavAmAM Avyo nathI. granthanAma : maMgalAcaraNamAM tathA prazastimAM prastuta granthanuM nAma 'nyAyAloka' che te svayaM granthakAra ja jaNAve che. "nyAyAloka' e "cAya' ane Aloka' ema be zabdothI niSpanna zabda che. nyAyano artha pramANo dvArA prameyonuM parIkSaNa ane Aloka athatu prakAza. Ama nyAyAloka eTale amuka prameyo/padArthone prakAzita karanAra, spaSTa karanAra grantha. bhAratIya dArzanika paraMparAmAM vAya' zabdathI granthanuM nAma rAkhavAnI paraMparA prAcIna che. pUrvakALamAM racAyelA, "nyAya' zabdathI AdivALA grantho Aje paNa upalabdha che. jemake nyAyasUtra. nyAyabhASya, nyAyavArtika, nyAyasAra, nyAyamaMjarI, nyAyakusumAMjalI, nyAyamukha, nyAyAvatAra, nyAyavinizciya Adi. temaja jenA aMtamAM 'Aloka zabda hoya tevA grantho paNa bhAratIya sAhityamAM jovA maLe che. jemake dhvanyAloka, citrAloka, gUDhArthatattvAlaka, devasUrikRti pramANanayatattAloka. ukta banne paraMparAonuM anusaraNa karI prastuta granthanuM nAma nyAyAloka' rAkhyuM hoya tema jaNAya che. chatAM temanI samakSa mULa AdhAragrantha kayo rahyo haze te jaNAtuM nathI. temanA granthomAM trisUTyAloka' ane 'tattvAlokanI racanA karyAno ullekha maLe che. temAMthI trisUtrAloka' A.lAvaNyasUrinI vRtti sAthe prakAzita thayo che. 'takhtAloka' anupalabdha che. racanAzailI : dArzanika sAhityanI racanAzailInA sUtrazailI, kArikAzailI, bhASya, TIkA, prakaraNa athavA vivaraNazailI ema vibhinna bhedo pADavAmAM AvyA che. sUtrazailImAM nyAyasUtra pramANanayatattvAlaka Adi, kArikAzailImAM nyAyAvatAra, bhASyamAM tattvArthanI svopajJa TIkA, TIkAzailImAM vAdamahArNava Adi granthono samAveza thAya che. prastuta grantha koI granthanI TIkA ke bhASya svarUpe nathI paraMtu upAdhyAyajInI svataMtra racanA che. vivaraNa ke prakaraNAtmaka zailImAM racAyelo grantha che, jemAM vibhinna viSayo para pUrvapakSanuM khaMDana karI svapakSanuM sthApana karavAmAM AvyuM che. upAdhyAyajIe AvA prakAranA anya granthonI racanA paNa karI che jemake jJAnabindu, narahasya Adi. prakRta granthane traNa bhAgomAM vibhAjita karavAmAM Avyo che. te vibhAgone prakAza zabdathI varNavavAmAM AvyA che. prathama prakAzamAM mukhyatve muktivAda, AtmavAda, jJAnavAdanI carcA karavAmAM AvI che, tathA prasaMgopAtta zabda tathA pratyakSa tathA parokSa siddhAntanI carcA paNa karela che. dvitIya prakAzamAM bauddha Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAloka' 169 (yogAcAra) saMmata bAhyarthanA abhAvavAdanuM khaMDana, samavAyasaMbaMdha, cakSanA prApyakArI, bhedabheda ane abhAvavAdanI carcA karI che. tRtIya prakAzamAM bhAvanI athati dhamastikAya, adhamastikAya, AkAza, kAla, pudgala ane jIvaviSayaka carcA karavAmAM AvI che. upAdhyAya yazovijayajInuM jainadarzanane mahattvanuM pradAna navya nyAyanI zailImAM jainadarzananAM tattvonuM nirUpaNa che. 12mI sadImAM thayela navyanyAyanA janaka gaMgeza upAdhyAyanI avacchedaka-avacchinnanI zailI khUba ja vyApaka banI. temanA pachI bahu ja TUMkA gALAmAM samagra bhAratamAM navyazailI vyApI gaI. nyAyavaizeSika upara karelA AkSeponuM nirAkaraNa karI taiyAyiko niSkarSarUpa navIna lakSaNo banAvavA lAgyA ane anya darzanonAM tattvonAM lakSaNomAM avyApti, ativyApti Adi dioSonuM AropaNa karavA lAgyA hatA. taduparAMta A navInano prabhAva mAtra dArzanika kSetramAM ja nahIM paraMtu sAhityika ane dhArmika grantho para paNa paDyo ane e zailImAM grantho racAvA lAgyA hatA. gaMgeza upAdhyAyanI paraMparAne temanA ja vidvAna putra vardhamAna upAdhyAye vadhu vikasAvI ane tyArabAda pakSadhara mizra, raghunAtha ziromaNi, jagadIza takaliMkAra, gadAdhara ane aMte dharmadatta jhA (baccA jhA)e vadhu samRddha karI. paraMtu 17mI sadI sudhI jaina darzanamAM navya nyAyanI zailI pravezI nahotI. upAdhyAyajIe kAzImAM rahIne navIna zailImAM racAyelA graMthonuM adhyayana karyuM. duruha ane kaThinatama viSayonuM sUkSma ciMtana karyuM. nyAyasUtrathI laIne 17mI sadI sudhInA nyAyanA vikAsanuM tathA prazastapAdathI potAnA samaya sudhI vikAsa pAmelI vicAradhArAnuM gahana adhyayana karyuM. A uparAMta paNa anya bhAratIya dArzanika paraMparAnuM paNa adhyayana karI jainadarzananA matanI sthApanA karavA graMthonI racanA karavA lAgyA. temaNe "nyAyAlokamAM gaMgezopAdhyAya. vardhamAna upAdhyAya ane pakSadhara mizra jevA navya nyAyanA diggaja paMDitonI AlocanA karI temanuM sayuktika khaMDana karyuM che. te-te darzanonI khAmIo batAvI jaina darzananA siddhAMtonuM navyazailImAM sthApana karyuM che. Ama 17mI sadI sudhI vikAsa pAmelI tamAma dArzanika paraMparAonuM vizleSaNa, tenI khAmIo ane jaina siddhAntonI sthApanA e jANavA paNa upAdhyAyajInA granthonuM adhyayana Avazyaka che. nyAyAlokanuM Antarika mUlyAMkanaH "nyAyAlokanA prathama prakAzamAM mukti aMge carcA karavAmAM AvI che. mukti, mokSa, apavarga, nirvANa Adi paryAyavAcI zabdo che. mukti e bhAratIya darzanonuM pramukha lakSya che. kendriya vicAradhArA che. bhAratIya darzanomAM je vicAraNA thaI te dareka mokSane najara samakSa rAkhIne karavAmAM AvI che. je-je darzanone mokSa mATe je-je tattvonI AvazyakatA jaNAI tenI vivakSA karI che. tathA anya svamAnya tattvothI anya tattvone potAne abhimata tattvomAM ja samAvI levAno prayatna karavAmAM Avyo che. jema nyAyadarzanane 16 padArthonI, vaizeSika Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha darzanane 6 bhAva padArtha ane pAchaLathI sAtamA abhAva padArthanI, sAMkhyadarzanane prakRtti, puruSa Adi 25 tattvonI tathA vedAntadarzanane mAtra brahmanA sAcA svarUpanI tema jaina darzanane 7 athavA 9 tattvonI AvazyakatA jaNAI. A tattvonuM jJAna mokSaprApti mATe Avazyaka che. Ama mokSa badhAM ja darzanane abhipreta che chatAM mokSanA svarUpa vize vipratipatti che. mokSa duHkhAbhAvarUpa che ke sukharUpa che, AnaMdamaya che ke abhAvarUpa e vize vibhinna mato pravarte che. prastuta nyAyAlokamAM mokSa saMbaMdhI matonI pUrvapakSamAM carcA karavAmAM AvI che. nyAyadarzanamAM mokSa : nyAyasUtramAM jaNAvyuM che ke tahatyantavimokSa ApavAH | arthAtu duHkhano AtyaMtika nAza apavarga/mokSa che. navya taiyAyiko mokSanI vyAkhyA karatAM jaNAve che ke samAnAra prathamavasadavRtti:gdhvaMsa athatu mokSa eTale ekAdhikaraNamAM rahenAro dukhano prAgabhAva ke jenI sAthe duHkhadhvaMsanI vRtti na hoya. eTaleke duHkhadhvasa rahita dukhano prAgabhAva mokSa che. A mATe vyabhicAradoSa Apyo che. vardhamAna upAdhyAyanA matanuM sthApana karI temAM aprayojakatvadoSa Apyo che. A uparAMta anya cAra naiyAyikasammata matonuM pradarzana karI temAM doSAropaNa karyuM che. tridaMDIno mata: A mata pramANe AnaMdamaya paramAtmAmAM jIvAtmAno laya mokSa che. ahIM ekAdazendriya-sUkSmatanmAtrAmAM avasthita paMcabhUtAtmaka liMgazarIrano nAzaWlaya mAnIe to karmakSaya rUpa ja che ane jo jIvanA layarUpa mokSa mAnavAmAM Ave to te anicchanIya che kemake svanAza koIne paNa abhipreta nathI. hoto tema upAdhyAyajI jaNAve che. vI : cittasaMtatino nAza mokSa che. paraMtu prakRtamata mAnavAmAM Ave to niranvaya cittasaMtati mAnavA jatAM baddha-mukta vyavasthAno lopa thaI jaze tathA saMtAnane to emAM avAstavika mAnavAmAM Avela che. A doSo che. anya mataH svataMtratA mokSa che. svataMtratA jo kamanivRtti rUpa hoya to te jaina siddhAtma rUpa ja che ane aizvaryarUpa mAnIe to aizvarya abhimAnane adhIna hovAthI saMsArarUpa ja che ethI e yogya nathI. sAMkhyadarzanaH sAMkhyadarzana anusAra prakRtinA vikArono vilaya karI puruSanuM svarUpamAM avasthAne mokSa che. AnuM khaMDana karatAM upAdhyAyajI jaNAve che ke prathama to prakRtinAM pariNAmo ja avAstavika che tathA AtmAnuM svarUpamAM avasthAna asAdhya che. arthAt AtmA svarUpamAM avasthita che ja. mAtra tenA para rahelAM AvaraNone dUra karavAM te ja sAdhyarUpa che. bauddha mataH agrima cittano anutpAda ane pUrva cittanI nivRtti e mokSa che? ema mAnatA bauddha matamAM asAdhyatva ane anuddezyatvarUpa doSonuM AropaNa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAloka' ] 171 karavAmAM AvyuM che. 14 cArvAka : AtmAno nAza mokSa che. A mata paNa pramANasiddha nathI. vedAntamata : nitya, vijJAna AnandarUpa brahma ja mokSa che.1pa paraMtu A mAnyatAmAM aneka doSonuM udbhAvana upAdhyAyajIe karela che. A uparAMta nityasukha ja mokSa che evuM mAnanAra tautAtitanoY mata paNa pradarzita karyo che. Ama bhinnabhinna matasaMmata mokSanuM pUrvapakSamAM kathana karI temanA matanuM khaMDana karyuM che. ane aMte jainadarzanasaMmata mokSanI sthApanA karI che. samagra karmanA kSayarUpa mokSa ja sAco mokSa che tenI sayuktika sthApanA karI che. A samagra muktivAda gaMgezopAdhyAyakRta pariziSTa cintAmaNi'nA muktivAdanuM khaMDana che. 18 AtmavibhuvAdakhaMDanaH nyAyavaizeSikanI mAnyatAnusAra AtmA-jIvAtmA kartA, bhoktA, vibhu che. AtmAnA vibhutvanI siddhi mATe adRSTa Adi yuktino Azraya laI jaNAvAyuM che ke anyadezasthita vyakti anya dezamAM jAya che tyAre tene upabhogayogya vastu taiyAra maLe che. te taiyAra vastu adRSTa vagara zakya nathI ane adRSTa AtmAmAM samavAyasambandhathI rahe che eTale AtmA sarvatra vyApta mAnavo paDe ane mahat parimANatva to vibhutvanI siddhi thatAM svayaM ja siddha thaI jAya che ema naiyAyiko mAne che. AtmAnA vibhutva mATe Apela yuktinuM khaMDana karI jaina darzanasammata zarIraparimANa AtmavAdanI sthApanA karI che. zabdaguNatvanuM khaMDana : prasaMgopAtta naiyAyikamAnya zabdaguNatvanuM khaMDana karI zabdadravyatvavAdanuM sthApana karyuM che. e mATe jaNAvyuM che ke zabda dravya che kriyAvAn hovAne kAraNe, jemake ghaTa. zabda dvArA AghAta-pratyAghAtano anubhava thAya che. guNarUpa mAnavAmAM Ave to Ama saMbhavI na zake. AthI zabda pudgala rUpa ja che. tenI sAkSI mATe vizeSAvazyaka bhASyanI gAthAo (be) uddhRta karI che. Ama naiyAyikonI tamAma yuktionuM khaMDana karI svasiddhAntanuM sthApana karyuM che. - cArvAkamata : cArvAkamatAnusAra cAra bhUta pRthvI, jala, teja, vAyunA saMghAtathI jIvanI utpatti thAya che. ane mRtyu e ja mokSa che. AtmA e zarIrathI bhinna anya koI tattva nathI tema jaNAvI bhUtacatuSTayarUpa AtmAnuM pUrvapakSamAM sthApana karyuM che te mATenI yuktio doSayukta che tevuM jaNAvI AtmAnI siddhi mATe aneka purAvA tathA anumAno darzAvyAM che. prathama prakAzanA aMte jJAnanuM sva-paraprakAzakatva tathA pratyakSa ane parokSanuM savistara varNana karyuM che. dvitIya prakAza bAhyArtha-abhAvasiddhAnta : dvitIya prakAzanI zarUAta yogAcAra bauddhonA matathI karI che. yogAcAra bauddha vijJAnavAdI che. jeo bAhyArthanI sattAno Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha asvIkAra kare che. jJAna mAtra ja sat che. bAhyArtha asat che. mAtra mAyA ke vAsanAne kAraNe ja bAhyArthano bodha thAya che. svapnamAM jema bAhyArthano bodha thAya che paraMtu te svapnajJAna mithyA che, jAgRtAvasthAmAM tenA mithyAtvano bodha thAya che tevI ja rIte bAhya padArtha asat che te mATe pramANavArdikanI kArikAo uddhRta karI che. paraMtu bAhyArthane asat mAnavAmAM Ave to Antarika ane bAhya padArthono bheda pratibhAsita nahIM thAya. bAhyArthano apalApa karavAmAM Ave to jJAnamAM paNa bheda utpanna nahIM thAya. badhA ja samaye samAna jJAna ja utpanna thaze. eka vyaktine `koI padArthanuM jJAna thAya te pUrve te vastu asat hovI joIe ane ema mAnavA jatAM anyane paNa te vastunuM jJAna thaze nahIM. arthAt maitrane ghaTanuM jJAna thAya te pUrve maitrane ghaTanuM jJAna nahIM thaI zake. A sivAya aneka yuktio ApI bAhyArthanuM sthApana karyuM che. samavAyasambandha : naiyAyika ane vaizeSika darzanakAro samavAya nAmano eka alaga saMbaMdha mAne che. samavAya sambandha eka ane nitya che. be - AdhAra ane AdheyarUpa tathA ayutasiddha padArthono je saMbaMdha te samavAyasambandha che, jene kAraNe phatha tanuSu paTa:, phatha pAnayoH ghaTa: jevI pratIti thAya che. je be saMbaMdhIomAM Azrayatva ane AzrayItva ekabIjAne choDIne padArthAntaramAM saMbhavita na hoya te be sambandhI ayutasiddha kahevAya che. avayava-avayavI, dravya-guNa, dravya-karma, jAti-vyakti Adino sambandha samavAya che. prastuta samavAyasambandhanI siddhi mATe ciMtAmaNikAra gaMgeza upAdhyAya tathA pakSadhara mitre je-je yuktio darzAvI che tenuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. cakSunuM prApyakAritva ane prakAzakatvanuM khaMDana : cakSu anya indriyonI jema prApyakArI che ke nahIM te vize dArzanikomAM matabheda prarvate che. nyAyavaizeSikakAra cakSune prApyakArI ane tejasattvarUpa mAne che. paNa te mAnyatAmAM aneka ApattionuM pradarzana karIne upAdhyAyajIe jainadarzanamAnya cakSunuM aprApyakArya siddha karyuM che. kemake cakSu viSaya, deza sudhI gayA vagara ja padArthono bodha kare che, padArthone grahaNa kare che. anyathA jala, tejakiraNa, talavAra Adi dekhavAthI anukrame sneha, dAha, pratighAtanI pratIti thavI joIe paNa tema thatuM nathI mATe cakSu aprApyakArI che. tenA mATe purAvA rUpe vizeSAvazyakabhASyanI traNa gAthAo uddhRta karI che. bhedAbhedavAda : jaina darzana anekAntavAdI che. pratyeka vastumAM ananta dharmo che. ananta dharmonI siddhi nyAyAlokamAM navyanyAyanI zailIne AdhAre karavAmAM AvI che. avacchedakano artha asAdhAraNa dharma che tathA avacchinnano artha yukta - sahita che. eka ja vRkSa kapisaMyogavALuM che ane nathI. jemake mUttAvanjhevena kapisaMyogano abhAva che. tathA zAlAvaovena kapisaMyogavALuM che. Ama bhinnabhinna avacchedathI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAloka' [ 173 saMyoga, saMyogavAnuM che. 3ttijIvajhana ghaTa zyAma raMgavALo che. ane pAtarAnAvaskevena ghaTa rAtA raMgavALo che. Ama eka ja gharamAM bhinnabhinna kAlAvacchede bhinnabhinna raMganI siddhi paNa thaI jAya che. eTale ghaTa kALo paNa che ane rAto paNa che. Ama navyazailIne AdhAre jaina darzananA tattvane vadhu spaSTa rUpe siddha karela che. abhAvavAda : nyAyavaizeSika darzanamAM abhAvane alaga padArtha tarIke svIkAravAmAM Avyo che. nAsti' e prakAranI pratItino viSaya je padArtha te abhAva che. athavA samavAyathI bhinna tathA potAnA AzrayamAM samavAyathI avartamAna padArtha abhAva che. abhAvanA bhedo paNa pADavAmAM AvyA che. paraMtu abhAva bhAvAtmaka che ke abhAvAtmaka che te eka maulika prazna che. mAtharI vyAptimAM e vize carcA karavAmAM Avela che. A uparAMta ciMtAmaNikAre abhAva vize vicAraNA karI che. temanA pakSane pUrvapakSa rUpe sthApI upAdhyAyajIe tenuM khaMDana karI abhAvane bhAvAtmaka siddha karela che.. tRtIya prakAza prathama be prakAzanI apekSAe tRtIya prakAza pramANamAM atyaMta nAno che. temAM koI paNa anya darzananA matonuM khaMDana nathI, mAtra siddhAntanuM sthApana che. kALanI carcAmAM digambaranA matanI ja AlocanA karI che. prastuta prakAzamAM bhAva svarUpanuM varNana karyuM che. bhAratIya darzanamAM bhAvanA svarUpa vize vibhinna mato prarvate che. bhAratIya darzanamAM jene sat kahevAmAM Ave che te ja jaina darzanano bhAva padArtha che. mukhyatve sata/bhAva mATe cAra mata prarvata che. (1) nyAyavaizeSikono sattAnA yogathI sano siddhAnta. (2) bauddhono akriyAkAritvarUpa satno siddhAnta (3) mImAMsakono zaktinA yogathI satano siddhAnta. (4) jaina darzanano dravya-paryAyAtmaka satno siddhAnta. nyAyAlokamAM bhAvanI vyAkhyA karatAM jaNAvyuM che ke dravyaparyAyomAbhA mAva: je dravya-paryAya ubhayAtmaka che te bhAva che. kemake dravya payaya vagara ke payaya dravya vagara saMbhavI na zake. arthAt bhAva taiyAyikonI jema ekAnta nitya paNa nathI ane bauddhonI jema ekAnta kSaNika paNa nathI. dravyapayobhayAtmaka bhAva mAnavAthI naiyAyiko ane bauddhasammata mAnyatAnuM khaMDana thaI jAya che. bhAvanA be bheda cheH (1) dravya, (2) paryAya. " dravyanA cha bheda che : (1) dharmAstikAya, (2) adhamastikAya, (3) AkAza, (4) kAla, (5) jIva. (6) pudgala. uparyukta cha dravyomAMthI prathama be tattvo to jaina darzananAM maulika dravyo che. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha anya koI bhAratIya darzanamAM A prakAranAM dravyono svIkAra karavAmAM Avyo nathI. gharmAstikAya : dhamastikAya gati-lakSaNa/gatisvarUpa che. arthAt gatisahAyaka dravya che. jemake mAchalImAM taravAnI zakti to sahaja ja che chatAM paNa pANI vagara tarI zakatI nathI tevI ja rIte jIva ane pudgalamAM gati karavAnI zakti sahaja hovA chatAM dhamastikAya vagara gati karI zakatA nathI. alokamAM jIva ke pudgalanI gati thatI nathI ethI lokamAM gatidravyanI siddhi thAya che. joke jIva ane pudgala alokanI abhimukha hovA chatAM alokamAM gatino abhAva hovAne kAraNe lokanA agra bhAge aTakI jAya che. adharmAstikAyaH adhamastikAya sthitisahAyaka dravya che. alokamAM sthiti, gatyabhAva che. adhamastikAyane dhamastikAyanA abhAva rUpe mAnavAmAM paNa Apatti Ave che. jo tema mAnIe te adhamastikAya abhAvarUpa mAnavo paDe paraMtu adhamastikAya to pariNAmAntara che. AthI abhAvarUpa na mAnI zakAya. AkAzaH avagAhana AkAzano guNa che. anya padArthane AdhAra Apavo e AkAzanuM lakSaNa che. kemake dravya AdhAra vagara rahI na zake. AkAzanI siddhi prasaMge anya ApattionuM yazovijayajIe khaMDana karyuM che. kAla: vartana e kALanuM lakSaNa che. padArthamAM navIna-purANa Adi pariNAma ja vatanA che. kALaviSayaka jaina darzanamAM be mata che. keTalAka kALane dravya mAne che ane keTalAka dravya mAnatA nathI. nizcaye (pR. 38) tattvArthanuM A sUtra kALa saMbaMdhI matabhedane darzAve che. paraMtu yazovijayajIno mata che ke kALane dravya na mAnavAmAM Ave to chanI saMkhyA saMgata thatI nathI. AthI kAlane dravya rUpe svIkAryuM che. kALanA aDhI dvIpavartI kALa ane dravyanA paryAyarUpa kALa evA be bhedo paNa che. digambara mAnyatAnusAra pratyeka lokAkAzamAM asaMkhya kAlANuo rahe che. te dravyakALa che. maMdagati paramANune eka AkAzapradezamAMthI bIjA AkAzapradezamAM jatAM jeTalo samaya lAge teTalA samayane paryAyakALa kahevAmAM Ave che. paraMtu Ama mAnavA jatAM kALa-dravyanA deza-pradeza paNa mAnavA paDe ane Ama mAnavA jatAM kALa paNa dhamastikAya, adhamastikAyanI jema astikAyarUpa eka ane akhaMDa mAnavo paDe. AthI kALane upacAra vyavahArathI ja dravya mAnavo ghaTe. pudgala: anya darzanamAM jene paramANu kahevAmAM Ave che te ja jainadarzananuM pudgala dravya che. paraMtu tenA lakSaNamAM bhinnatA che. grahaNaguNa pudgalanuM lakSaNa che. sAmAnyataH pudgala dravya pratyakSa siddha che. sUkSma pudgala dravya cakSugocara nathI, te anumAnathI siddha thAya che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza A guNo anya dravyamAM na hovAthI jemAM A guNonI siddhi thAya te pudgala che. paryAyaH paryAyo ananta che. paraMtu tenuM vivecana prastuta graMthamAM na karatAM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyAloka' U 175 'syAdvAdarahasya' jovAnuM kahI grantha samApta karavAmAM Avyo che. Ama uparyukta sarva viSayonuM sUkSma ciMtana banyAyAlokamAM prApta thAya che. navyanyAyano vikAsa thavAthI je navIna yuktiothI nyAyavaizeSika darzananA siddhAMtono vikAsa thayelo te tamAma yuktionuM khaMDana karI jaina matanuM sthApana prastuta granthamAM karavAmAM Avela che. "nyAyAlokamAM ghaNAM sthaLoe carcAo khUba ja saMkSepamAM karavAmAM AvI che. ane sthaLe sthaLe svaracita syAdvAdarahasya, adhyAtmamataparIkSA, jJAnArNava syAdvAdakalpalatA Adi granthonuM avalokana karavAnI bhalAmaNa karI che. Ama chatAM 'nyAyAloka' padArthaparIkSaNa ane svapakSanA sthApananI dRSTie saMpUrNa grantha che. prastuta graMthanA saMzodhanAtmaka ane vistRta prastAvanAyukta navIna saMskaraNanI AvazyakatA nakArI na zakAya. jo prastuta grantha para koI saMzodhana kare to ghaNI bAbato spaSTa thaze ane yazovijayajInI buddhipratibhAno khyAla AvI zakaze. pAdaTIpa : 1. nyAyAloka, prazasti zloka 2-3 2. bhASArahasya, prazasti zloka 1-6 3. praNamya paramAtmAnaM jagadAnandadAyinam / nyAyAlokaM vitanute dhImAn nyAyavizAradaH ___ mNglaacrnn-nyaayaalok| 4. kRtvAcAyAnouM...prazasti-cAyAnokA 5. pramANairarthaparIkSaNaM nyAyaH / nyAyabhASya (!) 6. cAyato, pR. 2/A. 7. nyAyAno, chuM. ra/B 8. cAyato, pR. -8 9-10. cAyAnovaka, pR. 8-1. 11-16. cAyAno, pR. -16 17. cAyAno, pR. 97) 18. razida vinAma ivana muktinA prakaraNa / aMjalimAM jima gaMga na mAye. muja mana tima prabhudja. upAdhyAya yazovijaya (zrutAMjali') Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nayarahasyaprakaraNa'mAM nayaprakAro ane nayalakSaNa lakSmaza va. joSI prathama to ApaNe yazovijayajInA 'nayarahasya-prakaraNa' graMthano laghu-paricaya meLavIe. maMgalapadyamAM lekhaka, indronI zreNi dvArA vaMdana karAyelA, tattvanA arthano upadeza ApanArA mahAvIrasvAmIne pramANa kare che.` pachI nayanuM lakSaNa-parIkSaNa (pR.1thI 30), nayanA nigama vagere sAta bhedonuM nirUpaNa (31-43), naigama vagere nayonuM uttarottara sUkSmatva (44-59), naigama Adi sAteya nayaprakAronAM lakSaNo (59-138), graMthanA aMte nayanA svarUpa aMge UhApoha ane nayarahasyanuM phala (139-161) - A kramathI viSayonuM nirUpaNa Ave che. graMthanI samAptimAM yazovijayajI kahe che ke, judAjudA nayanA vAdonuM phala to e ja che ke jinapravacananA viSayamAM ruci utpanna karAvIne jijJAsunA manamAMthI rAgadveSane dUra karavA. nayajJAna tyAre ja caritArtha thayuM gaNAya ke jyAre nayajJAtAnA manamAMthI rAgadveSa naSTa thayA hoya. yazovijayanuM nayajJAna ciratArtha hatuM. temaNe potAnA 'adhyAtmasAra' nAmanA graMthamAM 'gItA'nA paNa zloko TAMkyA che. 'nayarahasyaprakaraNa' upara, lAvaNyasUrinI pramodAvivRtti' nAmanI TIkA che. te TIkA ane pariziSTo vagere sAthe A graMthamAM navyanyAyanI paribhASAno prayoga thayelo jovA maLe che.ja 'nayarahasyaprakaraNa' graMtha, bhAsarvajJanA 'nyAyasAra', kezavamizranI 'tarkabhASA', atre bhaTTanA 'tarkasaMgraha' jevo prakaraNaprakArano graMtha che. prakaraNanA prakAramAM, graMthano keTaloka bhAga mULa-paraMparAnA zAstra sAthe saMbaddha hoya zAstranA viSayathI judI vastunuM paNa nirUpaNa kare paricaya. che, jyAre keTaloka bhAga mULa 5 che. A thayo graMthano laghu have nayaprakAro ane nayalakSaNanI carcA karatAM pahelAM ApaNe, jaina paraMparAmAM pracalita nayanuM sAmAnya svarUpa vicArIe. tattvArthasUtra pramANe jJAna meLavavAnAM mukhya be sAdhano H (1) pramANa ane (2) naya.+ pramANa padArthanA aneka aMzonuM jJAna karAve, jyAre naya vastunA eka aMzanuM jJAna karAve. : padArthanA be mukhya aMzo hoya che H (1) sthira raheto sAmAnya aMza, jemake samudranuM jala; (2) asthira raheto vizeSa aMza, jemake samudranA taraMga vagere. AmAMnA prathama aMzane dravya-artha kahe che; bIjA aMzane paryAya-artha kahe che. have, padArthanA dravyArthaaMzano vicAra jemAM thAya te dravyArthika naya. padArthanA paryAyaarthano Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nayarahasyaprakaraNa'mAM nayaprakAro ane nayalakSaNa ] 177 jemAM vicAra thAya te paryAyArthika naya. 8 dravyArthika nayanA cAra prakAra : (1) naigamanaya, (2) saMgrahanaya, (3) vyavahAranaya, (4) RRjusUtranaya. paryAya-Arthika nayanA traNa prakAra H (1) zabda naya, (2) samabhirUDha naya, (3) evaMbhUta naya. lokarUDhithI janmato naya te naigamanaya, jemake "Aje rAmano janmadivasa che." padArthanI aneka vyaktione ekamAM saMgrahIne, sAmAnya tattvathI vicArAya te saMgrahanaya; jemake kApaDa. pachI, amuka khAdInuM kApaDa, amuka milanuM - ema vicArAya tyAre te pRthakkaraNAtmaka dRSTine vyavahAranaya kahe che. bhUta ane bhaviSyane bAjue rAkhIne vartamAnano ja vicAra karavAmAM Ave tyAre tene RjusUtra naya kahevAya; jemake, "hAla amadAvAdano mila-udyoga samRddha nathI." jyAre vicAra zabdapradhAna bane ane arthabheda utpanna kare tyAre tene zabdanaya kahe che. jemake, vArtAmAM kahe, "ujjayinI nAmanI nagarI hatI." ujjayinI to Aje paNa che. vArtAmAM abhipreta nagarI AjanI nagarIthI judI hatI. ema 'hatI' zabda sUcave che. A zabdanaya. vyutpatti anusAra artha kalpavAmAM Ave tyAre tevA vicArane samabhirUDha naya kahe che. jemake, 7(manuSya)nuM pa eTale pAlana kare te nRpa. vaLI, kharekhara kArya thatuM hoya tyAre ja amuka vizeSaNa prayojAya evA prakAranA dRSTikoNane evaMbhUta naya kahe che. jemake, jyAre vyakti chatracAmara vagere rAcihnothI rAjatI (zobhatI) hoya tyAre ja tene 'rAjA' kahevAya, anya samaye nahIM. : yazovijayajI A prakArabhedonA dRSTAMta tarIke prasthaka (dhAnya mApavAnuM mApiyuM)ne prastuta kare che. A nayo uttarottara zuddha ke sUkSma banIne vastunA vizeSa aMzanA nizcaya tarapha ApaNane dorI jAya che. A mATe, yazovijayajI eka dRSTAMta Ape che. koI pUche ke, devadatta kyAM rahe che ? uttara ATha prakArano che H devadatta '; lokamAM aitiryak loka (manuSya-pazu-pakSIne rahevAnA loka)mAM rahe che; jambudIpamAM rahe che; bharatakSetramAM rahe che"; bharatakSetranA dakSiNe vase che; pATaliputramAM vase che.; devadatta potAnA gharamAM rahe che; devadatta potAnA gharanA madhyabhAgamAM vase che. AgaLa kahyuM tema, dravyArthika nayanA cAra prakAro ane payiArthika nayanA traNa prakAro ema kula sAta nayo thAya che. A sAta nayonA AvA prakAranA vibhAjananI paraMparAmAM jinabhadragaNi vagere che. yazovijayajI jinabhadragaNinA vibhAjana pramANe sAta nayo svIkAre che. keTalAka vidvAno, RRjusUtra nayane paryAyArthikano prakAra gaNe che. paraMtu tema karavA jatAM sUtravirodha Ubho thAya. Ama dravyArthika cAra ane paryAyArthika traNa - e rIte thatA sAta nayonI paraMparA jinabhadragaNi vagerenI che; ane A paraMparAne, AgaLa kahyuM tema, yazovijayajI svIkAre che. 10 bIjI nayaparaMparA siddhasena divAkaranI che. te paNa sAta nayone svIkAre che, - Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha paraMtu vibhAjana saheja judI rIte kare che. tadanusAra RjusUtra naya payayArthika nayano prakAra che, dravyArthikano nahIM. eTale prathama dravyArthika nayanA traNa ane paryAyArthika nayanA cAra prakAro bane.* | nayaprakAronI trIjI paraMparA che tattvArthasUtranA lekhaka umAsvAtinI. A paraMparAmAM nayanA mukhya pAMca prakAro manAya cheH (1) naigamanaya, (2) saMgrahanaya, (3) vyavahAranaya, (4) RjusUtra ane (5) zabdanaya. temAMthI prathama naigamanayanA be bhedo - (1) dezaparikSepI (=vizaSagrAhI) ane (2) sarvaparikSepI ( = sAmAnyagrAhI). temaja, pAMcamA zabdanayanA traNa upaprakAro - (1) sAmmatanaya (2) samabhirUDha naya, ane (3) evaMbhUta naya. uparanI traNa nayaparaMparAomAMthI bIjI paraMparA je siddhasena divAkaranI che te nayasaMkhyAnI dRSTie vivAdAspada che. AcArya siddhasenanA 'sanmati prakaraNa' graMtha pramANe, dravyAstika nayanA be bhedo - (1) saMgrahanaya ane (2) vyavahAranaya. temaja, payayAtikanA cAra nayaprakAro - (1) RjusUtra, (2) zabda, (3) samabhirUDha ane (4) evaMbhUta naya.3 vaLI, paM.sukhalAlajI paNa siddhasena divAkarane SaDranayavAdI tarIke oLakhAve che. 4 yazovijayajI, AgaLa kahyuM tema, siddhasenanA sAta navo TAMkIne, nayasaMkhyAnA vibhAjana aMgeno eka matabheda darzAve che. tadanusAra, jinabhadragaNi ane siddhasena divAkara banne sAta nayone svIkAre che. mAtra matabheda e che ke jinabhadragaNi RjusUtra nayane dravyArthika nayano prakAra gaNe che, jyAre siddhasena te nayane payayArthika mAne che. have prazna e thAya che ke jaina paraMparAmAM vanayavAdI tarIke jANItA siddhasena divAkarane, yazovijayajI sahanayavAdI tarIke kema uddhata karatA haze ? A saMzodhanano viSaya che. bIjuM, siddhasena divAkaranA "nyAyAvatAra' nAmanA graMthamAM nayanuM lakSaNa ApyuM che - eka aMzathI viziSTa evo padArtha nayano viSaya manAya che." A lakSaNane varNavatI graMthakArikA ra9 uparanI vikRti-TIkAmAM sAta nayo gaNAvyA che. A vivRti-TIkAnA kartutva aMge matabheda che. TIkAnI samAptinA nirdeza pramANe, vivRtilekhaka siddhasena divAkara vyAkhyAnaka che. A lekhakane ja keTalAka siddharSi tarIke oLakhAve che. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa pramANe, vivRti-rIkAnA lekhaka caMdraprabhasUri che.19 TIkAkAra game te hoya, paNa mahattvanI vAta e che ke e TIkAkAra, siddhasena divAkarane sahanayavAdI tarIke sUcave che. AnA parathI phalita e thAya che ke "nyAyAvatAra vivRti' TIkA ane "nayarahasyaprakaraNa'nA lekhaka yazovajayajI - A banne siddhasena divAkarane sahanayavAdI tarIke prastuta kare che, jyAre nyAyaparaMparA temane paDunayavAdI mAne che. AmAM kyo mata svIkArya gaNavo? A praznanA samAdhAna mATe sunizcita AdhAranI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasyaprakaraNamAM nayaprakAro ane nayalakSaNa [ 179 apekSA rahe che. * have ApaNe yazovijayajIe ApeluM nayanuM lakSaNa vicArIe. "prastuta vastunA eka aMzane grahaNa karanAro nizcaya) ane te ja vastunA bIjA virodhI) aMzanuM khaMDana nahIM karanAro, viziSTa prakArano nizcaya te naya. jemake, di: sanaastitvamAM rahelo ghaTa. A eka naya che. ahIM sattA ke astitva e prastuta vastu ghaTano eka aMza che. paraMtu, deza ane kAlanI dRSTie, bIjA dezamAM ane bIjA kAlamAM "e ghaTa nathI - dhaTa: -sana" ema paNa kahevAya. A "na hovuM te, prastuta vastu ghaTano bIjo aMza gaNAya. "astitvamAM na hovuM" - e bIjo aMza vastunA "astitvamAM hovuM" e aMzathI virodhI che. chatAM "ghaTa che" e naya, bIjI rIte vicAratAM "ghaTa na hoI zake" e aMza upara AkSepa karato nathI. paraMtu ApaNe jo ema kahIe ke "dhaTa: sanagva- ghaTanI sattA ja che" to ene niya' nahIM paNa dunaya' kahevAya; kAraNake, e vidhAnamAM "u" athavA "ja bIjI saMbhAvanAono niSedha kare - have, A lakSaNanAM padonI sArthakatA vize vicArIe. nayanuM lakSaNa che - prakRta-vastu-saMza-prAdI tattara-saMza-gapratikSepa vadhyavasAya-vizeSo gayaH | AmAMthI jo prakRtavastuzAhI e pada dUra karavAmAM Ave to ta6-tara (tenAthI bhinna) zabda paNa ApoApa dUra thaI jAya. prastuta vastunI vAta na hoya to, tenAthI bhinna' ema kahI na zakAya. to bAkI raheze saMza-pratikSepo adhyavasAyavizeSo naya. A banaze nayanuM lakSaNa. A lakSaNa "Ta: sava- ghaTa che ja evA dunayane paNa lAgu paDaze; kAraNake dunaya ke je bIjI saMbhAvanAono niSedha kare che te potAnA aMza upara to AkSepa nathI karato, ane te dunaya paNa eka viziSTa nizcaya paNa che. Ama prakRta-kaeNza-rI pada na hoya to lakSaNa dunayane lAgu paDI jatAM ativyAptino doSa thAya. jo, tatta ra-zaMza-gapratikSepa e pada, lakSaNamAMthI dUra karavAmAM Ave to, vastunA bIjA aMza upara AkSepa karavAnI chUTa maLI jAya. tema thatAM, A lakSaNa ghaTa bIjA dezakAlanI dRSTie na paNa hoya evA bIjA aMza upara AkSepa karatA, "yaTa: sana Iva - ghaTa che ja evA dunayane paNa lAgu paDI jAya ane lakSaNa ativyAtinA dioSavALuM bane. lakSaNamAM jo vadhyavasAya zabda na hoya to sAbhaMgI nyAyanA koI paNa eka bhaMga(prakAra)ne e lakSaNa lAgu paDI jAta; kAraNake saptabhaMgI nyAyano koI paNa bhaMga evo hoya che ke je vastunA eka aMzanuM grahaNa kare che ane te ja vastunA bIjA koI paNa aMza upara AkSepa karato nathI. paraMtu, samabhaMgI nyAyano bhaMga e sAteya Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha bhaMgathI thatA adhyavasAyano eka bhAga che adhyavasAyarUpa che, adhyavasAyadeza nahIM.22 adhyavasAyadeza che; jyAre naya pote 23 lakSaNamAM adhyavasAya pachI vizeSa zabda na hota to lakSaNa, apAya ane dhAraNAnA svarUpamAM thatA pratyakSa(mati)jJAnanA nizcayane paNa lAgu paDI jAta. pratyakSAdimAM thatuM nizcayajJAna, vastunA rUpAdinA aMzanuM grahaNa kare. ane te ja vastunA rasAdinA aMza upara AkSepa nathI karatuM e rIte tevA pratyakSAdi-nizcayamAM nayanI ativyApti thatI rokavA, vyavasAya pachI vizeSa zabda mUkyo. apratyakSamAM thatA nizcayathI, nayamAM thato nizcaya judo (=adhyavasAyavizeSaH) hoya che. apratyakSanA nizcayamAM vastunA aneka aMzonuM grahaNa thAya che; jyAre nayanA nizcayamAM, vastunA mAtra eka ja aMzanuM grahaNa thAya che. pa 24 Ama nayanA lakSaNanuM pratyeka pada, tattvanA avacchedaka dharmarUpa lakSaNane sunizcita banAve che. ApaNe AgaLa joyuM tema naya koI paNa padArtha vize dekhAtA virodhone dUra karI samanvaya sAdhI Ape che. e rIte, jainadarzananA mukhya siddhAMta anekAntavAdanA sthApanamAM naya atyaMta upayogI bane che. nayarahasyapraraLa graMthanA samAptipadyamAM yazovijayajI graMthanuM (- nayanuM to kharuM ja -) rahasya udghATita karatA hoya tema kahe che ke rAmadevirahata: to'stu vALasamrAti / arthAt A graMtha dvArA nayanA rahasyanuM jJAna thatAM, ane te pramANe AcaraNa karatAM manuSyanA rAgadveSa dUra thAya che. rAgadveSa dUra thatAM manuSyane kalyANanI samyak prApti thAya che. TippaNI (1) pendrazreNinata natvA, vIra tattvArthadezinam / paropakRtaye brUmo, rahasyaM nayagocaram || maMgalapadya, nyAyarahasyaprakaraNa, le yazovijayajI, lAvaNyasUrinI pramodAvivRti' TIkAsahita, prakA. jainagraMthaprakAzaka sabhA, amadAvAda, vi.saM.2003, pR.2. (2) phalaM punaH vicitranayavAdAnAM, jinapravacanaviSayarucisaMpAdanadvArA rAgadveSavilaya eva / .. 2. prakaraNa, tadeva pR.159. (3) vacanaM hi mana: ...| gItA 6, 34thI 36, 'adhyAtmasAra', le. yazovijayajI, hindI anu. padmavijayajI, saMpA. naimicaMdrajI, prakA. zrInigranthasAhitya-prakAzana saMgha, dilhI, 1976 (I.sa.), AvRtti prathama, pR.297. (4) atra prApatyuM pramANapratipatrapratiyogimabhAvApannanAnAdharmetamAtraprAPage #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasyaprakaraNamAM nayaprakAro ane nayalakSaNa [ 181 parAzara upapurANa, uddhata - esa.sI. vidyAbhUSaNa, hisTarI oNv inDiyana laoNjika, motIlAla banArasIdAsa, dilhI, 1971, pR.3pa6. (6) pramANane ghAma: | tatvArthasUtra 1.6 le. umAsvAti, vivecaka : pa. sukhalAlajI, praka. zrI jaina sAhitya prakAzana samiti, amadAvAda, dvitIya AvRtti I.sa. 1940, pR.15. (7) kI mUnameTI - dravyArthiH paryAyArthivaza | nara prakara, tadeva pR.31. (8) mArca vivAro mela - naimi., saha, vyavahAra, 2nusUtra rUti jhinamadrALakSamAzrama mRtaya: (y.rUrU), paryArthisya trayo mevADa - za , samamiDha: parvamUta: rUti saprAya: / narama, tadeva pR.3pa. (c) vasatiH AdhAratA, sA ca yathottarazuddhAnAM naigamabhedAnAM loke tiryak loke, jambUdvIpe, matakSetre, ta LArdha, patiputre, levAmRda, tanadhyaJdeva mavaseyA | na.2.pra. tadeva pR.51. (10) nusUtro kari dravya na gamyupethAt tavA... ti sUtra virudhdhata ! na.2.pra., tadeva pR.33. (11) RjusUtravarjAH trayaH eva dravyArthikabhedAH iti tu vAdinaH siddhasenasya matam / (pR.33).. nusUtrAdhA: vavAra: rUti tu vAlI siddhasena | na.2..., tadeva pR. 35. juo jaina takabhASA, le. yazovijayajI, saM. dayAnaMda bhArgava, prakA. motIlAla ba, dilhI, prathamavRtti, 173, pR.21. (12) nAmasahavyavahAraznanusUtrazadvA: nayA: || tattvAdhigamasUtra, 1,34, svopallabhASya kArikA sahita, le. umAsvAti vAcaka, saM. hIrAlAla, prakA. jIvanacaMda jhaverI, muMbaI (prathamAvRtti I.sa. 1926, prathama bhAga, pR.114. (13) juo sanmati prakaraNa, prathama kApta, padya 4, 5, pR.197-198. le. AcArya siddhasena divAkara, anu. 5. sukhalAla saMghavI, paM. becaradAsa dozI, gUjarAta vidyApITha, amadAvAda, 195ra. (14) "jinabhadra prAcIna paraMparA pramANe sAta no svIkArIne paNa siddhasenanA SanayavAdano Adara karyo che." sanmati prakaraNa, tadeva pR.119; tathA vAMco - "bIjI paraMparA siddhasena divAkaranI che. te naigamane choDIne bAkInA cha bhedo svIkAre che." tattvArthasUtra 1.34,35, le. umAsvAti, vivecaka : 5. sukhalAlajI, prakA. zrI jaina sAhitya prakAzana samiti, amadAvAda, trIjI AvRtti. 1949 pR.63. (15) gvadezaviziroDa nayasya viSayo mata: || nyAyAvatAra, kArikA ra9 le. siddhasena divAkara, saMpA. DaoN. satyarAjana benarajI, kalakattA, pahelI sudhArelI AvRtti, 1981, pR.22 (mULa saMpA. satIzacandra vidyAbhUSaNa, prathama AvRtti, kalakattA, 1979). (1.5) sapta nayAH pratipAditAH tadyathA-naigama-saGgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabdasabhirUDhaevaMbhU tanayA: | nyAyAvatAra vivRti TIkA, tadeva pR.22. (17) tirtha sitAdR zrI siddhasenavivAravyAdhyiAnastha takarAvRriti | nyAyAvatAra, vivRtti, tadeva pR.26. (18) nyAyAvatAra, pravezaka, esa.esa. vidyAbhUSaNa, pR. 29. (19) tadeva pR. 29. (20) prakRtavastu-vaMzaprANI tanduphatara-bhraMza-gapratikSepI adhyavasAyavizeSa: nayaH | navarahasya Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha prakaraNa, tadeva, pR.7, 8. (21) yathA ghaTa: san Dvatra prabhRtavatta -aMzaH sattvam.....tamitraH yaH pratipathI tavirodhI dharmaH asattvam tasya upasthiteH, tad-apratikSepitvam, ghaTaH san iti naye vartate nakSaLasamanvayaH / pramodAvikRti, le, lAvaNyasUri, na.2. prakaraNa, tadeva pR. 8. (22) saptabhaGgAtmakazabdapramANapradIrghasantatAdhyavasAyaikadaiza'tivyAptivAraNAya adhyavasAyapadam / 1.2.prakaraNa, tadeva, pR.9. vAMco : sakSamAbhan yat zabdapramALa tato yaH pravIryasatatasvarUpa: adhyavasAyaH taveddeza tyarthaH / pramodAvikRti, na.2.prakaraNa, tadeva pR.9., . (23) bavagraha-hA-apAya-dhArA: | tattvArthasUtra 1.15, vivecaka : paM. sukhalAlajI, tadeva pR. 27, nAma, jAti vagaranuM "A kAMIka che" evuM jJAna te avagraha; avagrahanA sAmAnya grahaNathI, vizeSane grahavA tarapha gati thAya te IhAjJAna. jemake, pagane jeno sparza thayo te sApa nahIM paNa doraDuM hovuM joIe. pachI apAya eTale adhyavasAya (nizcaya) thAya ke "e doraDuM ja che." e nizcayanI smaraNa rUpe manamAM dhAraNA thAya te dhAraNA. ahIM apAya ane dhAraNA e pratyakSa ke matijJAnanA adhyavasAyarUpa jJAna che. nayajJAna e adhyavasAyarUpa nathI paNa adhyavasAyavizeSa che. (24) rUpAdigrAhiNi rasAdi - apratikSepiNi apAyAdipratyakSapramANe ativyAptivAraNAya vishesspavam / na. 2 prakaraNa, tadeva pR.10. (25) vizeSatA ca adhyavasAye prakRtavastu - aMzatva - vyApaka - viSayaMtAzUnyatvameva pramANe ca prakRtavastu-graMzaprAhityaM prabhRtavastuprAhityaveva / pramodAnivRti TIkA,nayarahasya prakaraNa, tadeva pR.10. pUrava likhita likhe sahu, koI laI maSI kAgaLa kAMTho, bhAva apUrva kahe te paMDita, bahu bole te bAMTho re. upAdhyAya yazovijaya ('zrutAMjali') Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jaina tarkabhASAmAM pramANanuM svarUpa ------------ madhusUdana bakSI jaina takabhASAmAM yazovijayajI pramANanuM lakSaNa A rIte Ape che: - peravyavasAyi jJAnuM pramANam jaina tArkika paMraparAmAM siddhasena divAkare pramAnuM svaparImati jJAnaM vAIvivarjitam e rIte pramANanuM lakSaNa rajU karyuM che. samaMtabhaDhe svapara-avabhAsaka jJAnane pramANanuM lakSaNa gayuM che. pramANa anadhigata arthanuM avisaMvAdI jJAna che tevuM akalaMkadeve darzAvyuM che. mANikyanaMdIe parIkSAmukhasUtra'mAM pramANane sva ane apUrva arthanA vyavasAyAtmaka jJAna tarIke ghAvyuM che.' yazovijayajIe pramANanA lakSaNamAM "jJAna" zabda mUkyo che paNa 'bAdhavivarjita" ke "avisaMvAdI' e zabdo mUkyA nathI. tevI ja rIte yazovijayajIe para' zabda mUkIne temanA lakSaNamAM arthane sthAna ApyuM che paraMtu "apUrva ke "anadhigata' evA zabdo arthanA saMdarbhamAM prayojyA nathI. yazovijayajI pramANanA lakSaNamAM vAdi devasUrine zabdazaH anusaryA che. vAdi devasUrie svaravyavasAyi jJAnuM pramANam tevuM pramANanuM lakSaNa ApyuM che. Ama jaina tarkazAstramAM stra ane arthanA vyavasAyAtmaka jJAnane pramANa tarIke gaNavAnI paraMparA dRDha thatI gaI che ane yazovijayajI tene anusaryA che. joke hemacaMdra samyaka athanirNayane ja pramANa tarIke ghaTADe che. temanA mata pramANe svanirNaya pramANa ane apramANa bannemAM pravarte che tethI svanirNaya' zabda pramANanA lakSaNamAM vyAvartaka pada tarIke sthAna pAmI zake nahIM. temanA mate paNa jJAna to svaprakAzaka che ja. hemacaMdrasUrie pramANanA lakSaNamAM "sva" zabda vyAvartaka vizeSaNa na hovAthI mUkyo nathI jyAre yazovijayajIe pramANanA lakSaNamAM pramANanuM svarUpa darzAvatA svarUpabodhaka vizeSaNa tarIke "sva" zabda prayojyo che. yazovijayajInA pramANa-lakSaNamAM "jJAna ane vyavasAyi" pado vyAvartaka vizeSaNo tarIke ane "sva" temaja "para' e pado svarUpabodhaka vizeSaNo tarIke prayojavAmAM AvyAM che.yazovijayajI kahe che ke pramANanA lakSaNamAM jJAna' zabda mUkavAthI darzanamAM tenI ativyApti nivArI zakAya. 'darzana' zabdano artha ahIM nirvikalpaka bodha eTale nirvizeSasattA mAtrano niSpakAraka bodha tevo ja thAya che. jaina tarkazAstramAM nirvikalpaka eTaleke niSpakAraka bodhanA arthamAM darzana' zabdane Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pramANakoTinI bahAra mUkavAmAM Ave che. mANikyanaMdIe darzana, saMzaya Adine pramANAbhAsa tarIke gaNAvyA che. vAdi devasUrie paNa nirvikalpaka bodha pramANa che te mAnyatAne pramANanA svarUpa aMgenA AbhAsa tarIke ghaTAvI che. je - paMDita sukhalAlajI noMdhe che ke yazovijayajI nirvikalpaka darzanane pramANa tarIke svIkAratA nathI chatAM paNa temaNe naiRyika avagraha svarUpamAM darzanano pramANa tarIke svIkAra karyo che. yazovijayajImAM A muzkelIno khulAso karatAM paMDitajI jaNAve che ke pravRttinivRttivyavahAranI kSamatAvALo na hovAthI Avo avagraha pramANarUpa na gaNIe ane tethI te arthamAM darzanane pramANakoTinI bahAra mUkIe to kaMI vAMdho Avato nathI. paMDitajIe uThAvelo muddo vadhu vicAravAyogya che. yazovijayajI svarUpa, nAma, jAti, kriyA, guNa ane dravyanI kalpanAthI ke vikalpothI rahita sAmAnya jJAnane athavagraha gaNe che. nirvikalpaka ane savikalpaka jJAna vize bhAratIya darzanomAM vividha mata pravarte che. bauddhamata pramANe nirvikalpa jJAna ja pramA che, paraMtu bhatRhari, madhvAcArya ane vallabhAcAryanA mate nirvikalpa pratyakSa zakya ja nathI. nyAyadarzanamAM nirvikalpaka ane savikalpaka pratyakSano pramA tarIke svIkAra karavAmAM Avyo che. nabanyAya mujaba nirvikalpaka jJAna pramA paNa nathI ane bhrama paNa nathI. jaina mata, pramANe nirvikalpaka jJAna zakya che paNa te pramA nathI. ' jaina matamAM darzana ane jJAnano bheda spaSTa karavAmAM Avyo che. sattAmAtrano bodha te darzana. bIjAM darzanomAM jene nirvikalpaka pratyakSa gaNavAmAM Ave che tene jaina matamAM darzana gaNavAmAM Ave che. darzanamAM mAtra vastuno bodha thAya che. tenAM sAmAnya tema ja viziSTa lakSaNono bodha darzana pachInA avagrahanA tabakke thAya che. tyAra pachI vastunI vadhu vigato jANavAnI IcchA thAya che tene "IhA' kahe che. tyAra pachI nizcita jJAnano je tabakko che tene "avAya' kahevAya che. pramANanuM lakSaNa nirvikalpaka darzanane lAgu na paDe eTalA mATe jema yazovijayajIe "jJAna" zabda prayojyo che tema pramANanuM lakSaNa saMzaya viparyaya ane anadhyavasAyanA saMdarbhe ativyApta na thAya te mATe temaNe vyavasAyi' zabda prayojyo yazovijayajI e paNa spaSTatA kare che ke mImAMsakonA parokSajJAnavAdano temaja naiyAyikonA jJAnotaravedyajJAnavAdano nirAsa karavA mATe svarUpabodhaka vizeSaNa tarIke pramANanA lakSaNamAM temaNe "sva" zabda mUkyo che. vAdi devasUri mujaba jJAnathI anya artha eTale para. yazovijayajI paNa jJAnathI bhinna evo artha eTale para ema spaSTa kare che. yazovijayajI svarUpabodhAtmaka vizeSaNa tarIke pramANanA lakSaNamAM "para' zabda prayojIne jJAnAdvaitavAdI bauddha matathI jaina matanI bhinnatA spaSTa kare che. jJAna sva-prakAzaka che, temaja jJAnathI bhinna evA arthanuM paNa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina takabhASAmAM pramANanuM svarUpa D 185 prakAzaka che, jJAna potAne jANe che. te ajJAta rahetuM nathI ane tene jANavA mATe bIjA jJAnanI jarUra nathI. siddhasena divAkare spaSTa karyuM ja che ke sakala pratibhAso bhramayukta che tevuM siddha thAya ja nahIM tethI pramANa sva ane anyano nizcaya karanAruM ja ghaTI zake. (nyAyAvatAra, 7) teo ema paNa kahe che ke jIva pramAtA che, anyanisiI che, ka temaja bhoktA che, pariNAmI che ane sva-saMvedanasaMsiddha che. (nyAyAvatAra, 31) hemacaMdrasUri mujaba svaparAbhAsI pariNAmI AtmA e ja pramAtA. (pramANamImAMsA, 42) pramANanA lakSaNanI samajUtI ApIne pramANaparicchedamAM ja yazovijayajI pramANanA phaLa aMgenI zaMkAono khulAso kare che. nyAya, mImAMsA Adi darzanomAM pramANa ane phaLano bheda svIkAravAmAM Avyo che. bauddho pramANa ane phaLano abheda svIkAre che. jaina darzanamAM pramANa ane phaLano bhedabheda svIkAravAmAM Avyo che. yazovijayajI pramANa ane phaLamAM amuka apekSAe abheda hoIne pramANane svaparavyavasAyI ane phaLane paNa svaparavyavasAyI tarIke ghaTAvavAmAM koI muzkelI jotA nathI. jaina paraMparAmAM pramANanA sAkSAt phaLa tarIke ajJAnanivRttine ane tenAM vyavahita phaLa tarIke hAna, upAdAna ane upekSAbuddhine ghaTAvavAmAM Ave che. dA.ta. siddhasena divAkara mujaba pramANanuM sAkSAt phaLa ajJAnanivRtti che. (nyAyAvatAra,28) yazovijayajI mujaba pramANanuM phaLa ajJAnanivRtti ane ajJAnanivRtti e ja svavyavasAya. yazovijayajI A bAbata takabhASAmAM tarkanA pramANanI carcAmAM spaSTa kare che. paMDita sukhalAlajI mAne che ke ahIM yazovijayajIe vijJAnavAdI bauddhone anusarIne svavyavasAyane pramANenA phaLa tarIke ghaTAvyuM hoya tema lAge che. (tAtparyasaMgrahavRtti, 32, 20) nyAyadarzanamAM Indriya kevaLa karaNa ja che, phaLa nathI; ane hAna, upAdAna, upekSAbuddhi phaLa ja che. ' karaNa nathI paraMtu indriya ane hAna-upAdAna-upekSAbuddhinI vacamAM phaLono je krama che temAM purogAmI phaLane uttaragAmI phaLanI apekSAe pramANa tarIke sApekSa rIte paNa ghaTAvavAmAM Ave che. - kezavamizranI takabhASAmAM pramANa ane phaLanI vyavasthA A rIte paNa rajU karavAmAM AvI che. karaNa. avAjora vyApAra phaLa 1. Indriya IndriyArthasaMnikarDa nirvikalpaka pramA 2. indriyArtha-saMnikarDa nirvikalpaka pramA savikalpaka pramA 3. nirvikalpaka jJAna savikalpaka jJAna hAnopAdAnopekSAbuddhi avAntara vyApAra eTale je karaNathI udbhave ane karaNathI udbhavatA phaLanuM utpAdaka bane che. dA.ta. kuhADI lAkaDAMne kApavAnuM sAdhana che. tenAthI lAkaDAM sAthe saMyoga karIne prahAra thAya che te avAntara vyApAra che ane lAkaDAMnI chedanakriyA tenuM Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha phaLa che.12 ahIMyAM karaNano artha vilaMba vagara phaLanI utpatti. joke 'nyAyasUtravRttimAM vyApAravat kAraNane kAraNa gaNIne karaNa ane phaLanI vacamAM je hoya tene vyApAra tarIke ghaTAvavAmAM Ave che. tethI e yojanA mujaba indriyane karaNa gaNIne saMnikarSa ane nirvikalpaka temaja savikalpaka jJAna vagerene avAMtara vyApAra tarIke ghaTAvIne hAnabuddhi phaLane gaNyuM che. eTale indriyane ja karaNa mAnanAra mujaba karaNa, vyApAra ane phaLanI vyavasthA nIce mujaba ghaTe che. phaLa avAntara vyApAra (ka) indriyArthasaMnikarSa (ka) + (kha) nirvikalpaka jJAna (ka)+(kha)+(ga) savikalpa jJAna joke hemacaMdrasUrie vyavahita phaLanI vyavasthAmAM avagraha, IhA, avAya, dhAraNA, smRti, pratyabhijJA, tarka ane anumAnanA kramamAM je pUrva-pUrva che te pramANa ane je uttara-uttara che te phaLa tema ghaTAvyuM che. dA.ta. avagraha pramANa ane IhA phaLa; IhA pramANa ane avAya phaLa, vagere.13 1. nirvikalpaka pramA 2. savikalpaka pramA 3. AnopAdAnopekSAbuddhi karaNa indriya indriya indriya kezavamizra ane hemacaMdrasUrine sarakhAvatAM e spaSTa thAya che ke jaina matamAM pramANa jJAnAtmaka ja che tethI indriyArthasatrikarSane karaNa ke asAdhAraNa kAraNa tarIke ghaTAvavAno prazna ja nathI. te ja rIte jJAna savikalpaka hoya to ja pramANa hovAthI nirvikalpaka bodhane karaNa ke phLa gaNavAno prazna nathI. eTale hemacaMdrasUrimAM ApaNane pratyakSa ane parokSa pramANonA kramamAM ja jJAnarUpa madhyavartI pramANone ja pUrvapadanA saMdarbhamAM phaLa ane uttarapadanA saMdarbhamAM pramANa evo krama dekhAya che. yazovijayajInI 'tarkabhASAmAM paNa indriya, satrikarSa, ke nirvikalpaka bodhane pramAnA karaNa tarIke sthAna nathI. joke yazovijayajI hemacaMdrasUri jevI pramANavyavasthAno eTale ke madhyavartI padane pUrva pramANanuM phaLa ane uttaraphaLanuM pramANa gaNavAnI yojanAno ullekha karatA nathI. yazovijayajI AtmAnA vyApArarUpa upayogane ja pramANa gaNe che. teo kahe che ke vyApArarahita kAraka (karaNa) kriyAne utpanna karI zake ja nahIM. indriyonA prathama be bheda dravyendriya ane bhAvendriya - pADavAmAM Ave che ane dravyendriyanA nivRtti ane upakaraNa e be vibhAgo che. dravyendriya jaDa che. te pramANa nathI. bhAvendriyamAM labdhi-indriya eTale arthane grahaNa karavAnI kSamatA. yazovijayajI spaSTa kare che ke labdhiindriya paNa pramANa nathI. dravyendriya ajJAnAtmaka hovAthI pramAnuM sAdhana nathI. labdhiindriya upayogAtmaka na hoIne pramANa nathI. tethI ja yazovijayajI spaSTa kare che ke AtmavyApArarUpa upayogaindriya ja pramANa che. dravyaindriya mukhya nathI, gauNa che. labdhi jJAnAvaraNakarmanA - Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina takabhASAmAM pramANanuM svarUpa 187 kSaya ane upazamathI yukta che. arthane grahaNa karavAnI AtmAnI zakti labdhi che. arthanA bodha mATenI sabhAna pravRttine vyApAra kahevAya che. A vyApAra e ja upayoga Indriya. upayoga eTale arthagrahaNavyApAra." jaina mata pramANe jJAna pote ja svapaprakAzaka hovAthI pramANa che ane tethI e pramAnuM asAdhAraNa kAraNa ke karaNa che. jaina darzanamAM karaNa eTale je vilaMba vinA pariNAma lAve te. abodha svabhAvavALI jJAnasAmagrIne pramAnA karaNa tarIke ghaTAvavAnuM jaina matane mAnya nathI. abodha kAraNasAmagrI pramAnuM asAdhAraNa kAraNa nathI, pradhAna kAraNa nathI. sAmagrIthI artha-prakAza thato nathI, jJAnathI ja thAya che. jJAnarUpI vyApAra vagara kevaLa sAmagrI arthagrahaNa karAvatI nathI. jJAna potAne temaja potAnA arthane prakAzita kare che. pramANanuM svarUpa : saMkSipta sAra (1) dravyendriya pramANa nathI. (2) labdhiindriya pramANe nathI. (3) upayoga-Indriya ja pramANa che. (4) IndriyAI saMnikarSa ke koI paNa AMzika ke sakala abodha sAmagrI pramAnuM pradhAna karaNa nathI. nyAye dezavilA vividha prakAranA saMnikarSa pramAnuM asAdhAraNa kAraNa nathI. (5) pramANa jJAnAtmaka che; ajJAnAtmaka nathI. (6) anadhigata evA ke apUrva hoya tevA arthane jANe te ja pramANa tevuM ghaTatuM (7) pramANa sva-avabhAsaka che paraMtu mAtra sva-avabhAsaka nathI. te svaparaprakAzaka paNa che. . (8) pramANa jJAnathI bhinna evA arthanuM avabhAsaka che paNa te kevaLa arthanuM ja - prakAzaka nathI. jJAna ane artha vacce abheda nathI. artha jJAnathI svataMtra rIte sat che. zAna grAhaka che ane artha grAhya che. A (9) sva-avabhAsaka hoIne temaja jJAnathI bhinna arthanuM avabhAsaka hoIne pramANa svapara-avabhAsaka tarIke ghaTAvyuM che. (10) darzana eTaleke nirvikalpaka bodha pramANa nathI. (11) pramANa saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyathI vyAvRta evuM vyavasAyAtmaka jJAna che. (12) AtmA ane jJAna vacce bhedabhedano saMbaMdha che. (13) jJAnanI utpatti arthathI ja thAya che tadutpatti) ane jJAna arthano AkAra dhAraNa kare che tadAkAratA) te banne asvIkArya che. dIpakanI jema jJAna arthanuM prakAzaka che. dIpaka jene prakAzita kare che tene utpanna karato nathI ane tenAthI utpanna Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha thato nathI tevuM ja jJAnanuM che. pratiniyata arthane jANavAnI vyavasthA jJAnanuM AvaraNa karavAvALA kSayopazama-lakSaNavALI yogyatAthI zakya bane che. sAkArajJAnavAda svIkArya nathI. (14) pramANano viSaya dravyAyayAtmaka vastu che. naya pramANa ke apramANa nathI. . (15) ajJAnanivRtti pramANanuM sAkSAt phaLa che. . (1) hAnabuddhi vagere tenAM vyavahita phaLa che. (17) pramANa ane phaLa vacce bhinnatA ane abhinnatA banne pravarte che. pramANamAM hitanI prApti ane ahitanA parihAranuM sAmarthya hoya che. pAdaTIpa : 1. jaina takabhASA (hindI), paMDita zobhAcaMdra bhAriba pAthaDa, ahamadanagara, 1964 2. siddhasensa nyAyAvatAra enDa adhara varksa (aMgrejI) saMpA. DaoN. e. ena. upAdhyAya, muMbaI, jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, 1971 3. prameyaratnamAlA (hindI), vyAkhyAkAra : hIrAlAla jaina, vArANasI, caukhambA, 1964 4. dha jaina thiyarI oNpha parsezana (aMgrejI), puSpA bogharA, dilhI, motIlAla banArasIdAsa, 1976, pR.22 5. ejana, pR.22 6. vAdi vedasUrijha pramANa-naya-tatvalokAlaMkAra (aMgrejI) hari satya bhaTTAcArya, muMbaI, 1967, jaina sAhitya maMDaLa, pR.1 7. hemacaMdrajha pramANamImAMsA, (aMgrejI) satkArI mukarajI, vArANasI, tArA pablikezanasa, pR. 2-4 8. prameyaratnamAlA (hindI), pR.303 9. vAdidevasUrijha pramANanaya-tattvAlokAlaMkAra, pR.419 10. darzana aura ciMtana (hindI), paMDita sukhalAlajI, amadAvAda, gujarAta vidyAsabhA, pR.7ra 11. ejana, 151-154 12. kezavamizra praNItA takabhASA (hindI), zrInivAsa zAstrI, meraTha, 1976, pR.56 13. hemacaMdrajha pramANamImAMsA (aMgrejI), pR.74, 7pa 14. jaina takabhASA (hindI), paMDita IzvaraprasAda zamI, rAmAnaMda pre, amadAvAda, pR. 21-ra7 vacana, kAyA te to bAMdhIe mana navi bAMdhyo jAya, he mitta, mane bAMdhyA viNa prabhu nA mile kiriyA niSphaLa jAya che mitta. upAdhyAyayazovijaya (zrutAMjali') . Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArahasya'mAM nirUpita satyA bhASA - eka abhyAsa visantakumAra ma. bhaTTa tattvArthasUtra'nI prastAvanAmAM paMDita zrI sukhalAlajIe jaNAvyuM che ke vaizeSika, sAMkhya ane vedAnta jevAM darzano "royamImAMsApradhAna' che. paraMtu keTalAMka darzanomAM cAritranI mImAMsA mukhya che. jemake, yoga ane bauddhadarzanamAM. jIvananI zuddhi zuM che? tene kevI rIte sAdhI zakAya? temAM koNa koNa bAdhaka che? ItyAdi jIvanasaMbaMdhI praznono javAba zodhavAno tyAM upakrama che. bhagavAna mahAvIre potAnI mImAMsAmAM zeyatattva ane cAritrane ekasarakhI rIte sthAna ApyuM che. AthI temanI tattvamImAMsA eka taraphathI jIvaajIvanA nirUpaNa dvArA jaganA svarUpanuM varNana kare che, ane bIjI tarapha Asava, saMvara Adi tattvonuM varNana karIne cAritranuM svarUpa dazavi che. temanI tattvamImAMsAno artha che zeya ane cAritrano samAna rUpathI vicAra. A cAritranA eka aMga tarIke bhASAvizaddhinI jarUriyAta che ema jaina darzanamAM aneka jagyAe kahevAyuM che. taduparAMta, bhASAviSayaka bIjA aneka tAttvika vicAro jaina darzanamAM vicArAyA che. AjathI lagabhaga traNa so varSa pUrve zrI yazovijaya upAdhyAye bhASArahasya' nAmanA eka prakaraNagranthanI racanA karI che. A prakaraNagranthanA AraMbhe temaNe jaNAvyuM che ke - A pRthvI upara je koI niHzreyasanI icchAvALo hoya teNe bhASAvizuddhi avazya prApta karavI joIe. kAraNake vAkasamiti (vANIno saMyama) ane vAkagupti (vANInuM rakSaNa) te bhASAvizuddhine AbhArI che. vaLI, A vAsamiti ane gupti ane to parama nizreyamAM hetubhUta evA cAritranAM aMga che. ahIMyAM vacanavibhaktimAM akuzaLa evI vyaktine kevaLa mauna sevavA mAtrathI ja vAkagutinI siddhi maLI jatI nathI. kemake aniSNAta vyakti sarvathA mauna rahevAthI to vyavahArano uccheda thaze ane AvA aniSNAtane vAphaguptimAM adhikAra ja nathI. jema kahevAyuM che ke - vayaNavibhatti akusalo, vaogayaM bahuvihaM ayANaMto / nave na mArU vivI, veva yamuttarNa patto ! -Taza007ni jAthA 210 arthAta vacanavibhaktimAM akuzaLa evo je vANIgata aneka prakArone jANato nathI te jo kaMI ja na bole eTaleke mauna seve to paNa tene vAgu-guptatA prApta Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 pa upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha thatI nathI. UlaTAnuM, avAphaguptane vANI gupta karyAnuM mithyA) abhimAna jAgavAthI doSa ja prApta thAya che. A sandarbhamAM, bhASAnI vizuddhi jAhera karavA mATe bhASArahasya' padathI aMkita evuM, prAkRtagAthAomAM (saMskRtamAM svopajJa vivaraNa sahitanuM) raceluM A prakaraNa zarU karavAmAM AvyuM che. A "bhASArahasya' prakaraNagranthamAM bhASAnuM mukhyatve caturvidha vibhAjana karavAmAM AvyuM che : 1. nAmabhASA, 2. sthApanAbhASA, 3. dravyabhASA ane 4. bhAvabhASA. A caturvidha bhASAomAMthI bhAvabhASAnA zIrSaka heThaLa satyA bhAvabhASA, asatyA bhAvabhASA, mizrA bhAvabhASA ane anubhayA bhAvabhASA evA prabhedo dazAvavAmAM AvyA che. AmAMthI satyA bhAvabhASAnAM lakSaNa, upabhedAdinI carcA karatAM zrI yazovijaya upAdhyAye temanI saMskRta svopajJa vivRtimAM lakhyuM che ke "avadhAraNA nizcaya) karavAnA ekamAtra bhAvathI te prakAranI vastune vize te ja prakAranuM vacana uccAravuM' tene satyA bhASA kahe che. ahIM avadhAraNA karavAnA ekamAtra bhAvathI' evuM vizeSaNa joDIne asatyAmRSA bhASAno vyavaccheda karavAmAM Avyo che. AvI satyA bhASAnuM lakSaNa bAMdhatAM jaNAvyuM che ke dharmavati tadudharmaprasArazAddhavo nana: zabda: | "te dharmavALA padArthane vize tadudharmane prakArIbhUta karIne zAbdabodha janmAvanAra je zabda, tene satyA bhASA kahe che." AvuM lakSaNa bAMdhavAnuM kAraNa e che ke ananta dharmovALI vastumAMthI koI ekAda dharmanuM abhidhAna karavuM e satya gaNAya nahIM. AvA ekAda dharmano ullekha karavAmAM Ave to temAM avadhAraNAno bAdha thAya che ema jANavuM. AvI sayA bhASA daza prakAranI jovA maLe che? 1. janapadasatyA 6. pratItyasatyA . 2. sammatasatyA 7. vyavahArasatyA 3. sthApanA satyA 8. bhAvasatyA 4. nAmasatyA 9. yogasatyA, ane 5. rUpasatyA 10. aupampasatyA A darekanAM lakSaNo ane udAharaNo nIce mujaba che : (1) janapadasatyA bhASA: je bhASA janapadamAM pracalita saMketane anusarIne lokanA padArthono bodha karAve che tene janapadasayA bhASA kahe che. AvI bhASA dhIrapuruSo vaDe prayojAya che. ahIM dhIra puruSo' tarIke tIrthakaro ane gaNadharo samajavAnA che. AnuM lakSaNa ApatAM lakhyuM che ke baMnapasatamItravArthaprtyaayktvm|| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASArahasya'mAM nirUpita satyA bhASA - eka abhyAsa D 191 (2) sammatasatyA bhASA : je bhASA rUDhinuM atikramaNa karIne kevaLa vyutpattijanya arthamAtrathI nirNaya karatI nathI te sakhatasatyA bhASA che. jemake, kamaLane mATe pardU-4 zabda vaparAya che. ahIMyAM paMka(kAdava)mAMthI to zevALa-kIDAdi aneka jantuo janmI zakatA hoya che. tathApi parphaMga zabda kevaLa ravindrane mATe ja vaparAya che, zevALa vagerene mATe vaparAto nathI. (3) sthApanAsatyA bhASAH sthApanA vize rahenArI bhASAne sthApanA satyA kahevAmAM Ave che. je saMketamAMthI bhAvArtha nIkaLI gayo hoya, eTaleke vyutpattilabhya artha chUTI gayo hoya tevI bhASAne sthApanAsayA kahe che. jemake, jinapratimAne vize je jina' zabdano prayoga thAya che te. ahIM tAtparya e che ke jevI rIte jina' zabda bhAvajina - vAstavika jina - ne vize pravartato hoya che, tevI rIte sthApanA jinane - pratimAMkita jina - ne vize paNa, nikSepa prAmANyathI vAparI zakAya che. jemake, anekArthaka zabdonuM prakaraNAdinA mahimAthI vizeSArthane vize niyamana thatuM jovA maLe che. AnuM lakSaNa ApatAM lakhyuM che ke yatra dvArA vinA vahuzo mAve pravartamAnAnAmapi zabdAnAM niyantritazaktitayA sthApanApratipAdakatvapratipattistatra sthaapnaasatyati || AvuM lakSaNa bAMdhavA thakI acetana pratimA - mUrti - mAM paNa ut Adi padonuM pratipAdana thaI zake che. (4) nAmasatyA bhASA: bhAvArthavihIna hoya ane chatAMya "nAma' tarIke pracAramAM Avela hoya tene nAmasatyA bhASA kahe che. jemake, dhanarahita hoya topaNa tenuM kubera, dhaneza, dhanajIbhAI - evuM koIka nAma pADyuM hoya che. AnuM lakSaNa A pramANe che : nAmamAtrAva yorthavAdam avAcya svapratipAdya pratipAtayatIti thAvat II (5) rUpasatyA bhASA : nAmasatyA jevI ja A rUpasatyA jANavI. "nAma" vAparavAnA prasaMge kevaLa rUpano ja abhilASa, eTaleke rUpa(vAcaka) zabdano prayoga karavo tene rUpasatyA bhASA kahe che. dA.ta. mayaMtiH | AnuM lakSaNa bAMdhatAM jaNAvyuM chbhaavaarthbaadhprtisndhaansdhriiciintdruupvdgRhiitopcaarkpdghttitbhaassaatvm|| . - ahIM eka spaSTatA e karavAmAM AvI che ke A rUpasatyAno sthApanA satyAmAM antabhava karavo nahIM. kAraNake batadravyatAkAraH sthApanA, vajUdravya pamiti || evo taphAvata kahevAmAM Avyo che. (6) pratItyasatyA bhASAH jemAM pratiyogi padArthonuM pradarzana karAvyuM ! thayuM nathI evI bhASAne pratItyasayA bhASA kahe che. jemake, eka phaLa. te lAntaranI apekSAe nAnuM ke moTuM hoya che. e ja pramANe, nAmijA te kaniSThikA aMgulinI apekSAe lAMbI hoya che, paNa madhyamA aMgulinI apekSAe TUMkI hoya che. AvI Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha bhASAmAM jo nimittAntara bhedanuM pradarzana karavAmAM/karAvavAmAM Ave to te bhASA mRSA (asatyA) ja puravAra thAya. : (7) vyavahArasatyA bhASA H vyavahArano artha thAya che H lokanI (bhASako)nI vivakSA. vaktAne amuka artha kahevAnI je icchA, tene 'vivakSA' kahe che. jemake, 'navI jevuM pada nadIgata nIrAdino bodha karAve." evI (navIpada) prayoktAnI icchA hoya che. pariNAme navI ema bolavAthI nadIgata nIrAdino arthabodha. thato hoya che, ahIM koIkanuM kahevuM che ke navI evA padathI nadI ane tenuM pANI abhinna che evI pratipatti thatI hoya che. to bIjA keTalAka kahe che ke navI pada 'nadIthI abhinna nadInuM nIra che' ema arthabodha karAve evI vivakSA che; AvI vivakSAthI prerAIne bhASA prayojAya che. jemake, sA pIyate navI te nadI pIvAya che.' vaghate ri: 'parvata saLage che' - te bhASAne vyavahA2satyA kahe che. ahIMyAM Iyate navIno artha 'nadIgata nIra pIve che.' tathA vaghate ziHino artha girigata tRNAdi saLage che' evo thaze. A eka prakAranuM upalakSaNa che. jemake, ti mAnanam / anuvarA nyA | gomA puNDA | vagere. 1. ahIM 'vAsaNamAMnuM pANI Tapake che.' 2. 'saMbhogaja bIjathI udaravRddhi vinAnI kanyA' 3. 'kApavAyogya vALa vinAnI eDakA' evA artho maLe che. ahIMyAM giri ane tRNAdino abheda kahevAmAM mRSAvAditvano prasaMga AvI. paDavAno nathI. kemake vyAvahArika abhedAzrayathI AvA prayogo karavAmAM koI doSa nathI. (8) bhAvasatyA bhASA : je saabhiprAyapUrvaka ja bolAI hoya te bhASA bhAvasatyA che. jemake, 'ghaDo lAvo' evA abhiprAyane uddezIne ja ghaTam jJAnaya ema bolAyuM hoya. e ja pramANe, auH ke eNDvaH evA abhiprAyapUrvaka nauH ke gaLvaH bolAyA hoya tyAre tene bhAvasatyA bhASA kahe che. A udAharaNo cUrNikAranAM vacanono AdhAra ApIne rajU karavAmAM AvyAM che. (9) yogasatyAbhASA: koI vastuno yoga hotAM upacArathI je bhASA prayojAya tene yogasatyA kahe che. chatra ke daMDa na hoya topaNa te vyaktine mATe chatrI, vI evA zabdano prayoga thAya che. AnuM lakSaNa bAMdhatAM jaNAvyuM che ke atItasamvandhavanuMlaakssnnikpdghttitaa yogasatyetyarthaH // (10) aupamyasatyA bhASA : upamAna eTale zAta udAharaNa, nidarzana ke dRSTAnta. AvA upamAnapUrvakanI je bhASA tene aupampasatyA bhASA kahe che. AvuM upamAna 1. cirata ane 2. kalpita evA be prakAranuM hoya che. ahIM 'carita upamAna' eTale pAramArthika satyaghaTanA ke vastu upara AdhArita evuM je upamAna. dA.ta. mahAmo brahmavattAvivavuM duHNuM manate. bhAre udhAmo karanAra brahmadattAdinI jema te duHkha pAme che.' have, kalpita upamAnanuM udAharaNa saMsAra: samudraH "saMsArarUpI samudra'. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhASArahasya'mAM nirUpita satyA bhASA eka abhyAsa ] 193 ahIM svabuddhinA vikalpathI nirdeluM je upamAna tene 'kalpita upamAna' kahe che. A satyA bhASAnA dazeya bhedonA lakSaNAdinI carcAmAM prAsaMgika rIte zrI yazovijaya upAdhyAye apabhraMza zabdonA vAcakatva vize paNa carcA karI che. jemake, janapadasatyA bhASAnuM lakSaNa banapava tlRtamAtraprayuvattArthapratyAyatvam- 'janapadamAM pracalita thayelA saMketa mAtrathI prayojAtA zabdomAM arthabodha karAvavAnI zakti hoya che' e pramANe ApyuM che. ahIM prastuta lakSaNamAM mAtra zabdanuM svArasya samajAvatAM jaNAvyuM che ke "anAdi siddha saMketano vyavaccheda karavA mATe' te (mAtra) zabda umeryo che. vaLI, '(janapadamAM vaparAtI) apabhraMza bhASAmAM zaktino abhAva hovAthI te apabhraMza bhASAmAM arthabodhakatva hotuM nathI. ane jo temAMthI arthabodha thato paNa hoya to, te kevaLa zaktibhramane kAraNe ja evuM je (naiyAyiko) kahe che te paNa svIkArya nathI. kAraNa ke IzvaranuM astitva sAbita thatuM nathI. tethI te-te padamAMthI te arthano bodha thAya.' evI IzvarecchA rUpa zaktinI paNa siddhi thatI nathI. TUMkamAM, janapadamAM pracalita evA saMketanA jJAnathI ja zAbdabodha thato hoya che. taduparAMta, 'saMskRta bhASAnA saMketo ja sAcA ane apabhraMza bhASAnA saMketa sAcA nahIM' evo nirNaya tAravavA mATe koI pramANa nathI. e vize anyatra vistArathI carcA karavAmAM AvI che. A ja rIte 'sadbhAvasthApanA satyA bhASA'mAM zakti mAnavA mATe vyavasyAtikhAtavastu pavArtha: (cA0 sU0 2.1.68) evA gautamIya nyAyasUtranuM smaraNa karyuM che ane spaSTatA karI che ke vAti padonI lAghavane kAraNe noAvi viziSTa (vyakti)no arthabodha karAvavAmAM zakti rahelI che; ane AkRtino bodha thavA mATe lakSaNA mAnavI ema paNa kahevAnI jarUra nathI. kAraNake sthApanAmAM nikSepAnuzAsana kahevAmAM AveluM ja che. Ama zrI yazovijaya upAdhyAye 'AkRti'mAM paNa sIdhI zakti mAnI che. ahIM bhASAkIya vicAraNAnI dRSTie noMdhapAtra muddo je jaNAyo che te e che ke bhagavAn buddha ane bhagavAn mahAvIre potapotAnA tattvajJAnano je upadeza karyo che te pAli ane prAkRta bhASAnA mAdhyamathI karyo che. A pAli ane prAkRta bhASAothI thato arthabodha taiyAyikonI dRSTie zaktibhramathI thato hoya che athavA asAdhu zabdo sAdhuzabdonA smAraka banatA hovAthI arthabodha thato hoya che. ahIM, zrI yazovijaya upAdhyAya paNa nyAyazAstranA abhyAsI hovAthI, A apabhraMza zabdomAM vAcakatva hovA vize temanA kevA vicAro che ? tenI jijJAsA svAbhAvika rIte ja thAya che. to uparyukta carcA uparathI joI zakAya che ke apabhraMza zabdonA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194pa upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha vAcakatva vize naiyAyikono je mata che tenuM khaMDana karavA mATe temaNe jaina matane ja AgaLa karyo che. eTaleke IzvaranI siddhi thatI nathI mATe "IzvarecchAnI paNa siddhi thatI nathI.' evI dalIla karI che. bIjI tarapha, sthApanA tyA bhASAnI siddhi karavA mATe gautamanA eka nyAyasUtrano svIkAra paNa karyo che. pAdaTIpa 1. juo umAsvAtipraNIta 'tatvArthasUtra' (hindI) prastAvanA pR54, 55. vivecanakartA : paM.sukhalAlajI saMghavI, prakAzaka : jaina saMskRti saMzodhana maMDala, banArasa hindu vizvavidyAlaya, banArasa-pa, I.sa. 1952 2. vidhAravAvena tamistakavanaM satya | vaidika ane bauddha sAhitye dArzanika pradezamAM sattaramA saikA sudhImAM je utkarSa sAdhyo hato. lagabhaga te badhA utkarSano AsvAda jaina vADumayane ApavA upAdhyAyajIe prAmANikapaNe AkhuM jIvana vyatIta karyuM ane tethI teonA eka tejamAM jaina nyAyanAM bIjAM badhAM tejo lagabhaga samAI jAya che, ema kahevuM paDe che. 5. sukhalAlajI ("jaina nyAyano kramika vikAsa) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siDanvayokti vasantakumAra ma. bhaTTa bhUmikA lA.da.bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdamAM zrI puNyavijayajI AdinA hastapratasaMgrahamAM pratikramAMka 4309@ii zrI yazovijaya upAdhyAyata. tiDanvayoktinI eka aprakAzita hastapratano saMgraha karavAmAM Avyo che. A kRtinI hastapratamAM AraMbhe mUkelA maMgalazlokamAM graMthakAranuM nAma jaNAvyuM nathI. tathA hastaprata apUrNa hoIne tenI puSpikA' paNa aprApta che. tathApi zrI yazovijayopAdhyAyajInI eka anya kRti naridayaprakaraNamunA AraMbhe nIce mujabano eka zloka maLe che ? aindrazreNinataM natvA, vIraM tattvArthadezinam / paropakRtaye bramo, rahasyaM nayagocaram // A zlokanI jema ja prastuta viDanvayoktinI prApta hastapratanA AraMbhe paNa, unAItapApA...|| zlokamAM padanuM grahaNa karyuM che. tethI jaNAya che ke A kRti paNa zrI yazovijaya upAdhyAyajInI ja racelI haze. vaLI, munizrI puNyavijayajIe A kRtinI je hastaprata maLe che te mULa granthakArano, eTaleke zrI yazovijaya upAdhyAyajIno svahastalekha che ema jaNAvyuM che. subatta ane tinta rUpa padonA artho tathA vAkyanA arthano nirNaya karavA mATe vaiyAkaraNoe, naiyAyikoe ane mImAMsakoe je carcAo karI che, tenAthI prerAIne zrI yazovijaya upAdhyAyajIe A tiDanvayoktinI racanA karI hoya ema jaNAya che. prApta hastapratanuM varNana (1) zIrSaka: tiDavaviktA (2) viSaya : vyAkaraNa (zAbdabodhanI caca) (3) kartA : zrI yazovijaya upAdhyAya (4) lekhakaH saMbhavataH mULa granthakArano 'svahastalekha' (?) (5) samayaH 300 varSa pUrve (1700 vikrama saMvata) (6) saMgrahasthAna : lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda, (pratikramAMka 4309). ....... .. kALa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196L upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha (7) kula pRSTha : kRtinuM kevaLa Aghapatra. (eka pAnanI banne bAjuo upara lakhANa che) (8) svarUpa eka pAnanI banne bAjuo upara aDhAra-aDhAra paMktio lakhelI che. kadanI dRSTie 25 se.mI. x 11 se.mI. che. temAM banne dhAra upara 2 se.mI.no hAMsiyo che. kinArIo khavAyelI che. vaccevacce kIDAothI kANAM paDyAM che. koIka sthaLe zAhIthI akSaro phelAI gayA che, tethI prata ukelavAmAM muzkelI paDe che. akSaro kALI zAhIthI lakhAyela che. * * (9) lipiH jaina nAgarI lipi (10) phalaka pAtaLA kAgaLa upara lakhAyelI che.. saMzodhita pATha nIce rajU karelA saMzodhita pAThamAM je trividha kauMsano upayoga karyo che tene A pramANe samajavA : (1) () kauMsamAM sudhArelo pATha mUkyo che. (2) {} kauMsamAM mUkelo pATha saMdigdha aMza che, je saMbhavataH asvIkArya jaNAto pATha che. (3) [] kauMsamAM mUkelo pATha, prastuta saMpAdake navo umerelo aMza che. have ApaNe A viDanvayokti no eka prApta aMza joIzuM. A prApta bhAgane zakya eTalA aMzamAM saMzodhita karIne rajU karavA prayatna karyo che : pATha aindravrajAbhyarcitapAdapadmaM sumerudhIraM praNipatya vIram / vadAmi naiyAyikazAbdikAnAM manovinodAya tiGanvayoktim / / 1. tatra {tpa} zAbdika[[nAm mate] tiga(Ga)oM vyApAraphalayorAzrayo; dhAtvarthoM vyApArane || 2. vyApAraH sAdhyatvenAbhidhIyamAnA kriyA, saiva bhAvanenyucyate / sAdhyatvaM kriyAntatarA [kAGkSAnutthApakatAvacchedaka(ka)rUpam / tadabhidhAne mAnaM ca - pacati pAkaH, karoti kRtirityAdau kriyAntarAkAGkSAnAkAGkSayordarzanameva / / / 3. ayaM ca vyApAraH phUtkAratvA'dhaHsaMtApanatvayatnatvAditattadrUpeNa vAcyaH / tattatprakArakabodhasyAnubhavikatvAcca tadAdAviva buddhivizeSeNa zakyatAvacchedakAnugamanAcca unorthatA (anvayArthatA) / [A]khyAta (te)kriyaikatvamapi buddhivizeSaisyenaiva / 4. vyApAre ca dhAtvarthe viklittyAdi-svArtha-phalasya vizeSaNatayA nvayaH / / 5. [A]khyAtArtheSu ca kartRkarmasaMkhyAkAleSu kartRkarmaNovyApAraphalayoH, kAlasya ca Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tinvayoti' 187 vyApAre, saMkhyAyAzca kartRkarmapratyayayoH kartRkarmaNosta [tra vizeSaNata]yAnvayaH, samAnapratyayopAttatvAt / / 6. tathA cAkhyAtArthasaMkhyAprakArakabodhaM prati AkhyAtajanyakartRkarmopasthitirheturiti lAghavam // 7. naiyAyikAnAmAkhyAtArthasaMkhyAyAH prathamAntArtha evAnvayAd AkhyAtArthasaMkhyAprakAra kabodhe prathamAntapadajanyopasthiterhetutvam [iti kAryakAraNabhAvo vAcyaH / / 8. tathApi 'candra iva mukham dRzyate', 'devadatto bhuktvA vrajatI'tyAdau candraktvArtha yorAkhyAtArthAnanvayAditarAvizeSaNatvaghaTitaH kAryakAraNabhAvo vAcyaH / / 9. rAjapurapravezanyAyena padArthopasthitipakSe itaravizeSaNatvasya tatra yathAzrutasyA vyAvarta(?)yAditaravizeSaNatvena tAtpA(tpa)ryAviSayatvaM tadvAcyamityatigauravam / / 10. evaJca tiGartho vizeSaNameva, dhAtvartho bhAvanaiva pradhAnamityApattim (?) / 11. na ca 'prakRtipratyayayoH pratyayArthaprAdhAnyamiti' nyAyAdAkhyAtArthabhAvanAyA eva prAdhAnyamiti mImAMsakamataM yuktam / yataH pratyayArthapradhAnamityasya yaH pradhAnaM sa pratyayArthaM eva, yaH pratyayArthaH saH pradhAnameveti vA nArthaH / 12. 'ajA-azvA-chAgI'tyAdau strIpratyayArtha(\) strItvasyaiva prAdhAnyApatteH,[chA]gyAde stadA (d)naaptteshc| 13. kintUtsargoM[s]yaM vizeSyatvA (?)dinA bodhastu vyutpattyanurodhAd / 14. ata eva ghaTaH karmatvamityAdau viparyayeNApi vyutpannAnAM bodho'nyeSAM tantirAkAGkameva lakSaNAyAM cAlaGkArikANAM zakyatAvacchedakaprakAraka eva lakSyabodha ityAdi saMgacchate / 15. kiJca phalamAtrasya ghAtvarthatve grAmo gamanavAn iti prayogApattiH / 16. saMyogAzrayatvAvyApArasyApi ghAtvarthatve cAkhyAtasyApi pRthak tatra zaktikalpane gauravam / 17. api cAkhyAtArthasya prAdhAnye tasya devadattAdibhiH samamabhedAnvayAt prathamAnta praadhaanyaapttiH| 18. tathA ca 'pazya mRgo dhAvatI'tyatra bhASyasiddhaikavAkyatAvirodhaH / prathamAntamRgasya dhAvanakriyAvizeSyasya dRzikarmatApattau dvitIyApatteH, na na(ca) pazya' ityatra 'tam' itydhyaahaary[m],vaakybhedprsNgaat| 19. tathA ca bhAvanAprakArakabodhe prathamAntapadajanyopasthitiH kAraNamiti naiyaayiko___.ktmpinaadrnniiym| 20. kintu AkhyAtArthakartRprakArakabodhe dhAtujanyopasthitirbhAvanAtvAt bhinnaviSayatayA kAraNamiti kAryakAraNabhAvo draSTavyaH / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 21. bhAvanAprakArakabodhaM prati tu dhAtvarthabhAvanopasthitireva hetuH / pazya mRgo dhAvati, pacati bhavati ityAdyanurodhAd // 22. itthaJca pacatItyatraikAzraya (yi)kA pAkAnukUlA bhAvanA, 'pacyata' ityatraikAzraya (yi)kA yAvikliti (tti) stadanukUlA bhAvaneti bodhaH / / 23. zapa-taGAdInAM vyApAraphalayorAzrayAnvayadyotakatvAt devadattAdipadaprayoga tvAkhyA taarthkaadibhistdrthsyaabhedaanvyH| 24. 'ghaTo nazyatI'tyatrApi ghaTAbhinnAzrayako nAzAnukUlo vyApAra iti bodhaH / sa ca vyApAraH pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrIsamavadhAnam / ata eva tasyAM satyAM 'nazyati', tadatyaye 'naSTaH', tadbhAve 'naGkakSyati' iti pryogoppttiH| 25. devadatto jAnAtIcchatItyAdau va(ca)devadattAbhinnAzrayako jJAnecchAdyanukUlo vartamAno vyApAra iti bodhaH / sa cAntata AzrayataivetvAdirItyohyamityAhustatra naiyAyika- . nayAnusAriNo(?)vayaM paryanuyujmahe / / 26. pacatItyatraika(kA)zraya (yi)kA pAkAnukUlA bhAvaneti bodha iti yaduktaM tatkathaM yuktam ? pacyarthAnAMbuddhivizeSaviSayatAvacchedakatvAvacchAditA'dhaH saMtApanatvAdinA bhAnasvIkAreNa tadanukUlavyApArasyAtiriktasyAbhAnAd dhAtusAmAnyArthe vyApAre dhAtuvizeSArthasya vyutpattivaicitryeNa bhAnasvIkAreNa abhedAnvayaH syAt / 27. tattvanukUlatayA caramaM vyApAraM phalasthAnIyaM kRtvA taditareSAM tadanukUlAnAM bhAvanAtvena bhAnasvIkAre caguNI(Na)bhUtairavayavaiH samUhaH kramajanmanAm / buddhyA prakalpitAbhedaM kriyeti vyapadizyate // ityAdinA samUhasya tulya va(?) jJAnoktivirodhA. 28. 'ghaTo nazyatI'tyatrApi ghaTAbhinnAzrayako nAzAnukUlo vyApAra iti bodhasvIkAre 'kapAle ghaTo nazyati' iti prayogAnupapattiH, pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrIsamavadhAnAtmana uktavyApArasyakapAlA'vRttitvAt / 'ghaTapaTo nazyataH' iti prayogAnupapattizca, ubhaya bhinnAzrayakasya pratiyogitvaviziSTanAzasAmagrI samavadhAnasyaikasyAbhAvAd, ubhayavyApAragrahe ca kriyAbhedAdvAkyabhedApattiH / "pratiyogitvaviziSTe'' tyatra vizeSaNavirodhAbhAve vinigamanAvirahAdapi vizeSyabhedadhrauvyaM bhinnatayA bhAsamAnayoH kriyayorapi kalpanayA'bhedasvIkAre ca kriyaabhedocchedaapttiH|| 30. etena 'jAnAtIcchatI'tyAdau jJAnecchAdyanukUlaikavyApArabhAnam api apAstam / tAdRzavyApAre mAnAbhAvAdekakartRkAnAm anekkrtR.....|| AthI vadhAre AgaLano pATha maLato nathI. 29. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tiGanvayokti'no pratipAdya viSaya prAcIna samayathI vaidika darzanamAM zraddhA rAkhanArA mImAMsako, naiyAyiko ane vaiyAkaraNoe zAbdabodha (arthAt zabdamAMthI thatA arthabodha)nI prakriyA vize aneka carcAvicAraNA karI che. paraMtu zAbdabodhano viSaya mukhyatve pANinIya vyAkaraNanA graMthomAM ja vistArathI carcAyo hoya ema jaNAya che. bhartRharinA 'vAkyapadIya' graMthamAMthI preraNA laIne pANinIya vaiyAkaraNoe zabdArthanirNaya karI ApanArA aneka graMthonI racanA karI che. temAM (1) kauNDa bhaTTakRta vaiyAkaraNabhUSaNa(sAra)' ane (2) nAgeza bhaTTakRta vaiyAkaraNasiddhAntamaMjUSA' jevA grantho khAsa ullekhanIya che. bhaTToji dIkSitakRta vaiyAkaraNa-siddhAntakArikA'o upara lagabhaga soLamI sadInA aMtabhAgamAM (ke sattaramI sadInA AraMbhe) temanA ja bhatrIjA kauNDa bhaTTe vaiyAkaraNabhUSaNa'nI racanA karI che. A granthano abhyAsa karyA pachI, tenI pragADha asara nIce zrI yazovijaya upAdhyAyajIe prastuta tiGanvayokti'nI racanA karI che. kriyAvAcaka dhAtuone lagADavAmAM AvatA tir (paramaipadanA nava ane AtmanepadanA nava - ema kula maLIne aDhAra) pratyayonA je karta, karma, saMkhyA ane kALa evA cAra artho che, teno vizeSaNatayA kyAM anvaya karavo e vize A tiGanvayokti'mAM carcA karavAmAM AvI che. A kRtinA AraMbhe mUkelA maMgalazlokamAM sUcavyuM che. te mujaba zrI yazovijaya upAdhyAyajIe zAbdiko (=vaiyAkaraNo) ane naiyAyikonA manovinodana arthe A kRtinI racanA karI che. tiGanvayokti'nA AraMbhe vaiyAkaraNonA mate dhAtvartha ane tirtha kayA-kayA che, ane temano paraspara vizeSyavizeSaNatayA kevI rIte anvaya karavo tenI rajUAta karavAmAM AvI che. vaiyAkaraNonA mate tiGanta padamAMthI maLatA artho A pramANe che : tiGantapada 1. vyApArarUpI be artho kahevAya che. 'tiGanvayokti' ] 199 dhAtuthI 2. phala pac a + ti tik pratyayathI 1. vyApArAzraya | (=katA) 2. kvAzraya | (=karma) rUpI bIjA be artho kahevAya che. A uparAMta tik pratyayomAMthI 3. saMkhyA ane 4. kAlarUpI artho paNa maLe che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra00 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha bhaTToji dIkSitakRta vaiyAkaraNa-siddhAntakArikAnI prathama kArikA nIce mujaba cheH phalavyApArayordhAturAzraye tu tiG smRtAH / phale pradhAnaM vyApAraH tirthastu vizeSaNam // tene samajAvatAM vaiiyAkaraNabhUSaNa'mAM koSTha bhaTTa je bhASyane rajU karyuM che, tene ja nahIMvat pheraphAra sAthe zrI yazovijaya upAdhyAyajIe prastuta 'tiDanvayoktimAM AraMbhe mUkyuM che. jemake, 1. vyApArAzraya ane 2. lAzraya (rUpI kartA ane kama) te ti pratyayanA artho che. tathA 1. vyApAra ane 2. phala te be dhAtumAMthI maLatA artho . dhAtumAMthI je be artho - vyApAra ane phaLa - prApta thAya che. tene vizada karatAM tiDanvayoktimAM lakhyuM che ke "vyApAra eTale "sAdhya rUpe rajU thatI kriyA'. A vyApAra arthAt kriyAne 'bhAvanA' paNa kahevAmAM Ave che." dA.ta. dhAtu laIe to temAMthI kAratva, adhaHsaMtApanatva, sthAlInuM adhizrayaNa adhozrayaNAdi aneka rUpano vyApArarUpI artha vAcya che. A phUkAratvAdi vyApAramAM taMdAdinyAyathI ane ekatvabuddhi siddha karavAmAM Ave che. AvA phUtkAratvAdi vyApArathI janya phala te vikilatti Adi che. have ahIM noMdhapAtra e che ke phila'rUpI artha vyApAramAM vizeSaNa rUpe anvita thAya che. (jemake, vivitnatvanubhUtI vyApAra | "vikilattinA anukUla arthAt janaka evo je vyApAra). dhAtvarthane nirUpyA pachI, tirtha kayA-kayA che ane temano vyApAramukhyavizeSyaka-zAbdabodha'mAM kevI rIte vizeSaNatayAM anvaya thAya che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. (agAu jaNAvyuM che tema) tirtha e che : 1. vyApArAzraya ane 2. phalAzraya. A be tiDathu uparAMta bIjA be artho 3. saMkhyA ane 4. kAla rUpI artho paNa tiDa pratyayamAMthI prApta thAya che. ahIM vyApArAzrayIne kartA kahe che, ane phalAzrayane "kama' kahe che. have tino kartA rUpI prathama artha. dhAtvarthavyApAramAM vizeSaNa rUpe joDAya che. tino karmarUpI bIjo artha, dhAtvaIphalamAM vizeSaNa rUpe joDAya che. ane tikla kAlarUpI trIjo artha. dhAtvarthavyApAramAM vizeSaNa rUpe anvita thAya che. paNa tino saMkhyArUpI cotho artha tirUrUpe kahevAyelA pahelA ke bIjA kartA/karma rUpI arthamAM ja vizeSaNa rUpe joDAya che. A pramANe vaiyAkaraNonA mate dhAtvartha ane tirthanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have pachInI carcAmAM zAbdabodhanA viSayamAM taiyAyiko ane prasaMgataH mImAMsakonA matano paNa vicAra karyo che. naiyAyikoe prathamAntAImukhyavizeSyaka' zAbdabodha mAnyo che. ane AkhyAtArtha ( titha) "saMkhyAno Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siDanvayokti" | 201 prathamAnta - subatta-padamAM vizeSaNatayA anvaya thAya che. trIjI tarapha prakRtipratyayo: pratyayArtha: pradhAnam ! "prakRti ane pratyayanA arthomAMthI je pratyayano artha hoya che te pradhAna hoya che." evA niyamane vaza vartIne mImAMsakoe phalane dhAtvartha tarIke ane bhAvanA (=vyApAra)ne AkhyAta tinA artha tarIke svIkAryo che. paraMtu A baMne pakSomAM aneka doSApatti darzAvavAmAM AvI che. ethI te baMne svIkArya banI zake ema nathI. zrI yazovijayajInI tiDanvayokti' kRtinI hastapratanuM kevaLa prathama pRSTha ja maLe che. tethI taiyAyiko ane mImAMsakonA mato vize zrI yazovijayajInA vicAro vistArathI hAla jANI zakAya ema nathI. tathApi temane vaiyAkaraNono mata grAhya jaNAyo haze ema lAge che. kAraNake tiDavayoktino jeTalo aMza maLe che temAM nIce mujabanAM vAkyo jovA maLe che ? (6) paMkti 11H nava "prakRtipratyayayopratyayArthaprAdhAnya ti cAyavIratArtha bhAvanAyA eva prAdhAnyamiti mImAMsakamataM yUktam / (3) paMkti 19 tathA mAvanAbajAro prathamantapanopasthitiH zArIti taiyAyovatamapi nAvaraNIyam (T) paMkti 25: sa vAttata kAzrayanaivetyAdirIyA jhahyam tyAhu, tatra taiyAya nathInuri(?) vaye narmade || Ama A vAkyomAM zrI yazovijayajIne mImAMsakono mata yogya lAgyo nathI ane naiyAyikokti AdaraNIya lAgI nathI. vaLI, naiyAyikone anusaranArAone teo doSApatti ApavA pravRtta thayA che. astu. A kRti apUrNa svarUpe maLatI hoIne AthI vizeSa kAMI kahI zakAya ema nathI. paraMtu bhaviSyamAM zrI yazovijayajInI A kRti jo saMpUrNa svarUpe kyAMkathI maLI Ave to tirthaya vize temanA je koI maulika vicAro haze te jANavA maLaze. prastuta carcAno upasaMhAra karatAM eTaluM jaNAvavAnuM prApta thAya che ke (1) A kRtino jeTalo aMza maLe che temAM mahadaMze kaumya bhaTTanA vaiyAkaraNabhUSaNa'nA prathama ghA-niya prakaraNamAMthI ghaNAM vAkyo laIne vaiyAkaraNonA zAbdabodhaviSayaka matanuM upasthApana karavAmAM AvyuM che tathA naiyAyiko ane mImAMsakonA matamAM doSApatti ApavAno prayatna karavAmAM Avyo che. tathA, (2) prastuta kRtinuM je prathama patra upalabdha thayuM che, te zrI yazovijayajInA potAnA svahastAkSare lakhAyela che evo munizrI puNyavijayajIno abhiprAya che te citya che. kAraNake hastapratanA AraMbhe bIjI paMktimAM ja tirthane badale tirtha ema lakhyuM che. tathA bIjI paNa aneka akSaralopAdinI kSatio jovA maLe che. tethI evuM anumAna karavAnuM prApta thAya che ke Aje prApta thatuM siDanvayoktinuM prathama patra jo mULa graMthakAranA hAthe ja Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha lakhAyuM hoya to AvI bhUlo thavI saMbhavita nathI. AthI, vadhu saMbhava e che ke koIka lahiyAnA hAthe zrI yazovijayajIkRta tiGanvayokti'nuM anulekhana(copy) karavAmAM AvyuM haze, ane Aje jovA maLatI kSatio te lekhaka(lahiyA)nA hAthe pravezavA pAmI haze. pariziSTa devadattaH taNDulAn pacati / vAyano, vaiyAkarazonA mate zAbdajodha yA prabhArI thAya che : abhedasambandhAvachinnadevadattatvAvacchinnaprakAratAnirUpitasamavAyasambandhAvacchinnaikatvatvAvacchinna prakAratAnirUpitAzrayatvAvacchinnavizeSyatvAvacchinnAdheyatvasambandhAvacchinnAzrayatvAvacchinnaprakAratA nirUpitA, atha ca samavAyasambandhAvacchinnabahutvAvacchinnaprakAratAnirUpitataNDulatvAvacchinnavizeSyatvAvacchinnAbhedasambandhAvacchinnataNDulatvAvacchinnaprakAra tAnirUpitakarmatvAvacchinnavizeSyatvAvacchinnAdheyatvasambandhAvacchinnakarmatvAvacchinnaprakAratA nirUpitaviklittitvAvacchivizeSyatvAvacchinnAnukUlatvasambandhAvacchinnaviklittitvAvacchinnaprakAratAnirUpitA ca yA vartamAnakAlAvacchinnavyApAratvAvacchinnA vizeSyatA, tacchAlI zAbdabodhaH || devadattaH pacati |no jaMAnvayathI zAbdajodha urIzuM to devadattapadArthasya abhedena, tiGarthaikatvasya ca samavAyasambandhena tirthakartari anvayaH / tiGarthaMkartuzca niSThatvasambandhena, tiGarthaMvartamAnakAlasya cAvacchedyatvasambandhena vyApAre'nvayaH / tathA ca devadattAbhinnaikatvaviziSTaviklittyanukUlovartamAnakAlAvacchinno vyApAraH iti // naiyAyionA bhate devadatto grAmaM gacchati / no zAhajodha : grAmaniSThottaradezasaMyogAnukUlavyApArAnukUlavartamAnakAlikakRtimAn ekatvasaMkhyAviziSTo devadattaH iti zAbdabodhaH // pAdaTIpa 1. vaiyAkaraNonA AvA zAbdabodhanuM svarUpa pariziSTamAM varNavyuM che. upAdhyAyajInI potAnI vivecanAmAM jevI madhyasthatA, guNagrAhakatA, sUkSma samanvayazakti ane spaSTabhASitA dekhAI che tevI bIjA AcAryomAM ghaNI ochI najare paDe che. paMDita sukhalAlajI (yogadarzana tathA yogaviMziddhA') Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyaprakAzaTIkA tapasvI nAndI mammaTanA kAvyaprakAza upara aneka mahattvapUrNa gaMbhIra TIkAo racAI che ane zrI yazovijayajI mahArAje paNa AvI ja eka TIkA racI che. vAstavamAM kAvyaprakAzI vidvAno mATe evo paDakArarU5 graMtha banI rahyo che ke eka yugamAM e graMtha upara TIkA race enI ja vidvAnamAM gaNatarI thAya evI havA jAmI hatI. AthI. kahevAya che ke "kAvyaprakAza'nI TIkAo gheraghera racAI ane chatAM. e evo ne evo ja durgama evaresTa jevo rahyo che. ApaNA durbhAgye zrI yazovijayajIe racelI "kAvyaprakAzaTIkA' phakta ullAsa 2 ane 3 uparanI ja upalabdha che. bAkInA ullAso uparanI TIkA hAla upalabdha nathI. je bhAga ApaNane prApta thAya che enI mULa hastaprata uparathI munizrI puNyavijayajI mahArAje svahaste presakopI taiyAra karI hatI, je khUba svaccha ane doSamukta che. phakta eTalA AMzika prakAzana uparathI ApaNe vikramanI 17mI18mI sadInA bahuzrata AcAryazrI yazovijayajInI bahumukhI pratibhAnuM pUruM darzana mUlyAMkana to na karI zakIe. paNa devamaMdiranA baMdha bAraNAmAM paDelI phATo athavA chidramAMthI jema devanAM darzananI jhalaka pAmI zakAya tema zrI munijInI pratibhAno Acho aMdAja kAvyazAstranA kSetramAM ApaNe pAmI zakIe tema chIe. vAstavamAM to A AMzika bhAganuM pUruM avalokana vicAravA besIe to eka moTo saMzodhanagraMtha racI zakAya tema che, paNa ame to ahIM phakta thoDAM udAharaNathI ja saMtoSa mAnIzuM. eTalAthI paNa e vAtanI pratIti thAya che ja ke - ' bevuM emA : vayameva nAce, tarkeSu karkazadhiyaH vayameva nAnye / e ukti AcAryazrIne akSarazaH lAgu pADI zakAya tema che. (1) kA.pra, u.2, mUla sUtra pa (pR.1) upara AcArya nIce pramANe zAstrArtha kare che? dekhItI rIte ja zabda vAcakAdi bhedathI trividha che, chatAM mammaTe "tridhA' evo spaSTa ullekha karyo che te aMge AcAryazrI noMdhe che ke yadyapi vibhAgAdeva tritvaM siddhaM, tathA'pi gauNIlakSaNA bhinneti nyUnatA, vyaJjanAyAM pramANameva nAstIti AdhikyaM ca vibhAgasyeti paravipratipattinirAsAya Aha-'vidhe'ti / A spaSTatA mATe ane anyatra jyAM zAstrArtha karavAmAM Avyo che te-te sthaLe Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AcAryanA kayAkayA pUrvAcAryonI kaIkaI TIkAono RNabhAra emanA upara che e vicAravAno ApaNo upakrama raheze. e rIte jotAM, udyota (pR.23)mAM tridhAnI samaja A rIte apAI che, jemake vAcakatva vagere upAdhiomAM tritva jANavuM, zabdamAM nahIM, kAraNake ekano eka zabda vAcaka, lakSaka ane vyaMjaka hoI zake che." - "viti | vAgharutvAzupa tritva vadhyam" tyAM pA.TI.mAM evI noMdha che ke . ' nanu ya eva zabdo vAcakaH sa evAnyatra lakSakaH / kiM ca vAcakalakSakAnyatara eva vyaJjakaH / ataH sAMkaryAtkathameSAM bheda ityata Aha vAcakatvAdyupAdhAviti / / (cU) Ama udyote je noMdha karI che te vigatathI judI noMdha zrI yazovijayajIe karI sAhityacUDAmaNi (sA.yU.)mAM AnI carcA nathI, paNa sudhAsAgara (sudhA.), udyotanI ja vAta doharAvatAM noMdhe che ke atra upAdhInAmeva tritvaM, na tu upadheyAnAm / na hi kazcid vAcaka eva, kazcid lAkSaNika eva, kazcid vyaJjaka eva ityasti niyama iti bodhyam / joke zrIdhara noMdhe che ke vidheti gauNI tu lakSaNAto na vyatiricyate, lakSaNAyA gauNasya vyaapttvaat| / Ano prabhAva zrI yazovijayajIe karelI noMdhamAM AMzika rIte jovA maLe che, joke pUrvapakSIe sUcavelA AdhikAdoSano vikalpa zrIdhare nathI Apyo. eTalo aMza temanA maulika ciMtanane AbhArI lekhI zakAya. Ama, upara karelI noMdha pramANe AcAryazrInA mate tridhA evA mammaTanA nirdezanuM svArasya e che ke "joke vibhAgathI ja traNa bheda siddha hatA chatAM, tridhA' zabdanA ullekhathI evuM batAvAyuM che ke kAvyamAM zabdanA traNa ja bheda che. traNathI vadhAre ke ochA nahIM." AthI gauNIne lakSaNAthI judI mAnIne "gauNa' nAmanA zabdabhedanA anullekhathI kArikAkAranI nyUnatA tathA vyaMjanA mAnavAmAM pramANAbhAva hovAthI 'yaMjaka' zabdanA ullekhane. adhika mAnanArAnA saMzayane dUra karavA ja tridhA kahyuM che. upAdhyAyajI jaina muni hovA chatAM AcArya hemacaMdra gauNI/gauNano svataMtra svIkAra karyo che tenuM samarthana karatA nathI e emanI taTastha zAstradRSTino sabaLa purAvo che. ApaNe ahIM zrIdharano AMzika prabhAva joyo che. e uparAMta, jhaLakIkare (pR.25) spaSTa rIte noMdhyuM che ke - vibhAgAdeva tritve siddhe'pi nyUnAdhikasaMkhyAvyayacchedAya tridhetyuktam / etena gauNI lakSaNA bhinnati gauNazabdasya atra asaMgrahAt vibhAgasya nyanatA / vyaJjanAyAM ca pramANAbhAvena vyaJjakazabdasya abhAvAt vibhAgasya AdhikyaM ceti prviprtipttinirstaa| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyaprakAzaTIkA' ! 205 A badhuM lagabhaga zabdazaH yazovijayajIne anusare che, paNa jhaLakIkara temano nAmollekha karatA nathI. yazovijayajI vi.saM.17mI sadI uttarArdhamAM janmyA ane vi.saM. 1743mAM avasAna pAmyA. eTale aneka TIkAonuM dohana karanAra jhaLakIkaranI dhyAna bahAra emanI TIkA rahI hoya e mAnI zakAya tema nathI. yazovijayajInI lekhanapravRtti I.sa.nI 17mI sadInA uttarArdhamAM thaI haze ema mAnI zakAya. have narahari sarasvatI tIrthanI bAlacittAnurajanImAM (pariziSTa B, pR.10) nIce mujaba noMdha jovA maLe che, jemake - nanvarthazAstrAdau vyaJjakazabdavyavahArAbhAvAt kathaM traividhyamityAzaGkaya shloktA-zabdArthamAda vagere. ahIM vyaMjanA mATe pramANa nathI ethI Adhikya che evI yazovijayajInI noMdhanuM mULa vAMcI zakAya. Ama, zrIdhara ane narahari A sthaLe emanAM preraka baLa lekhI zakAya. naraharine anusarIne guNaratnagaNi potAnI kA.pra. uparanI sAradIpikA (pR.45)mAM noMdhe che ke - nanvarthazAstrAdau vyaJjakazabdavyavahArAbhAvAt kathaM traividhyamityAzaGkaya shloksatItrazadvArthamAhA vagere. " guNaratna yazovijayajInA najIkanA purogAmI che ane temanA upara naraharinI bAlacittAnurajanI ane zrIvatsanI sArabodhinIno prabhAva vizeSa che. tridhA vize zrI paramAnaMda cakravartInI vistArikA TIkAmAM (pR.33) phakta ATalI ja noMdha che ke - vidheti / tenAmISAM nopAdheyabhedaH, kiMtUpAdhibheda evetyarthaH / ahIM paNa udyotanI ja asara che. ApaNe joyuM hatuM ke upAdhyAyajIe A noMdha potAnI TIkAmAM samAvI nathI. A pachI "satrata kAvya" evI mammaTanI noMdha upara yazovijayajI (pR.3) noMdhe che -' kAvye iti / nanu zAstreSu vyaJjakazabdAnAM nAmA'pi nAstItyata Aha, kAvya iti / camatkAravizeSasya anyathA'nupapatteriti bhAvaH / na ca ya eva zabdo vAcakaH sa eva lAkSaNiko vyaJjakazceti bhedAbhAvAt vibhAgo'nupapanna iti vAcyam / tathAtve'pi sambandhabhedAt bhedamaGgIkRtya tathA vibhAgAt evamevArtha vibhAgopapattirityanupadameva vyaktam / vibhAgAnantaraM lakSaNasya jijJAsAviSayatvena abhidhAtumucitatvAt tadanabhidhAnaM samarthayati / A sAthe jhaLakIkara(pR.25)mAM nIce pramANenI noMdha che : mAraviSaya anyathA anupapatteriti bhAvaH / vibhAgAnantaraM lakSaNasya jijJAsAviSayatvena Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha abhidhAtumucitatvAt tadabhidhAnaM samarthayati eSAmiti / A zabdo yazovijayajImAM che, paNa jhaLakIkare emano nAmollekha karyo nathI eTale saMbhava che ke eno mULa srota anyatra hoya. joke yazovijayajImAM tamadhAne che te vadhAre zuddha pATha che e nirvivAda che. A baMnenA mULa srota mATe kadAca naraharinI bAlacittAnurajanImAM najara nAkhI zakAya. jemake - (pR.10) nanvarthazAstrAdau vyaJjakazabdavyavahArAbhAvAt......nanu vibhAgAnantaraM vAcakAdInAM takSaMvArtha.... vagere. yazovijayajInA zabda jhaLakIkaramAM jhilAyA che ane chatAM pATha yazovijayajIno sAro che, kAraNake ahIM dalIla A pramANe cAle che, jemake "(zabda)nA vibhAganA ullekha pachI (temanA) lakSaNanA saMbaMdhamAM jijJAsA thAya arthAt vAcaka, lAkSaNika ane vyaMjaka zabda kone kahevAya evo prazna thAya, paNa ahIM enuM lakSaNa ApavuM ucita hovA chatAM tenuM kathana thayuM nathI (mathA) tenuM kAraNa Ape che." yazovijayajI (pR.4) "puSa' vageremAM noMdhe che ke zabdonuM lakSaNa AgaLa kahevAze, paNa pahelAM jijJAsAno prathama vRjyAzraya che, kAraNake arthanI upasthiti vRtti upara avalaMbe che ane eno ja zAbdabodha thAya che. AthI jema zabda vize jijJAsA thAya che tema artha ke je vyaMjanArUpa vRttino Azraya che tene mATe paNa jijJAsA thAya che, ane ziSyanI pahelI jijJAsA thoDI vAra rokI zakAya tema che, jyAre bIjI jijJAsA zAnta karavA arthanuM nirUpaNa Avazyaka che. tethI arthono vibhAga pahelo hAtha dharAyo che. - A caca spaSTa rUpe anyatra jovA maLatI nathI eTale yazovijayajInA sUkSma nirUpaNanuM te udAharaNa bane che, joke vistArikAmAM (pR.33) nIcenA zabdo che ? nanu vibhAgasya vizeSalakSaNAbhidhAnaprayojanakatvena vibhAgAnantaraM taducitamityAha - eSAmityAdi / atrApi svarUpamityekavacanaM pUrvavat / vakSyata iti vibhAgaprakaraNasamAptau, sAca arthavibhAgasiddhAveva syAditi, samprati tadanabhidhAnam / ahIM paNa "manadhAnaM pATha che, je yazovijayajImAM ApaNe noMdhyo che. jhaLakIkara kadAca vistArikAno AdhAra letA haze ema kahI zakAya. yazovijayajI upara paNa vistArikAno prabhAva spaSTa che. A pachI yazovijayajI (pR.4) "vAcya vagere tenA artho banaze" evI ka. pra.nI noMdha upara vyAkhyA kare che. temAM taiyAyika zailImAM khUba vistRta rIte zAstrArtha karavAmAM Avyo che. navya nyAyadarzananA prabhAva nIce je navyo, jevA ke siddhicandra, zrIvatsalAMchana bhaTTAcArya, jagannAtha paMDita, paMDita vizvezvara vageree alaMkAra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyaprakAzaTIkA' D 207 zAstranA vivecanamAM je navo moDa Apyo teno prabhAva yazovijayajImAM paNa jovA maLe che. emaNe ahIM je vistRta carcA karI che te sAMgopAMga anyatra jovA maLatI nathI, paNa enA mULa srota rUpe sudhAsAgaranA zabdo (pR.41) hovA saMbhava che. jevA ke - svarUpaM lakSaNaM, taccArtha ghaTitameveti prathamaM tajjJAnaM Avazyakamiti bhaavH| joke yazovijayajIe ahIM je vistAra ane vidvattAnuM prakAzana karyuM che te anyatra kyAMya sAMpaDatuM nathI. yazovijayajI (pR.4) noMdhe che ke - vAcyAdayaH iti / zabdAnAmapi lakSaNamarthaghaTitamiti teSAM lakSaNamakRtvA api arthavibhAgaH iti nvyaaH| ahIM "navyA:'mAM kadAca vistArikAkAra zrI paramAnaMda cakravartIno saMdarbha paNa hoI zake. yazovijayajI AgaLa noMdhe che ke "vAtiya:'mAM, "vA Adi che jemano" e rIte vigraha karIe to ane e pramANe "atarguNasaMvijJAna-bahuvIhi' samAsa mAnIe to (vAcyAdi e padamAM vAcya'nuM grahaNa nahIM thAya) (ane) vAcyano arthabhedamAM samAveza nahIM thAya ane tethI sAthesAthe "vAdhyAyaH' emAMnuM bahuvacana paNa prayojI zakAze nahIM, kAraNake vAcya sivAyanA to bIjA be - lakSya ane vyaMgya - ja bAkI raheze ane tethI "kAvyAtI' ema dvivacana siddha thaze, "vAvyo:" ema bahuvacana nahIM ! have jo A sthaLe targuNa-saMvijJAna-bahuvahi mAnIe to te pada 'vAcya, lakSya ane vyaMgya' ema traNenuM bodhaka banI jaze. ahIM yazovijayajI jaNAve che ke AvuM kahevuM joIe nahIM kAraNake samAsamAM pRthaka zakti na mAnavAvALA ane samasta padomAM lakSaNA dvArA arthabodha karavAnA pakSapAtI naiyAyiko pramANe mata dharAvanArAo anusAra lakSaNA dvArA traNenI UttaryAvacchavarUpa'mAM athatu vAvyArirUpa'mAM upasthiti thaze. AvI paristhitimAM bhinnabhinna 'vimAnatIchinnatApa'mAM upasthiti na thavAthI traNa vibhAgonI upapatti nahIM thaI zake, kAraNake bheda to e ja vastuonI bAbatamAM mAnI zakAya jemanI upasthiti bhinnabhinna rUpamAM thAya che. vAcya, lakSya ane vyaMgyamAM bheda mAnI zakAya che, kAraNake A traNenI vibhinna rUpomAM upasthiti thAya che. paNa jo, vAvyAri' e zabdathI ja vAcya lakSya ane vyaMgyanI upasthiti thaI jAya to emanAmAM bheda mAnI zakAya nahIM. kAraNake traNenI upasthiti vAcyAdi eka ja rUpamAM thAya che tethI te traNene eka mAnavA joIe, aneka nahIM. A rIte "vAdhyAyataMtarthI yu.' e sUtramAM arthanA je traNa bheda batAvavAnA abhipreta che te Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha siddha nahIM thAya - A mULa prazna che. vaLI, A sUtramAM "vAdhyAyaH' zabdane lIdhe eka vadhArAno doSa paNa Avyo che, jene upAdhyAyajI "ci'... vagerethI batAve che ane te doSa che 'udezya ane vidheyanI ekatA." jemake, koI ema kahe ke "brAhamaNAvI monaya' arthAt brAhmaNAdine jamADo' to badhA ja brAhmaNa vagere manuSyone jamADavAnuM to azakya hovAthI "nimaMtritAnuM brAhmapatInuM monA' - nimaMtrita brAhmaNadine jamADo' - ema artha mAnavo paDe. nimaMtritatva' ahIM 'lakSyAvacchedaka' athavA "uddezyatAvacchedaka' banaze. e ja rIte vAdhyAtrimAM 'arthatva e ja lakSyAvacchedaka banaze. tethI chevaTe sUtranuM rUpAMtara A rIte thaze, jemake, "sathaH (vAhiya:) tathaH zabdArthoH". ahIM "uddezyAvacchedaka' e artha che ane vidheyAvacchedaka' paNa artha ja che. Ama uddezyatAvacchedaka ane lakSyAvacchedaka abhinna hovAthI strArthanI samajUtI barAbara lAgatI nathI. AthI jo AgaLanA sUtramAMthI 'tridhA' padanI anuvRtti karavAmAM Ave topaNa vibhAjakatAvacchedakatva'nI anupasthiti (je pahelo doSa batAvyo tyAre nirdezita thaI hatI) te to eksarakhI ja raheze. AthI (mammaTa) vRttimAM kahe che ke vAsthanaphTavyA :'. have vAcya, lakSya ane vyaMgyamAMthI pratyeka ahIM lakSyAvacchedaka bane che. temane AdhAre vibhAjakatAvacchedaka vAcyatva, lakSyatva ane vyaMgyatvanI pRthaka upasthiti thaze ane tethI vAcya, lakSya ane vyaMgyarUpI vibhAjyonI paNa alaga alaga upasthiti thAya che. tethI mammaTe karelA vibhAgamAM anupapatti thatI nathI. yazovijayajI AgaLa noMdhe che ke "athavA ame ema kahIzuM (pR.5) ke vAdi pada'nA vAcya' padamAM zaktine kAraNe ane "Adi padamAM lakSaNAne kAraNe vAcyAdi pada dvArA vAtvarUpa "zakyatAvacchedakAvacchinna' ane lakSyatva ane vyaMgyatvarUpa 'lakSyAvacchedakAvacchinna' ema vAcyAdi traNenI upasthiti thAya che. arthAt "vAcya' pada vaDe enA mukhya artha = "zabdArthanuM grahaNa thAya che ane 'Adi pada vaDe bIjA be - lakSya ane vyaMgya - arthonuM grahaNa thAya che. Ama zakti ane lakSaNAthI " vAdi pada - "vAcya, lakSya ane vyaMgya' ema traNe arthonuM pratyAyaka bane che. Ama, pArthakyasAdhaka dharmonI upasthiti thaI jatAM vibhAga anupapanna thato nathI. A lAMbo zAstrArtha to ekamAtra udAharaNa che. vAstavamAM ThekANeThekANe yazovijayajI navya nyAyadarzananI paripATI ane zailIno viniyoga karI atyaMta gaMbhIra, mUlagAmI ane sUkSma carcA cheDe che. temAM kyAMka aMtaHsrotonuM darzana jarUra thAya che, chatAM emanAM pAMDitya ane maulikatAnAM vizeSa darzana thAya che. kAvyaprakAza' uparanI emanI AkhI TIkA jo upalabdha thAya to alaMkArazAstramAM yazovijayajInuM pradAna ane sthAna apathya dIkSita, paMDita jagannAtha ane vizvezvara Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyaprakAzaTIkA" | 209 paMDitanI sAthe, samakakSa rIte, mUkI zakAya e niHsaMdeha vIgata che. yazovijayajIe potAnI TIkAmAM atratatra cha prAcIna TIkAkArono nAmollekha karyo che. jemake caMDIdAsa, subuddhimizra, paramAnaMda cakravartI, yazodhara upAdhyAya, pradIpakAra (= govinda Thakkara) ane madhumatIkAra ravi Thakkara. A uparAMta nAmollekha vagara ahIMtahIM lagabhaga 15thI 24 matonI vicAraNA karI che. narasiMhamanISAno ullekha (I.sa.1600/1700) ullAsaranA aMtamAM Ave che tethI yazovijayajInI TIkAno racanAkALa paNa 17mI sadInA uttarArdha hoI zake. saMdarbhasAhitya 1. kAvyaprakAzaTIkA, yazovijayajI mahArAja, zrI yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa. 197nI AvRtti 2. kA. pra. udyota, nAgezakRta, abhaMkara zAstrI dvArA saMpAdita, AnaMdAzrama saMskRta graMtha, 1911 3. ka. pra. sudhAsAgara, bhImasena dIkSitakRta, revAprasAda dvArA saMpAdita, kAzI vizvavidyAlaya, - vArANasI, 1981 4. kA. pra. viveka, zrIdharata, zivaprasAda bhaTTAcArya dvArA saMpAdita, kalakattA, 15nuM prakAzana 5. kA. pra. bAlabodhinI jhaLakIkarakRta, bhAMDArakara oNrienTala risarca insTiTyUTa, pUnA, 1983, punamudrita AThamI AvRtti 6. kA. pra. bAlacittAnuraMjanI, narahari sarasvatI tIrthata, sukaThaNakara dvArA saMpAdita. 1993nI AvRtti 7. kA. pra. saradIpikA, guNaratnagaNita, DAM nAndI saMpAdita, guja. yuni. 1976nuM prakAzana 8. kA. pra. sArabodhinI zrI vatsalAMchanakRta, gaMgAnAtha jhA saMskRta vidyApITha, prayAga, 1976nuM prakAzana 9. ka. pra. vistArikA, zrI paramAnaMda cakravartIta, saMpUNaniMda saMskRta vidyAlaya, sarasvatI bhavana graMthamAlA, 17nuM prakAzana 10. kAvyaprakAza, nAgezakata, udyota' sAthe abhyakara zAstrI dvArA saMpAdita, AnaMdAzrama saMskRta graMtha, 1911 11. kAvyaprakAza, revAprasAda dvArA saMpAdita . e covIsa stavano abhuta che. prabhunI sAthe AtmAne ekameka banAvavA mATe e 24 stavano karatAM bIjI koI cIja vadhAre sahelI haju sudhI mArA anubhavavAmAM AvI nathI. e nAnakaDAM stavanono ekaeka akSara arthagAMbhIryathI bharelo che. zAstrono adhika bodha thayA pachI ja tenI arthagaMbhIratAno kharo khyAla Ave che. paM. bhadraMkaravijayagaNI (munizrI mahAsenavijayajI upara lakhAyelA patramAMthI) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana nIlAMjanA zAha prastAvanA zrI yazovijaya upAdhyAyaracita "ArSabhIyacarita' mahAkAvyanuM mUlyAMkana karatAM pahelAM jaina paurANika mahAkAvyonI paraMparA ane lAkSaNikatAo tarapha eka UDato dRSTipAta karavo jarUrI che. jaina mahAkavioe saMskRta mahAkAvyanA kSetre ghaNuM AgatyanuM pradAna karyuM che. temaNe moTe bhAge lalita mahAkAvyo karatAM paurANika mahAkAvyo vadhAre racyAM che. vimalasUrikRta prAkRta "mari3' (A. I.sa.nI cothI-pAMcamI sadI) ane raviSeNakRta saMskRta mahAkAvya "padmapurANa' (AThamI sadI)thI jaina paurANika mahAkAvyanI AchI zarUAta thaI gaNAya. jaina kavi jaTAsiMha naMdie lakheluM saMskRta "varAMti (AThamI sadI) kharekharA arthamAM mahAkAvya gaNAya. jaina paurANika mahAkAvyo prAcIna jaina purANomAM AlekhAyelAM eka ke aneka mahApuruSonAM caritone mukhya vastu tarIke le che. te mahAkAvyono mukhya uddeza kathAnA mAdhyamathI dhamapadeza ApavAno hoya che. temAM kathArasa gauNa hoya che ane jene dharmanA siddhAMto jevA ke AtmajJAna, saMsAranI nazvaratA, viSayatyAga, vairAgyabhAvanA, sAdhuonA tathA zrAvakonA AcAravicAra vagerenuM pratipAdana hoya che. A mahAkavio mahAkAvyocita varSaviSayonuM paNa kathAvastune anurUpa rIte varNana karatA hoya che. AvAM paurANika mahAkAvyo moTe bhAge tIrthakaronAM caritrone AlekhavAnuM pasaMda karatAM hoya che. prAcIna jaina purANone bAda karatAM Adya tIrthakara zrI RSabhadevanA jIvana para bIjA tIrthakaronA pramANamAM ochAM mahAkAvyo racAyAM che. gujarAtamAM, khAsa karIne solaMkIkALamAM ane tyAra bAda AvAM aneka jaina mahAkAvyo racAyAM che. gujarAtanA ja eka mahAkavie RSabhadevanA caritanA AdhAre eka bhavya mahAkAvya lakhavAno puruSArtha Adaya paNa game te kAraNe e mahAkAvya adhUruM rahyuM che ane enA hAla cAra sargo ja ApaNane upalabdha thAya che, je emaNe racavA dhArelA mahAkAvyanI kaMIka jhAMkhI karAve che. A mahAkAvyanuM yathAzakti mUlyAMkana karavA ahIM prayAsa karyo che. vistArabhayathI, A kAvyane lagatA agatyanA muddAone ja ahIM upasAvavA prayatna karyo che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana ] 211 kAvyano sAra A kAvyanA hAla je cAra sarga maLe che, temAM cotho sarga adhUro rahyo che. kula 459 zloko maLe che. prathama sargamAM RSabhadevanA mahimAnA nirdezathI maMgalAcaraNa karI, temanI Adarza zAsanavyavasthAnI temaja temanI dAnazIlatAnI prazaMsA karavAmAM AvI che. tyAra bAda temanA dIkSAprasaMganuM temaja temanI tapazcaryAnuM vRttAMta maLe che. sarganA aMtamAM zreyAMsa rAjAe, temane zeraDInA rasanI bhikSA ApI, pAraNuM karAvyuM tenuM nirUpaNa karI, temanI kevaLajJAnaprAptino ullekha che. (136 zloka) bIjA sargamAM, temanA pratApI putra bharatanA atula parAkramanuM tathA tenA abhiSekanuM vistRta varNana che. bharate 98 bhAIone zaraNe AvavA kahevaDAvyuM, tyAre te badhA aSTApada parvata para rahetA pitA RSabhadevanI salAha levA gayA. temaNe temane saMyamane mArge cAlavAno upadeza ApIne vairAgyane paMthe vALyA. (136 zloka) trIjA sargamAM A bhAIonA unnata AcaraNathI prabhAvita thayelA dUto, bharatane temano pratisaMdeza saMbhaLAve che. zreSTha Ayudha cakraratnanA AyudhazALAmAM pharI na pravezavAnA kAraNa tarIke maMtrI, temanA bhAI bAhubalie bharatanI zaraNAgati svIkArI nathI, te bAbatane gaNAve che, jyAre bharata bhrAtRpremane avagaNIne tene pratApathI namAvAya ke nahIM, te bAbate viAsaNamAM paDe che. aMte maMtrInI vyavahAru salAhathI, bharata potAnA bhAIne zaraNe AvavAno saMdezo kahevA suvega nAmanA dUtane takSazilA mokale che. (131 zloko) adhUrA rahelA cothA sargamAM suvega nAmanA dUtane vinItAthI nIkaLatAM naDelAM apazukano kavie darzAvyAM che. tenA pravAsa nimitte temaNe grAmasaMskRtinuM suMdara varNana ApyuM che. tyArabAda takSazilAnA prajAjanono rAjA bAhubali pratyeno atyaMta Adara darzAvI, kavie takSazilA nagarInuM varNana zarU karyuM che je adhUruM rahyuM che. (66 zloko) mahAkAvyanI sAmagrInuM mULa Adideva RRSabhadevanA jIvana vizenI sAmagrI kavie prAcIna jaina purANomAMthI lIdhI che te bAbata nirvivAda che. jinasena tathA guNabhadrakRta saMskRta 'mahApurAna' (8mI sadI) zIlAMkakRta prAkRta "ghannamahAvRttivariya' (9mI sadI), vardhamAnasUriSkRta 'yuAvinigiriya' (12mI sadI) ane hemacaMdrAcAryakRta saMskRta 'trizinAApuruSavaritra' (12mI sadI) A cAre paurANika graMthomAM RRSabhadevanA jIvana aMgenI sAmagrI maLe che. A mahAkAvyamAM maLatA vRttAMtane tapAsatAM spaSTa jaNAya che ke kavie vastu tathA tenI rajUAta baMne mATe tri.za.pu.ne mukhya AdhAra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha tarIke svIkAryuM che. temaNe tri.za.pu.nA prathama parvanA bIjA sarganA aMtabhAga (zlo. 924-933), trIjA sargano prAraMbhika bhAga (zlo.1-300) cothA sargano aMtabhAga (zlo.798-847) ane pAMcamA sargano prAraMbha (zlo.1-59) bhAgomAM maLatA vRttAMta para A kathAnakanI mAMDaNI karI che. A tri.za.pu. sAthenuM A mahAkAvyanuM sAmya nIcenI bAbatomAM spaSTa jaNAya che H kSudhAthI klAnta thayelA rAjanyamunionuM vRttAMta, bharate zaraNe AvavAnuM kahevaDAvatA bhAIoe mokalelo pratisaMdeza, bharatane maMtrIe ApelI salAha tathA suvegane rastAmAM naDelAM apazukano vagere. A mahAkAvyamAM keTaleka sthaLe to ApaNane ema ja lAge ke zrI yazovijayajIe thoDA zabdono ja pheraphAra karIne tri.za.pu. pramANe ja rajUAta karI che. tri.za.pu. uparAMta A mahAkAvya upara yazaHpAlamaMtrIe I.13mI sadImAM 2celI 'moharAja-parAjaya' nAmanI rUpakAtmaka kRtinI asara paNa paDelI jaNAya che. yazaHpAle temanA nATakamAM moharAjAne, temanA be putro rAkesarI ane dveSagajendra tathA mitra kAmadevanI madadathI badhe sthaLe vijaya pAmatA zarUAtamAM batAvyA che, paNa pAchaLathI vivekacaMdra rAjA temanA parivAranI madadathI moharAjAno parAjaya kare che. A ja rUpakane TUMkAvIne, yazovijayajIe A kAvyanA bIjA sargamAM AvatA RSabhadevanA upadezamAM mUkyuM hoya tema lAge che, kAraNake temAM paNa A ja pramANe badhuM varNana maLe che. temAM vivekacaMdrane badale rAjAnuM nAma saMyamakSitipAla ApyuM che, eTalo pharaka che. uparyukta prAcIna jaina purANomAM ApelA zrI RSabhadeva aMgenA vRttAMtane A kAvyanI upalabdha sAmagrI sAthe sarakhAvatAM spaSTa jaNAya che ke lekhake temanA caritranA ghaNA prasaMgo jemake temano janmamahotsava, temano lagnamahotsava, temaNe pravartAvelI lokavyavasthA, temane vairAgya Upajyo te prasaMga, mAtA marUdevIno vilApa tathA temanI sAthenuM milana - A badhAnAM varNano choDI dIdhAM che. temaNe A mahAkAvyamAM AdhyAtmika ane sAhityika dRSTie temane je Avazyaka lAgyA teTalA ja prasaMgone upasAvyA che. - yazovijayajInI vidvattA A mahAmunie nyAyazAstra uparAMta bIjAM paNa aneka zAstronuM UMDuM adhyayana karyuM hatuM, tenI pratIti temanA A mahAkAvyamAM ThekaThekANe thAya che. naiSadhIyacarita'nA mahAkavine anusarIne hoya ke pachI zAstronA adhyayananA paripAkanuM pratibiMba A kAvyamAM svAbhAvikapaNe paDatuM hoya, game tema paNa vividha zAstronA siddhAMto ne pAribhASika saMjJAono ullekha upamAna rUpe A kAvyamAM maLI Ave che. jaina darzana uparAMta nyAyadarzana pratyeno temano pakSapAta A kAvyamAM chUpo raheto nathI, ane cArapAMca zlokamAM teno nirdeza maLe che. nIcenA zlokamAM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvya H eka mUlyAMkana D 213 teno nirdeza maLe che." kapAlanAzAtkalazakSaye yathA purAtananyAyamatAbhimAninAm / vibhoratha svAGgaNabhUSaNe tathA kSaNaM vilambo'pi na me prarocate / / (1.114) vaizeSika darzanano ullekha A pramANe maLe che? pravardhamAnaM viniruddhadiggaNaM guNaM guNitvena nabho babhAra tam / kathaJcidevopahitatvamaspRzan mamau na sa zrotrazate tu dehinAm // (1.76) sAMkhyadarzananI buddhi vagere saMjJAno ullekha Ama maLe che? ___ kApilIyamiva buddhyavilepAd gauNabhogamakhileSu pureSu / tatra sauvakaraNaiH sa parArthairAtmasiddhiparamaikSata lokam // (4.42) yogadarzanano ullekha nIcenA zlokamAM joI zakAya che: pUrNaprayatne vihite'pi cakre bahizcare'pAyanipAtazaGkI / alabdhasiddhirmahatIM tadAnIM yogIva cintAM vitatAna cakrI / / (3.32) vedAMtano nirdeza zloka 2.28mAM ane nIcenA zlokamAM joI zakAya ? ityuddhatadvaitavicAradolAlolAyamAne bharatasya citte / / udAharanyAyavivekazuddhamadvaitapakSaM sacivo nijeSTam // (2.100) te ja pramANe bauddha darzanano spaSTa nirdeza nIcenA zlokamAM maLe che? upanIya vikalpyadRzyayorniyatAropavazAdabhinnatAm / / vyavahArakaraH svalakSaNe bhajate yaH sugatapramANatAm // (2.75) A dArzanika nirdezo uparAMta nIcenAM zAstrono ullekha paNa A kAvyamAM maLe cha. vyazAstranA. 6 yA2 uswi (3.20, 3.78, 4.11) maNe the, lema, sambhAvitaM yuddharasaM hyamIbhiH saMhatya zAntaM hRdi darzayadbhiH / labdhvA puraH sphUrtikamarthamanyaM kAvye kavIndrairiva mohitAH smaH / / (3.20) athavA prathamAnarasapravAhinI kaThinAnAmapi hRdvibhaidinI / .. samatAmayate. vinirgatA kavivaktrAcca yataH sarasvatI // (3..79) nATyazAstranA auo 5 vayyevayye. (1.48, 1.1.28) bhajI Ave cha, bhAI, abhad vibhoH zAntarasaH prasRtvarastato rasAdbhaktirasastu daayinH| tathA pareSAM hRdi vismayAbhidho raso raseneti mRSA na lokatrIH / (1.129) vyAkaraNazAstrane lagato eka nirdeza bharatanI uktimAM maLe che ? kRtau sphuTaM lAghavaMmIkSamANairyA neSyate nyAyabudhairidAnIm / na zAbdikA nAmiva kartarIya maMtri kSamA''khyAta padapravRttiH / / (3.37) vai64223. (3.5) mane jyotiSazAstranA (4.1-17) Gavl 555 mA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha mahAkAvyamAM maLe che. A badhA ullekho temanI bahumukhI pratibhAno paricaya karAvavA pUratA che. A prakhara taiyAyika vidvAna kAvyamAM betraNa sthaLe zuddha vANIno Adarza prasthApita karatA jaNAya che ? na vetti vaktuM khalu nIcajihvA kUtte na sapanAM | ya | (rU.94), ' A pachInA ja zlokamAM yazovijayajIe kahyuM che ke ' ' guNagraheNaiva vicintya vAcAmAcArapUtAH phalavaMjanitvam / bhavanti santaH kila siddhazuddhasArasvatAH kecana taprapaJce / (3.14) je guNanuM grahaNa kare ane AcArapUta hoya, te ja vANI sAcA arthamAM saphaLa kahevAya ane virala evA zuddha sArasvata saMto ja AvI vANInuM sarjana karI zake A mahAkAvyamAM RSabhadevanI zAsanapaddhatinuM (1.2.9) temaja bhAratanI zAsanapaddhatinuM (2.1.22) varNana rAjanItizAstranI temanI vidvattAno aNasAra Ape che, jemake, na jAtu kopAt kuTilIkRte dhruvau zarAsane naiva ziro nyadhIyata / svazaktimoghIkRtazeSasAdhanaH pratApa evAsya tatAna digjayam / / graheSu bhAsvAniva kAntisampadA sadAzayo yugmiSu sarvato'dhikaH / prajAhitArthaM kRtasArasaGgraho babhUva bhUmAn bharate sa AdimaH / / (1.7-8) avaiti zatrukSitipAn samagrAn yuktaM mRgAneva sa rAjasiMhaH / mukhe tRNaM grAhayitA raNe tAnaraNyavAsaM bhayakampatAM ca // (3.44) uparyukta ullekho zrI yazovijayanI bahuzrutatAnI jhAMkhI karAve che. "ArSabhIyacarita' mahAkAvya tarIke naiSadhIyacaritanA prabhAva nIce racAyelA A mahAkAvyane mahAkAvyanAM lakSaNo barAbara lAgu paDe che e kahevAnI bhAgye ja jarUra che. sarmabandha evA A mahAkAvyanA kula keTalA sarga emaNe racavA dhAryA haze, eno A cAra sarga parathI cokkasa khyAla Avato nathI, paNa te parathI ema kahI. zakAya ke mahAkavie vistRta mahAkAvyanI racanA karavI dhArI haze. tenA pratyeka sargamAM 130thI vadhAre zloka che. tenA prathama sargano mukhya chaMda vaMzastha che, bIjAno viyoginI che, trIjAno upajAti che ane cothAno svAgata che. dareka sargane aMte chellA cAreka zlokomAM chaMda badalAya che. Adidevane nirUpatA A kAvyanuM vastu ApaNe upara joyuM tema paurANika sAmagrI para nirbhara che. A kAvyanA nAyaka Adideva RSabhadeva che ane te Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana D 215 mahAkAvyanA nAyaka tarIke jarUrI badhA udAtta guNo dharAve che te pahelA sargamAM prAraMbhamAM ApelA temanA guNonA varNana (1.1-20) parathI khyAla Ave che. RSabhadevane namana karIne ane temanuM rakSaNa yAcIne A kAvyanuM maMgalAcaraNa karavAmAM Ave che. bharata cakravartInA caritramAM "artha nAmanA, 'kSadhA ane tRSNA nAmanA anarthonA varNanamAM, 2SabhadevanA upadezamAM ne bhAIonA pravajyA levAnA. vRttAMta vageremAM dharma ane mokSa' nAmanA aMtima puruSArthanuM nirUpaNa che. rasanirUpaNa A mahAkAvya zAMtarapradhAna che. RSabhadevanA dIkSA prasaMgamAM, temaja temanA putronA pravajyA prasaMgamAM ane RSabhadevanA upadeza vageremAM zAMtarasanuM nirUpaNa che, jyAre bhAratanA 98 bhAIo ne 99mo bhAI bAhubali bharatane namyA nathI, tethI bharatane je krodha thayo che, temAM vIrarasanuM nirUpaNa thayuM che, jemake, atha pakSayuge'pi vo rucirna nayArthadvitaye muneriva / nivanitApasthitAM tanehAntarthava saphare || (2.41) bharatano bAhubali pratyeno krodha nIcenA zlokamAM varNavyo che : sakala bharatabharturmAnasaM sUryaratna sacivataraNi vAkyAbhIzuyogena vahnim / yamudagiradamarSaM tena dagdhaM tdaaniiN| ciraparivayanAd so sneharavam || (rU.999) rAjanyamunionI, temaja dUto vagerenI RSabhadeva mATenI bhaktinA nirUpaNamAM bhaktirasa relAya che : yathA kariSyatyayameSa naH prabhustathA kariSyAma iti svanizcayam / vayaM tu hitvA na paraM jagadguroH svacetaso'pi prabalaM trapAmahai / (1.50) bhAgyaM dRzordotyamiSAdamISAmasmAkamAkasmikamApa pAkam / - ' nAIjhamaneIlam sudhAyAM vamuva tuvRttavinonena || (rU.11) RSabhadeve karelA pAraNA prasaMge suvarNavRSTi thaI, te prasaMgamAM abhutarasanuM nirUpaNa che : ujjAgaraprazamasAgaranAthadattasamyak kacaM dravati kiM zucidhiSNyasRSTiH / AnandamedurasurairvihitA tadAnIM zreyAMsamUrdhni nipapAta ca puSpavRSTiH / / (1.131) - jyAre takSazilAnI najIkanA grAmajano. bharata bAhubaline jItavAno vicAra kare che, te sAMbhaLI, bAhubali pratyenI bhaktithI bhAratane potapotAnAM ojAro vaDe harAvavAnI vAto kare che, tyAre saheja hasavuM Ave che, jemake, sAdA kaThiyArA paNa dUtane kahe che ke tArA rAjAnA abhimAnane kuhADAthI toDI pADIzuM: Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pazupANibhirapi svamukhendoH kIlitaH sakalayA kila vAcA / kiM na naH karazayAlukuThArAstvatprabhorbalagadapratIkArAH // ( 4 . 54 ) A badhA gauNa rasonuM paryavasAna zAMtarasamAM thAya che. bharatanA bhAIonI pravrajyA prasaMge kavi je kahe che te emanA ja potAnA kAvyane jANe lAgu paDe che, bhemaI, sambhAvitaM yuddharasaM hyamIbhiH saMhRtya zAntaM hRdi darzayadbhiH / labdhvA puraHsphUrttikamarthamanyaM kAvye kavIndrairiva mohitAH smaH // ( 3.20 ) bIje eka sthaLe kavie pote kahyuM che ke eka rasamAMthI bIjo rasa sphure te lokavANI khoTI nathI, kAraNake zrI RSabhadevanA hRdayanA zAMtarasamAMthI lokonA hRdayamAM bhaktirasa jAgyo : abhUd vibhoH zAntarasaH prasRtvarastato rasAdbhaktirasastu dAyinaH / tathA pareSAM hRdi vismayAbhidho raso raseneti mRSA na lokagIH / / (1.129) Ama A mahAkAvyamAM rasanirUpaNa suMdara rIte thayuM che. varNano sAmAnya rIte jaina paurANika mahAkAvyonAM varNano cIlAcAlu ne nIrasa hoya che, jyAre ethI UlaTuM, naiSadhIyacarita'nA prabhAvane kAraNe ke sAhityika dRSTikoNane lIdhe, kAvyanI guNavattA vadhAre tevAM varNano sArA pramANamAM A kAvyamAM maLe che. rAjanyamunio temanI tapazcaryA daramiyAna kSudhAthI klAnta thaI gayA hatA, teno suMdara citAra mahAkavie Apyo che, jemake kuThArikAmAnakapATapATane vilajjatA nATyanaTIpaTIyasI / vicitravaMzasthiticitralumpane maSIsakhIyaM jaTharodbhavA vyathA / / (1.48) imAM jagadbhakSaNarAkSasIM kSudhAM niroddhumeko bhagavAn pragalbhate / alAbhalAbhArjitadainyavismayavyapetacetAH sa hi yogipuGgavaH / / (1.49 ) saMskRta mahAkAvyonAM noMdhapAtra varNanonI barAbarI karI zake tevuM aSTApada parvatanuM varNana A mahAkAvyamAM maLe che H svakulopakRtAghamarNatAM niyataM yo'paninISurunnataH / vanagucchajalAzayacchalAjjaladhiM kumbhabhuvo vinihnute // sakalA svajalAzayodakacchalato yena hatA divaH . tadaghakSataye marutpathe'nuzayAnena kRtA vidhuprapA // (2.77-78) vivadanta ivAntarAkRtadvijarAjottamasakhyazobhitAH / sudhA / zikhareSu samacchavicchaya nizi yannauSadhayazca tArakAH // (2.80 ) bIjA sarganI zarUAtamAM bharatanA pratApI zAsananuM varNana maLe che H Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvyaH eka mUlyAMkana 217 karavAlakarAlatAdharo mukhamAdhuryavazIkRtAvaniH / dviSatAM suhRdAM ca yo'bhavad viSapIyUSapayomahodadhiH // (2.8) / suvega dUtanA vinItAthI takSazilA sudhInA pravAsa daramiyAna grAmasaMskRtinuM suMdara varNana maLe che. jemake - dhAnyamaikSi kRSikaiH sakRdupte lUnamapyasakRdudgataroham / tena yatra pRthudhIbhiradhItAdhyApitaM manasi zAstramivoccaiH // chAyayA kavalitAdhvasu yasmin bhUyasI kSitiruhAmati kAntA / saJcaradrathamaNidyutidambhAt tena saurarugacintyata vAntA // grAmarAjiSu kRtAntaramAnastAmracUDa taruNoDDayanena / santutoSa na tu yatra sa sImnAM kSetrapaGkitabhiranantakhedI // (4.34-36) te ja pramANe adhUrA rahelA cothA sarganA aMtabhAgamAM takSazilA nagarInuM suMdara varNana maLe che? yadgRhonnatagavAkSa salIlaM bhAminivadanalakSamudIkSya / yAtu zatrugaNasaGkaTamagno bhItabhIta iva zItamarIciH // vistRtasphaTikavezmavibhAyAM pUrNimAtithirupetya na yasyAm / kAminivadanapUrNavidhoH sma premabandhaparavatyapayAti // unmiSatpuradarAsya kulIne majjitA nanu purandarayuktA / viviSayayutaRtu vidaM daryamudramANi mana II (4.63-66) ArSabhIyacarita' mahAkAvyamAM maLatAM varNanonI kakSA keTalA UMcA prakAranI ' che teno kaMIka khyAla uparanAM avataraNo parathI Avaze. A adhUrA paurANika mahAkAvyamAM paurANika saMdarbho paNa ThIkaThIka pramANamAM maLe che. RSabhadevanA carita sAthe ghaniSThapaNe saMkaLAyelA indrano saMdarbha A kAvyamAM vAraMvAra Ave che te svAbhAvika che. te uparAMta mahezvaranA himAlaya para vasavA aMgenA temanA mastaka rahelAM gaMgA ane caMdra vizenA temaja temanA viSapAna aMgenA keTalAka saMdarbho (1.42, 2.50, 2.84, 2.90) maLI Ave che, jemake - ___smarati svatanucchaviM na yacchirasIndurmaNicakracumbitaH / / kupitAdrisutAMhitADanaprasRtAlaktakazambhubhAlajAm // (2.84) agatsya RSie samudrapAna karyuM hatuM, te aMgeno ullekha betraNa ThekANe (1.125, 2.77 ane 4.33) maLe che, jyAre brahmAno (1.89) ane hari eTaleke viSNuno ullekha paNa maLe che. (2.70) saMvAdakalA * A mahAkAvyane jIvaMta banAvatuM koI tattva hoya to te tenI anupama saMvAdakalA che. A prakhara vaiyAyikanI vAdavivAdamAM samartha paMDitone paNa harAvanArI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pratibhAno aNasAra 'ArSabhIyacaritanA saMvAdomAM sAMpaDe che. bharate mokalelA dUta bhAIone saMdeza Ape che, tyAre pratisaMdezamAM bhAIo tenI ekeeka dalIlano jaDabAtoDa javAba Ape che, jemake, atha pakSayuge'pi vo rucirna nayArthadvitaye maneriva / nijakhaDgalatopalAlyatAM tadanekAntakatheva saGgare / (2.41) uparyukta zlokamAM karelI dalIlano javAba e che ke zayitAH svasukhe vayaM madAdabhibhUtA bharatena bhoginaH / adhunA tadatIva bhISaNAmasidraMSTrAmupadarzayAmahe / anujA yadi yAcitAraNaM bharatena sphuTamagrajanmanA / tadamI vitarItumutsukA na kRpANaH kRpaNo'tra kozabhRt / / (2.60-61) A ja pramANe bharata bAhubaline tAbe thavAnuM kahetAM acakAya che ane bhrAtRsnehane AgaLa dhare che, tyAre koI tArkikanI adAthI temano maMtrI, temanI pratyeka dalIlanuM khaMDana karI, bAhubaline jItavAnuM kahe che te saMvAda khAsa noMdhapAtra che (3.42-75). A ja pramANe moharAjA ane temanA putro vagere manuSyane kevI rIte phasAve che te prathama barAbara darzAvyuM che ane pachI saMyayamakSitipAla ane temano parivAra phasAyelA manuSyane moharAjAnA pAzamAMthI kevI rIte choDAve che, te darzAve che (2.97-131). A parathI kavinI vedhaka, coTadAra ane tarkayukta saMbhASaNakalAno khyAla Ave che. alaMkAranirUpaNa sattaramI sadInA aMta ane aDhAramI sadInA AraMbha bhAgamAM thaI gayelA A jaina munie jANe ke zrIharSanA naiSadhIyacarita' joDe spardhA karavAnuM na dhAryuM hoya tevI kuzaLatAthI alaMkAro prayojyA che. A kAvyanA cAra saganA ane 459 zlokonA pramANamAM temAM maLatuM alaMkAronuM prAcarya ane vaividhya khAsa dhyAna kheMce tevuM che. A mahAkAvyamAM atizayokti, arthAtaranyAsa, anuprAsa, upkSA, udAtta, upamA, ekAvali, kAvyaliMga, dRSTAMta, nidarzanA paryAya, paryAyokta mIlita, pariNAma, parivRtti, prativastRpamA, pratIpa, bhrAMtimAnuM rUpaka, yathAsaMga, yamaka, vyatireka, virodha, vinokti, zleSa vagere alaMkAro prayojAyA che. A alaMkAronI eka yAdI A kAvyane aMte pariziSTamAM ApI che. zleSa A kAvyamAM ghaNe sthaLe prayojavAmAM Avyo che, chatAM kavie teno atireka TALyo che te bAbata prazasya che. temaNe prayojelA zleSa alaMkAranAM ekabe uttama udAharaNo ApavAnuM ucita lekhAze : Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana ] 219 zrutasthirtaryaH kamalAlayoyazaH pupoSa vizve vRSabhAsanocitaH / tamaH pramAthI puruSottamaH zucirmahezvaraH pAtu sa nAbhinandanaH / / (1.1 ) tIkSNAgrabhAjA bharatoktisUcyA vedhena saJjAtaguNapravezaiH / ebhistrilokIvibhuvaMzajAtaiH sambhUya muktAbhiralambhi zobhA / / ( 3.10 ) te ja pramANe zrI yazovijayajIno anuprAsa pratyeno pakSapAta paNa kAvyamAM jAya che, bhebhaDe, heDaheDa viyogibhistairupagaGgamIdRzaiH sthitaMsaraGgairiva jaGgamairdumaiH / / (1.60 ) bubhutsuretasya nidAnamAdito vinikSipannakSi vidikSu dikSu / (1.78) amAnataddAnajalapravAhe khelatyalaM tasya yazomarAlaH // (3.49 ) ekena cakreNa rathaM yathArka H saubhrAtramekena tathA'nujena // (3.87 ) RRSabhadeva bhikSA levA AvyA, tyAre lokone je AnaMda thayo ane bhikSA lIdhA vinA gayA, tyAre temane je duHkha thayuM, te paryAya alaMkAra rUpe suMdara rIte rajU thayuM che : viziSTapAtrapratilambhato N nRNAM pramodabASpairdrutalocanaM purA / gRhAd viniryannakRtapratigrahatatazca zokAzrubhiriSTavaJcanAt // (1.68 ) arthAntaranyAsanAM keTalAMka suMdara udAharaNo A mahAkAvyamAM maLe che, dA.ta. (1) guNagrahAt prema mithaH ullaset na doSadRSTistu sukhAya kasyacit / vivAdabhAjoH karabhAmRtAzinorna klRptayuktiH kalahaM vyapohami / / (1.121 ) (2) acintyazaktiH kurute kSaNAnnavaM purAtanaM prema dRgeva devatA / / (1.99 ) (3) udgRhaNAti hyadhyayane ca vAde bhinnAgurorvyAhatayo na ziSye / ( 3.102 ) zrI yazovijayajI lakSmInA saMtApakara guNone varNavatAM kAvyaliMga alaMkAra prayoge che : viSavad kamalA viSasvasA paritApAya bhavenna saMzayaH / zirasA dhunadImuvAha yad girizo'zeta harizca vAridhau / (1.90) A mahAkAvyamAM ThekaThekANe upamA alaMkAra maLe che H kramocca bhUrdAtRmano gireriva sphuTeva tatpuNyapaTI gRhacchaTA / zikheva tatkauzalavAridheH pRthU rarAja dhAraikSuraso vibhoH kare / / (1.132) pitRvezmagato mahezvaraH kanakenaiva tadeSa mAdyatu // (2.50) tasya yatra gaganopagatAgrA grAmadhAmanicitAH kaNapuJjAH / parvatA iva karAlakukAlavyAlamUrdhni patitAH pratibhAtAH / / (4.25) mAlopamAnuM eka suMdara udAharaNa nIcenA zlokamAM maLe che H abdhirvArigaNairivAnala iva jvAlAkarAlastRNairnIcaH sajjanadUSaNairiva kaNaiH kAlaH kalAnAmiva / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AkAzaM bhagaNairiva praharaNaiH zauryaM bhaTAnAmiva svAnte saMyamavarjitena viSayAkAGkSA nRNAM pUryate / / (2.133) / zrI yazovijayajIe uakSA alaMkAra khUba saphaLa rIte ane vAraMvAra prayojyo che. nIcenA zlokamAM aSTApada parvata paranAM jalAzayonuM varNana che : svakulopakRtAdhamarNatAM niyataM yo'ninISurunnataH / / vanagucchajalAzayacchalAjjaladhiM kumbhabhuvo vinidbhute. || sakalA svajalAzayodakacchalato yena hRtA divaH sudhA / " tadaghakSataye marutpathe'nuzayAnena kRtA vidhuprapA / / (2.77-78) te ja pramANe bAhubali rAjAnA khaganuM varNana Ape che : azvavrajotkhAtadharArajobhirnagno yudhi prauDhanizAndhakAre / . khaDgo'sya jaitraM japatIva mantraM kRtvA'ritejaHkaNavIrahomam / / (3.68) 'ArSabhIyacarita' mahAkAvyanA cothA sargamAM AvatA takSazilA nagarInA varNanamAM uakSA alaMkAranAM keTalAMka suMdara udAharaNo maLe che ? __ratnarAziSu hRteSu yayoccairnanvabhUjalanidhirjalazeSaH / ___ yAM rurodha kimu tadgrahaNArthaM tena naiSa parikhA'paraveSaH / / (4.59) takSazilAnI strIonA sauMdaryane varNavatAM kavi kalpanA kare che ke caMdra aneka zatruone joIne jANe nAsI jAya che : yad gRhonnatagavAkSalIlaM bhAminivadanalakSamudIkSya / yAtu zatrugaNasaGkaTamagno bhItabhIta Iva zIttamarIciH // (4.63) zaMbhunA mastaka para rahelo caMdramA, lAla raMganA maNicakrathI satata sparzato. rahe che, tethI kupita pArvatInA zaMbhunA kapALa para thayelA pAdaprahArane lIdhe lAgelA aLatAne lIdhe thayelI potAnI lAla AbhAne judI pADI zakato nathI - A varNanamAM mIlita alaMkAra prayojAyelo che ? smarasi svatanucchaviM na yacchirasIndurmaNicakracumbitaH / . kupitAdrisutAM kiM tADanaprasRtAlaktakazaMbhubhAlajAm / / (2.84) RSabhadevanuM varNana karatA A zlokomAM dRSTAMta alaMkAra eka sAthe be zlokomAM prayojAyo che : bahiH plavantAmiha bhUrikalpanAH spRzanti tAnAsya guNaM manAgapi / anekamAyAjalacakracumbanAd raso na gRhyeta hi tAtvikAmbunaH / / alakSitAbhyantaralakSaNaH prabhurbahirguNaireSa tu tairna nUyate / purapratolIparikhAdivarNane na varNitaH syAt khalu tattvato nRpaH / / (1.94-95) lekhake rUpaka alaMkArane mahAkAvyamAM vAraMvAra prayojyo che. nIcenA zlokamAM sudhAne nATyanaTI kahI che : Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvyaH eka mUlyAMkana 221 kuThArikA mAnakapATapATane vilajjitA nATyanaTIpaTIyasI vivitravaMzasthitiritragupane marI vIrya naheromavI vyathA II (u.48) temaNe strIne nadI sAthe sarakhAvI che : ___amunA vihitAGganAnadI narake pAtayati pramAdinaH / / (2.103) eka suMdara mAlArUpaka trIjA sargane aMte maLe che? guNakamalahimAnI snehapAnIyapaGko vyasanavipulakhAnI rAjasIrAjadhAnI / ahaha viSayatRSNA sarvato'pyugravIryA yadajani jinanAthajyeSThaputro'nujAriH // (3.120) kavi bAhubalinI udAratAne varNavatAM virodhAbhAsa alaMkAra suMdara rIte prayoje che: apArijAto'pi sa pArijAtaH sampUrayannarthigaNe hitAni / amandarAgo'pi ca mandarAgaH sthairyeNa kiM bhaktajanairna dRSTaH // (3.63) tapazcaryA karavA jatA RSabhadevane anusaratA rAjanyamunioe jaMgalamAM maMgala kevI rIte karyuM te varNavatAM pariNAma alaMkAra sAhajika rIte prayojAyo che, jemake nikuJjaguJjamadhupAlilAlitairdvija svarairastviha tUrapUraNam / prabhAtasampAditamaGgalAravAH zRgAlabAlAzca bhavantu bandinaH / / pradarzayantAmiha nRtyapAtratAM sumoditAH pallavasaGgatA latAH / kutUhalAcchailataTImupeyuSAM mRdhaM ca mattadviradA radA radi // sRjatvasau vAlamarAlakUjitaiH karakvaNatkaGkaNanAdasAdaram / vivikhasvanitAravAra surApaII vAravinAsinI rasamu || (u.14-16) emaNe A adhUrA mahAkAvyanA cAra jeTalA soMmAM ochAmAM ochA pacIseka jeTalA alaMkAro prayojyA che, je temanI alaMkAranirUpaNa paranI pakaDano khyAla Ape che. Iitara viziSTatAo * * - A mahAkAvyane bIjAM mahAkAvyonI jema potAnI keTalIka AgavI viziSTatAo che. zrI yazovijayajIe potAnA A adhUrA mahAkAvyanI zarUAtamAM ke vacce kyAMya potAnA vize kazuM kahyuM nathI. jema bhAravinA kirAtArjunIya' mahAkAvyanA dareka sargane aMte AvelA zlokamAM "naphTI' zabda Ave che, jyAre zizupAlavadhImAM pratyeka sarganA aMtima zlokamAM "zrI ane naiSadhIyacaritamAM sarganA aMtima zlokamAM "gAnanda zabda Ave che. tema, yazovijayajInA A mahAkAvyanA dareka sarganA aMtamAM zAzriyam zabda Ave che, te bAbata noMdhapAtra che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha A kAvyamAM keTaleka sthaLe sthAnika asara paNa dekhAya che. uttara gujarAtanA kanoDA gAmamAM janmelA A mahAmuni UMTane upamAna tarIke betraNa vAra prayoje che, (1.121, 4.3) eTaluM ja nahIM, paNa emanA jamAnAmAM 'UMTa AgaLa amRta' e kahevata 'bheMsa AgaLa bhAgavata' kahevatanI jema pracalita haze ema nIcenA zloka uparathI lAge che H guNagrahAt prema mithaH samullasenna doSadRSTistu sukhAya kasyacit ! vivAdabhAjoH karabhAmRtAzinorna klRptayuktiH kalahaM vyapohati / / (1.121) cothA sargamAM dUta suvegane naDelAM aneka apazukanomAM, kavie vidhavAne mAthe khAlI ghaDAnA darzanane paNa apazukana tarIke gaNAvyuM che, te paNa kadAca sthAnika asarane pariNAme hovAno saMbhava che. A kAvyanI kAvyazailI naiSadhIyacarita'ne ghaNI maLatI Ave che. A kAvyamAM gauDI zailInAM vadhAre ane pAMcAlI zailInAM keTalAMka lakSaNo jovA maLe che ema kahI zakAya. gauDI zailImAM anuprAsa vAraMvAra Ave che, te lakSaNa A kAvyamAM spaSTa jaNAI Ave che. kavino anuprAsa pratyeno pakSapAta prathama najare ja dhyAnamAM Ave tevo che. A kAvyamAM pAdAntAnuprAsa (1.38, 3.83) ane vRttvanuprAsanA (1.48) prayogo maLI Ave che. gauDI zailImAM zabdo je arthamAM ati prasiddha na hoya te artha darzAvavA paNa vAparavAmAM Ave che. A lakSaNa paNa A mahAkAvyamAM jaNAya che, kadAca naiSadhIyacarita'nA prabhAva nIce A kAvya lakhAyuM che tethI paNa tema banavA saMbhava che. A mahAkAvyamAM sUrya mATe taLi (2.39), vastra (3.28), kAgaDA mATe 8: (4.15), pakSI mATe sarada zabda, kUkaDA mATe vALu (3.78) vagere je ochA prasiddha zabdo vAparyA che, te gauDI zailI taraphanuM kavinuM valaNa darzAve che. gauDI zailI artha ane alaMkAranA DambaramAM - utkarSamAM rAce che. te lakSaNa paNa A kAvyamAM keTaleka sthaLe jaNAya che, jemake sakalabharatabharttumAnasaM sUryaratnaM sacivataraNivAkyAbhIzuyogena vahnim / yamudagiradamarSaM tena dagdhaM tadAnIM ciraparicayajAtaM sodarasnehakhaNDam / / ( 3.119) gauDI zailImAM pAMDityapradarzana paNa pramANamAM vadhAre jaNAya che, je lakSaNa A mahAkAvyamAM spaSTa kaLAya che. anyatra A bAbatano ullekha thayo hovAthI ahIM tenI punarukti TALI che. A uparAMta gauDI zailImAM kAvyano bandha vikaTa ke viSama hoya che, jemake, bahirmahaH kiJcidagocaro girAM parAvRtasyeva mahAmaNeraho / amudritaM sphUrjati mudramAsya yat tadaMzataH syuH zatamaMdrimAlinaH / / (1.91) Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana 223 vAkkauzalAd vA patimIhate sa, proddAmadhIrjetumihAnu taM yat / narmuchanogrInivamAnandritaM patramimiH || 1.60) Ama A kAvyanI zailImAM gauDI zailInAM lakSaNo vadhAre dekhAya che, tenuM kAraNa e lAge che ke temaNe potAnA Adarza tarIke naiSadhIyacaritane svIkArela che. A kAvyamAM dekhAtA arthagAMbhIrya ane zleSa vagerenA prayogane lIdhe kAvyanI zailI para pAMcAlI zailIno prabhAva jaNAya che. ekaMdare kahIe to, "ArSabhIyacarita' mahAkAvyanI zailI mahAkAvyanA gaMbhIra viSayane ekadama anurUpa che. "naiSadhIyacarita' mahAkAvyanI A mahAkAvya para asara ArSabhIyacarita' mahAkAvyane vAMcatAM prathama dRSTie ja khyAla Ave che ke A kAvya naiSadhIyacarita' mahAkAvyanA AMda8 upara racAyuM che. te mahAkAvyanA praNetA zrIharSa paNa mahAnaiyAyika hatA. tethI zrI yazovijayajIne e naiyAyika mahAkavine anusaravAnuM vadhAre anukULa lAgyuM hoya te svAbhAvika che. naiSadhIyacarita' mahAkAvyano mukhya rasa zRMgAra che ane A mahAkAvyano mukhya rasa zAMta che, te ja dazavei che ke baMnenuM viSayavastu sAva alaga prakAranuM che, tema chatAM yazovijayajInI kAvyazailI naiSadhIyacarita'nI zailIne ghaNI maLatI Ave che e hakIkata che. - zrIharSanI jema yazovijayajI camatkArapUrNa vinyAsamAM kuzaLa che, eTaluM ja nahIM jema zrIharSa pratyeka sargane aMte zAnaMda' zabdano prayoga kare che tema yazovijayajI " zrI" zabdano prayoga dareka sagane aMte kare che. teo zrIharSanI jema mudrA zabda ane mudrayati e nAmadhAtunAM sakriya rUpo vAraMvAra vApare che. jemake, amudritaM sphUrjati mudramAsya yat tadaMzataH syuH zatamaMdrimAlinaH / / (1.91) amudramuhyaJjitasaMstavasmRterathAstu pIyUSapayodhimagnatA / / (1.100) sudhImarakSakavimudritArthavistArisArasvatasArachozaH || (rU.69) A mahAkAvyamAM paNa naiSadhIyacaritanI jema vaccevacce darzano tathA zAstrono ullekha Ave che. A uparAMta A mahAkAvyamAM maLatA RSabhadevanA zAsananuM tathA temanI dAnazIlatAnuM varNana naiSadhIyacarita'mAM maLatA naLanA zAsana tathA dAnazIlatAnA varNana sAthe ghaNuM maLatuM Ave che. A uparAMta, "ArSabhIyacarita'mAM maLatuM alaMkAranirUpaNa niSadhIyacaritamAMnA alaMkAranirUpaNa sAthe ghaNuM sAmya dharAve che, jeno khyAla nIcenI sarakhAmaNI parathI Avaze? vibhajya dadyAdayamarthine na mAmiti svataH svarNagiristvakampata / (ArSa.ca.1.18) vimAnya kerna yarthatAchUto... ra sikyuhartAnanarmaH || R.va. 9.96) maviyo ruddhamAthoDa i.. (vArSa.va. 9.9%) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha apArijAto'pi sa pArijAtaH..... amandarAgo'pi ca mandarAgaH (ArSa.ca. 3.63) amitrajinmitrajit...(nai.ca. 1.13) svakIyagAmbhIryahataH payonidhiH samucchalan vIcikazAntatADanam / (ArSa.ca.1.15) babhau caladvIcikazAntazAtanaiH sahasramuccaiH zravasAmivAzrayam / / (nai.ca. 1.109) / damanAdamanAganAhatadhvanipUrNAmRtapAyino hRdaH / / (ArSa.ca. 2.82) damanAdamanAkpraseduSaH....stanayAM tathyagirastapodhanAt / / (nai.caM. 2.17) .. amitA vayamatra sapta tegaganA diti saMhatakramaiH / ravisaptijayAdAsitairtaragairyasya dizo lalachire / / (ArSa.ca. 2.17) trapA harINAmiti namritA na nairvyavarti tairardhanabhaH kRtakramaiH / / (nai.ca. 1.70) yathA yathA nItimatiM karotyasau / / bhavatyanItiH pRthivI yathA tathA / / (ArSa.ca. 1.13) nivAritAstena mahItale nirItibhAvaM gamite'tivRSTayaH / / (nai.ca. 1.11) uparyukta dRSTAMto uparAMta zrIharSane anusarIne bIjA paNa keTalAka zlokomAM zrI yazovijayajIe zleSano saphaLa ne suMdara upayoga karyo che, jemake, natyarthatAyAmanati pratijJA raNe'rthite ye caraNaM prapannAH / varNAdhikaM sarvamakArSuruktaM varNAdhikAdeva tadAnujAste / / (3.17) A uparAMta AgaLa upara gauDI zailInA lakSaNanA saMdarbhamAM vAta thaI che ke zrI yazovijaya zrIharSanI jema, kozamAM nahIM ApelA ane bhASAmAM te arthamAM pracalita nahIM tevA zabdono upayoga vadhAre kare che, tethI kAvyanI zailI viddhadUbhogya jaNAya che ane kAvya amuka aMze vyAkhyAgamya jaNAya che. Ama zrIharSanA mahAkAvyano ghaNo prabhAva A kAvya para paDelo jaNAya che. yazovijayajInI kAvyazailInI keTalIka maryAdAo ArSabhIyacarita' mahAkAvyanA kartAnI zailImAM paNa naiSadhIyacarita'nA katanI zailInI keTalIka maryAdAo paNa jANe pratibiMbita thaI che, jemake harSanI jema vitIya bhASAonA dhUmarI, dhoraNiH (1.30) Theva. 286 555 te. sva.re. cha. vyA24.nI. dRSTi sava zuddha na. Puya tevA. 'amAnataddAnajalapravAhe' (3.48) jevA prayogo temaNe karyA che. keTalAka zlokomAM badhA zabdono susaMgata rIte artha Auti mush48|| 53 cha. sema, adastulAbhRtparadevagarhaNApyanarhaNAmaJcati kAvyazilpinA / vicArakRd vyAhatimIkSate'tra kiM na siddhyasiddhayoH sphuTanigrahasthalAm (1.96) keTalAka AgalA zlokanA chellA pAdano anvaye pachInA zlokamAM prAraMbhika Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana D 225 pAda joDe baMdhabesato hoya ane te pachInA zlokanA bAkInA pAda judo artha darzAvatA hoya che, ratihAsavilAsazAlibhirbahuzo bhUmibhUjAM gatAgataiH / abhavat pratinAyakaM bhuvaH kulavadhvA na kaTAkSalakSaNA // kimapazyadamudritaikSaNA na tamisrApi visaMyutA 2 ( ? )riH / nijamadhyadizA gatAgataistvaramANottarakhaNDarAjakam / / (2.31-32) temanA A kAvyamAM keTaleka sthaLe vicitra zabdaprayogo maLe che jemake 'satta' evo artha darzAvavA te "navat' zabda prayoje che H guNagraheNaiva vicintya vAcAmAcArapUtAH phalavajjanitvam // (3.14) koIkoI zlokamAM kilaSTa kahI zakAya tevI saMracanA jaNAya che jemake, tanuM kRzIkRtya hRtANusaJcayA kayA dizA kSutkRtamanturIzituH / yatastadA tairaNubhiH pariskRtaM babhUva puNyAGgamamuSya meduram / / (1.63) paurANika saMdarbhonA AdhAre nirUpAyelA keTalAka alaMkArone lIdhe kAvya sahelAIthI samajAya tevuM rahetuM nathI, jemake, tyaktagovadhaghaTodbhavabhIta kSIrasAgarapayaH kalazodhnyaH / kiM bibhajya jagRhurjanagavyo vIkSya tA iti sa yatra zazaGke / / ( 4.33) A mahAkAvyanI uparyukta maryAdAo, tenI guNavattAnA pramANamAM khAsa noMdhapAtra na lekhAya. kAvyamAM vaNAyela jaina dharmasiddhAnto ane kavinuM adhyAtmadarzana A mahAkAvya cIlAcAlu jaina paurANika mahAkAvyomAM sAva judI ja bhAta pADe che. gujarAtamAM thaI gayelA amaracaMdra nAmanA kavie raceluM padmAnaMdamahAkAvya' (13mI sadI) paurANika mahAkAvyo ane lalita mahAkAvyo vaccenI zRMkhalArUpa che. A mahAkAvya paNa e ja paraMparAne anusarIne sAhityika pAsAne upasAvatI vakhate paNa dhArmika ane paurANika pAsA pratye jarAye durlakSa karatuM nathI, e eka prazasya hakIkata che. RRSabhadevanAM caritra para AdhArita A kAvyamAM jaina dharmanA siddhAMtono nirdeza vAraMvAra Ave te svAbhAvika che. A kAvyamAM Azrava (1.51, 2.113), saMvara (2.113), Isimiti (1.70), guptio (2.112, 2.114), parISaho (1.62), kaSAyo (2.87), nava tattvo (3.27, 3.48), samyag jJAna, darzana ane cAritrarUpI traNa ratno (1.31, 3.23), mohanIya karma (3.73), vagereno nirdeza che. bIjA sargamAM, RSabhadeve putrone ApelA upadezamAM paNa saMyama sevIne moharAjane jItavAno je rasto darzAvyo che te paNa jaina dharmanA hArda samo che. jaina dharmanA nirdezo jaina paurANika kAvyamAM vAraMvAra maLe te jANe svAbhAvika Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha gaNAya, paNa A kAvyamAM bIjA keTalAka evA nirdezo paNa maLe che ke jenA uparathI mahAmuninI dhArmika uparAMta AdhyAtmika pragatinAM paNa eMdhANa maLI Ave che. sahu prathama to temaNe RSabhadevanuM pAtrAlekhana karatI vakhate temanAmAM badhA AdhyAtmika guNono utkarSa darzAvyo che, jemake temanAmAM ucca kakSAnA vIrya (1.15), vAcayabhAva (1.16), titikSA (1.66) ane sahiSNutA (1.71) darzAvI che. prathama sarganA prAraMbhamAM temane tama:mAthI, Hi (1.1) kahyA che. temane vAsanAne bhedanAra (1.2) kahyA che. A uparAMta temane kSamArUpI dhanavALA (15) ane aparigrahI (1.5) kahyA che. bIjA eka zlokamAM temane AdhyAtmika guNothI zobhatA taponI rui (u.25) kahyA che. bhikSA mATe nIkaLelA RSabhadevane temaNe suMdara kavitvamaya bhASAmAM varNavyA cheH - atha prabhuH pAramahaMsya-vAsanAvizIrNaniHzeSavikArasAradhIH / pramaneSa dhvasagnamAvanAtamaikSapratipovata: | (7.67) A uparAMta temaNe kAvyanA bIjA sargamAM, je rIte adhyAtmapura (2.120), adhyAtmarati (2.121), adhyAtmarasa (2.122), adhyAtmavido (2.123) vagereno nirdeza karyo che te uparathI paNa lAge che ke AdhyAtmika mArganI jene UMDI laganI lAgI hatI. tevA A mahApuruSa hatA. ethIye vizeSa noMdhapAtra to e che ke temaNe brahmano nirdeza be-traNa sthaLe karyo yadi vA na divi na vA nizi sthiratAmeti yadantarindriyam / pravidhApya vazaM tadeva naH parabrahmaNi majjayiSyati // (2.57) te ja pramANe bhAratano maMtrI, bharatanI senAnuM varNana karatAM brahma aMgenI upamA. Ape che? samagrazAstre'pi, kRtapravezA momuhyate brahmaNi dRgyathoccaiH / tathA tavAsmin jagadekasAre praNItaSaTkhaNDajayA'pi senA // (3.74) takSazilA nagarInuM varNana karatAM kavi tene brahma jevI kahe che : brahmavat sakalasAracaritrA zuddhabuddhibhirabhUt spRhaNIyA / / (4.66) zrutimAM "omakAranuM mahattva vadhAre hoya che, e darzAvato zloka paNa A mahAkAvyamAM maLe che, te kavino udAra dRSTikoNa darzAve cheH OMkAramagresarayatyatazcedAjJA zrutau tanmahatISTasiddhiH / (3.77) brahma vizenA kavinA A nirdezo eTalo aNasAra cokkasa Ape che ke A mahAkavine paramatattvano, ke jene e bahma tarIke varNave che teno temane sAkSAtkAra thayo che, ane te sukhada anubhUtino raNakAra A mahAkAvyamAM ApaNane vaccevacce saMbhaLAya che. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana 227 zrI yazovijayaM jaina darzananA temaja anya bhAratIya darzanonA prakhara jJAtA hatA. saMskRta-prAtanA eka mahAkavi hatA. paNa te dharmanI maryAdita sImAone vaTAvIne eka evI AdhyAtmika UMcAIe pahoMcyA hatA. jyAMthI teo mAnavamAtranA mATe AdarapAtra ane pUjya banI rahe. mahAkAvyanI vizitA ane tenuM pradAna - "ArSabhIyacarita' nAmanuM A saMskRta mahAkAvya aneka rIte viziSTa che. A kAvya pUruM thayuM hota to naiSadhIyacarita' jevuM eka sarasa saMskRta paurANika mahAkAvya maLyuM hota. zrIharSa jevI kAvyazailImAM tIrthaMkaranuM caritra varNavatuM kAvya paNa racAI zake, enuM suMdara udAharaNa A kAvya pUruM pADe che. vaLI jaina paurANika mahAkAvya jaina darzananA siddhAMto nirUpavAnI sAthesAthe tenI sAhityika guNavattAnuM UMcuM dhoraNa paNa jALavI zake che tenI pratIti A kAvya karAvI che. game te saMjogone kAraNe A kAvyanA cAra ja sargo maLe che, te saMskRta sAhityanI kamanasIbI che, nahIM to paMca mahAkAvyonI lagabhaga lagolaga Ave tevuM eka suMdara kAvya maLyuM hota temAM zaMkA nathI. sahuthI vadhAre noMdhapAtra bAbata e che ke sattaramI sadImAM uttara gujarAtamAM janmelA eka mahAkavie. saMskRta bhASA mAtra paMDitonI ja bhASA tarIke je jamAnAmAM astitva dharAvatI hatI. te jamAnAmAM AvuM pAMDicUrNa saMskRta mahAkAvya racavAno prayAsa karyo. AvA suMdara ne viThThalmogya mahAkAvyanI racanA karavA mATe zrI yazovijayajIne ApaNe jeTalA dhanyavAda ApIe teTalA ochA. che. pariziSTa 'ArSabhIyacarita' mahAkAvyamAM prayojAyela alaMkAronI sUci atizayokti - 1.7, 1.113, 1.191, 2.15, 2.16, 2.29, 2.69, 2.89, 2.102, 3.11, 3.15, 3. 19, 4.40 vagere anuprAsa - 1, 60, 1.2, 1.66, 1.71, 1.72, 1.74, 1.78, 1.91, 3.64, 3.78, 3.81 arthAntaranyAsa - 1.99 1.107, 2.59, 2.81, 3.13, 3.14, 3.45, 3.8 vagere ubhelA - 1.15, 1.27, 1.9, 1.125-127, 1.131, 2.12-13, 2.78, 2.94, 3.68, 4.39, 4.59, 4.3 vagere udAtta - 2.29, 2.70 upamA - 1.5, 1.8, 1.6 1.73, 1.81, 1.91, 1.114, 2.36, 2.37, - 2.87, 2.90, 2.91, 2.110 3.20, 3.21, 3.28, 3.2 3.34, 3.44 3.70 (mAlopamA), 3.77, 4.5, 4.25, 4.42, 4.66 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ekAvali - 4.19 kAvyaliMga - 1.16, 2.17, 2.90 dRSTAMta 1.4, 1.92, 1.94, 1.95, 1.109, 2.39, 2.62, 2.109, 3.6, 328, 3.72 - nidarzanA pariNAma 1.54-57 parivRtti - 1.85 paryAya - 1.68 - 1.29, 1.75, 1.127, 2.29, 2.81, 2.96, 3.111, 4.41 paryAyokta - 2.6, 2.14, 2.15 - prativastupamA - 3.28 pratIpa - 2.107 bhrAntimAnlR - 2.10 mIlita - 2.84 yathAsaMkhya - 1.8, 2.8, 4.43 yamaka - 1.71, 1.72 vagere rUpaka 1.30, 1.48, 1.62, 1.75, 1.83, 1.88, 1.100, 1:101, 1.103, 1.108, 1.111, 2.3, 28, 2.42, 2.54, 2.98, 2.99, 2.103, 2.119, 2.131, 3.5, 3.10, 3.22, 3.49, 3.120, 4.64 vagere. vinokti - 1.79 virodha - 1.5, 1.13, 2.11, 2.11, 3.63 vyatireka - 1.87, 1.88, 1.89, 1.90, 2.12-14 vagere - zleSa - 1.1, 1.13, 2.15, 3.10 vagere. samAsokti - 1.84 alaMkAronI A yAdI saMpUrNa e arthamAM nathI, ke badhA ja zlokomAMnA badhA ja alaMkAro darzAvyA nathI. mukhya alaMkAro darzAvyA che. vaLI alaMkAronI oLakha bAbatamAM paNa matabhedane avakAza rahe che. pAdaTIpa . 1. (1) sarakhAvo ArSa. ca. ane triza.pu. : vimoH hyekSurataM namonihaM / (Arva. 6.1.1.29) ane styAno nu stabhbhinonyAsIt, vyomni lagnazikho rasaH (tri.za.pu. 1.3.294) Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ArSabhIyacarita' mahAkAvya : eka mUlyAMkana D 229 (2) guruta vAcasevanAM to tulya gumAvamAMvitaH II (gArSa:.2.18) ane idRk sevAphalaM dAtuM na ced bharata iishvrH| manuSyamAM sAmAnya tardi: vana sevyatAmII triA.pu.7.4.89) (3) tAnivasahitasiddhamayamaikSata mai (.4.) ane uttatAra purastasya pralambaH kRssnnpnngH| kSiAnevaana tAnirutsAII (zi.pU. 9.9.32) dhArmika jJAna ApavA mATe bIjA aneka upAyo karavAmAM Ave ke upAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjanI vidyamAna kRtione vibhinna vibhAgomAM vaheMcI jenI jeTalI zakti hoya te pramANe tene te-te vibhAgamAM niSNAta banAvavAmAM Ave ane vibhAgavAra adhyayana karIne temAM niSNAta bananArane sArAmAM sArAM pAritoSiko ApavAmAM Ave topaNa thoDA ja vakhatamAM jaina dharmanI vizeSatAone samajanAra eka sArA jevo vitavarga taiyAra thaI jAya ane tenuM vacana sarva koIne Adeya bane ane te dvArA jJAna ane zraddhAno navo prakAza phelAya. pUjya upAdhyAyajI mahArAjanI sAcAmAM sAcI smRti A hoI zake. paM. bhadraMkaravijayajIgaNI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prItirati avya' nityAnaMdavijayagaNi zrI saMgha tathA vidvajagata ke sadbhAgya se mujhe kucha samaya pUrva pUjyapAda paramopakAraka nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAja kI adyAvadhi ajJAta eka laghukRti prApta huI hai / isa racanA kI prApti bhI pUjyazrIjI kI tIsarI nirvANa zatAbdI varSa ke antargata mujhe huI aura usakA alpa-svalpa paricaya karavAne kA saubhAgya milA / tadartha meM tathA prakAra kI dhanyatA kA anubhava karatA huuN| samagra racanA meM prastuta kRti kA nAmakA patA nahIM calatA, pUjyapAda upAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAja ne aneka racanAoM kA prArambha kiyA thA parantu anyAnya aneka kAraNoM se una racanAoM ko pUrNa kara pAne kA unheM samaya nahIM milA, isa kAraNa unakI kaI racanAeM apUrNa milatI haiM / isI taraha prastuta racanA ko bhI ve AraMbha karake pUrNa nahIM kara ske| yaha bAta racanA ko dekhakara mujhe sahaja bhAva se jJAta huI hai| yadyapi prastuta kRti kA nAma mUla racanA meM upalabdha nahIM hai kintu isa racanA kI cAra patrAtmaka hastalikhita prati ke prathama patra kI dUsarI pRSTi ke mArjina meM 'guruvarNane prItiratikAvyaM' tathA dUsare aura tIsare patraka kI prathama pRSTi ke mArjina meM 'prItiratikAvyaM' aisA zIrSaka likhA hai / ataH kartA ko prastuta racanA kA 'prItiratikAvya' nAma abhipreta hai / prastuta samagra racanA kartA ne svahasta se likhI hai| itanA hI nahIM mArjina meM jo kRti kA nAma likhA hai, vaha bhI kartA ke hastAkSara meM haiN| ataH isa racanA kA nAma 'prItiratikAvya' suspaSTa hai / aMta meM lekhaka ke rUpa meM kartA ne svayaM kA nAma nahIM likhA / ataH yaha racanA kartA ke hasta se likhI gaI hai, aisA nirNaya maiM nahIM kara pAtA, lekina kartA ke svahasta se likhI huI aneka pratiyAM upalabdha haiM / unake AdhAra se paM. zrI amRtalAla bhojaka tathA paM. zrI lakSmaNabhAI bhojaka mujhako kartA ke hastAkSara kI pratIti karAI / isalie yahAM maiMne spaSTa likhA hai / una donoM bhojaka baMdhuoM ne divaMgata pUjyapAda AgamaprabhAkara muni bhagavaMta zrI puNyavijayajI mahArAja ke kAryoM meM cirakAla paryaMta sahakAra diyA hai| ataH unase apane jJAnabhaMDAroM evaM hastalikhita graMthoM ke sambandha meM aneka prakAra kI jAnakArI milatI hai| prastuta racanA ke Adi se eka sau ATha padya paryanta prIti aura rati kA saMvAda hai / so isa Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prItiratikAvya' | ra31 prakAra se 1 se 25 padya paryanta prIti kA vaktavya, 26 se 48 padyoM meM rati kA vaktavya, 49 se71 padya paryanta prIti kA vaktavya, 72 se 88 padya paryanta rati kA vaktavya, 89 se 101 padya paryanta prIti kA vaktavya, 102 se 106 padya paryanta rati kA vaktavya hai| isameM jahAM-jahAM prIti kA vaktavya hai so svAgatA vRtta meM hai aura rati kA vaktavya drutavilambita vRtta meM hai / 107 evaM 108 vAM padya drutavilambita chaMda meM hai aura isameM rati prIti ke kathana kA svIkAra karatI hai / 108 veM padya ke anta meM kartA ne apanA nAma zleSAlaMkAra meM nirUpita kiyA hai / bAda meM 'iti prItiratisaMvAdaH' itanA vAkya gadya meM hai arthAt yahAM prastuta racanA kA eka vibhAga pUrNa hotA hai| uparyukta saMdarbha ke bAda 1 se 21 padya zArdUlavikrIDita chaMda meM haiM aura ina 21 padyo meM kruddha kAmadeva kA vistAra se varNana hai| aba prastuta racanA kA saMkSipta sAra prastuta karatA huuN| 1 se 25 padyo meM suguru ke prati Antarika aura vAstavika AkarSaNa se prerita hokara prIti kA rati ke prati vaktavya hai| isameM brahmA ne prIti aura rati kA jo yoga kAmadeva ke sAtha jamAyA hai so brahmA kI baDI bhUla hai aisA kahA gayA hai / isa vaktavya ko vizeSa puSTa karane ke lie prIti ne brahmA kI aneka kSatiyAM kahI haiM / yahAM kAmadeva ko choDakara suguru kA avalaMbana lene kA nirUpaNa hai| 26 se 48 padyoM meM uparyukta prIti ke vidhAna kA pratyuttararUpa rati kA vaktavya hai| isameM 'apanA pati kAmadeva hai' yaha bAta jagavikhyAta hai aisA kahakara rati ne kAmadeva kA prabhAva aura pratApa kA vividha prakAra se nirUpaNa kiyA hai / isake bAda apane pati kA tyAga karanA so kulAcAra nahIM hai' aisA bhI rati ne kahA hai| vizeSataH rati ne aisA bhI kahA hai ki suguru to siddhivadhU yAni mokSa kI prApti meM Asakta hai / ataH suguru kA svIkAra karanA so ekapAkSika rAga yogya nahIM / isakI puSTi ke lie rati ne madhukarI bhI caMpaka ke prati ekapAkSika rAga rakhatI nahIM hai isa prakAra ke vividha udAharaNoM aura yuktiyoM se prIti ke abhiprAya kA pratikAra kiyA ___49 se 71 padyoM meM 'baDe ke saMga se laghu bhI mahAna banatA hai' yaha ucita kahakara prIti ne rati ke pratipAdana kA pratikAra kiyA hai aura suguru kA prAdhAnya nirUpita kiyA hai| isa vaktavya meM prIti ne rati ko vizeSataH kahA hai ki kAmadeva meM Asakta hokara yaditUM aise suguru kA zaraNa nahIM logI to kalpavRkSa ko choDakara karIra kA svIkAra karane jaisI terI buddhi mAnI jaaegii| 72 se 88 padyoM meM rati ko prIti kA kathana sahI lagA hai kintu kAmadeva ko choDakara suguru ke avalaMbana se honevAlI aneka prakAra kI laukika ApattiyAM kahakara rati ne eka prakAra kI antarvyathA vyakta kI hai| - 89 se 101 padyoM meM prIti ne rati ko laukika ApattiyoM kA tanika bhI bhaya na rakhakara suguru ko svIkAra karane ke lie aneka yuktiyoM se samajhAyA hai / yahAM prItine bauddha, sAMkhya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3ra D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha Adi dArzanikoM kI kSatiyAM bhI kahI hai| 102 se 106 padyoM meM rati kA vaktavya hai / isameM rati prIti kA Antarika upakAra mAnatI hai aura svayaM ko dhanya samajhatI hai / 107 aura 108 padya meM rati aura prIti suguru ke Azraya meM rahatI hai yaha bAta kahI hai| yahAM prIti aura rati kA saMvAda pUrA hotA hai| isake bAda 1 se 21 padyo meM apanI prIti aura rati nAmaka donoM paliyAM eka tyAgI tApasa ke Azraya meM rahI haiM yaha bAta jAnakara kruddha kAmadeva kA vistAra se varNana hai| yahAM kAmadeva ke vaktavya meM apane bANa se zaMkara jaise bhI calAyamAna hue haiM aura naMdiSeNa jaise jaina muni ko bhI calAyamAna kiyA hai / isa viSaya ke vistRta nirUpaNa pUrvaka kAmadeva kA samasta jagata jItane ke ahaMkAra kA nirUpaNa hai / tathA nigraMtha suguru ko jItane ke lie kAmadeva ne apane maMtrI ko sainya taiyAra karane kA kahA hai| uparyukta nirUpaNa ke bAda graMtha apUrNa lagatA hai aisA mujhe pratIta hotA hai| yahAM kAmadeva ne tapasvI suguru ko calAyamAna karane ke lie Age kyA kiyA so spaSTa nahIM hotaa| prItirati ke saMvAda ke anta meM kartA ne apanA nAmanirdeza kiyA hai aisA yahAM antya 21 veM padya meM kartA ne apane nAma kA koI ullekha nahIM kiyaa| isa kAraNa bhI pUjyapAda upAdhyAyajI mahArAja kI yaha racanA bhI apUrNa hai, aisA merA mantavya hai| prastuta racanA kI zailI mahAkAvya jaisI prauDha aura gaMbhIra hai / ise saMpUrNa rUpa se samajhane kI merI guMjAiza nahIM hai| maiMne mere eka do suparicita vidvAnoM ke sAtha parAmarza kiyA thA, lekina samagra racanA kA hArda samajhane ke lie koI adhikArI vidvAna kA sahakAra lene kA maiMne socA hai prastuta racanA ko samajhane ke lie paM. amRtalAla bhojaka ne sukhyAta vidvAna zrI ke. kA. zAstrI ke pAsa jAkara kitaneka sthAna para pATha ThIka kie haiM aura chandoviSayaka jAnakArI bhI inase milI hai, isa sahakAra ke lie maiM zrI ke. kA. zAstrIjI ke prati sAdara kRtajJatA prakaTa karatA huuN| antameM prastuta racanA ke kitaneka padya prastuta karake meM apanA vaktavya samApta karatA huuN| * yasya rUpabharamapratirUpaM nirnimeSanayanena nirUpya / ___prItirutpalakametadavAdIt sasmitaM pratirati sphuTabhaGgi // 1 // * AcacAra nahi cAru viraJcivaJcite yadiha sAmpratamAvAm / AvayoratanunA kila yogaH zrIgurAvucitaparyanuyogaH // 4 // * atha ratirvilasatpulakAvaliH pramadamedurametadavIvadat / . mukulitAdharapallavapATaladyutivisarpaNaraJjitadigvadhUH / / 26 / / * skllokviloknkautukaakulvilocndttsbhaajnm| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prItiratikAvya' | ra33 jagati sAkSiNi yaM samazizriyad vibudhagItayazovijayazriyam / / 108 / / * zrutvA'tha smRtibhUranekavacanairlokAsyakauTumbikaiH sArddhaM yena nijapriyApariNayAbhiSvaGgavArtA muhuH / unmIlatrivalItaraGgitatarabhrUnRtyadIkSAguruH krIDakopavipATaladvinayanIvyAghUrNanAbhyAsavAn // 1 // (109) / * niSpItAsavarAgavismitapaTupraspandamAnAdharam zrImadbhirdazanairdazanniva ruSA prasvedadhArAH kiran / dAd digjayadAyinIM nijadhanAkoTimAsphAlayana mithyAdarzanamantriNaM prati javAdetad babhASe vacaH // 2 // (110) / madbANena haro'pi gopitamahAyogAturaM cukhaMbhe sA vArtA kimu tApasazrutipatho nonmAthinI paprathe / yenAsAvadhunA dhunAna iva manAyAsamAliGganapremNA mAmavagaNya mandaragiri siMhAbhimAnIkSyate // 4 // (112) / matsammohanakANDatANDavavazAdiGmUDhatAmAzrayan bhikSorasya na. gacchati smRtipadaM kiM nandiSeNo muniH / sampratyasya madIritapraNayinIvakSojakastUrikAcchAyAcchAditacetasaH zubhapathi sthAtuM kimAlambanam ? / / 9 / / (117) / / - aMtima vRtta utphullasthalapadmasadmani ciraM rAgI sa puSpandhayaH santuSTo'pi kathaM rathAGgamithunollAsaM jaDa: spardhatAm / ekenAdhikamAmbujaM madhu yato mene dRDhAsevanAt tene'nyena punaH priyAdharasudhAsantoSiNA pAraNam / / 21 / / (129) / / svAgamaM rAgamAtreNa dveSamAtrAtparAgamam / na zrayAmastyajAmo vA kiMta madhyasthayA dRzA // ame mAtra rAgathI sva eTale jaina Agamano Azraya ke mAtra dveSa vaDe para eTale jainetara Agamano tyAga karatA nathI, paraMtu madhyastha dRSTithI avalokana karI yathocita karIe chIe. upAdhyAya yazovijaya ('dhanasAra') Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'aindrastuticaturviMzatikA'no paricaya AcAryazrI vijayahemacaMdrasUrijI 'aindrastuticaturviMzatikA' e nyAyAdizAstraniSNAta upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje racela aneka graMtho paikI eka grantharUpa che. A caturviMtikAmAM A avasarpiNIkAlanA prathama tIrthapati zrI RSabhadeva prabhuthI laIne covIzamA tIrthapati zrI mahAvIra paramAtmA sudhInA covIza tIrthaMkara paramAtmAonI stuti karavAmAM AvI che. mULa zloko to 96 ja che paNa enI racanA temaja emAM yamaka, anuprAsa Adi vividha alaMkAronI gUMthaNI eTalI to suMdara che ke e vAMcanArane pUjya upAdhyAyajI mahArAjanI vidvattA tathA kavitvazakti mATe apUrva mAna utpanna thayA vagara rahe nahIM. 'stuticaturvizatikA'nI zarUAta 'pendraghrAta nataH / ' e padathI thatI hovAthI AnuM nAma 'pendrastuti' e rIte prasiddha thayuM che. ApaNe tyAM ghaNAM stutistotronAM nAma te stutistotronA prathama padathI paDelAM che. bhaktAmara, kalyANamaMdira vagere tenAM udAharaNo che. A covIza stutimAM ekaeka bhagavAnanI cAracAra zlokanI stuti che temAM prathama zlokamAM adhikRta jinanI stuti, bIjA zlokamAM sarva jinanI stuti, trIjA zlokamAM zruta jJAnanI stuti ane cothA zlokamAM adhikRta tIrthaMkara bhagavAnanA adhiSThAyaka zAsanadeva-devInI stuti karavAmAM Ave che. eka mahAkavinI racanAmAM je sAhityika guNo jovAmAM Ave tevA guNo A kRtimAM jovA maLe che. ApaNe tyAM stutisAhitya khUba ja vipula pramANamAM maLe che. emAM keTalIka stuti to evI adbhuta hoya che ke je vAMcatAM-sAMbhaLatAM AtmA bhAvavibhora banI koI judI ja duniyAmAM pahoMcI jAya che. vaLI e padonI racanA paNa evI to madhura prAsAdika ane hRdayaMgama hoya che ke e anAyAse jIbhe caDI jAya che ane rahIrahIne jIbhanA Terave nAcavA mAMDe che. emAM paNa yamakamaya stutinI racanA karavI e ghaNuM ja kaparuM kAma che. 'aindrastuti'nA lagabhaga badhA ja zlokomAM prAyaH bIjuM caraNa ane cothuM caraNa ekasarakhuM Ave che. zabdo e ja hoya paNa artha judA. A ja enI khUbI gaNAya che. mahAkAvyanI jema A stutino paNa anvaya, vigraha; samAsa ane artha AdipUrvaka abhyAsa karavAmAM Ave to abhyAsIne avazya vyutpatti thayA vagara rahetI nathI. udAharaNa tarIke trevIzamA zrI pArzvanAtha bhagavAnanI stutino pahelo Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'aindrastuticaturvizatikA'no paricaya -- 235 zloka joIe. saudhe saudhe rase sve rucirarucirayA hArilekhAri lekhA, pAyaM pAyaM nirastAdhanaya dhanayazo yasya nAthasya nA'tha / pArzva pArzvaM tato'drau tama'hatamahama'kSobhajAlAM bhajA'lAM, kAmaM kAmaM jayantaM madhura madhuramA bhojanatvaM jana ! tvam // AmAM "sauthesauthe' pada che emAM eka saudha'no artha bhavana karavAmAM Avyo che. bIjA 'saudha' padano artha sudhA eTale amRta saMbaMdhI artha karavAmAM Avyo che. "pAyaM pAyaM'no artha 'pAvApIvA' eTaleke pAna karIne' che. pArzva pArzva' padamAM eka pArzvano artha pArzvanAtha bhagavAna karyo che, jyAre bIjA pArzva' padano artha 'pazUnAM samUhaH pArzva' eTaleke kuhADIono samudAya evo artha karyo che. 'vAmaM gama' padamAM eka 'kAma'no artha che kAmadeva ane bIjA 'kAma' padano artha che atyanta. vaLI 'hArilekhArilekhA' padamAM 'lekhA' zabdano be vAra prayoga che. temAM eka 'lekhA' padano artha lekha eTale devatA ane tenA a(izatru) eTale dAnava evo karyo che, jyAre bIjo lekhA zabdano artha paMkti karavAmAM Avyo che. A stutimAM judAjudA 17 chandono upayoga karavAmAM Avyo che. emAM pahelA, soLamA ane bAvIzamA bhagavAnanI stutimAM ekasarakho zArdUlavikrIDita chaMdano upayoga karyo che. trIjA ane pAMcamA bhagavAnanI stutimAM skandhaka chandano upayoga karyo che. cothA, dazamA ane caudamA bhagavAnanI stutimAM eka sarakho, drutavilambita chanda prayojyo che temaja sAtamA ane sattaramA bhagavAnanI stutimAM mAlinI chanda vAparyo che. bAramA tathA trevIzamA bhagavAnanI stutimAM ekasamAna sragdharA chandano upayoga karyo che. e sivAya bAra tIrthaMkara bhagavantonI stutimAM alagaalaga bAra chandono upayoga karavAmAM Avyo che. zrI zobhana munie racelI 'stuticaturvizatikA'nA anukaraNarUpa A stuti racAI che, tema chatAM potAnI AgavI vizeSatAo dvArA e mULa kRtinI sAthe besI zake tevI che. zrI zobhana munie racelI A eka ja kRti ApaNane maLe che. paNa A eka ja kRtithI teonuM sthAna vidvAno tathA kavionI AgalI haroLamAM mUkavAmAM Ave che, e ja e kRtinI mahattA che. A 'stuticaturvizatikA' upara pUjya upAdhyAyajI mahArAje svopanna vRtti racI che jenAthI A stutinAM padArtho, bhAvArtho ane rahasyo samajavAmAM ApaNane ghaNI sugamatA rahe che. A graMtha vi.saM.1984mAM AgamaprabhAkara * munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja dvArA saMpAdita (truTita vRtti sahita) prakAzita karavAmAM Avela. tyArabAda munirAjazrI yazovijayajI (hAla AcArya zrI yazodevasUrijI) mahArAja dvArA saMpAdita thaI saMpUrNa vRtti tathA hindI anuvAda sahita vi.saM.2019mAM prakAzita thayela che. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra36 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha zobhana stutinI jema A stuti paNa kaMThastha karI pratikramaNa, devavaMdana vageremAM avazya upayogamAM levA jevI che. kAvyadRSTie aneka alaMkArothI zobhatI A stutio sahRdayanA hRdayane AkarSita karyA sivAya rahetI nathI. teozrInI sAhityakRtiomAM agAdha pAMDitya jema jaNAI Ave che te ja rIte nAnuM bALaka samajI zake tevI sarala lokabhogya zailI paNa spaSTa dekhI zakAya che. jJAnasAra, adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSad jevAM graMtharatno dvArA teozrIe hiMdusamAjamAM bahu ja pracalita gItAnuM tattvajJAna, alaukika dRSTie saghaLAve zAstragraMthonA dohanarUpe gUMthIne mUkyuM che. eka ja "jJAnasAranuM jo adhyayana, manana, parizIlana Aje ekAgracitte karavAmAM Ave. AjanA sabhya mAnavasaMsArane e graMthanI vastunI bheTa dharavAmAM Ave, to vartamAnanA viSama vAtAvaraNamAM anekavidha visaMvAditAo, samasyAo ke mUMjhavaNono vAstavadarzI sacoTa upAya A "jJAnasAranA prabodhelA tattvajJAnamAM jagatane maLI zake tema che. paM. zrI kanakavijayajI gaNivara (zrI yazovijaya smRtigrantha). Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aindrastuticaturvizatikA" rameza beTAI nyAyAcArya ane nyAyavizArada tarIke khyAta, anekavidha jJAnanAM kSetrone sara karanArA, mahopAdhyAya zrI yazovijayajIe judIjudI cAra bhASAomAM eTaleke saMskRta, prAta, jUnI hindI ane jUnI gujarAtImAM seMkaDo grantho racyA hatA. A paikI lagabhaga soeka granthonI bhALa maLI che. A granthomAM dArzanika, dhArmika, upadezAtmaka graMthono ane stotrono samAveza thAya che. te yuganI paramparA anusAra agatyanA ghaNA graMtho para temanI svopajJa vRtti paNa upalabdha che. Avo eka rasaprada svapajJa vRtti sahitano kAvyagraMtha che "aindrastuticaturvizatikAra, jeno viSaya che covIsa tIrthakaronI stuti ane prazasti, ane jene ApaNe stuti, bhakti, AcAra, dharma ane darzananA graMtha tarIke oLakhAvI zakIe. kRtinuM zIrSaka ja A kRtinuM nAma "aindrastuti' kema paDyuM e eka prazna che. potAnA dArzanika graMtha "nayarahasyaprakaraNamAM temanuM maMgala A pramANe che : aindrazreNinataM natvA vIraM tattvArthadezinam / paropakRtaye bramo rahasyaM nayagocaram // ane eka vAta suvidita che ke khuda upAdhyAyajI huM evA sarasvatInA mULa mannabIjanI upAsanA karIne, tenI kRpAthI ane hRdayamAM jAgelI preraNAthI asaMkhya mUlyavAna, vividhaviSayasparzI granthonuM sarjana karI zakyA hatA. A emanI zraddhA hatI. devI sarasvatInI kRpAne kAraNe ja A kRti ane tenA paranI vRtti uparAnta bIjI ghaNI kRtiono AraMbha temaNe nathI karyo che ApaNI kRtimAM antima mahAvIrastutinA cothA zlokanI vRttimAM temanA ja zabdo che ke - _ aiMkAreNa vAgbIjAkSareNa visphAraM atyudAraM yatsArasvatadhyAnaM sArasvatamantraprANidhAnaM tena dRSTA bhAvanAvizeSeNa saakssaatkRtaa|| prastuta kRtinuM nAma "aindrastuti' rAkhavAnuM A saMbhavita kAraNa jaNAya che. kRtinI Antarika racanA A stutikAvyamAM covIsa tIrthaMkarAdinI stuti karavAmAM AvI che. A stuti eTale prazaMsA, vaMdanA. saguNasaMkIrtana, saMstava vagere. stutimAM ahIM yazovijayajIe namaskAra karIne saMtoSa mAnavAne badale jinezvara devonA anupama Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha guNonuM saMkIrtana karavAnuM yogya mAnyuM che. emAM paNa pratyeka stutinA cAra zlokomAMthI prathamamAM je-te tIrthaMkaranI stuti, te pachI tamAma tIrthaMkarAdinuM saMyukta guNasaMkIrtana ane temanI vaMdanA yA stuti, te pachI zrutajJAnanI ane te prApta karavAne mATe mAnavone AvAhananI ane antima blokamAM eka yA bIjA svarUpe tIrthaMkarone abhISTa deva-devInI guNagAthAnuM gAna, stuti ane vaMdanA karavAmAM AvyAM che. jarA vIgate A bAbatanI samaja meLavIe. upAsanA eka ja tIrthaMkaradevanI karavAmAM Ave to teM utkaTa banavAnuM vizeSa saMbhave, saraLa bane. AthI prathama stuti koI eka tIrthaMkaradevanI karI jaNAya che. vaLI "tIrthaMkaro dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI bhinna che. chatAM guNathI samAna che." tamAmanAM zakti ane prabhAva samAna ja hoya che. AthI bIjI stutimAM tamAma tIrthaMkaradevonI vaMdanA karIne ane temanI guNagAthAnuM gAna karIne zrI upAdhyAyajI ApaNane pratIti karAve che ke ApaNe mATe zreSTha guNo dharAvatA tamAma tIrthaMkara . devonI ApaNe pUjA karIe e iSTa che. AnA anusaMdhAne trIjA zlokamAM yogya rIte ja A arihantoe prabodhelA zrutajJAnarUpa siddhAnta mAnavanA utthAna mATe ApI zrutajJAnanI stuti karI che. antima zlokamAM adhikRta tIrthaMkaranA taiyAnRtyaka2 deva-devI athavA abhISTa vidyAdevI athavA kartAne potAne iSTa evA devadevInI stuti ApI che, guNaprazaMsA ane caraNavaMdanA karI che. ahIM stutiomAM ApaNane vAgyevI, mAnasIdevI, vajrazRMkhalA, rohiNI, kAlI, acyutA, vajramusalA, mahAmAnasI vagere nAmAbhidhAna ke lakSaNa dharAvatI devIonI stuti maLI Ave che. A paddhati ane krama upAdhyAyajIe covIseya tIrthaMkaradevonI stutimAM jALavI rAkhyAM che. A Antarika vyavasthA kharekhara anupama che. kAvyavastu stutikAvya hovA uparAnta A kAvya vilakSaNa evuM bhaktikAvya che. pratyeka jinezvara, tamAma jinezvaro zrutajJAnanAM stuti ane upAsanA tathA abhISTa devInI stutimAM temanI mahattAnuM bhanapUrNa jJAna karAvavAmAM AvyuM che. tamAma jinezvaronA ati udAtta guNonuM gAna karavAmAM AvyuM che. jainone mATe ane jaina jIvanasiddhAntonA prazaMsaka saune mATe A tIrthaMkaradevo, kavizrI jhaveracaMda meghANInA zabdone sArthaka kare che. teonuM vyaktitva AvuM che - Abha lagI jenAM mastaka UMcAM paga aDatA pAtALa, yugayuganA jeNe kALa valovyA DolAvI DuMgaramALa, phoDI. jIvanarUMdhaNapALa, jaina darzana, AcAra, nItinA mULa srota evA mahAnubhAvonI stuti karanArA A kAvyane dArzanika kAvya paNa gaNI zakAya. saMkSepamAM keTalIka ati agatyanI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aistuticaturvizatikA' D 239 stutionA vastuno paricaya meLavIe eTale samagra kAvyanA vastuno paricaya ApaNane maLI jAya. prathama rUSabhadevanI stutimAM bhagavAnanA cAra mUlAtizaya - pUjAtizaya, vacanAtizaya, apAyApagamAtizaya ane jJAnAtizayanuM nirUpaNa. karavAmAM AvyuM che (1.1). A pachI kavi kahe che ke tIrthaMkaradevo kevalajJAna phelAve che, sAthe sAthe ja saunuM sAMsArika ane anya prakAranuM kalyANa sAdhe che, mAnavonI mokSanI vAMchA teo pUrNa kare che (1-2). AthI mAnavone mithyA dRSTi choDI, mahAna tIrthakaroe prabodhelA AgamasiddhAMtone hRdayathI yAda karavAnI, jIvana ane vyaktitvamAM utAravAnI salAha ApavAmAM AvI che (1.3), ane te pachI mAnavanI mokSagAminI sthiti tathA pravRttimAM kalyANakArI vAgdavInI prArthanA ane vaMdanA karavAmAM AvI che (1.4). trIjI, saMbhavajistutimAM upAdhyAyajI kahe che ke niSkapaTa, samyakatvanAzaka mithyAtvarUpa bhAvacakranA avayavavizeSano nAza karanAra, IndrothI pUjita, mUkane vANI arpanAra, zubhadhyAna dharanAra puruSane sAcuM sukha ApanAra ane sAthe samagra saMsAranI rakSA karanAra te saMbhavajina (3.1). pachI. teo nirantara uditodita, saMsArIjanone sAcuM sukha ApanAra dharmanA dAtA, akhaMDavInI, mahAdAnI sau tIrthakarono (3.2) tathA mokSanI icchA preranAra, saMtone upazama saMpanna karanAra nigama Adi mAnavakalyANakAraka nayavALI svalpAkSara, tripadI vANIno jaya (3.3) uddaghoSita kare che. aMte AgamajJAnane yoge sajajanone durjano sAme rakSaNa Ape che, te vajazRMkhalA devI mAnavonI durjanatAno nAza karo (34) evI bhAvanA pragaTa kare che. vAsupUjyajinanI stutimAM kavi A prakAranA bhAvo vyakta kare che. zrI vAsupUjyajina pavitra antaHkaraNavALA, svamatane anusaratA zramaNone sahana na karanArAonI prajAne dUra kare che. sajjanonI madhyamAM dhIra ane manohara prabhAva dharAvatA zrI vAsupUjya potAnI vANInA vilAsathI saMsAranA ghora ajJAnane dUra kare che. teo zAnta rasamAM ruci rAkhanArA ane sUrya samA rakSaka che (12.1). tamAma tIrthaMkaradevo potAnI vANIthI jagatanAM krodha, mAyA, kapaTa vagerenuM haraNa kare che. kamaLanA jevAM netrovALI, IndriyonA jayamAM dRDha cittAdara rAkhanArI, pApatyAgI. saMsArapIDAthI mukta, saMsAranI khAImAM DUbelA janone patana tathA ajJAnathI mukta -karanArI, kalpalatA samAna bhagavAnonI zreNI A pratyakSa janma nAmanA vanamAM mAnavano AdhAra bano (12.2). prazasta AdaranA adhikArI kaMdarpanA dapano nAza karanAra, mAnavane zokamukta karanAra, nirupama naigama Adi nayathI samRddha aparAdhanAzaka puNyane vistAranAra tIrthaMkaradevo ane temanI vANImAM mAnavano akSaya prema satata vadhato raho (12.3). dUSita nayane dUra karanAra zAstronA viSayonI mayadAne yoge tamAma saMdehono nAza karanAra, kalyANakArI, uttama buddhirUpI kumudinIno vikAsa karavAmAM candra samAna devI sarasvatIne vaMdana. he Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha sarasvatI, sat AcaraNa karanAra puruSane saMtoSa ApatAM, tame tamArA vyaktitva ane sAmarthyathI jinamatabhaktizALI puruSonA vAdavivAdanA viSayamAM varadAnadAyI bano (12.4). - aDhAramI aranistuti A pramANe che : tamane dAnavasamUha ane zramaNo samAna rIte vaMdana kare che. ahaMkArane dUra karanAra, he bharatakSetranA svAmI ! tame cakravartInA aizvaryano tRNavatu tyAga karyo che. anya jIvone yama - mahAvratA ApanArA, sAMsArika vipattio dUra karanArA ApanI nirantara stuti karavA huM tatpara chuM (18.1). he jagatanA loko ! ahaMkAra ane krodhane dUra karanAra, parama sukha rUpa, tuSTinA sthAnarUpa, bhaktibhAvapUrvaka jemane tamAma devo name che ane potAnAM mastaka paranAM ratnothI jemanAM caraNone raMjita kare che tevA, vratadhArIne AnaMdadAyI, bhayAnaka saMsAranAM kAraNonA ucchedaka tIrthakaronA samUhanuM niraMtara smaraNa karo (18.2). he mAnavo ! jinezvaranA mahAna jJAnasiddhAntone namaskAra karo. A siddhAMto jagata AkhAno AdhAra che, bhayAnaka saMsArasAgaranA pAragamanamAM candramAM samo uvala rasa dharAve che, unmAdarahita ane zuddha mArga para gati karAve che (18.3). zatranI vANIne ati dUra rAkhanAra, devothI namaskRta, vipattione khaMDita karanAra, cakradhArI devI cakezvarI jinezvarazAsananA bhaktonAM pApane niraMtara khaMDita karo (18.4). - svAbhAvika rIte ja mahAvIrasvAmInI stutimAM upAdhyAyajInuM hRdaya bhaktibhAvanamra banavA sAthe ekadama khIlI UThe che : mahAvIra nirantara AnaMdita, samudra zA gaMbhIra, vigatasaMsAra che. potAnI vANIthI pavitra AcaraNamAM Asakta karanArA, jJAnAcAranA ArAdhaka, mohanIyAdi karmano nAza karanArA, munijanone dedIpyamAna kevalajJAna ApanArA temanAM caraNomAM rahI huM yogamArga eTale ke jJAna, darzana ane cAritrathI pavitra mArganuM sevana karuM (24.1). temanA darzanathI mAnavo ane devadevIo AzcaryathI vizALa nayanovALAM bane che (24.2). mahAvIrasvAmIe prabodhelAM savagasaMpUrNa, Anandrita, droharahita, ajJAnamukta, durnayI darzanonA saMgrAmane samApta karanAra, bhavatApanuM zamana karanAra, hatuM ane dRSTAntathI saMzayo dUra karanAra, tIrthaMkaradevonAM vacanonuM zraddhAsaha kalyANasAdhanA mATe sevana karo (24.3). antima zlokamAM vADmayasvAminI eTaleke pravacanAdhiSThAyikA bhagavatI sarasvatI devInI tenA asaMkhya guNasaMkIrtana sAthe vaMdanA karI che ane prArthanA karI che ke te A saMsAramAM pApono tyAga karavAnuM atizayita sAmarthya sajjanone Ape (24:4). covIsa stutio paikI A pAMca A stutikAvyanA vastune samajAvavAmAM pUratI che. A pAMcane ApaNe pratinidhi stutio gaNI samagra kAvyanuM hArda pragaTa karanAra gaNI zakIe. tamAma tIrthaMkaradevo mAnavone mATe, upAdhyAyajIne mATe Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aijastuticaturvizatikA' | 241 samAna rIte mAnanA adhikArI, vaMdya che. ema kahI zakAya ke upAdhyAyajI mATe A tamAma sarvaguNasampanna che. temanI yazogAthA gAtAM teo thAkatA nathI. kabIradAsajI kahe che ke - dharatIko kAgaja karIM kalama karI vanarAI, sAta samaMdara syAhI karI hariguna likho na jAya. A ja bhAva jANe ke tIrthakaronI pUrNa zraddhAbhAva sAthe stuti ane vaMdanA karanArA upAdhyAyajI anubhave che ane A ja bhAva samagra mAnavajagatano banI rahe e emanI bhAvanA che. ethI A kAvyanAM prArthanA, stuti, guNasaMkIrtana sarvahRdayane sparzanArAM, vizvavyApI, banI rahe che. A ja to A kAvyanI sAcI mahattA che. jinezvaradevonI savAMgINa mugdhatAbharI prazasti yazovijayajI kare che tyAre temAM ekanI eka vAta, ekanA eka guNo ane lakSaNo saune lAgu paDatA jaNAya. A kAvyamAM bhAvanI punarukti apAra che ema paNa lAge. jhINavaTathI abhyAsa karanArane tamAma tIrthaMkaradevonAM guNa ane mahattA prAyaH samAna jaNAya. paratu AmAM asvAbhAvika kazuM nathI, stutikAvyamAM AvI punarukti thavAnI ja ane tenuM eka kAraNa e paNa che ke bhakto pharIpharI tIrthaMkaradevonAM yazogAna karatAM thAkatA nathI, thAkavAnA nathI. je vastu, bhAvanA, bhakti upAdhyAyazrIe svIkAryo che tenI maryAdAmAM A eka utkRSTa stutikAvya yA bhaktikAvya che. "aindrastuti e maulika kRti nathI, temAM yazovijayajI temanA purogAmI zrI zobhana munivaranI "stuticaturvizatikA' sAthe ghaNuM sAmya dharAve che. ghaNAM vidhAno. ane nirUpaNo zobhanastutine samAMtara che ema jaNAya che. paraMtu A bAbatano nirdeza karIne eka vidvAna sAcI rIte ja kahe che ke "covIzI anukaraNarUpa bhale hoya. paratu koIe ema to na ja mAnI levuM ke temAM kazI navInatA nathI. teozrInI stuti uparanI svopajJa TIkA jotAM prastuta stutimAM kevI kevI navInatA temaja gAMbhIrya che teno spaSTa khyAla tadUvidone maLe che." bhASA, zailI, lekhanakalA, bhAvAbhivyakti bhaktinI utkaTatA vagere yazovijayajInAM potAnAM che ane bhagavAnane aneka bhakto judAMjudAM sthAnethI, judAjudA samaye judIjudI vANImAM, judIjudI bhAvAbhivyakti sAthe bhaje topaNa temAM ghaNIghaNI samAnatA ApaNane jovA maLaze ja. AthI A kAvyanI stutikAvya ane bhaktikAvya tarIkenI guNavattAne ApaNe ochI na ja AMkavI ghaTe. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra nArAyaNa desArA prAstAvika jainonA covIsa tIrthaMkaromAM zrI RSabhadeva, zrI zAntinAtha, zrI ariSTanemi ke neminAtha, zrI pArzvanAtha ane zrI mahAvIra svAmI e pAMca tIrthakaronI pUjAbhakti jaina saMghamAM vadhu pracalita che. A pAMcamAM paNa sauthI vadhu ArAdhanA-upAsanA zrI pArzvanAthanI thatI AvI che. zatAvadhAnI paM. zrI dhIrajalAla TokarazI zAha kahe che tema zakti, sAmarthya ke guNavikAsamAM sarve tIrthakaro samAna hovA chatAM AdeyanAmakarmanI vizeSatA AmAM kAraNabhUta che. A dRSTie ja jaina zAstromAM zrI pArzvanAthane parisAdANIa' arthAt puruSAdAnIya' kahevAmAM AvyA che, kemake temanuM pavitra nAmasmaraNa karatAM ja bhaktanI Icchita siddhinA mArganAM vighno dUra thavA mAMDe che ane kalyANaparaMparAmAM abhivRddhi thavA lAge che. bhAratavarSamAM ghaNA jUnA jamAnAthI yogAbhyAsIo, sAdhusaMto ane mumukSuo nivaNaprApti arthe. temaja saMsAranI vividha kAmanAothI pIDAyelA loko potAnA manoratho pUrNa karavA, temanI ArAdhanA-upAsanA karatA AvyA che. uparAMta, maMtravidyA ke rasAyaNasiddhinI AkAMkSA rAkhanArA tAMtrika sAdhako paNa emanuM zaraNa zodhatA rahyA che. tIrthakaro siddhasvarUpe A lokanI pele pAra alokamAM birAjatA hoI, teo saMsAranI sarva jaMjALathI - rAgadveSathI - para hoI, koI para tuSyamAna thAya ke roSa kare te saMbhavita ja nathI. paraMtu temanA adhiSThAyaka tarIke gaurava letA zrI dharaNendra, padmAvatI, vairocyA vagere devadevIo potAnA svAmIzrI pArzvanAtha bhagavAnanI ananyabhAve upAsanA karanAranA sarva manoratho pUrNa kare che. zrI pArzvanAthanI ArAdhanA-upAsanA sauthI vadhu pramANamAM thavAnuM rahasya A che. tIrthakara zrI pArzvanAtha tIrthakara zrI pArzvanAtha potAnA chellA - dazamA bhavamAM azvasena rAjA ane vAmAdevInA putra pArzvakumAra tarIke I.sa. pUrve 877mAM vArANasImAM janmyA hatA ane I.sa. pUrve 777mAM sametazikhara para nivaNa pAmyA hatA. teo catuyamanA prarUpaka tarIke suvikhyAta che. temane puruSAdAnIya' kahevAmAM Ave che. pro. hIrAlAla kApaDiyAe A zabdanA nIce mujaba atha tAravyA che : (1) puruSomAM mukhya athati puruSottama (2) puruSomAM Adeya, arthAt svIkAravA yogya, (3) jJAna Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra | 243 vagere guNone lIdhe puruSo vaDe Adeya; (4) mumukSuone Azraya karavA lAyaka (5) puruSAkAre hoI Adeya; ane (6) puruSomAM pUjya.' pArzvanAthanAM tIrtho - zrI pArzvanAthanAM hAlamAM upalabdha tIrthonI saMkhyA ghaNI moTI che. vikramanI sattaramI sadInA vacagALe paM. zAMtikuzala, paM. ratnakuzala, ane aDhAramI sadImAM paM. kalyANasAgara tathA upAdhyAya meghavijayajIe racelAM pArzvanAthastavanomAM zrI pArzvanAthanAM 200thI vadhu tIrthonAM judAMjudAM nAmo gaNAvyAM che. A badhAmAM "goDI pArzvanAthanI paNa gaNanA badhAe karI che, ane aneka prasiddha jaina kavioe goDI pArzvanAthanAM stotro, stavano, chedo, aSTako vagere racyAM che. zrI pArzvanAthanAM tIrthonAM nAmomAM prAyaH sthAnasUcaka, varNasUcaka ke koI ghaTanAsUcaka zabda joDAyelo hoya che. jemake "zaMkhezvara' sthAnavAcaka che, "zAmaLiyA varNavAcaka che, ane "navakhaMDA' zabda ghaTanAsUcaka che. zrI goDI pArzvanAtha tIrtha : goDI pArzvanAtha' nAmamAM "goDI' zabda sthAnasUcaka che, ane goDIpura nAmanA koI gAma sAthe saMbaMdha dharAve che. 5. dhIrajalAlanA mate siMdhamAM nagarapArakarathI raNapradeza bhaNI pacAseka mAila ane gaDharA roDathI sittera-ezI mAila dUra AveluM 'goDImaMdira' gAma e ja A goDIpura che. A tIrthanI sthApanAne lagato kathAprasaMga vi.saM. 1660nA arasAmAM prItivijayajIe racela stavana upara AdhArita paM. nemivijayaracita bRhastavana vi.saM.1817)mAM varNavAyo che. vi.saM. aDhAramI sadImAM thayela aMcalagacchIya lAvaNyamuniracita coDhAliyAmAM paNa Ane lagatA prasaMgo varNavavAmAM AvyA che. mULa gopIpura tIrthamAM zrI pArzvanAtha bhagavAnanI je pratimA sthApavAmAM AvelI te sau prathama pATaNamAMthI pArakara gaI, ane tyAMthI goDIpura gaI, ane tyArathI "goDI pArzvanAthanI prasiddhi thaI." [A goDI pArzvanAthanI mULa pratimA hAla vAva (tharAda)mAM zrI ajitanAthanA maMdiramAM virAjamAna che. - saMpA] pratimAne lagatI A ghaTanAonI pArzvabhUmimAMnA banAvo A pramANe che : pArakaranA vatanI mIThaDiyA gotranA ozavAlavaMzIya khetAzAnA putra meghAzA vepAra arthe vi.saM.1470mAM pATaNamAM AvyA. temaNe e pratimA joI ane vizeSa hakIkata jANavA aMcalagacchIya AcAryazrI merUtuMgane batAvI. vi.saM. 143ranI phAgaNa sudI bIjane A pratimA sAthe khAsa saMbaMdha che, ane te enI aMjanazalAkA ke pratiSThAno divasa hovAno saMbhava che. eTaluM to nakkI che ke aMjanazalAkA-pratiSThA pATaNa zaheramAM koI evA baLavAna muhUrtamAM thayelI ke jethI AgaLa jatAM A pratimAno prabhAva khUba ja vistAra pAmyo ane tenA dvArA lAkho lokone AtmavikAsanI preraNA maLI. A pratimA vi.saM. 1444-45mAM pATaNa para Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha toLAI rahelA mahAna musalamAnI bhayane kAraNe bhoMyamAM bhaMDAravAmAM AvelI ane vi.saM.1465mAM e pharIthI pragaTa thaI. vi.saM.1470mAM e pratimA pArakara gaI ema mAnavuM yogya lAge che. aMcalagacchanI moTI paTTAvalImAM ema jaNAvyuM che ke pachI meghAzAe goDIpuramAM jinaprAsAda baMdhAvI, vi.saM. 147ramAM e pratimAnI tyAM pratiSThA karI. prAsAdane pharatI covIsa daherIo tyAMnA jaina saMghe karAvI. te meghAzAnA vaMzajo "goThI' aTakathI oLakhAvA lAgyA. vaLI te jinaprAsAdano AgaLano raMgamaMDapa vaDerA gotravALA kAjaLazAe karAvyo hato. vi.saM.1482mAM maMdira baMdhAvavAnuM zarU thaIne vi.saM.1515mAM meghAzAnA putra maherAnA hAthe teno kaLaza caDhAvavAmAM Avyo hoya tema paTTAvalIo uparathI sAra nIkaLe che. pachI to "goDI pArzvanAtha' eTale apUrva camatkArI, mahAprabhAvazALI, atimaMgalakArI evI bhAvanA lokonA manamAM dRDha thavA lAgI ane zrI pArzvanAthanI pratimAone e nAma apAvA lAgyuM. ane e pratimAvALAM maMdiro zrI goDI pArzvanAthanAM maMdiro tarIke oLakhAvA lAgyAM. A rIte chellA cAraso-pAMcaso varSomAM bhAratanA ghaNA prAntomAM AvAM maMdiro baMdhAtAM AvyAM che. Aje zrI goDI pArzvanAthanAM ogaNasATha jeTalAM maMdiro vidyamAna che. zrI goDI pArzvanAtha stavano zrI agaracaMda nAhaTAe vi.saM.1667thI 1772 sudhImAM racAyelAM 143 stavanonI sUci ApI che.paM. dhIrajalAle "zrI goDI pArzvanAtha smAraka graMthamAM cha saMskRta kAvyo ane trIsa gujarAtI kAvyo prasiddha karyA che. A saMskRta kRtiomAM eka "aSTaka, eka "stotra' ane cAra 'stavana' che. gujarAtI kAvyomAM cAra "chaMda', eka "coDhAliyuM' ane paccIsa stavana', che. upAdhyAya yazovijayajIe pArzvanAtha vize keTalIka kRtio racI che, jemAMthI eka kAvya "zrI goDI pArzvanAtha stotram saMskRtamAM ane "zrI goDI pArzvanAtha jina stavana" gujarAtImAM che; gujarAtImAM AvAM be stavano hoya tema lAge che. yazovijayajIracita "zrI goDI pArzvanAthastotram' nyAyavizArada nyAyAcArya vAcakapravara zrI yazovijayajIgaNi (vi.saM. 17mI sadI uttarArdhathI 1743, athatu I.sa.17mI sadI pUrvAdhithI 1686)racita saMskRta "zrI goDI pArzvanAtha-stotramanA Aje upalabdha pAThamAM nathI , 58thI dara ane 68thI 93 ema kula maLIne 37 po lupta thayelAM hovAthI enAM 108mAMthI 71 padyo ja maLI Ave che, tethI A kRti khaMDita rahI jatI hatI. A kSati pUrI karavA paM. dhuraMdharavijayajIgaNie temAM khUTatAM pagho jAte racIne I.sa. 1962mAM svaracita vRtti sahita A stotrakAvyane prasiddha karyuM. amadAvAdanI zrI jaina sAhityavardhaka sabhAe prakAzita karela A AvRttimAM A umerelAM paDyo kauMsamAM chApyAM che ane zrI dhuraMdharagaNijIe enA AraMbhe gujarAtI bhASAmAM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra | 245 paricaya' tarIke prastAvanA paNa lakhI che, jemAM sarva padyono bhAvArtha paNa samAviSTa karyo che. zrI yazovijayajIe racelA A stotramAM prathama zloka maLato nathI. paNa jaina samAjamAM pracalita stutizlokomAM eka zloka nIce pramANe jANIto che ? natAnekacchekatridazamukuTo ditvaramaNivrajajyotiliAsnapitacaraNAmbhojayugalam / ghanazyAmaM kAmaM bhuvanajanaharSa praNayinaM / stuve pArvaM gauDIpuraparisaratprauDhamahasam // A zlokamAM necche0, drAkhyotinvabhAva, zyAmaM kAma, puraparisarabrauDha0 vageremAMnI anuprAsaparaMparAvALI racanA zrI yazovijayajInA stotranA zlokonI acUka yAda apAvI jAya che. namana karI rahelA vizvAsabhaya, devonA mukuTamAMthI nIkaLatI jhagamagatI ramaNIya kiraNAvalinI jvAlAthI lIMpAyelAM caraNakamaLa jevuM zyAma pratimArUpa, samagra jagatane harSathI vibhora karI detA ane gopIpuranA comera phelAyela prabhAvavALA zrI goDI pArzvanAthanI stutino AraMbha paNa A zlokathI thato samajAya che. zlokanI racanA paNa zikhariNI chaMdamAM ja che. A badhA saMjogo jotAM evI saMbhAvanA jaNAya che ke zrI yazovijayajInA stotrano A AraMbhano zloka hovo joIe. zrI yazovijayajInI anya kRtionA AraMbhe zuM e bIjAkSara maMtra hoya che, tema A kRtinA AraMbhe haze ja. paNa zlokanA bhAga rUpe te nathI ja. tethI e aMge cokkasa nirNaya na karI zakAya. A stotramAM zrI yazovijayajIe Dagale ne pagale anuprAsanI ramaNIya bhASAcchaTA UbhI karI che purate vedAnta, gati ti, prAntaH zAnauH, prasiddhate raste, matvA satvA, niyantA hantA0, bhavedasmAt kasmAt, agaNyaiH puNyai0 dazAnAmAzAnAM, jaitrazcitrai, jvalan jvAlAjAlaicalanajanitai0, spaSTaiH kaSTaiH, svAmI cAmI, sAkSAd drAkSA, samasto rasto, nikoda vAdya vageremAM A anuprAsapriyatA AMkhe UDIne vaLage che. darekedareka zlokamAM Avo anuprAsa acUka maLavAno ja. paM. dhuraMdharavijayajIgaNie yazovijayanI A lAkSaNikatA pakaDIne tene svaracita pUrtinA zlokomAM ANavA prayAsa karyo che, e pUrNa sUI (zlo.3), rahitAnuttarahitA (zlopa), svAtaM zAnta (zlo.6) vageremAM jaNAI Ave che. zrI yazovijayajImAM prakhara pAMDitya che te A stotramAM ThAMsIThAMsIne bhareluM dekhAI Ave che. mAre mAre, pAvuM paDyuM, chArA jevA junUna pratyayAnta zabdarUpo, hevAka, paGkeruha, ahAya, nAkIza, 0utka, stutisRja, sthema, jitvara, azanIyA, adhivasudham, nAttabhidayA, 0AsanajuSaH, jarIjRmbhat0, varIvarti, zubhadRk, AzrayaNakRt,. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazomi, tripinDI, puSALa vagere vyAkaraNasUtrasAdhya ane apracalita chatAM paMDitakAvyomAM supracalita bhASAprayogo temanI pAMDityapradarzanapriyatAne supere pragaTa karI de che. anuprAsanA guMjananI sAthesAthe kvacit yamakanI camaka veratA rahIne yazovijayajIe bhASAne evI to madamasta banAvI che ke zlokanuM uccAraNa karatAM ja eka prakAranuM dhvaninuM ghena caDavA lAge che ane emAM mana khovAI jatAM artha taraphathI lakSa haTI jAya che. bIjI vAra artha tarapha ja lakSa rAkhIne zlokanuM uccAraNa karavAmAM Ave tyAre tenI rajUAtanI baMkimA manano kabajo laI le che. trIjI vAra manamAM vAMcavAmAM Ave tyAre ja arthamAdhurya ane bhAvagAMbhIryano piracaya thAya che. ekaso ATha zlokonA banelA manAtA A stotranI racanAmAM zrI yazovijayanI kRti rUpe upalabdha zlokomAM 7thI 57, 63thI 67, ane 94thI 98 e ekasaTha zloko zikhariNI chaMdamAM, 99thI 102 e cAra zloka drutavilaMbita chaMdamAM, zloka 103 sragdharA chaMdamAM, zloka 104 upajAti chaMdamAM, zloka 105 suMdarI chaMdamAM, zloka 106 bhujaMgaprayAta chaMdamAM, zloka 107 toTaka chaMdamAM ane zloka 108 pRthvI chaMdamAM DhALela che. zrI yazovijayajInI chaMdoracanAnI hathoTI khUba custa che. alaMkAromAM vikasvara (zlo.7), upamA (zlo.8), nidarzanA (zlo.9,45), rUpaka (zlo. 10,48,56,57,108), apatti (zlo.14), dRSTAnta (zlo. 15), zleSAnuprANita upamA (zlo.26), udAharaNa (zlo. 36), utprekSA (zlo. 37,40), apavruti-anuprANita utprekSA (zlo. 39,49,63), tulyayogitA (zlo.42), mAlopamA (zlo.46), vyatireka (zlo.47), zleSAnuprANita vyatireka (zlo.52), zleSAnuprANita vinokti (zlo.54), vicitra (zlo.55), arthAntara ane nidarzanAno saMkara (zlo.45), kAvyaliMga (zlo.97), yamaka (zlo.103), bhAvadhvani (glo.12), utprakSAlaMkAra dhvani (zlo.66) AvI alaMkAronI bharapUra yojanA paNa A racanAne prauDha pramadA jevI jAjaramAna banAve che. kAvyanA bAhya parisaranI ATalIbadhI kalAkArIgarI jaina prAsAdanA bAhya parisaranI sUkSma kalAkArIgarInI yAda apAve che. zrI yazovijayajI A stotra rUpe jANe ke eka bhavya kAvyaprAsAda racI rahyA hoya tema lAgyA vinA rahetuM nathI. bAhya parisara ja ATalobadho buddhine maMtramugdha karIne AMjI nAkhe tevo jhAkajhamALa che to aMdarano bhAva keTalo udAra, gaMbhIra ane zamaprada haze e jovAnI svAbhAvika rIte ja utkaMThA jAge che. tIrthaMkara bhagavAnanA zaraNamAM to samatva ane zAntinI zItaLatA ja maLe. paNa kAmadeva jevo hatabhAgI to pArzvanAthaprabhunA zaraNe Ave to tene zaMkaranA trIjA netranA agninI pIDA pharIthI anubhavAya, e rIte tIrthaMkara bhagavAne kAma upara Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra ] 247 saMpUrNataH vijaya karyo hovAnI ane emanuM teja kAmadAhaka hovAnI hakIkata rajU karatAM yazovijayajI kahe che ke -- smaraH smAraM smAraM bhavadavathumuttyairbhavaripoH puraste cedAste tadapi labhate tAM bata dazAm / ripurvA mitraM vA dvayamapi samaM hanta ! sakRtojjhitAnAM kiM brUmo jagati gatireSA'sti viditA // 7 // potAne mana zrI pArzvaprabhu ja potAnAM mA-bApa, bhAI, AMkha, gati, trAtA, niyaMtA badhuM che; bIjA koIne te bhajatA nathI; Ama ananya bhaktinI duhAI daIne dayAnI yAcanA karatAM yazovijayajI kahe che ke - pitA tvaM bandhustvaM tvamiha nayanaM tvaM mama gatistvamevAsi trAtA tvamasi ca niyantA natanRpaH / bhaje nAnyaM tvatto jagati bhagavan ! daivatadhiyA dayasvAtaH prItaH pratidinamanantastutisRjam // 19 // pArzvanAthaprabhu pahelA bhavamAM marubhUti nAme eka gRhasthaputra hatA. emanI patnI ane emano bhAI kamaTha durAcaraNamAM paDyA. rAjA samakSa kamaThanI patnIe phariyAda karI, tyAre kamaThe uddhatAI batAvI. tethI rAjAe tene nagaramAMthI hadapAra karyo. marubhUtie potAmAM ane bhAInA cittane zAnti maLe te mATe bhAInI kSamA mAgI, tyAre kamaThe tenA mAthAmAM paththarano ghA karyo, ane marubhUtinuM mRtyu thayuM. temanA dasamA bhava sudhI kamaTha emanA pratye vairabhAva jALavIne judAjudA janmo dhAraNa karato rahe che. pArzvanAthacaritra sAthe saMkaLAyeluM A kamaThAkhyAna che. pArzvanAtha bhagavAne lAkaDAmAMthI baLatA sarpane bahAra kADhIne tene namaskAra mahAmaMtranuM zravaNa karAvyuM ane e dvArA indra jeTalI ucca padavIe pahoMcADyo. A che dharaNendrane lagatuM AkhyAna. dayAnI divya dyutinuM smaraNa karAvatAM A kathAnako vaNI laIne kAkuprazna karatAM yazovijayajI kahe che ke - jvalan jvAlAjAlairjvalanajanitairdeva / bhavatA bahiH kRSTaH kASThAt kamaThahaThapUraiH saha ditAt / namaskAraiH sphArairdalitaduritaH sadguNaphaNI kimadyApi prApi prathitayazasA nendrapadavIm ||22|| zrI pArzvanAthaprabhuno pratApa jagatamAM prasare tyAre zuM-zuM thAya che te darzAvavA jinane ane sUryane ema bannene lAgu paDe te rIte zleSAnupraNIta upamAno suMdara prayoga karatAM upAdhyAyajI kahe che ke vikAsaH padmAnAM bhavati tamasAmapyupazamaH pralIyante doSA vrajati bhavapaGko'pi vilayam / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pAyUSAnalaye prakAzaH pronmIlet tava jina ! jagajitvaraguNaH pratApAnAM bhAnoriva jagadabhi vyApti samaye // 26 / / caMdramAMnA kalaMkane amRtakuMbha upara vAseluM DhAMkaNa kalpIne eka vilakSaNa u...kSA dvArA zrI pArzvanAtha bhagavAnanI amRtamaya vANInI prazaMsA karatAM gaNijI kahe che ke - giraH pAyaM pAyaM tava galadapAyaM kimabhavat sudhApAne jAne niyatamalasA eva vibudhAH / / tadakSudrA mudrA sitamahasi pIyUSanilaye nijAyattA dattA jaTharaviluThallakSmamiSataH // 31 // zrI pArzvanAthaprabhunA caMdrasamA zItala mukhAravinda ane sUrya samA prakhara tejasvI bhAmaMDaLa vaccenA virodhAbhAsanA zamana arthe eka adbhuta apakuti-anuprANita ubhekSA dvArA upapatti darzAvatAM nyAyavizAradajI kahe che ke - abhUnnendurbhUyaHprabhavibhumukhIbhUya na sukhI tamogrAsollAsastadiha nanu mayyeva patitaH / idaM matvA sattvAt kimu tava raviaulimadhunA zrito netazcetaH sukhajananabhAmaNDalamiSAt // 39 // atha bhagavAnanA atizaya ramaNIya mukha rUpa banIne caMdra to acUka sukhI thaI ja gayo ane rAhunA prAsa banavAnuM mAre ekalAne ja rahyuM - AvA vicAre bhagavAnanA sAmarthyane samajIne te ApattimAMthI chUTavA sUrya bhAmaMDala banIne bhagavAnanI pAchaLa bharAI beTho ! devonI ane manuSyonI animeSa dRSTinI tulanA karIne pArzvanAtha prabhunA saMdarbhamAM manuSyonI evI dRSTinI utkRSTatA darzAvatAM nyAyAcAryajI kahe che ke - imAM mUrtisphUrtiM tava jina ! gatApAyapaTalaM nRNAM draSTuM spaSTaM satatamanimeSatvamucitam / na devatve jyAyo viSayakaluSaM kevalamado' nimeSaM niHzeSaM viphalayatu vA dhyAnazubhadRk // 50 // zrI pArzvanAthaprabhunA anaMta agaNya guNonI gaNanA mATenA vidhAtAnA avirata prayAsane caMdranI vadhatI ghaTatI kalA sAthe sAMkaLIne suMdara ubhekSA dvArA kAvyaliMga rajU karatAM yazovijayajI kahe che ke - vidhiH kAraM kAraM gaNayati nu rekhAstava guNAn sudhAbindorindorviyati vitatAstArakamiSAH / / pratizyAmAyAmAn vrajati na vilAso'sya nidhanaM tato rikte candre punarapi nidhatte'mRtarasam // 63 / / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAtha ane yazovijayajIracita stotra 249 athatuM. vidhAtA caMdranA amRtamAMthI binduo laIne roja rAtre prabhunA. guNonI gaNanA karavA mATe rekhAo karyA kare che, jene ApaNe tAralAo tarIke oLakhIe chIe. paNa emanA A parizramano kadI aMta Avato nathI. tethI caMdramAMnuM amRta vaparAI jatAM vaLI pAchA vidhAtA tene amRtarasathI ajavALiyAmAM bharavA mAMDe che! koyalanA TahukAravAcaka "kuhU' zabda uparanA zleSano Azraya laIne, prabhunI yazazcandrikAne "kahU (= amAvAsyA) tithi nAmamAtranI rahI gaI che ane koyalanA mukhamAM jaI vasI che evI apUrva kalpanA udmazAlaMkAra dhvanimAM maDhIne yazovijayajI kahe che ke - yazobhiste'zobhi trijagadatizubhai zamitastithiH sA kA rAkA tithiriha na yA hanta ! bhavati / kuhUrnAmnaivAtaH pikavadanamAtatya zaraNaM / zritA sAkSAdeSA paravadanaveSA vilasati // 65 // mithyAdarzanakhaMDanamAM nyAyAcAryane avazya AnaMda Ave ja. A kAryanA jussAne pragaTa karatAM paradarzanagata devo, guruo ane vedavihita kriyAkAMDa tathA dayAhIna dharmanA saMdarbha ApI, pArzvanAthaprabhue ene samyagdarzanarUpI ghANImAM kevI rIte pIlI nAkhyuM tenuM nidarzana karatAM yazovijayajI kahe che ke - matA devA subhrUstanajaghanasevAsurasikA mahAdambhArambhAH prakRtipizunAste'pi guravaH / dayAhIno dharmaH zrutivihita pInodaya iti pravRddhaM mithyAtvaM susamayagharaTrairdalitavAn // 16 // zrI pArzvanAtha prabhunA pavitra nAmasmaraNano mahimA ane tenAM suphaLa gaNAvatAM gaNivaryajI kahe che ke - ___ bhayaM sarvaM yAti kSayamudayati zrIH pratidinaM 'vittIyane te tAti juvo vize suram | mahAvidyAmUlaM satatamanukUlaM tribhuvanA bhirAma ! tvannAma smaraNapadavImRcchati yadi ||98|| A rIte jhAkajhamALa bhASAsauSThava navanavIna kalpanAo. camatkRtipUrNa abhivyakti, aDaga zraddhA, paramatakhaMDanano uddIpta utsAha, nAmasmaraNathI nagara kalyANaprAptinI khAtarI A badhI sAmagrI dvArA zrI pArzvanAthaprabhu pratyenI gahana bhaktiniSThAne yazovijayajIe A ramaNIya stotraprAsAdamAM pradhAnadevapade pratiSThita karI che. ane aMte devonA mukuTamaNiorUpI darpaNomAM pratibimbita thatA mukhAravindanuM smaraNa karI, vAmAdevInA putra bhagavAna zrI pArzvanAthane samasta Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha manoratha saMpAdana karAvanAra kalpataru tarIke navAjIne zrI yazovijayajI A kAvyaprAsAda upara zubhAkAMkSA ke zivasaMkalpano kaLaza caDhAvatAM stotranA aMtima zlokamAM kahe che ke iti prathitavikramaH kamanamanmarunmaNDalI kirITamaNidarpaNapratiphalanmukhenduH zubhaH / jagajjanasamIhitapraNayanaikakalpadrumo yazovijayasampadaM pravitanotu vAmAGgajaH || 108|| - pAdaTIpa : (1) TokarazI, zatAvadhAnI paM. dhIrajalAla, 'zrI goDI pArzvanAtha', zrI goDI pArzvanAtha sArdhazatAbdI smArakagraMtha, pR.85 (2) kApaDiyA, pro. hIrAlAla, zrI goDI pArzvanAtha saMbaMdhI keTalIka mAhitI, zrI go. pA. sA. smA. graMtha, pR.102 (3) TokarazI, zatA. paM. dhIrajalAla, ejana, pR.86 (4) zrI lAvaNyamuni, zrI aMcalagacchIya, 'zrI goDI pArzvanAthajInuM coDhAliyuM', zrI go. pA. sA. smA. graMtha, pR.48-52 (5) TokarazI, zatA. paM. dhIrajalAla, ejana pR.87 (6) ejana, pR.8998 (7) zrI go. pA. sA. smA. graMtha, pR.181 (8) nAhaTA, zrI agaracaMda, 'goDI pArzvanAthanAM stavanonI sUcI', zrI go. pA. sA. smA. graMtha, pR.106-112 (9) TokarazI, zatA. paM. dhIrajalAla, go. pA. sA. mA. graMtha, pR.46-47 tarkazAstranA adhyayanathI sUkSmatama thayelI buddhino upayoga temaNe mAtra dArzinaka viSayamAM nahIM paNa lagabhaga dareka viSayamAM karelo che. tethI jyAre teo Agamika viSaya upara lakhavA bese che tyAre paNa temanI pratibhA alaukika svarUpamAM jhaLakI UThe che. jene pariNAme seMkaDo varSothI nahIM ukelAyelA aneka jaTila praznonA ukela ane samAdhAna temaNe karyAM che. badhuM Agamika sAhitya temane jillAge ja ramatuM hatuM. temaNe karelI carcAo eTalI badhI talasparzI ane yukti tathA upapattithI paripUrNa che ke vAMcanAranA varSojUnA bhramo ane saMzayo kSaNavAramAM dUra thaI jAya che. zrI jambavijayajI ('zrutAMjali') Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI goDI pArzvanAtha-stotra' - saMkSipta rasadarzana mukunda bhaTTa tattvajJAnanA pradezomAM vihAra karanArAo mATe kavitAnuM prayojana ke AkarSaNa kaMIka ochuM rahevAno saMbhava che, satyaprAptinI niSThA ane ArAdhanA mananA kAvyonmeSane bahu uttejita na kare ema kahevAya. kAraNake satyanI pratiSThA ciMtananI garimAne jeTalI poSaka che teTalI kadAca rasAsvAdane nathI. chatAM e paNa nirvivAda che ke tattvaciMtanamAMthI vahI jatI kAvyadhArAnuM svarUpa ghaNuM AkarSaka rahyuM che ane tenA sarjakonI pratibhA prabhAvita kare tevI rahI che. saMskRta sAhityamAM ghaNA vidvAno tattvajJAna ane kAvya e baMne pradezone samalaMkRta karatA rahyA che ane temanI vidvattAnuM gaurava kAvyanI ramaNIyatAmAM koI lAghavadoSane avakAza ApatuM rahyuM nathI. zaMkarAcArya ane abhinavagupta tenAM samartha dRSTAnto kahI zakAya ane upaniSadono kAvyasaMbhAra to tattvajJAnane pallavita karato rahyo che. eTale ema kahI zakAya ke prajJAno unmeSa e evo sarvamaMgalarUpa che ke e tattvane pragaTa karIne rasa svarUpe vahevaDAve che. e arthamAM ja satya ziva paNa che ane suMdara paNa che. madhyakALamAM A prastAvanuM jvalaMta udAharaNa yazovijayajI upAdhyAya che. temanI vidvattA nyAya, nabanyAya, syAdvAda ane adhyAtma jevA pragADha viSayone vizada karatI rahI, paNa temaNe lAlityamaya ghaNuM sAhitya racyuM. stotro, rAso, stavano ane gAthAonA sAhityaprakArane temaNe zobhAvyo ane saMskRta, prAkRta, vraja ane gujarAtI bhASAomAM bhAratIne sama lIlAyita karI. temanuM kArya to dharNoddhAranuM hatuM, dharmanI dezanAnuM hatuM. te kAryanI sajjatA temaNe mAtra jaina dharmanA AgamonA abhyAsathI na meLavI, paNa bauddha, vaidika Adi anya dharmaprasthAnomAMthI paNa meLavI. tenAthI temanuM satyanuM darzana vadhAre vizada ane vyApaka banyuM che e temanA granthonA adhyayanathI joI zakAya che. koI paNa dharmanA sAhityamAM satyanI gaveSaNA bhinnabhinna kAla ane darzanonA sAMpradAyika svarUpane lakSyamAM rAkhyA sivAya pragaTa thaI zakatI nathI. eTale yazovijayajInuM darzana paNa jainadharmanI paraMparAmAMthI utpanna thayuM ane tene paripuSTa karatuM vikAsa pAmyuM. paNa temanI vizeSatA e che ke anya prasthAnone paNa temaNe AdarathI tapasyAM, temanI mayadAone batAvI temanuM rahasya paNa pragaTa karyuM. temaNe kriyAvAdI rahIne zrI haribhadrasUrie varNavelA yogamArganuM vivecana karyuM ane gurubhakti, tIrthabhakti Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha saMghazakti, zAsanaprema, dharmaprema, namratA, laghutA, dRDhatA, udAratA e badhA dharmanA aMzone sudRDha karI, temano saMsAranivRtti arthe upadeza karyo. evA samanvayakArI yazovijayajInA sAhityanA vistArano paricaya alpakAlamAM ApI zakAya tevo nathI paNa temanI bhAvanAne ane bhaktine pragaTa karatuM 'goDIpArzvanAtha-stotra' sthala ane samaya baMne mATe upayukta che. kAraNake badhI vidvattA ane vidyAthI para temanuM dhyeya to dharma dvArA saMsAranivRttinuM hatuM. tethI temaNe kAvyanI suSamAno prayoga to tIrthaMkaronA saMsArane ujALatA jIvana upara ja karyo ane temanA sAMnidhyamAM AtmAnuM zaraNa zodhyuM. saMtonAM, tIrthaMkaronAM, mahAtmAonAM jIvana temanA upadeza karatAM paNa vadhAre ramaNIya che tenuM A stotra eka vadhAre dRSTAnta che. tenAthI mana AzvAsana ane zraddhA pAme che, pApanuM prAyazcitta anubhave che, sarala banI sanAtanane temanI karuNAthI pAme che. yazovijayajI bhagavAna pArzvanAthane prArthe che : prabho / te dAsAnAM gaNitiriha nAste mama punastvamevaiko nAthaH kamaparamahaM vacmi hRdayam / tyaudAsInyaM taddhara hara madIyAM malinatAM tvadIyaM sAnnidhyaM naya naya paraM mAM bhavavanAt // "he prabho, tArA dAsonI to gaNanA zakya nathI, paNa mAre mATe to tuM eka ja nAtha che; bIjA konI pAse huM hradaya kholI zakuM ? tethI mArA taraphanI udAsInatAne tajI mArI milanatAne dUra kara ane A bhavavanamAMthI tArA sAnnidhyamAM mane laI jA !" chaMda zikhariNI che; sAmAnya rIte ghaNAM stotromAM zikhariNIno upayoga thAya che. tenI geyatA to che ja, bhaktino bhAva paNa pragaTa karavAnI zakti che. bhASAnuM lAlitya tene vadhAre AkarSaka banAve che, A stotramAM ghaNA zloko manamAM 2mI jAya tevA che. bIjuM udAharaNa laIe. yamaka ane anuprAsathI maMDita vANI keTalI saralatAthI vahe che ! na te gItaM gItaM zrutiviSayamAnItamathavA na te rUpaM dRSTaM pratikRtigataM kalpitamapi / na te dhyAnaM dhyAtaM manasi dhRtimAdhAya bhagavan na jAne saMsAraM kathamiva tariSyAmi tadaham || saMsAranI nivRtti mATe kazuM thayuM nathI teno saMtApa manane bhare che; guNAnuvAda thayo nathI; svarUpa manamAM samAvyuM nathI, to pachI dhyAnanI to kA kathA ! zaMkare paNa Avo kalpAMta eka sabdharAmAM karyo che jeno ullekha yazovijayajInI sragdharA kahetAM pahelAM karuM chuM : Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI goDI pArzvanAthastotra' - saMkSipta rasadarzana | 253 no zakyaM smArtakarma pratipadavihitapratyavAyAkulAkhyam zraute vArtA kathaM me dvijakulavihite brahmamArge susAre / nAsthA dharme vicAraH zravaNamananayoH kiM nididhyAsitavyaM kSantavyo me'parAdhaH ziva ziva ziva bhoH zrI mahAdeva zambho // have upAdhyAyajInI sragdharA juo : sarpatkandarpasarpasmayamathanamahAmantrakalpe'tra kalpe, pratyakSe kalpavRkSe paramazubhanighau sattamohe tamohe / nirvANAnandakande tvayi bhuvanaravau pAvanA bhAvanA bhA dhvastadhvAnte samagrA bhavatu bhavatude saGgattA meM gatAme // bhAvArtha e che ke A yugamAM prasaratA kAmasarpanA garvanuM mathana karanArA mahAmatrarUpa, sAkSAt kalpavRkSa samA, parama kalyANanA nidhi, sajjanonA zubhavicAranA viSaya samA. ajJAna-aMdhakAranA vidhvaMsaka, parama AlAdabhUta tribhuvananA Aditya samA parama tejathI timirano nAza karatA, sarvavyAdhithI mukta, saMsAravinAzaka evA he bhagavanuM pArzvanAtha, pavitra evI mArI samagra cetanA pUrNa svarUpe ApanI saMgatine pAmo ! ramya zabdAvalI sAthe saMsAra thaMbhI jAya evA chandanuM saMyojana ane Avartana pAmatA bhinnArthI zabdayugalo manane lIna karI de che. arthacamatkRti ane stotranA aMtamAM to chaMdonuM vaividhya paNa kavinI siddhine pragaTa kare che. - jJAnanI sImAnuM darzana paNa nIcenA zlokamAM cheH aloke loke cAparimitamanantaM khamakhilaM tavaikasmin jJAne vizati niyataM darpaNa iva / yadi jJAnaM vyomno'pyadhikataramekaM tava tato guNAnAmAnantyaM tulayatu kathaGkAramatulam // he bhagavan! lokAlokamAM vyApta A anaMta avakAza, ApanA kevalajJAnamAM daNinI jema pratibiMbita thAya che, jo ekamAtra jJAna paNa vyomathI adhika hoya to tArA guNonA atula AmaMtyane kevI rIte toLI zakAze ?" vizeSa vistAranI bhItithI upAdhyAyazrInI eka suMdara kalpanAno nirdeza karIne samApti karavAnI anujJA mAguM chuM bhavAn bhAnubhUtvA hRdayakamalaM smerayatu me dviraiphaH paryAptaM tadanu vasatiM tatra kurutAt / sudhAMzuH sannasmin kiraNanikarairvarSatu tato na yAce tvAmanyat kimapi bhagavan bhaktyadhikRteH // "he bhagavanuM | sUrya banIne A dAsanA hRdayakamalane vikasAvo ane pachI Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra54 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha bhramara banIne Apa temAM vAsa karo. pachI caMdra banIne tamArI zItala karaNAno kiraNo e kamala upara varasAvo. tamArI bhaktinA adhikAra sivAya bIjuM kazuM huM mAgato nathI." A prArthanA ApaNA mATe che, ApaNA yugane mATe paNa che. sahunAM hRdayakamalA paramadhyAnamAM vikase, ane upAdhyAya yazovijayajInI zAstra ane sAhityasevA, kalikAlanA timirane ajavALI, sahune sanmArgamAM prere e ja abhyarthanA. upAdhyAyajI mahArAje potAnA jIvananAM badhAMya varSo jIvananuM saghaLuM sukha jIvananI tamAma kamAI jaina zAsanane arpaNa karI dIdhAM hatAM. jIvananA antima varSa sudhI sAhityasarjana, zAsanasevA ane dharmarakSAnA zvAsa lenAra e vIra puruSa ApaNI samakSa sevA, svArpaNa ane puruSArthano Adarza namUno mUkatA gayA che. zAsanamAM buddhimAno ghaNA pAke che, paraMtu kartavyaparAyaNa ane navya sarjako gaNyAgAMThayA ja pAke che. upAdhyAyajI eka sarjaka ane krAntikArI puruSa hatA. zrI yazovijaya ("zrI yazovijaya smRtigranya) Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aprasiddha saMskRta patra pradyumnavijayagaNI vartamAna vizvanA vividha bhASAnA sAhityamAM patrasAhityanuM AgavuM sthAna gaNAya che. potAnI jAtane, svAnubhavane, potIkA vicArane jevA che tevA varNavavAnI zakyatA patromAM ane prAmANikapaNe lakhAyelI AtmakathAmAM ane vadhIne pravAsakathAmAM jovA maLe che. A traNa sAhityaprakAramAM paNa patra e aMgata prakAra che. eTale emAM to kyAreka nikhAlasa mANasa potAnuM nizeSa vyaktitva paNa rajU karI de che. Aje koI paNa vyakti evI nahIM maLe ke jeNe kyAreya paNa patra lakhyo na hoya ke lakhAvyo na hoya ! pachI e patranA viSayamAM vaividhya rahevAnuM. vyApArInA patromAM vyApAra mAdhyama rahe to vidvAnonA patromAM vidyAnuM mAdhyama haze. patro lakhAyA ghaNA hoya che, saMgharAyA bahu ochA hoya che. emAM paNa jyAre siddha ane prasiddha vyaktinA patro maLe che tyAre to teone samajavA mATe, teonA dezakALane samajavA mATe emAMthI bharapUra sAmagrI maLI rahe che. AvA vidyApuruSonA patromAM samAnya kuzaLa-prazna ke sukha-samAcAranI mAtra Apa-le ja na hoya paNa aMgata mAnyatA sameta, gahana praznonA uttaro, carcAo ne sAmI vyaktinA Azayane samajIne apAyelAM samAdhAno hoya che. prAsaMgika, samayapatita vAto hoya to temAM paNa rajUAtanAvInya AvavAnuM. kathya kathe te zAno kavi' e nyAya mujaba teo koI paNa vAta ema ne ema na mUke. teonuM jema darzana asAmAnya hoya che - alaukika dRSTinA kAraNe, tema teonuM kathana paNa camatkArika hoya che. pUjyapAda upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAje ghaNA patro lakhyA haze - lakhyA hovA joIe, paNa atyAre to mAtra cAra patra maLe cheH be gujarAtImAM ane be saMskRtamAM. be gujarAtImAM che te khaMbhAtathI lakhelA che ane jesalameranA zrAvakonA praznonA uttararUpa che. te mULa patro gUrjara sAhitya saMgraha' bhA.ramAM chapAyA che ane pachI tenA arthavivaraNa sAthe patromAM tattvajJAna e mathALAthI jaina dharma prakAza' mAsikamAM lekhamALA rUpe chapAyA che. (5.73, aM.1thI 5,9,11; 5.74, aM.1, 3, 4) e lekhanA lekhaka munirAja zrI dhurandharavijayajI che jeo pAchaLathI AcArya zrI dharmadhurandharasUrijI mahArAja tarIke prasiddha thayelA. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha trIjo patra saMskRtamAM, padyamAM che. gasahasrI - pariziSTa trIjuM (patra 282thI 284)nA nautra e padathI e zarU thAya che. cotho patra saMskRtamAM, padyamAM che. A patranI vizeSatA e che ke patranA hastAkSara pUjya upAdhyAyajI mahArAjanA ja hoya evuM nakkI thAya che. AjathI traNaso varSa pUrve patro kevA lakhAtA hatA te emAMthI jANavA maLe che. jene UbhAM cIriyAM kahevAya tevA lAMbA kAgaLamAM te lakhelo che. hAla A patra lA.da. vidyAmaMdiramAM raji. naM.27341 sU.43092) sacavAyelo che. kRtimAM nayavijaya vijJapti kare che evo ullekha che (44), upAdhyAyajInuM nAma to cheDe bIjAM sAdhunAmonI sAthe Ave che, paraMtu hastAkSara upAdhyAyajI mahArAjanA ja che ne kAvyazailI paNa emanI ja che - nayavijayajIe to AvuM kazuM lakhyuM ja nathI. vaLI gurune nAme patra lakhavAnI rUDhi che. tethI A patra upAdhyAyajI mahArAjano ja racelo che ema mAnavAmAM bAdha nathI. chelle AvatAM sAdhunAmomAM emanuM nAma paheluM ja che. likhito patra siddhapurathI dIva zrIpUjyane lakhAyelo che. divALIne divase rIpotsave tevaH (83) tatkALa racAyelAM manohara paghothI - havaistAAtinaiH padya: (84) lakhAyelo che. A ja divase jJAnasAra nAmano amara grantha racAyo che, pUrNa thayo che - rIpotsave ni. saM.1711nuM cAturmAsa siddhapuramAM hatuM ane tyAM 'dravyaguNaparyAya rAsa'nI racanA thaI hatI. tethI A patra paNa saM.1711mAM ja lakhAyelo hovAnuM anumAna thaI zake. vijayaprabhasUrinAM cAturmAsa vi.saM.1712-13-14mAM UnA-dIvanAM noMdhAyAM che (digvijayamahAkAvya'). tethI saM.1711mAM dIvamAM cAturmAsa karI rahelA zrIpUjya te vijayaprabhasUri hovA saMbhava che. eTaleke patra saM.1711nA divALI dine siddhapurathI vijayaprabhasUrine dIvabaMdare lakhAyelo hovAnuM anumAna thAya che. upAdhyAyajI mahArAjanA saM.1712-13-14nAM cAturmAsa kyAM hatAM te jANavA maLatuM nathI. e siddhapuramAM hoya to e varSonI saMbhAvanA paNa gaNAya. - kula 84 zlokano A patra che. chaMdonuM vaividhya paNa noMdhapAtra che. upajAti, anuSTupa, zArdUlavikrIDita vagere chaMdo suMdara rIte prayojAyA che. racanA prAsAdika che. sahajatAthI arthabodha karAvanArI che. alaMkAramaMDita padalAlitya, zleSa, yamaka paNa AmAM che. pahelAM devavarNanamAM 22 zlokathI prabhu pArzvanAthanI stuti karI che. banne sthaLe pArzvanAtha che; dIvamAM navalakhA pArzvanAtha che to siddhapuramAM sulatAna pArzvanAtha che. devanA varNana pachI nagaranuM varNana karyuM che. dIvanI pAse ja samudra che to samudranuM paNa varNana karyuM che. nagaranA varNanamAM bIjuM badhuM ThIka varNavyuM che paNa tyAMnA mAnavanI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSatAnuM varNana suMdara zabdomAM karyuM che H eka aprasiddha saMskRta patra 257 saMlakSyante svareNaiva yatra lokAH kalipriyAH // 39 // dIvanA lokone moTA avAje bolavAnI Teva haze te AnA parathI lAge che. jema ujjayinIne mATe zrI hemacandrAcArye pariziSTamAM lakhyuM che ke - idamujjayinI kSetraM svabhAvAdapi karkazam / ujjayinInI prajAnuM svabhAvathI karkazapaNuM jaNAvyuM che. upAzrayane ghaNA thAMbhalAvALo varNavyo che (38). patra jevA sAmAnya sAhityaprakAramAM paNa teozrInI dArzanika pratibhAnA camakArA jovA maLe che. pAtaMjala, sAMkhya, vaizeSika, mImAMsA vagere chae darzanano ullekha teoe karyo che (71-74). te kALa ane te samayamAM anya-anya saMpradAyamAM utsUtra bhASaNa khUba thatuM haze eTale teno ahIM khAsa ullekha karyo che (52-58). te tatkAlIna pravAhanI asara che. ahIM je sAdhuvarganAM nAma che temAM paricita ane prasiddha na hoya tevAM paNa nAma che. jemake dIvabaMdare AcAryazrI vijayaprabhasUrijI mahArAjanAM sahavartI nAmomAM upAdhyAya zrI. vinItavijayajI, sevAbhAvI paM. zrI ravivardhanavijayajI, paM. zrI jasavijayajI, paM. zrI amaravijayajI ane paM. zrI rAmavijayajInAM nAma che. to siddhapuramAM upasthita munivaronAM je nAma che temAM nava nAma che. temAM mukhya to paM. zrI nayavijayajI mahArAja che. te sivAyanA nava munivara che. 1. paM. zrI jasavijayajIgaNI, 2. paM. zrI satyavijayajIgaNI, 3. paM. zrI bhImavijayajIgaNI, 4. paM. zrI harSavijayajIgaNI, 5. paM. zrI hemavijayajIgaNI, 6. paM. zrI tattvavijayajIgaNI, 7. paM. zrI lakSmIvijayajIgaNI, 8. paM. zrI vRddhivijayajIgaNI, 9. paM. zrI candravijayajIgaNI. eka vAta to e ke te vakhate paNa samAnanAmadhArI munivaro ekathI vadhAre haze. dIvamAM paNa javijayajI nAme munivara che. vaLI A je nava nAma che temAM eka to upAdhyAyajI yazovijayajI mahArAja che. bAkImAM eka je paM. zrI satyavijayajI che te kriyoddhAraka paM. zrI satyavijayajI che. je paM. tattvavijayajI che te, pATaNamAM vi.saM.1710mAM sAta munioe sAthe besIne nayava grantha lakhyo te sAta paikInA eka che. ane AThamA paM.zrI vRddhivijayajI che te dharmadAsagaNInI upadezamALA' upara jemano bAlAvabodha maLe che (je bAlAvabodha upA. zrI yazovijayajIe zodhI Apyo hato) te che. AmAM upA. zrI yazovijayajI mahArAjanA moTA bhAI paM. zrI padmavijayajI mahArAja nathI. tethI teo tyAM sAthe na hoya tema banavA joga che, athavA te pahelAM teo svargavAsI paNa thayA hoya. kAraNake upAdhyAyajI maharAjanA vi.saM.1710 pachInA granthonI prazastimAM teonA nAmano nirdeza maLato nathI. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha siddhapuramAM te comAsAmAM zrI bhagavatIjI sUtranI vAcanA cAlu hatI (45). patra vAraMvAra vAMcavo game tevo che. je rIte lakhyo che te akSaro jotAM ema lAge che ke sIdhesIdhA ja zloko mana-magajamAMthI kAgaLa upara utAryA hoya. temAM temanI pratibhAnAM darzana thAya che. A patra ahIM pahelI ja vAra mudrita thAya che. patra e namaH . svasti zriyAM cArukumudatInAM vidhuH samullAsavidhau jinendraH / zrI azvasenakSitipAlavaMza-svargAcalasvargataruH zriye vaH // 1 // svasti zriyaM yacchatu bhaktibhAjAmuddAmakAmadrumasAmayoniH / dharmadrumArAmanavAmbuvAhaH sutrAmasevyaH prabhupAzvadevaH // 2 // svasti zriyAmAzrayamAzrayAmaH svanAmamaMtroddhRtabhaktakaSTam / / saspaSTaniSTaMkitaviSTapAMtarvivartibhAvaM jinamAzvasenim // 3 // svasti zriyAM gehamudAradehaM marunmahelAbhirakhaNDitaham / apojjhitasnehamaheyabhAvaM pArvaM mahezaM vratinAM zraye'ham // 4 // svasti zriye sa prabhupArzvanAthaH kRtprspttuNritprmaathH| yannAmamaMtrasmaraNaprabhAvAt prayAnti sadyo vilayaM bhayAni // 5 // prasIdatu prattasamIhitArthaH pArzvaH satAM dhvastasamastapApaH / nIraMdhradhArAdharanIradhArAvidhautavaMdhyAcalacArukAntiH // 6 // gabhastivaddhvastatamaHpratAnaH kalpadruvat kAmitadAnadakSaH / amudragAmbhIryanidhAnamudraH samudravat pArzvajino'vatAd vaH // 7 // vidyeva mudrAjani yasya citrA, mudreva kAntiH paramA pavitrA / digvyApinI kAntirivAtra kIrtiH, pAryo jagat so'vatu puNyamUrtiH // 8 // sevAM mukhasyAbjadhiyA vidhAtuM samAgataM haMsayuvadvayaM kim / yasyAlasaccAmarayugmamuccaiH pArzvaH sa vaH puNyanidhiH punAtu // 9 // stavImi taM pArzvajinaM yadIya-padAgrajAgrannakharanadIpaiH / sthAtuM rajanyAmapi nAvakAzaM tamaHsamUho labhate kadApi // 10 // piparti sphUrtimanmUrtiH kAmaM vAmAsutaH satAm / svardramA prayayudUra yadvadAnyatvanirjitAH // 11 // dhIrA dhIrAjamAnaM taM zrayadhvaM pArzvamIzvaram / kurute yat pratApasya nUnaM nIrAjanAM raviH / / . 12 // pAvo jayati yatkIrterucchiSTamiva candramAH / ata eva pataMgasyApatato yAti bhakSyatAm // 13 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aprasiddha saMskRta patra | 259 pAryo -jayati gAmbhIryaM gRhItaM yena vAridheH / / tataH ziSTAni ratnAni bhIto'sau kimadho dadhau // 14 // zriye pAvaH sa vo yasya kSamAbhRttvaguNo'dhikaH / lakSmavyAjAdataH zeSastallAbhAya yamAzritaH // 15 // manaHsarovare'smAkaM pAryo nIlotpalAyatAm // yaddhairyasakhyato meruruccairmUddhanimAdadhe // 16 // maccittanandane pArzvaH kalpadruriva nandatu / hataM saptajagaddhvAntaM yadIyaiH saptabhiH phaNaiH // 17 // vandArusurakoTIraratnAMzusnapitakramaH / nedIyasIM jagadvedIM kuryAt pArzvaH zivazriyam // 18 // yaH karotyeva pApAnAM kalAvapi balAd vyayam / mahAnaMdAya taM zrImatpArvaM vandAmahe vayam // 19 // tamIdRzodArapavitracitra-caritrasaMtrAsitazatruvargam / anargalasvargasukhApavarganisargasaMsargasamarthamAgram // 20 // suradrucintAmaNikAmakumbhasvardhenuvargAdadhikaprabhAvam / samullasallabdhisamRddhipUrNaM sadA cidAnandamayasvabhAvam // 21 // jagadRgAppyAyakakrAntikAntaM saMsevitopAMtamamartyavRndaiH / zrI azvasenAnvayapadmahaMsaM zrIpArzvanAthaM praNipatya mUrjA // 22 // divavarNanam) (atha nagaravarNanam) cirakAlaM gurUpAnte parizikSitalakSaNaH / uccai?SAdivAMbhodhilakSyate ghargharasvaraH // 1 // 23 // prasahya jagRhurdaivAH ralAnyabdherasau tataH / tadbhikSAM yAcate yatra vitatormikaraH kimu // 2 // 24 // dRSTA kSubhyati yatrAbdhirghaTapratibhaTastanIH / zaMkamAna iva svasya ghaTodbhavaparAbhavam // 3 // 25 // . nAryo hAreSu ralAni dadhate cAdhare sudhAm / yadgatasvapadaM siMdhuH kimityAveSTaya tiSThati // 4 // 26 // abdhisaMgatayA zubhrabhAsA sphaTikavezmanAm / sadaiva lakSyate yatra gaMgAsAgarasaMgamaH // 5 // 27 // apyekamiMdumuvIkSya, syAdabdheruttaraMgatA / nArImukheMdukoTIbhiryatra sA vacanAtigA // 6 // 28 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha nAnena mahatA sArddhaM sparddhA yukteti ciMtayan / yasmai kimabdhirAgatya dadau duhitaraM nijAm // 7 // 29 / / yatra bhAMti garIyAMsaH prAsAdAH parvatA iva / zrRGgAgrasaMcaranmeghaghaTAghaTitavismayAH ||8|| 30 // caityasphaTikabhittInAM zubhraiH prasRmaraiH karaiH / vardhamAnekSyate yatra tithiSvekaiva pUrNimA || 9 || 31 // dRSTavA svarNaghaTAn yatra caityacUlAvalaMbinaH / manyante svaHstriyo mugdhAH zatasUryaM nabhastalam ||10|| 32 // yat prAsAdoccadezeSu, pracchannasvapriyA dhiyA / AzliSyanti surAH snehavizAlAH zAlabhaMjikAH ||11|| 33 // bhAnti yatra striyaH zroNInavalaMbitamekhalAH / dRSyante jAtu no doSA navalaMbita me khalAH ||12|| 34 // dadhate sudhiyo lokA, na yatrAsArasAhasam / kurvate ghusadAM vItA, na yatrAsArasAhasam ||13|| 35 // yatra vyayo dinasyAsInna caityarucirAjitaH / yadvane svarjano nAsInnacaityarucirA jitaH || 14 || 36 || tatra trastakuraMgazAvakadRzAM netrAMcalaiH pUritasmerAMbhoruhato raNaspRhagRhasvecchAparairnAgaraiH / zobhAzAlinisajjanAdRtalasacchArdUlavikrIDitakrIDAsajjakaviprapaMcitaguNe zrIdvIpasadvaMdire ||15|| 37 // staMbhasaMraMbhabhRdyAnapAtropamamupAzrayam / samudravyavadhiM bhettumiveSTasya bibharti yat ||16|| 38 // saMlakSyaMte svareNaiva yatra lokAH kalipriyAH / RSisthAnamidaM mukhyamityevAhurvizAradAH ||17|| 39 // sparddhAnubaMdhato yatra mallayuddhavidhitsayA / AhvayaMti surAvAsAnutpatAkAkarA gRhAH ||18|| 40 // trilokIlokasaMtrAsaheraNAyeva nirmitA / caityatrayI bhAti vyaktaratnatrayImayI ||19|| 41 // tasmAtsiddhapuradraMgAd raMgAsaMgollasajjanAt / AnaMdakaMdalodbhedalasatromAMcakaMcukaH ||20|| 42 // snehavismeranayano bhaktisaMbhramabhAsuraH / vinayAdiguNavyAsollAsasaMbaMdhadhuraH ||21|| 43 / / taraNipramitAvartairAvartairabhivaMdya ca / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aprasiddha saMskRta patra | 201 vijJaptiM kurute vyaktAM nayAvivijayaH zizuH // 22 // 44 // yayAkRtyamiha prAcyazailacUlAvalaMbini / bhAnau bhagavatIsUtrasvAdhyAyArthavivecane // 23 // 45 // prastutAdhyayanagraMthAdhyApanAdye ca karmaNi / pravartamAne saMprAptaM parvaparyuSaNAbhidham // 24 // 46 // tatrApi paTahodghoSaiH pApadhvaMsapurassaram / dineSu paMcasu zrImatkalpasUtrasya vAcanam // 25 // 47 // mAsArddhamAsamukhyAnAM tapasAM pAradarzanam / viSAdikasaMkhyAnAM, mahAdhIranidarzanam // 26 / / 48 // sAdharmikajanAnAM ca vAtsalyakaraNaM mithaH / dInAnAthAdivargasya, vAMchAdhikasamarpaNaM // 27 // 49 // evamAdisphuraddharmakRtyaMsphAtimazizriyat / zrayate ca jinendrANAM zrIpUjyAnAM ca bhaktitaH // 28 // 50 // (aparam) yaH sUtrasiMdhuH zItAMzurutsUtrAmbhodhikuMbhabhUH / vaMdAmahe vayaM tasya caraNAmbhojayAmalam // 1 // 51 // utsUtrAMbhonidhau yasyopadezo vaDavAnalaH / SaTtriMzadguNa SaTtriMzadguNADhyaM taM guruM zraye // 2 // 52 // sUtrArAmasudhAvRSTirdezanA yasya pezalA / utsUtrAMbhodhikalpAMtavAtormistaM guruM zraye // 3 // 53 // utsUtrAbdhigatAM laMkAM mithyAmatimuvoSa yaH / / gururdAzarathiH klezapAzacchedAya so'stu vaH // 4 // 54 // kSAraM matvA vacazcitramutsUtrAMbhonidheH payaH / / upekSate sma yaH sAkSAt sa eva gururasti naH // 5 // 55 // norjitaM garjitaM mene valgu vA vIcivalganaM / utsUtrAMbhonidheryena sa gururjagato'dhikaH // 6 // 56 // yatsUtrakulizacchitrapakSAH kumataparvatAH / utsUtrAMbhonidhau veturgururiMdraH sa vaH zriye // 7 // 57 // utsUtrAbdhipatajantujAtAbhyuddharaNakSamA / dezanA naurabhUdhasya taM guruM samupAsmahe ||8|| 58 // siddhAntanItijAhavyAM yo haMsa iva khelati / gurau doSA na lakSyante tatra khe latikA iva // 9 // 59 // . Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha sUtrasthitirmano yasya jAMgulIvAdhitiSThati / parAbhavitumenaM na prabhavanti ripUragAH ||10|| 60 // vAMtamohaviSasvAMtakAMtazAntarasasthitiH / ||11|| 61 // hatAdhadhvAMtasiddhAMtanItibhRjjayatAdguruH nyAyArAmasudhAkulyAH kunItivipinapluSaH / dezanA klezanAzAya sadgurorguNazAlinaH ||12|| 62 // brahmANDabhANDe tejo'gnitapte yasya yazaH payaH / utphenAyitametasya budabudAstArakA babhuH ||13|| 63 // kartuM kaH zaknuyAdyasyokezavaMzasya varNanaM / samudravadamudrazrIragAdhaH zrUyate ca yaH || 14 || 64 || yo'tisvacchasya gacchasya mahApadamazizriyat / adRSTazubhasaMtAnaprathamAnamahobharaH || 15 || 65 || lakSyaMte kuzalodarkA yasya svAMtamanorathAH / girAmapIha saMparkAstarkA eva na sAkSiNaH ||16|| 66 || yatsudarzanabhRtkhyAte rase nAnumimImahe / kalipAthodhimagnAyAH uddidhIrSAM bhuvo dhruvaM ||17|| 67 // ratnAnIva payorAzerviyatastArakA iva / . gaNanAyAM samAyAti guNA yasya na karhicit ||18|| 68 // hRdayaM jJAnagaMbhIraM vapurlAvaNyapAvanaM / garjitenorjitA vANI yasya kiM vismayAya na ||19|| 69 // yuktaM yuktamidaM yasmin jJAnAdvaitAvalaMbini / khyAtisphAtimanirvAcyAM gAhaMte nikhilA guNAH ||20|| 70 // yasya dhyAnAnurUpyeNa dhyeyatA viduSAmabhUt / vyaktA seyaM samApattiH pAtaMjalamatAzritA // 21 // 71 // yasyA pratihatecchasya kSamAkartRtva hetutaH / IzvaratvaM na kairiSTaM yogavaizeSikairiva // 22 // 72 // yanmanovaibhavaM brUte mIsAMsAmAMsalo na kaH / svataMtrAM prakRtiM yasya sAMkhyaH ko nAbhimanyate ||23|| 73 // itthaM SaDdarzanArAmaprasaratkIrtisaurabhaH / yaH pratApaprathAzAlI zobhate sphArasaurabhaH // 24 // 74 // amUdRzAcAryasamUhavaryaharyakSacaryAvihitAnuvAdaiH / - sadA'vadhAryA hRdi suprasAdaiH zrIpUjyapAdaiH praNatistrisaMdhyaM ||25|| 75 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aprasiddha saMskRta patra | 23 tathA tatra vAcaka 'vinItavijayA, vidhRtamahAgacchabhAviniyogAH / ravivardhanAkhyavibudhAH pratyagrasaparyayA varyAH // 1 // 76 // jasavijayAkhyA vibudhA amaravijayasaMjJakAstathA vibudhAH / 'rAmavijayabudhayugalI pare'pi ye pUjyapadabhAktAH // 2 / / 77 // sAdhvIvargazca maTUpramukhaH zamarasapaTUbhRtasvAMtaH / . kramataH prasAdanIye natyanunatI teSu sarveSu // 3 // 78 // atra 'jasavijayAkhyA vibudhAH satyavijayasaMjJakAstathA gaNayaH / bhImavijayAkhyagaNayo harSavijayasaMjJakA gaNayaH // 4 // 79 // "hemavijayAkhyagaNaya stattvavijayasaMjJakAstathA gaNayaH / / lakSmIvijayA gaNayo vRddhivijayasaMjJakA gaNayaH // 5 / / 80 // 'caMdravijayAkhyagaNayaH pUjyapadAnupanamaMti bhAvena / praNamati saMghopyakhilastadetadakhilaM hRdi nidheyam // 6 // 81 // skhalitamihAjJAnabhavaM hotavyaM jJAnapAvake dIpte / jJAnAdvaitanayadRzAM pratibhAtyakhilaM jagadjJAnaM // 7 // 82 // jJAnakriyAsamullasadanubhavadIpotsavAya bhavatu sadA / / zrIpUjyacaraNabhaktyA likhito dIpotsave lekhaH // 8 // 83 // hRdyaistAtkAlikaiH padyaiHsvayaM pariNato hyayam / sAkSyeva kevalaM tasmin jJAnAtmAsmIti maMgalam // 9 // 84 // pUrti yaMta DorI A patra te anyatra vijayaprabhasUrikSAmaNakavizakipatra' tarIke oLakhAvAyelo patra jaNAya che. patra vijayaprabhasUrine saMbodhAyelo che tathA saM.1711mAM e lakhAyelo che e hakIkato anumAna-AdhArita che ne zaMkAspada che. ( patra divALIdine lakhAyo che, paNa patramAM saMvata nathI. saM.1711nuM cAtumasa siddhapuramAM hatuM tethI A patra e ja cAturmAsamAM lakhAyo haze ema nizcitapaNe na kahevAya. siddhapuramAM ekathI vadhAre cAtumasa thayAM haze. "jJAnasAra' paNa siddhapuramAM divALIdine pUro thayo hato ne emAM paNa saMvata nathI, paraMtu e vijayadevasUrinA rAjyamAM racAyelo hoya ema jaNAya che ne emAM yazovijayajI potAne nyAyavizArada' tarIke oLakhAve che. eTale saM.1711nA siddhapuranA cAtumasimAM racAyo hovAnI vAta saMgata bane. joke "jJAnasAranA bAlAvabodhanI Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha prazastimAM yazovijayajI potAne vAcaka tarIke oLakhAve che. eTale e saM. 1718nI ke te pachI racAyelo gaNAya. emAM racyAsthaLano nirdeza nathI. patramAM yazovijayajI potAne "vAcaka' ke "gaNi' tarIke paNa oLakhAvatA nathI, anya sAdhuone e rIte oLakhAvyA che. eTale e saM.1711thIye ghaNo vahelo lakhAyo hovAno saMbhava nakArI na zakAya. vijayaprabhasUrinuM saM.1711nuM dIvanuM cAturmAsa kevaLa anumAna-AdhArita che. te uparAMta saM.1711mAM racAyela dravyaguNaparyAya rAsanI prazastimAM vijayadevasUrinA rAjyano ane svargastha paTTadhara vijayasiMhasUrino ullekha che, vijayaprabhasUrino nahIM "jJAnasAramAM paNa vijayaprabhasUrino ullekha nathI. eTale patra saM.1711mAM lakhAyelo hoya toye vijayaprabhasUrine zrIpUjya kahyA hoya e saMbhavita lAgatuM nathI. vaLI, patramAM zrIpUjyanI sAthenA sAdhuomAM paheluM nAma vinItavijayanuM che ane temane gacchabhAra vahana karanAra kahyA che. e vijayadevasUrinA ziSya hatA (juo jainUkavio.). vijayaprabhasUrino gaNAnuzAno naMdimahotsava saM.1711mAM thaI cUkyo hato. to vinItavijaya gacchabhAranuM vahana karanAra kema hoI zake ? ane e gacchabhAra vahana karatA hoya tyAre vijayaprabhasUri zrIpUjya kema hoI zake ? eTale patra vijayadevasUrine saMbodhAyelo hovAnI ane saM.1711 pahelAM lakhAyelo hovAnI saMbhAvanA UbhI thAya che. vinayavijaye "nayakarNikA' dIvabaMdare vijayadevasUrinA ziSya ane potAnA guru vijayasiMhasUrinA saMtoSa mATe racela che. to tyAre vijayadevasUrinuM sAnnidhya haze? joke e kRtimAM racanAsaMvata nathI. chevaTe patra kayA varSamAM lakhAyo che ane kone saMbodhAyelo che e bAbato anirNata rahe che. patramAM yazovijayajInI sAthenA sAdhuonAM nAmomAM hemavijaya. tattvavijaya ane lakSmIvijaya emanA ziSyo che. satyavijayagaNi te kriyoddhAraka satyavijaya nahIM paNa "upadezamAlA bAlAvabodha nA kartA vRddhivijayanA guru ane yazovijayajInA gurubaMdhu saMbhave che. (juo A graMthamAM "upAdhyAya yazovijayanuM jIvanavRtta' e lekha) Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratimAzataka'mAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro (svopajJavRttinA saMdarbha sAthe) pArula mAMkaDa upAdhyAya yazovijayajIe pratimAzataka' (= pra.za.) nAmano kAvyagraMtha luMpakone - kumatione (= mUrtipUjAnA virodhIone) jaina siddhAntono khyAla ApavA hitazikSArthe racelo che, jemAM tIrthaMkaronI pratimAnuM arcanapUjana karavAthI prApta thatI siddhinI vAta karavAmAM AvI che. kAvyamaya racanA hovAthI alaMkaraNono prayoga temAM sahaja rIte ja thayo che. prastuta AlekhamAM ApaNe jaina siddhAMtanI carcA na karatAM mAtra kAvyazAstrIya dRSTie pra.za.mAM nirUpAyelA keTalAka alaMkArone mUlavavAno prayAsa karIzuM. A ja zataka upara yazovijayajIe svopaza vRtti paNa racI che jemAM amuka-amuka alaMkAro anya kAvyazAstrIya graMthomAM kaI rIte vyAkhyAyita thayA che tenI paNa noMdha levAmAM AvI che. A sivAya pra.za. upara bhAvaprabhasUriracita laghuvRtti` paNa maLe che, paraMtu kharekhara to te svataMtra kRti nathI kAraNake bhAvaprabhasUrie pra.za.nI yazovijayajInI svopanna 'bRhadvRtti'no ja saMkSepa karyo che. eTale ApaNe yazovijayajInI 'bRhavRtti'rainI ja sahAya laIzuM. praza.nA maMgalamAM jainezvarI mUrtinI prazaMsA karatAM kavi rUpakAlaMkArano prayoga kare che. jemake, aindrazreNinatA pratApabhavanaM bhavyAGginetrAmRtaM siddhAntopaniSadvicAracaturaiH prItyA pramANIkRtA / mUrtiH sphUrtimatI sadA vijayate jainezvarI visphuran - mohonmAdaghanapramAdamadirAmattairanAlokitA // ahIM moharUpI unmAdane kAraNe gADha pramAdarUpI madirAthI matta thayelA abhakto dvArA te jovAtI nathI ema kahyuM che emAM rUpakAlaMkAra prApta thAya che. ahIM moha ane unmAda tathA pramAda ane madirAnuM sAdRzya bannenA abhedasaMbandha dvArA varNavAyeluM che. dvitIya zlokamAM kavie utprekSAlaMkAranI camatkRti sarjI che. jemake, nAmAditrayameva bhAvabhagavattAdrUpyadhIkAraNaM zAstrAt svAnubhavAcca zuddhahRdayairiSTaM ca dRSTaM muhuH / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha tenA'rhapratimAmanAdRtavatAM bhAvaM puraskurvatA mandhAnAmiva darpaNe nijamukhAlokArthinAM kA mati ? ahIM mAtra potAnuM ja dhAryuM karanArA je puruSo che temanI (= lupakonI) mati jANe ke darpaNamAM mukha jovAnI IcchA rAkhatA aMdhapuruSo jevI che ema kahyuM che, temAM lepako upameya che, aMdhapuruSo upamAna che, "va sAdRzyavAcaka che. aMdhatva = ajJAnAntatva sAdhAraNa dharma che. svopajJa vRttimAM yazovijayajI noMdhe che ke niyukta eTaleke nirUpita vizeSaNothI yukta lupakomAM viziSTa aMdhasvarUpanI uakSA karavAmAM AvI che, athavA jo upamAnane kalpita gaNIe to kalpitopamA alaMkAra paNa samajI zakAya. tene alaMkAragraMthamAM nipuNa evA vidvAnoe u~kSA athavA kalpitopamAna upamA (bannemAMthI koI paNa eka) alaMkAra mAnavo joIe. Ama yazovijayajIe banne alaMkAronI zakyatA svIkArI che, chatAM ahIM upamAna kalpita jaNAtuM nathI, ukta vizeSaNathI viziSTa lupakamAM - nAstikamAM kavie ukta vizeSaNathI viziSTa evA aMdhanI = aMdhatvarUpanI uakSA karI che. AthI uakSAlaMkAra vizeSa yogya lAge che. pra.za.nA trIjA zlokamAM paNa kavie manohara svarUpoTaeNkSA nirmI che : luptaM mohaviSeNa kiM kimu hataM mithyAtvadambhoktinA magnaM kiM kunayAvaTe kimu mano lInaM tu doSAkare / prajJaptau prathamaM natAM lipimapi brAhmImanAlocayan, vandyArhapratimA na sAdhubhiriti brUte yadunmAdavAn // ahIM artha evo che ke jeo ema kahe che ke sAdhuo ahaMnI pratimAne vaMdana karavA yogya nathI teo mohane vaza thayA che? mithyAtvarUpI vajathI zuM temanuM mana haNAI gayuM che? kunaya = dunayarUpI kUvAmAM zuM DUbI gayuM che ke pachI doSAkaramAM lIna thayuM che ? athavA doSasamUhathI abhinna evA doSAkara = candramAM lIna thayuM che ? (chAyAzleSathI mana candramAM praveze che evo zrutino mata che - e anusAra Ama kahyuM che.) svayaM yazovijayajInA mata pramANe ahIM "nimpatIva tamoDAni' (jANe ke aMdhakAra aMgone lIMpe che) vageremAM lepanAdi vaDe vyApanAdinI ubhekSA karavAmAM AvI che tema viSa phelAvAthI (lupakanA mananI) luptatA vagere vaDe luMpakanA mananI mUDhatAnuM adhyavasAna thavAthI (= moharUpI viSathI) luptatA ane mUDhatAnuM abhedAdhyavasAna thavAthI) svarUponspekSA che. jima vagere zabdo uakSAdyotaka che. TIkAkAra AgaLa mamaTanI uAkSAnI vyAkhyA TAMkatAM kahe che "prakRtinuM samAna dvArA saMbhAvana te thaI u...kSA." (kAvyaprakAza, 10/91) hemacandrAcAryanA mata mujaba asaddharmanA saMbhAvanamAM ahIM 'va vagere vaDe uakSA che eTaleke ahIM manamAM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzatakamAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro D 27 haNAvuM, cUrNita thavuM, magna thavuM vagere asadhanI saMbhAvanA karavAmAM AvI che e rIte ahIM asaddharmasaMbhAvanarUpa u...kSA che. yazovijayajIe spaSTa kahyuM nathI paraMta adhyavasAna dvArA thatI ulTekSA ruke svIkArI che eTale abhedAdhyavasAna dvArA thatI uakSA ruThakanA mata mujaba samajavI joIe. (juo alaMkArasarvasva. sUtra 21) pAMcamA zlokamAM yazovijayajI anusAra kAvyaliMga-anuprANita atizayokti che: svAMtaM dhvAntamayaM mukhaM viSamayaM dRgdhUmadhArAmayI teSAM yairna natA stutA na bhagavanmUrtirna vA prekSitA / devaizcAraNapaMgavaiH sahRdayairAnaMditairvaditA ye tvenAM samupAsate kRtadhiyasteSAM pavitraM januH // ahIM artha evo che ke jemaNe jaina pratimAnI upAsanA karI nathI temanuM aMtakaraNa aMdhakArabharyuM che, kAraNake, hRdayamAM namana dvArA prayojAtA prakAzano abhAva che, temanuM mukha stutirUpI sUktAmRtanA abhAvavALuM hovAthI temAM mAtra viSa ja che, temanI dRSTi dhumADAvALI che. A udAharaNamAM dvAMta' vagere dvArA doSavizeSo adhyavasAna pAme che eTale atizayokti alaMkAra thayo che, ane te kaliMgathI anuprANita che, kAraNake jemaNe e mUrti prekSI nathI temanI dazA mATe kAvyamaya kAraNo ApavAmAM AvyAM che. paraMtu upAdhyAyajIe kahelo A atizayokti alaMkAra saMskRta kAvyazAstramAM je atizayoktinuM nigIyadhyavasAnanuM svarUpa che te nathI. bhedamAM abheda batAvavo hoya topaNa upamAna ja zabdataH kathita hoya, upameyanuM to nigaraNa thaI gayuM hoya. ahIM nigaraNamUlaka adhyavasAna nathI paraMtu rUpaka che, jemAM svAnta (= aMtaHkaraNa) vagere upara aMdhakArano Aropa karavAmAM Avyo che. AthI yazovijayajIe atizayokti kahI te ciMtya che. hA, hetunuM vAkya ke padArtharUpa hovuM e kAvyaliMganuM lakSaNa ghaTita thAya che. 8mA zlokamAM manorama upAlaMkAra che? jJAnaM caityapadArthamAha na punarmUrtiprabhoryAdviSan vaMdyaM tattadapUrvavastukalanAdRSTArthasaMcAryapi / dhAtupratyayarUDhivAkyavacanavyAkhyAmajAnannasau prajJAvatsu jaDaH zriyaM na labhate kAko marAleSviva // artha e che ke jema kAgaDo haMsa - rAjahaMsonI vacce zobhA pAmato nathI tema je jaDa pratimApUjanamAM mAnato nathI te prajJAvAnonI madhye zriya eTale saduttara phUrtirUpa samRddhi prApta karI zakato nathI. Ama, ahIM vastu-prativastubhAvarUpa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha sAdhAraNadhama upamA che. ahIM jaDa - lepaka upameya che. kAgaDo upamAna che, prajJAvAna upameya che, rAjahaMsa upamAna che, rUva zabda sAdRzyavAcaka che, zrI ane azrI sAdhAraNadharmo che. yazovijayajInA mata pramANe lmo zloka vyatirekagarbhita AkSepathI. samalaMkRta che: arhaccaityamunIndunizritatayA zakrAsanakSmAvadhi .. prajJaptau bhagavAnjagAda camarasyotpAtazakti dhruvaM / jainI mUrtimato na yo'trajinavajAnAti jAnAti ka-. staM martya bata zrRMgapuccharahitaM spaSTaM pazuM paMDitaH // ahIM jinamUrtine jinavatuM gaNI hovAthI ananvaya nAmano alaMkAra thAya kAraNake jinamUrtinI tulanA sAkSAt jina (= tIrthaMkara bhagavAna) sAthe ja thaI zake. paraMtu yazovijayajIe vyatireka kacyo che. chatAM mULa zlokamAM spaSTa rIte upameyanuM atizayitva nathI darzAvyuM. "vahuno prayoga tulanA sUcave che, eTale ananvaya alaMkAra mAnavo vizeSa yogya lAge che. manuSya para pazuno AkSepa 'AkSepa' alaMkAra nathI daMDI pramANe pratiSadhokti AkSepa che. (kAvyAdarza 2/120) paraMtu mammaTa vagere pramANe sIdho niSedha e AkSepa nathI, niSedhano AbhAsa e AkSepa che. AthI yazovijayajIe ahIM kalpelo AkSepa ciMtya che. ahIM to manuSyatva para pazutvano Aropa che. yazovijayajI mammaTanuM vyatirekalakSaNa uddhare che ane AnI vIgate carcA temaNe alaMkAracUDAmaNi' vRttimAM karI che ema kahe che. A anupalabdha kRti hemacandranA kAvyAnuzAsana' paranI TIkA hovAno saMbhava che. 10mA zlokamAM traNa alaMkArono saMkara che ? mUrtInAM tridazaistathA bhagavatAM sakUnAM sadAzAtanA tyAgo yatra vidhIyate jagati sA khyAtA sudharmAsabhA / ityanvartha vicAraNApi harate nidrAM dRzordunaya dhvAMtacchedaraviprabhA jaDadhiyaM ghUkaM vinA kasya na // ahIM sudhamAM sabhA ghuvaDa sivAya konI nidrA haratI nathI? te kevI che? to kahe che dunayarUpI aMdhakArano cheda karanArI raviprabhA (= sUryaprabhA) che. ahIM 'raviprabhA jevI' evI vyAkhyA na karavI kAraNake, tenA jevA kAryanI utpatti thatI nathI. TUMkamAM raviprabhA'mAM rUpaka ja samajavuM. vaLI ahIM vinoti, rUpaka ane kAvyaliMga A. traNeya alaMkAro rahelA che. vinokti eTale jyAM eka vinA bIjuM rahI na zake (ghuvaDa jevA jaDamati sivAya aMdhakAra na rahI zake. rUpaka eTale jyAM upamAna ane upameyano abheda che ane kAvyaliMga athata jyAM hetu vAkya ke padArtharUpa che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratimAzataka'mAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro ] 269 raviprabhArUpI pArtha nidrAharaNamAM heturUpa che eTale padArtharUpa kAvyaliMga jANavo. rUpaka ahIM kAvyaliMga ane vinoktino anugrAhaka che. Ama ahIM anugrAhyaanugrAhakabhAva saMkara che. atre svopanna vRttimAM yazovijayajIe mammaTanAM alaMkAralakSaNo uddharIne alaMkAro samajAvyA che. 16mA zlokamAM paryAyokta alaMkAra che. jemake, sadbhaktyAdiguNAnvitAnapi surAn samyagdRzo ye dhruvaM manyate sma vidharmaNo gurukula bhraSTA jinArcAdviSaH / devAzAtanayA'nayA jinamatAnmAtaMgavallebhire sthAnAMgapratiSiddhayA vihitayA te sarvato bAhyatAm // ahIM jinapratimAnA pUjanano dveSa .karanArA (luMpako)no cAMDAlanI jema bahiSkAra karavAnuM kahyuM che kAraNake teo devonI AzAtanA karanArA che. AzAtanAthI ja temane 'karmacAMDAlatva' prApta thayuM che evuM guNIbhUtavyaMgya paNa pratIta thAya che. yazovijayajIe hemacandranI paryAyoktanI lakSaNakArikA uddharatAM kahyuM che ke "vyaMgyanI ukti te paryAyokta che" A hemavacanathI ahIM paryAyokta alaMkAra thayo che. vaLI devanI AzAtanAne kAraNe temanI (luMpakonI) badhI bAjuethI bAhyatA (bahiSkAra) samajavI. A hetunA utprekSaNane lIdhe ahIM gamyotprekSA che ema jANavuM. A sivAya vat zabdanA prayogane kAraNe 'mAtaMgavaMtu mi'mAM upamAlaMkAra paNa che kAraNake devanI AzAtanA karanArAone kavie cAMDAlanI upamA ApI che. Ama paryAyokta, gamyotprekSA ane upamA traNeya alaMkAro svIkAravA joIe. 22mA zlokamAM suMdara prativastUpamA alaMkAra kavie yojyo che H jJAtaiH zalyaviSAdibhirnu bharatAdInAM niSiddhA yathA kAmA no jinasadmakAraNavidhirvyaktaM niSiddhastathA / tIrthezAnumate parAnanumate dravyastave kiM tato neSTA cejvariNAM tataH kimu sitA mAdhuryamunmuJcati // ahIM ema kahevAmAM AvyuM che ke jema sAkara potAnI madhuratA choDatI nathI, bhale tAvavALA mATe te yogya na hoya topaNa tenI svabhAvasiddha madhuratA to rahe ja che tema bhagavaMtoe svIkArelA dravyastavanuM bIjAonA doSathI asuMda25NuM siddha thatuM nathI. yazovijayajIe spaSTa nathI karyuM paNa sAkaranI madhuratA ane dravyastava vacce vastuprativastubhAva rahelo che. sAdhAraNaguNa mAdhurya ane saundarya che. 34mA zlokamAM aMtima caraNamAM samAlaMkAra che H sattantroktadazatrikAdividhau sUtrArthamudrAkriyA yogeSu praNidhAnato vratabhUtAM syAd bhAvayajJo hyayam / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha bhAvApadvinivAraNAdbahuguNe hyatra hiMsAmati mUDhAnAM mahatI zilA khalu gale janmodadhau majjatAm // aMtima caraNamAM kahyuM che ke mUDhamatio saMsArarUpI samudramAM DUbatA hoya che, temanA gaLe moTo paththara ucita ja che. TIkAmAM yazovijayajI kAvyaprakAzakAranuM lakSaNa TAMkatAM kahe che ke "yogyatAno yoga te sama" alaMkAra che. DUbatA pApIo ane temanA gaLe zilAropa ema yogya paNa asad padArthono yoga thayo che. ahIM bIjA prakArano samAlaMkAra che. jamA zlokamAM aprastutaprazaMsA alaMkAra che evuM svopaNa vRttimAM yazovijayajI svayaM jaNAve che : bhrAnta ! prAntadhiyA kimetaduditaM pUrvAparAnizcayAt yena svazramaklRptacaityamamatA mUDhAtmanAM liGginAm / unmArgasthiratA nyaSedhi na punazcaityasthitiH sUriNA vAgbhaGgI kimu yadyapIti na mukhaM vakra vidhatte tava // ahIM chellA caraNamAM kahyuM che ke vAkyaracanAe tAruM mukha vAMkuM nathI karyuM zuM? arthAt karyuM ja che. avyAkaraNikane saMbodhIe ahIM mukhane vAMkuM karavA rUpI kAryanuM abhidhAna thayuM che je dvArA prastutamAM vakroktinA abhidhAnathI A aprastutaprazaMsA alaMkAra thayo che. "prastutAzrayavALI te aprastutaprazaMsA che" evuM tenuM lakSaNa che. joke ahIM payiokta vizeSa yogya jaNAya che kAraNake "mukha vAMkuM thaI gayuM' e vyaMgya che paNa ukta thaI gayuM - kahevAI gayuM che. AthI paryAyokta vizeSa baMdha bese kamA zlokamAM upamA ane rUpakanI manohara saMsRSTi racAI che? prApyA nUnamupakriyA pratimayA no kApi pUjA kRtA caitanyena vihInayA tata iyaM vyartheti mithyA matiH / pUjA bhAvata eva devamaNivatsA pUjitA zarmade tvetattanmatagarvaparvatabhidAvajraM budhAnAM vacaH // ahIM pratimAnI pUjA bhAvathI karI hoya to te devamaNinI jema kalyANa karanArI che, AthI vidvAnonuM vacana temanA (= laMpakanA) matanA gavarUpI parvatane chedavAmAM vajarUpa che ema anukrame upamA ane rUpakanI saMsRSTi racAI che, je atyaMta rocaka che. pUjA ane devamaNi vacce upameyopamAna bhAva che, zamatva sAdhAraNadhamI che, vat upamAvAcaka che. rUpakamAM garva-parvata ane vacana-vajano abhedAropa che, kaThoratA sAdhAraNadharma che. banne tilataMDulanyAye rahelA hovAthI saMsRSTi alaMkAra thayo che. 79mA zlokamAM suMdara razanopamA alaMkAra thayo che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratimAzatakamAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro ] 201 utphullAMmiva mAlatI madhukaro revAmivebhaH priyAM mAkandadrumamaJjarImiva pikaH saundaryabhAjaM madhau / nandaJcandanacArunandanavanI bhUmimivadyo: patistIrthezapratimAM nahi kSaNamapi svAntAdvimuJcAmyaham // ahIM ema kahyuM che ke jema bhramara khIlelI mAlatIlatAne, jema hAthI suMdara revAnadIne, jema kokila vasaMtamAM saundaryavALI AmramaMjarIne, jema indra suMdara caMdananA vRkSothI ramaNIya banelI nandanavananI bhUmine choDato nathI tema huM (= kavi) tIrthaMkaranI pratimAne hRdayamAMthI eka kSaNa paNa choDIza nahIM. Ama, ahIM kaMdorAnI kaDIonI jema upamA gUMthAyelI che. AthI rasopamA alaMkAra thayo che. 100mA zlokamAM manohara svarUpotprekSA che : kiM brahmaikamayI kimutsavamayI zreyomayI kiM kimu jJAnAnandamayI kimmunnatimayI kiM sarvazobhAmayI / itthaM kiM kimiti prakalpanaparaistvanmUrtirudvIkSitA kiM zabdAtigameva darzayati saddhyAnaprasAdAnmahaH // ahIM ri dvArA hetRtprekSA che. vaLI "vinmutsavamathI" vageremAM utsavAdimAM navarUpanI utprekSA che temAM akramadoSa nathI, kAraNake utprekSAmAM kramanuM koI niyaMtraNa nathI. mammaTanI jema aMte bhagavatpratimAnA darzanane brahmAsvAda jevuM darzAvavA "sanaprayogana mautimUta' vagere zabdo paNa TIkAkAre prayojyA che. svarUpanuM utprekSaNa hovAthI svarUpotprekSA paNa - Ama pratimAzatakamAM yazovijayajIe pratimA'sthApana mATe zAstrArtha prayojyo hovA chatAM aneka zloko kavitvathI bharapUra che ane haLavAM udArahaNone kAvyamaya svarUpa ApIne tarka ane kavitA banneno subhaga samanvaya temaNe sAdhyo che. temanI svopakSa vRttimAM zlokonuM spaSTIkaraNa karatI vakhate moTe bhAge te-te alaMkArono paNa nirdeza karyo che. temaNe mammaTa ane hemacandranAM uddharaNo TAMkyAM che. mammaTanA 'kAvyaprakAza' upara temaNe TIkA racI che, je hAla dvitIya ane tRtIya ema be ullAsa paryaMta prApta thAya che. paraMtu alaMkAronA saMdarbhamAM temaNe 'pratimAzataka'nI vRttimAM alaMkAronuM svanirUpaNa paNa kvacit karyuM che te jotAM kadAca 'kAvyaprakAza'nA dasamA ullAsa sudhI temaNe TIkA racI hovAno saMbhava che. joke saMpUrNa TIkA prApta na thAya tyAM sudhI ApaNe koI cokkasa nirNaya na bAMdhI zakIe. yazovijayajIe mahadaMze sAdRzyamUlaka alaMkArono prayoga karyo che, jemAM upamA, utprekSA, rUpaka, atizayokti, dRSTAMta ane vinokti mukhya che. upamA, rUpaka ane utprekSAno pratimAzatakamAM pracura prayoga prApta thAya che; khAsa karIne Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pratimAvirodhI lupakonA matanuM nirasana karavAmAM haLavA kaTAkSo ke tIvra kaTAkSonA yojanamAM yazovijayajIe uparyukta alaMkArono prayoga karyo che. e ja rIte jinapratimAnI prazaMsAmAM ane aMte bhaktahRdayanA samarpaNa dvArA je AdrabhAvonI abhivyakti karavAmAM AvI che tene uparyukta alaMkAro puraskAre che. * vRttimAM aprastutaprazaMsA, payiokta vagere alaMkArono nirdeza kAvyaprakAzanI lakSaNakArikAo sAthe karavAmAM Avyo che. hemacandranA "kAvyAnuzAsanamAMthI paNa teo lakSaNo uddhare che. AgaLa noMdhyuM tema "kAvyAnuzAsana uparanI "alaMkAracUDAmaNi' vRtti upara paNa temaNe vRtti racI hatI paraMtu durbhAgye te anupalabdha che. AnaMdavardhana ane abhinavaguptanA graMthono paNa yazovijayajIe UMDo abhyAsa karelo che. pratimAzatakanI svopajJa vRttimAM temaNe alaMkAranirdezanI sAthesAthe kyAreka pUrvapakSanA nirasananA zlokomAM arthAntara- saMkramitavAcya (1,24), vyaMgyArtha ane zAntarasanA (1,30) ullekho karyA che. A carcAo pUrvAcAryonA graMthone AdhAre ja karI che. saMbhavataH teo AnaMdavardhananA dhvanisiddhAntane svIkAre che eTale alaMkAranirUpaNa paNa temaNe zAntarasane upakAraka thAya e rItanuM karyuM che. prazAMtapratimAnA darzanathI thatA AnaMdane "sakalaprayojanamaulibhUta kahevAmAM mammaTanA kAvyaprakAzanI spaSTa chAyA jhilAI che. (pra.za. pR.300) alaMkAronA je peTAprakAro che tenAthI paNa yazovijayajI sumAhitagAra che. jemake pra.za.ramAM (pR.3) pratimAlupakone temaNe aMdhapuruSo sAthe sarakhAvyA che. yazovijayajIe svayaM AmAM kalpitopamA ane utaikSA banne alaMkAronI saMbhAvanA darzAvI che. AMdhaLo jANe ke darpaNamAM jue tema A kumatio dhAryuM ja karanArA che. ahIM saMbhAvanAmUlaka unnekSA che athavA kalpitopamAna upamA che paraMtu, kalpitopamAna upamAmAM upamAna sadaMtara kalpita hoya che, temAM ghaNI vAra "ri thI AraMbha thAya che, jyAre ahIM lupakomAM aMdhapuruSanI uakSA sahaja che. lekhako ajJAnarUpI aMdhakArathI aMdha che evuM sahaja rIte phalita thaI zake che. joke alaMkArazAstranA graMthakAroe aucityapUrvaka je yoryuM che te rIte nirNaya karavo evo namra nirdeza paNa temaNe karyo ja che. zloka 3mAM vedAdi zAstrane AdhAre paNa uakSA prayojI che. jemake doSAkara eTale candra. chAyAzleSathI mana candramAM praveze che e kRtimatane AdhAre temaNe svarUponspekSA racI che. "kAvyaprakAzakAranA mata pramANe A dyotaka ulTekSA che, jemAM saMbhAvanA che, jyAre hemacandranA mata pramANe ahIM asadharma - je dharma upameyamAM hoto ja nathI tenI saMbhAvanA vim' dvArA karavAmAM AvI che, to svayaM yazovijayajI ahIM "nimpatIva" vagerenI jema viSa utpanna karanAra mohanI jema lupta' vagere vaDe Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzatakamAM prayojAyelA prasiddha alaMkAro | 273 lupakanI manomUDhatAnuM adhyavasAna thayuM che arthAt moharUpI viSano mUDhatA sAthe abhedAdhyavasAya thayo che tethI svarUponspekSA che ema kahe che. Ama, "sAdhyavasAnA vyApArapradhAnA' uakSA evo rudhyakano mata ahIM yazovijayajI svIkAratA jaNAya che. aMtima zlokamAM paNa kavie hetUTekSA racI che. upamA pachI ubhekSA kavino priya alaMkAra jaNAya che. zloka 9nA vyatireka alaMkArane samajAvyA pachI teo kAvyaprakAzano mata uddhare che ane pachI noMdhe che ke vyatireka mAtra upameyanA utkarSamAM ja hoya evuM nathI, paraMtu apakarSamAM paNa hoI zake. vizeSa carcA "alaMkAracUDAmaNi'nI vRttimAM joI levAnuM kahe che. Ama yazovijayajI upameyano apakarSa paNa svIkAre che, je ruvyaka ane jayarathanA matanuM anusaraNa che. "alaMkAracUDAmaNi'nI vRtti anupalabdha hovAthI ahIM AthI vizeSa prakAza pADI zakAto nathI. (pra..pR.30) A sivAya vyatireka, asaMbadhe saMbadhamUlA atizayokti, AkSepa kAvyaliMga ane saMkara alaMkAronAM manorama udAharaNo temaNe racyAM che. 16mAM zlokamAM paryAyokta. gamyovekSA ane upamAlaMkAranI manohara saMsRSTi racI che. pUrvapakSa (lupaka)nA matanuM nirasana karavA temaNe uakSA, rUpaka, to kayAreka nidarzanA ane dRSTAnta paNa prayojyA che. moTe bhAge yazovijayajI mammaTanA matane anusaryA che. temaNe "kAvyAnuzAsanane AdhAre paNa alaMkAralakSaNo ApyAM che. chatAM svopajJavRtti jotAM lAge che ke mammaTanA mata tarapha temano jhoka vizeSa che. jemake jamA zlokamAM vyaMgya evuM kArya kahevAyuM che eTale payiokta vizeSa yogya gaNAya chatAM mammaTa pramANe ahIM aprastutaprazaMsA thAya che ane yazovijayajI ene anumodana Ape che. ulmA zlokano zAntarasane puraskRta karato rasanopamAlaMkAra camatkRtisabhara Ama pratimAzatakamAM yazovijayajInuM kavi tarIkenuM svarUpa supere vyakta thAya che. AthI nIrasa gaNAtI zAstracarcA saraLa ane rasAvaha banI rahI che. pAdaTIpa - 1. pratimAzataka, bhAvaprabhasUrikata laghuvRtti sameta, saMpA. zrI vijayakamalasUri zrI AtmAnanda granyaratnamAlA-42, saM.171, bhAvanagara (A kRti saM.1783mAM racAyelI che.) 2. pratimAzataka, bRhadravRtti sameta, saMzo. munizrI pratApavijaya zrI mukti kamala jaina mohanamAlA-7, vara saM.246 (I.sa.1920). saMdarbhagraMtho 1. zrI yazovijayasmRtigraMtha, saMpA. zrI yazovijayajI mahArAja, zrI yazobhAratI prakAzana samiti, vaDodarA, I.sa.157. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 2. yazodohana, harAlAla rasikadAsa kApaDiyA, yazobhAratI jaina prakAzana samiti puSpa 2. I.sa.1966, muMbaI. " 3. pratimAzataka, svopanna bRhadravRtti sameta, munizrI pratApavijayajI, zrI muktikamala jaina mohanamAlA-9, I.sa.1920. 4. kAvyAdarza, saMpA. DI.ke. guptA, prakA. meharacanda lachamanadAsa, dilhI, I.sa.1973. 5. kAvyaprakAza, jhaLakIkaranI bAlabodhinI sAthe, saMpA. raghunAtha karamArakara, bhAMDArakara oriyanTala InsTiTyUTa, I.sa. 1965. 6. alaMkArasarvasva saMjIvanI TakA sAthe, saMpA. DaoN rAmacandra trivedI, prakA. motIlAla banArasIdAsa, vArANasI. I.sa.1977. 7. pratimAzataka, anuvAdaka vakIla mUlacaMda nAthubhAI, prakA. nirNayasAgara, muMbaI, saMvata 1858 (2) noMdhaH A kArya daramyAna jaina darzananA pAribhASika zabdonI samajUtI ane yathArtha mArgadarzana ApavA badala huM paM. rUpendrakumAra pagAriyAno AbhAra mAnuM chuM. bhavAn bhAnurmUtvA hRdayakamalaM smerayatu me dviraiphaH payaptiM tadanu vasatiM tatra kurutAt / sudhAMzuH sannasmin kiraNanikarairvarSatu tato na yAce tvAmanyat kimapi bhagavan bhaktyadhikRteH / / he bhagavanuM | sUrya banIne A ghasanA hRdayakamalane vikasAvo ane pachI bhamara banIne temAM vAsa karo. pachI caMdra banIne tamArI zItala karuNAnAM kiraNo e kamala upara varasAvo. he bhagavAna, tamArI bhaktinA adhikAra sivAya bIjuM kazuM huM tamArI pAse mAgato nathI. upAdhyAyayazovijaya (zrI goDI pArzvanAtha stotra') Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amRtavelanI sajjhAya'mAM sAdhanApaddhationuM Alekhana paMDita yazovijayagaNi nakazA vinA moTA zaheranI galIkUMcImAM mArga gotyo jaDe nahIM. snehInuM ghara maLe nahIM. sAdhanAkSetre paNa navAsavA sAdhakane A mUMjhavaNa ghaNI vAra thatI hoya che potAnI cAlu bhUmikAthI AgaLa zarUAta kema karavI ane kyAMya aTavAI na javAya tema lagAtAra zI rIte AgaLa dhapyA karavuM. sAdhanApathano nakazo hoya to sAruM ema lAgyA kare. 'cetana ! jJAna ajavALIe...'nA madhurA AmaMtraNathI zarU thatI 'amRtavelanI sajjhAya' sAdhako mATe mArgadarzikAnI garaja sAre tevI AsvAdya, nAnakaDI, geya kRti che. gAtA jAva ne AgaLa vadhatA jAva ! madhura kaMThe, bhAvavAhI rIte koI sAdhaka prastuta svAdhyAyanI ogaNatrIsa kaDIo gAto hoya to zrotAoya tenA rasapravAhamAM sAthesAthe vahyA kare tevI sarasatA prastuta kRtimAM che. paMcasUtraka' granthanA prathama sUtrane najara sAme rAkhI banAvavAmAM Avela gaNAtI A kRti mAtra avataraNa na banI rahetAM sundaratara maulika racanA banI UThI che, te mahopAdhyAya zrImad yazovijaya mahArAjAnI kalamano camatkAra che. joke, sauthI vadhu mahattvanI bAbata to e ja che ke A kRti gAgaramAM sAgaranI jema sAdhanAmArgane sacoTatAthI, ekadama saMkSepamAM mUkI jAya che. pholDeDa nakazAnI jema amRtavelanI sajjhAya'ne joIe to phosTsa A rIte khUlaze : pahelI kaDImAM AtmaguNanA anubhAvananuM AmaMtraNa che. A anubhAvana pahelAM hRdayamAM je madhumaya jhaMkAra UpaDe che tenI noMdha bIjI ane trIjI kaDI Ape che. sAdhanAnI pRSThabhUnuM madhura Alekhana. cothIthI 23mI kaDI anubhAvananA mArganuM vizada varNana Ape che. catuHzaraNagamana, duSkRtagaha ane sukRtaanumodanAnI sAdhanAnuM rasa jharatuM bayAna uparyukta kaDIomAM che. sAdhanApaddhatinuM bIjI vAra varNana karatA pahelAM 24mI ane 25mI kaDI sAdhaka tarapha kemerA pherave che. AtmadarzananI madhurI vAto A be kaDIomAM che. 26thI 28mI kaDImAM pharI sAdhanAmArganA mArmika pakSanuM udghATana thayuM che. hitazikSA sAthe 29mI kaDIe kRti pUrI thAya che. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha sAdhanAmArganuM varNana be vAra thayuM che H cothIthI zarU karIne 23mI kaDI sudhI, 26thI 28mI kaDI sudhI. pahelI vakhate catuzaraNagamana Adi traNa tattvonI vAta che, bIjI vakhate svAdhyAya, nirmohatA Adi ATha sopAna batAvAyAM che. cAlo kaDIone gAtAMgAtAM A pholTeDa nakazAe cIMdhelA rAha para cAlIe : pahelI kaDI cetana jJAna ajavALIe, TALIe mohasaMtApa re, citta DamaDolatuM vALIe, pALIe sahajaguNa Apa re. majhAnuM nimaMtraNa che AtmaguNanA anubhAvananuM : "pALIe sahajaguNa Apa re." kevo anero AnaMda Ave - jJAna ke asaMgatA jevA guNonA anubhavanano! anubhAvana. DUbI javAnuM. Feel karavAnuM. pachI svAdhyAyamAM vaMcAtAM maharSionAM vacano, pravacano ke saMgoSThIomAM TAMkavA mATenAM ja nahIM, aMdaranI duniyAmAM praveza karAvanArAM banI raheze. AnaMdanI chAkamachoLa UDI rahe. cAlo, AmaMtraNa to majhAnuM che. paNa e samArohamAM pravezavA mATenuM AmaMtraNapatra kayAM ? cittadhairyanI keDIe calAya to ja pelA samArohamAM upasthita rahI zakAya. e kaDI tarapha ja AnaMdalokanuM dvAra khulluM hoya che. citta DamaDolatuM vALIe.' cittanuM DAmADoLapaNuM jAya ane te sthira bane to AtmaguNonuM anubhAvana thaI zake. AtmaguNonI ane ApaNI vacce je paDado che tene cIrI nAkhavAno che. saMta kabIra mArmika rIte kahe che: ghUMghaTa kA paTa khola re, tohi piyA mileMge...' cittanI DAmADoLa avasthA ja paDado che. to, cittanI bahirmukhI sapharane antarmukhI banAvI zakAya to ja jJAnAdi guNonuM anubhAvana thAya. tame pUchazo paNa Akhare citta bahAra ja kAM doDyA kare ? cittanI A doDanuM kAraNa che padArtho ane vyaktio parano moha. managamatA padArthone jotAM ja cittanuM tyAM anusaMdhAna thAya che, e padArtho para potAnuM svAmitva sthApavA mATenA prayAsonI lAMbI hAramALA zarU thAya che. ekaeka padArthane jue ane cAhe yA dhikkAre evuM A citta. ene sthira banAvavA amoha lAvavo paDe. tame vastune mAtra juo ja. nirbheLa darzana, AkarSaNa nahIM. vAta to ThIka che. paNa janmothI ghara karI beThelA mohanA corane kaI lAkaDIe hAMkI kADhavo ? "cetana ! jJAna ajavALIe." jJAnano ujAsa aMdara jatAM ja moha bhAgaze. prakAzamAM rahevAnuM corane pAlave nahIM. jJAna, amoha, cittasthaya - AtmaguNonuM anubhAvana. keTalo majhAno krama ! zAstrIya vacanonA anuprekSaNAtmaka jJAnathI moha haTe moha ocho thatAM, cittanuM DAmADoLapaNuM - asthaya dUra thAya. ne tyAre jJAnAdi guNonuM anubhAvana Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amRtavelanI sajjhAya'mAM sAdhanApaddhationuM Alekhana ] 277 thAya. anuprekSAthI prAraMbhAI anubhUtimAM viramatI A yAtrA kevI to sukhada che ! bIjI ane trIjI kaDI : madhumaya jhaMkAra upazamaamRtarasa pIjIye, kIjIye sAdhuguNagAna re; adhamavayaNe navi khIjIye, dIjIe sajjanane mAna re... krodha anubaMdha nita rAkhIe, bhAkhIye vayaNa mukha sAca re; samakitaratna ruci joDIye, choDIye kumati-mati-kAca .... sAdhanAnA kSetre kadama upADatAM pahelAM hRdaye joIze madhumaya jhaMkAra. bIjI ane trIjI kaDI A jhaMkAranI vAto laI AvI rahI che. uparanA be duhAmAM varNavela ATha hitazikSAonuM pAlana ApaNane samatA, sAdhupuruSo pratyenuM sanmAna, satyabhASaNa ane samakita jevI saMpadAonI bheTa Ape che. 'upazama amRta rasa pIjIe', 'adhama vANe navi khIjIye' ane 'krodha anubaMdha niva rAkhIe' A traNa hitavacanonA pAlanathI samatA puSTa bane che. 'kIjIye sAdhuguNagAna re' ane dIjIye sajjanane mAna re' paMktio sAdhupuruSonI bhakti karavA prere che. 'bhAkhIe vayaNa mukha sAca re' kaDI satya bhASaNa mATe udbodhana Ape che. 'samakitaratna ruci joDIe' ane 'choDIye kumati-mati-kAca re' A be hitavacana mithyA dRSTi choDI samyaktvaprApti mATe preraNA Ape che. AThe hitazikSAonuM pAlana kevo jhaMkAra khaDo kare che ? cittamAM samatva vyApI jAya tyAre anAdinI rAga ane dveSanI gAMTho thoDI DhIlI paDavAthI citta rasathI chalakAtuM bane che. 'zrIpALa rAsa'mAM granthakAre kahyuM che tema sarasatAne granthimuktatA - nigranthatA joDe pUro saMbaMdha che. (prema taNI pere zIkho sAdho, joI zelaDI sAMTho, jihAM gAMTha tihAM rasa navi dIse, jihAM rasa tihAM navi gAMTho re...) have mahApuruSonAM guNagAna karavAnuM mana thAya che. phUMphADA mArato ahamno zidhara have heTho beTho che. ahamnI zithilatAne ja kAraNe koI kadAca jematema bolI jAya che to mana para kazuM AvatuM nathI. evI sAmAnya vyaktitvonI vAtone kudAvI jaIe chIe. (adhamavayaNe navi khIjIe.) hA, satpuruSonI vAto para, temanA hitopadeza 52 pUratuM dhyAna apAya che. nigranthatA eTalI hade vikasavI joIe ke vAtevAte gAMTho mAratA hatA te bhUtakALanI ghaTanA banI jAya. 'krodha anubaMdha niva rAkhIe.' anubaMdha na rahe. krodha tAtkAlika AvI jAya, paNa e ghaNo samaya TakanAro na bane. gAMTha maDAgAMTha na paDatAM saiDakAnA prakAranI gAMTha ja paDe, je palakavAramAM chUTI jAya. krodhano anubaMdha na rahe, tenuM sAtatya na rahe enuM kAraNa upazamarasanuM karAyeluM pAna che. asatya bolavA AdinAM dUSaNo paNa jaI rahyAM che. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha pranthio badhI ogaLI rahI che. nirgasthatA vikasI rahI che. mithyAtvanI pranthi jatAM, e motiyAnuM oparezana thatAM dRSTi jhaLAMhaLAM thaI gaI che. samakitaratna' sAthenI AtmIyatA - samIpatAe mithyAtvanA kAcanI asalI bhUmikA chatI karI dIdhI che. A jhaMkAra - bhItarI raNakAranI pRSThabhU upara sAdhaka sAdhanAne paMthe paLe che. AgaLanI kaDIo e sAdhanApathanuM mArmika varNana laI AvI rahI che. kaDI 4thI 8aa : catuH zaraNagamana zuddha pariNAmanA kAraNe, cAranAM zaraNa dhare citta re. prathama tihAM zaraNa arihaMtanuM, jeha jagadIza jagamitta re... je samavasaraNamAM rAjatA, bhAMjatA bhavika saMdeha re, dharmanAM vacana varase sadA, puSparAvarta jema meha re... zaraNa bIjuM bhaje siddhanuM, je kare karma cakacUra re, bhogave rAja zivanagaranuM jJAna AnaMda bharapUra re... sAdhunuM zaraNa trIjuM dhare, jeha sAdhe zivapaMtha re; mULa-uttara guNe je varyA. bhava taya bhAva nirgastha re.. zaraNa cothuM dhare dharmanuM, jehamAM vara dayAbhAva re, je sukha hetu jinavara kahyo, pApajaLa taravA nAva re. cAranAM zaraNa e parivaje, vaLI bhaje bhAvanA zuddha re... catuzaraNagamana, duSkatagaha ane sukataanumodanA, sAdhanAno rAjapatha. upazama-amRtanAM pAna ane sAdhujanonAM guNagAna vaDe jenA haiye madhura jhaMkAra UpaDyo che te sAdhanAmArga bhaNI DhaLe che. zaraNa svIkAra AdinI tripuTI dvArA mokSa maLe che. janamajanamathI viSayo ne kaSAyo ne karmonAM baMdhanamAM phasAyela Atama muktipaMthe prayANa karavA have pAMkho vijhe che. pavitra paMcasUtraka grantha kahe che tema A tripuTI dvArA saMsAranAzano krama A pramANe che : tripuTInI sAdhanA tathA bhavyatvano paripAka, pApakarmano nAza, zuddha dharmanI prApti, saMsAranAza. 'amRtavelanI sakjhAyamAM catu zaraNagamana Adi dareka dvArA prApta thatA alagaalaga guNanI carcA che. catuzaraNa svIkAra dvArA zubha bhAva prApti. duSkatagaha dvArA saMvaranI vRddhi. sukataanumodanA dvArA karmakSaya zaraNa svIkAranI sAthe paramAtmAnA anugrahakSetramAM ane dharmamahAsattAnA prabhAvakSetramAM Avela sAdhakanA haiyAmAM zubha bhAvono pravAha UchaLavA mAMDe che. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavelanI sajhAyamAM sAdhanApaddhationuM Alekhana | 279 pAponI nindA dvArA karmone AvavAnAM dvAro baMdha thAya che. sukRta anumodanA dvArA jUnAM kama nirjarI jAya che. kevI sundara A tripuTI! mohathI kaluSita cittane nirmoha banAvavA mATeno A kevo sarasa sAdhanAkrama ! adbhuta che zaraNasvIkAra. ahamunuM vigalana sAdhakane zaraNAgatine paMthe laI jAya che. "zuddha pariNAmanA kAraNe, cAranAM zaraNa dhare citta re...' jagatanA svAmI ane jagatanA mitra arihaMta paramAtmAnuM zaraNa sAdhaka svIkAre che. sAdhakanI mananI AMkho samakSa samavasaraNa khaDuM thaI jAya che. samavasaraNamAM paramAtmA siMhAsana para beThA che. dezanAnI ramya jhaDI varasI rahI che. vacce vacce puchAtA praznono paNa madhuratAthI paramAtmA uttara ApI rahyA che. sametazikharanI yAtrAe jaI rahelA eka mumukSane meM kaheluM : gaDhavAlikA nadInA kAMThe klAka-be klAka jo dhyAnamAM sarI zakAya to aDhI hajAra varasono samaya kaMI moTo nathI. kaivalyaprApti pachI devAdhideva mahAvIra prabhunA prathama samavasaraNanI dhyAna dvArA maLela e jhalaka kharekhara adbhuta hoya. bIjuM zaraNa siddha paramAtmAnuM. jemaNe tamAma karmono kSaya karyo ane zivanagarInuM rAja hAthavaguM karyuM. eka siddha paramAtmA siddhimAM gayelA tyAre ApaNe anAdi nigodamAMthI nIkaLI bahAra AvelA. ApaNI vikAsayAtrA jemanI siddhi dvArA zarU thaI te paramAtmAnA caraNomAM anaMtaza vandanA. : trIjuM zaraNa sAdhu mahArAjanuM. bhAvanirjhanthanuM. muktimArganI ArAdhanA karatA. mahAvratonA dhAraka, uttara guNo (caraNa sittari karaNa sittari Adi)nA. pAlaka munirAjanA caraNomAM vandanA. cothuM zaraNa dharmanuM. dayAthI sohato A dharma sukhanA heturUpa che ane A dharma ja saMsAranA sAgarane pele pAra javA mATe nAvaDI samAna che. kaDI 8AAthI 14 : dukRtagartA durita savi ApaNA niMdIye, jema hoya saMvaravRddhi re. Ihabhava parabhava AcaryA, pApa adhikaraNa mithyAta re, je jinAzAtanAdika ghaNA, nindIye teha guNaghAta re. guru taNAM vacana te avagaNI, gUMthiyAM ApamatajALa re, bahu pare lokane bhoLavyA, niMdIye teha jaMjALa re... jeha hiMsA karI AkarI, jeha bolyA mRSAvAda re. jeha paradhana harI harakhiyA, kIdhalo kAmaunmAda re... jeha dhanadhAnya mUccha karI, seviyA cAra kaSAya re. rAga ne dveSane vaza huA, je kiyo kalaha upAya re... jUTha je ALa para dIyA, je kayAM pizunatA pApa re, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha rati arati niMda mAyA mRSA, vaLIya mithyAtva saMtApa re... pApa je ehavA seviyA, teha niMdIye tihuM kALa re.. sAdhaka potAnAM pAponI nindA kare che. bahu mArmika paMktio che A duSkatagahanI. sAdhaka e kaDIo raTato jAya che ne raDato jAya che. AMsujaLathI bhInA mukhakamalathI uccArAtI A kaDIo dhasamasatA AvI rahelA karmanA pUrane khALavA mATe samartha che. tIrthaMkara paramAtmAnI ane gurudevanI azAtanAthI laIne hiMsA Adi aDhAra pApasthAnako paikInA koI paNa pApane pote AcaryuM hoya to tene sAdhaka nirje che. kaDI 14thI 23 sukRtaanumodanA sukataanumodanA kIjiye, jima hoya karma visarAla re.. vizvaupakAra je jina kare, sAra jinanAmasaMyoga re; te guNa tAsa anumodiye, puNyAnubaMdha zubha yoga re.. siddhanI siddhatA karmanA, kSaya thakI upanI jeha re; jeha AcAra AcAryano, caraNa vana sIMcavA meha re.. jeha uvajhAyano guNa bhalo, sUtrasajhAya pariNAma re, sAdhunA je vaLI sAdhutA, mULa-uttara guNadhAma re.. jeha virati-deza zrAvaka taNI, je samakita sadAcAra re, samakitadRSTi sura nara taNo, teha anumodiye sAra re.. anyamAM paNa dayAdika guNo, jeha jinavacana anusAra re, sarva te cita anumodIe, samakitabIja niradhAra re... pApa navi tIvra bhAve kare, jehane navi bhavarAga re, ucita sthiti je seve sadA, teha anumodavA lAga re... thoDalo paNa guNa para taNo, sAMbhaLI harSa mana ANa re, doSa lava paNa nija dekhatAM, nirguNa nijAtamAM jANa re... ucita vyavahAra avalaMbane, ema karI sthira pariNAma re, bhAviye zuddha nayabhAvanA, pAvanAzaya taNuM ThAma re... bahu sarasa che bAvIsamI kaDI. AkhIya "amRtavelanI sajhAya' adbhuta che. paNa koI kahe ke, ogaNatrIsa kaDI yAda rahe tema nathI, koI becAra 'utkRSTa kaDI batAvo, to bAvIsamI kaDI kaMThastha karavAnuM sUcavavAnuM mana thAya. thoDalo paNa guNa para taNo, sAMbhaLI harSa mana ANa re, doSa lava paNa nija dekhatAM, nirguNa nijAtamAM jANa re...' ApaNI dRSTine anumodanAno jhoka ApavA mATe A kaDInuM vAraMvAranuM raTaNa jarUrI che. sukRtanI anumodanA. "jima hoya kama visarAla re..' kalyANa maMdira stotranuM peluM rUpaka yAda AvI jAya che : "gosvAmini phuritacetasi dRSTamAtre..' coro Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "amRtavelanI sajhAyamAM sAdhanApaddhationuM Alekhana | 281 gAyonA dhaNane laI jaI rahyA che. bharavADane khabara paDe che ane te DaMgoro laI doDato. pAchaLa paDe che. tenI hAka ane tenuM raudra svarUpa joI coro dhaNa mUkI "gacchatti karI. jAya che. arihantonA AhatyanI anumodanA karatI vakhate thAya ke paramAtmAnA prabhAvathI mArAM kama vilIna thaI rahyAM che. siddhonA siddhatvanI, AcArya mahArAjanA AcAranI, upAdhyAyajInA adhyApananI ane munirAjanA mahAvratapAlananI ApaNe anumodanA karIe ane te te guNo utkaTa rIte ApaNAmAM kaI rIte Ave enuM cintana karIe. zrAvakonA dezavirati dharmanI ane samakitanA sadAcAranI ja nahIM, jyAM jyAM koInAmAM paNa pApabhIrutA, karuNA Adi dekhAya tyAMtyAM tenA te-te guNanI anumodanA karavAnI che. A anumodanA ApaNA hRdayane vizuddha banAve che. kaDI 24-25 deha mana vacana pudgala thakI, karmathI bhinna tuja rUpa re; akSaya akalaMka che jIvanuM, jJAna-AnaMda-svarUpa re.. karmathI kalpanA Upaje, pavanathI jema jaladhi vela re, rUpa pragaTe sahaja ApaNuM, dekhatAM dRSTi sthira mela re.. | tripuTI sAdhanAthI moha pAtaLo paDyo. nimohitA AvavAthI AtmaguNonuM anubhAvana zakya banyuM. huM koNa ane "mAruM zuMnI tAttvika bhUmikA prApta thaI. A bhUmikA bhaNI IzAro karatAM mahopAdhyAyajI kahe cheH tuM koNa che e jANa. tuM zarIra nathI, tuM mana nathI, te zabdo nathI, tuM pudgala paramANuono saMcaya nathI, tuM karma dvArA cAlita pUtaLuM nathI, tuM e badhAthI upara che. covIsamI kaDIno pUrvAdhi neti netinI aupaniSadika bhASAmAM AtmasvarUpa dazavi che. uttarArdha hakArAtmaka bhASAmAM e vAta rajU kare che. "akSaya akalaMka che jIvanuM, jJAna-AnaMda-svarUpa re." AtmAnuM A jJAnamaya ane AnaMdamaya svarUpa che te kadI kSINa na pAme tevuM ane bilakula DAgha vagaranuM che. - prazna e thaze ke, bhItara Avo AnaMdano udadhi UchaLI rahyo che to manuSya capaTI AnaMda mATe valakhAM kAM mArI rahyo che? mahopAdhyAyajI kahe che : saMkalpo ne vikalponA pavananA kAraNe taraMgAyita banela cittasamudramAM Atmika AnaMdanI jhAya paDI zakatI nathI. pavana mojAMne hiloLe caDAvI rahyo hoya to dariyAnA pANInI ArapAra najara jaI zake nahIM. hA, dRSTine vedhaka ne sthira banAvIe to AbhAsa pAmI zakAya. cittadhairya A rIte paDado uThAve che. rUpe pragaTe sahaja ApaNuM, dekhatAM dRSTi sthira mela re." dRSTi pelA taraMgone Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vIMdhIne bhItara pahoMce evuM kaMIka karavuM che. eka vAra AtmaguNonA anubhAvanano rasAsvAda lIdhA pachI vAraMvAra e anubhava doharAvavAnuM mana thaze. kaDI 2thI 28 : zreNibaddha sAdhanAsopAna dhAratAM dharmanI dhAraNA, mAratAM moha vaDa cora re, jJAnaruci-vela vistAratAM, vAratAM karmanuM jora re.. rAgaviSa-doSa utAratAMjhAratAM dveSarasa zeSa re, pUrva munivacana saMbhAratAM, vAratAM karma niHzeSa re... dekhiye mArga zivanagarInA, je udAsIna pariNAma re. teha aNachoDatAM cAliye, pAmIye jema paramadhAma re... e rasAsvAda kaI rIte maLe ? A mATe ekI sAthe khUbakhUba kAma karavAnuM che. cittavRttione niyaMtrita karavA mATe ene khUba badhuM home-worksoMpI dIdhuM che mahopAdhyAyajIe. ATha sopAno che ahIM. dharmadhyAnamAM garakAva thavuM ne mohane dabAvavo, svAdhyAyarucitAne vistAravI ne karmanA AkramaNane khALavuM, rAga ane dveSa rUpI jhera utAravuM, pUrvamaharSionAM vacanone vAraMvAra samaravAM ane karmonA kSaya tarapha AgaLa vadhavuM. - sAdhanAno A bIjo tabakko zaraNagamana Adi dvArA maLela guNaprAptine sthAyIbhAva Ape che. pAponI niMdA karI ane sukRtanI anumodanAya karI: have enuM sAtatya cAlu rahe e mATe dharmadhAraNA ane svAdhyAya. mohane vAravA mATeno ane rAgadveSarUpI jherane utAravAno upadeza samatAguNane TakAvI rAkhavA mATe che. samatAnuM sAtatya pahelethI rAkhavAnuM che. bIjI ane trIjI kaDImAM prabodhela ATha sopAnomAM paNa samatvapuSTinI vAta che. AgaLa meM kahyuM hatuM ke bIjI ane trIjI kaDI sAdhakanA jIvanamAM eka madhumaya jhaMkAra reDavA mATe che. A vAtanA anusaMdhAnamAM kahI zakAya ke 26thI 28mI kaDI pelA jhaMkArane kAyamI kema keda karI zakAya te vAta sUcavavA AvI che. tripuTInI madhyavartI sAdhanAnAM AThaATha sopAnamaya prAraMbhika ane anya binduo. athavA to sAdhanAne ja tripathagAminI gaMgA tarIke kalpI zakIe. bIjI ane trIjI kaDI : prathama phAMTo, cothIthI ra3mI kaDI sudhI bIjo phAMTo ane 26mIthI 28mI kaDI sudhI sAdhanAno trIjo phAMTo. gaMgA, jamanA ne sarasvatIno A kevo madhura saMgama! - udAsInatAnA A saMgamamAM snAna karanArano paribhramaNano thAka dUra thaI jAya che. udAsIna - UMce caDhelo. sAdhanAnI UMcAIe caDyA pachI have paramadhAma' sAme ja dekhAya che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "amRtavelanI sajhAyamAM sAdhanApaddhationuM Alekhana D 283 kaDI ramI : upasaMhAra zrI nayavijaya guru ziSyanI, zIkhaDI jeha amRtavela re, eha je catura nara Adare, te lahe sujasa raMgarela re... AnaMdanI raMgarela mATenuM A madhumaya AmaMtraNa, mahopAdhyAyajInuM AmaMtraNa, te na svIkArIe to cAle kema? bhaktiyogamAM UtaravA mATe mahopAdhyAyajInI covIzI, sAdhanAkSetre AgaLa vadhavA mATe prastuta "amRtavelanI sajhAya' ane dravyAnuyoganA ciMtana mATe dravyaguNapayayano rAsa'. kevaLa gujarAtI bhASA jANanArAo mATe paNa mahopAdhyayAyajIe kevo moTo khajAno kholI dIdho che ! mahopAdhyAyajI, vandana tamane ! . pAdaTIpa 1. zuddha pariNAmanA kAraNe, cAranAM zaraNa dhare citta re... 2. durita savi ApaNAM nidiye jima hoya saMvaravRddhi re... 3. sukRtaanumodanA kIjiye. jima hoya kama visarAla re.. mamatAnyo hi yannAsti tatpazyati na pazyati / jAtyandhastu yadastyetad bheda ityanayormahAn // janmAdha jana to mAtra, chatI vastu na dekhato. mamatve abdha to kintu, je nathI teya dekhato. upAdhyAyayazovijaya ('adhyAtmasAprakaraNa') anu. 5. zIlacandravijayagaNI Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dravyaguNaparyAyano rAsa' : eka noMdha dalasukha mAlavaNiyA zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA dvArA upA. yazovijayajIta dravyaguNaparyAyano rAsa tenA TabA sAthe I. 138mAM prakAzita thayela che. temAM vistRta viSayAnukrama uparAMta aMtamAM tenA chUTA bola' paNa chApavAmAM AvyA che. A kRti jUnI gujarAtI bhASAmAM lakhAI che. saMskRtamAM lakhAyela dravyAnuyogatarkaNA' nAmano grantha che. AnA ka bhoja sAgara che. bhoja sAgare yazovijayajInA dravyaguNaparyAyarosano AdhAra laIne AnI racanA karI che. - dravyaguNapayayano rAsa' e grantha ghaNA bhAge gujarAtImAM te saikAmAM lakhAyela eka mAtra dArzanika grantha hovAno saMbhava che. Ama gujarAtI bhASAmAM lakhAyela dArzanika sAhityamAM AnuM mahattvanuM sthAna che. A granthanI jUnAmAM jUnI hastaprata saM.1729 (I. 1673)mAM lakhAyelI maLe che. eTale e pUrve kyAreka tenI racanA upAdhyAya yazovijayajIe karI haze ema mAnI zakAya. upAdhyAya yazovijayajIkRta 'jabUsvAmIno rAsa' saM.1739mAM racAyo che eTale dravyaguNaparyAyano rAsa' e pUrve ja racAyo che emAM zaMkA nathI. jUnA kALathI cAlI AvatI carcA jJAna caDe ke kriyA - e carcA emanA kALamAM paNa zamI na hatI. eTaluM ja nahIM paNa keTalAka jJAnanI sarvathA upekSA ja karatA hatA. temAM sthAnakavAsI saMpradAya paNa eka hato. eTale granthanA prAraMbhamAM zAstranAM avataraNo ApIne upAdhyAyajIe siddha karyuM che ke jJAna vinAnI kriyA niSphaLa che ane AcAramAM paNa apavAda karavA paDe to tema karIne paNa jJAnanI ArAdhanA karavI joIe ema spaSTa karavAno prayatna upAdhyAyajIe karyo che. A graMthanuM nirmANa karavAmAM upAdhyAyajIe aneka granthonAM avataraNono upayoga karela che. tethI temanI bahuzrutatA siddha thAya che ane tethI ja kahI zakAya ke bhagavAna mahAvIrathI mAMDIne IsAnI sattaramI sadI sudhImAM dravya-guNa-paryAya vize bhAratIya darzanomAM je vicAraNA thaI haze tenuM parIkSaNa AmAM che. ane chevaTe te bAbatamAM jaina darzananI mAnyatAnI sthApanA upAdhyAyajI jevA bahuzruta rvidvAna kare e paNa apekSita che ja. granthanuM pArAyaNa karatAM e bAbata spaSTa thAya che ke AmAM upAdhyAyajIe e apekSAne nyAya Apyo ja che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dravyaguNaparyAyano casa': eka noMdha | 285 bhAratIya darzanomAM bhedavAda ane abhedavAdanA vyavasthApako thayA che ane e vAdonI parAkASThA thayA pachI ja jaina darzane vAdavivAdamAM praveza karyo che eTale svAbhAvika che ke te darzanamAM virodhI vAdonA samanvayane sthAna maLe tethI ja jainonA bhedabhedavAda che. Ama jaina darzana samanvayavAdI hoI te anekAntavAdI darzana tarIke pratiSThita thayuM che. anya darzanoe padArtha vize vicAra karyo che temAM vedAMtanA advaitadarzanamAM ekamAtra brahmapadArthanuM astitva mAnyuM che. bAkI badho teno ja prapaMca che ane te tenAthI bhinna nathI - Ama abhedavAdanuM prAdhAnya temAM che. e sivAyanA dArzanikoe padArthanI saMkhyA ekAdhika mAnI che. e badhAno bhedabhAva eTalA mATe che ke ekAdhika padArtho ekabIjAthI sarvathA bhinna che. evI saunI mAnyatA sthira thayelI che. A banne vAdono samanvaya karI jenoe bhedabhedavAdanI sthApanA karI che. prastuta granthamAM evI sthApanA che ke jagatamAM padArtha be ja che - dravya ane paryAya. guNa e paryAya ja che. dravya, guNa ane paryAya - Ama traNa padArtha mAnanArA jainomAM paNa thayA che, paraMtu upAdhyAyajIe e mata svIkAryo nathI paNa guNa ane payinI ekatA mAnI che. Ama be ja mULa padArtho jenone mAnya che ema upAdhyAyajInI sthApanA che. vaizeSika ane naiyAyikoe padArthanI lAMbI yAdI ApI hatI temAM temaNe paNa dravya ane guNano svIkAra karyo ja che. bheda e che ke temaNe guNa ane dravyano AtyaMta bheda mAnI temane joDanAra eka anya padArtha samavAya nAmanA saMbaMdhano svIkAra karyo che, jyAre jainoe temane jaNAvyuM ke samavAya nAmanA saMbaMdhane kAraNe ja be padArtho joDAtA hoya to e trIjA padArtha samavAyane paNa dravya-guNa sAthe joDanAra anya padArtha kalpavA jatAM anavasthA thaze mATe dravya ane guNanuM tAdAbhya = abheda mAnavo joIe. e banne abhinna chatAM lakSaNabhedane kAraNe anubhavane AdhAre temane bhinna mAnI zakAya. anubhava evo che ke guNanA grahaNa mATe koI eka ja Indriya kAme lAge che, jyAre dravyagrahaNa ekAdhika indriyo vaDe thaI zake che. Ama banne abhinna chatAM temane bhinna mAnavAmAM Apatti nathI. guNane paryAya eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke guNa sadaiva parivartanazIla che. tenuM astitva dravya sAthe sadeva che ja paNa te navAnavA rUpe temAM rahe che, eka rUpe nahIM. AthI tene payaya saMjJA dIdhI che. ahIM eka bIjI carcA paNa zarU thAya che ke payaya je navAnavA rUpe Ave che te kArya hoI tene satkArya - eTaleke vidyamAna evuM kArya mAnavuM ke asatkArya eTaleke sarvathA vidyamAna na hoya chatAM navuM ja utpanna thAya che, ema mAnavuM. ahIM paNa be pakSo che. naiyAyiko kAryane asatkArya mAne che jyAre sAMkhyo ane bIjA abhedavAdIo satkArya mAne che. ahIM paNa jainone mate kArya satu-asat banne che. te Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha guNa rUpe sadaiva sat che ja. vaLI dravyanA abhedane kAraNe paNa sat che ja. te kArya avyakta hatuM te mAtra have vyakta rUpe prakTa thayuM che tethI te sat ane ane asat baMne che. avyakta rUpe hatuM ja mATe sat ane vyakta na hatuM mATe asat - Ama be virodhI matono samanvaya kArya paratve paNa jenoe karyo che te ahIM rAsamAM paNa upAdhyAyajIe spaSTa karyuM che. dravyanuM vyAvartaka lakSaNa teno guNa ja bane che tethI guNane dravyathI sarvathA bhinna mAnI zakAya nahIM kAraNa te teno svabhAva che. ane svabhAvane bhinna mAnavA jatAM te vyAvaka banI zakaze nahIM. chatAM paNa bhinna eTalA mATe mAnavo ghaTe ke dravya dhruva che jyAre guNa parivartanazIla che. Ama dravya ane guNano bhedabheda upAdhyAyayajIe siddha karyo che. naiyAyikoe sAmAnya ane vizeSa nAme svataMtra padArtho svIkArya che. te bAbatamAM upAdhyAyajIe spaSTa karyuM che ke dravya e ja sAmAnya che ane paryAya e vizeSa che. tethI temane bhinna mAnavAnI jarUra nathI. mukhya rUpe A caca pachI saptabhaMgI ane nayonI carcA vistArathI dravyaguNanA saMdarbhamAM karavAmAM AvI che, ane granthane pUrNa karavAmAM Avyo che. aMtanA padyamAM jaza evuM nirdiSTa hoI te nizcita rUpe yazovijayajInI kRti che - je dinadina ema bhAvae dravyAdi vicAra te leze jaza saMpadA sukha saghaLA sAra. (14.19) jAgarti jJAnadRSTizcet, tRSNAkRSNAhijAGgulI / pUrNAnandasya tat kiM syAta, dainyavRzcikavedanA // tRSNArUpI kALotarA nAganuM jhera utAranAra jJAnadRSTi jo jAge to e pUNaniMdamaya puruSane dainyarUpI vIMchInI vedanA zAnI hoya ? upAdhyAyayazovijaya (jJAnasAra) Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrIpAla rAjAno rAsa' gulAba deDhiyA upAdhyAya vinayavijayajI mahArAje rAMdera gAmamAM saMghanI vinaMtIthI saMvata 1738mAM A rAsano AraMbha karyo hato. paraMtu graMtha pUrNa thAya te pahelAM ja trIjA khaMDanI pAMcamI DhALanI amuka gAthAo racIne, vinayavijayajI mahArAje svargagamana karyuM. emaNe kula sADAsAtaso gAthAo racI hatI. A adhUrI kRtine upAdhyAya yazovijayajIe pAMcaso ekAvana jeTalI gAthAo racIne pUrNa karI. prajApAla rAjA surasuMdarIne aridamana sAthe paraNAve che. mayaNAsuMdarIe karmanA sarvoparipaNAnI vAta karI to rAjA ene uMbara rANA joDe paraNAve che. koDhiyAonuM varNana vinayavijayajIe jugupsAjanaka rIte karyuM che : eka mukhe mAkhI baNabaNe re, eka mukhe paDatI lALa, eka taNe cAMdA cagacage re, eka zira nAThA vALa. to bIjI jagyAe lakhe che ke, baLelA ghaNA bAvaLa vacce jema dAjhelo AMbo hoya tema uMbara rANo koDhiyAo vacce dekhAya che. to emano tiraskAra karatA lokonuM dRzya kevuM che ? Dhora dhase, kUtara bhase re, dhidhik kahe mukha vAca, jana pUche tume koNa cho re, bhUta ke preta pizAca. ke mayaNAnAM lagna uMbara rANA sAthe thAya che, e anucita kArya joI, kavi kahe che, anucita dekhI Athamyo ravi, pragaTI tava rAta. to acala zIlavatI mayaNAne jovA vi udayAcale caDyo che, eTaleke savAra paDI. Ama rAta ane savAra paDyAnAM kAraNo batAvavAmAM kavikarmano vizeSa jovA maLe che. zrIpAla evuM nAma bhUA (buA) phoIe pADyuM ema kavi lakhe che. buA jevo zabda ke, arabI bhASAno kasIdo = jarInuM bharatakAma zabda kavine sahaja che. suMdara pozAka mATe "avalaveSa' zabda paNa prayoje che. bALaka zrIpALane laI vanamAM doDatI mAtA kamaLaprabhA vize kavi lakhe che : ujaDe abalA raDavaDe re, rayaNI ghora aMdhAra, caraNe khUMce kAMkarA re, vahe lohInI dhAra. vanavarNana karatAM lakhe che H Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ghU ghU ghU ghUaDa kare re, vAnara pADe hIka, khalakhala parvatathI paDe re, nadI nijharaNAM nIka. bANAsuranA lazkara sAme aniruddha ekalo laDyo hato tema zrIpALa dhavaLa zeThanA sainya sAme ekalo laDe che. dhavaLa zeTha jinaprAsAda na jatAM potAnI hAlata batAve che : amane jamavAno nahIM, ghaDI eka paravAra. sIrAmaNuM vALuM jimaNa, karIe eka ja vAra. kavi vinayavijayajIe saraLa bhASAmAM ja rAsa AgaLa vadhAryo che, kathA ja cAle che. yazovijayajIe potAne priya tattvajJAnano viSaya navapadajIno mahimA gAtAM bha2pa khIlavyo che. gAthAegAthAe navInavI upamAo ane avanavA prAso prayojyAM che. cAra putra upara putrI che to te mATe upAdhyAyajI mahArAje kevI upamA ApI che ? tehane suta cAranI upare, trailokyasuMdarI nAma re, putrI che vedanI upare, upaniSada yathA abhirAma re. trailokyasuMdarIne ghaDatAM pahelAM brahmAe zuM karyuM hatuM ? raMbhAdika je ramaNI karI, te to eha ghaDavA karalekha re, raMbhA vagare apsarAone to trailokyasuMdarI ghaDatAM pahelAM hAtha besADavA - prekTisa mATe - sempala tarIke ghaDI hatI ! kUbaDAnuM aMgavarNana vinayavijayajI mahArAje ATha paMktiomAM karyuM che, jyAre yazovijayajI mahArAje be ja paMktimAM e ja vAta vadhu asarakAraka rIte karI che ke, 'kUbaDAnA dAMta gadheDA jevA che, nAka nAnuM che, hoTha lAMbA che ane pIThano bhAga UMco che, AMkho pILI che. ane vALa kAbaracitarA che.' A varNana vadhu tAdRza che. kuMvarInuM varNana karatAM lakhe che : iNI avasare narapati kuMvarI, vara aMbara zibikArUDha re, jANIe camakatI vIjaLI, giri u52 jaladhara gUDha re. suMdara vastro dhAraNa karI, pAlakhImAM besI kuMvarI Ave che, te DuMgara para vAdaLa vacce camakatI gUDha vIjaLI jevI lAge che. trailokyasuMdarI kUbaDAne zrIpALarAjAnA mULarUpamAM jue che, tene upAdhyAyajI mahArAja yoganI vAta sAthe sarakhAve che : "jema anubhavayogI puruSa vibhAvadazAmAM hovA chatAM svabhAvadazAnA svarUpane jue che tema suMdarIe zrIpALane mULa svarUpamAM joyo.' zRMgArasuMdarInuM varNana karatAM kavi lakhe che : Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrIpAla rAjAno rAsa' ] 289 pallava adhara hasita sitaphUla, aMga ceMga kUcaphala bahumUla, jaMgama te che mohanavelI, cAlatI cAla jisI gajagelI. parNa sarIkhA hoTha, zveta puSpa jevA dAMta, suMdara zarIra ane ati kiMmatI phaLa jevA stana che. te hAlatIcAlatI mohana-velaDI che. enI cAla gaja jevI che. tilakasuMdarI vize Ama kahyuM che : tilakasuMdarInA ghaDanAra brahmA nahIM paNa kAmadeva che. eNe badhI upamAo jItI lIdhI che. brahmA zrutijaDa thaI gayA che tethI have badhI racanAo ekasarakhI kare che. kavi nUra sahita mATe 'sanUra' zabda prayoje che. cothA khaMDanA AraMbhe zrotA kevo hovo joIe te kavie darzAvyuM che H jANaja zrotA Agale, vaktA kalA pramANa, te Arge ghana zuM kare, je magasela pASANa. jANatala zrotA AgaLa vaktAnI hoziyArI - kalAnuM pramANa che, sArthaka che. magaseliyA paththara 52 megha zuM karI zake ? eka sarasa doharo paNa mUkyo che H darpaNa aMdhA Agale, bahilA Agala gIta, mUrakha Arge rasakathA, traNe eka ja rIta. te mATe sajja thaI suNo, zrotA dIje kAna, bUjhe tehane rIjhavuM, lakSa na bhUle gyAna. mATe he zrotAjano ! kAna daI sAMbhaLo, je mArA kathanane samajI zaka tene huM rIjhavI zakuM chuM, AnaMdita karI zakuM chuM. jJAnI potAnuM lakSya bhUlato nathI. caMpAnagarInA ajitasena rAjA ane zrIpAla vacce kavi sarakhAmaNI kare che H kiAM sarasava kihAM merU giriMda, kihAM tArA kihAM zArada caMda, kiAM khaghota kihAM dinAnAtha, kihAM sAra kihAM chillara pAtha. kimAM paMcAyaNa kihAM mRgabALa, kihAM ThIkara kihAM sovanathAla, kihAM kodrava kihAM kUra kapUra, kihAM kukaza ne kihAM dhRtapura. kihAM zUnya vADI kihAM ArAma, kihAM anyAyI kihAM nRpa rAma, kihAM vAgha ne kihAM valI chAga, kihAM dayAdharama kihAM valI yAga. kyAM zUnya vADI ane kyAM ughAna ? kyAM anyAyI rAvaNa ane kyAM rAma rAjA ? kyAM vAgha ane kyAM bokaDo ? kyAM dayAdharma ane kyAM hiMsApUrNa yajJa ? aDadhI paMktimAM ja yazovijayajI kevI moTI vAta karI de che ! ajitasena zrIpAlanA dUtane kahe che, khaDganI pRthivI, vidyAnuM dAna.' baLavALAnI pRthvI che ane vidyAnuM dAna zreSTha che. najIka mATe 'avidUra' zabda yoje che. strI yuddhamAM jatA potAnA patine kahe che, 'tuM mArAM netrabANa sahana nathI karI zakato to talavAra-bhAlAnA ghA kema sahana karI zakIza ?' to bIjI strI kahe che. mAro moha na rAkhazo. tamane to adhararasane ane Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha amRtarasamAMthI eka to sulabha thaze ja.' yuddhabhUmine varSARRtu sAthe kavie khUbIpUrvaka sarakhAvI che : nIra jiMma tIra varase tadA yodha ghana, saMcare baga pa2e dhavala nejA. gAja dalasAja Rtu AI pAusa taNI, vIra jema kuMta camake satejA. megha jevAM kALAM vastro dhAraNa karelA yoddhAo nIranI jema tIra varasAvI rahyA che. bagalAnI sapheda pAMkhonI jema dhajAo laherAI rahI che. varSARtunI jema sainya garjanA karI rahyuM che. vIjaLInI jema bhAlA camakI rahyA che. brahmAMDa rUpI vAsaNanA TukaDA karyA hoya evA goLA topamAMthI chUTe che. yamarAjAnA lAlacoLa DoLA jevA e dekhAya che. jhaDajhamakavALI paMkti juo, prAsAnusArA kevA che ! magharasa sagha anavadya kavi padmabhara, baMdijana birudathI adhika rasiyA, khoja ari phojanI moja dhire nita kare, camakabhara dhamaka daI mAMhi dhasiyA. taratanA maMdirAno rasa pIdhelA, kavionI doSarahita kavitA sAMbhaLelA ane biradAvalIthI utsAhita thayelA subhaTo AnaMdathI duzmanonA ToLAmAM pesatA hatA. yuddhanuM bihAmaNuM rUpa kevuM che ! vAla vikarAla karavAla hata subhazira, vega ucchalita ravi rAhu mAne, dhUlidhoraNimilita gaganagaMgAkamala, koTi aMtarita ratha rahata chAne. talavArathI haNAyelAM, vALathI vikarALa dekhAtAM, AkAzamAM UDatAM subhaTonAM zira joI sUrya temane rAhu mAnI le che ane dhULathI AkAzagaMgA gherAI gaI che temAM chupAI jAya che. yuddhabhUmimAM UDatI dhULa ane UchaLatAM mAthAMo vacce sUrya dekhAto nathI tenuM kevuM tAdRza varNana che ! koIne khyAla na Ave ke eka ahiMsApriya sAdhue A varNana karyuM che. udAsInatArUpI zerI hAtha lAge to bhavanA vakra pherAmAMthI bacI javAya evI vAta kavi kare che. parigrahanA kaMTALAne udAsInatA kahela che. ajitasena muni bane che, emane avadhijJAna prApta thAya che. kavie potAnA priya viSaya tattvajJAnanI bahu ja suMdara rIte dareka gAthAmAM lAghavathI gUMthaNI karI che. dharmavacananA zravaNamAM zuM-zuM bAdhaka che, tenI vAta karI che. saraLatA, Azrava, pAMca prakAranI kSamA, cAra anuSThAna, arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, jJAna, darzana, cAritra ane tapa e nava pada vize lAghavathI samajAvyuM che. pAyasamAM jima vRddhinuM kAraNa, goyamano aMgUTho, zAna mAMhi anubhava tima jANo, te viNa jJAna jUTho re. khIranI vRddhi mATe gautamasvAmIno aMgUTho kAraNarUpa banyo tema jJAnanI vRddhi mATe anubhavajJAna kAraNarUpa che. te vinA jJAna adhUruM che. ahIM gautamasvAmInA Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrIpAla rAjAno rAsa' ] 291 aMgUThAne kevI sarasa rIte yAda karyo che ! cothA khaMDanI teramI DhALamAM emaNe 'tUTho-jUTho' jevA prAsa laI soLa gAthAomAM 32 paMktine aMte 'Tho' akSaranA prAsa meLavyA che. anubhavajJAnanI agharI vAta karI che ane AvA prAsa paNa kaThina che. e keTalA moTA gajAnA vi haze ? upAdhyAyajI mahArAja potAne vize kahe che : mAhare to gurucaraNa pasAye, anubhava dila mAMhi peTho re, Rddhi vRddhi pragaTI ghaTa mAMhe, Atamati huI beTho re. mane to mArAM gurucaraNonI kRpAthI anubhavajJAna dilamAM pravezyuM che. tethI sarva prakAranI Rddhi ane vRddhi AtmAmAM pragaTI che. AtmA AnaMdita thaI beTho che. kavi eka jagyAe vAda karatAM lakhe che : jinahIM pAyA tinahI chipAyA, e paNa eka che cITho, anubhavameru chipe kima mahoTo, te to saghale dITho. jene prApta karyuM tene chupAvyuM; A paNa eka Azcarya che. paNa anubhavarasa to meru parvata samAna che. te kema chupAvI zakAya ? te badhe joI zakAya che. AgaLa lakhe che : zAhI, kAgaLa ane kalama laIne zAnane ghaNA lakhI zake che. apUrva bhAvane lakhe te paMDita che. ane bahu bolabola kare te bAMTho che. kavi rAsane aMte kahe che : bhAga thAkato pUraNa kIdho, tAsa vacana saMketeMjI, tiSe vali samakitaSTi je nara teha taNe hi heteMjI. mahopAdhyAya vinayavijayajInA vAcananA saMketo samajIne meM A Asa samyadRSTi manuSyonA hita mATe pUrNa karyo che. A rAsamAM zrIpAla ane ajitasena tathA mayaNAsuMdarI sivAya anya koInI pUrvabhavanI kathAo nathI. ADakathAo paNa nathI. rAsanA AraMbhe prajApAla rAjA ` banne kuMvarIone be samasyAo pUche che. pachI samasyAo AvatI nathI. zRMgArarasa paNa ati maryAdita varNavAyo che. zRMgAra uparAMta vIra, raudra, bIbhatsa, karuNa ane zAMta rasa varNavAyA che. navapadano mahimA upAdhyAyajI mahArAje ati lAghavamAM chatAM UMDANathI varNavela che. anya rAsakRtionI jema 'zrIpAla rAjAno rAsa' kRtimAM paNa upAdhyAyajI mahArAjanI bhArobhAra kavitvazaktinAM darzana thAya che. tattvajJAnanI vAtamAM teo vizeSa kauzalya dAkhave che. zabdo ane prAsa emane sahaja che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAno dRSTipUta viniyogaH "jaMbusvAmI rAsa baLavaMta jAnI keTalIka vilakSaNa rAsakRtiothI jaina kathAsAhitya samRddha che; emAM mahopAdhyAya zrI yazovijayajIkRta "jiMbusvAmI rAsanuM paNa sthAna che. jaina kathAsAhitya bahudhA caritrAzrita che. svAbhAvika che ke A caritro dhArmika, aitihAsika ke laukika paraMparAnAM hoya. emAM aitihAsika ke laukika paraMparAnAM caritrone to kalpanAnA baLe, varNananI vividha chaTAnA baLe ke pracalita lokamAnyatAo athavA daMtakathAonA baLe cittAkarSaka rIte kathAmAM prayojI zakAya paraMtu dharmacaritrane cittAkarSaka rIte rAsakRtimAM prayojavuM agharuM che. dharmacaritramUlaka rAsakRtiomAMthI A kAraNe ja bahu ochI rAsakRtio hRdayasparzI banI che. dharmacaritramUlaka rAMsamAM hakIkatone vaphAdAra rahIne kathAnuM nimaNi karavAnuM hoya che. emAM jo enA racayitA. pAse kathanakaLAnI AgavI hathoTI hoya to ja emAMthI kathArasa niSpanna karAvI zake. yazovijayajI evA eka dRSTipUta sarjaka che. hakIkataniSTha - paraMparAsthita kathAne potAnI rIte prayojIne emaNe jaMbusvAmI rAsa' kRtinuM nirmANa karyuM che. yazovijayane jJAnanI aneka vidyAzAkhAono abhyAsa hato. jJAnanI lagabhaga badhI ja zAkhAothI teo abhijJa hatA. emanI e abhijJatAno lAbha jabusvAmI rAsane maLyo jaNAya che. Ama sarjakanuM bahuparimANI vyaktitva kRtine AgavuM parimANa arpatuM hoya che, eno paricaya paNa ahIMthI maLI rahe che. jaina rAsasAhityanI parAMparAmAM "jaMbusvAmI rAsa" betraNa bAbate mahattva dhAraNa kare che? - (1) jaina sAhityamAM jaMbusvAmI-kathAnakanI ghaNI paraMparA pracalita che, paNa emAMthI be paraMparA vizeSapaNe pracalita che. eka saMghadAsagaNinI "vasudevahiMDI ane bIjI, hemacaMdrAcAryanI triSazilAkApuruSacaritranI. A banne paraMparAmAMthI yazovijayajI hemacaMdrAcAryanI paraMparAne anusaryA che. mAtra anusaryA nathI, emaNe potAnI rIte kathAnuM nimaNi karyuM che. emanI mULa kathAne padhamAM DhALavAnI zakti tathA kathanakaLAne kAraNe dharmacaritramUlaka kathAnakavALI kRti rasaprada rAkRti banI zakI che. (2) bIjA dRSTibiMduthI joIe to jaMbusvAmInuM caritra rAsakRtine poSaka nathI. emAM kathAno kramika vikAsa nathI, jabasvAmIno uchera, lagna, dIkSA levAnI icchA, kuTuMbIjanonI anicchA, jaMbusvAmInI dalIlo, aMte saMmati maLavI, anya Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAno dRSTipUta viniyoga : jaMbusvAmI rAsa' ] 293 vyaktionuM paNa dIkSA levA tatpara thavuM - A sivAya kazAM kAraNo, pratyAghAto ke saMgharSa nathI, paraMtu yazovijayajI ahIM kathAnAM tattvonuM umeraNa karI zakyA che. sAmasAmA be pakSo UbhA karyA che. eka pakSe ghaNAMbadhAM che, jeo bhogavilAsa jevI sthULa bAbatonI tarapheNa kare che, ane bIjA pakSe mAtra jaMbukumAra ekalA ja che, teo saMyamavairAgyano mahimA gAya che. A sAmasAmA mukAbalAne kAraNe bhAvakane kathAmAM rasa paDe che. banne bhAvane poSaka evI tarkapUrNa dRSTAMtakathAo kramazaH prastuta thAya che. bhAvaka emAM khUMpato jAya che. e rIte 'jaMbusvAmI rAsa' e dRzyantakathAonI aTavI che. paNa e aTavImAM jaMbukumAra kendrasthAne rahyA che. AthI anekAneka dRSTAMtakathAone ekasUtratA prApta thAya che. Ama jaMbukumAra e kathAne ekatA arpanAra caritra tarIkenI mahattA dhAraNa kare che ane emAMthI casakRti nirmita thaI che. (3) samagra kathAne yazovijayajIe pAMca adhikAramAM vibhAjita karI che. emAM kathAo prastuta karavA mATe yazovijayajI kathanakendro badalatA rahe che. A badhI kathAone vividha DhALa, dezI, duhA ane copAIbaMdhamAM DhALI che. A rIte kathAnuM nirmANa ane enI abhivyaktinuM svarUpa, kendramAM rahela tarkapUrNa dalIlo tathA saMgharSanuM tattva rAsakRtine rasaprada banAve che. Ama, kathAnuM svataMtra rIte nirmANa, dRSTAMtakathAono dRSTipUta viniyoga ane kathanakaLAnI UMDI sUjha ema betraNa bAbate jaMbusvAmI rAsa' mane madhyakAlIna rAsakRtionA itihAsamAM mahattva dhAraNa karatI kRti jaNAI che. A traNeya muddAo vIgate joIe. (1) bhAratIya kathAsAhityamAM temaja jaina kathAsAhityamAM avAMtarakathAnI eka sudIrgha paraMparA che. paraMtu mukhya caritranA jIvanano mAtra eka ja prasaMga ane enI AsapAsa trevIza jeTalI kathAo gUMthAyelI hoya, ema chatAM ekasUtratA paNa jaLavAI hoya e virala che. ahIM yazovijayajIe AvuM virala kathAnaka rAsakRti mATe pasaMda karyuM che. zreNika rAjAnA praznanA uttara rUpe mahAvIra prabhu pote svamukhe vidyunmAlInI kathA kahe che. guptamatinA be putro RSabhadatta ane jinadAsa. jinadAsanI sevA RSabhadatta kare. emAM pAchI magadhadezanA sugrAmamAM rASTrakUTa-revatInI avAMtarakathA AraMbhAya, A kathAmAM bhavadeva ane bhavadatta e be caritro kendrasthAne che. bhavadatte dIkSA laIne Agamano abhyAsa karyo. koI mULa potAnA anujabaMdhune dIkSA apAvavAmAM asaphaLa rahyA eTale bhavadatta munie Takora karI. bhavadatta munie potAnA anujabaMdhune dIkSA levarAvavAnuM kabUlyuM. jyAre bhavadatta muni vihAra karatA-karatA bhavadeva pAse pahoMce che tyAre bhavadevanAM nAgilA sAthe lagna thatAM hoya Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra94 upAdhyAya yazovijaye svAdhyAya graMtha che. bhavadatta A prasaMge yuktipUrvaka pAchA phare che. bhavadeva ane nAgilA AthI bhavadatta muninI pAchaLa pAchaLa nIkaLI paDe che. bhavadevane bhavadatte potAnuM eka pAtra UMcakavA ApyuM. chevaTe badhA pAchA pharyA. paNa ziSTAcAranA bhAga rUpe bhavadava to. bhavadaranI pAchaLa pAchaLa pAtra UMcakIne cAlatA ja rahyA. rastAmAM bhavadatta munie pUrvAzramanI badhI vAto ukheLI. e rIte rasto pasAra thaI gayo. guru pAse pahoMcIne bhavadara munie kahyuM ke "mAro anubaMdhu dIkSA levA utsuka che." bhavadevane pUchyuM. bhavadevane Azcarya to thayuM ke mArA vize khoTuM bolIne kema mane dIkSArthI tarIke oLakhAvyo haze ? paNa potAnA moTAbhAIne kaMI khoTA paDAya ? evuM vicArIne hA kahI dIdhI ane dIkSA paNa lIdhI. pachI thoDAM varSo bAda bhavadatta muni to ugra tapazcaryA karIne anazana AcarIne devalokanA deva thayA. A bAju bhavadevanA manamAMthI nAgilA dUra thaI na hatI. eTale have bhAInA kALadharma pAmyA pachI dikSAno veza tyajIne nAgilAne meLavavAnA hetuthI bhavadeva nAgilAnA nagaramAM Ave che. nAgilAne potAnA mananI vAta jaNAve che. nAgilAnA upadezathI bhavadeva dIkSAno sAdhuveza choDatA nathI ane vratanAM AcaraNa tarapha vaLe che. pachI to nAgilAe paNa dIkSA lIdhI. - bIjI bAju bhavadattanA jIve devalokamAMthI avIne pUMDarIkiNI nagarImAM vajUdA rAjAnI yazodharA rANIne tyAM putra rUpe janma lIdho. enuM nAma sAgaradatta rAkhyuM. aneka rANIone paraNIne vAdaLAnA darzanathI vairAgya pAmIne dIkSA laIne te avadhijJAnane pAmyo. bhavadevano jIva vItazoka nagarInA pagharatha rAjAnI rANI vanamAlAne tyAM putra rUpe avataryo. enuM nAma zivakumAra rakhAyuM. - zivakumAre sAgaradatta muni pAse dIkSA levAnI IcchA vyakta karI. mAtApitAnI anujJA na maLavAthI dIkSA na lIdhI. pUrvabhavanuM jJAna thayuM ane aMte vratAcaraNa karIne manathI sAgaradatta munino ziSya banIne samaya pasAra karIne aMte devalokane pAmyo. te pachI vidyumnAlI rUpe janmyo. vaLI pAchI avAntarakathA. jemAM khoDInapura nagaranA somacaMdra rAjA ane pariNI rANI, enA prasannacaMdra, valkalaciri - e caritronI kathA cAle. Ama zreNika rAjAnA praznanA uttara rUpe jaMbukumAranA pUrvabhavanA caritrane sparzatI cAra kathAo mahAvIra bhagavAna pote kahe che. RSabhadatta ane jinadAsanI kathA che, emAM avAMtarakathA rUpe bhavadatta-bhavadevanI kathA ane emAMthI sAgaradatta-zivakumAranI tathA bIjI eka prasannacaMdra ane rAjarSinI kathA phUTI nIkaLe che. e rIte prathama adhikAramAM cAra kathAo eka mukhya kathAmAMthI avAMtarakathA rUpe pragaTIne vikasatI jovA maLe che. bIjA adhikAramAM jaMbukumAranA janma, uchera ane lagna sudhInA kathAnaka Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAno dRSTipUta viniyoga : "jabusvAmI rAsa' [ 295 pachI prathama rAtrIe zayanakakSamAM prabhava nAmano cora praveze che ane amuka vidyA zIkhavIne enA badalAmAM bIjI vidyA zIkhavAnI spRhA vyakta kare che. paNa ene khyAla Ave che ke jabukumAra to dIkSA levAnI IcchA dharAve che eTale ene aTakAvavA mATe saMsAranA sukhane bhogavavAnuM kahe che, jenA pratyuttara rUpe jaMbukumAra eka pachI eka ema traNa coTadAra kathAo kahe che - madhubiMdunI. kuberadattanI ane mahezvaradattanI. ema traNa daMtakathAo dvArA jaMbukamAra tarkabaddha rIte vairAgyanI mahattA rajU kare che. e rIte bIjA adhikAramAM jaMbukamAranA mukhe traNa kathAo nirUpAI che. trIjA adhikAramAM jaMbukamAranI ATha patnIomAMthI traNa patnIo dIkSA na levA mATe samajAve che ane e mATe poSakarUpa dRSTAMtakathAo kahe che. A traNeyane bukamAra eka pachI eka pratyuttara rUpe vairAgyabhAvane dRDhAvatI kathAo kahe che. Ama kula cha dRSTAMtakathAo A trIjA adhikAramAM jaMbukamAranI traNa patnIone mukhe tathA jabukumArane mukhe nirUpAI che. cothA adhikAramAM bAkInI bIjI cAra patnIo jaMbukamArane dIkSA na levA samajAvavAnA bhAga rUpe dRSTAMtakathAo kahe che, jenI sAme pratyutara rUpe jabukumAra paNa cAreyane eka pachI eka kathAo kahe che. Ama ahIM ATha kathAo nirUpAyela pAMcamAM aMtima adhikAramAM AThamI patnI jayazrI bukumArane dIkSA na levAnuM samajAvatAM nAgazrInI kathA kahe che. jenA pratyutara rUpe jaMbukumAra lalitAMgakumAranI kathA kahe che. samagra rAsamAM vairAgyano mahimA rajU karatI agiyAra dRSTAMtakathAo jaMbukumAranA mukhe rajU thaI che. traNa prabhava coranI samakSa ane ATheya patnIo samakSa ekaeka maLIne kula ATha. uparAMta cAra mahAvIra bhagavAnane mukhe, ane ATheya patnIo dvArA ekaeka maLIne ATha. ema badhI maLIne kula trevIza dRSTAMtakathAo ahIM che. A badhI kathAo bhAvazabalatA ane saMgharSathI pUrNa hoI svataMtra kathA tarIke paNa rasaprada che. paraMtu enuM svataMtra kathA tarIkenuM mUlya bhAvakacittamAM aMkAtuM nathI. kAraNake kendrasthAne jabukumAra che. bIjI kathA mATe kutUhala rahe che. ane ema 'jabukamAra rAsa' eka kathAkRti tarIke vikase che. Ama yazovijayajI paraMparAne anuSaMge potAnI rIte rAsakRti mATe AvuM kathAnaka pasaMda karIne aMte emAMthI kathAnuM nirmANa karI zakyA e madhyakAlIna gujarAtI rAsasAhityanI paraMparAmAM viSayasAmagrInI dRSTie mahattvanuM udAharaNa che. (2) jabusvAmI rAsanuM kathAnaka Ama dRSTAMtakathAothI sabhara che. paraMparAmAMthI prApta A badhI kathAone emaNe potAnI rIte padyamAM DhALI che. e rIte Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazovijayajI dvArA punaHabhivyakti pAmelI A kathAo emanI dRSTipUta viniyogazaktinI paricAyaka che. dRSTAMtakathAonAM caritronAM varNanomAM ke prasaMgAlekhanamAM aneka sthAne potAnI sargazaktino paricaya temaNe karAvyo che. lalitAMgakumAranuM Alekhana, jaMbukumAranA dIkSAprasaMganuM Alekhana, tathA e mATe saMghanuM rUpaka prayojyuM che e badhAMne AnA udAharaNa rUpe nirdezI zakAya. A badhI dRSTAMtakathAono viniyoga padyavArtAmAM bhAvakanAM utsukatA tathA kutUhalane vadhAravA ke poSavAnA paribaLa rUpe ja mAtra nathI; kathAo coTadAra, rasaprada hovA chatAM hakIkate enI sAme bIjI zI kathA haze e mudde - vicAra bhAvakanA cittamAM satata udbhavato rahe che. eTale A badhI kathAo mULa kathAne vikasAvanAra paribaLarUpa - prasaMgarUpa kathAo tarIke ahIM viniyoga pAmI che. Avo bhAva jALavI rAkhavAmAM yazovijayajInI mULa kathAnAyaka kendramAM rahe tevA vAtAvaraNanuM nirmANa karI zakavAnI dRSTi - sUjha kAraNabhUta che. - jaMbukumAranI dIkSA levAnI icchAthI te enI paripUrNatA sudhInI ghaTanA ahIM kendramAM che. A mATe avAMtarakathAonI hAthavagI paraMparAne potAnI rIte prayojI emAMthI yazovijayajInI sarjakadRSTino paricaya maLI rahe che. avAMtarakathAo mAtra kathArasa mATe nahIM paNa abhivyaktinA eka bhAga rUpe arthapUrNa banI rahe ane sAthosAtha mULa kathAne vikasAvanAra paribaLa banI rahe e rIte ahIM khapamAM levAI hoI enuM vizeSa mahattva che. (3) yazovijayajIe dRSTAMkathAone AdhAre kathAnuM nirmANa karyuM e kharuM, paraMtu e kathAnI abhivyaktinuM svarUpa paNa abhyAsano viSaya banI rahe e kakSAnuM che. emAMthI yazovijayajInI kathanakaLAnI sUjhanuM darzana thAya che. samagra kathA pAMca adhikAramAM vahecAyelI che. A pratyeka adhikAra DhAlamAM vaheMcAyelA che. prathama adhikAramAM pAMca DhAla che. bIjAmAM ATha, trIjAmAM nava, cothA ane pAMcamA adhikAramAM sAtasAta ema kula chatrIsa DhAlamAM kathA rajU thayelI che. vaccevacce duhA ane copAIo che. bahudhA dharmopadeza ke sarjakane abhipreta anya muddAo A copAI ke duhAbaMdhamAM abhivyakta thayela che. kathAprasaMga pUrNa thAya tyAM DhAla pUrNa thAya che. keTalIka lAMbI kathAo betraNa ke cAra DhAla sudhI paNa vistarela che. padyamAM DhAlamAM mAtra kathAnaka ja rajU thayuM che evuM nathI. vaccevacce kathAMtargata pAtranA sukha, duHkha, viraha Adi bhAvone upasAvatAM varNano paNa sarjake prayojela che. pAtranAM vividha prakAranAM vartaNUMka-vyavahA2nAM varNano paNa sarjaka karyAM che. prabhava cora, kuberadatta, vidyunmAlI, nAgilA, durgilA ityAdi caritrone AnAM udAharaNa tarIke darzAvI zakAya. A varNano caritronAM cittanA bhAvane tAddaza kare che, - Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAno dRSTipUta viniyogaH "jiMbusvAmI rAsa' [ 297 e kAraNe kathAkRti bhAvapUrNa ane hRdayasparzI banI che. Ama padyamAM potIkI rIte arthapUrNa varNano yazovijaye prayojyAM che. bodha-upadeza mATe bahudhA duhAbaMdha khapamAM lIdhela che. dharmano mahimA, je AgalI DhALamAM kathAmAM nihita hoya che, e ahIM tArasvare pragaTa thAya che. DhAlane dezImAM DhALela che. kyAMya dezInuM punarAvartana nathI. te samayanI pracalita dezIonI pasaMdagI ane emAM paNa amuka prakAranI bhAvapUrNa kathA mATe ene anukULa dezInI pasaMdagI yazovijaye karelI jaNAya che. dezIvaividhya Ama sUjhapUrvakanuM che. A kRtinI geyatAnuM e sUcaka che. - trIjA adhikAranI pAMcamI DhAlamAMnI "zAMti sadA manamAMi vasaI e dezImAM pAsenAe kahelI nupUrapaMDitA ane ziyALanI kathAno prAraMbhano bhAga samucita rIte nirUpAyela che. e ja rIte cothA adhikAranI trIjI DhAlanI buddhisiddhinI kathA mATe pasaMda karelI dezI beDalaI bhAra ghaNo chaI e ja vAta kema karo cho ?" paNa arthapUrNa jaNAya che. A dezIvaividhyamAMthI yazovijayajInI tatkAlIna pracalita gIto taraphanI prIti-racino paNa paricaya maLI rahe che. Ama yazovijayajInI kathanakaLAnI sUjhano paNa "jaMbusvAmI rAsamAMthI khyAla Ave che. A rIte "jabusvAmI rAsa' kathAnuM nimaNi, e mATe dRSTAMtakathAono sUjhapUrvakano viniyoga ane arthapUrNa evI kathanakaLA ema traNa bAbate madhyakAlIna gujarAtI rAsaparaMparAmAM mahattvanI kRti lAgI che. paraMparAthI paricita evA sarjaka eno dRSTipUta rIte viniyoga kare tyAre emAMthI eka potIkI racanAnuM sarjana kaI rIte zakya bane che e dRSTibiMduthI paNa A rAsakRtinuM mUlya che. Ama yazovijayajIe triSaSThisalAkApuruSacaritramAMnI kathAne potIkI pratibhAno pAsa ApIne "jabusvAmI rAsa' kRtinuM nirmANa karyuM che. saMdarbha sAmagrI : 1. "busvAmI rAsa, saMpA. ramaNalAla cI. zAha 2. "madhyakAlIna gujarAtI kathAsAhitya, hasu yAlikA . 3. "ArAmazobhA rAsamALA', saMpA. jayaMta koThArI zAstra subhASita kAvyarasa, vINA nAda vinoda, catura male jo caturane, to Upaje pramoda. upAdhyAya yazovijaya ('zrIpAla rAsa) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samudra-vahANa saMvAda kanubhAI jAnI Aje eka svastha, mUlyaniSTha samAjanI ApaNe cintA laIne beThAM chIe tyAre chellAM pAMcasoka varSanA ApaNA sAmAjika navotthAnanA traNa jaina vaNika bhAgIratho yAda Ave : ApaNe sau gurjara bhAratIo A traNa jainonA vArasadAro chIe - je traNeya bhAratIya jIvanane navapallavita karavA mathyA hatA. eka hemAcArya - bIjA pANini: bIjA yazovijayajI - bIjA zaMkarAcArya ane trIjA gAMdhIjI - bIjA krAIsTa. emanI zabdagaMgAmAM jaina-ajainanAM DhaMDho zame che, ne parama bhAratIyatA enA zuddha rUpe pragaTe che. traNeya adhyAtmarAgI, traNeya tattvadarzI, traNeya samagra samAjanA hitaiSI, traNeya potAnI pahelAMnI samagra bhAratIya ciMtanasAmagrIne uthalAvI jaI, navadarzano bAMdhanAra. traNeya vyutpanna paMDito chatAM emanI vyutpattine janasAmAnya mATe zabdo dvArA saraLatAthI vahAvanAra. traNeya dharmaparata chatAM pradAyamukta. daMbha, durAcAra, bAhyAcAra para yazovijayajInA prahAro akhAnI yAda Ape evA che? nijaguNa saMce. mane navi paMce. grantha bhaNi jana vaMce, uMce keza na muMce mAyA, te na rahe vrata paMce. * jo kaSTa munimAraga pAve, baLada thAya to sAro; bhAra vahe je tAvaDe bhamato, khamato gADha prahAro. A traNamAMthI yazovijayajIne jANavAmAM ApaNe moDA paDyA. paNa jAgyA tyArathI jANavuM bhaluM. yazovijayajInI samudravahANa saMvAda' e kRti ThIkaThIka lAMbI che, chatAM rasa jaLavAI rahe che temAM emanI tarkakuzaLatA ne kAvyakuzaLatA banne kAme lAge che, yojanA evI che ke pahelAM duhA Ave pachI DhALa, pachI duhA pachI DhALa - ema kula sattara khaMDo che. apavAde chelle duhAne sthAne che copAI. kAvyasamagranI 700 paMktio che; duhA-copAI 89 che. duhAsaMkhyA ne DhALamAMnI kaDIonI saMkhyA nizcita nathI, prasaMgAnusAra vadhatI-ochI che. DhALamAM AraMbhe kema gAvuM tenA je izArA-nirdezo che te Aje bhale ApaNe mATe tuMbaDImAM kAMkarA, paNa tyAranAM lokapracalita gItonA phaoNsilsa che - bacelAM cilo ! eno alaga abhyAsa, koI saMgItajJa, gItapremI vidvAna kare to, rasika bane ema huM dhAruM chuM. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudra-vahANa saMvAda' | 299 duhAnA baMdha para kavine sAro kAbU che. e hemAcArya pahelAMnuM lokamuktaka, upadeza ne cintana baMne mATe upayogI. ahIM kathana, varNana mATe paNa prayojAya che. pAtra ne prasaMganA mukhamAM rahe chate e mukta rahIne saune kAmanuMye bane che. dA.ta. sAgara vahANane kahe che ke tuM pArakI paMcAta kema kare che? eno duho juo: ApakAja viNa je kare, mukharI paranI tAti: paraavaguNa-basane hue te duHkhIA dinarAti. dezIomAM lokapracalita gIto uparAMta sugeya mAtrameLa chaMdo paNa che. dA.ta. DhAla 11mAM savaiyA che. e vIrarasAnukULa, nATyAtmakatAvALo, raNahAka jevo ahIM banI jAya che. sAgara vahANane kahe che ke have jo bolyo to mArA pavanane chUTTo mUkIza, parvatavidAraka bhamarIo chuTI mUkIza, mArI taLenA zeSazayAno nAga chUTo mUkIza : pavanajhakole die jalabhamarI, mAnuM mada-madirAnI ghUmarI, tehamAM zailazikhara paNi tUTe, harizavyA phaNibaMdha vichUTe. (DhAla 11, kaDI 7) dasamI DhALamAM je jhUlaNA prayojyo che teya sabaLa ukti mATe ! narasiMhamAM je prabhAtiyuM che te ahIM dAhaka UMbADiyuM che ! lokaparaMparAmAM ne cAraNI paraMparAmAM AvuM jovA maLe che. cora kari sora malabAriyA dhAriyA, bhAriyA krodha Ave hakAya bhUta avadhUta yamadUta jima bhayakarA aMjanA-pUta nUtana vakAya. (103) DhALa sAtamImAMno harigIta juo : jaladhAra varase teNi saghalI hoI nava-pallava mahI: sara kUpa vAvi bharAI cihuM dizi, nIjharaNa cAle vahI, mudamudita lokA galitazokA keki kekArava kare, jaladhAna saMpatti hoI bahulI, kAja jagajananAM sare. (71) Ama DhALamAM badhe ja vaividhya evuM che ke AkhIye kRti vacamAM vacamAM duhAvALI, gItonI mALA jevI banI rahe che. madhyakALamAM A jAtanA "saMvAdo ghaNA che. emAM "rAvaNamaMdodarI' jevAM paurANika pAtraprasaMgovALA saMvAdo, vaDachaDa vagere che, to kevaLa bhAvonAM rUpakavALAM ke anyoktiprakAranA paNa che H samayasuMdarakata dAnazIla-tapabhAvanA saMvAda (1606), sudhanaharSakRta "motIkapAsiyA saMvAda (1933), udayavijayakata samudrakalaza saMvAda' vagere. 'samudravahANa saMvAda rUpakAtmaka che, anyokti paNa bane che. mULa vivAda bhale sAgara ane vahANa vacce hoya, e che mANasone mATe. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha anyokti-paraMparAnI racanAomAM A kRti kAvyaguNe judI tarI Ave evI che. upADa ekAeka thAya che, namana karIne tarata kAvyaprayojanano nirdeza kare che. kRti zA mATe che? to, AraMbhe to ATaluM ja kahe cheH karaDhuM kautuka kAraNe vAhaNa-samudra vRttAMta. basa, moja mATe A vAta mAMDI che, kone mATe e zo bodha ? moTAnAnAM sAMbhaLo mata karo koI gumAna. paNa zuM thayuM ? ghoghA baMdarethI ekavAra vahANa UpaDyAM. saDha tANyA, tUrI bajI, nALiyera vadherAyAM, Avajo Avajo ne lAvajolAvajo thayuM. ne vahANo UpaDyAM. jANe pAMkhALA parvato, jANe hAlatAM cAlatAM nagaro. halesAM ne pANI baMne ekabIjAne madada karavA lAgyAM : sAhya die jima sajjana, tima bahu mile re ! paNa jevAM e madhadariye pahoMcyAM ke sAgara UchaLavA lAgyo. dhamapachADA karavA lAgyo. garajavA lAgyo. e joIne eka vahANathI na rahevAyuM. kahe : bhAI vRthA A kakaLATa zo - lavAro zo ? garva zo ? to sAgara kaheH tAre pArakI paMcAta zI? vahANa ne sAgara vacce ema vAda cAlyo. sAgara kahe, mAre garva karavA jevuM ghaNuM che. mArA dvIpo ne enI samRddhi jo. rAjA rAvaNane mAre kAraNe sonAnI laMkA thaI e yAda rAkha. pelo Indra badhA parvatonI pAMkho kApavA Avyo tyAre pelA mainAka parvatane meM Azaro Apyo'to. huM khuda viSNunI zayyA. ne tuM haLavo - phUMka mArye UDI jAya. eTale ja Ama halakaTa vANI vade che. vahANa kaheH teM sajjanone mUkIne durjanono saMga karyo - rAvaNano ! haluA piNa ame tArUjI, sAyara sAMbhaLo, bahu janane pAra utArUjI, sAyara sAMbhaLo. huM nAno; paNa moTA to ukaraDAya hoya che. hIro nAno, paNa saune joIe. dIvo nAno, aMdhAruM nAse, caMdra nAno, kALI rAta UjaLI thAya. AMkha moTI che paNa kIkI nAnI che. A dRSTAntonI hAramALA dharAvatI atyaMta mIThI DhALa trIjI AkhIya sarasa upamAnothI ne geyatAthI A kAvyano eka uttama khaMDa che. kavinI kalpanA kyAM- kyAM pahoMce che! nAne akSare graMtha likhAejI, sAyara sAMbhaLo, tehano artha te moTo thAejI, sAyara sAMbhaLo ! (3,7) vaLI ahIM nAnA-moTAnI tulanA ja nakAmI che. e haTha khoTI. vAta muddAnI to sAra-asAranI kahevAya ? moTAnAnAno syo vaharo jI? sAyara0 ImAM sAra-asArano vaharo jI ! sAya20 tame rAvaNano pakSa laIne nItine choDI. corane pakSe gayA. mATe ja rAme tamane bAMdhyA. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudra-vahANa saMvAda D 301 ne tame pelA dvIpAdikanI samRddhinI vAta karI, to emAM samRddhi kone kAraNe ? e to dviIpano guNa, tamAro nahIM. dalIla sAMbhaLIne sAgara garyo lyA tuM to lAkaDuM. tane kIDA korI khAya. tAruM kula ja evuM. jyAre mAruM? vahANa kahe mAruM kula to suratarunuM, ne vaLI kulagarva zo karavo? e cothI DhALa paNa atyaMta suMdara che. bodhaka che, paNa bodha sIdho nathI; vaLI kAvyarasa akSaNa rahe che. kula nahIM guNa ja mukhya vAta. e vAta vAhaNa aneka dRSTAntothI kahe che. sAgarane kahe che tame ratnAkara cho ema kaho cho paNa tame kyAM koIne ratna jAte Apo cho? bicArAM DahoLIne - khoLIne laI jAya che. tame to lAkaDuM taNakhalAM tarAvo, ne ratnone taLiye saMtADo cho ! kavi saMskRtanA paMDita che. pracalita saMskRta subhASitoneya gujarAtImAM vaNI le che. saMskRtamAM che? adhaH karoSi ratnAni mUrjA dhArayase tRNam / doSastavaiva jaladhe ralaM ratnaM tRNam tRNam // tame to ratno ne kAMkarA bhegAM rAkho cho ! sAgaranI dalIla tUTI ! khijAyo. kaheH lyA, mArAthI to jagano vepAra cAle che ne tAro khela paNa ! ne mAruM pANI koI di' khUTyuM che? mAruM dhana akhUTa che. vahANa kaheH dhanano vaLI mAMDI beThA garva ! paNa tamArAM pANI kone kAmanAM? nAnuM jharaNuMya. kAma Ave, paNa tame ? sAgara kaheH paNa badhI nadIonAM pavitra jaLa mArAmAM ThalavAya che. huM tIratha ! vahANa kahe : tIratha eTale trIsuM artha? traNa artha sAre te tIratha'. kayAyA? TAle dAha, tRSA hare, mala gAle je soI vihu arthe tIratha kahyuM, te tujamAM nahi koI. ahIM buddhicAturya che, "tIratha' zabdanA vargone laIne vyutpatticAturI karI che. hajI sAgara jaLavALI vAta choDato nathI. kahe che A megha konuM jala le che? enA jaLathI to pRthvI pAMgare che. - vahANa kahe che : tuM Apato nathI, e to garjIne AvIne DarAvIne, tAruM pANI laI jAya che, te jAte Apato nathI, sAcuM pANI ja jIvana kahevAya, bAkI tuM to khAra ! tuM pace badhuM baLe, pallave nahIM. eya pANI ne tuMya pANI e sarakhAmaNI paNa chetarAmaNI che. eka ciMtAmaNi ne bIjo kAMkaro. eka eraMDo ne bIjo surata ema dRSTAMtamALA cAle che ! vahANa kahe che ke ame tarIe chIe te to amAre guNe, tuM to DubADavA mathyA ja kare che. siMdhu kahe cheH tuM guNajJa ja nathI. tuM hajI mane oLakhato nathI. A cAMdo - mAro putra. (caMdra samudramaMthanamAMthI nIkaLelo.) e kevo badhe zItaLatA phelAve che. enA uttaramAM vahANa kahe che paNa tArAthI e bhaDakIne bhAge che kema te jANe che? Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ahIM kavi bharatIne khyAlamAM rAkhIne sarasa kalpanA kare che. vahANa samudrane kahe che ke A cAMdanI, tArA putranI duhitA; eno saMga karavA tuM dhamapachADA kare che e joIne e bhAge che, tapasyA kare che. vaLI putranA guNa bApane zA kAmanA? sagA saNIjA jAtino guNa nA've parakAja. koI ekanA guNa koI bIjAne kAma na Ave. tyAM duho che : nija guNa hoya to gAjIe, paraguNa savi akayatva: jima vidyA pustaka rahI, jima vali dhana parahaEUR. (8, 4) , sAgara kaheH tuM to dUdhamAMthI porA kADhe che! pharIthI kahe che ke badhAnAM nIra sukAya che, mArAM nahIM. have jANe sAgaranI dalIlo khUTI che ! tyAre vahANa cakora ne dalIlasamRddha che, kahe che: 'tuM bhUlI gayo, pelA ghaDAmAM janmela RSie hatheLInuM cAMgaLuM karIne tane zoSI lIdho hato e! ne ATaATalI nadIo tArAmAM Ave che toya tuM bhUkhALavo ne bhUkhALavo ! tuM kahIza ke tuM maryAdA lopato nathI, to mAre kahevAnuM ke e to cAre bAjuthI kinArAnI je jhApaTo vAge che ne tene kAraNe tuM pAcho paDe che. kinArA bhAMgavA to madhyAM ja kare che ! Ama A banne vaccenI dalIla nava DhALa sudhI akhaMDa cAle che. tyAMthI palaTo Ave che. sAgara have dhamakI Ape che. zaraNe AvavA kahe che (DhALa 10). tyAre jhUlaNAmAM vahANa kahe che : vAhaNa kahe, zaraNa jagi dharma viNa ko nahi, tuM zaraNa siMdhu ! muja keNi bhAMti ? (10,1). tuM to dhADAM ne dhADAM lUTArAnAM mArA para have chUTAM mUke che ! tArAM mojAMnuM sainya mane pUro karavA mathe che. enuM varNana paNa sarasa che, yuddha jANe macyuM che - vahANa ane mojAM vaccenuM. samudra macela tophAnamAM sapaDAyelAM vahANonuM A citra atyaMta AbehUba thayuM che : bhaMDa brahmaDa zatakhaMDa je karI sake, Uchale tehava nAli-goLa; varasatA agana raNa-magana rose bhaya mAnuM e yama taNA nayana-DolA. (10,9) vahANa kahe che ke A vakhate tuM nahIM dharma ja bacAve che. huM to tamAzo jue che ! sAgara kahe che e tane tArA pApanI ja sajA maLe che. teM tArI jAtamAM khIlA. ThokyA che, jAtane doraDe bAMdhI che, tArA peTamAM dhULa ne patharA bhaya che. kevI sarasa kalpanA - kevI svabhAvokti ne kevI anyokti paNa !) vahANa kahe che ke tAre to paga vacce ja agni che (vaDavAnaLa). meramaMthana vakhate tane to valovI nAkhyo hato. rAme tane bALyo. pAtALamAM pesADI dIdho hato. e to pavane tane bahAra kADhyo. tAre moDhe to jo. hajIye enAM phINa vaLe che ! Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "samudra-vahANa saMvAda' [ 303 have sAgarane krodha caDe che. kahe che tuM mAjhA mUke che. moTAnI sAthe vAda na hoya. mArI bhamarImAM tuM kyAMya taNAI jaze, rahevA de! dalIlo khUTe tyAre dhamakI zarU thAya che. 10mI DhAlathI e mijAja AraMbhAyo che. vahANa DaratuM nathI, pelo je kahe eno tarata sAmo uttara ApyA vinA rahetuM nathI. kahe che : sAyara! saeN tuM uchale? sphUle che phoka? garavavacana huM navI khamuM, deDhuM uttara roka. tane rokaDo javAba devAno ja. te to vaLI mArAM chidro ja joyAM che. mAruM nAnuM chidra hoya to te aneka chidro pADe che ! paNa mane rakSanAra dharma che. te vicAra ke huM chuM to tAruM mUlya che, mane nirmULa karIza to tArI pAse pachI kAdava ja raheze. haMsa vinA sarovara na zobhe. ali vinA padma, AMbo kokila vinA.... vagere jANItAM dRAnto ApIne kahe che ke jema rAjAprajA banne maLIne cAle to sukha bannene maLe ema ApaNe beya sAthe hoIe to tuM zobhe. prajA vinAno rAjA ekalo chatracAmara laIne nIkaLe to kevo varavo lAge ! vinoktio pAchI cAle che. A bhAgamAM jarA laMbANa vadhu thayuM che. keTalIka punaruktio paNa che. trIjo vaLAMka have DhALa 13thI Ave che. sAgara kope che. enuM varNana 13mI DhALamAM che. paNa ahIMnAM badhAM ja varNano saMvAde gUMthAIne kAvyaprasaMgamAM ekAkAra thaIne Ave che, alaga paDI jatAM nathI. vahANane dharAra bolatuM joI kopela sAgara jyAre humalo kare che tyAre caudamI DhALanA AraMbhanA duhAmAM che ke sAgaraputra vacamAM paDe che. e A kAvyanuM trIjuM pAtra che, ahIM cheka aMta bhAge praveze che ne vahANane kahe che ke namI paDa. A sAgara to sAheba che, tArA mAlika che. tyAre paMdaramI DhALamAM vahANa eneya javAba Ape che. vahANano javAba eka ja che H e mAlika nathI. sAheba to pArzva sAheba to prabhu pote. e ja ratna. e mUkIne kAMkaro koNa jhAle? mArA manamAM prabhu che, pachI mane zo bho che? AvI niSThA, AvI dRDha dharmamati joIne devo nUkyA. devavANI thaI tuM dhanya che. tane vaibhavanI paDI nathI, dharmanI paDI che. sukhaduHkha bannemAM te samAna bhAve rahe che. harakha nahIM vaibhava lahe saMkaTa dukha na lagAra, raNasaMgrAme dhIra che, te viralA saMsAra. ne chellI be DhALamAM kAvya sameTAI jAya che. vepArIo potAnA niyata baMdare vepAra kevo kare che ne zuM-zuM kema vece che enI vAta DhAla 16mAM che, to 17mImAM pAchA hIracIra kariyANAM laIne ghoghA baMdare AvI pahoMce che, svajano machavAmAM besI sAmA levA Ave che, e vIgata che. emAM te kALanuM hUbahU citra maLe che. Ama - e upadeza ro bhalo ho, garvatyAga hita kAja. uddeza to spaSTa hato, paNa vacamAM jaNAvA dIdho nahIM. vacamAM vacamAM vahANa ke Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha sAgaranA mukhamAM bodha AvyA karyo te mukhya prasaMgamAM bhaLIne Avyo. devo sIdhA AvyA e madhyakALanuM samAjamAnasa jotAM kaThe evI vAta nathI, Ama ja thAya. "ghoghA baMdire e racyo, upadeza caDhyo supramANa.' ema kAvyarasikone paNa kahevuM paDe. kRti dIrgha che chatAM ekaMdare rasa jaLavAI rahe che te takakuzaLatAne kAraNe. vAdI-prativAdI bannene pakSe thatI dalIlo kavi kalpatA ja jAya che - jemajema kAvya AgaLa vadhe che tematema. bahu sahaja rIte ema thatuM jAya che. emanI vAkpaTutA ne vyutpatti, kalpanAzakti ne varNana-kathana-hathoTI badhuM kAme lAgyuM che. bhASA alaMkAramaMDita kharI, paNa alaMkAspracura nathI. ekaMdare saraLa ne rasALa che. pharI vAMcavI game evI kRti che. AnuM alaga zAstrIya saMpAdana thAya te jarUrI che. rasiyAne rasiyA male, kelavatAM guNagoTha, hiye na mAye rIjha rasa, kaheNI nA hoTha. upAdhyAyayazovijaya (zrIpAla rasI) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavanacovIzIo pannAlAla 2. zAha ApaNA sAkSara kavi-vivecaka sva. manasukhalAla jhaverIe eka kAvyakRtino AsvAda karAvatAM bahu sarasa vAta karI che. emaNe kahyuM che : "manuSyanA vATazatruo be : viSayelAlasA ane vipatti. temAM viSayalAlasA manuSyane avaLe raste dorI jAya ne vipatti manuSyanI matine evI to mUMjhavI detI hoya che ke manuSya satya zuM che e joI zakato nathI." A vAtane laMbAvatAM emaNe sarasa kahyuM che : "e vATazatruonI sAme manuSya TakI zake, jo ene baLa ane jJAna maLe to. viSayanAM pralobhano sAme TakI rahevAnuM baLa ane satyanuM darzana karAvI zake evuM jJAna paramAtmAnI kRpA - kRpA nahIM karuNA hoya to ja pAmI zakAya tevI vastuo che." madhyakALamAM bhaktimArganA ArAdhaka ApaNA saMtakavioe paramAtmAnI karuNAne pAmavA upAsanA karI che. emAM akhUTa kAvyarasa jhare che. jaina dharmamAM darzanapUjA, tIrthayAtrA Adi nimitte maMdire jatAM zrAvakazrAvikAne prabhustuti ane stavanano mahimA vizeSa che. A kAraNe jaina kavio covIsa tIrthakaronAM stavanonI covIsInA sarjana tarapha vizeSa vaLyA hoya evuM jaNAya che. AvI covIsInA racayitAomAM AnaMdaghanajI, devacaMdrajI, mohanavijayajI, cidAnaMdajI vagere mukhya che. emAM AnaMdaghanajInI racanAono viSaya yoga ane tattvajJAnanI abhivyakti che, jyAre devacaMdrajInI covIsImAM mukhyatve dravyAnuyoganI rajUAta che. sAmAnya zrAvako-zrAvikAone mATe evI kRtio durArAdhya gaNAya. ' - upAdhyAya yazovijayajIe jaina dharmanA covIsa tIrthakaronAM stavano racyAM che. eTaleke emaNe covIsI racI che. emaNe racelI AvI traNa covIsI hAla upalabdha che. emAMnI be covIsImAM UrmibhAvanI chaTA ane tIvratAnI abhivyakti che, ane eka covIsImAM kathana, caritravIgatasaMgraha vizeSa che. ekeka tIrthaMkara vize A rIte traNatraNa stutikAvyo racAya eTale emAM ekavidhatA ane punaruktidoSa AvI jAya evuM ApaNane svAbhAvika lAge. paraMtu yazovijayajInAM bhaktisabhara stavanomAM mAtra mahimA-smRti nathI, emAM ullAsa, lADa, marma, namratA, mastI, TIkhaLa, dhanyatAdi bhAvonI dRSTAMtasubhaga sughaDa ane kalpanAzIla rajUAta. che. nivyAja naikaTyalADa A stavanonuM chaTALuM pAsuM che, je bhAvakamAM samabhAva, Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha samasaMvedana jagAve che. jijJAsA ane vismayathI potAnI AMkhe sRSTinuM nirIkSaNa karatAM bALako avanavA prazno kare che ane emAM keTalAka prazno ApaNane mUMjhavaNamAM mUkI de tevA hoya che. "naya vibudhano paya sevaka' ke "vAcaka jazathI oLAkhAtA upAdhyAya yazovijayajI evI ja bALasulabha jijJAsA, vismaya ane nirdoSatA A stavanacovIsImAM pragaTa kare che. zrI suvidhinAthanA stavanamAM teo prazna rajU kare che ? laghu paNa huM tama mana navi mAvuM re jagaguru tumane dilamAM lAvuM re kuNane e dIje zAbAzI re kaho zrI suvidhi jiNaMda vimAzI re. huM nAno hovA chatAM tamArA manamAM mAro samAveza thato nathI. ethI UlaTuM tame moTA hovA chatAM mArA manamAM tamAro samAveza thayo che e AzcaryanuM Azcarya che. enI zAbAzI kone devI e vicArI jozo. sarjakanI vANImAM rahelI bALakanA janma jeTalI saMkulatA tathA vismaya ane tAjagIpUrNa anubhUtinI ahIM vedhaka abhivyakti che. have pratyuttaramAM kavi tarka laDAve che. sthira ane zAzvata vastuno samAveza na thaI zake. kadAca samAveza thAya to e kSaNika nIvaDe. eTale laghu hovA chatAM gurumAM samAviSTa na thaI zakavAnuM ahIM samAdhAna sAdhyuM che. bIjI paNa eka vAta che - laghumAM gurunA parAvartanI. te mATe arIsAnuM udAharaNa ApatAM kahe che ke nAnA arIsAmAM mahAkAya hAthInuM pratibiMba jhilAya che. ahIM kahe che? athavA thiramAMhI athira na Ave, hoTo gaja darpaNamAM Ave re. jehane teje buddhi prakAzI re, tehane dIje e zAbAzI re, A Azcaryajanaka ghaTanAnuM zreya potAnA buddhicAturyane ghaTe che. paraMtu e buddhiprakAza paNa mahAprAzanA tejathI thayo che eTale enI zAbAzI emane ja ghaTe che evo toDa kavi ahIM lAvyA che. AkhA stavanamAM praznottara dvArA racAtA AMtarika saMvAda ane emAM raheluM bharapUra nATyatattva kAvyane AhalAdaka banAve che. zrI vAsupUjya svAmInA stavanamAM upAdhyAyajI kahe che : ame paNa tuma zuM kAmaNa karazuM bhakta rahI mana-gharamAM dharIzuM... sAhebA. ahIM bhagavAna para kAmaNa karavAnI vAta che ane te bhakti vaDe emane vaza karI manarUpI gharamAM dhAraNa karavAno emaNe vizvAsa darzAvyo che. A ja vAta emaNe bIjI eka covIsInA prathama stavanamAM A rIte karI che : Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavanacovIzIo D 307 muktithI adhika tuja bhakti muja mana vasI jehazuM sabala pratibaMdha lAgo.. camaka pASANa jyama lohane khIMcaze muktine sahaja muja bhaktirAgo. jaina dharmamAM eka pAribhASika zabda che: niyANa. eno eTaleke puNyakarma dvArA phaLa mAgavAno niSedha che. bhautika, Adhibhautika ke sAMsArika siddhi arthe sukRta paNa niSiddha che. eTaluM ja nahIM paraMtu evI siddhinI abhilASA paNa manamAM na UgavI joIe. Ama chatAM evuM thAya to enuM phaLa avazya maLe, paNa aMte to enuM pariNAma saMsAravRddhi che. AvI tAttvika bhUmikAne lakSamAM rAkhI upAdhyAyajI ApaNane eka DagaluM AgaLa laI jAya che. bhagavadbhajana ane bhaktithI mukta - siddha thavAnuM paNa teo varjya gaNe che ane sarasa virodhAbhAsa sarje che. mukti karatAM paNa emanA manamAM bhakti vizeSa vasI che. niyANuM to nahIM ja, paraMtu muktinIya abhilASA nahIM. mukti na icchatAM saMsAramAM rahevuM paDe ane e thAya to premalakSaNA bhaktino yoga satata cAlu rahe. cuMbakIya tattvathI jema loDhu pAse kheMcAI Ave tema bhaktanI bhaktithI mukti paNa ApoApa kheMcAI Ave evI e sahaja prakriyA che. premalakSaNA bhaktinI vAta AvI eTale ema thAya ke vairAgyapradhAna dharmamAM ke jJAnamArgamAM premalakSaNA bhaktine sthAna na hoya. Ama chatAM ApaNA bhaktakavioe AvI bhakti ullAsapUrvaka karI che. eTaluM ja nahIM paraMtu evA ullAsane zRMgArapaMDita saMbaMdhonI paribhASAmAM pragaTa karavAmAM AvI che. enuM kAraNa e che ke utkaTatApUrvakanI bhAvAtmaka sthitimAM dehanI pRthakatA ogaLI jAya ane ekatAnI bharatI chalakAI UThe evuM naranArInA saMbaMdhamAM ja saMbhave che. AvI sthiti, alabatta judI ane ethI paNa ucca kakSAe ApaNA bhaktakavioe siddha karI che. evI ekatAnI, tadrupatAnI, tAdAbhyabhAvanI, ekAkAratAnI vAta karavA sAthe enI prabaLa ane vyApaka asara saMsArI para tyAre ja thAya, jo e saMgharIne paricita evA bhAvanI bhUmikAno Azraya levAya. pati ke patnImAM anya aneka saMbaMdho samAI zake che. strI patnI hovA uparAMta mitra - salAhakAra bane che. mAtRbhAva ApI zake che. tevI ja rIte pati mitra ne rakSaka bane che ane paitRka bhAvo ApI zake che. bIjA saMbaMdho ATalA vyApaka nathI. tethI je sAdhaka bhagavAnane A bhAve bhaje temAM utkaTatA Ave che. mULe parasparamAM lokottara vizvAsa ane pratyeka spaMdanamAM ekAnubhUti e Ano pAyo che. sukhI ke sakhAbhAvamAM Akhare to A ja tattva che. iliyaTe potAnI patnIne arpaNa karela kAvyamAM A anubhava mUrta thayo che. A badhuM jotAM vairAgya ane jJAnamArgamAM paNa premalakSaNAbhakti aucityapUrNa ane upakArI jaNAya che. zrI caMdraprabhasvAmInA stavanamAM AvI premalakSaNAbhaktino upAdhyAya Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazovijayajIe viniyoga karyo che ? caMdraprabha jina sAhebA re, tume cho catura sujANa, mananA mAnyA sevA jANo dAsanI re, dezo phaLa niravANa Avo Avo re catura sukhabhogI, kIje vAta ekAMte abhogI. premamAM vizaMbhe thatI goThaDInuM sukha kalpanAtIta che. vastI vizvabhara A sukhane cauda lokanI paDatuM mUkI enAthI rUDuM bIjuM kazuM ene lAgatuM nathI ema jaNAvI eno mahimA kare che. avadhUta AnaMdaghanajI paNa AvI ja anubhUti kare che: mITho lAge taMtaDo ne khAro lAge koka kata vihuNI goThaDI, te raNa mAMhe poka. A stavanamAM ramya koTi jovA maLe che. vAcakane yAcakabhAva na Ave e rIte ApavAthI dAtAnI zAkha vadhe che ane yAcakanI Ijjata thAya evI sahRdayatAthI dAna karavuM joIe. evuM na thAya to jaLa dIe cAtaka khIjavI megha huo tINe zyAma cAtakane khIjavIkhIjavIne vRSTi dvArA jaLasiMcana karavAthI megha jema zyAma thayo evI hAlata dAtAnI thAya. ahIM vAdaLonI zyAmatAnA kAraNa aMgenI kalpanAmAM ramya koTi jovA maLe che. cAtaka aMgenI purAkathAno emAM upayoga thayo. che. ApaNAM prAcIna muktako anyokti, atyukti ane kalpanonA kAraNe, badalAtI kAvyaruci ane palaTAtA kAvyapravAho vacce, Adhunika racanAo jevAM ja ane jeTalAM ja, (kadAca caDiyAtAM) tAjagIpUrNa ane AkarSaka rahyAM che. A kaDI enuM uttama udAharaNa che. zrI dharmanAtha svAmInA stavanamAM kavi kahe che : thAzuM prema banyo che. rAja, niravahaThyo to lekhe meM rAgI, prabhu ceM cho nirAgI, aNajugate hoe hAMsI... premamAM kajoDuM thAya to hAMsI thAya. bhagavAna vItarAgI ane huM rAgI. evI sthiti ane ekataraphI sneha rAkhavAmAM hAMsI thAya chatAM e prIti rAkhavAmAM mArI zAbAzI che ema kavi umere che. keTalIka vAra sAva saraLa lAgatI bAbata zabdothI samajAvI zakAtI nathI, tema keTalIka vAra gahana lAgatI bAbatone paNa zabdadeha ApI zakAto nathI. premanI, utkaTa premanI ane bhAvollAsanI abhivyakti aMge paNa AvuM kahI zakAya. hadayanA saMkula bhAvonI chabi zabdanI phremamAM maDhI zakAya ke kema enI zaMkA rahe che. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavanacovIzIo [ 309 e bhAvo anubhavagocara che. enI anubhUti mANI zakAya. upAdhyAya yazovijayajI evI anubhUtie zabdadeha ApavAmAM saphaLa rahyA che. jema ke, sumatinAtha guNa zya milIjI vAdhe muja mana prIti guNagrAhaka dRSTithI bhagavAna tarapha prIti to vadhatI ja rahe. eno avihaDa raMga kevo lAgyo che mATe rojiMdA jIvanamAMthI ane svAbhAvika dRSTAMto eka pachI eka Ave che. kasturIno parimala, AMgaLIe mera, chAbaDIe raviteja, nAgaravelanA pAnathI lAla thayelA oSTha jema chUpAM na rahe tema bhagavatu-prIti paNa chAnI na rahe. zrI anaMtanAthajInA stavanamAM emaNe e raMgane "coLa majIThano raMga' kahyo che. upAdhyAya yazovijayajInI eka viziSTatA che. stavananA prAraMbhamAM bhAvanI eka chaTA . tyAra bAda ene anurUpa dRSTAMtasubhaga kalpanA teo doDAve. eka pachI eka kaDImAM pratItijanaka ane anubhUtijanya dRSTAMto ApI e bhAvane puSTa kare. emAM ATalAM badhAM stavanomAM kyAMya punarukti thatI jaNAtI nathI ethI emanAM kAvyomAM tAjagI ane nAvInya jaNAya che. thoDAMka udAharaNo joIe. RSabha jina stavanamAM teo kahe che? kavaNa nara kanaka maNi choDI tRNa saMgraha kavaNa kuMjaratajI karaha leve? kavaNa bese tajI kalpataru bAule tuja tajI avara sura koNa seve? zrI ajitanAtha jina stavanamAM bhagavAna (ajitanAtha) sAthe prIta che ane bIjAno saMga jacato nathI. enA samarthanamAM sarasa kahe che? mAlatI phUle mohiyo, kima bese ho bAvaLatara bhaMga ke gaMgAjaLamAM je ramyA, kima chillara ho rati pAme marALa ke sarovarajaLa jaladhara vinA, navi cAhe ho jaga cAtakabALa ke, kokila kalakUjita karepAmI maMjarI ho paMjarI sahakAra ke AchAM taruvara navi game, giA zuM ho hove guNano pyAra ke, kimalinI dinakara kara grahe, vaLI kumudinI ho dhare caMdra zuM prIta gaurI girIza giridhara vinA, navi cahe ho kamaLA nija citta ke. varNAnuprAsa ane aMtyAnuprAsathI zobhatI A racanA kavi hRdayanA utkaTa bhAvonA dyotaka che. zrI abhinaMdana svAmInA stavanamAM bhagavAnanI mUrti dIThI ane je bhAva jAgyA enuM tAdRza Alekhana che. vicAronI zuddhi ane kavitvanI utkaTatAthI sIMcAyelI A kRti che. emanI kalama dvArA thatI bhAvaniSpatti AvI che? - suramaNi ho prabhu suramaNi pAmyo haththa Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AMgaNe ho muja AMgaNe muja surataru phaLyo jI jAgyA ho prabhu jAgyA purNaya aMkura mAgyA ho prabhu ! muha mAgyA pAsA DhaLyA che bhUkhyA ho prabhu ! bhUkhyA maLyA dhRtapUra tarasyA ho prabhu ! tarasyA divya udaka maLyA che thAkyA ho prabhu ! thAkyA milyA sukhapAla, . cAhatA ho prabhu ! cAhatA sajjana heje haLyA jI anubhUtinI utkaTa avasthAe ja AvI rasALa - rasAddha kAvyaracanA thAya. upAdhyAyakata zrI pavAprabhasvAmInuM stavana ane devacaMdrajInuM RSabhajina stavana lagolaga mUkavA jevAM che. yazovijayajI kahe che : - IhAMthI tihAM jaI koI Ave nahi jeha kahe saMdezojI 'jehanuM milavuM re dohiluM tehazuM neha te Apa kilezojI..paprabha.... to devacaMdrajI kahe che : kAgaLa paNa pahoMce nahi navi pahoMce ho tihAM ko paradhAna je pahoMce te tama samo navi bhAkhe ho konuM vyavadhAna RSabha niNaMda zuM prItaDI. eka sAro zloka, kaDI, duho ke lITI e to kyAreka maMdira banI jAya. kyAreka tIrthasalila banI jAya to kyAreka gokuLavRMdAvanano vagaDo banI jAya. upAdhyAya zrI yazovijayajInI stavanacovIsIomAM AvI ja racanAo che. ahIM to. kAvyanI vizeSatAne anulakSI mAtra aMgulinirdeza karyo che. gAya suMdhIne care. je sAruM hoya, poSaNa maLe evuM hoya te carI le ne pachI nirAMte besI vAgoLe ema upAdhyAya yazovijayajInI kRtiono. madhyakAlIna sAhityamAMthI cAro carIne, nirAMte vAgoLavA jevo che. Aje paNa pU. upAdhyAyajI gaNivarya ajarAmara che. je rasa ane UMDANa sAthe pU. upAdhyAyajI mahArAje saMskRta-prAkRta bhASAmAM sarjana karyuM che. e ja rasa ane e ja UMDANa sAthe eozrIe gujarAtI stavana-sajhAya jenuM kAvyasAhitya racyuM. A kAraNe paMDito ane vidvAno mATe pU. upAdhyAyajI mahArAja ArAdhya jJAnamUrti rahyA ema sAmAnya prajA mATe ya "jagajIvana jaga vAlaho' jevI DhagalAbaMdha stavanaracanAo dvArA teozrI ArAdhya bhaktimUrti rahyA. zrI pUrNacandravijayajI mahArAja (zrutAMjali') Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viharamAna jina vazI" kAntibhAI bI. zAha AjathI traNaso varSa pUrve 17mI sadImAM thayelA. AdhyAtmika, dArzanika ane sarjaka tarIkenI bahumukhI pratibhA dharAvatA A sAdhukavie jema saMskRtaprAkRtamAM graMtho racyA tema gujarAtI bhASAmAM paNa, AdhyAtmika-dArzanika graMtho ApyA tema bhaktibhAvasabhara kAvyaracanAo paNa; ane jaMbusvAmI rAsa, zrIpALa rAsa, dravyaguNapayayano rAsa, samudra-vahANa saMvAda, 125, 150, 350 gAthAnAM stavano jevI lAMbI racanAo ApI tema TUMkI padaracanAo paNa. emanI A TUMkI racanAomAM stavano, sajhAyo, stutio, hariyALIo vagereno samAveza thAya. stavanomAM dhyAna kheMce evI traNa "covIzIo ApavA sAthe eka "vIzI' paNa emaNe ApI che. nAma viharamAna jina vIzI'. A viharamAna jina vIzI' zuM che? jaina dharmanI mAnyatA pramANe bharatakSetranI AgAmI covIzInA sAtamA tIrthaMkara nirvANa pAmaze ane AThamA tIrthaMkara janma pAmaze te vacce zrI sImaMdharasvAmI Adi vIza viharamAna jinezvara devo zrAvaNa suda trIjane divase nirvANapadane pAmaze. A vIza jinezvara devone vize racAyelAM 20 stavanono samUha te vIzI'. - A vIzInAM stavanonI racanAnA laghu mALakhAmAM eka cokkasa bhAta ane pramANa jovA maLe che. A stavano ochAmAM ochAM 5 kaDInAM ane vadhumAM vadhu 7 kaDInAM che. pratyeka stavanane kAM to AraMbhe. kAM to chevaTanI kaDIomAM jinezvaradevanAM oLakhaparicaya apAyAM che. janmasthAna, nagara, mAtApitAnAM nAma, pote kaI nArInA kaMtha ane emanuM lAMchana - sAmAnyataH A che paricayanI vIgato. chellI kaDImAM kavinuM nAma "vAcaka jaza', "guru niyavijaya suzIza, niyavijaya taNo sevaka e rIte maLe che ane vaccenI kaDIomAM jinezvara pratyenA bhaktibhAvanuM Alekhana che. A badhAM ja svatano vividha geya dezIomAM maLe che. ' vIzIno mukhya viSaya che tIvra, utkaTa bhaktibhAva. jaina dharme kevaLajJAna prApta karIne mokSapadane pAmyA che tevA tIrthakarone paMca parameSTImAM sarvocca pade sthApyA che. emanA pratyenI bhaktino mahimA jainomAM aparaMpAra che. daherAsaromAM pUjana-kIrtana-occhavanI varSothI eka paraMparA rahI che ane te saMdarbhe aDhaLaka stavana, sajhAya, stuti, pUjAnuM sAhitya racavAmAM AvyuM che je Aje paNa vividha rAgarAgiNIothI sabhara saMgIta ane nRtyanI sahAya sAthe rajU karAya che. A Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vazImAM upAdhyAya yazovijayajIe jinezvara deva pratyeno bhaktibhAva khUba utkaTatAthI gAyo che ne emAM aneka dRSTAMtonI sahAya lIdhI che. bhaktanA bhagavAna pratyenA snehanA meLanI vAta karatAM kavi kahe che : taja zuM muja mana nehalo re caMdana gaMdha samAna, meLa huo e mULago re sahaja svabhAva nidAna. (rU.2) bhakti vinAnA jIvananI vyarthatA kavi A rIte darzAve che ? te dina savi eLe gayA. jihAM prabhu zuM goTha na bAMdhI re (sva.3) bhakta tarIke kavi kyAMka upAlaMbha - cImakI ApavAna, kaTAkSa karavAnA ane maheNuM mAravAnA adhikAro paNa bhogave che : muja zuM aMtara kima karo re, bAMhya rahyAnI lAja. (sta.1) mukha dekhI TIluM kare te navi hove pramANa, mujaro mAne savi taNo re, sAhiba teha sujANa. (sta.1) ekane lalacAvI raho re, ekane Apo rAja, e tamane karavo navi ghaTe re paMktibheda jinarAja. (rU. 6) bhakta kahe che ke jo muktino upAya maLaze toya bhagavAnane laIne maLazeH agni miTAve zItane, je sevo thaI thira thaMbha ho. jima e guNa vastusvabhAvathI tima tumathI mugatiupAya ho. (rU.7) bhakta potAno dRDha nidhari ane paramAtmA pratyenI laganI A rIte vyakta kare che. cakhavI samakita sukhaDI re. hoLavIo huM bALa, kevaLaratna lahyA binA re na tajuM caraNa trikALa. (sta.). arthAt he bhagavAna, jo samakita-sukhaDInI lAlaca ApIne teM mane hoLavyo ja che to huM paNa tane kevaLaratna pAmyA vinA tajavAno nathI ja. kavi AgaLa lakhe che : kAgaLa likhavo kAramo, Ave jo durajana hAtha re, aNamilavuM duraMta re, citta phire tuma sAtha re. (sta.14) bhakta-bhagavAna vacceno premano raMga keTalo pAkaTa che te darzAvatAM kavi lakhe che , masi viNa je likhA tuja guNe akSara premanA citta re, dhoIe tima tima UghaDe bhagatijale teha nitya re. (sta.17) kavi bhaktinI tulanAe anubhavanI bhUmikAne UMcerI Therave che. bhaktine dUtikA ane anubhavane mitra gayAM che. emAMthI A vAta spaSTa thAya che? bhagatitikAe mana haryuM, paNa vAta kahI che AdhI re, anubhavamitta jo mokaluM to te saghaLI vAta jaNAve re. (4) Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viharamAna jina vIzI' D 313 ane chevaTe bhaktane mATe bhagavAna ja sarvasva - sarva kAMI che te darzAvatAM kavi kaLe che? tuM mAtA tuM baMdhava muja tuMhI pitA tuja zuM muja guja. (sta.15) vIzImAM nirUpAyelA kavinA bhaktibhAvane ApaNe joyo. enI abhivyaktikalAmAM kavi kevI sauMdarya chaTA dAkhave che te joIe. kavinI nirUpaNakalAmAM UDIne AMkhe vaLage che te to kavine hAthe thayelo dRSTAMtono pracura upayoga. kyAreka to saLaMga dRtamAlA kavi prayoje che. garavA jano kadI bhedabhAva na kare e vAta kavi A rIte kare che moTA-nAhanA aMtaro re, girUA navi dAkhaMta, zazi darizaNa sAyara vadhe re, kairavavana vikasaMta. (sta.1) ThAmakuThAma navi lekhave re, jaga varasaMta jaladhAra. rAyaka sarikhA gaNe re, udyote zazIsUra, (sta.1) gaMgAjala te bihuM taNA re, tApa kare savi dUra. (sta. 1) bhagavAna bhaktanI sAthe - sahAyamAM hoya pachI durita - pApakarmo kema ja Take e vAta nirUpatAM kavi kahe che : bhujaMga taNA bhaya tihAM nahi, jihAM vana vicare mora. (rU.3) jihAM ravi teje jhalahale, tihAM kima rahe aMdhakAra. (sta.3) kesarI jihAM krIDA kare, tihAM gajano nahi pracAra,. tima jo tuma muja mana ramo, to nAse duritasaMbhAra. (rU.3) bhaktanuM prabhumAM mana kevuM bhaLI gayuM che ? Uge bhAnuM AkAza, saravara kamala haserI, dekhI caMda, cakora pIvA amI dhaserI, dUra thakI paNa tema prabhu zuM citta mithuM rI. (rU.5) kavi kahe che ke he Izvara ! tArI pAse to samyakatvano - kevaLajJAnano anaMta khajAno che. emAMthI eka kaNa ApatAM ATalI vimAsaNa zAne ? kevalajJAna anaMta khajAno. nahi tuja jaga mAMDe chAno re, tehano lava detAM zuM nAse, mana mAMhe kAMI vimAse re. (sta. 12) pachI enAM dRSTAMtonI mAlA prayojatAM kavi lakhe che - rayaNa eka diye rayaNe bhariyo, jo gAjato dariyo re, to tehane kAMI hANa na Ave. loka te saMpatti pAve re. (sta.12). ali mAro parimala lava pAmI, paMkaja vana nahi khAmI re, aMbatuMba koTi navi chIe, eke pika sukha dIje re. (sta. 12) caMdra kiraNa vistAra cho navi hoye amIyamAM ochuM re, AzAtIra kare bahuta nihorA, te hove sukhita cakorA re. (sta.12) Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ahIM jainetara kathAnakomAMthI paNa dRSTAMto maLe che. jema ke - kamaLA mana goviMda re. (sta.8) jima naMdanavana Idane re. (sta.8) sItAne vahAlo rAma re. (sta.8) keTalAMka anya dRSTAMto juo : cAtaka citta jema mehalo re, jima paMthI mana geha re haMsA mana mAnasarovaruM re, tima muja tuja zuM neha re. (sta.8) : " keTalAka vyatireka alaMkAro paNa kavi prayoje che te juo : kaTibIlAe kesarI, te hAryo gayo rAna, hAya himakara tuja mukhe. hajIya vaLe nahIM vAna. (sva.19). tuja locanathI lAjiyAM, kamaLa gayAM jaLa mAMhI, ahipati pAtALe gayo, jItyo lalita tuja bAMhI. (sta.19) jItyo dinakarateja zuM phirato rahe te AkAza, niMda na Ave tehane, je mana khedaabhyAsa. (sta.19) A vIzImAM kAvyapadAvalinI keTalIka chaTAo ApaNuM avazya dhyAna kheMcaze. dezIbaddha paMktiomAM aMte ho, re, jI jevI dhuvAo to ahIM che ja, emAM rI' dhruvA vizeSa lADakI lAge che - "prabhu zuM citta miLyuM rI, raheje hibdha rI', 'bhalo rI - karyo rI" vagere. (sta.5) ijhamaka ane dhana-danI punaruktiothI UbhA thatA saMgItanuM eka udAharaNa juo : devAnaMda narIMdano janaraMjano re lola, naMdana caMdana vANI re duHkhabhaMjano re lAla. (sta.13) bhojana viNa bhAMje nahi bhAmaNaDe jima bhUkha re" (rU.)mAMnI varNasagAI dhyAna kheMce che. 'ali mAro parimala lava pAmI, paMkaja vana nahi khAmI re' (sta.12) e paMktimAMnI lalita-komala padAvali karNapriya banI che. kavi kyAreka paMkti-aMtargata prAsa meLave che te juo: ravicaraNa upAsI, kiraNa vilAsI (ta. 16). bhavijanamanaraMjana, bhAvaThabhaMjana (rU.16) nemi prabhu vaMduM pApa nikaMdu (sta.16) gaMgAjala nAhyo, huM umAhyo (rU.16) tuM dolatadAtA, tuM jagatrAtA (sta.16) mukhamaTake jagajana vaza kare, loyaNalaTake hare citta, cAritracaTake pAtika hare, aTake nahi karato hita. (sta.9) prabhu dUra thakI paNa bheTyA. teNe prema dukha savi meTyA." (sta.11) A Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'viharamAna jina vIzI' I 315 paMktimAM kavi 'bheTyA' sAthe prAsa meLavavA zabdane maraDIne meTyA' Ape che. paNa AvI zabdamaroDa kAvyamAM AkarSaka banI jAya che. A uparAMta aneka sthaLe maLatI hindInI chAMTa kAvyalaDhaNane AkarSakatA Ape che. jemake "yuM mere mana tu vasyo jI.' (sta. 6-8) jUnI pazcimI rAjasthAnI (prAcIna gujarAtI) pachInI bhUmikAe hindI, gujarAtI vagere bhASAoe alagaalaga astitva dhAraNa karyuM tyAre hindImAM madhyavartI ikAra, ukAra cAlu rahyA. gujarAtImAM nIkaLI gayA. (likhanA = lakhavuM, phiranA = pharavuM, milanA = maLavuM, lunanA laNavuM vagere) paNa A kavimAM hindI zabdonI chAMTa dhyAna kheMcaze citta phire tuma sAtha' (sta.14), 'kAgaLa likhavo kA2mo' (sta. 14) 'citta mithuM rI' (sta.pa), 'heje higyuM rI' (sta.5) uparAMta 'isArata', 'khijamata', "dIdAra' jevA arabI-phArasI zabdaprayogo paNa ahIM najare caDhaze. = TUMkAMTUMkAM padonI A nAnakaDI 'vIzI' bhaktibhAve bhIMjAyelI che. enA keTalAka aMzo kAvyAtmaka banI AvyA che ane keTalIka padAvalio prAsaAMtaraprAsa, varNasagAI ane layanI AkarSaka chaTAo dAkhave che ema jarUra kahI zakAya. D aDhAramI sadImAM upAdhyAyajI ma. zrI yazovijayajIe je kAma karyuM te pAchuM tyAM ja aTakI gayuM. tyAra pachI bhAratIya darzanomAM paNa kazo vizeSa vikAsa thayo nathI je hAlamAM vIsamI sadInA pUrvArdhamAM thayo che. DaoN. rAdhAkRSNa jevAe pazcimanAM darzanono abhyAsa karIne pUrva ane pazcimano samanvaya karatuM nUtana vedAMta darzana ApyuM che ane e rIte bhAratIya darzanomAMnA vedAMta pakSane aghatana banAvavAno prayatna karyo che. paraMtu Adhunika darzanazAstramAMthI grAhya ke tyAjyano vicAra karanAra haju koI jaina dArzanaka pAkyo nathI. e jyAM sudhI nahIM pAke tyAM sudhI vAcaka yazovijayajI jaina darzana vize aMtima pramANa raheze, paraMtu vAcaka yazovijayajInA AtmAne ethI saMtoSa bhAgye ja thAya. temaNe aSTasahasrI jevA graMthane dazamI sadImAMthI bahAra kADhIne aDhAramI zatAMbdIno banAvI dIdho te temanA e aSTasahasrInA vivaraNane jyAM sudhI koI vIsamI sadImAM lAvIne na mUke tyAM sudhI emano AtmA asaMtuSTa ja zA mATe na rahe ? dalasukhabhAI mAlavaNiyA (zrI yazovijaya smRtigraMtha') Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika pado mahendra a. dave madhyakAlIna gujarAtI kavitAne samRddha karavAmAM jaina saMtakavionuM mahattvanuM yogadAna rahyuM che. AvA saMtakaviomAM uttara gujarAtanA kanoDAnA vatanI munizrI yazovijayajInuM nAma mokhare che. saMskRta-prAkRtanA parama jJAtA, bhinnabhinna zAstronA medhAvI paMDita ane kavitArAgI evA A virAgI saMta 'kUcalI zAradA' tarIke prakIrtita thayA che. emanI kAvyaracanAo 'gUrjara sAhitya saMgraha 1-2'mAM prasiddha thaI che. munizrInI keTalIka AdhyAtmika ane upadezAtmaka racanAono abhyAsa karavAno ahIM upakrama che. A saMgrahanA AdhyAtmika pavibhAgamAM munizrInAM bhakti, jJAna ane vairAgyaviSayaka kAvyo saMgRhIta thayAM che. A vibhAgane 'AdhyAtmika vibhAga' gaNyo che paNa A pachInA vibhAgamAMya (trIjA khaMDamAM) tattvagarbhita racanAo maLe che, joke e vizeSapaNe sAMpradAyika che. A bIjA khaMDamAM badhI ja racanAo AdhyAtmika raMganI nathI. saMpAdana pUrato AdhyAtmika' zabda enA saraLa arthamAM svIkArAyo che ema mAnavuM rahyuM. A racanAomAM padepade ApaNI paraMparAprApta saMtakavitAnA saMskAro, vicAro ane abhivyaktimAM dekhAI Ave e kudaratI che. saMtakavitA e to vahetI gaMgA che. enI gaMgotrI vedopaniSado ke ApaNAM prAcIna dharmakAvyo che. prAcIna kALamAM pragaTelI A kAvyamaMdAkinImAM madhyakALanA aneka saMtakavioe potAnI zaktiruci anusAra vimala kusumonA gaNanI aMjila arpIne saMtakavitAne paripuSTa karI che. yazovijayajInI racanAomAM paNa ApaNI prAcIna tattvavicAraNA dekhAya emAM kazuM navuM nathI. jUnI paraMparAne kavie potAnI vANI dvArA keTalI saphaLatAthI mUrta karI che te tapAsano viSaya hoya. yazovijayajI prabhusmaraNane mAnavI mATe anivArya tattva mAne che. 'prabhubhajana'mAM bhajana vinAnA mAnavIne jIvatA preta sAthe sarakhAve che. bIjI eka racanAmAM kavi, prabhunI anubhUtinI vAta, kabIranI yAda Ave tema, kahe che. parama prabhu saba jana zabda dhyAve.' ApaNe sahu zabda dvArA laukika karmakAMDo dvArA prabhune pAmavA prayatna karIe chIe. paNa e to, akho kahe che tema 'bAvana bAhero' ke 'zabdAtIta' che. God is an experience and not a creed - A vidhAnamAM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika pado [ 317 satya che. "jaba laga aMtara bharama na bhAMje, taba laga kou na pAve. haiyAnA aMdhakArane bharamane dUra karavAno che. A bhrama dUra thaze - asat asat che tenI pratIti thaze, huM mAruM" khovAze ('mAruM khoyA zuM kAma, maLe akhA ghara beThA rAma') tyAre badho ja divya AnaMda ApaNuM romaroma anubhavaze. prabhu kyAM zodhavo? bahAra nahIM, ApaNI aMdara aNue aNumAM ane akhila brahmAMDamAM jyAM jyAM najara paDe tyAM sarvatra prabhu vaselo che. vizvamAM ane vizvanI pAra eno vAsa che. A to dRSTAntothI ja samajAvAya. kavi kahe che - pudgalase nyAro prabhu mero, pudgala Apa chipAve." aba meM sAco sAhiba pAyo' e kAvya to kabIranI racanAnI navI AvRtti ja lAge. "sAco jaina" ane "sajjana rIti akhAnA "akhegItA' aMtargata ke naraharinA "saMtalakSaNa'nI yAda apAve. A kAvyamAM kavi jaina dazAnI mahattvanI vAta kare che : kriyA mUDhamati jo ajJAnI, cAlata Apa apUThI. jaina dazA unameMhI nAhI, kahe so sabahI jUThI. jaina dazA e karmakAMDa nathI, eka prakAranI mental state - mananI taTastha vRtti che. karmakAMDa Adi to bahArI upakaraNo che. jenuM aMtara taTastha che, je vItarAga che, tulasIe kahyuM tema "kAma na kodha na lobha na mohA unake ura vasati raghurAyA', AvI udAsIna, anAsakta vRtti te jaina dazA. methya AnarlDa kaheluM tema "Sweet resignationofsoul' -AtmAnI prasanna virati. A kahevAya jaina dazA ! AthI ja kavi A kAvyamAM AgaLa kahe che - bhAva udAse rahIe'. | 'sajjana rIti' vadhu saraLa, mATe kAMIka suMdara, racanA che. niHsvArtha bhAve je bIjAne upayogI thAya e sAco sajjana - 'binu kAraNa upakArI uttama'. manuSyanI sarva vRttipravRttinuM kendra che enuM mana. ApaNA sarva bandhanamokSanA kAraNarUpa mananI gati to kevI vicitra che, vAyavI che ? "mananI sthiratAmAM kavi mananA AvA arUpa rUpane samajavA prayatna kare che. manamAMthI mamatA jatI nathI mATe madhyakALano anya saMtakavi kevI vedanA anubhave che ? "mamatA tuM nA gaI more manase." kabIra sAheba manane lADa laDAvatAM kahe che - "mana lAgo mero yAra phakIrI meM. akho pheravavuM che mana' ema kahetAM "amana' banavAnI vAta upara AvI jAya che. ahIM kavi paNa AvI ja vAta kare che. "jaba laga Ave nahi mana ThAma', tyAM lagI badhI ja pravRttio nirarthaka che. kaSTa, tapa, upavAsa, kathA, kIrtana, devadarzana - "savi kriyA' AkAzamAM na dorAI zakAtA citranI jema nirarthaka che - "jyAM gagane citrAma'. munizrInI vANI kyAreka ujha paNa bane che. "muMDa muDAvata sabahi gaDariyAM, hariNa. rojha vana dhAma' jevI paMktiomAM kavinI vaicArika svataMtratAno anubhava thAya che. - samatA ane mamatA' kAvyamAM samatAnI sAthe mamatAnI sthApanA vicArapreraka che. mamatA kendragAmI bhAva samatA kendrotsargI dRSTi. mamatA dharatI, to samatA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AkAza suMdara vicArane ramaNIya kAvyaAkAra na maLI zakyo teno aphsosa che. mamatA mohacAMDAlakI beTI' ke "mamatA mukha durgadha' - AvA zabdomAM vyakta thato. madhyakAlIna saMtaparaMparAno mamatAdvaiSa ajANyo nathI. yazovijayajI AmAMthI mukta rahI zakyA hota ! A kAvyanI tulanAmAM samatAnuM mahattva' vadhu surucivALI. racanA gaNAya, emAMya enI chellI lITI to svaccha ArasakaNikA samI zobhe che. kavi kahe che, ema karatAM kharaca na lAge, bhAMge kroDa kleza'. gujarAtI kavi kharacano hisAba pahelAM gaNe ? kSamA e to jIvataranA badhA saMtApo zamAvI de evI saMjIvanI che. saMsAranA keTakeTalA kalezo, kaSAyo A kSamAbhAvathI ApoApa TaLI jaze. mahAvIre, Isue, gAMdhIe A mATe to jIvana kharcI nAkhyuM. saMskRtimAM jhamI. rahelAM satyone AvA aneka nAnAmoTA kavioe kevI sahajatAthI lokabhASAmAM utArI ApyAM che ? sumatine cetanAno viraha ane "cetanA" banne rUpakAtmaka virahakAvyo che. kabIranA paMthe ahIM nirguNa premalakSaNAbhaktine kAvyamAM utAravAno prayatna thayo che. prathama racanAmAM sumati priyatama cetananA virahamAM Akula che. te kahe che - "kaba ghara cetana AveMge', 'viraha-dIvAnI phira TUMDhatI pIupIla karake pokAreMge'. sumati mitra anubhavane A mATeno upAya karavA kahe che. anubhava kahe che, "mamatA tyAga samatA ghara apanau vega jAya manAyeMge. mamatAthI nahIM samatAthI prabhu anubhava thaze. "cetanA' kAvyamAM pAtronAM nAma badalAya che. virahiNI cetanA cidAnaMdanA virahamAM kahe che, "kata vinu kaho kona gati nyArI." (yAda AvI jAya che ahIM jayazekharasUrinA prabodhaciMtAmaNi'mAM rAjA paramahaMsanA viyogamAM cetanArANIno vilApa.) cetanA, sakhI sumatine priyatamane manAvI lAvavA vinaMtI kare che. vibhrama moha mahA mada bijUrI, mAyA rena aMdhArI; garjita arati larve rati dAra, kAmakI bhaI asavArI. ane piu milakuM mujha mana talaphe, meM pila khijamatagArI, bhUrakI deI gayo piu mujako, na lahe pIra piyArI. bannemAM A bIjI racanAmAM kavitAnI mIThI havAno sparza thayo. zuddha kavitA lekhe A sarva racanAone kevI gaNIzuM e prazna che. kyAreka kavitAno camakAra anubhavAya che. paraMparAprApta vicAro ane nirUpaNazailI, 'sadhukkaDI' hiMdI bhASA A racanAomAM jaNAya enuM vismaya na hoya. kavinI sarjanazakti karatAM sarjanano utsAha vadhu saMtoSakAraka che. madhyakAlIna gujarAtI saMtakavitAnI eka mahattvanI kaDI rUpe yazovijayajInI racanAono paricaya upayogI banI rahe che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdaghana aSTapadI': loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA jayaMta koThArI - AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadI mAraga calatacalata gAta AnaMdaghana pyAre, rahata AnaMda bharapUra. mAraga tAko sarUpa bhUpa, trihuM lokarthe cAro, varasata mukha para nUra. mAraga 1 sumati sakhike saMga nitanita dorata, kabahu hota hI na dUra, jazavijaya kahe suno ho AnaMdaghana ! hamatuma mile hajUra. mAraga0 2 AnaMdaghanako AnaMda sujaza hI gAvata, rahata AnaMda sumati saMga. - AnaMda0 sumatisakhi ora navala AnaMdaghana, mila rahe gaMgataraMga. AnaMda0 1 mana maMjana karake nirmala kIyo he citta, tA para lagAyo che avihaDa raMga, jazavijaya kahe sunata hI dekho, sukha pAyo bota abhaMga. AnaMda0 2 L AnaMda kou nahIM pAve. joI pAve soI AnaMdaghana dhyAve. AnaMda0 AnaMda kona rUpa ? kona AnaMdaghana? AnaMdaguNa kona lakhAve ? AnaMda0 1 sahaja saMtoSa AnaMdaguNa pragaTata, saba duvidhA miTa jAve. jasa kahe so hI AnaMdaghana pAvata, aMtarajyota jagAve. AnaMda0 2 4 AnaMda ThoraThora nahIM pAyA, AnaMda AnaMdameM samAyA. AnaMda, rati-arati dou saMga lIya varajita, arathane hAtha tapAyA. AnaMda0 1 kou AnaMdaghana chidra hI pekhata, jasarAya saMga caDI AyA. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 D upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha AnaMdaghana AnaMdarasa jhIlata, dekhata hI jasa guNa gAyA. AnaMda0 2 AnaMda kola hama dekhalAvo. AnaMda0 kahAM TUMDhata tuM mUrakha paMthI', AnaMda hATa na bekAvo. AnaMda0 1 esI dazA AnaMda sama pragaTata, tA sukha alakha lakhAvo, joi pAve soi kachu na kahAvata, sujasa gAvata tAko vadhAvo. . AnaMda0 2 s AnaMdakI gata AnaMdaghana jAne, AnaMdakI vAi sukha sahaja acala alakha pada, vA sukha sujasa bakhAne. AnaMdaka1 sujasavilAsa jaba (aba) pragaTe AnaMdarasa, AnaMda akSaya khajAne, esI dazA jaba pragaTe citta aMtara, so hi AnaMdaghana pichAne. AnaMdakI 2 e rI Aja AnaMda bhayo, mere terI mukha nirakhanirakha, romaroma zItala bhayo aMgo aMga. e rI.. zuddha samajaNa samatArasa jhIlata, AnaMdaghana bhayo anaMtaraMga.. e rI01 esI AnaMdadazA pragaTI citta aMtara, - tAko prabhAva (pravAha) calata niramala gaMga. vAri gaMgA samatA dou mila rahe, jayavijaya jhIlata tAke raMga. e rIvara AnaMdaghanake saMga sujasa hI mile jaba, taba AnaMda sama bhayo sujasa, pArasa saMga lohA jo pharasata, kaMcana hota hI tAke kasa.' AnaMdaghanake0 1 khIranIra jo mila rahe AnaMda jasa, sumatisakhike saMga bhayo che ekarasa, bhava khapAI sujasa vilAsa bhaye, siddhasvarUpa liye dhamamasa. AnaMdaghanake0 2 upAdhyAyayazovijaya (gUrjara sAhityasaMgraha bhA.1' kIMsamAM mUkyAM che te anyatrathI prApta thayelAM pAThAMtara che.) Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AnaMdaghana aSTapadI' : loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA [ 321 AnaMdaghanake saMga sujasa hI mile jaba, taba AnaMda sama bhayo sujasa, pArasa saMga lohA jo pharasata, kaMcana hota hI tAke kasa. AnaMdaghanano saMparka thavAthI yazovijayajImAM kaMIka addabhuta parivartana AvyuM - e AnaMdamaya - AnaMdarUpa banI gayA, cidAnaMdasvarUpa banI gayA. parivartananI adbhutatA pragaTa karavA yazovijayajI dUta Ape che ke loDhuM jo pArasane sparze to enA dabAvathI, enA baLathI e sonuM banI jAya che. "AnaMdaghana aSTapadI' loDhAmAMthI sonuM banyAnI camatkAraghaTanAno eka prabaLa bhAvAvezabharyo udgAra che. yazovijayajInuM A parivartana, A svarUpAMtara zuM che, kayA prakAranuM che. kaI dizAnuM che ? yazovijayajI mukhyatve jJAnI hatA, paMDita hatA. jJAnopAsanAno bhAre moTo zrama emaNe uThAvyo hato. e kAzI gayA, nyAyavizArada thayA, SaDradarzanavettA banyA. emaNe vAdIone. - pratipakSIone harAvyA. kAzI jatAM pahelAM emaNe ATha avadhAnano prayoga karyo hato, to kAzIthI AvIne emaNe aDhAra avadhAnano prayoga karI batAvyo. smaraNazaktinA A khela yazovijayajInuM vidyAsiddhi tarapha kevuM lakSa hatuM enA nidarzaka che. jJAnavikAsa - bauddhika vikAsa e yazovijayajInA jIvananI jANe nema hoya ema lAge che. jJAnanA kSetramAM emaNe vyApa ane UMDANa banne sAdhyo. vividha viSayo para emaNe aneka graMtho lakhyA ane kuzAgra buddhithI e viSayonI gahanatA tAgI. khaMDanamaMDanamAM ghaNo rasa lIdho. eno dapa paNa anubhavyo. lupako (mUrtipUjAmAM na mAnanArA)ne mukhe kALo kUcaDo pheravI dIdho' jevA kaThora, asahiSNutAbhaya kahevAya evA uddagAro karyA. potAnI jAtane sitAra-ziromaNi' tarIke oLakhAvI. "vANI vAcaka jasa taNI koI naye na adhUrI" ("jJAnasAra'mAM) tattvanuM spaSTa Alekhana karI batAvyuM che.' ('jJAnasArano bAlAvabodha) bALakone lALa cATavA jevo nIrasa nahIM. paraMtu nyAyamAlArUpa amRtanA pravAha sarakho che ema AtmagauravabharI uktio karI, Atmaprazasti karI. kriyAnI sAme jJAnanuM mahatva karyuM - bahuvidha kiyAkaleza zuM re, zivapada na lahe koya. jJAnakalA-paragAsa so re, sahaja mokSapada hoya. korI kriyAone nirarthaka gaNAvI - mAthuM to gheTAo paNa muMDAve che ne haraNa-rojha vanamAM rahe che, gadheDo tApa sahana kare che ne bhasmamAM ALoTe che, paNa ethI zuM? - ane jJAnayukta kriyAnI jikara karI. eTaleke jJAnane dharmajIvananI kasoTI banAvI. " A jJAnIpaNAnA vikAsa - bauddhika vikAsa tarapha ja yazovijayajInI najara rahI hota to teo AThamAMthI aDhAra avadhAna sudhI pahoMcyA tema so avadhAna Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha karavA sudhI pahoMcyA hota. paNa ema thatuM nathI. UlaTuM, e kahevA lAge che ke - - paDhapaDha kaI rijhAvata parake kaSTa aSTa avadhAnamAM, ApakuM Apa rijhavata nAhI, bheda na jAna-ajAnamaI. pothI paMDitAI, ATha avadhAnano zrama - A badhuM to bIjAne rijhAvavA mATe che, bIjAne prabhAvita karavA mATe che. kharI vAta to potAne rijhAvavAnI che. pote potAne na rijhAve to jJAnI ane ajJAnI vacce kazo bheda nathI. matalaba ke jJAnI. ajJAnI jevA ja che. A uddagAro batAve che ke yazovijayajI jJAnanI paNa maryAdA jotA thayA che, jema kriyAnI maryAdA emaNe joI che. A jJAna te paMDitAI - zAstrajJAna yazovijayajI kriyA ane jJAnano parihAra karatA nathI paNa zuddha kriyA ane zuddha jJAnanI himAyata kare che. kriyAklezathI mokSapada maLatuM nathI ema kahetI vakhate. mokSapada jenA vaDe maLe che ane emaNe "jJAnakalA' kahI che. "jJAna" nahIM paNa jJAnakalA'. tarata ja "jJAnane sthAne "anubhava" zabda vApare che ane ene ciMtAmaNi ratna' tarIke oLakhAve che. anubhava eTale AtmAnubhava, AtmabhAva, AtmasthatA. kriyA nakAmI che te AvI AtmasthatA vinA - jaba laga Ave nahi mana ThAma, taba laga kaSTa kriyA savi niSkala, jyoM gagane citrAma. anubhava e jJAnanI eka judI koTi che. yazovijayajI upamAthI jJAnanA traNa prakAra batAve che - pANI samAna, dUdha samAna ane amRta samAna. amRta samAna jJAna te anubhava. pANI samAna te laukika jJAna - jagatajJAna ane dUdha samAna te zAstrajJAna - zrutajJAna emane abhipreta hoya ema jaNAya che. zAstrajJAna ane . anubhavajJAnanuM tAratamya te vividha rIte samajAve che : pAsamAM jema vRddhinuM kAraNa goyamano aMgUTho, jJAna mAMhi anubhava tima jANo, te viNa jJAna te jUTho re. avayava savi suMdara hoye dehe nAke dIse cATho. graMthajJAna anubhava viNa tehavuM, zuka kisyo zrutapATho re. saMzaya navi bhAMje zrutajJAne, anubhava nizcaya jeTho, vAdavivAda anizcita karato, anubhava viNa jAya heTho re. jimajima bahuzruta bahujanasaMmata, bahula ziSyano zeTho. timatima jinazAsanano vayarI, jo navi anubhava neTho re. ('zrIpAla rAsa') A anubhava zI cIja che? yazovijayajI kahe che ke emAM premanI garimA che, enI sAdhanA e premanI sAdhanA che. premarasa hoya tyAM koI gAMTha rahetI nathI. zeraDImAM jema rasa hoya tyAM gAMTha na hoya ane gAMTha hoya tyAM rasa na hoya enA jevuM Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdaghana aSTapadI' : loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA [ 323 A che. e nizcayarUpa che, parama satyanI pratItirUpa che. emAM AtmAnI prasannatA che, AtmAnI RddhivRddhino AviSkAra che. emAM samyakatva - samyagdaSTi UghaDe che ane samyakazruta tathA mithyAzrutanA bhedo aprastuta thaI jAya che kemake samyagdaSTithI, grahaNa kareluM mithyA zruta paNa samyaka banI jAya che, jyAre mithyAdRSTithI grahaNa kareluM samyaka zruta mithyA banI jAya che. emAM samatAnuM sukha che, daMbhano abhAva che, mohamallano parAjaya che ane anubhavanA amRtarasathI sarva tRSA chIpI jAya che. TUMkamAM potAnuM mithyA rUpa maTI jaI kharuM Atmatva siddha thAya che. yazovijaya AvA "anubhavI banyA che - "jJAnI'mAMthI "anubhavI ke jJAnI uparAMta anubhavI. emaNe kahyuM che ke anubhavanI jIbha vaDe zAstrarUpI kSIranA rasAsvAdane jANanArA-pArakhanArA virala hoya che. yazovijaya AvA viralA mAMhenA eka hatA. potAnI A anubhavI avasthAno havAlo paNa yazovijayajI Ape che? "mithyA dRSTie grahaNa kareluM samyaka kRta paNa mithyA bane che ne samyagu dRSTie grahaNa kareluM mithyA zruta samyaka bane che - e amArI sthiti che." "je zAnta hRdayavALA - zamabhAvane pAmelA che temanAM zoka, mada, kAma, matsara, kalaha, kadAgraha viSAda, vaira kSINa thaI jAya che eno amAro anubhava ja sAkSI che." - "svarganuM sukha dUra che ane muktipadavI to ethIye dUra che, paNa samatAsukhane to ame manamAM raheluM spaSTa rIte joyeluM che - anubhaveluM che." zrIpAla rAsanuM anubhavAsthAnuM varNana emanI potAnI sthitinA varNana tarIke ja AveluM che? tUTho tUTho re muja sAhiba jagano tUTho. e zrIpALano rAsa karatA, jJAna-amRtarasa vUTho re. anubhavavaMta adabhanI racanA, gAyo sarasa sukaTho.. bhAvasudhArasa ghaTaghaTa pIyo, huo pUraNa utakaMTho re. 'A sthiti brahmajJAnInA vacanathI thaI che e paNa emaNe kahyuM cheH brahma (zaddha caitanya - cidAvasthA)mAM rahenAra ne brahmane jANanAra brahmane pAme emAM zuM Azcarya ? ame to brahmavidanA vacanathI paNa brahmamAM vilAsa karatA thayA chIe." AnaMdaghana aSTapadImAM e vAtano spaSTa svIkAra che ke emanuM A svarUpAntara AnaMdaghanajInA saMsargane AbhArI che. pahelA padamAM ja yazovijayajI kahe che ke "jazavijaya kahe suno, ho AnaMdaghana ! hamatuma mile hajUra." mAtra mile' nahIM paNa mile hajUra." mAtra maLyA nahIM. sAmasAme maLyA. mukhomukha maLyA. "hajUra zabda Ama nikaTatAno, sAkSAtapaNAno bhAva laIne Ave che. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha yazovijaya AnaMdaghanane maLyA, paNa kevA AnaMdaghanane maLyA ? AnaMdaghananI e masta avadhUtadazAnuM A padamAM varNana thayuM che, je yazovijayane sparzI gaI che, emanA manamAM vasI gaI che, emanA cittane coTa lagAvI gaI che. pahelI paMkti eka nAnakaDI vartanarekhAthI ja AnaMdaghananI avadhUtadazAne mUrta kare che - "mAraga calate-calata gAta AnaMdaghana pyAre.' dhyAna dharatA beThelA AnaMdaghana nahIM paNa mArgamAM cAlatA - cAlatAcAlatA gAtA AnaMdaghana vyavahArajagatamAM vicaratA, chatAM gAnamAM - AtmAnubhavanA AnaMdagAnamAM masta AnaMdaghana. yazovijayajI kahe che ke emanuM mukha teja varasAve che, e hamezAM AnaMdathI bharelA hoya che, ane emanuM A rUpa traNe lokamAM nyAruM che, e eka rAjavIrUpa che - prabhAvazALI, vaibhavazALIrUpa che. AnaMdaghanajInI AMtara saMpattinI vAta karatAM yazovijayajI kahe che - sumati sakhike saMga nitanita dorata, kabahu na hota hI dUra.' sumatisakhInI sAthe hamezAM doDatA rahe che, gati karatA rahe che, kyAreya enAthI dUra thatA nathI, pAchaLa rahI jatA nathI. "sumati' eTale zuddha buddhi, zuddha jJAna. anubhavadazAnA lakSaNa tarIke yazovijayajI aneka vAra sumatino ullekha kare che. ene eka strI rUpe paNa kahyuM che ane sahacAranuM eka citra UbhuM kare che. AvA AnaMdaghananI mukhomukha yazovijayajI thayA. bIjuM pada AnaMdaghananA A darzanamilane yazovijayajImAM jagADelA bhAvanuM - emanI pratikriyAnuM varNana kare che. AnaMdaghananA AnaMdane sujasa gAya che. sujasa' e yazovijaye potAne mATe yojeluM TUMkuM nAma che, je emaNe aneka sthAne vAparyuM che, paNa ahIM "sujasa'no su' sArthaka banI rahe che, kemake e yazovijayanI judI - UMcI AdhyAtmika koTi nirdeze che. jene yazovijaya gAya che e AnaMdaghanano AnaMda viziSTa prakArano che. e sumatiyukta che. yazovijaya eka upamA yojIne kahe che ke "sumatisakhi ora navala AnaMdaghana mila rahe gaMgataraMga.' gaMgAnA taraMgonI peThe haLIbhaLI rahela che te sumatisakhI ane AnaMda ke AnaMdaghana ? kavie kadAca "AnaMdaghana' zabdamAM zleSa yojyo che. "AnaMdaghana eTale ghaniSTha - gADha AnaMda tema AnaMdaghana pote. 'navala' vizeSaNa ema sUcave che ke A AnaMda judI koTino che - nUtana prakArano che, A AnaMdaghana eka judA prakArano AtmA che - AgaLa kahyuM hatuM tema traNe lokamAM nyAro. yazovijaya gAI rahyA che ne vaLI hAI rahyA che e navatara gaMgApravAhamAM. manane A gaMgApravAhamAM majjana karAvIne - DubADI-navaDAvIne nirmaLa karyuM che ane tenA para avinAzI - UDIUpaTI na jAya evo raMga lagAvyo che. Ama, gAvAnI sAthe yazovijayanA svarUpAntaranI prakriyA cAlI che. pariNAme emaNe bahu ane Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'AnaMdaghana aSTapadI' : loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA ] 325 abhaMga akATya, nitya sukha prApta karyuM che. A sukha, yazovijayajI kahe che ke, 'sAMbhaLatAM' prApta karyuM che. eTaleke AnaMdaghananA vacanathI - emanA gAnathI. ame brahmajJAnInA vacanathI ja brahmamAM vilAsa karIe chIe' e yazovijayanI ukti ApaNane ahIM yAda Ave. trIjuM pada eka viziSTa vicAra laIne Ave che H AnaMdane koI sahelAIthI prApta karI zakatuM nathI, paNa je prApta kare che e ja AnaMdaghananuM dhyAna karI zake che emanuM ciMtavana karI zake che, emanI sAthe potAnuM citta joDI zake che.devo bhUtvA devaM yajet' - devanI pUjA deva banIne thaI zake che. ema AnaMdaghananI bhakti emanuM gAna AnaMdaghana jevA AnaMdasvarUpa banIne ja thaI zake. A AnaMda zuM che ? AnaMdaghana zuM che ? (pharI pAcho zleSa - ghaniSTha AnaMda ke AnaMdaghana vyakti ?) AnaMdano zo guNa - enuM zuM lakSaNa che ? sahaja saMtoSa e AnaMdanA guNa tarIke pragaTa thAya che ane ene pariNAme saghaLA saMzayo - saMkalpavikalpo maTI jAya che. aMtaramAM jyota jAge che, prakAza patharAya che. je A rIte aMtaranI jyotane jagAve che e ja AnaMdaghanane prApta karI zake che. cothA padamAM .AnaMdanI ane AnaMdasthiti prApta karanAranI viralatAnI vAta thaI che. AnaMda TheraThera maLato nathI. AnaMda AnaMdamAM ja rahelo che. eTale AnaMdanI prApti bIjA kazAmAMthI thatI nathI. AnaMda eka sahaja sAdhanA che. rita ane arita rAga ane virAga, Asakti ane anAsakti banneno saMga emAM varjita che. enAthI 52 evI e Atmasthiti che. icchA-apekSAo ja Asakti-anAsakti, ruci-aruci, janmAve che ane ApaNane pIDA nipajAve che. Asakti-anAsakti, ruci-aruci, harSa-zoka A badhAM dvandvothI para evI AnaMdanI sthiti kevI hoya che e yazovijayajI AnaMdaghananA dRSTAMtathI ja samajAve che. AnaMdaghanane nahIM samajI zakanArA keTalAka loko hatA. teo emanA doSa ja jotA, emanI niMdA karatA. Ave prasaMge yazovijaya AnaMdaghanane paDakhe rahe che. emano bacAva karavA pravRtta thAya che. paNa AnaMdaghanane AvI sahAyanI jarUra hatI kharI ? prazaMsAnanaMdA AnaMdaghanane kyAM sparzatI hatI ? e to AnaMdarasamAM nhAyA ja kare che, AnaMdabhAvamAM masta rahe che. AnuM nAma ja kharI AnaMdAvasthA. yazovijaya A joIne prabhAvita thaI jAya che ane AnaMdaghananAM, emanI AnaMdAvasthAnAM guNagAna gAya che. pAMcamuM pada cothA padanA vicArataMtune ja AgaLa calAve che ane AnaMdavastunI asAmAnyatA darzAve che. loko jyAMtyAM AnaMdane zodhatA hoya che, paNa e mUrkha che. AnaMda kaMI bajAramAM vecAtI cIja nathI. AnaMdanuM bAhya AviSkaraNa paNa nathI hotuM ke ApaNane najare caDe. AnaMdanI sthiti pragaTe che enuM sukha to alakSya - agocara hoya che. AnaMdanI avasthA prApta karanAra kazuM kaheto hoto nathI. eTaleke e sthiti avAcya che, avarNanIya che, e vANI rUpe pragaTa thatI nathI. mATe Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ja ene AvA koI mUrta rUpe zodhavI vyartha che. yazovijaya AvI AnaMdasthitinI ne e sthiti prApta karanAranI vadhAmaNI gAya che. AnaMdanI gati, Ama, vilakSaNa che. ene, yazovijaya kahe che ke, AnaMdaghana jevA koI viralA ja jANI zake che - pAmI zake che. e sthitinuM sukha sahaja che. acala che, alakha che. anAyAsasAdhya che - prayatna karavAthI maLe tevuM nathI, sthira ane zAzvata che, alakSya -- agocara - IndriyAtIta che. yazovijaya A sukhano mahimA kare che. bIjA padamAM yazovijaye AnaMdaghananA darzanamilane potAnAmAM jagADelA bhAvanuM varNana karyuM hatuM. pachIthI emaNe sAmAnya bhAve vAta karI hatI, paraMtu emAM yazovijaya pracchannapaNe rahelA na hoya ema mAnavA jevuM nathI. have pharIne yazovijaya potAne dAkhala kare che. e kahe che ke sujanA (eTaleke potAnA) vilAsa rUpe - kaDA rUpe - anubhava rUpe AnaMdarasa pragaTyo che, AnaMdanA akSaya khajAnA UghaDyA che. cittamAM A AnaMdanI sthiti Ave che tyAre ja AnaMdaghanane oLakhI-pArakhI zakAya che. evI sthiti AvI tyAre ja emaNe AnaMdaghanane oLakhyA-pArakhyA. pharI devo bhUtvA devuM jetuvALI vAta. have to yazovijayanI ja kathA. sAtamA padamAM emanI AnaMdAnubhUtino. umaLakAbharelo, utsAhapUrNa udgAra che - e rI Aja AnaMda bhayo, mere terI mukha nirakhanirakha. romaroma zItala bhayo aMgo aMga. AnaMdaghananuM mukha joIne, emanI pratyakSatAthI, AnaMda janmyo che. kavie nirakhanirakha' zabda vAparyo che; e ahIM arthapUrNa bane che. nIrakhIne eTale dhyAnathI joIne, ekAgratAthI joIne. zabda bevaDAvyo che eTale vArevAre dhyAnapUrvaka joIne, sAtatyapUrvaka ekAgratAthI darzana karIne. e darzana parama zAtA preranAruM che. aMgo aMga' ane 'romaroma" - ekeeka aMga ane enuM ekeeka rUMvADuM zItala thayuM che, eno saghaLo tApa-saMtApa jato rahyo che. samasta astitva zAtAno anubhava karI rahyuM che. zuddha samajaNa samatArasa jhIlata, AnaMdaghana bhayo anaMtaraMga' e pachInI paMkti ApaNane jarA dvidhAmAM nAkhe che. zuddha samajaNa ane samatArasamAM jhIle che e koNa ? AnaMdaghana ke yazovijaya ? yazovijaya mATenI e paMkti mAnIe to AnaMdaghana' zabdane ghaniSTha - gADha AnaMda evA arthamAM levAno rahe. athavA yazovijaya AnaMdaghanarUpa banI gayA ema samajavAnuM rahe. 'bhayo' kriyApada jotAM AnaMdaghana' eTale ghaniSTha AnaMda e arthaghaTana vadhAre saMbhavitta lAge che. zuddha samajaNa eTale sumati. sumati ane samatA e be judA padArtho che ke eka ? ahIM to banne zabdo sAthe vaparAyA che paNa keTalIka vAra e ekabIjAne Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdadhana aSTapadI' : loDhAmAMthI kaMcana banyAnI camatkArakathA ] 327 sthAne AvatA jaNAya che. sumati eTale samatAyukta cittAvasthA, samyak dRSTi, jene 'anubhava'nA eka lakSaNa tarIke yazovijaye vAraMvAra darzAvela che. Ama, bannene ekarUpa gaNavAmAMye kazuM khoTuM nathI. AnaMdAnubhUtinuM e eka mukhya ghaTaka che. A AnaMdAnubhUti anaMtaraMgI che, vicitrita che. AvI AnaMdadazA cittamAM pragaTe tyAre nirmala gaMgA jevo eno prabhAva pravAha hoya che - caitya, pAvanatva Adi guNothI yukta. A AnaMdagaMgA ane samatAno saMyoga thayo che ane yazovijaya enI sAthe snAnakrIDA karI rahyA che. = chelluM pada AgalA padanI dvidhAnA uttararUpa hoya evI paMktithI zarU thAya che. emAM spaSTa rIte kahevAyuM che ke AnaMdaghananI sAthe yazovijaya maLyA tyAre e AnaMdarUpa banI gayA. pArasane loDhuM sparze to enA prabhAvathI e sonuM banI jAya tema AnaMdaghananA saMsargathI yazovijayanuM AvuM adbhuta, divya svarUpAntara thayuM. dUdha ane pANI parasparamAM haLIbhaLI jAya ema yazovijaya A AnaMdAnubhUtimAM lIna thayA che, ane sumatisakhInI sAthe ekarasa thaI gayA che. saMsArano saMsArabhAvano kSaya karIne e AnaMdAnubhUtimAM e ramI rahyA che. emAM dhasamasa' eTale jhaDapathI pravezIne emaNe siddhasvarUpa prApta karyuM che. A siddhasvarUpI yazovijaya e AnaMdaghananI dena che, emano camatkAra che. 'aSTapadI' A camatkAranI romAMcaka kathanI che. 'aSTapadI'mAM keTalIka vAta vAraMvAra ghUMTAyelI jaNAze. keTalIka pAli paNa paDaghAyA karatI lAgaze. 'AnaMda' zabda to satata ApaNA kAne athaDAyA kare che. moTA bhAganAM pado 'AnaMda' zabdathI ja AraMbhAya che. yazovijaye mArmika sUcaka rekhAthI nahIM paNa zabdaughathI dhArI asara nipajAvavAnuM rAkhyuM che. ema paNa kahI zakAya ke yazovijaya evA AnaMdAvezamAM che ke zabdano uktino aniyaMtrita askhalita pravAha vahe che ane e pravAhamAM ApaNe paNa vahIe chIe. zabdezabdano vicAra karavA thobhyA vinA ApaNe vahIe chIe. ghoSa-pratighoSanuM uMmara jema ApaNA cittane bharI de che, vyApI vaLe che tevuM ahIM bane che. A paNa eka kAvyarIti che ane kAvyano viSaya jyAre atIndriya anubhavano hoya tyAre e kAvyarIti kAmiyAba bane che. Ama chatAM, 'aSTapadImAM keTalAka mArmika saMghana prayogo maLe che, emAM UMDo adhyAtmavicAra gUMthAyelo che e adakero lAbha che. - Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci - saMpAdako jayaMta koThArI, kAMtibhAI bI. zAha, rasika mahetA, salonI jozI upAdhyAya yazovijayajI viracita prakAzita graMthonI sUci (A sUci mukhyatve lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA graMthasaMgrahane AdhAre karI che ane emAM granthasUcikArDanI madada lIdhI che. yazodohana' (hIrAlAla 2. kApaDiyA)no paNa lAbha lIdho che. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa taiyAra karelI sAIklosTAIlDa sUcimAMthI keTalIka pUrti karI che. anya sAdhano jovAnuM banI zakayuM nathI. tema mAhitI jevI maLI tevI ja mUkI ApI che, te cakAsavAnuM banyuM nathI. abhyAsIo AmAM zuddhivRddhi sUcavaze evI AzA che. prAthamika rIte A prakAzita graMthonI sUci che. keTalAka graMtho ekathI vadhu kRtione samAve che. te graMthonI sAthe kauMsamAM saMgRhIta kRtionAM nAma ApyAM che. uparAMta, te katinAmone vaNanukramamAM goThavI tenI sAme e jyAM saMgRhIta thayela che te graMthano kramAMka nirdezyo che.) 1. aDhAra pApasthAnaka sajhAyonI copaDI, zeTha dalasukhabhAI bhagubhAI, I.sa. 187. 2. aDhAra pApasthAnakanI sakjhAya (gu.), (arthavivecana sahita), prakA. AzArIA nathubhAI, vIraDa, kaccha I.sa.1953, vi.saM. 2009 (cothI A.). 3. aDhAra pApasthAnaka tathA bAra bhAvanAnI sajhAya (gu.), (kapUravijayajInA artha ane vivecana sAthe), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1973, vi.saM.1979 (bIjI A.). ja aDhAra pApasthAna sajhAya, juo kramAMka 149. 4. adhyAtmamataparIkSA (prA.), (guja. anu. sahita), prakA. jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1916 (pahelI A.). pa. adhyAtmamataparIkSA (prA.saM.), (svIpajJavRttisaha), prakA. zreSThi de. lA. jaina pustakoddhAra pheDa, surata, I.sa.1911. mI adhyAtmamataparIkSA, juo kramAMka 107. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci [ 329 6. adhyAtmasAra (saM.), prakA. kezarabAI jJAnabhaMDAra, pATaNa I.sa.1938. (pahelI A.). 7. adhyAtmasAra, (saM.guja.), (bhAvArtha tathA vizeSArtha saha) prakA. jainadharma vidyA prasAraka varga, pAlItANA, I.sa.1913 (pahelI A.). 8. adhyAtmasAra (saM.), (tathA kadambagiritIrthavirAja stotra), saMpA. vijayA naMdasUri, prakA. kezarabAI jJAnabhaMDAra, pATaNa, I.sa.1938 (pahelI A.). 9. adhyAtmasAra (saM.), saMpA. nemacaMdrajI, anu. padmavijayajI, prakA. nirgastha sAhitya prakAzana saMgha, dilhI, I.sa.1976 (pahelI A.). 10. adhyAtmasAra (saM.), (5. gaMbhIravijayagaNita vRtti sAthe), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1915. 11. adhyAtmasAra (saM.), (gaMbhIravijayagazinI TIkA sAthe), prakA. narottama bhANajI, vi.saM.195ra. 12. adhyAtmasAra (saM.gu.), (gaMbhIravijayajInI TIkAnA gujarAtI anuvAda ' sAthe), prakA, narottama bhANajI, I.sa.1916. 13. adhyAtmasAra (sa.gu.), anu. caMdrazekharavijayajI, vi.saM. 2023. 14. adhyAtmasAra-adhyAtmopaniSadjJAnasAraprakaraNatrayI(saM.), prakA. nagIna dAsa karamacaMda, vi.saM. 1994. ke adhyAtmasAra, juo kramAMka 49, 101, 122. 15. adhyAtmopaniSaprakaraNa (saMvivaraNasahita), prakA. jainasAhityasadana, chANI. * adhyAtmopaniSad juo kramAMka 14, 122, 145. 16. anekAMtavyavasthAprakaraNa (saM.), (tattvabodhinI vivRtti sAthe), saMpA. 'vijayalAvaNyasUri, praka. vijayalAvaNyasUri jJAnamaMdira, boTAda, I.sa. 15ra (pahelI A.). 17. anekAntavyavasthA prakaraNam (saM.), (uttarArdha saTIka), saMpA. dakSasUri, TIkA. vijayalAvayasUri, prakA. vijayelAvaNyasUri jJAnamaMdira, boTAda, I.sa. 1958 pahelI A.). 18. anekAntavyavasthAprakaraNam (saM.), (jaina taka), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1943. 19. anekAntavAdamAhAtmaviMzikA (saM.guja.), (paMDita suzIlavijayagaNinA - gujarAtI bhAvArtha sAthe), prakA. jJAnopAsaka samiti, vi.saM. 2015. nA anekAntavAda, juo kramAMka 121. ja amRtavelanI nAnI sajhAya, juo kramAMka 117. amRtavelI sajajhAya, juo kramAMka 103. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 | upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha ja aspRzadgativAda, juo kramAMka 3ra. 20. aSTasahastrItAtpayavivaraNa(saM.), (sAthe - samatabhadrAcAryata AH mImAMsA, akalaMkadevakRta bhASya, vidyAnaMdasUrikRta aSTasahastrI vRtti temaja yazovijayajIta Adijina stavana), saMpA. vijayodayasUri, prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1937. ma AtmakhyAti, juo kramAMka 94. ja Atmazakti prakAza, juo kramAMka 153. ma Adijinastavana, juo kramAMka 20, 38, tathA zatruMjayamaMDana RSabhadeva stavana. Ama AdhyAtmikamatakhaMDanaprakaraNa, juo kramAMka 121. ja AdhyAtmikamataparIkSAvRtti, juo kramAMka 122. ja ArAdhaka-virAdhaka-caturbhagIprakaraNa, juo kramAMka 164. 21. ArSabhIyacaritamahAkAvyam (saM.), saMpA. yazodevasUrIzvarajI, prakA. yazo bhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa.1976 (pahelI A.). AMtarolImaMDana zrI vAsupUjya thAya, juo kramAMka 170. 22. utpAdAdisiddhivivaraNa, vAdamAlA, aspRzadgativAda, vijayaprabhasUri svAdhyAyakSeti graMtha catuSTayI (saM.), prakA. jainagraMtha prakAzaka sabhA, ' amadAvAda, I.sa.1944, vi.saM. 20OO. utpAdAdisiddhi (saM.), (yazovijayakRta vivaraNa sAthe), prakA. RSabhadevajI kesarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, I.sa.1936. 24. upadezarahasya (prA.sa.gu.), anu. muni jayasuMdaravijayajI, prakA. aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI, I.sa.1982. 25. upadezahasyaprakaraNam (prA.saM), (svopaNa vRtti sAthe), prakA. manasukhabhAI bhagubhAI, amadAvAda, I.sa.1911, vi.saM. 1967 (pahelI A.). 26. upadezarahasya (prA.saM), prakA. kamala prakAzana, amadAvAda, I.sa.1967 (pahelI A.). ra7. aindrastuticaturvizatikA(saM.), (svopajJa vivaraNa temaja paramajyoti-paMca viMzatikA, paramAtmapaMcaviMzatikA tathA zatruMjayamaMDanaRSabhadeva stavana sAthe), saMpA. muni puNyavijaya, prakA. AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, vi.saM. 1984 (pahelI A.). 28. aindrastuticaturvizatikA (saM.), prakA. yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa.1962 (pahelI A.). ma aindrastuti, juo kramAMka 169, 170. * kadambagiritIrthavirAja-stotra, juo kramAMka 8. 23. u Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci | 331 29. zivazarmasUrikRta) karmaprakRti (prA.saM.), (malayagirinI TIkA tathA yazo vijayakRta TIkA sAthe), prakA. maMgaladAsa manasukharAma zAha, jhaveracaMda mana sukharAma zAha, I.sa.1@4 (pahelI A.). 30. (zivazarmasUrikRta) karmaprakRti prA.), (malayagiri tathA yazovijayajInI saMskRta vRttio sAthe), prakA. khUbacaMda pAnAcaMda, DabhoI, I.sa.1937. * kAgaLa, juo kramAMka 108, tathA patro. 31. (mammaTata) kAvyaprakAza dvitIya tRtIya ullAsa TIkA (saM.), saMpA. muni yazovijayajI, prakA. yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa. 1976. * kUpadRSTAMtavizadIkaraNaprakaraNa, juo kramAMka 116, 125. 32. gurutattvavinizcaya (prA.saM.), (svopaNa vRtti, aspRzadgativAda tathA karma prakRtinI apUrNa laghu vRtti sAthe), prakA. jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1925. 33. gurutattvavinizcaya bhA.1 tathA 2 prA.saM.guja), (svIpajJa TIkA tathA gujarAtI anuvAda sAthe), anu. rAjazekharavijayajI, prakA. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI, I.sa.1985 tathA 1987. 34. gUrjara sAhitya saMgraha bhA.1(guja.), (kRtio - covIzIo, vIzI, jasavilAsa, stavano, sajhAyo, zatako, samudravahANa saMvAda, paMcaparameSTi gItA, dikkaTTa corAzI bola vagere), prakA. zA. bAvacaMda gopAlajI, muMbaI, I.sa.1936, vi.saM.1992 (pahelI A.). 35. gUrjara sAhitya saMgraha bhA.1 (bIjI A.), praka. sanmArga prakAzana, amadAvAda, 36. gUrjara sAhitya saMgraha bhA. 2 (guja.), (kRtio - dravyaguNapayayano rAsa svopajJa TabA sAthe, jabUsvAmI rAsa, be patro) saMpA. jaina zreyaskara maMDaLa, , mahesANA, prakA. yazovijayajI gUrjara sAhitya saMgraha samiti, muMbaI, I.sa. 1938 (pahelI A.). 37. goDI pArzvanAthastotra (saM.), (atirasapUrNa khaMDakAvyam vRnyA vibhUSita), prakA. jaina sAhitya vardhaka sabhA, amadAvAda, I.sa. 1962. goDIpArthastavana, juo kramAMka 50. 38. caturvizatikA (saM.gu.) (Adijinastavana samAviSTa guja. anuvAda sAthe), saMpA. hIrAlAla kApaDiyA, prakA. Agamodaya samiti, I.sa.1926. 39. covIzI (guja.) bhAvArtha ane durlabhajI kAlIdAsanA vivecana sAthe), prakA. jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA, I.sa. 1917 (pahelI A.), I.sa.1918 (bIjI A.). Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 - upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha covIzI, juo kramAMka 34. 40. jaMbusvAmIno rAsa (guja.), prakA. jaina dharma prasAraka zAkhA, muMbaI, I.sa.1888 (pahelI A.). 41. jaMbusvAmI rAsa (guja.), saMpA. 2maNalAla cI. zAha, prakA. nagInabhAI maMchubhAI jaina sAhityoddhAra phaMDa, surata, I.sa.1961 (pahelI A.). jambusvAmI rAsa, juo kramAMka 36. jasavilAsa (nAM pado), juo kramAMka 34, 132. 42. jaina kathAratna koza bhA.5, (samakitanA SasthAna svarUpanI copAI (guja.) samAviSTa), zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1891. * jaina tarkaparibhASA, juo kramAMka 122. 43. jaina tarkabhASA (saM.hiM.), anu. zobhAcana bhArila, prakA. tilokaratna sthAnakavAsI jaina parIkSA borDa, pAtharTI, I.sa.1942 (pahelI A.). 44. jaina tarkabhASA (saM.), saMpA. vijayanemisUri, prakA. jazavaMtalAla giradharalAla zAha, amadAvAda, I.sa.1951. 45. jaina tarkabhASA (saM.), saMpA. saMghavI sukhalAla, prakA. siMghI jaina graMthamAlA, I.sa. 1938 (pahelI A.). 46. jaina tarkabhASA (saM.hiM.), (paM. IzvaracaMdra zarmAnA hiMdI vivecana sAthe), saMpA. muni ratnabhUSaNavijaya, muni hemabhUSaNavijaya, prakA. girIza hA bhaNazAlI, araviMda ma. pArekha, vi.saM.2033. 47. jaina tarkabhASA (saM.aM.), anu. saMpA. DaoN. dayAnaMda bhArgava, prakA. motIlAla banArasIdAsa, dilhI, I.sa.1973 (pahelI A.). 48. jaina prAcIna pUrvAcAryo racita stavana saMgraha, (vardhamAna jinezvaranuM dasa matanuM guja. stavana samAviSTa), prakA. motIcaMda rUpacaMda jhaverI, I.sa.1919. 49. jaina zAstra kathA saMgraha (saM.), (adhyAtmasAra samAviSTa), I.sa. 1884 (bIjI A.). 50. jaina stotrasaMdoha bhA.1 (goDIpArzvastavana, zaMkhezvara-pArzvajinastotra, zamInapArzvanAthastotra (traNe saM.) samAviSTa), I.sa.1932, vi.saM. 1989. 51. jaina hitopadeza (saM.gu.), (jJAnasAra, 'sanmitra', karpUravijayajInA gujarAtI vivecana sAthe samAviSTa), prakA. jaina zreyaskara maMDaLa, vi.saM.1965. 52. jaina nyAyakhaMDakhAdyam, (saM.), vyA. badarI zukala, prakA. caukhambA vidyAbhavana, vArANasI, I.sa.1966 (pahelI A.). pa3. jJAnabiMduprakaraNa (saM.), saMpA. paM.sukhalAlajI, dalasukha mAlavaNiyA, paMDitA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci ] 333 hIrAkumArI devI, prakA. siMghI jaina jJAnapITha, kalakattA, I.sa.1942 (pahelI A.). jJAnabiMdu prakaraNa, juo kramAMka 72, 122. 54. jJAnasAra (saM.guja.), anu. zAha dIpacaMda chaganalAla, bhAvanagara, I.sa. 1906 (pahelI A.). 55. jJAnasAra (saM.), (5. gaMbhIravijayajInI vRtti sAthe), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, I.sa.1913, vi.saM.1969. 56. AnasAra (saM.guja.), (svopaza bAlAvabodha sAthe), saMpA. paMDita bhagavAnadAsa harakhacaMda, prakA. zAha hIrAlAla devacaMda, amadAvAda, I.sa.1941 (pahelI A.). 57. jJAnasAraaSTakam (saM.guja.), anu.-saMpA. paMDita bhagavAnadAsa harakhacaMda, prakA. rAjacaMdra nijAbhyAsa maMDaLa, khaMbhAta, I.sa.1940 (pahelI A.). 58. jJAnasArasUtram (aSTakAni) tathA zrAvakavidhi dhanapAla vRtti (saM.), saMpA. yazovijayagaNi, prakA. muktikamala jaina mohanamAlA, vaDodarA, I.sa. 1921. 59. jJAnasArasUtram, saTIka (saM.), devabhadramunIzanI vRtti sAthe), saMpA. muni lalitavijaya, prakA. AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa.1915, vi.saM. 1971. 60. zAnasArASTakam (zi.), prakA. rIkhavacaMda maMchArAma, jAmanagara, I.sa. 1937 (pahelI A.). 61. zAnasAra (saM.hiM.), prakA. hindI sAhitya kAryAlaya, AburoDa, I.sa. 1921. 62. jJAnasAra (saM.gu.), (gaMbhIravijayajInA vivaraNa sAthe. gujarAtI bhASAMtara dIpacaMda chaganalAlanuM, marAThI bhASAMtara bAlacaMda hIrAcaMda cAMdavaDakaranuM) prakA.. AnaMdavijaya jainazALA, mAlegAMva, I.sa.1867. 63: zAnasAra (aSTakAni) (saM.), zA. dIpacaMda chaganalAla, bhAvanagara, I.sa.1899. 64. jJAnasAra (saM.guja.), (svopanna bAlAvabodha sAthe), prakA. jaina prAcya vidyAbhavana, amadAvAda, vi.saM. 2007 (bIjI A.). 65. jJAnasAra (saM.), (devacaMdrakRta jJAnamaMjarI TIkA sAthe), prakA. jaina AtmAnaMda sabhA, I.sa.1918. 66. jJAnasAra bhA.1 ane 2 (saM.), saMpA. bhadraguptavijayajI, vi.saM.2024 (pahelI A.), vi.saM.2033 (bIjI bhegI A.). 67. jJAnasAra (saM.a.), saMpA.-anu. e.esa. gopANI, prakA. jaina sAhitya Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vikAsa maMDaLa, muMbaI, I.sa.1987 (pahelI A.). 68. jJAnAra (saM. guja.), padyaanu. municaMdravijayajI, prakA. gAgodara jaina saMgha, kaccha-vAgaDa, I.sa.1987. na jJAnasAra, juo kramAMka 14, 51, 70, 145, 146. 9. jJAnAra aSTaka (sa.hi), (hiMdI mUlAI tathA bhAvAnvita), saMpA. anu. padravijayajI, prakA. omaprakAza jaina, dilhI, I.sa.1968 (pahelI A.). 70. jJAnAmRta kAvyakuMja ane zrI jJAnasAra gadyapadyAtmaka anuvAda mULa sahita (saM.guja.), anu. saMghavI velacaMda dhanajIbhAI, prakA. zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1975. 71. jJAnArNavaprakaraNam (saM.), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, vi.saM.1997. 7. jJAnArNavaprakaraNe jJAnabinduprakaraNaa (saM.), (savivaraNa), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1946. 73. (umAsvAtikRta) tattvArthasUtra (saM.), (yazovijayakRta TIkAnA upalabdha aMza sAthe), prakA. mANekalAla manasukhabhAI, amadAvAda, I.sa.1924. 74. (umAsvAtita) tattvArthasUtra (saM.) (yazovijayakita TIkA upara A. darzana sUrikRta saM. vivaraNa sAthe), prakA. nemidarzana jJAnazALA, pAlitANA, vi.saM. 2010. che tera kAThiyAM svarUpa vArtika, juo kramAMka 94. ( daza matanuM stavana, juo kramAMka 48. ( dikSaTTa corAzI bola, juo kramAMka 34, 106. na devadharmaparIkSA, juo kramAMka 122. . 7pa. doDhaso gAthAnuM stavana tathA savAso gAthAnuM stavana (guja.), vivecana : amRtalAla amaracaMda), prakA. zrAvikA harakora, pAlitANA, I.sa.1923, vi.saM.1979. 76. doDhaso gAthAonuM stavana (guja.), prakA. kusumavijayajI jai. je. pustakAlaya, amadAvAda, I.sa.1924 (pahelI A.). 77. doDhaso gAthAnuM stavana (guja.), saMpA. prakA. salota amRtalAla amaracaMda, pAlitANA, I.sa.1923. che doDhaso gAthAnuM stavana, juo kramAMka 15thI 162. 78. dravyaguNaparyAyano rAsa (guja.) (svopajJa stabaka sAthe), prakA. jaina zreyaskara maMDala, mahesANA, I.sa.1938 (pahelI A.). 79. dravyaguNapayayano rAsa (guja.), prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1908 (pahelI A.). Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci | 335 ja dravyaguNapayano rAsa, juo kramAMka 36, 114 ka. 80. dravyaguNapayayano rAsa (guja.) (svopajJa stabaka tathA guja. vivaraNa sAthe), prakA. jaina sAhityavardhaka sabhA, vi.saM.2015. 81. dravyAnuyogatarkaNA (saM.). upA. yazovijayakRta dravyaguNaparyAyarAsanuM pabhojasAgarakRta saMskRta vivaraNa. 82. dvAtrizaddhAtrizikA (saM.), (svIpajJa tattvArthadIpikA TIkA sAthe), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, I.sa.1910 (pahelI A.). 83. dvArneizadvatrizikA (saM.), (svIpajJa tattvArthadIpikA TIkA sAthe) prakA. ratalAma jaina saMgha, vi.saM. 2040 (bIjI A.). ja dvitIyA-tRtIyAviSayatAvAda, juo kramAMka 94, 125. 84. dharmaparIkSA (prA.saM.), (svIpajJa saMskRta vivaraNa sAthe), saMpA. paMDita bhagavAnadAsa harSacaMdra, prakA. hemacaMdrAcArya sabhA, pATaNa, I.sa.1922 (pahelI A.). 85. dharmaparIkSA (prA.saM.) (svIpajJa saMskRta vivaraNa tathA guja. vivaraNa sahita), prakA. aMdherI guja. jaina saMgha, muMbaI. 86. dharmaparIkSA (prA.), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.194ra. . 87. (mAnavijayajIkRta) dharmasaMgraha bhAga 1, 2 (saM.), (yazovijayajIkRta - saMskRta TippaNa sAthe), prakA. de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, surata, anukrame I.sa.1915 ane 1918. 88. (mAnavijayajIkata) dharmasaMgraha bhAga. 1-2-3(saM.), (yazovijayajIkata saM. TippaNa sAthe), prakA. jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI (bIjI A.). 89. (mAnavijayajIkRta) dharmasaMgraha (saM.gu), (svIpaNa vRtti ane yazovijaya kRta TippaNa anuvAda sAthe), anu. bhadraMkaravijayajI, prakA. narottama mayA bhAI zAha, vi.saM.2009, bhA.2, prakA. amRtalAla jesiMgabhAI, - ' amadAvAda, vi.saM.2014. ja nayapradIpa, juo kramAMka 122. 6. nayahasyaprakaraNa (saM.), vijayalAvaNyasUrikata pramodA vivRtti saha), praka. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa. 1947 (pahelI A.). mana navarahasyaprakaraNamuM, juo kramAMka 121, 122. 91. nayopadeza (saM.), (svopaNa vRtti sAthe), prakA. AtmavIra sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1911. 92. nayopadeza, bhA. 1, 2(saM.), (svopaNa nyAyAmRtataraMgiNI saMskRta TIkA tathA vijayalAvaNyasUriviracita taraMgiNItaraNi) prakA. vijayalAvaNyasUrIzvara Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha jJAnamaMdira, boTAda, anukrame I.sa.1952 tathA 1956 (pahelI A.). ja nayopadeza, juo kramAMka 121, 122. 3. nayopadezaprakaraNam (saM.), prakA. zrAvaka hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, I.sa.1912. 94. navagranthi (saM.), (AtmakhyAti, vAdamAlA, dvitiyA-tRtIyA viSayatAvAda, vAyUSmade, pratyakSA pratyakSatvavivAdarahasya, nyAyasiddhAMtamaMjarI, zabdakhaMDaTIkA, yatidinakRtyam vicArabindu terakAThiyAsvarUpavArtikama) saMpA. yazodevasUri prakA. yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa. 1981. 95. navapadanI pUjA (guja.), prakA. jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1925 (pahelI A.). 96. navapadanI pUjA tathA navapadaolAnI vidhi (guja.), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, I.sa.1940 (bIjI A.). ja nizAbhaktaduSTatvavicAra, juo kramAMka 116 97. nyAyakhaMDakhAdhAparanAmamahAvIrastava, khaMDa 1, bhA. 2 (saM.), (darzanasUrikRta kalpalatikA vivRti sAthe), prakA. tArAcaMdra motIjI, jAvAla, vi.saM.1993. 98. nyAyakhaMDakhAdhAparanAmamahAvIrastava naM.2, bhA. ra-3 (saM.), (darzanasUri kRta kalpalatikA vivRtti sAthe), prakA. tArAcaMda motIjI, jAvAla, vi.saM. 1993. 99. nyAyakhaMDakhAdhAparanAmamahAvIrastavaprakaraNam . (saM.), (vijayaneminI vivRtti sAthe), prakA. mANekalAla manasukhabhAI, amadAvAda, I.sa.1928. ja nyAyakhaMDakhAdha, juo kramAMka 118. nyAyasiddhAMtamaMjarI, juo kramAMka 94. 100. nyAyAloka (saM.), (vijayanemisUrikRta tattvaprabhA vivRtti sAthe), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa. 1918, vi.saM. 1974. 101. nyAyAloka (saM.), manasukhabhAI bhagubhAI, -. ja patro, juo kramAMka 36. tathA kAgaLa 102. paramajyotipaMcaviMzati, pUrvAdha-anuvAda (saM.guja.), (prathamA-dvitIya adhyAtmaupaniSadarUpa), padya anuvAdaka mANekalAla ghelAbhAI, gadhAnuvAda tathA vivecana 5. lAlana, prakA. meghajI hIrajInI ke. muMbaI, vIra saM.2436 za paramajyati : paMcaviMzatika, juo kramAMka 27, 113. 103. paramAtrano thALa (amRtavelI sajhAya guja. vivaraNa), prakA. kiraNabhAI, muMbaI. 104. paramAtmajyoti, saMpA. jhaverI mohanalAla bhagavAnadAsa, praka. adhyAtma Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci | 337 jJAna prasAraka maMDala, muMbaI, I.sa.1931 (trIjI A.). paramAtmapaMcaviMzatikA, juo kramAMka 27, 113. 104ka.paMcaparameSTigItA (gu.), saMpA. kalApUrNasUrijI, -. ja paMcaparameSTigItA, juo kramAMka 34. 105. (haribhadrasUrikRta) pAtaMjalayogadarzana, haribhadrI yogaviMzikA, (yazo vijayajIkRta saMskRta vyAkhyA ane vivaraNa sAthe), saMpA. sukhalAlajI, prakA. AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgrA, I.sa.1922; prakA. zAradAbahena cImanalAla risarca senTara, amadAvAda (bIjI A.). * pAtaMjalayogadarzanam - syAdvAdamatAnusAriNI vRtti, juo kramAMka 121. na pArzvanAtha jinastotrama, juo kramAMka 121. 106. prakaraNaratnAkara bhA.1, (yogadRSTi sajhAya jJAnavimalasUrinA bAlA vabodha sAthe. adhyAtmasAra vIravijayanA bAlAvabodha sAthe, samAdhizataka, samatAzatake, dikkaTacorAzI bola, sImaMdhara svAmI 350 gAthA stavana padmavijayanA bAlA. sAthe samAviSTa), prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1876. 107. prakaraNaratnAkara bhA. 2 (prA.guja.), (adhyAtmamataparIkSA, padmavijayanA bAlAvabodha sAthe. samAviSTa), prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1876 (pahelI A.). 108. prakaraNaratnAkara bhA.3, (mahAvIra jaina stutirUpa 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana, kAgaLa, sImaMdhara svAmI vinatirUpa savAso gAthAnuM stavana bAlA. sAthe samAviSTa), prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1878 (pahelI A.). 109. pratimAzataka (saM.guja.), bhAvaprabhasUriviricita laghuvRtti ane vRttinA guja. anu. sahita) guja. anuvAdaka vakIla mUlacaMda nathubhAI, prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, vi.saM.1959 (pahelI A.). 110. pratimAzataka graMtha (saM.), (svopanna bRhad vRtti sAthe), prakA. muktikamala jaina mohanamAlA, vaDodarA, vi.saM.1976. 111. pratimAzatakagraMtha (saM.), (svopanna bRhad vRtti sAthe. guja. vistRta vivaraNa yukta) prakA. aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI. 112. pratimAzataka (saM.), (bhAvaprabhasUrikRta vRtti sAthe), prakA. AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1971. 113. pratimA sthApananyAyaH paramajyotiH paMcaviMzatikA paramAtmapaMcaviMzatikA (saM.), prakA. muktikamala jaina mohanamAlA, vaDodarA, vIra saM.2446. * pratyakSapratyakSatavivAdarahasya, juo kramAMka 94. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 114. prAcIna stavanAdi saMgraha (gu.), (sImaMdhara svAmInA 125 gAthA tathA 350 gAthAnAM stavano varastutirUpa hUDInuM stavana samAviSTa), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, vi.saM. 1996. ja bAra bhAvanAnI sajajhAya, juo kramAMka 3. 114. bodhiratnamaMjUSA, (125, 150, 350 gAthAnAM stavana, dvavyaguNaparyAya no rAsa vagere), prakA. zruta prasAraka sabhA, amadAvAda. 115. bhASArahasya (prA.saM.), (mUla tathA vRtti), prakA. manasukhabhAI bhagubhAI, -- 114. bhASArahasyaprakaraNa (prA.saM.), (svopajJa vRti sahita), yogaviMzikA vyAkhyA (saM.), kUpadRSTAMtavizadIkaraNaprakaraNa (prA.saM.), (svopajJa vRtti tattvavivekasahita), nizAbhaktadutvavicAra (saM.), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa. 1941, vi.saM. 1997. 117. mananuM mAraNa (gu.), (yazovijayakRta amRtavelanI nAnI sajhAya ane tenuM vivecana), dhIrajalAla TokarazI zAha, prakA. dharmabodha graMthamAlA puSpa 16, vi.saM. 2009. mA mahAvIrastutirUpa 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana, juo kramAMka 108, tathA vIrastutirUpa hUDInuM stavana. 118. mahAvIrastavaprakaraNam nyAyakhaMDakhAdhAparanAma (saM.), (svopajJa vivaraNa sahita), prakA. manasukhabhAI bhagubhAI, - 119. mArgaparizuddhi (saM.), saMpA. mohanavijaya, prakA. muktikamala jaina mohanamAlA, vaDodarA, vIra saM.2446 vi.saM. 1976 120. mArga parizuddhiprakaraNam (saM.), yatilakSaNasamuccaya prakaraNa, (prA.) (vIrastavana (saM.) sAthe), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1947. kima yatidinakRtyam, juo kramAMka 94. * yatilakSaNasamuccayaprakaraNa, juo kramAMka 120, 122. 121. yazovijayavAcaka graMthasaMgraha (saM.pra.), (pAtaMjalayogadarzanam syAdvAda matAnusAriNI vRtti, nayarahasyaprakaraNam saptabhaMgI, nayapradIpaprakaraNam nayopadezaprakaraNam AdhyAtmikamatakhaMDanaprakaraNam pArzvanAtha jina stotram zaMkhezvarapArzvanAthastotram anekAntavAda (syAdvAdamAhAtmaviMzikA), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1942, vi.saM. 1998. 122. yazovijayajIta graMthamALA (sa.pra.), (adhyAtmasAragraMtha, devadharmaparIkSA, adhyAtmopaniSad AdhyAtmikataparIkSA vRtti. yatilakSaNasamuccayaprakaraNam nayarahasyaprakaraNam nayapradIpa, nayopadeza jainataka paribhASA, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci ] 339 jJAnabiMdu), prakA. jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1965. 123. yazovijayajIviracita prAcIna stavano (gu.) (sImaMdhara svAmI 125 gAthAnuM stavana, sImaMdhara svAmI 350 gAthAnuM stavana, vIrastutirUpa hUMDInuM stavana samAviSTa), prakA. mahAvIra jaina sabhA, khaMbhAta, I.sa.1913, yogadRSTisAya, juo kramAMka 106. (haribhadrasUriSkRta) yogaviMzikA, (yazovijayajIkRta saMskRta vyAkhyA), juo kroka 105, 116. 124. vAdamAlATIkA (saM.), saMpA. zivAnandavinayagaNi, prakA. jainagraMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa.1952 (pahelI A.). vardhamAna jinezvaranuM dazamatanuM stavana, juo kramAMka 48. vAdamAlA, juo kramAMka 22.94, 125. vAyuSmade, juo kramAMka 94, 125. vicArabindu, juo kramAMka 94. vijayaprabhasUrisvAdhyAya, juo kramAMka 169. 125. vAdasaMgraha (prA.saM.), padRSTAntavizadIkaraNa, vAdamAlA, viSayatAvAda, vAyUSmAde, pratyakSApratyakSatvavivAdarahasyam), saMpA. jayasuMdaravijayajI, bhAratIya prAcyatattva prakAzana samiti, piMDavADA, I.sa.1974, vi.saM. 2031 (pahelI A.). 126. virAgavelaDI (saM.gu.) (vairAgyakalpalatAno prathama stabaka gujarAtI bhAvAnuvAda sAthe), anu. prakA. caMdrazekharavijayajI. viSayatAvAda, juo kramAMka 125 tathA dvitIyA-tRtIyA-viSayatAvAda. 127. vI2stutirUpa hUMDInuM stavana (guja.), prakA. zAha premacaMda sAMkaLacaMda, amadAvAda, I.sa.1916 (pahelI A.). vIrastavana, juo kramAMka 120, vIrastutirUpa hUMDInuM stavana, juo kramAMka 108, 114, 123. vIzI, juo kramAMka 34. 128. vairAgyakalpalatA (dvandvazakulaka) (saM.), saMpA. paM. bhagavAnadAsa harSacandra, prakA. zAha hIrAlAla devacaMda, amadAvAda, I.sa.1943 (pahelI A.). 129. vairAgyakalpalatA (saM.), yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, -. 130. vairAgyakalpalatA pUrvArdha (saM.guja.), (bhASAMtara sahita) prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1901. vairAgyakalpalatAM, juo kramAMka 126. 131. vairAgyarati (saM), saMpA. ramaNikavijayagaNi, prakA. yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, I.sa.1969 (pahelI A.). Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 pa upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha 132. vairAgyopadezaka vividha padasaMgraha, (jasavilAsanAM pado samAviSTa), prakA. zrAvaka bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1902 (bIjI A.). * zaMkhezvara pArzvajinastotra, juo kramAMka 50, 121. zatruMjayamaMDanaRSabhadevastavana, juo kramAMka 27, tathA Adijina stavana che. zabdakhaMDaTIkA, juo kramAMka 94. A zamInapArzvanAthastotra juo kramAMka 50. 133. (haribhadrasUrikata) zAstravArtAsamuccaya tathA yazovija kRta syAdvAda kalpalatA stabaka 1 (saM.hiM.), (ukta graMthakI vyAkhyAkA diI vivecana), saMpA. badrInAtha zukala, prakA. caukhambA vidyAbhavana, vArANasI, I.sa. 1977 (pahelI A.). 134. (haribhadrasUrikRta) zAstravAtasamuccaya aura usakI (yazovijayakRta) vyAkhyA syAdvAdakalpalatAkA hindI vivecana stabaka 2-3 (saM.hiM.). vi. badrInAtha zukala, prakA. divyadarzana TrasTa, muMbaI, I.sa.1980. 135. (haribhadrasUrikRta) zAstravAtasamuccaya stabaka 5-6 (raka hiM.) (boddhamata samIkSA), saMpA. badarInAtha zukla, prakA. divyadarzana , muMbaI, I.sa. 1983 (pahelI A.). 136. (haribhadrasUrikRta) zAstravAtasimuccaya stabaka 8. aura usakI (yazo vijayakRta) vyAkhyA syAdavAkalpalatAkA hindI vivecana (saM.hiM), saMpA. badrInAtha zukala, prakA. divyadarzana TrasTa, muMbaI, I.sa.1982, vi.saM. 2038 (pahelI A.). 137. (haribhadrasUrikRta) zAstravArtAsamuccaya (saM.), (yazovijayajIkRta kalpalatAvRtti tathA vijayaamRtasUrikRta kalpalatAvatArikA TIkA vagere sAthe), prakA. jaina sAhityavardhaka sabhA, zirapura, I.sa.1958 (pahelI A.). 138. (haribhadrasUrikata) zAstravAtasimuccaya bhA.1 (saM.), (yazovijayajIkata syAdvAdakalpalatA TIkA sAthe), saMpA. paMDita haragoviMdadAsa, prakA. de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, surata, I.sa.1914 vi.saM.1970. 139. vinayavijaya tathA yazovijayakRta) zrIpALa rAjAno rAsa (guja.), prakA. bhImasiMha mANaka, muMbaI, I.sa.1894 (bIjI A.), I.sa.1906, I.sa.1909, I.sa.1917 (pAMcamI A.). A zrAvakavidhi-(dhanapAla)vRtti, juo kramAMka 58. 140. zrIpALa rAjAno rAsa (guja.), (tathA devacaMdrajI vagerenI snAtrapUjAo), prakA. AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, vi.saM.1990. 141. zrIpALa rAjAnuM rAsa (guja.), prakA. - , muMbaI, I.sa. 1878 (pahelI Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityaci 341 a.). * 142. zrIpALa rAjAno rAsa (guja.), prakA. bhogIlAla ratanacaMda vorA, amadAvAda, I.sa.1937 (pahelI A.). 143. zrIpALa rAjAno rAsa (guja.), prakA. dalapata bhagubhAI, amadAvAda. 144. zrIpALa rAjAno rAsa (guja.), prakA. umeda haragovana, amadAvAda, I.sa.1863. 145. zrutajJAna amIdhArA (saM.), (adhyAtmopaniSad jJAnasAra samAviSTa), prakA. - I.sa.1936. 146. (haribhadrasUrikata) paDradarzanasamuccaya saM.), 3. yazovijayajIkRta jJAna sAraprakaraNam maladhArI rAjazekharasUrikRta padarzanasamuccaya: prakA. nArAyaNa kSemacaMdra, surata, I.sa.1918. 147. (haribhadrasUrikata) SoDazakaprakaraNa (saM.), (yazobhadrasUrikata vivaraNa tathA yazovijayakata yogadIpikA vRtti sAthe), prakA. de. lA. jaina pustakoddhAra phaMDa, surata, I.sa.1911. 148. saptabhaMgI-nayapradIpa-prakaraNa (saM.), vijayalAvaNyasUrikRta vivRtti sAthe), jaina prakAzaka sabhA, amadAvAda vi.saM.1996. 149. samakitanA 6 bolanI sajajhAya tathA aDhAra vApasthAna sajhAya (guja.), prakA. jaina zreyaskara maMDala, mahesANA, I.sa.1925. samakitanA sthAna svarUpanI copAI, juo kramAMka 42. 150. samakitanA saDasaTha bolanI sajhAya (guja.), (zabdArtha, gAthArtha, samaja va. sAthe), jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA, I.sa. 1951, vi.saM. 2007. 151. samakitanA saDasaTha bolanI sajhAya (gu.), prakA. yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA, mahesANA, I.sa. 1908 (trIjI A.). 15ra. (yazovijayakRta) samatAzataka (gu.) ane siMhavijayakRta) sAmyazataka (saM.) (bhAvAnuvAda sAthe), prakA. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI, - ja samatAzataka, juo kramAMka 106. 153. samAdhizataka ane AtmazaktiprakAza (gu.), saMpA. buddhisAgarajI, prakA. - I.sa. 1906. 154. samAdhizatakam (saM.), (buddhisAgarasUrIzvaranA vivecana sAthe), prakA. - adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, muMbaI, I.sa.195 (trIjI A.). ja samAdhizataka, juo kramAMka 106. samudra-vahANa-saMvAda, juo kramAMka 34. 155. samyakatvaSaTrasthAna caupaI - bAlAvabodha sahita (gu.vivaraNa sahita), saMpA. pradyumnavijayagaNi, prakA. aMdherI gujarAtI jaina saMgha, aMdherI, muMbaI, Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ] upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha vi.saM.2046. 156. samyaktvanA saDasaTha bolanI sajjhAya (guja.) (artha samajUtI sAthe), prayo. ane prakA. mohanalAla dalIcaMda dezAI, muMbaI, I.sa.1912 (prathama A.). 157. savAso gAthAnuM stavana (guja.), prakA. zeTha mayAbhAI lallubhAI, amadAvAda. savAso gAthAnuM stavana, juo kramAMka 75, 114ka tathA sImaMdhara svAmI savAso gAthAnuM stavana. 158. savAso gAthAnuM zrI sImaMdhara svAmInuM stavana (guja.), (vivecana sahita) prakA. zAha kizanalAla saMpatalAla lUnAvata, jI. 159. savAso, doDhaso, sADAtraNaso gAthAonAM stavano (guja.), prakA. amaracaMda premacaMda, khaMbhAta, I.sa.1919, vi.saM.1975 (pahelI A.). 160. savAso, doDhaso ne sADItraNaso gAthAnAM stavano, (gu.) (sAkSIpATha sahita), prakA.RRSabhadevajI kesarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, I.sa.1933, vi.saM.1990, 161. savAso, doDhaso ne sADA traNaso gAthAnAM stavano (guja.), prakA. mahAvIra jaina sabhA, khaMbhAta, I.sa.1919, vi.saM. 1975. 162. 125-150-350 gAthAnAM stavano Adi (guja.), prakA. jhaverI mohanalAla DAhyAbhAI, amadAvAda, vi.saM. 1977, 163. sAmAcArIprakaraNaM (prA.saM.), (ArAdhaka-virAdhaka-caturthaMgI prakaraNa svopaza vRtti sAthe), prakA. jaina AtmAnaMda, sabhA, bhAvanagara, I.sa. 1917, vi.saM.1973. 164. sImaMdhara svAmInI vinatirUpa savAso gAthAnuM stavana (guja.), (vivecana sAthe) prakA. salota amRtalAla amaracaMda, pAlItANA, vi.saM.1979. 165. sImaMdhara svAmInI vinatirUpa 125 gAthAnuM stavana (guja.), prakA. jayaMtilAla jAdavajI, pAlItANA, I.sa.1947. (pahelI A.). sImaMdharasvAmI savAso gAthAnuM stavana, juo kramAMka 108, 114, 123, tathA savAso gAthAnuM stavana. sImaMdhara svAmI 350 gAthA stavana, juo kramAMka 106, 114. 166. (haribhadrasUriSkRta) stavaparikSA (saM.), (yazovijaya upAdhyAya kRta avasUri sahita), saMpA. prabhudAsa becaradAsa pArekha, prakA. kRSNA ArTa mudraNAlaya, byAvara, I.sa.1971. 167. (haribhadrasUrikRta) stavaparizA (saM.), (yazovijayajIkRta avasUri sAthe), saMpA. prabhudAsa becaradAsa pArekha, prakA. pote, rAjakoTa, I.sa.1973, vi.saM.2029. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityasUci | 343 168. stavana covIsI (guja.), (artha-bhAvArtha sahita), anu. kuMdakuMdasUrijI mahArAja. prakA. sarva kalyANakara samiti, ArAdhanAdhAma, po. vaDAliyA sIMhaNa, ji. jAmanagara, vi.saM. 2043 (bIjI A.). 169. stuticaturvizatikA, (yazovijayakRta aindrastuti, vijayaprabhasUrisvAdhyAya samAviSTa), saMpA. hIrAlAla 2. kApaDiyA, prakA. Agamodaya samiti, I.sa. 1930. 170. stutitaraMgiNI (saM.) (aindrastuti, AMtarolImaMDana zrI vAsupUjya thAya (gu.) samAviSTa), praka. labdhisUrIzvara jaina graMthamAlA, jhaLyAMka 36, I.sa. 1954. 171. stotrAvalI (saM.) saMpA. yazovijayajI, anu. rudradeva tripAThI, prakA. yazobhAratI jaine prakAzaka samiti, muMbaI, I.sa.1975 (pahelI A.).. ja syAdvAdakalpalatA, juo kramAMka 133, 134, 136, 137, 138. 172. syAdvAdarahasyapatram (saM.) (vijayAnaMdasUrinI vRtti sAthe), prakA. jaina graMtha prakAzaka sabhA, amadAvAda, I.sa. 1936. 173. svAdvAdarahasya. (saM.) prakA. jayasuMdaravijaya praka. bhAratIya prAcyatattva prakAzana samiti, piMDavADA, vi.saM. 2032. yazovijayajI vizenAM pustako-lekho ka. pustako amara yazovijayajI (hindI), raMjana paramAra, rAjavirAja prakAzana, pUnA, 1959. yazodohana, praNetA hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA, saMpA. yazovijayajI, 1. A, yazobhAratI jaina prakAzana samiti, muMbaI, 1966. yazobhAratI, saMpA. kumArapALa desAI, caMdrodaya ceriTebala TrasTa, amadAvAda, 1992. yazovaMdanA, pradyumnavijayajI, 1. A. zruta-jJAna prasArakasabhA, amadAvAda, 1987. ' yazovijayajI jIvana, buddhisAgarasUri. 2. A, adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa, pAdarA, 1925. yazovijaya smRti graMtha, saMpA. muni yazovijayajI, yazobhAratI prakAzana samiti, - vaDodarA, 157. zrutAMjali. saMpA. pradyumnavijayajI, yazovijaya. zItala jina pratiSThA samiti, - pADI. 1987. sujasavelI bhAsa, kAntivijayajI, saMpA. mohanalAla da. dezAI, jyoti kAryAlaya, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344L upAdhyAya yazovijaya svAdhyAya graMtha amadAvAda, 1934. sujasavelI bhAsa ane anya traNa rUparekhAo, kAMtivijaya vagere, anu. yazovijaya, yazovijaya sArasvata satra samiti, muMbaI, 1953. kha. lekho AnaMdaghana ane yazovijaya, mo. da. dezAI, mahAvIra jaina vidyAlaya rajata mahotsava graMtha. upAdhyAyajInAM 15ra laghu stavano, hI. 2. kApaDiyA. AtmAnaMda prakAza, - aitihAsika sAhitya : mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI, jinavijaya, AtmAnaMda prakAza, pu. 13 aMka 6. jJAnabindunI anyakartaka ane jJAnasAranI svopajJa TIkA, hI. 2. kApaDiyA, jaina dharma prakAza pu. 74 aMka 7-8. nyAyavizArada nyAyAcArya yazovijayagaNinA managamatA tIrthakara, hI. 2. kApaDiyA, AtmAnaMda prakAza, pu. papa aMka 9. (zrI) yazovijaya upAdhyAya ane temaNe lakhelI hAthapothI nayacakra, muni zrI puNyavijayajI, AcArya vijayavallabhasUri smAraka graMtha. mahAvIra jaina, vidyAlaya, muMbaI, 1956. (sva. mahopAdhyAya zrIma) yazovijayajI gaNi viracita. vijayollAsa mahAkAvya | (eka ajJAta kRtino TUMka paricaya), muni yazovijayajI, mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava graMtha bhA.ra, mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, 1968. yazovijayayuga, samayajJa sudhAraka nyAyazAstrI ane yogavettA yazovijaya. adhyAtmI yazovijaya ane temanA graMtho, mo. da. dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, jaina zvetAmbara kaoNnpharansa, muMbaI, 1933. vAcaka jazanA nizcaya ane vyavahAra aMgenAM stavano, hI. 2. kApaDiyA, AtmAnaMda prakAza, pu. papa aMka 4. vikrama saMvata 1717nuM mAphIpatra, hI. 2. kApaDiyA. AtmAnaMda prakAza, pu. 54 aMka 1-3. upAdhyAya zrI yazovijayajI jinavara zAsananA zaNagAra, gherya, kSamA ne gaMbhIratAdi aneka guNagaNanA bhaMDAra, jJAnayogane siddha karIne khUba baDhAvI zAsana-zAna, vaMdana karIe trividhe tamane dejo amane sAcuM jJAna. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya yazovijayajInI advitIyatA temanA jevI samanvayazakti rAkhanAra, jaina-jainetara maulika graMthanuM UMDuM dohana karanAra, pratyeka viSayanA aMta sudhI pahoMcI tenA para samabhAvapUrvaka potAnA spaSTa maMtavya prakAzanAra, zAstrIya ane laukika bhASAmAM vividha sAhitya racI potAnA sarala ane kaThina vicArone sarva jijJAsu pAse pahoMcADavAnI ceSTA karanAra ane saMpradAyamAM rahIne paNa saMpradAyanA baMdhananI paravA nahIM karIne je kaMI ucita jaNAyuM tenA para nirbhayatApUrvaka lakhanAra, kevala zvetAmbara-digaMbara samAjamAM ja nahIM balka jainetara samAjamAM paNa temanA jevo koI viziSTa vidvAna atyAra sudhI amArA dhyAnamAM Avela nathI. pAThaka smaraNamAM rAkhe ke A atyukti nathI. ame upAdhyAyajInA ane bIjA vidvAnonA graMthonuM atyAra sudhI jo ke alpamAtra avalokana karyuM che tenA AdhAre toLIjokhIne ukta vAkya lakhyAM che. niHsaMdeha zvetAMbara ane digaMbara samAjamAM aneka bahuzruta vidvAna thaI gayA che, vaidika tathA bauddha saMpradAyamAM paNa pracaMDa vidvAnanI kamI rahI nathI, khAsa karIne vaidika vidvAna to haMmezathI ucca sthAna letA AvyA che, vidyA to mAno ke temanA bApanI che, paraMtu emAM zaka nathI ke koI bauddha yA koI vaidika vidvAna Aja sudhI evo thayo nathI ke jenA graMthanA avalokanathI evuM jANavAmAM Ave ke te vaidika yA bauddha zAstra uparAMta, jaina zAstranuM paNa vAstavika UMDuM ane sarvavyApI jANapaNuM rAkhato hoya. AthI UlaTuM upAdhyAyajInA graMthone dhyAnapUrvaka jonAra koI paNa bahuzruta dArzanika vidvAna evuM kahyA vagara nahIM raheze ke upAdhyAyajI jaina hatA tethI jaina zAstranuM UMDuM jJAna to temane mATe sahaja hatuM, paraMtu upaniSadU, darzana Adi vaidika graMthona__ imo AvuM vAstavika, paripUrNa ane spaSTa jJAna temanI >>erving inSittsang nanuM ja pariNAma che.