Page Text
________________
પાતંજલયોગદર્શન ઉપરની “લેશ' વ્યાખ્યા ૧૦૭
આ પાંચ સિવાયનાં અન્ય ઘટકો અભિપ્રેત નથી. (૧૦) યશોવિજયજીની પ્રાણાયામ તરફની અરુચિ પ્રાણાયામપ્રધાન હઠયોગની નિંદાના સંદર્ભમાં છે.
(૪) યશોવિજયજીએ જૈન મતને સુસંગત હોય તેવાં ભિન્ન અર્થઘટનો પણ કેટલાંક સ્થળે આપ્યાં છે જેમકે
(૧) ઈન્દ્રિયવશ્યતાની બાબતમાં ભાષ્યકાર અનેક મતોનો ઉલ્લેખ કરીને સ્વમત રજૂ કરતાં કહે છે કે વિષયોની સાથે ઈન્દ્રિયોનો સંબંધ રોકવો તે ઇન્દ્રિયજય છે. જ્યારે યશોવિજયજી જુદો ઉપાય બતાવે છે કે વ્યુત્થાન અને ધ્યાન બન્ને અવસ્થામાં સમાન ઉપયોગી બની રહે તે માટે ઇન્દ્રિય અને વિષયના સંબંધ વખતે પણ રાગદ્વેષનો અભાવ રાખવો તે ઇન્દ્રિયજય છે, ઉપરાંત ઈન્દ્રિયજયનો એક માત્ર ઉપાય જ્ઞાનરૂપ રાજયોગ છે. પ્રાણાયામાદિ હઠયોગ નહીં" શ્રી યશોવિજયજીનું આ અર્થઘટન ભગવદ્ગીતાની વિચારધારાને સુસંગત છે. કારણકે ત્યાં પણ રાગ-દ્વેષરહિતતા કેન્દ્રમાં છે. અલબત્ત, ગીતામાં ઈન્દ્રિયજય માટે અનેક માર્ગોનું નિરૂપણ છે.
(૨) ઈશ્વપ્રણિધાન એટલે સર્વ ક્રિયાઓ ઈશ્વરને અર્પવી અથવા કર્મફલનો. સંન્યાસ કરવો તે આવું અર્થઘટન ભાષ્યકાર આપે છે, જ્યારે જૈન મત એક ઈશ્વરનો. સ્વીકાર કરતો નથી. તેથી યશોવિજયજી સ્વમતને સુસંગત રહે તેવું અર્થઘટન આપે છે કે પ્રત્યેક કમનુષ્ઠાન વખતે શાસ્ત્રનું સ્મરણ રાખીને આદિ પ્રવર્તક પરમગુરુને હૃદયમાં રાખવો તે ઈશ્વરપ્રણિધાન છે.'
(૫) અલબત્ત, યશોવિજયજીએ બન્ને પરંપરાનાં યોગઘટકોની તપાસ અને તુલના તટસ્થ ભાવે અને આગ્રહ સિવાય કરી છે. આમ છતાં થોડાંક સ્થળોએ સ્વપરંપરા તરફનો આગ્રહ સેવ્યો છે ખરો. જેમકે :
(૧) યોગસૂત્રકાર સતકાર્યવાદ અનુસાર વસ્તુના ધર્મની ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યકાલીન કાળકૃત અવસ્થાઓની સંગતિ બેસાડે છે, પરંતુ શ્રી યશોવિજયજી એવી સ્પષ્ટતા કરે છે કે, વસ્તુને દ્રવ્યપર્યાયરૂપ માનવામાં આવે તો જ આ વ્યવસ્થા સુસંગત બની શકે. જોકે આ વિચારણામાં તેઓ એવું કહી શક્યા હોત કે આ વ્યવસ્થા સ્વાવાદ દ્વારા સરળતાથી શક્ય બની શકે છે. પરંતુ તેમ ન કરતાં તેમણે ખંડનમંડનપદ્ધતિનો આશ્રય લીધો છે.
(૨) યોગસૂત્રકારના મતે તમામ પદાર્થો ત્રિગુણાત્મક છે. છતાં : શબ્દ એવા એકત્વનો જે વ્યવહાર કરવામાં આવે છે તેની સંગતિ પરિણામની એકતાના સંદર્ભમાં માનવી જોઈએ. જ્યારે શ્રી યશોવિજયજી આગ્રહપૂર્વક કહે છે કે સ્યાદ્વાદના સ્વીકાર સિવાય આ સંગતિ શક્ય નથી. | સ્વમત તરફનો આવો અભિગમ સ્વાભાવિક છે. એટલું જ નહીં. સ્વમતને વળગી રહેવાની અને પરમતનું ગમે તે રીતે ખંડન કરવાના વાતાવરણમાં આટલો
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |