Page Text
________________
૧૭૮ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
પરંતુ વિભાજન સહેજ જુદી રીતે કરે છે. તદનુસાર ઋજુસૂત્ર નય પયયાર્થિક નયનો પ્રકાર છે, દ્રવ્યાર્થિકનો નહીં. એટલે પ્રથમ દ્રવ્યાર્થિક નયના ત્રણ અને પર્યાયાર્થિક નયના ચાર પ્રકારો બને.* | નયપ્રકારોની ત્રીજી પરંપરા છે તત્ત્વાર્થસૂત્રના લેખક ઉમાસ્વાતિની. આ પરંપરામાં નયના મુખ્ય પાંચ પ્રકારો મનાય છેઃ (૧) નૈગમનય, (૨) સંગ્રહનય, (૩) વ્યવહારનય, (૪) ઋજુસૂત્ર અને (૫) શબ્દનય. તેમાંથી પ્રથમ નૈગમનયના બે ભેદો – (૧) દેશપરિક્ષેપી (=વિશષગ્રાહી) અને (૨) સર્વપરિક્ષેપી ( = સામાન્યગ્રાહી). તેમજ, પાંચમા શબ્દનયના ત્રણ ઉપપ્રકારો – (૧) સામ્મતનય (૨) સમભિરૂઢ નય, અને (૩) એવંભૂત નય.
ઉપરની ત્રણ નયપરંપરાઓમાંથી બીજી પરંપરા જે સિદ્ધસેન દિવાકરની છે તે નયસંખ્યાની દૃષ્ટિએ વિવાદાસ્પદ છે. આચાર્ય સિદ્ધસેનના ‘સન્મતિ પ્રકરણ' ગ્રંથ પ્રમાણે, દ્રવ્યાસ્તિક નયના બે ભેદો – (૧) સંગ્રહનય અને (૨) વ્યવહારનય. તેમજ, પયયાતિકના ચાર નયપ્રકારો – (૧) ઋજુસૂત્ર, (૨) શબ્દ, (૩) સમભિરૂઢ અને (૪) એવંભૂત નય.૩
વળી, પં.સુખલાલજી પણ સિદ્ધસેન દિવાકરને ષડ્રનયવાદી તરીકે ઓળખાવે છે. ૪ યશોવિજયજી, આગળ કહ્યું તેમ, સિદ્ધસેનના સાત નવો ટાંકીને, નયસંખ્યાના વિભાજન અંગેનો એક મતભેદ દર્શાવે છે. તદનુસાર, જિનભદ્રગણિ અને સિદ્ધસેન દિવાકર બન્ને સાત નયોને સ્વીકારે છે. માત્ર મતભેદ એ છે કે જિનભદ્રગણિ ઋજુસૂત્ર નયને દ્રવ્યાર્થિક નયનો પ્રકાર ગણે છે, જ્યારે સિદ્ધસેન તે નયને પયયાર્થિક માને છે. હવે પ્રશ્ન એ થાય છે કે જૈન પરંપરામાં વનયવાદી તરીકે જાણીતા સિદ્ધસેન દિવાકરને, યશોવિજયજી સહનયવાદી તરીકે કેમ ઉદ્ધત કરતા હશે ? આ સંશોધનનો વિષય છે.
બીજું, સિદ્ધસેન દિવાકરના “ન્યાયાવતાર' નામના ગ્રંથમાં નયનું લક્ષણ આપ્યું છે – એક અંશથી વિશિષ્ટ એવો પદાર્થ નયનો વિષય મનાય છે.” આ લક્ષણને વર્ણવતી ગ્રંથકારિકા ર૯ ઉપરની વિકૃતિ-ટીકામાં સાત નયો ગણાવ્યા છે. આ વિવૃતિ-ટીકાના કર્તુત્વ અંગે મતભેદ છે. ટીકાની સમાપ્તિના નિર્દેશ પ્રમાણે, વિવૃતિલેખક સિદ્ધસેન દિવાકર વ્યાખ્યાનક છે. આ લેખકને જ કેટલાક સિદ્ધર્ષિ તરીકે ઓળખાવે છે. સતીશચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ પ્રમાણે, વિવૃતિ-રીકાના લેખક ચંદ્રપ્રભસૂરિ છે.૧૯ ટીકાકાર ગમે તે હોય, પણ મહત્ત્વની વાત એ છે કે એ ટીકાકાર, સિદ્ધસેન દિવાકરને સહનયવાદી તરીકે સૂચવે છે.
આના પરથી ફલિત એ થાય છે કે “ન્યાયાવતાર વિવૃતિ’ ટીકા અને “નયરહસ્યપ્રકરણ'ના લેખક યશોવજયજી - આ બન્ને સિદ્ધસેન દિવાકરને સહનયવાદી તરીકે પ્રસ્તુત કરે છે, જ્યારે ન્યાયપરંપરા તેમને પડુનયવાદી માને છે. આમાં ક્યો મત સ્વીકાર્ય ગણવો? આ પ્રશ્નના સમાધાન માટે સુનિશ્ચિત આધારની
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |