________________
પર પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
निधूमवर्तिरपवर्जिततैलपूरः कृत्स्नं जगत् त्रयमिदं प्रकटीकरोषि । गम्यो न जातु मरुतां चलिताचलानां दीपोऽपरस्त्वमसि नाथ जगत्प्रकाशः ।।
આ શ્લોકના ભાવ પાંચ કડી સુધી વિસ્તારીને એક સ્તવનની રચના કરી છે . અને ઉન્મેષશાલિની પ્રતિભાથી આમાં નથી તેવા નવા ભાવ પણ ઉમેર્યા છે. શ્રી કુંથુનાથજિન સ્તવનમાં પ્રભુને રત્નદીપકની ઉપમા આપીને નિર્દૂમવર્તિ શ્લોકના બધા ભાવ તો આવરી લીધા છે ઉપરાંત * પાત્ર કર્યો નહિ હેઠ સૂરજ તેજે નવિ છિપે હો લાલ, ' '
સર્વ તેજનું તેજ પહેલાંથી વાધે પછે હો લાલ // ૩ / * જેહ સદા છે રમ્ય પુષ્ટ ગુણે નવિ કૃશ રહે હો લાલ. આવા વિશેષ ભાવો પણ આવરી લીધા છે.
આવી જ રીતે સંસ્કૃતમાંથી સંસ્કૃતમાં પણ સંક્ષેપ વિસ્તારની ખૂબી તેમણે બતાવી છે. દા.ત. ઉમાસ્વાતિવાચકવિરચિત પ્રશમરતિપ્રકરણમાં એક શ્લોક છે :
भोगसुखैः किमनित्यैर्भयबहुलैः कांक्षितैः परायत्तैः ।. .
नित्यमभयमात्मस्थं प्रशमसुखं तत्र यतितव्यम् ॥ १२२ ॥ આ શ્લોકના ભાવને વિસ્તારીને તેઓ અધ્યાત્મનારમાં મવસ્વરૂપવિત્તાધામાં શિખરિણી છંદમાં સુન્દર રીતે ઢાળે છે.
' पराधीनं शर्म क्षयि विषयकांक्षौघमलिनं भवे भीतिस्थानं तदपि कुमतिस्तत्र रमंते । बुधास्तु स्वाधीनेऽक्षयिणि करणौत्सुक्यरहिते .
निलीनास्तिष्ठन्ति प्रगलितभयाऽऽध्यात्मिकसुखे ॥ २६ ॥ સહજતાથી જ્યારે ભાવસંક્રમણ થાય છે ત્યારે કાવ્યની સુષમા વધે છે. એવો જ એક શ્લોક પ્રશમરતિ-પ્રકરણનો જોઈએ :
यत् सर्वविषयकासोद्भवं सुखं प्राप्यते सरागेण ।
तदनन्तकोटिगुणितं मुधैव लभते विगतरागः ।। આ શ્લોકનું ગુજરાતીમાં, પદ્યમાં રૂપાન્તર કેટલું સહજ કર્યું છે !
સર્વ વિષય કષાયજાનિત જે સુખ લહે સરાગ.
તેથી કોટિ અનંતગુણ મુધા લહે ગતરાગ. (જબૂસ્વામી રાસ) આ બધાં ઉદાહરણો આપણે અનુવાદકર્મનાં જોયાં.
હવે છેલ્લે એક ઉદાહરણ અનુવાદકૌશલ્યનું જોઈએ. એવા સ્થળે તો તેઓ મૂળ ગાથાને ઓળંગીને તેને સર્જનની પ્રક્રિયામાં ઓગાળીને તેના ભાવને આત્મસાત્ કરીને તદ્દન નવા જ સ્વરૂપે એવી રીતે રજૂ કરે છે કે તેના મૂળ ક જો એ જુએ તો વારી જાય. દા.ત. ગાવસાનિઝુત્તિમાં એક ગાથા છેઃ
