Page Text
________________
૨૪૬ ] ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
યશોમિ, ત્રિપિન્ડી, પુષાળ વગેરે વ્યાકરણસૂત્રસાધ્ય અને અપ્રચલિત છતાં પંડિતકાવ્યોમાં સુપ્રચલિત ભાષાપ્રયોગો તેમની પાંડિત્યપ્રદર્શનપ્રિયતાને સુપેરે પ્રગટ કરી દે છે. અનુપ્રાસના ગુંજનની સાથેસાથે ક્વચિત્ યમકની ચમક વેરતા રહીને યશોવિજયજીએ ભાષાને એવી તો મદમસ્ત બનાવી છે કે શ્લોકનું ઉચ્ચારણ કરતાં જ એક પ્રકારનું ધ્વનિનું ઘેન ચડવા લાગે છે અને એમાં મન ખોવાઈ જતાં અર્થ તરફથી લક્ષ હટી જાય છે. બીજી વાર અર્થ તરફ જ લક્ષ રાખીને શ્લોકનું ઉચ્ચારણ કરવામાં આવે ત્યારે તેની રજૂઆતની બંકિમા મનનો કબજો લઈ લે છે. ત્રીજી વાર મનમાં વાંચવામાં આવે ત્યારે જ અર્થમાધુર્ય અને ભાવગાંભીર્યનો પિરચય થાય છે.
એકસો આઠ શ્લોકોના બનેલા મનાતા આ સ્તોત્રની રચનામાં શ્રી યશોવિજયની કૃતિ રૂપે ઉપલબ્ધ શ્લોકોમાં ૭થી ૫૭, ૬૩થી ૬૭, અને ૯૪થી ૯૮ એ એકસઠ શ્લોકો શિખરિણી છંદમાં, ૯૯થી ૧૦૨ એ ચાર શ્લોક દ્રુતવિલંબિત છંદમાં, શ્લોક ૧૦૩ સ્રગ્ધરા છંદમાં, શ્લોક ૧૦૪ ઉપજાતિ છંદમાં, શ્લોક ૧૦૫ સુંદરી છંદમાં, શ્લોક ૧૦૬ ભુજંગપ્રયાત છંદમાં, શ્લોક ૧૦૭ તોટક છંદમાં અને શ્લોક ૧૦૮ પૃથ્વી છંદમાં ઢાળેલ છે. શ્રી યશોવિજયજીની છંદોરચનાની હથોટી ખૂબ ચુસ્ત છે.
અલંકારોમાં વિકસ્વર (શ્લો.૭), ઉપમા (શ્લો.૮), નિદર્શના (શ્લો.૯,૪૫), રૂપક (શ્લો. ૧૦,૪૮,૫૬,૫૭,૧૦૮), અપત્તિ (શ્લો.૧૪), દૃષ્ટાન્ત (શ્લો. ૧૫), શ્લેષાનુપ્રાણિત ઉપમા (શ્લો.૨૬), ઉદાહરણ (શ્લો. ૩૬), ઉત્પ્રેક્ષા (શ્લો. ૩૭,૪૦), અપવ્રુતિ-અનુપ્રાણિત ઉત્પ્રેક્ષા (શ્લો. ૩૯,૪૯,૬૩), તુલ્યયોગિતા (શ્લો.૪૨), માલોપમા (શ્લો.૪૬), વ્યતિરેક (શ્લો.૪૭), શ્લેષાનુપ્રાણિત વ્યતિરેક (શ્લો.૫૨), શ્લેષાનુપ્રાણિત વિનોક્તિ (શ્લો.૫૪), વિચિત્ર (શ્લો.૫૫), અર્થાન્તર અને નિદર્શનાનો સંકર (શ્લો.૪૫), કાવ્યલિંગ (શ્લો.૯૭), યમક (શ્લો.૧૦૩), ભાવધ્વનિ (ગ્લો.૧૨), ઉત્પ્રક્ષાલંકાર ધ્વનિ (શ્લો.૬૬) આવી અલંકારોની ભરપૂર યોજના પણ આ રચનાને પ્રૌઢ પ્રમદા જેવી જાજરમાન બનાવે છે.
કાવ્યના બાહ્ય પરિસરની આટલીબધી કલાકારીગરી જૈન પ્રાસાદના બાહ્ય પરિસરની સૂક્ષ્મ કલાકારીગરીની યાદ અપાવે છે. શ્રી યશોવિજયજી આ સ્તોત્ર રૂપે જાણે કે એક ભવ્ય કાવ્યપ્રાસાદ રચી રહ્યા હોય તેમ લાગ્યા વિના રહેતું નથી. બાહ્ય પરિસર જ આટલોબધો બુદ્ધિને મંત્રમુગ્ધ કરીને આંજી નાખે તેવો ઝાકઝમાળ છે તો અંદરનો ભાવ કેટલો ઉદાર, ગંભીર અને શમપ્રદ હશે એ જોવાની સ્વાભાવિક રીતે જ ઉત્કંઠા જાગે છે.
તીર્થંકર ભગવાનના શરણમાં તો સમત્વ અને શાન્તિની શીતળતા જ મળે. પણ કામદેવ જેવો હતભાગી તો પાર્શ્વનાથપ્રભુના શરણે આવે તો તેને શંકરના ત્રીજા નેત્રના અગ્નિની પીડા ફરીથી અનુભવાય, એ રીતે તીર્થંકર ભગવાને કામ ઉપર
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |